Migne Patrologia Latina Tomus 112
De videndo Deum de puritate cordis et modo poenitentiae
De videndo Deum de puritate cordis et modo poenitentiae (Rabanus Maurus), JP Migne 112.1332B
LIBERO PRIMO. DE VIDENDO DEUM. 112.1261D|
Apostolica nos admonet sententia (Rom. XII, 3) ut « non plus velimus sapere quam oportet sapere, » sed sapere ad sobrietatem, et secundum rationem fidei; et idem hortatur nos ut quidquid agamus prudenter et secundum rationem facere studeamus, ita dicens: «Omnia vestra onesto et secundum 112.1262D| ordinem fiant (I Cor. XIV, 40). » Unde miror quod quidam ex nostris, non tempus nec modum observantes, de secretis Dei et coelestibus mysteriis in conviviis suis inter pocula disputant, qualiter post hanc vitam Electi visuri sunt Dominum in regno coelesti; quasi idem officium sit cauponis et contemplationis, et quasi poculum vini amatoribus suis hoc una hora possit conferre quod illi antea longe in Scripturis sacris intente noluerunt meditari? praesertim 112.1263A| cum Psalmista illos beatos nuncupet qui «immaculati in via ambulant in lege Domini, et qui scrutantes testimoni ejus, in toto corde exquirunt eum (Sal. CXVIII, 1). » Et ne subito vel imprudenter quis de invisibili et ineffabili Deo praesumat disputare, idem Propheta ex persona Domini dicit: « Vacate et videte quomodo ego sum Deus (Sal. XLV, 11). » Si quidem qui vacare Deo negligit, suo sibi judicio lumen ejus visionis abscondit; qui autem perturbationibus indiscrete se interscet, et tumultus rerum temporalium intra mentem suam versari permettit, omnino secreta invisibilis Dei scrutari inhabilis fit, quando qui didicerunt a Domino Deo Jesu Christo mites esse et humiles corde plus cogitando et orando, simplicique corde illum quaerendo 112.1263B| proficiunt, quam supervacuis sermocinationibus disputando atque decertando. Quod autem sic cautis quaestionibus non sit deserviendum, Paulus ad discipulum ita inquiens, scribens, ostendit: « Stultas et sine disciplina quaestiones devita, sciens quia generant lites: servum autem Domini non oportet litigare, sed mansuetum esse ad omnes, docibilem, Patientem (II Tim.II, 23). » Proinde decet ut quicunque de mysteriis coelestibus vult scrutari, vel disputare, studeat prius cor a mundanis desideriis et vitiorum sordibus expurgare, et sic demum speret se per Dei gratiam spiritalia dona posse plane percipere. Unde memoratus apostolus docet dicens: « Renovamini spiritu mentis vestrae et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus est in justitia 112.1263C| et sanctitate veritatis (Ef. IV, 23). » Et item: « Mortificate, inquit, membra vestra, quae sunt super terram, fornicationem, immunditiam, libidinem, concupiscentiam malam et avaritiam, quae est simulacrorum servitus, propter quae venit ira Dei super filios incredulitatis, in quibus et vos ambulastis aliquando cum viveretis nell'Illis. Nunc autem deponite et vos omnia: iram, indignationem, malitiam, blasphemiam, turpem sermonem de ore vestro. Nolite mentiri invicem, exspoliantes vos veterem hominem cum actibus ejus, et induentes novum, eum qui renovatur in agnitione secundum immaginam ejus qui creavit eum, ubi non est gentilis et Judaeus, circumcisio et praeputium, barbarus et Scytha, et servus et liber, sed omnia et in omnibus Christus (Colos. 112.1263D| III, 5). » Imago enim Dei qui incorporeus est non est in corpore humano, quod corrumpitur et gravatur secundum desideria erroris, sed in spiritu et anima, quia spiritus est Deus qui omnia scrutatur, nec possibile est ut terrenum et fragile aliquid celsitudini ejus atque aeternitati comparetur, quia ipse est vita, quae vivificat omnia, qui solus habet immortalitatem et lucem habitat inaccessibilem. Ipse est enim lux vera « quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum », et ideo quisquis illius lucis contemplatione frui desiderat in aeterna beatitudine, necesse est ut mundet cor in hujus vitae peregrinatione, quia non aliter ad ejus visionem pertingere poterit, de quo ipsa Veritas ait: «Beati mundo corde, quoniam 112.1264A| ipsi Deum videbunt (Mt V, 8). » Sed quoniam amicis nostris rogantibus et maxime Ludovico rege exhortante, de futura visione Dei aliquid scribere coactus sum, hoc ipsum non secundum propriam opinionem, sed secundum sanctorum doctorum et catholicorum Patrum tradizionem aggredi tentabo, et vel eorum sententias ponendo, sive ipsorum sensum propriis verbis , brevitatis causa, explicando, quantum sentio, ostendere curabo. Scripsit enim de hoc beatus Augustinus in plerisque locis, et maxime in epistola ad Paulinam de videndo Deo, ubi quid ipse senserit, vel quid caeteri sancti Patres ante eum scripserint, non tacet. Dicit enim in eadem epistola: Sic credimus videre Deum, non quia vidimus vel per oculos corporis, sicut videmus hunc solem, vel 112.1264B| mentis obtuitu, sicut se quisque interius videt viventem, videt volentem, videt quaerentem, videt scientem, videt nescientem. Tu itaque ipsa lectis his litteris, solem quidem vidisse te recolis per oculos corporis, potes etiam statim videre, si est id temporis, et eo loci es ubi ex ea parte coelum oculis tuis usque ad solem contuendum patet. Ad illa vero videnda quae mente conspici dixi, id est, quod vivas, quod videre Deum velis, quod id requiras, quod te vivere et velle et quaerere scias, quomodo autem Deus videatur nescias; ad haec, inquam, omnia videnda, non oculos corporis adhibes, nec intervallum loci, per quod intendatur obtuitus, ut ad ea cernenda perveniat, sentis aut quaeris. Sic vides vitam tuam, voluntatem, inquisitionem, scientiam, ignorantiam, 112.1264C| quia nec ipsa est contemnenda visio videre quod nescias; sic, inquam, vides haec omnia, ut in te videas, apud te habeas: ac sine ullis figurarum liniamentis, colorumque nitoribus, tanto clarius et certius quanto simplicius interiusque conspicias. Cum igitur nec oculis corporis, sicut corpora sive coelestia, sive terrestria, nec mentisspectu sicut ea sunt quorum nonnulla commemoravi, quae apud temetipsam certissime intueris, nunc videamus Deum; cur credimus eum videri, nisi quia Scripturae accommodamus fidem ubi legitur: «Beati mundo corde, quia ipsi Deum videbunt; » et si qua alia in hanc sententiam eadem divina auctoritate conscripta sunt, cui non credere nefas ducimus, credere autem pietatis esse minime dubitamus? Inter videre quoque et credere 112.1264D| hoc distare dicamus, quia praesentia videntur, creduntur strangeia, plane forsitan satis est, si praesentia illa hoc loco intelligamus dicta, quae praesto sunt sensibus, sive animi sive corporis, unde etiam ducto vocabulo praesentia nominantur. Sic enim hanc lucem corporis sensu, sic et meam voluntatem plane video, quia praesto est animi mei sensibus, atque intus mihi praesens est. Si quis vero mihi indicet voluntatem suam, cujus os et vox mihi praesens est, tamen quia ipsa voluntas quam mihi indicat , latet sensum corporis et animi mei, credo, non video, aut si eum mentiri Existimo, non credo; et si forte, ut dicit, ita sit. Creduntur ergo illa quae absunt a sensibus nostris, si videtur idoneus qui de eis testimonium 112.1265A| perhibet, videntur autem quae praesto sunt, unde et praesentia nominantur, vel animi vel corporis sensibus. Constat igitur nostra scientia ex visis rebus et creditis, sed in his quae vidimus vel videmus, nos ipsi testis sumus; nel suo autem quae credimus, aliis testibus movemur ad fidem, cum earum rerum quas nec vidisse nos recolimus nec videmus, dantur signa vel in vocibus, vel in litteris, vel in quibusque documentis, quibus visis non visa credantur. Non autem immerito scire nos dicimus non solum ea quae vidimus aut videmus, verum et illa quae idoneis ad quamque rem commoti testimoniis vel testibus credimus: porro si scire non incongruenter dicimur etiam illud quod certissimum credimus, hinc factum est ut etiam recte, et si non adsint sensibus nostres, 112.1265B| videre mente dicamur. Scientia quippe menti tribuitur, sive per corporis sensus, sive per ipsum animum aliquid perceptum cognitumque retineat, et fides ipsa mente itaque videtur, quamvis hoc fide credatur quod non videtur. Unde apostolus Petrus dicit: « In quem modo non videntes creditis (I Petr. I, 8), » et ipse Dominus: « Beati, inquit, qui non viderunt et crediderunt (Giovanna XX, 29). » Illa enim quae videt, adsunt sensibus, vel animi vel corporis; quae autem credit, absunt a sensibus et animi et corporis, quamvis et voluntas ejus a quo audit ut credat non sit praeterita, sed maneat in loquente, quam in seipso idem ipse qui loquitur videt. Ille vero qui audit non eam videt, sed credit. Resurrectio autem Christi 112.1265C| praeterita est, quam nec illi viderunt homines qui tunc fuerunt. Nam qui viderunt viventem Christum, quem viderant morientem, ipsam tamen risurrezionem, cum fieret, non viderunt, sed eam certissime crediderunt, videndo, et tangendo vivum quem noverant mortuum. Nos totum credimus, et quod resurrexerit, et quod ab hominibus tunc visus et tractatus sit, et quod nunc vivat in coelis, nec jam moriatur et mors illi ultra non dominetur. Res autem ipsa nec corporis nostri sensibus adest, sicut adest hoc coelum et terra, nec nostrae mentis obtutibus, sicut adest fides ipsa, qua hoc credimus. Veniamus ad causam. Scimus posse Deum videri, quoniam scriptum est: «Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Mt. V, 8). » An forte non debui dicere, Scimus, sed, Credimus: quoniam Deum nec corpore aliquando 112.1265D| vidimus sicut hanc lucem, nec mente, sicut ipsam in nobis, qua id, credimus, fidem? sed tantum quia scriptum est in ea scriptura cujus fideles sumus, quod verum sit, minime dubitamus? Apostolus tamen Joannes cum tale aliquid diceret: « Scimus, inquit, quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III, 2). » Ecce scire se dixit, quod nondum factum fuerat, nec videndo, sed credendo cognoverat. Recte itaque diximus, scimus posse Deum videri, quamvis eum non viderimus, sed divinae auctoritati, quae sanctis libris continetur, crediderimus: quid est ergo quod eadem dicit auctoritas, Deum nemo vidit unquam? An fortisse Answeretur, quod illa testimonia de 112.1266A| videndo Deo sint, non de viso, Ipsi enim Deum videbunt, dictum est; non, Viderunt; et non, Vidimus, sed, Videbimus eum sicuti est: proinde his sententiis non est contrarium: «Deum nemo vidit unquam (Giovanna I, 18). » Videbunt enim quem non viderunt, qui mundo corde filii Dei esse voluerunt. Quid est igitur: «Vidi Deum facie ad faciem, et salva facta est anima mea (Gen. XXXII, 30)? » An et hoc contrarium illi quod dictum est, « Deum nemo vidit unquam? » Et illud quod de Moyse scriptum est, « quia loquebatur cum Deo facie ad faciem, sicut quis loquitur ad amicum suum (Esodo XXXIII, 11); » et illud quod Propheta Isaias de seipso loquens ait: « Vidi Dominum Sabaoth sedentem in throno (Isai. VI, 1), » et si qua alia solent similia testimoni ex 112.1266B| eadem auctoritate proferri, quomodo non sunt contraria sententiae qua dictum est: «Deum nemo vidit unquam? »
Ipsum quoque Evangelium potest putari sibi esse contrarium; quomodo enim verum est quod in eo dicitur: «Qui me vidit, vidit et Patrem (Giovanni XIV, 9), » si Dominum nemo vidit unquam? Quomodo verum est, «Angeli eorum semper vident faciem Patris mei? » Si Deum nemo vidit unquam? Qua igitur regula intelligentiae ista veluti contraria et repugnantia, non esse contraria nec repugnare probabimus? Neque enim fieri ullo modo potest ut haec Scripturarum auctoritas aliqua ex parte mentiatur. Si dicimus in eo quod scriptum est: «Deum 112.1266C| nemo vidit unquam, » homines tantummodo intelligendos, sicut etiam illud dictum est: « Nemo scit quid agatur in homine, nisi spiritus hominis qui in ipso est (I Giovanna IV, 12): » nemo utique, sed hominum. Neque enim hoc de Deo accipi potest, cum de Christo scriptum sit non opus fuisse ut quisquam illi testimonium perhiberet de homine, quoniam ipse sciebat quid esset de homine. Nam hoc Apostolus planius explicans, «Quem nemo, inquit, hominum vidit nec videre potest (I Tim. VI, 16). » Si ergo ita dictum est, « Deum nemo vidit unquam », ac si diceretur nemo hominum; hactenus illa quaestio soluta videbitur, ut non sit huic sententiae contrarium quod Dominus ait: «Angeli eorum semper vident faciem Patris mei (Mt.XVIII, 10), » ut scilicet angelos Deum videre credamus, quem nemo vidit unquam, 112.1266D| subaudiatur, hominum. Quomodo ergo Deum vidit Abramo, Isacco, et Giacobbe, Giobbe, Mosè, Michea, Isaia, et si qui alii sunt, de quibus veracissima Scriptura testatur quod viderint, si Deum nemo unquam hominum vidit, nec videre potest? Quanquam nonnulli volentes probare etiam impios visuros Deum, a diabolo quoque ipso Deum visum putant, sic accipientes quod scriptum est in libro Job, venisse cum angelis et diabolum in conspectu Dei, ut jam et illud veniat in quaestionem, quomodo dictum sit: «Beati mundo corde, quia ipsi Deum videbunt (Mt V, 8); » et illud: « Pacem sectamini cum omnibus et sanctificationem, sine qua nemo poterit videre Deum (Ebr. XII, 14). » Multum enim specchio, 112.1267A| si eo usque progrediuntur, qui Existimant impios visuros Deum, et a diabolo visum Deum, ut eos et mundo esse corde, et pacem ac sanctificationem cum omnibus sectari asseverent. Nam quod Dominus ait: «Qui me videt, videt et Patrem (Giovanna I, 9). » potest, paulo attentius consideratum, non videri esse contrarium ei quod dixit: «Deum nemo vidit unquam (Giovanna I, 8). » Neque enim dixit, Quia me vidistis, vidistis et Patrem; sed dicendo: «Qui me videt, videt et Patrem», ostendere voluit unitatem substantiae Patris et Filii, ne in aliquo inter se putarentur esse dissimiles. Ac per hoc quoniam verum dictum est, «Qui me videt, videt et Patrem», profecto quoniam Deum nemo hominum vidit unquam, nec Patrem quisquam putandus est vidisse, nec Filium, secundum 112.1267B| quod Deus est et Filius et cum Patre unus Deus: nam secundum id quod homo est, utique in terra visus est, et cum hominibus conversatus est. Sed magna quaestio est quomodo non sit contrarium quia tot antiqui viderunt Deum, si Deum nemo vidit unquam: quem nemo hominum vidit, nec videre potest? Vides quam difficilem mihi proposueris quaestionem, unde me aliquid prolixe copioseque scribere voluisti, ex occasione brevis epistolae meae, quae tibi visa est diligentius et uberius explicanda. Visne ergo attendere quae apud alios interim comperi divinarum Scripturarum egregios tractatores, quid de visione Dei senserint, ne forte sufficiant desiderio tuo, quamvis ea forsitan noveris? Pauca ergo ista attende, si placet. Cum Evangelium exponens beatus 112.1267C| Ambrosius Mediolanensis episcopus venisset ad eum locum ubi angelus apparuit in templo Zachariae sacerdoti, ex hac occasione, vide quanta et qualia de Dei etiam visione disseruit. Non immerito, inquit, angelus videtur in templo, quia veri sacerdotis jam nuntiabatur adventus, et coeleste sacrificium parabatur, in quo angeli ministrarent. Et bene apparuisse dicitur ei qui eum repente conspexit. Hoc specialiter aut de angelis aut de Deo Scriptura divina tenere consuevit, ut quod non potest providere, apparire dicatur. Sic enim habes: « Apparuit Deus Abrahae ad ilicem Mambre (Esodo VI, 3). » Nam quia ante non praesentitur, sed repentino videturspectu, apparere memoratur. Non enim similiter sensibilia videntur, et is in cujus voluntate situm est videri, et cujus naturae est non videri, 112.1267D| voluntatis videri. Nam si non vult, non videtur; si volta, videtur. Apparuit enim Deus Abrahae quia voluit; aliis quia noluit, non apparuit. Visum est etiam Stephano, cum lapidaretur a populo, aperiri coelum; visus est etiam Jesus stans ad dexteram Dei, et non est visus a populo. Vidit Isaias Dominum Sabaoth, sed aliis videri non potuit, quia cui placuit apparuit. Et quid de hominibus loquimur, cum etiam de ipsis coelestibus virtutibus et potestatibus legerimus «quia Dominum nemo vidit unquam (Giovanna I, 8)? » et addit quod ultra coelestes est potestates, unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse narravit. Aut acquiescatur igitur necesse est, si Deum Patrem nemo vidit unquam, Filium visum esse in Veteri Testamento, et 112.1268A| desinant haeretici ex virgine ei principium dare, qui antequam nasceretur ex virgine, videbatur, aut certe refelli non potest, vel Patrem vel Filium, vel certe Spiritum sanctum, si tamen est sancti Spiritus visio, ea specie videri quam voluntas elegerit, non natura formaverit, quoniam Spiritum quoque visum accipimus in columba. Et ideo «Deum nemo vidit unquam», quia eam quae in Deo habitat plenitudinem divinitatis, nemo conspexit, nemo mente aut oculis comprehendit. « Vidit » enim ad utrumque referendum est. Denique cum auditur, « unigenitus Filius ipse enarravit », mentium magis quam oculorum visio declaratur. Specie enim videtur, virtus vero narratur, illa oculis, haec mente comprehenditur. Sed quid de trinitate dicam?Serafino quando 112.1268B| voluit, apparuit, et vocem ejus Isaias solus audivit. Apparuit angelus, et nunc praesto est, sed non videtur. Neque enim in potestate nostra est videre, sed in potestate illius apparere. Tamen etsi potestas non est videndi, est gratia promerendi ut videre possimus, et ideo qui habuit gratiam, meruit copiam. Nos copiam non meremur, quia Deum videndi gratiam non habemus. Et quid mirum si in praesenti saeculo, nisi quando vult Dominus non videtur? In ipsa quoque resurrezione non facile est Deum videre, nisi his qui corde sint mundo; et ideo, «Beati mundo corde, ipsi enim Deum videbunt (Mt VIII, 5). » Quantos beatos jam numeraverat et tamen videndi his Deum non promiserat facultatem!Si ergo hi qui mundo sunt corde Deum videbunt, utique 112.1268C| alii non videbunt; neque enim indigni Deum videbunt, neque is qui Deum videre noluerit, potest Deum videre. Nec in loco Deus videtur, sed mundo corde, nec ipse corporalibus oculis quaeritur, nec circumscribitur visu, nec tactu tenetur, nec auditur affatu, nec sentitur incessu. Et cum absens putatur videtur, et cum praesens est, non videtur. Denique nec apostoli omnes Christum videbant, et ideo ait: « Tanto tempore vobiscum sum et adhuc me non cognovistis (Giovanni XIV, 9)! » Qui enim cognovit quae sit longitudo et latitudo, et altitudo et profundum, et supereminentem scientiae charitatem Christi, vidit et Christum, vidit et Patrem. Nos enim jam secundum carnem non novimus Christum, sed secundum spiritum.Spiritus enim ante faciem nostram Christus 112.1268D| Dominus, qui nos in omnem plenitudinem Dei misericordia sua implere dignetur, ut videri possit a nobis. Invisibilis est igitur natura Deus non tantum Pater, sed et ipsa Trinitas, unus Deus, et quia non tantum invisibilis, verum etiam incommutabilis, sic apparet, quibus voluerit, in qua voluerit specie, ut apud eum integra maneat ejus invisibilis incommutabilisque natura, desiderium autem veraciter piorum, quo videre Deum cupiunt et inhianter ardescunt, non, opinor, in eam speciem contuendam flagrat, qua ut vult apparet, quod ipse non est, sed in eam substantiam qua ipse est quod est. Hujus enim desiderii sui flammam, sanctus Moyses fidelis famulus ejus ostendit, ubi ait Deo, cum quo ut amicus 112.1269A| facie ad faciem loquebatur: «Si inveni gratiam ante te, ostende mihi temetipsum (Esodo XXXIII, 13). »Quid ergo? Ille non erat ipse? Si non est et ipse, non ei diceret, « Ostende mihi temetipsum », sed, Ostende mihi Deum, et tamen si ejus naturam substantiamque conspiceret, multo minus diceret, « Ostende mihi temetipsum. » Ipse ergo erat in ea specie qua apparire voluerat. Non autem ipse apparebat in natura propria quam Moyses videre cupiebat, et quae promittitur sanctis in alia vita. Unde quod responsum est Moysi verum est, quia «nemo potest faciem Dei videre, et vivere (Ibid. v. 20); » id est, nemo potest eum in hac vita vivens videre sicuti est.Nam multi viderunt, sed quod voluntas elegit, non quod natura formavit, et illud quod 112.1269B| Joannes ait, si recte intelligitur: «Dilectissimi, filii Dei sumus, et nondum apparuit quod erimus; scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III, 2), » non sicut eum homines viderunt quando voluit, in specie qua voluit, non in natura, quae in semetipso etiam cum videretur, latuit, sed sicut est, quod ab eo petebatur, cum ei diceretur, «Ostende mihi temetipsum», ab eo qui cum illo facie ad faciem loquebatur. Non quia Dei plenitudinem quisque non solum oculis corporis, sed vel ipsa mente aliquando comprehendit. Aliud est enim videre, aliud est totum videndo comprehendere, quandoquidem id videtur, quod praesens utrumque sentitur; totum autem comprehenditur videndo, quod ita videtur, ut nihil ejus lateat videntem, 112.1269C| aut cujus fines circumspici possunt, sicut te nihil latet praesentis voluntatis tuae, circumspici autem potest finis annuli tui. Exempli gratia duo posui, quorum alterum ad mentis obtutum, alterum ad corporales oculos pertinet; visus enim, sicut ille ait, ad utrumque referendus est, id est, ad oculos et ad mentem. Porro, si propterea Deum nemo vidit unquam, quia, sicut ait disputator cujus verba consideramus, plenitudinem divinitatis ejus nemo conspexit, nemo mente aut oculis comprehendit. « Vidit » enim ad utrumque referendum est. Restat inquirere quomodo angeli Deum videant, propter illud quod ex Evangelio commemoravit: « Angeli eorum semper vident faciem Patris mei (Mt XVIII, 10).» Si enim et ipsis non sicuti est, sed latente sua natura 112.1269D| in specie qua voluerit, apparet, magis magisque requirendum est quomodo eum nos videbimus sicuti est, et sicut Moyses desideravit cum peteret ut Deus, qui in conspectu ejus erat, ostenderet illi semetipsum (Esodo XXXIII, 13) . Hoc enim nobis summum praemium in resurrezione promittitur, quod erimus aequales angelis Dei. Ac per hoc si nec ipsi eum vident sicuti est, quomodo nos ita visuri sumus, cum eis aequales in resurrezione facti fuerimus? Sed vide quid consequenter dicat noster Ambrosius. Denique, inquit, cum additur, «unigenitus Filius ipse narrabit, mentium magis quam visio oculorum declaratur. Specie enim videtur, virtus vero narratur. Illa oculis, haec mente comprehenditur. » Ecco 112.1270A| paulo ante dixerat visionem ad utrumque referendam, nunc eam non menti sed oculis dedit, non, ut opinor, negligenter sua verba respiciens, sed quia usitatius in loquendo solemus oculis attribuere visionem, sicut speciem corpori. Nam et hic mos loquendi crebrius usurpatur in rebus, quae locis continentur, variableurque coloribus. Sed si nulla specie esset mente contuenda, non diceretur ille « speciosus forma prae filiis hominum (Sal. XLIV, 3). » Neque enim hoc secundum carnem dictum est, et non secundum speciem spiritalem. Proinde narrante Unigenito, qui est in sinu Patris, narratione ineffabili, creatura razionale munda et sancta impletur Dei visione ineffabili, quam tunc consequemur, cum aequales angelis facti fuerimus, quia sicut videntur 112.1270B| ista visibilia, corporis sensibus nota, «Deum nemo vidit unquam. » Quoniam si aliquando eo modo visus est, non sicut ista natura videtur, sed voluntate visus est, specie qua voluit apparens, latente natura atque in se incommutabiliter permanente. Eo autem modo quo videtur sicuti est, nunc fortesse, videtur a quibusdam angelis. A nobis autem non ita videtur [videbitur], cum eis facti fuerimus aequales. Deinde cum addidisset, « quia nec potestates coelorum sicut seraphin, nisi cum volunt et quemadmodum volunt videntur: » ut hinc etiam conjiceretur quanta sit invisibilitas Trinitatis, tamen inquit, « et si potestas non est videndi, est gratia promerendi, » ut videre possimus, et ideo qui habuit gratiam meruit copiam. Nos copiam non meremur, quia Deum videndi gratiam 112.1270C| non habemus. His itaque verbis quibus non sua docet, sed Evangelium exponit, non hoc voluit intelligi quod quidam eorum videbunt Deum, quidam vero non videbunt, quibus credentibus dedit potestatem filios Dei fieri, cum ad eos omnes pertineat quod dictum est, « videbimus eum sicuti est. » Sed dicendo, Nos copiam non meremur quia Deum videndi gratiam non habemus, de hoc saeculo se loqui significavit, ubi quibusdam Deus licet non in sua natura, sed in qua voluit specie dignatus est apparere, sicut Abrahae, sicut Isaiae aliisque similibus. Caeteris vero innumerabilibus, quamvis ad suum populum et haereditatem aeternam pertinentibus, nulla vel tali specie se demostrat: in futuro autem saeculo, qui regnum Accepturi sunt quod eis ab initio 112.1270D| praeparatum est, omnes eum corde mundo videbunt, nec in illo regno nisi tales erunt. Attende itaque id quod adjungat, jam de illo saeculo dicere incipiens, « et quid mirum, inquit, si in praesenti saeculo nisi quando vult Dominus non videtur? In ipsa quoque resurrezione non facile est Deum videre nisi eis qui corde sint mundo, et ideo, «Beati mundo corde, ipsi enim Deum videbunt, » quantos beatos jam numeraverat et tamen videndi his Deum non promiserat facultatem; si ergo hi qui mundo sunt corde Deum videbunt, utique alii non videbunt, neque indigni Deum videbunt, neque is qui Deum videre noluerit potest Deum videre. » Cernis quod circumspecte loquatur jam de iis qui in futuro saeculo 112.1271A| Deum videbunt, neque enim omnes, sed qui digni sunt. Risorgente enim et digni et indigni regno illo ubi videbitur Deus, quoniam omnes qui monumentis sunt audient vocem ejus et procedent, sed cum magna Differentia. Nam qui bene fecerunt, in resurrezionem vitae; qui autem male egerunt, in resurrezionem judicii. Hic judicium poenam aeternam significat, sicut etiam illud dictum: «Qui non credit, jam judicatus est (Giovanna. III, 18). » Quod ergo ait sanctus Ambrosius, « neque is qui Deum videre noluerit potest Deum videre, » quid aliud intelligi voluit, nisi quia is qui mundando cordi curam tanta re dignam non vult impendere, non vult Deum videre, vide proinde quid adjungat, « nec in loco, inquit, Deus videtur, sed mundo corde. » Quid evidentius, 112.1271B| quid expressius dici potuit? Ab hac igitur visione diabolus et angeli ejus et omnes cum iis impii, sine ulla nebula dbitationis, exclusi sunt, quoniam mundo corde non sunt, ac per hoc quod scriptum est in libro Job, venisse angelos in conspectu Dei et venisse cum eis diabolum, non ideo diabolus Deum vidisse credendus est. Ipsi enim dicti sunt venisse in conspectu Dei, non Deus in conspectu eorum. Nec opus est hoc loco immorari, ut pro viribus nostris conemur ostendere quomodo et hoc temporaliter fiat, cum in Dei conspectu semper sint omnia. Nunc enim quaeritur quomodo videatur Deus; non in ea specie qua et in isto saeculo quibusdam voluit, apparire, quando non solum cum Abraham aliisque justis, verum etiam cum Cain fratricida locutus est; 112.1271C| sed quomodo videatur in illo regno ubi filii ejus eum videbunt sicuti est. Tunc quippe satiabitur in bonis desiderium eorum. Quo desiderio flagrabat Moyses, cui loqui ad Deum facie ad faciem non sufficiebat et dicebat: « Ostende mihi temetipsum manifeste, ut videam te (Esodo XXXIII, 13), » tanquam diceret quod in Psalmo ex eodem desiderio canitur: « Satiabor dum manifestabitur gloria tua (Sal. XVI, 15). » Quo desiderio ardebat et Philippus, et sic satiari cupiebat dicens: « Ostende nobis Patrem, et sufficit nobis (Giovanna XIV, 8, 9). » De hac visione ejus loquens etiam ipse amator et desideratar Ambrosius, non in loco, inquit, Deus videtur et sicut ad ilicem Mambre, sicut in monte Sina; sed mundo corde, et sequitur, sciens quid desideret, et 112.1271D| quid aestuet et quid speret. Nec corporalibus, inquit, oculis Deus quaeritur, quibus se ostendit Abrahae, Isaac, Jacob et aliis in hoc saeculo, nec circumscribitur visu, propter illud quod dictum est, Posterior mea videbis; nec tactu tenetur, sicut etiam luctatus est cum Jacob, nec auditur affatu, sicut non solum a tot sanctis, verum etiam a diabolo auditus est, nec sentitur incessu, sicut aliquando cum in paradiso deambularet ad vesperam. Vides quemadmodum vir sanctus enitatur mentes nostras ab omnibus carnis sensibus evocare, ut aptas faciat ad videndum Deum, et tamen quid agit talis extrinsecus plantator et rigator, nisi intrinsecus operetur qui dat incrementum Deus: quis enim sine adjutorio spiritus Dei cogitare 112.1272A| valeat esse aliquid, magisque esse quam omnia quae per corpus sentiuntur, quod nec in loco videatur, nec quaerendum sit oculis, nec audiatur affatu nec tactu teneatur, nec sentiatur incessu et videatur tamen, sed corde mundo. Neque enim de hac vita ille loquebatur, cum hoc diceret; quando quidem ab hoc saeculo in quo Deus apparuit, non sicuti est, sed in specie qua voluit, quibus voluit, satis discrevit saeculi futuri vitam discrezionalità apertissima, ubi ait: Et quid mirum si in praesenti saeculo, nisi quando vult Dominus non videtur. In ipsa quoque resurrezione non facile est Deum videre, nisi his qui corde sint mundo. Et ideo: «Beati mundo corde, ipsi enim Deum videbunt. » Hinc jam de illo saeculo dicere exorsus est ubi Deum videbunt, 112.1272B| non omnes qui resurgent, sed qui resurgent ad vitam aeternam, non indigni de quibus dictum est: « Tollatur impius, ne videat claritatem Domini; » sed digni, de qualibus dixit ipse Dominus cum praesens non videretur: « Qui diligit me, mandata mea custodit; et: Qui diligit me, diligitur a Patre meo, et ego diligam eum et ostendam meipsum illi (Giovanna XIV, 21); » nec hi quibus dicetur: « Ite in ignem aeternum qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Mt. XXV, 41), » sed hi quibus dicetur: « Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab initio mundi (Ibid) v.34 ). » Illi quippe ibunt in ambustionem aeternam, isti autem in vitam aeternam: et quae est vita aeterna, nisi quod ipsa Vita alibi dicit: « Haec est autem vita 112.1272C| aeterna, ut cognoscant te unum Deum verum, et quem misisti Jesum Christum (Giovanni XVII, 3)? » sed sic quomodo promisit ostensurum seipsum dilectoribus suis cum Patre unum Deum non quomodo in hoc saeculo in corpore visus est a bonis et a malis. In judicio enim futuro quo sic venturus est, quomodo visus est iens in coelum, hoc est, in eadem forma filii hominis eamdem formam videbunt, quibus dicturus est: « Esurivi, et non dedistis mihi manducare (Mt. XXV, 42), » quia et Judaei videbunt in quem pupugerunt, non illam Dei formam in qua non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo. In illa Dei forma tunc videbunt eum, qui videbunt sicuti est. Nec ideo videbunt, quia pauperes spiritu in hac vita fuerunt, quia mites, quia lugentes, quia 112.1272D| esurientes et sitientes justitiam, quia misericordes, quia pacifici, quia persecutionem passi propter justitiam, quamvis et haec omnia idem ipsi sint, sed quia mundo sunt corde. Ideo quippe inter illas beatitudines cum omnia faciant qui cor mundum habent, non est tamen alicubi positum: «Deum videbunt,» nisi ubi dictum est: «Beati mundo corde, quoniam mundo corde videbitur (Mt. V, 8) qui nec in loco videtur , nec oculis corporalibus quaeritur, nec circumscribitur visu, nec tactu videtur, nec auditur affatu, nec sentitur incessu. « Deum enim nemo vidit unquam (Giovanna I, 8), » vel in hac vita, sicuti ipse est, vel etiam in angelorum vita, sicut visibilia ista quae corporali visione cernuntur, quia 112.1273A| unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse narravit. Unde non ad oculorum corporalium sed ad mentium visionem dictum est pertinere quod narrat. Sed rursus ne desiderium nostrum a corporis sensu ad alium corporis sensum migraret, hoc est ad aures ab oculis, ideo cum dixisset «nec corporalibus oculis Deus quaeritur, nec circumscribitur visu, nec tactu tenetur», addidit etiam, «nec auditur affatu», ut , si possumus, unigenitum Filium qui est in sinu Patris sic intelligamus narrantem quomodo et Verbum est non sonus auribus strepens, sed imago mentibus innotescens, ut illic interna et ineffabili luce clarescat quod dictum est: «Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV, 9); » quod hic Philippo dicebatur quando videbat et non videbat. Sequitur enim 112.1273B| hujus visionis eximius concupitor Ambrosius dicens: «Et cum absens putatur, videtur; et cum praesens est, non videtur. » Non dixit, Cum absens est, sed, Cum absens putatur. Nusquam enim est absens qui coelum et terram implet, nec spatiis includitur, parvis magnisve diffunditur, sed ubique totus est, et nullo continetur loco. Hoc qui excedente mente intelligit, videt Deum, et cum absens putatur. Qui autem hoc non potest, oret et agat, ut posse mereatur, nec ad hominem disputatorem pulsat, ut quod non legit, legat, sed ad Deum Salvatorem, ut quod non valet, valeat. Potest tamen movere quomodo jam ipsa Dei substantia videri potuerit a quibusdam in hac vita positis, propter illud quod dictum est ad Moysen: «Nemo potest 112.1273C| faciem meam videre, et vivere (Esodo XXXIII, 20), » nisi quia potest humana mens divinitus rapi ex hac vita ad angelicam vitam, antequam per istam communem mortem carne solvatur, sic enim raptus est qui audivit illic ineffabilia verba quae non licet homini loqui, ubi usque adeo facta est ab hujus vitae sensibus quaedamtentionis aversio, ut sive in corpore sive extra corpus fuerit, id est, utrum, sicut solet in vehementiore exstasi, mens ab hac vita in illam vitam fuerit alienata manente corporis vinculo, an omnino resolutio facta fuerit, qualis in plena morte contingit, nescire se diceret. Ita fit ut et illud verum sit quod dictum est, «Nemo potest faciem meam videre et vivere, quia necesse est abstrahi ab hac vita mentem, quando in illius ineffabilitatem visionis assumitur; 112.1273D| et non sit incredibile quibusdam sanctis nondum ita defunctis ut sepelienda cadavera remanerent, etiam istam eccellentiiam rivelationis fuisse concessam. Porro quod dicit Apostolus scribens ad Ephesios (Efes. III, 14): «Hujus rei gratia flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis paternitas in coelis et in terra nominatur, ut det vobis secundum divitias gloriae suae, virtute corroborari per spiritum ejus in interiorem hominem, habitare Christum per fidem in cordibus vestris: in charitate radicati et fundati, ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis, quae sit latitudo et longitudo et sublimitas et profundum; scire etiam supereminentem scientiae charitatem Christi, ut impleamini in 112.1274A| omnem plenitudinem Dei. » Ego haec verba apostoli Pauli sic intelligere soleo. In latitudine bona opera charitatis, in longitudine perseverantiam usque in finem, in altitudine spem coelestium praemiorum, in profundo inscrutabilia judicia Dei. Unde ista gratia in homines venit, qui nos in omnem plenitudinem Dei misericordia sua implere dignetur, ut videri possit a nobis.
Nunc autem quod mihi proposueras et ad explicandum difficile videbatur, utrum explicatum sit, diligenter attende recolendo quae dicta sunt. Si enim quaeris utrum possit Deus videri, Respondeo: potest; si quaeris unde sciam, rispondeo quia in veracissima Scriptura legitur: «Beati mundi corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Mt. V, 8), » et caetera talia. 112.1274B| Si quaeris quomodo dictus sit invisibilis si videri potest, rispondeo invisibilem esse naturam, videri autem cum vult, plurimis enim visus est: non sicuti est, sed quali specie illi placuit apparere; si quaeris quomodo eum vidit vel Cain sceleratus, quando de suo scelere ab illo interrogatus et judicatus est, vel etiam ipse diabolus, quando venit cum angelis ut coram illo assistet, si « beati mundi corde, quoniam ipsi Deum videbunt; » rispondeo non quidem esse consequens ut etiam videant Deum, qui voces ab eo factas aliquando audiunt. Neque enim viderunt eum qui audierunt, quando dixit ad Filium, «Et clarificavi et iterum clarificabo» (Giovanni XII, 18). » Verumtamen non esse mirandum, etsi aliqui etiam non mundi corde vident Deum in specie quam voluntas 112.1274C| ejus fecerit, latente invisibili et apud se incommutabili manente natura. Si quaeris utrum etiam sicuti est aliquando possit videri, rispondeo, filiis hoc esse promissum, de quibus dictum est, «Scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III, 2). » Si quaeris unde eum videbimus, rispondeo: unde angeli vident, quibus tunc erimus aequales; sicut enim videntur ista quae visibilia nominantur, « Deum nemo vidit unquam (Joan. I, 18), » nec videri potest, « quoniam lucem habitat inaccessibilem, » et est natura invisibilis sicut incorruptibilis quae contextim Apostolus posuit dicens, « Regi autem saeculorum invisibili , incorruptibili (I Tim. I, 17), » quia sicut nunc incorruptilis nec postea corruttilis, ita non solum nunc, 112.1274D| sed etiam sempre invisibilis. Nec in loco enim videtur sed mundo corde; nec corporalibus oculis quaeritur, nec auditur affatu, nec sentitur incessu. Unigenitus autem Filius, qui est in sinu Patris, deitatis naturam atque substantiam insonabiliter narrat et ideo dignis idoneisque tanto conspectu, oculis etiam invisibiliter monstrat. Ipsi enim sunt oculi de quibus Apostolus dicit, « Illuminatos oculos cordis vestri (Ef. I, 18); » de quibus dicitur; « Illumina oculos meos ne unquam obdormiam in morte (Sal. XII, 4): » Dominus enim spiritus est; unde qui adhaeret Domino, unus spiritus est. Proinde qui potest Deum invisibiliter videre, ipse Deo potest incorporaliter adhaerere. Porro si ea quae in animo nostro sunt corporalibusque 112.1275A| locis simillima, non tamen locorum spatiis ac finibus continentur, nec intervallis localibus in nostra memoria reponuntur, quanto magis illa, quae nullam gerunt similitudinem corporum, charitas, gaudium, pax, longanimitas, benignitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia, nulla locorum spatia tenent, nulla intercapedine separantur, aut aliqua oculi cordis, quo radios suos mittant et ea videant, intervalla conquirunt! Nonne omnia in uno sunt sine angustia, et suis terminis nota sunt, sine circuitu regionalum? Aut dic in quo loco videas charitatem; quae tamen in tantum tibi cognita est, in quantum eam potes mentis acie contueri. Quam non ideo magnam nosti, quia ingentem aliquam molem conspiciendo lustrasti; nec cum tibi intus loquitur, ut secundum 112.1275B| eam vivas, ullis perstrepit sonis, nec ut eam cernas corporalium lumen erigis oculorum; nec ut eam fortiter teneas, corporalium corporalium vires praeparas lacertorum; nec cum tibi venit in mentem, sentis ejus incessum. Ecce etiam charitas quantulacunque in nostra voluntate consistit, nobisque conspicua est, nec in loco videtur, nec corporalibus oculis quaeritur, nec circumscribitur visu, nec tactu tenetur, nec auditur affatu, nec sentitur incessu: quanto magis Deus ipse cujus hoc pignus in nobis est! Nam si interior homo noster, quantulacunque imago ejus, non de illo genita, sed ab illo creata, quamvis adhuc renovetur de die in diem, jam tamen in tali luce habitat, quo nullus oculorum corporalium sensus accedit, si ea quae in illa luce cordis oculis intuemur, et discernuntur intra se, 112.1275C| et nullis locorum spatiis separantur: quanto magis Deus, qui lucem habitat inaccessibilem corporis sensibus, quo nec ipsis nisi mundi potest esse cordis accessus.! Cum igitur lucem istam omni corporali luci non solum judicio rationis, sed amoris quoque appetitu proposuerimus; quanto id magis videbimus, tanto melius valebimus, donec sanentur omnes languores animae nostrae ab illo qui propitius fit omnibus iniquitatibus nostris. Arbitror jam te concedere, his omnibus considerazionis, recte dictum esse quod Deus nec in loco videtur, sed mundo corde, nec corporalibus oculis quaeritur, nec circumscribitur visu, nec tactu tenetur, nec auditur affatu, nec sentitur incessu, et si quid in his minus intelligimus vel aliter sapimus, id quoque nobis Deus revelabit, si in quod pervenimus 112.1275D| in eo ambulemus. Pervenimus autem ut credamus Deum non corpus esse, sed spiritum: pervenimus etiam ut credamus quod Deum nemo vidit unquam, et quod Deus lux est, et tenebrae in eo non sunt ullae; et quod apud eum non est commutatio, nec momenti obumbratio; et quod lucem habitat inaccessibilem, quem nemo hominum vidit, nec videre potest; et quod Pater et Filius et Spiritus sanctus unus Deus est, sine ulla diversitate etseparatione naturae; et quod mundi corde eum videbunt, et quod similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est; et quod Deus charitas est, et qui manet in charitate, in Deo manet et Deus in illo manet; et quod pacem ac santificationem sectari debemus, sine qua 112.1276A| nemo poterit videre Deum; et quod corruttibile hoc mortale corpus nostrum in resurrezione commutabitur et inducet incorruptionem atque immortalitatem, et quia seminatur corpus animale, surget corpus spiritate, trasfigurante Domino corpus humilitatis nostrae ut conforme faciat corpori gloriae suae; et quod Deus fecit hominem ad immaginam suam; et quod spiritu mentis nostrae renovamur in agnitione Dei, secundum immaginam ejus qui creavit nos. Nel suo atque hujusmodi Scripturarum sanctarum auctoritatibus per fidem ambulantes, qui dato vel adjuto divinitus intellectu spiritaliter profecerunt, et spiritalia spiritalibus comparare potuerunt, viderunt melius videri mente quam corpore, et ea videri mente quae non continerentur locis, nec in terrenis locorum intervallis separarentur, 112.1276B| nec minora essent in parte quam in toto. Unde quia et invisibilis in Scripturis sanctis ejus substantia commendatur, et visus esse a plurimis per corpus et corporalibus locis in iisdem auctoritatibus invenitur, aut spiritu, quo corporales cernuntur immaginas, per aliquam licet incorpoream, tamen similitudinem corporis, sicut in somnis vel in exstasi, secrevit ille vir sanctus, Dei naturam ab hujusmodi visionibus, easque dixit esse quas Dei voluntas elegisset, non quas natura formasset. Facit enim ista Deus quibus vult, ut vult, cui vult, quando vult, ut appareat sua latente atque in se incommutabiliter manente substantia. Si enim voluntas nostra apud se manens et latens, sine ulla sui commutatione, per quas se utcunque ostendat, exprimit voces: quanto facilius Deus omnipotens, 112.1276C| sua latente atque incommutabiliter manente natura, in qua voluerit specie potest, cui voluerit, apparere, qui ex nihilo creavit omnia atque in se manens innovat omnia. Ad eam vero visionem, qua videbimus Deum sicut est, mundanda corda commonuit. Quia enim corpora consuetudine loquendi visibilia nominantur, propterea Deus invisibilis dicitur, ne corpus esse credatur, non quia corda munda suae substantiae contemplatione fraudavit; cum haec magna et summa merces Deum colentibus et diligentibus promittatur, dicente ipso Domino quando corporalibus oculis visibiliter apparebat, et invisibilem se contuendum mundis cordibus promittebat: «Qui diligit me, diligitur a Patre meo, et ego diligam eum et ostendam meipsum illi (Joan. XIV, 21). » Haec quippe 112.1276D| natura ejus aequaliter cum Patre invisibilis, sicut aequaliter incorruptibilis est; quae, sicut supra dictum est, continuatim Apostolus posuit divinam substantiam, qua potuit hominibus praedicatione commendans. Quam si oculi corporales in risurrezione mutata corporum qualitate conspicient, viderint qui hoc possunt astruere: me plus movet illius sententia, qui nec in ipsa risurrezione hoc corporalibus oculis, sed mundis cordibus tribuit. Et de spiritalis quidem corporis qualitate quod awareuris promittitur, vel discere aliquid adhuc, vel quaerere non recuso; si tamen de hac re disputantes illis vitiis carere possimus, quae plerumque studiis humanis et concertationibus excitantur dum supra quam scriptum est: 112.1277A| Unus pro altero infletur adversus alterum (I Cor. IV, 6); » ne dum altercando quaerimus vestigare quomodo possit videri Deus, ipsam pacem sanctificationemque perdamus, sine qua nemo poterit videre Deum. Quod ipse avertat a cordibus nostris, ut ea sua contemplationi munda reddat atque custodit. Illud tamen quia non dubito, non requiro quod Dei natura nunquam videatur in loco. Jam utrum possit hujus corporis oculis videri aliquid quod in loco non videtur, ab eis qui hoc valent disserendo monstrare, cum pace dilectionis audire paratus sum, et quod me movet in commune conferre. Postremo quia id quod ego in illa epistola mea dixi de istis nostrae carnis oculis, quia neque nunc possunt, neque tunc poterunt Deum videre, etiam sic verum est.Non enim dictum est, nisi 112.1277B| de oculis corporalibus, quod tunc non erunt si corpus ipsum spiritus erit, ac per hoc corporei oculi nunquam Deum videbunt, quia cum videbitur spiritus, eum videbit non corpus. Tota igitur quaestio jam remansit de corpore spiritali, quamvis indicat incorruptionem et immortalitatem hoc corruttibile atque mortale, et quamvis ex animali in spiritale mutetur. Quae diligentius sollicitiusque tractanda est, maxime propter corpus ipsius Domini, qui transfigurat corpus humilitatis nostrae conforme corpori gloriae suae, ut possit sibi subjicere omnia. Cum enim et Deus Pater videat Filium et Filius Patrem, procul dubio non sunt audiendi qui visionem nolunt tribuere nisi corporalibus. Neque enim dici fas est quod Filium Pater non videat; aut, et ut ipse videat, corpore 112.1277C| indutus est, si nonnisi ad corpus pertinet visus. Quid est quod in ipso mundi exordio, antequam a Filio esset ulla forma servi suscepta, «Vidit Deus lucem, quia bona est, et firmamentum et mare et aridam et omne fenum atque omne lignum, solem, lunam, stellas, reptilia animarum vivarum, volatilia coeli, animam vivam. Postremo etiam vidit Deus omnia quae fecit, et ecce bona valde (Gen. I, 4). » Quapropter donec diligenti inquisitione, si Dominus adjuverit, reperiatur quid secundum Scripturas de spiritali corpore, quod in risurrezione promittitur, probabilius sentiendum sit, interim nobis sufficiat, quod unigenitus Filius idemque mediator Dei et hominum homo Christus Jesus ita videt Patrem sicut videtur a Patre. Nos autem ad illam visionem Dei, quae nobis 112.1277D| in resurrezione promittitur, non ex hoc mundo istam concupiscentiam oculorum transferre conemur, sed mundandis cordibus pio studeamus effectu; nec corporalem faciem cogitemus, cum dicat Apostolus: « Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem (I Cor. XIII, 12); » praesertim quia Apostolus expressius dixit: « Nunc scio ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum (Ibid. ); » si ergo tunc corporali Deum facie cognoscamus, corporali nunc ejus facie cogniti sumus, « tunc enim cognoscam, » inquit, « sicut et cognitus sum. » Unde quis eum non intelligat eo loco etiam nostram faciem illam significare voluisse de qua dicit alio loco: « Nos autem revelata facie gloriam 112.1278A| Domini speculantes, in eamdem immaginam trasformamur de gloria in gloriam, tanquam a Domini Spiritu (II Cor. III, 18): » de gloria, scilicet fidei in gloriam contemplationis aeternae. Ut enim non tantum quod B. Ambrosius, verum etiam, quod S. Hieronymus sensit dicam, non solum Patris divinitatis, sed nec Filii quidem nec Spiritus sancti, quia una in Trinitate natura est, possunt oculi carnis aspicere, sed oculi mentis, de quibus ipse Salvator ait: «Beati mundo corde, quia ipsi Deum videbunt (Mt. V, 8). » Namque, sicut alibi idem Hieronymus breviter ac veraciter definivit, res incorporalis corporalibus oculis non videtur.Has sententias de re tanta, virorum tantorum, non ob hoc interponere volui ut cujusquam hominis sensum tanquam Scripturae canonicae auctoritatem, 112.1278B| sequendum arbitreris, sed ut illi qui aliter sapiant conentur mente videre quod verum est, et in simplicitate cordis quaerere Dominum, ne tam doctos divinorum eloquiorum tractatores temere reprehendant. Nec te moveat quod a quibusdam minus premuroso dicitur: «Quod tunc videbunt oculi corporales, si Dominum non videbunt? An forte caeci erunt, vel sine causa erunt. » Neque enim attendunt qui haec loquuntur, quia si non erunt corpora, Perfecto illi oculi non erunt corporales; si autem erunt corpora, erit quod videre possint oculi corporales. Haec de illa epistola quam B. Augustinus ad Paulinam scripsit de videndo Deo assumpsimus: nunc autem ex ejusdem doctoris epistola quam ad Italicam conscripsit de corpore Mediatoris si corporeis 112.1278C| oculis videat substantiam Dei, pauca subnectere ceu semus. Lux vero ipsa, qua illuminabuntur haec omnia, quae modo in cordibus reconduntur, qualis aut quanta sit quis lingua proferat, quis saltem humana mente contingat? Profecto lux illa ipsa est Deus, quoniam Deus «lux est, et tenebrae in eo non sunt ullae (Giovanna I, 4); » sed lux mentium purgatarum, non istorum corporis oculorum. Erit ergo tunc idonea mens in eo quo illam lucem videat quod nunc non dicerem [forte, quod nunc non dicitur esse]. Hoc autem oculus corporis, neque nunc potest neque tunc videre poterit. Omne quippe quod oculo corporis conspici potest, in loco aliquo sit necesse est, nec ubique sit totum, sed minore sui parte minorem locum occupet, et majore majorem. Non ita est 112.1278D| Deus invisibilis et incorruptibilis, qui solus habet immortalitatem et lucem habitat inaccessibilem, quem nemo hominum vidit nec videre potest. Per hoc enim videri ab homine non potest, per quod videt homo corpore corpora. Nam si et mentibus piorum esset inaccessibilis non diceretur, «accedite ad eum et illuminabimini (Sal. XXXIII, 6); » et si mentibus piorum esset invisibilis, non diceretur, « videbimus eum sicuti est. Nam perspice totam ipsam in Epistola Joannis sententiam: « Dilectissimi, inquit, filii Dei sumus, et nondum apparuit quod erimus; scimus quia cum apparuerit, similes illi erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Giovanna III, 2). » In tantum ergo videbimus, in similitudini quantistiche 112.1279A| erimus, quia et nunc in tantum non videmus in quantum dissimiles sumus. Inde igitur videbimus, unde similes erimus. Quis autem dementissimus dixerit corpore nos vel esse vel futuros esse similis Deo? In interiore itaque homine ista similitudo est; qui renovatur in agnitione Dei, secundum immaginam ejus qui creavit eum, et tanto efficimur similiores illi, quanto magis in ejus cognitione et charitate proficimus, quia etsi external homo noster corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem. Ita sane ut in hac vita quantuscunque profectus sit, longe absit ab illa perfettitudinis quae idonea erit ad videndum Deum, sicut dicit Apostolus; « Facie ad faciem (1 Cor. I, 12). » In quibus certe verbis si corporalem faciem voluerimus accipere, consequens erit 112.1279B| ut etiam Deus talem habeat faciem ut sit aliquod intervallum inter nostram et ipsius, cum eum videbimus facie ad faciem: et si intervallum, utique finis et membrorum habitus et terminus, etc. , strangeda dictuque et cogitatu impia, quibus animalis homo non percipiens quae sunt Spiritus Dei, fallacissimis vanitatibus illuditur. Dicunt enim quidam eorum, qui talia garriunt, sicut ad me potuit pervenire, nos Deum videre, nunc mente tunc corpore. Ita ut etiam impios cum pari modo asseverent esse visuros. Vide quantum pejus profecerunt dum sine limite timoris vel pudoris hac atque hac vagabunda fertur impunita loquacitas. Antea dicebant carni suae tantum hoc praestitisse Christum ut corporeis oculis videret Deum, deinde addiderunt etiam omnes sanctos, receptis 112.1279C| in resurrezione corporibus, eodem modo Deum esse visuros. Nunc jam istam possibilitatem etiam impiis donaverunt. Donent sane quantum volunt, et quibus volunt. Nam quis audeat contradicere hominibus de suo donantibus? qui enim loquitur mendacium de suo loquitur: tu autem cum his qui sanam doctrinam tenent, nihil istorum audeas usurpare de tuo. Sed cum legis: «Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Mt. V, 8), » intellige impios non visuros, neque enim beati mundo corde sunt impii. Item cum legis: « Videbimus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem (I Cor. XIII, 12), » unde nunc videmus per speculum in aenigmate, inde tunc videbimus facie ad faciem. Hoc autem utrumque interioris hominis munus 112.1279D| est, sive cum in ista peregrinatione adhuc per fidem ambulatur, in qua utitur speculo et aenigmate, sive in illa patria cum per speciem contemplabitur, pro qua visione positum est, «facie ad faciem. » Audiat caro carnalibus cogitationibus ebria: Spiritus est Deus, et ideo qui adorant Deum in spiritu et veritate adorare oportet. Si adorare oportet, quanto magis videre? Quis enim audeat affermare Dei substantiam corporaliter videri, cum eam corporaliter noluit adorari? Sed argute sibi videntur dicere et quasi interrogando premere: Potuit praestare Christus carni suae ut oculis corporeis videret Patrem, an non potuit? ut si non potuisse risponderimus, omnipotentiae Dei nos derogasse proclamment; si autem potuisse 112.1280A| consenserimus, topicsationem suam ex nostra responsione concludant. Quanto jam tolerabilius desipiunt qui carnem asserunt emersuram in substantiam Dei, et hoc futuram esse quod Deus est, ut sic eam saltem videndo faciant idoneam, nunc tanta diversitate dissimilem. Quam vanitatem credo istos habere a fide sua, fortisse et ab auribus. Et tamen si interrogatione de hoc similiter urgentantur, possitne hoc Deus an non possit efficere; utrum ejus potestati detrahent, si non posse risponditore, an hoc futurum fatebuntur, si posse consenserint? Quomodo ergo exirent de hoc laqueo alieno, sic exean de suo. Deinde cur solis oculis corporis Christi hoc donum attributum esse contendunt, non etiam caeteris sensibus? Sonus ergo erit Deus, ut 112.1280B| possit etiam auribus percipi? et halitus erit, ut possit olfactu sentiri? et liquor aliquis erit, ut possit et bibi? et moles erit, ut possit et tangi? No, inquisitore. Qui dunque? An illud potest Deus, et hoc non potest? Si non posse dixerint, cur derogant omnipotentiae Dei? Si posse et nolle risponderint, cur solis oculis favent, invident autem caeteris sensibus corporis Christi? Haec de opusculis S. Augustini, Ambrosii atque Hieronymi excerpsimus. Nunc quid de visione Dei futura B.Gregorius senserit contexter ponemus, qui in expositione beati Job libro octavo decimo, dum de visione divinae essentiae tractaret illam sententiam de libro Exodi quam Dominus Moysi petenti ut ei manifestaret semetipsum, manifeste protulit in medium dicens. Huic Dominicae sententiae 112.1280C| qua ad Moysen dicitur: «Non enim videbit me homo et vivet (Esodo XXXIII, 20),» Joannem audi concordantem, qui ait: «Deum nemo vidit unquam (Joan. I, 8). » Sed cum Testamenti Veteris patres intueor, multos horum, teste ipsa sacrae lectionis historia, Deum vidisse cognosco. Vidit quippe Jacob Dominum, qui ait: «Vidi Dominum facie ad faciem, et salva facta est anima mea (Gen. XXXII, 30). » Vidit Moyses Dominum, de quo scriptum est: « Loquebatur Dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut loqui solet homo ad amicum suum (Esodo XXXIII, 11). » Vidit Job Dominum, qui ait: « Auditu auris audivi te, nunc autem oculus meus videt te (Job. XLII, 5).» Vidit Isaias Dominum, qui ait: « In anno quo mortuus est rex Ozias vidi Dominum sedentem super solium 112.1280D| excelsum et elevatum (Is. VI, 1). » Vidit Michaeas Dominum, qui ait: « Vidi Dominum sedentem super solium suum et omnem exercitum coeli assistentem ei a dextris et a sinistris (II. Par. XVIII, 18). » Quid est ergo quod tot Testamenti Veteris Patres Deum se vidisse testati sunt et tamen ipse ait: « Non enim videbit me homo et vivet (Esodo XXXIII, 20) »; et Joannes ait. «Deum nemo vidit unquam (Giovanna. I, 8)? » nisi hoc quod patenter datur intelligi, quia quandiu hic mortaliter vivitur videri per quasdam immagina Deus potest, sed per ipsam naturae suae speciem non potest, ut anima gratia Spiritus afflata per figuras quasdam Deum videat, sed ad ipsam vim ejus essentiae non pertingat. 112.1281A| Hinc est enim quod Jacob, qui Deum se vidisse testatur, hunc non nisi in angelo vidit: hinc est quod Moyses, qui cum Deo facie ad faciem loquitur, sicut loqui solet homo cum amico suo, ad ipsum verba sua locutionis convertens dicit: «Si inveni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi temetipsum manifeste, ut videam te (Esodo XXXIII, 13). » Certe enim si Deus non erat, cum quo loquebatur, Ostende mihi Deum diceret, et non, Ostende temetipsum; si autem Deus erat cum quo facie ad faciem loquebatur, cur se petebat posse videre, quem videbat? Sed in hac ejus petizione colligitur, quia eum sitiebat per incircumscriptae naturae suae claritatem cernere, quem jam coeperat per quasdam immagina videre, ut sic superna essentia mentis ejus oculis addesset quatenus 112.1281B| ei ad aeternitatis visionem nulla imago creata temporaliter interesset. Et viderunt ergo Patres Testamenti Veteris Dominum, et juxta Joannis vocem «Nemo vidit unquam», et juxta ejusdem Domini vocem «Nemo Deum vidit et vixit», quia in hac mortali carne consistentibus et videri non potuit per incircumscriptum lumen aeternitatis. Sin vero quibusdam potest in hac adhuc corruttibili carne viventibus, sed inaestimabili virtute crescentibus, quodam contemplationis acumine aeterna Dei claritas videri, hoc quoque ab ejusdem virtutis sententiam non aborret, qua dicitur. «Non enim videbit me homo, et vivet (Esodo XXXIII, 20), » quoniam quisquis sapientiam, quae Deus est, videt, huic vitae funditus moritur, ne jam ejus amore teneatur. Nullo 112.1281C| quippe eam videt qui adhuc carnaliter vivit, quia nemo potest amplecti Deum et saeculum. Qui enim Deum videt eo ipso moritur, quod velintene cordis vel effectu operis ab hujus vitae delectationibus tota mente separatur. «Nemo ergo Deum vidit et vixit», ac si aperte diceretur: Nullus unquam Deum spiritaliter vidit et mundo carnaliter vixit. Videbimus igitur Deum, si per coelestem conversazioneem supra homines esse mereamur, nec tamen ita videbimus, sicut videt ipse seipsum. Longe quippe dispariliter videt Creator se quam videt creatura Creatorem: quantum pertinet ad immensitatem Dei, quidam nobis modus figitur contemplationis, qua eo ipso pondere circumscribitur quo creatura sumus; sed profecto non ita conspicimus Deum sicut ipse 112.1281D| conspicit se, sicut non ita requiescimus in Deo quemadmodum ipse requiescit in se. Nam visio nostra vel requies erit utcunque similis visioni requieive illius; sed aequalis non erit. Perfecta requies est qua Deus cernitur, et tamen nostra requies aequanda non est requiei, illius, quia non a se in alium transit, ut quiescat. Est itaque requies, ut ita dicam, similis atque dissimilis, quia quod illius requiescere est, hoc nostra requies imitatur, visio Dei nunc fide inchoatur, sed tunc in specie perficitur, quando coaeternam Deo sapientiam, quam modo per opera praedicantium quasi per decurrentia flumina sumimus , ipso fonte biberimus.
Sciendum vero est quod fuerunt nonnulli qui 112.1282A| Deum dicerent etiam in illa regione beatitudinis in claritate quidem sua conspici, sed in natura minime videri. Quos nimirum minor inquisitionis subtilitas fefellit, neque enim simplici et incommutabili essentiae aliud est claritas, aliud natura, sed ipsa natura sua claritas, et ipsa claritas sua natura est: quia etenim suis dilectoribus, haec Dei sapientia se quandoque ostendit, in se pollicetur dicens: «Qui diligit me diligetur a Patre meo, et ego diligam eum et manifestabo me ipsum illi (Giovanna XIV, 21); » ac si patenter dicat: Qui in vestra me cernitis, restat ut in mea me natura videatis. Hinc rursum ait: «Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Mt. V, 8). » Hinc Paulus dicit: « Nunc videmus in speculo per aenigmata, tunc autem facie ad faciem; 112.1282B| nunc cognosco ex parte, tunc cognoscam sicut et cognitus sum (I Cor. XIII, 12). » Sed quia de Deo primum per praedicatorem Ecclesiae dicitur: « In quem desiderant angeli prospicere (I. Petr. I, 12), » sunt nonnulli qui nequaquam Deum videre vel angelos suspicantur, et tamen dictum per Veritatis sententiam scimus: « Angeli eorum in coelis semper vident faciem Patris mei, qui in coelis est. » Nunquid ergo aliud veritas, aliud praedicator sonat veritatis? Sed si sententia utraque confertur, quia sibi nequaquam discordet agnoscitur. Deum quippe angeli et vident et videre desiderant, et intueri sitiunt, et intuentur.Si enim sic videre desiderant, ut effectus sui desiderio minime perfruantur, desiderium sine fructu anxietatem habet, et anxietas poenam. Beati 112.1282C| vero angeli ab omni poena anxietatis longe sunt, quia nunquam simul poena et beatitudo conveniunt. Rursum cum eos dicimus Dei visione satiari, quia et Psalmista ait: « Satiabor dum manifestabitur gloria tua (Sal. XVI, 15), » considerandum nobis est quia satietatem solet fastidium subsequi. Ut ergo recte sibi utraque conveniant, dicat Veritas quia semper vident, dicat praedicator egregius quia videre semper desiderant, ne enim sit in desiderio anxietas, desiderantes satiantur. Ne autem sit in satietate fastidium satiati desiderant, qualiter selecti homines per hanc vitam satiantur visione divina et desiderant; igitur hoc sine labore est, quia desiderium satietas comitatur, et satiantur sine fastidio, quia ipsa satietas ex desiderio semper accenditur. 112.1282D| Sic quoque et nos erimus, quando ad ipsum fontem vitae venerimus. Erit enim nobis delectabiliter impressiona sitis simul atque sazietas. Sed longe ab ista siti necessitas, longe a satietate fastidium, quia et sitientes satiabimur et satiati sitiemus. Videbimus igitur Deum, ipsumque erit praemium laboris nostri, ut, post mortalitatis hujus tenebras, accensa ejus luce gaudeamus.
LIBER SECUNDUS, DE PURITATE CORDIS
In superiore libro juxta doctrinam sanctorum Patrum de visione Dei futura sermonem quantum potuimus 112.1283A| explevimus. Nunc de puritate cordis, per quam contemplatio Dei assurgit conseguente juxta tradizionem majorum, disserendum putamus, quia illis solis visio Dei promissa est qui mundo sunt corde, ac ideo necesse est, ut carnalia in nobis mortificemus desideria et sacris virtutibus operam demus, quatenus per earum , opem divina gratia largiente, ad coelestis regni beatitudinem et lucis aeternae contemplationem pertingere possimus. Quamvis enim ex Adam simus carnaliter nati, non ipsum tamen debemus imitari, sed Christum, in quo renati sumus et vivimus, quando veterem conversazioneem salubriter innovati deponimus. Quid est imitari Adam, nisi pro carnalibus concupiscentiis ac desideriis morte multari? Et quid est imitari Christum, 112.1283B| nisi carnalibus concupiscentiis ac desideriis crucifigi? sicut aliud non est veterem conversazioneem deponere, quam non secundum carnem, quae veterascit et moritur, sed secundum Deum vivere, qui solus potest perseverantes in se innovare perenniter et beare. Quapropter sicut quando in Adam fuimus, omnes in ipso cadente cecidimus: ita quia in Christo esse jam coepimus, qui pro nobis omnibus dignatus est mori, et nos peccatis nostris illi commortui cum illo spiritaliter resurgamus. In illo omnia bona quae potuimus habere perdidimus: in hoc etiam majora et sine fine habenda recepturi sumus, si perseveranter ejus vestigia teneamus. Adam nos obnoxiavit malis omnibus per propriam culpam, a quibus nos liberavit adventus Christi per gratiam. 112.1283C| Ille in nos culpam suam transmisit et poenam, hicque culpam nostram suscipere utpote conceptus; et, natus sine peccato non potuit, de susceptione poenae nostrae culpam nostram simul abolevit et poenam, et ut totum dicam, Adam nobis eripuit paradisum, Christus donavit et coelum, et ideo si in illo esse volumus quod esse debemus, sicut sanctus Joannes apostolus dicit : « Quomodo ille ambulavit, et nos spiritaliter ambulemus: » quid est ambulare sicut ille ambulavit, nisi contemnere omnia prospera quae contempsit, non timere adversa quae pertulit, libenter facere quae fecit, fieri docere quae mandavit, sperare quae promisit, et sequi quo ipse praecessit, praestare beneficia etiam ingratis, non retribuere secundum merita sua malevolis, et orare pro inimicis, 112.1283D| amare bonos, misereri perversos, invitare adversos, suscipere in charitate conversos? Ad hoc pertinet quod ait etiam sanctus Paulus apostolus: «Si resurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens (Col. III, 1). » Illi resurgunt cum Christo qui moriuntur sicut ille peccato, ea tamen distinzione servata quod ille mortuus est peccato, non suo, sed nostro, unusquisque autem nostrum non omnium moritur peccato, sed suo. Quid est peccato mori, nisi Damandandis operibus omnino non vivere, nihil concupiscere carnaliter nihil ambire? Sicut enim mortuus carne nulli jam detrahit, nullum aversatur aut despicit, nullius pudicitiam callida circumventione 112.1284A| corrumpit, nemini violentus Exitit, neminem calumniatur, aut opprimit, non invidet bonis aut insultat afflictis, non luxui carnis inservit, non vinolentiae deditus in se, bibendi sitim bibendo magis ac magis accendit, non odiorum facibus inardescit, non compendia injusta sectatur, non potentibus aut divitibus adulatur, non inquieta curiositate raptatur, non domesticae sollicitudinis cura distenditur, non officiosis occorrentium salutationibus delectatur, nec superborum injuriis fatigatur, non eum superbia inflat, non ambitio ventosa praecipitat, non vana gloria turpiter jactat, non desiderium gloriosae opinionis inflammat, nonstintio alieni actus illaqueat, non ad societatem turpium turpitudinis amor invitat, non rabies insani furoris exagitat, non 112.1284B| sumptus odiosarum litium mactat, non ardor animosae contenzionis exanimat; non facit impudentem audacia, iniquum injustitia, ferum inclementia, varium inconstantia, pertinacem contumacia, insanum vesania, deliciosum gula, ribellione inobedientia, vanum jactantia, infidelem perfidia, levem facilitas, saevum crudelitas, manduconem turpis edacitas, impazientem mobilitas, mobilem instabilitas, vag um spiritalis infirmitas, iracundum animositas, suspiciosum perversitas, verbosum vanitas, irrisorem malignitas, qui remotus est a saecularibus prorsus illecebris, remotus ab inimicitiis, remotus ab insidiis alienis, remotus a rapinis vel occultioribus vel apertis, remotus a mendaciis sive perjuriis, postremo remotus ab omni genere flagitiosorum atque facinorum quibus 112.1284C| carnaliter viventes Deum offendunt et mortui peccato non ei serviunt; sicut, inquam, carne mortuus nec facere potest ista quae dixi, nec pati, ita hi et talibus vitiis omnino non vivunt, qui ut vivant Deo carnem suam cum vitiis et concupiscentiis crucifixerunt, membra sua quae sunt super terram mortificant quando intra necessarium modum suum temperant appetito, quando non solum se a delicatioribus cibis moderata Districtione suspendunt, sed etiam in ipsius communibus nihil carni suae pro desiderio, sed pro sustentandae vitae necessitate permesso, certi quod nec deliciae quaelibet, si absque desiderio percipiantur, officiunt, et viles cibi plerumque abstinentiae profectum , si appetenter accipiantur, impediunt. Hinc est quod sanctus David aquae in se concupiscentiam 112.1284D| castigavit, atque eam sibi a suis oblatam, ne desiderio ex ea satisfacere videretur, effudit, et sancti Eliae perceptio carnium non concupita non nocuit. Unde datur intelligi quod veraciter abstinentes escarum non naturas sed concupiscentias Dament, ac voluntates suas desiderati cibi vel potus abusione mortificent. Qui autem non solum a qualitate, sed etiam a quantitate ciborum cupiunt abstinere, nihil aliud student, nisi ut quantum stomaco reficiendo ac fami eximendae [ Forte deest satis] esse videtur, indulgent, nec expleant suos appetitus a viditate percipiendi, sed comprimant, atque eis non saturitas edendi finem faciat, sed voluntas, quia tam a cupiditate pretiosorum ciborum quam a nimia percezione vilium continebunt, 112.1285A| qui cibis nec lautioribus volunt carne luxuriante dissolvi, nec distentione ventris vilibus onerari, quando abstinentes viri nec deliciosi soleant esse, nec avidi. Jam de vino abstinendo vel percipiendo quid dicam? Unde sanctus Apostolus certam fixit regulam dicens: « Nolite inebriari vino, in quo est luxuria (Ef. V, 18), » quasi diceret, Luxuriam facit, et nutrit vini perceptio nimia, non natura, et propterea non vos uti vino, sed inebriari prohibeo, quandoquidem infirmum stomacoum moderatus usus vini confortat, ebrietas animum corpusque debilitat; denique Timotheo suo discipulo, qui se longe abstinentiae Districtione jam fregerat et stomacoum suum aquae percezionee corruperat, modico vino uti debere praecepit, dicens: « Noli adhuc aquam bibere 112.1285B| sed modico vino utere propter stomaco tuum et frequentas tuas infirmitates (I Tim. V, 23). » Ac per hoc nihil contra abstinentiam faciunt qui vinum non pro ebrietate, sed tantum pro corporis salute percipiunt. Nec hoc eis offert voluntas, sed permetit infirmitas, quae si defuerit, a vino est abstinendum. Omnis enim vini perceptio, quae infirmum sustentat, sanum corpus incendit, quandoquidem [vel leg. quomodo quidem] vino uti, et usui habere oleum nullus dixerit esse peccatum.Sed haec ideo non debemus carni desideranti praestare, ne cum illi licita concedere coeperimus, poscat illicita, et sibi obsequentes in minimis in flagitia punienda compellat, ac naturali ordine perturbato non spiritui corpus, sed spiritus corpori dominanti deserviat. Huc 112.1285C| accedit quod et ipsam mentem abstinentiae fructus alacrem facit, carnem quoque non usque ad lassitudinem fatigatam, sed spiritui ordinate soggettom mobilem reddat, sensus etiam quos dicuntur crassos efficere vel gravare congestae deliciae, consuetudo parcitatis exonerat, et velut quadam politura religiosae exercitationis attenuais t. Verumtamen sic abstinere vel jejunare debemus, ut non nos jejunandi vel abstinendi necessitati subdamus, ne jam non devoti, sed inviti rem voluntariam faciamus. Si enim quoslibet advenientes, jejunio intermisso, reficio, non solvo jejunium, sed impleo charitatis officium. Caeterum si propter abstinentiam spiritales fratres quos novi mea remissione delectari contristo, abstinentia mea non est virtus dicenda, sed vitium, quoniam quidem 112.1285D| ipsa abstinentiae ac jejuniorum continuatio, nisi fuerit quando res exigit praetermissa, et me inflat, et fratrem meum, cui charitas jubet servire, contristat, vel certe mihi nihil inesse charitatis fraternae demonstrat, quando sine abstinentia quemlibet hominem catholicum charitas sola perficiat; et omnis abstinentia, aut perdat sine adgiunzione charitatis, aut pereat. Quia ergo abstinere etiam Manichaei vel quilibet alii haeretici possunt, ut pote qui omnes carnes non pro abstinentia sed pro immunditia detestantes, corpora sua panis et aquae parcitate conficiunt, non pro magno ducamus quando ab his quae illi quoque rejiciunt abstinemus, sed quando abstinentiam nostram fides commendato, caritativo 112.1286A| consumato; quas virtutes illi non habentes occidere se possunt, aedificari autem, aut perficere aliter abstinendo non possunt: ipsis vero catholicis Christianis, qui sive non valendo abstinere, sive nolendo, omnia usui nostro concessa cum gratiarum actione percipiunt, non nos propter abstinentiam praeferamus, ne forte plus humilitatis aliarumque virtutum habeant illi unde jure nobis propter abstinentiam praeferantur. Quocirca si volumus nobis abstinentiam nostram jejuniaque proficere, a superbia in primis, quae aut expellit omnes virtutes aut minuit, et a jactantia cunctis inimica virtutibus, atque ab omnibus omnino vitiis discedamus, ut prosit nobis quod a cibis delectabilibus abstinemus; quia tunc nobis proderit, quod corpora nostra, vel 112.1286B| certe corporum incentiva, rigore Districtioris abstinentiae castigamus, si carnalibus desideriis absoluti, sanctis virtutibus floreamus. Sed plane dico a veris virtutibus tantum similitudines distare virtutum, quantum distat a veritate mendacium, quia et similitudo virtutis, quae videtur virtus esse, cum non sit, nihil est aliud, nisi mendacium, et ideo non est virtus dicenda, sed vitium. Et vera virtus est veritas, cui qui amanter adhaeserit a peccati morte resuscitatus mori ultra non poterit, nisi cum ab ea depravata voluntate recesserit; sicut e contrario virtutis simulatio quae est, ut dixi, mendacium veritati contrarium, animam separat a Deo vita sua, non interituram, sed supplicio, quae est illius mors, poenaliter sine fine victuram, Scriptura dicente: « Os 112.1286C| quod mentitur occidit animam (Sap. I, 11). » Ac per hoc sicut virtus animam sibi veraciter inhaerentem, si fuerit vera, justificat, ita simulata condannato. Et quid justificatio animae, nisi ejus est vita perpetue beata ac beate perpetua, sicut condannatio animae poena ejus est sentienda, quae mors probatur et ipsa perpetua? Ita dupliciter rea est anima: si et bonum non faciat unde spiritaliter vivat, et appetat similitudinem boni, sub qua male vivat et lateat. Superbus vult se credi costantim, prodigus liberalem, avarus diligentem, inhumanus parcum, gulosus humanum, ignavus quietum, timidus cautum, impudentia fiduciae sibi nomen scribit, procacitas appellationem libertatis obtendit, eloquentiam verbositas fingit, et curiositatis malum 112.1286D| sub studii spiritalis colore delitescit. Haec et si possunt ingenio humano discerni, tamen sine dono Dei, quantum mihi videtur, nec virtutes possunt appeti vel haberi; nec earum similitudines, quae sunt vitia virtutes imitantia, declinari, in tantum ut infidelibus nihil profuisse credamus etiam si sunt aliquas per corpus operati virtutes, quod eas nec a Deo suo se accepisse crediderunt, nec ad eum qui est finis bonorum omnium referre voluerunt: et qui detto? nihil eis profecerunt, imo etiam nocuerunt, dicente sancto Apostolo: « Omne quod non est ex fide, peccatum est (Rom. XIV, 23), non dixit: « Omne quod non est ex fide » nihil est; sed dicendo: «Omne quod non est ex fide, peccatum 112.1287A| est,» declaravit quod omnia bona aut ex fide gesta, virtutes sunt, quae profecto justificant; aut si fuerint sine fide, non sunt aliqua bona credenda, sed vitia, quae non juvant suos operarios, sed condannant inflatosque praecipitant, atque a finibus aeternae salutis eliminant. Sed quid ego haec de infidelibus, unde nullus ambigere videtur, exaggero, cum sanctus Apostolus etiam fideles quosdam, qui credentes in Deum non secundum Deum, sed secundum hominem vivunt, carnales nominet dicens: «Et ego, fratres, cum venissem ad vos, non vobis potui loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus (I Cor. III, 1). » Nondum enim poteratis, sed ne adhuc quidem potestis, adhuc enim estis carnales? Et tanquam quaereremus quid carnales velit 112.1287B| intelligi, secutus adjunxit: «Cum enim sit inter vos zelus et contentio, nonne carnales estis et secundum hominem ambulatis? (Ibid. v. 3. ) » Quid potest duabus his animi pestibus inveniri deterius, zelo et contentione, quibus carnales qui secundum hominem vivunt etiam in hac vita torquentur cum et contentio haereticos reddat, et zelus imitatores diaboli paradisum primis hominibus invidentis efficiat?Ac si quando fideles justitia, pietate, misericordia, mansuetudine, humilitate, innocentia, caeterisque virtutibus gaudent, aut secundum Deum vivunt, et non sunt, vera habere credendi sunt, quae spiritaliter viventes adeptae sanctificant, et Deo commendant; aut secundum hominem vivunt, et non sunt verae virtutes, sed virtutum similitudines, quae nihil carnaliter 112.1287C| viventibus prosunt. Quapropter qui religiose, qui continenter, qui sobrie, qui misericorditer vivit, si Deo, cujus munere ut bene vivat, adjuvatur, ascribit, secundum Deum spiritaliter vivit: si vero omnia quae bene agit, viribus suis ascribat quasi etiam sine adjutorio Dei ad bene agendum sibi sufficiat, secundum hominem carnaliter vivit, et ideo aut bene non vivit, aut nihil ei proderit quidquid boni propter homines facit, quia humanis laudibus delectatus hic jam temporalem mercedem recipit suorum operum quae temporaliter fecit. Igitur ille secundum hominem vivit qui secundum seipsum, quia et ipse homo est, vivit, et secundum seipsum vivit, qui si potuerit est cum quibus vult, pergit quo vult dormit quando et quandiu vult, loquitur 112.1287D| quae vult et ubi vult, manducat et bibit quando et quod vult et quantum vult, ridet ac jocatur inter quos vult. Postremo quidquid naribus suave est, quidquid tactui blandum, quidquid oculis delectabile, quidquid caeteris sensibus carnis suae jucundum exercet, ac sequitur, qualiter vult, quia omnia licita et illicita carnaliter vult: qui autem secundum Deum vivit, non quod eum carnaliter delectat, sed quod spiritaliter aedificat, facit, et omnia desideria carnis spiritalis desiderii delectatione compescit, futura praesentibus anteponit, carnem spiritui subdit, et quidquid cupit aut agit, non vult ex sua, sed ex Dei sui voluntate procedere, cui placere totis viribus concupiscit. Itaque si utcunque 112.1288A| claruit, quod virtutes veras non videantur habere qui simulant, et illi simulant qui non ex fide aut non propter Deum, sed propter homines tantum boni aliquid operantur, eleemosynis, ac jejuniis, vel abstinentiae caeterisque bonis operibus serviendo, non ut boni fiant, sed ut bonos se hominibus fingant, nec ad recipiendam sempiternam mercedem, sed ad comparandam gloriam popem. Videamus nunc quibus praecedentibus causis et nextibus incrementis nasci soleant vitia vel augeri, et quibus adjuvante Domino remediis possint velut quibusdam medicamentis imminui vel sanari. Omnis sancta virtus res est divina, incorporea prorsus, atque mundissima, quam mentes inquinatae non inquinant, sed ipsa inquinatas emaculat, 112.1288B| cujus partecipazionie formantur informia, suscitantur mortua, sanantur infirma, corriguntur prava, reconcilantur aversa. Hanc non habet, nisi Deus, et is cui dederit Deus, quae in animo habitat, sed animum corpusque sanctificat; ad quam nullus accedit invitus, quam nullus amittit nisi propria voluntate deceptus. Nemo eam sibi conferre potest cum possit, alteri autem non conferre praevalet nec auferre; itaque cum talis ac tanta virtus cuilibet inter voluptates suas adhuc marcenti refulserit, atque ei ad se concupiscendam desiderium salubre commoverit, protinus in animo ejus duarum delectationum contrariarum rixa consurgit, et mentem voluntas adversum se ancipiti delectatione divisam in diversa ducit ac reducit, modo reprehendendo 112.1288C| quod elegerat, modo quod reprehenderat eligendo, atque ita in alterutrum latus se cogitationum varietate versantem ipsa velut virtutis ac vitii tepidi medietas vexat ac lacerat, quoniam quidem quemlibet hominem donec se in eo quod elegerit, certa diffinitione confirmet, quandiu modo non vult quod volebat, modo velle incipit quod nolebat, velut in quodam deliberationis incertae bivio constitutum discerpit ipsa diversitas voluntatum. Hinc eum virtus admonet suae salutis et vocat; inde consuetudo vitiosa discedere a se volentem moratur et revocat, et paulisper a se averso, nec ad virtutem plene converso, vitiatae voluntatis admonitione blandiens, omnes illecebras quibus olim perdite fruebatur ostendit, turpia quoque desideria quibus vinciatur 112.1288D| immittit, ac jam pene fastidienti, blandum nescio quid mollit, insusurrat, et supplicat ne praeponat mollibus dura, laetis tristia, certis dubia, praesentium voluptati futura; cogitet quam poenale sit atque difficile dulcibus carere deliciis, illecebris renuntiare carnalibus, abstinentiae jugis gravari laboribus, jejuniorum ac vigiliarum continuatione torqueri, certa carnis afflizione praemium dubiae remunerationis ambire; contra diabolum, decipiendi peritum, resistendi arma corripere, insidias ejus ac fraudes vigilantis animi warninge vitare; quam deinde miserum sit enormitate tantae asperitatis evictum ac diabolica fraude deceptum ad ripudiata redire, voluptatibus quas abjecerat frui, et omnibus 112.1289A| quae incaute laboriosum suscipiendo propositum contempserat, delectari. His et talibus vitiosa consuetuod dubium sanctae diffinitionis affligit: virtus contra quae continentia nominatur, morantem confidenter objurgat, ad delectationes puras castasque delicias, quibus fruuntur omnes sui amatores, invitat, offert nudo justitiae vestimentum, illuminato sui apparati demonstrat ornatum, diffidenti de se Protectionis suae promettit auxilium. Hortatur et provocat ut, diffinitionis ambiguitate deposito, propositum spiritale suscipiat, persveraturum se in suscepto labore propositi sui; non sua possibilitate, sed Domini miseratione confidat, nec suis viribus, sed gratiae omnipotentis fretus auxilio, contra diabolicas impugnationes victoriae arma corripiat, cogitet 112.1289B| et quanti et quantae potuerunt et possunt, quod se posse disperat. Unde illi vel illae potuerunt, inde se posse firmiter credat certa spe, spiritalia carnalibus ac terrenis coelestia et futura praesentibus anteponat.
Omnes quippe artes ac disciplinae scopum quemdam, id est destinazioneem, et telos, hoc est, finem proprium habent, ad quem respiciens uniuscujusque artis industrius appetitor cunctos labores et pericula atque dispendia aequanimiter libenterque sustinet, quemadmodum in quibus usus est bellica tela tractandi, cum ante regem mundi hujus artis suae cupiunt peritiam demonstrare in parvissima quadam scutula, quae awarea in se continet praemia, jacula, vel sagittas, intorquere contendunt, certi 112.1289C| quod non alia, nisi Destinationis suae linea ad finem possint desiderati praemii pervenire, itaque et viae nostrae finis quidam est regnum Dei. Qui vero sit scopus debet diligenter inquiri. Qui si nobis similiter compertus non fuerit, frustra nitendo fatigabimur, quia sine via tendentibus labor est itineris, non profectus; finis quidem nostrae professionis, ut diximus, regnum Dei seu regnum coelorum est, destinatio vero, id est scopus, puritas cordis, sine qua ad illum finem impossibile est quempiam pervenire. In hac ergo destinazione defigentes nostrae Directionis obtutus ad certam lineam cursum rectissimum dirigimus, ac si paululum quid ab hac cogitatio nostra deflexerit, ad contemplationem ejus illico recurrentes, rursum eam velut quamdam normam 112.1289D| rectissime corrigimus quae semper omnes conatus nostros ad unum hoc revocans signum, arguit statim si a proposita Directione mens nostra vel paululum deviaverit: igitur sicut nostri propositi finis quidem secundum Apostolum « vita aeterna est, » ita eodem pronuntiante, « habentes quidem fructum vestrum in sanctificatione , finem vero vitam aeternam (Rom. VI, 22), » scopus cordis nostri puritas esse debet quam sanctificationem non immerito nuncupavit, sine qua praedictus finis non poterit apprehendi. Ac si dixisset aliis verbis: « Habentes quidem scopum vestrum in cordis puritate, finem vero vitam aeternam, » de qua Destinatione docens nos idem beatus Apostolus, ipsum nomen, id est, 112.1290A| scopum significanter expressit, ita dicens: «Que posteriora sunt obliviscens, ad ea vero quae in ante sunt extendens me, ad destinatum persequor, bravium supernae vocationis Domini (Fil. III, 14). »QUOD EVidentius in Graeco Ponitur rato Ciro ICONATUI RUI κατά σκοπόν Διώκω ecc. , Id est, secundum destinationem persequor, tanquam si dixisset: hac detendis detend. Quidquid ergo nos ad hunc scopum, id est puritatem cordis, potest dirigere, tota virtute sectandum est; quidquid autem ab hac retrahat, ut perniciosum ac noxium devitandum. Pro hac enim universa agimus atque toleramus, pro hac parentes, patria, dignitates, divitiae, deliciae mundi 112.1290B| hujus, et voluptas universa contemnitur, ut scilicet puritas cordis perpetua retentetur. Hac itaque nobis destinazione proposita sempre actus nostri et cogitationes ad eam obtinendam rectissime dirigentur, quae si prae oculis nostris jugiter statuta non fuerit, non solum cunctos labores nostros vacuos pariter atque instabiles reddens, incassum eos ac sine ullo emolumento compellet effundi, veluti qui non habeant apostolicam charitatem et ex omnibus infructuosi sterilisque reddantur. Quod in Spiritu beatus Apostolus praevidens: « Et si distribuero, inquit, in cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero corpus meum ut ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest (I Cor. XIII, 3), » unde liquido comprobatur perfezionem non statim nuditate, nec privatione 112.1290C| omnium facultatum seu dignitatum objectione contingi, nisi fuerit charitas illa cujus Apostolus membra describit, quae in sola cordis puritate consistit. Nam quid est aliud, « non aemulari, non inflari, non irritari, non agere perperam, non quaerere quae sua sunt, non super iniquitate gaudere, non cogitare malum » et caetera, nisi cor Perfectum atque mundissimum Deo semper offerre, et intatto a cunctis perturbazionibus custodire? omnia namque dona pro usu ac necessitate tribuuntur ad tempus consummata, dispensatione mox procul dubio transitura. Charitas vero nullo intercipietur tempore. Non solum enim in praesenti mundo utiliter operatur in nobis, sed etiam in futuro sarcina corporeae necessitatis abjecta efficacior multo atque eccellentior permanebit, nullo 112.1290D| unquam corrumpenda difettoso, sed per incorruptionem perpetuam flagrantius Deo atque intentius adhaesura; charitas ergo est, ut mihi videtur, recta voluntas ab omnibus terrenis ac praesentibus prorsus accersa, giunzione Deo inseparabiliter, et unita igne quodam sancti Spiritus, a quo est, et ad quem refertur incensa, inquinamenti omnis extranea, corrumpi nescia, nulli vitio mutabilitatis obnoxia , super omnia quae carnaliter diliguntur excelsa,affectionum omnium potissimum divinae contemplationis avida, in omnibus semper invicta, summa actionum bonarum, salus morum, finis coelestium praeceptorum, mors criminum, vita virtutum, virtus pugnantium, palma victorum, anima sanctarum mentium, 112.1291A| causa meritorum bonorum, praemium Perfectorum, in peccatis suis mortuos suscitat, languentes sanat, perditos instaurat, spem desperatis inspirat, pacificat mentes, inhabitat fructuosa in poenitentibus, laeta proficientibus, gloriosa in perseverantibus, victoriosa inmartyribus, operosa in omnibus omnino fidelibus. Quam fides concipit, ad quam spes currit, cui profectus omnium servit, ex qua quidquid est boni operis vivit, sub qua obedientia crescit, per quam Patientia vincit, propter quam carnalia blandimenta devotio religiosa contemnit, sine qua nullus Deo placuit, cum qua nec potuit aliquis peccare nec poterit. Haec est charitas vera, germana, Perfecta, quam exceliorem viam nominat sanctus Apostolus, et vere ipsa est via quae ducit per se ambulantes 112.1291B| ad patriam, quia sicut sine via nullus pervenit quo tendit, ita sine charitate, quae dicta est via, non ambulare possunt homines, sed errare: ergo si charitatem Deo exhibeamus et proximo de corde puro et conscientia bona, et fide non ficta, facile peccato resistimus, bonis omnibus abundamus, saeculi blandimenta contemnimus, et omnia quae difficilia sunt humanae fragilitati vel aspera, etiam cum delectatione perficimus: si tamen Domini charitate Perfecta, quae nobis ab illo est, ex toto corde, ex tota anima et ex totis viribus diligamus, ex ea enim parte quis peccat, ex qua minus diligit Deum. Quem si ex toto corde diligamus, nihil erit nobis unde peccati desideriis serviamus, et quid est deligere Deum, nisi illi occupare animum, concipere 112.1291C| fruendae visionis ejus effectum, peccati odium, mundi fastidium, diligere etiam proximum, quem ipse cersuit diligendum, in ipso amore servare legitimum modum, nec pervertere dilectionis ordinem constitutum? Ordinem dilectionis illi pervertunt, nec modum diligendi custodiunt, qui mundum, qui contemnendus est, diligunt aut corpora sua minus diligenda, plus diligunt, aut proximos sicut seipsos aut Deum plusquam seipsos forte non diligunt. Sed de mundo, quod diligi omnino non debeat, ipsius Domini nostri per sanctum Joannem apostolum vox est dicentis: « Nolite diligere mundum (I Joan. II, 15). » Corpus autem nostrum, quia pars nostri est, ad hoc nobis est diligendum, ut saluti ejus ac fragilitati naturaliter consulamus et agamus quatenus 112.1291D| spiritui ordinate soggettom ad aeternam salutem, accetta immortalitate et incorruption perveniat non suis voluptatibus diffluendo animae rigorem sibi cedentis emolliat, puritatem polluat, et totam dignitatem suae delectationis morbo corrumpat. Proximos autem tunc diligimus sicut nos, si non propter aliquas utilitates nostras, non propter sperata beneficia vel Accepta, non propter affinitates aut consanguinitates, sed propter hoc tantum quod sunt naturae nostrae participes diligamus, quia non eos sicut nos ipsos amamus, quando propter illa superius dicta diligimus. Neque enim ideo se diligit quisque, quia sibi frater aut soror, pater aut filius, mater aut filia, nepos aut neptis est, carnaliter quippe 112.1292A| amat, qui taliter amat, quoniam non illi tantum proximi nostri esse credendi sunt, quos nobis gradus sanguinis jungit, sed proximi nostri esse credendi sunt omnes homines naturae nostrae, sicut dixi, participes. Jam si propinquos nostros, quamvis incompositos, turpes ac male moratos, plusquam quoslibet sanctos, quos a nobis secundum sanguinem vocamus, extraneos diligamus, non solum carnaliter diligimus, sed etiam graviter in tali eorum dilectione peccamus. Proinde secundum nos proximos omnes homines diligimus quando ad mores bonos et ad aeternam vitam consequendam, sicut nobis eorum saluti consulimus, quando nos pro eorum peccatis ac periculis cogitamus, et sicut nobis subveniri optaremus, ita eis pro viribus subvenimus, aut 112.1292B| si facultas defuerit, voluntatem subveniendi tenemus. Quapropter haec est proximi tota dilectio, ut bonum quod tibi conferri vis, velis et proximo. Illi vero plus quam se diligunt Deum, qui pro ejus amore suae ad tempus saluti non parcunt, seipsos tribulationibus ac periculis tradunt, nudari facultatibus propriis, patriae suae extorres fieri, parentibus et uxoribus ac filiis suis renuntiare parati sunt, et, ut totum dicam, ipsam corporis mortem non solum non refugiunt, sed etiam libenter excipiunt, ambientes a corporis sui vita magis quam a Deo vita vitae suae discedere. Iste igitur nobis dilectionis ordo servandus est, juxta illud quod dicit Spiritus sanctus, «ordinate in me charitatem, » ut sicut ordinata charitas poscit, Deum principaliter diligamus, et 112.1292C| propter ipsum in ipso ea quae diligenda sunt, tantum quantum ipse praecipit, diligamus. Ipse enim praecipit ut corpora nostra propter nos, proximos sicut nos, et ipsum plus quam nos diligere debeamus, ita sane, ut eis, quos nobis congiunzioneres familiaritas facit, si eos fama non reprobat et vita commendat, nos amplius impendamus, omnium profectus, nostros esse credamus, et de aliorum peccatis tanquam de nostris misericorditer lugeamus. Sic ergo possunt in hac vita illi esse Perfecti, qui Perfecte diligunt Deum, et illi Deum Perfecte diligunt, qui volendo quod vult Deus, et nolendo quod non vult, nec ullis peccatis quibus offenditur acquiescunt, et semper se ad virtutes quas ipse dignatur donare diligendas et habendas extendunt. Ciao Sunt 112.1292D| qui omnia bona, quae implere potuerint, ab illo se adjutos ut possint veraciter credunt, quidquid mali commiserint, vitio suae voluntatis ascribunt, quidquid boni non potuerint implere, ab illo ut possint jugiter petunt, cum potuerint illi gratias agunt, bona ejus quae fuerint consecuti etiam aliis conferri socialiter volunt et usque in suos inimicos dilectionis suae latitudinem porrigentes, hoc omnes cupiunt esse quod ipsi sunt. Omnia igitur, hujus gratia gerenda appetendaque sunt nobis, pro hac jejunia, vigilias, labores corporis, nuditatem, lectionem caeterasque virtutes debere nos suscipere noverimus, ut scilicet per illas ab universis passionibus noxiis illaesum parare cor nostrum et conservare possimus, 112.1293A| et ad perfezionem charitatis istis gradibus innitendo conscendere, et non propter has observantias, si forte onesta ac necessaria occupae praeventi, solennitatem Districtionis nostrae non poterimus implere, incidamus in tristitiam, vel iram, sive indignationem, ob quae expugnanda, illud quod praetermissum est fueramus acturi . Non enim est tantum lucrum jejunii, quantum irae dispendium; nec tantus lectione capitur fructus, quantum contemptu fratris incurritur detrimentum. Ea igitur quae sequentia sunt, id est, jejunia, vigiliae, anachoresis, meditatio Scripturarum propter principalem scopum, id est, puritatem cordis, quod est charitas, nos convenit exercere, et non propter illa principalem hanc proturbare virtutem, quia nobis integra illaesaque durante 112.1293B| nihil oberit, si aliquid eorum quae sequentia sunt, pro necessitate fuerit praetermissum, siquidem nec proderit universa fecisse, adempta hac quam diximus principali causa, cujus obtentu sunt omnia peragenda. Hic ergo nobis principalis debet esse conatus, haec immobilis destinatio cordis jugiter affettianda, ut divinis rebus ac Deo mens semper inhaereat, quidquid ab hac diversum est, quamvis magnum, secundum tamen aut etiam infimum seu certe noxium judicandum est. Hujus mentis vel actus figura etiam in Evangelio per Martham vel Mariam pulcherrime designatur (Luc. X, 41). Cum enim Martha sancto utique ministerio deserviret ut potuit, quae ipsi Domino ejusque discipulis ministrabat, Maria spiritali tantummodo intenta doctrinae, Jesu pedibus 112.1293C| inhaerebat, quos osculans bonae confessionis liniebat unguento: praefertur tamen a Domino, quod et meliorem elegerit partem et eam quae ab ea non posset auferri. Dicens enim ad Martham Dominus: « Sollicita es et turbaris erga multa (Ibid. ), » paucis vero opus est, aut etiam uno, summum bonum non in attualici, quamvis laudabili opere, et multis fructibus abbondanti, sed in sua [ Forte leg. sui] contemplatione, quae vere simplex et una est collocavit, paucis opus esse pronuntians ad Perfectam beatitudinem, id est, illa theoria quae prius est in paucorum contemplatione: conscendens autem qui adhuc in provectu positus est, ad illud quoque quod unum dicitur, id est , Dei solius intuitum ipso adjuvante perveniet, ut scilicet etiam sanctorum actus ac ministeria 112.1293D| mirifica supergressus, solius Dei jam pulchritudine scientiaque pascatur. Maria ergo bonam partem elegit, quae non auferetur ab ea, et hoc diligentius intuendum est. Nam cum dicit: «Maria bonam partem elegit, » licet taceat de Marta et nequaquam eam vituperare videatur, illam tamen laudans, hanc inferiorem esse pronuntiat. Rursum cum dicitur, «quae non auferetur ab ea», ostendit quod ab hac sua portio possit auferri. Nec enim ministerium corporale cum homine poterit jugiter permanere, illius vero studium nullo fine prorsus edocet posse finiri. Unde mihi videtur congruum esse illud considerare quid sit hoc bonum quod Paulus apostolus quasi conquirens se facere non posse in Epistola 112.1294A| sua descripsit dicens: «Non enim quod volo facio bonum; sed quod odi malum, hoc ago (Rom. VII, 15); » vel illud: « Si autem quod volo hoc facio, jam non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum (Ibid. v. 15); » vel quod sequitur: « Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem, video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivum me dueentem in lege peccati, quae est in membris meis (Ibid., v. 22, 23) . » Quae licet testimonia quidam ex peccatorum persona eum dixisse arbitrentur, perspicuum est peccatorum personae haec non posse omnimodis convenire, sed ad solos quae dicta sunt attinere Perfectos, et eorum tantum qui Apostolorum merita subsequuntur congruere sanctitati. 112.1294B| Caeterum quo pacto hoc peccatorum personae poterit convenire quod dicitur, « non enim quod volo facio bonum, sed quod odi malum hoc ago, » sed neque illud quid est, quod ait, « si autem quod nolo hoc facio, jam non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum. » Quis enim delinquentium nolens se adulteriis fornicationibusque contaminet, quis invitus proximo tendat insidias, quis inevitabili necessitate cogatur, ut falso testimonio hominem opprimat furtove decipiat, aut alterius spolia concupiscat vel sanguinem fundat? Quinimo, ut scriptum est, humanum genus diligenter intentum est ad nequitiam a juventute sua. Quos etiam Jeremias Propheta non solum volentes nec cum requie cordis et corporis flagitiorum crimina perpetrare, verum etiam 112.1294C| intantum eos asserit laboriosis conatibus ut ad effectum eorum perveniant desudare, ut de lethali scelerum appetitu nec obsistentibus arduis difficiletibus revocentur, dicens: «Ut inique agerent laboraverunt (Ger. IX, 5). » Illud quoque quis dixerit peccatoribus convenire, « itaque ego ipse mente servio legi Dei, carne autem legi peccati, » quos nec mente, nec carne Deo servire manifestum est? aut quemadmodum hi qui peccant corpore, mente serviunt Deo, cum vitiorum fomitem caro ex corde concipiat, et ipse auctor utriusque naturae fontem atque originem peccatorum ex eo pronuntiat emanare: «De corde, inquiens, procedunt cogitationes malae, adulteria, fornicationes, furta, etc (Mt XV, 19) ? » Quamobrem evidenter ostenditur nullo modo hoc de 112.1294D| peccatorum intelligi posse personis, qui non solum non oderunt, sed etiam diligunt mala, et intantum Deo non mente nec carne deserviunt, ut ante delinquant mente quam carne, et priusquam corporis expleant voluntatem praeveniantur mentis suae cogitationumque peccato; superest igitur ut virtutem sensus ex intimo dicentis metiamur effectu, et quid beatus Apostolus dixerit bonum, quidve comparatione pronuntiaverit malum, non nuda significatione verborum, sed eadem qua ille discutiamus awarene. Intuitum quoque ejus secundum dignitatem pronuntiantis ac meritum perscrutemur; denique necesse est ut quid sit hoc quod principaliter bonum Apostolus non potuerit perficere cum vellet, 112.1295A| diligentius indagamus. Multa enim novimus bona quae beatum Apostolum omnesque illius meriti viros et habuisse per naturam et acquisisse per gratiam negare non possumus. Est enim bona castitas, laudabilis continentia, miranda prudentia, larga humanitas, circumspecta sobrietas, modesta temperantia, pia misericordia, sancta justitia, quae omnia in apostolo Paulo ejusque consortibus ita plena atque Perfecta fuisse non dubium est ut virtutum magisterio potius quam verborum ab eis religio doceretur. Quod jugi Ecclesiarum cura ac pervigili sollicitudine semper exusti sunt, quantum hoc misericordiae bonum! quanta Perfectio est, pro scandalizantibus uri, cum infirmantibus infirmari! Cum ergo tantis Apostolus abundaverit bonis, quid illud 112.1295B| sit boni, cujus perfezione caruerit non poterimus agnoscere, nisi in illum quo ipse locutus est profecerimus effectum, omnes itaque quas diximus eum habuisse virtutes, quamvis velut gemmae splendidissimae atque speciosae sint, tamen si praeclaro illi atque praecipuo margarito, quod ille Evangelicus negotiator inquirens universis quae possidet venditis comparare desiderat, conferantur, ita earum meritum revilescit atque contemnitur, ut eis sine cunctatione distrattis, unius tantum boni possessio locupletet bonorum innumerabilium venditorem. Quid est ergo unum quod illis tantis sine cunctatione distintis tamque innumeris bonis tam incomparabiliter praeponatur, ut spretis abjectisque omnibus, solum debeat possideri? nimirum illa pars optima cujus 112.1295C| magnificaiam ac perpetuitatem, cum, relicto susceptionis atque humanitatis officio, Maria praeelegit; ita enim praedicatur a Domino: « Marta, Marta, sollicita es et turbaris circa multa; paucis vero opus est aut etiam uno, Maria autem bonam partem elegit, quae non auferetur ab ea (Luc. XX, 41). Una ergo et sola est, ut diximus, theoria, id est, contemplatio Dei cui merito omnia justificationum genera universaque virtutum studia postponuntur, et illa quidem omnia, quae in apostolo Paulo fulsisse praediximus, non solum bona et utilia, verum etiam magna et praeclara sunt , sed sicut, verbi gratia, stanni metallum, quod alicujus utilitatis et gratiae putabatur, fit argenti contemplatione vilissimum, et rursum auri comparatione argenti meritum evanescit, aurum quoque 112.1295D| ipsum gemmarum contemplatione contemnitur, et ipsarum nihilominus quamvis insignium multitudo gemmarum unius margaritae vincitur claritate, ita illa omnia merita sanctitatis, quamvis non solum ad praesens bona et utilia sint, verum etiam donum aeternitatis acquisant, tamen si divinae contemplationis meritis conferantur, vilia atque, ut ita dixerim, vendibilia censebuntur. Quis enim unquam, quamvis praecipuus omnium justorum atque sanctorum hujus corporis vinculis colligatus, summum hoc bonum ita possidere potuisse credendus est, ut nunquam a divina contemplatione descendens, ne parvo quidem tempore ab eo qui solus bonus est, terrenis cogitationibus putetur abstractus, qui nunquam ullam 112.1296A| cibi, ullam indumenti aliarumve carnalium rerum gesserit curam, aut nunquam de fratrum susceptione, de loci commutatione, de cellae exstructione sollicitus, aut opem aliquam humani concupierit adjumenti, aut inopiae sterilitate vexatus illam sententiam Dominicae increpationis incurreret: «Ne solliciti animae vestrae sitis quid manducetis , neque corpori vestro, quid induamini; » denique ipsum illum apostolum Paulum, qui omnium sanctorum laborem passionum numerositate trascenderat, nequaquam hoc implere potuisse confidenter astruimus, ipso in Actibus apostolorum discipulis attestante ac dicente: « Ipsi scitis quoniam ad ea quae mihi opus erant, et his qui mecum sunt, ministraverunt manus istae (atto XX, 34); »vel cum Thessalonicensibus scribens 112.1296B| in labore et fatigatione, nocte et die operatum se fuisse testatur. Quibus licet magna eidem meritorum stipendia pararentur, tamen mens ejus, quamvis sancta atque sublimis, non poterat non ab illa coelesti theorica intenzioni terreni operis aliquando divelli. Denique cum se tantis ac talibus ditari fructibus cerneret, et econtrario theoriae bonum corde pensaret, ac velut in una lance tantorum laborum profectum, in altera delectationem divinae contemplationis appesot, diu exam pectoris sui quodammodo castigato dum illum hinc laborum stipendia immensa delectant, illinc desiderium unitatis et inseparabilis Christi societas, etiam ad risoluzioneem carnis invitat, anxius tandem proclamat et dicit: « Quid eligam ignoraro, coarctor autem ex duobus, desiderium 112.1296C| habens dissolvi et cum Christo esse. Multo enim melius, permanere autem in carne necessarium propter vos (Filipp. I, 22). » Cum igitur multis modis boni hujus exceliam, cunctis etiam praedicationis suae fructibus praetulisset, tamen charitatis, sine qua nemo Dominum promeretur, contemplatione submissiontitur, ac propter illos quibus adhuc lac velut nutricula uberibus [evangelicis] immulgebat, divulsionem a Christo sibi quidem noxiam, sed caeteris necessariam, non recusat. Impossibile enim est etiam menti quae tam crebris distenditur curis, tam variis, tam violentis angoribus praepeditur, divino frui semper intuitu. Quod enim tam pertinax sanctorum studium, quod tam arduum potest esse propositum, cui non aliquid ille versutus insidiator illudat?Quis ita solitudinis 112.1296D| sectatus est secreta universorumque mortalium consortia declinavit, ut nunquam cogitationibus superfluis laberetur, et intuitu rerum vel occupie actuum terrenorum ab illa, quae vere sola et bona est, Dei contemplatione decederet? Quis tantum spiritus unquam potuerit retinere fervorem, ut non interdum lubricis cogitationibus ab ipsa quoque orationisintente translatus repente de coelestibus ad terrena corrueret? Quis nostrum, ut caetera pervagationum tempora praetemittam, non illo etiam momento quo Deo supplicans ad sublimia erigit mentem, quodam stupore collapsus, etiam per id vel invitus offesa per quod sperabat veniam delictorum? Quis unquam tam expertus et vigilans 112.1297A| est, ut, dum psalmum Deo canit, nunquam a Scripturae sensu ejus animus abducatur? Quis tam familiaris Deo, tamque congiunzione, qui apostolicum illud imperium, quo sine intermissione orare nos praecipitur, vel uno die se gaudeat exsecutum? Quae licet omnia nonnullis, qui sunt crassioribus vitiis involuti, levia atque a peccato pene aliena videantur, scientibus tamen perfezioneis bonum etiam minimarum rerum multitudo gravissima est: fastidiunt ergo sancti universa ex quibus mundus iste subsistit, sed impossibile est ut non ad ea vel brevi cogitationum rapantur eccesso, nullusque hominum in hac vita, escluso Domino Salvatore nostro, naturalem pervagationem mentis ita defixam semper in Dei contemplatione continuit, ut nunquam ab ea 112.1297B| raptus mundanae cujusque rei delectatione peccaret, dicente Scriptura: « Sidera ipsa non sunt munda in conspectu ejus; » et iterum: « Si in sanctis suis non confidit, et in angelis suis reperit pravitatem, » sive ut emendatio translatio habet, « ecce inter sanctos ejus nemo immutabilis, et coeli non sunt mundi in conspectu ejus. Recte igitur sanctos, qui memoriam Dei stabiliter retinentes quasi per extensas in sublime lineas suspenso feruntur incessu, schoenobatis, quos vulgo funambulos vocant, dixerim comparandos, qui summam suae salutis ac vitae in angustissimo funiculi illius tramite collocantes, atrocissimam se mortem protinus incursuro esse non ambigunt , si vel exigua pes eorum titubatione deviaverit, aut modum illius salutaris Directionis eccessorit, qui dum 112.1297C| arte mirifica aerios gressus per inane moliuntur, si illam angustiorem vestigio semitam non cauta atque sollicita moderatione servaverint, terra quae omnibus velut naturalis est basi et solidissimum cunctis ac tutissimum firmamentum, fit illis praesens ac manifesta pernicies, non quia illius mutetur natura, sed quia illi ad eam praecipiti carnis pondere dilabuntur. Ita etiam indefessa illa Dei bonitas immutabilisque substantia ipsa quidem neminem laedit, sed nos declinando a summo atque ad ima tendendo nobis ipsis consciscimus mortem, imo ipsa declinatio mors efficitur declinanti. «Vae enim, inquit, eis, quoniam recesserunt a me: vastabuntur, quoniam praevaricati sunt in me (Ose. VII, 13). » Et iterum: « Vae eis cum recessero ab eis: discusse namque te 112.1297D| malitia tua et aversio tua increpabit te. Scito et vide, quia malum et amarum est reliquisse te Dominum Deum tuum (Ose. IX, 12). » Cum ergo semetipsos quotidie sentiant sancti terrenae cogitationis pondere praegravatos, ab illa mentis sublimitate decedere et invitos, imo vero etiam nescientes in legera peccati mortisque transduci, atque, ut caetera praetermittam, illis saltem quae superius comprehendi, bonis quidem ac justis, sed tamen terrenis a conspectu Dei operibus revocari, habent profecto pro quibus ad Dominum jugiter ingemiscant, habent pro quibus in veritate humiliati atque compuncti non verbis tantummodo sed effectu semetipsos pronuntient peccatores et veniam pro omnibus quae quotidie, superati 112.1298A| fragilitate carnis, incurrunt, ac gratiam Domini jugiter postulantes, veras poenitentiae lacrymas indesinenter effundant, quippe qui videant iisdem ipsis se pro quibus continuo dolore vexati sunt, etiam usque ad ultimum vitae finem aestibus involutos, etiam ipsas supplicationes suas offerre se sine cogitationum anxietate non posse : experti igitur se humanis viribus desideratum finem, obsistente carnis sarcina, attingere non valere, neque illi praecipuo summoque bono secundum cordis sui desiderium posse conjungi, sed ab ejus intuitu captivos ad mundana transduci, ad gratiam Dei, quae impios justificat, convolantes cum Apostolo protestantur , qui ait: «Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Dominum nostrum 112.1298B| Jesum Christum (Rom. VII, 24). » Sentiunt enim se bonum istud quod volunt non posse Perfecte perficere, sed in illud quod nolunt, quodque oderunt malum, id est, cogitationum motus et curam corporalium rerum semper incidere. Et condelectantur quidem legi Dei, secundum interiorem hominem qui visibilia cuncta trascendens conatur Deo soli semper uniri, sed vident «aliam legem in membris suis, » id est, in natura humanae conditionis insertam, quae «repugnat legi mentis» eorum, et captivum pertrahit sensum violenta lege peccati, compellens scilicet eum, relicto illo principali bono, terrena cogitatione sentti, quae quamvis necessaria atque utilis videatur cum dispensione cujuspiam religiosae necessitatis impenditur, comparatione tamen illius 112.1298C| boni quod sanctorum omnium oblectat intuitum, mala utique ab eis ac fugienda decernitur, qui per eam quoquo modo vel ad modicum tempus ab illius Perfectae beatitudinis gaudio retrahuntur.
(Moyses in Collat. Cassiod. , coll. I, cap. 15. ) Contemplatio vero Dei multifarie concipitur. Nam Deus non sola incomprehensibilis illius substantiae suae admiratione cognoscitur, quod tamen adhuc in spe promissionis absconditum est; sed etiam creaturarum suarum magnitudine, vel aequitatis suae consideratione, vel quotidianae dispensationis auxilio pervidetur; quando scilicet quae cum sanctis suis per singulas generationes egerit, mente purissima perlustramus, cum potentiam ipsius, qua universa gubernat, moderatur ac regit, cum immensitatem 112.1298D| scientiae ejus, et oculum, quem secreta cordium latere non possunt, tremente corde miramur; cum arenam maris undarumque numerum dimensum ei et cognitum pavidi cogitamus; cum pluviarum guttas, cum saeculorum dies et horas, cum praeterita futurave universa obstupescentes, scientiae ejus assistere contemplamur cum ineffabilem clementiam ejus consideramus qua innumera flagitia, quae singulis quibusque momentis sub illius committunturspectu, indefessa longanimitate sustentat; cum intuemur vocazionem qua nos, nullis praecedentibus meritis, gratia suae miserationis ascivit; cum denique quot occasionis salutis tribuit adoptandis cum quodam admirationis intuemur eccesso: quod ita 112.1299A| nos nasci praecepit, ut ab ipsis cunabulis gratia nobis legisque suae notitia traderetur, quod ipse adversarium vincens in nobis pro solo bonae voluntatis assensu aeterna beatitudine ac perpetuis nos praemiis muneratur; cum postremo dispensationem incarnationis suae pro nostra salute suscepit, ac mirabilia mysteriorum suorum in cunctis gentibus dilatavit. Sunt autem aliae quoque hujusmodi innumerae contemplationes, quae pro qualitate vitae ac puritate cordis in nostris sensibus oriuntur, quibus Deus vel videtur mundis obtutibus, vel tenetur. Quas profecto nullus perpetuo retentabit in quo adhuc aliquid carnalium vivit effectuum, quia « non poteris, ait Dominus, videre faciem meam: non enim videbit me homo et vivet (Esodo XXXIII, 20), » scilicet 112.1299B| mundo huic affettibusque terrenis.
Habet ergo cibum suum et amictum anima, quae illo summo bono adhaeret, quod est divinum, quod apostolus Petrus suadet quaerendum, ut per ejus cognitionis acquirem, divinae simus consortes naturae. Hujus cognitionem aperit sanctis suis Deus bonus, et donat de thesauro suo bono, sicut testificatur lex sacra dicens, « quia juravit Dominus patribus ejus dare tibi et aperire thesaurum suum bonum, de quo thesauro coelesti dat pluviam terrae suae, benedicere omnia opera manuum suarum ( Deut. XVIII). » Haec est pluvia eloquium legis quod irrorat animam illam fecundam et fertilem bonorum operum, ut habeat humorem gratiae: hujus boni cognitionem quaerebat David, sicut ipse significat dicens: 112.1299C| « Unam petivi a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae et videam delectationes Domini et considerem templum ejus (Sal. XXVI, 4). » Denique hoc esse summum bonum subtexuit statim in eodem psalmo: « Credo videre bona Domini in terra viventium (Ibid. ). » Hic enim quaeritur, illic facie ad faciem plene videtur, hoc bonum in domo Dei est, in illo utique secreto ejus ac recessu; unde iterum ait: « Replebimur in bonis domus tuae (Sal. LXIV, 6), » alibi quoque hanc summam esse benedictionis expressit dicens: « Benedicat te Dominus ex Sion, et videas quae bona sunt Jerusalem (Sal. CXXVII, 5): » ideo beatus qui illic habitat in gressu fidei hospitioque mentis, devotionis habitaculo, conversazione virtutis. 112.1299D| In illo igitur simul atque in eo maneamus de quo et Isaias dicit: « quam speciosi pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona! (Is. LII, 7; Rom. X, 15. ) » qui sunt qui evangelizant nisi Petrus? nisi Paolo? nisi omnes Apostoli? Quid evangelizant bonis, nisi Dominum Jesum? hic est pax nostra, hic est bonum illud summum, quia ipse bonus ex bono, ex arbore enim bona bonus fructus legitur. Denique et Spiritus ejus bonus, qui ex ipso accipit et deducit Dei servulos in viam rectam; quis autem habens Spiritum Dei in se neget bonum, cum ipse dicat; «An oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum (Mt VI, 23)?» Hoc bonum veniat in animam nostram, in nostrae mentis viscera, quod 112.1300A| propitius Deus dat petentibus se, hic est thesaurus noster, hic est via nostra, hic est sapientia nostra, justitia nostra, pastor noster, et pastor bonus, hic est vita nostra, vides quanta bona, in uno bono, haec bona nobis praedicant evangelistae, haec bona requirens David ait: «Quis ostendit nobis bona (Sal. IV, 6)? » et ostendit ipsum esse bona subjiciens: « Signatum est in nobis lumen vultus tui, » quis autem lumen vultus Patris, nisi splendor gloriae, et imago invisibilis Dei? in quo et videtur et clarificatur Pater, sicut ipse clarificat Filium suum. Ipse est ergo Dominus Jesus bonum summum quod nobis annuntiatum a Prophetis, praedicatum ab angelis, promissum a Patre, evangelizatum est ab apostolis; qui nobis tanquam maturitas advenit, nec 112.1300B| solum tanquam maturitas advenit, sed tanquam maturitas in mentibus adest, ut nihil acerbum, nihil immaturum in nostris consiliis sit, nihil immite, nihil asperum in operibus ac moribus, qui primus evangelizans bona adfuit; unde et ait: « Ipse qui loquebar, adsum (Is. LII, 6), » id est, qui loquebar in Prophetis, adsum in corpore quod suscepi ex Virgine: adsum interior imago Dei, carattere substantiae, et adsum ut homo, sed quis cognoscit me, hominem enim viderunt: sed operibus supra hominem crediderunt. An non ut homo, cum Lazarum fleret, et rursus supra hominem, cum eum resuscitaret? an non ut homo cum vapularet: rursus supra hominem, cum totius mundi peccatum tolleret? Ad illum igitur propriamentemus in quo summum est bonum, 112.1300C| quoniam ipse est bonitas, ipse Patientia Israel, qui ad poenitentiam te vocat ne venias in judicium, sed accipias peccatorum remissionem. «Agite, inquit, poenitentiam (Mt. III, 2). » Ipse est de quo clamat Amos Propheta: « Exquirite bonum », ipse est summum bonum, qui nullius indiget, et abundat omnibus. Facile abundat in quo plenitudo divinitatis habitat corporaliter, facile abundat de cujus plenitudine omnes accepimus et in illo repleti sumus, dicit Evangelista. Hoc igitur verum et summum bonum, sicut illo concupiscibili suo et delectabili anima gustaverit, et duabus his hauseritaffettibus, escludens dolorem et formidinem, incredibiliter exaestuat, osculata enim verbum Dei modum non capit, nec expletur, dicens: « Suavis 112.1300D| es, Domine, et in jucunditate tua doce me justificationes tuas (Sal. XCIX, 5); » osculata Dei verbum concupiscit super omnem decorem, diligit super omnem laetitiam, delectatur super omnia aromata, cupit frequenter videre, saepe intendere, cupit attrahi ut sequi possit: « Unguentum, inquit, exinanitum est, nomen tuum, propterea te diligimus teenagerulae, propterea certamus , sed comprehendere te non possumus, attrahe nos ut possimus currere, ut unguentorum tuorum odore accipiamus virtutem sequendi. » Festinat etiam inter mysteria videre ipsam requiem verbi, ipsam boni illius summi habitationem et lucem ejus et claritatem, in illo sinu ac recessu patrio festinat audire sermones ejus, et cum audierit, 112.1301A| super omnem suavitatem accipit. Doceat te Propheta, qui gustavit et ait: «Quam dulcia faucibus meis verba tua super mel et favum ori meo (Sal. CXVIII, 103). » Quid enim aliud desideret anima, quae semel suavitatem verbi gustaverit, quae semel claritatem ejus viderit? Moyses in monte positus quadraginta diebus, legem accipiens cibum corporis non requirebat, Elias ad illam festinans requiem rogabat ut acciperetur a se anima sua, Petrus aspiciens et ipse in monte Dominicae resoritionis gloriam, nolebat descendere, dicens: « Domine, bonum est nos hic esse (Marco IX, 3). » Quanta igitur illa divinae substantiae gloria! quanta verbi bona in quae concupiscunt et angeli prospicere!Anima igitur quae illud videt, corpus hoc non requirit, minimamque 112.1301B| sibi familiaritatem cum eo debere esse intelligit, renuntiat se Deo, abducit se a vinculis carnis, exuit omnibus voluptatum istarum nexibus. Denique Stephanus Jesum videbat, et lapidari non formidabat, imo cum lapidaretur non pro se, sed pro illis a quibus perimebatur, rogabat; Paulus quoque raptus usque ad tertium coelum utrum cum corpore esset an sine corpore nesciebat, raptus, inquam, in paradisum, usum proprium jam non sentiebat corporis, et audiens verba Dei, quomodo ad corporis infirmitates descenderet erubescebat; itaque sciens quid vidisset in paradiso vel quid audisset, clamabat dicens: « Quid adhuc velut viventes de hoc mundo decernitis, ne tetigeritis, ne attaminaveritis, ne gustaveritis quae sunt omnia ad corrutelam ipso usu (Col. II, 21), » 112.1301C| volebat enim nos in figura esse istius mundi, non in possessione atque usu, ut ita utamur hoc mundo tanquam non utamur, tanquam praetereuntes, non tanquam residentes, ambulantes tanquam in immagina saeculi non in cupiditate, ut velocissima disputatione ipsam immaginam hujus mundi transeamus: denique ipse fide ambulans, non specie peregrinabatur a corpore, aderat Deo, et cum esset in terris, non in terrenis sed in coelestibus conversabatur: ergo anima nostra, quae Deo vult appropinquare, elevet se a corpore, sempre illi summo adhaereat bono, quod est divinum , quod est semper, et quod erat ab initio, et quod erat apud Deum, hoc est, Dei Verbum. Ipsum est illud divinum in quo vivimus et sumus et movemur, ipsum est, quod erat in principio, ipsum est, quod est, «Dei 112.1301D| enim Filius Jesus Christus, in vobis, inquit, est, in quo non fuit Est et non, sed Est in illo fuit. » Ipse dixit Moysi ut diceret, « qui est misit me. » Cum hoc igitur anima nostra sit, et sit, si fieri potest, sempre, ut et nostrum possit quis dire, « anima mea in manibus tuis semper » erit, aut si non in carne sit, sed in spiritu erit, si se terrenis non misceat, cum enim ad carnalia reflectitur, tunc ei illecebra obrepit corporis, tunc ira et indignatione exaestuat, tunc moestitia afficitur, tunc supinatur per arrogantiam, tunc dolore affligitur; hae sunt aegritudines animae graves, quibus plerumque ad mortem cogitur, dum oculi ejus caecantur, ut non videant vere lumen gloriae et divitias aeternae haereditatis, quod si eos ad 112.1302A| Deum semper intendat, accipiet a Christo fulgorem sapientiae, ut illuminatum in agnitione habeat obtutum, ut videat illam spem nostrae vocationis, aspiciat illud quod est bonum et Perfectum et placitum, quod enim bonum complacitum Patri, quod complacitum Perfectum, sicut habes in Evangelio ubi dicit Dominus: «Diligite inimicos vestros, ut imitemini Patrem qui pluit super justos et injustos (Matth. V, 44),» quod est utique bonitatis, et postea concludit dicens: «Estote Perfecti sicut Pater vester coelestis Perfectus est (Ibid., v. 48), » charitas enim Perfecta est, denique plenitudo legis est: quid autem tam bonum quam charitas, quae malum non cogitat, et ideo terras fugito, in quibus invidia est, ubi ambitio, ubi contentio; boni ergo illius capacem se 112.1302B| anima tua praebeat, ut supra nubes volet, sicut aquila, renovetur sicut aquila, pennas emittat, ut renovatis alarum remigiis, alta petere non reformidet, hanc habitationem relinquat, terrenum enim habitaculum gravat animam, exuat vetera, abjiciat erroris desideria, abluat oculos suos, ut videat illum fontem verae sapientiae, illum fontem vitae aeternae: affluit atque exundat omnibus, nullius indigens, quis enim dedit illi cum ex ipso et per ipsum, et in ipso omnia sint? Vitae igitur fons est summum illud bonum, ex quo vivendi substantia ministratur omnibus, ipsum autem in se habet vitam manentem, a nullo quasi inops accipit, largitur bona aliis, non aliunde adsunt sibi. Neque enim indiget nostri, unde et ait ex persona hominis: «Quoniam bonorum meorum non indiges 112.1302C| (Sal. XV, 2); quid ergo pulchrius quam ei appropinquare, ei adhaerere? quae major voluptas est? quod is qui viderit et de fonte aquae vivae gratis gustaverit, quid potest aliud desiderare? quae regna, quas potestates, quam pecuniam, cum advertat, quam miserae etiam hic regum conditions sint, quam mutabiles imperii status, quam exigua vitae hujus spatia, quanta in ipso imperio servitia, cum ad aliorum non ad suum vivant arbitrium? quis autem peculiatus ad vitam aeternam transit, nisi virtutum fultus peculio, quod receptum omnibus solis divitibus impossibile pronuntiatur? Non igitur his uti beatum est, sed illud videre, quo ista despicias, et vana vero refellas atque inania et cassa judices; illam nudae veritatis pulchritudinem diligas, quae has 112.1302D| saeculi fugosissimas vanitates redarguat: erige igitur oculos, anima, tuos, illos oculos, de quibus tibi verbum Dei dicit: « Corde nos coepisti, soror mea sponsa (Cant. IV, 9), » corde nos coepisti uno ab oculis tuis. Ascende in palmam, vince saeculum, ut tenenas verbi altitudinem; Imaginem istam mundi foris relinque, foris malitiam, introduc autem mentis bonitatem, quae habet gratiam in ligno vitae, si laverit stolam suam et ingrediatur in civitatem, quae vera est patria sanctorum, in qua est Domini tabernaculum, circa quod scribae Domini praetendunt, ubi non dies aut sol aut luna lumen ministrant, sed ipse Dominus lumen est, totum illam civitatem illuminans, est enim lux mundi, non utique lux visibilis, sed animarum, 112.1303A| quae in hoc mundo sunt intelligibilis claritudo, quibus se splendenti lumine rationabilis infundit prudentia, quae praedicatur in Evangelio «in corpore virtutis, inflammans vapore suo secreta mentium, animorumque penetralia. » Si quis igitur incola esse coeperit illius civitatis supernae, incola videlicet conversazione ac moribus, non discedat, non abeat, non exeat, non reflectat vestigium non corporis dico, sed mentis dico vestigium, non revertatur retro: retro luxuria, retro impuritas est; Denique ascendens ad montem Loth. retro reliquit Sodomitaria flagitia, quae autem respexit retro, non potuit ad superiora evadere; non ergo pedes tui retro, sed mores non revertantur, non fiant manus tuae remissae, et devotionis tuae ac fidei genua dissoluta, non fiat voluntatis 112.1303B| tuae recidiva infirmitas, non ullus intercursus criminum, sed ingressus es, mane, pervenisti, consiste, salvans salva animam tuam, ascendens directum, attolle gradum, nullus inde tute sedit [ Forte leg. discedit], hinc via, inde ruina est, hinc ascensus, inde praecipitium, ascendendi quidem labor, sed descendendi periculum, sed potens est Dominus, qui te fundatum illic custodiat, septum Propheticis muris et apostolicis turribus, ideo tibi dicit Dominus: « Intrate, calcate, quia assistit vindemia, intus non foris simus,» et in Evangelio Dei Filius dicit: «Qui est in tecto, non descendat vasa sua tollere (Mt XXIV, 17)»; non utique de hoc tecto dicitur, sed de illo: Extendit coelum sicut cameram; intus ergo esto, intra Gerusalemme, intra animam tuam pacificam, mitem 112.1303C| atque tranquilm; non exeas de ea, neque descendas, vas tuum istud, aut honoribus, aut divitiis, aut arrogantia attollere, intus esto ut per te alienigenae non transeant, peccata animam tuam non transeant, vanae operazioni et cogitationes inanes non transeant, si autem sanctificaberis [ Forte gamba. sanctificaveris] bellum pro devotionis et fidei certamine, pro veritatis studio, adversus passionum illecebras, et sumpseris arma Dei adversum spiritales nequitias et astutiam diaboli, qui pertentat sensus nostros fraude ac dolo, quem mansuetus bellator facile poterit, qui non serat jurgia, sed sicut decet , servum Domini cum modestia fidem doceat, et eos qui adversantur redarguat, de hoc dicit Scriptura: Qui mansuetus est bellator exsurgat, et infirmus dicat: 112.1303D| « Omnia possum in eo qui me confortat (Fil. IV, 13). » Hac fide fretus etiam qui infirmus est praevalebit, et erit sancta anima ejus, et stillabunt ei montes Prophetici vel apostolici dulcedinem, et colles fluent lac (Amos IX, 13), qualis ille collis qui lactis potum Corinthiis dabat, et fluent ei « aquae de suis vasis, et puteorum suorum fontibus, vel de ventre ejus aquae vivae, » spiritales videlicet quas fidelibus suis Spiritus sanctus ministrat, qui etiam animam tuam dignetur rigare, « ut abundet in te fons aquae salientis in vitam aeternam (Giovanni IV, 14) ). »
LIBER TERTIUS. DE MODO POENITENTIAE.
CAP. I. --De vera poenitentia. 112.1304A|
Cum maxim bonum sit ut homo semetipsum humilians conditori suo se per omnia subdat, et praeceptis eis obediens non in semetipso fiduciam habeat, sed firmiter in Dei bonitate confidat, et quidquid se meminerit nequiter egisse, per confessionem sacerdoti patefaciat, et pro hoc ipso poenitentiam condignam gerat, sperans in misericordia opificis sui quod ipse, qui eum ex nihilo condidit, potens est post lapsum rursum recuperare, et de peccatore justum facere, atque aeterni regni simul cum sanctis angelis suis participem efficere, proh dolor! multi 112.1304B| sunt qui peccare non metuunt, et usque ad terminum pene vitae suae, in peccatis vivere non cessant, sibimet periculo se blandientes atque dicentes: Misericordia Dei magna est, et licet omnes dies vitae meae in peccatis ducam et juxta obitum meum tandem confessus fuero peccata mea , et poenitentiam accipiam, continuo salvus ero, quia nesciunt utrum eis unius diei spatium super terram vivere concedatur. Alii autem post commissum multorum scelerum semetipsos disperantes, et de bonitate Dei diffidentes, aiunt se, si post newborni percezioneem sordibus vitiorum polluerint, nequaquam in pristinum statum recuperari posse, et integram veniam promereri. Sed quia iste error late se sparsit, et in multis locis magis magisque inolevit, dignum esse videtur mihi, ut 112.1304C| ad hunc abolendum, canonicas sententias et orthodoxorum Patrum dicta in unum volumen congeram, et quid sancti Patres inde censuerint credendum, et quid ego inde sentiam patefaciam. Nam sanctorum Prophetarum dicta, licet in aliquibus sententiis peccantibus poenas minentur, tamen manifeste conversis a peccatis, et vere poenitentiam agentibus spem veniae dant, et remissionem peccatorum illis praedicant, unde et ipse Dominus in mundum veniens et sine peccato per virginem natus peccatores ad se convocare dignatus est, statim in initio praedicationis suae, sicut Matthaeus evangelista testatur, eadem verba quae praecursor suus Joannes videlicet Baptista in deserto Judaeae docendo ante protulerat, ipse praedicabat, de quo scriptum est: « Cum audisset 112.1304D| Jesus quod Joannes traditus est, coepit praedicare et dicere: «Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Mt. III, 2); » si enim ille peccatoribus digne pro peccatis suis poenitentiam agentibus ignoscere nollet, nequaquam eos agere poenitentiam juberet, bene ergo per Salvatorem poenitentibus appropinquare regnum coelorum dicitur, quia per ipsum de imis ad alta sublevamur, appropinquabit enim vere tunc poenitentibus regnum coelorum, cum Salvator noster in suo adventu omnibus quicunque per poenitentiam priscis erroribus abrenuntiantes ad ejus fidem et newbornm confugerunt, vitam promisit aeternam, « quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Giovanna I, 12), » appropinquat 112.1305A| etiam et nunc, quia ipse discipulis suis post risurrezionem suam jussit praedicare in nomine ejus poenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes, «Et ecce, ait, ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Mt XXVIII, 20) . » Necesse est enim unicuique qui se peccatorem et reum esse cognoscit, ut cum poenitentiae sibimet remedio subveniat, nec differat de die in diem converti in melius, sed dum vacat et in hac vita subsistit, studeat magis operibus bonis curam impendere, quam negligentiae desidia torpere , docente hoc Scriptura atque dicente: «Ne adjicias peccatum super peccatum et dicas: Misericordia Dei multa est; quoniam misericordia et ira ab illo est (Eccli. V, 6, 7). »
CAP. II. --De recte viventibus. 112.1305B|
Certus sum enim quia homo baptizatus, si vitam, non audeo dicere absque peccato, quis enim sine peccato? sed vitam sine crimine duxerit, et alia peccata habuerit, quae quotidie ei dimittuntur in oratione dicenti: « Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, » si faciat quod sibi a Deo cupit fieri, quando dum finierit, vitam non finit, sed transit de vita ad vitam, de laboriosa ad quietam, de misera ad beatam, de temporali ad aeternam, sive iste voluntate sua currat ad baptism, et sive in periculo constitutus baptizetur ut transeat, ad Dominum vadit, ad requiem vadit; qui autem baptizatus postea desertor violatorque sacramenti 112.1305C| fuerit et peccans Dominum repellit a se, si agat poenitentiam ex toto corde, et si agat veram poenitentiam, ubi videt quod vidit cor David, quando increpatus a Propheta graviter, et post comminationes terribiles, Dei exclamavit dicens: «Peccavi, » et mox exaudivit : « Dominus abstulit peccatum tuum, non peribis. » Enim [ Forte, enimvero] quantum valet haec vox, tres syllabae sunt, « peccavi », sed nella sua tribus syllabis flamma sacrificai cordis ejus ad coelum ascendit; ergo qui egerit veraciter poenitentiam, et solutus fuerit a ligamento, quo erat buildus et bene post poenitentiam vixerit, post reconciliationem cum defunctus fuerit ad Dominum vadit, ad requiem vadit, regno Dei non privabitur, a populo diaboli serabitur [Forte leg. separabitur].
CAP. III. --De siero conversis. 112.1305D|
Quisquis autem positus in ultima necessitate aegritudinis suae, acceperit poenitentiam et mox reconciliatus fuerit, et transierit de corpore, fateor, non illi nego quod petit, sed nec praesumo dicere quia bene hinc exiit, non praesumo, non polliceor, non dico, neminem fallo, neminem decipio, non penitus promittitur. Fidelis bene vivens, securus de hoc saeculo migrat, si agit poenitentiam, dum sanus est, et reconciliatus postea bene vixerit; sed dicit aliquis, Quid est bene vixerit? vel hoc nos instrue, sacerdos bone, ut sciamus illud, nescire te dicis quia is qui Accepta poenitentia ad horam transit, si remittat illi facinora sua, si relaxet illi Deus peccata ipsius in 112.1306A| die judicii, hinc nullam servitutem nobis das, vel quomodo bene vivere post poenitentiam debeamus, docere nos debes. Dico ergo, abstinere ab ebrietate, a concupiscentia, a furto, a maliloquio, ab ipso immoderato risu, a verbo otioso, unde reddituri sunt homines rationem in die judicii, ecce quam levia dixi, et omnia illa gravia et pestifera, et aliud dico: non solum post poenitentiam, ab ipsis vitiis se homo servare debet, sed et ante poenitentiam, dum sanus est, quia nescit si ipsam poenitentiam possit accipere et confiteri Deo et sacerdoti peccata sua, ecce quare dixi: Et ante poenitentiam bene vivendum est, et post poenitentiam melius, agens vero poenitentiam ad ultimum et reconciliatus exierit de corpore, si securus hinc exit ego nescio, poenitentiam dare possum, 112.1306B| securitatem autem dare non possum: quod dicturus sum, attendite, habeo planius exponere ne aliquis me male intelligat.
Nunquid dico Damnabitur? sed nec dico, quia liberabitur, et quid mihi dicis, sancte episcope? quid tibi dicam nescio, jam dixi, non praesumo, non promitto, prorsus nescio de Dei voluntate. Vis autem, frater, te a dubio liberari, vis quod incertum est evadere, poenitentiam age dum sanus es; si enim agis veram poenitentiam dum sanus es, et invenerit te novissimus dies, curritur ut reconcilieris, si sic agis, securus es: quare securus es? vis dico tibi? quia egisti poenitentiam eo tempore quo peccare potuisti, ecce dixi tibi quare securus es; si autem tunc vis agere ipsam poenitentiam quando jam peccare non potes, peccata 112.1306C| te dimiserunt, non tu peccata, sed rispondet aliquis, Unde scis, si forte Deus misereatur et dimittat mihi peccata mea? Verum dicis, frater, verum dicis, unde scio, et ideo tibi do poenitentiam quia nescio, ut tu inquis, ergo dimitte causam meam Domino, quid me tum verbis affligis, et judici me Deo dimittis? illius judicio te committo, cujus judicio me commendo: nam si scirem nihil tibi prodesse poenitentiam, non tibi eam darem. Iterum si scirem tibi prodesse, non te terrerem. Duae res sunt, aut ignoscitur tibi, aut non tibi ignoscitur, quid horum tibi futurum sit ego ignoro, sed consilium do, dimitte incertum, et tene certum, et dum vivis, dum sanus es, age poenitentiam veram, ut cum veneris in judicium Dei , non ab eo confundaris, sed in regnum 112.1306D| coeleste inducaris. Haec de iis qui poenitentiam, dum tempus opportunum habent, agere dissimulant, ut non usque ad vitae terminum eam protelent, admonitionis verba prolata sufficiant; nunc de his qui nolunt agere poenitentiam, sed de salute penitus disperant, restat ut orthodoxorum Patrum documenta ad eorum correctionem replicemus.
CAP. IV. -- Quod non sit desperandum de Dei bonitate.
Non debes ergo, o homo, diffidere Deo, et de misericordia ejus disperare; nolo dubites, neque desperes mutari te posse in melius: si enim tantum potuit diabolus, ut a celsis virtutum vestigiis in profundum te duceret malorum, quanto magis poterit Deus ad summum te bonorum verticem revocare, et 112.1307A| non solum in id restituere quod fuisti, sed et beatiorem multo quam prius videbaris efficere? Neque enim tantum concedas animo, nec bonorum quaeso spem tibi abscondas, ne accidat tibi quod impiis solet, non enim multitudo peccatorum in desperationem inducit animam, sed impietas, et propterea Salomon dixit quia «omnis qui venerit in profundum malorum, contemnit (Prov. XVIII , 3). » Impiorum ergo est disperare salutem et contemnere, cum in profundum malorum venerint peccatorum. Impietas enim non sinit eos ad Dominum respicere, et illuc redire unde delapsi sunt. Ista ergo cogitatio, quae spem conversionis abscidit, ab impietate descendit, et sicut lapis gravissimus cervicibus animae incumbens, semper eam cogit deorsum in terram 112.1307B| aspicere, ad Dominum vero suum non sinit oculos allevare; sed virilis animi est et praeclarae mentis dejicere a cervicibus animae suae stagno inimicissimum, imo deprimentem se abjicere diabolum, et imperare animae suae, ut canens verba profetica dicat ad Dominum: « Sicut oculi servorum in manibus dominorum suorum, sicut oculi ancillae in manibus dominae suae , ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nobis. Miserere nobis, Domine, miserere nobis, quia multum repleti sumus despectione (Sal. CXXII, 2). » Praeclara vero nella sua verbis et coelestis philosophiae doctrina est: « Repleti, inquit, sumus despectione, » hoc est quod docere nos voluit, quia etsi pro peccatorum nostrorum multitudine repleti sumus despectione atque 112.1307C| opprobriis operti sumus, oculi nostri tamen ad Dominum Deum nostrum donec misereatur nobis, nec prius ab obsecratione cessemus, quam impetrare peccatorum nostrorum veniam mereamur. Hoc enim vere est costantis animae et pertinacis, ut nequaquam repellatur a perseverantia deposcendi disperatione impetrandi, sed perseveret ac persistat in precibus donec ei misereatur Deus, et ne forte arbitreris te offensam magis contrahere apud Dominum, si cum non merearis audiri importunius persistas in precibus, recordare Evangelii parabolam, et ibi invenies quod perseverantes et importunos precatores Dominus non sibi ostendit ingratos, ait enim: «Et si non dabit propter amicitiam, tamen propter importunitatem ejus surget, et dabit ei quantum opus 112.1307D| habet. » Intellige ergo, charissime, quia propterea diabolus desperationem subjicit impetrandi, ut spem nobis Dei bonitatis abscindat, quae est salutis nostrae ancora, et vitae nostrae fundamentum, dux itineris, quo itur ad coelum, denique Apostolus ait: « Spe autem salvi facti sumus ( Rom. VIII, 24), » spes ergo est, in qua salus nostra consistit, et quae de terris animas velut quibusdam catenis coelitus dependibus innexas sibi evehit ad superna, et revocat ad sedes coelestes eos qui sibi vehementius inhaerent, celsioresque eos vitae hujus ac terrenorum malorum turbinibus reddet; si quis ergo inter haec positus resolvatur animus, et salutaris spei ancoram dimittat e manibus, decidat necesse est in abyssum, 112.1308A| atque in profundum malorum enecetur, quod cum senserit inimicus, et viderit nos peccatorum nostrorum multitudinem perhorrescentes, increpazionibus etiam ipsius conscientiae deterreri, accedit et ipse, et cogitationes nobis subjicit desperandi plumbo omni et omni arena graviores, quas si receperimus, necesse est nos statim pondere ipso abruptis salutis nostrae retinaculis in profundum demergi malorum, scimus enim plures et ex nostris temporibus, et memoria majorum prolapsos ab itinere recto, et praecipitatos ab ingressu viae angustae, ita rursus esse reparatos, ut posterioribus priora transierint, atque ad palmam pervenerint, et coronam , numeroque rursus ac choro scripti creduntur esse sanctorum, sed donec quis permanet in ipsa adhuc flamma ac 112.1308B| fornace libidinis, haec ei impossibilia videntur, etiamsi mille provocetur exemplis; si vero coeperit fieri vel parva conversio, et initium dederit repetendi, paulatim procedens, et ad superiora referens pedem, illa quidem quae vehementior erat flamma post tergum remanebit, ante pedes vero quanto acrius coeperit incedere, tanto omnia inveniet divini cujusdam roris sopita refrigerio, tantum est ut unum quod praecipue inimicum est saluti huic caveamus.
CAP. V.-- Quam periculosa sit desperatio
Inimica est autem conversioni et poenitentiae desperatio, quae si insederit menti, quantumcunque sit salutis desiderium, quamvis grande sit salvandi propositum, disperatione occorrerente, omnis salutis 112.1308C| aditus obstruetur; interjecta enim poenitentiae via, clauditur pariter et agonis ingressus, et quomodo jam poterit qui extra viam est et cui ostium clauditur boni aliquid operis implere, cum ad bonorum non veniat ingressum, desperatione prohibente? Propter hoc et diabolus omnibus modis molitur hujusmodi cogitationes plantare in cordibus nostris; si enim nos disperationis metus procul a via virtutis effecerit, nullum ei adversum nos certamen ultra remanebit, quem enim impugnet cum nullus obsistat? si quis autem istud risolvere poterit vinculum, continuo vires suae redeunt ad eum, incalescit vigor animi, delectabitur in suis certamina rursus instaurare: videbit enim refugare eum se quem fugiebat, et persequi persequentem; quod et si forte, ut se 112.1308D| conditio habet agonis, rursum labitur ut cadat, non continuo lapsus sui pudore disperare iterum debet, sed meminerit hanc esse agonis et certaminum legem, non ut nunquam quis cadat, sed ut nunquam quis cedat: quia non ille qui saepe cecidit victus dicitur, sed ille qui ad ultimum cessit, nam qui desperationis cogitationibus victus est, quomodo vel vires riparare certandi, vel resistere et pugnare potest cum fugiat, nec omnino redeat ad certamen? Et ego nolo quia tu putes quia de his mihi sermo sit tantum qui in paucis et levibus peccaverunt, sed de illo loquor qui omnibus succumbit malis, qui immanitate scelerum viam sibi excluserit regni coelorum, et non de infidelibus sed de fidelibus fuerit, et 112.1309A| ex his qui prius placuerit Deo, post haec autem deciderit vel in adulteria, vel in omnes impudicitias, quae, ut Apostolus ait, turpe est etiam dicere, nec hunc ergo dico salutem disperare debere, etiamsi ad ultimam hujus modi malis obsessus usque pervenerit senectutem, sed quae sit ratio dicti hujus ausculta: Si ira Dei passibilis esset effectu, recte diceremus non posse jam Restui flammam, quae tot ac tantis peccatorum succensa sit malis. Cum vero impassibilem esse naturam divinam definitio veritatis ostendat, intelligere debemus quia etiamsi punit Deus, etiamsi poenas infert, non hoc cum ira passibili, sed cum ineffabili clementia facit medentis non perimentis effectu, et ideo valde libenter poenitere debemus, poenitentiae enim medicamentum si praeveniens curet 112.1309B| animam, non facit eam ad medicamenta iracundiae pervenire, pro his quae commisit in Deum. Non enim, ut diximus, propter semetipsum vindicat Deus in peccatorem quasi ulciscens injuriam suam, nihil enim tale recipit in se natura divina, sed ad utilitatem nostram, facit omnia pro utilitate nostra, et correptiones inducit et poenas, non ut se vindicet, sed ut ci siamo modificati; quod si persistat quis in duritia, sicut ille qui avertit oculos suos a luce, Damnum quidem luci nullum intulit, semetipsum vero tenebris condannavit: ita et qui per cor impoenitens contemnere se putat virtutem Dei, semetipsum alienum efficit a salute. Quod si medicus ab his qui vel phrenesim patiuntur, vel cerebro moti sunt, patitur injurias, neque dolet pro hoc, neque irascitur, sed 112.1309C| facit omnia quae medendi ratio deposcit, quibus cruciari quidem videatur ille qui patitur. Porro cruciatus ipse non est injuriarum vindicta, sed cura languentis, denique si parvum quid aeger proficere coeperit ad salutem, statim vides gaudere medicum, laetari usque et alacrius exsequi reliquam curam, nec usquam prorsus injuriarum meminit, sed salutis in omnibus gerere prospectum; quanto magis Deus etiam cum ad ultimam insaniam deciderimus, non ultionis effectu, pro his quae commisimus movetur in nos, sed cupiens visceribus nostris inveteratos vitiorum curare languores, pro hoc et docet omnia, et agit, cupidus sanitatis nostrae, non poenae; sed quod quamvis ratio ipsa pietatis sufficienter ostendat, tamen ne tibi de hujusmodi sententia dubitatio ulla videatur, 112.1309D| possumus haec etiam ex divinis Scripturis, quod ita se habeant edocere.
CAP. VI. -- Testimonia Scripturae sacrae et exempla poenitentium inde prolata.
Dic enim mihi quid sceleratius fuit rege Babyloniae, qui cum in multos expertus esset potentiam Domini, ita ut Prophetam ejus adoraret, et juberet ei so et myrrham immolari, rursus tamen ad priorem adversus Deum superbiam devolutus est, et eos qui immaginam ejus adorare noluerunt, praeferentes venerationem Dei, vinctos in fornacem dejecit ignis ardentis: et tamen hunc tam immanem, tam impium provocat Deus ad poenitentiam et dat ei convertendi 112.1310A| materiali. Primo quidem ex hoc ipso quod ei in fornace ignis tribus pueris sociatus apparuit, tum deinde, quod visionem videt illam quam interpretatus est Daniel; quae vel sola sufficeret etiam lapidea corda mollire, sed postquam rebus admonitus est, accessit etiam sermonum per Prophetiam cohortatio, accepit enim et Prophetae consilium dicentis: « Propterea, o rex, consilium meum placeat tibi, et peccata tua eleemosynis redime, et iniquitates tuas misericordia pauperum: fortisse erit Patientia inde votis tuis (Dan. IV, 24). » Quid dicis ad haec, vir sapiens et beate, et post tantos lapsus adhuc redditus est, mihi crede, quia et post gravissimam aegritudinem, atque ab ipso pene mortis confinio redit sanitas et post desperatam insaniem multi 112.1310B| resipiscunt. Ecce enim, ut supra memoravimus, rex iste Babylonius omnes jam sibi aditus salutis excluserat, per id quod exacerbavit Deum, qui se fecit, et ad fastigia regni celsa perduxit, qui sibi coelestia etiam mysteria revelavit, qui futurorum quoque scientiam dedit et regni totius arcana reseravit, qui magicas, astronomicas, Gazarenas, Chaldaicasque praestigias Prophetae sui divina interprete confudit, et ineffabile sacramentum captivi pueri sapientissima discrezionale patefecit, ita ut non solum credere summo Deo videretur, sed in omni orbe Deum Danielis Deum verum esse praedicaret, et non solum hunc ipsum negavit posthaec, sed et in tantam rursus insaniam devolutus est, ut servos Dei qui non adorarent immaginam suam in fornacem praecipitaret 112.1310C| ignis ardentis, et tamen ne ibi quidem curae et remedii ejus obliviscitur divina miseratio, sed in ipso, ut diximus, ignis medio, ubi flammis tradiderat pueros Deum colentes, etiam ibi eum non terroribus, sed mirabilibus mitigat, potuerat enim et ignem Restuere, et imbres coelitus inundare, sed hoc non facit ne plus accendat insaniam, sed awaretit intantum exaggerari flammam, quantum furentis desiderabat immanitas, et non solum inferri poenas non prohibet, sed illatis potestatem perimit cruciandi, et ne quis videns non uri pueros, putaret phantasma esse flammas , permisit exuri poenarum ministros, eos scilicet qui circa fornacem stabant, ut ostenderet quia vere ignis erat, qui videbatur; sed erat praeceptum Domini ignis virtute validius, omne enim quod 112.1310D| est, necessario famulatur ei a quo ut esset accepit originem, suscipit ignis ergo ille corpora sanctorum, et praecepto ac voluntate Dei naturae qua urit oblitus, solam ejus partem qua illuminat operatus est, ita ut sanctos ac fideles depositis non corruttos redderet, sed illustratos; processerunt enim de fornace ignis tanquam de aula regali mirandi omnibus et omnibus venerandi; tunc nullus oculos suos ad regem convertit, purpura et diademate refulgentem, sed relictus est a cunctis tanquam si non esset, quia omnium in se mirabiles pueri rapuere conspectus: quis enim non ista stuperet ad corpora juvenum pavisse flammas et non solum viscera refugisse sanctorum, verum etiam ne capitis quidem comam, quod 112.1311A| est omnium fragilius, aut summam saltem vestimenti fimbriam praestrinxisse? quis non miretur in eis membra montibus, vestimenta metallis, capillos adamante fortiores? sed in eo admirationis cumulus crescit, quod in medio flammarum positi, hymnum Deo canebant, cum utique notum sit eos qui flammis traduntur, statim ut os aperuerint consumi, et illi quidem beati pueri manent apud Deum gloriosi et apud homines mirabiles, rex vero impius, nec mirabilibus movetur, nec visionis et confusionis suae sacramenta miratur, sed permanet incredulus, nec tamen punitur, neque enim vincitur in eo Patientia Dei, sed tempore plurimo sustentatum, vix aliquando corripuit, non praeterita puniens, sed emendationem prospiciens in futuris, denique non in perpetuo 112.1311B| Damnatur, sed parvo tempore correptus, annis paucissimis emendatus ad priorem rursus reducitur statum, ita ut Damni nihil pateretur ex poena, lucri autem plurimum ex emendatione conquireret. Talis, mihi crede, et talis est erga homines pietas Dei, nunquam spernit poenitentiam, si ei sincere et fideliter offertur, etiamsi ad summum quis perveniat malorum, et inde tamen vellet reverti ad virtutis viam, suscipit libenter et amplectitur, facit omnia quatenus eum ad status di revocet a priorem; quodque est adhuc praestantius et eminentius, etiamsi non potuerit quis explere omnem satisfaciendi ordinem, quantulamcunque tamen et quamlibet brevis temporis gestam non respuit poenitentiam, suscipit etiam ipsam, nec patitur quamvis exiguae conversionis perire 112.1311C| mercedem.
CAP. VII. --De Isaia.
Hoc enim mihi indicare videtur Isaias, ubi de populo Judaeorum talia quaedam dicit: «Propter peccatum modicum contristavi eum, et percussi eum, et averti faciem meam ab eo, et contristatus est, et ambulavit tristis coram me, ego vidi et sanavi eum, et consolatus sum eum (Is. LVII, 18). » Evidentius nobis testimonium dabit etiam rex ille impius, qui cupiditatis quidem suae praedam uxoris nequitia quaesivit, sed et perturbatus ipsius sceleris immanitate poenituit, et cilicio circumdatus facinus suum flevit, atque ita erga se Dei misericordiam provocavit, ut cunctis eum absolveret malis, sic enim ait: «Et dixit ad Eliam: Vidisti quomodo compunctus est Achab a facie mea, 112.1311D| et quia flevit in conspectu meo, non inducam mala in diebus ejus (III Reg. XXI, 29). » Sed et post hunc iterum Manasses qui omnes tyrannos immanitate scelerum superaverat, qui cultum divinae religionis et observantiam legis everterat, qui templum Dei idolis repleverat coelesti cultu evacuatum, hic ergo impietate scelerum supergrediens omnem malitiam, tamen, quia poenituit, inter amicos Dei postmodum numeratus est. Quod si vel hi vel illi, quos supra memoravimus, considerantes immensitatem scelerum suorum, conversionis et poenitentiae reditum desperassent, ab omnibus utique bonis, quae eos ex emendatione prosecuta sunt, procul dubio decidissent, quinimo respicientes ad ineffabiles miserationes 112.1312A| Dei, et immensae bonitatis ejus profundum quidem diabolica a cervicibus suis disperationis vincula solventer, suscitantes vero semetipsos conversi sunt ad virtutis viam, et revocantes a praecipitio pedum suorum cursum rursum consummaverunt bonum.
CAP. VIII. -- De sententiis Propheticis et exemplis evangelicis de conversione peccatorum.
Haec quidem de exemplis sunt nobis dicta sanctorum, audi nunc quomodo etiam sermonibus per Prophetas ad conversionem invitamur a Domino: « Hodie, inquit, si audieritis vocem ejus, nolite obdurare corda vestra (Sal. XCIV, 8), quod autem dicit hodie, omne tempus, quo vivimus indicat, etiam usque ad ultimam, si res ita accidit, senectutem. 112.1312B| Non enim temporis longitudine, sed effectus sinceritate poenitudo pensatur. Aut non legimus levitas peccatum illud gravissimum in deserto non temporis longitudine, sed unius diei hora exigua diluisse? sed et latro ille qui pendebat in cruce, non eguit prolixitate temporis ut ingressum paradisi mereretur, sed tantum ei spatii sufficit quantum expendi potuit, donec unum possit proferre sermonem, ita ut intra momentum temporis totius vitae sceleribus absolutus, praecedere ad paradisum etiam Apostolos mereretur. Quid autem et martires? nonne frequenter una die, interdum vero et sub unius horae spatio coronas sumpsere ingentium praemiorum? Et ideo audendum est tantummodo, et promptis atque incitatis animis aggrediendum, ut 112.1312C| quadam velut indignatione permoti irascamur adversum deceptatricem nostram libidinem, et effectum atque amorem nostrum convertamus ad virtutem Dei, hoc est enim quod et poscit a nobis Deus, non quaerit temporum longitudinem, nec afflictionem crucis, ad hoc praecipue respicit, si vera sit et sincera conversio , ideo denique vidimus aliquoties nonnullos coepisse postremos et factos esse merito priores, non ergo cecidisse ita malum est, ut post lapsum jacere et nolle consurgere, et cum quadam voluntate ac risoluzionee peccare, desperationisque sermonibus mali propositi vitium tegere, contra hos enim Propheta cum quadam indignatione proclamabat dicens: « Nunquid qui cadit non resurget, aut qui aversus est, non convertetur (Ger. VIII, 4)? » 112.1312D| quod si dicas, quaeritur si aliquis fidelium cecidit et potuit reparari, audi, et hoc de ipso quod dicimus «cecidit, » stetisse eum, antequam caderet, profitemur. Nemo enim cecidisse dicit eum qui semper jacuit, et nunquam stetit, proferamus tamen etiam ex Scripturis divinis, si qua super hoc vel in parabolis vel per apertas sententias sunt, si qua etiam in majorum continentur exemplis. Quid tibi videtur aliud continere ovis illa, quae cum a nonaginta novem ovibus aberrasset, requisita postmodum ac pastoris humeris reportata, nonne aperte et lapsum et reparationem fidelis ostendit, ovis enim est et ipsa, sicut et illae nonaginta novem, et non alterius, sed unius , ejusdemque gregis, et unius 112.1313A| ejusdemque pastoris, ejusdem namque pascuis prius, quibus et illae caeterae, eisdem poculis, eisdemque cubilibus utebatur, sed erravit, et errore non minimo, per montes enim et colles evagata est, longe scilicet et difficilibus circumacta erroris anfractibus, nec tamen reliquit illam pastor bonus consumi in erroribus suis, sed requirit et revocat, revocat autem non violenter perurgens nec verberibus cogens, sed humeris propriis subvectans; sicut enim optimi quique medicorum erga eos quos viderint tabe longae aegritudinis afflictos in nonnullis rigorem temperant medicinae et delicatius ac tenerius agunt cum eis, ita et Deus eos, quos videt vehementius peccatis esse carvedos, non Districta satis et ardua observantiae intende revocat ad viam virtutis, sed 112.1313B| sensim et paulatim, ita ut in quamplurimis sustentet, in plurimis sublevet, ne dura eis et ardua videatur repentina conversio, et non tam peccandi amore retracti residere videantur in erroribus, quam conversionis asperitate deterriti, sed non haec sola pars pari moderatione nobis conversionis modum ostendit , verum et illa, quae de luxuriosi filii reditu scribitur, et ille enim filius erat, non erat extraneus, germanus erat ejus qui nunquam a patre discesserat, filius ergo est, qui ad ultimos malorum fines dicitur pervenisse, abierat enim in regionem longinquam, et longe satis a Deo effectus, qui fuerat dives et nobilis, deterior servo et mercenario factus est, sed tamen regressus et poenitens in antiquum recipitur statum, et in priorem gloriam reparatur; 112.1313C| quod si desperasset, et erubuisset pro his, quae acciderant ei, reverti ad patrem, sed mansisset in regione longinqua et aliena, non utique adeptus esset ea quae adeptus est, sed fame periturus infelicissimam mortem subiisset. Vides ergo quanta est utilitas poenitentiae, quanta sit conversionis spes per poenitentiam, filius prodigus recipit prioris gloriae statum, quem senior frater habebat per Patientiam, etsi audere in talibus fas est, videtur mihi quod ex conversione hic etiam amplius aliquid meruit; vide enim quomodo senior frater dicit: « Ecce tot annis servio tibi, et nunquam dedisti mihi haedum, ut cum amicis meis epularer, cum autem venit filius tuus hic qui comedit substantiam tuam cum meretricibus, jugulasti et vitulum saginatum (Luc. XV , 112.1313D| 29); » quomodo ergo non amplius consecutus videtur, qui per poenitentiam rediit, cum ille haedum nunquam acceperit, vitulus huic occisus sit saginatus. Haec igitur, charissimi, habentes exempla poenitentiae, non perseveremus in malis, nec desperemus reconciliationem, sed dicamus: nos etiam redeamus ad patrem, et approximemus nos Deo, nunquam, mihi crede, averversabitur conversos ad se, nos sumus, qui nosmetipsos longe effecimus a Deo; ipse enim dicit: « Deus approximans ego sum, » et non Deus de longe, et iterum per eumdem Prophetam, « peccata, inquit, separant me et vos, » si ergo peccata sunt quae nos separant a Deo, auferamus medium istud obstaculum, et niente est 112.1314A| quod nos prohibeat conjungi Deo. Vis tibi ostendam haec non solum in parabolis dicta sed et rebus impleta? Apud Corinthios erat quidam vir, ut videtur, non ignobilis, hic commiserat tale peccatum, quale nec inter gentes quidem ammetti solet, et erat hic ex numero filiorum et familiarium Dei, quidam enim eum ex sacerdotali ordine fuisse tradunt. Qui dunque? nunquid excidit eum Paulus de numero eorum qui spem gerunt salutis? quinimo posteaquam sufficienter Corinthios arguit pro eo, volens rursus ostendere quia nullum vulnus est, nulla aegritudo quae non cedat, et sanetur medicamento poenitentiae, jubet eum tradi Satanae in interitum carnis ut spiritus salvus sit in die Domini nostri Jesu Christi, sed haec jubet antequam de poenitentia ejus agnosceret; 112.1314B| ubi ergo poenituit: « Sufficit, inquit, ei increpatio haec quae fit a pluribus; » et addit: « Obsecro vos, confirmate in eum charitatem, ne possideatur a Satana; non enim ignoramus astutias ejus (II Cor. II, 8). » Quid ergo aliud per haec omnia docetur, nisi quia possibile sit ut etiam si in ultimam peccatorum perniciem corruerit, rursus possit in eo Christus per poenitentiam reformari: «Non enim vult mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat (Ez. XXXIII, 11 ) ; » nec ullo modo audiendi sunt illi, qui dicunt quod fideles post lapsum peccati, et maxime ipsi qui in gradu ecclesiastico sunt promoti, non possint in pristinum statum ex integro restitui, de quo quid sanctus papa Gregorius senserit atque amico interroganti reacterit, ad confirmem 112.1314C| sensus nostri, hoc in loco interponendum censeo, qui in epistola quam ad Secundinum servum Dei inclusum conscripsit inter alia sic ait: Nam tua sanctitas inde a nobis requisivit, ut tibi rescriberem, de sacerdotali officio, post lapsum resurgendi, dum dicis de hoc canones diversos te legisse, diversasque sententias, alias resurgendi, alias nequaquam posse. Nam nos generaliter a Niceena incipientes, hanc cum reliquis quatuor veneramur, quia ipsam sequentes caeterae in cunctis sententiis unanimes concordant, nos ergo et praecedentes Patres sequimur, quia auctore Deo a sacra doctrina illorum non discordamus. A capite itaque incipientes usque in quartum altaris ministerium hanc formam servandam cognoscimus, ut quia minorem major 112.1314D| praecedit, sicut honore est major, ita sit in crimine, et quem major sequitur culpa, major ei implicetur vindicta, et sic postea poenitentia credatur esse fructuosa: quid enim prodest triticum seminare, et fructum illius non colligere, aut domum construere, et non illic abitare? post dignam enim soddisfazioneem credimus posse redire ad honorem, Propheta dicente: « Nunquid qui cadit non adjiciet ut resurgat: et qui aversus est, non revertetur? » (Isa. XXIV, 20. ) Idem et peccatori ait: « In quacunque die conversus ingemueris, tunc salvus eris (Ez. XXXIII, 12); » unde et Psalmista ait: « Cor mundum crea in me, Deus, et spiritum rectum innova in visceribus meis: ne projicias me a facie tua, et 112.1315A| Spiritum sanctum tuum ne auferas a me (Sal. L, 12). » Dum enim petit ne a Deo projiceretur, pro lapsi culpa, alienam rex et Propheta simul rapuisse uxorem tremefactus expavit, Propheta indicante flagitium suum, poenitentiam agens addidit: « Redde mihi laetitiam salutaris tui, et spiritu principali confirma me (Sal. L, 14) ), » si enim ipse dignam Deo poenitentiam non fecisset, nequaquam aliis praedicaret; ait enim: « Doceam iniquos vias tuas et impii ad te convertentur (Sal. L, 15); » dum enim peccata sua prospexit Propheta mundata per poenitentiam, non dubitavit praedicando castigare aliena, et sic sacrificium de semetipso offerre studuit, cum dicebat: « Sacrificium Deo spiritus contribulatus (Ibid., v. 19) . »Ad haec ista suffecerant, sed omnis 112.1315B| sententia quo plus sacris Scripturarum testimoniis confirmatur, facilius creditur; de hoc enim Propheta dicit: «Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat; » de hoc peccantibus dicitur: « Peccator in quacunque die conversus ingemuerit, omnes iniquitates ejus in oblivionem tradentur; » si enim Redemptor noster, qui peccatores non perdere sed justificare venit in oblivione peccantium delicta derelinquit, quis hominum condannanda Reservet? cum Apostolus dicat: «Si Deus justificat, quis est qui condannato? » Ad fontem misericordiae recurrentes evangelicam proferamus sententiam: « Gaudebo, inquit, super uno peccatore poenitentiam agente quam super nonaginta novem justis qui non indigent poenitentia (Mt. XVIII, 112.1315C| 13); » et ovem perditam, nonaginta novem non errantibus relictis, in humero ad ovile reportavit: si ovis errans post inflationem ad ovile humero reportatur, cur post poenam ad Ecclesiae ministerium minister non revocetur? Quid est ergo gravius carnale delictum ammettere, sine quo non multi, sed pauci inveniuntur, aut Dei Filium timendo negare? In quo peccato ipsum beatum principem apostolorum Petrum, ad cujus nunc corpus indigni sedemus, lapsum esse cognoscimus, sed post negationem poenitentia secuta est, et post poenitentiam misericordia data, quia illum ab apostolatu non dejecit, qui ante seipsum negare praedixit. Convertamur ergo, o amicissimi mihi, et redeamus ad voluntatem Dei implendam, propterea enim creavit nos Deus et esse 112.1315D| fecit, qui non eramus, ut aeterna nobis conferat bona, et praestet regna coelorum, non nos ad hoc fecit, ut gehennae nos tradat, ignique perpetuo, regnum coelorum propter nos, gehenna propter diabolum facta est, et hoc ita esse ex Evangeliis doceamus, ipse enim Dominus dicit his qui a dextris ejus sunt: «Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi (Mt. XXV, 34); illis autem qui a sinistris ejus sunt, dicit: «Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Ibid., 41),» non dixit, vobis, sed diabolo ; si enim propter diabolum gehenna ignis, propter hominem regnum coelorum a constitutione mundi praeparatum 112.1316A| est, tantum ne nosmetipsos ab ingressu bonorum persistendo in malis pertinaciter excludamus, donec enim sumus in hac vita, quantacunque nobis acciderint peccata, possibile est ablui omnia per poenitentiam, cum autem abducti fuerimus de saeculo hoc, jam etiamsi poenitebit nos, valde enim poenitebit, sed nulla erit utilitas poenitentiae, et licet stridor dentium sit, licet ululatus et fletus, licet fundamus preces, et innumeris obsecrationibus proclamemus, nemo audiet, nemo subveniet, sed ne extremo quidem digito aquam quis infundet linguae nostrae positae in flammis, sed audiemus illud quod dives ille audivit ab Abraham, quia caos magnum confirmatum est inter nos et vos, et neque hinc illuc transire [ Forte, transiri] potest, neque 112.1316B| inde huc.
CAP. IX. --De tempore poenitentiae fructuosae.
Proinde oportet nos intentius considerare ac sollicitius tractare quod tempus acquirendi vitam aeternam in ista tantum vita Deus hominibus dedit, ubi voluit etiam esse poenitentiam fructuosam, ideo autem hic poenitentia fructuosa est, quia potest hic homo, deposita malitia, bene vivere et mutata voluntate merita simul operaque mutare, et in timore Dei ea gerere quae placeant Deo; quod qui in hac vita non fecerit, habebit quidem poenitentiam in futuro saeculo de malis suis, sed indulgentiam in conspectu Dei non inveniet, quia etsi erit ibi stimulus poenitudinis, nulla ibi erit Correctio voluntatis, a talibus 112.1316C| enim ita culpabitur iniquitas sua, ut nullatenus ab eis possit vel diligi vel desiderari justitia, voluntas enim eorum talis erit, ut habeat in se semper malignitatis suae supplicium, nunquam tamen ricettare possit bonitatis effectum, quia sicut illi, qui cum Christo regnabunt, nullas in se malae voluntatis reliquias habebunt, ita illi qui erunt supplicio ignis aeterni cum diabolo et angelis ejus deputati, sicut nullam ulterius habebunt requiem, sic bonam nullatenus habere potuerunt voluntatem, et sicut cohaeredibus Christi dabitur Perfectio gratiae ad aeternam gloriam, sic consortibus diaboli, cumulabit ips un malignitas poenam, quando Exterioribus deputati tenebris, nullo illustrabuntur interiori lumine veritatis. Proinde omni homini in hac vita esse potest 112.1316D| utilis poenitentia, quam quocunque tempore homo egerit, quamlibet iniquus, quamlibet annosus, si toto corde renuntiaverit peccatis praeteritis, et pro iis in conspectu Dei, non solum corporis, sed etiam cordis lacrymas fuderit, et malorum operum maculas bonis operibus diluere curaverit, omnium peccatorum indulgentiam mox habebit, hoc enim nobis Dominus Prophetico promittit eloquio dicens: «Si conversus fueris et ingemueris, salvus eris (Ez. XXXIII, 12); » et alio loco dicitur: « Fili, peccasti, ne adjicias iterum (Eccli. XXI, 1), » sed et de praeteritis deprecare, ut tibi dimittantur, nunquam peccanti esset indicta pro peccatis deprecatio, si deprecanti non esset remissio concedenda, sed etiam 112.1317A| poenitentia peccatori tunc prodest, si eam in Ecclesia catholica gerat, cui Deus in persona beati Petri ligandi solventique tribuit potestatem, dicens: « Quae alligaveris super terram, erunt ligata et in coelis: et quaesolveris super terram, erunt soluta et in coelis (Matteo XVIII, 18) . » In quacunque igitur homo aetate veram peccatorum suorum poenitentiam egerit, et vitam suam Deo illuminante correxerit, non privabitur indulgentiae munere, quia Deus, sicut per Prophetam dicit, non vult mortem morientis, quantum ut revertatur a via sua mala, et vivat anima ejus ( Ezech. XXXIII, 11). Verumtamen nullus hominum debet sub misericordia Dei in suis diutius remanere peccatis, cum etiam in ipso corpore nemo velit sub spe futurae salutis diutius aegrotare, tales 112.1317B| enim qui ab iniquitatibus suis recedere negligunt, et sibi de Deo indulgentiam repromittunt, nonnunquam ita praeveniuntur repentino Dei furore, ut nec conversionis tempus, nec beneficium remissionis inveniant. Ideo unumquemque vestrum sancta Scriptura benigne praemonet dicens: «Ne tardaveris converti ad Dominum, et ne differas de die in diem. Subito enim veniet ira ejus, et in tempore vindictae disperdet te (Eccli. V, 8). » Dicit etiam beatus David: « Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra (Sal. XCIV, 8), » cui beatus quoque Paulus concordat his verbis: « Videte, fratres, ne forte sit in aliquo vestrum cor malum incredulitatis discedendi a Deo vivo, sed adhortamini vosmetipsos per singulos dies, donec hodie cognominatur, 112.1317C| ut non obduretur quis ex vobis fallacia peccati. » Obdurato igitur corde vivit, sive qui convertitur desperans de indulgentia peccatorum, sive qui sic misericordiam Dei sperat, ut usque in finem vitae praesentis in suorum criminum perversitate remaneat. Proinde diligentes misericordiam Dei metuentesque justitiam, nec de remissione peccatorum desperemus, nec remanemus in peccatis, scientes quia illa omnium hominum debita sit esattora aequitas justissimi judicis, quae non dimiserit misericordia clementissimi Redemptoris; sicut enim misericordia suscipit, absolvitque conversos, ita justitia repellet et puniet obduratos, hi sunt qui peccantes in Spiritum sanctum, neque in hoc saeculo 112.1317D| neque in futuro remissionem accipient peccatorum.
CAP. X. -- Comparatio gehennae ad luxum praesentis vitae
Haec recordare, mi amice, et illum gehennae ignem his quae te nunc exagitant flammis libidinis et cupiditatis oppone, est enim hoc mirabile quoddam medicamenti genus, ut ignes ignibus exstinguantur; si enim restinctae non fuerint libidines istae quae te nunc exagitant, illos tibi aeternos ignes acriores et inexstinguibiles reddent. Quanto putas tempore permanere tibi posse praesentis vitae delicias? ut ego quidem reor, nec quinquaginta jam tibi anni superesse usque ad extremum possunt, quamvis sis longissima 112.1318A| senectute, sed hoc tempore isto, vide quanta intervenire possunt. Primo quod nemo, etiamsi usque ad vesperum perveniat, certus est, deinde quod mobilis semper humanarum rerum status est, frequenter enim vita quidem longum tempus producitur, nec tamen facultates ac divitiae ei fideliter permanent, sed saepe accidit ut prius quis opibus quam vita deficiat; verumtamen concedamus tibi vivere te posse annos multos, et nullam permutationem temporum pati, et quantum, quaeso, illud spatii ad aeterna supplicia? quantum hoc * voluntatis [ Forte leg. voluptatis] est, ad illas exsecrabiles et intolerabiles poenas? nam et in hac quidem vita, sive bona, sive mala, terminum suum norunt, eumque velociter sortiuntur, in futuro autem saeculo utraque immortalibus 112.1318B| spazio protenduntur. Adde et illud quod etiam poenae ipsius longe alia et diversa conditio est, ignis enim hic qui in praesenti vita est, absumit cuncta quae recipit, ille vero quos receperat semper cruciat, et poenae suae sempre integros servat, propterea enim et inexstinguibilis dicitur, non solum quia ipse non exstinguitur, sed quia nec eos quos susceperit exstinguit aut perimit, non ergo putemus quia suppliciorum nimietas ipsa donabit finem dolorum, sed, ut diximus, peccata quidem poenas accendunt, incorruptio vero animae et corporis nullum suppliciis terminum dabit. Dic ergo nunc quanta tempora luxuriae, quae deliciarum spatia comparare vis talibus poenis? centum placet annos deliciis dare, adde et alios centum, si libet decies centum adde, et quae 112.1318C| erit ex his ad aeternitatem comparatio? nonne omne tempus vitae hujus, quo deliciis perfrui videtur et indulgere libidini, quasi unius noctis somnium, ad aeternitatis comparationem videtur esse? Si est ergo aliquis, qui ut una nocte delectabile videat somnium, aeternas subito eligat poenas, et illa pro his ricettare vel pro illis ista mutare: nondum descendo ad vitu perationem deliciarum, neque amaritudinem quae in eis est nunc aperio, quia nec hujusmodi orationi hoc tempus est, sed tunc cum forte ab his effugere potueris, nunc enim cum in iis passibiliter tenearis, delirare nos credis, si dona libidinis, quae grata omnibus videntur et jucunda, aspera asseramus et amara; si vero per misericordiam Dei evadere ex hujuscemodi aegritudine quiveris, tunc quid amaritudinis, 112.1318D| imo vero quid veneni habuerit libido deprehendes
CAP. XI. --De non tardando converti ad Deum.
Qui differisce? quid moramur? et divina largitione non utimur? Dei enim ineffabilis et immensa bonitas etiam hoc providit, ut laborum quidem tempus et agonis non extenderet, ne longum faceret, aut aeternum, sed breve, et ut ita dicam momentum quoddam horae unius, hoc enim est praesens haec vita, si ad illam conferetur aeternam ; providit ergo bonitas Dei, ut in hac brevi et exigua vita agones essent et labores, in illa vero quae aeterna est, corona et praemia meritorum, ut labores quidem 112.1319A| cito finirentur, meritorum vero praemia sine fine durarent; sed hoc sicut laetificat eos qui per laborum Patientiam coronantur, ita affligit illos et cruciat in futuro, qui vident se pro parvo et exiguo deliciarum tempore perdidisse quidem bona aeterna, mala vero quaesisse perpetua. Ne ergo etiam nos in istam veniamus animae cruciatum, expergiscamus aliquando dum tempus habemus, et ecce nunc tempus Acceptum, nunc dies salutis, nunc est poenitendi facultas et tempus, quo et fructus consequitur poenitentiae; verum non haec sola quae diximus manent nos mala, quae in gehenna perferimus, si negligamus vitam nostram, sed est multo malum his gravius, excludi enim a bonis aeternis et alienum effici ab his quae praeparata sunt sanctis, tantum generat 112.1319B| cruciatum, tantum dolorem, ut etiamsi nulla extrinsecus poena torqueret, haec sola sufficeret, illa poena omnes gehennae superat cruciatus, carere bonis quibus in potestate perfrui habueris.
CAP. XII. --De statu futurae vitae.
Considera enim, quaeso, statum vitae illius, in quantum tibi considerare possibile est, ut enim vere est, comprehendere nullus sermo sufficiet, sed quantum possumus ex his quae legimus et per aenigmata accipimus tenuem quamdam opinionem de ea capiamus et dicitur de ea quodam loco, quod «aufugiet ibi dolor et tristitia et gemitus», quid hac vita beatius? ubi non est paupertatis metus, non aegritudo, nemo laedit injuste aut laeditur, nemo irascitur, 112.1319C| nemo invidet, nulla cupiditas exardescit, nullum cibi desiderium, nulla honoris pulsat et potestatis ambitio, sed omnis vitiorum labes deposito et poenitus exstincta est, pax cuncta continet et laetitia, tranquilla sunt omnia et quieta, jugis splendor non iste qui nunc est, sed tanto splendidior, tanto clarior quanto splendidior est sol lucerna; nulla nox ibi, nullae tenebrae, nullus nubium turbo, nulla frigoris, nulla ardoris asperitas, sed talis quaedam erit rerum temperies, quam scient illi soli qui ea digni fuerint perfrui: non est senectus ibi, nec senectutis miseria, sed omne quidquid corruzioneis est exsolvat [ Forte, exsulat], et gloria incorruptionis cuncta circumdat, verum super haec omnia est sociari consortis angelorum et archangelorum, omniumque 112.1319D| coelestium supernarumque virtutum contuberniis perfrui, ultra omnem vero hanc hujusmodi est, gloriam ipsius Domini nostri Jesu Christi ineffabili adipisci conspectu et majestatis ejus inenarrabili splendore radiari.
CAP. XIII. --De splendore gloriae Christi.
Conferamus oculos ad montem illum in quo trasformatus est Christus et intueamur splendorem illum quo tunc in trasformazione resplenduit, nec sic quidem inveniemus cunctam nobis futuri saeculi gloriam patefactam, illa enim transformatio patefacta est, non, in quantum bonorum futurorum veritas habet, sed quantum ferre oculi poterant intuentium, sic enim et Evangelium dicit, « quia resplenduit 112.1320A| sicut sol (Mt XVII, 2), » incorruptorum autem gloria corporum non hoc tantum splendoris emittet, quantum ex ista corruttibili luce procedit, nec talem lucem qualem nunc mortales oculi capere possunt, sed tantus erit futurae lucis splendor, quantum corporeus ferre non potest aspetto, cum tamen illum tulerit qui in montis formazionee [ Forte, trasformazione] resplenduit; unde ostenditur quia tantum revelatum sit, quantum ferre oculi mortalium poterant, nec tamen toleraverunt ex integro, sed «ceciderunt, inquit, in faciem super terram. » Quid ergo, dic mihi, omnium bonorum horum expertes nosmetipsos faciemus, et alios, uti ne parvum aliquem suscipiamus laborem, et exiguo tempore libidinis illecebras retutemus? Si enim quotidie oporteret 112.1320B| nos tormenta perferre, si ipsam gehennam parvo tempore tolerare, ut Christum videre possimus in gloria venientem et sanctorum ejus numero sociari, nonne esset [erat] dignum pati omne quod triste est, modo ut tanti boni tantaeque gloriae participes haberemur? Audi quid dicit beatus Petrus: « Bonum est nos hic esse (Matteo XVII, 4), » quod si ille tenuem quamdam futurae gloriae immaginam videns omnia subito projecit ex animo, dulcedine visionis quam perspexit innexus, quid dicet aliquis, si ipsam rerum faciem ut se habet veritas contempletur? tunc scilicet, cum coelestis aula pandetur et regem coeli non jam per speculum et in aenigmate, sed facie ad faciem revelaverit, non jam per tidem sed per speciem contuendum. Nonnulli imperitorum 112.1320C| putant sibi satis esse et optabile videri, si gehenna tantummodo careant, ego autem multo graviores quam gehennae dico esse cruciatus moveri et abjici ab illa gloria, nec puto tam acerba esse gehennae supplicia, ut sunt illa quibus torquetur is qui arcetur a conspectibus Christi, hoc , crede mihi, poenis omnibus gravius est.
CAP. XIV. -- De adventu futuri Judicis testimonianza profetica, et terrore Judicii.
Hunc autem regem quem diximus non putes quadriges mularum aut curribus aureis vectum, vel ornatum purpura, aut per terribilem potestatem diadematis adfuturum cum ad judicandum venerit orbem terrarum. Sed audi quomodo nunc Prophetis 112.1320D| nuntiantibus annuntiari omnibus fas fecit ut praedicetur ejus adventus: ait ergo quidam ex eis: «Deus manifeste veniet, Deus noster et non silebit, ignis in conspectu ejus ardebit, et in circuitu ejus procella valida, et vocabit coelum de sursum et terram, discernere populum suum (Sal. XLIX, 3). » Alius vero, qui et poenarum nobis speci indicat Isaias, audi quomodo dicit: « Ecce dies Domini veniet insanabilis, dies furoris et irae, ut ponat orbem terrae desertum et peccatores perdat ex eo, stellae enim coeli, et Orion et omnis ornatus coeli lumen suum non dabit, et obscurabitur sol in ortu suo, et luna non dabit lumen suum, et mandabo universo orbi mala, et impiis peccata eorum, et perdam contumeliam 112.1321A| iniquorum, et injuriam superborum umiliabo, et erunt qui relicti fuerint pretiosiores magis quam aurum sine igne, et homo pretiosior erit magis quam lapis ex saphiro, coelum enim quatietur, et terra movebitur a fundamentis suis propter furorem irae Domini Sabaoth, in die qua supervenerit furor ejus (Is. XIII, 9). » Et iterum dicit: « Fenestrae coeli aperientur et movebuntur fundamenta terrae, perturbatione perturbabitur terra, stupore stupebit terra, inclinatione inclinabitur terra et inclinata est, commotione commovebitur, sicut ebrius et crapulatus, excutietur sicut pomorum custodia, terra cadet, et non poterit insurgere, invaluit enim super eam iniquitas, et inducet Deus super ornatum coeli in excelso manum suam in die illa, et super regna terrae et 112.1321B| congregationem ejus ponet in vinculis, et concludet eam in locum munitum (Is. XXIV, 18). » Cum ergo haec agi coeperint, pandentur sine dubio coeli portae, imo potius ipsum coelum auferetur e medio tanquam si tabernaculi alicujus velamen colligitur, scilicet ut reparetur et transformetur in melius; tunc ergo omnia metus habebit, timor ac tremor implebit universa; tunc etiam ipsos angelos formidine quassabit, et non solum angelos, sed et thronos et dominationes et principatus et potestates coeli, hoc enim indicatur in eo quod dicit: «Et virtutes coeli commovebuntur, conservi enim sunt eorum qui judicandi sunt, et vitae hujus posituri rationem . » Tu vero adde ad haec omnia etiam suppliciorum dolores et non solum confusionem, neque solius dedecoris 112.1321C| notam, sed et illam pone ante oculos viam, qua trahuntur homines ad ignem, et qua trahuntur ad poenas; cogita saevos illos et horrendos poenarum ministros, qui peccatores praecipitant ad supplicium, et hoc eo tempore quo alii qui bene egerunt a clarissimis angelis et placidissimis supportati ante regis aeterni solium sublime coronis gloriae et immortalibus praemiis munerantur, et haec quidem propria erunt diei illius et judicii temporis.
CAP. XV. -- De futurae vitae laetitia, et quod non sit ei comparanda praesens tribulatio.
Quae vero posthaec nextur quis sermo poterit explicare? quae erit voluptas, quae laetitia, esse cum Christo, ubi anima ad propriam generositatem regressa cum fiducia jam coeperit videre Dominum suum? Explicari non potest illius laetitiae magnitudo, non enim solum pro his exsultat quibus perfruitur in praesenti, sed multo magis pro eo gaudet, quod bonorum suorum scit nullum finem futurum. Quaeso ergo te, ne contemnamus tantam beatitudinem, neque negligamus pretiosum hunc thesaurum, qui intra nos est, maxime cum facilis nobis reditus esse possit et parvo labore reparari animae decus; ubi enim spem futurorum conceperis, statim redit anima ad pulchritudinem suam; ait enim Paulus apostolus: « Nam quod in praesenti est, momentaneum et leve tribulationis nostrae, supra modum immensum aeternae stagno gloriae operatur in nobis 112.1322A| non aspicientibus quae videntur, sed quae non videntur: quae enim videntur, temporalia sunt; quae autem non videntur, aeterna sunt (II Cor. IV, 17). » Quod si tribulationes leves appellat Paulus et faciles, pro eo quod non ad haec quae videntur, sed ad illa quae non videntur aspiciamus, quanto magis leve tibi erit et facile desinere ab impudicitiae ponderibus foedis? Neque enim nunc te ad illos labores invitamus aut pericula, aut ad illas tribulationes, aut ad quotidianas mortes, quas apostoli perferebant, vel ad persecuzioni illas, aut verbera, aut vincula, aut carceres, aut ad totius mundi theatrum, aut famem, aut nuditatem , aut vigilias multas, aut pericula itinerum, naufragia maris, pericula latronum, pericula ex genere, pericula ex falsis fratribus, atque 112.1322B| illa omnia quae apostoli agones desudant; nihil horum nunc a te poscimus, sed illud tantum rogamus, ut, turpissima hac servitute derelicta, ad priorem redeas libertatem, considerans poenam quae subsequitur luxuriam, et gloriam quae virtutibus reposita est . , et nullum futuri judicii concipiunt metum, nullam compunctionem cordis sui habent, nihil mirum est; nos vero, qui multo certius intuemur futura quam praesentia, et tam infeliciter agere et tam misere et nullam recordationem capere judicii, sed in ultimum decidere contemptum, extremae dementiae est, nec potest aliquid huic malo conferri, si credentes non credentibus similes simus: quinimo in illis non pauci 112.1322C| reperti sunt, qui in hac vita animae virtutibus floruerunt. Et quae nobis erit excusatio, quid solatii, si in die judicii isti nobis producantur ad exemplum, cum praeterea videmus nonnullos negotiatorum incidisse naufragia, et universam perdidisse substantiam, nec tamen pro hoc dejectos esse, et resedisse, sed rursus aggressos eamdem viam atque eamdem exercitia reparasse, et illi quidem Damna haec non desidia animi, sed ventorum violentia pertulerunt. Nos qui certi sumus de fine rerum et manifeste novimus quia, si volumus, neque naufragia animae, neque Damna poterimus incurrere, quomodo non arripimus denuo priora exercitia, et negotia quae negligenter amisimus reparamus? sed jacebimus resupini et desides et manus otiosas applicabimus ad 112.1322D| pectus, et utinam otiosas et non operantes in perniciem nostram, quod est utique evidentius insaniae, velut si quis verbi gratia istorum adversario [Forte adversarii] in suum caput manus convertat, et suam cervicem caedens, repulit nos diabolus et elisit; oportet itaque resurgere, et rursus stare contra eum, nam si semel dejectus non solum non vis a terra resurgere, sed et teipsum praecipitio dare, hoc est juvisse adversario et partibus ejus favisse.
CAP. XVI. --De lapsu David et poenitentia ejus.
Nam et beatus David, de quo aliqua jam supra commemoravimus, cecidit forte eodem casu quo et tu nunc, et non solum hoc, sed et aliud addidit 112.1323A| gravius, nomicidium enim adjunxit adulterio. Et quidem post haec nunquid permansit jacens? nonne resurrexit, et iterum stetit contra inimicum, et ita eum subegit, ut etiam post mortem merita ejus profuerint posteris suis? Nam Salomon cum immane illud admisisset scelus et dignus mille mortibus haberetur, propter David tamen concessurum se Dominus regnum ejus integrum dicit; ait enim: «Scindens scindam regnum de manibus tuis, et dabo illud servo tuo Hieroboam, verumtamen in diebus tuis non faciam propter David patrem tuum, sed de manibus filii tui accipiam illud (III Reg. XI, 11). » Sed Ezechias cum in pericula extrema venisset, quamvis et ipse esset justus, et tamen pro beato David dicit se Dominus ei auxilium delaturum; 112.1323B| ait enim: «Protegam enim civitatem hanc et salvam faciam illam propter me, et propter David servum meum (IV Reg. XIX, 34). » Vides quanta est virtus poenitentiae, vides quantum meriti conversio reparavit. Quod si voluisset et ille haec cogitare quae tu nunc animo geris, et dicere quia impossibile est jam mihi propitium fieri Deum, « Honoravit enim me honore ingenti, et Propheticam mihi gloriam contulit, regnum etiam dedit, » de periculis quoque innumeris me eripuit, et quomodo potero, cum post haec tanta ejus beneficia deciderim et offenderim, atque in ultima flagitia devolutus sim, propitium rursus promereti Deum? si haec cogitasset David, cum prioribus pariter et novissima perdidisset; non enim sola corporis vulnera, si negligantur, inferunt 112.1323C| mortem, sed et animae similiter, et jam nos tam stulti erimus, ut corpori quidem, si vulnus eveniat, adhibeamus continuo medicinam, in nullo vero animae vulneribus medicemur: et quidem in vulneribus corporum sunt multa quae omnino sanari non possunt, et tamen continuo non desperamus, sed in quantum fieri potest adhibemus diligentiam, etiamsi audiamus a medicis quia hujusmodi vulnus sanari [ deest non] potest, insistimus tamen et obsecramus ut aliqua saltem solatia nobis medici et aliquid sustentationis exquirant; in animae vero vulneribus, ubi nihil est insanabile, non enim anima necessitatem patitur naturae, quasi aliena a nobis ejus passio sit, sic negligimus, sic desperamus, nihil ad animae sollicitudinem revocamus, et ubi languoris natura dispensationem 112.1323D| necessario generat, nos tamen, quasi spei aliquid conferat diligentia, non omittimus curam hic, ubi nulla est desperandi necessitas, quasi nulla sit sanitas, sic omissa cura poenitus discedimus; millies enim si teipsum desperes, nos te nunquam desperabimus, neque enim hoc ipsi agimus in quo alios reprehendimus, quamvis non sit idem, cum ipse de se quis desperet et cum alio desperatur. Qui enim alium desperat habet veniam, qui vero semetipsum desperavit nullam habet veniam, quia ille non est dominus mentis alterius, is vero propositi sui potestatem tenet: nos ergo non desperamus quod sit tibi reditus ad prioris vitae statum et ad illas quas in te novimus animi virtù.
CAP. XVII. --De Ninivitarum poenitentia 112.1324A|
Sed addimus adhuc etiam hoc quod Ninivitae audiebant Prophetam ex definito dicentem, et comminantem: «Adhuc tres dies, et Niniven destruetur (Giovanni III, 4). » Sed ne sic quidem animo conciderunt, et hoc cum nec satis confiderent posse exorare Deum ut contra responsa sua veniret, quae videbant, non sub aliqua veniae conditione suspensa, sed abrupta, sententia terminata, tamen ad poenitentiam confugiunt, dicentes: « Quis scit si miserebitur Deus et deprecabitur Deus super malitia, quam locutus est ut faceret (Amos V, 15)? » Quod si homines barbari et imperiti tantum habere potuerunt intellectum divinae bonitatis, nonne multo magis nos oportet qui in divinis litteris eruditi sumus, 112.1324B| et qui haec ipsa exempla praecessisse non ignoramus multa, et alia ex divinis Scripturis similia vel in praesentiis vel in rebus gestis didicimus contineri? «Non enim, inquit Deus, consilia mea sicut consilia vestra, nec viae meae sicut viae vestrae; sed quantum distat coelum a terra, tantum distante cogitationes meae a cogitationibus vestris et consilia mea a consiliis vestris. » Tum praeterea si nos famulos nostros qui nos fortasse offenderunt, cum promittant se esse meliores, recipimus, et ad priorem revocamus locum, interdum vero etiam majorem eis post offensam ex reconciliatione fiduciam damus, nonne multo magis hoc nobis faciat Deus? nam si propterea nos fecisset ut puniret, bene disperasses et dubitares de salute tua, si vero propter bonitatem suam tantummodo 112.1324C| nos fecit, ut aeternis bonis ejus et muneribus fruamur, atque omnia quae agit ab initio saeculi usque ad praesens tempus, propter ea agit et propter ea movet, quae ultra nobis desperandi, quae ambigendi causa supererit? Sed ita vehementer, ais, offendimus eum, ut nullus unquam hominum, propterea ergo maxime velocius et vehementius satisfacere oportet et poenitudinem gerere commissi, et cito recedere ab his actibus quibus offenditur Deus; neque enim rectas et ingenuas mentes ita offendit, quamvis gravissimi injuria delicti, ut contemptus satisfaciendi; peccare namque humanum est, permanere autem in peccatis diabolicum est. Denique vide quomodo per Prophetam hoc arguat magis Deus quam illud: « et dixi, inquit: Posteaquam meretricata es, post haec 112.1324D| omnia convertitore ad me, et non es conversa. » Et iterum alibi: « Et nel suo omnibus non est conversus inordinatus Giuda, et adhuc manus eccede. » In aliis quoque postquam arguit delicta populi per Prophetam, et emendationem suam promiserunt, ostendens quam amabiliter conversionem suscipit Deus peccatorum, dicit: « Quis dabit ita esse cor eorum ut timeant me, et custodiant mandata mea omnibus diebus vitae suae, ut bene eis fiat et filiis eorum in saeculum (III Reg. VIII, 40)? » Sed et Moyses docere populum volens quid Deus requirat ab hominibus, ita dicit: « Et nunc audi, Israel, quid Dominus poscit abs te, ut timeas Dominum Deum tuum, et incedas in viis ejus, et diligas eum ex toto 112.1325A| corde tuo, et ex tota anima tua et omni mente tua (Deut. XIX, 9). » Deus ergo quia cupit diligi a nobis et omnia facit pro hoc, et nec Unigenito suo parcit pro salute nostra et charitate, et qui optat, ut ita dicam, ut quocunque pacto et quandocunque reconciliemur ei, quomodo poenitentes nos et conversos ad se non libenter suscipiat, et amabit ut filios? Nam quo prospectu putas illud quod dixit per Prophetam, dic tu prius iniquitates tuas ut justificeris.
CAP. XVIII. -- De spe et fiducia in Dei bonitate ponenda.
Age ergo jam aggrediamur iter vitae, revertamur ad civitatem coelestem in qua conscripti sumus et cives decreti; hujus nobis urbis januas desperatio quidem claudit, aperiet autem spes, et fiducia latum 112.1325B| praebebit ingresso; haec si contemnimus non solum jam desidiae culpam, sed et superbiae incurrimus. Nam et diabolus non aliunde talis factus est, nisi quia primo post peccatum desperatione usus est, postea vero ex desperatione incidit in superbiam et elationem: sic ergo et anima si semel salutem suam coeperit disperare, jam nec intelligit quomodo vel in quae mala praecipitetur, nihil enim aut agere aut dicere metuit quod contrarium saluti sit; et sicut saepe videmus in his qui insaniunt, cum semel perdiderint sanitatis statum, nihil jam ultra metuunt, nihil erubescunt, sed libenter omnia et dicere audent et facere. Si in ignem proruant, non declinante; etiamsi in praecipitium aut in profundum non revocante pedem. Ita et qui disperatione capti sunt irrevocabiles 112.1325C| fiunt, per omnes enim malitiae vias discurrunt: pudor nihil prohibet, metus nihil impedit, praesentia non metuunt, futura non reformidant, sola mors est, quam evadere non possunt: propter quod deprecor priusquam vehementius inebrieris mali hujus veneno, exsurge, quaeso, te expergisce aliquando, et diabolicam hanc depone molestiam. Quod si ad subitum non potes, paulatim et sensim recollige animos, quamvis, ut mihi videtur, facilior via sit omnia simul abrumpere et mali hujus retinacula pariter cuncta, atque ex integro ad exercitia converti poenitentiae. Si autem tibi hoc difficile videtur, saltem sume initium aliquod, melioris vitae et aeternae desiderium cape, et sic Domino opitulante ad 112.1325D| majora et perfettiora conscende. Primum ergo per humilitatem confessionis profer delicta tua coram Deo sacerdoti et sic poenitentiae modicum ab eo indictum diligenter exsequere, nec revertaris ad priora vitia, sed semper per justitiae callem studeas pervenire ad virtutum arcem.
CAP. XIX. --De confessione humili.
Humilitatis testimonia sunt, et iniquitatem suam quemque cognoscere et cognitam voce confessionis aperire. Usitatum humani generis vitium est, et labendo peccatum committere, et commissum non confitendo prodere, sed negando Defendere atque convictum Defendero multiplicare; ex illo quippe lapsu primi hominis haec augmenta nequitiae ducimus 112.1326A| ex quo ipsam radicem traximus culpae; ad hoc primus homo requisitus fuerat, ut quae transgrediendo commiserat, confitendo deleret, et interrogatus ubi esset, ut perpetratam culpam respiceret, et confitendo cognosceret quam longe a conditoris sui facie abesset. Indicia verae confessionis sunt, si unusquisque cum se peccatorem dicit, id de se dicenti etiam alteri non contradicat; scriptum est: «Justus in principio accusator est sui (Prov. XVIII, 19). » Non magis peccator sed justus videri appetit, cum peccatorem se quisquis nullo discusse confitetur, confessionis veritate probatur, quod alter malum quod fecimus increpat, quod superbi Defenderimus, licet [liquet] quia peccatores nos esse ficte dicebamus. Curandum summopere est ut mala quae 112.1326B| fecimus et sponte fateamur, et haec aliis discussibus non negemus, superbiae quippe vitium est ut quod fateri quisque quasi sua sponte dignatur, hoc sibi dici ab aliis dedignetur pignus debitoris est; confessio peccatoris, a debitore enim pignus accipitur, cum a peccatore jam peccati confessio tenetur.
CAP. XX. --Quod nihil prosit se peccatorem dicere et nolle se emendare.
Corrumpitur autem poenitentia, si iisdem quis pro quibus confiteatur rursus involvatur malis: « Unus enim, inquit, aedificans, et unus destruens, quid consequitur nisi laborem? Et qui baptizatur a mortuo et iterum contingit mortuum, quid proficit in lavacro priori? sic et homo qui jejunat pro peccatis suis, et 112.1326C| iterum vadit, et eadem agit, orationem ejus quis audiet (Eccli. XXXIV, 29) » ? Et iterum dicit: Qui redit a Dei justitia ad peccatum, Dominus praecipitat eum in gladium, et sicut canis, cum revertitur ad vomitum suum, odibilis efficitur, ita et stultus cum revertitur ad peccatum suum. Non ergo hoc solum sufficit si incusans temetipsum peccata tua videaris exponere, sed eo effectu haec age, ut speres tibi in eo justificationis aliquid conferri per poenitentiam. Sic enim poteris animae tuae confitenti incutere verecundiam, ne ultra in haec pro quibus confitetur incurrat. Nam condannare semetipsum et peccatorem dicere, commune hoc est omnium, et haec poenitentia est infidelium; negare multi de scena quoque viri et praecipue mulieres impudicae peccatores semetipsos et 112.1326D| sceleratos appellant, non eo prospectu haec dicunt quo cupiant emendari, ideo non est dicenda ista confessio, non enim ex corde compuncto nec in amaritudine lacrymarum talia proferuntur, nec eo effectu quasi qui oderint ea quae accusant, nec ultra non dicam agere haec, sed ne audire quidem velint, sed tantum res in sermone est, et sermone summis e labiis non ex intimo dolore cordis producto, ita ut interdum etiam pro hoc ipso laudari exspectent, quasi qui nihil fallant; sed licet contra semetipsos, tamen vera pronuntient, quasi ita grave apud homines appareat peccatum, cum ab eo perfertur qui admisit, ut cum ab alio arguitur; sed istud faciunt hi, qui multa disperatione etiam sensu doloris carent, nec hominum 112.1327A| jam verentur notam, sed cum fiducia quadam qu si aliena ita propria pronuntiant mala. Te autem nihil horum facere volo, neque disperatione ad confitendum venire, sed cum spe bona et praesumptione indulgentiae, desperationis radice penitus excisa: radix est enim desperationis ignavia, non solum radix sed nutrix ejus et mater. Nam sicut vestis generat tineas et nutrit, ita et ignavia non solum gignit desperationem, sed et alit et fovet, ex semetipsis igitur animantur haec pariter et augescunt, et si alteram quis harum abscidat, altera sine dubio interitu perimetur alterius, etc.
CAP. XXI. -- Qualiter sit poenitentia agenda.
Omnis peccator in poenitentia duplum habere gemitum 112.1327B| debet, nimirum quia et bonum quod oportuit non fecit, et malum quod non oportuit fecit; cum ad bona opera non adjungimus, necesse est ut nosmetipsos dupliciter defleamus, qui et recta non fecimus et prava operati sumus. Per beatum Moysem unus turtur pro peccato, alter vero offerri in holocaustum jubetur, holocaustum namque totum incensum dicitur. Unum ergo turturem pro peccato offerimus, cum pro culpa gemitum damus; de altero holocaustum facimus, cum pro eo, quod bona negligimus, nosmetipsos funditus accendentes igne doloris ardemus. Beato Job post flagella proficiens et a semetipso in magna redargutione dissentiens, dicit: « Idcirco ipse me reprehendo et ago poenitentiam in favilla et cinere (Job. XLII, 6). » In favilla enim 112.1327C| et cinere poenitentiam agere est contemplata summa essentia, nihil aliud quam favillam se cineremque cognoscere In cilicio asperitas, et compunctio peccatorum, in cinere autem pulvis ostenditur mortuorum, et idcirco utrumque adhiberi ad poenitentiam solet, ut in compunctione cilicii cognoscamus quid per culpam fecimus , ecc in flagello cineris perpendamus quid per judicium facti sumus; consideretur ergo in cinere per mortis sententiam subsequens juxta poenam vitiorum quae post peccatum carnis contumeliae surrexerunt; videat homo in asperitate cilicii superbiendo quid fecit, videat in cinere usquequo peccando pervenit, quasi quodam cilicio peccator pungitur, dum in mente sua asperis redargutionum stimulis constringitur; nel cinema d'autore 112.1327D| agit poenitentiam, qui ex primo peccato quid per justum judicium factus sit solenter attendit; in tenebras diem vertimus cum nosmetipsos Districte punientes ipsa delectationis pravae blandimenta per Districta poenitentiae lamenta cruciamus et flendo insequimur quidquid in corde taciti ex delectatione peccamus. Fidelis quisque dum cogitationes in judicio exquirit subtiliter, non ignorat semet introrsus discutiens, se ante judicium vehementer examinat, ut Districtus judex eo jam tranquillius veniat ad cor suum quem discutere appetit, quo eum pro culpa punitum cernit. Omnipotens Deus subtiliter acta nostra considerat, et tamen haec poenitentibus misericorditer relaxat, qui et duritiam peccantibus 112.1328A| conspicit, sed tamen hanc praeveniente gratia ad poenitentiam emollit. Culpas nostras Deus enumerat, cum nos ipsos ad singula quae fecimus deflenda convertit, quas misericorditer relaxat, quia ea dum nos punimus ipse nequaquam in extremo exam judicat, Paulo attestante, qui ait: «Si nos nosmetipsos dijudicaremus, non utique dijudicaremur. » Quod exterius agimus nisi poenitentia interveniente diluamus, in secreto judiciorum Dei sub quadam occultatione servatur, ut quandoque etiam de sigillo secreti exeat ad publicum judicium; cum vero pro malis quae fecimus disciplinae flagello atterimur, et haec per poenitentiam deflemus, iniquitatem nostram signat et curat, quia nec inulta hic deserit, nec in judicio punienda servat, signat Deus delicta nostra 112.1328B| quia hic ea subtiliter attendit, ut feriat; curat vero quia haec per flagellum funditus relaxat. Beato Giobbe humani generis assumens personam dicit: «Signasti quasi in sacculo delicta mea (I Cor. XI, 21). » Peccata nostra quasi in sacculo signantur, cum mala quae fecimus, sollicito semper corde pensamus: quid namque est cor hominis, nisi sacculus Dei? ubi dum studiose conspicimus per quanta deliquimus, peccata nostra quasi in Dei sacculo signata portamus, quia culpas quas nos intuendo et poenitendo cognoscimus, plus nobis conditor relaxat: recte post signata in sacculo delicta dicuntur. Sed curas iniquitatem meam, ac si aperte dicat quod modo signas ut poenitendo videam, agis proculdubio ne in retributione videatur
CAP. XXII. --De differentia bonorum et malorum. 112.1328C|
Saepe ergo accidit ut per poenitentiam quis multa et magna corrigat, inter haec tamen bona, quae per poenitentiam correxit, etiam peccata commiserit; et hoc est quod maxime disperationem animo inducit, quia videtur sibi destruxisse quod aedificaverat et omnes illos labores inaniter effudisse; et haec est cogitatio quae praecipue animae stagnous disperationis imponit. Sed illud rursus oportet cogitare, per quod pessima et inimica vitae nostrae cogitatio ista repellatur, quia illa bona quae egimus, et emendatio illa quae per poenitentiam quaesita est, nisi fuisset, et velut contrarium ponderi ponderi huic, quod exspectatio nobis introductum est, obstetisset, niente 112.1328D| fuerat quod in profundum nos malorum decidere prohiberet, nunc autem sicut fortis quaedam lorica jaculum grave et amarum non permisit usque ad vitalia viscerum penetrare, sed vim lethalis teli maxima fregit ex parte: certum est enim quod qui fert secum illuc plura bona et plura mala, in ipsis poenis habebit aliquid refrigerii; qui autem bonorum operum nihil, malorum secum multam copiam defert, quid eum maneat nec opus est dicere; erit enim ibi sine dubio compensatio bonorum operum malorumque, et velut in statera posita, utraque pars quae emerserit, illa sibi eorum quo momentum vergitur operum vindicabit; si ergo malorum operum multitudo quantitatem bonorum operum superaverit, pertrahit 112.1329A| ad gehennam; si enim major fuerit operum bonorum summa vi absistent et repugnabunt malis, atque operatorem suum ad regionem vivorum ex ipso etiam gehennae confinio revocabunt. Verum haec non tam ex nostro sensu quam ex divinis Scripturarum sermonibus affermantur, sic enim Scriptura pronuntiat dicens: «Ipse reddet unicuique secundum opera sua (Mt. XVI, 27). » Non solum enim in gehenna suppliciorum, sed in regno coelesti multae erunt differentiae, « Mansiones enim, inquit, multae sunt apud Patrem meum (Giovanna. XIV, 2); » et iterum: « Alia gloria solis et alia lunae (I Cor. XV, 41); » et quod vere amplius admirandum sit, ut ostenderet quod etiam in minimis ratio et mensura pensabitur meritorum, « et stella, inquit, ab stella differt in claritate 112.1329B| (Ibid. ), » ut per hoc ostenderet, quia et inter singulos eorum qui in regno erunt futura sit differentia. Haec igitur omnia scientes non nos subtrahamus ab operibus bonis, neque desperationis obtentu nos desidiae atque ignaviae concedamus; neque si ad splendorem solis ac lunae pervenire non possimus, etiam stellae nobis, quamvis inferior, claritas contemnenda est. Tantum est ut aliquantulum lucis virtutum merito quaeramus, tantum est ut quamvis minimal coeli tamen ornatum mereamur explere, si aurum, si lapis pretiosus esse non possumus, argenti saltem expleamus locum; tantum ne in illam materiam convertamur quam facile ignis absumit, ne lignum, ne fenum inveniamur, aut stipula simus; in bonorum parte vel ultimi tantum, ne in malis 112.1329C| primo.
CAP. XXIII. -- Dicta abbatis Pinophi.
Praeterea vero notandum est quod post illam generalem battesimi gratiam et illud potissimum martirii donum, quod sanguinis abluzione conquiritur, similiter alia in Scripturis sacris aegritudinis nostrae remedia adnotata inveniuntur. Multi sunt enim poenitentiae fructus, per quos ad expiationem criminum pervenitur. Non enim tantum simplici illo poenitentiae nomine salus aeterna repromittitur de qua apostolus Petrus: «Poenitemini, inquit, et convertimini ut deleantur peccata vestra (Att. III, 19); » et Joannes Baptista vel ipse Dominus: « Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Mat. III, 112.1329D| 2); » sed etiam per charitatis effectum multitudo peccatorum obruitur, « Charitas enim operit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8). » Similiter ergo per fructum [ Forte add. , eleemosynarum] vulneribus nostris medela monstratur, quia sicut aqua exstinguit ignem, sic eleemosyna exstinguit peccatum. Item per lacrymarum profusionem conquiritur abolitio delictorum, «Lavabo enim per singulas noctes lectum meum, lacrymis stratum meum irrigabo (Sal. VI, 7); » denique subjungit, ostendens non inaniter eas fuisse profusas: « Discedite a me, omnes qui operamini iniquitatem, quoniam exaudivit Dominus vocem fletus mei (Ibid., V. 9 ); » necnon per confessionem criminum abolitio condonatur: « Dixi 112.1330A| enim, inquit, Pronuntiabo adversus me injustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei (Sal. XXXI, 5); » et iterum: « Narra tu iniquitates tuas prius, ut justificeris (Is. XLIII, 26). » Per afflictionem quoque cordis et corporis admissorum scelerum remissio similiter obtinetur. Nam «vide, inquit, humilitatem meam et laborem meum et remitte omnia peccata mea (Sal. XXIV, 18); » praecipueque per emendationem morum: « Auferte, inquit, malum cogitationum vestrarum ab oculis meis, quiescite agere perverse, discite benefacere, quaerite judicium, subvenite oppresso, judicate pupillos, difensore viduam, et venite et arguite me, dicit Dominus: et si fuerint peccata vestra ut coccinum, velut nix dealbabuntur; si fuerint rubra quasi 112.1330B| vermiculus, velut lana munda erunt (Is. I, 16). » Interdum etiam per intercessionem sanctorum impetratur venia delictorum, « Qui enim scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem, petat et dabitur ei vita peccanti non ad mortem (I Giovanna. V, 16); » et iterum: « Infirmatur quis ex vobis, inducat presbyteros Ecclesiae; et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini, et oratio fidei salvabit infirmum, et allevabit eum Dominus, et si in peccatis sit, dimittentur ei (Jac. V, 14). » Nonnunquam misericordiae ac fidei merito labor excoquitur vitiorum, secundum illud: « Per misericordiam et fidem purgantur peccata, per conversionem plerumque ac salutem eorum qui nostris monitis ac praedicatione salvantur, quoniam qui converti fecerit peccatorem 112.1330C| de errore viae suae, salvabit animam suam de morte et cooperit multitudinem peccatorum (Ibid. V. 19). » Per indulgentiam nihilominus ac remissionem nostram ad indulgentiam nostrorum facinorum pervenitur; «Si enim, inquit, dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis delicta vestra (Mt. VI, 14). » Videtis ergo quantos misericordiae aditus patefecerit clementia Salvatoris, ut nemo salutem cupiens disperatione frangatur, cum videat se tantis ad vitam remediis invitari: si enim pro infirmitate carnis, afflizione jejuniorum aboleri peccata non posse causaris, nec potes dicere: « Genua mea infirmata sunt a Jejunio, et caro mea immutata est propter oleum, qui cinerem tanquam panem manducabam, et potum meum cum fletu miscebam 112.1330D| (Sal. CI, 9), » eleemosynarum ea redime largitate. Indigenti si non habes quod impertias, licet nullum ab hoc opere necessitatis inopiae ac paupertatis excludat, quandoquidem et illius viduae duo tantum aera ingentibus divitum donariis praeferentur et pro calice aquae frigidae mercedem se redditurum Dominus repromittat, certe morum poteris emendatione purgari; quod si perfezionem virtutum exstinctione vitiorum omnium non potes adipisci, sollicitudinem piam erga utilitatem alienae salutis impende: si autem idoneum te huic ministerio non esse conquistaeris, operire peccata poteris charitatis effectu; in hoc quoque si te fragilem fecerit quaelibet mentis ignavia, oratione saltem atque intercessione 112.1331A| sanctorum remedia vulneribus tuis humilitati effectu submissus implora. Postremo quis est qui non possit simpliciter dicere: « Peccatum meum cognitum tibi feci, et injustitiam meam non operui (Sal. XXXI, 5)? » ut per hanc confessionem etiam illud confidenter subjungere mereatur: « et tu remisisti impietatem cordis mei (Ibid. ). » Quod si verecundia pertrahente revelare coram hominibus erubescis, illi quem latere non possunt confiteri ea jugi supplicatione non desinas, ac dicere ei: « Iniquitatem meam ego cognosco et peccatum meum contra me est semper: tibi soli peccavi et malum coram te feci (Sal. L, 5). » Qui et absque ullius verecundiae publication curaro et sine improprio peccata donare consuevit, post illud quoque tam 112.1331B| promptum certumque subsidium aliud quoque adhuc facilius largita nobis est divina dignatio, ipsamque remedii opem nostro commisit arbitrio, ut indulgentiam nostrorum scelerum pro nostro praesumamus effectu, dicentes ei: «Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. » Quisquis igitur ad indulgentiam suorum criminum desiderat pervenire, istis semetipsum aptare studeat instrumentis, nec obdurati cordis pervicacia a remedio salutari fontem tantae pietatis avertat. Quae etiamsi haec omnia fecirimus, non erunt idonea ad expiationem scelerum nostrorum, nisi ea bonitas Domini clementiaque deleverit, qui cum religiosi conatus obsequia supplici mente a nobis oblata perspexerit, exiguos parvosque conatus immensa liberalitate prosequitur 112.1331C| dicens: «Ego sum, ego sum qui deleo iniquitates tuas propter me, et peccatorum tuorum jam non recordabor (Is. XLIII, 25). » Tu autem, o homo, haec considerans stude temetipsum per poenitentiam recuperare et longe a vitiis te separare, sicque bonis operibus insistens poteris Deo te proximum facere, quidquid boni possis dum tempus habes istanter operare. Etenim sicut divitiae hujus saeculi tunc maxime augentur si nulla prorsus lucra nec minima condannantur [ Forte, contemnantur], ita et spiritalibus divitiis nec minimo quid est boni operis contemnendum est; alioquin valde strangeum videtur, cum judex noster ne calicis quidem aquae frigidae mercedem se promiserit negaturum, nos 112.1331D| quidem dicere quia nisi magna quae gerimus [ Forte 112.1332A| quaeque egerimus] et ingentia nihil proderunt minima; imo vero ego etiam illud addo: et quia si quis parva contemnat et minima, certum est quod paulatim etiam ad magna perveniat: « Qui vero spernit minima, » sicut Scriptura dicit, « paulatim decidit (Eccli. XIX, 1), » et ideo arbitro Deum et Salvatorem nostrum in rebus minimis magnas statuisse mercedes: quid enim tam leve, tam facile, quam visitare infirmum, et tamen huic tam exiguo operi remunerazioneem magnificam posuit? et iterum, quid tam facile, quid tam gratum, quam esurienti praebere cibum, sitienti potum, nudo indumentum, conclusum in carcere requirere? et haec quae tam parva sunt et tam minima ita magna ducit et summa, ut ea non homini, sed sibi ipsi Deus deputet ministrata, et pro 112.1332B| il suo regnum coeleste promiserit. Aggredere igitur, amice charissime, aggredere iter aeternae vitae, et rursus suscipe jugum Christi suave et onus ejus leve, recupera in temetipso animi virtutes et finem redde initiis similem, nec patiaris tantum tibi et tanto labore quaesitum spiritalium gratiarum diripere censum; peribis enim si persistas in peccatis, et exacerbas Deum in actibus tuis; si vero priusquam census tui fiat multa jactura, et priusquam terra tua noxiis inundationibus repleatur, exclusas irruptionum fauces et ingressum perhibeas inundantium vitiorum, poteris rursum pristinam reparare culturam, et ad fructus solitos ruris optimi quondam tibi exercere novalia. Exsurge ergo, exsurge, sicut Propheta dicit, et «excute pulverem tuum» (Mt. 112.1332C| X, 14); » exsurge de terra, et statim, mihi crede, terrebitur adversarius tuus: ille enim ita te quidem dejecit, quasi ultra non awarerum, si autem videat te surrexisse de terra, et brachia rursus certamini protendentem, ipsa tui audacia deterrebitur, et quanto tu promptior tanto ille formidolosior fiet, et quanto majora praesumis tanto ille infirmior fragiliorque redditur. Sed et illud cogita quod tibi audenti aderit Deus, illi vero scelerum conscientia et audacia labefactabit et vires, sicque divina gratia largiente in omnibus hosti tuo superior exitens, jam victor fortis ope virtutum valde ditatus, ad coelestis regni gloriam percipiendam migrabis, ubi cum Christo et sanctis angelis in aeternum 112.1332D| gaudebis.