Migne Patrologia Latina Tomus 121
De nominibus duodecim mensium
De nominibus duodecim mensium (Wandalbertus Prumiensis), J. P. Migne 121.0632B
De nominibus duodecim mensium
121.0625A| Nominibus mensum quae sit rationis origo,
Annum bis seno volvunt qui sidere magnum,
Quae illustrent pariter duodenas signa Kalendas,
Quid connexa ferat mensum discretio terris,
Quos usus generet cultus, quos formet habendi,
Servato breviter referemus in ordine, lector.
DE JANUARIO.
Quem primum mensem servari Julius anni
Decrevit, Jani effertur cognomine regis,
Saturni gentem Latio qui rexit, et urbem
Laurentum sceptris populoque et legibus auxit.
Huic gemino praesunt Capricorni sidera monstro,
Bis duodena uno pariter splendentia signo.
Tum tempus campis lepores lustrare nivosis;
121.0625B| Artibus et variis pictas captare volucres,
Per campos volitant collesque et flumina circum.
Dum capus, accipiterque placet, curisque solutis
Per brumam genio vacat indulgere, domique
Diversos usus veri proferre futuro.
Nam neque tum cervos cervasve agitare fugaces,
Nec spumantis apri lato configere ferro
Armos, ex usu est: borea cohibentur, et artus
Exesos macies stringit tenuatque ferarum.
Semina nec cultis facile est committere terris;
Urit cuncta gelu, et glacies riget horrida campis.
Robora tum silvis prodest et fissile lignum
Caedere; tum domibus classique aptare secures.
DE FEBRUARIO.
121.0625C| Anni quo numerum regnans Pompilius auxit,
Quo sacra dira urbem solitum lustrare togatam,
Inferni Febru retinemus nomine dictum.
Bis sex hunc stellis astrum praesignat Aquari:
Cum tamen australi coelo demittere nimbis
Cernitur, haec fulget tricenis ignibus unda.
Hunc hiemis verisque tenent confinia mensem;
Frigore nuncque riget, nunc vere mulcet amico.
Tum tempus tractis terram proscindere aratris,
Semina et hinc sulcis prodest mandare secundis;
Hordea tum campis serimus peregrina per agros;
Postquam candet avis pietatis nomine praestans:
Vitibus hinc cultum mos est adhibere putandis,
Sarmentisque novas gemmas proferre recisis.
Incipiunt salices nodis canescere glaucis;
121.0626A| Tum primum et coryli nucibus frondere futuris.
Tunc canibus cervas spiculisque agitare repertas,
Ac valido aprorum praefigere corpora ferro,
Informesque canis ursos lustrare sub antris
Venantum de more placet: tunc piscibus altas
Praestruere aggeribus piscoso in flumine sepes.
DE MARTIO.
Martius exortum statuit cui Romulus anni,
Marte tenet ductum, bellorum principe, nomen:
Quem auctorem generis Remo cum fratre Quirinus
Credidit esse sui; duplicis cui sidera Piscis
Praesunt, tricenis senisque micantia flammis.
Hunc mensem jucunda fovent exordia veris;
Qui mare, qui terras specie tranquillat amoena:
121.0626B| Aestus Oceani hoc primum consurgere magnos,
Navibus et pelagi diffundier aequora pictis
Cernimus, atque novos conscendere flumina pisces:
Garrula per sudum volitans tum stridet hirundo,
Aereasque grues campis residere, satisque
Anseris invisum decedere cernimus agmen.
Sepibus hinc hortos primum munire novandos.
Immundoque fimo et rastris componere tempus,
Diversa et propriis committere semina sulcis.
Tum cervas, capreas, lepores lustrare voluptas
Imperat: hinc apibus sedes statione parandae
Vere suo, cum jam stabulis exire reclusis
Invitat stimulans prolis mellisque cupido.
Deque locis steriles primis tum ferre radices
Arborum, et ignotis scrobibus deponere suetum.
121.0626C| Plantas quin etiam fecunda ex arbore lectas
Arboris alterius natus de germine cortex
Accipit, inque sinu ferro patefactus ad unguem
Continet; hoc laeti surgunt de semine fructus.
DE APRILI.
Quem Veneri sacrum et proprium dixere priores
Mensem, hoc quod vigeat demulcens cuncta voluptas,
Nomine de Graio ductum vocitamus Aprilem:
Vel mage quod terras brumali frigore clausas
In varios aperit fetus, cogitque fovendo,
Romano tantum excellet sermone vocatus.
Stellet huic Aries ternis denisque coruscat,
Signorum obliquo qui fulget in ordine primus.
121.0627A| Huic laetos crines jucundaque tempora Phoebus
Floribus ac viridi primum de fronde venustat.
Hoc nam cuncta suos erumpunt germina partus;
Hoc campi silvaeque et prata recentia mense,
Gramine, fronde, satis, variis vernantque frutetis,
Ad pastumque greges mittunt praesepia cunctos.
Tum philomela suos exercitat impigra cantus,
Arguta et tectis nidum suspendit hirundo:
Tum sturni, merulae, turdi, silvisque volucres
Suetae, multisono permulcent aera cantu.
Turtur tum gemitu pariter, raucaeque palumbes
Rurali oblectant fessos studio atque labore;
Venandi hoc eadem est Martis quae mense voluptas.
Interea agricolae insistunt, frugesque futuras
Sepibus aut fossis properant munire caratis
121.0627B| Prata vel emissis celerant potare fluentis;
Vitibus aut vallos addunt furcasque bicornes,
Corticibusque ligant, ventos ut temnere flantes
Pendentes facile et possint portare racemos,
Gratam neu speciem vineta jacentia turpent,
Aut validum indigno mutent perdantque saporem.
DE MAIO.
Mercurii mater, falso delusa priorum
Aetas quam coluit, Maium, cognomine Maia
Insignit; vel majorum de nomine patrum
Dictus, pars populi quae dignior urbe togata
Exstitit: huic Taurus ter quino sidere fulgens
Auricomum praefert aestiva lampade Phoebum,
Inflexoque genu scandentis in aethera Tauri
121.0627C| Frontem Maiades septenis ignibus aurant.
Hic veris claudens aestivos incipit orbes,
Tellurisque novas fruges mortalibus aegris
Ostendens, calathis primus sua pocula miscet,
Fragaque de modicis praedulcia colligit herbis.
In spicas tum jam viridantia semina surgunt,
Auritosque tegunt lepores lactentia farra.
Hoc herbis durum prodest mollire lyaeum,
Praesumptisque novercarum vitare venena
Potibus, in variam quos gignunt arva medelam.
Quin et mutato serpentes aere morbos,
Tum medica ex usu facile est depellere cura.
Hoc etiam mense autumno quae rite seruntur,
Agricolae ductis invertunt terga juvencis.
Hoc, quibus armentis amor est et cultus habendi.
121.0627D| Fecundo pecori lectum de more maritum
Emittunt, gentem dominis qui servet equinam.
Hoc quoque delectum castris acieque probare
Tironem vetus instituit doctrina, simulque
Turmis et legione hostis premere arma superbi:
Seu classem instructam ventis aptare secundis.
Tumque favis aestu croceis emissa juventus
Aere sub nudo ludit, stabulisque relictis
Ignotas quaerunt vagabunda examina sedes:
121.0628A| Alis saepe etiam bellum stimulisque lacessunt,
In pulchramque ruunt animoso pectore mortem.
DE JUNIO.
A Jano sextum statuit quem Julius anni
Mensem, Junonis retinemus nomine dictum;
Aut populus junior patribus de more secundus,
Hoc mensi imposuit servato ex ordine nomen.
Huic Gemini aequata praesignant lampade Phoebum,
Sidere ter quino celsus quos signifer aurat.
Solstitio hic reliquos superat longisque diebus
Menses, ad summos coeli qui pervenit orbes.
Torrida et hoc aestas segetes fovet, arvaque primum
Fluminis in speciem culmis undare refertis
Efficit: hoc hortos etiam sua cura revisit,
121.0628B| Atque olerum jam tunc prodest transponere plantas,
Dum tenerae in fructum possunt adolescere pinguem;
Mox violas, atque inde rosas, et lilia tempus
Carpere, et in calathis hyacinthi jungere florem.
Hinc mos lactuca coenas componere dulces,
Suavibus atque herbis validos relevare sapores
Allia, cepe, suis tunc sunt gratissima succis,
Tum quoque menta placet, tumque est satureia salubris,
Cum necdum validas concrevit succus in herbas.
Tunc et dulcis aquae salientem quaerere venam
Jejunis placet, atque haustu vitare calores.
Hinc etiam cerasa arboribus decerpere tempus.
Puniceis cerasis succedunt cerea pruna.
Moxque pyris primis adduntur mitia mala,
121.0628C| Postquam desecto viduantur prata virore,
Agricolae et clauso contemnunt frigora foeno.
Glandifera hinc florem per silvas induit arbos.
Ipsae et vicino vites cum flore tumescunt
DE JULIO.
Martis origo sibi quintum quem signat in anno,
Quintilemque suos jussit vocitare Quirinus,
Septimus a Jano medium nunc obtinet annum
Julius, a magnoque excellet Caesare dictus.
Solstitio ardentis Cancri, cui sidera fulgent
Quatuor et denis pariter radiantia flammis,
Hunc paribus spatiis centri demissa per axem
Consociat sexto solis lux aurea mensi.
Fecundae hoc segetes culmis flavescere summis
121.0628D| Incipiunt, et spem messis matura referre
Hordea sub primis autumni jacta pruinis.
Hoc quoque quandoquidem justis fovet igibus arva
Phoebus, triticeam praebent bona flamina messem.
Hinc etiam lini segetem manus apta requirit;
Nam sata quae fuerit Martis sub mense, refertis
Folliculis reddit maturum Julius; atque
Per mensem Veneris sulcis quae credita raris,
Augusto mensem campo dabit ipsa perusto.
121.0629A| Hoc quoque mense pyris mensas ornare secudans,
Praedulcique licet decerpere persica gustu
Parva per aestivos primum matura calores
Quae existunt, reliqua autumno nam cedere certum est.
Farre etiam primo imbutas libare per aras
Tum vacat, ac laetos anni deposcere fructus,
Cum necdum plenam fundunt sua tempora messem
Frugibus, et coeli facies oranda sereni est.
Venantum hunc studio pingues agitare repertum
Cervos, hinc canibus silvis lustrare sub altis,
Corpora tunc maciem primum vitantia longam,
Quam Venus et sterili pepererunt frigora pastu,
Flore novo certos postquam vineta racemos
121.0629B| Gignunt, haec mensem hunc potior nam gratia comit.
DE AUGUSTO.
Sextum quem numero et sextilem Romulus auctor
Nomine decrevit, Caesar post Julius anni
Censuit octavum, Augusti cognomine Roma
Mutans, Octaviano insignem principe dixit.
Aequali hic spatio Maio cum mense rotatur,
Devexumque tibi moderans auctumque remittit
Antehac flammigeram volventem lampada solem;
Denis, octonisque micant cui signa Leonis
Ignibus, aestivos fundunt quae extrema tepores,
Ac Cererem flavam maturas stringere aristas
121.0629C| Cogunt, agricola ad messem cum cingitur omnis,
Cunctaque sudantes producunt arva colonos.
Hoc tamen immensos aether licet aureus ignes
Interdum generet, valido coelumque tremescat
Murmure, et effusi convellant aera nimbi,
Aestatem autumni componunt tempora laeti;
Unde viris summo et celeri curanda labore est
Messis, et in segetem cuncta exercenda juventus,
Maturas imber subitus ne prehendere fruges
Possit, incautum deludat terra laborem.
Nec farris solum stimulat tunc cura metendi
Agricolae studium, parilem sed cuncta reposcunt
Arva simul, vario dudum quae semine culta,
Post variam tribuunt, diverso tempore messem.
121.0629D| Hic linum campus, laetum gerit ille legumen,
Huc invitat avena, vocant huc hordea falcem.
Nec tenuis viciae fetus lentisve minutae
Temnitur, inque suos rediguntur singula acervos.
Hunc quoque per mensem maturos carpere ramis
Fructus, atque epulis fas est superaddere sumptis.
Ac dulci ficu, prunisque, pyrisque volemus,
Pluribus et nucleis gratos miscere sapores,
Sacrandosque aris modicos de vite racemos
121.0630A| Sumere, et autumni fecundum poscere Bacchum,
Mellita atque epulis gustare absynthia sumptis,
Dulcibus atque favis latices juvat addere puros.
DE SEPTEMBRI.
Nonum nunc anni censemus in ordine mensem:
Septimus a Marte, primo, statuente Quirino,
Qui fuit, antiquo numerum de nomine priscum
Nunc quoque, et autumni pluvias cum tempore signans,
Virgo, cui denis simul octonisque coruscans
Stellis, flectentem praefert jam lumina Phoebum.
Hoc mense Augusto superat qui forte laborem
Agricolae messis, clausis quoque frugibus implent.
Hoc quoque vinetis custodes ponere tempus,
121.0630B| Qui accessu fures valeant prohibere vagantes,
Ac laqueo et nodis vulpes prensare dolosas.
Tum funda, horrisono et crepitu, terrere volucres
Sollicita uvarum variam vindemia pestem,
Praedulces celso redolent dum colle racemi,
Dumque legens carpit maturas vinitor uvas,
Donec spumanti sudet vindemia musto,
Ac plenum fundat praelo torquente lyaeum,
Quamvis saepe per imbriferos tepefacta calores
Luce sub aequanda messuram vinea falcem
Quaerat, et abjecto nudet sua crura cothurno
Vinitor aggestas pedibus qui conterat uvas.
Servanda hinc etiam brumae sub frigore poma
Carpere, et apricis mos est componere tectis.
121.0630C| Hinc quoque farra suis prodest committere sulcis,
Pinguibus atque arvis fruges mandare futuras.
Hinc cervos Venerem pingui fervore petentes
Per nemora et densas spiculis configere silvas,
Cum canibus noto delapsa est aura favore,
Venandi Francos docuit studiosa voluptas.
Hunc mensem jam tunc Libra moderante ruentem,
Aequato spatio junguntur noxque diesque,
Cursibus hincque diem superat nox horrida longis
Vernali sub sole pari conjuncta recursu,
Lux iterum donec tenebris potiora tenere
Incipiat spatia, et fugientem deprimat umbram.
DE OCTOBRI.
121.0630D|
Anni nunc decimum Octimbrem rotat orbita mensem,
Octavum vetus instituit quem sphaera vocari.
Is quoque de numero priscum retinere vocamen
Noscitur, atque imbres pariter signare frequentes,
Libra cui pares coelo cum fecerit horas,
121.0631A| Humentem volvit breviori tramite Phoebum,
Quatuor extendit retrahens quam brachia flammis
Scorpius ardentem, juxta Erigonemque relinquit.
Hunc mensem plenis supplex vindemia labris,
Omnibus atque arvis mitis quae pampinus ornat,
Undique conductis fervent vineta colonis:
Hi ferro mites caedunt de palmite fructus,
Congestos humeris hi gaudent ferre racemos,
Longius hi ductis exportant vitea plaustris
Munera, at hi validis praelum torquere lacertis
Instant, ac dulci distendunt robora musto.
Hi quoque vel veteres instaurant undique cupas,
Sufficiuntve novas solido de robore, cunctum
121.0631B| Provida quis anni claudant cellaria vinum.
Idem amor accendit cunctos, eademque per omnes
It cura, et requiem fessis vix ipsa referre
Nox valet, exercetque omnes labor unus habendi.
Tunc etiam lento mustum congesta vapore
Flamma coquit, spumasque undanti effundit aheno,
Claraque praedulcem servant sic vina saporem,
Jejunis demum facilem praebentque medelam.
Tunc quoque contritum mola vertente sinapi
Prodest uvarum primo miscere liquori,
Hinc epulas grati relevent ut deinde sapores.
Hoc et mense sues lucis inducere tempus,
Maturo hibernam frangant ut tempore glandem.
DE NOVEMBRI.
121.0631C| Undecimus magno nunc volvitur orbe November,
Anno quem nonum antiquo dixere parentes,
Ex numero atque imbri primum nomenque retentans.
Scorpius huic denis pariter micat atque novenis
Stellis, sed flammae nunc Libram quatuor implent,
Astrorum cultrix Chelas quas repperit aetas,
Ter quinoque ardet nunc tantum Scorpius igne.
Hoc mense autumnus hiemi decedere durae
Incipit, et gelidis conflantur frigora ventis,
Aere sed dubio diversam terra figuram
Concipit, in pluvias zephyro nunc flante soluta,
Nunc borea in rigidam speciem concreta furente.
Hinc cum forte datis licet exercere sub auris
Terram, proscissis committere semina campis
121.0631D| Prodest, autumno superant quae forte peracto,
Porcorumque greges silvis consuescere foetis,
Dum pinguem vento tribuit quassante ruinam
Quercus, et effusa sternuntur nemora glande.
Tunc et apro silvis cura est quam maxima duros
Quaerere, et ex luco canibus producere nigro,
Dum validos crebris praedurant ictibus armos,
121.0632A| Antiquaque fricant solidandas arbore costas,
Ceti nec lato metuunt venabula ferro.
Quod superest, curas genialis cura resolvens
Dulcibus ad requiem illecebris vocat, horrida postquam
Ruralem cohibent ventorum flabra laborem.
Tum dulces ludi, tumque est gratissimus ignis,
Atque novo oblectat somnum invitare lyaeo.
DE DECEMBRI.
Extremum bissena regit nunc linea mensem,
Quem decimum auctore scripsit nova Roma Quirino,
Nomine qui numerum et nimbos designat eodem,
Nunc etiam Martis dictus de mense December;
Arcitenens Phoebum angustis cui cursibus effert,
121.0632B| Ternis ac denis praefulgens ignibus una.
Hoc mense australem coeli demissus in axem,
Exiguoque orbem perlustrans tramite nostrum
Sol, iterum ad boream convertit lumina celsum.
Hoc etiam hiberno terras urente rigore,
Maxima nox modicae causantes munera lucis
Agricolas fovet, oblitos tandemque laboris,
Ingratosque sibi blandus sopor irrigat artus.
Nec tamen imbrifero desunt sua munera mensi,
Nec gelidis cogit penitus cessare sub auris
Tempus, et in faciem tellus contecta nivosam.
Tum quoque cum pluviis campus ventoque madescit,
Vomere gleba jacens sulcanda est, hordea demum
Qua serere, aut laetum cupit exercere legumen
Agricola, immundumque fimum jactare per agros
121.0632C| Tum licet: at cum terra hebeti torpore rigescit,
Multa domi tamen et tectis properare sub ipsis,
Mox vacat, algentis relevent quae frigora brumae.
Retibus hinc varias pelagi prensare volucres,
Aut igni et sonitu per campos fallere, sive
Lentandis usu pedicas aptare repertum
Amnibus hinc etiam piscosis ponere crates
Vimineas, densosque ad littora figere fasces,
Qua vado rapidum tranquillant flumina cursum
In ventum, facilem capiant ut retia praedam.
Hoc sub mense sues pasta jam glande madentes,
Distento et plenam monstrantes ventre saginam,
Caedere, et ad tepidum mos est suspendere fumum,
Terga prius salis fuerint cum sparsa madore.
121.0632D| Bissena hos cultus renovant vertigine menses.
Huncque modum et morem sibi Gallica rura retentant,
Quem breviter signans digessi carmine, lector,
WANDALBERTUS ego, hortatu compulsus amici,
Dulcia me Rheni quo tempore littora alebant,
Maxima Agrippinae veteris quis moenia praesunt.
(no apparatus)