 Praefatio ad lib. I |
Praefatio ad lib. II  |
(v:::2:::p:::292) LIBER 1
Inferni raptoris equos adflataque curru
sidera Taenario caligantesque profundae
Iunonis thalamos audaci promere cantu (v.2.p.294)
mens congesta iubet. gressus removete profani.
iam furor humanos nostro de pectore sensus 5
expulit et totum spirant praecordia Phoebum;
iam mihi cernuntur trepidis delubra moveri
sedibus et claram dispergere limina lucem
adventum testata dei; iam magnus ab imis
auditur fremitus terris templumque remugit 10
Cecropium sanctasque faces extollit Eleusis.
angues Triptolemi strident et squamea curvis
colla levant attrita iugis lapsuque sereno
erecti roseas tendunt ad carmina cristas,
ecce procul ternis Hecate variata figuris 15
exoritur, levisque simul procedit Iacchus
crinali florens hedera, quem Parthica velat
tigris et auratos in nodum colligit ungues:
ebria Maeonius firmat vestigia thyrsus.
Di, quibus innumerum vacui famulatur Averni 20
vulgus iners, opibus quorum donatur avaris
quidquid in orbe perit, quos Styx liventibus ambit
interfusa vadis et quos fumantia torquens
aequora gurgitibus Phlegethon perlustrat anhelisvos
mihi sacrarum penetralia pandite rerum 25
et vestri secreta poli: qua lampade Ditem
flexit Amor; quo ducta ferox Proserpina raptu
possedit dotale Chaos quantasque per oras
sollicito genetrix erraverit anxia cursu;
unde datae populis fruges et glande relicta 30
cesserit inventis Dodonia quercus aristis.
Dux Erebi quondam tumidas exarsit in iras (v.2.p.296)
proelia moturus superis, quod solus egeret
conubiis sterilesque diu consumeret annos
impatiens nescire torum nullasque mariti 35
inlecebras nec dulce patris cognoscere nomen.
iam quaecumque latent ferali monstra barathro
in turmas aciemque ruunt contraque Tonantem
coniurant Furiae, crinitaque sontibus hydris
Tesiphone quatiens infausto lumine pinum 40
armatos ad castra vocat pallentia Manes,
paene reluctatis iterum pugnantia rebus
rupissent elementa fidem penitusque revulso
carcere laxatis pubes Titania vinclis
vidisset caeleste iubar rursusque cruentus 45
Aegaeon positis aucto de corpore nodis
obvia centeno vexasset fulmina motu.
Sed Parcae vetuere minas orbique timentes
ante pedes soliumque ducis fudere severam
canitiem genibusque suas cum supplice fletu 50
admovere manus, quarum sub iure tenentur
omnia, quae seriem fatorum pollice ducunt
longaque ferratis evolvunt saecula fusis.
prima fero Lachesis clamabat talia regi
incultas dispersa comas: 55
O maxime noctis
arbiter umbrarumque potens, cui nostra laborant
stamina, qui finem cunctis et semina praebes
nascendique vices alterna morte rependis,
qui vitam letumque regis (nam quidquid ubique
gignit materies, hoc te donante creatur 60
debeturque tibi certisque ambagibus aevi (v.2.p.298)
rursus corporeos animae mittuntur in artus):
ne pete firmatas pacis dissolvere leges,
quas dedimus nevitque colus, neu foedera fratrum
civili converte tuba, cur impia tollis 65
signa ? quid incestis aperis Titanibus auras ?
posce Iovem; dabitur coniunx.
Vix illa 1: pepercit
erubuitque preces, animusque relanguit atrox
quamvis indocilis flecti: ceu turbine rauco
cum gravis armatur Boreas glacieque nivali 70
hispidus et Getica concretus grandine pennas
disrumpit pelagus, silvas camposque sonoro
flamine rapturus; si forte adversus aenos
Aeolus obiecit postes, vanescit inanis
impetus et fractae redeunt in claustra procellae. 75
Tunc Maia genitum, qui fervida dicta reportet,
imperat acciri. Cyllenius adstitit ales
somniferam quatiens virgam tectusque galero.
ipse rudi fultus solio nigraque verendus
maiestate sedet: squalent inmania foedo 80
sceptra situ; sublime caput maestissima nubes
asperat et dirae riget inclementia formae;
terrorem dolor augebat. tunc talia celso
ore tonat (tremefacta silent dicente tyranno
atria; latratum triplicem compescuit ingens 85
ianitor et presso lacrimarum fonte resedit
Cocytos tacitisque Acheron obmutuit undis
et Phlegethonteae requierunt murmura ripae): (v.2.p.300)
Atlantis Tegeaee nepos, commune profundis
et superis numen, qui fas per limen utrumque 90
solus habes geminoque facis commercia mundo,
i celer et proscinde Notos et iussa superbo
redde Iovi; 'tantumne tibi, saevissime frater,
in me iuris erit ? sic nobis noxia vires
cum caelo Fortuna tulit ? num robur et arma 95
perdidimus, si rapta dies ? an forte iacentes
ignavosque putas, quod non Cyclopia tela
stringimus aut vanas tonitru deludimus auras ?
nonne satis visum, grati quod luminis expers
tertia supremae patior dispendia sortis 100
informesque plagas, cum te laetissimus ornet
Signifer et vario cingant splendore Triones;
sed thalamis etiam prohibes ? Nereia glauco
Neptunum gremio complectitur Amphitrite;
te consanguineo recipit post fulmina fessum 105
Iuno sinu. quid enim narrem Latonia furta,
quid Cererem magnamque Themin ? tibi tanta creandi
copia; te felix natorum turba coronat.
ast ego deserta maerens inglorius aula
implacidas nullo solabor pignore curas ? 110
non adeo toleranda quies. primordia testor
noctis et horrendae stagna intemerata paludis:
si dicto parere negas, patefacta ciebo
Tartara, Saturni veteres laxabo catenas,
obducam tenebris solem, compage soluta 115
lucidus umbroso miscebitur axis Averno. (v.2.p.302)
Vix ea fatus erat, iam nuntius astra tenebat.
audierat mandata Pater secumque volutat
diversos ducens animos, quae tale sequatur
coniugium Stygiosque velit pro sole recessus. 120
certa requirenti tandem sententia sedit.
Hennaeae Cereri proles optata virebat
unica, nec tribuit subolem Lucina secundam
fessaque post primos haeserunt viscera partus
infecunda quidem; sed cunctis altior extat 125
matribus et numeri damnum Proserpina pensat.
hanc fovet, hanc sequitur: vitulam non blandius ambit
torva parens, pedibus quae nondum proterit arva
nec nova lunatae curvavit germina frontis.
iam matura toro plenis adoleverat annis 130
virginitas, tenerum iam pronuba flamma pudorem
sollicitat mixtaque tremit formidine votum.
personat aula procis: pariter pro virgine certant
Mars clipeo melior, Phoebus praestantior arcu;
Mars donat Rhodopen, Phoebus largitur Amyclas 135
et Delon Clariosque lares; hinc aemula Iuno,
hinc poscit Latona nurum. despexit utrumque
flava Ceres raptusque timens (heu caeca futuri ! )
commendat Siculis furtim sua gaudia terris
infidis Laribus natam commisit alendam, 140
aethera deseruit Siculasque relegat in oras
ingenio confisa loci.
Trinacria quondam
Italiae pars iuncta fuit; sed pontus et aestus
mutavere situm. rupit confinia Nereus
victor et abscissos interluit aequore montes, (v.2.p.304) 145
parvaque cognatas prohibent discrimina terras.
nunc illam socia ruptam tellure trisulcam
opposuit Natura mari: caput inde Pachyni
respuit Ionias praetentis rupibus iras;
hinc latrat Gaetula Thetis Lilybaeaque pulsat 150
brachia consurgens; hinc indignata teneri
concutit obiectum rabies Tyrrhena Pelorum.
in medio scopulis se porrigit Aetna perustis,
Aetna Giganteos numquam tacitura triumphos,
Enceladi bustum, qui saucia terga revinctus 155
spirat inexhaustum flagranti vulnere sulphur
et, quotiens detractat onus cervice rebelli
in laevum dextrumque latus, tunc insula fundo
vellitur et dubiae nutant cum moenibus urbes.
Aetnaeos apices solo cognoscere visu, 160
non aditu temptare licet, pars cetera frondet
arboribus; teritur nullo cultore cacumen.
nunc movet indigenas nimbos piceaque gravatum
foedat nube diem, nunc motibus astra lacessit
terrificis damnisque suis incendia nutrit. 165
sed quamvis nimio fervens exuberet aestu,
scit nivibus servare fidem pariterque favillis
durescit glacies tanti secura vaporis,
arcano defensa gelu, fumoque fideli
lambit contiguas innoxia flamma pruinas. 170
quae scopulos tormenta rotant ? quae tanta cavernas (v.2.p.306)
vis glomerat ? quo fonte ruit Vulcanius amnis ?
sive quod obicibus discurrens ventus opertis
offenso rimosa furit per saxa meatu,
dum scrutatur iter, libertatemque reposcens 175
putria multivagis populatur flatibus antra;
seu mare sulphurei ductum per viscera montis
oppressis ignescit aquis et pondera librat.
Hic ubi servandum mater fidissima pignus
abdidit, ad Phrygios tendit secura penates 180
turrigeramque petit Cybelen sinuosa draconum
membra regens, volucri qui pervia nubila tractu
signant et placidis umectant frena venenis:
frontem crista tegit; pingunt maculosa virentes
terga notae; rutilum squamis intermicat aurum. 185
nunc spiris Zephyros tranant; nunc arva volatu
inferiore secant, cano rota pulvere labens
sulcatam fecundat humum: flavescit aristis
orbita; surgentes condunt vestigia fruges;
vestit iter comitata seges. 190
Iam linquitur Aetna
totaque decrescit refugo Trinacria visu.
heu quotiens praesaga mali violavit oborto
rore genas ! quotiens oculos ad tecta retorsit
talia voce movens:
salve, gratissima tellus,
quam nos praetulimus caelo, tibi gaudia nostri 195
sanguinis et caros uteri commendo labores.
praemia digna manent: nullos patiere ligones
et nullo rigidi versabere vomeris ictu.
sponte tuus florebit ager; cessante iuvenco (v.2.p.308)
ditior oblatas mirabitur incola messes. 200
sic ait et fulvis tetigit serpentibus Idam.
Hic sedes augusta deae templique colendi
relligiosa silex, densis quam pinus obumbrat
frondibus et nulla lucos agitante procella
stridula coniferis modulatur carmina ramis. 205
terribiles intus thiasi vesanaque mixto
concentu delubra gemunt; ululatibus Ide
bacchatur; timidas inclinant Gargara silvas.
postquam visa Ceres, mugitum tympana frenant;
conticuere chori; Corybas non impulit ensem; 210
non buxus, non aera sonant blandasque leones
summisere iubas. adytis gavisa Cybebe
exilit et pronas intendit ad oscula turres.
Viderat haec dudum summa speculatus ab arce
Iuppiter ac Veneri mentis penetralia pandit: 215
curarum, Cytherea, tibi secreta fatebor.
Candida Tartareo nuptum Proserpina regi
iam pridem decreta dari: sic Atropos urget;
sic cecinit longaeva Themis, nunc matre remota
rem peragi tempus. fines invade Sicanos 220
et Cereris prolem patulis inludere campis,
crastina puniceos cum lux detexerit ortus,
coge tuis armata dolis, quibus urere cuncta,
me quoque, saepe soles, cur ultima regna quiescunt ?
nulla sit inmunis regio nullumque sub umbris 225
pectus inaccensum Veneri. iam tristis Erinys (v.2.p.310)
sentiat ardores; Acheron Ditisque severi
ferrea lascivis mollescant corda sagittis.
Accelerat praecepta Venus; iussuque parentis
Pallas et inflexo quae terret Maenala cornu 230
addunt se comites. divino semita gressu
claruit, augurium qualis laturus iniquum
praepes sanguineo dilabitur igne cometes
prodigiale rubens: non illum navita tuto,
non impune vident populi, sed crine minaci 235
nuntiat aut ratibus ventos aut urbibus hostes.
devenere locum, Cereris quo tecta nitebant
Cyclopum firmata manu: stant ardua ferro
moenia, ferrati postes, inmensaque nectit
claustra chalybs. nullum tanto sudore Pyragmon 240
nec Steropes construxit opus: non talibus umquam
spiravere Notis animae nec flumine tanto
incoctum maduit lassa cervice metallum.
atria cingit ebur; trabibus solidatur aenis
culmen et in celsas surgunt electra columnas. 245
Ipsa domum tenero mulcens Proserpina cantu
inrita texebat rediturae munera matri.
hic elementorum seriem sedesque paternas
insignibat acu, veterem qua lege tumultum
discrevit Natura parens et semina iustis 250
discessere locis: quidquid leve, fertur in altum;
in medium graviora cadunt; incanduit aer;
legit flamma polum; fluxit mare; terra pependit.
nec color unus erat: Stellas accendit in auro, (v.2.p.312)
ostro fundit aquas. attollit litora gemmis 255
filaque mentitos iamiam caelantia fluctus
arte tument: credas inlidi cautibus algam
et raucum bibulis inserpere murmur harenis.
addit quinque plagas: mediam subtegmine rubro
obsessam fervore notat; squalebat inustus 260
limes et adsiduo sitiebant stamina sole,
vitales utrimque duas, quas mitis oberrat
temperies habitanda viris; in fine supremo
torpentes traxit geminas brumaque perenni
foedat et aeterno contristat frigore telas. 265
nec non et patrui pingit sacraria Ditis
fatalesque sibi Manes; nec defuit omen,
praescia nam subitis maduerunt fletibus ora.
Coeperat et vitreis summo iam margine texti
Oceanum sinuare vadis; sed cardine verso 270
cernit adesse deas imperfectumque laborem
deserit et niveos infecit purpura vultus
per liquidas succensa genas castaeque pudoris
inluxere faces: non sic decus ardet eburnum,
Lydia Sidonio quod femina tinxerit ostro. 275
Merserat unda diem; sparso nox umida somno
languida caeruleis invexerat otia bigis,
iamque viam Pluto superas molitur ad auras
germani monitu. torvos invisa iugales
Allecto temone ligat, qui pascua mandunt 280
Cocyti pratisque Erebi nigrantibus errant (v.2.p.314)
stagnaque tranquillae potantes marcida Lethes
aegra soporatis spumant oblivia linguis:
Orphnaeus crudele micans Aethonque sagitta
ocior et Stygii sublimis gloria Nycteus 285
armenti Ditisque nota signatus Alastor.
stabant ante fores iuncti saevumque fremebant
crastina venturae spectantes gaudia praedae.