Migne Patrologia Latina Tomus 125
De una et non trina deitate
De una et non trina deitate (Hincmarus Rhemensis), J. P. Migne 125.0618C
PROLOGUS.
125.0473C| Hincmarus, nomine non merito Rhemorum episcopus, ac plebis Dei famulus, dilectis Ecclesiae catholicae filiis et comministris nostris.
Diu est quod quidam, occasione accepta de finalitate 125.0474C| hymni, cujus auctor penitus ignoratur, in qua dicitur: Te trina Deitas, unaque poscimus, delectabiliter vocum novitatibus ut innotescerent incumbentes, 125.0475A| coeperunt contendere quod sicut trinus et unus Deus, ita trina et una Deitas et debeat et catholice valeat dici, unde quique pro suo modulo scriptitarunt. Inter quos et Ratramnus, Corbeiae monasterii monachus, ex libris beatorum Hilarii et Augustini, dicta eorumdem detruncando, et ad pravum suum sensum incongrue inflectendo, sicut et Macarium Antiochenum episcopum de quamplurimis catholicorum libris fecisse in sexta synodo legimus, ex hoc volumen quantitatis non modicae scribens ad Hildegarium Meldensem episcopum compilavit. Cujus perversam intelligentiam ipsa ejus collectio, scriptis authenticis collata, mendacio redarguit et revincit, veluti qui legerit apertissime pervidebit. Haec autem 414 audiens Gothescalcus, Orbacensis 125.0475B| monasterii Rhemensis Ecclesiae pseudomonachus, tam invidia mei, quem in Ecclesia cantari trinam deitatem vetuisse audierat, quam more suo, qui nova et antea inaudita, canaeque orthodoxorum intelligentiae contraria adinvenire, ac proferre ab ineunte aetate suae vitiosae indolis delectabiliter studuit, et in eodem studio permansit, inde plurima scribere, et ad quoscunque potuit, primum latenter, deinde quantum sibi licuit, aperte mittere procuravit. Novissime diebus istis hanc subjunctam schedulam, quae ad nos communiter per complices ac satellites suos pervenit, inde conscripsit. De qua bonis vestris desideriis placuit, ut eam in hoc opere cum integritate ponerem, et post ad singula catholicorum sententiis responderem: ut dum ipsius sententiae fuerint 125.0475C| de hac causa oribus catholicorum, gladio videlicet spirituali, peremptae, caeterorum qui sensibus in illius currunt sententiam, muta fiant labia dolorosa, sicque cooperante Domino omnis iniquitas oppilet os suum. Proponentes mihi verba beati Gregorii ex Homilia Evangelii (hom. 8) qua dicit: Quid est, inquiens, quod vigilantibus pastoribus angelus apparet, eosque Dei claritas circumfulget, nisi quod illi prae caeteris videre sublimia merentur, qui fidelibus gregibus praeesse solliciti sunt, dumque ipsi pie super 125.0476A| gregem vigilant, divina super eos gratia largius coruscat? et quod ex sententia canticorum Cantici explanat: Nasus tuus sicut turris Libani (Cant. VII, 4), quia videlicet praepositorum discretio, et munita debet esse ex circumspectione, et altitudine vitae consistere, id est in valle infirmi operis non jacere, et incursus malignorum spirituum longe prospicere, et commissas sibi animas per suam providentiam cautas reddere; ut juxta beati Petri vocem Dominum Jesum Christum sanctificemus in cordibus nostris, et parati semper simus ad satisfactionem omni poscenti nos rationem de ea quae in nobis est spe reddere (I Petr. III, 15). Quapropter ministerio dignatione divina indignitati meae imposito, ad hanc sollicitudinis curam ac studium non modo vestris petitionibus 125.0476B| sum invitatus, verum et tractus, et quantum ipsa deitas quae Trinitatis est unitas dederit, et occupatio multiplex, atque contumacia inertiaque sensus mei permiserit, exsequi ea quae petitis procurabo; ponens cum integritate sui in hoc opusculo nostrae servitutis ejusdem Gothescalci schedulas, et per singulas sententias more veterum obelum ÷, id est jacentem virgulam eis opponemus, ut quasi sagitta falsa illius dicta confodiat, his his vero quae opponentur ex orthodoxorum dictis ejus sententiis figuram ΧΡ, quae chresimon dicitur praenotabimus, ut per eam catholicorum testimonia, quae resistunt venenosis ejus sensibus, demonstrentur, et sana ac vere Christiana intelligentia, ut revera a Christo contra antichristos tradita, evidenter simplicibus et devotis 125.0476C| mentibus ostendatur. Cum aliis pestiferis, magis autem mortiferis venenis, quae Gothescalcus sanam doctrinam 415 non sustinentibus, vocumque novitate delectantibus, et prurientes aures habentibus, qui juxta voluntatem suam magistros sibi coacervare festinant, ut magistri demum erroris fiant, qui noluerunt fieri discipuli veritatis, bibenda proponit, cogitans et loquens iniquitatem in excelsum, et ponens in coelum os suum, haec etiam dicit:
SCHEDULA GOTHESCALCI, Quod trina Deitate dici possit. 125.0475|
125.0475C| « Quisquis est ille qui dicit quod nequaquam Deitas trina dici catholice possit, sed solummodo Deitas una sit, debet interrogari subtiliter, quomodo dicat unam, vel qualiter, utrum scilicet naturaliter, an personaliter. Si respondet et dicit 125.0475D| unam Deitatem esse credendam et confitendam personaliter, nisi suum concitus corrigat sensum, revera cum Sabellio audire meretur anathema sic praesentialiter, ut mereatur illud etiam pati jure perpetualiter. Hinc enim haeretici Sabelliani dicti nuncupatique sunt etiam Patripassiani, quia noluerunt nec omnino potuerunt negare Deum Patrem passum, dum Deum personaliter somniaverunt unum, non sicut Ecclesia sancta catholica et apostolica credit et confitetur, Deum naturaliter 125.0476C| unum, et personaliter trinum. At si metuens anathemate rite parcelli, et illud cum Patripassianis pati, dixerit Deitatem esse naturaliter unam, credere consequenter debet et confiteri, si tamen vult veniam mereri, prorsus esse personaliter 125.0476D| trinam, sicut scilicet Deum, naturaliter unum, constat esse procul dubio personaliter trinum. Ac per hoc, sicut non potest in hymnis, et in sanctorum Patrum libris, ubi dicitur trinus et unus Deus, immutari et dici sanctus et unus Deus; ita nimirum sine mortis exitio immutari non potest, ubi dicitur trina et una Deitatis, ut ibi dicatur sancta et una Deitas, quia revera cum hoc nec ibi possit ullatenus fieri, ubi non est addita et una, sed solummodo dicitur Deitas 125.0477A| trina; multo minus ibi potest fieri, ubi Deitas trina dicitur et una: quia scilicet simplicibus mox diceretur, sicut et dicitur: Ecce nunc jam patet quia non poterat nec potest revera dici Deitas trina, sed tantum Deitas una. Sed profecto jam tempus est, ut qui credunt atque dicunt quod non possit auctoritative neque vere dici Deitas trina, cernant et legant in libro de sancta Synodo, qui scriptus est in Graeco, scilicet Constantinopoli, sub Juniore Constantino, a centum et quinquaginta Patribus jure damnatos et anathematizatos Arianos colentes τριθεοτείας, id est tres deitates: et tamen in ipso consequenter continetur volumine, in edicto scilicet Constantini, conglorificandam trinam Deitatem, nec addi tamen illic opus 125.0477B| fuit unam, quia scilicet, dum sub numero singulari dicitur Deitas trina, licet non sit dicta, subintelligitur tamen simul et una. Sic enim dilecta est a Prospero trina majestas, a Prudentio trina pietas, ab Aratore bis trina potestas; sic et a Graecis τρισάγιον, a Latinis autem satis proprie, regulariter atque catholice dicitur trina sanctitas. Ac per hoc sicut ab eis catholicissime dicitur τριθεοτεία, sic et a nobis catholicissime trina Deitas. Cum tamen et illi, et Latini consensu 416 pari, damnaverint et damnent, anathematizaverint et anathematizent Arianos, qui colunt tres majestates, tres pietates, tres potestates, tres deos, atque tres deitates. Necnon etiam similiter, si non multo amplius, constat et claret 125.0477C| rite damnatos atque damnandos Sabellianos, eosdemque Patripassianos, qui colunt secundum Judaicam paupertatem singulariter solitariam et personaliter unam majestatem, pietatem, potestatem, sanctitatem, deitatem. Namque dum solus Pater sic est Deus, ut non sit ex Deo, sed genuerit Deum; et solus Filius sic est Deus, ut genitus sit a Deo; et solus Spiritus sanctus sic est Deus, ut procedat ex ingenito simul et ex genito Deo: patet prorsus, quod naturaliter unus et personaliter trinus est Deus. Item dum Deus Pater Deitas est ingenita, innascibilis et innata: et Deus Filius Deitas genita, nascibilis et nata: et Deus Spiritus sanctus Deitas est nec ingenita, innascibilis et innata, neque genita, nascibilis et nata, 125.0477D| sed procedens a Deitate ingenita, innascibili, et innata, et a Deitate genita, nascibili et nata; claret, omnino quod ἁγία τριὰς, id est sancta Trinitas, sicut una essentialiter atque naturaliter, sic procul dubio est personaliter trina Deitas: sicuti scilicet majestas, pietas et potestas, ob id prorsus est una simul et trina, quia revera unaquaeque persona per se est potestas prima, sicut evidenter de Deo Dei Filio dicitur in Michaea propheta: Et tu, turris gregis nebulosa filia Hierusalem, ad te veniet, et usque ad te veniet potestas prima (Mich. IV. 8). Ergo quia non est Pater major Filio, neque Filius major Spiritu sancto, sed omnino totae tres personae, sibi sunt invicem 125.0478A| coaequales et coaeternae, propterea profecto Deus trinitas potestas est prima, ac per hoc non secundum Arianos, quod absit, tres potestates, nec secundum Sabellianos, quod absit, potestas personaliter est una, sed secundum catholicos potestas est una naturaliter, et personaliter trina. Restat igitur et superest, ut illi qui sunt grammatici, si nolunt esse simul et haeretici, non praesumant fateri in Ecclesia veracis Dei, veri Dei, quod τριθεοτεία, id est trina Deitas, ulla ratione pluralis existat numeri, cum sit ut claret utique singularis, velut noverunt universi, qui vel mediocriter artis grammaticae sunt periti. Sicut enim Deus Trinitas numeri singularis est juxta illud: Benedicta sit sancta Trinitas, sic etiam numeri singularis 125.0478B| est τριθεοτεία trina Deitas; cum tamen constet econtra numeri pluralis Arianorum esse τριθεοτείας, id est tres deitates, a catholicis jure damnatas. Igitur jure sub numero singulari trinae et uni Deitati suppliciter, velut expedit, competit, congruit, dicimus:
Te trina Deitas, unaque poscimus,
Ut culpas abluas, noxia subtrahas,
Des pacem famulis, nos quoque gloriam
Per cuncta sibi saecula. Amen. Non enim dicimus, sicut Ariani, vos, tres deitatates, poscimus ut culpas abluatis, noxia subtrahatis, detis pacem nobis, nos quoque gloriam vobis. O Deitas vigila, quae trina vocaris et una, crederis, assereris, cognosceris, atque probaris, auxiliare tuis, ut egenis ad omnia servis. Istud 125.0478C| attendat, appendat, et mente perpendat, cui semper adoranda, colenda, tremenda, trina 417 et una Deitas dat, quod hic inserendum pietas illius inspirat et donat. Quod videlicet, sicut unamquamque ex Trinitate personam quisquis est catholicus credit et confitetur integrum, plenum, perfectum penitus Deum: sic unicuique personae suam propriam deitatem, integram, plenam, perfectam, penitus inesse credat, confiteatur et asserat, atque pro viribus collatis et conferendis deinceps divinitus contradicentes quoscunque convincat. In hoc enim liquet luce clarius, quin patet sole splendidius, quod inest unicuique personae sua propria deitas atque divinitas. Quia revera nequaquam assumpsit humanitatem, quod absit, 125.0478D| ullo modo tota Trinitas, sed sola tantummodo Filii deitas. Haec est semper invicta victrix de trina et una Deitate catholicae fidei veritas. Itaque sicut est ante saecula, sic per saecula, et in saecula, benedicta sit trina et una Deitas, majestas, potestas, pietas, veritas, charitas, et sic semper omnimoda ipsi soli laus, gloria, claritas, Amen. Da, Deus, vere ac vive, naturaliter une, personaliter trine, tuis evidenter electis credere, intelligere, confiteri et asserere, quod quemadmodum tu, Deus, qui interpretaris timor, et tu Deus charitas, qui interpretaris amor, cum vocaris personaliter trinus timor, et trinus amor, non (quod absit) tres naturaliter timores et amores, verum 125.0479A| naturaliter unus et timor et amor: sic nihilominus cum vocaris τριθεοτεία trina deitas, et trina charitas, non, quod absit, tres naturaliter deitates, et charitates, sed naturaliter una es Deitas, et una tantummodo charitas. Quod profecto per praedicatorem veritatis, et doctorem gentium in fide et veritate, qui dixit verissime, Non ergo possumus aliquid contra veritatem, sed pro veritate (II Cor. XIII, 8), patenter possumus probare. Siquidem quando baptizamur, id est tinguimur, ter procul dubio mergimur, et tamen propterea trina ipsa mersio, et trinum baptisma, id est trina tinctio, non, quod, absit tres mersiones, et tres tinctiones, aut tria baptismata, sed una est generaliter mersio, et una tinctio, id est unum baptisma, 125.0479B| dicente Apostolo: Unus Dominus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5). Pari etiam modo, cum dicitur trina vel terna fides, ut est illud Sedulii fidelis poetae tui: Iste fidem ternam, ast hic non amplectitur unam: non tres, quod absit, fides, sed una est fides, dicente Apostolo, una fides. Itaque qui nolunt cum Sabellianis haereticis in aeternum habere societatem, credant, confiteantur, colant, canant cum catholicis catholici τριθεοτείαν, trinam deitatem, τρισάγιον, trinam sanctitatem, trinam vitam, sapientiam, gloriam, trinum timorem, trinum amorem, trinam charitatem, trinam lucem, salutem, virtutem, pacem, claritatem, trinam majestatem, 125.0479C| potestatem, pietatem. Quippe cum debeamus etiam ternam seu trinam amplecti fidem, quam negant perversi Sabelliani per suam perfidam impietatem. Cuncta sic esse ceu dixi, in duobus probari potest patenter nominibus tantummodo singularis numeri, hoc est in luce pariter et pace. Lux enim et pax ingenita, et lux et pax genita, quin et lux atque pax procedens, non tres pluraliter luces aut paces dici sinuntur ab arte grammatica, neque tres naturaliter, ut latrat haeresis Ariana, neque personaliter una, sicut somniat haeresis Sabelliana: sed procul dubio lux et pax est naturaliter una; et personaliter trina, sicut amplectens trinam et unam fidem, 418 ac per hoc credens, confitens, 125.0479D| colens, canens trinam et unam lucem et pacem, majestatem, potestatem, pietatem, trinam et unam deitatem. Sed trinum et unum Deum credit et confitetur Ecclesia magna, sancta, catholica, cui gratis data est, datur, et dabitur Dei gratia, et ob id prorsus ab ea vicissim suppliciter data est, datur et dabitur, ipsi trinae et uni deitati, tam per saecula, quam simul et in saecula, jure laus, honor, gloria. Amen. Juxta illam sententiam, dant mihi sapientiam, dabo gloriam. Amen. Virtutibus plenus invitus ad regimen veniat, virtutitibus vacuus nec coactus accedat. »
ΧΡ. Hactenus haereseos, abhinc suae inchoationis verba sunt Gothescalci. Quod haereseos mortiferum virus idololatriae scilicet matris, qua plures dii, imo 125.0480A| daemonia in simulacris coluntur, diabolus scindens se a charitatis unitate, verba Dei dicentis: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 16), male, ut solet, interpretans adinvenit, et sua invidia, qua mors in orbem terrarum intravit, in succo pomi ligni vetiti primis hominibus propinavit, dicens: Eritis sicut dii (Gen. III, 5), cum Deus qui est sancta Trinitas, ut Athanasius in libro de propriis Personis, et de unito nomine Deitatis, et Hilarius atque Ambrosius in libris de Fide, et Augustinus in libris de Trinitate ostendunt, in creatione primi hominis dixerit: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Singulari quippe numero dicens ad imaginem et similitudinem, ostendit non trinam sed unam esse naturam, hoc est 125.0480B| deitatem, ad cujus imaginem homo fieret: ad imaginem videlicet suam sancta Trinitas unus Deus fecit illum, sicut sacra Scriptura manifeste demonstrat; et dicens pluraliter, Faciamus et nostram, ostendit Deum, ad cujus imaginem homo fiebat, non unam esse personam, sed tres esse personas. Sic et de eo quod Dominus in Evangelio dixerat: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30), idem diabolus in vasis sibi condignis loquens, unionem in trinitate personarum per Sabellium docuit, cui in dicto sumus mentis oculos clausit, et per Arium unius deitatis substantiam divisit, cui veluti et primis hominibus mentiens oculos ad scientiam mali aperuit, et ad boni ac veri scientiam clausit, in eo quod dictum est unum, ne fiat discretio potestatis. Cujus inspiratione 125.0480C| Gothescalcus Arium sensu sequens, quem verbotenus detestatur, post cognitam immanis sceleris vindictam in eodem Ario justissime satis apertam, trinam deitatem dogmatizare non timet. Contra quos Arium videlicet, et Arii imo ipsius diaboli filium Gothescalcum, beatus Ambrosius, sancto Spiritu inspirante, in libro de Spiritu sancto (cap. 13) exponens Apostolum: Gratia Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei, et communicatio Spiritus sancti cum omnibus vobis (II Cor. XV, 13): « Advertimus igitur, inquit, quod Pater et Filius et Spiritus sanctus in uno eodemque templo per naturae ejusdem maneant unitatem. Ergo divinae est potestatis qui habitat in templo. Sicut enim Patris et 125.0480D| Filii, ita et Spiritus sancti sumus templum, non multa templa, sed unum templum, qui unius templum 419 est potestatis. Ubi enim una deitas intelligitur (cap. 14), unus Deus dicitur: quia unus Deus, una divinitas, et unitas intelligitur potestatis: et tres deos non asserimus, sed negamus, quia pluralitatem non unitas facit, sed divisio potestatis. Quomodo enim pluralitatem recipit unitas divinitatis, cum pluralitas numeri sit, numerum autem non recipiat divina natura. » Hinc manifestum est, quia sicut unitas numerum non habet, ita trina vel trinitas numerum habet. Ergo quod dicitur trinum, vel trina, quae habent numerum, in sancta et inseparabili trinitate deitatis non recipit unitas, sed personarum proprietas. Prosecutus quoque perversus 125.0481A| interpres diabolus, loquens primis hominibus addidit scientes bonum et malum (Gen. III, 35), quatenus sicut ipse ex provectu avaritiae supra modum altitudinem appetens, quando dixit Similis ero Altissimo (Isa. XIV, 14) cecidit, ita et homo immoderato sublimitatis ambitu caderet, sicut et fecit. Nam cum indebite appetivit divinitatem, perdidit juste immortalitatem. « Hujus viae mediator, ut Augustinus dicit, homini diabolus, ut diximus persuasor peccati et praecipitator in morte exstitit. Quam mortem, ut scriptum est, Deus non fecit, quia causa mortis ipse non fuit: sed per ejus retributionem justissimam, mors de qua scriptum est: Mors et vita a Domino Deo est (Sap. I, 13), irrogata est peccatori, sicut supplicium judex irrogat reo. Causa tamen supplicii 125.0481B| non est injustitia judicis, sed meritum criminis. Hominem autem, miserum et mortalem sua suasione effectum, quem per consensionem seductum tanquam jure integro possidebat, et ipse nulla corruptione carnis et sanguinis septus, per ipsam corporis fragilitatem, nimis egenum et infirmum tanto superbior, quanto velut ditior et fortior, quasi pannoso et aerumnoso in sua etiam propagine dominatus, quia per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors, et ita in omnes homines pertransivit, in quo omnes peccaverunt, se in simulacris, videlicet in diversis quasi numinibus, per mundum universum quadam justitia Dei sibi traditum, ad comparationem perditorum, paucis exceptis electis, usque ad adventum Domini coli fecit. 125.0481C| In cujus adventu videns templa daemonum deseri, et in nomen liberantis mediatoris currere genus humanum, haereticos movit, qui sub vocabulo Christiano doctrinae Christianae resisterent, quasi possent indifferenter sine ulla correptione haberi in civitate Dei, sicut civitas confusionis indifferenter habuit philosophos inter se diversa et adversa sentientes. Qui ergo in Ecclesia Christi morbidum aliquid pravumque sentiunt, si correpti ut sanum rectumque sapiant, resistunt contumaciter, suaque pestifera et mortifera dogmata emendare nolunt, sed defensare persistunt, haeretici fiunt. Genus hominum callidum non spiritu sapientiae, sed impatientiae, quo solent haereticorum fervere primordia, et pacem perturbare sanctorum. » Quae beati Augustini 125.0481D| verba in Gothescalco spiritu diabolico exagitato, potiusque repleto, multoties sumus experti. Sed hoc, ut 420 isdem beatus Augustinus dicit, in usum cedunt proficientium, juxta illud Apostoli: Oportet et haereses esse, ut probati manifesti fiant in vobis (I Cor. II, 19). Unde etiam scriptum est: Filius eruditus sapiens erit, imprudente autem ministro utetur. Multa quippe ad fidem catholicam pertinentia, dum haereticorum calida inquietudine exagitantur, ut adversus eos defendi possint, et considerantur diligentius et intelliguntur clarius, et instantius praedicantur: et multi qui optime poterant Scripturas dignoscere et pertractare, latebant in populo Dei, nec asserebant solutiones quaestionum 125.0482A| difficilium, cum calumniator nullus instaret. Nunquid enim perfecte de Trinitate tractatum est antequam oblatrarent Ariani? Nunquid enim perfecte de poenitentia tractatum est antequam obsisterent Novatiani? Sic non perfecte de baptismate tractatum est, antequam contradicerent foris positi rebaptizatores: nec de ipsa unitate Christi enucleate dictum est, nisi posteaquam separatio illa urgere coepit fratres infirmos. Multos enim sensus sanctarum Scripturarum latent, et paucis intelligentioribus noti sunt, nec asseruntur commodius et acceptabilius, nisi cum respondendi haereticis cura impellit. Tunc enim etiam qui negligunt studia doctrinae, sopore discusso, ad audiendi excitantur diligentiam, ut adversarii repellantur. Denique quam 125.0482B| multi Scripturarum sacrarum sensus de Christo Deo asserti sunt contra Photinum? quam multi de homine Christo contra Manichaeum? quam multi de Trinitate contra Sabellium? quam multi de unitate Trinitatis adversus Arianos, Eunomianos, Macedonianos? quam multi de catholica Ecclesia toto orbe diffusa, et de malorum commistione usque in finem saeculi, quod bonis in sacramentorum ejus societate non obsint, adversus Donatistas, aliosque si qui sunt qui simili errore a veritate dissentiunt? Didicimus enim singulas quasque haereses intulisse Ecclesiae proprias quaestiones, contra quas diligentius non defenderetur Scriptura divina, si nulla talis necessitas cogeret. Quid autem coegit loca Scripturarum, quibus praedestinatio commendata 125.0482C| est, copiosius et enucleatius nostro labore defendi, nisi quod Pelagiani dicunt gratiam Dei secundum merita nostra dari? Haec ergo ut ingrata Deo sententia destruatur, gratuitis Dei beneficiis quibus liberamur inimica, et initium fidei, et in ea usque in finem perseverantiam, secundum Scripturas, unde multa jam diximus, dona Dei esse defendimus. In qua fide multi contra praedictos et contra caeteros haereticos, quos enumerare vel commemorare nimis est et praesenti operi non necessarium, quorum tamen sensuum probati assertores aut prorsus laterent, aut non ita eminerent, ut eos eminere fecerunt superborum contradictiones, qui noverant haec tractare atque dissolvere ne perirent infirmi, sollicitati quaestionibus impiorum 125.0482D| sermonibus et disputationibus suis obscura legis in publicum deduxerunt. Unde Apostolus, quod etiam praemisimus, Oportet, inquit, et haereses esse, ut probati manifesti fiant inter vos (I Cor. II, 19), qui 421 corripiendi sunt a praepositis suis correptionibus de charitate venientibus, sed et quique subditi fratres, pro culparum diversitate, diversis vel minoribus vel amplioribus: quia et ipsa quae damnatio nominatur, quam facit episcopale judicium, qua poena in Ecclesia nulla major est, potest, si Deus voluerit, in correptionem saluberrimam cedere atque proficere. Neque enim scimus quid contingat sequenti die, aut ante finem vitae hujus de aliquo desperandum est, aut contradici Deo potest, ne recipiat, 125.0483A| et det poenitentiam, et accepto sacrificio spiritus contribulati ac cordis contriti, a reatu quamvis justae damnationis absolvat, damnatumque ipse non damnet. Pastoralis tamen necessitas habet, ne per plures serpant dira contagia, separare ab ovibus sanis morbidam, ab illo cui nihil est impossibile ipsa forsitan separatione sanandam. Nescientes enim quis pertineat ad praedestinatorum numerum, qui non pertineat, sic affici debemus charitatis affectu, ut omnes velimus salvos fieri. Hoc quippe fit, cum singulos quosque ut occurrerint, cum quibus id agere valeamus, ad hoc conamur inflectere, ut justificati ex fide pacem habeant ad Deum, quam praedicabat Apostolus etiam cum dicebat: Pro Christo ergo legatione fungimur, tanquam Deo exhortante per nos, 125.0483B| obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo (II Cor. 5, 20). Quisquis autem a catholica Ecclesia fuerit separatus, quantumlibet laudabiliter se vivere existimet, hoc solo scelere, quod a Christi unitate disjunctus est, non habebit vitam, sed ira Dei manet super eum: et quisquis in hac Ecclesia bene vixerit, nihil ei praejudicant aliena peccata, quia unusquisque in ea proprium onus portabit (Gal. VI, 5), sicut Apostolus dicit, et quicunque in ea corpus Christi manducaverit ac biberit sanguinem indigne, judicium sibi manducat et bibit. Cum enim dicit judicium sibi manducat (I Cor. II, 19), satis ostendit quia non alteri judicium manducat, sed sibi: quia communio malorum non maculat aliquem participatione sacramentorum, sed consensione factorum. Nam si in 125.0483C| factis malis non eis quisque consentiat, portat malus causam suam, et persona sua non praejudicat alteri, quem in confessione mali operis socium non habet criminis. Haec in praefatione de sanctorum Patrum verbis et sensibus interim dicta sufficiant: abhinc eorumdem nihilominus, sed et quamplurium aliorum catholicorum assertionibus ad singula pestiferi Gothescalci verba, lethifera respondere singillatim, favente una et inseparabili Deitate, incipiemus.
Sicut venefici et sortiariae mel ad os vasculi virus celantis ponere solent, sic Gothescalcus in initio suprascriptae suae compilationis haereticorum errores proponit, et verbotenus respuit, ut credibilius se catholicum mentiens, simplicibus illudere et se commendabilem reddere possit, et haereticus loquens contra 125.0483D| haereticos, lupus ovis pelle palliare se volens dicit:
I. ÷ « At si metuens anathemate rite percelli, et illud cum Patripassianis pati, dixerit deitatem esse naturaliter unam, hoc consequenter debet et confiteri, 422 si tamen vult veniam mereri, prorsus esse deitatem personaliter trinam, sicuti scilicet Deum naturaliter unum constat esse, procul dubio personaliter trinum. » Et post aliquanta: « Sicut unamquamque ex Trinitate personam quisquis est catholicus credit et confitetur integrum, plenum, perfectum penitus Deum, sic unicuique personae suam propriam deitatem integram, plenam, perfectam penitus inesse credat et confiteatur et asserat. »
125.0484A|
XL Haec est summa totius suae blasphemiae, quam hinc prolixo sermone confecit, in quo ut piscis, vel avis, aut quodlibet animal, per inquietudinem se volvens, amplius pessimis blasphemiarum maculis et nodis strictioribus irretiendo semet innexuit, volens proprii sensus assertionibus, sine Scripturae testimoniis, sineque catholicorum sententiis, allegare quia sicut Deus naturaliter unus et personaliter dicitur trinus, ita deitas naturaliter una et personaliter-trina dici debeat. Sed quod dicit Deum personaliter trinum et naturaliter unum, verum dicit: quod autem dicit confiteri debere deitatem sic personaliter trinam, sicut naturaliter unam, profecto mentitur. Quia deitas ipsa est natura pluralitate carens et numero, qua natura vel deitate, sancta et 125.0484B| inseparabilis Trinitas, sicut scriptum est, Audi: Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est (Deut. VI, 4), Pater scilicet, et Filius, et Spiritus sanctus, personaliter trinus, unus est naturaliter Deus. Unde Filius Dei dicit: Ego et Pater unum sumus (Joan. X: 30). Non dicit, unus sumus, sed unum sumus, quod naturae vel deitatis unitatem demonstrat. Unde etiam dicit, Ego in Patre et Pater in me est (Joan. X, 38); et, Pater in me manens ipse facit opera (Joan. XIV, 10); et: Qui videt me videt, videt et Patrem (Joan. XIV, 9): et de Spiritu sancto, Cum, inquit, venerit paraclitus quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me (Joan. XV, 26); et: Cum venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem. Non enim loquetur 125.0484C| a semetipso, sed quaecunque audiet loquetur, et quae ventura sunt annuntiabit vobis: ille me clarificabit, quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis. Omnia quaecunque habet Pater mea sunt: propterea dixi quia de meo accipiet et annuntiabit vobis (Joan. XVI, 13). De his dixit quae ad ipsam Patris divinitatem pertinent, in quibus illi aequalis est omnia quae habet Pater habendo. Neque enim Spiritus sanctus de creatura quae Patri est subjecta et Filio erat accepturus, quod ait de meo accipiet, sed utique de Patre, de quo procedit Spiritus, de quo natus est Filius. Natura igitur, id est deitas Patris, natura est Filii, natura est Spiritus sancti, qui de Patre et Filio aequaliter procedit, et ineffabilis quaedam Patris Filiique communio est. Qui totus de Patre procedit, 125.0484D| et totus de Filio, totus in Patre manet, et totus in Filio, qui sic manet ut procedat, sic procedit ut maneat. Unde naturaliter hanc habet cum Patre et Filio unitatis plenitudinem, et plenitudinis unitatem, ut totum Patrem habeat totumque Filium, ipseque totus habeatur a Patre, totus habeatur a Filio, qui etiam a Patre et Filio aequaliter datur, imo et a seipso datur, sicut Filius de eo dicit, Spiritus ubi vult spirat (Joan. III, 8). Itaque sicut Pater 423 et Filius plenus et perfectus est Deus, imo unus est cum Patre et Filio Deus, atque una substantia, una deitas, una divinitas, una essentia, una natura, quae, ut Athanasius et Ambrosius concorditer dicunt, non potest dividi in personis, juxta vocis 125.0485A| Dominicae veritatem dicentis: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). In nomine, inquit, non in nominibus, ut et unum Deum per indistinctum divinae essentiae nomen ostenderet, et personarum discretionem suis demonstratam proprietatibus edoceret. Et sanctus Athanasius in libro octavo de Fidei unitate (lib. X): Qui tres, inquit, virtutes inducit, tres deos confitetur. Nos autem credimus tres personas, unam deitatem. Si tres deos inducimus, similes sumus gentibus: sed confitemur Patrem in Filio, et Filium in Patre, cum Spiritu sancto. Non separatur unitas, non dividitur Deitas. » Et sic idem ipse doctor catholicus, qui jam diaconus sacro Nicaeno concilio cum archiepiscopo suo Alexandro 125.0485B| interfuit, per octo libros hinc a se contra Arianos confectos, non solum per singulas paginas, verum et per singulos, ut ita dicamus, versus ac periodos, scripsit et definivit. Non ergo trina natura, vel trina deitas, sed una natura, et una deitas est Patris et Filii et Spiritus sancti, et haec Trinitas unus est Deus solus, bonus, magnus, aeternus, omnipotens. Ipse sibi unitas, deitas, magnitudo, bonitas, omnipotentia, et quidquid ad se substantialiter dicitur. Et non ita in relativis vocabulis intelligendum est vel dicendum: quia dici non potest Pater sibi pater, vel Filius sibi filius, vel Spiritus sanctus, sibi Spiritus sanctus, sed haec relativa vocabula ad aliam procul dubio personam referri debent. Dicente itaque Domino: Si separaveris pretiosum a vili, quasi 125.0485C| os meum eris (Jer. XV, 18), verbis ipsius Domini, et catholicorum sententiis, separata proculque displosa est, et adhuc, vel si non potest longius, ipso tamen annuente qui aperit os mutum, et linguas infantium facit disertas, et dicit Aperi os tuum, et ego adimplebo illud (Psal. LXXX, 11), vel latius displodetur falsitas Gothescalci, quam inordinate permiscuit veritati, tanquam leprosus in uno corpore diversos habens permistos colores. Ut enim tradunt magistri Ecclesiae, leprosi haereticos non absurde significant, scientiam verae fidei non habentes, et varias erroris doctrinas proferentes. Non enim vel abscondunt imperitiam suam, sed pro summa peritia proferunt in lucem, et jactantiam sermonis ostentant. Nulla prorsus falsa doctrina est, quae non aliqua vera 125.0485D| intermisceat. Vera ergo falsis: inordinate permista, in una disputatione vel narratione hominis, tanquam in unius corporis colore, apparentia significant lepram, tanquam veris falsisque colorum locis, humana corpora variantem atque maculantem. Hi autem tam vitandi sunt Ecclesiae, ut si fieri potest longius remoti magno clamore Christum interpellent, sicut de leprosis legitur, quia steterunt a longe et levaverunt vocem (Luc. XVII, 13). Sed et necesse est Ecclesiae praepositis, et cunctis 424 fidelibus, ut non modo fortiter hostibus Christi apertis resistant, verum et prudenter lupos rapaces se ovinis pellibus contegentes attendant et vitent, ne eos fallere possint, sicut hic Gothescalcus, qui non solum religioso 125.0486A| habitu monachi, sed et falsi nominis scientia aliquandiu se contegens plures decepit, donec quod corde confoverat erupit aperte in regulum. Cujus pellem ovinam, quia se inde non bene contexit, doctores catholici detrahentes, nudum lupum, apertumque hostem ovilis Dominici, quod est Ecclesia, eum esse demonstrant. Hoc modo Athanasius in libro primo de Trinitate: « Haec est, inquit, materia formulae in collisione haereticorum, et haec tituli victoria in absolutione catholicorum, quam significat principale mandatum Dei: Euntes baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Audi in hoc admirabile et regale decretum, in quo omne sacramentum in deitate Trinitatis uniter continetur. Qui dixit in nomine, evidenter 125.0486B| unam deitatem in Trinitate consistere declaravit: et quod prosecutus est, Patris, et Filii, et Spiritus sancti, per singula nomina, singulas personas inesse distinxit. » Et Hilarius in libro de Synodis: « Caret igitur, fratres, similitudo naturae contumeliae suspicione: nec potest videri Filius idcirco in proprietate paternae naturae non esse, quia similis est, cum similitudo nulla sit nisi ex aequalitate naturae. Aequalitas autem naturae non potest esse nisi una sit, una vero non personae unitate, sed generis. Haec fides pia est, haec conscientia religiosa, hic salutaris sermo est, unam substantiam Patris et Filii idcirco non negare, quia similis est, similem vero ob id praedicare, quia unum sunt. » Hoc et de Spiritu sancto sentiendum esse, idem in fine duodecimi libri 125.0486C| de Fide (Hilarius, lib. XII de Trinitate) demonstrat orans: « Dona mihi, inquiens, hanc conscientiae meae vocem, ut quod in regenerationis meae symbolo baptizatus in Patre et Filio et Spiritu sancto professus sum, semper obtineam, Patrem scilicet te nostrum, Filium tuum una tecum adorem, Spiritum sanctum tuum, qui ex te per unigenitum tuum est, promereat. » Et in hymno evangelico pulcherrime a se composito dicit « Spiritum Dei perfectum Trinitatis vinculum. » Et Gregorius Nazianzenus, cujus verba beatus Augustinus in libro de Bono perseverantiae (cap. 19) ad testimonium devocat, dicit: « Unius deitatis, quaeso vos, confitemini Trinitatem: si vero aliter vultis, dicite unius esse naturae. » Et sanctus Ambrosius in hymno catholico dicit: 125.0486D| Tu Trinitatis unitas, Orbem potenter qui regis Quod beatus Augustinus, quasi ejus sensum exponens, in primo libro (cap. 8) de Trinitate explicat: « Divinitatem, inquit, vel ut certius expresserim deitatem, quae non est creatura, sed est unitas Trinitatis incorporea et incommutabilis, et sibimet consubstantialis, et coaeterna natura. » Et item sanctus Ambrosius in primo libro de Fide (cap. 2): « Unum, inquit, Deum, non duos aut tres deos dicimus, ut impia Arianorum haeresis dum 425 criminatur incurrit. Tres enim deos dicit qui divinitatem separat Trinitatis, cum Dominus dicendo: 125.0487A| Ite, baptizate in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. (Matth. XXVIII), unius esse Trinitatem potestatis ostenderit. Nos Patrem et Filium et Spiritum sanctum confitemur, ita ut in Trinitate perfecta et plenitudo sit divinitatis, et unitas potestatis. Omne regnum in se divisum facile destruetur (Matth. XII, 25), Dominus hoc dicit. Non ergo divisum est regnum Trinitatis. Si autem divisum non est, unum est: quod enim unum non est, divisum est. Tale ergo regnum esse cupiunt Trinitatis, quod divisione sui facile destruatur, imo quia non potest destrui, constat non esse divisum. Non enim dividitur Trinitas, nec scinditur, et ideo nec corruptelae subditur, nec aetati. » Et item (cap. eodem): « Diversitas plures facit, unitas potestatis excludit numeri quantitatem, 125.0487B| quia unitas numerus non est, sed haec omnium ipsa principium est. » Et Augustinus in libro VIII de Trinitate: « Tres, inquit, personas ejusdem essentiae, vel tres personas unam essentiam dicimus. » Et item in libro V (cap. 8): « Quidquid ad se ipsum dicitur Deus, et de singulis personis similiter dicitur, id est de Patre et Filio et Spiritu sancto, et simul de ipsa Trinitate, non pluraliter, sed singulariter dicitur. Quoniam quippe non aliud est Deo esse, aliud magnum esse, sed hoc idem illi est esse quod magnum esse, propterea sicut non dicimus tres essentias, sic non dicimus tres magnitudines, sed unam magnitudinem et unam essentiam. Essentiam dico, quae Graece οὐσία dicitur, quem usitatius substantiam vocamus. » Tres 125.0487C| autem personas confitemur. Et sanctus Hieronymus scribens ad Damascum papam (epist. 57): « Sufficiat, inquit, nobis dicere unam substantiam, tres personas subsistentes, perfectas, aequales, coaeternas. Taceantur tres hypostases si placet, et una teneatur. » Et item: « Si quis autem hypostasim usiam intelligens non tribus personis unam hypostasim dicit, alienus a Christo est. » Sciendum quoque est quoniam essentia, quam Graeci usiam dicunt, et hypostasis, quae substantia interpretatur, et natura et divinitas et deitas apud Latinos unum idemque est in sancta et inseparabili Trinitate, sicut catholici doctores ostendunt. Ait enim Theophilus Alexandrinus episcopus in epistola paschali (epist. 1, in fine): « Cum his qui Trinitatis unam confitentur divinitatem 125.0487D| in coelis praemia recipiamus. » Et item in alia epistola paschali (epist. 9, in fine): « Pietas in Deum toto cordis timore servetur, exsecrantesque deorum numerum, Patris et Filii et Spiritus sancti unam confiteamur indiscretamque substantiam, in qua et baptizati vitam aeternam suscepimus, et si Dei tribuerit clementia, cum angelis merebimur Dominicum pascha celebrare. » Et item in tertia paschali epistola (epist. 3, sub finem): « Possessiones castitatis et sanctimoniam requiramus, adorantes Patris et Filii et Spiritus sancti divinitatem. » Et sanctus Coelestinus papa in epistola ad orientales episcopos (epist. 6 ad Joan. Antioch.): « Optaremus, inquit, quidem, sicut est una deitatis essentia, ita inter omnes 125.0488A| qui ubique sunt homines unam rectae fidei veritatem teneri. » Et magnus Leo papa, ac 426 sancta synodus, quae in urbe Roma convenit, in epistola ad Theodosium Augustum (epist. 27): « Obsecramus, inquiunt, coram unius deitatis inseparabili Trinitate, quae tali facto laeditur. » Et ad Palaestinos (epist. 87): « Natura unigeniti natura est Patris, natura Spiritus sancti, simulque impassibilis, simul est incommutabilis, sempiternae Trinitatis indivisa unitas, et consubstantialis aequalitas. » Et ad Leonem Ravennensem episcopum (epist. 39): « Apostolica reclamante doctrina, quae nobis unam praedicat in Trinitate deitatem, unam in fide confessionem, unum in baptismate sacramentum. » Et gloriosus papa Gregorius in octava decima Evangelii homilia: 125.0488B| « Tunc quippe Abraham diem Domini vidit, cum in figura summae Trinitatis tres angelos hospitio recepit: quibus profecto susceptis, sic tribus quasi uni locutus est, quia et si in personis numerus Trinitatis est, in natura unitas divinitatis. » Et in vigesima quarta: « Ille in hoc spiritu operationem percipit, qui fidem Trinitatis agnoscit, ut et Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum unius virtutis credat, unius substantiae esse fateatur. » Et post aliquanta: « Vera nostra requies tunc est, cum ipsam jam claritatem Trinitatis agnoscimus, quam in unitate divinitatis esse certum tenemus. » Et in homilia decima sexta Ezechielis: « Ipsa, inquit, fides atque ipsum meritum tenuit corda praecedentium, quae replevit corda sequentium sub Testamento Novo positorum, sicut et 125.0488C| per Paulum dicitur: Habentes autem eumdem spiritum fidei, sicut scriptum est: Credidi propter quod locutus sum, et nos credimus propter quod et loquimur (II Cor. IV). Spiritales quippe illi Patres omnipotentem Deum Trinitatem ita esse crediderunt, sicut eamdem Trinitatem novi Patres aperte locuti sunt. Isaias namque audivit angelica agmina in coelo clamantia: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus sabaoth (Isa. VI, 3). Ut enim personarum trinitas monstraretur, tertio sanctus dicitur: sed ut una esse substantia Trinitatis appareat, non Domini sabaoth, sed Dominus sabaoth esse perhibetur. Quod David quoque similiter sentiens ait: Benedicat nos Deus, Deus noster, benedicat nos Deus (Psal. LXVI, 8). Qui cum tertio dixisset Deum, ut unum hunc esse ostenderet, 125.0488D| subdidit, et metuant eum omnes fines terrae. Paulus quoque loquitur dicens: Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia (Rom. XI, 36). Ex ipso, videlicet ex Patre, per ipsum, per Filium, in ipso autem, in Spiritu sancto. Quem ergo ipsum cum tertio dixisset, adjunxit ipsi gloria in saecula saeculorum. Amen. Qui enim non dicit ipsis, sed ipsi, dicendo ter ipsum distinxit personas, et subjungendo ipsi gloria non divisit substantiam. » Et sanctus Prosper in libro Epigrammatum dicit: Omnipotens Genitor Natusque et Spiritus almus,
Una in personis par tribus est deitas. Et item:
Una trium deitas una est essentia
125.0489A| Et venerabilis presbyter Beda in homilia dicit: « Noverant tunc 427 apostoli Christum esse in Patre per unitatem individuae Trinitatis. » Et post aliquanta: « Non autem dubitandum quia quibus gloria Filii revelabitur, eisdem quoque Patris et Filii et Spiritus sancti liceat adesse conspectui, quia quorum una est divinitas, una utique et inseparabilis visio est. » Et aliquanto superius: « Post dies decem assumptionis suae, hoc est hodierna die, Spiritus illos de coelo chrismate donavit. Ubi ipsum Christum ad eos venisse nullus ambigit, qui inseparabilem sanctae Trinitatis naturam, virtutem, et operationem esse cognovit. » Et in homilia trigesima secunda. Quod adjunxit, quia vos me amatis (Joan. XVI, 27), eadem ratione sentiendum est, 125.0489B| quia quicunque filium recte amat, hunc cum Patre et amborum Spiritu amat, « quia quorum inseparabilis est natura divinitatis, horum una eademque sunt dona virtutis. » His orthodoxorum testimoniis, qui suas sententias evangelica veritate, et apostolica auctoritate, et legis ac prophetarum oraculis confirmaverunt, sicut in memoratis eorum libris qui volet sine difficultate praevalet invenire, manifestissime declaratur, quia deitas quae Trinitatis est unitas, trina personaliter intelligi, credi, et dici non debet, ut blasphemat Gothescalcus; quia si deitas personaliter est trina, sicut tres sunt in sancta Trinitate personae, divisa, quod absit, erit deitas in tribus illis personis, et jam non erit individua Trinitas, quae propter unam eamdemque 125.0489C| divisibilem deitatem, id est substantiam et naturam, inseparabilis etiam in personis sensu est intelligenda, sicut Augustinus et caeteri orthodoxi doctores dicunt. Unde constantissime catholica fides praedicat deitatis unitatem in Trinitate personarum, et Trinitatem personarum in unitate deitatis venerari debere. Quoniam sicut singillatim unamquamque personam Deum et Dominum plenum ac perfectum, et quidquid substantialiter dici de Deo potest, propter unam eamdemque deitatem, quae tota in singulis est personis, confiteri Christiana veritate compellimur, ita tres deos vel dominos dicere, propter unam eamdemque deitatem, sanctae videlicet Trinitatis unitatem, quae tota et indivisa atque inseparabilis simul est in tribus sanctae Trinitatis personis, 125.0489D| catholica religione prohibemur. Plura siquidem et horum et aliorum catholicorum doctorum hinc testimonia hic possemus congerere, nisi haec tantum ad demonstrandam veritatem credidissemus sufficere. Nam et Leo sanctae catholicae et apostolicae sedis pontifex istorum duntaxat, qui eum tempore et si non loco praecesserunt vel merito, pauca numero, sed magna auctoritatis et rectae fidei genio, testimonia Leoni Augusto ad confirmandam fidem catholicam credidit mittenda sufficere (epist. 97). Quapropter Gothescalci sententia dicentis, et vel quid dicat non intelligentis, vel scienter errantis, seque suis verbis apertissime impugnantis, sic naturaliter unam et personaliter trinam esse deitatem, 125.0490A| sicut naturaliter unus est Deus et personaliter trinus, tantorum et talium testium auctoritate 428 falsissima esse revincitur, et jam secundum sacros canones Africanos ipse ad alia falsiloquia proferenda, vel quaecunque sententia sua falsa ad audiendum non debet admitti, praesertim cum scriptum sit: In ore duorum vel trium testium omne verbum consistere debere (Matth. XVIII, 16). Et sacri Nicaeni canones (conc. Nic., can. 2), neophytum episcopum, si circa hujusmodi personam aliquod delictum animae reperiatur, a duobus vel tribus testibus juxta Apostolum redargutum a clero praecipiunt abstinere. Multo magis autem os haeretici, quem post primam et secundam correptionem (Tit. III, 10) vitari jubet Apostolus, debet modis omnibus oppilari. Hoc namque sacrum 125.0490B| Nicaenum concilium, non adinventione humana, sed inspiratione et auctoritate divina constituit. Hoc omnia sancta concilia post illud habita, scilicet Antiochenum, Sardicense, Ephesinum primum, Chalcedonense, et universa provinciae Atricae concilia confirmaverunt. Hoc omnium catholicorum sacrae Novi ac Veteris Testamenti Scripturae tractatorum, ex eisdem Scripturis protestantur eloquia, ut quicunque vult salvus esse, tres sanctae Trinitatis personas Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, ὁμοούσιον, id est ejusdem essentiae, substantiae, deitatis, divinitatis, naturae, vel unam essentiam, substantiam, deitatem, divinitatem, naturam inseparabilem atque indivisibilem credat et confiteatur, ita ut singillatim unamquamque personam verum, 125.0490C| plenum, perfectumque Deum, et totas tres simul personas unum, verum, plenum, perfectumque Deum credat et confiteatur, quia Patris et Filii et Spiritus sancti una est deitas, quae Trinitatis est unitas: et hac unitate, id est deitate, quae trina esse non potest, quoniam pluralitate et numero qui in personis est caret, unus Deus, sancta Trinitas inseparabilis etiam in personis distinctis sensu est intelligenda. In hac fide secundum traditionem Domini omnes fideliter baptizantes baptizant, et homines fideles baptizantur, et fiunt Christiani per universum mundum.
Sola pseudosynodus Ariminensis hanc Trinitatis consubstantialitatem Arii secuta dementiam fraude abjecit, et ob id ex tunc et nunc, et usque in aeternum, sententiam damnationis promeruit. Ergo 125.0490D| quia, ut sanctus Coelestinus dicit, non est agentium causa solorum, universa Ecclesia quacunque novitate pulsatur, oportet ut et adversum eos, qui hanc vetustissimam et perniciosissimam haeresim, multorum fortissimorum bellatorum sudore devictam, et coelesti mucrone peremptam, redivivo furore conantur resuscitare trinam deitatem dogmatizantes, non novo sed sempiternae deitatis, quae est unitas Trinitatis, aeterno judicio proferatur primi capituli sententia sessionis octavae quintae synodi centum et quinquaginta trium episcoporum, sub Justiniano imperatore, et Vigilio papa, Constantinopoli contra Theodorum et omnes haereticos habitae: qui in principio decem et octo capitulorum 125.0491A| a se subscriptorum posuerunt decernendo dicentes (synodi V act. 8, cap. I): « Si quis non confitetur 429 Patris et Filii et Spiritus sancti unam naturam sive substantiam, et unam virtutem et potestatem, Trinitatem consubstantialem, unam deitatem in tribus subsistentiis sive personis adorandam, talis anathema sit. Unus enim Deus est Pater ex quo omnia, et unus Dominus Jesus Christus per quem omnia, et unus Spiritus sanctus in quo omnia. » Et in epistola sancti Sophronii Hierosolymitani episcopi ad Sergium Constantinopolitanum episcopum, a sexta synodo (synodi VI act. 11) receptissima, ita scriptum est: « Trinitatem itaque in unitate credimus, et unitatem in Trinitate glorificamus. Trinitatem quidem pro tribus subsistentiis, unitatem autem propter 125.0491B| singularitatem deitatis. Sicut igitur sancta Trinitas numerabilis personalibus est subsistentiis, sic sancta unitas extra omnem est numerum: et haec quidem indivisibilem habet divisionem, et inconfusam gerit conjunctionem. Cum dividitur namque numerabilibus subsistentiis, et numeratur personalibus alternitatibus, identitate essentiae atque naturae conjungitur, et omnimodam partitionem non recipit. Unitas enim singularis et incomputabilis omnem refugit secundum essentiam numerum. Unus enim Deus a nobis enixius creditur, quoniam et deitas una flagranter praedicatur, licet in Trinitate personarum agnoscatur: et unus Dominus a nobis enuntiatur, quoniam et dominatio una firmiter agnoscitur, licet in tribus subsistentiis demonstretur. Neque secundum 125.0491C| quod unus est Deus, et una est deitas, est divisibilis et in tres Deos partibilis, vel in tres deitates producendus: neque secundum quod unus est Dominus, distans est, et in tres dominos expandendus est, ac in tres dominationes dilatandus est. Arianorum haec est impietas, quae in inaequales deos unum concidit Deum, et in dissimiles deitates unam partitur deitatem, et in alterigenas tres dominationes unam distinguit dominationem. » Et item: « Quemadmodum igitur unum Deum didicimus sapere, ita unam deitatem confiteri percepimus: et sicut tres subsistentias exorare didicimus, ita et tres glorificare personas instruimur. Non alium unum Deum praeter tres cognoscentes personas, neque praeter tres personas consubstantiales Trinitatis, quae sunt Pater et 125.0491D| Filius et Spiritus sanctus, alteras praeter unum Deum agnoscimus. Et idcirco unum haec tria in quibus est deitas praedicamus, et tria unum quorum est deitas annuntiamus, sive quod est accuratius ac manifestius dicere, quae Deus est atque cognoscitur. Hoc ipsum quippe et unum est, et tria creditur, et tria praedicatur, et unum veraciter annuntiatur: et neque unum quatenus unum est, tria recipitur, neque tria secundum quod tria sunt, unum advertitur, quod est et mirabile, et omni certe plenum stupore est. Hoc ipsum namque et numerabile est, et refugit numerum. Numerabile quidem tribus suis subsistentiis, refugit autem numerum singularitate deitatis. Unitas quippe ejus essentiae atque naturae numerari 125.0492A| penitus non admittit, uti non et differentiam 430 deitatis introducat, et ex hoc essentiae et naturae, et deorum multitudinem unum principium faciat. » Et item: « Deus quidem est Pater, Deus vero est Filius, similiter et Deus est et Spiritus sanctus, eo quod indivise et indiminute eaedem tres personae una impleantur deitate, et in unaquaque earum funditus tota est. Nam deitas divisionem non sustinet, et in tribus ipsis personis plenifice atque perfecte est, non partibiliter sive ex parte easdem implens personas, sed in unaquaque existens: plenissima et una permanens, licet in tribus personis monstretur, et ad deorum multitudinem non excurrens, licet in tribus sit subsistentiis, ut non corporalem quamdam sustineat sectionem, quae certe est impassibilis, et incorporea, 125.0492B| et pari nesciens quae creaturae sunt propria. »
De hac epistola sextum sanctum concilium in actione decima tertia dicit: « Pertractavimus, inquiens, et synodica venerabilis memoriae quondam archiepiscopi sanctae Dei Hierosolymorum civitatis, et haec reperientes cum vera fide convenientia, apostolicisque sanctorum atque probabilium Patrum doctrinis paria, utpote quae sunt orthodoxa, recipimus, et ut salubria sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae suscepimus, et nomen ejus inseri in sanctis dypticis sanctarum Ecclesiarum justum esse judicavimus. » Similiter et in epistola Agathonis papae ad juniorem Constantinum imperatorem (synodi VI, act. 4) missa scriptum est: « Ut, inquit, vestrae divinitus institutae pietati quid apostolicae nostrae fidei vigor 125.0492C| contineat breviter intimemus, quam percepimus per apostolicam apostolicorumque pontificum traditionem, et sacrarum quinque generalium synodorum, per quas fundamenta catholicae Christi Ecclesiae firmata atque stabilita sunt. Hic igitur status est evangelicae atque apostolicae nostrae fidei regularisque traditio, ut confidentes sanctam et inseparabilem Trinitatem, id est Patrem et Filium et Spiritum sanctum, unius esse deitatis, unius naturae et substantiae sive essentiae, unius eam praedicemus et naturalis voluntatis, virtutis, operationis, dominationis, majestatis, potestatis et gloriae. Et quidquid de eadem sancta Trinitate essentialiter dicitur, singulari numero tanquam de una natura trium consubstantialem personarum comprehendamus regulari 125.0492D| ratione hoc instituti. » Sed et in synodica ipsius Agathonis papae, confirmata in Romana synodo a centum viginti quinque episcopis, et per vicarios ejus ad sextam synodum (synodi VI act. 4) centum quinquaginta episcoporum Constantinopolim missa, scriptum est: « Sola est, inquit, nostra substantia fides nostra, cum qua nobis vivere summa est gloria, pro qua mori lucrum aeternum est. Haec est perfecta nostra scientia, ut terminos catholicae atque apostolicae fidei, quos usque hactenus apostolica sedes nobiscum et tenet et tradit, tota mentis custodia conservemus, credentes in Deum Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium, et in Filium ejus unigenitum, 125.0493A| 431 qui ante omnia saecula ex eo natus est, verum Deum de Deo vero, lumen de lumine, natum non factum, consubstantialem Patri, id est ejusdem cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt quae in coelo et quae in terra: et in Spiritum sanctum dominum et vivificatorem, ex Patre procedentem, cum Patre et Filio coadorandum et conglorificandum: trinitatem in unitate, et unitatem in trinitate, unitatem quidem essentiae, trinitatem vero personarum, sive subsistentiarum. Deum Patrem confitentes, Deum Filium, Deum Spiritum sanctum. Non tres deos sed unum Deum, Patrem et Filium et Spiritum sanctum: non trium nominum subsistentiam, sed trium subsistentiarum unam substantiam, quorum una essentia, sive substantia, 125.0493B| vel natura, id est una deitas, una aeternitas, una potestas, unum imperium, una gloria, una adoratio, una essentialis sanctae et inseparabilis Trinitatis voluntas et operatio, quae omnia condidit, dispensat et continet. » Quae ita, ut verbis utamur ipsius sextae synodi, cum quinque ante habitis sanctis conciliis praedicabiliter receptissima, et irrefragabiliter credenda atque tenenda, in actione 18 confirmata sunt: « Excitavit igitur, inquiens sexta synodus (synodi VI, act. 18), Christus Deus noster fidelissimum imperatorem, novum David virum secundum cor suum inveniens, qui non dedit juxta quod scriptum est, somnum oculis suis, et palpebris suis dormitationem (Psal. CXXXI, 4), donec per hunc nostrum a Deo congregatum sacrumque conventum, ipsam rectae fidei 125.0493C| reperit perfectam praedicationem, secundum enim a Domino editam vocem: Ubi duo vel tres fuerint congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Quae praesens sancta et universalis synodus, fideliter suscipiens et expansis manibus amplectens suggestionem, quae a sanctissimo ac beatissimo Agathone antiquae Romae facta est, ad Constantinum piissimum ac fidelissimum nostrum imperatorem, quae nominatim abjecit eos qui docuerunt vel praedicaverunt, sicut superius dictum est, unam voluntatem et unam operationem in incarnationis dispensatione Domini nostri Jesu Christi veri Dei nostri adaeque amplexa est et alteram synodalem suggestionem, quae missa est a sacro concilio, quod est sub eodem sanctissimo papa centum viginti quinque 125.0493D| Deo amabilium episcoporum, ad ejus a Deo instructam tranquillitatem, utpote consonantes sancto Chalcedonensi concilio, et tomo sacratissimi et beatissimi papae ejusdem antiquae Romae Leonis, qui directus est ad sanctum Flavianum, quem et columnam rectae fidei hujusmodi synodus appellavit. Ad haec et synodicis epistolis, quae scriptae sunt a beato Cyrillo adversus impium Nestorium et ad orientales episcopos. Assecuti quoque sancta quinque universalia concilia, et sanctos atque probabiles Patres, consonanterque confiteri diffinientes Dominum nostrum Jesum Christum, verum Deum nostrum unum de sancta et consubstantiali et vitae originem praebente Trinitate, perfectum in 432 deitate, et perfectum 125.0494A| eumdem in humanitate, Deum vere et hominem vere eumdem ex anima rationali et corpore, consubstantialem Patri secundum deitatem, et consubstantialem nobis secundum humanitatem. » Et sic catholice usque ad finem percurrentem sermonem confirmaverunt et subscripserunt centum quinquaginta episcopi, dicentes: « His igitur cum omni undique cautela atque diligentia a nobis formatis, diffinimus aliam fidem nulli licere proferre aut conscribere, componereve aut sapere, vel etiam aliter docere. Qui vero praesumpserint fidem alteram vel componere, vel proferre, vel docere, vel tradere, aut symbolum volentibus converti ad agnitionem veritatis ex gentilitate, vel ex Judaismo, aut ex qualibet haerese, aut qui novitatem vocis vel sermonis 125.0494B| adinventionem, ad subversionem eorum quae nunc a nobis determinata sunt introducere, hos, si quidem episcopi fuerint aut clerici, alienos esse episcopos ab episcopatu, clericos vero a clero: si autem monachi fuerint vel laici, etiam anathematizari eos. » Et subscriptiones: Theodorus humilis presbyter sanctae Romanae Ecclesiae, locum gerens Agathonis ter beatissimi universalis papae urbis Romae subscripsi. Et deinceps per ordinem singuli. Et per acclamationem more suo, sicut et in conciliis aliis legimus, anathematizaverunt omnes haereticos, et omnes qui suffragantur haereticis. Inter quos omnes anathematizati sunt et Praedestinatiani, quorum haeresis, auctoritate papae Coelestini ex delegatione ipsius, per sanctum Prosperum in Galliis est 125.0494C| revicta (sextae synodi act. 18). Et in edicto Constantini imperatoris, quod petentibus episcopis ad confirmationem istius sextae synodi fecit et confirmavit, ita scriptum est: « Credimus in Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum: Trinitatem in unitate, et unitatem in Trinitate, unam substantiam in tribus subsistentiis. Unitatem quidem propter naturalem unionem ac dominationem: Trinitatem vero propter trium subsistentiarum perfectionem, et divitias superexistentis bonitatis. Unitas quippe vere est Trinitas, quia unita est deitate, et Trinitas vere est unitas, divisa proprietatibus, et non dispertita aeternitate: ipsa enim sibimet consempiterna est, et essentia aequalis honoris est. Nec enim exstitit saeculum, quando cum Patre non erat et Filius, cujus 125.0494D| utique vocabatur pater, si non simul cum eo erat sine principio filius? Nec erat quando non erat cum utrisque Spiritus sanctus. Unus igitur haec tria Deus, quae invicem cum sola singillatim differentia in communitate essentiae inseparabiliter discernente unamquamque personam intelliguntur. Solus proinde Pater Pater est, solus Filius Filius, solus Spiritus sanctus Spiritus sanctus. His etenim differentiis non convertuntur ad invicem. Sed in his quidem inseparabiliter dividuntur: communicant autem essentiae unitate, Trinitas simplex, et impartita atque incomposita. Ex tribus perfectis, ex seipsa perfecta, et superperfecta, una natura atque deitate, et una voluntate 433 unaque 125.0495A| operatione glorificanda. Quorum enim una natura est, horum et voluntas et operatio una est, sicut nos docuit Dei cultor Basilius » et in fine ipsius edicti: « Unus, inquit, Dominus, una fides, unum baptisma, una in Deo nunc est Ecclesia. Si quis igitur Christi amator est, et metuit Dominum, optatamque salutem desiderat, hanc fidem orthodoxam teneat. Nec enim erit per aliam fidem salvatus. Si quis vero hominum quidem personis gratiam exhibet, charitatis autem in Deum aemulatorem se non demonstrat, praesentemque piam nostram constitutionem non recipit, si quidem episcopus est, vel clericus, aut monachico circumdatus est habitu, depositionis poenam persolvet: si vero in ordine dignitatum insertus est, supplicio proscriptionis mulctetur, 125.0495B| eique cingulum adimatur: sin autem idioticae sortis est, ex hac regia omnique penitus civitate exteris addicatur, et super haec omnia terribilis atque inexpiabilis judicii non effugiet cruciatum. »
Quapropter his quae Gothescalcus, alter videlicet pro modulo suo Simon magus, in scriptis suis frequenter posuit spiritu furioso exagitatus, exaltato corde, et elatis oculis, se mendaciter promittens in mirabilibus super se ambulaturum, petendo ut sibi tria dolia parentur, unum videlicet dolium plenum ferventi adipe, et aliud plenum ferventi oleo et tertium plenum bullienti pice, et cum vicissim in unumquodque dolium usque ad collum intrans de illis tribus doliis illaesus exierit, credatur ab omnibus assertio illius esse verissima, qua dicit, praeter istam 125.0495C| blasphemiam quod deitas sic personaliter sit trina ut est naturaliter una, quia sicut Deus electos ad regnum aeternum, ita reprobos ad interitum praedestinavit aeternum, et non vult omnes homines salvos fieri, nisi tantum eos qui salvantur, et non est passus nisi tantummodo pro electis, et nullus de iis periet, pro quibus fusus est sanguis Christi, nemo fidelis ac sobrius sensum debet accommodare, praesertim cum Dominus hinc verbo et exemplo in congressione contra diabolum, dixerit: Non tentabis Dominum Deum tuum (Matth. IV, 7), qui ut omnipotens agere poterat quod diabolus postulaverat, et iste implere non possit quod falso et inverecunde confingit; sed apostolico zelo succensus, contra hujusmodi mortiferas suggestiones, velut antidotum 125.0495D| salubre debet corde et ore proferre: Si quis, inquiens, aliter evangelizaverit praeter id quod evangelizatum est a sancto Spiritu per ora supradictorum doctorum et sanctorum episcoporum in sex praefatis conciliis, de unitate deitatis, quae est unitas trinitatis, et de omnibus capitulis ad orthodoxam fidem specialiter pertinentibus, quae catholica et apostolica praedicat et tenet Ecclesia, anathema sit. Et de his quae secundum tramitem Scripturarum traditionemque majorum diffinita sunt, contra Gothescalcum, vel contra quemcunque alium, in quamcunque disputationem intrare nemo debet praesumere, sed damnatus, ut spuria vitulamina in ipsa radice amaritudinis, 434 vel exsilio, vel ergastulo, separatus 125.0496A| a consortio fidelium; ne aliis nocere valeat qui sibi prodesse non volet, sine retractatione male pertinaciter sentiens debet retrudi, et in ipsa exsilii vel retrusionis alligatione perpetua permanere, nisi forte Deo respiciente resipiscat a diaboli laqueo a quo captus tenetur, ad ipsius misericordissimi et omnipotentissimi Domini voluntatem, sicut ex auctoritate epistolae magni papae Leonis ad Pulcheriam Augustam (epist. 47) percepimus, in qua scriptum est: « De Eutyche, inquit, totius scandali et pravitatis auctore hoc clementia vestra praecipiat, ut ab eo loco qui Constantinopolitanae urbi nimis vicinus est longius transferatur, ne frequentioribus solatiis eorum, quos ad impietatem suam traxit, utatur; monasterio quoque ipsius, cui perniciose indigneque praesedit, 125.0496B| catholicum abbatem jubete praeponi, qui illam servorum Dei congregationem, et a pravo dogmate liberare, et institutis veritatis possit imbuere. » Quia vero de hujusmodi tanquam de dubiis disputare non debeamus, idem Leo ad Martianum Augustum (epist. 45): « Per ipsum, inquiens, Dominum nostrum Jesum Christum, qui regni vestri est auctor et rector, obtestor et obsecro clementiam vestram, ut in praesenti synodo fidem, quam beati Patres nostri ab apostolis sibi traditam praedicaverunt, non patiamini quasi dubiam retractari, et quae olim majorum sunt auctoritate damnata, redivivis nunc non permittatis conatibus excitari illudque potius jubeatis, ut antiqua Nicaenae synodi constituta, remota haereticorum interpretatione, permaneant. » 125.0496C| Et item ad Leonem Augustum (Leo, epist. 84) dicit: « Praenoscat, inquiens, pietas tua venerabilis imperator, hos quos spondeo dirigendos, non ad confligendum cum hostibus fidei, nec ad certandum contra illos, a sede apostolica profecturos: qui de rebus et apud Nicaeam et apud Chalcedonam, sicut Deo placuit, diffinitis, nullum inire audemus tractatum, tanquam dubia vel infirma sint, quae tanta per Spiritum sanctum fixit auctoritas. Instructioni autem parvulorum nostrorum, qui post lactis alimoniam cibo desiderant solidiore satiari, ministerii nostri praesidium non negamus, et sicut simpliciores non spernimus, ita a rebellibus haereticis abstinemus, memores praecepti Dominici dicentis: Nolite sanctum dare canibus, neque miseritis margaritas vestras ante 125.0496D| porcos (Matth. VII, 6). Nimis quippe indignum, nimisque injustum est, eos ad libertatem disceptationis admitti, quos significat Spiritus sanctus per Prophetam dicens, Filii alieni mentiti sunt mihi (Psal. XVII, 46). Qui etiam si Evangelio non resisterent, de illis tamen se esse monstrarent, de quibus scriptum est: Deum se profitentur scire, factis autem negant. » Et item ad eumdem Augustum dicit: « Quae patefacta sunt quaerere, quae perfecta sunt retractare, et quae sunt diffinita convellere, quid aliud est quam de adeptis gratiam non referre, et ad interdictae arboris cibum improbos appetitus mortiferae cupiditatis extendere? » Beatus quoque Ambrosius in libro primo de Fide ad Gratianum, imperatorem, 125.0497A| 435 et sanctus Augustinus in libro contra quinque hostium genera, et Agatho papa, ac Sophronius Hierosolymorum episcopus, similiter sentientes, atque Proclus Constantinopolitanus episcopus dicens: Fugiamus turbulentos et coenosos fallaciae rivos, sectas Deum impugnantes, Arii dico furorem, dividentem individuam Trinitatem in quinta synodo scribentes, et sanctus Athanasius in libris suis demonstrat haec quae Gothescalcus didicit, videlicet quia sicut Deus personaliter est trinus, sic deitas personaliter est trina, sensisse praefatum Arium et complices ejus in sacra Nicaena synodo condemnatos: quos cum omnibus qui contra symbolum Nicaenum sentire praesumunt, omnia concilia catholica damnaverunt et damnant. Unde S. Gelasius ad universos 125.0497B| episcopos per Dardaniam constitutos (epist. 11, in principio), « Patres, inquit, nostri catholici videlicet doctique pontifices in unaquaque haeresi quolibet tempore suscitata, quidquid pro fide, pro veritate, pro communione catholica atque apostolica, secundum Scripturarum tramitem, praedicationemque majorum, facta semel congregatione sanxerunt, inconvulsum voluerunt deinceps firmumque constare, nec in hac eadem causa denuo quae praefixa fuerant retractari qualibet recenti praesumptione permiserunt, sapientissime pervidentes, quoniam si decreta salubriter cuique liceret iterare, nullum contra singulos quosque prorsus errores stabile persisteret Ecclesiae constitutum, ac semper iisdem furoribus recidivis omnis integra diffinitio turbaretur. 125.0497C| Nam si limitibus etiam praefixis positarum semel synodalium regularum, non cessant elisae pestes resumptis certaminibus contra fundamentum sese veritatis attollere, et simplicia quaeque corda percutere, quid fieret si subinde fas esset perfidis inire concilium? cum quamlibet illa manifesta sit veritatis, nunquam desit quod perniciosa depromat falsitas, et si ratione vel auctoritate deficiens, sola tamen intentione non cedens. Quae majores nostri divina inspiratione cernentes, necessario praecaverunt, ut quod acta semel synodus pro fidei communione, et veritate catholica atque apostolica promulgasset, non sinerent post haec novis retractationibus mutilari, ne pravis occasio praeberetur quae medicinaliter fuerant statuta pulsandi: sed auctore cujuslibet insaniae 125.0497D| ac pariter errore damnato sufficere judicarunt, ut quisquis aliquando hujusmodi erroris communicator existeret, principali sententia damnationis ejus esset obstrictus, quoniam manifeste quilibet vel professione sua vel communione posset agnosci. » Et post aliquanta: « Quoniam idem ipse error cum suo auctore damnatus in participe quolibet pravae communionis affecto exsecrationem sui gestat et poenam. »
His apostolicae sedis auctoritatibus constat, de hac, sicut et de omni haeresi olim revicta, atque cum sectatoribus suis damnata, non debere iterum disputari: nec damnatum canonice Gothescalcum ad judicium revocari. Qui etiam si non solum cum certo 125.0498A| et decreto numero episcoporum in causa 436 presbyteri vel diaconi, verum et si pro manifesta haeresi a solo suo episcopo fuisset damnatus, non deberet de eo refricari judicium, sicut Gelasius papa in Commonitorio Fausto magistro militum Constantinopolim fungenti officio legationis delegato, ostendens rationabiliter a Felice papa Acacium Constantinopolitanum episcopum fuisse damnatum dicit: « Decessorem, inquiens, meum exsecutorem fuisse veteris constituti, non novae constitutionis auctorem, quod non solum praesuli apostolico facere licet, sed et cuicunque pontifici. » Et hujusmodi praesumptores, ut Nicaenum dicit concilium, anathematizat catholica et apostolica Ecclesia. Et Constantinopolitanum concilium, fidem non violandam Patrum 125.0498B| trecentorum decem et octo, qui apud Nicaeam Bithyniae convenerant, et manere eam firmam et stabilem, et anathematizandam omnem haeresim. Et sacrum Chalcedonense concilium (concilium Chalced., actione 5, sub fine): « Statuit sancta et universalis synodus alteram fidem nulli licere proferre, vel conscribere, aut componere, aut sentire, aut docere aliter, eos autem qui ausi sint componere fidem alteram, aut proferre, aut docere, aut tradere alterum symbolum volenti vel converti, vel ex gentilibus ad cognitionem veritatis venire, vel ex Judaeis, vel haeresi quacunque, eos, si episcopi fuerint aut clerici, alienos esse episcopos ab episcopatu et clericos a clero, si vero monachi aut laici fuerint, anathematizari. » Et haec omnia venerunt super Gothescalci 125.0498C| caput, et nec sic est ad se percutientem reversus. Bene facient igitur venerabiles fratres nostri monachi viri religiosi, si ita ut scriptum habetur in beati Benedicti regula, quam jurejurando se observaturos professi sunt, obedientiam dependentes eidem Patri sanctissimo, imo sancto Spiritui qui per eum locutus est, relictis non necessariis superstitiosorum compositionibus, sancti Ambrosii, sicut ipse sanctus Benedictus praecepit, vel nominatissimorum atque orthodoxorum hymnos, de quibus sufficienter habent, in diurnis ac nocturnis laudibus usi fuerint, in quibus et catholica fides redolet, et piae sunt preces, et mirabilis est compositio, ne pro talibus, sicut ex hymni, cujus initium est, Sanctorum meritis inclyta gaudia, cujusque compositorem 125.0498D| hactenus invenire nequivimus, finalitate, ubi a quibusdam cantatur, vel potius blasphematur, te trina deitas, aut scienter aut nescienter scandalum in Ecclesia moveant, quae aliis multis perturbationibus concutitur et vexatur: scientes quid mereatur, qui suo vitio unum scandalizaverit de pusillis credentibus, docente Paulo: Sic autem peccantes in fratres, et percutientes conscientiam eorum infirmam, in Christum peccatis (I Cor. VIII, 12); et necesse sit eos canonica severitate percelli magnae Chalcedonensis synodi, sexcentorum triginta et eo amplius episcoporum, quae de hujusmodi diffinivit, qui debentes studere silentio et quieti, interdum etiam zelum Dei habentes, sed non secundum scientiam, ecclesiastica vel 125.0499A| civilia 437 negotia commovent; praesertim quia ipsa sacra auctoritas canonum, Spiritu Dei condita, et totius mundi reverentia consecrata, in Africano concilio ducentorum octo episcoporum, capite septuagesimo primo praecepit ut non preces aliae celebrentur, nisi illae quae in concilio cum prudentioribus collatae fuerint, ne forte contra fidem, quod absit, in eisdem precibus, quibus fidelis quisque debet Deo conciliari, ab aliquo proferatur, ut audientibus scandalum fiat. Legant etiam horis sibi ad legendum regulariter deputatis orthodoxorum libros, et ab omnibus invenient contradici ut trina deitas nunquam credatur, nunquam a fideli ut videatur credibile proferatur. Invenient nihilominus in dictis catholicorum inepte imperitos quasi ad auctoritatem sumpsisse, 125.0499B| quia sicut trinus Deus dicitur, ita et deitas trina dicatur. Pater quippe et Filius et Spiritus sanctus idcirco unus Deus dicitur, quia una est deitas, quae Trinitatis est unitas Patris et Filii et Spiritus sancti, ut sancta catholica et apostolica Ecclesia per beatum et magnum papam Leonem (Leo, epist. cap. 1) ad Turibium Asturicensem episcopum breviter confirmando explanat, et, explanando confirmat dicens: « Hanc catholicae fidei esse confessionem, quae Trinitatem deitatis sic ὁμοούσιον confitetur, ut Patrem et Filium et Spiritum sanctum sine confusione indivisos, sine tempore sempiternos, sine differentia credat aequales, quia unitatem in Trinitate, non eadem persona, sed eadem implet essentia. » Qui autem non solum absurde, sed et infideliter dicunt, quia trina 125.0499C| dicenda est deitas, eo quod singulis quisque in tribus personis, Pater videlicet sit Deus, Filius sit Deus, Spiritus sanctus sit Deus, ac per hoc in Patre pleno et perfecto Deo plena et perfecta sit deitas, in Filio pleno et perfecto Deo plena et perfecta sit deitas, in Spiritu sancto pleno et perfecto Deo plena et perfecta sit deitas: inveniant si possunt quo nomine illa trina deitas dici valeat una. Si dixerint trina deitas in personis, una in deitate, non constat: si dixerint, trina deitas in personis, una in substantia vel essentia, sive divinitate aut natura, nec hoc constare constat esse certissimum. Unum enim idemque in Deo est natura, substantia, essentia, divinitas, deitas. Fateantur ergo necesse est trinum Deum dici in personis, unum in deitate: et fateantur quod non trina 125.0499D| sed una sit deitas, quae Trinitatis est unitas. Unde sanctus Ambrosius, sicut in libris suis latius, ita breviter in hymno suo dicit, Tu Trinitatis unitas, orbem potenter qui regis. Et item in alio hymno, O lux beata Trinitatis, et principalis unitas. Quod quasi exponens Augustinus in primo libro (cap. 8) de sancta Trinitate dicit: « Trinitatis enim unitas est deitas incorporea et incommutabilis, et sibimet consubstantialis, et coaeterna natura. » Et Athanasius hanc dixit esse fidem catholicam, ut credatur quia « alia 438 est persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti, sed Patris et Filii et Spiritus sancti 125.0500A| una est divinitas, aequalis gloria, coaeterna majestas. » Unde item sanctus Ambrosius in alio hymno evidenter ostendit, quomodo Deus trinus et quomodo unus credi et intelligi debeat, dicens - Summe Deus clementiae, mundique factor machinae, unus potentialiter, quod Augustinus exponit substantialiter, trinusque personaliter. Et sanctus Gregorius in homilia Ezechielis (hom. 16): « Veteris et Novi Testamenti spiritales patres sanctae Trinitatis personas unius deitatis credidisse et praedicasse, et angelica in coelo agmina incessabiliter clamare fatetur. »
His ergo perpensis, discernant honorabiles fratres nostri monachi, utrum melius sit blasphemare cum Gothescalco et Ratramno, dicendo Te trina deitas in hymno cujus auctorem nesciunt, an credere et cantare 125.0500B| cum summis coelorum virtutibus, et cum beatorum spiritibus, et cum omnibus sanctis viris catholicis, in tribus personis unam deitatis substantiam, id est deitatem. Videant etiam utrum debeant sequi blasphemias Gothescalci, quas de corde suo, vel potius maligno spiritu inspirante, mendacissime protulit, et figmenta Ratramni, quae falso composuit de libris beati Hilarii et sancti Augustini, impugnando veritatem, ut deitas trina dicatur, an veritatem Spiritus sancti, qui locutus est per sanctos prophetas, et apostolos apostolorumque successores, dicentes et confirmantes, quia tres sunt sanctae Trinitatis personae, et una deitas, quae trinitatis est unitas. Nam sanctus Augustinus in primo libro de Trinitate, quasi ad Ratramnum specialiter confutandum, 125.0500C| qui de ejus libris suum mendacium quod trina dicenda sit deitas compilando voluit solidare, ipsum fidei lapidem posuit, super quem Christus videlicet manu fortis suam fundavit Ecclesiam, et quo Goliam designantem diabolum, cujus insania omnes antichristi, id est haeretici, repleti loquuntur, in fronte percussit, pro se et pro omnibus catholicis, quorum libros de fide sanctae Trinitatis legerat, contra istum protulit (lib. I de Trin., cap. 4), dicens: « Omnes, inquit, quos legere potui, qui ante me scripserunt de Trinitate quae Deus est, divinorum librorum veterum et novorum catholici tractatores hoc intenderunt secundum Scripturas docere, quod Pater, et Filius, et Spiritus sanctus unius ejusdemque substantiae, inseparabili aequalitate divinam insinuent unitatem, 125.0500D| ideoque non sint tres dii, sed unus Deus. » Attendant igitur venerabiles fratres nostri monachi viri religiosi, quod idem beatus Augustinus in libro IX de Trinit. dicit (cap. 1): « De credendis, inquiens, nulla infidelitate dubitemus, de intelligendis nulla temeritate affirmemus: in illis est auctoritas tenenda, in his veritas exquirenda. » Exquirant ergo per catholicos doctores hanc veritatem qualiter sentire debeant de Trinitatis deitate, videlicet de sanctae Trinitatis unitate, et catholicam teneant auctoritatem, et non sequantur male sentientium pravitatem, nec defendant pertinaciter, si quid hactenus non senserunt fideliter, sed audiant et exaudiant beatum Augustinum, quemcunque 439 nostrum monentem in tractatu psalmi 125.0501A| centesimi trigesini: « Si forte, inquit, erras in aliquo, quare non redis ad lac matris? quia si non extollimini, quia si non exaltatis cor vestrum, quia si non ingredimini in mirabilibus super vos, sed servatis humilitatem, revelabit vobis Deus quod aliter sapitis. Si autem hoc ipsum quod aliter sapitis defendere vultis, et pertinaciter astruere, et contra pacem Ecclesiae, et vobis maledictum hoc quod dixit super matrem cum estis, ut foris a lacte separemini, foris a visceribus matris fame moriamini. Si autem perseveraveritis in pace catholica, si quid forte aliter sapitis quam oportet sapere, Deus vobis revelabit humilibus. Quare? quia Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. » Et quia de caetero nescienter errare non poterunt, timeant quod item egregius 125.0501B| doctor in quarto libro (cap. 5) de baptismo dicit: « Cum manifestum sit, inquit, multo gravius peccare scientem quam nescientem, vellem mihi aliquis diceret, si quis in haeresim incurrat nesciens quantum malum sit, et alius ab avaritia non recedat sciens quantum malum sit, quis eorum sit pejor. Possum etiam ita proponere, si alius nesciens in haeresim irruat, et sciens alius ab idololatria non recedat, quia et Apostolus dicit: Avaritia, quae est idolorum servitus (Ephes. V, 5): quaero ergo quis peccet gravius, qui nesciens in haeresim incurrit, aut qui sciens ab avaritia, id est ab idololatria non recesserit. Secundum quidem illam regulam, qua peccata scientium peccatis ignorantiae praeponuntur, avarus cum scientia vincit in scelere. Sed ne forte hoc fiat facit in 125.0501C| haeresi sceleris ipsius magnitudo, quod facit in avaritia scientis admissio, ut haereticus nesciens avaro scienti coaequetur, amborum peccata aequaliter appendantur, ignorantis blasphemia, et scientis idololatria, et eadem sententia judicentur, ille qui Christum quaerendo in verisimilem sermonem falsitatis incurrit, et ille qui nesciens Christo resistit loquenti per Apostolum: Quoniam omnis fornicator, aut immundus, aut avarus, quod est idolorum servitus, non habet haereditatem in regno Christi et Dei (Ephes. V, 5). » Nemo igitur catholicus contra auctoritatem, nemo pacificus contra Ecclesiae pacem certare audeat, ne schismaticus, et non catholicus, inveniatur, et a Christi corpore separetur. Admonendi sunt ergo subditi ab Ecclesiae sanctae praepositis, 125.0501D| ut sacrae legis verba recte intelligant, et si per se intelligere non potuerint, juxta praeceptum divinae auctoritatis, interrogent patres suos et annuntiabunt illis, majores suos et docebunt illos (Deut. XXXII, 7). Et qui sacrae legis verba non recte intelligunt, admonendi sunt, secundum regulam pastoralem beati Gregorii (parte III, cap. 25), « ut perpendant quoniam saluberrimum vini potum in veneni sibi poculum vertunt, ac per medicinale ferrum vulnere se mortali feriunt, dum per hoc in se sana perimunt, per quod salubriter abscindere sauciata debuerunt. Admonendi sunt ut perpendant quod Scriptura sacra in nocte praesentis vitae quasi quaedam nobis lucerna sit posita, cujus nimirum 440 verba, dum non recte intelligunt, 125.0502A| de lumine tenebrescunt; quos videlicet ad intellectum pravum intentio perversa non raperet, nisi prius superbia inflaret. Dum enim se prae caeteris sapientes arbitrantur, sequi alios ad melius intellecta despiciunt: atque ut apud imperitum vulgus scientiae sibi nomen extorqueant, student summopere, et ab aliis recte intellecta destruere, et sua perversa roborare. Unde bene per prophetam dicitur: Secuerunt praegnantes Galaad ad dilatandum terminum suum (Amos I, 15). Galaad namque acervus testimonii interpretatur. Et quoniam cuncta simul congregatio Ecclesiae per confessionem servit testimonio veritatis, non incongrue per Galaad Ecclesia exprimitur, quae ore cunctorum fidelium de Deo quaeque sunt vera testatur. Praegnantes autem Galaad vocantur 125.0502B| animae, quae intellectum verbi ex divino amore concipiunt, si ad perfectum tempus veniant, conceptam intelligentiam operis ostensione pariturae. Terminum vero suum dilatare est, opinionis suae nomen extendere. Secuerunt ergo praegnantes Galaad ad dilatandum terminum suum: quoniam nimirum haeretici mentes fidelium, quae jam aliquid de veritatis intellectu conceperant, perversa praedicatione perimunt, et scientiae sibi nomen extendunt. Parvulorum corda, jam de verbi conceptione gravida, erroris gladio scindunt, et quasi doctrinae sibi opinionem faciunt. Hos ergo cum conamur instruere, ne perversa sentiant, admoneamus prius necesse est, ne inanem quaerant. Si enim radix elationis abscinditur, consequenter rami pravae assertionis arefiunt. 125.0502C| Admonendi sunt etiam, ne erroris discordias generando legem Dei, quae idcirco data est ut sacrificia Satanae prohibeat, eamdem ipsam in sacrificium Satanae vertant. Unde per prophetam Dominus queritur, dicens: Dedi eis frumentum, et vinum et oleum, et argentum multiplicavi eis et aurum, quae fecerunt Baal (Ose. II, 8). Frumentum quippe a Domino accepimus, quando in dictis obscurioribus subducto tegmine litterae, per medullam spiritus legis interna sentimus. Vinum suum nobis Dominus praestat, cum Scripturae suae attenta praedicatione nos debriat. Oleum quoque suum nobis tribuit, cum praeceptis apertioribus vitam nostram blanda lenitate disponit. Argentum multiplicat, cum nobis luce veritatis plenia eloquia subministrat. Auro quoque nos ditat, 125.0502D| quando cor nostrum intellectu summi fulgoris irradiat. Quae cuncta haeretici Baal offerunt, quoniam apud auditorum suorum corda corrupte omnia intelligendo pervertunt, et de frumento Dei, atque oleo, urgento pariter et auro, Satanae sacrificium immolant, quoniam ad errorem discordiae verba pacis inclinant. Unde admonendi sunt ut perpendant, quia dum perversa mente deceptis pacis discordiam faciunt, justo Dei examine ipsi de verbis vita moriuntur. » Docendi sunt etiam ut non ignorent neque contemnant decreta magni Leonis papae ad Anastasium Antiochenum episcopum (epist. 62, cap. 6, ad Maximum Antioch.) in quibus scriptum est quod apostolica et 441 generalis synodi auctoritate constituit: « Illudinquiens, 125.0503A| dilectionem tuam convenit praecavere, ut praeter eos qui sunt domini sacerdotes, nullus sibi docendi et praedicandi jus audeat vindicare, sive ille monachus, sive sit laicus, qui alicujus scientiae nomine glorietur: quia et si optandum est, ut omnes Ecclesiae filii quae recta et sana sunt sapiant, non tamen permittendum est ut quisquam extra sacerdotalem ordinem constitutus gradum sibi praedicatoris assumat, cum in Ecclesia Dei omnia ordinata esse conveniat, ut in uno Christi corpore, et excellentiora membra suum officium impleant, et inferiora superioribus non resultent. »
Debent ergo fratres ac filii nostri monachi, viri religiosi, attendere professionis suae regulam, in qua scriptum est: Octavus humilitatis gradus est, si nihil 125.0503B| agat monachus, nisi quod communis monasterii regula, vel majorum cohortantur exempla: et, nonus humilitatis gradus est, si linguam ad loquendum prohibeat monachus, et taciturnitatem habens, usque ad interrogationem non loquatur. Si autem necessitas docendi parochiam exegerit ut per sacerdotes monachos verbum fiat ad populum, episcopus et sanitatem sensus, et catholicam fidem, atque religionis disciplinam, et humilitatis virtutem, ac sanctae conversationis soliditatem, in eis probare debet, et sic ad doctrinae officium provocare. Non provocati autem, nullatenus hoc quod sibi non injungitur non debent assumere, et si deprehensi fuerint aut prava docere, aut nociva monstrare, aut de doctrina in aliquo superbire, debent ab eodem officio removeri, usquedum 125.0503C| per humilitatis satisfactionem inveniantur correcti: quia sic et Spiritus sanctus per os beati Benedicti in regula ab eo constituta, de artificibus monasterii cujuslibet artis praecipit agere: et si, quod absit, quique reperti fuerint, quoniam, ut scriptum est, et in angelis reperta est nequitia, qui in contemptus culpa ex consilio ligari maluerint, admonendi sunt ex regula pastorali beati Gregorii (parte III, cap. 33), « quatenus provida consideratione perpendant, quia dum mala ex judicio faciunt, districtius contra se judicium accendunt, ut tanto eos durior sententia feriat, quanto illos in culpa arctius vincula deliberationis ligant. Citius fortasse delicta poenitendo abluerent, si in his sola praecipitatione cecidissent. Nam tardius peccatum solvitur, quod 125.0503D| per consilium solidatur. Nisi enim mens omnimodo aeterna despiceret, in culpa ex judicio non periret. Hac ergo praecipitatione lapsi, per consilium pereuntes differunt, quia cum hi ab statu justitiae peccando concidunt, plerumque simul et in laqueum desperationis cadunt, et a radice spei funditus evelluntur. Hinc est quod per prophetam Dominus, non tam praecipitationum prava quam delictorum studia reprehendit, dicens: Non forte ingrediatur ut ignis indignatio mea et succedatur, et non sit qui exstinguat propter malitiam studiorum vestrorum (Jer. IV, 4). Hinc iterum iratus dicit: Visitabo super vos juxta fructum studiorum vestrorum (Jer. XXI, 14). Quoniam igitur 442 a peccatis aliis differunt peccata 125.0504A| quae per consilium perpetrantur, non tam prava facta Dominus, quam studia pravitatis insequitur. In factis enim saepe infirmitate, saepe negligentia delinquitur, in studiis vero malitiosa semper intentione peccatur. Quo contra recte beati viri expressione per prophetam dicitur, et in cathedra pestilentiae non sedit (Psal. I, 1). Cathedra quippe judicis esse vel praesidentis solet. In cathedra autem pestilentiae sedere est ex judicio prava committere, et ex ratione mala, discernere, et tamen ex deliberatione perpetrare. Quasi in perversi consilii cathedra sedet, qui tanta iniquitatis elatione attollitur, ut implere malum etiam per consilium conetur. Et sicut assistentibus turbis praeelati, sunt qui cathedrae honore fulciuntur, ita delicta eorum qui praecipitatione corruunt, exquisita 125.0504B| per studium peccata transcendunt. Admonendi sunt ergo, ut hinc colligant qui in culpa se etiam per consilium ligant, quanta tunc ultione feriendi sunt, qui nunc pravorum non socii sed principes fiunt. » Denique si, quod absit, aliquis de fratribus nostris hinc pro finalitate hymni, unde absque ulla necessitate exorta est ista cervicosa contentio, trinam deitatem defendendo, vel de praedestinatione sanctorum et relictione reproborum, vel quod Deus non vult omnes homines salvos fieri, et non sit pro omnibus Christus passus, cum dicat Paulus apostolus, Deus omnes homines vult salvos fieri (I Tim. II, 4), et Petrus, quia neminem vult perire. Et ipse Dominus per Prophetam, Vivo ego, quia nolo mortem peccatoris, cum juxta Apostolum omnes peccaverint, 125.0504C| Et ad Hierusalem Dominus: Quoties volui congregare filios tuos, et noluisti? (Matth. XXIII, 37.) Et item Paulus: Si Christus pro omnibus mortuus est, ergo omnes mortui sunt, et pro omnibus mortuus est Christus, ut qui vivunt jam non sibi vivant, sed ei qui pro omnibus mortuus est (II Cor. V, 14). Et contra doctrinam apostolicam de baptismatis sacramento, in quo nulla est discretio renatorum, pro quibus capitulis contra catholicam fidem, et doctrinam beati Augustini in libro de Correptione et Gratia, et de Praedestinatione sanctorum, ac Bono perseverantiae, atque Hypomnesticon, et contra decreta sancti Coelestini papae, ex cujus delegatione beatus Prosper hinc exortam haeresim per auctoritatem Scripturarum et doctrinam beati Augustini revicit et compressit 125.0504D| in Galliis, contraque caeterorum orthodoxorum traditionem sentiens condemnatus est Gothescalcus, vel de omnibus, quae apostolicae sedis et sex generalium synodorum auctoritate diffinita sunt, deinceps dogmatizare, et irreverentius in sua obstinatione permanere praesumpserit vindictae canonicae subjacebit. Nemo ergo plus sibi arroget sapere quam oportet sapere, cum scriptum sit: Sicut qui mel multum comedit non est ei bonum, ita qui scrutator est majestatis opprimitur gloria (Prov. XXV, 27). Et: Nisi credideritis, non intelligentis. Et quia valde est difficile, ut beatus exponit Gregorius, ut omne sacrum eloquium a nobis mortalibus possit intelligi, et 443 omne ejus mysterium penetrari, restat ut quod 125.0505A| de mysterio divini verbi penetrare non possumus, potestati sancti Spiritus humiliter reservemus, ut non superbe quis audeat, vel contemnere, vel denuntiare quod non intelligit, sed hoc igni tradat, cum sancto Spiritui reservat. Credat tamen indubitanter, ut Augustinus explanat, quod sermo divinus dicit, ad cujus mysterium penetrare intelligendo non sufficit: quoniam, ut beatus Coelestinus in decretis suis (post epist. 8, in fin.) dicit, « profundiores, difficilioresque partes incurrentium quaestionum, quas latius pertractarunt qui haereticis restiterunt, sicut non audemus contemnere, ita non necesse habemus astruere. »
At si quis hanc commonitionem nostram, auctoritate Scripturarum et orthodoxorum Ecclesiae praepositorum 125.0505B| fultam, non obaudierit, quoniam sacri Antiocheni canones, spiritu Dei conditi, et ut Leo dicit, totius mundi reverentia consecrati, decernunt « perfectum esse concilium, ubi metropolitanus cum suis suffraganeis interfuerit. » Et item S. Leo (epist. 66, sub fin.) ad Maximum Antiochenum episcopum scribit: « Quidquid, inquiens, praeter speciales causas synodalium conciliorum ad examen episcopale defertur, potest habere dijudicandi rationem, si nihil de eo est a sanctis patribus apud Nicaeam diffinitum. Nam quod ab illorum regulis et constitutione discordat, apostolicae sedis nunquam poterit obtinere consensum. » Et sacri Nicaeni canones, eosque sequentes Antiocheni et Chalcedonenses, hujusmodi quaestiones, quae per provincias oriuntur, jubent 125.0505C| discutere, et si quae fortassis emerserint in provincialibus synodis, singula quaeque corrigere. Agathense concilium capite trigesimo octavo (can. 31) decrevit, dicens: « Monachos, quos verborum increpatio non emendaverit, etiam verberibus statuimus coerceri. » Quod et sancta regula eodem Spiritu sancto, quo et sacri canones in venerandis conciliis, per os beati Benedicti promulgata, secundo capitulo jubet indisciplinatos scilicet et inquietos durius arguere, et improbos, et duros ac superbos vel inobedientes verberum vel corporis castigatione in ipso initio peccati coercere, sicut scriptum est: Stultus verbis non corrigitur, et percute filium tuum virga, et liberabis animam ejus a morte. Memores igitur promissionis suae doctrinam communis patris nostri 125.0505D| beati Benedicti sequantur, qui in sexto regulae capitulo ex prophetico testimonio dicit: Si, inquiens, a bonis eloquiis interdum propter taciturnitatem debet taceri, quanto magis a malis verbis propter poenam peccati debet cessari? Quid enim pejus potest dici quam fidei symbolum a Christo traditum, et ab apostolis apostolorumque successoribus praedicatum, in magno Nicaeno concilio mystico sacerdotum numero confirmatum, pestilentissime, pertinaciter, et ex studio violare atque convellere, cum Scriptura dicat: Sine fide impossibile est placere Deo? Et quia in tam maxima causa, quae illa magni Petri rectae confessionis petra est, supra quam Dominus fundavit Ecclesiam suam, cui 444 dedit claves regni coelorum, 125.0506A| omniumque bonorum est fundamentum, ignoranter non valent offendere, si per contemptum deinceps offenderint, quod dicimus satis inviti, quem non correxerint verba, suscipient verbera, et cum gradus privatione, atque a corporis et sanguinis Christi separatione, ut Gothescalcus pertinacissimus damnatus est, condemnabitur exsilii vel ergastuli relegatione: quatenus sicut apostolicae sedis statuta decernunt, qui contra statuta tenere tentaverit, et prohibita fuerit ausus admittere, a suo se noverit officio submovendum, nec communionis nostrae futurum esse consortem qui socius esse noluit disciplinae, et cum eo habeat partem cujus sequi delegit errorem. Sed et regula sanctae professionis monachorum capitulo vigesimo 125.0506B| sexto decernit, ut talibus se quolibet modo inconsulte conjungens sortiatur excommunicationis vindictam. Unde scire fideliter quisquis fidelis debet, quoniam licet aut praepositorum Ecclesiae scientiam latens, aut desidiam vel negligentiam, seu eludens, aut potestatem, modo quolibet subterfugiens, ab his judicialibus sententiis a Spiritu sancto, qui scrutatur etiam profunda Dei et replet orbem terrarum, decretis ante oculos humanos evaserit, in conspectu tamen Dei, cujus oculis nuda et aperta sunt omnia, et qui fecit quae futura sunt, per eorum judicia quibus dixit: Non vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis (Matth. X, 20), et: Accipite Spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata remittentur eis, et quorum retinueritis retenta 125.0506C| sunt (Joan. XX, 22), quique in coelo cum eo regnant, et in terris miraculis coruscant, et ut beatus Leo scribit, adhuc nobiscum in suis constitutionibus vivunt, permanens in pertinacia sua ligatus exibit de isto saeculo, nisi per dignos poenitentiae fructus ecclesiasticae communioni episcopali auctoritate fuerit restitutus. Pontificalis vero auctoritas, et regia potestas, necnon et quique praefecti Ecclesiae, id est presbyteri et monasteriorum rectores, pro certo sicut credimus sciunt ex sacra lectione, ubi inter alia desidiam Heli sacerdotis erga peccatores filios suos terribiliter multatam legunt, et scriptum de quodam rege inveniunt, Quia dimisisti, videlicet sine ultione debita, virum morte dignum, erit anima tua pro anima illius, et populus tuus pro populo illius 125.0506D| (III Reg. XX, 42); sicut sanctus Gregorius ad Eusebium archiepiscopum (lib. VII, epist. 6) scribit: « Qui non corrigit resecanda, committit. » Et sanctus Augustinus ex sententia beati Pauli apostoli, qua dicit: Nolite communicare operibus infructuosis tenebrarum, magis autem et redarguite (Ephes. V, 11), in sermone de verbis Evangelii (serm. 18) eodem sensu explanat: « Non, inquiens, negligentes sitis in corrigendis vestris, ad curam scilicet vestram quoquo modo pertinentibus, monendo, docendo, hortando, terrendo. Quibuscunque modis potestis agite, ne cum invenitis in Scripturis et in exemplis sanctorum, sive qui ante, sive qui post adventum in hac vita fuerunt, quod mali bonos in unitate 125.0507A| non maculant, efficiamini pigri ad corrigendos 445 malos. Duobus modis non te maculat malus, si non consentias et redarguas, hoc est non communicare, non consentire: et quia parum erat non consentire, si sequeretur negligentia disciplinae, Magis autem, inquit, et redarguite. Non ergo consentientes sitis malis, ut non approbetis: neque negligentes, ut non arguatis: neque superbientes, ut insultanter arguatis. » Et item ex sermone de verbis Evangelii, exponens Apostolum dicentem: Propter quod exite de medio eorum, et separamini, dicit Dominus (II Cor. VI, 17): « Quid est, inquit, exire inde, nisi facere quod pertinet ad correptionem malorum, quantum pro uniuscujusque gradu atque persona salva pace fieri potest? Displicuit tibi quod 125.0507B| quisque peccavit, non tetigisti immundum: redarguisti, corripuisti, monuisti, adhibuisti etiam si res exegit congruam et quae unitatem non violet disciplinam, existi inde. » Et ex sermone de generalitate eleemosynarum ( incipit: Sunt qui existimant), exponens sententiam, Da misericordi, et ne suscipias peccatorem (Eccli. XII, 4): « Duo, inquit, ista nomina, cum dicimus homo peccator, non utique frustra dicuntur. Quia peccator est, corripe: et quia homo est miserere; nec omnino liberabis hominem, nisi eum persecutus fueris peccatorem. Huic officio omnis invigilat disciplina, sicut cuique regenti apta et accommodata est, non solum episcopo regenti plebem suam, sed etiam pauperi regenti domum suam, marito regenti conjugem suam, patri regenti prolem 125.0507C| suam, judici regenti provinciam suam, regi regenti gentem suam. Omnes hi, cum boni sunt, eis quos regunt bene utique volunt. Et servi juxta impertitam ab universorum Domino potestatem, qui etiam regentes regit, dant operam ut iidem ipsi quos regunt, et conserventur homines, et pereant peccatores. Ita implent quod scriptum est, Da misericordi, et ne suscipias peccatorem, ne hoc in illo salvum quod peccator est velint. Et impiis et peccatoribus redde vindictam. Et hoc ipsum quod impii et peccatores sunt, deleatur in eis. Benefac humili, propter hoc quod humilis est, et ne dederis impio, propter hoc quod impius est, quoniam et Altissimus odio habet peccatores, et impiis reddet vindictam. Qui tamen, quia non solum peccatores et impii, verum etiam et homines 125.0507D| sunt, facit oriri solem suum super bonos et malos, et pluit super justos et injustos. Ita nulli homini claudenda est misericordia, nulli peccatori impunita peccata relaxanda sunt. » Et in tractatu psalmi centesimi vigesimi noni: « Quisquis consenserit peccatori, non alienis, sed suis gravatur. Consentis enim, et peccatum alterius tuum fit peccatum, et non est quare queraris quod te peccata aliena premant: premunt te, sed tua. » Et in libro de Correptione et Gratia: « Videte ne quis malum pro malo alicui reddat. Ubi intelligendum est, tunc potius malum pro malo reddi, si corripiendus non corripiatur, sed prava dissimulatione negligitur. Dicit enim: Peccantes coram omnibus corripe, ut caeteri timorem 125.0508A| habeant (I Tim. V, 20). Quod de his 446 peccatis accipiendum est quae non latent, ne contra Domini sententiam putetur locutus. Ille enim dicit: Si peccaverit in te frater tuus, corripe eum inter te et ipsum solum (Matth. XVIII, 15). Verumtamen et ipse severitatem correptionis eo usque perducit, ut dicat: Si nec Ecclesiam audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. » Quia pastoralis necessitas habet, ne per plures serpant dira contagia, separare ab ovibus sanis morbidam, ab illo cui nihil impossibile ipsa forsitan separatione sanandam. Unde etiam formam regiae potestati sanctus Leo ad Leonem Augustum (ep. 81) scribens hoc modo demonstrat: « Cum, inquiens, clementiam tuam Dominus tanta sacramenti sui illuminatione ditaverit, debes incunctanter advertere, 125.0508B| regiam potestatem tibi non ad solum mundi regimen, sed maxime ad Ecclesiae praesidium esse collatam, ut ausus nefarios comprimendo, et quae bene sunt statuta defendas, et veram pacem his, quae sunt turbata restituas. Sacerdotalem namque et apostolicum tuae pietatis animum etiam hoc malum ad justitiam ultionis debet accendere, quod Constantinopolitanae Ecclesiae puritatem pestilenter obscurat, in qua inveniuntur clerici quidam haereticorum sensui consonantes, et intra ipsa catholicorum viscera assertionibus suis haereticos adjuvantes. In quibus deturbandis, si frater meus Anatolius cum nimis benigne parcit segnior invenitur, dignamini pro fide vestra etiam istam Ecclesiae praestare medicinam, ut tales non solum ab ordine clericatus, 125.0508C| sed etiam ab urbis habitatione pellantur, ne ulterius sancti Dei populi perversorum hominum contagio polluantur. »
Nos quoque pastores et doctores nobis commissarum plebium, et episcopi ac gubernatores Ecclesiae, atque monasteriorum rectores, qui vocantur abbates, ad nosipsos redire debemus, et diligenter attendere, quia si inebriatus est gladius Dei in coelo, et ut magnus Petrus dicit: Si Angelis peccantibus Dominus non pepercit, sed rudentibus inferni detractos in tartarum tradidit cruciandos, in judicium reservari (II Petr. II, 4), nec nobis parcet fide et actibus a se apostatantibus, sicut nec sacra concilia, ut in eis valemus relegere, pepercerunt episcopis etiam nominatissimarum sedium, videlicet Alexandrinae, Antiochenae, 125.0508D| Hierosolymitanae, Constantinopolitanae, Nicodemiae. Insuper et Honorium magnae Romae papam, quia contra fidem sensisse, et prave sentientibus consensisse detectus ac evidentissime comprobatus est, sicut in sexta synodo (synodi VI act. 13) invenitur, etiam post mortem anathematizaverunt, in hoc saeculo manifestata culpa, justo Dei concordantes judicio, quod jam egerat in occulto. Nam si idem Honorius hoc in praesenti saeculo non meruisset, et cum ipso merito de hoc saeculo non exisset, sibi potius quam illi nocerent maledictum jaculantes, non judicio justitiae, sed livore, vel temeritate; sicut bona facta pro defunctis suis potius eis prosunt qui illa faciunt, quam illis pro quibus fiunt: si tamen ipsi 125.0509A| defuncti in hac vita non meruerunt, ut eis in illa vita 447 suorum viventium benefacta prodesse praevaleant. Legite beatum Augustinum in sententiis apostoli epistolae ad Thessalonicenses, et sanctum Gregorium hinc apostolice disserentem: « Sed et pia mater Ecclesia pro omnibus in Christo, id est in unitate catholicae pacis ac fidei, et in communione corporis ac sanguinis Redemptoris ac Salvatoris nostri quiescentibus, verum et singulare sacrificium offert: quorum derogationem non patitur, ut sanctus Coelestinus ad Gallicanos scribit episcopos (epist. 8) dicens: Nefas est haec pati religiosas animas, quarum afflictione, quia membra nostra sunt, nos quoque convenit macerari, quamvis maneat his beatitudo promissa, quicunque probantur persecutionem propter 125.0509B| justitiam sustinere, quibus quid promittat Dominus in futurum sequens sermo declarat; » quoniam ipsorum est, inquit, regnum coelorum. Unde constat, ut Felix papa dicit, et ex epistola sancti Augustini ad Bonifacium discimus, « periculosum esse de eorum meritis judicare, qui nos jam ad Dominum praecesserunt, nisi quorum manifesta sunt scelera, vel a recta fide apostasia, id est a Deo discessio, et in eis usque in finem perseverantia. » Illum enim tantum, si etiam non judicetur ab homine, sequetur anathema, id est a Deo alienatio, qui perseveranter in vita ista fide vel operibus manet apostata. Quapropter attendentes sanctae Scripturae sententias, quibus dicunt: Medice, cura temetipsum (Luc. IV, 27), et: Qui praedicas non furandum furaris 125.0509C| (Rom. II, 21), qui abominaris idola sacrilegium facis, caveamus qui alios corrigere et docere debemus, ut non sacrilege sacras Scripturas interpretemur, sicut Arius, Macedonius, Nestorius, et Eutyches agere praesumpserunt, unde ultione divina et censura canonica, Arius in Nicaena, Macedonius in Constantinopolitana, Nestorius in prima Ephesina, Eutyches apud Chalcedonam, cum omnibus eorum complicibus et fautoribus sunt damnati. Caveamus ut Scripturas non detruncemus, nec quiddam in eis, ad concinnandum confirmandumque mendacium, propter nostram statuendam sententiam, contra catholicam fidem interponamus, et inveniamur contra Paulum apostolum adulterantes verbum Dei. Revereamur etiam ne veniat super nos quod dicit Joannes 125.0509D| apostolus in Apocalypsi: Contestor, inquiens, omni audienti verba prophetiae libri hujus, si quis apposuerit ad haec, apponet Deus super illum plagas scriptas in libro isto, et si quis diminuerit de verbis libri prophetiae hujus, auferet Deus partem ejus de libro vitae, et de civitate sancta de his quae scripta sunt in libro isto (Apoc. XXII, 18). Haec propter infalsatores dixit, non propter eos qui simpliciter quod sentiunt dicunt, in nullo prophetia mutilata vel vitiata. Apocalypsim quippe Jesu Christi tradunt doctores catholici recapitulationem et clausulam esse totius sanctae Scripturae, et per hoc nomen omnem canonicam intelligi debere Scripturam, sicut et hoc quod ibidem scriptum est testimonium Jesu interpretantur spiritum 125.0510A| prophetiae Veteris ac Novi Testamenti. Quidquid enim 448 spiritus prophetiae dixit, testimonium est Jesu, qui, sicut scriptum est, testimonium habet a lege et prophetis. Et ipse dicit apostolis, ac per hoc omnibus apostolicis viris, qui vel verbo, vel scripto, vel etiam recta operatione, aut pro ejus nomine passione, illi testimonium perhibent: Et vos, inquiens, mihi testimonium perhibebitis, qui ab initio mecum estis (Joan. XV, 17). Sicut et promissio illius veridica de omnibus suis est rite intelligenda, qua dixit: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Cujus testimonium, id est sacrae Scripturae explanationum ipsiusque explanatorum, Theodorus in quinta synodo, et Macarius in sexta synodo detractores, et falsitatum appositores 125.0510B| inventi atque convicti, ab episcopali gradu depositi, atque cum suis complicibus condemnati, et perpetuo exsilio sunt relegati. Timeamus etiam sententiam sancti Coelestini papae, Nestorio Constantinopolitano episcopo scriptam (epist. 5), cui dixit: « Itaque, inquiens, quamvis jam frater Cyrillus te epistolis suis asserat conventum, intelligas volo, post primam et secundam illius, et hanc correptionem nostram, quam constat esse jam tertiam, ab universitate collegii et conventu Christianorum prorsus esse disjunctum, nisi mox quae maledicta sunt corrigantur, et nisi in eam viam redeas, quam se Christus esse testatur. Male in hunc arma desperatione movisti, qui te super familiam suam velut fidelem prudentemque servum permiserat ante 125.0510C| constitui. Periit tibi hujus officii beatitudo promissa, qui non solum non das cibum in tempore, verum etiam veneno interficis, quos ille suo sanguine et sua morte quaesivit. » Et de his quidem satis sit dictum. Restant autem adhuc plura de Gothescalci blasphemiis, contra quae non disputatoris officio, sed simplicium providentes auxilio, sicut praecedentia, sic et haec quae sequuntur de Patrum catholicorum dictis collegimus, ne videremur a nescientibus in responsione ad omnes Gothescalci naenias defuisse: cum S. Petrus jubeat nos paratos esse, quolibet modo pulsemur, ad satisfactionem omni poscenti. Denique post praemissas suas in Deum blasphemias, contras quas ex catholicorum doctorum sententiis, et generalium synodorum judiciis, supra 125.0510D| respondimus, Gothescalcus subnexuit, dicens:
- II.
÷ « Qui credunt atque dicunt quod non possit auctoritative neque vere dici deitas trina, cernant et legant in libro de sancta synodo, qui scriptus est in Graeco, scilicet Constantinopoli sub juniore Constantino, a centum quinquaginta Patribus jure damnatos et anathematizatos Arianos colentes τριθεοτείας, id est tres deitates, et tamen in ipso consequenter continetur volumine, in edicto scilicet Constantini, conglorificandam trinam deitatem. »
ΧΡ. Hic et ipse se redarguit, et compilatorem 125.0511A| esse ostendit, quia illum ipsum librum et tres deitates respuere, et profiteri trinam deitatem conglorificandam, quasi receptibiliter dicit. Nam in epistola Agathonis papae (synodi VI act. 4) ad praefatum Constantinum et consortes imperii 449 sui directa, et in eadem synodo recitata, ita habetur: « Hic igitur status est evangelicae atque apostolicae nostrae fidei, regularisque traditio, ut confitentes sanctam et inseparabilem Trinitatem, id est Patrem et Filium et Spiritum sanctum, unius esse deitatis, unius naturae et substantiae, sive essentiae, unius eam praedicemus et naturalis voluntatis, virtutis, operationis, dominationis, majestatis, potestatis et gloriae, et quidquid de eadem sancta Trinitate essentialiter dicitur, singulari numero tanquam 125.0511B| de una natura trium consubstantialium personarum comprehendamus regulari ratione hoc instituti. » Et item in alia epistola ejusdem papae (synodi VI act. 4), ad locum ejusdem epistolae ita habetur: « Trinitatem in unitate et unitatem in trinitate, unitatem quidem essentiae, trinitatem vero personarum sive subsistentiarum, Deum Patrem confitentes, Deum filium, Deum Spiritum sanctum, non tres Deos, sed unum Deum Patrem et Filium et Spiritum sanctum, non trium nominum substantias, sed trium subsistentiarum unam substantiam, quorum una essentia, sive substantia, vel natura, id est una deitas, una aeternitas, una potestas, unum imperium, una gloria, una adoratio, una essentialis ejusdem sanctae et inseparabilis Trinitatis voluntas, et operatio, quae 125.0511C| omnia condidit, dispensat, et continet. » Et in epistola Sophronii Hierosolymitani episcopi (synodi VI act. 11), ab apostolica sede et ab eadem synodo receptissima: « Trinitatem, inquit, in unitate credimus, et in unitate trinitatem glorificamus: trinitatem quidem pro tribus subsistentiis, unitatem autem propter singularitatem deitatis. » Et item: « Ideo bene a Deiloquis sancitum est unitatem quidem nos sapere, una et singulari deitate et identitate essentialis atque naturalis dominationis, trinitatem autem tribus inconfusis subsistentiis, et diversitatem ter numerandae personalis alternitatis. » Et paulo post: « Hoc ipsum quippe et unum est, et tria creditur, et tria praedicatur, et unum veraciter annuntiatur: et neque unum quod erga unum est tria recipitur, 125.0511D| neque tria secundum quod tria sunt unum advertitur. » Et hoc modo pluraliter in eadem epistola idem catholicus doctor explanavit. Et in edicto suprascripti Constantini, quod ad suam confirmandam sententiam Gothescalcus commemoravit, ita scriptum habetur (synodi VI act. 18): « Credimus in Patrem et Filium et Spiritum sanctum, Trinitatem in unitate, et unitatem in Trinitate, unam substantiam in tribus subsistentiis, unitatem quidem propter naturalem unionem ac dominationem, Trinitatem vero propter trium subsistentiarum perfectionem et divitias superexistentis bonitatis. Unitas quippe vere est Trinitas, quia unita est deitate, et Trinitas vere est unitas divisa proprietatibus, et non dispertita 125.0512A| aeternitate: ipsa etenim sibi consempiterna est, et essentia aequalis honoris est. Nec enim exstitit saeculum, quando cum Patre non erat et Filius: cujus utique vocabatur Pater, si non simul cum eo erat sine principio Filius? Nec erat 450 cum utrisque Spiritus sanctus. Unus igitur haec tria Deus, quia cum in invicem intelliguntur, sola singillatim differentia in communitate essentiae inseparabiliter discernente unamquamque personam, solus proinde Pater pater est, solus Filius filius, solus Spiritus sanctus Spiritus sanctus. His etenim differentiis non convertuntur ad invicem, sed in his quidem inseparabiliter dividuntur, communicant autem essentiae unitate. Trinitas simplex et impartita atque incomposita ex tribus perfectis, ex seipsa perfecta et 125.0512B| superperfecta, una natura atque deitate, et una voluntate, unaque operatione glorificanda. Quorum igitur una natura est, horum voluntas et operatio una est, sicut nos docuit Dei cultor Basilius. » Et post plura ipsius edicti, ita scriptum in novo codice habetur: « Amplectimur sanctas et universales quinque synodos, quae in Nicaea trecentorum decem et octo Patrum, qui adversus Arianam consederunt insaniam, qui cooperante trina et conglorificanda deitate sacrum fidei symbolum terminarunt. »
Hoc nomen femini generis adjectivum ac mobile, quod hic est impositum Trina, a Gothescalco quando praefatus liber in monasterio Altivillaris, ubi ipse morabatur, ex authentico, quem mihi Petrus episcopus Aretinus commodaverat, scriptus fuit, 125.0512C| adulteratum credimus, sicut multoties ab aliis haereticis factum legimus. Quoniam alibi ter conglorificanda deitate reperimus, quod idem est ac si Trinitatis conglorificanda deitate dicatur, sicut et in hujus libri superioribus demonstratur. Dat quoque nobis certum indicium Gothescalcum falsasse hunc librum, quia per idem tempus quando hic codex in monasterio Altivillaris scriptus fuit, Ratramnus Corbeiae monachus, sicut jam longe superius diximus, ad Hildegarium Meldensem episcopum, ex libris sanctorum Hilarii et Augustini de Trinitate ( Augustini liber falsatus ), non modicae quantitatis volumen compilavit, volens asserere trinam esse deitatem, cujus compilatio evidenter compilatoris sui demonstrat mendacium. Sed et liber sancti Augustini 125.0512D| contra quinque hostium genera, sicut idem in eodem libro dicit, id est contra Paganos, Judaeos, Manichaeos, Sabellianos et Arianos, a quodam, qui hinc videlicet quia trina deitas catholice potest dici contendebat, tunc temporis regi datus fuit, quem comperimus falsatum hoc modo. Nam cum quadam die haberemus sermonem de unitate deitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti, inter alia diximus beatum Augustinum multoties in libro quinto de Trinitate dicere: « Quod quidquid ad se id est substantialiter de Deo dicitur, singulari numero et de singulis et de tribus simul personis sit efferendum. » Quo contra unus ex his cum quibus inde sermonem habuimus, non contentiosa intentione, sed forte putans Augustinum 125.0513A| ita dixisse, de hoc libro testimonium protulit, dicens quod veritas essentiale sit nomen, dicente Domino, Ego sum veritas. Unde idem Augustinus scripsit, una et trina veritas. Quod audiens, librum domino regi 451 datum ab eo accepi, et perlegens inveni, ab eo loco ipsius libri, ubi sanctus Augustinus dicit: Gratias tibi, Deus virtus; gratias tibi, Deus Pater, qui et Filium tuum ostendisti, et mihi doctorem dedisti, interpositum esse ab adulterante: Gratias tibi, Deus; gratias tibi, vera et una Trinitas, una et trina veritas, trina et una unitas. Et post haec quod posuit Augustinus subjunctum: Gratias tibi, Deus Pater, qui et Filium tuum ostendisti, et mihi doctorem dedisti. Quod relegens valde miratus fui, quoniam talia in eodem libro, nec usquam in cujusquam catholici 125.0513B| opere, minime autem in beati Augustini inveneram. Quapropter de pluribus civitatibus ac monasteriis vetustissimos codices in unum afferri feci, per quos falsitatis sacrilegium, et sacrilegum manifestissime deprehendi. Inter quos vetustissimos libros, de quibusdam monasteriis allati sunt etiam mihi noviter scripti quaterniones, in quibus hanc falsitatem insertam inveni, et diligentius ac sollicitius perscrutatus comperi, omnes illos quaterniones de eodem fonte coenoso, de quo et domno regi datus liber falsatus fuerat transcriptus, rivulo fraudulento manasse. Et quia in proximo futura erat synodus quinque provinciarum, videlicet Remorum, Rhotomagorum, Turonum, Senonum, et Lugdunensium, apud Suessorum civitatem, in praesentia domni Caroli 125.0513C| regis gloriosi et episcoporum qui ad eamdem synodum convenerant, et librum falsatum et authenticos ac veros et vetustissimos codices protuli, et unicuique episcopo, sed et illi qui simpliciter falsatum codicem regi dederat, librum authenticum ad inspiciendum dedi, et hoc diploma coram omnibus in eadem synodo relegi feci, sicut hic sequitur scriptum. Augustinus in libro tertio de doctrina Christiana (cap. 1 et 2) dicit: « Cum verba propria faciunt ambiguam scripturam, primo videndum est ne male distinxerimus, aut pronuntiaverimus. Cum ergo adhibita intentio incertum esse perviderit, quomodo distinguendum, aut quomodo pronuntiandum sit, consulat regulam fidei, quam de Scripturarum planioribus locis et Ecclesiae auctoritate percepit. 125.0513D| Quod si ambae, vel etiam omnes si plures fuerint, partes ambiguitatis secundum fidem sonuerint, textus ipse sermonis a praecedentibus et consequentibus partibus, quae ambiguitatem illam in medio posuerunt, restat consulendus, ut videamus cuinam sententiae de pluribus quae se ostendunt ferat suffragium, eamque sibi contexi patiatur: » Obediamus ergo consilio et doctrinae beati Augustini, et primo videamus quae hic in hoc libro interposita sunt, et tunc demum praecedentia et subsequentia inspiciamus. Hic interpositum est, Gratias tibi, vera una Trinitas, una et trina veritas, trina et una unitas. In praecedentibus scriptum est: Gloria in excelsis Deo, ut in terra pax hominibus, non divisoribus sanctae 125.0514A| unitatis, sed hominibus bonae voluntatis. Et item: « Aeternitas una est, atque substantia. Dico quia Pater et Filius Deus, dico quia unum sunt, 452 dualitas in prole, unitas in deitate: alterum facit unius nativitas, sed unum ostendit divinitas: cum dico Filius, alter est, cum dico Deus, unus est. Erubescite, Ariani. Tunicam hominis jam judicati in cruce pendentis carnifices Pilati non sunt ausi conscindere, et vos conamini charitatem Dei in coelo sedentis, imo ipsam charitatem Deum dividere. Sed conamini, quantum potestis, conamini: vos in infernum ruistis, jam non eam rumpetis. « Et in subsequentibus scriptum est: « Homo iste modo venit, mundum subvertit, et fidei unitatem scindit, Trinitatem dividit. » Et item: « Qui Spiritum sanctum 125.0514B| a Patre et Filio aeternitate, substantia, vel communione separat, eumque negat Spiritum esse Patris et Filii, plenus est spiritu immundo, vacuus est Spiritu sancto. Ideo enim dicitur Deus charitas, quia non partibus dividit unitatem, sed ineffabiliter coagulat Trinitatem. Ipsa est enim Trinitas unus Deus, turris fortitudinis a facie inimici, qui credentes in se custodit. »
Haec praecedentia et subsequentia catholica beati Augustini verba, omnibus catholicis et rectae fidei concordantia, evidenter ostendunt ista verba, quae hic sunt interposita, ab Augustino non fuisse prolata, sed ab adulterante verbum Dei et catholicam fidem hic per imposturam immissa. Et iterum, secundum ejusdem beati Augustini consilium et doctrinam, fidei 125.0514C| regulam consulamus. Fides, inquit Athanasius, catholica haec est, ut unum Deum in trinitate scilicet personarum, et trinitatem videlicet personarum in unitate deitatis veneremur, neque confundentes personas, ut tres non sint, neque substantiam separantes, ut trina sit, quia alia est persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti, sed Patris et Filii et Spiritus sancti una est divinitas, id est deitas, quae ut idem Athanasius et Ambrosius et idem Augustinus dicunt, Trinitatis est unitas. Inquiramus etiam, secundum edicta imperatorum, per anteriores et veraciores testes quos tenetis in manibus, si quid ambiguitatis residuum est de hac re certissima veritatem. Et quoniam lex dicit, quod et Dominus in Evangelio firmat, in ore duorum vel trium testium stare omne 125.0514D| verbum, et Apostolus in accusatione presbyteri totidem testes requirit, et Nicaenum concilium adversus neophytum episcopum juxta apostolicam doctrinam ejusdem numeri testes quaerit, et lex publicae rei septem postulat, donec plures producamus, horum non modo septem, verum et amplius quatuordecim veterum et anteriorum testium astipulatione, in quibus de ista super interposita beato Augustino falsitate nihil habetur, his quae praemisimus beati Augustini verbis fidem adhibeamus, et ab hoc falsitatis naevo patefacta veritate innoxium esse credamus. Et hac perlecta schedula, et inspectis veris libris et antiquissimis, qui de hac falsitate inventi sunt nihil habere, probatum est adulteratum fuisse hunc quem praediximus 125.0515A| beati Augustini librum. Et post haec idem qui falsatum librum regi dederat dixit: Vos quae dico patienter 453 audietis; et protulit testimonium beati Ambrosii de deitate Trinitatis, ad confirmandam quae inventa est in beati Augustini libro imposturam. Quod testimonium catholicissimum eidem imposturae manifestissime contradixit; et omnes mirati fuimus, cur tale protulerit testimonium, quod eamdem sententiam non solum non confirmaverit, verum ut falsitatem veritatis infirmaverit. Deinde dixit in praestito sibi libro beati Augustini, qui titulatur de Verbis Domini, invenisse superscriptionem sermonis ejus de una Trinitate, trinaque unitate. Itemque mirati fuimus superscriptionem tantummodo illum attendisse, et non quae in eodem sermone a beato 125.0515B| Augustino catholice dicta sequerentur intelligenter legisse. Nam vulgo loquens contra Sabellianos et Arianos dicit in eodem sermome (serm. 63 de verbis Domini, cap. 1, 2), Habemus, inquit, distinctam Trinitatem; et si consideremus loca, audeo dicere, quamvis timide id dicam, tamen audeo, quasi separabilem Trinitatem. » Et paulo post (cap. 2): « Tria haec quasi separantur locis, separantur officiis, separantur operibus. » Et hoc modo, sive hoc sensu, tropo illo qui metonymia, id est transnominatio, dicitur, titulus hujus sermonis sonat de una Trinitate, trinaque unitate. Et post praemissa, beatus Augustinus mox in eodem sermone subjunxit: « Dicat mihi aliquis, ostende inseparabilem Trinitatem. » Et post paululum ( cap. eodem ): « Ipsa tamen fide rectissime 125.0515C| ac robustissime retinemus, Patrem et Filium et Spiritum sanctum, inseparabilem esse Trinitatem, unum Deum non tres deos: ita tamen unum Deum, ut Filius non sit Pater, ut Pater non sit Filius, ut Spiritus sanctus nec Pater sit nec Filius, sed patris et filii Spiritus. Hanc ineffabilem divinitatem apud seipsam manentem, omnia innovantem, creantem, recreantem, mittentem, revocantem, judicantem, liberantem, hanc ergo Trinitatem ineffabilem simul novimus et inseparabilem. » Et item ( cap. eodem ): « Ubi est inseparabilis Trinitas? Quando ergo istum sensum a multis extraho, et ad unum Deum Trinitatem inseparabilem colligo, ut aliquid videam quod dicam. » Et post multa (cap. 5): « Ultra locos corporales est divinitas: nemo eam tanquam in spatio 125.0515D| requirat: ubique invisibilis et inseparabiliter adest, non in parte major, non in parte minor, sed ubique tota, nusquam divisa. Quis videt hoc? quis capit hoc? Compescamus nos, meminerimus qui unde loquimur; illud et illud, quidquid est quod Deus est, pie credatur, sancte cogitetur, et quantum datur, quantum potest, ineffabiliter intelligatur. » Et item post aliquanta (cap. 7): « Tria haec sunt in te, quae potes numerare, et non potes separare. Haec ergo tria, memoriam, intellectum, voluntatem, haec, inquam, tria animadverte separatim pronuntiari, inseparabiliter operari. » Et item post plurima (cap. 10): « Credo Patrem et Filium et Spiritum sanctum, per signa quaedam visibilia, per species quasdam 125.0516A| assumptae creaturae, posse et separabiliter demonstrari, et inseparabiliter operari. Sufficit hoc, non dico Pater memoria est, Filius intellectus est, 454 Spiritus voluntas, non dico quomodolibet intelligatur, non audeo. Servemus majora sapientibus, infirmis infirmi quid possumus? Non ista dico illi Trinitati velut aequanda, quasi ad analogiam, id est ad rationem quamdam comparationis dirigenda. Non hoc dico, sed quid dico? Ecce in te inveni tria inseparabiliter demonstrata, inseparabiliter operata, et eorum trium unumquodque nomen a tribus factum, quod tamen non ad tria, sed ad trium horum unum aliquid pertineret. » Ecce quo sensu beatus Augustinus demonstrat intelligi debere superscriptionem sui sermonis, qui inscribitur de una Trinitate, 125.0516B| trinaque unitate. Simili sensu et in libro de duabus Animabus adhuc presbyter scripsit dicens: « Trina unitas quam catholica Ecclesia colit, volens intelligi, sicut et ipse intellexit, ut unitas sit in substantia, trinitas in personis. Quem librum in decimo quarto loco Retractationum librorum suorum se scripsisse commemorat: et in vigesimo quinto loco librum de diversis Quaestionibus, scilicet octoginta tribus, se egisse demonstrat, indeque in quadragesimo primo loco, librum de Trinitate, quem multo tempore et multo labore, multaque examinatione composuit, se scripsisse demonstrat. Unde in libro Quaestionum octoginta trium capitulo vigesimo quarto, de Trinitate substantiae ac deitatis dicit quod sibi ad dicendum probabilius et tutius visum 125.0516C| fuit. Verum et de hac quaestione in praefato Retractationum libro scribit quod melius in libro de Trinitate postea inde tractaverit, in quo dicit capite quarto libri primi: « Omnes, inquiens, catholici tractatores hoc intenderunt secundum Scripturas docere, quod Pater et Filius et Spiritus sanctus unius substantiae inseparabili aequalitate divinam insinuent unitatem, ideoque non sint tres dii sed unus. » Quod et per omnia et in omnibus, in cunctis suis libris apertissime et constantissime sine ulla retractatione confirmat, et in praefatione Retractationum librorum suorum dicit: « Quapropter quicunque ista lecturi sunt, non me imitentur errantem, sed in melius proficientem. Inveniet enim fortasse quomodo scribendo profecerim, quisquis 125.0516D| opuscula mea ordine quo scripta sunt legerit: quod ut possit, hoc opere quantum potuero curabo ut eumdem ordinem noverit. » Et hoc sensu Pelagius episcopus urbis Romae postulanti Childeberto regi per Rufinum virum magnificum, ut ei scriberet si beatae recordationis papae Leonis tomum reciperet et scandalum suspicionis, quod de eo per Gallias fuerat disseminatum, a se purgaret, in sermone de fide eidem regi directo (Pelagii papae ep. 16) trinam unitatem et unam Trinitatem hoc modo dicit: « Credo, inquiens, in unum Deum Patrem et Filium et Spiritum sanctum. » Et post pauca: « Hoc est tres personas, sive tres subsistentias unius essentiae sive naturae, unius virtutis, unius operationis, unius 125.0517A| beatitudinis, atque unius potestatis, ut trina sit unitas, et una sit Trinitas, juxta vocis Dominicae veritatem 455 dicentis: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). In nomine, inquit, non in nominibus, ut et unum Deum per indistinctum divinae essentiae nomen ostenderet, et personarum discretionem suis demonstratam proprietatibus edoceret: quia dum tribus unum deitatis nomen est, aequalitas ostenditur personarum, et rursus aequalitas personarum nihil extraneum, nihil accidens in eis permittit intelligi: ita ut unusquisque eorum verus perfectusque sit Deus, et omnes tres simul unus, verus, perfectusque sit Deus: videlicet ut ex plenitudine divinitatis, nihil minus in singulis, nihil amplius intelligatur in 125.0517B| tribus. » Et in his verbis, sicut et in suprascriptis beati Augustini sententiis, manifestissime pervidetur, quia deitas, quae trinitatis est unitas, trina credi et dici non debet, sed propter inseparabilitatem et aequalitatem trium personarum, quae unum sunt deitate, inseparabilis in eisdem singulis personis tota plena et perfecta credi et dici: ac praefato intellectu superscriptio sermonis sancti Augustini, sicut ipse exposuit, debet intelligi. Et quia de his verbis, quae catholice a catholicis et intelliguntur et proferuntur, ab haereticis, sicut et de pluribus sanctae Scripturae verbis, visa seri sunt scandala, orthodoxi doctores et magistri Ecclesiae in totum taceri voluerunt trinam unitatem, sicut et trinam deitatem, et tres apud Latinos substantias, dicentes 125.0517C| hoc modo: Trinitas appellatur quod fiat totum unum ex quibusdam tribus, quasi Trinitas, videlicet trium unitas, ut memoria, intelligentia, et voluntas, in quibus mens habet in se quamdam imaginem divinae Trinitatis. Nam dum tria sunt, unum sunt, quia et singula in se manent, et omnia in omnibus. Pater igitur et Filius et Spiritus sanctus, Trinitas et unitas. Idem enim unum, idem et tria, unum propter majestatis communionem, tria propter personarum proprietatem. Nam alius Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctus, sed alius quidem non aliud, quia pariter simplex pariterque incommutabile bonum et coaeternum. Pater solus non est de alio, ideo solus appellatur ingenitus: Filius solus de Patre est natus, ideo solus dicitur genitus: solus Spiritus 125.0517D| sanctus de Patre et Filio procedit, ideo solus amborum nuncupatur Spiritus. Et in hac Trinitate alia sunt nomina appellativa, alia propria sunt. Propria sunt essentialia, ut Deus, Dominus, Omnipotens, Immutabilis, Immortalis, et inde propria, quia ipsam substantiam significant, quia unum sunt. Appellativa vero, Pater et Filius et Spiritus sanctus, ingenitus et genitus et procedens: eadem et relativa, quia ad se invicem referuntur. Cum enim dicitur Deus, essentia est, quia ad seipsum dicitur: cum vero dicitur Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, relative dicuntur, quia ad se invicem referuntur. Nam Pater non ad seipsum, sed ad Filium relative dicitur, quia est ei Filius: sic et Filius relative 125.0518A| dicitur, quia est ei Pater: sic et Spiritus sanctus relative dicitur, quia est Patris Filiique Spiritus. His enim appellationibus hoc significatur, 456 quod ad se invicem referuntur. Nam ipsa substantia qua unum sunt, proinde Trinitas in relativis personarum nominibus est. Deitas non triplicatur, sed in singularitate est, quia si triplicatur, deorum inducimus pluralitatem. Nomen autem deorum in angelis et sanctis hominibus ideo pluraliter dicitur, propter quod non sint merito aequales, de quibus Psalmus, Ego dixi: Dii estis (Psal. LXXXI, 6): de Patre autem et Filio et Spiritu sancto, propter unam et aequalem divinitatem, non nomen deorum, sed Dei esse ostenditur, sicut ait Apostolus: Nobis tamen unus Deus (I Cor. VIII, 6); vel sicut voce divina dicitur: Audi, Israel, 125.0518B| Dominus Deus tuus Deus unus est (Deut. VI, 4), scilicet ut et Trinitas sit, et unus Dominus Deus sit. Fides apud Graecos de Trinitate hoc modo est: Una οὐσία, ac si dicat una natura, aut una essentia, tres hypostases, quod resonat in Latinum, vel tres personas, vel tres substantias. Nam Latinitas proprie non dicit de Deo nisi essentiam: substantiam vero non proprie dicit, sed abusive, quoniam vere substantia apud Graecos persona intelligitur, non natura. Et hinc sanctus Hieronymus scribens ad Damasum papam dicit (epist. 57): « Sufficiat nobis dicere unam substantiam, tres personas subsistentes, perfectas, aequales, coaeternas: taceantur tres hypostases, si placet, et una teneatur: non bonae suspicionis est, cum in eodem sensu verba dissentiunt. 125.0518C| Sufficiat nobis memorata credulitas: aut si rectum putatis tres hypostases cum interpretationibus suis debere nos dicere, non negamus; sed mihi credite, venenum sub melle latet, transfiguravit se angelus Satanae in angelum lucis. » Et paulo superius: « Et quomodo commune nomen essentiae proprium sibi vindicat Deus? Sed quia illa sola natura est perfecta, et in tribus personis deitas una subsistit, quae est vere, et una natura est, quisquis tria esse, hoc est tres esse hypostases, id est usias, dicit, sub nomine pietatis tres naturas conatur asserere, et si ita est, cur ab Ario parietibus separamur perfidia copulati? Jungatur cum beatitudine tua Ursicinus, cum Ambrosio societur Auxentius: absit hoc a Romana fide, sacrilegium tantum religiosa 125.0518D| populorum corda non hauriant. » Et item aliquanto superius: « Clamamus, Si quis tres hypostases, aut tria enhypostata, id est tres subsistentes personas confitetur, anathema sit; et quia vocabula non ediscimus, haeretici judicamur. Si quis autem hypostasim usiam intelligens, non in tribus personis unam hypostasim dicit, alienus a Christo est: et sub hac confessione vobiscum pariter cauterio unionis inurimur. Discernite si placet obsecro, non timebo tres hypostases dicere: si jubetis, condatur nova post Nicaenam fides, et similibus verbis cum Arianis confiteamur orthodoxi. Tota saecularium litterarum schola nihil aliud hypostasin nisi usiam novit, et quisquam, rogo, ore sacrilego tres substantias 125.0519A| praedicabit? Una est Dei et sola natura quae vere est, id enim quod subsistit non habet aliunde, sed suum est: caetera quae creata sunt, etiamsi videntur esse, non sunt, quia aliquando 457 non fuerunt, et potest rursus non esse quod non fuit. Deus solus qui aeternus est, hoc est qui exordium non habet, essentiae nomen vere tenet: idcirco et ad Moysen de rubo loquitur: Ego sum qui sum (Exod. III, 14), et rursum: Qui est misit me (ibid.). » Et Hilarius in libro de Synodis: « Has, inquit, similitudines, quae non ex unitate naturae sunt metuo. Vereor enim, fratres, Orientis haereses in tempora singula pullulantes. Caventes quippe Arii vesaniam, noluerunt viri catholici trinam dici a quolibet unitatem, sed unam sanctae Trinitatis deitatem, 125.0519B| divinitatem, naturam, essentiam, atque substantiam. » In quo etiam dicto, quo una substantia praedicatur. Sabelliani insidias posuerunt, sicut item sanctus Hilarius in praefato libro de Synodis monstrat; « Multi, inquiens, ex nobis, fratres charissimi, ita unam substantiam Patris et Filii praedicant, ut videri possint non magis id pie quam impie praedicare. Habet enim hoc verbum in se et fidei conscientiam et fraudem paratam. Nam si secundum naturae proprietatem ac similitudinem, ut similitudo non speciem solat afferat, sed genus teneat, religiose unam substantiam praedicamus, dummodo unam substantiam proprietatis similitudinem intelligamus, ut quod unum sunt, non singularem significet, sed aequales: aequalitatem dico, id est indifferentiam 125.0519C| similitudinis, ut similitudo habeatur aequalitas. Aequalitas vero unum idcirco dicitur esse, quia par sit: unum autem in quo par significatur, non ad unicum vindicetur. Una igitur substantia, si non personam subsistentem perimat, nec unam substantiam partitam in duos dividat, religiose praedicabitur, quae ex nativitatis proprietate et ex naturae similitudine ita indifferens sit, ut una dicatur. At vero si idcirco unius substantiae Pater et Filius dicatur, ut hic subsistens sub significatione licet duorum nominum unus ac solus sit, confessum nomine Filium conscientia non tenemus, si unam substantiam confitentes, ipsum sibi unicum ac singularem et Patrem esse dicimus et Filium. » Et post aliquanta: « Caret igitur, fratres, similitudo naturae contumeliae suspicione, 125.0519D| nec potest videri Filius idcirco in proprietate paternae naturae non esse quia similis est, cum similitudo nulla sit nisi ex aequalitate naturae: aequalitas autem naturae non potest esse nisi una sit, una vero non unitate personae, sed generis. Haec fides pia est, haec conscientia religiosa, hic salutaris sermo est, unam substantiam Patris et Filii idcirco non negare quia similis est, similem vero ob id praedicare quia unum sunt. Exposita, charissimi, unius substantiae, quae Graece ὀμουσιον dicitur, et similis substantiae, quae ὀμοιούσιον appellatur, fideli ac pia intelligentia, et vitiis, quae ex verborum vel brevitate subdola vel periculosa nuditate accedere possent, absolutissime demonstratis, reliquus mihi sermo ad sanctos viros 125.0520A| Orientales episcopos dirigendus est, ut quia jam de fide nostra nihil inter nos suspicionis relictum est, ea quae adhuc in suspicionem ex verbis veniunt purgentur. » 458 Propter has ergo fraudulentias, et laqueorum scandala, quae Ariani in sancta Trinitate deitatis unitati detrahentes, et Sabelliani personarum proprietati derogantes, rectis sensibus juxta iter ponebant, Patres et magistri nostri, viri catholici et doctores ac rectores Ecclesiae, quia sicut scriptum est: Pertransibunt plurimi et multiplex erit scientia (Dan. XII, 4), unum Deum Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, videlicet Trinitatem, ὀμούσιον, id est unius substantiae, vel consubstantialem, et inseparabilem atque individuam, potius quam trinam unitatem et unam Trinitatem, dicere et scribere, suisque posteris dicendam et scribendam decernendo 125.0520B| tradere maluerunt: ne dicendo trinam unitatem, eidem unitati numerum qui in trina est apponentes, eamdem unitatem numerabilem facere, et ut Ariani deitatem, id est Trinitatis unitatem dividere viderentur, ut ex praemissis verbis sancti Hieronymi, et in hoc opusculo ex epistola Gregorii papae ad Leandrum Spalensem episcopum (lib. I, ep. 41), cujus partem in suo loco positam lector sagax inveniet, qui volet valet colligere: et unam Trinitatem dicendo, proprietatem trium personarum in eadem sancta et inseparabili Trinitate auferri, ut Sabelliani calumniarentur, sicut ex praecedentibus verbis sancti Hilarii qui advertit potest cognoscere. Unde et idem ipse sanctus Augustinus, cujus sermo de una Trinitate 125.0520C| trinaque unitate dicitur titulatus, in libro septimo de Trinitate, ac si ungue censorio, sicut de multis aliis fecerat, scribit (cap. 6): « Nec sic inquiens Trinitatem dicimus tres personas vel subsistentias, unam essentiam et unum Deum, tanquam ex una materia tria quaedam subsistant, etiam si quidquid illud est in his tribus explicatum sit, non enim aliquid aliud ejus essentiae est praeter istam Trinitatem. Tamen tres personas ejusdem essentiae, vel tres personas unam essentiam dicimus, tres autem personas ex eadem essentia non dicimus, quasi aliud ibi sit quod essentia est, aliud quod persona. » Et in libro decimo quinto (cap. 7): « Nunquid possumus dicere Trinitatem esse in Deo, ut aliquid Dei sit nec ipsa sit Deus? nullatenus. Sed Trinitas 125.0520D| illa nihil aliud est tota quam Deus, nihil aliud est tota quam Trinitas, nec aliquid ad naturam Dei pertinet, quod ad illam non pertineat Trinitatem. » Et tres illae personae sunt unius substantiae, unius sunt essentiae viamque regiam atque tutissimam in recto hujus sanctae Trinitatis intellectu, inter insidias horum latronum, Arianorum scilicet et Sabellianorum, tenendam atque terendam. Et beatus Athanasius, sicut supra ostendimus, et sanctus Augustinus in libro ad Laurentium papam de Symbolo aptissime monstrat, dicens: « Haec est, inquit, Trinitas, ubique latens et ubique apparens, vocabulis personisque discreta, inseparabilis substantia deitatis. » Et in sermone de Spiritu sancto, quod ejusdem 125.0521A| sit substantiae atque deitatis cujus est Pater et Filius: « Ipse, inquit, Dominus noster Jesus 459 Christus, cum jam glorificatus resurrexit a mortuis, in coelum ascensurus ad Patrem hoc sacramentum fidei discipulis, id est apostolis, dereliquit. Ait enim: Euntes, baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, docentes eos servare omnia quaecunque mandavi vobis (Matth. XXVIII, 19, 20). Rerum ipsarum dictat effectus, ut trium in una deitate personarum potentiam credamus. » Et in sermone de mysterio baptismatis: « Nemo, inquit, cum audit Patrem, aut Filium, aut Spiritum sanctum, tres Deos nos aestimet confiteri, quod sacrilegium absit longe a fide nostra, quia unum Deum esse ipso attestante cognovimus: Ego, 125.0521B| inquit, Deus, et non alius praeter me, justus et salvator non est praeter me. Convertimini ad me, et salvi eritis, quia ab extremo terrae ego sum Deus, et non est alius praeter me (Isa. XLV, 21, 22). Et in alio libro: Audi, Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est (Deut. VI, 4). Et rursus: Dominus Deus hic est in coelo sursum, et in terra deorsum, et non est alius praeter ipsum (Deut. IV, 39). Tres ergo personas tenemus et credimus, id est Patrem et Filium et Spiritum sanctum, unius potentiae, unius substantiae, unius aeternitatis, unius voluntatis, unius etiam deitatis, et totam Trinitatem unius Dei appellatione veneremur. Credere autem plures Deos gentilis impietatis est. » Et iterum: « Non credere tres personas unius substantiae in una deitate, atque aequalitate 125.0521C| vel coaeternitate, haeretica dementia est, cum manifesta haec sit quam diximus auctoritas Christi, Baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. » Et item Augustinus in libro quinto (cap. 8) de Trinitate dicit: « Illud vero praecipue tenendum est, quod quidquid ad se dicitur praestantissima illa ac divina sublimitas, substantialiter dicitur: quod autem ad aliquid, non substantialiter sed relative; tantamque vim esse ejusdem substantiae in Patre et Filio et Spiritu sancto, ut quidquid de singulis ad seipsos dicitur, non pluraliter in summa, sed singulariter accipiatur. » Et item in libro quinto (cap. 10): « Deo non est aliquid majus. Ea igitur magnitudine magnus est, qua ipse est eadem magnitudo: et ideo sicut non dicimus tres essentias, sic 125.0521D| nec tres magnitudines. Hoc et de bonitate, et de aeternitate, et de omnipotentia Dei dictum sit, omnibusque omnino praedicamentis quae de Deo possunt pronuntiari, quod ad seipsum dicitur. » Et in libro sexto (cap. 4): « Deo hoc est esse quod est omnipotentem esse, aut justum esse, aut sapientem esse, et si quid de illa simplici multiplicitate, et multiplici simplicitate dixeris, quo substantia ejus significetur. » Et in libro octavo: « Pater igitur et Filius una essentia, et una magnitudo, et una veritas, et una sapientia, a quibus non separetur Spiritus sanctus, de quo dicit Filius in Evangelio: Ego rogabo Patrem et alium paracletum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum, Spiritum veritatis (Joan. XIV, 16). Et 125.0522A| Dominus dicit in Evangelio: Ego sum veritas (ibid., 6). In Deo igitur substantiale nomen est Veritas. Et quis magis est, ut Augustinus libro quinto (cap. 2) de Trinitate dicit, quam ille qui dixit famulo suo: Ego sum qui sum, et 460 dices filiis Israel, Qui est misit me ad vos? (Exod. III, 14.) » Non ergo trina veritas, ut impostor verbis B. Augustini interposuit, sed una veritas, Pater et Filius et Spiritus sanctus, quia substantia dividi non potest. Sicut in eodem libro contra quinque hostium genera idem B. Augustinus dicit: « Aeternitas una est atque substantia. » Et in libro sexto de Trinitate (cap. 7): « Et eadem Dei est bonitas quae sapientia et magnitudo, et eadem veritas quae illa omnia, et non est ibi aliud beatum esse, et aliud magnum, aut sapientem, aut 125.0522B| verum, aut bonum esse, aut omnino ipsum esse. Ergo ut non trina essentia, vel trina natura, ita non trina deitas, nec trina veritas est. » Et Boetius, in libro ad Joannem Romanum diaconum, postea autem episcopum, quem beatus Gregorius in libro Dialogorum persecutione Theodorici regis Ariani martyrio glorificatum esse ostendit, ex verbis beati Augustini sicut ipse fatetur, dicit: « Una igitur substantia trium, nec separari ullo modo aut disjungi potest, nec velut partibus in unum conjuncta est, sed est una simpliciter. Quaecunque igitur de divina substantia praedicantur, ea tribus oportet esse communia. » Et paulo post: « Si igitur eorum una deitas una substantia est, licet Dei nomen de divinitate substantialiter praedicari: ita Pater, veritas est, Filius 125.0522C| veritas est, Spiritus sanctus veritas est, Pater, Filius, Spiritus sanctus non tres veritates, sed una veritas est. Si igitur una in his substantia, una est veritas, necesse est veritatem substantialiter praedicari de bonitate, de incommutabilitate, de justitia, de omnipotentia, ac de caeteris omnibus, quae tam de singulis, quam de omnibus singulariter praedicamus, manifestum est substantialiter dici. » Et iterum: « Nam qui Pater est, hoc vocabulum non transmittit ad Filium, neque ad Spiritum sanctum. Quo fit ut non sit substantiale nomen hoc inditum. Nam si substantiale esset, ut Deus, ut veritas, ut justitia, ut ipsa quoque substantia, de caeteris diceretur. Item Filius solus hoc recipit nomen, neque enim cum aliis jungitur, sicut in caeteris quae superius dixi. Spiritus 125.0522D| quoque sanctus non est idem qui Pater ac Filius. Ex his igitur intelligimus, Patrem et Filium ac Spiritum sanctum non de ipsa divinitate substantialiter dici, sed alio quodam modo. Si enim substantialiter praedicaretur, et de singulis et de omnibus singulariter diceretur. Haec vero ad aliquid dici manifestum est. » Et paulo post: « Trinitas quidem in personarum pluralitate consistit, unitas vero in substantiae simplicitate. » Et item: « Trinitas igitur non pertinet ad substantiam: quo fit, ut neque Pater, neque Filius, neque Spiritus sanctus, neque Trinitas de Deo substantialiter praedicetur, sed ut dictum est ad aliquid. Deus vero, veritas, justitia, bonitas, omnipotentia, substantia, immutabilitas, virtus, sapientia, 125.0523A| et quidquid hujusmodi excogitari potest, substantialiter de divinitate dicuntur. » Et item de Trinitate (ad Sym.) « Substantia continet unitatem, relatio multiplicat trinitatem. » Et item: « Quoniam vero Pater 461 Deus, et Filius Deus, et Spiritus sanctus Deus, Deus vero nullas habet differentias quibus differat a Deo, a nullo eorum differt. Differentiae vero ubi absunt, abest pluralitas: ubi abest pluralitas, adest unitas. » Et item: « Ubi vero nulla est differentia, nulla est omnino pluralitas, quare nec numerus, igitur unitas tantum. » Et item: « Non igitur si de Patre ac Filio et Spiritu sancto tertio praedicatur Deus, idcirco trina praedicatio numerum facit. Hoc enim illis, ut dictum est, imminet, qui inter eos distantiam faciunt meritorum: catholicis vero nihil 125.0523B| in differentia constituentibus, ipsamque formam ut est esse ponentibus, neque aliud esse quam est ipsum quod est opinantibus, recte repetitio de eodem, quam enumeratio diversi, videtur esse cum dicitur Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus, atque haec Trinitas unus Deus. » Et Ambrosius in libro primo de Spiritu sancto (cap. 15): « Veritas Christus, veritas Spiritus. Habes enim in epistola Joannis: Quoniam Spiritus est veritas (I Joan. V, 6). Non solum ergo veritatis, sed etiam veritas dicitur Spiritus, sicut et Filius veritas praedicatur, qui ait: Ego sum via, et veritas, et vita (Joan. XIV, 6). Unum sunt ergo Pater et Filius et Spiritus sanctus: unum nomen est Trinitatis, et una inseparabilisque essentia. » Et in libro primo de Fide (lib. I, cap. 7): 125.0523C| « Crede quia a Deo exivit Filius, ut ipse testatur dicens: Ex Deo processi et veni (Joan. VIII, 42). Et alibi: A Deo exivi (Joan. XVI, 27). Qui ex Deo processit, et a Deo exivit, nihil aliud potest habere nisi quod Dei est. Unde non solum Deus, sed etiam verus Deus, verus a vero, et adeo verus, ut ipse sit veritas. Ita si nomen quaerimus, veritas est, si majestatem quaerimus naturalem, eo usque Filius Deus verus est, ut et proprius. Scriptum est enim: Qui Filio proprio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum (Rom. VIII, 32). Tradidit utique secundum carnem. Proprietas divinitatis est veritas proprietatis, misericordia pietatis, oblatio securitatis. » Non igitur constare potest, quod per fraudem mendaciter interpositum est in verbis beati Augustini, 125.0523D| trina veritas, sicut et Boetius in praefato libro demonstrat dicens (ad Joan. diac.): « Substantia continet unitatem, relatio multiplicat Trinitatem. » Quam Trinitatis substantiam ostendit Ambrosius cantans in hymno catholico: Tu Trinitatis unitas. Quamque veluti exponens Augustinus dicit in libro primo de Trinitate: « Deitas quae Trinitatis est unitas. » Cui etiam concordat beatus Ambrosius in alio hymno dicens: O lux beata Trinitas, Et principalis unitas. Sed et illud quod in eadem compilatione interpositum est, trina et una unitas constare non potest, demonstrante beato Ambrosio in libro primo de Fide 125.0524A| capite secundo, ubi dicit: « Est plenitudo divinitatis in Patre, est plenitudo divinitatis in Filio, sed non discrepans sed una divinitas, nec confusum quod unum est, nec multiplex quod indifferens est. Etenim si omnium credentium, sicut scriptum est, erat anima una et cor unum (Act. IV, 32); si omnes qui adhaerent Domino, 462 unus spiritus est (I Cor. VI, 17); ut Apostolus dixit, si vir et uxor in carne una sunt (Matth. XIX, 5); si omnes homines, quantum ad naturam pertinet, unius substantiae sumus; si hoc de humanis Scriptura dicit: Quia multi unum sunt (I Cor. X, 17), quorum nulla potest esse cum divinis comparatio: quanto magis Pater et Filius divinitate unum sunt, ubi nec substantiae nec voluntatis ulla est differentia? Namque aliter quomodo 125.0524B| unum Deum dicimus? diversitas plures facit, unitas potestatis excludit numeri quantitatem, quia unitas numerus non est, sed haec omnium principium est: » Et Boetius in suprascripto libro (De Trinit, ad Sym.): « Ubi, inquit, nulla est differentia, nulla est omnino pluralitas, quare nec numerus, igitur unitas tantum. » Et item idem: « Etenim unum res est, unitas qua unum dicimus. » Et Arithmetici dicunt: « Unum semen numeri esse, non numerum, et simplices numeros, qui nullam partem aliam habent nisi solam unitatem, ut ternarius solam tertiam, quinarius solam quintam, septenarius solam septenam, his enim una pars sola est. » Et item Ambrosius in praefato primo libro dicit (cap. 2): « Necesse est negent Ariani aut Patris aut Filii divinitatem, nisi ejusdem divinitatis 125.0524C| crediderint unitatem. » Et item: « Operationis unitas non facit pluralem divinitatem. » Et item: « Quae enim potest esse alia aestimatio, ubi deitatis unitas est? » Et item: « Aderat in specie angeli, qui muniebat, ut in numero Trinitatis unius esset laudatio potestatis. » Et hinc plurima testimonia in ejusdem libris reperiuntur, quae ostendunt non posse in Deo catholice dici trinam unitatem, trinamque deitatem, trinam naturam, trinam substantiam: quia unitas, deitas, natura, substantia, in Deo pluralitate caret, et numero qui in trina et in Trinitate est. Et quod in eadem falsa interpositione habetur una unitas, quod ibidem dicitur trina veritas, et trina unitas destruit: quia quando dicitur unum vel una, si non dicatur quid unum vel quid una, intelligatur una substantia, 125.0524D| et substantiae unitas non habet pluralitatem, quare nec numerum, qui in trina et in Trinitate est. Unde Augustinus in tractatu psalmi trigesimi octavi exponens sententiam Apostoli: Unum autem, quae quidem retro sunt obliviscens (Philip. III, 13). « Unum, inquit, hoc est illud unum: Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis (Joan. XIV, 8). Unum autem, quae et una dicitur in alio psalmo: Unam petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini per omnes dies vitae meae (Psal. XXVI, 4). Propter quid? ut contempler delectationem Domini. » Et in libro contra Maximinum; legimus enim: « Qui plantat et qui rigat unum sunt (I Cor. III, 8), sed ambo homines 125.0525A| erant, ejusdem substantiae fuerant, non diversae. » Item legimus, ipso Christo dicente: Ut sint unum, sicut et nos unum sumus (Joan. XVII, 21). Non dixit, ut ipsi et nos unum, sed ut ipsi sint unum in natura sua et in substantia sua, concordiae qualitate quodam modo uniti et conflati: et Pater et Filius et Spiritus sanctus unum propter individuam eamdemque naturam. Aliud est enim unum sunt, et aliud unum sumus: aliud 463 unus est. Quando dicitur unum sunt, etsi non dicatur quid unum, intelligitur una substantia: quando dicitur unus est de duabus diversis substantiis, necesse est ut quaeratur quid unus. Verbi gratia, diversa substantia est anima et corpus, tamen unus homo: diversa substantia est spiritus hominis 125.0525B| et spiritus Dei, tamen cum Domino adhaeret, unus spiritus est. Addidit spiritus, non dixit unum sunt: ubi autem dicitur unum sunt, una substantia significatur. Sic et cum dicit Apostolus: Scimus quia nihil est idolum (I Cor. VIII, 4): Et, Quod nullus Deus nisi unus. Nam etsi sunt qui dicuntur dii multi, et domini multi, sive in coelo, sive in terra, nobis tamen unus Deus Pater, ex quo omnia et nos in illum, unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia et nos per illum (ibid., 4, 5, 6), addendo quis vel quid unus. Cum dicit unus Deus Pater, et unus Dominus Jesus, personas distinxit nominando Patrem et Filium, substantiam unam ostendit cum Deus dicit. Unde alibi loquens trinitatem personarum unius deitatis demonstrat cum dicit, Ex ipso, videlicet ex Patre, 125.0525C| per ipsum, per Filium, in ipso, scilicet in Spiritu sancto, sunt omnia, ipsi gloria (Rom. XI, 36), et non ipsis gloria subjunxit: quia alia est persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti: sed in deitate unitas creditur et praedicatur, quia Patris et Filii et Spiritus sancti una est divinitas, aequalis gloria, coaeterna majestas. Impostor vero falsitatis, et verbis sancti Augustini insultator, quiscunque ille fuerit, non ausus aperte imponere trina et una deitas, ne perciperetur, immisit quod tantumdem valeret, quatenus per substantiale nomen, quod est veritas, dicendo trina et una veritas, cum Pater et Filius et Spiritus sanctus, ut Augustinus dicit, non tres veritates, nec trina veritas, sed una sint veritas, sicut una essentia, et una vita: et addendo trina et una unitas, 125.0525D| probare posset quod dici deberet trina et una deitas. Et noluit mittere Gothescalci verba, ut diceret deitas trina est personaliter, et una naturaliter, ne recognoscerentur, et ex eo respuerentur. Immisit tamen absolute trina et una unitas, ne sua verba a Gothescalci verbis sensu discordarent. Sed, ut scriptum est: Frustra jacitur rete ante oculos pennatorum (Prov. I, 17). Videtur namque fraus sacrilega, ut patenter ostensum est et adhuc ostendetur, quia non solum ratione et auctoritate, verum et sua ipsa impugnatione interpositio ista destruitur. Ratione quippe, quia, ut Augustinus dicit, deitas Trinitatis est unitas, et unitas qua tres personae unum sunt trina esse non potest. Natura enim, deitate, id est 125.0526A| essentia, tres personae unum, id est unus Deus, sunt, et non una persona Pater et Filius et Spiritus sanctus. Auctoritate quidem, quia ut Boetius in libro De Trinitate dicit: « In numero quo numeramus repetitio unitatum facit pluralitatem: in rerum vero numero non facit pluralitatem unitatum repetitio, veluti cum Pater et Filius et Spiritus sanctus tertio praedicatur Deus. » Et item: « Unum res est, unitas quo unum dicimus. » Et Ambrosius in libro primo de Fide (cap. 2): « Unitas numerus 464 non est, sed haec omnium ipsa principium est. » Sua quoque impugnatione interpositio ista destruit quae dicit trina et una unitas, quia unitas in eo quo una est trina esse non potest, sicut Trinitas in eo quo trina est una esse non potest. Trinitas scilicet in personis 125.0526B| una esse non potest, sicut Sabellius voluit: et unitas Trinitatis, id est deitas, trina esse non potest, sicut Arius dixit. Fides autem catholica est, ut Athanasius sentit, et omnis catholicorum unanimitas consentit, ut unum Deum in trinitate personarum contra Sabellium, et trinitatem personarum in unitate deitatis, contra Arium veneremur: neque confundentes personas, ut Sabellius, quasi tres non sint, neque substantiam separantes, ut Arius, quasi trina sit. Unde si quod impostor inconvenienter posuit una unitas etiam sic intelligatur, quoniam aliter recte non potest intelligi, quia est super omnia in quibus unitas dici potest, in tribus sanctae Trinitatis personis Patris et Filii et Spiritus sancti una id est singularis est unitas, quorum est una divinitas, 125.0526C| vel si expressius dicitur deitas, destruit quod ante positum est, ut trina sit unitas, id est Patris et Filii et Spiritus sancti deitas, quae Trinitatis est unitas. Exterminandum est igitur pravum dogma, et sequendum quod docent catholici, quia Trinitas Pater et Filius et Spiritus sanctus ad aliquid, id est relative dicuntur, unde et pluralitas est in personis; veritas vero, essentia, deitas, quae, ut Augustinus dicit: Trinitatis est unitas, de Deo ad se id est substantialiter ac per hoc singulariter dicitur, et unus Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus, in eo quo trinus est, unus non dicitur, et in eo quo unus est, trinus non dicitur. Sed ut beatus cantat Ambrosius: Unus est potentialiter, id est substantialiter, sicut Augustinus dicit, et trinus personaliter. 125.0526D| Manifestum et manifestatum est ergo compilatum, et adulteratum atque falsatum esse librum beati Augustini contra quinque hostium genera, in quo haec haeretica pravitas a quocunque falsatore interposita comprobatur: sicut in quinta synodo ex catholicorum libris quaedam testimonia ab haereticis ad suam confirmandam pravitatem detruncata, et quaedam falsa catholicis catholicorum verbis interposita fuisse vigilantia catholicorum detexit. Sic enim deprehensum Macarium Antiochenum episcopum in sexta synodo legimus: sic Donatus, ut Augustinus in libro Retractationum dicit, de sententia Qui baptizat a mortuo, et iterum tangit illum, quid proficit lavatio ejus (Eccli. XXXIV, 30), ad suam confirmandam 125.0527A| haeresim, et iterum tangit illum subtraxit; et Ariani de Evangelio eraserunt quod Salvator ait: Quia Deus Spiritus est (Joan. IV, 24). Nolebant enim credere quod Spiritus sanctus Deus esset omnipotens. Sic et illi qui ex Deo non erant, et pravo dogmate separare volebant ab hominis dispensatione divinitatem Christi, versiculum quo dicitur, et omnis spiritus qui solvit Jesum ex Deo non est (I Joan. IV, 3), ex epistola Joannis eraserunt, ne per auctoritatem ejus convincerentur erroris. 465 Denique Nestorius nescire se prodidit hanc authenticis exemplaribus inditam fuisse sententiam, atque ideo solvere non timuit Jesum, ac se pro hoc reddere extraneum, dicens beatam virginem Mariam non Dei sed hominis tantum exstitisse genitricem, 125.0527B| ut aliam personam hominis, aliam faceret deitatis, neque unum Christum in Verbo Dei et carne atque anima credens, sed separatim alterum Filium Dei alterum hominis praedicans. Et Felix Orgellitanae quondam civitatis episcopus infelix, in libro beati Hilarii, ubi idem sanctus dixerat: « Carnis humilitas adoratur » , tempore Caroli Magni imperatoris, quoscunque hinc codices arripere potuit, in omnibus adulteravit, carnis humilitas adoptatur, ut quia per veritatem non poterat, de mendacio suam astipularetur sententiam. Sic et iste adulterator verborum beati Augustini, juxta quod scriptum est, Qui a semetipso loquitur propriam gloriam quaerit (Joan. VII, 18), de proprio mendacium, ut gloriari posset adversus veritatem, veritati inseruit: quomodo Gothescalcus 125.0527C| veritatem quantum ex ipso est in mendacium commutavit, trina pro ter vel Trinitatis deitate, in sextae synodi edicto immutans. Nam et si ita ut ab eo adulteratum credimus, ex Graeca interpretatione in eodem haberetur edicto, vel si in aliis libris vetustis ita ab aliquibus haberi contenditur, nec sic quiddam suffragii ex hoc Gothescalci vel ejus complicum adinventio potietur, quia Graecitas idiomate suae linguae quaedam recte potest efferre, quae Latina lingua maxime de his quae pertinent ad fidem non recipit. Nam in sancta Trinitate Patris et Filii et Spiritus sancti Graeci unam dicunt essentiam et tres suatim substantias, pro subsistentiis, id est personis, quod Latina lingua non recipit, et interpretatio ex verbo ad verbum, sicut saepe propriam consonantiam 125.0527D| perdere, ita intelligentia solet carere, et sensum fidei perturbare. Unde etiam potest fieri, ut interpres ipsius edicti, verbum ex verbo interpretans, sanum sensum interpretatus non fuerit. Nos autem, ut Leo scribit ad Rusticum Narbonensem episcopum (epist. 95, in prooem.) id noverimus sequendum, quod nec praeceptis evangelicis contrarium, nec decretis sanctorum inveniatur adversum, quibus unam eamdemque deitatem plenam atque perfectam in tribus sanctae et inseparabilis Trinitatis personis credere et confiteri debere accepimus. Quapropter damnationem prolatam ab eadem sacra sexta synodo Gothescalcum incurrisse atque perferre nullatenus dubitamus, quam praefata sancta synodus judicio 125.0528A| sancti Spiritus omnibus contra illa quae divinitus inspirata decreverat sentientibus intulit (synodi VI act. 18, in fine): « His inquiens cum omni undique cautela atque diligentia a nobis formatis, diffinimus aliam fidem nulli licere proferre, aut conscribere, componereve, aut sapere, vel etiam aliter docere. Qui vero praesumpserint fidem alteram, vel componere, vel proferre, vel docere, vel tradere, aut symbolum volentibus converti ad agnitionem veritatis, ex gentilitate, vel ex Judaismo, aut 466 ex qualibet haeresi, aut qui novitatem vocis, vel sermonis adinventionem, ad subversionem eorum quae nunc a nobis determinata sunt introducere, hos, si quidem episcopi fuerint aut clerici, alienos esse episcopos ab episcopatu, clericos vero a clero, si 125.0528B| autem monachi fuerint aut laici, anathematizari eos. Et subscripserunt centum quinquaginta episcopi. » Deinde prosequitur Gothescalcus,
III. ÷ « Sic enim dicta est a Prospero trina majestas, a Prudentio trina pietas, ab Aratore bis trina potestas, sic et a Graecis τρισάγιον, a Latinis autem satis proprie, regulariter, atque catholice, trina sanctitas: ac per hoc sicut ab eis catholicissime dicitur τριθεοτεία, sic et a nobis catholicissime trina deitas. »
ΧΡ. Quod ad testimonium suae assertionis dicit, quoniam Arator trinam potestatem, et Prudentius trinam pietatem dicunt metri necessitate, quae non praejudicat liberae fidei simplicitati, Augustinus et 125.0528C| Athanasius, atque Boetius, sicut in hoc opere ex dictis illorum lector inveniet, contradicunt. Sed et idem Prudentius scribit: Per Christum genitum, summe Pater, tuum, Per quem splendor, honor, laus, sapientia, Majestas, bonitas, et pietas tua, Regnum continuat numine triplici, vel sicut in quibusdam codicibus invenitur, nomine triplici. Quod sanctus Ambrosius, videlicet quia nec numen, nec nomen, in Deo qui trinus est in personis et unus in deitate, trinum vel triplex dici debeat, in initio primi libri (cap. 1) de Fide refutat dicens: « Dominus, inquit, et Deus, vel quod dominetur omnibus, vel quod spectet omnia, et timeatur a cunctis. Si ergo unus Deus, unum nomen, una 125.0528D| potestas, una est trinitas. Denique dicit: Ite baptizantes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). In nomine utique, non in nominibus, ut unius esse Trinitatem potestatis ostenderet. » Et item (cap. 2): « Nos Patrem et Filium et Spiritum sanctum confitemur, ita ut in Trinitate perfecta, et plenitudo divinitatis sit, et unitas potestatis. » Quod tantumdem valet, ac si diceret: unitas numinis. Et sanctus Augustinus in libro sexto (cap. 8) de Trinitate dicit: « Cum tantus sit solus Pater, vel solus Filius, vel solus Spiritus sanctus, quantus est simul Pater et Filius et Spiritus sanctus, nullo modo triplex dicendus est, quia non est quo crescat illa perfectio, perfectus autem sive Pater, sive Filius, 125.0529A| sive Spiritus sanctus, et ideo Trinitas potius quam triplex dicenda est. » Verum et ipse Prudentius, fortasse metri lege coactus, ad demonstrandum tres personas unius substantiae alibi scribit dicens: Est tria summa Deus, trinum specimen, vigor unus. Sed quoniam, ut Priscianus dicit, a specie deducitur specimen, in Deo trinum specimen catholice non potest dici, ut Augustinus in libro septimo (cap. 6) de Trinitate dicit « quia non sunt tres 467 species unius essentiae, Pater et Filius et Spiritus sanctus. » Sed et Gothescalcus testimonium beati Hieronymi, ut compilationis suae dicta confirmaret, ex Commentario ipsius in Matthaei Evangelio hoc modo contra se protulit dicens: « Mulierem istam Ecclesiam interpretantur, quae fidem 125.0529B| hominis farinae satis tribus commiscuerit, credulitatem Patris et Filii et Spiritus sancti, cumque in unum fuerit fermentata, non nos ad triplicem Deum, sed ad unius divinitatis perducit notitiam; farinae quoque sata tria, dum non est in singulis diversa natura, ad unitatem trahunt substantiae. » Et item: « Baptizantur in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, uti quorum est una divinitas, sit una largitio et nomen, quia Trinitas unus Deus est. » In libris quoque beati Prosperi unam Trinitatis deitatem, essentiam, atque substantiam, et naturam, majestatem quoque, et potestatem, et unum lumen, unumque principium frequentissime legimus. Ait enim in libro sententiarum (sent. 324): « Quod Pater cum Christo facit, Christus facit, et 125.0529C| quod Christus cum Patre facit, Pater facit, nec seorsim aliquid agit inseparabilis charitas, majestas, potestas, sicut ipse Dominus dicit: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). » Et item (sent. 227): « In Trinitate divina tanta est substantiae unitas, ut aequalitatem teneat, pluralitatem non recipiat. » Et item: « In Patre et Filio et Spiritu sancto aeterna et incommutabilis unitas manet, ubi indifferens Trinitas unus Deus est, unum lumen, unum principium. » Et in libro Epigrammatum (epig. 3): « Vera aeternitas et vera immortalitas non est, nisi in deitate Trinitatis, cui quod est esse perfectum est. Hoc pater, hoc Verbum Patris, hoc et Spiritus almus, Quorum natura est una eademque trium. » Et item (epig. 55): Nulla differentia est in deitate 125.0529D| Trinitatis, quoniam quod Deo minus est, Deus non est. Natura omnipotens una est, quae cuncta creavit, Et proprie quod sunt omnibus esse dedit. Quodque Deo minus est, non est Deus, a Patre natum Verbum, et qui amborum Spiritus est, Deus est, Una eademque trium quoniam est essentia, quae se Nunquam vel major vel minor esse potest. Et item (epig. 64): Omnipotens genitor, natusque, et spiritus almus, Una in personis par tribus est deitas. Et item (epig. ult.): Una trium deitas, una est essentia, ab uno Idem est et Verbi Spiritus atque Patris. Quod dicit, dictum a Graecis τρισάγιον proprie et 125.0530A| regulariter atque catholice interpretatum, trina sanctitas, ac per hoc sic trina deitas, sicut trina sanctitas catholice debeat dici, non est verum. Sanctus quippe Quintianus Asculitanus episcopus ad Petrum Antiochenum 468 loquens de sancta Trinitate, τρισάγιον non trinum sanctum, sed ter sanctum, interpretatus est: et in offerenda missae Graecorum compositae a beato Basilio, in qua dicitur τρισάγιον ὕμνον, non trinum sanctum, sed ter sanctum hymnum sapientes interpretes transtulerunt. Et aliquanto inferius Gothescalcus prava pravis superadjiciens, dicit:
IV. « Claret omnino, quod ἁγία τριὰς, id est sancta Trinitas, sicut una essentialiter atque naturaliter, 125.0530B| sic procul dubio est personaliter trina deitas, sicut scilicet sanctitas, majestas, pietas et potestas. »
ΧΡ. Hoc quod dictum est a Deo in creatione primi hominis, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26), diabolus male interpretans, assumpta parabola, primis parentibus dixit: Eritis sicut dii (Gen. III, 5). Quem secutus Arius, gradus in sancta Trinitate faciens contra praeceptum Domini in lege dicentis: Non ascendatis per gradus ad altare meum (Exod. XX, 26), tres deitates in sancta Trinitate dogmatizavit. Nunc Gothescalcus e diverso unam deitatem in tribus personis sanctae Trinitatis partitur, dicens: « Sicut sancta Trinitas una est essentialiter atque naturaliter, 125.0530C| sic procul dubio est personaliter trina deitas, quae, ut catholici doctores dicunt, et verum est, Trinitatis est unitas, qua naturaliter unus Deus est Trinitas, quae videlicet deitas si personaliter trina foret unitas Trinitatis, quod esse non potest, quia quod unum est in eo in quo unum est divisionem non recipit, in tribus personis divisa vel partita fuisset. Unum, inquit Boetius ex beati Augustini verbis, ut et ipse fatetur, res est unitas, quo unum dicimus, et ubi nulla est differentia, nulla est omnino pluralitas, quare nec numerus, igitur unitas tantum; nam quod tertio repetitur Deus cum Pater et Filius et Spiritus sanctus nuncupatur, tres unitates non faciunt pluralitatem numeri in eo quod ipsae sunt, id est in deitate, essentia, atque natura. » Et Ambrosius in 125.0530D| libro primo (cap. 2) de Fide: « Diversitas plures facit, unitas potestatis excludit numeri quantitatem, quia unitas numerus non est, sed haec omnium ipsa principium est. » Unde sunt Arius atque Gothescalcus, juxta poetam: Ambo errore pares, quanquam diversa loquantur. Si enim quando hic novus ariolus, perniciosior forte quam quilibet ariolus, dixit, sicut sancta Trinitas essentialiter atque naturaliter est una, subjunxisset sic personaliter est trina, constaret sententia. Quod autem subjunxit, deitas personaliter est trina, non solum contra catholicam fidem est, verum et hoc quod praemisit impugnat, sicut et praemissa subsequentia 125.0531A| destruunt. Nam quod dixit, sicut sancta Trinitas essentialiter atque naturaliter est una, si ita intelligatur sicut debet intelligi, scilicet quia Trinitas una est essentia atque natura, id est deitate, Trinitatis videlicet unitate, personaliter deitas trina esse non potest, ac per hoc illud quod praemisit sancta Trinitas essentialiter atque naturaliter est una, destruit quod subjunxit, 469 deitas personaliter est trina, quod esse non potest, quoniam deitas id ipsum est quod substantia et natura, quae semper una est, et trina esse non potest, quia deitas ut Athanasius, Ambrosius, et Augustinus dicunt, Trinitatis est unitas. Et quod subjunxit, deitas personaliter est trina, impugnat quod praemiserat - Trinitas essentialiter atque naturaliter 125.0531B| est una. Non enim in eo quo una est Trinitas, id est in essentia atque natura, trina esse potest, sicut Arius dementavit: et in eo quo unus Deus Trinitas vel trinus dicitur, id est in personarum proprietate, non unus, sicut Sabellius blasphemavit, sed unum est, sicut Christus in Evangelio dicit. Contra quos cantat Ambrosius: « Deus unus potentialiter, trinusque personaliter. » Et Athanasius, « Fides catholica haec est, ut unum Deum in trinitate personarum, et trinitatem personarum in unitate deitatis veneremur, neque confundentes personas ut tres non sint, neque substantiam separantes, ut trina sit: quia alia est persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti, sed Patris et Filii et Spiritus sancti una est divinitas, aequalis gloria, coaeterna majestas. » Et 125.0531C| Augustinus in libro septimo de Trinitate (cap. 6): « Sicut, inquit, substantia Patris ipse Pater est, non quo pater est, sed quo est, ita et persona Patris non aliud quam ipse Pater est. Ad se quippe dicitur persona, non ad Filium, vel ad Spiritum sanctum: sicut ad se dicitur Deus et magnus, et bonus, et justus, et si quid aliud hujusmodi. Et quemadmodum hoc illi est esse quod Deum esse, quod magnum esse, quod bonum esse, ita hoc illi est esse quod personam esse. Neque cum quislibet audierit Patrem solum Deum, separet inde Filium, aut Spiritum sanctum. Cum eo quippe solus Deus est, cum quo et unus Deus est; quia et Filium cum audivimus solum Deum, sine ulla separatione Patris et Spiritus sancti oportet accipere, sicut in Evangelio scriptum est: Ego et 125.0531D| Pater unum sumus (Joan. X, 30). Et unum dixit et sumus: unum secundum essentiam, quod idem Deus: sumus secundum relativum, quod ille Pater, hic Filius. » Propter quod etiam pluralem numerum admittunt. Cur ergo non haec tria simul unam personam dicimus, sicut unam essentiam et unum Deum, sed dicimus tres personas, cum tres deos aut tres essentias non dicamus, nisi quia volumus vel unum aliquod vocabulum servire huic significationi qua intelligitur Trinitas, ne omnino taceremus interrogati quid tres, cum tres fateremur, quia tres in sancta Trinitate personae relative dicuntur, quae essentialiter, id est naturaliter, unum non unus sunt: quia una et non trina est deitas, divinitas, essentia, 125.0532A| substantia, et natura Patris et Filii et Spiritus sancti. Fides quippe catholica haec est, ut unum Deum in Trinitate personarum, et Trinitatem personarum in unitate deitatis veneremur, neque confundentes personas, ut tres non sint, neque substantiam separantes, ut trina sit; quae una substantia, id est deitas, quae Trinitatis est unitas, etiam in personis non valens dividi ipsa separabilitate sua, 470 tres inseparabilis Trinitatis personas ostendit esse, et ab invicem separari non posse, quia cujuslibet personae nomen semper ad alteram respicit personam. Si Patrem dicis, Filium ostendis; si Filium nominas, Patrem praedicas; si Spiritum sanctum appellas, alicujus esse spiritum necesse est intelligas, id est Patris et Filii, quorum una eademque substantia, 125.0532B| id est deitas quae Trinitatis est unitas, in singulis est tota personis, et tota in tribus simul personis: vel si rectius dicitur, ne putentur aliud esse in sancta Trinitate personae, et aliud deitas, tota perfectaque, est deitas singulae in sancta Trinitate personae, et tota perfectaque, est deitas tres simul in sancta Trinitate personae. Et idcirco inseparabilis est sancta Trinitas etiam in personis sensu intelligenda, quamvis in voce separabilia habeat nomina, quia pluralem numerum in naturae nominibus nullatenus recipit. In personis namque Trinitas constat, in natura id est in deitate unitas, quae dividi non potest quoniam natura, id est deitas Trinitatis est unitas. Hoc enim vere inseparabile dicitur, quod nullatenus separationem potest recipere. Nam quod non separatur, 125.0532C| sed separari potest, inseparabile non est. Inseparabilis est ergo sancta Trinitas etiam in personis sensu intelligenda, quoniam Patris et Filii et Spiritus sancti non trina sed una est divinitas, aequalis gloria, coaeterna majestas. Mentitur igitur Gothescalcus ut solet, dicens:
- V.
÷ « Quia sicut sancta Trinitas una essentialiter atque naturaliter, sic procul dubio est personaliter trina deitas, sicut scilicet majestas, pietas, potestas. »
ΧΡ. Quod refellit catholica fides, per omnium orthodoxorum ora praedicans et confirmans quia Trinitas ad personas Patris et Filii et Spiritus sancti refertur, unitas ad naturam aeternae deitatis pertinet. Unde Augustinus in libro septimo (cap. 6) de Trinitate 125.0532D| dicit: « Hoc est Deo esse quod subsistere, et ideo si una essentia Trinitas, una etiam substantia, et idcirco commodius dicuntur tres personae, quam tres substantiae. Non enim aliud est Deo esse, aliud personam esse, sed omnino idem: nam esse ad se dicitur, persona vero relative, videlicet Pater ad Filium, Filius ad Patrem, Spiritus sanctus ad Patrem et Filium, quorum est Spiritus, sicut idem doctor exponit. » Et in libro XV (cap. 22): « Aliud est itaque Trinitas res ipsa, aliud imago Trinitatis in re alia. » Tanta est enim in ea inseparabilitas, ut illa unus Deus et dicatur et sit, nec in uno Deo sit illa Trinitas, sed unus Deus. Non igitur deitas personaliter trina est, sed trium ad quas refertur trinitas personarum 125.0533A| substantia una est, id est deitas: quae, ut Augustinus in primo libro de Trinitate dicit, Trinitatis est unitas, scilicet qua est inseparabilis Trinitas, quoniam una eademque est tota in singulis, tota in tribus simul personis. Dicendum ergo est, sicut Augustinus dicit, Trinitas una essentia, et una substantia tres personae, vel Trinitas 471 substantialiter unus Deus non sicut Gothescalcus absolute dicit, Trinitas essentialiter atque naturaliter est una, ne induci putetur personarum confusio, unde paulo superius quantum causa poposcit praemisimus. Nec in hoc etiam ullo modo sequendus est Gothescalcus, ut credatur vel dicatur deitas personaliter trina. Qui enim credit et dicit trinam personaliter deitatem, nihil differt ab Ario, 125.0533B| ad cujus pravam intelligentiam refellendam, sancti catholici Patres, non humana adinventione, sed divina inspiratione, in sacro Nicaeno concilio ὁμούσιον, id est consubstantialitatem, videlicet unam substantiam, essentiam, naturam, et deitatem trium personarum, Patris et Filii et Spiritus sancti, credi et teneri firmissime decreverunt, et ab hac regula deviantes anathematizaverunt. Gothescalcus autem mel plus comedere volens quam sufficit, id est plus sapere quam oporteat sapere, et scrutari majestatem ultra suae infirmitatis capacitatem, hoc intelligentiae dicto, sicut clausis oculis ad ignem, ita sciens et videre nolens in prave sentientium, Sabellii videlicet et Arii, quos cum nominat detestatur, et sensu cum disputat sequitur, sententias videtur currere cum 125.0533C| suis complicibus, de quibus scriptum est: Descendant in infernum viventes, id est labantur in blasphemiae peccatum scientes. Nam si deitas personaliter trina est, tres deitates ac per hoc tres dii erunt, aut una deitas in tribus personis erit partita, et jam Trinitas non inseparabilis, sed separata, et sicut in personis, ita et in substantia numerabilis erit, et in nulla de tribus personis deitas perfecta erit, sicque Deus, quod et stultum et nefas est dicere, imperfectus erit. Quapropter non ab re computamus, illum ipsum spiritum nos per hujus, sicut et per Arii, os audire, qui per serpentem primis parentibus sibilavit, Eritis sicut dii. Contra cujus impietatem sanctus Augustinus in septimo libro (cap. 6) de sancta Trinitate inter alia dicit: « Nec sic ergo Trinitatem 125.0533D| dicimus tres personas, vel subsistentias, unam essentiam et unum Deum, tanquam ex una materia tria quaedam subsistant, etiamsi quidquid illud est in his tribus explicatum sit. Non enim aliud ejus essentiae est praeter istam Trinitatem. Tamen tres personas ejusdem essentiae, vel tres personas unam essentiam dicimus: tres autem personas ex eadem essentia non dicimus, quasi aliud ibi sit quod essentia est, aliud quod personae, sicut tres statuas ex eodem auro possumus dicere. Aliud enim illis est esse aurum, aliud esse statuas. Et cum dicantur tres homines una natura, vel tres homines ejusdem naturae, possunt etiam dici tres homines ex eadem natura, quia ex eadem natura et alii tales homines 125.0534A| possunt existere. In illa vero essentia Trinitatis, nullo modo alia quaelibet persona ex eadem essentia potest existere. Non enim major essentia est Pater et Filius simul, quam solus Pater aut Filius: sed tres simul illae subsistentiae, sive personae, si ita dicendae sunt, aequales sunt singuli, quod animalis homo non percipit; » et reliqua quae 472 latius ibidem idem sagacissimus doctor exsequitur. Et in sermone trigesimo sexto Evangelii secundum Joannem: « Trinitas unus Deus, Trinitas una est aeternitas, una potestas, una majestas: quid ergo tres? si enim tres ait, oportet dicas quid tres. Respondeo, Pater et Filius et Spiritus; id enim quod Pater in se est Deus est, quod ad Filium est Pater est, quod Filius ad seipsum Deus est, quod ad Patrem est Filius est. » 125.0534B| Et post paululum: « Non est quid dicam tres nisi Patrem et Filium et Spiritum sanctum, unum Deum, unum omnipotentem, ergo unum principium. » Et in sermone trigesimo septimo: « Si enim quod pauci intelligunt, simplex est natura veritatis, hoc est filio esse, quod nosse. » Et in sermone quadragesimo quarto: « Ariani dicunt, aliud est Pater, aliud Filius, quasi non sint ejusdem substantiae Pater et Filius. » In sermone quadragesimo quinto: « Si manum intelligamus potestatem, una est Patris et Filii potestas, quia una divinitas. » Et post pauca: « Ergo nemo rapit de manu Patris mei, hoc est, nemo rapit mihi. » In sermone septuagesimo quarto: « Cum ergo sit omnino inseparabilis Trinitas, nunquam Trinitas esse sciretur, si semper inseparabiliter 125.0534C| doceretur. Nam cum dicimus Patrem et Filium et Spiritum sanctum, non eos utique diceremus simul, cum ipsi non possint esse non simul. » In sermone octogesimo octavo: « Christus namque cum Patre et Spiritu sancto, non sunt tres dii, sed unus Deus, de quo scriptum est: Benedictus Dominus Deus Israel. qui facit mirabilia magna solus (Psal. LXXI, 18). » In sermone nonagesimo primo: « Ubi eorum quilibet unus, Pater videlicet, Filius, aut Spiritus sanctus, ibi Trinitas Deus unus. Oportebat autem ita insinuari Trinitatem, ut quamvis nulla esset diversitas substantiae, singillatim tamen coepit distinctio personarum, ubi eis qui recte credunt nunquam videri potest separatio naturarum. » Item in sermone nonagesimo secundo: « Saepe autem diximus inseparabilia 125.0534D| esse opera Trinitatis, sed singillatim commendandas fuisse personas, ut non solum sine separatione, verum etiam sine confusione, et unitas, intelligatur, et Trinitas. » Et magnus Leo papa contra haereticos loquens ad Turibium Asturicensem episcopum dicit (cap. 5): « Quod enim de Deo Patre est, hoc est quod ipse est, neque id aliud est quam Filius et Spiritus sanctus. Praeter hanc autem summae Trinitatis unam consubstantialem et sempiternam atque incommutabilem deitatem, nihil omnium creaturarum est, quod non in exordio sui ex nihilo creatum sit. » Et item (cap. 17): « Ab eisdem, inquit, haereticis, contra verum veri Dei cultum, Trinitas deitatis negata personarum proprietate confunditur. » 125.0535A| Et item sanctus Gregorius in sexta decima homilia Ezechielis: « Isaias, inquit, audivit angelica agmina in coelo clamantia: Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus sabaoth (Isa. VI). Ut enim personarum Trinitas monstraretur, tertio Sanctus dicitur; sed ut una esse substantia Trinitatis appareat, non Domini sabaoth, sed Dominus esse perhibetur. Quod David quoque similiter sentiens 473 ait: Benedicat nos Deus Deus noster, benedicat nos Deus (Psal. LXVI). Qui cum tertio dixisset Deum, ut unum hunc esse ostenderet, subdidit, et metuant eum omnes fines terrae. Paulus quoque loquitur dicens: Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia (Rom. XII). Ex ipso videlicet ex Patre, per ipsum, per Filium, in ipso autem, in Spiritu sancto. Cum ergo ipsum 125.0535B| tertio dixisset, adjunxit, ipsi gloria in saecula saeculorum, Amen. Qui enim non dicit ipsis, sed ipsi: dicendo ter ipsum, distinxit personas, et subjungendo ipsi gloria, non divisit substantiam. » Et beatus Paulinus Aquileiensis patriarcha in libro contra Felicem: « Sancta, inquit, catholica atque apostolica Ecclesia, quae licet in toto sit orbe terrarum diffusa, una tamen est amica sponsi, proxima et columba, quae pennis deargentatis sacri eloquii refulget pulchritudine, et in pallore auri posteriora ejus per rectae fidei puritatem clarescit, confitetur sanctam et ineffabilem Trinitatem in unitate. Salva scilicet inconfusibiliter proprietate personarum, inseparabilem substantiam confitetur. Ita sane ut alius credatur Pater, quia Pater est, qui genuit coaeternum 125.0535C| sibi sine tempore et omni initio Filium, et alius credatur Filius, quia Filius est, qui genitus est sine initio a Patre, non putative, sed vere, et alius credatur Spiritus sanctus, quia Spiritus sanctus est, et a Patre Filioque procedit: et non est aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus sanctus, sed unum sunt inseparabiliter Pater et Filius et Spiritus sanctus. Non unus sed unum, quia alia est persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti: sed una et aequalis, et consubstantialis, et coaeterna est Patris, Filiique et Spiritus sancti inenarrabilis divinitatis majestas, quia unus est Deus. Unionem namque in essentia confitemur, trinitatem vero in personarum discretione praedicamus. »
125.0535D| Et sanctus Alcuinus ex verbis beati Augustini in libro (lib. I de Trin., cap. 8) ad Carolum Magnum imperatorem dicit: « Quidquid, inquiens, ad seipsum dicitur Deus, et de singulis personis dicitur, Patre et Filio et Spiritu sancto, et simul de ipsa Trinitate, non pluraliter, sed singulariter dicendum est. Quoniam quippe non aliud est Deo esse, et aliud magnum esse, vel aliud esse, et aliud bonum esse, sed hoc idem illi est et esse et magnum esse, et esse et bonum esse, propterea sicut non dicimus tres deos, nec tres essentias, sic non dicimus tres magnitudines, nec tres bonitates, sed unum Deum, unam essentiam, et unam magnitudinem, et unam bonitatem. » Et quod Apostolus ait: Christum Dei virtutem (I Cor. I, 24), et Dei sapientiam, non ita intelligendum 125.0536A| est, quod Pater dici non possit virtus vel sapientia, sicut dici non potest Filius vel Verbum, quia haec relativa sunt nomina, illa vero, id est virtus et sapientia, substantialia sunt. Ideo Pater virtus et sapientia, et Filius virtus et sapientia, et Spiritus sanctus virtus et sapientia: non tamen tres virtutes, nec tres sapientiae, sed una virtus et sapientia, Pater et Filius et Spiritus sanctus, sicut una substantia et una omnipotentia, 474 et alia quae de substantia divinitatis dicuntur. Et ita intelligatur Filius sapientia Patris, quomodo dicitur lumen Patris, id est, ut quemadmodum lumen de lumine, et utrumque unum lumen, sic intelligatur sapientia de sapientia, et utrumque una sapientia: quia in illa simplicitate divinae naturae non est aliud 125.0536B| sapere quam esse, nec aliud esse quam posse, nec aliud posse quam vivere. Eadem ibi sapientia quae essentia, eadem vita quae et essentia, et haec omnia unum, et unus Deus. Sic et de majestate, et pietate, et potestate, de omnibus quae substantialiter in Deo dicuntur, intelligendum atque fatendum est. Et item haec prava atque perversa Gothescalcus contexuit.
- VI.
÷ « Sicut enim, inquiens, Deus Trinitas numeri singularis est, juxta illud, benedicta sit sancta Trinitas, sic etiam numeri singularis, et τριθεοτεία trina deitas. »
ΧΡ. Hinc liber sextae synodi, per quem se Gothescalcus 125.0536C| falso redamavit, et suam falsam voluit confirmare sententiam, eum falsitatis redarguit, et falsarium comprobat in sua falsa interpretatione, qui volens vomere quod non glutivit, τριθεοτείαν trinam deitatem interpretatus est. Nam illud tri, in unitate deitatis, quae est unitas Trinitatis, non recipit numerum, nec quamcunque adjectionem demonstrantem pluralitatem. Non ita ut interpretatur Gothescalcus, intellexit Victorinus rhetor urbis Romae, et magister beati Hieronymi scribens ad Candidum Arianum, per conclusiones et extensiones dialecticae ac rhetoricae disciplinae, quae quodammodo sibi cognatae sunt, suam haeresim confirmare nitentem, eodem modo cum verborum sensibus Graecae linguae, de Patre et Filio et Spiritu sancto 125.0536D| ipsius impietatem refellens, et destruens inter caetera: « Sic, inquit, istorum trium unum et idem existentium una divinitas, et non multifida majestas, et tria unum, et unum tria, et ter unum tria, et idem et unum et solum est. » Et veri Graecae linguae interpretes epistolam ab apostolica fide, et a praefata sancta sexta synodo receptissimam, ut diximus, sancti Sophronii Hierosolymitani episcopi interpretantes, non trina sed ter interpretati sunt, et anathematizant illos qui illud ter non recto sensu intelligunt, et trinam deitatem dicunt, sicut in eadem sexta synodo continetur, ubi dicitur: « Numeratur ergo beata Trinitas non essentiis, non naturis, nec diversis deitatibus, trinisve dominationibus, absit, 125.0537A| sicut insaniunt Arii, et sicut novi τριθεοτείας, id est ter deitatis latratores, essentias tres, et naturas tres, et tres dominationes, et tres similiter vaniloquentes deitates. » Et paulo post: « Dividitur atque indivise sancta Trinitas, et divise rursus conjungitur. In personis namque divisionem habens indivisa permanet, et inseparabilis per essentiam et naturam, similiterque et deitatem. » Et Boetius in libro de Trinitate ex beati Augustini scriptis, sicut et ipse fatetur: « In numero, inquit, 475 quo numeramus, repetitio unitatum facit pluralitatem, in rerum vero numero non facit pluralitatem unitatum repetitio. Velut si de eodem dicam: Gladius unus, mucro unus, ensis unus, potest enim unus tot vocabulis gladius agnosci, haec unitatum 125.0537B| repetitio iteratio potius est quam numeratio: velut si ita dicamus: Ensis, mucro, gladius, repetitio quaedam est ejusdem, non numeratio diversorum; velut si dicam, Sol, sol, sol, non tres soles effecerim, sed de uno toties praedicaverim. Non igitur si de Patre, Filio et Spiritu sancto tertio praedicatur Deus, idcirco trina numeratio numerum facit. » Videlicet quia Patris et Filii et Spiritus sancti una est deitas, quae Trinitatis est unitas. In personarum ergo proprietate sanctae et inseparabilis Trinitatis, cum Pater ad Filium, Filius ad Patrem, et Spiritus sanctus ad Patrem Filiumque refertur, relative et quodammodo separabiliter dicitur apud Graecos trias Trinitatis, ut si quaeratur ad quid dicitur Trinitas, respondeatur personarum, vel ad personas, 125.0537C| quin Patris et Filii et Spiritus sancti, ideoque Trinitas a catholicis dicitur, quod fiat totum unum ex quibusdam tribus, quasi Triunitas, id est ter unitas, et non trina unitas, constans tribus quae numerantur personis unius deitatis, quae ut divisione ita pluralitate caret ac numero, quia ubi nulla est differentia, nulla est, ut Boetius dicit, omnino pluralitas, quare nec numerus, igitur unitas tantum, et unitas in se trina esse non potest. Quapropter catholici et veri interpretes semper in sancta et inseparabili Trinitate, illud τρὶς ter de Graeca in Latinam linguam interpretari viderunt, quia trina repetitio unius Dei, cum dicitur Pater et Filius et Spiritus sanctus, non facit in essentia pluralitatem, sed unus Deus toties personaliter praedicatur. A numero autem quo numeramus, 125.0537D| in quo pluralitatem ostendimus, sicut τριπλόος triplex, τρίγωνος triangulus, τριάκοντα triginta, τριακόσια trecenta, τριετία triennium, τριέτης trimus vel trima, τριετηρικός triennalis dicitur, et plura his similia quae rebus subjiciuntur, quaerunt nominationem rerum quibus subjecta sint, et cum subjiciuntur materiis, accidentium varietas vel multitudinem significans, quae divise in rebus numerabilibus constat ex diversitate vel pluralitate quam in se habet, ostendit etiam in eis quibus subjicitur quamdam pluralitatem et numeri differentiam! verbi gratia, ut trimus vitulus, triennalis juvenca, triplex funiculus, triangulus lapis, triginta viri, trecenta scuta. Ex his orthodoxorum dictis et 125.0538A| vera Graecae linguae interpretatione, manifestissime claret Gothescalcum in sua interpretatione et in sua expositione mentitum fuisse. Nobis autem Latinis, et Graecae linguae ignaris, non est hinc necesse diutius laborare, cum satis in orthodoxorum libris, qui utriusque linguae fuere periti, inveniamus qualiter secundum catholicam fidem credere et confiteri, tenere quoque ac praedicare, de sancta et inseparabili unius deitatis Trinitate 476 debeamus. Nec nobis aliquis inde scrupulus, ex Gothescalci et aliorum imperitorum atque male sentientium verbis, qui Graecae linguae penitus expertes fuerunt, inesse debet, cum in majorum nostrorum scriptis legamus, multos qui sibi interpretationem Graeci sermonis usurpaverunt, et vim notarum ac punctorum, 125.0538B| quinimo accentuum superpositorum ad tollendam ambiguitatem, quae apud eos ex quibusdam illorum fit litteris, et ad intelligentiam sermonum, atque ad pronuntiationem distinguendam, plurimum valere dicuntur, non intellexerunt, errasse et alia pro aliis, ut pro visione montem, pro filio porcum, pro ter trina, et his similia, et interdum singularia pro pluralibus, et pluralia pro singularibus transtulisse. Post praedicta, inveteratum antiquissimi scriptoris venenum, a sanctis patribus, et in Nicaena synodo, et in aliis catholicis conciliis atque orthodoxis scripturis exsecratum ac praedamnatum Gothescalcus eructat, dicens:
VII. « Sicut unamquamque ex trinitate personarum, 125.0538C| quisquis est catholicus credit et confitetur, integrum, plenum, perfectum penitus Deum, sic unicuique personae suam propriam deitatem integram, plenam, perfectamque penitus inesse credat, et confiteatur, et asserat, ac pro viribus collatis et conferendis deinceps divinitus contradicentes quoscunque convincat. In hoc enim liquet luce clarius, quin patet sole splendidius, quod inest unicuique personae sua propria deitas, atque divinitas, quia revera nequaquam assumpsit humanitatem, quod absit, ullo modo tota Trinitas, sed sola tantummodo Filii deitas. »
ΧΡ Hinc quisque cordatus percipiat quantum sit arrogantiae vitium, quod non solum veritatem, sed nec seipsum quem praeoccupat permittit cognoscere 125.0538D| hominem. Unde Dominus loquens ad Moysem (Levit. XXI, 20), inter caetera jussit ut albuginem habens in oculo non offerat panes Deo suo, nec accedat ad ministerium ejus. Albuginem vero habet in oculo, ut exponit Gregorius (Pastor. part. I, cap. 2), « qui veritatis lucem videre non sinitur, quia arrogantia sapientiae seu justitiae caecatur. Pupilla namque oculi nigra videt, albuginem tolerans nihil videt: quia videlicet sensus humanae cogitationis, si stultum se peccatoremque intelligit, cognitionem intimae claritatis apprehendit. Si autem candorem sibi justitiae seu sapientiae tribuit, a luce se supernae cognitionis excludit, et eo claritatem veri luminis nequaquam penetrat, quo se apud se per arrogantiam 125.0539A| exaltat: sicut de quibusdam dicitur, et de hoc singularis amentiae homine intelligi rite potest, Dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt (Rom. I, 22). » Paulo namque superius unam naturaliter deitatem divisit, trinam esse illam personaliter dicens: deinde ut scriptum est sub meretricis mulieris specie (Prov. VII, 11), quod catholici viri interpretantur de haeresi, quia non valet consistere pedibus suis quin de pessimis ad pejora labatur, sui ipsius oblitus, unicuique 477 personae in sancta Trinitate propriam deitatem, integram, plenam, perfectam, ac per hoc tres deitates, quod a catholicis jure damnatur, penitus inesse credi et asseri atque defendi debere dicit. De quo ait secundum Septuaginta translationem 125.0539B| Isaias propheta: Stultus stulta loquitur, et cor ejus vana intelligit, et consummat inimica: et loquitur ad Deum errorem, ad disperdendas animas esurientes, et animas sitientes inanes faciat. Consilia enim malorum iniqua cogitaverunt disperdere humiles in sermonibus iniquis, et dissipare verba humilium in judicio. Nam pii sapientiam cogitaverunt, et hoc consilium manebit, videlicet quod contra eum redarguens et revincens illum ad Corinthios scripsit apostolus Paulus dicens: Gratia Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei, et communicatio sancti Spiritus, cum omnibus vobis (II Cor. XIII, 13). Hic charitas Dei, hoc est Patris, intelligenda est, de quo dicit Joannes apostolus: Deus charitas est (I Joan. IV, 9). In hoc apparuit charitas Dei in nobis, quoniam 125.0539C| unigenitum Filium suum misit Deus in mundum, ut vivamus per eum (I Joan. IV, 16). Gratia Domini nostri Jesu Christi, de quo ad Hebraeos dicit Apostolus, Gratia Dei pro omnibus gustavit mortem (Hebr. II, 9). Communicatio sancti Spiritus, sicut Augustinus dicit, intelligenda est « quoniam in eadem unitate substantiae et aequalitate cum Patre et Filio consistit. Sive enim sit unitas amborum, sive sanctitas, sive charitas, sive ideo unitas quia charitas, et ideo charitas quia sanctitas, nequaquam minor est illis in aliquo ex quibus procedit, sic manens ut procedat, sic procedens ut maneat. Proinde totus de Patre procedit, et totus de Filio: totus in Patre manet, et totus in Filio. Quamobrem naturaliter hanc habet cum Patre et Filio unitatis plenitudinem, 125.0539D| et plenitudinis unitatem, ut totum Patrem habeat, totumque Filium, ipseque totus habeatur a Patre, totus habeatur a Filio: qui etiam a Patre et Filio aequaliter datur, imo et a seipso datur. » Et Athanasius hanc Apostoli exponens sententiam (lib. IV, in princip.) dicit: « Nonne aperte per singula nomina singulas personas inesse distinxit? Nomina singula tantum in personis perfecte ostenduntur, deitatis usiae judicium uniter per haec ipsa indicatur? Sic Pater in Filio, et Filius in Patre, Spiritus autem sanctus conjunctio deitatis virtus et unitas Trinitatis. Qui tres virtutes inducit, tres deos confitetur. Nos autem credimus tres personas, unam deitatem: confitemur Patrem in Filio, et Filium in Patre cum 125.0540A| Spiritu sancto: non separatur unitas, non dividitur deitas, Deus ex Deo, non duo dii, virtus ex virtute, sed una virtus, lumen de lumine, veritas de veritate, sed unum lumen et una veritas. » Et item exponens sententiam Apostoli (lib. IV, post medium), Omnia ex ipso, et per ipsum, et in ipso (Rom. XI, 36); « Ex ipso, inquit, ex Patre est dictum, et per ipsum per Filium, et in ipso in Spiritu sancto, est uniter consummatum. Itaque quod ait ex ipso, et in ipso, quia identidem haec ipsa est divinitas Patris, quae et Filii et sancti Spiritus, ideo cuncta ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt facta: ipsi Trinitati 478 unitae inenarrabili honor et gloria in saecula saeculorum, Amen. » Et Ambrosius in libro tertio de Spiritu sancto: « Manet, inquit, cum Patre et Filio 125.0540B| et Spiritu sancto. Unde et Apostolus cum gratia Jesu Christi, et charitate Dei, communicationem Spiritus sancti copulavit, dicens: Gratia Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei et communicatio Spiritus sancti cum vobis omnibus (II Cor. XIII, 13). » Advertimus igitur quod Pater et Filius et Spiritus sanctus in uno eodemque templo per naturae ejusdem maneant unitatem. Si enim, ut Gothescalcus dicit, et fides catholica contradicit, unicuique personae propria et specialis inest deitas, et non unius deitatis, quae communis est simul tribus personis, est Trinitas, tres sunt deitates, sicut tres sunt personae, quibus singulis inest specialis proprietas. Proprium enim est Patris qui a nullo est, ut Pater sit; proprium est Filii qui de substantia Patris genitus 125.0540C| est, ut Filius sit; proprium est Spiritus sancti, qui ex Patre Filioque procedit, ut amborum Patris scilicet et Filii Spiritus sit; et si tres, quod absit, sunt propriae personarum deitates, ut unicuique personae sit propria, id est specialis deitas, tres dii erunt, et jam non erit inseparabilis Trinitas, quoniam separabilis, imo separata est deitas, quae Trinitatis est unitas, et qua est inseparabilis Trinitas. Et dicens:
- VIII.
÷ « Superest ut illi qui sunt grammatici, si nolunt esse simul et haeretici, non praesumant fateri in Ecclesia veracis Dei, veritatis Dei, veri Dei, quod τριθεοτεία, id est trina deitas, ulla ratione pluralis existat numeri, cum sit ut claret utique singularis, velut noverunt universi qui vel mediocriter 125.0540D| artis grammaticae sunt periti. »
ΧΡ. Oblitus, vel potius propter arrogantiam videre non valens rudimenta artis grammaticae, id est Donati doctrinam, quam sicut alphabetum initia videlicet elementorum in schola discunt pueruli, ubi scriptum est, eodem Donato docente: Sunt alia nomina sono singularia, intellectu pluralia, ut gens, populus, concio, plebs, multitudo, sicut et quaedam sunt nomina mobilia et adjectiva, sono numeri singularis, intellectu in se pluralitatem habentia, et adjuncta singularis numeri fixis nominibus pluralitatem monstrantia, ut tertia, trina, trima, trigama, et alia hujusmodi, de quibus quaedam ponimus exempli gratia, tertia hora, trina repetitio, trima 125.0541A| juvenca, trigama mulier, in quibus omnibus fixis nominibus, ex adjectivis in se pluralitatem habentibus, quodammodo quaedam pluralitas demonstratur. Nam cum dicimus hora tertia, horarum multiplicatio designatur: cum dicimus trina repetitio, pluralitatem repetitionis ostendimus: cum dicimus trima juvenca, annorum in ea pluralitatem signamus: cum dicimus trigama mulier, plures eam habuisse viros manifestamus. Invenitur quoque dictum ab Augustino in libris de Trinitate, trinitas anulorum, trinitas personarum, trinitas in mente hominis, ubi ad imaginem Dei factus est. Unde ut putamus 479 non inconvenienter etiam dici potest trina Trinitas. Sed cum inconvenienter a Gothescalco dicitur trina deitas, pluralitas et numerus, quae ut 125.0541B| dicit Boetius fiunt ex differentia, illi naturae simplici et indivisibili, quae nec in personis habet quamcunque differentiam, quod est dicere nefas imponitur, et in hoc mobili et adjectivo nomine quod est trina, et in fixo nomine cui adjicitur, quod est Trinitas, continetur pluralitas, quam in se non recipit deitas. Qua de re trina deitas a nullo catholico intellecta, vel credi aut dici debere dicta est, ut Boetius in libro ad Joannem dicit: « Si igitur interrogem, an qui dicitur Pater substantia sit, respondetur esse substantia. Quod si quaeram an Filius substantia sit, idem dicitur. Spiritum quoque sanctum substantiam esse nemo dubitaverit. Et cum rursus colligo Patrem, Filium, Spiritum sanctum, non plures, sed una occurrit esse substantia. Una igitur substantia 125.0541C| trium, nec separari ullo modo aut disjungi potest, nec velut partibus in unum conjuncta est, sed est una simpliciter. Quaecunque igitur de divina substantia praedicantur, ea tribus oportet esse communia. Si dicimus Pater Deus est, Filius Deus est, Spiritus sanctus Deus est, Pater, Filius ac Spiritus sanctus unus Deus. Si igitur eorum una deitas, una substantia est. » Et in libro de Trinitate: « Quod tertio repetitur Deus cum Pater et Filius et Spiritus sanctus nuncupatur, tres unitates non faciunt pluralitatem in eo quod ipsae sunt, id est in deitate, quae natura et essentia est, quae ab eo quod est esse essentia dicta est. » Non igitur, inquit idem Boetius ( lib. de Trinitate, ante med. ), « si de Patre ac Filio et Spiritu sancto tertio praedicatur Deus, idcirco trina 125.0541D| praedicatio numerum facit. Hoc enim illis ut dictum est imminet, qui inter eos distantiam faciunt meritorum: catholicis vero ita indifferentia constituentibus, ipsamque formam ut est esse ponentibus, neque aliud esse quam est ipsum quod est opinantibus, recte repetitio de eodem quam enumeratio diversi videtur esse, cum dicitur Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus: atque haec Trinitas unus Deus, velut ensis, mucro atque gladius, unus gladius, velut sol, sol, sol, unus sol. Sed hoc interim in eam dictum sit significationem demonstrationemque, qua ostenditur non omnem unitatum repetitionem numerum pluralitatemque perficere. Non vero ita dicitur Pater ac Filius et Spiritus sanctus, 125.0542A| quasi multivocum quiddam. Nam mucro et ensis et ipse est et idem, Pater vero ac Filius et Spiritus sanctus idem equidem est, non vero ipse. » Hinc manifestum est Gothescalcum non dicere verum: Sicut, inquit, Deus Trinitas numeri singularis est juxta illud, Benedicta sit sancta Trinitas: sic etiam numeri singularis est trina deitas. Quia trina et trinitas sono singularis sunt numeri, et intellectu pluralis. Deitas autem, qua Patrem Deum dicimus, Filium Deum dicimus, Spiritum sanctum Deum dicimus, et sono et intellectu singularis est numeri, et adjectionem pluralitatem significantem non recipit: quoniam sancta 480 et inseparabilis in personis intelligitur et dicitur Trinitas et in substantia, essentia, natura, divinitate, deitate, intelligitur et dicitur unitas, quia deitas Trinitatis 125.0542B| est unitas, ut omnes doctores catholici, sed et Boetius in praefato libro de Trinitate ut praemisimus dicit: « Ubi, inquiens, nulla est differentia, nulla est omnino pluralitas, quare nec numerus, igitur unitas tantum. Nam quod tertio repetitur Deus, cum Pater et Filius et Spiritus sanctus nuncupatur, tres unitates non faciunt pluralitatem numeri in eo quod ipsae sunt, » id est in essentia, videlicet deitate. Unde dixit Deus ad Moysem: Ego sum qui sum, et, dices filiis Israel: Qui est misit me ad vos (Exod. III, 14). Regula igitur fidei, secundum auctoritatem sacrae Scripturae, in qua legitur Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus sabaoth (Isa. VI, 3); et, Benedicat nos Deus, Deus noster, benedicat nos Deus, et metuant eum omnes fines terrae (Psal. LXVI, 8); et, Ex ipso et 125.0542C| per ipsum et in ipso sunt omnia, ipsi gloria (Rom. XI, 36), catholice dicitur: Benedicta sit sancta Trinitas, atque indivisa unitas: confitebimur ei, quia fecit nobiscum misericordiam suam. Sed non sicut catholice dicitur, benedicta sit sancta Trinitas, videlicet personarum, atque indivisa unitas, quae intelligitur deitas, quae Trinitatis est unitas, non potest ita, ut Gothescalcus desipit, catholice dici trina deitas, quae ut Augustinus sicut praemisimus dicit, Trinitatis est unitas, de qua dicit Ambrosius: « Tu Trinitatis unitas, orbem potenter qui regis; » et Athanasius in libro sexto de Fide: « Deus, inquit, Pater, Deus et Filius, Deus et Spiritus sanctus. Vides Trinitatis indicium in tribus esse personis, et tres has personas nominibus tantum esse discretas: unde nec unitas potest 125.0542D| ostendi sine personis, nec hae personae sine unito nomine deitatis. » Hoc, ut Augustinus dicit, animalis homo non percipit, hoc Gothescalcus videre non valet, quia sicut in litteris divinitus inspiratis legimus, scilicet quatuor esse arrogantium species, id est cum quisque arrogans quod habet, aut a se habere, aut sibi pro meritis suis datum computat, aut quod non habet habere se simulat, aut id quod habet singulariter prae caeteris sibi habere arrogat, in isto manifeste videmus. Nam de duabus prioribus arrogantium speciebus ipse viderit, duas posteriores in eo fuisse et adhuc permanere, qui illum ab infantia cognoverunt, et manifeste conspiciunt, et conspexerunt. Non enim potest sustinere, ut audiat quod illius sensui non concordat, multo minus autem ut 125.0543A| illum aliquis doceat, et omnium sensus suo sensui incomparabiles computat, et neminem sibi in scientia aequiparabilem putat, et non suum sensum ad Scripturas, sed Scripturas ad suum sensum inflectere curat: quas quia malo voto legit, veritatem in eis videre non valet. Excaecavit enim eum, sicut scriptum est, malitia ejus (Sap. I, 21). Quoniam in malivolam animam non introibit sapientia (Sap. I, 4): et, Spiritus sanctus, quo ipsae Scripturae sunt inspiratae, disciplinae effugit fictum, et aufert se a cogitationibus quae sunt sine intellectu (Sap. I, 5). Requiescit enim super humilem et quietum, et ut sanctus dicit Gregorius, quam non invenit humilem 481 veritas fugit mentem. De quo et ejus similibus item beatus dicit Gregorius (lib. VIII Moral., c. 2): 125.0543B| « Haeretici in inquisitionibus suis non veritatem conantur assequi, sed victores videri: cumque foris ostendi sapientes appetunt, intus per stultitiam elationis suae vinculis ligantur. Unde fit ut contentionum certamina exquirant, et de Deo, qui pax nostra est, loqui pacifice nesciant, atque ex pacis negotio rixae inventores fiant. Quibus bene per Paulum dicitur: Si quis autem videtur contentiosus esse, nos talem consuetudinem non habemus, neque Ecclesia Dei (I Cor. II, 16). » Propterea non est mirum si cum Pharisaeo de templo Domini, id est sancta Ecclesia, juste ejectus habetur injustus, in quo plures sua prava conversatione atque doctrina injustificans diu mansit perniciose iniquus, et adhuc, sicut sanctus Hilarius de Osio dicit, idcirco est reservatus, ne judicio 125.0543C| humano ignoraretur qualis ante vixisset.
Contra cujus mortifera venena, quibus exspuit quod unicuique personae sua propria, integra, plena, perfectaque sit deitas, et sola tantummodo Filii deitas humanitatem assumpserit, sanctus Athanasius dicit in capite libri primi de Trinitate: « Tu unus Deus Pater, et unigenitus Dei Filius, Deus Spiritus sanctus, qui unam deitatem nobis declarasti, et sacrosanctae solius divinitatis indivisam gloriam revelasti, et perfectam gloriam Trinitatis tuam sempiternam plenitudinem demonstrasti. Ideo optimum duxi, ut tua veritas patefacta claresceret, et haereticorum detecta caecitas innotesceret. » Et hoc catholice per totum libri corpus contexens ad locum dicit ( de unito nomine Trinitatis ). « Unde quamvis in hoc loco copiose sint significationes 125.0543D| dictae, tamen ad unitam divinitatem Trinitatis evidentius sunt approbatae. » Et post aliquanta: « An ignoras, inquit, quia Pater unus Deus est, et Filius unus Deus est, et Spiritus sanctus unus Deus est? Nonne unus Deus est, dum unitum nomen est in natura usiae? Sic et unus Spiritus est, quia unita est ejusdem deitas. Nam si tu per singula nomina personarum unitum nomen spiritus ter designasti, nunquid tres spiritus dicere oportet? absit. Quod si hoc potuerat dici, tale erat ut et hoc in confessione deberet introduci, tres deos plurali numero nuncupari: ut jam non esset in his personis unita natura divinitatis, sed unusquisque in propria vel diversa natura sua consisteret, quod absit. » Et item paulo post: 125.0544A| « Nos unitatem deitatis uniter, non pluraliter, in Trinitate consentire sciamus. » Et item: « Ideo unus est Deus, quia unita est deitas, sicut per singulas personas scriptum est. Et quia nullus Deus nisi unus, vel hoc, Audi, Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est (Deut. VI, 4). » Et item: « Memento unitum nomen divinitatis esse singulis personis; » quod in eodem libro Scripturarum auctoritate confirmat, et post illa testimonia dicit: « Vidos in his personis unitum esse nomen Trinitatis in natura. » Et item post plura Scripturarum testimonia: « Vides per singulas significationes, videlicet personas, unitum nomen deitatis ter indicatum? » Et post aliquanta: « Scriptum 482 est, Euntes baptizate omnes gentes in nomine, et sic prosecutus est, Patris et Filii et 125.0544B| Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Unde in his personis per omnia in deitate divinitatis unitum nomen est, et per ipsa nomina Trinitatis tantum personae distinctae sunt. » Et post pauca: « Ut in baptismo unitum divinitatis nomen prius confitearis, ut remissam peccatorum in his personis consequi merearis. » Et item: « Vides quia in deitate et in substantia plenitudinis per omnia unum sunt, et in nominibus personarum tres sunt. » Et in secundo libro de propriis personis, et de unito nomine divinitatis, Rogabo Patrem meum, et alium paracletum dabit vobis (Joan. XIV, 16). « Scito alium ab alio, sive alterum ab altero in persona tantum differre, et non in unita plenitudine divinitatis usiae. Nam si secundum nomina singula personarum alter in altero sine dubio dici 125.0544C| potest, nunquid sic et in unita deitate alter Deus potest pernuntiari Pater, quasi sit in natura diversus a Filio, et alter Deus potest dici Filius a Patre, quasi sit in deitate alter, et alius Deus potest profiteri Spiritus sanctus, quasi sit in substantia discrepante a Patre et Filio? absit: dum unitum nomen sit in eis in una vera natura, ac per hoc unus verus est Deus. » Et post pauca: « Sane deitas eorum cum sit unita, alter hic Deus ab illo alio Deo verbotenus dici non potest, quia unitum nomen est, et in plenitudine divinitatis, et ideo unus est Deus. » Et item: « Praeterea ubi nullus nec numerus, sed nec aliqua differentia in unita plenitudine deitatis Patris et Filii et Spiritus sancti invenitur, dum unus in alterius nomine distincte in divinitate et tamen uniter continetur. 125.0544D| Interrogatio. Pande itaque mihi quomodo tres unum sunt, aut unum tres sunt. Responsio. Memento quia Pater et Filius et Spiritus sanctus tres unum sunt, qui in natura Trinitatis consistunt. Ideo tres unum sunt, sive unum tres. Interrogatio. Nimirum divisa est haec Trinitas, an indivisa est, dicito mihi. Responsio. Plane divisa est in nominibus tantum personarum, in deitate autem indivisa est. Interrogatio. Edicito mihi quomodo interpretatur unitas. Responsio. Nescis quia una est Patris et Filii et Spiritus sancti divinitas? Interrogatio. Quid significatur vel intelligitur in hoc loco natura? Responsio. Hoc quod sentitur veritas ac dealitas sive substantia, de qua Graeci dicunt usia, quae est manifeste unita plenitudo 125.0545A| divinitatis. Interrogatio. Quid est una Trinitas? Responsio. Utique quia una est in ipsa Trinitate plenitudo divinitatis ita et unitatis naturae nomen uniter in Trinitate consistere declaratur, et in ipsa Trinitas aeque per singula nomina personarum perfecte demonstratur. »
Et sanctus Hilarius in Commento Matthaei (canone 26): « Duo autem sunt in lecto eamdem passionis Dominicae requiem praedicantes, circa quam et haereticorum et catholicorum eadem atque una confessio est. Sed quia unitatem Patris et Filii, et communem eorum theoteiam, quam deitatem nuncupamus, catholicorum veritas praedicabit, et eamdem rursum plurimis 483 contumeliis haereticorum falsitas impugnabit, idcirco ex duobus in lecto aliis relinquitur et alius 125.0545B| assumitur, quia fidem confessionis utriusque in uno assumendo et alio relinquendo divini arbitrii judicium comprobabit. » Et Ambrosius in primo libro de Fide (lib. I, c. 1): « Scriptum est, Audi Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est (Deut. VI, 4). Deus enim et Dominus nomen magnificentiae, nomen est potestatis, sicut ipse dicit: Dominus Deus nomen est mihi: et sicut alibi propheta asserit, Dominus Deus omnipotens nomen est ei (Exod. XV, 3). Dominus ergo et Deus, vel quod dominetur omnibus, vel quod spectet omnia, et timeatur a cunctis. Si ergo unus Deus, unum nomen, una potestas, una est Trinitas. Denique dicit: Ite baptizantes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). In nomine utique, non in nominibus. Ipse etiam dicit, Ego et Pater 125.0545C| unum sumus (Joan. X, 30). Unum dixit, ne fiat discretio potestatis: sumus addidit, ut Patrem Filiumque cognoscas, quod perfectus Pater perfectum Filium genuisse credatur, et Pater ac Filius unum sint, non personarum confusione, sed unitate naturae. » Et item (cap. 2): « Unum ergo Deum, non duos aut tres Deos dicimus, ut impia Arianorum haeresis dum criminatur incurrit. Tres enim Deos dicit, qui divinitatem separat Trinitatis. » Et Augustinus in libro contra quinque haereses: « Dic, doctor meus, sancte Paule, doce divini jurisperite, sponsi amice. Homo iste modo venit, mundum subvertit, et fidei unitatem scindit, Trinitatem dividit. » Et item post aliquanta: « Diximus de Patre et Filio quod potuimus, et quantum potuimus, si tamen aliquid digne potuimus, de 125.0545D| Spiritu sancto tacuimus, sed non eum separavimus. Quidquid enim de Patre et Filio diximus, etiam de Spiritu sancto diximus. Est enim in illis et cum illis aequalis, unus non minor aut tertius Deus. Quid adhuc dicam fatigatus? Qui Spiritum sanctum a Patre et Filio, aeternitate, et substantia, vel communione separat, et qui negat spiritum esse Patris et Filii, plenus est spiritu immundo, vacuus Spiritu sancto. Ideo enim Deus dicitur charitas, quia non partibus dividit unitatem, sed ineffabiliter coagulat trinitatem. Ipsa est enim Trinitas unus Deus, turris fortitudinis a facie inimici, qui credentes in se custodit in saecula saeculorum. » Et item idem sanctus Augustinus in sermone de fide contra haereticos: 125.0546A| « Dicamus aliquid de Scripturis, non rationem sequentes, sed auctoritatem Domini salvatoris. Christus dicit ascensurus ad coelos, ad apostolos loquens, quibus praedicat ut magister et Dominus. Nemo sic novit de natura sua dicere, quomodo ipse qui Deus est. Nobis autem sufficiat scire de Trinitate quod Dominus exponere dignatus est. Quid ergo dicit ad apostolos? Ite, baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Tria nomina audio, et unum dicitur nomen. Non enim dixit in nominibus, sed in nomine. Tria nomina dicit, et quomodo unum ponit, in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti? Nomen Patris et Filii et Spiritus sancti unum est, sed Trinitatis est 484 nomen. Quod dicitur in nomine Patris Dei, in nomine 125.0546B| Filii Dei, in nomine Spiritus sancti Dei, Pater et Filius et Spiritus sanctus unum nomen est divinitatis. Sed requiris a me quomodo uno nomine tres appellantur, nescio, et libere me nescire profiteor quod Christus noluit indicare. Hoc solum scio, quia et in hoc sum Christianus, quia unum Deum in Trinitate confiteor. Si autem dixero, unam personam esse Patris et Filii et Spiritus sancti, Sabellianus appellabor, et incipio non esse Christianus, sed Judaeus. Quia Judaeus unum Deum dicit, et quia Patrem nescit et Filium et Spiritum sanctum, propterea mysterium non tenet Trinitatis. Ergo si sic dicimus unum Deum ut Patrem et Filium et Spiritum sanctum excludamus a mysterio Trinitatis, Judaei efficimur. Ego libere dico, non ex me sed sententia Salvatoris, scandalum 125.0546C| quod in animo nascitur auditoris, quomodo tres unum sint, quomodo Pater et Filius et Spiritus sanctus non dividantur in divinitate, sed in personarum qualitate. Quandocunque personas appello, rogo vos non me reputetis personas hominum dicere. Ego personas in Patre et Filio et Spiritu sancto non dico quasi personas hominum. Patris personam dico, quia Pater est, et Filii quia Filius est, et Spiritus sancti quia Spiritus sanctus est. Non est Pater Filius, nec Filius Pater, nec Spiritus sanctus Pater aut Filius. Dividuntur enim proprietatibus, sed natura sociantur. » Item in alio sermone de Fide contra Arianos et Sabellianos: « Nec est prorsus aliquis in Trinitate gradus, nihil quod inferius specialiusve dici potest: ita tota deitas sua perfectione aequalis est, ut, exceptis 125.0546D| vocabulis quae proprietatem personarum indicant, quidquid de una persona dicitur, de tribus dignissime possit intelligi; atque ut confutantes Arium unam eamdemque dicimus Trinitatis esse substantiam, et unum in tribus personis fatemur Deum: ita impietatem Sabellii declinantes, tres personas expressas sui proprietate distinguimus; non ipsum sibi Patrem, ipsum Filium, ipsum Spiritum sanctum esse dicentes; sed aliam Patris, aliam Filii, aliam Spiritus sancti esse personam. Non enim nomina tantummodo, sed etiam nominum proprietatem, id est personas confitemur: nec Pater Filii aut Spiritus sancti personam aliquando excludit, nec rursus Filius aut Spiritus sanctus Patris nomen 125.0547A| personamque recipit, Sed Pater semper Pater, Filius semper Filius, Spiritus sanctus semper Spiritus sanctus. Itaque substantia unum sunt, personis ac nominibus distinguuntur. » Et item sanctus Augustinus in libro primo (cap. 4) de Trinitate: « Omnes quos legere potui, qui ante me scripserunt de Trinitate, quae est Deus, divinorum librorum veterum et novorum catholici tractatores, hoc intenderunt secundum Scripturas docere, quod Pater et Filius et Spiritus sanctus unius ejusdemque substantiae, inseparabili aequalitate divinam insinuent unitatem; ideoque non sint tres dii, sed unus Deus, quamvis Pater Filium genuerit, et ideo Filius non sit qui Pater est, Filius a Patre sit 485 genitus, et ideo non sit Pater qui Filius est, Spiritus sanctus nec 125.0547B| Pater sit, nec Filius, sed tantum Patris et Filii spiritus, Patri et Filio etiam ipse coaequalis, et ad Trinitatis pertinens unitatem. »
Et sanctus Sophronius in catholica sua epistola, quam sexta synodus (synodi VI act. 11) ad catholicae fidei confirmationem produxit: « Nos, inquiens, unum principium unius novimus deitatis, unum imperium, unam potestatem, unam virtutem, unam operationem, unum consilium, unam voluntatem, unam dominationem, unum motum, tam omnium quae post eam sunt creatricem, quamque providam et stabilientem atque conservatricem, unam dominationem, unam sempiternitatem, et quaeque sunt talia singularia et incomposita unius essentiae atque naturae in tribus personalibus subsistentiis; neque 125.0547C| subsistentias confundentes, et in unam eas subsistentiam deducentes, neque eamdem unam essentiam partientes, et in tres eam essentias discerpentes, et unam ex hoc dividentes deitatem. Sed est unus Deus, una deitas, in tribus subsistentiis fulgens, et tres subsistentiae et personae in deitate una cognoscuntur. Propterea perfectus Deus est Pater, perfectus Deus est Filius, perfectus Deus est Spiritus sanctus, idcirco quod unam eamdemque singula quaeque persona inseparabilem, indiminutam, atque perfectam habet deitatem. Et juxta quod Deus quidem est, idipsum existit unumquodque, dum seorsim consideratur, ipsa intelligentia quod non est separabile separante, ut Pater tamen et Filius et Spiritus sanctus, aliud, et aliud, et aliud dicantur. Et idcirco 125.0547D| haec a Dei capacibus praedicantur Deus, et Deus, et Deus, sed unus est haec tria Deus. Non enim alius Deus Pater, nec alius Deus Filius, neque alius iterum Deus Spiritus sanctus, quia nec alia natura est Pater, nec alia natura est Filius, neque alia iterum natura est Spiritus sanctus. Hoc enim etiam multos atque diversos Deos officinatur, multasque et varias generat deitates; sed Deus quidem est Pater, Deus vero est Filius, similiter et Deus est Spiritus sanctus, eo quod indivisae et indiminutae eaedem tres personae una impleantur deitate, et in unaquaque earum funditus tota est. Nam deitas divisionem non sustinet, et in tribus ipsis personis plenifice atque perfecte est, non partibiliter, sive ex parte easdem 125.0548A| implens personas, sed in unaquaque existens plenissima, et una permanens, licet in tribus personis monstretur, et ad deorum multitudinem excurrens, licet in tribus sit subsistentiis, ut non corporalem quamdam sustineat sectionem, quae certe est impassibilis et incorporea, et pati nesciens quae creaturae sunt propria. »
Haec Spiritus sanctus per sanctos dicit Athanasium, Hilarium et Ambrosium, atque Augustinum; et spiritus immundus exhalat per immundissimum Gothescalcum dicens: « Sicut unamquamque ex Trinitate personarum quisquis catholicus credit et confitetur, integrum, plenum, perfectum penitus Deum: sic unicuique personae suam propriam deitatem 486 integram, plenam, perfectam penitus 125.0548B| inesse credat et confiteatur; cum, ut sanctus Ambrosius scribit (lib. I de fide, cap. 2): Dominus dicendo, Ite, baptizate gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19), unius esse Trinitatem potestatis ostenderit. Nos Patrem et Filium et Spiritum sanctum confitemur, ita ut in Trinitate perfecta, et plenitudo sit divinitatis, et unitas potestatis. Omne regnum in se divisum facile destruetur, Dominus hoc dicit. Non ergo divisum est regnum Trinitatis. Si ergo divisum non est, unum est. Quod enim unum non est, divisum est. Tale ergo regnum esse cupiunt Trinitatis, quod divisione sui facile destruatur. Imo quia non potest destrui, constat non esse divisum. Non enim dividitur unitas, nec scinditur. » Et post aliquanta (cap. eodem): « Est 125.0548C| enim plenitudo divinitatis in Patre, est plenitudo divinitatis in Filio, sed non discrepans, sed una divinitas; nec confusum quod unum est, nec multiplex quod indifferens. » Et paulo post: « Necesse est negent Ariani aut Patris aut Filii divinitatem, nisi ejusdem divinitatis crediderint unitatem. » Et item: « Ut autem una deitas Patris et Filii, et una dominatio probaretur, ne gentilis aut Judaicae impietatis incurreremus errorem, providens Apostolus quid sequi deberemus ostendit dicens: Unus Deus Pater, ex quo omnia, et nos in ipso; et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum (I Cor. VIII, 6). » Et post pauca (cap. eodem): « Quae enim potest esse alia aestimatio, ubi deitatis unitas est? » Et in libro primo de Spiritu sancto (cap. 13): 125.0548D| « Nunquid est alia offensa Filii, alia Spiritus sancti? Sicut enim una divinitas, sic una injuria. Si igitur una pax, una gratia, una charitas, una communicatio est Patris et Filii et Spiritus sancti, una certe operatio est, et ubi una operatio est, utrique non potest virtus esse divisa, et indiscreta substantia. Scriptum est enim: Ite, baptizate gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXIII, 19). In nomine dixit, non in nominibus. Non ergo aliud nomen est Patris, aliud nomen Filii, aliud nomen Spiritus sancti. Quia unus Deus, non plura nomina, quia non duo dii, non tres dii. Et ut aperiret quia una divinitas una majestas est, quia unum nomen Patris et Filii et Spiritus sancti, non in alio nomine 125.0549A| venerit Filius, in alio nomine Spiritus sanctus, ait ipse Dominus: Ego veni in nomine Patris mei (Joan. V, 43). » Et paulo post: « Scriptum est (cap. eodem), Paracletus autem spiritus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia (Joan. XIV, 26). Qui autem venit in nomine Filii, utique etiam in nomine Patris venit, quia unum nomen Patris et Filii est. Sic fit ut unum Patris et Filii nomen sit, et Spiritus sancti. Nec enim est aliud nomen sub coelo ullum, in quo oporteat nos salvos fieri. Simul docuit unitatem divini nominis esse credendam, non disparilitatem. » Et in libro tertio, capitulo decimo quarto: « Ubi enim una deitas intelligitur, unus Deus dicitur. Sed excusemus vos ab inscientia, et si non excusamus a culpa. Etenim secundum nostram sententiam, 125.0549B| quia unus Deus, una divinitas, et unitas intelligitur potestatis, sicut unum Deum dicimus, et Patrem verae 487 deitatis nomine confitentes, nec Filium denegantes, ita etiam Spiritum sanctum a deitatis non excludimus unitate, et tres deos non asserimus, sed negamus, quia pluralitatem non unitas facit sed divisio potestatis. Quomodo enim pluralitatem recipit unitas divinitatis, cum pluralitas numeri sit, numerum autem non recipiat divina natura? Unus ergo Deus (cap. 15) salva majestate trinitatis aeternae, sicut proposito declaratur exemplo. Nec eo tamen solo loco Trinitatem videmus nomine divinitatis expressam: sed cum plerisque locis, sicut et supra diximus, tam maxime in his epistolis quas ad Thessalonicenses Apostolus scripsit. » Et item (cap. 17): 125.0549C| « Ergo sicut Pater Deus et Filius Dominus, ita et Filius Deus et Pater Dominus. Alternatur pia significatio, non alternatur divina natura, sed immutabilis manet gratia. Non enim largitatis collativa, sed naturalis placita charitatis sunt, quia et unitas proprietatem habet, et proprietas unitatem. » Et item (cap. 19): « Aut dicant igitur quid sit quod sine Patre et Filio deitatis esse fateantur. » Et sanctus Augustinus in libro quarto de Trinitate capitulo vigesimo primo dicit: « In sua quippe substantia qua sunt, tria unum sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus, nullo temporali motu super omnem creaturam id ipsum sine ullis intervallis temporum vel locorum, et simul unum atque idem ab aeternitate in aeternitatem, tanquam ipsa aeternitas, quae sine veritate et charitate non 125.0549D| est. In meis autem vocibus separati sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus, nec simul dici potuerunt, et in litteris visibilibus sua separatim locorum spatia tenuerunt. » Et in libro de vera Religione (cap. 55). « Quare ipsum donum Dei cum Patre et Filio aeque incommutabile colere et tenere nos convenit, unius substantiae Trinitatem. » Et in libro contra Maximinum (lib. III, cap. 10). « Tres enim personae sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus, et hi tres, quia unius substantiae sunt, unum sunt et summe unum sunt, ubi nulla naturarum, nulla est diversitas voluntatum. Si autem natura unum essent, et consensione non essent, non summe unum essent. Si vero natura dispares essent, unum non essent. Hi ergo tres, quia 125.0550A| unum sunt propter ineffabilem conjunctionem deitatis qua ineffabiliter copulantur, unus Deus est. » Et item ex libro contra Maximinum (lib. III, fine). « Satis apparet Patris et Filii et Spiritus sancti unam esse virtutem, unam esse substantiam, unam deitatem, unam majestatem, unam gloriam, qua ipsa Trinitas est unus Dominus Deus noster, de quo dictum est, Audi, Israel, Dominus Deus tuus Deus, unus est (Deut. VI, 4). » Et Leo ad Turibium Asturicensem episcopum (epist. 4, c. 1). « Catholica fides est, quae Trinitatem deitatis sic ὁμούσιον confitetur, ut Patrem et Filium et Spiritum sanctum sine confusione indivisos, sine tempore sempiternos, sine differentia credat aequales, quia unitatem in Trinitate non eadem persona, sed eadem implet essentia. » Et 125.0550B| sanctus Gregorius multoties ita in libris suis de Trinitate unius deitatis scribit, sicut et supra in 488 homilia sexta decima Ezechielis prophetae eum dixisse ostendimus. Similiter quoque Prosper et caeteri catholici doctores sancto illuminati Spiritu senserunt atque dixerunt, et suis scriptis nobis legenda atque tenenda immutabiliter tradiderunt. Et hinc sanctus Athanasius in libro professionis fidei catholicae super Gothescalcum (exstant in libro VI) et ejus complices dicit: « Maledictus qui Patris et Filii et Spiritus sancti unitam sempiternam substantiam divinitatis esse non confitetur. Fiat, fiat. Maledictus qui secundum tres personas tres diversas substantias in his esse confitetur. Fiat, fiat. Maledictus qui unitum nomen secundum deitatem Trinitatis esse non 125.0550C| confitetur. Fiat, fiat. Maledictus qui indivisam deitatem Patris et Filii et Spiritus sancti non confitetur. Fiat, fiat. Maledictus qui unitam deitatem Patris et Filii et Spiritus sancti ex charitate concordiae tantum esse profitetur, et non magis per hanc ipsam unitam divinitatem. Fiat, fiat. Maledictus qui unitam deitatem in tres has personas esse non confitetur. Fiat, fiat. Maledictus qui unitatem vel plenitudinem divinae Trinitatis indivisam esse non confitetur. Fiat, fiat. » Hinc mille testimonia sacrarum Scripturarum et ex orthodoxorum scriptis dari possunt. Imo non aliter unquam vel usquam in sanctis Scripturis vel orthodoxorum dictis invenitur, nisi quia in sancta Trinitate tres sunt personae et una est divinitas, deitas, natura, essentia 125.0550D| atque substantia. Caeterum contra id quod idem dementissimus potiusque amentissimus Gothescalcus dicit:
- IX.
« In hoc, inquiens, liquet luce clarius, quin patet sole splendidius, quod inest unicuique personae sua propria deitas, atque divinitas, quia revera nequaquam assumpsit humanitatem, quod absit, ullo modo tota Trinitas, sed sola tantummodo Filii deitas. »
ΧΡ. Extollens vocem Ecclesia catholica tonitruo fortius, tuba sonorius, ostendit Gothescalci mendacium nocte opacius, tenebris tenebrosius. Quae dicit 125.0551A| quia non inest, ut mendax isdem mentitur, unicuique personae sua propria, id est specialis, deitas atque divinitas: sed est una eademque trium simul personarum deitas atque substantia, qua omnes tres simul personae unus verus perfectusque est Deus ex plenitudine unius ejusdemque divinitatis, qua nihil minus in singulis, nihil amplius intelligitur esse in tribus. Et hinc individua atque inseparabilis sancta Trinitas dicitur. Sicut Leo de Urbe orbis capite non solum contra eum, sed et per totum mundum contra omnes haereticos, dulcisono rugitu intonat, ad Turibium Asturicensem Episcopum scribens (epist. 4, c. 1): « Quia unitatem in Trinitate non eadem persona, sed eadem implet essentia. » Et Augustinus exponens Ambrosium dicentem, Tu Trinitatis unitas. « Divinitatem, 125.0551B| inquit, vel si expressius dici potest deitatem, quae Trinitatis est unitas. » Athanasius exponens quid interpretur unitas dicit, quia una est Patris et Filii et Spiritus sancti divinitas, ac per hoc non sola 489 tantummodo Filii deitas, ut Gothescalcus dicit, sed sola Filii persona assumpsit humanitatem, ut beatus Augustinus in supradicto sermone de fide contra Sabellianos et Arianos dicit: « Quamvis, inquiens, proprie persona Filii, id est Dei Verbum, susceperit passibilem hominem, ita tamen ejus inhabitatione secundum suam substantiam deitas Verbi nihil passa est, ut tota Trinitas, quam impassibilem esse necesse est confiteri. De cujus Trinitatis, scilicet Patris et Filii et Spiritus sancti, unitate substantiae, in libro contra Pascentium (epistola 178) 125.0551C| idem beatus Augustinus dicit: Ecce ὁμούσιον recte probamus positum, et in assertionem fidei, qua Trinitas unitas a catholicis creditur, a Graecis Patribus dictum. » Et post pauca: « Ὁμούσιος ergo exponitur unius substantiae Pater et Filius et Spiritus sanctus. » Et item in eodem libro: « Absurdum igitur non est ut in conciliis Patrum Graeco verbo Patris et Filii et Spiritus sancti una substantia firmaretur, cum super apostolos primitus sancti Spiritus propria largitate linguarum varietas funderetur. » Et paulo post: « Sicut enim Graeca lingua, quod est ὁμούσιον, una dicitur vel creditur a fidelibus Trinitatis omnino substantia, sic una rogatur ut misereatur a cunctis Latinis et Barbaris unius Dei natura. » Quae unius substaniae tota sancta Trinitas, cujus inseparbilis 125.0551D| est operatio, sicut et deitas ac voluntas, in utero perpetuae virginis beatae et gloriosae Mariae humanitatem, quam in unitate personae suae assumpsit Dei Filius, una ex eadem sancta Trinitate persona, ineffabiliter et incomprehensibiliter fabricavit, sicut sanctus Athanasius in libro (libro XI, in medium), de fide decit, « Quod est, inquiens, majus in tota creatura, hoc est corpus Domini, ex Spiritu sancto esse creditur, sicut evangelista Matthaeus tradidit: Christi generatio sic fuit. Cum desponsata esset Maria mater ejus ab Joseph, antequam convenirent inventa est in utero habens de Spiritu sancto. Joseph autem vir ejus cum esset homo justus et nollet eam detegere, voluit eam occulte dimittere. Haec autem eo cogitante, 125.0552A| ecce angelus Domini in somnis visus est ab Joseph dicens illi: Fili David, ne timeas recipere Mariam uxorem tuam; quod enim ex ea nascetur, de Spiritu sancto est (Matth. I, 18). Et licet sapientia Salomonis in Proverbiis de corpore Salvatoris diceret, Sapientia aedificavit sibi domum (Prov. IX, 1), et hic profitetur unigenitum creatorem corporis sui, hic tamen angelus ex Spiritu sancto illud esse dixit, et sic omnis Christianus cum instruitur credit. Neque enim Scriptura circa Trinitatem discrepat, unam eamdemque operationem ejus factam ubique docens. Denique Deum paritura beata Virgo Maria, cum Gabrielem audisset dicentem, Ecce in utero habebis, et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum, et caetera, et cum interrogasset, Quomodo erit istud quia 125.0552B| virum non novi (Luc. I, 31)? statim docetur ab eo dicente: Spiritus sanctus superveniet in te, et vitus Altissimi obumbrabit te. Propterea quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei. Quod si virtus Altissimi est unigenitus secundum Paulum dicentem, Christus Dei virtus et sapientia (I Cor. I, 24), Spiritus vero sanctus Paracletus 490 spiritus veritatis, hisque obumbrantibus paritura Deum Maria creatum est Dominicum templum, angelus autem ex Spiritu sancto creatum illum dixit, cur non operationem esse Trinitatis erudimur? » Et sanctus Ambrosius in libro secundo (cap. 8) de Spiritu sancto dicit: « Etenim, inquit, sicut legimus quia creavit Pater Dominicae incarnationis sacramentum, creavit et Spiritus sanctus, ita et legimus quod et ipse Christus 125.0552C| suum corpus creavit. Creavit enim Pater secundum quod scriptum est, Dominus creavit me (Gal. IV, 4). Et alibi, Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege (Matth. I, 18). Creavit et Spiritus illud omne mysterium secundum quod legimus, quia inventa est Maria in utero habens de Spiritu sancto. Habes quia creavit Pater, creavit et Spiritus sanctus, accipe quia creavit et Filius Dei, dicente Salomone, Sapientia sibi fecit domum (Prov. IX, 1). » Beatus nihilominus Augustinus in sermone de Trinitate haec eadem Scripturarum testimoniis confirmat.
Et memorandus vir Alcuinus, in libro ad magnum imperatorem Carolum de fide, collecto ex sancti Augustini libro primo de Trinitate, et aliorum catholicorum 125.0552D| patrum dictis et sensibus, quorum verba qui in suis locis legerit in hoc opere recognoscere poterit, ita dicit (lib. III de fide S. Trin., cap. 10): « Quanquam, inquiens, una sit natura sanctae Trinitatis, non tamen tota Trinitas incarnata est, sed sola Filii persona humanam misericorditer suscepit naturam. Nec tamen ita Dei Filius incarnatus est, ut una esset in eo natura divinitatis et carnis. Neque enim ex Christo hoc deitas potuit esse quod caro, aut caro quod deitas, quia utraque natura, id est divinitatis et humanitatis, in sua permansit proprietate. Propterea utique humanam naturam, id est carnem rationabilemque animam, non a tota Trinitate, sed a solo Filio confitemur susceptam, in 125.0553A| unitatem quippe personae, non in unitatem naturae. Utique persona Filii non est eadem quae Patris est aut Spiritus sancti. Unitas ergo personae, manente duntaxat utriusque proprietate substantiae, sicut in Christo personam non fecit duplicem, sic humanae naturae susceptionem non fecit sanctae Trinitati communem. Ad personam quippe Dei Verbi tantummodo acceptio illa servilis formae pertinet: sed nihil divinae plenitudinis abstulit, nihil dominationis ademit in Christo humanitatis susceptio. Hinc est quod in uno eodemque Christo et humanae naturae veritas claruit, et divinae naturae incommutabilitas permansit aeterna. Hoc tamen sciendum est, quod hanc servilem formam, quam solus Dei Filius accepit, tota Trinitas fecit; quam tamen certum est a tota 125.0553B| sancta Trinitate factam ad solam Filii Dei pertinere personam. Non enim Pater carnem assumpsit, neque Spiritus sanctus, sed Filius tantum, ut qui erat in divinitate Dei Patris Filius, ipse fieret in homine matris Virginis filius, ne filii nomen in alteram transiret personam, qui non esset nativitate filius. Dei ergo Filius hominis factus est filius, natus secundum veritatem naturae ex Deo Dei Filius: 491 et secundum veritatem naturae ex homine hominis filius in utraque natura, non appellatione tantum vel adoptione, sed veritate Dei Filius. » Ideo non sunt duo Christi filii, nec duo filii; sed unus Christus, et unus filius, Deus et homo: quoniam Deus Dei Filius humanam assumpsit naturam, non personam; in aeternum suscipiens personam 125.0553C| divinitatis, temporalem humanitatis substantiam. Homo transivit in Deum, non versibilitate naturae, sed propter divinae unitatem personae, ne in sancta Trinitate quaternitas esset, non trinitas. Ecce quomodo ostendunt catholici mentitum fuisse Gothescalcum haereticum, quia non ita ut ipse dixit, inest unicuique personae in sancta Trinitate propria deitas atque divinitas, sed unius ejusdemque substantiae deitatis atque divinitatis, id est naturae vel essentiae, sunt tres in sancta Trinitate personae; quoniam si unicuique in sancta Trinitate personae sua propria, id est specialis inesset deitas, sicut praediximus et semper contradicendo haereticis contradicere debemus, non esset individua et inseparabilis sancta Trinitas, et tres dii essent; et non, sicut idem imitatione 125.0553D| filius patris sui diaboli, qui est mendax et pater mendacii, falso dicit, sola tantummodo filii deitas carnem assumpsit. Sed sola persona filii, cui proprium est, quia de Patris substantia coaeternus filius sine ullo initio natus est, et unius ejusdemque substantiae, id est deitatis, quae est unitas Trinitatis, cum Patre et Spiritu sancto est, carnem assumpsit, quam simul tota sancta Trinitas sibimet coessentialis et coaeterna ac coomnipotentes in utero semper Virginis fabricavit. Denique subjungit.
- X.
÷ « Siquidem quando baptizamur, id est tinguimur, ter procul dubio mergimur, et tamen propterea 125.0554A| trina ipsa mersio, et trinum baptismum, id est trina tinctio, non, quod absit, tres mersiones, et tres tinctiones, aut tria sunt baptismata: sed una est generaliter mersio, et una tinctio, id est unum baptisma, dicente Apostolo: » Unus Dominus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5).
ΧΡ More suo novitates vocum, quibus semper delectatus est, et exquisivit ut sapiens videatur ad eludendam fidei simplicitatem, et in hac causa, ut suam pravam confirmare posset sententiam adinvenit. Sicut ad hoc confirmandum quod dixerat, quia Judas et Simon magus et falsi fratres de quibus dicit Apostolus, et omnes baptizati Christi baptismate qui non sunt salvandi, non fuerunt Christi sanguine redempti, cum ostensa ei fuit sententia Apostoli 125.0554B| Petri dicentis de haereticis: Eum qui emit eos Dominum negantes (II Petr. II, 1), angustia coarctatus suam in eadem sententia expositionem adinvenit, docens duas esse redemptiones: unam qua redempti sunt, sed non in Christi sanguine baptizati illi qui non sunt salvandi, et aliam qua sunt in Christi sanguine baptizati illi qui sunt salvandi, dicens quia perire nullus poterit qui sanguine Christi redemptus fuerit, videre non valens quod dicit Petri coapostolus Paulus: Quicunque 492 baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus (Rom. VI, 5); et: Peribit in tua scientia frater propter quem Christus mortuus est (I Cor. VIII, 11). Mira sunt quae dicit, nova sunt quae dicit. Quapropter sicut Augustinus contra Julianum scribens dicit. Mira stupemus, 125.0554C| nova cavemus, falsa convincimus. Hinc in alio libro, quem ex authenticis scripturis, et orthodoxorum dictis, contra ejus et complicum ipsius dicta perversa collegimus, eum falsum dixisse convincimus, quod et cunctis sapientibus patet. De hoc vero quod dicit quia trina mersio et trinum baptismum, id est trina tinctio, non sunt, quod absit, tres mersiones et tres tinctiones, id est tria baptismata, sed una est generaliter mersio et una tinctio, id est unum baptisma, dicente Apostolo: Unus Dominus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5), dicat illi fides catholica: Ex ore tuo te judico, serve nequam (Luc. XIX, 22). Si credis et confiteris tres mersiones in nomine sanctae Trinitatis Patris et Filii et Spiritus sancti unum esse baptisma, quia unus est Deus 125.0554D| Pater et Filius et Spiritus sanctus, unius videlicet essentiae, unius deitatis, unius naturae, in cujus nomine baptisma catholicum celebratur, cur sic excors existis, ut unitatem deitatis, qua Pater et Filius et Spiritus sanctus unus est Deus, dividas trinam asserens deitatem. Et quia more diaboli patris tui veris falsa permisces, et melli virus commisces, ut de veris et dulcedine mellis falsa et mortifera commendare possis, in hoc quod dixisti tres mersiones vel tinctiones unum esse baptisma, quia unus Dominus, una fides, probamus. Sed quia et dixisti non esse in baptismate tres mersiones et tres tinctiones, reprobamus et mentiri te comprobamus. Volumus tamen interrogare te, quare illae 125.0555A| tres mersiones et tres tinctiones non sunt tria baptismata, sed unum baptisma. Ad quae si tacueris, dicimus ideo tres mersiones unum esse baptisma, quoniam in unito, imo in uno nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, quorum est una divinitas, deitas, atque substantia, catholice celebratur, sicut Athanasius in libro de propriis personis et de unito nomine divinitatis (lib. II, sub finem) dicit: « Joannes, inquiens, testatur de Domino, quia in sua venit, et sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, credentibus in nomine ejus, qui non ex sanguine, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt (Joan. I, 11). Disce ergo hoc unitum nomen esse sempiternum in deitate Patris et Filii et Spiritus sancti; » 125.0555B| sicut et unum baptisma est fidei, quod vitam aeternam credentibus tribuit: quia sicut unitum nomen est in natura Trinitatis, ita et unum donum per baptismum divinitatis. Apostolus ait, Una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5). Idcirco quod nomen Patris sit in divinitate, hoc nomen sit et Filii in natura deitatis, sic et Spiritus sanctus identidem hoc nomen sit in substantia claritatis; quoniam tres sunt, sicut dicit Joannes apostolus, qui testimonium dant, spiritus, aqua, et sanguis, et tres unum sunt (I Joan. V, 7). Spiritus, inquit Leo, sanctificationis, et sanguis redemptionis, 493 et aqua baptismatis, quae tria unum sunt, et individua manent, nihilque eorum a sua connexione sejungitur; quia, ut Augustinus, et post eum Leo in epistolis suis dicit, nec sine vera divinitate humanitas, 125.0555C| nec sine vera credenda est humanitate divinitas. Sed et in nobis haec unum sunt, non natura, sed ejusdem operatione mysterii. Nam, sicut beatus Ambrosius ait, Spiritus mentem renovat, aqua proficit ad lavacrum, sanguis spectat ad pretium. Spiritus enim nos per adoptionem filios Dei fecit, sacri fontis unda nos abluit, sanguis Domini nos redemit. Quod autem subjungit, sed una est generaliter mersio et una tinctio, id est unum baptisma, ille ipse nescit quid loquitur, manifestum tamen faciunt doctores catholici quia mentitur. Illae quippe tres mersiones singillatim tres sunt, et non generaliter una mersio est, sicut tres sunt distinctae, suaque proprietate subsistentes, atque inseparabiles in sancta Trinitate personae, et non generaliter una persona est. Tres 125.0555D| quidem sunt singillatim mersiones propter personarum sanctae Trinitatis proprietatem: unum autem est baptisma, quia unus est Deus, unius videlicet essentiae, unius deitatis, unius naturae, ac per hoc unius nominis, quod est Deus, sancta Trinitas, Pater et Filius et Spiritus sanctus, in cujus nomine baptizamur, et filii Dei efficimur, gratia renati, qui eramus filii diaboli per traducem maledicti seminis generati. Et sicut interior homo in fide sanctae Trinitatis ad imaginem sui conditoris reformandus est: ita et exterior trina mersione abluendus est, ut quod invisibiliter Spiritus operatur in anima, hoc visibiliter sacerdos imitetur in aqua. Nam originale peccatum tribus modis actum est, delectione, consensu, 125.0556A| et opere. Itaque et omne peccatum aut cogitatione, aut locutione, aut operatione efficitur. Ideoque triplici generi peccatorum trina videtur ablutio convenire, vel propter originale peccatum, quod in infantibus valet ad perditionem, vel propter illa quae in provectioris aetatis hominibus voluntate, verbo, vel facto adduntur. Et recte homo, qui ad imaginem sanctae Trinitatis conditus est, per invocationem sanctae Trinitatis ad eamdem revocatur imaginem, ut qui tertio gradu peccando cecidit in mortem, tertio elevatus de fonte per gratiam resurgat ad vitam. Et hinc sanctus Hieronymus in secundo libro tractatus Epistolae sancti Pauli ad Ephesios in expositione sententiae, Unus Dominus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV), de trina mersione et uno baptismate 125.0556B| ita dicit: « Si enim, inquiens, ut existimant Ariani, Deus Pater solus est Deus, eadem consequentia solus erit Dominus Jesus Christus, et nec pater erit Dominus, nec filius Deus. Sed absit ut non sit vel in dominatione deitas, vel in deitate dominatio. Unus est Dominus, et unus est Deus; quia Patris et Filii dominatio una divinitas est. Propterea et fides una dicitur, quia similiter et in Patrem et in Filium 494 et in Spiritum sanctum credimus, et baptisma unum. Eodem enim modo in Patrem et in Filium et in Spiritum sanctum baptizamur et ter mergimur, ut Trinitatis unum appareat sacramentum. Et non baptizamur in nominibus Patris et Filii et Spiritus sancti, sed in uno nomine, quod intelligitur Deus. Et miror qua consequentia in uno vocabulo, 125.0556C| eodem opere, et eodem sacramento, naturae diversitatem Arius, Macedonius, et Eunomius suspicentur, concordante in impietate discordia, et creaturae in Filio et Spiritu sancto coenosum fontem tenentes, diversos haereseon rivulos duxerunt. Unum baptisma, et contra Valentinum facit, qui duo baptismata esse contendit, et contra omnes haereticos, ut sciant se non habere baptisma, sed in una Christi Ecclesia fontem esse vitalem. Potest unum baptisma et ita dici, quod licet ter baptizemur propter mysterium sanctae Trinitatis, tamen unum baptisma reputetur. Unum quoque baptisma est in aqua, et spiritu, et igni, et de quo Dominus loquitur: Baptisma habeo baptizari (Luc. XII, 50); et alibi: Baptismate meo baptizabimini (Marc. X, 39). »
125.0556D| His sanctorum Hieronymi, et Athanasii, caeterorumque doctorum verbis, praecipue vero Ambrosii, et Augustini, Leonis, atque Gregorii, de quorum dictis haec quae sequuntur excerpsimus, evidenter ostenditur, non vere dixisse Gothescalcum tres mersiones unam generaliter esse mersionem; sed verum esse, quoniam sicut in sancta Trinitate sunt tres sua proprietate subsistentes inseparabiles personae, et una deitas atque natura, voluntas, potestas, et operatio, et in Domino Jesu Christo sunt e diverso duae naturae divinitatis et humanitatis, et una persona, qui, ut dicit Joannes Apostolus, venit per aquam et sanguinem, non in aqua solum, sed in aqua et sanguine (I Joan. V, 6), ut corpus ejus, quod est 125.0557A| Ecclesia, lavacro rigaretur et poculo: ita in uno baptismate, quod in remissionem peccatorum in sola catholica sub tribus mersionibus contra fraudem Sabellianorum, sicut in quibusdam provinciis in nomine sanctae Trinitatis sub una mersione contra fraudem Arianorum celebratur ab Ecclesia traditione fideli, quoniam in una fide nihil officit sanctae Ecclesiae consuetudo diversa, tres sunt qui testimonium dant, spiritus, aqua et sanguis, et tres unum sunt, non natura, sed mysterio et individuo sacramento, nihilque eorum a sui connexione sejungitur. Et sicut quidquid a singulis sanctae Trinitatis personis legitur operatum, indubitanter credere debemus ipsam sanctam Trinitatem inseparabilis substantiae et deitatis inseparabiliter operari, quamvis certissimum 125.0557B| sit Patrem esse solum qui dixit: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Matt. III, 17): et Filium esse solum, super quem illa vox solius Patris sonuit, quando in Jordane secundum hominem baptizatus est idem unigenitus Deus qui carnem solus accepit: et Spiritum sanctum Patris et Filii solum esse, qui in specie columbae super eumdem baptizatum ascendentem de aqua descendit, 495 et quinquagesimo die post resurrectionem Christi fideles in uno loco positos in linguarum ignearum visione adveniens replevit. Illam tamen verissime vocem, qua solus locutus est Deus Pater, et illam carnem qua solus homo factus est unigenitus Deus, et illam columbam in cujus specie Spiritus sanctus super Christum descendit, illasque 125.0557C| linguas igneas, in quarum visione fideles uno loco constitutos replevit, opera esse totius sanctae Trinitatis, id est unius Dei, qui fecit in coelis et in terra visibilia et invisibilia, verissime credendum est. Ita in uno catholico baptismate, quamvis spiritus mentem hominis renovet, sanguis spectet ad pretium, aqua proficiat ad lavacrum, quae non tantum carnemt depositione sordium mundat, sed fide et bonae conscientiae interrogatione in Deum sordes peccatorum omnium purgat: tamen nec redemptio sanguinis fi, sine sanctificatione Spiritus, vel ablutione vitalis fontis, nec sanctificatio spiritus sine redemptione vivifici sanguinis, et emundatione aquae regeneratricis, nec ablutio aquae sanctificatae in verbo, ad quam cum accedit verbum sicut ad elementum, efficitur 125.0557D| sacramentum, fit sine sanguinis redemptione, et spiritus regenerantis sanctificatione. Et Leo papa ad universos episcopos per Siciliam constitutos (epist. 5, c. 3) de trina mersione et uno baptismate dicit, quod in suo loco plenius lector inveniet. « Baptismatis, inquit, regula et mors intervenit interfectione peccati, et sepulturam triduanam imitatur trina demersio, et ab aquis elevatio resurgentis ad instar est de sepulcro. » (lib. I, ep. 41.) Et sanctus Gregorius in epistola ad Leandrum Spalensem episcopum scribit: « De trina, inquit, mersione baptismatis nihil responderi verius potest, quam ipsi sensistis, quia in una fide nihil officit sanctae Ecclesiae consuetudo diversa. Nos autem quod tertio mergimus triduanae 125.0558A| sepulturae sacramenta signamus, ut dum tertio ab aquis infans educitur, resurrectio triduani temporis exprimatur. Quod si quis forte etiam pro summae Trinitatis veneratione existimet fieri, neque ad hoc aliquid obsistit baptizandum semel in aquas mergere, quia dum in tribus subsistentiis una substantia est, reprehensibile esse nullatenus potest infantem in baptismate in aquam vel ter vel semel immergere, quando et in tribus mersionibus personarum trinitas, et in una potest divinitatis singularitas designari. Sed si nunc usque ab haereticis infans in baptismate tertio mergebatur, fiendum apud vos esse non censeo: ne, dum mersiones numerant, divinitatem dividant, dumque quod faciebant facitis, morem vestrum se vicisse glorientur. » Quia Dominus jusserat discipulis 125.0558B| suis: Ite, baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19); hanc in baptismate fraudem tunc temporis haereticorum sanctus Athanasius in libro septimo detexit, dicens: « Cur tu, hoc nomine deitatis sublato Patris et Filii et Spiritus sancti, baptizas dicendo: Baptizo te in Patre et Filio et Spiritu sancto, et non in uno nomine, ut hoc modo artificiose possis unitum nomen tacite 496 in deitate non nominare vel abnegare, sed et nomina in personis tantum modo velis assignare? Quia si sic erat celebrandum baptisma, obtinuerat Arianorum assertio, qui sic sentiunt, ut ubi nomina in personis indicant, ibi simul in ipsis nominibus et singulas vel diversas substantias esse pronuntient: ut unitatem in concordia tantum charitatis esse assignent, 125.0558C| et non potius in unita plenitudine divinitatis. Et quid amplius ad haec? Ut unitatis Dei Patris nomen et Filii et sancti Spiritus, quasi adoptivum nuper accessisse profiteantur, ut hoc nomen videatur esse ex nihilo, aut ex altero vel tempore, quod absit. Nam verum nomen deitatis ubi nominant, ad unam tantummodo personam Patris haec dicendo ascribunt, ut veram unitatem divinitatis dividant. Qui ubi nomina tantum in personis deberent discernere, ibi simul cum ipsis nominibus et tres naturas distinguunt; quod absit a nobis ne istam blasphemiam admittamus: cum unum nomen deitatis in Trinitate uniter dictum accipiamus, per quod et remissa peccatorum baptismo operante suscipimus, nomina vero tantummodo singula in personis perfecte distinguamus. Rogo, ubi vinculum 125.0558D| fidei invenitur apud eos, si substantiae unitatis nomen in Trinitate non tenetur? Rogo, quomodo tres unum sunt, si diversa in utrisque est natura divinitatis? Rogo, quemadmodum septiformem hunc spiritum sapientiae et intellectus, spiritum consilii et virtutis, spiritum scientiae et pietatis, spiritum timoris Domini consequi merentur, quem de unita plenitudine divinitatis consistere non confitentur? Dicente Domino: Euntes baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19), vere in hoc ego satis admiror, et stupore mentis diutius intentus collaudo tantam sacratissimae Trinitatis gloriam in duodecim penitus verbis distinctionum vel syllabis breviter fuisse expositam (lib. VIII, eodem in princip.) Vere 125.0559A| in hoc edicto unitum deitatis nomen Patris et Filii et Spiritus sancti missum est. Vere in hac sacratissima Trinitate nomina in personis tantum distincta sunt. Vere nec lex, nec prophetae, tam absolute hoc arcanum mysterium revelaverunt. Super omnem custodiendam divinitus dispositionem hoc maxime custodiendum est. Vere super hoc non est quod addi, et ab hoc non est quod minuere. Vere in hoc donum baptismi praeceptum addere vel minuere blasphemum est. Cur indicatur unitas, si in Patre et Filio et Spiritu sancto non est una atque eadem ipsa aequalis plenitudo divinitatis? » (Lib. II, post med. versus finem.) Et in secundo libro apostolos missos fuisse, inquit, ut baptizarent omnes gentes in unito vel communi nomine deitatis. Ite, baptizate omnes gentes in nomine, et 125.0559B| sic prosecutus est per singulas personas, Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). « Nunquid potest contra regulam traditionis evangelicae censurae, de hoc unito Trinitatis nomine sancti Spiritus sublata vel tacita persona, baptisma in Ecclesia perfectum celebrari? Absit. Disce ergo hoc unitum nomen esse sempiternum in deitate Patris 497 et Filii et Spiritus sancti. » Sicut unum et baptisma est fidei, quod vitam aeternam credentibus tribuit, quia sicut unitum nomen est in natura Trinitatis, ita et unum donum per baptismum divinitatis. Apostolus ait: Una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5), idcirco quod nomen Patris sit in divinitate, hoc nomen sit et Filii in natura deitatis, sic et sancti Spiritus identidem hoc nomen sit in substantia 125.0559C| claritatis; quae hic breviter collecta lector latius in suis locis inveniet. His catholicorum doctorum verbis et sensibus comprobatur non esse ratum Gothescalci testimonium, quod de suo a semetipso loquens, et gloriam propriam quaerens, et non de catholicorum scripturis ad suam confirmandam sententiam protulit, dicens: Trina mersio, et trinum baptismum, id est trina tinctio, una est generaliter mersio et una tinctio, id est unum baptisma; quoniam catholicum baptismum, ut beatus ostendit Gregorius, una mersione, sed in nomine sanctae Trinitatis fieri potest. Unde idem Athanasius in primo libro de Fide ( de unito nomine Trinitatis ) dicit: « Nunquid gentes, quibus introitus januae credentibus ad vitam aeternam patens est, tantummodo in 125.0559D| personam Patris baptizantur, et non in tres, quorum nomina haec sunt in personis distincta, Patris, et Filii, et Spiritus sancti, quibus est una natura divinitatis, sicut scriptum est: Euntes baptizate omnes gentes in nomine, et sic prosecutus est, Patris, et Filii, et Spiritus sancti? (Matth. XXVIII, 19.) Unde in his personis per omnia in deitate divinitatis unitum nomen est, et per ipsa nomina Trinitatis tantum personae distinctae sunt. » Et paulo post: « Spes fidei nostrae haec est, ut in baptismo unitum divinitatis nomen prius confitearis, ut remissa peccatorum in his personis consequi merearis. » Quod autem in historia sacra Actuum apostolorum legimus, apostolos in nomine Jesu Christi gentiles baptizari jussisse, 125.0560A| ita idem Athanasius in libro decimo solvit « Non enim scriptum est (lib. XI, post medium), inquit, quia baptizaverunt in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, sed tantum in nomine Jesu, sed non sunt praevaricati, absit. Nam licet Filii nomen tantummodo dicatur, habet tamen Patrem et Spiritum sanctum pronuntiatum, sicut Scripturis sanctis probamus. Itaque et Spiritus sanctus sabaoth dicitur, et est cum Deo et cum Filio a Seraphin adoratus, propter quod haec ter dicebant: Sanctus, sanctus, sanctus, ut Trinitatem pronuntiarent. » Et beatus Ambrosius in libro de Fide, quia per unitatem, inquit, nominis impletum mysterium sit. Qui sive Christum dicas, et Deum Patrem a quo unctus est Filius, et ipsum qui unctus est Filium, et Spiritum 125.0560B| quo unctus est designasti. Scriptum est enim: Jesum a Nazareth, quomodo unxit eum Deus Spiritu sancto (Act. X, 38); sive Patrem dicas, et Filium ejus et Spiritum oris pariter indicasti, si tamen id etiam corde comprehendas: quae latius in suis locis lector inveniet. Nunc autem Ecclesia catholica cuniculos haereticorum oppilans, ipsa verba Domini salvatoris, de quo scriptum est: Ipse est enim qui 498 baptizat, in consecratione sacri baptismatis, corde credendo ad justitiam, et ore confitendo ad salutem pronuntiat. Tandem Gothescalcus subnectit.
- XI.
÷ « Pari etiam modo cum dicitur trina vel terna fides, ut est illud Sedulii fidelis poetae tui: Iste fidem ternam, ast hic non amplectitur unam,
125.0560C| Non tres, quod absit, fides, sed una est fides, dicente Apostolo: Una fides. »
ΧΡ. Hoc quod quasi noviter, unde miremur videlicet, fidem numero plurali enuntiatam nobis proponere voluit, sanctus Hilarius antiquus et venerabilis Pater in libro de synodis nobis recto sensu monstravit, quod iste praesumptionis sensu pravissimo monstravit. « Nihil, inquit sanctus Hilarius, mirum videri vobis debet, fratres charissimi, quod frequenter exponi fides coeptae sunt. Necessitatem hanc furor haereticus imposuit. » Propter stylos plures a sancto Hilario dictae sunt plurali numero fides, et propter pluralitatem scriptionum, non propter credulitatis divisionem; quia, ut Hieronymus in secundo libro Commenti Epistolae Pauli ad Ephesios 125.0560D| dicit: « Propterea et fides una dicitur, quia similiter in Patrem et in Filium et in Spiritum sanctum credimus. » Et Augustinus in decimo tertio libro (cap. 11) de Trinitate: « Non enim fides numero est una, sed genere. Propter similitudinem tamen, et nullam diversitatem, magis unam dicimus esse quam multas: et tamen qui dicit: O mulier, magna est fides tua (Matth. XV, 28); et alteri: Modicae fidei, quare dubitasti? (Matth. XIV, 31) suam cuique esse significabat: sed ita dicitur eadem fides una, quemadmodum eadem volentium voluntas una. Et sanctus Gregorius in quarto libro Dialogorum (cap. 2) dicit quia sine fide nec infidelis vivit. » Fides autem, de qua Apostolus dicit: Unus 125.0561A| Deus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5), catholica est, a qua una Dei columba, videlicet sancta Ecclesia, nuncupatur catholica, id est universalis. Quae est una domus, de qua praecipit Dominus per Moysen nihil efferri de paschali agno (Exod. XII, 46), sed in ea illum comedi: et arca, extra quam diluvii tempore quisque repertus non potuit vivere. Haec, inquam, una fides est, non numero, sed genere generalis generaliter omnium in unitate sanctae Ecclesiae consistentium. Quae sicut in apostolico symbolo continetur, sanctis apostolis a Christo est tradita, et ab eorum successoribus, viris scilicet apostolis, in sex generalibus synodis, id est Nicaena tempore sancti Silvestri papae ac Constantini, Constantinopolitana temporibus Damasi et Gratiani, Ephesina sub 125.0561B| Coelestino et Theodosio, Chalcedonensi temporibus Leonis et Martiani, item Constantinopolitana sub Vigilio et Justiniano, itemque Constantinopolitana sub Agathone et Constantino juniore, atque in caeteris catholicis synodis a sede apostolica confirmatis prolata; quam nisi quisque integram inviolatamque servaverit, salvus esse non poterit, sed in aeternum peribit. Unde sanctus Augustinus in Commento Epistolae Joannis dicit: « Fides cum dilectione fides est Christiani, 499 fides sine dilectione fides est daemonis. Qui autem non credunt pejores sunt quam daemones. Nescio quis non vult credere in Christum: adhuc nec daemones imitatur. Jam credit Christum, sed odit Christum. Habet confessionem fidei in timore poenae, non in amore coronae. Adde huic fidei dilectionem, 125.0561C| ut fiat fides de qua dicit apostolus Paulus: Fides quae per dilectionem operatur (Gal. V, 6), invenisti Christianum, invenisti civem Hierusalem. » Et in Evangelio Joannis: « Quis salubriter est fidelis, nisi ea fide quae per dilectionem operatur? » Et Prosper ex Augustini verbis: « Non sunt bona opera, nisi quae per fidem et dilectionem fiunt, quia alterum sine altero nullius virtutis fructum parit. » Ea propter Gothescalcus haereticus, qui unam fidem secundum Apostolum verbotenus praedicat, se fidem veram in praemissis suis scriptis non habere demonstrat: quia dicit Paulus apostolus: Fides quae per dilectionem operatur. Dilectio autem Latine, charitas Graece dicitur: de qua dicit idem apostolus Paulus: Si tradidero corpus meum ut ardeat, charitatem 125.0561D| non habeam, nihil mihi prodest (I Cor. XIII, 3). Unde sanctus Gregorius in libro decimo octavo (cap. 14) Moralium dicit: « Alii quippe prava de Deo sentiunt, alii recta de auctore tenent, sed unitatem cum fratribus non tenent. Illi errore fidei, isti vero schismatis perpetratione divisi sunt. Unde et in ipsa prima parte Decalogi utrarumque partium culpae reprimuntur, cum divina voce dicitur: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota virtute tua (Deut. VI, 5), atque mox subditur: Diliges proximum tuum sicut teipsum (Matth. XXII, 36; XXVIII, 39). Qui enim de Deo perversa sentit, liquet profecto quia Deum non diligit. Qui vero de Deo recta sentiens a sanctae Ecclesiae 125.0562A| unitate divisus est, constat quia proximum non amat, quem habere socium recusat. Quisquis ergo ab hac unitate matris Ecclesiae suae, per haeresim de Deo perversa sentiendo, seu errore schismatis proximum non diligendo dividitur, charitatis hujus gratia privatur. » Et item praefatus Apostolus dicit: Finis enim legis est Christus ad justitiam omni credenti (Rom. X, 4). Unde Augustinus: « Et quidem finis, inquit, Christus, quia Christus Deus est finis praecepti charitatis, et Deus charitas, qua et Pater et Filius et Spiritus sanctus unum sunt. » Miramur etiam, quando misit de Sedulio ternam fidem, quare ponere omiserit de Aratore trinam fidem, qui figurate loquens in libro primo dicit,
Trina fides vocat hunc, quo nomine fonte lavatur. 125.0562B| Et de nomine trino in secundo libro dicit,
. . . . . . . Non cogit ad undam
Nostra fides hunc ire iterum, qui nomine trino. Et de fide iterum in primo libro figurate loquens,
Nona fuit tunc hora magis, qua rectius hora
Prodiret jam trina fides et tertia simplex. Cum ad suam confirmandam sententiam ad testimonium devocaverit dixisse illum trinam potestatem, sicut et Prudentium trinam 500 pietatem, de quo quiddam supra respondimus, ubi et haec quae de Sedulio, Aratore, et Prospero subjungemus congruentius poneremus, nisi hoc sollicitius attenderemus, ut ad singulas suas tergiversationes, et inordinatas repetitiones obvias illi sententias ex simplicis et catholicae 125.0562C| fidei doctorum dictis opponeremus. Denique ad hoc quod dixit Arator, metrica necessitate coactus,
Trina fides vocat hunc quo nomine fonte lavatur. Et:
. . . . . . Non cogit ad undam
Nostra fides hunc ire iterum, quia nomine trino
Dogmata prava trahunt. Sufficientissime catholici doctores et in praecedentibus et in subsequentibus referunt, non trinum, sed unum unius Dei nomen esse, in quo in unitate catholicae fidei a Domino baptizari jubentur, et credentes uno Christi baptismate, in quo solo fit remissio omnium peccatorum, a catholicis baptizantur. Unde Ambrosius in libro I de Fide (libro I, c. 1): 125.0562D| « Si, inquit, unus Deus, unum nomen, una potestas, una est Trinitas. Denique dicit: Ite, baptizate gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 1). In nomine utique ait, non in nominibus. Ipse etiam dicit: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Unum dixit, ne fiat discretio potestatis: sumus addidit, ut Patrem Filiumque cognoscas, quod perfectus Pater perfectum Filium genuisse credatur, et Pater ac Filius unum sint, non confusione personae, sed unitate. » Quod dixit Arator in secundo libro,
Ipse ( quin Joannes ) viam memorans, cunctis baptisma futurum
Post aliud, quod jure datur, quod trina potestas
Illustrare solet. . . 125.0563A| et in primo figurate loquens, similiter metri necessitate,
. . . . . . Nam trina potestas
Colligit hanc prolem, numerum partita per aequum. Et omnes catholici apertissime de Scripturis sacris ostendunt, non partitam, sed unam et individuam esse operationem, unam et inseparabilem potestatem sanctae et inseparabilis Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti; ut Ambrosius in libro primo capite sexto (lib. I, c. 6): « Cum enim, inquiens, eadem faciat Filius opera quae Pater facit, et quos vult vivificet Filius, sicut scriptum est, nec differens potestate, et liber est voluntate: ita et unitas servatur, quia et virtus Dei in divinitatis proprietate est, et libertas non in aliqua differentia, sed in unitate est Trinitatis. » Et item secundo libro capite quarto: « Didicimus unam Patris et Filii esse imaginem, 125.0563B| unam similitudinem, unam sanctificationem: didicimus unam operationem, unam gloriam, unam quoque divinitatem. Unus ergo et solus Deus, quia scriptum est: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Matth. IV). Unus Deus, non ut ipse sit Pater et Filius, sicut impius Sabellius asserit, sed quia Patris et Filii Spiritusque sancti una divinitas sit: ubi autem una divinitas, una voluntas et una praeceptio. Denique 501 ut scias et Patrem esse, et Filium esse, et unum opus Patris et Filii esse, Apostolum sequere qui dixit: Ipse autem Deus et Pater noster, et Dominus Jesus dirigat viam nostram ad vos (I Thess. III, 11), et Patrem loquitur, et Filium loquitur: sed unitas directionis est, quia unitas potestatis est. » Verum 125.0563C| et ille ipse Arator evidentius se non proprie, sed figurate in hoc fuisse locutum, in eodem libro capite decimo evidenter ostendit, cum dicit:
. . . . . . Deus arbiter orbis
Personis tribus est, in quo simul una potestas. Et capite nono:
Ecce tot egregiis unum cor vivere turmis
Incipit, atque animam populus nanciscitur unam.
Quis dubitare queat mysteria dogmatis, unum
Personas tres esse Deum, cum millia vulgi
Conveniunt sub mente pari, numerique frequentis,
Portatura crucem, Dominumque secuta fidelem? Et capite tertio:
Tertia sidereis inclaruit hora loquelis.
Hunc numerum Deus unus habet, substantia simplex
Personis distincta tribus . . . Et item capite vigesimo primo:
125.0563D| Ter sonuit Domini vox, quae dictata saluti est.
Hoc genitor natusque simul, sanctusque peregit
Spiritus: hinc fidei pugnax cadit Arrius, unum
Personas tres esse negans, Sabellius unum.
Prosper quoque in libro Promissionum et Praedictionum dicit: « Charitatem Dei, trinae majestatis unitatem, supereminentem viam duce gratia sequemur. » Et quia improprie dixerit trinam majestatem, ipse in eodem libro demonstrat dicens (de gloria Sanct. c. 8): « Paulus apostolus dicit: Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem (I Cor. XIII, 12), quemadmodum sancti vident Deum Trinitatem, Patrem et Filium, Filium in Patre, Spiritum sanctum in Patre et Filio. » Si ergo Filius in Patre, Spiritus sanctus in Patre et Filio, quia unus sunt Deus, horum est et una majestas, sicut idem 125.0564A| Prosper in libro Sententiarum dicit (sent. 324): « Quod Pater cum Christo facit Christus facit, et quod Christus cum Patre facit Pater facit, nec seorsum agit aliquid inseparabilis charitas, majestas, potestas, sicut ipse Dominus dicit: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). » Sunt etiam plures versus beati Ambrosii de ternarii numeri excellentia nobilissimi, in quibus dicit: Omnia trina vigent sub majestate Tonantis: Tres Pater, et Verbum, sanctus quoque Spiritus unum. Qui in multis locis, imo in omnibus ubicunque hinc loquitur, unam majestatem dicit esse Patris et Filii et Spiritus sancti. Unde pauca exempli gratia hic ponere dignum duximus. Ait enim in libro tertio de Spiritu sancto capite vigesimo secundo: « Nunc unitatem 125.0564B| majestatis 502 licet in Patre, Filioque, et Spiritu sancto cognoscere. » Et post aliquanta: « Una igitur visio, una praeceptio, una majestas. Et Athanasius: Patris et Filii et Spiritus sancti una est divinitas, aequalis gloria, coaeterna majestas. » Et Augustinus frequentissime hoc idem in libris de Trinitate dicit. Nam et quod venerandus Sedulius, sicut coactus metri necessitate, trinam fidem et in eodem Paschali opere posuit, dicens: Quod simplex triplicet, quodque est triplicabile simplet; Beatus Augustinus in libro sexto de Trinitate improbat dicens (cap. 8): « In ipso igitur Deo, cum adhaeret aequali Patri Filius aequalis, aut Spiritus sanctus Patri et Filio aequalis, non fit major Deus quam singuli eorum, quia non est quo crescat illa 125.0564C| perfectio summae Trinitatis. Perfectus autem sive Pater, sive Filius, sive Spiritus sanctus, et perfectus Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus: et ideo Trinitas potius quam triplex dicenda est. » Quapropter non succurrit pravo sensui Gothescalci testimonium fidelis poetae Sedulii, qui rectum fidei sensum lege metri constrinxit, quae non praejudicat verae fidei simplicitati. Quae videlicet fides, non per oratores, sed per piscatores sibi subjugavit imperatores. Unde quia Gothescalcus non voluit, et non valuit, devotus lector intelligere debet haec a Sedulio, Aratore, et Prospero tropice per metonymiam, id est per transnominationem cujus species multae sunt, dicta. Qui tropus non solum in metro, et in saeculari litteratura, atque in communi 125.0564D| locutione, sed etiam in authentica Scriptura sacra, et in catholicorum dictis saepius reperitur ornatus aut causa necessitatis, unde hic de singulis testimonia ponere non necessarium duximus. Hoc tantum dixisse sufficiat, quia trinam pietatem Prudentius, trinam potestatem Arator, trinam majestatem Prosper, pro personis Patris et Filii et Spiritus sancti, qui relative in sancta Trinitate dicuntur, substantialia nomina, pietatem, potestatem, majestatem posuerunt, quae non plurali, sed semper singulari numero in singulis et in tribus simul personis proprie dicuntur, quorum est una pietas, una potestas, una majestas, et quidquid ad se, id est de Deo, substantialiter dicitur, sicut et illi ipsi in iisdem 125.0565A| opusculis suis ostendunt. De qua figurata vel translativa locutione sanctus Athanasius in libro primo de Trinitate dicit ( de unit. nom. Trinit. ): « Ergo, inquiens, postulo a te, qui legis hanc istius scripturae meae fidei catholicae professionem, ne hinc superflua vel profusa verba perquiras; sed strictim capaciter, imo spiritaliter, cum summo studio dicta ad stylum sacrae Scripturae conferas, et secundum regulae aequitatem justitia moderante perpendas. Unde jam accipe non diserta, sed fortia, neque terrena figmenta, sed vera coelestia documenta, neque philosophorum haeretica prava commenta, sed perfecta apostolica arcana sacramenta, neque grammatica quae superflua est doctrinae sapientiae, sed ex evangelicis Scripturis super melle et favo dulciora et 125.0565B| meliora divina 503 praecepta. Disce itaque quia in hoc sophistae hujus mundi stulti vel muti facti sunt, quoniam sapientiam veram non cognoverunt, et ideo reprobi facti sunt. » Haec manifestum de ipsius scriptis est legisse improbum et pertinacissimum Gothescalcum; sed sicut sanctus Hilarius reprobam plebem de resurrectione Christi fecisse dicit inquiens, Haec vidit Judaea mendax, haec negat cum viderit, sic et Gothescalcus de his quae hinc legerat, aut in totum dimisit, aut prave interpretando negavit, aut sicut facere solent haeretici, quia malo voto legit quod legit, ex retributione justitiae intelligere bene non valuit, idque ad pravitatem sui sensus inflectens, sicut voluit posuit. Quod autem apertissime bene dictum invidit, etiamsi oculo corporis vidit, 125.0565C| oculo mentis videre non voluit, et idcirco ac si non visum transiliit, juxta proverbium Gothicum, Capra lusca hortum videt, sepem nusquam. Et in sua conclusione, quinimo fidei rectae concussione, Gothescalcus dicit:
- XII.
÷ « Itaque qui nolunt cum Sabellianis haereticis in aeternum habere societatem, credant, confiteantur, colant, canant cum catholicis catholici tritheoteiam, trinam deitatem, trisagium, trinam sanctitatem, trinam vitam, sapientiam, gloriam, trinum timorem, trinum amorem, trinam charitatem, trinam lucem, salutem, virtutem, pacem, claritatem, trinam majestatem, potestatem, pietatem: quippe cum debeamus etiam ternam, seu 125.0565D| trinam amplecti fidem, quam negant perversi Sabelliani per suam perfidam impietatem. »
ΧΡ. Cui primo referimus, quia secundum suam sapientiam, non sibi a Deo datam, sed vel a malo spiritu sibi inspiratam, vel a se stultam inventam, debuerat cognoscere differentiam esse inter ternam et trinam, sed dicens se esse sapientem stultus factus est. Notum quippe est quoniam duplex est numerus. Unus quidem, in quo unitatum repetitio pluralitatem quare et numerum facit: alter vero, qui in rebus numerabilibus constat, in quo repetitio atque pluralitas unitatum non facit numerabilium rerum numerosam diversitatem; et terna, non inter compositos, sed inter simplices numeros, qui nullam 125.0566A| partem aliam habent nisi solam unitatem, ab his qui de numeris disputant computatur: et non ab eo numero, quo numeramus cum tres dicimus, sed ab eo cum ter dicimus venit, habens collectivam significationem. Unde Beda in compoti lectione. « Quatuor Idus capiunt ternos. » Et Hilarius in hymno: « Et refert fragmenta coenae ter quaternis corbibus. » Et cum dicimus semel, bis, ter, quater, et his similia motum exprimimus: et cum dicimus unum, duo, tria, quatuor, et caetera, non motum exprimimus, sed repetitione unitatum pluralitatem ostendimus. Et a ter adverbialiter prolatum terna, et caetera in hunc modum, ut a quater quaterna dicuntur: a numero autem, quo numeramus cum dicimus tres vel tria, trinus dicitur. Unde in personis 125.0566B| dicitur Deus trinus, qui in deitate est unus. Sed et 504 ab eodem numero, unde trinus dicitur, etiam trina deducitur, ex unitatum repetitione, sicut et trinus, exprimens pluralitatem quam unitas deitatis non recipit. Verum et quia tres vel tria, primus scilicet impar numerus, quo trinitas ex monade et primo pari numero constat, signatur, quia quisquis hic dilectionem Dei et proximi servare studuerit, ipse ad aeternam vitam pertinget, et omnis nostra perfectio in illius unius veri Dei, qui est sancta Trinitas, contemplatione erit, in cujus nobis visione jam minus aliquid salutis et gaudii non erit. Et ita ex hoc numero quaedam divisio in eo quod dicitur trina, veniens a numero quo numerantur tres vel tria, monstratur, et quamcunque divisionem 125.0566C| vel pluralitatem unitas deitatis, tota in singulis, tota in tribus simul sanctae Trinitatis consistens personis, non patitur. Liquet profecto quia trina deitas catholice dici non valet. Legat qui volet quod de numero dicimus in sanctorum Augustini, Gregorii, Boetii, et Bedae dictis, et quod sanctus Augustinus in sermone trigesimo sexto Evangelii Joannis dicit loquens de divinitate: « Est ibi, inquit, aliquid ineffabile, quod verbis explicari non possit, ut et numerus sit, et numerus non sit. Videte enim, si non quasi apparet numerus Pater et Filius et Spiritus sanctus Trinitas. Si tres, quid tres? deficit numerus. Ita Deus numerus recedit a numero, nec capitur numero, quia tres sunt tanquam 125.0566D| numerus, si quaeris quid tres, non est numerus. Unde dictum est: Magnus Dominus noster, et magna virtus ejus, et sapientiae ejus non est numerus (Psal. CXLVI, 5). Hoc solum numero insinuant, quod ad invicem sunt, non quod ad se sunt. » Et sanctus Gregorius in libro trigesimo Moralium Job, de sententia Evangelii Joannis (cap. 5): « Palam, inquit, de Patre annuntiabo vobis (Joan. XVI, 25). Palam quippe de Patre annuntiare se asserit, quia per patefactam tunc majestatis suae speciem, et quomodo ipse gignenti non impar oriatur, et quomodo utriusque Spiritus utrique coaeternus procedat ostendit. Aperte namque tunc videbimus, quomodo hoc quod oriendum est, ei de quo oritur subsequens non est, et quomodo is qui processione producitur a proferentibus 125.0567A| non praeitur. Aperte tunc videbimus, quomodo et unum divisibiliter tria sunt, et indivisibiliter tria unum. Lingua ergo tunc narrantis Dei est visa claritas sublevantis. » Et sanctus Sophronius Hierosolymitanus episcopus, cujus catholicissima epistola in sexta synodo acceptissima fuit, in ea ad locum dicit: (synod. VI, act. 9): « Neque unum quatenus unum est tria recipitur, neque tria secundum quod tria sunt unum advertitur: quod est mirabile et omni certe plenum stupore. Hoc ipsum namque et numerabile est, et refugit numerum: numerabilis quidem tribus suis subsistentiis, refugit autem numerum singularitate deitatis. Unitas quippe ejus essentiae atque naturae numerari penitus non permittit, uti non et differentiam deitatis introducat, et ex hoc essentiae 125.0567B| et naturae et deorum multitudinem unum principium 505 faciat. Omnis itaque numerus contubernalem habet differentiam, et omnis differentia atque discretio numerum superinducit ut insitum. Numeratur ergo beata Trinitas, non essentiis, non naturis, nec diversis deitatis ternisve dominationibus. Absit, sicut insaniunt Ariani, et novi tritheiae, id est trinae deitatis latratores. » Beatus etiam Ambrosius in secundo libro de Spiritu sancto, demonstrans quoniam trina pluralitatem habet quam non recipit deitas, inter alia dicit (cap. 11): « Quia tertio repetita figura mysterii operationem Trinitatis expressit, et ideo in mysteriis interrogatio trina defertur, et confirmatio trina celebratur. » Et in libro secundo de Fide: « Quid sibi vult sub uno nomine sanctitatis trina 125.0567C| repetitio? Si trina repetitio, cur una laudatio? si una laudatio? cur trina repetitio? Trina repetitio cur, nisi quia Pater et Filius et Spiritus sanctus sanctitate unum sunt? » Et item: « Quia divisionem quam trina demonstrat non patitur unitas deitatis, sicut multoties et in libro secundo de Spiritu sancto dicit: Abraham tres vidit et unum adoravit, quia unus Deus, unus Dominus, et unus Spiritus: et ideo unitas honoris, quia unitas potestatis. » Et item: « Quomodo enim pluralitatem recipit unitas divinitatis, cum pluralitas numeri sit, numerum autem non recipiat divina natura? » Unde putamus venerandum Sedulium, non trinam, sed ternam fidem in lege metri ponere voluisse, ut demonstraret quasi quodam inseparabili sed non locali motu, qui in 125.0567D| terna est a ter derivata, quia Filius de Patre sit natus, et de Patre ac Filio Spiritus sanctus procedat. Singula videlicet quaeque persona plenus et perfectus Deus, unusque plenus et perfectus Deus, tres simul unius Deitatis in hac sancta Trinitate personae, quas denegabat Sabellius dicens: Idem Deus quando vult Pater est, quando vult Filius est, quando vult Spiritus sanctus est: idem vero unus est. Et noluit dicere trinam fidem, ne pluralitatem signando, numerabilem faceret unam individuae atque insepaparabilis Trinitatis deitatem, quam Arius denegabat. Contra hos quippe in Paschali carmine scripsit. Propter unam enim eamdemque deitatem, quae tota est in singulis, tota in tribus simul personis, individua 125.0568A| atque inseparabilis sancta Trinitas dicitur. Hoc quippe inseparabile vere dicitur, quod nullatenus separationem potest recipere. Nam quod non separatur sed separari potest, inseparabile non est. Quod si quisquam separari posse putat tres unius deitatis personas, quae una deitas separari non potest in tribus personis, non Trinitas inseparabilis est dicenda, sed unitas. Ne quis vero mihi forte succenseat, quod dixi voluisse demonstrare Sedulium, non locali motu Filium a Deo Patre genitum, Spiritum sanctum a Patre Filioque procedere, in eo quod ternam et non trinam fidem dixit, satisfacio meo lectori hoc me inde intellexisse, cum dixi non locali motu, quod Dominus dicit: Qui me misit verax est (Joan. VIII, 26); tanquam diceret, inquit Augustinus: Ideo 125.0568B| verum dico, quia Filius veracis veritas 506 sum, Pater verax est, Filius veritas, sicut a Patre Filius, ita a veraci veritas, et hoc est: Qui misit me. Scriptura etenim sacra suae profunditatis altitudinem nobis pandere nequiret, si non ita se nobis contemperasset, ut nos ad suam intelligentiam sublevaret, et interiora sua per ea quae circa nos sunt, nostroque more loquendo demonstrans, velut si urbanus et quidam doctiloquus, puerulo blandiens et applaudens, de industria verba molliat, et quodammodo infringendo balbutiat. Hinc ergo misit cum dicitur, quasi quidam motus videtur. Sed hic localis motus non est intelligendus, sicut nec in eo quod dixit: Dedit, quin Pater, Filio habere vitam in semetipso (Joan. V, 26), quod est, genuit Filium vitam 125.0568C| habentem in semetipso: et missio Spiritus sancti ipsa processio est, qua ex Patre simul procedit et Filio, sicut omnes catholici doctores de sanctis Scripturis manifestissime docent. Multo minus autem quam terna, imo nullomodo proprie in Deo est trina fides intelligenda; sed sicut dicit Apostolus: Unus Deus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5), quia licet, ut beatus dicit Gregorius, nec infidelis sine fide vivat, sola tamen est catholica quae humanum genus sanctificat, sola vivificat. Et licet sint varia baptismata et haereticorum lavacra, quae sicut in lege juxta Apostolum non poterant perfectum facere servientem, ita nunc proficere non valent ad perfectae purgationis lomentum. Tamen unum est baptisma catholicum, quod solum in catholica celebratur 125.0568D| Ecclesia, et in una fide collatum et acceptum ad perfectam purgationem credentibus proficit, sicut sanctus Ambrosius in primo libro de Spiritu sancto dicit (cap. 3): « Unum inquiens, baptisma. Ubi autem non est plenum baptismatis sacramentum, nec principium, nec species aliqua baptismatis aestimatur. Plenum autem est, si Patrem et Filium Spiritumque sanctum fatearis, si unum neges, totum subrues. Et quemadmodum si unum in sermone comprehendas, aut Patrem, aut Filium, aut Spiritum sanctum, fide autem nec Patrem nec Filium nec Spiritum sanctum abneges, plenum est fidei sacramentum: ita etiam, quamvis Patrem et Filium et Spiritum sanctum dicas, et aut Patris aut Filii aut Spiritus 125.0569A| sancti minuas potestatem, vacuum est omne mysterium: » Et post pauca: « Unum est enim opus, quia unum est mysterium: unum baptisma, quia mors una pro mundo: unitas ergo operationis, unitas praedicationis, quae non potest separari. » Quapropter credentes unum Deum tres personas unius deitatis, tenentes unam fidem catholicam quae sola sanctificat, sola vificat habentes et celebrantes unum baptisma, in quo solo plenum est fidei sacramentum, non obaudiemus Gothescalcum, ne cum haereticis partem habeamus, ut credamus et dicamus trinam deitatem, trinam sanctitatem, trinam lucem, et caetera quae supra dixit; sed suademus ei, ut si non vult cum Arianis haereticis in aeternum habere societatem, credat, confiteatur, colat, canat cum 125.0569B| catholicis catholicus Patrem et Filium et Spiritum 507 sanctum, sanctam scilicet et inseparabilem Trinitatem unum esse Deum, unius ejusdemque deitatis, ac per hoc unam deitatem, unam sanctitatem, unam vitam, unam sapientiam, unam gloriam, unum timorem, unum amorem, unam charitatem, unam lucem, unam salutem, unam virtutem, unam pacem, unam majestatem, unam potestatem, unam pietatem. Sicut Athanasius in capite libri octavi de Fidei unitate dicit: « Fides unius substantiae Trinitatis haec est, Patris et Filii et Spiritus sancti sine initio temporum, super omnem sensum et sermonem et spiritum, una virtus unus Deus, tria vero vocabula, una potestas. » Et haec omnia ideo, quia, ut Augustinus et caeteri catholici doctores dicunt, de 125.0569C| quorum verbis et sensibus haec in praefato libro vir venerandus Alcuinus collegit (de Fid. S. Trinit. lib. I, c. 13): « Una est natura, essentia, substantia, divinitas, deitas Patris et Filii et Spiritus sancti, et omnia nomina, quae substantiam vel potentiam, vel essentiam Dei significant, vel quidquid proprie ad se dicitur Deus, omnibus personis aequaliter conveniunt, ut Deus magnus, bonus, aeternus, omnipotens, sanctus, et omnia quae naturaliter de Deo dicuntur. Non est igitur aliquod naturae nomen, quod sic Patri convenire possit, ut Filio ut Spiritui sancto aequaliter convenire nequeat (cap. 15). Proprie quidem Deus dicitur substantia una summa et ineffabilis, quae semper idem est quod est, cui nihil accidens vel recidens inesse poterit, quae semper est quod est, quia 125.0569D| semper immutabilis. Item Deus magnus dicitur, non alia magnitudine, nisi qua ipse magnus est et immensus. Ea igitur magnitudine magnus est, qua ipse est eadem magnitudo, et ea bonitate bonus est, qua ipse est [bonitas]. Nec Deo aliud est esse, aliud magnum esse, aliud bonum esse; sed eo quo est, magnus et bonus est. Ideo nec tres substantias, nec tres magnos, nec tres bonos de Deo dicere fas est (lib. II, c. 2). Et ille est summa existentia, summa intelligentia, summa vita, a quo est omnis vita, omnis intelligentia, et omnis existentia: Dei enim idem ipsum est et potentia, et substantia, et divinitas, et haec omnia unum, ut hoc unum simplex (cap. 13); quia unum opus est Patris et Filii et Spiritus sancti, et personarum proprietatem 125.0570A| ostendens. Inseparabilis igitur naturae unitas non potest separabiles habere personas. Haec vero summae Trinitatis atque individuae unitatis natura, quae est sola ubique tota, sicut ubique inseparabilem habet unitatem naturae vel operis, sic separationem non potest recipere personarum. Ipsa itaque operatio Dei, id est sanctae Trinitatis, voluntas est Dei, et voluntas Dei simplex est, et semper in requie beatitudinis. Nec aliud est Deo operari, aliud velle, sed idem est illi velle et operari, quia voluntas Dei effectiva potentia est. Nec Deo aliud est esse aliud velle, sed unum atque idem, et hoc totum simplex, totum Unitas, totum Trinitas, totum ὁμούσιον· quia esse quod substantiale est unum est in Patre et Filio et Spiritu sancto, et horum una 508 actio est, sicut 125.0570B| una voluntas (cap. 14). Quod ait Apostolus: Christum Dei virtutem et Dei sapientiam (I Cor. I, 24), non ita intelligendum est, quod Pater dici non possit virtus vel sapientia, sicut dici non potest Filius vel Verbum; quia haec relativa sunt nomina, sicut superius dictum est: illa vero, id est virtus et sapientia, substantialia sunt. Ideo Pater virtus et sapientia, Filius virtus et sapientia, Spiritus sanctus virtus et sapientia: non tamen tres virtutes, nec tres sapientiae, sed una virtus et una sapientia, Pater et Filius et Spiritus sanctus; sicut una substantia, et una omnipotentia, et alia quae de substantia divinitatis dicuntur. Et ita intelligatur Filius sapientia Patris, quomodo dicitur lumen Patris; id est, ut quemadmodum lumen de lumine et utrumque unum lumen, sic 125.0570C| intelligatur sapientia de sapientia, et utrumque una sapientia: quia in illa simplicitate naturae divinae non est aliud sapere quam esse, nec aliud esse quam posse, nec aliud posse quam vivere. Eadem ibi sapientia quae essentia, eadem vita quae essentia, et haec omnia unum, et unus Deus (cap. 15). Et sicut Pater vita, ita et Filius vita, et Spiritus sanctus vita, quia unum opus est Patris et Filii et Spiritus sancti, sicut una substantia atque essentia. Pater vita in semetipso, non ab alio; Filius vita in semetipso, sed a Patre, qui eum talem genuit ut vitam haberet in semetipso. Dictum quippe est, sicut ipse Filius ait: Sicut Pater vitam habet in semetipso, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso (Joan. V, 26), id est genuit Filium, vitam in semetipso habentem. 125.0570D| Hoc solum interest, quod Pater vita est non nascendo, Filius vita est nascendo; Pater de nullo patre, Filius de Deo Patre; Pater propter Filium Pater est, Filius vero et quod Filius est propter Patrem est, et quod est a Patre est, et a vita est. Pater, qui est vita in semetipso, genuit Filium qui esset vita in semetipso. Ideo et ipse Filius ait: Sicut vivit Pater, et ego vivo propter Patrem (Joan. VI, 58). Non ita dictum est, quasi in semetipso Filius propriam non haberet vitam, sed participatione paternae vitae vitam haberet, sicut oculus carnalis participatione lucis alterius lumen accipit, quod non haberet in seipso nisi aliunde mutuasset. Sed jam jamque talis a Patre genitus est Filius, qui in seipso viveret. Sicut 125.0571A| ut Pater non est indigens vita, sic Filius non indiget alterius vitae ut sit. Pater vita, sic et Filius vita, utrumque tamen una vita, non duae, quia unus Deus, non duo dii (cap. 18). Similiter et de Spiritu sancto est sentiendum, quod vitam habeat in semetipso, procedens a Patre et Filio, coaeternus et consubstantialis Patri et Filio. Et ubicunque in Scriptura sancta legitur solus Deus, non de una qualibet persona in sancta Trinitate intelligendum est, sed de tota sancta Trinitate, quae aequaliter operatur omnia quaecunque operanda esse judicat. Quae sancta Trinitas est unus, solus, beatus, potens, invisibilis, et verus Deus, quia una potentia est totius sanctae Trinitatis. Neque enim, quia ipse Filius alibi loquens voce sapientiae, ipse est enim 125.0571B| sapientia Dei quae ait: Gyrum coeli circuivi sola (Eccli. XXIV, 8), separavit a se Patrem, quanto 509 magis ergo non est necesse ut tantummodo de Patre praeter Filium vel Spiritum sanctum intelligatur quod dictum est: Solus habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem (I Tim. VI, 16, cap. 20)? Et Spiritus sanctus, qui in Scripturis legitur donum Dei, vel paracletus, vel charitas Dei, in eadem unitate substantiae et aequalitate cum Patre et Filio consistit. Sive enim sit unitas amborum, sive sanctitas, sive charitas, sive ideo unitas quia charitas, et ideo charitas quia sanctitas, nequaquam minor est illis in aliquo ex quibus procedit. Et haec est summa charitas, qua genitus a gignente diligatur, genitoremque suum diligat, et ideo non amplius 125.0571C| quam tria sunt: unus diligens eum, qui de illo est; et unus diligens eum, a quo est; et ipse dilectio, de qua dicitur quia Deus charitas est. Et haec summa et ineffabilis Trinitas, non unius Dei dici debet, sed unus Deus (cap. 21). Et ista charitas non tenetur nisi in unitate Ecclesiae Christi, nec illam habent qui se dividunt ab unitate catholicae pacis. » Haec de catholicorum Patrum dictis ab Alcuino in unum collecta posuimus. Sane uti omnem scrupulum utentes verbis beati Athanasii legentibus amputemus: « Adhuc, inquit, breviter dilucidabo, multifarie approbans hoc unitatis nomen esse verissimum Trinitatis, quae tamen referatur ad multifariam sapientiam Dei, quae uniter in Patre et in Filio et Spiritu sancto consistit, de qua si significes sapientiae deitatem, et 125.0571D| deitatem sapientiae, nonne haec ipsa est unitas sapientiae, quae et divinitas Trinitatis? Ergo ut compendio haec assignemus, sive sapientiae gloria, seu deitas gloriae, aut summitas, aut dominatio, aut dignitas, aut claritas, aut majestas, aut imperium, aut potestas, aut sempiternitas nominetur, nonne haec, multifarie quamvis sint dicta, tamen ad unitam deitatem incomparabilem Patris et Filii et Spiritus sancti uniter sunt declarata? aut putas quot significationes dicuntur ad gloriam deitatis, totidemque sint et species diversitatis? Absit, dum haec universa ad unitam substantiam dicta referantur. Nam si haec una atque eadem ipsa est multiplex praesaga sapientia Patris et Filii et Spiritus sancti, 125.0572A| quae est una virtus, sive una forma magnitudinis aequalitatis ejus, sive una majestas, sive una claritas, quae in hanc unitam deitatem plenitudinis secundum Scripturae regulam in hoc loco collecta reperiuntur, nunquid sic in eadem deitate Trinitatis potest adversus Scripturas referri, ut tres sapientias, aut tres virtutes, aut tres imagines, aut tres substantias, aut tres claritates, aut tres plenitudines divinitatis, vel caetera hujusmodi pluraliter Ariomanitarum more dicamus? Absit. Sicut tu, Osi, jam in aetate prolixa, quin per rudimenta in synodo Sirmiensi catholice, auctor fuisti: ubi fidem tuam, quam in Nicaea conscripseras, irritam fecisti dum regiae potestati famularis. Praeterea qui morti esses perquam vicinus, sic in laqueum voraginis baratri incidisti, ut excideres 125.0572B| tanquam mortuus a corde, ut diceres: Quis ignoret Patrem majorem esse honore, dignitate, claritate, 510 et majestate? quasi duae vel certe tres essent claritates, aut majestates, in singulis his personis Patris et Filii et Spiritus sancti, quod absit. Nam si haec eorum sic se blasphemia ita, ut aiunt, haberet, quare etiam non tres deos plurali numero nuncupant, ac publica voce circa proprias vel diversas substantias suas pollicentur? quod absit, dum perfecte unitum nomen divinitatis, multifarie quamvis dictum, uniter in Trinitate consistat. » Et sanctus Ambrosius in secundo ac tertio libro de Spiritu sancto, ex Scripturarum auctoritate manifeste demonstrat, sicut devotus lector facile invenire valebit, quia Pater et Filius et Spiritus una est virtus, 125.0572C| et unum est consilium Patris et Filii et Spiritus sancti, et una vita Pater et Filius et Spiritus sanctus, et creator omnium Pater et Filius et Spiritus sanctus, et unum regnum Patris et Filii et Spiritus sancti, et una voluntas Patris et Filii et Spiritus sancti, et una visio, una praeceptio, atque una majestas, et omnipotentia, ac una sanctitas Patris et Filii et Spiritus sancti. Etenim sicut scriptum est: Totum spiritum suum profert stultus: sapiens autem differt et reservat in posterum (Prov. XXIX, 11); ut plenius suam stultitiam Gothescalcus ostenderet, nihil voluit reservare, quin totum spiritum stultitiae suae proferret. Unde et quasi clausulam praedictis adjecit:
XIII. ÷ « Cuncta, inquiens, sic esse ceu dixi, in duobus 125.0572D| probari potest, patenter nominibus singularis tantummodo numeri, hoc est in luce pariter et pace. Lux enim et pax ingenita, et lux et pax genita, quin et lux atque pax procedens, non tres pluraliter luces aut paces dici sinuntur ab arte grammatica, neque tres naturaliter, ut latrat haeresis Ariana, neque personaliter una, sicut somniat haeresis Sabelliana: sed procul dubio lux et pax est naturaliter una, et personaliter trina, sicut amplectens trinam et unam fidem, ac per hoc credens, confitens, colens, canens trinam et unam lucem, et pacem, majestatem, potestatem, pietatem, trinam et unam deitatem, » et reliqua quae ibi est persecutus.
125.0573A| ΧΡ. Ad quem parumper conversi loqui censuimus. Stulte, impie, crudelis, et Dei tyranne, quod non solum sensus, sed et artis litteratura penitus denegat, et tu ipse prius cum arte negas, cum artis littera errorem non habeat, et apices sint sine crimine, cur prave interpretando sensum maculas pravae intelligentiae crimine, lucem et pacem naturaliter unam personaliter in Deo dicens trinam? Nam de luce tuae impietati contradicit Psalmista dicens: Apud te est, Domine, fons vitae, et in lumine tuo videbimus lumen (Psal. XXXV, 10). « In lumine tuo, inquit Hieronymus, videbimus lumen. Lumen Patris Christus est. In Christo Patris lumine lumen Spiritum sanctum videbimus. Et lumen tuum, Christe, Pater est, cujus voluntatem faciens venisti 125.0573B| illuminare occulta tenebrarum, ut in te, qui es lux mundi, mereremur illud lumen cernere in gratia mentis purae. Sic enim ait ad Philippum: 511 Qui videt me videt et Patrem meum (Joan. XIV, 9). In lumine ejus, id est in Christo, videbimus lumen, id est Spiritum sanctum, qui super apostolos, id est in specie ignis illuminantis apparuit. Et in lumine tuo videbimus lumen, id est a Christo illuminabimur, ut ait in Evangelio: Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9). » Apostolica quoque sedes superexaltata Petri confessione, et Pauli ornata praedicatione, verum et ipsius traditione Ecclesia catholica in vigilia sacra Pentecostes, quasi hujus expositionem versiculi syllabis paucis, sensu permaximo, 125.0573C| orando melius quam tradendo sibi obtinere et aliis commendare posse cognoscens, inter sacra missarum solemnia deprecari canendo instituit, dicens: « Praesta, quaesumus, omnipotens et misericors Deus, ut claritatis tuae super nos splendor effulgeat, et lux tuae lucis corda eorum qui per gratiam tuam sunt renati, sancti Spiritus illustratione confirmet. » Si recolis, haeretice, scriptum: Vobis qui timetis Deum orietur Sol justitiae (Malac. IV, 2); et item: Qui cum sit splendor gloriae, et figura substantiae ejus (Hebr. I, 3); et item: Ipse est enim candor lucis aeternae (Sap. VII, 16); unde et ipse dicit: Ego sum lux mundi (Joan. VIII, 12); et: Qui videt me, videt et Patrem, quia ego in Patre et Pater in me est (Joan. XIV, 9); et item scriptum: Deus noster ignis consumens 125.0573D| est (Hebr. XII, 23), et purgaveris gratia Dei oculum mentis a pulvere vel albugine arrogantiae, poteris hanc orationem catholicam intellectu videre. Et quoniam scriptum est: Invisibilia Dei a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque ejus virtus et divinitas (Rom. I, 20), intende solem, et separa ab eo aliquo modo splendorem vel calorem si potes, et cum tria inseparabilia in una creaturae substantia videbis, intellige lucem et pacem, sicut et in arte grammatica singularis numeri esse, ita et sensu intellige unam et non trinam esse lucem ac pacem, omnium quae sunt creatorem, Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Quia sicut Deus Pater, Deus Filius, Deus et Spiritus sanctus, 125.0574A| et tamen non tres dii sed unus est Deus, ita lux Pater, lux Filius, lux Spiritus sanctus, et non tres luces vel trina lux, sed una lux est Pater et Filius et Spiritus sanctus. Et sicut dicitur Pater et Filius et Spiritus sanctus trinus in personis, et unus Deus in potentia et deitate, ut beatus dicit Ambrosius:
Summae Deus clementiae,
Mundique factor machinae,
Unus potentialiter,
Trinusque personaliter, non potest catholice dici, sicut deliras, lux et pax ac deitas naturaliter una et personaliter trina. Unde idem in alio hymno dicit Ambrosius:
Tu Trinitatis unitas,
Orbem potenter qui regis; 125.0574B| de qua non dixit, una potentialiter, trinaque personaliter, quia in Deo ad se, id est essentialiter et naturaliter, sicut Deitas et substantia, lux et pax et vita, ac virtus, et alia his similia dicuntur et non relative, ac per hoc singulariter proferuntur, et non recipiunt neque habere pluralitatem vel numerum possunt. Personae autem, quibus constat sancta et inseparabilis unius deitatis trinitas, relative dicuntur ad invicem, et idcirco pluralitatem; id est numerum habent, quae habere non possunt essentialia nomina 512 deitas, pax, et lux quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum Pater et Filius et Spiritus sanctus: quia sicut inseparabilis est substantia, id est deitas Patris et Filii et Spiritus sancti, ita et inseparabilia sunt opera ejusdem sanctae 125.0574C| et individuae Trinitatis, inseparabiliterque operatum esse intelligendum est, quidquid a singulis personis legimus operari. Quamvis certissimum sit, esse Patrem solum in paternitatis persona qui dixit: Hic est Filius meus, in quo mihi complacui (Matth. III, 17): et Filium esse solum Filium, super quem illa vox sola Patris sonuit, quando in Jordane secundum hominem baptizatus est idem unigenitus Deus qui carnem solus accepit: et Spiritum sanctum Patris et Filii personaliter solum esse, qui in specie columbae super eumdem baptizatum ascendentem de aqua descendit, et quinquagesimo die post resurrectionem Christi fideles in uno loco positos in linguarum ignearum visione adveniens replevit, in quo habent omnes fideles remissionem peccatorum 125.0574D| omnium, sive in baptismo, sive in poenitentia. Illam tamen verissime vocem qua solus locutus est Deus Pater, et illam carnem qua solus homo factus est unigenitus Deus, et illam columbam in cujus specie Spiritus sanctus super Christum descendit, illasque linguas igneas in quarum visione fideles in uno loco positos replevit, et in quo datur credentibus remissio peccatorum, opera esse totius sanctae Trinitatis, id est unius Dei qui fecit in coelis et in terra visibilia et invisibilia, verissime credendum est. De pace siquidem, unde haeretice quasi sapienter et conclusive una cum luce praedicare te jactas, et revera perniciosissime blasphemas, dicens: Pax ingenita, et pax genita, et pax procedens, naturaliter una, personaliter 125.0575A| trina, sicut supra dixisti de deitate. Sufficere poterant quibus sufficit quae latius de omnibus quae substantialiter de Deo dicuntur ex catholicorum verbis supra ostendimus. Sed ne dicas, quia in his duobus nominibus nos concluseris, et in responsione defecerimus, juxta proverbium antiquum, tibi malae arboris nodo fortissimum cuneum opponimus, auctoritate sancti Ambrosii, et ipsam veritatis rationem. Veritas quippe loquitur per Ambrosium, dicit et per Apostolum: Ipse est pax nostra (Ephes. II, 14); et: Deus lux est (I Joan. I, 5). Quid ergo aliud datur intelligi, nisi quia ipsum sit pax et lux quod Deus est? Neque enim illa natura simplex quae Deus est, aliud in se habere potest nisi quod ipsa est, cui hoc est scire, quod posse, hoc est posse, quod esse 125.0575B| et nosse. Unde et hoc pacis et lucis praecelsum vocabulum sanctae Trinitati convenientissime coaptatur: nimirum quod ex tribus litteris constat, et pluralitatis numerum sicut Deus ignorat. Cum enim dicimus pax, lux, per tres litteras tres in Deo personae intelliguntur, et quia pax, sicut nec lux, numerum pluralem non recipit, per singularem numerum substantia, id est deitas ipsius unius Dei accipitur, sicut sanctus Ambrosius in primo libro de Spiritu sancto, 513 capite duodecimo dicit: « Una pax, una gratia Patris et Filii et Spiritus sancti. Denique scriptum est: Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Jesu Christo (Gal. I, 3). Ecce habes quia Patris et Filii una gratia est, et Patris et Filii una pax est. Sed et gratia et pax fructus est Spiritus, 125.0575C| sicut ipse Apostolus docuit, dicens: Fructus autem Spiritus charitas gaudium, pax, patientia (Gal. V, 22). Et bona pax et necessaria, ut nemo ad disputationum turbetur incertum [ al., incertis], neque passionum corporalium tempestate quatiatur: sed in simplicitate fidei et tranquillitate mentis quietus circa Dei cultum perseveret affectus. » Et post pauca: « Si igitur una pax, una gratia, una charitas, una communicatio est Patris et Filii et Spiritus sancti, una certe operatio est, et ubi una operatio est, utique non potest virtus esse divisa, discreta substantia. Nam quomodo operationis ejusdem gratia conveniret? » Et capite decimo tertio: « Quis igitur unitatem separare audeat nominis, cum operationis videat unitatem? Sed quid ego unitatem nominis argumentis 125.0575D| astruo, cum divinae vocis evidens testimonium sit. Unum nomen est Patris et Filii et Spiritus sancti. Scriptum est enim: Ite, baptizate gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). In nomine dixit, non in nominibus: non ergo aliud nomen Patris, aliud nomen Filii, aliud nomen Spiritus sancti, quia unus Deus non plura nomina, quia non duo dii, nec tres dii. Et ut aperiret quia una divinitas, una majestas est, quia unum nomen Patris et Filii et Spiritus sancti, » et reliqua. Et capite decimo quarto: « Deus enim lux est, sicut dixit Joannes, quia Deus lux est, et tenebrae in eo non sunt ullae (Joan. I, 5). Lux autem et filius, quia vita erat lux hominum (Joan. I, 4). Et ut ostenderet 125.0576A| se de Dei Filio evangelista dixisse, ait de Joanne Baptista: Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine. Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 8, 9). Ergo quia Deus lux est, lux autem vera est Dei Filius, sine dubio Deus verus est Dei Filius. Habes et alibi quia Deus lux est: Populus qui sedebat in tenebris et umbra mortis, lucem vidit magnam (Isa. IX, 2). Quid autem hoc evidentius quod ait: Quoniam apud te est fons vitae, et in lumine tuo videbimus lumen? (Psal. XXXV, 10.) Hoc est, quod apud te est, Deus omnipotens Pater, qui fons vitae es, in lumine tuo Filio videbimus lumen. Videbimus lumen Spiritus sancti, sicut ipse Dominus ostendit, dicens: Accipite Spiritum sanctum (Joan. XX, 22), et alibi: 125.0576B| Et virtus exiebat de eo. Ipsum autem Patrem quis dubitet lucem esse, cum lectum sit de Filio ejus, quia splendor sit lucis aeternae (Hebr. I, 3). Cujus enim nisi Patris splendor est Filius, qui et cum Patre semper est, nec dissimili sed eadem claritate praefulget? Et Isaias significat non solum lucem, sed etiam ignem esse Spiritum sanctum, dicens: Et erit lux Israel in ignem (Isa. X, 17). Itaque prophetae eum ignem ardentem dixerunt; quia in tribus istis generibus propensius majestatem divinitatis advertimus: quoniam et sanctificare divinitatis, et illuminare lucis et ignis est proprium: et in specie ignis exprimi vel videri divinae 514 est consuetudinis: Deus enim est ignis consumens, sicut Moyses dicit (Deut. IV, 24). » Ecce 125.0576C| habes quia Pater et Filius et Spiritus sanctus non personaliter trina, sed naturaliter et essentialiter una pax, una lux est. Unde sicut et de deitate, ac de omnibus quae de Deo substantialiter dicuntur, revictus es mendax, Gothescalce, quia non pluraliter sed singulariter de singulis sicut et de tribus personis debent efferri (cap. 8). Sicut et sanctus Augustinus in libro quinto de Trinitate dicit, et tuo mendacio contradicit: « Illud, inquiens, praecipue tenendum est, quidquid ad se dicitur praestantissima illa et divina sublimitas, substantialiter dici, tantamque vim esse ejusdem substantiae in Patre et Filio et Spiritu sancto, ut quidquid de singulis ad seipsos dicitur, non pluraliter in summa, sed singulariter accipiatur. » Quod autem ad aliquid, non 125.0576D| substantialiter, sed relative ac per hoc pluraliter dicitur. Plura denique horum, sed et aliorum orthodoxorum potuissemus ponere testimonia, quae in suis locis lector poterit invenire: sed scimus quoniam quantacunque posuerimus, aemulorum invidiam et Gothescalci perfidiam, et si per rationem et auctoritatem superare, non tamen penitus sedare valebimus. Quapropter adhibemus etiam illi sacrum Nicaenum concilium, in quo cum Ario sequipes illius damnatus est, licet verbotenus illum detestetur qui sensu sequitur. Cujus concilii inviolabilis confessio, et irrefragabilis constitutio Dominum nostrum Jesum Christum natum ex Patre unigenitum, hoc est ex substantia Patris, Deum de 125.0577A| Deo, lumen de lumine, et non duo lumina, adeo credi et confiteri cum Spiritu sancto unum lumen perdocuit, ut secus sentientes ab Ecclesia catholica anathematizandos decreverit. Et de his contra eum ista dicta sufficiant: nunc de aliis ejus dictis ad narrationis ordinem redeamus. In alia etiam compilatione sua, in qua plura testimonia ex nomine catholicorum falso ponit, et nomina librorum ex quibus illa sumpserit penitus tacet, et quaedam quae nobis nota sunt ibidem contra se perverse more suo interpretans interponit, quae a se dicta fortiter ut sibi videtur astruunt, fortiter vero et catholice destruunt: ponit etiam ibidem testimonium de epistola Petri Nicomediensis episcopi, quam in sexta synodo ne damnaretur porrexit, in qua trinum 125.0577B| lumen fuisse positum, et ab episcopis approbatum in eadem synodo jactat. Nesciens saepe idioma linguae, in interpretatione quae fit verbo ex verbo, dubitationem vel intelligentiae difficultatem afferre, sicut et beatus Augustinus manifeste demonstrat, et in synodo saepe aliqua, quae non adeo ad rem pertinent, propter plurimas occupationes, dum multorum verba et sententiae intercedunt, necessario minus discussa praeteriri solere, maxime illa de quibus specialiter non agitur ratio, et plus statui nutantium intenditur a synodo consuli, quam dejectioni fraternae incumbi. Unde Leo, ut de pluribus unum proferamus exemplum, ad Flavianum scribit, dicens (epist. 12): « Miror tam absurdam tamque 515 perfidam ejus, quin Eutychetis, professionem 125.0577C| nulla judicantium increpatione reprehensam, et sermonem nimis insipientem, nimisque blasphemum ita omissum, quasi nihil quod offenderet esset auditum, cum tam impie duarum naturarum ante incarnationem unigenitus Dei Filius fuisse dicatur, quam nefarie, postquam Verbum caro factum est, natura in eo singularis asseritur, quod Eutyches ideo vel recte vel tolerabiliter aestimat dictum, quia nulla vestra est sententia confutatum. » Et cum haec ita se habeant, necessarium tamen duximus, Gothescalcum non verum dixisse patenter ostendere. Non enim in omni libello satisfactionis Petri Nicomediensis episcopi de trino lumine quidquam habetur, sed unitas deitatis in eo manifestissime et catholice demonstratur, qui ita incipit (synodi VI act. 10, 125.0577D| sub finem): « Credo in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium. Et in unum dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, qui ex Patre natus est ante omnia saecula, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, natum non factum, per quem omnia facta sunt. Et in Spiritum sanctum, Dominum et vivificatorem, ex Patre procedentem, cum Patre et Filio coadorandum et conglorificandum, Trinitatem consubstantialem, unam deitatem, essentiam, virtutemque et potestatem, dominationem, Deum unum, quem cum singulariter contemplatur, sensu dividente quae indivisa sunt, unitatem in trinitate, trinitatem in unitate adorandam: unitatem quidem secundum 125.0578A| essentiae sive deitatis rationem, trinitatem vero secundum subsistentias sive personas. » Habetur autem quiddam de tribus luminibus, sed non eo sensu quo Gothescalcus dicit, in professione synodo porrecta Macarii haeretici et Antiocheni episcopi, qui de duabus voluntatibus et operationibus in uno domino Jesu Christo non sensit catholice, et orthodoxorum dicta falsasse convictus et degradatus est, post alia praemissa hoc modo (synod. VI act. 8): « Trinitatem perfecta gloria, et imperio, et consilio non divisam, unam deitatem et dominationem. Nihil enim servile in Trinitatem vel subjectum et introductitium, tanquam prius quidem non exstitisset, post vero intromissum. Neque enim defuit Filius Patri, neque Filio Spiritus, sed inconvertibilis semper et consubstantialis 125.0578B| sancta Trinitas Deus noster. Deum verum cum dico, uno lumine illustror. Et tribus quidem secundum proprietates sive substantias, et personas: uno vero secundum essentiae rationem, id est deitatis. Dividitur quippe indivisibiliter, ut ita dicam, et conjungitur divisibiliter. Unum nempe in tribus ipsa deitas, et ipsa tria unum in quibus deitas, sive ut expressius dicatur, quae est deitas; et neque ipsam unitatem confusionem operemur, neque ipsam divisionem alienationem. » Et hinc sanctus Augustinus in libro septimo (cap. 3) de Trinitate: « Lumen Pater, lumen Filius, lumen Spiritus sanctus, simul autem non tria lumina, sed unum lumen. » Et beatus Ambrosius sanctam Trinitatem unius deitatis, non 516 secundum Gothescalci perversitatem, sed 125.0578C| secundum fidei catholicae universalem credulitatem atque confessionem, unam lucem catholice credi et dici demonstrat in hymno vespertinali, quem Gothescalcus ab ipsis rudimentis infantiae, in monachorum monasterio, in quo secundum regulam oblatus et tonsus exstitit, et usque ad aetatem adultam mansit, cum monachis labiis cecinit, sed sensum ejus percipere corde non potuit, quoniam in malivolam animam non introivit sapientia, nec habitavit in corpore subdito peccatis. Cujus hymni initium est:
O lux beata Trinitas, et principalis unitas,
Jam sol recedit igneus, infunde lumen cordibus. Tandem hac schedula completis suis in Deum blasphemiis, Gothescalcus in vituperationem ipsius Domini sacerdotum, ut scientia et meritis illi impares 125.0578D| nosceremur, ac per hoc indigni sacerdotio notaremur, nobis noto et sibi consuetudinario blasphemiarum sigillo, post solitum suum Amen, verba ponens beati Gregorii, quatenus ejus derogationes in nos jaculatae, qui sua dogmata exsecramur, majoris haberentur virtutis, subscribendo signavit dicens:
- XI.
÷ « Virtutibus plenus invitus ad regimen veniat, virtutibus vacuus nec coactus accedat. »
ΧΡ. Quas sententias beati Gregorii, ut a sancto Spiritu promulgatas, reverenter suscipimus, sed malo voto a Gothescalco prolatas non reveremur: 125.0579A| quia non Gothescalcus haereticus, sed sicut scriptum est: Spiritalis homo judicat omnia, ipse autem a nemine judicatur (I Cor. II, 15). Id est, ut beatus Augustinus dicit, a nullo homine, sed a sola ipsa lege, secundum quam judicat omnia. Quoniam et illud verissime dictum est: Oportet nos omnes exhiberi ante tribunal Christi (II Cor. V, 10). Omnia ergo judicat, quia super omnia est, quando cum Deo est. Cum illo autem est, quando purissime intelligit, et tota charitate quod intelligit diligit. Ita etiam quantum potest lex ipsa etiam ipse fit, secundum quam judicat omnia. De qua judicare nullus potest, praesertim nemo illorum, de quibus item beatus Augustinus dicit: « Quia multi non solum in catholica, sed in diversis haeresibus, si aliqua ingruente persecutione, 125.0579B| tradant ad flammas nobiscum corpus suum pro fide quam pariter confitentur, tamen quia separati haec agunt, non sufferentes invicem in dilectione, neque studentes servare unitatem spiritus in vinculo pacis, charitatem utique non habendo, etiam cum illis omnibus quae nihil eis prosunt, ad aeternam salutem pervenire non possunt, quia praeter unitatem et qui facit miracula nihil est. Praeter unitatem erant magi Pharaonis, et faciebant similia Moysi. Et discipuli gloriantes dixerunt Domino: Ecce in nomine tuo etiam nobis daemonia subjecta sunt (Luc. X, 17). Bene quidem confessi sunt, detulerunt honorem nomini Christi; et tamen quod ait eis: Nolite in hoc 517 gloriari quia daemonia vobis subjecta sunt: sed 125.0579C| gaudete quia nomina vestra scripta sunt in coelo (Luc. X, 20). Petrus daemonia excludit, nescio quae anicula vidua, nescio quis homo qualiscunque laicus, habens charitatem, tenens integritatem fidei, non facit hoc. Petrus in corpore oculus est, ille in corpore digitus est, in eo tamen corpore est in quo Petrus, et si minus valet digitus quam oculus, non est tamen praecisus a corpore. Melius est esse digitum et esse in corpore, quam esse oculum et evelli de corpore. » Deo gratias, qualescunque sacerdotes et in Ecclesiastico regimine positi, catholicam fidem servantes in Christi corpore, de quo evulsus est Gothescalcus, non usquequaque virtutibus, vacui manemus; quia, ut idem beatus Augustinus dicit, virtus est vel recta vel perfecta ratio. Et haec est 125.0579D| vere perfecta virtus, ratio perveniens ad finem suum, quam beata vita consequitur. Ipsa autem visio intellectus est ille qui in anima est, aspectus animae ratio est. Sed quia non sequitur ut omnis qui aspicit videat, aspectus rectus atque perfectus is est quem visio sequatur, et virtus vocatur. Quam et si perfecte necdum adepti sumus, quia necdum culmen perfectionis attingimus, in via tamen Dei quotidie sancti desiderii gressus ponere desudamus. Quapropter, ut beatus dicit Gregorius, consolatur nos Veritas, quae per Psalmistam dicit: Imperfectum meum viderunt oculi tui et in libro tuo omnes scribentur (Psal. CXXXVIII, 16). Non omnino erit nobis noxia nostra imperfectio, si in Dei itinere 125.0580A| constituti, et ad transacta non respicimus, et ad ea quae restant transire festinamus. Nam qui imperfectorum desideria dignanter inflammat, haec quodammodo ad perfectionem roborat per Jesum Christum Dominum nostrum, qui cum eo vivit et regnat Deus in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum, Amen. Et quoniam idem Gothescalcus plures schedulas blasphemiarum suarum compilavit, ad quas omnes propter multas occupationes nobis longum respondere fuit, de his scribendum tantummodo vidimus, de quibus quosdam scandalizari didicimus. Scripsit enim inter alia, in quadam naeniarum suarum schedula:
- XV.
125.0580B| ÷ « Siquidem inde dicitur in Deo persona, quod per se sit una. Quapropter cum Dei natura nihil aliud sit quam generalis, communis, atque universalis omnium trium substantia; et unaquaeque in Trinitate persona nihil sit aliud quam propria, specialis, et individua singulorum substantia et essentia, patefacta est, Deo gratias, luce clarius inter unam Dei naturam et tres personas differentia: eo videlicet, quod in natura demonstratur omnium trium substantialis generalitas, communitas, universalitas, unitas; at in personis declaratur individua singulorum specialitas atque proprietas, et ita his quoque consequenter manifestetur Trinitas, et sicut superius una scilicet natura, sic et in his trina deitas. »
125.0580C| ΧΡ. Quo contra beatus Augustinus, quod et supra posuimus, in libro VII de Trinitate dicit: « Nec sic, inquiens, Trinitatem dicimus 518 tres personas vel subsistentias, unam essentiam et unum Deum, tanquam ex una materia tria quaedam subsistant, etiamsi quidquid illud est in his tribus explicatum sit, non enim aliquid aliud ejus essentiae est praeter istam Trinitatem. Tamen tres personas ejusdem essentiae, vel tres personas unam essentiam dicimus, tres autem personas ex eadem essentia non dicimus, quasi aliud ibi sit quod essentia est, aliud quod personae, sicut tres statuas ex eodem auro possumus dicere: aliud enim illic est esse aurum, aliud esse statuas. Et cum dicuntur tres homines una natura, vel tres homines ejusdem naturae, possunt 125.0580D| etiam dici tres homines ex eadem natura, quia ex eadem natura et alii tales homines possunt existere. In illa vero essentia Trinitatis, nullo modo alia quaelibet persona ex eadem essentia potest existere. Non enim major essentia Pater et Filius simul, quam solus Pater aut Filius: sed tres simul illae subsistentiae, sive personae, si ita dicendae sunt, aequales sunt singulis, quod animalis homo non percipit. » Et in sermone trigesimo sexto Evangelii Joannis: « Trinitas unus Deus, Trinitas una est aeternitas, una potestas, una majestas. Quid ergo tres? Si enim tres ait, oportet dicas quid tres? Respondeo, Pater et Filius et Spiritus sanctus. Id enim quod Pater in se est Deus est, quod ad Filium est 125.0581A| Pater est: quod Filius ad se ipsum Deus est, quod ad Patrem est, Filius est. » Et post paululum: « Quia illa divinitas est, est ibi aliquid ineffabile, quod verbis explicari non possit, ut et numerus sit, et numerus non sit. Videte enim, si non quasi apparet numerus Pater et Filius et Spiritus sanctus Trinitas. Si tres, quid tres? deficit numerus. Ita Deus numerus recedit a numero, nec capitur numero: quia tres sunt tanquam numerus, si quaeris quid tres? non est numerus. Unde dictum est: Magnus Dominus Deus noster, et magna virtus ejus, et sapientiae ejus non est numerus (Psal. CXLVI, 5). » Et item post paululum: « Hoc solum numerum insinuat quod ad invicem sunt, non quod ad se sunt. » Ex his verbis beati Augustini demonstratur contra 125.0581B| catholicam fidem dicere Gothescalcus, ut solet, trinam praedicans deitatem. Et in hoc etiam ex his verbis sancti Augustini male dogmatizare probatur, quod in eadem sua compilatione subsequitur, dicens:
XVI. ÷ « Illud etiam patet, et absque nubilo claret, quod nomina personalia non sunt ullo modo relativa, sed potius essentialia, sive substantialia, sicut sunt et naturalia. Hoc tamen inter se tantummodo differunt, quod nomina naturalia totis tribus personis aequaliter sunt communia, sive generalia: at personalia singulis tantummodo personis probantur esse propria, sive specialia. Quemadmodum, verbi 125.0581C| gratia, cum dicitur Dei natura, totius Trinitatis dicitur communis cognoscitur essentia: cum vero dicitur persona, nonnisi unius ex Trinitate specialis dignoscitur esse substantia. Revera enim naturale nomen Dei, quando generaliter ponitur, totas tres pariter complectitur personas, personale vero solummodo singulas. »
519 ΧΡ. Repetamus singula, et distincte ac viritim respondeamus catholicorum dictis et sensibus, his exsecrandis blasphemiis: « Claret, inquit, quod nomina personalia non sunt ullo modo relativa, sed potius essentialia, sive substantialia, sicut sunt et naturalia. » Ad quae interrogamus eum, quae sunt in sancta Trinitate nomina personalia. Si dixerit, quia aliud non habet quid dicat, Pater et Filius et 125.0581D| Spiritus sanctus, dicentem quod nomina personalia non sunt relativa, sed naturalia, mentiri comprobat sanctus Augustinus in multis locis, tum in quinto et septimo libro de Trinitate (lib. V, cap. 8), in quibus ostendit quod nomina naturalia in Deo ad se, id est substantialiter dicuntur, nomina vero personalia ad aliquid, id est relative dicuntur, sicut Pater ad Filium, Filius ad Patrem, et Spiritus sanctus ad Patrem et Filium, quorum est Spiritus sanctus. Et illud praecipue tenendum esse confirmat, ut quidquid ad se dicitur praestantissima illa et divina sublimitas, substantialiter dici, et quidquid de singulis ad se ipsos dicitur, non pluraliter in summa, sed singulariter accipiatur. Quod autem ad aliquid, non substantialiter 125.0582A| sed relative dicitur. Unde et Boetius, ac si beatum Augustinum exponens, in libro ad Joannem Romanum diaconum, postea autem episcopum, dicit: « Intelligamus Patrem et Filium ac Spiritum sanctum non de ipsa divinitate substantialiter dici, sed alio quodam modo. Si enim substantialiter praedicaretur, et de singulis et de omnibus singulariter diceretur, haec vero ad aliquid dici manifestum est. » Et paulo post: « Trinitas quidem in personarum pluralitate consistit, unitas vero in substantiae simplicitate. » Et item: « Trinitas igitur non pertinet ad substantiam; quod fit ut neque Pater, neque Filius, neque Spiritus sanctus, neque Trinitas, de Deo substantialiter praedicetur, sed ut dictum est ad aliquid: Deus vero, veritas, justitia, bonitas, omnipotens, 125.0582B| substantia, immutabilitas, virtus, sapientia, et quidquid hujusmodi excogitari potest, substantialiter de divinitate dicuntur. » Et item idem in libro de Trinitate: « Substantia continet unitatem, relatio multiplicat Trinitatem. » Quapropter si forent, ut mentitur Gothescalcus, in sancta Trinitate tria nomina naturalia ut personalia, esset in sancta Trinitate trina natura, id est trina deitas, et unicuique naturae proprium nomen, sicut est unicuique personae quaedam proprietas sua in una eademque hac communi sanctae Trinitati deitatis natura. Patri videlicet, quia ab alio non est, ac per hoc solus est in paternitatis persona, non solus in deitatis essentia. Unigenito vero Filio Dei proprium est, quod ex solo, id est Patre consubstantialiter et coessentialiter solus 125.0582C| est genitus: et in hoc personae suae proprietas, ut solus sit in Filii persona, et non solus in deitatis substantia. Spiritui sancto est proprium, quod ex Patre et Filio aequaliter procedit, et est amborum Spiritus, ejusdemque substantiae et aeternitatis cum Patre et Filio. Si, inquam, tria in sancta 520 Trinitate forent naturalia nomina, tres utique essent naturae, et trina deitas esset, sicut mendaciter laborat Gothescalcus astruere ut trina sit personaliter, ac per hoc tres dii essent: cui falsitati a diabolo, qui primis hominibus dixit: Eritis sicut dii, per Gothescalcum prolatae contradicit Dominus dicens: Baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Unde Athanasius in libro primo de fide: « Qui, inquit, in nomine dixit, 125.0582D| evidenter unam deitatem in Trinitate consistere declaravit, et quod prosecutus est, Patris et Filii et Spiritus sancti, per singula nomina singulas personas inesse distinxit. In qua sententia, quod et unius Dei nomen sit Pater et Filius et Spiritus sanctus, et catholice ut catholicissimus per singula nomina singulas personas inesse distinxit, quoniam alia est persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti, cum non sit aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus sanctus, sed id ipsum sit Pater quod Filius et quod Spiritus sanctus, non autem idem ipse sit Pater, qui Filius, et qui Spiritus sanctus, sicut beatus Ambrosius in libro primo (cap. 1) de Fide dicit: Si ergo unus Deus, unum nomen, una potestas, una est Trinitas; 125.0583A| denique Dominus dicit: Ite, baptizate gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19), in nomine, inquit, non in nominibus. » Et hinc idem Athanasius consonanter: « In nomine, inquit, non in nominibus, ut et unum Deum per indistinctum divinae essentiae nomen ostenderet, et personarum discretionem suis demonstratam proprietatibus edoceret. »
Deinde subsequitur Gothescalcus: « Hoc tamen inter se tantummodo differunt, quod nomina naturalia totis tribus personis aequaliter sunt communia, sive generalia: at personalia singulis solummodo personis probantur esse propria, sive specialia. » Videndum quam contraria sibi ipsi et amenter loquitur, videlicet ut haeresis, de qua scriptum est quia non 125.0583B| valet consistere pedibus suis. Paulo superius dixit, quod nomina personalia non sunt ullo modo relativa, sed naturalia, et mox subjungit quod nomina naturalia sunt communia Trinitati et generalia, et personalia singulis personis sunt propria. Contra quae non latius scribendum censuimus, cum manifestum sit quam contraria catholicae fidei, et catholicorum verbis, et sibi ipsi loquatur, et in hoc opere plurima sint catholicorum testimonia posita, quae illius falsitatem revincunt, licet ipse iis non credat, nisi ea dixerint quae suo pravo sensui congruunt. Non enim, ut scriptum est, recipit stultus verba prudentiae, nisi ea dixeris quae versantur in corde ejus. Caeterum quicunque a dogmate illius dissentiunt, sine ulla reverentia reprehendit: sicut in hac eadem compilatione 125.0583C| reprehendit Paulum, quia non regulariter dixit: Fides, spes, charitas, tria haec: major autem his est charitas (I Cor. XIII, 13), dicens quia major horum dicere debuerat, et Priscianum denotat, asseverans quia illum haec regula praeterierit. Sed et Hieronymum, et Augustinum, et Bedam, toto ore et buccis inflatissimis de quibus sibi visum est reprehendit. 521 Verumtamen Augustinus, quem suum multoties vocat, illum prave sentire in hac compilationis suae astutia comprehendit, dicens: « Sciendum est quod quaedam de Deo substantialiter dicuntur, ut est Deus, magnus, omnipotens, et quidquid ad se dicitur, id est substantiam divinitatis significantia. Quaedam itaque relative dicuntur, ut Pater ad Filium, et Filius ad Patrem, et Spiritus sanctus 125.0583D| relative ad Patrem et Filium: ad se autem, sive Pater, sive Filius, sive Spiritus sanctus dicitur. » Et item: « Quidquid ergo ad se dicuntur Pater et Filius, non dicitur alter sine altero, id est quidquid dicuntur quod substantiam eorum ostendat, ambo simul dicuntur. Si haec ita sunt, jam ergo nec Pater est Deus sine Filio, nec Filius Deus sine Patre, id est non ita dicitur Pater Deus quasi Filius non sit Deus, nec Filius ita dicitur Deus quasi Pater non sit Deus, sed ambo simul Deus et unus Deus. Quocirca quidquid secundum substantiam vel aeternitatem de eis dici potest, ambo simul sunt, quamvis de Filio dicatur Deus de Deo, lumen de lumine, ambo sunt Deus, ambo simul lumen; sed non Pater Deus de 125.0584A| Deo, nec lumen de lumine, sed Filius Deus de Deo, et lumen de lumine, ambo tamen simul et semper simul unus Deus et unum lumen. Sic etiam et de aliis appellationibus quae secundum substantiam dicuntur, id est, quod simul ambo sunt dici debet: hoc solum de eis dici non potest, illud de illo, quod simul ambo non sunt, sicut Verbum de Verbo dici non potest, quia non simul ambo Verbum, sed solus Filius, nec imago de imagine, nec Filius de Filio, nec Pater de Patre. » Et item: « Sicut enim relative Pater et Filius dicuntur, ita et Spiritus sanctus ad Patrem et Filium quodammodo relative dicitur, quia Patris et Filii Spiritus est, sed ipsa relatio Spiritus sancti non ita reciprocatione converti poterit sicut Pater et Filius. Possumus quippe dicere: 125.0584B| Spiritum sanctum Patris et Filii spiritum: sed converso ordine non possumus dicere, Patrem Spiritus sancti, sicut dicimus Patrem Filii, ne duo Filii in sancta Trinitate aestimentur. Ita non possumus dicere Filium Spiritus sancti, sicut dicimus Filium Patris, ne duo Patres in sancta Trinitate intelligantur. Dicimus itaque Spiritum sanctum Patris et Filii sine reciprocatione conversionis nominum relativorum. »
Personae autem etymologiam, vel definitionem Boetius, cum in libro contra Eutychem et Nestorium multipliciter sapientum utriusque linguae, Graecae videlicet Latinae, sensum inde protulerit, talem non invenit sicut Gothescalcus hic adinvenit: « Inde, inquiens ( de una persona Christi ), dicitur in Deo persona, 125.0584C| quod per se sit una. Cum tres unius deitatis in sancta Trinitate personae Pater et Filius et Spiritus sanctus ad invicem non substantialiter, sed sicut ex verbis beati Augustini ostendimus, relative dicantur. Pater enim relative dicitur ad Filium, qui ideo dicitur Pater quod habeat Filium: Filius relative ad Patrem dicitur, quia ideo dicitur Filius quod habeat Patrem. Spiritus sanctus, tertia in sancta Trinitate persona, quodammodo relative dicitur, quia Patris et Filii spiritus 522 est, qui a catholicis doctoribus amborum videlicet Patris et Filii, charitas, sanctitas, unitas, ac Trinitatis vinculum dicitur. Trinitas itaque ad personas Patris et Filii et Spiritus sancti refertur: unitas ad naturam aeternae deitatis pertinet. Et habent singulae in sancta Trinitate personae 125.0584D| aliquid proprium, non sicut Gothescalcus dicit, quod inde dicitur in Deo persona, quod per se sit una: sed sicut Augustinus dicit, quod inseparabili aequalitate aliquam in se ostendunt proprietatem. Pater vero solus pater, et Filius solus Filius, et Spiritus sanctus solus Spiritus sanctus. Et Pater hoc habet proprium, quod ex omnibus quae sunt solus est, quia ab alio non est, ac per hoc solus est in paternitatis persona, non solus in deitatis essentia. Unigenitus vero Filius Dei hoc habet proprium, quod ex solo, id est Patre, consubstantialiter et coessentialiter solus genitus est, et in hoc personae suae proprietas. Spiritus sanctus hoc habet proprium, quod ex Patre Filioque aequaliter procedit, et est amborum spiritus, 125.0585A| ejusdem substantiae et aeternitatis cum Patre et Filio. Sed haec tria vere etiam tria sunt, ineffabiliterque tria, et essentialiter tria, habentia proprietates suas, et haec tria unum, et vere unum, et hoc unum tres, sed non tres Patres, nec tres Filii, nec tres Spiritus sancti, sed tres personae. Unus Pater, unus Filius, unus Spiritus sanctus, et hi tres, id est Pater et Filius et Spiritus sanctus, unum sunt in natura, omnipotentia, deitate et aeternitate. Conferat igitur catholici lectoris prudentia verba Gothescalci dicentis, Inde dicitur in Deo persona quod per se sit una, verbis beati Augustini dicentis: Habent singulae in sancta Trinitate personae aliquid proprium, quo inseparabili aequalitate aliquam in se ostendunt proprietatem; et dicat: Quantum distat ortus ab occidente 125.0585B| longe faciat Dominus pravum sensum Gothescalci a catholicis sensibus nostris, qui cum Gothescalco non dicimus inde in Deo dici personam quod per se sit una, sed credimus et confitemur cum sancto Augustino et caeteris orthodoxis doctoribus, quia Pater et Filius et Spiritus sanctus naturaliter unus est Deus. Inseparabilis igitur naturae unitas non potest separabiles habere personas. Pater quidem ex omnibus quae sunt solus est, quod sibi proprium est: et solus est in paternitatis persona, sed non per se solus est in deitatis essentia. Unigenitus Dei Filius ex solo Patre consubstantialiter et coessentialiter solus est genitus, et hoc est proprium suae personae, sed non per se est solus et singulariter unus in deitatis essentia. Spiritus sanctus ex Patre et Filio aequaliter 125.0585C| procedit, et hoc est proprium suae personae. Unde non per se est solus et singulariter unus in deitatis essentia; sed amborum, videlicet Patris et Filii spiritus, ejusdem substantiae et aeternitatis cum Patre et Filio, et idcirco inseparabilis est sancta Trinitas etiam in personis sensu intelligenda, quamvis in voce separabilia habeat nomina, quia pluralem numerum in naturae nominibus nullatenus recipit. Verum 523 et in hoc ostenditur personas non posse dividi in sancta Trinitate, quia cujuslibet personae nomen semper ad alteram respicit personam. Si Patrem dicis, Filium ostendis; si Filium nominas, Patrem praedicas; si Spiritum sanctum appellas, alicujus esse spiritum necesse est intelligas. » Non igitur, ut blasphemat Gothescalcus, inde dicitur in 125.0585D| Deo persona, quod per se sit una, more suo, videlicet haereticorum more, profanas vocum novitates exquirens. Qui, ut beatus dicit Gregorius, dum laudari tanquam de excellenti ingenio cupiunt, quasi nova quaedam proferunt, quae in antiquorum Patrum libris veteribus non tenentur. Sicque fit ut, dum videri sapientes desiderant, miseris suis auditoribus stultitiae semina spargant. Rectius autem Boetius quam Gothescalcus, imo recte Boetius, quia non recte Gothescalcus, personae definitionem ex sapientum sententiis nobis protulit dicens: « Persona dicta est a personando; circumflexa penultima. Quod si acuatur antepenultima, apertissime videbitur a sono dicta: » Et item: « Hoc interim 125.0586A| constet, quod inter naturam personamque differre praediximus: quoniam natura est cujuslibet substantiae specificata proprietas, persona vero rationabilis naturae individua subsistentia. Non igitur, ut Gothescalcus mendaciter adinvenit, ideo dicitur in Deo persona, quod per se sit una. Exponat enim quid velit addere, cum dicit quod per se sit una. Et si dixerit iterato, licet absurdum sit, per se una persona, ut per se sit Pater, per se Filius, per se Spiritus sanctus, non stabit, quia licet Pater solus sit in paternitatis persona, Filius solus sit de Patre, id est de substantia Patris natus, Spiritus sanctus solus de Patre procedat et Filio, tamen relative Pater ad Filium, Filius ad Patrem, Spiritus sanctus, quod Patris et Filii Spiritus sit, dicitur. » Unde S. Augustinus in libro 125.0586B| sexto (cap. 7) de Trinitate dicit: « Non invenitur quomodo dici possit aut Pater solus, aut Filius solus, cum semper atque inseparabiliter et ille cum Filio sit, et ille cum Patre, non ut ambo sint Pater, aut ambo Filius, sed quia semper invicem, neuter solus. » Quod et de Spiritu sancto sentiendum est. Si dixerit: Ideo dicitur in Deo persona, quod per se sit una deitas vel substantia, vel aliquid hujusmodi, hoc catholica fides non recipit, quoniam una eademque deitas, quae Trinitatis est unitas, tota in singulis, tota est in tribus simul personis. Quapropter non debuerat dicere, exponens quare dicitur persona, per se, sed potius ad se, eo sensu sicut Augustinus in libro septimo de Trinitate dicit: Videlicet quia Pater et Filius et 125.0586C| Spiritus sanctus in Trinitate relative dicuntur: persona vero Patris, vel Filii, vel Spiritus sancti ad se dicitur. « Non, inquit Augustinus in praefato libro (lib. VII de Trin., c. 6), aliud est Deo esse, aliud personam esse, sed omnino idem. Nam esse ad se dicitur, persona vero relative, videlicet cum dicitur Pater vel Filius vel Spiritus sanctus; et sicut substantia Patris ipse Pater est, non quo Pater est, sed quo est: ita et persona Patris non aliud quam ipse Pater est. Ad se quippe 524 dicitur persona, non ad Filium, vel ad Spiritum sanctum, sicut ad se dicitur Deus, et magnus, et bonus, et justus, et si quid aliud hujusmodi; et quemadmodum hoc illi est esse, quod Deum esse, magnum esse, quod bonum esse, ita hoc illi est esse, quod personam 125.0586D| esse. Cur ergo non haec tria simul unam personam dicimus, sicut unam essentiam et unum Deum, sed tres dicimus personas, cum tres deos aut tres essentias non dicamus, nisi quia volumus vel unum aliquod vocabulum servire huic significationi qua intelligitur Trinitas, ne omnino taceremus interrogati quid tres, cum tres esse fateremur? Neque cum quislibet audierit Patrem solum Deum, separet inde Filium, aut Spiritum sanctum. Cum eo quippe solus Deus est, cum quo et unus Deus est: quia et Filium cum audimus, solum Deum sine ulla separatione Patris aut Spiritus sancti oportet accipere; atque ita dicat unam essentiam, ut non existimet aliud alio vel majus, vel melius, vel aliqua 125.0587A| ex parte diversum. Non tamen ut Pater ipse sit et Filius et Spiritus sanctus, et quidquid aliud ad alterutrum singula dicuntur, sicut Verbum quod non dicitur nisi Filius, aut donum quod non dicitur nisi Spiritus sanctus: propter quod etiam pluralem numerum admittunt, sicut in Evangelio scriptum est, Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Et unum dixit, et sumus. Unum, secundum essentiam, quod idem Deus; sumus, secundum relativum, quod ille Pater, hic Filius. Et in libro decimo quinto (lib. XV de Trin., c. 17): Spiritus quoque sanctus secundum Scripturas sanctas, nec Patris est solius, nec Filii solius, sed amborum, et ideo communem, qua se invicem diligunt Pater et Filius, nobis insinuat charitatem. Et sicut sapientia et Pater et Filius et 125.0587B| Spiritus sanctus dicitur, et simul omnes non tres sed una sapientia: ita et charitas et Pater dicitur et Filius et Spiritus sanctus, et simul omnes una charitas: sic enim Pater Deus, et Filius Deus, et Spiritus sanctus Deus, et simul omnes unus Deus. » Unde et inseparabilis est, etiam in personis, sancta Trinitas sensu intelligenda. Et qui hanc etymologiam in persona mendaciter adinvenit, forte ut solet prave interpretabitur verba Boetii, dicentis in libro de Trinitate: « In rerum, inquit, numero non facit pluralitatem unitatum repetitio. Velut si de eodem dicam, gladius unus, mucro unus, ensis unus; velut si dicam, Sol, sol, sol, non tres soles effecerim, sed de uno toties praedicatur. Non igitur si de Patre ac Filio et Spiritu sancto tertio praedicatur Deus, 125.0587C| idcirco trina praedicatio numerum facit. Et ut de persona compilavit quia dicit, Sicut Deus dicitur trinus et unus, ita deitas debet et valet dici catholice trina et una. » Forte dicet: Ideo dicitur Deus trinus, quasi ter unus, et dicitur deitas trina, id est ter una. Contra quem hinc et se et nos defendat Boetius sine nulla interpositione subsequens cum dicit: « Non igitur si de Patre ac Filio et Spiritu sancto tertio praedicatur Deus, idcirco trina praedicatio numerum facit. Hoc enim illis, 525 ut dictum est, imminet, qui inter eos distantiam faciunt meritorum. » Et paulo superius: « Ubi vero nulla est differentia, nulla est omnino pluralitas, quare nec numerus, igitur unitas tantum. « Nam quod tertio repetitur Deus cum Pater et Filius et Spiritus 125.0587D| sanctus nuncupatur, tres unitates non faciunt pluralitatem numeri in eo quod ipsae sunt, id est in deitate, sicut inferius paulo demonstrat dicens: Catholicis vero nihil in differentia constituentibus, ipsamque formam ut est esse ponentibus, neque aliud esse quam est ipsum quod est opinantibus, recte repetitio de eodem quam enumeratio diversi videtur esse cum dicitur, Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus, atque haec Trinitas unus Deus, velut ensis, atque mucro, et gladius, unus gladius, velut sol, sol, sol, unus sol. Non vero ita dicitur Pater et Filius et Spiritus sanctus, quasi multivocum quiddam. Nam mucro, et ensis, et gladius, et ipse est et idem, Pater vero ac Filius et 125.0588A| Spiritus sanctus, idem equidem est, non ipse. Non est igitur inter eos in re omni differentia quare subintret numerus, quem ex subjectorum diversitate confici superius explanatum est. Et hoc idem Dominus demonstrat in Evangelio, quod sub hoc sensu tradunt omnes doctores catholici, cum dicitur: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Non dicit in nominibus, sed in nomine, quia unum nomen unius Dei est, Pater et Filius et Spiritus sanctus, de quo scriptum est: Audi, Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus est (Deut. VI, 5). Quapropter et si potest dici in personis Deus trinus, quasi quodammodo ter unus, quia Pater Deus, Filius Deus, Spiritus sanctus Deus, unius ejusdemque 125.0588B| essentiae deitatis, quae est unitas trinitatis, tota in singulis, tota in tribus simul personis: non tamen potest catholice dici deitas trina, quasi ter una, quia una et indiscreta natura Patris et Filii et Spiritus sancti non est terna, vel trina, sive ter una in singulis, non est terna, el trina, seu ter una in tribus, sed una et eadem, tota plena atque perfecta semper in singulis, tota plena atque perfecta in tribus simul personis, quae in se non habet numerum, nec in personis, in quibus relative dicitur Trinitas, aliquam differentiam. Trina quippe et trinitas habent vel numerus sunt, ut superius catholicorum verbis ostendimus. Unde cum ter sanctum hymnum offerimus, terque coadorandam deitatem cum supernis et coelestibus virtutibus conglorificamus, 125.0588C| dicentes Sanctus, Sanctus, Sanctus, subsequimur Dominus Deus sabaoth, non Domini Dei sabaoth, et; Pleni sunt coeli et terra gloria tua, non gloria vestra, corde credentes ad justitiam, ore confitentes ad salutem cantamus. Sic enim sentit et scripsit Dionysius Areopagites, et Cyprianus; sic Basilius Cappadocus, sic Gregorius Nazianzenus, sic Gregorius Nyssensis, sic Joannes Constantinopolitanus, sic Timotheus et Cyrillus Alexandrini episcopi; sic Epiphanius Cyprius, sic Hilarius et Augustinus, sic Hieronymus et 526 Prosper; sic Leo et sanctus Gregorius Romani pontifices, et Beda magister egregius, quorum omnia cum quibusdam testimonia, quae ex eorum libris poteramus colligere, hic propter multiplicitatem et magnitudinem voluimus 125.0588D| annotare, omisimus, scientes quia quibus ista non suffecerint, nec plura proderunt. Et non est mirum, si talia ut praemisimus dicit, qui ab ineunte aetate semper vocum novitates exquisivit, et adhuc semper inquirit, quatenus talia dicens quae nemo aliud dicit, innotesci et si non de bonis vel de pessimis possit. Nam et inter alia haeretica sua dicta haec dicit:
- XVII.
÷ « Quando, inquiens, singillatim loquimur ad unamquamque ex Trinitate personam, non tunc prorsus ad totam Trinitatem loquimur. Verbi gratia, Deo Patri utique lumini dicimus: In lumine tuo videbimus lumen, hoc est in filio tuo Spiritum 125.0589A| sanctum. Item Filio: Unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae. Item Spiritui sancto: Nunc sancte nobis Spiritus, unus Patris cum Filio: Quapropter quando singillatim solitarie sic supplicamus, et impetrasse nos, vel impetrare, vel impetraturos esse cognoscimus, aut sentimus, aut credimus, suppliciter eidem personae, cui tunc supplicavimus atque supplicamus, dicere debemus: Tibi Deo gratias, et cum ipsa persona caeteris duabus pariter: Vobis Deo gratias. Est enim de tribus his personis in pronominibus et verbis rite pluralitas receptibilis; quod probatur illa sententia Patris: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Non ait faciam, quia non est ipse solus modo Pater, modo Filius, modo Spiritus sanctus, sicuti somniant 125.0589B| Sabelliani. Nec ait ad imagines et similitudines nostras, quia non tres dii, ceu latrant Ariani; sed, Faciamus ad imaginem et similitudinem nostram: quia revera Dominus Deus noster trinus et unus est, quemadmodum credunt et confitentur catholici, veri videlicet Christiani. Quin etiam de duabus ex Trinitate personis a Deo Dei Filio numerus dicitur pluralis, Ego et Pater unum sumus. Et, Ut sint unum, sicut et nos unum sumus, et ut ipsi in nobis sint. Hinc et ego dixi crebro Spiritui sancto: Veni, benedicte Deus, Domine Paraclite, veni missus a benedicto Deo Domino Paraclito, in nomine benedicti Dei Domini paracliti, et ut sit semper omnis honor, laus, et gloria merito vobis benedicto Deo Domino paraclito, trino et 125.0589C| uni, vestroque simul benedicto nomini, necnon et numini, Amen. »
ΧΡ. Haec autem nunquam per ullius haeretici linguam serpentem antiquum sibilasse, nisi per os Gothescalci, audivimus; nusquam nisi in suis scriptis legimus, in quibus caecitatem illius vehementissime obstupescentes horremus, quia de scripturis et catholicorum dictis approbat Patris et Filii et sancti Spiritus unitatem ponens: In lumine tuo videbimus lumen. Et, Unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae, quo sanctus Spiritus designatur, et de verbis sancti Ambrosii dicens: Nunc, sancte nobis Spiritus, unus Patris cum Filio, Et mox subjungit: Quapropter quando singillatim solitarie supplicamus uni de Trinitate personae, 125.0589D| suppliciter eidem personae, cui tunc 527 supplicacavimus atque supplicamus, dicere debemus: Tibi Deo gratias, et cum ipsa persona caeteris duabus pariter: Vobis Deo gratias. Unde illi referendum est quod de hujusmodi dicit Apostolus, dicentes se sapientes, stulti facti sunt (Rom. I, 22). Quid enim stultius quam talia proferre, quae nusquam prolata invenit, nunquam a quocunque dicta audivit? Et quod perstultum est, ad suam confirmandam sententiam talia Scripturarum testimonia protulit, quibus ipsa ejus sententia manifeste destruitur, et velut phreneticus funem portat quo vinciatur, et gladium porrigit quo interficiatur. Gladium, Apostolus inquit, Spiritus, quod est verbum Dei (Ephes. VI, 17). Scripturae quippe 125.0590A| sanctae modo de Patre tantum loquuntur, ut: Quam magnificata sunt opera tua, Domine (Psal. XCI, 6); modo tantum de Filio, qui est Dei virtus et Dei sapientia, quae dicit: Gyrum coeli circuivi sola (Eccli. XXIV, 8); modo de Spiritu sancto, ut: Spiritus Domini replevit orbem terrarum (Sap. I. 7); modo de Patre tantum et Filio, ut Omnia in sapientia fecisti (Psal. CIII, 24); et, apud te est, Domine, fons vitae (Psal. XXV, 10); et Nonne Deo subjecta erit anima mea? ab ipso enim salutare meum. Nam et ipse Deus meus, et salutaris meus (Psal. LXI, 2); qui dicit: Ego a Patre exivi (Joan. XVI, 28); et: A Deo processi (Joan. VIII, 42); et item psalmus: In Deo salutare meum, et gloria mea (Psal. LXI, 8); sicut et ipse Filius dicit: Ego in Patre, et Pater in me est (Joan. X, 38); et: Ego et Pater 125.0590B| unum sumus (Joan. X, 30). Modo etiam Spiritus sancti faciunt mentionem, ut: In lumine tuo videbimus lumen (Psal. XXXV, 10), id est in Filio tuo Spiritum sanctum, qui aequaliter totus procedit a Patre, totus procedit a Filio, totus in Patre manet, totusque manet in Filio, et est amborum Spiritus, ac quaedam Patris Filiique communio. Et item in Psalmis, totam sanctam et inseparabilem Trinitatem singillatim et apertissime nominans: Verbo, inquit, Domini coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXII, 6). Hic Trinitas manifestissime declaratur, Dominus, Verbum, Spiritus Domini Patris et Verbi; quae tota Trinitas unus est Deus, quod et Dominus in Evangelio demonstrat dicens: Ite, baptizantes in nomine Patris, et Filii et Spiritus sancti 125.0590C| (Matth. XXVIII, 19). In nomine, inquit, non in nominibus, ut et unum Deum per indistinctum divinae essentiae nomen ostenderet, et personarum discretionem suis demonstratam proprietatibus edoceret. Sic et beatus David plenus Spiritu sancto distinxit, sed deitate inseparabiles personas non separavit, cum postquam locutus ad Patrem: Quam magnificata sunt opera tua, Domine (Psal. XCI, 6), Filium quoque commemorans dixit: Omnia in sapientia fecisti, et subjungens, impleta est terra possessione tua (Psal. CVIII, 24), nullam pluralitatem in singularitate deitatis sanctae et inseparabilis Trinitatis more Gothescalci adjecit, nec personae quam non nominaverat ingratus esse pertimuit. Similiter quando dixit: In lumine tuo videbimus lumen; praetende misericordiam 125.0590D| tuam scientibus te (Psal. XXXV. 10), singulari numero, et non praetendite plurali subjecit. Quando etiam dixit: Verbo Domini coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXII, 6), singularem numerum, et non pluralem, de eadem Trinitate loquens, subjecit dicens: Congregans sicut in utre aquas maris (Psal. XXXII, 7). Aquas maris quasi in utre Dominus, sancta 528 videlicet et inseparabilis Trinitas, Pater et Filius et Spiritus sanctus, quorum sicut una est divinitas ita et una operatio, congregat, cum miro moderamine cuncta disponens, in suis clausas cordibus carnalium minas frenat. Uter quippe carnalis est cogitatio. Aquae ergo maris in utre congregatae sunt, cum amaritudo perversae menti 125.0591A| non erumpit exterius in vocem pravae libertatis. Sic et beatus Ambrosius multoties in hymnis suis aliquando Patris personam, aliquando Filii, aliquando Spiritus sancti, aliquando tres sanctae Trinitatis personas alloquens, semper unum Deum unius deitatis sanctam Trinitatem, et non Patrem sine Filio et Spiritu sancto, non Filium sine Patre et Spiritu sancto, non Spiritum sanctum sine Patre et Filio intelligi, credi, et praedicari debere demonstrat. Ut de pluribus pauca dicamus, obsecrantes lectorem, ut si ejus vel aliorum catholicorum verba in hoc nostrae servitutis opusculo saepius repetita invenerit, non inde mihi succenseat, quod in nominatissimorum virorum scriptis inveniet. Ait enim beatus Ambrosius: Somno refectis artubus, spreto cubili surgimus. 125.0591B| Nobis pater canentibus, adesse te deposcimus et sic per totum illum hymnum Patris personam exorat, sed non sine Filio et Spiritu sancto; et item per totum alium hymnum ad Filii personam loquitur dicens: Christe, qui lux es et dies, noctis tenebras detegis. et item, personam sancti Spiritus alloquitur, quem non sine Patre et Filio esse demonstrans dicit: Nunc, sancte nobis Spiritus, unus Patris cum Filio. Aliquando Patris et Filii personarum tantum mentionem faciens dicit:
Aurora cursus provehat, aurora totus prodeat.
In Patre totus Filius, et totus in Verbo Pater. et item:
125.0591C| Consors paterni luminis, lux ipse lucis et dies.
Noctem canendo rupimus, adesto postulantibus, Aliquando Filii et Spiritus sancti personas demonstrat dicens:
Christusque nobis sit cibus, potusque nostra sit fides,
Laeti bibamus sobrie ebrietate Spiritus. et item:
Christe, virtutum Domine, non ex virili semine,
Divinitatis unius, consorsque sancti Spiritus. Aliquando totas tres sanctae Trinitatis personas singillatim efferens, unius deitatis sanctam esse Trinitatem demonstrat, dicens:
Splendor paternae gloriae, de luce lucem proferens,
Lux lucis et fons luminis, diem dies illuminans.
Verusque sol illabere, micans nitore perpeti,
125.0591D| Jubarque sancti Spiritus infunde nostris sensibus.
Votis vocemus te Patrem, Patrem perennis gloriae,
529 Patrem potentis gratiae, culpam releget lubricam. Et sive ad Patris personam, sive ad Filii, sive ad Spiritus sancti loquatur, singularem semper numerum subjicit, et non timet, ut Gothescalcus, caeteris personis esse ingratus, nec dicit ad alias personas, Vobis Deo gratias, sed dicit:
Perennes laudes dicimus, Patri Deo cum Filio,
Qui est vocatus ex Aegypto per suos famulos Deus.
Renati sancto Spiritu, lumen videmus muneris.
Sic te sequentes Dominum salvi erimus jugiter. Et item,
Christum rogemus, et Patrem Christi, Patrisque Spiritum.
Unum potens per omnia fove precantes, Trinitas. 125.0592A| Et in primo libro (cap. 5) de Fide dicit: « Jungat honorificentia Patri Filium, quem divinitas junxit; non separet impietas, quem generationis proprietas copulavit. » Et in libro I (lib. I, c. 3) de Spiritu sancto: « Si Christum dicas, et Deum Patrem, a quo unctus est Filius, et ipsum qui unctus est Filium, et Spiritum quo unctus est designasti. Scriptum est enim, Hunc Jesum a Nazareth, quem unxit Deus Spiritu sancto (Act. X, 78). Et si Patrem dicas, et Filium ejus, et spiritum oris ejus pariter indicasti, si tamen id etiam corde comprehendas. Et si Spiritum dicas, et Deum Patrem a quo procedit Spiritus, et Filium quia Filii quoque est Spiritus, nuncupasti. Et non dehonoratur Pater sine Filio, nec Filius sine Patre, nec Spiritus sanctus sine Patre et Filio. » Hinc item 125.0592B| beatus Ambrosius in eodem libro (cap. 3 sub finem): « Cur, inquiens, dixerit Dominus, Qui blasphemaverit in filium hominis, remittetur ei: qui autem blasphemaverit in Spiritum sanctum, nec hic, nec in futurum remittetur ei (Marc. III, 28), diligenter adverte. Nunquid alia offensa Filii, alia Spiritus sancti? Sicut enim una divinitas, sic una injuria. » Et paulo post: « Non potest ibi exoratio esse veniae, ubi sacrilegii plenitudo est: quia qui Spiritum sanctum negavit, et Deum Patrem negavit et Filium. » Et orans idem beatus Ambrosius: Nunc, sancte nobis Spiritus, unus Patris cum Filio, Dignare promptus ingeri nostro refusus pectori. bene intellexit, unum esse Deum Spiritum sanctum cum Patre et Filio, qui non refunditur humano pectori 125.0592C| sive Patre et Filio, quia sicut una est divinitas, ita et una est voluntas, atque potestas, et operatio Patris et Filii et Spiritus sancti. Quod male intellexit Gosthescalcus spiritu maligno repletus, proferens testimonium de hoc hymno: « Quando, inquit, singillatim solitarie sic supplicamus, suppliciter eidem personae, cui tunc supplicavimus, dicere debemus: Tibi Deo gratias, et cum ipsa persona caeteris duabus pariter: Vobis Deo gratias, ne simus caeteris duabus personis ingrati. » Contra quae blasphema beatus Ambrosius in libro secundo de Fide (cap. 4, ante medium) dicit: « Didicimus unam Patris et Filii esse imaginem, unam similitudinem, unam 530 sanctificationem. Didicimus unam operationem, unam gloriam, unam quoque divinitatem. Unus 125.0592D| ergo et solus Deus, quia Scriptum est, Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Matth. IV, 10). » Testimonium quippe, quod in hac blasphemia sua Gothescalcus, ad suam confirmandam sententiam, ex Genesi prave exponens protulit: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, ita beatus Ambrosius in libro primo (cap. 7) de Fide exposuit: « Cui, inquiens, dicit Pater, Faciamus hominem, nisi ad eum quem verum Filium sciret? in quo nisi in vero suam imaginem recognosceret? Non est unum adoptivus et verus, nec Filius diceret unum sumus, si se cum uno qui verus non erat ipse conferret. Faciamus ergo dicit Pater, qui dixit verus est. Potestne ergo verus non esse ille qui fecit, et 125.0593A| quod dicenti defertur facienti negatur? Quomodo autem, nisi Filium verum sciret, committeret ei voluntatis suae unitatem, et operis veritatem? Cum enim eadem faciat Filius opera quae Pater facit, et quos vult vivificet Filius sicut scriptum est, nec indifferens potestate, et liber est voluntate. Ita unitas servatur, quia et virtus Dei in divinitatis proprietate est, et libertas non in aliqua differentia, sed in unitate est voluntatis. » Et beatus Augustinus, licet Gothescalcus de eo loquens multoties inculcare soleat dicens, Augustinus noster, peregrinus ab eo corde, ore, et opere, sensus humilitate, et fide, longe aliter haec testimonia, unum de Evangelio, alterum de Genesi, in septimo libro (cap. 5) de Trinitate exposuit dicens: « Non, inquit, major essentia est 125.0593B| Pater et Filius et Spiritus sanctus simul, quam solus Pater aut solus Filius, sed tres simul illae subsistentiae, sive personae, si ita dicendae sunt, aequales sunt singulis, quod animalis homo non percipit. Non enim potest cogitare nisi moles, et spatia, vel minuta, vel grandia, volitantibus in animo ejus phantasmatis, tanquam imaginibus corporum. Ex qua immunditia donec purgetur, credat in Patrem et Filium et Spiritum sanctum, unum Deum, solum, magnum, omnipotentem, bonum, justum, misericordem, omnium visibilium et invisibilium conditorem, et quidquid pro humana facultate digne vereque dici potest. Neque cum audierit Patrem solum Deum, separet inde Filium aut Spiritum sanctum. Cum eo quippe solus Deus, cum quo et unus Deus est; quia et Filium 125.0593C| cum audimus solum Deum, sine ulla separatione Patris aut Spiritus sancti oportet accipere. Atque ita dicat unam essentiam, ut non existimet aliud alio vel majus, vel minus, vel aliqua ex parte diversum. Non tamen ut Pater ipse sit et Filius et Spiritus sanctus, et quidquid aliud ad alterutrum singula dicuntur, sicut Verbum, quod non dicitur nisi Filius, aut donum, quod non dicitur nisi Spiritus sanctus. Propter quod etiam pluralem numerum admittunt, sicut in Evangelio scriptum est: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30), et unum dixit, et sumus: unum secundum essentiam, quod idem Deus; sumus secundum relativum, quod ille Pater, hic Filius. Aliquando et tacetur 531 unius essentiae, et sola pluraliter relativa 125.0593D| commemorantur. Veniemus ad eum, ego et Pater, et habitabimus apud eum (Joan. XIV, 24.) Veniemus et habitabimus, pluralis est numerus, quia praedictum est Ego et Pater, id est Filius et Pater, quae relative ad invicem dicuntur. Aliquando latenter omnino, sicut in Genesi, Faciamus hominem ad similitudinem nostram (Gen. I, 26), et Faciamus et nostram pluraliter dictum est, et nisi ex relativis accipi non potest. Non enim ut facerent dii, aut ad imaginem et similitudinem deorum, sed ut facerent Pater et Filius et Spiritus sanctus ad imaginem Patris et Filii et Spiritus sancti, ut subsisteret homo imago Dei, Deus autem Trinitas. Sed quia non omni modo aequalis fiebat illa imago Dei, tanquam non ab illo 125.0594A| nata, sed ab eo creata, hujus rei significandae causa ita imago est, ut ad imaginem sit, id est non aequatur parilitate, sed quadam similitudine accedit. Non enim locorum intervallis, sed similitudine acceditur ad Deum, et dissimilitudine receditur ab eo. » Et in libro duodecimo (cap. VI): « Dixit enim Deus, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26). Paulo post autem dictum est, et fecit Deus hominem ad imaginem Dei. Nostram certe, quia pluralis est numerus, non recte diceretur, si homo ad unius personae imaginem fieret, sive Patris, sive Filii, sive Spiritus sancti. Sed quia fiebat ad imaginem Trinitatis, propterea dictum est ad imaginem nostram. Rursum autem, ne in Trinitate credendos arbitraremur tres deos, cum sit eadem Trinitas 125.0594B| unus Deus, Et fecit, inquit, Deus hominem ad imaginem Dei: pro eo ac si diceret, ad imaginem suam. » Hic manifeste ostendit sanctus Augustinus mentiri et haeretice loqui Gothescalcum, qui dicit: « Quando singillatim solitarie supplicamus uni ex Trinitate personae, suppliciter eidem personae, cui tunc supplicavimus atque supplicamus, dicere debemus: Tibi Deo gratias, et cum ipsa persona caeteris duabus pariter, Vobis Deo gratias. » Scriptum est enim et in Lege et in Evangelio: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies. Unde Ambrosius in libro secundo de Fide (cap. 4, ante medium): « Didicimus unam Patris et Filii esse imaginem, unam similitudinem, unam sanctificationem; didicimus unam operationem, unam gloriam, unam 125.0594C| quoque divinitatem. Unus ergo et solus Deus, quia scriptum est, Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Matth. IV, 10). Unus Deus, non ut ipse sit Pater et Filius, sicut impius Sabellius asserit: sed quia Patris et Filii Spiritusque sancti una divinitas sit. Ubi autem una divinitas, una voluntas, et una praeceptio. » Et Augustinus in epistola ad Maximum (epist. 66, sub initium): « Si et Patri et Filio et Spiritui sancto latria debetur et exhibetur a nobis, de qua dictum est, Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Deut. VI, 3), procul dubio Dominus Deus noster, cui soli per latriam servior debemus, non est Pater solus, nec solus Filius, nec solus Spiritus sanctus, sed ipsa Trinitas unus Deus solus, Pater et Filius et Spiritus sanctus. Non quo 125.0594D| ipse sit Pater qui Filius, vel Spiritus sanctus ipse sit aut Pater 532 aut Filius: cum sit in illa Trinitate Pater Filii solius, et Filius Patris solius, Spiritus autem sanctus et Patris et Filii sit Spiritus. Sed propter unam eamdemque naturam, atque inseparabilem vitam, ipsa Trinitas, quantum ab homine potest, fide praecedente intelligatur unus Dominus Deus noster, de quo dictum est, Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies. » Et in libro de Doctrina Christiana (lib. I, c. 3): « Trinitas haec unus Deus, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia. Ita Pater et Filius ac Spiritus sanctus, et singulus quisque horum, plena substantia, et simul omnes una substantia. Pater nec Filius est, nec Spiritus 125.0595A| sanctus; Filius nec Pater est, nec Spiritus sanctus; Spiritus sanctus nec Pater est, nec Filius. Sed Pater tantum Pater, et Filius tantum Filius, et Spiritus sanctus tantum Spiritus sanctus. Eadem tribus aeternitas, eadem incommutabilitas, eadem majestas, eadem potestas. In Patre unitas, in Filio aequalitas, in Spiritu sancto unitatis aequalitatisque concordia. Et tria haec unum propter Patrem, aequalia omnia propter Filium, connexa omnia propter Spiritum sanctum. » Et in tractatu psalmi quinti: « Et haec Trinitas nonnisi unus Deus: quia cum dixisset Apostolus, Ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia, Trinitatem ipsam insinuasse creditur, nec tamen subjecit, ipsis gloria, sed ipsi gloria. Soli ergo Deo Patri et Filio et Spiritui sancto una debetur 125.0595B| adoratio, gloria, et servitus, et gratiarum actio, et non separatim, ut Gothescalcus blasphemat: quia ut item Augustinus in libro quinto, et in libro octavo de Trinitate dicit: Quidquid substantialiter in Patre et Filio et Spiritu sancto dicitur, non pluraliter, sed singulariter dici debet et accipi, ut Deus magnus, bonus, omnipotens, sicut scriptum est, Tu es Deus solus (Psal. LXXXV, 10); et, Nemo bonus nisi unus Deus (Luc. XVIII, 19). » Uni igitur et soli Deo et una gloria, et una gratiarum actio debetur, ut idem Augustinus alibi monstrat dicens: Una est igitur Patris et Filii et Spiritus sancti essentia, in qua non est aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus sanctus, quamvis personaliter sit alius Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctus. Quod nobis maxime in ipso 125.0595C| sanctarum Scripturarum demonstratur initio, ubi Deus dicit: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26). Cum enim singulari numero dixit imaginem, ostendit unam naturam esse, ad cujus imaginem homo fieret. Cum vero dicit pluraliter nostram, ostendit Deum, ad cujus imaginem homo fiebat, non unam esse personam. Si enim illa una essentia Patris et Filii et Spiritus sancti una esset persona, non diceretur ad imaginem nostram, sed ad imaginem meam; nec dixisset, Faciamus, sed, Faciam. Si vero in illis tribus personis tres essent intelligendae vel credendae substantiae, non diceretur ad imaginem nostram, sed ad imagines nostras. Ad unam quippe imaginem unius Dei homo factus dicitur, ut una sanctae Trinitatis essentialiter 125.0595D| divinitas intimetur. De exemplo autem evangelico, Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30), 533 Ambrosius scribit (lib. I de Fide, cap. 1): « Unum, inquiens, dixit, ne fiat discretio potestatis et naturae: sumus addidit, ut Patrem Filiumque cognoscas, quod perfectus Pater perfectum Filium genuisse credatur, et Pater ac Filius unum sint, non personarum confusione, sed unitate naturae. » Et Augustinus in libro contra quinque haereses: « Pereant, inquit, vaniloqui et mentis seductores, Arianus et Sabellianus. Nam Ego et Pater unum sumus. Non dixit, Ego et Pater unum sum, sed ego et Pater unum sumus. Quod dico unum, audiat Arianus; quod dico sumus, audiat Sabellianus. Non dividat Arianus 125.0596A| unum, non deleat Sabellianus sumus, sed ambo veniant, et sint etiam ipsi in nobis unum, sicuti ego et Pater unum sumus. Ergo si Pater et Filius sunt, imo quia indubitanter unum sunt, non duo sed unus Deus, et reliqua quae ibi prosequitur. » Et item de alio Evangelii quod posuit testimonio, Ut sint unum, sicut et nos unum sumus (Joan. XVII, 21), Augustinus dicit: « Illi in sua natum unum in charitate, nos in nostra unum sumus in unitate substantiae et gloriae. Ego in eis, et tu in me. Ego in eis sicut caput in membris, et tu in me sicut Pater in Filio; ut sint consummati in unum, id est perfecti, quod perficiet qui nos voluit unum esse in se et per se; ut cognoscat mundus quia tu me misisti, et dilexisti eos sicut et me dilexisti (Joan. XVII, 23). 125.0596B| Dilexisti eos, ut essent quod non erant; dilexisti me, ut essem quod semper fui; dilexisti me sicut unicum, illos utique sicut adoptivos. Dilexisti eos, ut per me in te essent; dilexisti me, ut per te in te essem. » Contra hoc quod solus inter omnes haereticos dixisse legitur: « Qui dicit unicuilibet personae, Tibi Deo gratias, atque aeque caeteris duabus personis: Vobis Deo gratias, revera catholicus est, ac verus utique Christianus, et hinc se crebro dixisse fatetur Spiritui sancto: Veni, benedicte Deus Domine paraclite, veni missus a benedicto Deo Domino paraclito, in nomine benedicti Dei et Domini paracliti; et: Sit semper omnis honor, laus, et gloria merito vobis benedicto Deo Domino paraclito trino et uni, vestroque simul benedicto nomini, 125.0596C| necnon et numini. Amen. » Sanctus Gregorius loquens in homilia decima sexta Ezechielis prophetae, aliter quam Veteris ac Novi Testamenti electi Dei homines senserunt eum sentire convincit, dicens: « Spiritales, inquit, illi Patres omnipotentem Deum Trinitatem ita esse crediderunt, sicut eamdem Trinitatem novi Patres aperte locuti sunt. Isaias namque audivit angelica agmina in coelo clamantia, Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus sabaoth (Isa. VI, 3). Ut enim personarum Trinitas monstraretur, tertio sanctus dicitur; sed ut una esse substantia Trinitatis appareat, non Domini sabaoth, sed Dominus esse perhibetur. Quod David quoque similiter sentiens ait: Benedicat nos Deus Deus noster, benedicat nos Deus (Psal. LXVI, 8), qui 125.0596D| cum tertio dixisset Deum, ut unum hunc esse ostenderet, subdidit: Et metuant eum omnes fines terrae. Paulus quoque loquitur dicens: Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia. Ex ipso, videlicet 534 ex Patre; per ipsum, per Filium; in ipso autem, in Spiritu sancto. Quem ergo ipsum cum tertio dixisset, adjunxit: Ipsi gloria in saecula saeculorum. Qui enim non dicit ipsis, sed ipsi, dicendo ter ipsum, distinxit personas, et subjungendo ipsi gloria, non divisit substantiam. » Quo contra Gothescalcus, quasi altius se intelligere efferens sanctae Trinitatis personarum divinitatem, quam angelicae Seraphim in coelo virtutes, inter quas et Deum nulli alii spiritus intersunt, et illa etiam agmina coelestia, 125.0597A| quae plenitudo scientiae nominantur, dignitate praecellunt. Et quasi rectius interpretans quod illae velut non intelligentes quid dicerent cantaverunt, quam Isaias, qui easdem virtutes coelestes hymnum Deo dignum cantantes audivit; et profundius sensu capiens canticum psalmi Davidici, quam ipse David, qui super seniores suos, et super omnes docentes se intellexit; et altius mente percipiens quae dans sine mente sonum Paulus dixit, qui usque ad tertium coelum raptus fuit, et in paradiso arcana verba audivit, et per quem, ut isdem confitetur, locutus est Christus, non sic insipienter, sicut videtur sibi visum fuisse, ut agmina dixerunt coelestia: Plena est omnis terra gloria ejus, vel sicut inde catholica docta cantat Ecclesia: Pleni sunt coeli et terra gloria 125.0597B| tua; non intelligens dicere: pleni sunt coeli et terra gloria vestra; et: Metuant eum, et non metuant vos omnes fines terrae; et ipsi gloria, et non vobis gloria, dixit in conclusione suae laudationis atque orationis, quin potius blasphemationis:
- XVIII.
÷ « Sit semper vobis honor, laus, et gloria, merito vobis benedicto Deo Domino paraclito trino et uni, vestroque simul benedicto nomini et numini, Amen. » Itemque post praefata subsequitur: « Cum sit ex Trinitate, ceu liquet, unaquaeque persona per se Dominus Deus. » Et paulo post: « Sicut et in Psalmo: Nonne Deo subjecta erit anima mea? de Patre dicitur, ut declarat illud quod de Filio 125.0597C| sequitur: Ab ipso enim salutare meum. Nam et ipse Deus meus et salutaris meus, hoc est Jesus meus. Ubi dum non dicitur: Nam ipse Deus meus, sed potius, et ipse Deus meus, procul dubio patefecit et patefacit Deus Spiritus sanctus, quod sicut Deus Pater est per se Deus, sic est et Filius. Igitur ubicunque tacito Dei vel Domini nomine nominatur Pater et Filius et Spiritus sanctus, ut est illud: Baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, unaquaeque persona semper Dominus Deus debet intelligi. Tale est illud: Paraclitus autem, quem mittet Pater in nomine meo. Misit namque, mittit, et mittet Deum Deus in nomine Dei. Ideo dixi non longe superius: Uni ex Trinitate personae, cui singillatim solitarie supplicamus, debere 125.0597D| dici: Tibi Deo gratias, et ne simus caeteris duabus personis ingrati, oportere subjici, Vobis Deo gratias. Quia quisquis loquens ad unam personam dicit, Tibi Trinitati Deo gratias, pene sic errat ut Judaeus et Sabellianus. Porro qui dicit, Vobis diis gratias, aut paganus est aut Arianus. At qui dicit unicuilibet personae, Tibi Deo gratias, atque aeque caeterisque duabus personis, Vobis Deo gratias, revera catholicus 535 est, ac verus utique Christianus. »
ΧΡ. Contra has antea inauditas blasphemias, sanctus Ambrosius in libro primo de Fide capite primo dicit: « Assertio, inquiens, nostrae fidei haec est, ut unum Deum esse credamus; neque, ut gentes, Filium 125.0598A| separemus; neque, ut Judaei, natum ex Patre, ante tempora et ex Virgine postea editum denegemus; neque, ut Sabellius, Patrem confundamus et Verbum, ut eumdem Patrem asseramus et Filium; neque, ut Photinus, initium Filii ex Virgine deputemus; neque, ut Arius, plures credendo et dissimiles potestates, plures deos gentili errore faciamus, quia scriptum est: Audi, Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est (Deut, VI, 4). Deus enim et Dominus nomen magnificentiae, nomen est potestatis, sicut ipse dicit: Dominus Deus nomen est mihi (Exod. III, 15), et sicut alibi propheta asserit, Dominus Deus omnipotens nomen est ei (Exod. XV; Isa. XLII). Dominus ergo et Deus, vel quod dominetur omnibus, vel quod spectet omnia, et timeatur a cunctis. Si 125.0598B| ergo unus Deus, unum nomen, una potestas, una est Trinitas. Denique ipse dicit: Ite, baptizate gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). In nomine utique, non in nominibus. » Non igitur sanctus Ambrosius uni ex Trinitate personae singillatim solitarie, sicut Gothescalcus, supplicando debere dici docuit: Tibi Deo gratias, et ne simus caeteris duabus personis ingrati, oportere subjici, Vobis Deo gratias: quia unius Dei nomen est Pater et Filius et Spiritus. Sicut Athanasius in libro primo de Fide ostendit dicens: « Haec est, inquiens, materiae formula in conclusione haereticorum, et haec tituli victoria in absolutione catholicorum, quam significat principale mandatum Dei: Euntes baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus 125.0598C| sancti (Matth. XXVIII, 19) Audi in hoc admirabile ac regale decretum, in quo omne sacramentum in deitate Trinitatis uniter continetur. Qui dixit in nomine, evidenter unam deitatem in Trinitate consistere declaravit, et quod prosecutus est, Patris et Filii et Spiritus sancti, per singula nomina singulas personas inesse distinxit. » Et item in eodem libro - « Verbo Domini coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXII, 6). Utique Verbum Filium indicavit, Dominum autem Patrem esse designavit, et spiritum oris ejus Spiritum sanctum dixit. Vides in his personis unitum esse nomen Trinitatis in natura, Psalmographo quoque approbante: Propterea unxit te Deus Deus tuus (Psal. XLIV, 6). Ecce Deum et Deum, non tamen pluraliter invenies dictum 125.0598D| in his personis deos. » Sed nec Athanasius uni singulariter personae posse supplicari, aut debere dici: Tibi Deo gratias, et caeteris personis: Vobis Deo gratias, docuit. Et item idem in libro alio de Trinitate: « Nunquid praevaricatores mandati Salvatoris apostoli effecti sunt, et contra traditionem ejus baptizaverunt tantam multitudinem? Non enim scriptum est quia baptizaverunt in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, sed tantum in nomine Domini Jesu. Sed non sunt praevaricati, absit. Nam licet Filii nomen 536 tantummodo dicatur, habet tamen Patrem et Spiritum sanctum pronuntiatum, sicut in Scripturis sanctis probavimus. Itaque et Spiritus sanctus Sabaoth dicitur, et est cum Deo et cum 125.0599A| Filio a Seraphim adoratus; propter quod haec ter dicunt Sanctus, Sanctus, Sanctus, ut Trinitatem pronuntiarent. » Hinc et sub hoc sensu hanc quaestionem beatus solvit Ambrosius. Et sanctus Augustinus, de quo Gothescalcus multoties dicit Augustinus noster, ut alienus a Gothescalco et illi contrarius, et non suus proprius vel domesticus, contra eum in libro contra quinque haereses dicit: « Qui Spiritum sanctum a Patre et Filio aeternitate et substantia vel communione separat, et qui negat Spiritum esse et Patris et Filii, plenus est spiritu immundo, vacuus Spiritu sancto. » Videtur enim separare in sancta Trinitate personas Gothescalcus, qui dicit: « Cum sit ex Trinitate, ceu liquet, una quaeque persona per se Dominus Deus, et uni ex Trinitate personae, 125.0599B| cui singillatim solitarie supplicamus dicit debere dici: Tibi Deo gratias, et ne simus caeteris personis ingrati, oportere subjici, Vobis Deo gratias. » Quopropter sicut Augustinus, de quo non jactanter et mendaciter, ut Gothescalcus, sed laetanter et veraciter catholica Ecclesia Augustinus noster dicit, in praefato libro fatetur, plenus est Gothescalcus haec dicens spiritu immundo, vacuus Spiritu sancto. Contra hoc quod dicit Gothescalcus vacuus Spiritu sancto: « Cum sit ex Trinitate ceu liquet unaquaeque persona, cui singillatim solitarie supplicamus, » per se Dominus Deus, dicit plenus Spiritu sancto Jesus Dominus Deus: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Et item: Philippe, qui videt me videt et Patrem. Quomodo tu dicis: Ostende nobis Patrem? Non credis 125.0599C| quia ego in Patre, et Pater in me est (Joan. XIV, 9, 10)? Quod beatus Augustinus eodem Spiritu sancto afflatus exponens dicit (tract. in Joan.): « Cur inseparabiles separatim desideras nosse? » Deinde non ad solum Philippum, sed ad eos pluraliter loquitur: « Verba quae ego loquor vobis, a me ipso non loquor: Pater autem in me manens ipse facit opera (ibid.). Quid est a me ipso non loquor, nisi a me ipso non sum qui loquor? Ei quippe tribuit quod facit, de quo est ipse qui facit. Pater enim Deus non est de aliquo, Filius autem Deus est quidem Patri aequalis, sed de Patre Deo. Ideo ille Deus, sed non de Deo, et lumen, sed non de lumine; iste vero Deus de Deo, lumen de lumine. » Denique adjungit, et ait: « Non creditis quia ego in Patre, et Pater in 125.0599D| me est? alioquin propter opera ipsa credite (ibid.). Antea solus Philippus arguebatur, nunc autem non ubi eum solum fuisse qui esset arguendus ostenditur: Propter opera ipsa, inquit, credite quia ego in Patre et Pater in me est. Neque enim, si separati essemus, inseparabiliter operari ulla ratione possemus. » Et in sermone ad populum, ubi exposuit quae sit irremissibilis blasphemia in Spiritum sanctum, ait ita inter caetera (de Verb. Dom. serm. 11, cap. 16): « Haec ita dicuntur, ut tamen inseparabilis intelligatur operatio Trinitatis; ita ut cum operatio Patris dicitur, non eam sine Filio et Spiritu sancto intelligatur 537 operari; et cum operatio Filii, non sine Patre et Spiritu sancto; et cum operatio Spiritus 125.0600A| sancti, non sine Patre et Filio. Satis notum est recte credentibus, vel etiam ut possunt intelligentibus, et ideo illud dictum esse de Patre, Ipse facit opera, quod ab illo sit origo etiam operum, a quo est existentia cooperantium personarum: quia et Filius de eo natus est, et Spiritus sanctus principaliter de illo procedit, de quo natus est Filius, et cum quo illi communis est idem Spiritus. » Ecce quomodo mentitur Gothescalcus, dicens Augustinum esse suum, Augustinus inquiens multoties noster. Nam claret quia Gothescalcus non est Augustini, quoniam non credit, nec dogmatizat sicut Augustinus, nec Augustinus est Gothescalci, quia dissentit a Gothescalco, et catholice sentit, quod non facit Gothescalcus, dicens quia Pater est Deus, sed 125.0600B| non de Deo, Filius est Deus, sed Deus de Deo, et non sic dicit, sicut Gothescalcus falso dicit, quia unaquaeque ex Trinitate persona per se sit Dominus Deus. Sed et testimonium, abusum a Gothescalco ad suam confirmandam sententiam, quo dicit Dominus, Paracletus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, longe aliter exponit sanctus Gregorius Spiritu sancto repletus, quam Gothescalcus spiritu immundo impletus. Ait enim beatus Gregorius in homilia Evangelii trigesima: Paracletus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quaecunque dixero vobis (Joan. XIV, 26). Nostis, plurimi fratres mei, quod Graeca locutione paracletus, Latina advocatus dicitur, vel consolator: 125.0600C| quia idcirco advocatus dicitur, quia pro errore delinquentium apud justitiam Patris intervenit. Qui unius substantiae cum Patre et Filio, exorare pro delinquentibus perhibetur, quia eos quos repleverit exorantes facit. De quo paracleto Spiritu item Dominus dicit: Cum venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre, spiritum veritatis qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me, et vos testimonium perhibebitis. (Joan. XV, 26, 27). In qua sententia notandum in primis sanctus Beda doctor mirabilis ex catholicorum verbis et sensibus in homilia Evangelii dicit, quod Dominus Spiritum veritatis et a se mittendum esse testatur, et eumdem mox a Patre procedere subjungit: non quia idem Spiritus aliter a Patre procedit, quam cum a Filio 125.0600D| mittitur; sed ideo Filius eum a se mitti, a Patre dicit procedere, ut aliam Patris, aliam suam esse personam designet, et in eadem distinctione personarum, unam esse operationem ac voluntatem suam cum Patris voluntate et operatione denuntiet. Cum enim ejusdem Spiritus gratia datur hominibus, mittitur profecto Spiritus a Patre, mittitur et a Filio; procedit a Patre, procedit et a Filio, quia et ejus missio ipsa processio est, qua ex Patre procedit et Filio. Venit et sua sponte, qui sicut coaequalis est Patri et Filio, ita eamdem habet voluntatem cum Patre et Filio communem: Spiritus enim ubi vult spirat (Joan. III, 8). Et sicut Apostolus enumeratis donis coelestibus, ait: Haec omnia operatur unus atque 125.0601A| 538 idem spiritus, dividens singulis prout vult (I Cor. XII, 11). Ut ergo singillatim Dominus Deus omnipotens, increatus, immensus, aeternus, et quidquid ad se de Deo dicitur, est Pater: sed non per se solitarie sine Filio ex sua substantia genito, et Spiritu sancto qui ex ipso Filioque procedit; ita singillatim Dominus Deus omnipotens, increatus, immensus, aeternus, et quidquid ad se de Deo dicitur, est Filius; sed non per se solitarie sine Patre ex quo est, et sine Spiritu sancto qui ex Patre et ex ipso procedit; ita singillatim Dominus Deus omnipotens, increatus, immensus, aeternus, et quidquid ad se de Deo dicitur, est Spiritus sanctus; sed non per se solitarie sine Patre et Filio ex quibus procedit. Singillatim namque et per se solitarie dicimus 125.0601B| Deum Patrem, et quidquid ad se de Deo dicitur: quia relative in hac sancta et individua atque inseparabili Trinitate singillatim singulus videlicet unus est Pater, singillatim singulus videlicet unus est Filius, singillatim singulus videlicet unus est Spiritus sanctus, et Patris et Filii et Spiritus sancti una est divinitas, deitas, natura, essentia, substantia, aequalis gloria, coaeterna majestas. Et quamvis alius sit Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctus, non est tamen diversa substantia Patris et Filii et Spiritus sancti, quia non est aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus sanctus. Et Pater et Filius et Spiritus sanctus non dicitur secundum substantiam, sed secundum relativum: quod tamen relativum non est accidens, quia non est mutabile. In Deo enim nihil 125.0601C| secundum accidens dicitur, quia nihil est in eo mutabile. Cum itaque, ut Augustinus dicit, tantus sit solus Pater, vel solus Filius, vel solus Spiritus sanctus, quantus est simul Pater et Filius et Spiritus sanctus, propter unam eamdemque individuam atque inseparabilem, plenam perfectamque substantiam, id est deitatem, quae est tota in singulis, tota in tribus simul personis: habent tamen singulae in sancta Trinitate personae aliquid proprium, quo inseparabili aequalitate aliquam in se ostendant proprietatem. Pater solus Pater, Filius solus Filius, et Spiritus sanctus solus Spiritus sanctus. Et Pater hoc habet proprium, quia ab alio non est, ac per hoc solus est in paternitatis persona, non solus in deitatis essentia. Unigenitus vero Filius Dei hoc 125.0601D| habet proprium, quod ex solo Patre consubstantialiter et coessentialiter solus genitus est, et in hoc personae suae proprietas est. Spiritus sanctus itaque hoc habet proprium, quod ex Patre et Filio aequaliter procedit, et est amborum Spiritus ejusdemque substantiae et aeternitatis cum Patre et Filio. Sed haec tria vere etiam tria sunt, ineffabiliterque tria, et essentialia tria, habentia proprietates suas. Et haec tria unum et vere unum, et hoc unum tres, sed non tres patres, nec tres filii, nec tres spiritus sancti, sed tres personae, unus Pater, unus Filius, unus Spiritus sanctus, et hi tres, id est Pater et Filius et Spiritus sanctus, unum sunt in natura, omnipotentia et aeternitate. Ideo, inquit sanctus Athanasius, unus est 125.0602A| 539 Deus quia unita est deitas, sicut per singulas personas scriptum est: et quia nullus est Deus, nisi unus, vel hoc, Audi, Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est, per singulas personas dicit unitam esse deitatem: et non, ut Gothescalcus per se solitarie uni ex trinitate personae supplicare debere dicit: Et item sanctus Athanasius dicit. (lib. I de unit. nom. Trinit.): « An ignoras quia Pater unus Deus est, et Filius unus Deus est, et Spiritus sanctus unus Deus est? Nonne unus Deus est, dum unitum nomen est in natura usiae? sic et unus Spiritus est, quia unitas est ejusdem deitas. Nam si tu per singula nomina personarum unitum nomen Spiritus ter designasti, nunquid tres spiritus dicere oportet? absit. Quod si hoc poterat dici, tale erat ut et hoc in confessione 125.0602B| deberet introduci, tres deos plurali numero nuncupari, ut jam non esset in his personis una natura divinitatis, sed unusquisque in propria vel diversa natura sua consisteret, quod absit. » « Quidquid ergo, ut beatus Augustinus dicit, ad se dicitur de Patre et Filio et de Spiritu sancto, id est quidquid dicitur quod substantiam eorum ostendit, non dicitur de alio sine alio: quia nec Pater est Deus sine Filio et Spiritu sancto, nec Filius est Deus sine Patre et Spiritu sancto, nec Spiritus sanctus est Deus sine Patre et Filio, quorum est spiritus. Si ergo interrogatus fueris de Deo, cur dicatur Pater, relative responde, Quia Filium habet: ita etiam et de Filio relative responde, ideo esse Filium quia habet Patrem, et de Spiritu sancto, quia de Patre Filioque 125.0602C| procedit, quorum est spiritus. Si etiam dictum tibi de Deo fuerit, quomodo Pater hoc est quod Filius, aut Filius hoc est quod Pater, responde, secundum substantiam hoc est Filius quod Pater, et Pater quod Filius, et Spiritus sanctus quod Pater et Filius, quia unus est Deus, et una substantia, Pater et Filius et Spiritus sanctus. Ad se enim Deus substantialiter dicitur: Ad Patrem Filius, vel ad Filium Pater, et ad Patrem et Filium Spiritus sanctus relative dicitur. Juxta personae proprietatem, non est Pater qui Filius, nec Filius qui Pater, nec Spiritus sanctus qui Pater et Filius. Juxta substantiae unitatem, hoc est Pater quod Filius, hoc est Spiritus sanctus quod Pater et Filius, id est unus Deus omnipotens. Quidquid ergo ad se ipsum dicitur Deus, et de singulis 125.0602D| personis dicitur, Patre et Filio et Spiritu sancto, et simul de ipsa Trinitate, non pluraliter, sed singulariter dicitur. » Igitur Gothescalcus perverse dicit, ut revera haereticus, « cum uni ex Trinitate personae singillatim solitarie supplicamus, debere dici: Tibi Deo gratias; et ne simus caeteris duabus personis ingrati, oportere subjici: Vobis Deo gratias. » Quo contra vir venerandus Alcuinus, in libro ex beati Augustini et caeterorum catholicorum dictis ad Carolum magnum imperatorem collecto dicit (lib. I de Trin. c. 12): « Hoc etiam atque etiam firmiter tenendum est, nihil in sancta Trinitate ad se dictum plurali numero esse dicendum, quia simplex illa summae divinitatis natura 125.0603A| singulari numero designari debet, 540 non plurali. Ac ideo nec tres deos, nec tres omnipotentes, nec tres bonos, nec tres magnos, nec tres essentias in Deo dicere fas est. Cum enim personaliter alius sit Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctus, his tamen unum est naturae nomen, quod dicitur Deus, vel substantia, vel essentia, vel omnipotentia, vel alia multa quae substantialiter non relative de eo dicuntur. Fides igitur catholica, ut Athanasius dicit, haec est, ut unum Deum in trinitate personarum et trinitatem personarum in unitate deitatis veneremur, neque confundentes personas, ut tres non sint, neque substantiam separantes, ut trina sit. Et in hac Trinitate nihil est prius, nihil posterius: nihil majus aut minus, sed totae tres personae coaeternae sibi sunt 125.0603B| et coaequales, ita ut per omnia, et unitas deitatis in trinitate personarum, et trinitas personarum in unitate deitatis veneranda est. » Plura hic poni poterant catholicorum testimonia quae lector fidelis ac devotus in suis locis praevalet invenire, contra has ipsius blasphemias, quas etiam et sacri canones cum auctore suo redarguunt et refutant. Nam canones Carthaginensis concilii sub Aurelio constituerunt, ut nemo in precibus vel Patrem pro Filio, vel Filium pro Patre nominet, et cum altari assistitur, semper ad Patrem per Filium oratio dirigatur, et quasque sibi preces describit, non eis utatur, nisi prius eas cum instructioribus fratribus contulerit. Unde in fine orationum assistentes sacro altario sancta catholica Ecclesia postulat per Christum 125.0603C| Dominum nostrum: et in fine canonis, Per Christum Dominum nostrum, per ipsum, et cum ipso, et in ipso, est tibi Deo Patri omnipotenti in unitate Spiritus sancti omnis honor et gloria, per omnia saecula saeculorum: vel ita dicit, Per Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum, qui tecum vivit et regnat Deus in unitate Spiritus sancti per omnia saecula saeculorum, Amen. Propter illud utique sacramentum, sicut in orthodoxorum dictis relegimus, quod Mediator Dei et hominum factus est homo, Christus Jesus sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech, qui per proprium sanguinem introivit in sancta, non utique manu facta exemplaria verorum, sed in ipsum coelum, ubi est in dextera Dei, et interpellat pro nobis. Hoc in eo 125.0603D| pontificatus officium interpretans Apostolus ait: Per ipsum ergo offeramus hostiam laudis semper Deo, id est fructum labiorum nostrorum confitentium nomini ejus (Hebr. XIII, 15). Per ipsum ergo hostiam laudis atque vociferationis offerimus, quia per ejus mortem reconciliati sumus cum inimici essemus. Per ipsum enim, qui pro nobis hostia dignatus est fieri, potest in conspectu Dei nostri hostia acceptabilis inveniri. Propterea nos beatus Petrus admonet dicens: Et vos tanquam lapides vivi coaedificamini in domum spiritalem, in sacerdotium sanctum offerentes spiritales hostias acceptabiles Deo per Jesum Christum (I Petr. II, 5). In qua conclusione orationum plures convincuntur haeretici, Manichaei videlicet, Sabelliani, 125.0604A| Ariani, Nestoriani, Eutychiani, Macedoniani, 541 Eudoxiani, caeteraeque pestes et tineae catholicae fidei, qui de consubstantialitate atque coaeternitate simul et aequalitate Patris et Filii et Spiritus sancti, necnon et de Incarnatione Filii Dei Domini nostri Jesu Christi, aliter quam catholica fides teneat, sentire vel dicere praesumpserunt. Dicitur etiam in fine quarumdam orationum a catholica et apostolica Ecclesia loquente ad Dominum Jesum Christum: Qui vivis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus per omnia saecula saeculorum: quod non discordat a praefato canonicae constitutionis capitulo; quia non cum Patre Filius nominatur, sed proprie in hac conclusione sanctae Trinitatis personae distinguuntur, et unitas ejusdem sanctae et individuae Trinitatis 125.0604B| substantia catholice confitetur: licet Gothescalcus scribens ad quemdam complicem suum hoc reprehendit, « Ab imperitis, inquiens, non bene dicitur, Qui vivis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, ne Filius, quod absit, esse Spiritus sancti Deus putetur. » Et quia in hoc catholicam reprehendit Ecclesiam, consequens est ut etiam reprehendat caput et auctorem ipsius dicentem ad Patrem: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te verum et solum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3); et dicat nos intelligere Patrem solum et verum Deum, et illum quem misit tantum esse Jesum Christum. Catholica autem Ecclesia cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deum Filium vivere et regnare per omnia saecula credit et confitetur: 125.0604C| et idipsum esse intelligit, Qui vivis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, quod est cum dicitur, Qui cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti vivis et regnas Deus. Sicut intelligit id ipsum esse quod Dominus in Evangelio dicit: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum et verum Deum, et quem misisti Jesum Christum; quod est: Haec est vita aeterna, ut cognoscant te, et quem misisti Jesum Christum, solum et verum Deum esse. Subsequitur autem sibi ipsi dissimilis in eodem scripto mox dicens: « Nam cum Deo Patre vivit et regnat Deus Filius, juxta illud, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1). Ecce Deus apud Deum. Pariliter etiam credimus, novimus, et 125.0604D| confitemur apud Deum Patrem, et apud Deum Filium, regnare Deum Spiritum sanctum: abest tamen deorum pluralitas, ubi est naturae, essentiae, substantiae, majestatis, potestatis, deitatis unitas et aequalitas. Et post hanc unitatis confessionem, statim componit hanc infidelem orationem dicens: Dominator Domine Deus meus, misericordia mea, Jesu Christe rex gloriae, precor te, gratis exaudi me secundum tuam divinitatem, et Patrem tuum Dominum Deum nostrum roga secundum tuam humanitatem, ut ipse noster benedictus Deus Dominus Paracletus, in nomine tuo nostri benedicti Dei Domini Paracleti, det nobis peraeque Spiritum sanctum Deum nostrum Paracletum, et sit semper omnis honor, laus, et gloria, merito vobis benedicto 125.0605A| Deo Domino Paracleto, trino 542 pariter et uni vestro simul benedicto nomini, necnon et numini, amen. Porro ne te moveat illud, quod ibi pluraliter dicitur, semper omnis honor, laus et gloria, merito vobis benedicto Deo Paracleto, trino pariter et uni, vestroque simul benedicto nomini: cognosce quia sic procul dubio congruit dici. Nam quando loquimur ad unam ex Trinitate personam, non ad Trinitatem loquimur, sed ad unum quemlibet ex Trinitate. » Et hic plura hoc modo scribit. Deiloquus autem Paulus non taliter oravit, nec nos orare taliter docuit, ut Augustinus hinc in libro de Bono perseverantiae dicit (cap. 23): « Nam quid oremus, sicut oportet nescimus; Sed ipse Spiritus, ait Apostolus, interpellat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. 125.0605B| Qui enim scrutatur corda, scit quid sapiat spiritus, quia secundum Deum interpellat pro sanctis (Rom. VIII, 26). Quid est ipse spiritus interpellat, nisi interpellare facit gemitibus inenarrabilibus, sed veracibus, quoniam veritas est Spiritus? Ipse est enim, de quo in alio loco dicit, Misit Deus Spiritum Filii sui in corda nostra clamantem: Abba, Pater (Gal. IV, 6). Et hic quid est clamantem, nisi clamare facientem? tropo illo quo dicimus laetum diem, qui laetos facit. Quod alibi manifestat, ubi dicit, Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore: sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba, Pater (Rom. VIII, 15). Ibi dixit clamantem, hic vero in quo clamamus: aperiens videlicet quomodo dixerit clamantem, id est, sicut 125.0605C| jam exposui, clamare facientem. » Non tamen iste spiritus, qui nos clamare facit Abba, Pater, ingratos nos facit, sicut Gothescalcus superius dicit, caeteris personis, id est personae Filii, et suae, cum dicimus Abba, Pater, sine nominatione Filii et ejusdem Spiritus sancti. Et item Augustinus ex Apostolo testimonium ponit dicens, « Accipimus spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba, Pater. » Quod vidit et beatus Ambrosius. Ait enim: « Et orare Deumgratiae spiritalis est, sicut scriptum est, Nemo dicit, Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 3). Hinc Augustinus et Ambrosius ex Apostoli testimonio non docent nos in oratione loquentes ad unam ex Trinitate personam postea debere dicere caeteris personis, Et vobis gratias agimus, Et vobis supplicamus. Et 125.0605D| alibi dicit Apostolus, Vos estis templum Dei vivi, sicut dicit Deus: Quoniam inhabitabo in illis, et inambulabo: et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus (II Cor. VI, 16). Has igitur promissiones habentes, charissimi, mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctificationem in timore Christi (II Cor. VII, 1). Et non timuit ingratus esse caeteris personis, Patri videlicet et Spiritui sancto, quia tantum in timore Christi nos docuit perficere sanctificationem. » Et sanctus Augustinus in libro contra Judaeos, et paganos, atque haereticos: « Quid agis, inquit, Loth sancte? Angelos vides, et non unum sed duos, et dicis, Domine? Ad unum verbum facis, unum precaris, non metuis 125.0606A| ne alteri injuriam facere videaris? absit. » Sunt et multa hinc testimonia in Scripturis tam Veteris quam Novi Testamenti. Et ut beatus Augustinus 543 in libro de Trinitate dicit: « Ubicunque in Scriptura sancta legitur solus Deus, non de qualibet persona in sancta Trinitate intelligendum est, sed de tota sancta Trinitate, quae aequaliter operatur omnia quaecunque operanda esse judicat. Unde quod in psalmis dicitur, Qui facit mirabilia magna solus (Psal. LXXVI, 13); et, Qui facit luminaria magna solus (Psal. CXXXIII, 7); et, Tu es Deus solus (Psal. LXXXV, 10); et, Nemo bonus nisi solus Deus (Luc. XVIII, 19); Audi, Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus est (Deut. VI, 4): non de solo Patre, sicut adversarii volunt, intelligitur dictum: sed de tota 125.0606B| sancta Trinitate, quae est unus solus Deus. Similiter de Patre solo non est intelligendum quod Apostolus ait, Beatus et solus potens, Rex regum et Dominus dominantium, qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem; quem nemo hominum vidit, nec videre potest (I Tim. VI, 15). In quibus verbis, nec Pater proprie nominatus est, nec Filius, nec Spiritus sanctus; sed absolute beatus et solus potens, Rex regum et Dominus dominantium, quod est unus solus, beatus, potens, invisibilis, verus Deus, ipsa Trinitas, quae aequaliter beata est, aequaliter potens, imo omnipotens, etiam et unipotens, quia una potentia est totius sanctae Trinitatis. Neque enim, quia ipse Filius alibi loquens voce sapientiae, ipse est enim sapientia Dei, ait: Gyrum coeli circuivi 125.0606C| sola (Eccli. XXIV, 8), separavit a se Patrem: quanto magis ergo non est necesse ut de Patre tantummodo, praeter Filium et Spiritum sanctum, intelligatur quod dictum est, Solus habet immortalitatem, et, lucem habitat inaccessibilem? Sic nec tantummodo de Filio, praeter Patrem vel Spiritum sanctum, cum dicitur Sapientia superborum et sublimium colla propria virtute calcavit. Sic nec de Spiritu sancto tantummodo, praeter Patrem et Filium, cum dicitur, Spiritus Domini replevit orbem terrarum, et hoc, quod continet omnia, scientiam habet vocis (Sap. I, 7). Sic nihilominus intelligendum est quod dicitur: Sicut Pater vivificat, sic et Filius quos vult vivificat (Joan. V, 21). Non tamen alios vel aliter Pater, et alios vel aliter Filius: sed eosdem quos Pater vivificat, vivificat 125.0606D| et Filius. Similiter nec Spiritus sanctus ab hac vivificatione secernendus est: quia unum opus est Patris et Filii et Spiritus sancti, sicut una substantia atque essentia est. Ergo Pater vivens vita, Filius vita vivens a vivente, Spiritus sanctus vita et vivificator viventium, et non tres vitae, sed una vita est: et Pater virtus et sapientia, et Filius, quem vocat Apostolus Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam (I Cor. I, 24), similiter virtus et sapientia: non tamen tres virtutes, nec tres sapientiae, sed una virtus et una sapientia, Pater et Filius et Spiritus sanctus; quia haec nomina substantialia sunt et non relativa, sicut una substantia, et una omnipotentia, et alia quae de substantia divinitatis dicuntur: et est Pater 125.0607A| verum lumen, et Filius verum lumen ex lumine, Spiritus sanctus verum lumen et vera illuminatio, et non tria lumina, sed unum lumen. Unde scriptum est, In lumine tuo videbimus lumen (Psal. XXXVIII, 10), sicut et una virtus, et una sapientia: quia in illa simplicitate divinae naturae non est aliud sapere quam esse, non est 544 aliud esse quam posse, nec aliud posse quam vivere. Eadem ibi sapientia quae essentia, eadem vita quae et essentia, et haec omnia unum et unus Deus. » Et item sanctus Augustinus in Tractatu psalmi octogesimi quinti: « Nullum majus donum praestare posset Deus hominibus, quam ut Verbum suum, per quod condidit omnia, faceret illis caput, et illos ei tanquam membra coaptaret, ut esset Filius Dei, et filius hominis, et 125.0607B| unus Deus cum Patre, unus homo cum hominibus; ut et quando loquimur ad Deum deprecantes, non inde Filium separemus: et quando precatur corpus Filius, non a se separet caput suum, sitque unus ipse Salvator corporis sui Dominus noster Jesus Christus Filius Dei, qui et oret pro nobis, et oret in nobis, et oretur a nobis: orat pro nobis ut sacerdos noster, orat in nobis ut caput nostrum, oratur a nobis, ut Deus noster. » Et in sermone de Unitate Patris et Filii et Spiritus sancti contra Arianos dicit: « Quia ministrante Domino habes abundantem Dominici verbi panem, pone adhuc super mensam cordis illius panem quoque Dominicae orationis, et commemora illum, quoniam Dominus in Evangelio dixit, Quidquid in nomine meo a Patre petieritis, ego 125.0607C| a Patre pelo et dabitur vobis (Marc. XI, 24). Et quomodo in demonstrata a se oratione, quasi oblitus illa quae dixerat, se praetermisso, Patrem solum rogare jubet dicens: Ita orabitis, Pater noster qui es in coelis? (Matth. VI, 9.) Et ubi est quod dixit: In nomine meo a Patre petite, et ego a Patre peto? (Joan. XVI, 27.) Quomodo nomen suum, per quod peti ipse jussit, in oratione a se demonstrata praetermisit? Sed quia idem ipse dixerat, Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV, 9), voluit hoc mysterium a fidelibus in Dominica oratione impleri, ut per hanc orationem in Patre etiam Filius rogaretur: et quia in Symbolo iterum et separatus a Patre nominatur, cum dicitur: Credo in Deum Patrem, et in Jesum Christum Filium ejus; ut propter unitatem deitatis sic esset a 125.0607D| Patre in Symbolo separatus, ut esset iterum in oratione conjunctus, quatenus haec utraque mysteria Symboli et orationis, et Trinitatem in unitate ostenderent, et iterum unitatem in Trinitate monstrarent. Non ergo se in oratione praetermisit, sed in Patris unitate conjunxit. Sicut ergo, cum Patri offers, in oblatione Filii corpus associas, sic et in Dominica oratione, mutuata mysterii vice, cum Patrem rogas, Filii quoque nomen imploras. Et ut adhuc apertius intelligas, quia in Patre et se tunc orari jussit, diligenter sequentia perscrutare. In ipsius enim orationis principio Patrem tantum invocari praecepit, et inferius dicit, Adveniat regnum tuum (Luc. XI, 2), cum utique non Patris sed Filii exspectetur adventus, 125.0608A| sicut etiam de Filio tradita ab apostolis Symboli confessio tenet dicentis, Sedet ad dexteram Patris, inde venturus judicare vivos et mortuos. Vides ergo quomodo per hanc orationem se et Patrem in una substantia, et in una deitate conjungit. Ecce ille futuri judicii dies, qui venire per Filii adventum promittitur, de Patris praesentia praestolatus, sit 545 jam indubitatae unitatis testimonium, sic ut de Filii adventu loquitur promissus, de Patris praesentia doceatur impletus. » Et aliquanto superius: « Si ergo majorem Patrem et minorem Filium dicis, gradum facis, et unitatem tollis, et cum offers in oblatione, non potes dicere, Offero tibi, Deus, sed, Offero vobis, dii; quod est absurdum et inauditum: aut certe, si vicibus et singillatim offeras, et semel 125.0608B| offeras Patri, semel offeras Filio, cum Patri offers, Filium praetermittis, et cum Filio offers, Patrem a munere offerentis excludis. Si autem Filio sine Patre offers, jam non poteris per orationem Dominicam mysterii sacramenta complere, ut dicas ad plenitudinem perfecti holocausti orationem Dominicam, id est, Pater noster qui es in coelis, quia Patrem, cui non offers, nec orabis. Si iterum Patri incorporeo offers, et Filium praetermittis, oblati panis mysterium non poterit in corporis sacramenta transire, neque in consecratione holocausti commemorationem Dominicae coenae facere poteris, quia quod Filius corporeus suo corpori deputavit, et ad passionis suae memoriam pertinere jussit, Patri incorporeo et a passione alieno, si a Filio separatus fuerit, non 125.0608C| poterit deputari. Si ergo offers Patri et Filio, in unitate Deitatis offers ei. Tunc mysterium corporis etiam Patris sacramenta suscipient, vel tunc oratio Dominica recte in filii oblatione dicitur. Separatus autem Pater a Filio offerentibus sibi sacramentum corporis non poterit exhibere quod non habet: et divisus a Patre Filius in oblatione sua per orationem Dominicam, quod in ipso non est incongrue Patris nomen accipiet. Confiteamur ergo Patrem et Filium unum esse Deum, et unius esse substantiae, et Patris paternitas cum Filii deitate se jungat, et consecrata Filii caro cum Patris semper deitate se misceat, et tunc jam qui potest sic in unum connexas mysticas formas a deitatis unitate dissolvat, cum in uno sacrificio, et Pater in se totam Filii carnem 125.0608D| suscepit, et Filius in se totum Patris nomen assumit. » Et item ibi: « Unus quidem carnem portat, sed caro indivisae deitatis mysterio consecratur. Et ideo caro in Patris et Filii sacramento transmigrat, et consecratio vel communicatio corporis hunc honorem Patri confert quem praestat et Filio: et sicut offertur Filio, sic offertur et Patri, et offerenti vel communicanti ad altare, in una eademque oblatione, quod praestat Filius, hoc praestat et Pater. Nam si Filium a Patre separas, ergo Patri incorporeo neque offers, neque communicas, quia omnis oblatio in corporis sacramenta transmigrat. Cum enim dicitur, Hoc est corpus meum, Pater qui incorporeus est si separetur a Filio, extra sacramenta 125.0609A| Patris omnis separatur oblatio. Nam quomodo dicis, cum Patri offers, Hoc est corpus meum, si Patris deitas incorporea non habet in Filii corpore societatem? Si autem Patris incorporea deitas cum Filii corporea deitate miscetur, sicut est veritas mysterii, Patrem et Filium sub indiscreta deitate unum Deum esse testaris, quia cum offers oblationem non dicis, Offero 546 vobis, sed, offero tibi, et sic omnis oblatio Patri quidem et Filio offertur, sed sub utriusque nomine uni Deo monstratur oblata. Et item in eodem Sermone: Pater Deus, Filius Deus, uterque tamen sine duorum deorum numero unus Deus. Hoc et David patriarcha confitetur dicens: Deus Deus meus, respice in me (Psal. XXI, 2); et non dicit, respicite in me: et iterum dicit: Deus Deus meus, ad 125.0609B| te de luce vigilo (Psal. LXII, 2); et non dicit, ad vos de luce vigilo. Quae confessio David Domini quoque responsione firmatur, cum respondit oranti et dicit, Deus Deus tuus ego sum (Psal. XLIX, 7), et non dicit sumus. Et iterum David dicit: Tu es Deus solus, qui facis mirabilia (Psal. LXXXV, 10). Deum ergo et Deum propheta nominans Patrem et Filium confitetur, cum iterum dicit: Tu es Deus solus, utrosque in una deitate complectitur, sicut Deus et Deus, sine duorum deorum numero, nunc uterque in unitate conjungitur. Sicut ergo David in oratione sua utrosque nominat, et unum tamen orat, sic et tu cum Patrem et Filium nominas, in utrisque unum Deum et unum Dominum confitere. » Et item in eodem sermone. « Legisti 125.0609C| ergo Patrem Deum, Filium Deum, Spiritum sanctum Deum: in hac tamen deitatis Trinitate nusquam legisti duos vel tres deos, sed multifarie unum Deum. Quod legisti crede et confitere: illa vero noli quaerere et usurpare quae non legis. » Et item: « Visus est Abrahae Deus ad ilicem Mambre, cum sederet ante ostium tabernaculi sui in medio die, et respiciens oculis vidit, et ecce tres viri stabant super eum; et cum vidisset eos, occurrit obviam illis, et adoravit et dixit: Domine, si inveni gratiam in conspectu tuo, noli transire puerum tuum (Gen. XVIII, 1). Dicitur ergo, apparuit illi Deus, et in hoc uno respiciens, vidit tres viros, et cum occurrisset tribus, et adorasset unum Deum, rogavit dicens, Domine, si inveni gratiam in conspectu tuo. Nemo illum calumniatus 125.0609D| est quod in tribus viris unum Deum et unum Dominum adorasset: et iterum, quod in uno Deo, et in uno Domino tres viros vidisse se diceret. Sed qui hoc mysterium sic non intelligit, oculos Abrahae non habet. Quaerat ergo coeleste collyrium, et superinungat oculos suos, ut remota caligine ignorantiae, in unitate deitatis mysterium Trinitatis agnoscat, et in uno Deo, sicut Abraham, tres viros sine discretione meritorum, vel sine aliqua diminutione potestatis videat, et posteaquam tribus occurrerit, non tres, sed unum Deum et unum Dominum roget, et per hujus divisionis demonstratam formam, Trinitatem semper unius esse deitatis intelligat. » Et item ibi: « Adjuro te per haec ipsa quae angariatus 125.0610A| ostendi tibi, per Patrem et Filium et Spiritum sanctum, in deitate Trinitatis unum Deum, ut sicut per designatam Evangelii formam in una via per aequalia trium millium spatia, non tria itinera, sed unum iter ostendi, sic et tu secutus hunc Evangelicum tramitem, non tres deos, sed unum semper Deum in Trinitate deitatis intelligas, ut cum oblationem mysterio Trinitatis offers, non tribus diis, sed uni Deo offeras: quia ubicumque in Scripturis divinis audis Patrem Deum, Filium Deum, 547 Spiritum sanctum Deum, et tamen nusquam tres deos, sed semper unum Deum legis, et semper tibi unus Deus annuntiatur. Retine ergo semper haec signa, quae tibi demonstravi, quia nec Patri possis offerre sine Filio, neque Filio sine Patre: quia si 125.0610B| tantum Patri incorporeo oblationem offers, oblationem in corporis sacramenta non redigis, non potes dicere, Pridie quam pateretur formam sacrificii instituit, nec potes dicere: Hoc est corpus meum, quia Pater neque corpus habuit, neque passus est: et iterum, si Filio sine Patre offeras, orationem Dominicam ad complementum perfecti holocausti dicere non potes, quia in oratione Filii separati a Patre Patris nomen non potes invocare. Vide ergo quam adeo inexpugnabilia sunt, et derelinquens tam haereticum errorem, catholicam sequere veritatem. Alioquin qui tibi aliud quam a me demonstratur iter ostendit, dicat tibi quomodo praetermissis his solemnibus inter mysteria loquaris. Sin autem in designata a me claritate luminis caligo defecit erroris, 125.0610C| pertinacia simul deficiat, ne dum in errore vinci erubescitis, promissionem aeternae vitae de Christi veritate perdatis. Si quis tibi ergo dixerit, Pater major Deus, Filius minor Deus, Spiritus sanctus tertius Deus, et in his tribus non est una substantia, sed separatim in trium deorum numero sine deitatis unitate consistunt: responde illis, primo illam rationem quae tibi exposita est, quia separatae a se Trinitati offerri non potest, quia neque Pater corporeus est, neque passus est, et oblationem in corporis sui sacramenta redigere non potest, neque testem passionis suae, qui non est passus, illam Dominicam coenam facere potest, neque in consecratione mysterii dicere potest, Qui formam sacrificii perennis instituit. Quod enim Pater non 125.0610D| instituit, sed Filius, qui et corpus habuit et passus est, et formam instituit sacrificii, si de Patre a Filio separato dicatur, mendacium est, ut quod Pater non dixit Patrem dixisse confingant. Qui ergo Patri a Filio separato offerre vult, relictam jam nobis sacrificii formam, relictam etiam Ecclesiam a Christo, et ab apostolis fundatam, ad Synagogam et ad templa ad vitulos et ad arietum victimas sedeat, quia separat a Filio Patrem in Patris oblatione sacrificiorum a Filio instituta, non jungit. Si autem Patri et Filio simul offert, Patrem et Filium a deitatis unitate non separet. Si dixerit ergo duos deos, licet ad verecundiam ipsius sufficere debeat reddita sacrificii ratio: tamen commemora illum quia Apostolus dixit: 125.0611A| unus Deus (Gal. III, 30), et lex ad Moysen data dicit, Dominus Deus tuus Deus unus est (Deut. VI, 4): et ille blasphemans dicit duos vel tres deos sine unitate deitatis. Quod si adhuc sic dividit Trinitatem, ut in unum non resociet mysterium Trinitatis, saltem ad Symboli rationem redeat ubi dicitur, Credo in Deum Patrem omnipotentem, et in Christum Jesum Filium ejus, qui natus est de Spiritu sancto. Primo Christi Patrem Deum omnipotentem esse testaris; deinde natum Christum de Spiritu sancto dicis. 548 Si ergo separas Trinitatem, Christum duorum patrum filium reddis, ut de Patre omnipotente et de Spiritu sancto natus esse dicatur. Junge ergo cum Patre Spiritum sanctum, ut recte possis Christum unius Patris Filium confiteri: et cum per hanc Symboli 125.0611B| orationem in unum Patrem et Spiritum sanctum sociaveris, Filium quoque, quem non tertium sed medium in Trinitate facis, magis a deitatis unitate non separes. » Et in libro tertio de Trinitate: « In quibus angelis erat utique et Pater et Filius et Spiritus sanctus, et aliquando Pater, aliquando Filius, aliquando Spiritus sanctus, aliquando sine ulla distinctione personae Deus per illos figurabatur, et caetera quae ibi prosequitur. » Et beatus Ambrosius in Hymnis, quos catholica frequentat Ecclesia, nunc ad Patrem, nunc ad Filium, nunc ad Spiritum sanctum loquens, non solitarie eidem personae in sancta Trinitate, ad quam loquitur, gloriam singulari numero refert, et postea plurali numero alias personas, ut blasphemat Gothescalcus, alloquitur: 125.0611C| sed quidquid substantialiter de Deo, videlicet sancta Trinitate dicit, singulari numero effert; ut est:
Somno refectis artubus, spreto cubili surgimus,
Nobis, Pater, canentibus, adesse te deposcimus. Et:
Splendor paternae gloriae, de luce lucem proferens,
Lux lucis et fons luminis, diem dies illuminans. Et:
Nunc sancte nobis Spiritus, unus Patris cum Filio,
Dignare promptus ingeri, nostro refusus pectori. in quorum hymnorum conclusione sanctae Trinitati semper unam et aequalem gloriam refert dicens:
Praesta, Pater piissime, Patrique compar unice,
Cum Spiritu paraclito, regnans per omne saeculum. Vel:
Deo Patri sit gloria, ejusque soli Filio,
125.0611D| Cum Spiritu paraclito, et nunc et in perpetuum. Vel:
Laus, honor, virtus, gloria, Deo Patri et Filio,
Una cum sancto Spiritu, in sempiterna saecula. Vel:
Gloria tibi, Domine, qui surrexisti a mortuis,
Cum Patre et sancto Spiritu, in sempiterna saecula. Vel:
Christum rogemus et Patrem, Christi Patrisque Spiritum,
Unum potens per omnia, fove precantes Trinitas.
Et simul sanctam Trinitatem alloquens, similiter singulari numero petit dicens:
O lux beata Trinitas, et principalis unitas,
Jam sol recedit igneus, infunde lumen cordibus. Et sanctus Augustinus in libro primo de Trinitate (cap. 8) dicit, « Denique propter ipsam inseparabilitatem 125.0612A| sufficienter aliquando nominatur, vel Pater solus, vel Filius solus, adimpleturus nos laetitia cum vultu suo, nec inde separatur utriusque Spiritus, id est Patris et Filii Spiritus. Qui Spiritus proprie dicitur Spiritus veritatis, quem hic 549 mundus accipere non potest. Hoc est enim plenum gaudium nostrum, quo amplius non est, frui scilicet Trinitate Deo, ad cujus imaginem facti sumus. Propter hoc aliquando ita loquitur de Spiritu sancto, tanquam solus ipse sufficiat ad beatitudinem nostram, et ideo sufficit, quia separari a Patre et Filio non potest: sicut Pater solus sufficit, quia separari a Filio et Spiritu sancto non potest: et Filius ideo sufficit solus, quia separari a Patre et Spiritu sancto non potest. » Et item (cap. 9): « Propter insinuationem 125.0612B| Trinitatis, personis etiam singulis nominatis, dicuntur quaedam separatim, non tamen aliis separatis intelliguntur, propter ejusdem Trinitatis unitatem, unamque substantiam, atque deitatem Patris et Filii et Spiritus sancti. » « In sacrificii etiam singularis celebratione, sicut et beatus Augustinus in libris suis commemorat, gratias Domino Deo nostro agere commonemur, quia et hoc quod inter sacra mysteria cor habere sursum jubemur, ipso adjuvante id valemus quo jubente admonemur: et ideo praecipue in ipso sacrificio corporis Christi a gratiarum actione incipimus, reddentes debitas laudes Deo Patri, qui in plenitudine temporum misit Filium suum, factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem 125.0612C| filiorum reciperemus, secundum praedicationem beati Petri dicentis: Quia non corruptibilibus auro vel argento redempti sumus de vana nostra conversatione paternae traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni incontaminati et immaculati Jesu Christi (I Petr. I, 18), per quem et majestatem ejus laudant angeli, et nos sine speciali nomine tenus commemoratione sancti Spiritus ei gratias agimus, nostrasque voces angelorum vocibus catholica et apostolica institutione formati admitti deposcimus. Sicque ter sanctum hymnum ore confitentes offerimus, et vivificam Trinitatem fide ac mentis intelligentia unius esse divinitatis, aequalis gloriae, coaeternae majestatis praedicantes, catholica et apostolica institutione formati, una gloria collaudamus dicentes, Sanctus, 125.0612D| Sanctus, Sanctus Dominus Deus sabaoth, pleni sunt coeli et terra gloria tua: et cum Patrem per totam praefationem alloquamur, non tamen secundum Goteschalcum adjicimus, vel subjicimus, ne ingrati Filio et Spiritui sancto simus: Et vobis gratias agimus; et, Pleni sunt coeli et terra gloria vestra: quia nec Abraham, quando exsultavit ut videret diem Domini, et vidit et gavisus est, tres viros et in corde et in domo fide et opere fideliter fideli suscipiens hospitio, offensam incurrit, sed meritum magnae fidei reportavit, quando tres vidit, et quasi unum alloquens, unum etiam adoravit. Et collatae hujusmodi preces ac praefationes receptibiles et catholicae, confirmatae a sede apostolica atque ab universali 125.0613A| Ecclesia cognoscuntur. Sicut et in Africano concilio decretum fuisse relegitur (cap. 70): in quo est nihilominus constitutum, ut aliae omnino preces, sive praefationes, vel commendationes, seu manus impositiones, quae probatae non fuerint 550 in concilio, nec aliae omnino contra fidem proferantur, sed quaecunque cum prudentioribus fuerint collatae dicantur. » Qua de re collatae Goteschalci orationes cum catholicis precibus, quantum a fide distent et charitate, manifeste cognoscitur. « Scripsit quoque ad Deum loquens, et dicens ei quod ipse illi praeceperit ut pro me non oraret, et quia primum Filius in eum intraverit, postea Pater, deinde Spiritus sanctus, qui in illum intrans ei circa os barbam adussit: et quia nollet vestimenta de vestiario fratrum 125.0613B| communicantium mihi accipere, nisi pretio compararet qui pretium non habebat, sed sic vellet ire, sicut Adam ibat antequam peccaret. Mox autem ut frigus eum coepit constringere, cum vestimentis etiam pelliciam et focum studuit quaerere. » Scripsit et alia multa ridicula, quae apud fautores suos, quibus ea servanda fraudulenter donavit, invenimus: quae non solum nobis, verum et ipsis complicibus suis visa sunt frivola, et idcirco, ut revera deliramenta maniatici, et aniles fabulas, hic inserere superfluum duximus. Ponendam tamen adhuc unam de ejus naeniis censui, ut per ea, sicut et per supra ex integro positas, aliae valeant innotesci. Ante hos siquidem annos revelatum sibi quibusdam familiaribus suis scripsit, quod ego statim post tres semis 125.0613C| annos suae revelationis, sicut Antichristus usurpans sibi potestatis potentiam mori, et ipse Rhemorum episcopus fieri, et post septennium veneno interfici, et sic gloriae martyrum adaequari deberet. Et cum prophetiam a spiritu suo inspiratam impleri non vidit, inter alia haec cuidam sectatori suo juvenculo, quales solebat diligere, scripsit:
- XIX.
« Sed jam tempus est fratrem deseri absentem, et quid ad eum loquar antequam scripta mea videat penitus nescientem, et fundi preces ad Deum semper ubique praesentem, et sicut gratuitum donatorem cuncta sempiternaliter scientem. Domine Deus noster et magister Jesu Christe, pro solis 125.0613D| electis crucifixe, qui vides quod ecce inimici tui sonuerunt, et qui oderunt te extulerunt caput, quia non est post triennium dimidio terminato anno mortuus, ceu putabatur, fur et latro, breviter quidem sed pronus te exoro, huic vobis Domino Deo nostro vero ac vivo, uni simul ac trino, sicut placet ita facias cito. Nolo plus, nec prius, nec secus: quando vis evellatur hinc rite, vitae sat, moechus, et caecus, procax, pertinax, pervicax, haereticus, veritatis inimicus, falsitatis amicus. »
ΧΡ. Idem quippe Goteschalcus solet frequentissime dicere, ut saepe commemoravimus, loquens de beato Augustino, Augustinus noster. Sed et hic 125.0614A| non est suus Augustinus, quia non taliter docuit orare pro inimicis, sicut orat Goteschalcus, qui non est Augustini. Dicit enim beatus Augustinus in sermone de verbis Apostoli: « Si ergo Christum volumus imitari, per ipsam viam debemus currere, qua Christus et in cruce pendens dignatus est ambulare. In cruce 551 enim fixus erat, et charitatis viam currens pro suis persecutoribus supplicabat. Denique sic dixit, Pater, ignosce illis, quia nesciunt quod faciunt (Luc. XXIII, 34). Et nos ergo pro omnibus inimicis nostris hoc jugiter supplicemus, ut illis Deus emendationem morum, et indulgentiam tribuat peccatorum. Quod et ego qualiscunque et quantulusque peccator, etiam pro illo, et si non credebat, dum tempus fuit agere procuravi, certus de promissione 125.0614B| divina, Si quid petieritis, inquit, Patrem in nomine meo, dabit vobis (Joan. XVI, 23). Quia et si non eis pro quibus petimus dabit, tamen nobis, cum pro aliorum erratibus misericorditer intervenimus, praemium nostrae benignitatis restituet. Quod enim scripsit sibi a Deo prohibitum, ut pro me non oraret, mentitur ut solet. Qui enim jussit discipulis suis dicens: Orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri, qui in coelis est (Matth. V, 44); et quod verbo docuit, in cruce pro se crucifigentibus exorans ostendit, sibi ipsi contrarius esse non potuit. Et sanctus Coelestinus papa (post. epist. 8) dicit: Obsecrationum, inquiens, sacerdotalium sacramenta respiciamus, quae ab apostolis tradita in toto mundo atque in omni catholica Ecclesia uniformiter 125.0614C| celebrantur, ut legem credendi lex statuat supplicandi. Cum enim sanctarum plebium praesules mandata sibimet legatione fungantur apud divinam clementiam, humani generis agunt causam, et tota secum Ecclesia congemiscente, postulant et precantur, ut infidelibus donetur fides, ut idololatrae ab impietatis suae liberentur erroribus, ut Judaeis ablato cordis velamine lux veritatis appareat, ut haeretici catholicae fidei perfectione resipiscant, ut schismatici spiritum redivivae charitatis accipiant, ut lapsis poenitentiae remedia conferantur, ut denique catechumenis ad regenerationis sacramenta perductis coelestis misericordiae aula reseretur. Haec autem non perfunctorie neque inaniter a Domino peti, rerum ipsarum monstrat effectus, quandoquidem ex omni 125.0614D| errorum genere plurimos Deus dignatur attrahere, quos erutos de potestate tenebrarum transferat in regnum Filii claritatis suae, et ex vasis irae faciat vasa misericordiae; quod adeo totum divini operis esse sentitur, ut haec efficienti Deo gratiarum semper actio laudisque confessio pro illuminatione talium vel correctione referantur. » Et beatus ostendit Gregorius, « quia nemo malus, sicut in malo suo mutari, ita non debet a quocunque, dum in hac vita est, desperari. » Et licet in Veteri Testamento, ubi scriptum est, Diliges amicum tuum, et odio habebis inimicum tuum (Matth. V, 43), quod Novo Testamento pro temporum ratione mutavit dicens: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos (ibid. 125.0615A| XLIV), legatur Dominus dixisse ad Jeremiam prophetam, Noli orare pro populo isto (Jer. VII, 16), tamen, ut beatus Ambrosius in libro de poenitentia contra Novatianos dicit (lib. I, c. 8): « Oravit idem propheta pro populo eodem, et veniam promeruit. Denique intercessione prophetica, et obsecratione tanti vatis inflexus Dominus dicit ad Hierusalem, Domine 552 omnipotens Deus Israel, anima in angustiis, et spiritus anxius clamat ad te, exaudi, Domine, et miserere (Baruch. 3). Et jubet luctus vestimenta deponi, et abjici gemitus poenitentiae. Sic enim scriptum est in fine libri: Exue te, Hierusalem, stola luctus et vexationis tuae, et indue te decore ejus quae tibi a Deo data est gloria in aeternum (Baruch. V). » Ipse vero pseudomonachus, vel alius hoc vel alio 125.0615B| aliquo modo fidei sincerae adulterator, et apertus haereticus, cujus orationes non commendat charitas, nec recipit catholica fides, cui taliter postulanti cum suis complicibus respondet Dominus per Apostolum, Petitis et non accipitis, eo quod male petitis, ut in concupiscentiis vestris consumatis (Jac. IV, 3). Qui talia contra canones sacros praesumit, si gradum ecclesiasticum videtur habere, eo privari vel ab ecclesiastica communione separari est dignus. Secundum regulam autem sancti Benedicti, improbus, durus, et superbus, vel inobediens, verberum vel corporis castigatione, non solum in sua pertinacia permanens, sed et in ipso initio peccati, est coercendus, et a sanis Christi membris censura ecclesiastica segregandus, ne una ovis incurabili morbo 125.0615C| languida totum gregem contaminet.
Haec omnia, post librum de Praedestinatione, contra Gothescalcum et complices ejus, asserentes quia sicut quosdam ad vitam, ita quosdam Deus praedestinavit ad mortem, de authenticis scripturis, et catholicorum dictis collectum, statim in initio suae de trina deitate blasphemiae collegi et scripsi, et per me ac per fratres meos, sed et per frequentia scripta, ut resipisceret, et a suis in Deum blasphemiis sensum et os suum revocaret, saepe commonui, sed apud eum nihil profeci. Tandem cum mihi nuntiatum fuit a fratribus nostris, quibus de eo sollicitudinem delegavi, quia morti appropinquabat, misi ei per eosdem fratres hanc quae sequitur scedulam. Sic crede de praedestinatione a Deo electorum, et relictione reproborum, 125.0615D| et quia Deus omnes homines vult salvos fieri, licet non omnes salventur, et qui salvantur salvantis sit donum, et qui pereunt pereuntium sit meritum, et quia Deus ac Dominus noster Jesus Christus pro omnibus passus sit, cujus sanguis totius mundi est pretium, a quo extranei sunt qui delectati captivitate redimi noluerunt, aut post redemptionem peccando, et in peccatis corde impoenitente perseverando, ad eamdem sunt servitutem reversi. Et de gratia et libero arbitrio, sicut sanctus Augustinus docet in his libris suis, id est de Correptione et Gratia, de Praedestinatione sanctorum, de Dono vel Bono perseverantiae, et in libro de Spiritu et Littera, et in libro Hypomnesticon, et in epistola ad Sixtum Ecclesiae 125.0616A| Romanae presbyterum, et sicut hinc sanctus Prosper ex libris beati Augustini ad objectiones Gallorum, et Vincentianorum, et Januensium rescripsit, et caeteri catholici doctores dicunt, quia sedes apostolica, et sancta catholica Ecclesia, et nos sic credimus et tenemus. De sanctae autem et inseparabilis Trinitatis deitate, quae est unitas Trinitatis, sic crede et confitere, sicut credit, confitetur 553 et praedicat sancta catholica et apostolica Ecclesia dicens: Fides catholica haec est, ut unum Deum in trinitate personarum, et trinitatem personarum in unitate deitatis veneremur, neque confundentes personas, sicut Sabellius ut tres non sint, neque ut Arius substantiam separantes, ut trina sit, quia alia et non aliud est persona Patris, alia et non 125.0616B| aliud est persona Filii, alia et non aliud est persona Spiritus sancti, sed Patris et Filii et Spiritus sancti una est divinitas, aequalis gloria, coaeterna majestas, et in hac sancta et inseparabili Trinitate nihil est prius aut posterius, nihil majus vel minus, sed totae tres personae, Pater et Filius et Spiritus sanctus, coaeternae sibi sunt et aequales, ita ut per omnia, sicut jam supradictum est, et Trinitas personarum in unitate deitatis, et unitas deitatis in Trinitate personarum veneranda sit. Et si ita credideris in corde tuo, et ita professus fueris in ore tuo, et ita subscripseris coram testibus manu tua te credere et profiteri, et in hac credulitate et professione permanere, judicio sancti Spiritus, per episcopale ministerium, quo damnatus es, absolvi poteris, et participationi 125.0616C| corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi, et communioni catholicae Ecclesiae restitueris. Ipse vero haec audiens in furorem versus, ea quae sibi mandata sunt detestari, et amplius coepit blasphemare. Post discessum denique a me ipsorum fratrum, recogitans duritiam illius, et cor impoenitens, misi fratribus nostris in monasterio Altivillaris, in quo degebat, hanc quae sequitur paginam, ut si respiciente Domino a sua perversa intelligentia et prava sententia se revocaret, agerent de illo sicut eis verbis jam dixeram. Sin autem, scirent qualiter erga eum secundum regulas sacras gerere deberent. Hoc modo pro tempore, sicut mihi licuit, dixi vobis qua conditione, si se Gothescalcus antequam anima illius egrediatur de corpore recognoverit, et spiritalem 125.0616D| et corporalem humanitatem illi exhibeatis. Sed ne quid vobis desit in ulla gratia, auctoritatem inde ecclesiasticam ex verbis orthodoxorum vobis transmitto. Ait enim de hujusmodi Leo, ut si fideliter dolet, et quam recte mota sit erga eum episcopalis auctoritas vel sero cognoscit, vel si ad satisfactionis plenitudinem omnia quae ab eo male sunt sensa, vel viva voce, vel signo competenti damnaverit, et communionem ecclesiasticae unitatis ac pacis voce vel signo competenti petierit, reconciliatio et communio illi non denegetur, sicut Coelestinus, et Leo, et sacri canones decreverunt. Et si in hac confessione ac communione obierit, sicut caeteris fratribus, ita et illi communem sepulturam, ac sepeliendi officium et 125.0617A| orationem post obitum exhibete, quia Dominus noster, verus et bonus Pastor, qui animam suam posuit pro ovibus suis, et qui venit animas hominum salvare, non perdere, imitatores nos suae vult esse pietatis, ut peccantes justitia coerceat, conversos autem in misericordia non repellat. Si autem in obstinatione sua usque ad mortem permanserit, tenendum nobis de illo est quod sanctus Leo de 554 communione privatis et ita defunctis dicit (epist. 95 ad Rusticum Narbon.): « Horum, inquiens, causa Dei judicio reservanda est, in cujus manu fuit, ut talium obitus usque ad communionis remedium differretur. Nos autem quibus viventibus non communicavimus, mortuis communicare non possumus. » Et item (epist. 59 ad Theodorum Forojul.): « Si, inquiens, 125.0617B| aliquis eorum pro quibus Domino supplicamus, quocunque interceptus obstaculo a munere praesentis indulgentiae exciderit, et priusquam ad constituta remedia pervenerit, temporalem vitam humana conditione finierit, quod manens in corpore non recepit, consequi exutus carne non poterit. Nec necesse est nos eorum qui sic obierint merita actusque discutere, cum Dominus Deus noster, cujus judicia nequeunt comprehendi, quod sacerdotale ministerium implere non potuit, suae justitiae reservavit. » Et sanctus Joannes apostolus dicit (I Joan. V, 16): Est peccatum ad mortem, non pro illo dico ut quis roget. « Peccatum, inquit Gregorius (lib. VI Moral., c. 28), est usque ad mortem, quia scilicet peccatum quod in hac vita non corrigitur, ejus venia post 125.0617C| mortem frustra postulatur. » Peccatum quippe usque ad inferos dicitur, quod ante finem vitae praesentis per correctionem ac poenitentiam non emendatur. Et talium memoriam, scilicet in peccato perseverantium usque ad mortem, minime licet inter sacra altaris mysteria celebrari, in quibus pro eis oratur qui nos praecesserunt cum signo fidei, et dormiunt in somno pacis, in Christo videlicet quiescentes. Dormiunt ergo, ut catholici doctores dicunt, in somno pacis, qui ab unitate et societate Christi et Ecclesiae, nec per haereses, nec per schismata, nec per mortalia crimina separati sunt, in quibus et si aliquando fuerunt, tamen per poenitentiam sanati, et per orationem Ecclesiae, cui in Petro dictum est: « Quodcunque solveris super terram, erit solutum et in 125.0617D| coelis (Matth. XVI, 19), reconciliati et redemptionis mysterio sociati, utique in pace obierunt, miserante illo qui non vult mortem peccatoris, sed ut magis convertatur et vivat. Neque enim piorum animae mortuorum separantur ab Ecclesia, quae regnat nunc cum Christo in vivis et mortuis. Propterea enim, sicut dicit Apostolus, mortuus est Christus, 125.0618A| ut vivorum et mortuorum dominetur (Rom. XIV, 9). » Unde et alibi ait (I Thess. V, 9): « Quoniam non posuit nos Deus in iram, sed in acquisitionem salutis, per Dominum nostrum Jesum Christum, qui mortuus est pro nobis, ut, sive vigilemus, sive dormiamus, simul cum illo vivamus. » Quiescentes autem in Christo sunt, de quibus dicit Apostolus, et mortui qui in Christo sunt resurgent primi (I Thess. IV, 13), et de quibus item scriptum est: « Beatus qui habuerit partem in resurrectione, non laedetur a morte secunda (Apoc. XX, 6). » Unde et Judas pontifex, sicut in libro Machabaeorum legimus (II Mach. XII, 45), pro his qui cum pietate dormitionem acceperant, misit Hierosolymis offerenda. Et si, ut praemisi, in obstinatione sua permanens fuerit mortuus, sicut 125.0618B| ex auctoritate beati Gregorii et sacrorum canonum accepimus, cum psalmis et hymnis ad sepulturam deportari, vel in communi fratrum sepultura 555 sepeliri non debet, privatae autem sepulturae humanitas, sicut vobis dixi, ei non est deneganda. Et cum jam finis ejus appropinquaret, fratribus qui aderant, ut a pravo suo sensu et perversa sententia se revocaret, et communionem sacram perciperet, suadentibus respondit, a suo se sensu et sententia revocare et communionem per auctoritatem non posse accipere: sicque indignam vitam digna morte finivit, et abiit in locum suum.
EXCERPTUM Ex epistola Gothescalci, quam ex Germania scripsit ad Ratramnum monachum Corbeiensem. 125.0618C|
Denique sunt multi, Domino donante, magistri
Hac regione siti, ingenio locuplete periti,
Unde palatina plerique morantur in aula.
Ad hos atque alios per barbara regna locatos,
Cernua his avidus direxi scripta diebus.
Orans magnopere dignentur ut ocius inde
Respondere mihi, ceu scis vehementer egenti.
Estque Augustini his sententia missa beati,
Quam liquido exponi auctori quadrando poposci.
Nempe tribus horum studui proprium indere sensum,
Matcaudo, Jonae atque Lupo, rutilantibus ore,
Poscens obnixe satagant ut vera referre.
Proposita est reliquis tantummodo quaestio cunctis.
Opposui sane objicitur quod parte ab utraque.
Nemo sed excepto quid adhuc mihi reddidit uno.
Qui cum sit cautus simul et catus, est moderatus.
Sic jam terna sui librans responsa libelli,
Ut dempto neutri pleno discrimine parti
125.0618D| Congruat. Unde tibi recitanda haec utraque duxi,
Respondere alii properant dum mente sagaci,
Quo magis his mihi quam reputes, charissime, quidquam,
Si videas aliquid concordans quod tibi non sit.
At licet usque rogo mecum duo perpete voto
Pectore quin toto supplex orare memento,
Donetur habilis quo sermo videlicet illis,
Cumque vigore salis pia nobis pignora pacis.
(no apparatus)