Migne Patrologia Latina Tomus 56
AucVar.DoJuCaV 56 Auctores varii Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
ADMONITIO IN COLLECTIONEM SEQUENTEM. 629
1. Inter documenta juris canonici veteris primo dabimus canones concilii Carthaginensis anni 419, uti leguntur in antiquissimis mss. collectionibus Latinis Vaticana Reginae 1997, Lucensi 88, et Barberina 2888, simili Vaticanae 1342. Christophorus Justellus in variantibus lectionibus ad Codicem canonum Ecclesiae Africanae duo alia exemplaria allegat, Thuaneum, quod idem est ac Colbertinum 784 laudatum a P. Constantio, et Bochardianum, quae eodem plane modo hos canones exhibent. Dionysius quidem Exiguus in sua collectione totam synodum Carthaginensem anni 419 nobis dedit, quae in editione Conciliorum post Justellum profertur cum memorata inscriptione Codex canonum Ecclesiae Africanae, eamque duabus actionibus comprehensam ostendimus in tractatu part. II, c. 3, § 8. In laudatis vero codicibus et collectionibus idem quod apud Dionysium legitur prooemium profertur, eaedemque interlocutiones episcoporum canonibus praemissae. At canones solius primae actionis referuntur, iique cum apud Dionysium conficiant priores canones 33, in laudatis manuscriptis dividuntur in canones 40. Tum omissis excerptis aliarum synodorum sub Aurelio, quae in eadem actione relectae fuerunt, ac praetermissis etiam canonibus secundae actionis (quae omnia in Dionysio suppetunt) appenduntur subscriptiones et epistola Africanorum ad Bonifacium pontificem. Dein inseritur epistola, uti vocatur, Attici episcopi Constantinopolitani cum formata, de quibus a Dionysio omissis satis diximus in tractatu loco citato, n. 8; ac tandem concluditur cum alia eorumdem Africanorum epistola ad Coelestinum papam. Nostri consilii est solos canones cum Patrum subscriptionibus ex nostris codicibus proferre: nam, praeterquam quod ignota est hactenus ea ipsorum partitio in canones 40 quae in iisdem mss. deprehenditur, quorumdam canonum lectiones ita in ipsis discrepant a Dionysiani, ut in alia synodo conditi aliisque verbis expressi videantur. 2. Alterum documentum est inedita hactenus synodus Carthaginensis anni 421, quam eruimus ex vetustissimo ms. codice capituli Veronensis signato num. 55. Etsi vero ex decem canonibus ejus synodi novem repetiti sint ex concilio Carthaginensi anni 419, nonnullae tamen ipsorum particulae aliter atque aliter expressae sunt, prout episcopis congruentius visum fuit. Omnes porro canones, quos concilio Hipponiregiensi anni 427 tribuit Ferrandus, in hoc synodo inveniuntur; ac propterea ex hac in eodem Hipponiregiensi concilio repetiti fuerunt. 3. Sequentur Statuta Ecclesiae antiqua, de quibus pluribus disseruimus in praemisso tractatu part. II. c. 3, § 4. Haec vulgata sunt ex Isidori collectione sub nomine concilii IV Carthaginensis anni 398, sed alio ordine disposita ac in nostris Italicis collectionibus inveniuntur; eademque, nedum Isidoriana, verum etiam Hispanica collectione multo antiquiora esse, nec in ulla peculiari synodo edita, at ex variis partim Graecis, partim Latinis canonibus plerumque abbreviatis, partim ex quibusdam solemnioribus rubricis collecta loco allegato ostendimus. Stephanus Baluzius in notatione ad caput 443 Reginonis miratus est, ea, uti sunt in nostris codicibus, impressa non fuisse a Binio (scribendum fuerat a Crabbo) qui duo hujus generis exemplaria viderat, alterum monasterii Gemblacensis, alterum S. Bavonis in Gandavo. Cum porro ipse Baluzius unum ejusmodi codicem vetustissimum nactus fuisset, eadem sese editurum ibidem recepit: Nos, inquit, cum res magni momenti sit, et statuta illa perdiu viguerint in Ecclesia, illa quandoque edemus ex vetustissimo codice ms. Quod autem is aliis curis distentus non potuit perficere, nos, qui plures antiquissimos codices, et diversae originis collectiones cum iisdem statutis reperimus, hoc loco praestabimus. Mss. exemplaria, quae praecipue 631 adhibuimus, trium praestantissimarum collectionum sunt, eaque annotatione prima indicabimus. Titulum Statuta Ecclesiae antiqua caeteris, quos in tractatu memoravimus loco citato, idcirco praetulimus, tum quia pluribus et potioribus manuscriptis fulcitur, tum quia ipsis canonibus prae aliis inscriptionibus magis congruere visus est. Tria ex his statutis, nimirum 15, 55 et 73, in vulgatis conciliis Agathensi synodo ascribuntur can. 49, 69 et 70. At quae in ea synodo post canonem 47 inserta sunt usque ad canonem 70, addititia esse manifestum est tum ex praestantioribus codicibus Gallicanas synodos continentibus Vat. Palat. 574, Veronensi 59, aliisque antiquissimis a Sirmondo laudatis, qui his canonibus carent; tum vero ex collectione Hispanica, in qua iidem canones addititii, non cum concilio Agathensi, sed separatim proferuntur cap. 45 cum hac epigraphe: Sententiae, quae in veteribus exemplaribus conciliorum non habentur, sed a quibusdam insertae sunt. Hinc cum hac epigraphe separatim quoque editi sunt a Garzia Loaisa cum conciliis Hispanicis post Toletanum XVII. 4. In tribus antiquis collectionibus Italicis, quorum codices nota prima in monumentum quartum recensitos invenies, una cum Statutis antiquis duo alia non satis nota veteris canonici juris documenta leguntur, quorum alterum inscribitur Epistola canonica, alterum Praecepta S. Petri. Atto Vercellensis Epistolam canonicam nactus in ms. collectione Additionum Dionysii, quae per hoc quoque tempus conservatur in bibliotheca capituli cathedralis ejusdem Vercellensis Ecclesiae, de ea litteras dedit ad Ambrosium sacerdotem Mediolanensem, editas in Spicilegiis Dacherianis, tom. I, pag. 439, et in iis inter caetera, Sinceram, inquit, charitatem vestram exposcimus de Epistola, quae in canonibus reperitur, quae etiam canonica dicitur, cujus capitula 11 esse noscuntur, quae nobis utilissima esse videntur, quorum initium: Primum omnium fidem catholicam omnes presbyteri et diaconi, etc. De auctore autem ac tempore ejusdem epistolae potissimum quaesivit. Sed auctor incertus, Italus tamen credi potest, cum in solis Italicis collectionibus haec epistola hactenus inventa sit. Quoad tempus vero, ex vetustate collectionis Barberinae 2888 eam sexto saeculo celebrem, et in collectiones jam traductam, aliquanto vetustiorem agnoscimus. Ipsam ex Sirmondi schedis edidit Stephanus Baluzius tom. II Capitularium, in appendice num. 5, col. 1374, cum hoc titulo, quem nullibi reperimus: Capitula data presbyteris, diaconis et subdiaconis. Sirmondus vero, ut idem Baluzius testatur in notis ad librum I Capitularium, col. 1131, illam invenit in duobus mss. Cassinensi et Vaticano, nimirum in codicibus Italicis. Eamdem rursus ex Italico item ms. Lucensi novissime recusit P. Dominicus Mansi, tom. I Supplementi Conciliorum, col. 817. Hanc haud separandam duximus a Statutis antiquis, et a Praeceptis S. Petri, cum quibus in Italicis collectionibus jungitur. 5. Praecepta sancti Petri de sacramentis conservandis, quae in memoratis collectionibus epistolae formam S. Clementi I papae tributam praeferunt, edita videri possunt in vulgatis Conciliorum cum titulo: Epistola secunda Clementis papae I ad Jacobum fratrem Domini. Partim quidem eadem sunt, sed partim etiam diversa. Nam et epistola in nostris collectionibus brevior est, et quae utrobique conveniunt, alio prorsus ordine proferuntur. Neque idcirco hanc genuinum Clementis opus credimus. Nam sicut Recognitiones apostolicae in libros decem distributae, et alia ad Jacobum epistola, quae brevior quam in vulgatis, in aliquot vetustas collectiones transivit, ac praesertim in Quesnellianam cap. 64, eidem S. Clementi suppositae, antiquam originem habuere, et a Rufino Latinitate donatae, apud Latinos obtinuerunt; ita idipsum de hac quoque epistola censendum putamus. In mss. quidem vetustissimae collectionis Barberinae 2888 et Vat. 1342, haec epistola subjicitur alteri ipsius Clementis, quam a Rufino Latine redditam omnes fatentur. Idem etiam deprehendimus in pervetusta abbreviatione canonum, quae continetur in ms. 59 capituli Veronensis, ut ex descriptione ejusdem codicis patebit, quam in tractatu exhibuimus part. III. In alio autem ms. Sangermanensi 541, eadem epistola subjicitur non solum alteri epistolae ad Jacobum, verum etiam Recognitionum libris Clementi inscriptis cum Rufini interpretis 633 nuncupatoria ad S. Gaudentium, ut videre est apud Montfauconium tom. II Bibliothecae bibliothecarum, pag. 1132. Omnium igitur interpres dicendus videtur idem Rufinus. Quae vero in vulgatis Conciliorum utrique epistolae leguntur inserta, et perturbatus ordo epistolae secundae Isidoro Mercatori tribuenda sunt. Hinc autem multum refert hanc secundam epistolam uti a Rufino est Latine reddita, ac ex ipso in vetustas collectiones traducta, hoc loco exhibere: primae enim epistolae Rufiniana versio ex cap. 64 praemissae collectionis repeti potest. 6. Concludemus praestantissimo inedito documento, quod ex ms. Vat. Reginae 1997 eruimus. De Glycerio, qui brevissimo tempore in Italia, imperium obtinuit, vix mentio aliqua apud scriptores superest. Nunc ipsius constitutio prodibit, quae adversus ordinationes simoniacas initio imperii ejus data fuit. Ad imperium enim ascendit die 5 Martii anni 473, ut discimus ex laterculo consulum edito a Cuspiniano, et a Bollandistis exactius recuso ad normam exempli Caesarei tom. VI, act. 2, part. II, pag. 188, ubi haec in rem nostram leguntur: Leone Augusto V (est annus 473). Hoc consule levatus est imperator Glicerius Ravennae III nonas Martias. Constitutio autem eadem in urbe data, signatur V idus ejusdem mensis. Directa est ad Himelconem, quem praefectum praetorio Italiae ex hoc unico momumento cognoscimus. Subjicitur in eodem codice edictum ejusdem Himelconis, quo eadem constitutio promulgata fuit Romae III kal. Maias anni ejusdem. Hoc quoque edictum ab ipsa constitutione non disjungendum typis dabimus. I. 635 CANONES CONCILII CARTHAGINENSIS CELEBRATI ANNO CCCCXIX.( Uti leguntur in antiquissimis mss. collectionibus Italicis. ) I. De statutis Nicaeni concilii observandis. Aurelius episcopus dixit: Haec ita apud nos habentur exemplaria statutorum, quae tunc Patres nostri de concilio Nicaeno secum detulerunt, cujus formam servantes, haec quae sequentur constituta, firmata a nobis custodiantur.
II. De Trinitate praedicanda. Universum concilium dixit: Deo propitio, pari professione, fides ecclesiastica, quae per nos traditur, in hoc coetu glorioso primitus confitenda est; tunc demum ordo ecclesiasticus singulorum ex consensu omnium astruendus. Ad corroborandas autem fratrum et coepiscoporum nostrorum nuper promotorum mentes ea proponenda sunt, quae a Patribus certa dispositione accepimus, ut Trinitatis, quam in nostris sensibus consecratam retinemus, Patris et Filii et Spiritus sancti unitatem, quae nullam noscitur habere differentiam, sicut dicimus, ita et Dei populum instruamus. Item ab universis episcopis nuper promotis dictum est: Plane sic accepimus, sic tenemus, sic docemus fidem evangelicam cum vestra doctrina sequentes.
III. De continentia. Aurelius episcopus dixit: Cum in praeterito concilio de continentia, et castitatis moderamine tractaretur; gradus isti tres, qui constrictione quadam castitatis per consecrationes adnexi sunt, episcopi, inquam, presbyteri et diaconi, ita placuit, ut condecet, sacros antistites ac Dei sacerdotes, 636 nec non et levitas, vel qui sacramentis divinis inserviunt, continentes esse in omnibus, quo possint simpliciter quod a Domino postulant impetrare, ut quod apostoli docuerunt, et ipsa servavit antiquitas, nos quoque custodiamus. Faustinus episcopus Ecclesiae Potentinae provinciae Piceni, legatus Romanae Ecclesiae dixit: Placet, ut episcopus, presbyter et diaconus, vel qui sacramenta contrectant, pudicitiae custodes ab uxoribus se abstineant. Ab universis episcopis dictum est: Placet, ut in omnibus et ab omnibus pudicitia custodiatur qui altari inserviunt.
IV. De terminis Patrum non invadendis. Aurelius episcopus dixit: Avaritiae cupiditas, quam rerum omnium malarum matrem esse nemo quis dubitet. Proinde inhibendum est, ne quis alienos fines usurpet, aut per praemium terminos Patrum statutos transcendat.
V. Ut nullus clericus feneret. Nec omnino cuiquam clericorum liceat de qualibet re fenus accipere. Quanquam novellae suggestiones, quae vel obscurae sunt, vel sub diverso genere latent, inspectae a nobis, formam accipient. Caeterum de quibus apertissime divina Scriptura sanxit, non est ferenda sententia, sed potius exsequenda. Proinde quod in laicis reprehenditur, id multo magis debet et in clericis praedamnari. Universum concilium dixit: Nemo contra prophetas, nemo contra Evangelia facit sine suo periculo.
VI. De chrismate, vel reconciliatione, et puellarum consecratione. Fortunatus episcopus dixit: In praeteritis conciliis statutum meminimus esse, ut chrisma, vel reconciliatio poenitentium, nec non et puellarum consecratio a presbyteris non fiant. Si quis autem emerserit hoc faciens, quid de eo statuendum sit? Aurelius episcopus dixit: Audivit dignatio vestra 637 suggestionem fratris et coepiscopi nostri Fortunati, quid ad haec dicitis? Ab universis episcopis dictum est: Chrismae confectio et puellarum consecratio a presbyteris non fiat; vel reconciliare quemquam in publica missa presbytero non licere, hoc omnibus placet.
VII. De reconciliandis infirmis. Aurelius episcopus dixit: Si quisquam in periculo fuerit constitutus, et se reconciliare divinis altaribus petierit; si episcopus absens fuerit, debet utique presbyter consulere episcopum, et sic periclitantem ejus praecepto reconciliare: quam rem debemus salubri consilio roborare. Ab universis episcopis dictum est: Placet quod sanctitas vestra necessario nos instruere dignata est.
VIII. Ut nullus criminosus liceat episcopum accusare. Numidius episcopus Massulitanus dixit: Praeterea sunt quamplurimi non bonae conversationis, qui existimant majores natu vel episcopos passim vageque in accusatione pulsandos: debent tam facile admitti nec ne? Aurelius episcopus dixit: Placet igitur charitati vestrae ut is qui aliquibus sceleribus irretitus est, vocem adversus majores natu non habeat accusandi. Ab universis episcopis dictum est: Si criminosus est non admittatur.
IX De excommunicatis. Augustinus episcopus legatus provinciae Numidiae dixit: Hoc statuere dignemini, ut si qui forte merito facinorum suorum ab Ecclesia pulsi sunt, et sive ab aliquo episcopo vel presbytero fuerint in communione suscepti, etiam ipse pari cum eis crimine teneatur obnoxius, refugientes sui episcopi regulare judicium. Ab universis episcopis dictum est: Omnibus placet.
638 X. De his qui excommunicati audent erigere altare, et sacrificare. Alypius episcopus Ecclesiae Tagastensis legatus provinciae Numidiae dixit: Nec illud praetermittendum est, ut si quis forte presbyter ab episcopo suo correptus, tumore vel superbia inflatus putaverit separatim sacrificia Deo offerenda, vel aliud erigendum altare contra ecclesiasticam fidem vel disciplinam crediderit, non exeat impunitus. Valentinus primae sedis provinciae Numidiae dixit: Necessario disciplinae ecclesiasticae et fidei congrua sunt quae frater noster Alypius prosecutus est. Proinde quid exinde videatur vestrae dilectioni proferte. Ab universis episcopis dictum est: Si quis presbyter a praeposito suo correptus fuerit, debet utique apud vicinos episcopos conqueri, ut ab ipsis ejus causa possit audiri, ac per ipsos suo episcopo reconciliari. Quod nisi fecerit, sed superbia magis (quod absit) inflatus, secernendum se ab episcopi sui communione duxerit, ac separatim cum aliquibus schisma faciens sacrificium Deo obtulerit, anathema habeatur nihilominus, et locum amittat: ac si querimoniam justam adversus episcopum habuerit, inquirendum erit.
XI. De episcopis, presbyteris, et diaconis audiendis. Felix episcopus dixit: Suggero secundum statuta veterum conciliorum, ut si quis episcopus (quod non optamus) in reatum aliquem incurrerit, et fuerit ei nimia necessitas, ut non possint plurimi congregari; ne in crimine remaneat, a 12 episcopis audiatur, et presbyter a 6 vel 7 episcopis cum proprio suo episcopo audiatur, et diaconus a tribus.
XII. De ordinandis episcopis. Aurelius episcopus dixit: Quid ad haec dicit sanctitas vestra? Ab universis episcopis dictum est: A nobis veterum statuta debere servari, sicuti et inconsulto primate 639 cujusque provinciae tam facile non praesumant multi congregati episcopi episcopum ordinare. Si vero necessitas fuerit, tres episcopi, in quocunque loco sint, ejus praecepto ordinare debebunt episcopum. Et si quis contra suam professionem, vel subscriptionem venerit in aliquo; ipse ab hoc coetu separabitur.
XIII. De legatum Tripolitanum, et de presbytero, et diacono audiendo. Sane placuit de Tripoli, propter inopiam provinciae, ut unus episcopus in legationem veniat, et ut ibi presbyter a quinque audiatur episcopis, et diaconus a tribus, ut superius memoratum est, proprio episcopo residente.
XIV. Ut nulli clericorum liceat in publico judicari. Quisquis vero episcoporum, presbyterorum, et diaconorum, seu clericorum, cum in Ecclesia ei fuerit crimen institutum, vel civilis causa fuerit commota, si relicto ecclesiastico judicio publicis judiciis purgare se voluerit, etiamsi pro ipso fuerit prolata sententia, locum suum amittat, et hoc in criminali; in civili vero, perdat quod evicit, si locum suum obtinere maluerit. Hoc etiam placuit, ut a quibuscunque judicibus ecclesiasticis ad alios judices ecclesiasticos, ubi est major auctoritas, fuerit provocatum; non eis obsit quorum fuerit soluta sententia, si convinci non potuerint vel inimico animo judicasse, vel aliqua cupiditate aut gratia depravati. Sane si ex consensu partium electi fuerint judices, etiam a pauciori numero quam constitutum est, non liceat provocare.
XV. De spectaculis. Placuit ut filii sacerdotum spectacula saecularia non tantum non exhibeant, sed nec spectent: licet hoc semper Christianis 640 omnibus interdictum sit, ut ubi blasphemiae sunt omnino non accedant.
XVI. Ut clerici non sint conductores. Episcopi, presbyteri et diaconi non sint conductores aut procuratores, nec ullo turpi negotio et inhonesto victum quaerant: quia respicere debent scriptum esse: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus.
XVII. Jubentur lectores nubere. Lectores, cum ad annos pubertatis pervenerint, cogantur aut uxores ducere, aut continentiam profiteri.
XVIII. Clericus quod vel quantum commodaverit recipiat. Clericus si commodaverit pecuniam, pecuniam recipiat; si speciem, eamdem speciem, quantum ei debetur, accipiat.
XIX. Ante 25 annos nullus in ordine promovendus. Diaconus ante 25 annos aetatis, vel presbyter ante 30 nullus ordinetur, neque virgines consecrentur, et ut lectores populum non salutent.
XX. De primatu Mauritaniae Sitifensis. Primatem vero proprium cum Mauritaniae Sitifensis episcopi postularent, omne concilium episcoporum Numidiae, consentientibus omnibus primatibus vel universis episcopis provinciarum Africanarum propter longinquitatem itineris novitatem habere permissa est, cum consilio Carthaginensis Ecclesiae factum est.
641 XXI. De ordinandis episcopis, vel clericis. Item placuit, ut in ordinatione episcoporum vel clericorum prius placita concilii intimentur eorum auribus ab ordinatoribus suis, ut si aliquid contra statuta concilii fecerint, poeniteant.
XXII. Ut corporibus defunctorum Eucharistia non detur. Dictum est enim: Accipite, et edite: cadavera autem nec accipere possunt, nec edere: et nec jam mortuos homines baptizare faciat presbyterorum ignavia.
XXIII. Ut bis in anno concilia fiant. Pro qua re confirmandum est in hac sancta synodo, ut secundum Nicaena statuta propter causas ecclesiasticas, quae ad perniciem plebium saepe veterascunt, singulis quibusque annis concilia fiant, ad quos [ Lege ad quae] omnes provinciae quae primas sedes habent, de conciliis suis binos aut quantos elegerint episcopos legatos mittant, ut congregato conventu integro plena possit esse auctoritas.
XXIV. De accusatione episcopi. Aurelius episcopus dixit: Si quis episcoporum accusatur, ad primatem provinciae ipsius causam deferat accusator, neque a communione suspendatur cui crimen intenditur, nisi ad causam suam dicendam electorum judicum die statuta litteris evocatus minime occurrerit, hoc est infra spatium mensis ex ea die qua eum litteras accepisse constiterit. Quod si aliquas veras necessitatis causas probaverit, quibus eum occurrere non potuisse manifestum sit, causae suae dicendae intra alterum mensem 642 integram habeat facultatem. Verum tandiu post mensem secundum non communicet, donec purgetur. Si autem ad concilium universale anniversarium occurrere noluerit, ut vel ibi causa ejus terminetur; ipse in se damnationis sententiam dixisse judicetur: tempore sane quo non communicat, nec in sua Ecclesia, nec in parochia communicet. Accusator autem ejus, si nunquam diebus causae dicendae defuerit, a communione non removeatur. Si vero aliquando defuerit subtrahens se, restituto in communione episcopo ipse removeatur a communione accusator; ita tamen ut nec ipsi adimatur facultas causae peragendae, si se ad diem occurrere non noluisse, sed non potuisse probaverit. Illud vero, ut cum agere coeperit in episcoporum judicio, si fuerit accusatoris persona culpabilis, ad arguendum non admittatur, nisi proprias causas, non tamen ecclesiasticas, asserere voluerit.
XXV. De presbyteris, vel diaconis accusatis. Presbyteri, vel diaconi, si fuerint accusati, adjuncto sibi ex vicinis locis cum proprio episcopo legitimo numero collegarum, quos ab eodem accusati petierint, id est, una secum in presbytero quinque, in diacono duo episcopi causam discutiant, eadem dierum et dilationum, et a communione remotionum, et discussione personarum inter accusatores et eos qui accusantur, forma servata. Reliquorum autem clericorum causas etiam solus episcopus loci cognoscat et finiat.
XXVI. De conjugia [Lege conjugiis] clericorum. Et ut filii clericorum gentilibus, aut haereticis, aut schismaticis matrimonio non jungantur.
643 XXVII. De haeredibus clericorum. Ut episcopus, vel quicunque clerici in eos qui catholici Christiani non sunt, etiamsi consanguinei sunt, per donationem rerum episcopi vel clerici nihil aliquid conferant.
XXVIII. Ut episcopi trans mare non proficiscantur. Item ut episcopi trans mare non proficiscantur, nisi consulto primae sedis episcopo suae cujusque provinciae; ut ab eo praecipue possint sumere formatam, vel commendatitias epistolas.
XXIX. De Scripturis canonicis. Ut praeter canonicas Scripturas nihil in Ecclesia legatur sub nomine divinarum Scripturarum. Sunt autem canonicae Scripturae, id est, veteris Testamenti: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium, Jesu Nave, Judicum, Ruth, Regnorum libri quatuor, Paralipomenon libri duo, Job, Psalterium, Salomonis libri quinque. Prophetarum Esaias, Hieremias, Ezechiel, Daniel; liber duodecim Prophetarum; Tobias, Judith, Esther, Esdrae libri duo. Machabaeorum libri duo. Novi Testamenti: Evangeliorum libri quatuor, Actuum Apostolorum liber unus, Epistolae Pauli apostoli numero quatuordecim, Petri apostoli duae, Joannis apostoli tres, Jacobi apostoli una, Judae apostoli una, Apocalypsis Joannis liber unus. Hoc etiam fratri et consacerdoti nostro Bonifacio urbis Romae episcopo, vel aliis earum partium episcopis pro confirmando isto canone innotescat: quia a Patribus ita accepimus in Ecclesia legendum.
XXX. De continentia, et de his qui sacramenta contrectant. Addimus, fratres charissimi, praeterea, cum de quorumdam clericorum, quamvis lectorum, erga uxores proprias incontinentia referretur, placuit quod et in diversis 644 conciliis firmatum est, ut subdiaconi qui sacra mysteria contrectant, et diaconi, presbyteri, sed et episcopi secundum priora statuta etiam ab uxoribus se contineant, ut tanquam non habentes videantur esse. Quod nisi fecerint, ab ecclesiastico removeantur officio. Caeteros autem clericos ad hoc non cogi nisi maturiori aetate, ut superius dictum est, annorum 30. Ab universo concilio dictum est: Quae vestra sanctitas sanxit, justa, et moderata, et sancta, et Deo placita sunt, confirmentur in omnibus.
XXXI. Ut nullus rem Ecclesiae distrahat. Item placuit ut rem Ecclesiae nemo vendat. Quod si redditus non habet, et aliqua nimia necessitas cogit; hanc insinuandam esse primati provinciae ipsius, ut cum statuto numero episcoporum utrum faciendum sit arbitretur. Quod si tanta urget necessitas Ecclesiae ut non possit ante consulere, saltem viciuos testes convocet episcopos, curans ad concilium omnes referre suae Ecclesiae necessitates: quod si non fecerit, reus Deo et sancto concilio venditor honore amisso teneatur.
XXXII. De presbyteris lapsis. Item confirmatum est, ut si quando presbyteri vel diaconi in aliqua graviori culpa convicti fuerint, qua eos a ministerio necesse sit removeri, non eis manus vel tanquam poenitentibus, vel tanquam fidelibus laicis imponatur.
XXXIII. De rebaptizatis. Neque permittendum est ut rebaptizati ad clericatus gradum promoveantur.
XXXIV. De clericis audiendis, et de appellationibus. Item placuit ut presbyteri, diaconi, vel caeteri inferiores clerici in causis quas habuerint, si de judicio episcoporum suorum 645 questi fuerint, vicini episcopi eos cum consensu sui episcopi audiant, et inter eos quidquid causae fuerit, definiant adhibiti ab eis episcopi. Quod si et ab eis provocandum putaverint, non provocent ad transmarina judicia, sed ad primates suarum provinciarum, aut ad universale concilium, sicut et de episcopis saepe constitutum est. Ad transmarina autem qui putaverit appellandum, a nullo intra eamdem provinciam ad communionem suscipiatur.
XXV. De excommunicatis clericis. Placuit item universo concilio ut qui excommunicatus fuerit pro suo neglectu, sive episcopus, sive quilibet clericus, et tempore excommunicationis suae ante audientiam communionem praesumpserit, ipse in se damnationis judicetur protulisse sententiam.
XXXVI. De accusatis. Item placuit ut accusatus vel accusator in eo loco unde est ille qui accusatur, si metuit aliquam vim temerariae multitudinis, locum sibi eligat proximum, quo non sit difficile testes perducere, qualiter causa ejus finiatur.
XXXVII. De his qui ordines contemnunt. Item placuit ut quicunque clerici vel diaconi pro necessitatibus Ecclesiarum non obtempera verint episcopis suis, volentibus eos ad honorem ampliorem in sua Ecclesia 646 promovere, nec ministrent in gradu suo, unde recedere noluerunt.
XXXVIII. Ut ecclesiasticas res nullus sibi mancipet. Item placuit ut episcopi, presbyteri, diaconi, vel quicunque clerici, qui nihil habentes ordinantur, et tempore episcopatus vel clericatus sui agros vel quaecunque praedia nomine suo, vel per alium excusandum comparant, tanquam rerum Dominicarum invasionis crimine teneantur, nisi admoniti in Ecclesiam eadem ipsa contulerint. Si autem ipsis proprie aliquid liberalitate alicujus, vel successione cognationis obvenerit, faciant inde quod eorum proposito congruit. Quod si a suo proposito retrorsum exorbitaverint, honore ecclesiastico indigni, tanquam reprobi judicentur.
XXXIX. Non liceat presbytero res tituli venundare. Item placuit etiam ut presbyter non vendat rem Ecclesiae ubi est constitutus, nesciente episcopo suo: quomodo et episcopo non licet vendere praedia Ecclesiae inconsulto concilio, vel cuncto presbyterio, sine ulla necessitate.
XL. Ut non liceat episcopo res tituli invadere. Non liceat episcopo matrici Ecclesiae rem tituli presbyteri sui usurpare.
Aurelius episcopus dixit: Juxta statuta 647 totius concilii congregati et meae mediocritatis sententiam placet facere rerum omnium conclusionem: universi tituli designati et digesti hujus diei tractatu ecclesiastica gesta suscipiant. Ea vero quae adhuc expressa non sunt, cum cognoverimus, die sequenti per fratres nostros Faustinum episcopum, Philippum et Asellum presbyteros venerabili fratri et coepiscopo nostro Bonifacio rescribemus. Et subscripserunt.
Aurelius episcopus huic schedulae relectae a nobis subscripsi.
Valentinus episcopus primae sedis provinciae Numidiae subscripsi.
Faustinus episcopus Ecclesiae Potentinae provinciae Piceni, legatus sanctae Ecclesiae Romanae, his gestis subscripsi.
Alypius episcopus Ecclesiae Tagastensis, legatus provinciae Numidiae, huic chartulae pro me et concilio subscripsi
Augustinus episcopus Ecclesiae Hipponi Regii, legatus concilii Numidiae, pro me et eodem concilio subscripsi.
Possidonius episcopus Palamensis, legatus provinciae Numidiae inferioris, subscripsi.
Vincentius episcopus Culsitanae Ecclesiae subscripsi.
Fortunatus episcopus Neapolitanae Ecclesiae subscripsi.
Pentadius episcopus Carpitanae Ecclesiae subscripsi.
Rufinianus episcopus Ecclesiae Muzuensis subscripsi.
Praetextatus episcopus Sicilibbensis Ecclesiae subscripsi.
648 Quodvultdeus episcopus Verensis Ecclesiae subscripsi.
Candidus episcopus Abitinensis Germanicianorum Ecclesiae subscripsi.
Gallonianus episcopus Utinensis Ecclesiae subscripsi.
Maximianus episcopus Aquensis Regiorum, legatus provinciae Byzacenae, subscripsi.
Jocundus episcopus Suffetulanus, legatus provinciae Byzacenae, subscripsi.
Maximianus episcopus Suffetanus, legatus provinciae Byzacenae, subscripsi.
Hilarianus Horrei Celiensis, legatus provinciae Byzacenae, subscripsi.
Novatus episcopus Sitifensis subscripsi.
Ninellus episcopus Sussuranensis, legatus provinciae Mauritaniae Caesariensis, subscripsi.
Laurentius episcopus Icositanus, legatus provinciae Mauritaniae Caesariensis, subscripsi.
Numerianus episcopus Rausguriensis Ecclesiae, legatus ejusdem provinciae, subscripsi.
Leo episcopus Moptensis Ecclesiae, legatus ejusdem provinciae, subscripsi.
Leo episcopus, legatus provinciae Sitifensis, subscripsi.
Et caeteri episcopi 218 diversarum provinciarum subscripserunt.
Philippus presbyter legatus sanctae Romanae Ecclesiae his gestis subscripsi.
Asellus presbyter legatus S. R. Ecclesiae.
Et gesta recollegimus per nos directa.
II. 649 CONCILIUM CARTHAGINENSE ANNI CCCCXXI SUR AURELIO XVIII.( Ex ms. codice 55 capituli Veronensis nunc in lucem productum. ) Agricola et Eustathio VV. CC. consulibus, idibus Juniis, Carthagine, in secretario basilicae Fausti.
Cum Aurelius senex una cum fratribus et consacerdotibus suis consedisset, astantibus diaconibus, Aurelius episcopus dixit: Sanctitas vestra melius recolit qua necessitate factum est ut instituta concilii solemnitas per biennium cessaret. Nunc quia adjuvante Deo, certa provintia [ Forte providentia] factum ut sanctus frater et coepiscopus noster Augustinus pro sua religione concilium libenter acciperet, et nos Dominus in unum congregari jussisset; et quia contigit ut infirmitas mea vestrum omnium vultum salutaret; agamus aliquid pro utilitate Ecclesiae, ut ea quae innata vel quae audienda sunt audiantur, ne causae, cum diutius adhuc dimitti coeperint, in pejus exsurgant. Unde hoc opus est ut Ecclesiae causae quae disciplinae congruunt pertractentur
Universum concilium dixit: Ut hoc fiat, libenter audimus.
650 Aurelius senex dixit: Quae inter communi [ Forte interim] deliberatione statuta et definita sunt, concilia praeterita ex ordine relegantur, praesentis concilii paginis inserenda. I. Placuit universo concilio ut qui excommunicatus fuerit sive episcopus, vel quilibet clericus, et tempore excommunicationis suae communionem praesumpserit, ipse in se damnationis judicetur protulisse sententiam
II. Item placuit ut accusatus, vel accusator in eo loco unde est ille qui accusatur, si metuit aliquam vim temerariae multitudinis, locum sibi eligat proximum, [ Lege quo] quod non sit difficile testes adducere, et ibi causa finiatur. III. Item placuit ut quicunque clericus non obtemperaverit episcopis suis volentibus [ Lege eum] eos honore ampliore in sua dioecesi provehere, nec [ Lege illic ministret] illi ministrent in gradu suo unde recedere noluerit. IV. Item placuit ut episcopi sive presbyteri ea quae sunt in locis ubi ordinantur, si ad alia loca dederint, causas praesentent 651 vel episcopi suis conciliis, vel clerici episcopis suis; et si nullas justas habuerint causas, sic in eos vindicetur tanquam in furto fuerint deprehensi. V. Item placuit ut quicunque episcopus, presbyter, diaconus, vel quilibet clericorum, qui nihil habentes ordinantur, et tempore episcopatus vel clericatus sui agros vel quaecunque praedia nomini suo comparant, tanquam rerum Dominicarum invasionis crimine teneantur. Sic admoniti, in Ecclesia eadem contulerint, bene; sin autem ipsi propriae consanguinitati ea vel extero cuilibet voluerint relinquere, non permittantur. Si autem [ Dele in] in ipsis proprie aliquid ex successione parentum, vel cognationis obvenerit, faciant inde quod eorum proposito congruit. Quod si a suo proposito retrorsum exorbitaverint, honore Ecclesiae indigni, tanquam reprobi judicentur. VI. Item placuit ut omnes servi, vel proprii [ Lege liberi] libertini ad accusationem clericorum non admittantur, vel omnes quos ad accusanda publica crimina leges publicae non admittunt; neque [ Lege is qui . . . excommunicatus fuit] ii qui posteaquam excommunicati fuerunt, si in ipsa adhuc excommunicatione constitutus, sive sit clericus, sive laicus, accusare voluerit; neque omnes infamiae [ Lege macula] facula aspersi, id est, histriones, et turpitudinibus subjectae personae, haeretici etiam, sive pagani, sive Judaei. Sed tamen omnibus quibus accusatio denegatur, in causis propriis accusandi licentia non deneganda. 652 VII. Item placuit, quotiescunque clericis ab accusatoribus multa crimina objiciuntur, et unum ex ipsis, de quo prius egerint, probare non valuerint, ad caetera jam non admittantur. Testes autem ad testimonium non admittendos, qui nec ad accusationem admitti praecepti sunt, vel etiam quos ipse accusator de sua domo produxerit. Ad testimonium autem intra annos 14 aetatis suae non admittantur. VIII. Item placuit ut si quando episcopus dicit aliquem sibi soli crimen fuisse confessum, sed ille neget se confessum fuisse, non putet ad injuriam suam episcopus pertinere quod illi soli non creditur; et si scrupulo propriae conscientiae se dicit neganti nolle communicare; quandiu excommunicato non communicaverit, nec ipsi ab aliis episcopis communicetur, ut magis caveat episcopus ne dicat in quemquam quod ab illis documentis convincere non potest. IX. Item placuit ut eo modo non vendant rem Ecclesiae presbyteri ubi sunt constituti, nescientibus episcopis suis; quomodo episcopo non licet vendere praedia Ecclesiae, ignorante concilio vel primatibus suis. 653 X. Item placuit ut agri vel quaecunque praedia Ecclesiae in dioecesi constituta, fuerint derelicta, non ea matrici Ecclesiae applicari usurpet episcopus.
Haec statuta singuli propria subscriptione firmarunt: Aurelius, Simplicius, Augustinus et caeteri.
III. STATUTA ECCLESIAE ANTIQUA.( Ex praestantissimis mss. collectionibus edita. ) 1. Qui episcopus ordinandus est, antea examinetur si natura prudens est, si docibilis, si moribus temperatus, si vita castus, si sobrius, si semper suis negotiis vacans, si hominibus affabilis, si misericors, si litteratus, si in lege Domini instructus, si in Scripturarum sensibus cautus, si in dogmatibus ecclesiasticis exercitatus, et ante omnia si fidei documenta verbis simplicibus asserat, id est, Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum Deum esse confirmans, totamque in Trinitate Deitatem coessentialem, et consubstantialem, et coaeternalem, et coomnipotentem praedicans; si singulam quamque in Trinitate personam plenum Deum, et totas tres personas unum Deum; si incarnationem divinam non in Patre, neque in Spiritu sancto factam, sed in Filio tantum credat, 654 ut qui erat in Divinitate Dei Patris Filius, ipse fieret in homine hominis matris filius, Deus verus ex Patre, et homo verus ex matre, carnem ex matris visceribus habens, et animam humanam rationabilem, simul in eo ambae naturae, id est, homo et Deus, una persona, unus filius, unus Christus, unus Dominus creator omnium quae sunt, et auctor, et Dominus, et rector cum Patre et Spiritu sancto omnium creaturarum; qui passus est vera carnis passione, mortuus vera corporis sui morte, resurrexit vera carnis suae resurrectione, et vera animae resumptione, in qua veniet judicare vivos et mortuos. Quaerendum est etiam ab eo si novi et veteris Testamenti, id est, Legis et Prophetarum, et apostolorum unum eumdemque credat auctorem et Deum; si diabolus non per conditionem, sed per arbitrium factus sit malus. Quaerendum etiam ab eo si credat hujus quam gestamus, et non alterius, carnis resurrectionem; si credat judicium futurum, et recepturos singulos pro his quae in hac carne gesserunt, vel poenas, vel gloriam; si nuptias non improbet, si secunda matrimonia non damnet, si carnium perceptionem non culpet, si poenitentibus reconciliatis communicet, si in baptismo omnia peccata, id est tam illud originale contractum quam illa quae voluntarie admissa sunt, dimittantur; si extra Ecclesiam catholicam nullus salvetur. Cum in his omnibus examinatus, inventus fuerit plene instructus, tunc cum consensu clericorum et laicorum et conventu totius provinciae episcoporum, maximeque metropolitani vel auctoritate vel praesentia ordinetur episcopus. Suscepto in nomine Christi episcopatu, 655 non suae delectationi, nec suis motibus, sed his Patrum definitionibus acquiescat. In cujus ordinatione etiam aetas requiritur quam sancti Patres exemplo Salvatoris in praeeligendis episcopis constituerunt. 14. I. Ut episcopus non longe ab Ecclesia hospitiolum habeat. 33. II. Ut episcopus in Ecclesia in consessu presbyterorum sublimior sedeat. Intra domum vero collegam se presbyterorum esse cognoscat. 20 III. Ut episcopus nullam rei familiaris curam ad se revocet, sed lectioni, et orationi, et verbi Dei praedicationi tantummodo vacet.
15 IV. Ut episcopus vilem supellectilem et mensam ac victum pauperem habeat, et dignitatis suae auctoritatem fide et vitae meritis quaerat.
16 V. Ut episcopus gentilium libros non legat; haereticorum autem pro necessitate temporis.
18 VI. Ut episcopus tuitionem testamentorum non suscipiat.
17 VII. Ut episcopus gubernationem viduarum et pupillorum ac peregrinorum non per seipsum, sed per archipresbyterum, vel archidiaconum agat.
656 19 VIII. Ut episcopus nec provocatus pro rebus transitoriis litiget.
21 IX. Ut episcopus ad synodum ire satis gravi necessitate inhibeatur, sic tamen ut pro sua persona legatum mittat, suscepturus salva fidei veritate quidquid synodus statuerit.
22 X. Ut episcopus absque consilio compresbyterorum suorum clericos non ordinet, ita ut civium conniventiam et testimonium quaerat.
27 XI. Ut episcopus de loco ignobili ad nobilem per ambitionem non transeat, nec quisquam inferioris ordinis clericus. Sane si id utilitas Ecclesiae fiendum poposcerit, decreto pro eo clericorum et laicorum episcopis porrecto, per sententiam synodi transferatur, nihilominus alio in loco ejus episcopo subrogato. Inferioris vero gradus sacerdotes vel alii clerici concessione suorum episcoporum possunt ad alias Ecclesias transmigrare.
34 XII. Ut episcopus quolibet loco sedens stare diu presbyteros non patiatur.
XIII. Ut in sacerdotibus ordinandis etiam aetas requiratur. 23 XIV. Ut episcopus nullam causam audiat absque praesentia clericorum suorum; alioquin irrita erit sententia episcopi, nisi praesentia clericorum confirmetur.
31 657 XV. Ut episcopus rebus Ecclesiae tanquam commendatis, non tanquam propriis utatur. Diacones et presbyteri in parochia constituti de rebus Ecclesiae sibi creditis nihil audeant commutare, quia res sacratae Deo esse noscuntur. Similiter et sacerdotes nihil de rebus Ecclesiae sibi commissis, ut superius dictum est, immutare praesumant. Quod si facere voluerint, convicti in concilio, de suo proprio aliud tantum restituant quantum visi sunt praesumpsisse. Sane si quis pro qualibet conditione de rebus Ecclesiae aliquid alienare voluerit, si de suo proprio tantum Ecclesiae contulerit quantum visus est abstulisse, tunc demum illud stare licebit. Ita tamen libertos quod sacerdotes, presbyteri, vel diacones de Ecclesia sibi commissa facere voluerint, actus Ecclesiae prosequi jubemus. Quod si facere contempserint, placuit eos ad proprium reverti servitium.
84 XVI. Ut episcopus nullum prohibeat ingredi Ecclesiam, audire verbum Dei, sive gentilem, sive haereticum, sive Judaeum usque ad missam catechumenorum.
XVII. Ut episcopus accusatores fratrum excommunicet; et si emendaverint vitium, recipiantur ad communionem, non ad clerum. 74 XVIII. Ut sacerdos poenitentiam imploranti absque personae acceptione poenitentiae leges injungat.
658 75 XIX. Ut negligentes poenitentiam, tardius recipiantur.
76 XX. Is qui poenitentiam in infirmitate petit, si casu, dum ad eum sacerdos invitatus venit, oppressus infirmitate obmutuerit, vel in phrenesim versus fuerit, dent testimonium qui eum audierunt, et accipiat poenitentiam. Et si continuo creditur moriturus, reconcilietur per manus impositionem, et infundatur ejus ori Eucharistia. At si supervixerit, admoneatur a supra dictis testibus petitioni suae satisfactum, et subdatur statutis poenitentiae, quandiu sacerdos qui poenitentiam dedit probaverit.
78 XXI. Poenitentes qui in infirmitate viaticum Eucharistiae acceperint, non se credant absolutos sine manus impositione, si supervixerint.
79 XXII. Poenitentes qui attente leges poenitentiae exsequuntur, si casu in itinere, vel in mari mortui fuerint, ubi eis subveniri non potuit, memoria eorum et orationibus, et oblationibus commendetur.
85 XXIII. Baptizandi nomen suum dent, et diu sub abstinentia vini et carnium et manus impositione crebra examinati, baptismum percipiant.
86 XXIV. Neophyti aliquandiu et lautioribus epulis, et spectaculis, et conjugibus abstineant. 659
XXV. Clericus nec comam nutriat nec barbam. 45 XXVI. Clericus professionem suam etiam habitu et incessu probet; et ideo nec vestibus nec calceamentis decorem quaerat.
27 XXVII. Clericus cum extraneis mulieribus non habitet.
28 XXVIII. Clericus per plateas et andronas certa et maxime officii sui necessitate ambulet.
XXIX. Clericus victum et vestimentum sibi artificiolo, vel agricultura absque officii duntaxat sui detrimento praeparet. 87 XXX. Catholicus qui causam suam sive justam, sive injustam ad judicium alterius fidei provocat, excommunicetur.
24 XXXI. Sacerdote verbum in Ecclesia faciente, qui egressus de auditorio fuerit, excommunicetur.
83 XXXII. Pauperes et senes Ecclesiae plus caeteris honorandi sunt.
88 XXXIII. Qui die solemni praetermisso Ecclesiae conventu ad spectacula vadit, excommunicetur.
660 48 XXXIV. Clericus qui non propter emendum aliquid in nundinis aut in foro deambulat, ab officio suo degradetur
49 XXXV. Clericus qui absque corpusculi sui inaequalitate vigiliis deest, stipendiis privetur
101 XXXVI. Viduae adolescentes quae corpore debiles sunt, sumptu Ecclesiae sustententur.
99 XXXVII. Mulier quamvis docta et sancta viros in conventu docere non praesumat.
98 XXXVIII. Laicus, praesentibus clericis, nisi ipsis probantibus, docere non audeat.
97 XXXIX. Vir qui religiosis feminis praeponendus est, ab episcopo loci probetur.
73 XL. Qui communicaverit vel oraverit cum excommunicato, excommunicetur, sive clericus, sive laicus.
100 XLI. Mulier baptizare non praesumat.
59 XLII. Clericus invidens fratrum profectibus, donec in vitio est, non promoveatur.
56 XLIII. Clericus qui adulationibus et proditionibus vacare deprehenditur, degradetur ab officio.
661 57 XLIV. Clericus maledicus, maxime in sacerdotibus, cogatur ad postulandam veniam. Si noluerit, degradetur; nec unquam ad officium absque satisfactione revocetur.
53 XLV. Omnes clerici qui ad operandum validi sunt, et artificiolum et litteras discant.
58 XLVI. Eum qui frequenter litigat, et ad accusandum facilis est, in testimonium nemo absque grandi examinatione recipiat.
25 XLVII. Dissidentes episcopos, si non timor Dei, synodus reconciliet.
59 XLVIII. Discordantes clericos episcopus vel ratione vel potestate ad concordiam trahat. Inobedientes synodus per audientiam damnet.
93 XLIX. Oblationes discordantium fratrum neque in sacrario, neque in gazophylacio recipiantur.
32 L. Irrita erit episcopi vel donatio, vel venditio, vel commutatio rei ecclesiasticae absque conniventia et subscriptione clericorum.
28 LI. Irritam esse injustam episcoporum damnationem, et idcirco a synodo retractandam.
96 LII. Quaerendum in judicio cujus sit conversationis et fidei is qui accusat et is qui accusatur.
662 30 LIII. Caveant judices Ecclesiae ne absente eo cujus causa ventilatur, sententiam proferant; quia irrita erit; immo causam in synodo pro facto dabunt.
26 LIV. Studendum episcopo est ut dissidentes fratres, sive clericos, sive laicos, ad pacem magis quam ad judicium cohortetur.
67 LV. Seditionarios nunquam ordinandos clericos, sicut nec usurarios, nec injuriarum suarum ultores.
3 LVI. Episcopi vel presbyteri si causa visitandae Ecclesiae ad alterius Ecclesiam veniant, in gradu suo suscipiantur, et tam ad verbum faciendum quam ad oblationem consecrandam invitentur.
37 LVII. Diaconus ita se presbyteri, ut episcopi ministrum noverit.
38 LVIII. Ut diaconus praesente presbytero Eucharistiam corporis Christi populo, si necessitas cogit, jussus eroget.
39 LIX. Ut diaconus quolibet loco jubente presbytero sedeat.
41 LX. Ut diaconus tempore tantum oblationis et lectionis orario utatur.
40 LXI. Ut diaconus in conventu presbyterorum interrogatus loquatur.
663 90 LXII. Omni die exorcistae energumenis manus imponant.
91 LXIII. Pavimenta domorum Dei energumeni everrant.
92 LXIV. Energumenis in domo Dei assidentibus victus quotidianus per exorcistam opportuno tempore ministretur.
80 LXV. Omni tempore jejunii manus poenitentibus a sacerdotibus imponatur.
81 LXVI. Mortuos Ecclesiae poenitentes efferant et sepeliant.
82 LXVII. Poenitentes etiam diebus remissionis genua flectant.
102 LXVIII. Ad reatum episcopi pertinet, vel presbyteri qui paroeciae praeest, si sustentandae vitae praesentis causa, adolescentiores viduae, vel sanctimoniales clericorum familiaritatibus subjiciantur.
94 LXIX. Eorum qui pauperes opprimunt, donaria a sacerdotibus refutanda.
43 LXX. Christianum catholicum qui pro catholica fide tribulationes patitur, omni honore a sacerdotibus honorandum, etiam in quotidiani victus ministerio.
42 LXXI. Clericum inter tentationes officio suo incubantem, gradibus sublimandum.
664 50 LXXII. Clericum inter tentationes ab officio suo declinantem, vel negligentius agentem ab ipso officio retrahendum.
60 LXXIII. Clericum scurrilem et verbis turpibus jocularem ab officio retrahendum.
61 LXXIV. Clericum per creaturas jurantem acerrime objurgandum. Si perstiterit in vitio, excommunicandum.
62 LXXV. Clericum inter epulas cantantem supradictae sententiae severitate coercendum.
63 LXXVI. Clericum qui in tempore indicti jejunii absque inevitabili necessitate jejunium rumpit, minorem habendum.
64 LXXVII. Qui in Dominico die studiose jejunat, non credatur catholicus.
65 LXXVIII. Paschae solemnitatem uno die et tempore celebrandam.
51 LXXIX. Clericus quantumlibet verbo Dei eruditus artificio victum quaerat.
70 LXXX. Clericus haereticorum et schismaticorum tam convivia quam sodalitates specialiter vitet.
665 71 LXXXI. Conventicula haereticorum, non Ecclesias, sed concilia diaboli appellanda.
72 LXXXII. Cum haereticis neque orandum, neque psallendum.
89 LXXXIII. Auguriis, vel incantationibus servientem a conventu separandum; similiter et superstitionibus Judaicis vel feriis inhaerentem.
68 LXXXIV. Ex poenitentibus, quamvis bonus, clericus non ordinetur; et si per ignorantiam episcopi factus fuerit, deponatur a clero, quia se ordinationis tempore non prodidit fuisse poenitentem. Si autem sciens episcopus ordinaverit talem, etiam ipse ab episcopatus sui ordinandi duntaxat potestate privetur.
69 LXXXV. Simili sententiae subjacebit episcopus, si sciens ordinaverit clericum eum qui viduam aut repudiatam uxorem habuit, vel secundam.
95 LXXXVI. Qui oblationes defunctorum aut negant Ecclesiis, aut cum difficultate reddunt, tanquam egentium necatores excommunicentur.
36 LXXXVII. Presbyteri qui per dioeceses Ecclesias regunt, non a quibuslibet episcopis, sed a suis; nec per juniorem clericum, sed aut per seipsos, aut per illum qui sacrarium 666 tenet, ante Paschae solemnitatem chrisma petant.
66 LXXXVIII. Clericus qui episcopi circa se districtionem injustam putat, recurrat ad synodum.
29 LXXXIX. Episcopus si clerico vel laico crimen impegerit, deducatur ad probationem in synodo.
Recapitulatio ordinationis officialium Ecclesiae.
2 XC. Episcopus cum ordinatur, duo episcopi exponant et teneant Evangeliorum codicem super caput ejus; et uno super eum fundente benedictionem, reliqui omnes episcopi qui adsunt, manibus suis caput ejus tangant.
3 XCI. Presbyter cum ordinatur, episcopo benedicente et manus super caput ejus tenente, etiam omnes presbyteri qui praesentes sunt, manus suas juxta manus episcopi super caput illius teneant.
4 XCII. Diaconus cum ordinatur, solus episcopus qui eum benedicit, manus suas super caput ejus ponat: quia non ad sacerdotium, sed ad ministerium consecratur.
5 XCIII. Subdiaconus cum ordinatur, quia manus impositionem non accipit, patenam de manu episcopi accipiat vacuam, et vacuum calicem. De manu vero archidiaconi accipiat 667 urceolum cum aqua, manile, et manutergium.
6 XCIV. Acolythus cum ordinatur, ab episcopo quidem doceatur qualiter se in officio suo agere debeat: ab archidiacono accipiat cereoforaleum cum cereis, ut sciat se ad accendenda Ecclesiae luminaria mancipandum; accipiat et urceolum vacuum ad suggerendum vinum in Eucharistia sanguinis Christi.
7 XCV. Exorcista cum ordinatur, accipiat de manu episcopi libellum in quo scripti sunt exorcismi, dicente sibi episcopo: Accipe, et commenda et habeto potestatem imponendi manum super energumenos, sive baptizandos.
8 XCVI. Lector cum ordinatur, faciat de illo verbum episcopus ad plebem, indicans ejus fidem, ac vitam, atque ingenium. Post haec exspectante plebe tradat ei codicem de quo lecturus est, dicens ad eum: Accipe, et esto verbi Dei relator, habiturus, fideliter et utiliter si impleveris officium, partem cum his qui verbum Dei ministraverunt
9 XCVII. Ostiarius cum ordinatur, postquam ab archidiacono instructus fuerit, qualiter in domo Dei debeat conversari, ad suggestionem archidiaconi tradet ei episcopus claves Ecclesiae de altario dicens: Sic age quasi redditurus Deo rationem pro his rebus quae istis clavibus recluduntur.
668 10 XCVIII. Psalmista, id est cantor, potest absque scientia episcopi sola jussione presbyteri officium suscipere cantandi, dicente sibi presbytero: Vide ut quod ore cantas, corde credas; et quod credis, operibus comprobes.
11 XCIX. Sanctimonialis virgo cum ad consecrationem sui episcopo offertur, in talibus vestibus applicetur qualibus semper usura est, professioni et sanctimoniae aptis.
12 C. Viduae vel sanctimoniales quae ad ministerium baptizandarum mulierum eliguntur, tam instructae sint ad officium, ut possint aperto et sano sermone docere imperitas et rusticanas mulieres tempore quo baptizandae sunt, qualiter baptizatori ad interrogata respondeant, et qualiter accepto baptismate vivant.
13 CI. Sponsus et sponsa, cum benedicendi sunt a Sacerdote, a parentibus suis vel a paranymphis offerantur. Qui cum benedictionem acceperint, eadem nocte pro reverentia ipsius benedictionis in virginitate permaneant.
103 CII. Viduae quae stipendio Ecclesiae sustentantur, ita assiduae in Dei opere esse debent, ut et meritis et orationibus suis Ecclesiam adjuvent.
IV. 669 EPISTOLA CANONICA. Quae debeant adimplere presbyteri, diaconi seu subdiaconi. I. Primo omnium fidem catholicam omnes presbyteri, et diaconi, seu subdiaconi memoriter teneant, et [ Lege si quis] si quid hoc faciendum praetermittat, quadraginta [ Lege diebus] dierum a vino [ Lege abstineat] abstineant. Et si post abstinentiam neglexerit commendandum [ Subaudi memoriter], replicetur in eo sententia.
II. Ut nullus presbyter, diaconus, aut subdiaconus cum mulieribus habitare, aut conversari praesumat; et si inventus fuerit hoc faciens, de gradu dejiciatur. Insuper et exsilio destinatus, dies suos in poenitentia finiat. 670 III. Ut ea quae a Deo conservandis Christianis principibus amore illata sunt, vel fuerint Ecclesiis, vel titulis, nullus exinde subtrahere praesumat, ne sacratae res depopulentur. Et si quispiam praesumpserit, res quae fraudatae sunt, quadruplo restituantur. Aut si non habuerit unde ipsa loca admittant; et res ipsas [ Lege ipsae] quae fraudatae sunt, ab episcopo ipsius recolligantur, et in ipso loco unde ablatae sunt refirmentur. IV. De presbyteris qui eos ad communionem recipiunt, qui incestas nuptias contrahunt, id est, matrinam, cognatam vel socrum, aut filiastram, vel proxima agnatione conjunctam in conjugio sibi sociant, et ad eos pervenerint, admoneantur, et separentur. Qui si distulerint, communione priventur, et oblationes eorum in sacro altari non recipiantur. Et si presbyter sciens hoc neglexerit distringendum, aut amicitias temporales [ Forte attendendo] attendendum, ad communionem eum receperit sine emendatione aut poenitentia, canonicae subjaceat sententiae. 671 V. De his presbyteris qui post primam, vel secundam correptionem, seu admonitionem recipiunt idola colentes, vel insipientes homines, qui ad fontes atque ad arbores sacrilegium faciunt, nec non diem Jovis aut Veneris propter paganorum consuetudinem observant, vel cervolum, aut agniculas faciunt, hoc est, suffitores, et cornua incantant, et eos post primam aut secundam adhortationem communicaverint, aut oblationes eorum susceperint, quadraginta dierum spatio in pane et aqua sint contenti. VI. Ut nullus [ Lege nulli] sacerdotum extra jussionem episcopi sui procurationes saeculares liceat suscipere, excepta jussione pontificis sui religiosas causas, Ecclesiarum videlicet, aut clericorum, pauperum, vel viduarum, sicut sacri praecipiunt canones. Si quis contempta hac observatione in talibus causis se implicasse inveniatur, canonicae sententiae de usu praesumptionis subjaceat. VII. Ut si cui sacerdoti ex qualibet muliere denuntiatum fuerit, ut exinde suspicio malae opinionis efficiatur, nullam cum ipsa habeat conversationem neque secreto, neque praesenti. Si deinceps inventus fuerit post secundam et tertiam contestationem, ut contemptor, gradus sui periculum sustineat. VIII. Ut nulla [ Lege in nulla] ecclesia cujuslibet dioeceseos, ubi baptismum fit, presbyter absque diacono esse reperiatur. Unde omnis presbyter non habens diaconum eligat sibi personam, 672 et plebi suae innotescat. Tunc ad pontificem suum consignans deducat, cujus vitam probatam habeat, et diaconus consecretur. Quod si distulerit presbyter dicens, eo quod non habeat, talem clericum; episcopus suus provideat ei ex Ecclesia sua, aut unde voluerit, bonam personam. Tantum est, ut sine diacono non sit. Constituimus [ Lege etiam ut] enim diaconus in uno cubiculo cum presbytero suo maneat, deferens ei honorem, ut dignum est: ante quorum lecta clerici simul manere simili modo, ut semper absque suspicione sint, et Deus propitietur. Non existente presbytero intra domum, si ubicunque abierit, diaconus post ejus egressum locum ejus obtineat ad suscipiendum vel ordinandum quod utilitas domui est; ita demum ut non presbytero suo superbiat. Nam si hoc attentaverit, ab episcopo suo de contemptu superbiae judicetur. Et de accessu ecclesiae, quod supra altare ponitur, seu undecunque accedere potest, sub amborum sigillo sit; et non unus sine alterius notitia expendere, ubi necessarium fuerit, praesumat. IX. Ut nullus presbyterorum, diaconus, vel clericus in dioecesi constitutus praedia Ecclesiae, hoc est terras, potestatem habeat venundare, sed nec cuiquam parentum suorum donare. Et qui hoc egerit, sub omni celeritate reddito pretio, ad loca sacra ad quae competunt revertantur. Si autem hac observatione contempta aliquis hoc praesumpserit, res proprias in ipsa Ecclesia relinquat, et ipse foras ejiciatur, eo quod divina congruat ratione ut qui Ecclesias accipiunt, ad regendum, non ad dispergendum accipiant. Simili modo nullam habeat potestatem quolibet modo ad alienandum, neque infiduciandum, neque venundandum; sed nec sine voluntate 673 pontificis sui vicarios dandum, aut liberos dimittendum. Qui hoc praesumpserit, ut superius censuimus, si habet proprietatem suam, aliud tantum restituat. Si non habuerit, exspoliatus omnibus, foras ejiciatur. Ipsae tamen res ad Ecclesiam cujus res sunt revertantur. X. Ad nos perlatum est quod quidam conjugati habentes titulos, in quibus deserviant, de sacris vestibus mulierum vel filiarum suarum ornamenta faciant, et proprietario jure sibi defendant. Quod Christianis hominibus nec loqui convenit, ut res sacratas et quae in sacrata loca offeruntur, mulierum suarum, vel filiis, aut parentum: et si hoc probatum fuerit, superiore feriatur sententia. XI. Omnes presbyteri, diaconi, subdiaconi, vel cunctus clerus, qui sub episcopo esse noscuntur, si causas habuerint, et minime potuerint inter se deliberare, tunc ad pontificem suum conveniant [ Supple ad, ac mox dele per] causam suam dicendam. Nam per nulla saecularia judicia adire praesumant. Et qui hanc praeceptionem contempti fuerint, superioribus poenis subjaceant; ita ut in poenitentiam sint abstinentes a vini potione, vel esu carnium, donec ad metropolitanum suum accedant. V. 674 PRAECEPTA SANCTI PETRI. De sacramentis conservandis.
CLEMENS JACOBO charissimo.
Quoniam, sicut a beato Petro apostolo accepimus, omnium apostolorum Patre, qui claves regni coelestis accepit, qualiter tenere debemus de sacramentis quae geruntur in sanctis, te ex ordine nos decet instruere. Tribus enim gradibus commissa sunt sacramenta divinorum secretorum, id est presbytero, diacono et ministro, qui cum timore et tremore clericorum reliquias sacramentorum corporis Dominici custodire debent, ne qua putredo in sacrario inveniatur; ne cum negligenter agitur, portioni corporis Domini gravis inferatur injuria. Communio enim corporis Domini nostri Jesu Christi, si negligenter erogetur, et presbyter minora non curet admonere officia, gravi anathemate et digna humiliationis plaga feriatur. Certe tamen in altario holocausta offerantur quanta populo sufficere debeant. Quod si remanserint, in crastina non reserventur, sed cum timore et tremore clericorum diligentia consumantur. Qui autem residua corporis Domini quae in sacrario relicta sunt, consumunt, non statim ad communes accipiendos cibos conveniant, ne putent sanctae portioni commisceri cibum, qui per aqualiculos digestus, in secessum funditur. Si ergo mane Dominica portio editur, usque ad sextam jejunent ministri qui eam consumpserunt. Et si tertia vel quarta hora acceperint, jejunent usque ad vesperam. Sic secreta sanctificatione aeterna custodienda sunt sacramenta.
De vasis sane sacris ita gerendum est. Altaris palla, canthara, candelabrum, et velum, si fuerint vetustate consumpta, incendio dentur: quoniam non licet ea quae in sanctuario fuerint male tractari, sed incendio universa tradantur. Cineres quoque 675 eorum in baptisterio inferantur, ubi nullus transitum habeat, aut in pariete, aut in fossis pavimentorum jactentur, ne introeuntium pedibus inquinentur. Nemo per ignorantiam clericus palla mortuum credat obvolvendum, aut diaconus scapulas operire velit, quae fuit in altari, aut certe quae data est in mensam Domini. Qui haec fecerit, vel leviter quasi nihil et negligenter habuerit ministeria, diaconus triennio sexque mensibus a Dominico alienus erit altari, gravi percussus anathemate. Quod si clericum presbyter non admonuerit, decem annis et quinque mensibus excommunicatus sit, propterea quod de Dominicis sacramentis subjecta sibi non admonuerit ministeria; et postea cum gravi humilitate matri reconcilietur Ecclesiae. Pallas vero et vela quae in sanctuarii sordidata fuerint ministerio, diaconi cum humilibus ministris intra sacrarium lavent, non ejicientes foras a sacrario velamina Dominicae mensae, ne forte pulvis Dominici corporis male decidat a sindone foris abluta, et erit haec operanti peccatum. Idcirco intra sacrarium ministris praecipimus haec sancta cum diligentia custodire. Sane pelvis nova comparetur, et praeter hoc nihil aliud tangat. Sed nec ipsa pelvis velis apponatur lavandis, nisi quae ad Dominici altaris cultum pertinent. Pallae in alia pelve laventur, et in alia vela januarum. Etiam cura sit ostiariis ex admonitione majorum, ne quis negligens, aut ignarus ad velum januae domus Domini manus incondite tergat; sed statim coercitus discat omnis homo quia velum atrii domus Domini sanctum est. Praecipimus etiam ne unquam extero, sive laico de fragmentis oblationum Domini ponatur ad mensam. Unde scis tu, qui passim sacrarii panes indignis impendis, unde nosti, si a mulieribus mundi sunt hi quibus impendis? Hinc et David ab Abimelech sacerdote interrogatus, cum panes sibi ad comedendum posceret, si mundus esset a muliere, cum se mundum ante triduum profiteretur, panes propositionis manducavit.
Ad Dominica autem mysteria tales eligantur, qui ante ordinationem conjuges suas noverint. Quod si post ordinationem ministro altaris contigerit proprium invadere cubile uxoris, sacrarii non intret limina, nec sacrificii portitor [ Num. leg. partitor?] fiat, nec altare contingat, nec ab offerentibus holocausti 676 oblationem suscipiat, nec ad Dominici corporis portionem accedat. Aquam sacerdotum porrigat manibus, ostia forinsecus claudat, minora gerat officia, urcium sane ad altare suggerat. Si forte quispiam presbyter sive diaconus sacrarii sindonem vel velum subtracta vendiderit, Judae similis aestimabitur Scariotis. Qui propter cupiditatem fecerit hoc opus, noverit se supradicti Judae suscepturum poenam. Clericus vero solus ad feminae tabernaculum non accedat, nec properet sine majoris natu principis jussione. Nec presbyter solus cum sola adjungatur, sed duobus adductis testibus visitet infirmam. Nemo tamen cum extranea habitet femina, nisi proxima, aut soror fuerit. Et hoc cum magna sollicitudine fiat. Non ignoramus malitias Satanae. Universa haec cum mansuetudine ecclesiastica complenda sunt ministeria. Negotium enim Dei non decet negligenter expleri. Iterum atque iterum de fragmentis Dominici corporis demandamus. Calicem vero ad perferendum sanguinem Domini praeparatum cum tota munditia ministerii minister praeparet, ne non bene lotus calix diacono peccatum fiat offerenti. Ita cum omni honestate cuncta quae supra exposuimus, oportet impleri. Tales ad ministerium eligantur clerici, qui digne possint Dominica sacramenta tractare. Melius est enim Domini sacerdoti paucos habere ministros qui possint digne opus Dei exercere, quam multos inutiles qui onus grave ordinatori adducant. His ergo bene parete sententiis. Ne quis hoc praeceptum minime credat implere: ne in judicio Dei ignis aeterni tormenta inveniat qui ecclesiastici operis sacramenta neglexerit. Haec igitur, frater Jacobe, de ore S. Petri jubentis audivi. A principio epistolae usque in hunc locum de sacramentis deligavit bene tuendis: ubi non murium stercora inter fragmenta Dominicae portionis appareant, nec putrida per negligentiam clericorum remaneant, et convenientes, qui accipere sibi medicinam desiderant, putrida cum viderint, magis cum ridiculo et fastidio videantur accipere, et in peccatum magis decidant per negligentiam clericorum. Si quis haec praecepta integre non custodierit, sit anathema usque ad adventum Domini nostri Jesu Christi. Haec praecepta a S. Petro apostolo accepi, et tibi, charissime frater, insinuare curavi, ut servari omnia 677 praecipias sine macula. Si quis autem audierit te, utilis erit minister Jesu Christi. Qui autem non audierit te, imo loquentem Dominum per te, ipse sibi damnationem acquiret.
VI. GLYCERII IMPERATORIS EDICTUM CONTRA ORDINATIONES SIMONIACAS.( Nunc erutum e collectione canonum quae continetur in ms. Vat. Reginae 1997. ) Incipit exemplum sacri edicti GLYCERII imperatoris datum ad HIMELCONEM V. C. praefectum praetorio Italiae.
Supernae majestatis admonitu nostri ortu imperii nihil prius debuit ordinari quam ut Christianae religionis sacrosancta mysteria reverentia majore colerentur: quia ambigi non oportet Deum universitatis auctorem tanto magis fovere mortalia, quanto purior cultus per innocentiam sacerdotum divina suspexerit. Jamdudum etenim adolescentibus vitiis clericorum, adhuc in privatae vitae conversatione degentes probavimus, episcopatus pro parte maxima non impetrari meritis, sed pretiis comparari: quod indecora cupiditas in usum redacta, quasi licitum fecerat jam videri. Ademptum est studium bonae conscientiae, fecitque id, quod de Deo sperare debuit, ad pecuniam et exactionem vocare. Hinc natum est ut antistitum reverentia magis potestas saeculi putaretur, et tyrannopolitas esse se malint qui vocabantur antistites; ac religione neglecta, sub hominum patrociniis constituti, publica magis quam divina curarent, hoc ipso perpetuitatis privilegio delictorum suorum impunitate gaudentes, Ecclesiarumque opes, quas mali propositi dedecora protegentes, pauperum dicunt esse divititas, studio veluti cujusdam administrationis auferrent, aliis in praesenti dando praemia, nonnullis se chyrographis obligando, vendendoque in quaestum debitoris quod oportebat egentibus prorogari. Unde factum credimus ut offensa Divinitas, quod tot malis probamus experti, favorem suae majestatis averteret, et Romanam gentem tantis quae transacta sunt infortuniis fatigaret. Quo enim ore, quave impudentia ab eo mundi totius supplicatur auctori, qui ad oblationem sacrificii non judicio sacrosanctae Trinitatis eligitur, sed hominis favore 678 provehitur? Aut quid hujusmodi episcopi non putent esse venale, qui sancta mysteria subjecere commerciis?
Qua rerum ratione permoti hac mansura in aevum lege sancimus, ut quisque ad episcopatum personarum auxilio suffragante pervenerit, saeculariter possideat quod saeculariter fuerit consecutus; id est ut finitis unius anni metis, noverit episcopatu se esse privandum. Ejusdem sane anni quo sacerdos vocatur, comes nostri patrimonii ecclesiasticae substantiae moderetur expensas. Is quoque qui talem consecraverit, aut quidquam pecuniarum ab eo qui est consecrandus, datum cuilibet promissumve cognoverit, aut callide dissimulandum esse crediderit in eo quem intelligit, non per puram conscientiam, sed per turpe pretium ad hoc pervenire voluisse, pari de sacerdotio forte dejectus, similem poenam temerariae consecrationis exsolvat: arguendi hoc latens facinus non solum his qui in Ecclesia constituti sunt, verum etiam quibuscunque nostrae religionis hominibus facultate permissa, scituris omnibus, qui objecta potuerint edocere, praemium se pro nostro arbitrio sanctae accusationis habituros. Cives quoque uniuscujusque urbis, quos ad acclamationes ambientium non personae dignitas, quae petenda est, sed venalitas ponenda sollicitat, sciant se patriae, cui tam male consulunt, habitatione pellendos, ac tantum de suis facultatibus eruendum, fiscoque nostro esse promissum.
Facescat igitur ab Ecclesiis foeda pariter ac profana licitatio: internuntii turpis pretii conquiescant. Coelestia nefas est in auctione constitui. Sacerdotii magnum, ut dictum est, opus non pecuniis, sed meritis ambiatur; et secundum priscorum regulam sacerdotum quantitas poscentium et qualitas ponderetur, vita inspiciatur electi. Nimis enim detestabile est, ut quilibet ad episcopatus apicem illicita corruptione venturus, Ecclesiae facultates, quarum dispensator magis debet esse quam dominus, prius pene quam adipiscatur exhauriat. Quibus nostrae serenitatis [ Supple apicibus] et pravorum mentes putamus comprimi, et ad majora studia virtutum bonas conscientias incitari. Illud quoque de justitia omnipotentis Dei ac pietate dubitare non possumus, facilius nos divinis auxiliis protegendos, cui per innocentes et probatos episcopos omnipotentiae juvamina postulemus, Himelco parens charissime atque amantissime. Unde illustris et praecelsa magnificentia tua hanc serenitatis nostrae legem, quae et sacerdotes sacrosanctae religionis corrigit et ministros, propositi a te edicti programmate per omne nostri 679 corpus vulgabit imperii. Et manu divina: Vale, Himelco parens charissime atque amantissime.
Datum vid. Mart. Ravennae, domno Leone perpetuo Augusto V [ Supple consule]. Explicit.
FELIX HIMELCO P. P. DIOSCORUS, AURELIANUS, PROTADIUS VV. CC. PP. DD.
Quemadmodum domnus noster invictissimus princeps Glycerius pro beatitudine saeculi melioris et suorum correctione mortalium, ne quid in supernae majestatis deinceps ex sacerdotali ordinatione tentaretur injuriam, ac bonae conscientiae meritum nummarii fieret causa suffragii, edictalibus inhibendum crediderit constitutis, sermonis regii in autelatis praefulget oraculis, scilicet ut quae divina sunt, mundanis suffragiis non juventur, quatenus licitatione submota sublatisque piaculis delictorum, sacerdotales infulas optimae conscientiae norma possideat, ne quae religiosis 680 erogationibus, ad conciliandam videlicet divinae clementiae majestatem proficere debuissent, ad instar saecularium administrationum in patrociniorum acquisitionibus funderentur: quod profecto ad alimoniam pauperum mens devota supernae majestati, et non avara contulerat. Neque enim quispiam profanae intentionis existeret, qui mente sacrilega abhorrere tam religiosa debeat constituta sacerdos, nisi qui de suae pollicitationis conscientia voluerit confiteri. Ut enim haec quae decreta sunt praedicabilibus moribus placitura confidimus, ita deteriores mentes ex his quae salubriter definita sunt non dubitamus offendi. Proinde hoc edictali programmate universitatem duximus commonendam, ut ab illicitis deinceps se ambitionibus suffragiisque submoveant, ne necesse sit cum obligatione propriae conscientiae, quam divinae majestati interest semper obnoxiam detineri, juxta sacratissima constituta poenam proprii subire peccati.
Datum III kal. Maii, Romae. Explicit.