 Caput VIII |
Caput X  |
caput ix.
Pro summo exercitus Quaestore in superiore Hungaria munus gerit: Techeliumn fundit; et de belli porro gerendi genere cum Ænea Caprara juxta sentit.
Destinat Eperiem obsidere.Exercitu in hyberna digresso, Caraphaeus in superiorem Hungariam proficiscitur, ut ibi cum Rodulpho Rabatta, summo exercitus Quaestore, junctis copiis, Eperiem obsideat, quando non licuit Cassoviam aestivis reciperare. Etenim Christiani duces omnes Viennensi victoria utendum censuerant. Lotharingius Neosolium,Sed Lotharingius Neosolium, uti ultimam de Hungariae Regno relatam a Turcis praedam, ita primam omnium recipiendam sentiebat: Caprara et Caraphaeus Cassoviam obsideri censuerant.Æneas Caprara cum Caraphaeo tota belli mole Cassoviae incumbere judicabant: Ea enim ad deditionem adacta, omnem superiorem Hungariam principis urbis exemplum secutam, ad officium facile redituram: et oportere nefaria Principatus possessione principio Techelium exuere, unde belli initia extiterunt: neque utile videri, dum intestino hoste attinerentur, externum persequi. Polonus Rex Strigonium arma converterat;Sed Polonus Rex, in perduelles a suo Principe armis animadverti, sibi cum communi hoste rem geri: et urbem Neosolio Cassoviaque digniorem, Strigonium, summo Hungariae Pontificatu augustam, a Soleymane, fortium Turcarum imperatorum, ultimo captam, suis armis dignam oppugnari ratus aggressus,Ceperatque, fuso iterum hoste. fusis iterum proelio hostibus, brevi ceperat. Eperici obsidium dilatum.Sed consilium de Eperie oppugnanda Rabattae et Caraphaeo aliae belli rationes distulerunt. Caraphaeus Rudolpho Rabattae in superiore Hungaria substituitur.Nam, ut advenit Antonius, Rodulphus a Caesare Lincium evocatus est, acturus de belli subsidiis comparandis: eique Caraphaeus cum in Quaestoris munere in ea Provincia gerendo, tum armorum, quae ductabat, imperio suffectus est; quod nemo melius et aes parare, ejusque compendia facere cum optima fruge nosset; et ejus provinciae expertissimus omnes Techelii artes calleret.
Multorum de Techelio et Turca jam debellato judicium.Interea ob tot tantasque tanque insperatas de hostibus perduellibusque partas victorias, aliasque ab ipsis hostibus, quas mox memorabimus, caussas: plerique omnes jam afflictum Techelium, jam Turcicum Imperium funditus eversum putare.
Hungarorum spectata fides.Et quidem haec de Techelio opinari: nam Hungari ad octo millia ferme equitum peditamque, in quibus quamplurimi inlustri loco nati per omne id tempus sub Paullo Esterhasio, Hungariae Palatino, egregiam Caesari operam, fidei documentam, navarant: Paulli Esterhasii Palatini laus.et Esterhasius ipse, quanquam Techeliam Emerici sororem domi nuptam haberet, tamen Pelatini privata necessitudine publicam habens potiorem in Techelianos infestissimus ferebatur.Croatia Tarcis subdita a Georgio Erdodio ferme excisa. Georgius autem Erdodius, Croatiae Procurator, et dum Vienna oppognabatur, et post Viennensem victoriam innumera oppida arcesque in ea Regni parte Turcis subjecta sitas diripuerat, incenderat, devastarat. Techelius repulsus ab Hungaris;Quinimmo ipsum Techelium, dum munimentum Eperie non procul obsidet, Hungari obsessi vi et armis arcent; Fugatus a Litthuanis, qui Ragoctiae agrum vastant.
Rerum Hungaricarum commutatio.Litthuani fugant, et omnem Ragoctiae ditionem igne ferroque corrumpunt. Igitur victoriis ad Viennam et de Strigonio relatis, tanta rerum Hungaricarum commutatio facta erat: ex facinoris audacia conscientiae vecordia; minae in preces versae; novandi studia sive detestata, sive coërcita: Techelio omnium malorum auctori omnes omnia mala imprecari: in perduelles profugos intenta Turcarum odia; in contumaces justae Germanorum irae; in redeuntes tempori ad obsequium Caesaris commendata clementia. Respublica interea, quae semper bonorum est, gravissima belli mala perferre. Ita adflictis partibus, jam Techelium injusto violentoque excidisse Regno conjiciebant.
Caraphaei de bello Techeliano sententia.Sed Caraphaeus nihilo remissius adversus eum, sed juxta ac integrum ac florentem bellum gerendum censebat: nec enim eum sententia post unquam fefellit. Techelii ingens vel afflictis rebus audacia.Nam per id ipsum tempus, quo ejus res tam perculsae erant, jussus tanti admissi a Caesare veniam implorare, se ei subjicere dedignatur: quin, positâ Comitis, sub Hungariae Principis praescriptione edicta proponit. Praefracta improbitas.Qui tantis Turcarum viribus excitis Christianum nomen universum perdere conatus erat, et novas de Numine opiniones ad studia partium obtinenda fovebat; omnesque Romanis sacris initiatos ab usurpato ejecerat regno; octingentos Polonos, dum domum redeunt, trucidaverat; et quamplurima Germanorum corpora ex insidiis capta Tartarorum Hamo dono miserat in servitutem, quo concitaret contra Polonum: ad Pontificem Maximum et Venetum Senatum literas scribere per summam audaciam substinuit, quibus, se in Weselenianis partibus natum ajebat, et civile bellum pro Hungariae libertate agitare: idque nihil quiequam cum Turcis contra Christianos commune habere. Nefanda versutia,Mox duplex animi, Veneto quoque per Summum Pontificem in belli foedus conciliato, apud Turcicum Senatum sententiae loco proponit, uti Musulmanorum Dominus suum sacrorum Principem[1] in Persiam mittat, qui eum Regem moneat, Pontificem Romanum omnes Christianos Reges contra suum Imperium concitasse, ut Mehmedanam legem funditus evertat: eaque ratione persuadeat, ne se forte interea bello petat, sinatque potius pro communibus Mehmedanorum aris focisque ab eo securum pugnare[2]. Et mirae vices.Et vero per omne ferme ejus belli consequutum tempus spectatus est homo totiens adflictus erectus, perditus servatus; Turcis odiosus protectus; modo catenis oneratus, mox honoribus et imperiis amplissimis auctus; nusquam constanti sede tandiu consistere; diffisus saepe suis, sui non diffidere; et per ingentem perfidiam confidentiamque fere semper defuisse aliis, nunquam sibi. Non diu abiit, quod hoc Caraphaei judicium rebus ipsis comprobari coeptum est. Nam Techelius a factione desolatus instaurat vires; infensa Turcarum odia auro et arte delinit, et in studia convertit; infestatus a Litthuanis in suo, infestat acrius aliena; et sub anni exitum cum justo Hungarorum, Turcarum et Tartarorum exercita in Scepusiensem agrum ingrediturReparato exercitu Scepusium invadit., illac in montana aut in Trenchinienses fines penetraturus. Ut ad urbem Iglum castra ponit, ut Posoniensem conventum turbet, quem super perduellionis crimine lapsis condonando Lotharingius habebat; Caraphaeus ubi id per exploratoresArcetur a Caraphaeo., per quos cuncta Techeli tentamina speculabatur, rescivit, Brisnensem ei aditum occludit, ne in montana per Neosolienses fines inrumpat: cum certo peditatu alium ad Rosembergam occupat, ne in uberrimi soli Trenchiniensem agrum invadat. Dolum adhibet.Techelius ubi his Caraphaei consiliis se praepeditum sensit, Emericum Gergejum ad eum mittit, tanquam de venia sibi imploranda cum ipso agat. Interea, cum exercitus commeatu misere laboraret, divisit copias; et partim in montes cum Pethnasio Rosnaviam versus, partim cum Tunyoghio versus Jolsuam dimisit. A Caraphaeo eluditur.Ubi gnaram id Caraphaeo, Franciscum Veteranium militum Tribunum Muranum versus expedit, qui Techelianos Jolsua et Rosnavia deturbat. M. Auriam suae legionis legatum in Scepusiensem agrum ire jubet, Kesmark proprium Techelii oppidum occupatum. Pene circumvenitur.Ita Techelius, cum se jam circumveniri animadverteret, Cassoviam versus se recepit; et Gergejus ad eum haec Caraphaei verba retulit: Ejusdem Techelio responsum.Mirum sane esset, si Techelius Italum meditatum decipere velit: qui Saponarae verba dedit, sibi certe hautquaquam daturus. Interea cum copiis, quibus imperabat, subsidiisque a Lotharingio propere accersitis, in eum tam subito invectus est, ut pernici hosti solita celeritate uti non plane licuerit. A Caraphaeo caeditur et fugatur.Nam ad oppidum Hunguar dictum cum Techelianis congreditur; magnam eorum partem caedit; reliqui super aspera montium ultra Scepusiensis agri fines, qua Poloniam pertingunt, sese recipiunt.
Ob ingentes autem clades, quas Turcae a Christianis acceperant, et mala quae ipsi ultro sibi dabant, iidem, qui Techelii partes oppressas, Turcicum Imperium jam eversum arbitrabantur. Mustapha virtutis extinctor.Etenim Mustapha cum trepidantibus copiarum reliquiis sese prius Budam, mox Bellogradum receperat: in quo turbato trucique agmine Budae Praesidi, summae apud Turcicum Senatum auctoritatis viro fauces collidi jusserat; et per multas iniquas falsasque caussas optimum quemque belli ducem substulerat, in quibus praecipuum Janicsarorum Praefectum: ne Reipublicae pessime ab se gestae delatores secum in Regiam urbem adduceret, stolida dissimulatione, qui omnem exercitum suae stultitiae adhibuerat testem, ex Turcico institutoCur apud Turcas palam in acie belli consilia?
Mustapha acri flagrat invidia., ut in acie belli consilia palam omnibus habeantur, metu ne clam summi belli duces Rempublicam forte prodant. Sed enim duo potissimi Reipublicae, quos infensissime oderat gravissimeque laeserat, ordines, Janicsari, et qui juri et superstitioni praesunt, in summam eum invidiam trahebant; religione universis incussa,Ad poenam turbulenter deposcitur. fractum contra fas gentium foedus a Sumo Numine vindicari; et nefas auctorum caede expiandum. Quas saevas contra Mustapham, turbidas contra se voces ubi Mehmedes Constantinopolim reversus palam fundi cognovit, eum interfici jusseratInterficitur.; pravis inertium Imperatorum exemplis insistens, Pravus reipublicae mos duces res male gestas capite luere.quibus summa armorum imperia summis belli ducibus sine ullis certis mandatis delata sunt: qui tamen de rebus vel fortunâ male gestis capite suo reddunt rationem. Quo more reipublicae damno peccatur; et apud aliam gentem aliqua ingenii vi praeditam deterrerentur duces quicquam fortunae committere; quae rerum bellicarum bonam semper sibi vindicat magnamque partem. Sed obtusae mentis homines iis exemplis passim editis nihilo fiunt cautiores; atque in ingentibus Imperii viribus, et quae quam celerrime reparantur, Turcae vix sentiunt quantum mali ea res ipsis olim sit adlatura. Primus igitur Vezirius creatus est Hibraimus Pasa, ruentibus rebus fulciendis impar; eo tantum laudandus nomine, quod invitus:Seitanes et Soleymanes summi belli legati. Seitanes Soleymanesque summi belli legati[3] alter contra Polonum Regem, qui in Poloniam reversus per obsecundantem hyemem Cosacchorum exercitu in Budziachum immisso, ingentem Tartarorum stragem ediderat; contra Germanos alter in Hungariam dimissus est. Ingens Poloni de Tartaris victioria.
Novus Turcae hostis Venetorum Respublica.
Belli caussae, Sed et alius jam ei hostis extitit, Venetorum Respublica; quae paullisper ambigens de ejus foederis ineundi dignitate, ob cives legatosque suos saepe a Turcis superbe avareque habitos; quas injurias sapienti consilio privatim perferre, publice dissimulare solet; tandem temporis opportunitate extimulante, et ab Innocentio Pont. Max. impulsa, ex gentium jure ad animum revocavit; Initium.et initio a Morlaccis sumpto, cum Caesare ac Polono in belli societatem convenit. Imperii Turcici aerumnae.Ita Turcica re conturbata, experientissimis belli ducibus a Mustapha extinctis, fortissimo legionario milite deleto, perculsis undique religione animis, tentatoque arcano, quod id Imperium una belli mole semper aut premereTurcae una belli mole res gerunt., aut premi curavit; qui spei plus aequo fovebant, jam ejus Imperii finem adesse, corruptam jamdiu Rempublicam nunc dilabi, jam Turcas Constantinopoli atque adeo universa Europa exutos cernebant. Caraphaei de Turcico bello judicium.Qua de re Caraphaei, qui in eam partem, quae tutior esset peccabat, cum Ænea Caprara, qui juxta secum sentiebat, sermonem per literas habitum in ejus monumentis reperio: in quo, quia de Turcarum depravatis moribus multa disserit, ut intelligatur, quantum a primis institutis deflexerint, non ab re fuerit, brevi excursu cum caussis suis ejus Reipublicae formam contueri.
Turcicae Reipublicae forma ad tyrannidem,Turcica Respublica eximio ad tyrannidem ordine constituta, atqui ad priscos Scythicae originis mores accommodata. Gens enim stolide ferox, abjecta et vilis, omnium egena et ad servitutem nata, erat sane metu, aspere, superbe crudeliterque continenda. Lege, armis, pecunia constituta.
Æterna animorum beatitas praemium servitutis.
Fati persuasio ad ferociam.
Sacris profana miscet.
Iidem legibus et superstitioni praepositi,
Ad dominatus formidinem.
In omne jus fasque unius arbitrium.
Mediocres virtutes amat.
Comperta crimina punit.Hinc lege, armis, pecunia ita fundatum Imperium, ut haec omnia unius utilitate aestimentur. Vana enim lex aeternam animorum beatitudine meritis erga Principem praemio proponit; unde vecors civium obedientia: falsam de Fato persuasionem inducit, ut sint destinata morte ferociores: sacris suae ridendae religionis formulis profana Reipublicae concipit; et qui falsi Numinis caeremoniis praesunt, eos juri interpretando disceptandoque praeponit, omniaque religione perfundit, quo formidolosior sit dominatus. Hinc omne jus fasque unius arbitrio permissum, et omnes Principis jussa adspectare. Quia dominatus eximias virtutes et postrema vicia perinde odit; magna mediocribus recte factis proposita praemia, atroces manifestis compertisve criminibus poenae, utraque repraesentata, et aequa omnibus: unde ardor aemulandi acrior, metus validior quam poena; et ob eas caussas obsequium in Principes effusissimum. Acris arcanorum custodia.
Principis summus timor er reverentia.Indidem executiones praecipites, arcanus terror, in Principis placita inquirere exitiosum. Imperatoris aut inter arma conspecti formido, aut major e latebris reverentia. Unus Veziriorum Princeps ejus subit vultum, auditque vocem: neu dominatus arcanum potentiae Veziriorum oblinendae subserviat, Turcarum Tyrannus consulentem de Republica Senatum sub aulaeis celatus tristi observat silentio. Primus Vezirius rerum procurator.Is rerum dominus, Primus Vezirius procurator, omnes industrii, ut unus ocio pari tantae potestati fruatur. Omnis gloria Principis,Ita Imperatores aut sua virtute clari, aut alienam recte factorum gloriam ad sua auspicia cunt: cum enim auctorum sanguine male consulta, aut gesta expienturAliorum invidia.
Cur graves et crebrae inter Aulicos simultates?
Et delationes iniquae., Princeps aliena invidia peccant. Quia vero praeter Osmanicam familiam nascendi conditio omnibus aequa est, plurimum apud eos aemulationis invidiaeque: quare Aula delatoribus referta; amplitudo lubrica, egregia virtus exitiosa: aemuli namque nedum fortuita, sed vel recte facta in crimen detorquent; et inter obtusa ingenia leves suspiciones pro exploratis argumentis haberi. ita trepidis omnibus unus Princeps securus. Cur viliter serviunt, superbe dominantur?Ad Rempublicam accedunt ignobiles, viles ac dura passi; et ob id obedientia observantiaque in superiores insigni, in subditos minoresque superbia intolerantiEt spissi Procerum casus?, jactabundì, adrogantes, fastuosi ubi sunt honoribus cumulati: ex qua morum insolentia frequentes casus. Pax cruenta.Eo autem impio instituto Principem in suorum necem, unde aliquis publice metus, durare; et fortium virorum formidolosam virtutem opprimere, saeva domi pax res custodit. Miles semper et ubique paratus.
Janicsari seu Preotriani.
Spahii veluti minutae coloniae.
Janicsarorum generosa educatio.Miles autem non legitur, sed semper instructus, semper intentus adest: alter factus a Principe, alter jam bello spectatus, Prioris ordinis Janicsari, posterioris Spahii appellantur: illi pedites ad regiam urbem Principis tutelae, hi equites veluti minutae coloniae Imperii custodiae agunt. Janicsarorum institutio ad virtutem militarem tam generosa, ut stemmatum quamvis nobilissimorum animos superet: quare per plura saecula invicti: in iis exercituum robur, et ab iis omnium victoriarum adorea. Eorum genus.In eum numerum adlegi concessum nemini, sed forte datum inter nationes bellicosiores perquiri, Fortunae filii dicti coelibes,et e Christianarum parentum sinu abripi pueros, in palestrae claustris adolescere, et coelibes nulla re alia nisi militia exerceri. Principis filii dicti: eaque adpellatione superbiUnum Imperatorem spectant., unum Imperatorem tanquam parentem verentur; ceteros omnes insolenti fastu despiciunt: qudraginta millium numeroNumerus.; ex quo dignitas urbi, securitas Principi, ipsis fiducia, ceteris terror. Spahii.Spahiis in spectatae virtutis praemium villae pagique[4] stipendiorum loco adsignati. Timurri militaria Turcarum beneficia.
Numerus formidandus.
Ars Turcici imperii profereundi.In ea militia uti in coloniis Romani, ita Turcici Imperii firmitas, et ab ea etiam amplitudo: ad quadrigenta equitum millia expeditos semper sub armis per omnes Imperii partes habere. Unde Turca tam facile ex captis regnis militum numerum auxit: et per tot secula Osmanicae vires acriores intentae, horum industriâ ac vigilantiâ; ne beneficiis forte exciderent, quos aemuli infensi servabant, an et arte equestris militiae exercitia celebrarent, ut in desidis, vel ignavi mulctati beneficium porro delator succederet. Turcae olim equestribus proeliis potentes.
Unde expeditionum celeritas.Hinc ea gens praeter ceteras equitatu formidabilis; hinc in exercitibus cogendis celeritas; hinc omnis victoriae spes in vi proeliorum sita. Hac ingenti praesentique militum copia freti arcibus non firmare fines, quos longe lateque vastant, ut inde hostes fame ac siti submoveant: Agrorum vastitate claudunt Imperium.
Cur terrestri bello gaudent?urbes muro clausas perraras habere; et terrestribus bellis pollere student; gnari continentis terrae dominos adjacentium insularum potentes esse. His viribus navalium bellorum et muniendarum urbium imperitiam compensant. Px in belli usum comparata.Tales prisci mores, ut omnia pacis in usum belli componerent: ei generi victus cultusque assueti, tamquam omnis vita in acie exigenda esset: sine ullis gulae inritamentis famem expellere, eâdem adversus sitim temperantiâ; abstemias inire coenas; humi sedere; innupti juvenes super pellibus humi stratis dormire; venatu exerceri; silentio cuncta peragere. Nihil in urbe molle; amantium nequitiae occultissimae; et foeminae obnuptae foris incedere; truci musica delectari; poëtis fortium virorum facta perpetuum esse argumentum: Omnis domi vita castrensis meditatio.
Unde bonos in bello miles.atque adeo omnem domi vitam castrensem meditationem videri. Hinc porro in bello laborum, inediae, sitis, aestus frigorisque juxta patientes; frugales commeatus; in agmine, in acie silentium; in stationibus vigilantia, vecors in proeliis furor, ubique ordo et concordia; ac spe meliorum libenter extrema pati. In castris bene lotus fotusque.Una urbanarum in castris cura, militem lautum, et adversus caeli saevitiem bene tectum; unde virorum robur. Abominandum nefas bello subservit.Cetera foedissime etiam provisum, ut quamvis foeminae castra non sequantur, earum tamen nullum sit desiderium. Ærarii artes.Eae postremo aerarii artes, pares necessitatibus opes, civium frugalitate et parsimonia comparatae: Privatim parci,nam privatim vestium inornata elegantia; aedes, quales sub tyrannis, humiles et e ligno: non signa, non pictae tabulae per domos suspiciuntur; nullus alae lusus, el simplices parcaeque mensae. Publice magnifici.Publice autem magnifici in templorum hortorumque cultu; ut splendide religent animos, tuto relaxent. Plures pro re cujusque uxores, ad gentis frequentiam. Nullus pro censu ordo, nulla honorum successio; opes publice partae reipublicae recidunt. Ejus fondamentum Imperii aequalitas sub tyrannide.
Turcae solum leges vel arma curant.
Equites, perpetui assidui.Inde cujusque virtuti aequus ad rempublicam aditus, firmissimum ejus Imperi fundamentum, quos sub acri tyrannide praecipuo libertatis commodo utuntur. Nullum censent lucrum, nisi quod vel armis in bello, vel domi religionis legumque professione sit partum; et ob agros jam stipendiis adsignatos, inlibato ferme aerario, bella gerunt; nam Spahii de suo aere instructi agunt et pugnant. Agriculturarum servis.
Peregrinis mercaturam et artificia permittunt.
Portoria.
Tributa.
Victarum gentium onera.Agris autem per servos cultis, tantom naturae fructibus contenti, illos industriae Graecis, Armenis, Epidauriis aliisque, praeter unos Hispanos, relinquunt. Cumulant aerarium multa et varia portoria, ingentia sociis tributa indicta, onera imposita victis intoleranda.
Corrupti mores.
Janicsari Principi formidolosi,Sed jamdiu depravati mores. Nam Janicsari jam norunt, Imperii vi suis in manibus sitam: cumque Imperatorum sanguine foedari sint ausi, in lubrico en Respublica est; vulgato arcano, Et inobsequentes.posse Principem a multitudine impune sperni. Per haec Imperatorum sibi usurpant electionem, qui ab iis donativo adclamationes et novi regni auspicia redimunt: unde ab iisdem idem Turcico quod Romano Imperio a Praetorianis imminere fatum prudentes rerum conjiciunt. Uxores ducunt.
Exercent foenus.At enim cum Janicsari hodie conjugiis commerciisque dent operam, liberorum charitate et vilis quaestus studio attinentur. Primorum filii in eam militiam adscribuntur.Praeterea eam militiam hodie Primores filiis suis, per delicias eductis atque educatis, commercantur: quare non amplius mira in bello, quae olim, praestant. Spahii mercaturae dant operam.Spahii autem, ubi imperantur, nequiores servos ad bellum mittunt: dum ii interea exercent mercaturam et foenus. Neque ea beneficia militaria praemio sed precio dantur: unde adfectatae saepe eorum militum clades, quo aliis divendantur. Quibus ex caussis Turcica virtus graviter imminuta. Postremo Turcicum communem Imperiorum conditionem jam patitur: Deliciae et luxuscum enim, tot debellatis regnis, ad se ingentes divitias traxisset, animi Turcarum captivis deliciis capti sunt, et antiquam Asianorum molliciem induere. Et luxum prosequente avaritia, nihil pecuniae impervium;Avaritia et ambitus. omnia donis ac muneribus praetentantur et corrumpuntur: occlusa virtuti via, ubi largitiones et ambitus. Bellum Persicum maxime Hungaricumque aversantur.Itaque ocio delectautur: inviti bella ineunt, Persicum maxime ob longinquitatem itinerum et deserta terrarum; Hungaricum ob arcium obstacula crebra, et diversum pugnandi genus.
Jamdiu, disserebat Caraphaeus, Turcicae Reipublicae haec depravata instituta; sed nihilosecius bello semper imperium protulisses: Nunquam Turcae pacem petere.nec Turcas unquam ultro petiisse pacem; semper dedisse tamen, et quidem cum aliquo ingenti emolumento rogatos. Esse quidem falsa religione perterritos; Cur adflicti, una re prospera resumunt animos.sed gentem stupidam, et quae belluarum instar nonnisi praesentibus occupantur, uno secundo belli eventu elatos resumere de integro animos. Bonos belli duces ferocesque milites Mustaphae aut bello aut fraude cecidisse; Ingentes etiamnum Imperii vires.
Prudentum consilium de eo Imperio excidendo.sed ingentes ejus Imperii vires non facile una alterave clade accepta defecturas. Qua de caussa qui id imperium optime norunt ut excindatur, id dare consilium ut Christiani Principes cum Persarum Rege foederati, utrinque bello confodiant; atque id censere tamen, cum jam erant ita corrupti Turcarum mores. Non sine Numine Turcas mentem ejus ultro inferendi belli induisse, ut per eam occasionem divinitus oblatam Polonus, Romanus Pontifex Venetorumque Respublica cum Caesare contra Turcicam potentiam firmissimum foedus inirent: sed ejus legibus sapienter quoque cautum, Cur in foedere cautum, ut Moschus in eam belli societatem conveniat.Sedulo curari oportere ut secum Moschus quoque arma consociet. Cum enim Turcicae vires, cum Tartaricis aeterno foedere junctae, Persae potentiam cum Moscho item aeternum foederati compensent; ad eam deprimendam vim hoc ingenti addito momento opus esse ratos, ut sine Persarum conlata ope unis Christianorum armis Turcicum Imperium excindatur. Digna Polono Rege de ratione ejus belli gerendi sententia.Et vero Polonum Regem sat expendisse has Turcicas, quas nunc putant, adflictas vires, qui id se magno Rege magnoque belli duce dignum gerendi belli genus per hosce ipsos dies proponit; ut Caesar cum Germano milite in Hungaria Turcicarum copiarum robur, quae ad hos Imperii protegendos fines tanquam propugnaculo agunt, occupet deleatque; ipse citato agmine, ei per viarum compendia Constantinopolim Imperii sedem petat: Veneti classe potentes Hellesponti fauces occludant; ac principi urbi maritimos commeatus ab Ægypto et omni mediterraneo mari prohibeant. Turca quod hostis genus?Nosse namque cum ejusmodi hoste rem geri, qui aut bello nunquam petendus, aut quam celerrime opprimendus sit. Nam si ad angustias redacto tempus detur, tantisper, dum ad sua se instituta recipiat, iis recte usum mox redire longe ferociorem. Quam facile integrare formidandas vires potest?Unum Veziriorum Principem reipublicae scientem et bellicosum virum creatum, qui a Janicsaris Spahiisque militarem disciplinam rigide exigat, intra breve temporis curriculum maxime formidandos exercitus educere in hostes posse. Duplex Imperiorum armis delendorum extrema ratio.
Neutra probatur.Ad haec ingentem terrarum tractum, urbibus celebrem aut externis nationibus inundari, quae indigenis omnino deletis novam gentem reponant; aut paullatim et per partes adquiri, ut sensim in victoris imperium coalescant. Sed neque delere nationes Christianae mansuetudinis esse; neque foederata bella diu gesta rerum experientiam planum facere. Una media, qua Magnus Alexander usus.Unam mediam patere bellandi viam, brevem et ingruentem, nempe qua Magnus Alexander Persarum monarchiam uno et item altero secundo proelio subegit. Ejus difficultates.Sed magnis celeribusque bellis suscipiendis, aut pinguia et exprompta aeraria oporiere, aut rerum omnium egestatem. Foederatum militem non poenitere patriae quemque suae: quare commeatu instructum esse ducendum in aspera, idque adeo quod cum Turcis res sit, qui a finibus longe arcent hostes fame sitique: et in Hungaricis bellis victorias primis annis nullos ferme parere fructus. Inter omnia infensa infestaque exercitus esse ductandos. Graecos enim, quibus Europa Turcica scatet, acriori odio Romanum nomen habere, quam Turcarum gravissimas, quibus premuntur, injurias. Et Turcis quoque subdi magna ex parte haeresi labefactatos, qui religionis libertatem ab iis libentes tributo redimunt. Cur crebrae a Turcis seditiones in Persarum, in Christianorum finibus rarae?Neque esse ut spes aliqua in Turcarum seditionibus sita sit: eas enim in Persarum confinio saepe fieri; qua autem fines spectant ad Christianos nunquam: ibi namque superstitionem discordem efficere, ut respublica ipsa displiceat; sed in principe urbe tumultus natos, quia displicent qui reipublicae praesunt: ita ut ejus generis turbae nihil aliud sint quam bonae reipublicae desideria. Igitur cum nihil inter hostes subsidii, instructissimo omnium rerum commeatu opus esse. Sed justum praeterea subesse metum, ne Turcicis viribus Christianorum consilia suppetant, qui tantam terrarum marisque accessionem foederatis inviderint. Occupandas igitur gravissimas hasce difficultates pecuniâ tanti belli necessitatibus repraesentatâ. At Poloniam immodica Comitiorum liberiate aegram, et exhausto continentibus finitimorum bellis aerario lassam: Venetos languere adhuc ex nupero Cretensi bello aspero ac diuturno: Caesarem liberalitatis et munificentiae gloria gaudere: Romanum Pontificem tam eminentis virtutis moriturum et senem. Quando Imperia occidunt?Atque adeo Imperia non occidere alia, nisi alia melioribus institutis aut oriantur aut emendentur. Militia Germana nunc longe melior, quam Soleymanis temporibus.Et nostris quidem in melius, quod acrius bellandi genus fortiores belli et majori numero duces, ferociores milites quam Soleymanis temporibus, bella prius cum Gustavo, deinde cum Ludovico XIV gesta pararunt. Sed ob has ipsas caussas metus, ne Christiana arma secum ipsa confligant. Per has igitur rationes Caraphaeus, ut Turca omni Europa prorsus ejiceretur, id bellum instructissime intentissimeque et quam celerrime administrandum esse sentiebat.
| Caput VIII |
Caput X |