Migne Patrologia Latina Tomus 42
De unitate Trinitatis 1 (Vigilius Tapsensis), J. P. Migne
CAPUT PRIMUM.
331 Extorsisti mihi, dilectissime fili, ut de unitate (0333B)Trinitatis, quae perfectus Deus semper ac summus est, officii non immemor sacerdotalis, aliquid scriberem: idque a me, cum proprie infirmitatis conscius saepius excusarem, multis modis exegisti; asserens communis fidei rationem, et religiosos accipere, et sacerdotes debere fidelibus non negare: ne aut illi dum non accipiunt, incipiant ab infidelibus facile decipi, aut ab his cum desiderata non tribuunt, coelestis thesaurus Christi membris non expendi, sed in terra quodammodo sterilis peritiae videantur abscondi. Itaque victum me fateor probabilibus causis, ne inermes tradere videar obsistentibus malis, dum adversus infideles non instruuntur munimine veritatis. Verum quia in ejusmodi quaestionibus quaedam obscuritas continua oratione frequenter incurritur, idcirco (0333C)id mihi visum est, ut eum sermonem qui inter me et Felicianum nuper est habitus, praenotatis propter personarum discretionem principalibus nominum litteris, praesentis libelli brevitate complecterer.
CAPUT II. Nam cum ante hos dies pariter sederemus, tum ille: Inter alia, inquit, quae me in vestris disputationibus frequenter offendunt, nihil deterius puto quam quod sic praecepta fidei rudibus traditis, ut non de intelligendarum rerum ratione, 332 sed potius de quadam testimoniorum ostentatione colloquentibus praescribatis. Quod ut non dicam vafrum, interim quam rusticum sit, nullus ignorat. Primum quod si is qui edocetur libris jam credidit, obtemperat iste, (0333D)non repugnat: alioquin non magis tibi quam iisdem testimoniis quae pro affirmato ingeruntur, necesse est contradicat. Et ideo melior mihi ad docendum videtur haec via, qua primum fidei ratio sine testimoniis redditur: post ratione convicto, iter illud Scripturis respondentibus expolitur. Et non immerito. Si enim testimonia haec eo probantur, quod ratione non careant, potest per se illa sufficere, quae etiam haec non nisi per se ipsam videtur astruere. Sin contra: quis potest irrationalibus testimoniis, licet illa divina fingantur, rationabilis fidei colla submittere? Et illam quidem disputandi viam, fateor, in aliis tolerarem, quos imperitiae necessitas, quia per se stare non queunt, cogit ad aliena confugere: In te vero idcirco nullo prorsus modo ista perpetior, (0334A)quia eloquentiam pariter cum scientia fidei tibi video non deesse.
Tum ego, Num usque adeo, inquam, duci me putas (0334B)laudibus meis, ut injuriam faciam praecedentibus sanctis, nec praesumam unquam in sapientia verbi, ne evacuetur crux Christi (I Cor. I, 17); sed Scripturarum auctoritate contentus, simplicitati obedire potius studeo quam tumori. Sed melius, inquis, ratione quis quam testimoniis edocetur. Quid ergo? quam rationem afferre potes, si partum praedicas virginis, si redditos oculos non negas caecis, si sepultos redisse ostendis a mortuis? Si ergo horum et incomprehensibilis ratio et veritas prompta est, facilius in negotiis fidei testimoniis creditur, quam ratio investigatur. Verum quia non nimis inconsequenter duo ista discernis, cum ratione praemissa, etiam testimonia non omittis: idcirco in hac disputatione id me fateor secuturum, quod ipse probaveris.
CAPUT III. (0334C) Fel. dixit. Ergo, inquit, quoniam otiosi sumus, ad homousii vestri quaestionem, de quo non inter nos tantum, sed etiam inter majores nostros plerumque tractatum est, veniamus. 333 Et ne longius evagetur oratio, ipse jam, ut soles, personam proponentis assume, et a nobis rationem nostrae fidei quaerentibus, vicissim redditurus inquire.
Tum ego, Dic mihi, inquam, verumne sit, quod te audio dicere, Patri homousion non esse penitus Filium?
Fel. dixit. Verum est, nec persuaderi mihi potest id ingenitum esse quod genitum, ne eumdem Patrem videar praedicare quem Filium.
(0334D)Aug. dixit. Non est ita: nam ne mihi quidem istud in animo est, eumdem ingenitum esse quem genitum, sed id potius ingenitum esse quod genitum.
Fel. dixit. Et quomodo non eumdem ingenitum dicis esse quem genitum, si utrumque unum putas esse, non alterum?
Aug. dixit. Animadverto vim te penitus non attendisse verborum: nam dum utrumque unum dico, substantiam veri Patris ac veri Filii ex toto non separo. Et dum non eumdem Patrem quem Filium praedico, utriusque personam servata uniuscujusque proprietate discerno. Itaque si substantiam quaeris, ipsa Trinitas unus est Deus: si personam, alter est Filius.
(0335A)Fel. Et quomodo et idem esse dicis, et alterum Filium?
Aug. Idem, inquam, communione substantiae, alterum proprietate personae.
Fel. Nescio quo pacto una creditur esse substantia, cum non una dicatur esse persona.
Aug. Non est, inquam, una persona, quia una genuisse, et altera dicitur genita: et est tamen nati et gignentis non diversa substantia, quia non dissimilis generanti docetur exorta.
Fel. Velim, quaeso, exemplo mihi faciliore dicta dilucides.
Aug. In rebus quidem incomprehensibilibus exempla non suppetunt disputanti; tamen in quantum fieri potest, etiam in hac parte non deero. Ecce igitur homo pater habet hominem filium. Est commune (0335B)utriusque quod homo est, uni tamen quod filius alteri proprium videtur esse quod pater est. Nam in utroque sic persona discernitur, ut communis humanitas non negetur; dum unus gignit, alius gignitur: aeque autem homo et qui genuit dicitur, et ille qui gignitur.
CAPUT IV. Fel. Illud certe dicas velim, genitus ab ingenito utrum 334 initio separetur, an non?
Aug. Ne id quidem spiritalis intelligentiae veritate recipitur, ut Pater a Filio interventu, non dico temporis, quod diebus constat ac noctibus, sed cujuslibet aevi vel aetatis spatio separetur.
Fel. Hoc si ita est, duo fateris ingenita. Et quomodo (0335C)altera Patris, altera Filii putatur esse persona, cum per significationem communis ingeniti utraque videatur esse confusa?
Aug. In hoc quidem a majoribus vestris non mediocris calumniae sophisma contexitur, tamen per auxilium ipsius Trinitatis catholica necesse est simplicitate salvatur. Patrem namque ingenitum, Filium genitum dico, nec ideo tamen genitum ingenito coaeternum esse non praedico; eo tantum docens ingenitum Patrem, quia non processit ex altero; eo genitum Filium, quia non exstitit a seipso. Non enim est commune utrique nasci, non est commune non gigni: et commune tamen est alterum ab altero interventu medii temporis non divelli. Itaque si proprium Patris quaerimus, sufficit quia solus non habet Patrem; (0335D)si Filii, satis est quod non habet prolem; unam autem et coaeternam Patris et Filii dicimus deitatem.
Fel. Quantum ad me attinet, non video quid ista nunc colligas. Nam quamvis Aristotelica mecum subtilitate contendas, fieri tamen non potest ut eum qui genitus est, ab eo qui genuit, nulla aevi intercedentis antiquitate discernas.
Aug. Scio equidem, ut ille ait, quam in difficili loco versetur oratio: tamen verendum nobis nihil est, qui per adjutorium sancti Spiritus testimonium dicimus Deo. Quid ergo dicemus? Estne aliquid in Patre quod negetur ingenitum, an non? Si est, non in toto, sed in parte potius dicatur ingenitus; alioquin non ex (0336A)tempore coepit esse Filius. Nam si paternitas non coepit Patris, initium inveniri non potest prolis. Si initium datur prolis, non aeterna paternitas docebitur Patris. Et quomodo stabit, quia totum in Patre docetis ingenitum, qui ipsius paternitatis nomen habere putatis initium, cum coepisse ex tempore dicitis Filium, quem nondum exstante Patre dici non potest vocitatum?
Fel. Non sum tam stultus ut tempus praeferam Filio, sed initium dari 335 certum est genito.
Aug. Quid ergo? Inter Patrem et Filium dicis medium nihil fuisse?
Fel. Ita prorsus.
Aug. Quomodo igitur negas Filium Patri coaeternum, (0336B)qui inter Patrem et Filium fateris esse nihil medium, ne idipsum non medium tantum constet esse quam tertium?
Fel. Quoniam me disputandi arte concludis, id quod a majoribus nostris dictum est, breviter explicabo. Aiunt enim, quoties de initio Filii et Patris aeternitate tractatur: Erat quando non erat, et antequam nasceretur non erat.
Aug. Quantum adverto, manente malae credulitatis errore, sola verba mutata sunt. Dixisti namque, Erat quando non erat. Erat istud ad aevum pertinere vultis, an ad Filium? Si ad aevum, id est velut ad quoddam ante Filii nativitatem aeternitatis spatium, ecce ad superiorem blasphemiam necessitate dilaberis, cum inter Patrem et Filium, tertium quiddam tempus (0336C)immittis; dicisque quia erat ante Filium Deus Pater et tempus. Post haec duo Filius. Post tria ista quartus Spiritus. Quod si admittimus, ut sine tempore gigni non potuerit Filius: vide quam late pateant ista quae dicimus. Nam si non sine tempore est Filius, certe nec nisi in loco dicendus est genitus. Hoc admisso, ante Filium et Spiritum, coaevum quodammodo Patri tempus docetur et locus. Quod si ita est, ut sine loco et tempore nasci non potuerit Filius, in quo loco, aut in quo tempore factum locum dicis et tempus? Si in nullo, ecce sine tempore et loco fieri potuit tempus et locus. Si in aliquo, id ipsum tempus videtur et locus, in cujus origine similiter et locus requiritur et tempus. Quod si usque, adeo sine tempore et loco fieri aliquid potuit, ut nec in loco locum, nec in tempore (0336D)factum doceas tempus: nescio qua temeritate contendas, quod sine his nasci non potuerit Filius, qui quantum ad sanam fidem pertinet, et locum fecisse docetur et tempus. Sed de hoc satis. Nunc quod a majoribus vestris dictum praedicas, reputamus. Erat, inquis, quando non erat. Si erat istud ad tempus referas, ecce ante Filium tempus; si ad Filium, nunquam non erat Filius: erat enim jam Filius quando non erat tempus, a quo 336 factum dicitur tempus. Sed antequam nasceretur, inquis, non fuit. Quis, quaeso, non fuit antequam nasceretur? Si Filius; ecce ipso intellectu ante Filium fuisse dicitur tempus. Si autem antequam nasceretur Filius, non erat (0337A)tempus, sequitur ut dicatur Patri Filius coaeternus, inter quem et Patrem nullum fuisse dicitur tempus: maxime cum inter caetera evangelistis attestantibus, etiam tempus fecisse dicatur Filius. Sed forte de Patre dictum aliquis putet: Erat, quando non erat Filius. Cui sententiae sequentia non concinunt, quibus dicitur: Et antequam nasceretur non fuit. Nam per se Pater semper existens, etiam a vobis dici non potest natus; qui non ab initio docetur exortus, et in Patrem cadere non potest: Erat, quando non erat genitus.
CAPUT VI. Fel. Quoniam me verbis, ut mea fert opinio, inopinata subtilitate certantibus non mediocriter defatigas, id irco quaeso ut, si fieri potest, exemplo cujuslibet (0337B)rei, possibile id esse quod docere conaris, ostendas. Neque enim aliter credere possum, licet vi orationis oppressus, coaeternum esse genitum Patri, nisi aut utrumque genitum, aut utrumque Patrem dixeris sibi.
Aug. Quoniam me ad incomparabilium rerum exempla compellis, idcirco quae sit ignis potentia videamus, ex quo semper est splendor, semper est vapor. Utrumque de eo nascitur, nec ideo tamen ignis sine horum quolibet aliquatenus invenitur. Haec tria non se invicem gignunt, quia non de splendore ignis et vapor, aut de vapore ignis et splendor, sed de igne splendor et vapor semper est genitus. Quae cum ita sint, videsne etiam in creaturis posse aliquid nasci, nec ostendi tamen tempus quod id de quo natum (0337C)est sine genito potuerit inveniri? Si ergo visibilibus exemplis ista perspicimus, cur non de Patre et Filio, vel sancto Spiritu, quantum ad communem duntaxat atque indifferentem aeternitatem, similia praedicemus? Neque enim ideo necesse est. Patrem et Filium et Spiritum sanctum aeque dicamus ingenitum, quia nullum ab altero aevo interveniente dicimus separatum: cum etiam 337 ex aliis rebus quaedam genita, nec ideo tamen aut aeque gignentia, aut sine invicem docentur exstantia. Sed quid prodest horum multa colligere, cum paucorum testimoniis etiam caetera liceat aestimare.
Fel. Quoniam sententiam meam, praecedentium Patrum auctoritate fundatam, nova disputandi arte conturbas: idcirco velim mihi dicas de natura Filii (0337D)Dei, id est substantia ipsa quid sentias. Si enim, ut dicere vos soletis, homousion est Patri, ipse quodammodo Pater est sibi; alioquin consubstantialis non potest esse genitori. Nam quidam nostrum Homousii opinionem ridere sic solebat, dicens: Si non extrinsecus, sed ex eodem ipso prolatus est Filius, in duos quodammodo divisus est unus, quandoquidem non aliud gignens dicitur esse quam genitus.
CAPUT VII. Aug. Dum nos dicis Aristotelica arte contendere, ipse ad dialecticorum laqueos videris confugisse. Sed nos fidei veritate confisos nequaquam possunt ista (0338A)terrere. Quid igitur dicis? ex substantia credo Patris nasci Filium nequivisse; ne ingenitum Patrem, Filii videamur generatione dividere. Quod si ita est, male creditur Filius qui non ex Patre, id est non ex eodem ipso genitus, sed extrinsecus factus inter alia praedicatur. Quod ut sit intellectu facilius, id ipsum pro posse explicabo. Filiorum namque adoptivi alii, naturales alii sunt. Ii qui geniti, ab initio filii semper ac proprii: illi primo alieni, post filii, cum per adoptionem in familiam videntur ascisci. Quibus ergo comparandus est Filius Dei? Si adoptivis, erit apud Patrem similis nobis. Si propriis, ex substantia substitisse dicendus est genitoris. Sed in duo, inquis, substantia paterna dividitur, si ex solo Patre substantialiter Filius generatur. Hoc quam stultum sit, (0338B)etiam visibilia ipsa nos docent. Quis enim unquam vel carnalium patrum gignendo divisus est? Quod si nec in conditionem corporis cadit ipsa divisio, et nemo sic genuit filium ut se perderet medium; salva integritate Patris non potuisse nasci dicitis Filium? Sed quid plura? Nativitatem Filii Dei, ortumque rimantibus, haec, ni fallor, occurrunt; id est, ut aut ex Patre sit, aut ex nihilo, aut ex altero, aut ex seipso. Horum quaeso consequentiam videamus. 338 Si ex seipso; non recte Filius dicitur, qui non natus, sed ingenitus praedicatur. Si ex nihilo; creatura cum caeteris, non creaturae auctor ostenditur. Si ex altero; non ejus cui credimus, sed nescio cujus incogniti patris filius praedicatur. Quod si praeter quatuor haec, inveniri non potest quintum; nec de his propter evidentem (0338C)blasphemiam tria praedicari penitus possunt: restat ut substantialiter de Patre sit genitus: quia, ut diximus, nec inveniri quintus, nec praeter primum de his doceri potest aliquis modus: ut pote cum nec creatura, nec alterius patris filius, nec ut Pater dicatur ingenitus.
CAPUT VIII. Fel. Qussi vero ego aut praeter haec quintum, aut de his tribus aliquid praedicarim: qui sic non ex substantia Patris exstitisse dico filium, ut tamen ex ejus voluntate non negem genitum.
Aug. In unum de supradictis consequentia ipsa detruderis. Cum enim de Filii substantia requirimus, quem tu ex Patre substantialiter genitum non fateris, (0338D)sine dubio inter alia ex nihilo factum esse contendis: quandoquidem nec corruptibiles quidem creaturas dicimus aliter substitisse, nisi ut has Deum et voluisse per ineffabilem dispensationem, et potuisse per singularem potentiam dicamus efficere, dum et voluntatem fuisse novimus, qua placuit Deo, et potestatem, qua posse subjacet Domino.
Fel. Ergo ad exstantiam Filii potestas paterna non sufficit?
Aug. Quasi ego de potestate Patris, et non de ipsa paternitatis veritate contendam. An ei se dici maluit Patrem, quem non sibi, sed creaturis voluit esse consimilem? Et ideo fatendum tibi est, ex substantia (0339A)Patris exstitisse Filium, si et natus et Deus est: aut Filium pariter et Deum negare, si non ex paterna substantia, sed ex nulla, operante tantum, sicut etiam in aliis creaturis, Patris voluntate et potestate creatus est.
Fel. Quoniam me ad ejusmodi confessionem necessitate compellis,id quod a majoribus nostris dici assolet, non tacebo. Aiunt enim, creaturam esse Filium, sed perfectam, et quae dominari possit omnibus creaturis.
Aug. Gaudeo quidem quod irreligiosae praedicationis intimum virus manifesta confessione prodideris: nihil tamen quod credulitate 339 dignum videatur, opponis. Creatura namque est, ex eo quod aut adhuc non est, aut aliquando non fuit, rei cujuslibet corruptibilis, (0339B)quantum in se est, per omnipotentis Dei voluntatem facta substantia. Haec definitio utrum in Dei cadat Filium videamus. Nam Filius in eo quod est, indifferentis naturae veritate prolatus est: quia ex eo qui est, id est ex gignente, non dissimilis natus est: et ideo inter Filium et creaturam primum, nisi fallor, ista discretio est, quia ille ex Patre substantialiter gignitur; creatura non ex substantia facientis, sed ex sola voluntate ac potestate perficitur. Ista corruptibilis per naturam, nisi fuerit servata per gratiam. Ille incorruptibilis, qui nascendo incorruptibilem ex incorruptibili Patre videtur habere substantiam. Filius per omnia similis Patri, dissimilis creatura factori. Ille non ex eo quod non est, in id quod est, et propterea nunquam in id quod non (0339C)est, ex eo quod est. Illa ex eo quod non est, in id quod est: et propterea quantum ad se attinet ex eo quod est, in id quod non est, sui ortus conditione revertitur.
CAPUT IX. Fel. Non video quid in arcano hujus obscuritatis involveris: et ideo recte facies, si id quod a te, ut mea fert opinio, incomprehensibiliter dictum est intelligibilius explicaveris.
Aug. Dixi inquam de Filio, cum eum a creaturae definitione discernerem: quoniam si non ex eo quod non est, in id quod est: quod tale est ac si dicerem, non ex nib lo factus est. Et propterea nunquam in id quod non est, ex eo quod est: id est nunquam in (0339D)nihilum ex eo ipso quod est, naturae suae proprietate solvendus est. Creatura vero, ex eo quod non est, in id quod est. Quo ostenditur, quia ex nihilo prolata est. Et propterea quantum ad se attinet, ex eo quod est, in id quod non est, id est in nihilum, nisi perpetua gratia fecerit, naturae suae qualitate vertenda est. Ergo nunquam non erit Filius, qui substantialiter docetur esse perpetuu; et hoc ut pote proprio, a conditione omnium creaturarum quae per ipsum factae sunt, non injuria noscitur separandus.
Fel. Licet intelligentiam meam nova rerum subtilitate perstringas, nescio tamen quo pacto dicas, quod coaeternus Patri sit Filius: cum et communi (0340A)340 loquendi modo, et naturae lege prior gignens videatur esse quam genitus.
CAPUT X. Aug. Si naturae auctorem creaturarum legibus aestimamus, dum anteriorem esse Patrem Filio praedicamus; cur non eadem naturae lege, fortiorem Patre Filium per accessum temporis dicimus: dum nec huic desunt incrementa nascenti, et imbecillitatis injuriam senectus ingerit Patri? Quod si hoc ratio ipsa non recipit, omittamus in Deo corporalis intelligentiae legem, ne operibus suis similem dicamus esse factorem; maxime cum ex eo quod apud nos evidens est, etiam id quod in occulto est possimus ostendere. Sicut enim sine exemplo mater genuit auctorem suum: sic ineffabiliter Pater genuisse credendus est Filium coaeternum. De matre natus est qui ante jam (0340B)fuit: de Patre qui aliquando non defuit. Hoc fides credat, intelligentia non requirat: ne aut non inventum putet incredibile, aut repertum non credat singulare. Ecce enim de matre natus est Christus, nec ideo tamen per contactum viri matris pudor est imminutus. Virgo peperit, quia virgo concepit: et non servato rerum ordine, ex integro matris corpore integrum corpus Christus assumpsit. Si ergo novo more, nullo exemplo, secundum carnem natus docetur ex corpore: quid mirum si non secundum consuetudinem humani partus processit ex Patre? Non minuit substantiam matris, ex sola genitus filius, et sine damno corporis parientis, natum filii novimus corpus: et minuisse incorporalem Patris substantiam creditur. cum ex eodem ipso substantialiter atque (0340C)incorporaliter prolatus, dicitur genitus? Ergo si naturam rerum intelligentia duce perpendimus; demus initium, si non negamus occasum. Alioquin ideo Filium non habere dicamus initium, quia non per gratiam, sed per naturam. fatemur esse perpetuum. Ad summam, major et minor, tribus modis dici potest: id est, aetate, forma, potentia fortior imbecillo. Videamus utrum aliquid horum acc dat Filio. Nam nec aetate minor est, quem de principio Patre constat exstitisse principium: nec 341 forma, quem non aliud fas est praedicare quam Deum, nec potentia, a quo totum novimus esse perfectum.
CAPUT XI. (0340D)Fel. Scire cupio quo pacto ad Filium transit dignitas Patris, et ad Patrem non recurrit humilitas prolis.
Aug. Non secundum naturam ista nunc dici, quotidiana rerum exempla nos docent. Ecce enim putemus aliquem regem ac regis filium depositis regiae majestatis insignibus, subjecti militis indumenta suscipere, et propter certam patris dispensationem ac sociorum salutem, rebellium contumelias sustinere: nunquid quia ad hunc participium regiae potestatis certum est nativitate decurrere, idcirco ad eum qui genuit, injuriam filii non compatiendi affectu, sed ipsa passionis proprietate certum est pervenire? Non ita est, quia non ex filio patrem, sed ex patre filium (0341A)certum est natum esse. Et propterea totum inter hos simile dicimus quod pertinet ad communionem naturae; illud proprium quod per accidens uni noscitur evenisse personae. Habet ergo nascendo totum Filius cum Patre quod Pater est, sed non de Filio Pater. Quidquid specialiter ipse perpessus est, utrisque commune non est. Quod ex homine natus est homo, accidens speciale est. Quod plerumque sine praejudicio communis naturae neuter habere docetur in altero. Una est Patris substantia, una persona. Haec cum genuit, ex hac sine dubio non diversa noscitur exstitisse, sed altera; quae non aliud docetur esse quam prima, dum et communis docetur et propria. Communis, inquam, unitate substantiae, propria discretione personae. Cum ergo in se exstet illa quae nata (0341B)est, non quidquid huic acciderit, ad gignentem necessario transit; sicut ad nascentem quidquid proprium ac substantiale gignentis constat esse, pervenit. Non enim sicut Filio ipsa generatione collata est divinitas Patris, sic ad Patrem refertur aegritudo, paupertas, mors, humilitas prolis. Quod ideo non fit, quia quamvis de una, id est patris substantia fuerit similis genita: tamen quia jam in seipsa exstat, quaecunque huic intrinsecus ingeruntur, non communia dicuntur esse, sed propria. Si ergo humani generis ista conditio est, cum 342 non usque adeo filii ab eo qui genuit in aliud unquam mutata substantia est, ut non eadem possit esse, sed altera; dum extrinsecus filio accidentibus multis, manet nihilominus natura communis; quid nos de Deo atque ejus Filio dignum est (0341C)credere, quid decet praedicare? Quorum quamvis secundum indivisae majestatis simplicem gloriam non sit natura dissimilis, specialiter a Filio corpus assumptum est, ut humiliaretur in infirmitate carnis nostrae, qui pati nihil poterat in communis divinitate substantiae. Non assumpsit homo hominis filius alteram naturam. Et cum in eadem quae cum Patre communis est patiatur, ad Patrem tamen non transmittit injuriam: nec humiliatus in Filio Deus Pater passibiliter creditur, cum non in eadem ipsa quae utrisque communis est, sed in nostra potius quam solus ipse suscepit, Judaeorum creditur pertulisse perfidiam. Ad summam, quid precor est quod pendebat in cruce? Quid est quod lancea dicitur vulnerasse? Caro possibilis, an substantia deitatis? Si majestatem profanus (0341D)incorporei praedicator assumpseris, corruptibilem Deum videris credere. Si passibilem carnem, non est communis ista cum Patre, ut per hanc eum possit crux illa contingere.
CAPUT XII. Fel. Dum torrentis modo omnia quae a nobis sunt, dicta praecipitas, duos admodum Christos, non unum praedicas. Et non immerito; nam si in eo nihil penitus divinitas pertulit, secundum hominem Christus alius fuit; alioquin per affectum communis deitatis, etiam ad Patrem passio ipsa pervenit.
Aug. Non ita est. Ego enim Salvatorem nostrum non confundo, non divido. Non confundo, ne aut incorpoream, et imaginariam carnem; aut carnalem et (0342A)mortalem praedicem dietatem. Non separo, ne Dei Patris unam secundum carnem, et alteram secundum majestatem introducere videar prolem: quia idem Dei Filius et sine initio processit ex Patre, et secundum tempus nasci est dignatus ex Virgine. Impassibilis in suo, passus in nostro, dum incomprehensibilem majestatem 343 velut quodam indumento carnis vestire dignatus est. Ex utroque una mediatoris persona, non una substantia. Una inquam persona, ne sit non unus Christus; non una substantia, ne mediatoris dispensatione submota, aut Dei tantum dicatur, aut hominis Filius. Non ergo in Christo susceptam carnem perpetuitate divinae generationis extendo: nec immensam dietatem corporei ortus aetate concludo; quia idem in divinitate auctor est rerum, (0342B)qui in carne Redemptor est hominum: idem impassibilis in se, qui passus in corpore; dum sic utriusque naturae proprietatem vere ex utraque gignenti similis natus expressit, ut et veram carnem suscepisse eum constet ex matre, et indifferentem deitatem habere constet ex Patre. Quibus in unam personam incomprehensibili mediatoris dispensatione conjunctis, servavit singulis propria, sed conjunxit propriis aliena. Servavit propria, dum non amisit immensitatem divinitatis, et infirmitatem non respuit carnis. Conjunxit propriis aliena, dum idem atque inseparabilis Christus, et proprio carnis occiditur, et proprio deitatis apud inferos non tenetur. Proprio carnis gustavit vita mortem; et proprio deitatis, perpetuam reddidit carnem. Non ergo recte dicitur in Filio Pater esse passus, (0342C)quoniam in carne quae ei non est cum Patre communis, passus est Filius. Itaque glorificata est caro majestate, dum majestas humiliata docetur in carne. Sed utrumque non de duobus Christis, sicut putas, sed de uno atque eodem ipso, quem post partum Virginis Deum et hominem novimus, nos certum est praedicare.
CAPUT XIII. Fel. Si ergo ex Virgine natus est Christus, quomodo Deo Patri dicitur coaeternus?
Aug. De hoc quidem nobis etiam adversus alios diversa contentio est: et ideo ne difficilior sit explanatio veritatis, causam primum proponamus erroris. Nam ab uno malae credulitatis orsi principio, in duo quodammodo intelligentiae dissimilis deliramenta (0342D)funduntur. Est namque utrisque commune, unam Christi nativitatem, non duas praedicare. Sed alii illam principalem qua ante omnia ex Deo natus est Deus, alii hanc tantum qua ex Virgine processit hic 344 Dominus, proprii dogmatis definitione recipiunt; qui per consequentiam male jacti seminis, in similis blasphemiae barathrum ceciderunt. Ecce enim qui ex Virgine non credunt natum, omnem Evangeliorum fidem, omnem baptismatis utilitatem, omnem apostolorum praedicationem, et ad summam, omnem Novi Testamenti auctoritatem, velut quadam Judaicae incredulitatis caecitate subvertunt. Et ideo ne ipsam majestatem quidem in Dei Filio cognovisse putandi sunt, quia sacramentum mediatoris, quo eum innotescere (0343A)Pater gentibus voluit, abjecerunt. At vero hi qui non ex Patre ante omne initium, sed ex tempore Virginis partu natum esse contendunt; non eum creatorem omnium, non Dominum omnipotentia Patri ac majestate consimilem didicerunt. Quomodo enim fecisse putabitur cuncta, ante cujus ortum fuisse certum est universa? Aut quomodo ejus divinitas est profitenda, quo necdum nato facta sunt singula? Vel quomodo ejus divinitas creditur esse perpetua, cum non semper ut Patris, sed ex tempore praedicatur effecta? Negant igitur etiam hi quodammodo mediatoris consequentium rerum necessitate mysterium; quia non Deum et hominem; non ex aeternitate, sed ex tempore; non ex virtute, sed ex infirmitate; non ex Patre ante omnia Patri similem (0343B)Filium, sed ex matre inter omnia, non verum, sed imaginarum hominis filium, in manifesto, non per veri similitudines natum praedicant Christum. Quo fit, ut ne in carne quidem nosse putandi sint Deum, quem ante assumptionem carnis de Patre non putant genitum.
CAPUT XIV. Vides igitur quo pacto inter hos, licet discrepantibus mediis, idem tamen initium, idem exitus docetur erroris? Nos contra sic nativitatem utramque defendimus, ut neutram alterius affirmatione totallamus. Nam nec temporalem primae illilus perpetuitate damnamus, nec aeternam hujus temporalis brevitate concludimus: scientes veri Dei inseparabilem prolem, et hujus verae prolis postea verissimam carnem. (0343C)Non tunc fatentes Christi divinitatem coepisse cum Virgo concepit; nec tunc coepisse carnem cum ineffabili quodam partu monas 345 illa, sine intercapedine medii tempori, in nullo differentem monadem, nisi quod monas docetur, genuit. Non infirmitatem voluntariam Christi omnipotens ejus majestas exhorruit, non omnipotentiam infirmitas corporalis exstinxit. Scio ad inferos divinitatem Filii Dei descendisse proprietate carnis, scio ad coelum ascendisse carnem merito deitatis. Non est Dei proprium quod famem sensit: sed Dei proprium est quod paucis panibus tot millia hominum satiavit. Non est proprium carnis quod super frementes undas siccis pedibus ambulavit, sed est carnis proprium quod sputa, palmas, flagella sustinuit. Unus tamen atquem idem (0343D)Christus est, qui et injurias toties pertulit, et artus in profundo non mersit. Et hoc pacto in mediatore Dei et hominum injuria sui corporis affectam fateor deitatem, sicut majestate deitatis glorificatam novimus carnem. Ergo Christus mortuus est, qui et resurrexit: nec ideo tamen utrumque ex uno, sed ex singulis singula. In utroque tamen perfectus ipse complevit, dum unus atque inseparabilis tam diversa complevit: uno mortem gustavit, altero mortuos suscitavit. Sicque se Deum et hominem utriusque verus mediator, nec geminata persona, nec substantia confusa monstravit. Ingressus est Virginis uterum Dei Filius, ut iterum nasceretur ante jam genitus: et suscepit totum homine, qui jam habebat a Patre (0344A)plenissimam deitatem. Non dissimilis genitori cum nasceretur ex aeterno perpetuus: non dissimilis homini, cum ex matre nascitur moriturus. Idem tamen et aeternus in suo, et moriturus in nostro, dum utrumque continet ex seipso, et neutrum perdit ex altero. Sicque ex Deo et homine non imperfectus, sed in diversa proprietate plenissimus natus est Christus; sicut ex anima et corpore unusquisque hominum docetur esse perfectus. Non alius homo corpus, alius animus, quamvis aliud animus, aliud corpus; unus tamen atque idem homo, et corpus docetur et animus. Rursum non unum atque idipsum corpur et animus, quia ex utroque homo factus est unus. Non enim haec aut substantiam confundunt in veritate personae, aut personam geminant diversitate 346 substantiae; (0344B)quandoquidem unus ex his homo noscitur exstitisse. Non perdunt propria, sed quia in unum atque inseparabile convenerunt, ex propriis videntur facta communia. Afficitur in corpore mens doloribus corporis, fatigatur corpus cogitationbius mentis; et unum tamen horum proprium est corporis, alterum mentis. Quod dum uni homini acciderit, et corporis commune videtur, et mentis. Sic post partum Virginis non alius Dei, et alius hominis, sed idem Christus Dei et hominis Filius fuit. Et sicut in uno homine aliud animus, aliud corpus: sic in mediatore Dei et hominum, aliud Dei Filius, aliud hominis fuit, unus tamen ex utroque Christus Dominus fuit. Aliud, inquam, pro discretione substantiae, non alius pro unitate personae.
CAPUT XV. (0344C)Fel. In superioribus quidem me ad credendam Christi ex matre nativitatem salva perpetuitate compuleras: sed quia contra rationem vi operationis exortanon in nobis possunt esse continua: idcirco cum ad propositionem meam sollicita intentione espicio, necdum mihi videor in his quae a te dicta sunt invenisse quod quaero. Nescio enim quomodo natum doceatis ex tempore, quem coaeternum Patri dicitis jam fuisse. Nasci enim est velut quidam motus rei non exstantis antequam nascatur, id agens beneficio nativitatis, ut sit. Quo colligitur Christum qui erat nasci non potuisse; si nasci potuit, non fuisse.
Aug. Ad inquisitionem nos incomprehensibilium rerum, nova interrogandi curiositate compellis: et ideo non nisi quibusdam exemplorum lineamentis (0344D)poterit explicari quod quaeris. Patere igitur me pro affirmato afferre rem alterius quaestionis: quia cum eam non pro fide sui, sed pro alterius ostensione nunc profero, non in ea me conjicias explicare quod credo; sed eta me credere ad praesens puta, ut intelligere facilius possis ista quae dixero. Figamus ergo, sicut plerique volunt, esse in mundo animam generalem, quae sic ineffabili motu semina cuncta vivificet, ut non sit concreta gum genitis, sed vitam praestet ipsa gignendis. Nempe cum haec in uterum, passibilem materiam ad usus suos formatura pervenerit, 347 unam facit secum esse personam ejus rei, quam non eamdem constat habere substantiam: et fit operante anima et patiente materia, ex duabus substantiis (0345A)unus homo: cum aliud anima doceatur, aliud caro: sicque animam nasci fatemur ex utero, quam ad uterum venientem vitam dicimus contulisse concepto. Nasci, inquam, ex matre dicitur, quia ex hac sibi corpus aptavit, in quo nasci posset: non quia antequam nasceretur, quantum ad se attinet, ipsa penitus non fuisset. Et hic si verborum vim, quotidiani sermonis contemplator attendas, contraria proponimus, oppugnantia praedicamus; et in his tamen verum constat esse quod dicimus. Ex matris utero cum corpore scimus animam nasci, sed etiam matre priorem videmus animam praedicari. In filio mater animum gignit, sed tamen etiam in ipsa matre non nisi animus vivit, sine qua nec ipsa quidem potest esse quae genuit. Itaque si originem animantis potentiae requiramus, (0345B)prior est matre, et ex hac rursus nata videtur esse cum sobole. Prior, inquam, anima, per quam mater est animata: prior mater per quam in filio nata videtur et anima. Sed non mater in carnem animam vertit, nec carnem in animam commutavit, sed animatam carnem de utero matris, idem carnis et animae, et totius hominis creator exhibuit, qui per dispensationem analogiae diversa jungentis, in uno atque eodem homine, et utrumque insolubili unitate conjunxit, et neutrum ex alterius participatione confudit.
CAPUT XVI. Sic ergo, imo multo incomprehensibilius atque sublimius natus est susceptione perfecti hominis de matre Filius Dei, qui est per omnipotentiam singularem genitis omnibus non facultas tantum, sed et (0345C)causa nascendi. Secundum hominem, inquam, de Virgine natus est Deus, eo pacto quo cum corpore nasci docetur et animus: non quia utriusque una substantia est. sed quia ex utraque fit una persona. Non alius homo corpus, et alius animus, sed unus homo corpus et animus. Sic post partum Virginis, non alius Dei Filius et alius hominis, sed idem Christus Dei et hominis Filius. Et sicut 348 in uno homine aliud corpus et aliud animus; sic in uno mediatore aliud Dei, aliud hominis Filius: sed idem tamen et non alius Dei quam hominis Filius: quamvis propter aliud Dei, et propter aliud hominis Filius. Non ab initio carnis coepisse dicimus Filium Dei, ne temporalem credat aliquis deitatem. Non ab aeterno Filii Dei novimus carnem, ne non veritatem humani (0345D)corporis, sed quamdam eum suscepisse putemus imaginem. Neque enim consumit majestatem Filii Dei veritas carnis; aut veritatem carnis, immensitas deitatis; dum unum radiat virtutibus suis, aliud docetur infirmitatibus nostris. Unus autem atque inseparabilis Christus et humiliatur assumptis, et glorificatur in propriis; cum affici non dedignatur injuriis, et aequalitatem custodit genitoris. Genuit ergo Maria et non genuit Filium Dei. Genuit, quando ex ipsa secundum carnem natus est Christus: non genuit, quando de Patre sine initio exstitit Filius. Genuit, quando ex hac Verbum caro processit ut habitaret in nobis: non genuit quando in principio erat Deus Verbum, quod originem praestitit universis. Noli ergo partu Virginis determinare (0346A)originem Dei Verbi. Noli de Virgine genitum corpus coaeternum dicere deitati; quia mediator Dei et hominum homo Christus Jesus (I Tim. II, 5) prima nativitate coaeternus est Patri, secunda particeps temporis nostri: in illa auctor temporis, in ista particeps est aetatis.
CAPUT XVII. Fel. Quoniam de mysterio mediatoris perspicua ratione, et ad credendum cuivis sufficienter tractasti: idcirco quaeso ut mihi quid etiam de anima Christi sentiendum sit jubeas explicari. Ita enim a majoribus nostris semper est traditum, quod Christi corpus ad vicem animae communis, ipsius Filii Dei habitus animarit: nec accessione vitalis spiritus indigens fuerit, cui inhabitans fons vitae potuit conferre quod vixit.
(0346B)Aug. Possemus quidem id quod in hac quaestione catholicae auctoritatis definitione praescribitur, divinorum voluminum testimoniis edocere: sed quia nunc non librorum indicio, sed sola ratione placuit cuncta discutere: idcirco in aliud tempus Scripturarum monumenta reservantes, sicut superius factum est, 349 sic etiam de animae inquisitione tractabimus. Quod ut fieri facilius possit, quae Salvatori nostro suscipiendi hominis causa fuerit, una tantum Apostoli lectione subjecta breviter inquiramus: qua inventa, sine aliqua difficultate etiam ad haec quae hujus praecedentis sunt consecuta transibimus. Ab initio igitur ex corpore et anima Deus hominem fecit; qui legis praecepta transgressus, post usurpationem interdictae arboris, sententiam quodammodo poenae (0346C)capitalis excepit. Hic ad eum statum a quo lapsus est, non nisi auctoris sui gratia reformatus, postliminii quodammodo jure potuit remeare: sicut qui se de excelso in praeceps voluntate demiserit, in sua quidem habuit potestate quod fecit, sed jam suo arbitrio certum est non subjacere quod cadit. Surgit itaque beneficio alieno, qui cecidit proprio. Nec ideo non suo dicendus est cecidisse: quia alieno noscitur surgere; nec propterea suo surrexisse, quia non alieno certum est cecidisse. Sed de hoc alias, nunc ad propositum redeamus.
CAPUT XVIII. Dicit ergo venerabilis Paulus, quoniam idcirco secundum carnem natus est Christus: Ut sicut per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, et (0346D)per peccatum mors: et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt (Rom. V, 12). Et paulo post: Sed non sicut delictum, ita et gratia. Si enim unius delicto multi mortui sunt, multo magis gratia Dei et donum, in gratia unius hominis Jesu Christi in plures abundavit. Et non sicut per unum peccatum, ita et donatio: nam judicium ex uno in condemnationem, gratia autem ex multis delictis, in justificationem. Si enim unius delicto mors regnavit per unum, multo magis abundantiam gratiae, et donum justitiae accipientes, in vitam regnabimus per unum Jesum Christum. Igitur sicut per unius delictum, in omnes homines in condem nationem; sic et per unius justitiam, in omnes homines in justificationem vitae. Sicut enim per inobedientiam (0347A)unius hominis peccatores constituti sunt multi; ita et per unius obauditionem justi constituuntur multi.
Venit ergo Christus salvum facere quod perierat (Luc. XIX, 10). Prius ergo videamus quid illud est quod protoplasti transgressione 350 perierit, et hoc facile scire poterimus, quid Dominus veniendo salvare potuerit. Requirendum igitur nobis est quisnam legem Creatoris acceperit. Ille enim sine dubio peccavit, quia praecepta contempsit: ille praecepta contempsit, qui quod prohibebatur admisit. Dicit autem Scriptura: Praecepit Dominus Adae dicens: Ex omni ligno quod est in paradiso manducabitis, de ligno autem scientiae boni et mali non manducabitis de eo. Qua autem die manducaveritis, morte moriemini (Gen. II, 16). Quaeramus ergo nunc utrum hanc legem totus (0347B)homo acceperit? Si enim ut in libro Geneseos continetur, ex corpore et anima jam perfectus accepit, totus homo transgrediendo peccavit: et si totus transgrediendo peccavit, totus peccati sui vitio tunc periit. Si autem totus periit, totus beneficio Salvatoris indiguit. Et si totus beneficio Salvatoris indiguit, totum Christus veniendo salvavit: et si totum veniendo salvavit, non corpus absque anima, sed corpus et animam qua constare totus homo, et peccasse antea videtur assumpsit. Nam si toto homine peccante, solam ejus carnem Christus assumpsit, anima poenae primae illius transgressionis sine aliqua spe etiam nunc addicta permansit. Quod si ita est, nescio quid nobis mediatoris persona contulerit, quae melius nostrum ex toto non redimens, brutam per se (0347C)carnem, et quae sine anima ne beneficium quidem ejus posset sentire, suscepit.
CAPUT XIX. Vellem tamen ab hujusmodi praedicatoribus quaerere cur accepta carne animam dispensatio mediatoris omiserit. Nisi forte aut innoxiam sciens, medicinae indigentem esse non crediderit, aut a se alienam putans, redemptionis beneficio non donarit; aut ex toto insanabilem judicans, curare nequiverit; aut vilem et quae nullis usibus apta videretur, abjecerit. Horum duo in ipsum totius hominis creatorem blasphemi spiritus incredulitate desipiunt. Nam primo impossibilem, secundo non omnium Deum crediderunt. Quomodo enim docetur omnipotens, si curare non potuit desperatam? Aut quomodo omnium Deus, (0347D)si non ipse fecit animam nostram? Duobus vero aliis, uno animae causa nescitur, altero meritum non 351 videtur. An intelligere causam putandus est animae, qui eam ad accipiendam legem, habitu insitae rationis instructam, a peccato voluntariae transgressionis nititur separare? Aut quomodo ejus generositatem novit, qui ignobilitatis vitio dicit esse despectam: praelata carne quam non flatu Dei sicut animam, sed de limo terrae constat esse plasmatam? Si autem nihil horum de anima recte sentitur, credamus quia suscepit Redemptor noster hominem totum; ne intercidere quodammodo animae nostrae videamur beneficium sempiternum. Proh dolor! Carnem, inquit, solam Christus assumpsit, animam non (0348A)quaesivit. Hic si originem utriusque gnarus rerum contemplator attendas, pretiosior est animae substantia: si transgressionis culpam, propter intelligentiam, pejor est causa. Ego autem Christum et perfectum sapientia scio, et piissimum esse non dubito: quorum primo meliorem et prudentiae capacem non despexit; secundo eam quae magis fuerat vulnerata suscepit. Neque enim aut sapientiae convenit, de duobus aeque suis, insipientissimam plus amare; aut perfectae pietati, magis indigentem non juvisse.
CAPUT XX. Fel. Omnia quidem quae a te non rationabiliter tantum, sed etiam veraciter dicta sunt, et intellexisse me in praecedentibus fateor, et probasse non nego: Christi autem divinitati quo pacto mortem (0348B)sensisse dicatur, ignoro. De quo utrum tu obscure aliquid dixeris, an ego sufficienter dicta ingenii tarditate assequi non potuerim, nescio. Neque enim credere ausim, quod fons ille vitae, a quo habent universa quod vivunt, per triduum quod in sepulcro corpus jacuit, usque eo a naturae suae proprietate deciderit, ut si dici fas est, sepultis sensibus omnem substantiae vitalis motum amitteret; et propter redemptionem humani generis, non Patrem tantum, sed et omnia spiritalis gloriae ornamenta desereret.
Aug. Absit, absit a fidelibus ista suspicio, ut sic Christus senserit mortem nostram, ut quantum in se est vita, perderet vitam. Nam si hoc ita esset, quomodo illo triduo potuisse dicimus aliquid vivere, si vitae fontem credimus aruisse? Sensit 352 igitur (0348C)mortem divinitas Christi, participatione humani affectus quem sponte sua susceperat, non naturae suae potentiam perdidit per quam cuncta vivificat. Sic in sepulcro carnem suam commoriendo non deseruit, sicut in utero Virginis connascendo formavit. Et sic in utroque et nasci et mori, non coactus ab altero, sed sponte Dominus voluit, ut hoc eum constet pertulisse quod fecit: nec ideo non patientem, quia ipse faciebat; nec ideo non facientem, quia non alius tolerabat. Nam si dominicae incarnationis mysterium salva individuae Trinitatis cooperatione consideres, idem sibi in hac humilitate auctor et opus est: idem auctor, quia sponte nascitur, sponte patitur: idem opus, quia utrumque licet non alio cogente, solus tamen ipse perpetitur. Fecit carnem in utero matris, (0348D)habes auctorem operis: ipse in hac nasci dignatus est, habes opus auctoris: una tamen persona est, salva utriusque proprietate substantiae, et auctoris et operis. Sic ergo mortuus est non discedente vita, sicut passus est non pereunte potentia. Nemo aufert animam ejus ab eo, quia potestatem habet ponendi et potestatem assumendi eam (Joan. X, 18). Habes hic auctorem operis. Ponit animam pro amicis suis: habes opus auctoris. Quod ut generali definitione concludam, quoties in carne Christus aliquid patitur, opus auctoris est. Sed quia idipsum sua potestate, non alio cogente perpetitur, ipse auctor est operis.
CAPUT XXI. Non ergo ad Mariam locali motu divinitas venit, (0349A)sed ineffabili potentiae suae manifestatione, et uterum gignendus, implevit, et totum quod est substantiae suae plenitudine non privavit. Non dimisit Patrem cum venit ad Virginem. Ubique totus, ubique perfectus; quia nec divisionem incorporea simplicitas recipit, et partes plenitudo non novit. Erat ergo uno atque eodem tempore totus etiam in inferno, totus in coelo. Illic patiens injuriam carnis, hic non relinquens gloriam deitatis. Erat apud inferos resurrectio mortuorum, erat super coelos vita viventium. Vere mortuus, vere vivus; in quo et mortem susceptio mortalitatis excepit, et vitam divinitas servata 353 non perdidit. Quotiescunque ergo haec quae a Christo humiliter sunt tolerata, consideras, ipsum auctorem voluntariae passionis agnoscas. Ita fiet ut, dum humilitas (0349B)patienti, facienti virtus ascribitur, idem Christus uno atque eodem tempore cum patitur, infirmus, cum facit, omnipotens doceatur. Sed ne adhuc in morte Filii Dei aliquam insensibilitatem nos credatis accipere, importunum non est quae de morte sensa sint vestigare: in qua sine dubio destituit corpus vita nostra, non perit; dum discedens anima non vim suam perdit, sed quod vivificaverat hoc dimittit: et quantum in se est, alterius mortem facit ipsa, non recipit. Facit, inquam, non vivificando quod deserit: non amittendo quod vivit. Itaque hominis mors nihil aliud quam carnis occasus est: a qua cum vis potentiae vivificantis abscesserit, in terram de qua sumpta est, amissis quos non per seipsam habuit sensibus, redit.
CAPUT XXII. (0349C) Atqui contraria, inquis, vitae mors est. Fateor; sed non ex eo genere contrariorum, quae existentis substantiae oppositione se perimunt; sed ex eorum potius quae dum cuilibet accidunt, simul quidem esse non possunt, sed unius tantum substantiae habitu ac privatione gignuntur. Sicut verbi gratia noctem docemus et diem. Nam et haec ejusdem generis docentur esse contraria, cum non utriusque, sed unius tantum videatur esse substantia. Ecce enim dicimus diem esse cum sol est super terram: solem autem constat esse substantiam. Hic cum peracto diurni temporis cursu ab humani visus contemplatione discesserit, noctem discedendo mox facit. Facit, inquam, subtrahendo copiam luminis, non in se recipiendo (0349D)substantiam noctis. Itaque una lucis substantia noctem facere videtur et diem; sed non uno modo. Nam diem cum venit, noctem efficit cum recedit. Unde et Manichaeorum non irreligiosam tantum, verum etiam stultam divisionem, qua bona a malis aeque exstantibus nituntur separare substantiis, plerumque confundimus: ostendentes eis luminare majus, quo fieri novimus diem; et cogentes ut et ipsi similiter nos docerent, quod esset, si dictu fas est, tenebrale majus, 354 quo substantialiter fieri crederemus et noctem. Sed de his alias, qui per stultitiam blasphemi dogmatis, aut pro exstantibus non exstantia, aut pro principilibus consecuta, aut pro contrariis videntur affirmare communia. Quae si quis fidei oculis non (0350A)privatus excusserit, omnes eorum machinas facili ratione confundit. Ergo, ut dicere coeperamus, anima non aliter quam sol vitam tribuit carni cum venerit, mortem efficit cum recedit. Quam ne quis putet corporis morte consumi, audiat quid de hoc Dominus in Evangeliis generali auctoritate definiat: Nolite, inquit, timere eos qui corpus occidunt, animam autem non possunt occidere: sed timete eum potius qui animam et corpus potest occidere in gehennam ignis (Matth. X, 28). Ergo superstite anima corpus constat occidi; et propterea consequens ac necessarium non est, animas, corporum internecione consumi. Hoc si ita est, etiam post mortem corporis nihilominus mentibus vivitur. Quod si id de unoquoque nostrum recte sentitur, quomodo fons vitae propter participationem humanae (0350B)mentis, vivificandi potentiam perdidisse jactatur? Sed potest, inquis, anima et corpus occidi in gehennam ignis. Quod adversum nos primum idcirco non facit, quia mors ista non conditionis videtur esse, sed criminis. Nam remota culpa jubemur homines non timere, qui cum possint corpus, animam tamen negantur occidere. Dehinc, quoniam hoc Deo tantum dicitur esse possibile, de quo Filium suum unigenitum et communione naturae, et aequalitate potentiae non hoc credimus meruisse. Suscepit ergo Salvator conditionem mortis nostrae, sed non ita ut deteriorem faceret, cum praeter consuetudinem dominati eam permittebat animae, sed potius ut nihil hanc obesse animae pariter justorum omnium probasset et vitae.
CAPUT XXIII. (0350C)Sed fingamus, licet Evangeliis reclamantibus, animas interire. Nonne in Salvatore nostro, licet in his mortem non repellente, tertium tamen atque speciale majestas est, quam non potuit mors humana contingere? Ad summam videamus, in cruce positus quid promisit? Hodie, inquit, mecum eris in paradiso (Luc. XXIII, 43). 355 Hodie, inquit, non post triduum, cum carnem meam de sepulcri requie suscitavero, non cum in me primitias futurae resurrectionis ostendero. Cujus putamus haec vox est? majestatis, mentis, an corporis? Corpus autem in spelaeo fuisse nullus ignorat. Restat ut divinitati, vel menti vox ista conveniat. Sed dicit aliquis: Divinitatis hanc, non animae Christi credimus vocem. Et quid in eo cui promittebatur accipimus? Hodie, inquit latroni, mecum eris in paradiso: (0350D)cujus corpus usque ad futuram resurrectionem mors communis inclusit. Anima igitur est cui Dominus hoc promisit et praestitit. Si igitur mortuo corpore, ad paradisum anima mox vocatur, quemquamne adhuc tam impium credimus, qui dicere audeat, quoniam anima Salvatoris nostri triduo illo corporeae mortis, apud inferos custodiae mancipatur? Et quis, inquis, est alius qui instante passione Christi ingemuit, dicens: Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI, 38)? Tristis usque ad mortem, propter affectum susceptae carnis, non post mortem, cum beatitudinem spondet societas deitatis. Non initium moeroris mors ista, sed finis est. Nec incipiunt post hanc justorum flagella, sed desinunt, cum et impedimenta (0351A)materiae fluctuantis exponunt, et auctorem suum plenioris intelligentiae contemplatione jam capiunt.
CAPUT XXIV. Ergo, inquis, mortem Dei Filius et in anima non pertulit, et in majestate non sensit? Quid ergo dicebas esse quod pertulit? Sensit prorsus et pertulit, sed participatione morbi alieni, non proprietate vulneris sui. Sensit sicut omnes sentiunt, qui moriente carne mentibus vivunt: non sicut impii, qui in utraque parte, sicut idem ait, gehennae ignibus occiduntur. Quidam sane communem mortem etiam hoc pacto definiunt; dicentes nihil aliud hanc esse quam cum diversarum rerum consensu vitam facientium, velut per dissidium quoddam ab invicem fuerit facta discessio. (0351B)Haec si hominis mors est quae non consumit juncta, sed dividit, dum origini suae utrumque restituit, quid de Salvatoris nunc anima dicemus, quae ut non dicam propter inhabitantem divinitatem, 356 et propter justitiam singularem, certe propter communem moriendi sortem, corpus illo triduo sic potuit deserere, ut ipsa non posset penitus interire?
Non ergo, inquis, apud inferos Christi anima, non divinitas fuit? Fuit, inquam. Neque enim aliter eum video potuisse resuscitare carnem suam, si apud inferos praedicem velut absentis Dei non fuisse potentiam. Nec tamen ideo localem nos Dei credat aliquis praedicare praesentiam; de quo ista propter manifestationem (0351C)certi operis dicimus, quia alicubi fuit sicut (0352A)qui ubique non defuit. Jacebat quantum ad carnem mortuus in sepulcro, mortuos resuscitans in inferno, vitam tribuens universis in coelo: non mundum dimittens ad coelum ascendit, nec coelum deserens ad terram venit; sed uno atque eodem tempore totum totus implevit, qui alicubi manifestatione operum plus parens, agnitionem praesentiae suae indignis negavit, non immensae deitatis absentiam procuravit.
CAPUT XXV. Vis nosse de hac mediatoris morte quid sentiam? Omnium quae a me in superioribus incidentium quaestionum necessitate dispersa sunt, prorsus ista sententia est: qua credo mortuum esse Filium Dei, non secundum poenam injustitiae quam ex toto non habuit, sed secundum legem naturae quam pro humani (0352B)generis redemptione suscepit: illa morte de qua dicitur: Quis est homo qui vivet, et non videbit mortem (Psal. LXXXVIII, 49)? non illa de qua Isaias dicit: Mortui autem vitam non videbunt (Isai. XXVI, 14). Illa quae secundum naturam generalis est cunctis, non illa quae specialis est malis. Putemus ergo hanc esse quodammodo vim ac potentiam seminis, qua et anima animas reparet: et carne omnium nostrum carnem judicio imminente resuscitet, dum per operationem propriae deitatis cuncta vivificans, ex uno suscepti hominis grano, innumerabilem Patri redditurus est messem. Tunc separaturus est a zizaniis segetem (Matth. XIII, 30), cum justis coeperit retribuere (0352C)mercedem.
(no apparatus)