Migne Patrologia Latina Tomus 139a
De sphaerae constructione (Gerbertus Auriliacensis), J. P. Migne
cc_id: cps_2.GerAur.DeSpCo, cc_idno: 9789
c
GERBERTUS CONSTANTINO. 139.0155A|
Sphaera, mi frater, de quo quaeris ad coelestes circulos vel signa ostendenda, componitur ex omni parte rotunda: quam dividit circumducta linea mediam aequaliter in LX partibus divisa. Ubi itaque constituis caput lineae, unum circini pedem fige, et alterum pedem e regione ibi constitue, ubi VI partes finiuntur de LX partibus praedictae lineae; et dum circinum circumduxeris, XII partes includis. Nam mutato primo pede, secundus pes extenditur usque ad locum, quo de praedicta linea undecima pars finitur; et ita circumducitur, ut XII partes circumplectatur. Eodemque modo adhuc pes usque ad finem quintaedecimae partis praedictae lineae protenditur et circumductione XXX partes habens media sphaera 139.0155B| secatur. Tunc mutato circino in altera parte sphaerae, ubi primum pedem fixeras, attendens, ut contra statuas, praedictam rationem mensurae circumductionis et partium complexionis observabis. Nam V solummodo erunt circumductiones, quarum media aequalis est lineae in LX partibus divisae. Altero igitur istorum hemisphaeriorum sumpto interius cavato, et ubi circini alterum pedem in praedicta linea ad circumducendum fixeras perfora, ut circumductio medium foraminis teneat. In capitibus quoque sphaerae, ubi primum pedem circini posuisti, singula foramina facis, ut medietas foraminum illorum terminet praedictum hemisphaerium. Nam ita VII erunt foramina, in quibus singulis singulas semipedales fistulas constituis: 139.0156A| eruntque duae extremae contra se positae, ut per utrasque, tanquam per unam videas. Ne vero fistulae hac illac titubent, ferreo semicirculo, ad modum praefati hemisphaerii secundum suam quantitatem mensurato et perforato, utere, quo superiores extremitates fistularum coerce: quae hoc differunt a fistulis organicis, quod per omnia aequalis sunt grossitudinis, ne quid offendat aciem per eas coelestes circulos contemplantis. Semicirculus vero duorum digitorum ferme latitudinis, ut omne hemisphaerium XXX partes habet longitudinis, servans aequalem rationem divisionis, qua perforatus fistulas recipit. Notato itaque nostro boreo polo, descriptum hemisphaerium taliter pone sub divo, ut per utrasque fistulas, quas diximus extremas, ipsum boreum polum 139.0156B| libero intuitu cernas. Si autem de polo dubitas, unam fistulam tali loco constitue, ut non moveatur tota nocte; et per eam, stellam suspice, quam credis esse polum: et si polus est, eam tota nocte poteris suspicere; sin alia, mutando loca non occurrit visui paulo post per fistulam. Igitur praedicto modo locato hemisphaerio, ut non moveatur ullo modo, prius per inferiorem et superiorem primam fistulam boreum polum, per secundam arcticum circulum, per tertiam aestivum, per quartam aequinoctialem, per quintam hiemalem, per sextam antarcticulos circulos metiri poteris. Pro polo vero antarctico, quia sub terra est nihil coeli. sed terra tantum per utrasque fistulas intuenti occurrit.
ADMONITIO MABILLONII. Haec Gerberti epistola, quae deest in editis libris, eruitur ex ms. codice bibliothecae nostrae S. Germani a Pratis. Inscripta Constantino, monacho scilicet ac scholastico Floriacensi, cui Gerbertus alias direxit epistolas, nimirum 87, 142 et 161. Ejusdem etiam mentionem facit in epistola 92. Gerberto tribuendum existimo libellum in quemdam Porphyrii locum, cujus libelli praefatio ad Ottonem III imperatorem edita est in tomo I Analectorum. Opusculum istud esse Gebehardi Augustensis episcopi conjectabar in notis ad eam praefationem: at re maturius expensa, id Gerberto adjudicare visum est in addendis ad tomum I Analectorum. Ejusdem auctoris est sermo De ordinatione episcoporum, quem ex ms. codice bibliothecae S. Martialis apud Lemovicas rogatu meo descripsit noster Petrus Trelius, a me jam laudatus. Exstat ipsiusmet Gerberti Geometria et Rhythmomachia in bibliothecae Thuaneae ms. codice, signato nº 283. p. 0156B