Migne Patrologia Latina Tomus 115
Epistola ad Hincmarum et Pardulum
Epistola ad Hincmarum et Pardulum (Prudentius Trecensis), J. P. Migne 115.1009B
PRAEFATIO AUCTORIS.
115.0971D| Dominis praedicabilibus, doctrina et sanctitate 115.0972C| praestantibus, honorabiliter nominandis, HINCMARO 115.0972D| et PARDULO pontificibus, PRUDENTIUS, Beatitudinis 115.0973A| Vestrae amator cultorque fidissimus, aeternam in Domino salutem.
Optaveram quidem, mi Patres admodum venerandi, fratresque in Deo et Domino nostro Jesu Christo plurimum diligendi, de propositis quaestionibus secreto amicabilique vobiscum tractare colloquio; et quidquid supernae gratiae dono sanius salubriusque videri posset, remota penitus vincendi pervicacia, propulsaque sua cuique studia tuendi libidine, diligenter exquirere. Verum obliquatis in diversa rebus, adeo aversus resilii, ut ne voluntatem meam saltem exponendi facultas suppeteret. Unde quoniam colloquendi libertas tantopere denegata est, coactus sum eo sincerissimae charitatis affectu, quem vestrae unanimitati peculiariter debeo, litterariam, 115.0973B| quantulacunque est, operam exhibere et quid votis conceperim, scriptis edicere.
CAPUT PRIMUM. Encomium S. Augustini, et ejus doctrinam quanti fecerint pontifices Romani.
Hoc primum praecipueque vestram sinceritatem monens et postulans, ut doctrinam beatissimi Patris Augustini, omnium absque ulla dubietate undecunque doctissimi, sanctarum Scripturarum auctoritati in omnibus concordissimam (quippe nullus doctorum abstrusa earum scrupulosius rimatus, diligentius exquisierit, verius invenerit, veracius protulerit, luculentius enodaverit, fidelius tenuerit, robustius defenderit, effusius disseminaverit), vestri 115.0973C| pontificatus tempore, commento quolibet impugnari non permittatis; quando tanto coelestis gratiae munere donata exsistit, ut nullo cujusquam conamine ullatenus evelli possit: cum eam et Apostolicae sedis sublimitas, et totius Ecclesiae catholicae unitas auctoritate concordissima approbarint ac roborarint; adeo ut nullus ei singulariter, verum universitati Ecclesiae catholicae cum ea et in ea queat obniti.
Si enim adversam fidei orthodoxae in quoquam conspiceret, nequaquam eam Romanae Ecclesiae antistes venerabilis Innocentius cum totius orbis episcopis suscepisset; neque praedictum Patrem memorabilem suarum epistolarum communiter privatimque officiis affecisset. Neque successor ejus 115.0974A| Zosimus eodem tramite cucurrisset. Neque Bonifacius, ejusdem apostolicae sedis praesul, epistolas Pelagianorum sibi delatas ei ad respondendum misisset; aut responsionem ejus, quatuor libris editam, probabiliter atque honorabiliter suscepisset. Coelestinus quoque, memoratae urbis episcopus, quid contra Gallorum insaniam, super eo ejusque doctrina senserit, ex auctoritate apostolica, Decretorum scita declarant, quae ita se habent: Nec tamen mirari possumus si haec erga viventes hi nunc tentare audent, qui nituntur etiam quiescentium fratrum memoriam dissipare. Augustinum sanctae recordationis virum, pro vita sua, atque meritis in nostra communione semper habuimus, nec unquam hoc sinistrae suspicionis saltem rumor aspersit. Quem tantae scientiae olim fuisse meminimus, ut inter magistros 115.0974B| optimos etiam a meis decessoribus haberetur. Bene ergo de eo omnes in commune senserunt, utpote qui ubique cunctis et amori fuerit et honori. Nec minus Leo papa beatissimus super ejus aestimatione sensisse credendus est, qui Eutychetis damnans vesaniam, cum fidem orthodoxam collectis catholicorum doctorum sententiis astrueret, B. Augustini sententias interponere non ambegit. Quantus etiam beatissimo papae Gregorio fuerit, indicat ejus epistola quam ad Innocentium episcopum misit, in qua haec ejus verba sunt: Quod vero in Expositione sancti Job transmitti codicem voluistis, vestro omnino studio congaudemus, quando illi rei Eminentiam Vestram studere conspicimus, quae nec totos foris vos exire 115.0974C| permittat, et ad cor iterum saecularibus curis dispersos recolligat. Sed si delicioso cupitis pabulo saginari, beati Augustini patriotae vestri opuscula legite, et ad comparationem siliginis illius nostrum furfurem non quaeratis.
CAPUT II. Sancti Augustini doctrinam Fulgentius et Prosper defenderunt.
Sane S. Fulgentius, mirabilis doctrinae episcopus, Monimo super perditorum interitu de Praedestinatione ex B. Augustini verbis sciscitanti, nequaquam librum responsionis in defensionem sententiae tanti Patris ederet, si eum catholicae fidei contraria sensisse vel certe scripsisse cognosceret. Quamvis nonnulli 115.0975A| Gallorum (sicut quidam de eis ait, quod eorum sint semper repentina consilia) nequaquam Praedestinationem perditorum reprehenderint, sed sanctorum praedestinationi novo concludio derogare maluerint. Quorum insanae praesumptioni memorabilis idem Augustinus doctor eximius, petentibus Prospero et Hilario, orthodoxe respondens, duos libros, alterum de Praedestinatione sanctorum, alterum de Bono perseverantiae, plenissime fidelissimeque confecit; in quibus perpauca de praedestinatis ad interitum, quamplura vero de praedestinatis ad gloriam verissime disseruit. Cujus dictorum scriptorumque salubrium Prosper, Gallicae provinciae doctor praecipuus, sequax per omnia atque defensor, memorabili Patre ad coelestia indubitabiliter transmigrato, 115.0975B| ita suis, id est Gallis, furentibus catholica responsione obviavit, ut et doctrinam illius orthodoxam procul dubio assereret, et eum nihil contra veritatis regulam ullatenus vel sensisse vel scripsisse astrueret. Quam videlicet S. Prosperi responsionem propositis quaestionibus sufficere crederem, nisi quorumdam aliter opinantium pervicacia ad alia devocaret. Nam tunc omnis quaestio adversum sanctorum praedestinationem quibusdam confictis adinventionibus agebatur, quibus a venerandae memoriae Patribus satis abundeque responsum est, nunc in diversum nitentibus studiis, praedestinatio perditorum a quibusdam funditus abrogatur. Quasi vero aut incomprehensibilis perindeque irreprehensibilis justitia omnipotentis judicis evacuari queat, 115.0975C| aut id sanctarum Scripturarum auctoritate stipulari nequeat; cum pie diligenterque legentibus, etsi non verbo eodem, aliis tamen tam vocabulis, quam sententiis itidem significantibus, minime taceatur, quemadmodum, Christo propitio, sequentia patentissime demonstrabunt. Adeone desipimus, ut putemus B. Hieronymum, utriusque Testamenti fidelissimum doctissimumque interpretem, eidem Patri, si qua deviare cognosceret, parcere potuisse; praesertim cum eum in quadam epistolarum suarum redarguerit, e vestigioque correctum susceperit, ac deinceps multis laudibus persaepe extulerit, amorique semper et honori habuerit? Quibus constitutis, tandem quod coepimus, propitiante Domino, exsequamur.
CAPUT III. Ingressu in disputationem tres proponit quaestiones: De praedestinatione reproborum; de Christo pro solis electis mortuo; de Dei voluntate non omnes homines vocandi et salvandi.
Sequentes igitur saluberrimam tanti Patris doctrinam, dicimus, ut caetera omittamus, Deum summe atque incommutabiliter bonum et justum hominem, sola bonitatis suae abundantia de terrae limo conditum, anima rationali donatum, libertate quoque arbitrii decentissime decorasse, ut eo bene et liberaliter cum adjutrice Conditoris gratia utens, non mori posset; contumaciter vero perperamque abutens, justissime addictus mori posset arbitrio. Quo miserrime intumescens, qui prius gratuitam bonitatem liberalitatemque 115.0976A| senserat, mox aequitatem justissimam, rectissime plexus, expertus est; damnataque ob culpam inobedientiae in primis propagatoribus totius humani generis massa, et praescivit, et praedestinavit, id est praeordinavit ejus omnipotentia quos per gratiam et sanguinem proprii Filii sui, Dei et Domini nostri Jesu Christi, ab eadem perditionis massa misericorditer secretos ad vitam, gloriam regnumque reduceret sempiternum; et praescivit, et praedestinavit, id est praeordinavit, ut quoscunque gratia et sanguis ejusdem proprii Filii ejus, Dei et Domini nostri Jesu Christi, ex memorata miserabili massa non secerneret, justissime poenis afficeret sempiternis. Praedestinavit, inquam, id est praeordinavit, non ut peccarent, sed ut propter peccatum poenis perpetuis interirent; praedestinavit, 115.0976B| id est praeordinavit, non ad culpam, sed ad poenam; non ut malum quoddam vellet sive admitteret, sed ut propter malum, quod volens faceret, eum poena sempiterna juste damnaret.
Quos autem sanguis proprii Filii ejus, Dei et Domini nostri Jesu Christi, misericorditer liberarit, utrumne pro omnibus quibuscunque hominibus, an pro quibusdam, id est praedestinatione electis, electione indebita praedestinatis, fusus fuerit? Ipsa omnipotentissima Veritas, quae eum in unitatem suae personae misericorditer suscepit, et fudit, consulta nos doceat. Cum enim (quemadmodum sancti evangelistae, veracissimi videlicet dictorum ipsius factorumque stipulatores atque scriptores, testantur) inter coenandum mysteria suae, quam voluntate subiit, 115.0976C| mortis prorsus indebitae, nostraeque redemptionis ediceret pro quibus pateretur intimavit. Dicit enim Matthaeus: Et accipiens calicem, gratias egit et dedit illis dicens: Bibite ex hoc omnes: hic est enim sanguis meus Novi Testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum (Matth. XXVI). Marcus autem: Et accepto calice gratias agens dedit eis, et biberunt ex illo omnes, et ait illis: Hic est sanguis meus Novi Testamenti, qui pro multis effundetur (Marc. XIV). Lucas vero: Et accepto pane gratias egit, et fregit, et dedit eis dicens: Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur, hoc facite in meam commemorationem. Similiter et calicem postquam coenavit dicens, Hic est calix Novum Testamentum in sanguine meo, qui pro vobis effundetur (Luc. XXII). His incorruptibilis Veritatis 115.0976D| sermonibus, quantum mea fert pusillitas, omnes ambages et controversiae defectiscunt, qui tanta claritate prolati resplendent, ut si quis secus intelligere contraque asserere moliatur, ipsius ineffugibili, ut ita dixerim, perspicuitate frustretur. Ecce enim Veritas, non pro omnibus, sed pro multis; non pro aliis, sed pro vobis dicit.
Et quisquam tantae majestati ogganniens aliter quocunque modo mutire praesumit, quam praedicator egregius doctor gentium, in fide et veritate immutabiliter sequens; de ipso clamat: Qui vult omnes homines salvos fieri, et agnitionem veritatis venire (I Tim. II); quos enim Veritas multos, hos praedicator 115.0977A| Veritatis omnes nuncupat; quos etiam eadem Veritas paucos et electos appellat. Siquidem quonam modo omnium vocabulo multi vel pauci intelligendi sint, nullatenus ariditatis meae rivulo imbuendi estis, quippe qui omnia efficaciter percepistis. Verum memorabilis Augustinus, ut optime recolitis, omnes Deum velle fieri salvos dicit; sed quoscunque salvat; vel omnes ex omni genere hominum, vel omnes velle fieri salvos, quia nos facit velle fieri omnes homines salvos: alioquin, si generaliter et non specialiter omnes intelligendi sunt, ubi est illa omnipotentia qua omnia quaecunque voluit in coelo et in terra, prorsus non quaedam sed omnia generaliter fecit? (Ps. CXXXIV.) De quo verissime canitur: Omnia quaecunque voluit Dominus, fecit in coelo et in terra, in mari, 115.0977B| et in omnibus abyssis, et cui dicitur: In voluntate, vel ditione tua, Domine, cuncta sunt posita; et non est qui tuae possit resistere voluntati (Esther XIII). Et ubi erit quod jugiter diurnis nocturnisque confessionibus nos credere in Deum Patrem omnipotentem fidelissime dicimus? Si aliqua vult, et non facit, quod absit ab omnium salvandorum cordibus, impotentiae arguitur qui omnipotens praedicatur: quod quantae sit imprudentiae vestra prudentia viderit.
CAPUT IV. Tertia maxime propositio Scripturae sanctae auctoritatibus probatur.
Perpensis igitur diligentius sanctarum Scripturam paginis, considerate quid B. Job dicat: Et anima ejus quodcunque voluit hoc fecit. Quid est quod 115.0977C| Moyses in cantico Deuteronomii canit: Constituit terminos populorum juxta numerum filiorum Israel, vel angelorum Dei; pars autem Domini populus ejus; Jacob funiculus haereditatis ejus (Deut. XXXII). Et in libro Esther, qui duas sortes esse praecepit, unam populi Dei, alteram cunctarum gentium (Esther III). Et Salomon: Considera omnia opera Dei, quod nemo possit salvare quem ille perdiderit, sive, despexerit (Eccli. VII). Et in Psalmo: Qui annuntiat verbum suum Jacob, justitias et judicia sua Israel: non fecit taliter omni nationi, et judicia sua non manifestavit eis (Ps. CXLIX). Et iterum: Non miserearis omnibus qui operantur iniquitatem (Ps. LVIII). Et in libro Ecclesiastico: In duobus contristatum est cor meum, et in tertio iracundia mihi advenit. Vir bellator deficiens 115.0977D| per inopiam et vir sensatur, contemptus; et qui transgreditur a justitia ad peccatum, Deus paravit eum ad rhomphaeam (Eccli. XXVI). In eodem: Et omnes homines de solo, et ex terra unde creatus est Adam: in multitudine disciplinae Domini separavit eos, et immutavit vias eorum; ex ipsis benedixit et exaltavit; ex his sanctificavit, et ad se applicavit; ex ipsis maledixit et humiliavit, et convertit illos ad separationem ipsorum; quasi lutum figuli in manu ipsius plasmare illud et disponere, omnes viae ejus secundum dispositionem ejus. Sic homo in manu illius qui se fecit, reddet illi secundum judicium suum (Eccli. XXXIII). 115.0978A| Et in Job: Cum se moverit ad quaerendum panem, novit quod paratus sit in manu ejus tenebrarum dies (Job. XV). Et Isaias: Parata est enim ab heri Topheth, parata et dilatata (Isa. XXX). In eodem: Ubi vermis eorum non morietur, et ignis non exstinguetur (Isa. LXVI): Domino verbis eisdem in Evangelio secundum Marcum idem approbante (Marc. IX).
Perpendite, obsecro, quare uni det Deus gratiam, alteri non det. Quare post tot millia annorum pro redemptione humani generis Salvator venerit; et excepta gente Judaeorum per tanta spatia temporum totus mundus sine gratia Dei in errore remanserit. Quare solum Abraham, et non totum mundum, ad misericordiae suae notitiam vocaverit. Cur in solo vellere populi Judaeorum tot annorum millibus ros 115.0978B| divinae gratiae manserit, et area totius orbis irrigari per Dei misericordiam non meruerit. Vel cur postea solum vellus, Judaicus videlicet populus, a Dei gratia aruerit, et gentium omnium aream ros divinae misericordiae perfuderit Et cum Dominus Salvator noster in Evangelio dixerit: Quia si in Tyro et Sidone, ac Sodomis factae fuissent virtutes quae factae sunt in Chorozain, Bethsaida, et Capharnaum, olim in cilicio et cinere poenitentiam egissent (Matth. XI, Luc. X). Quare ibi fecerit virtutes, ubi non solum ei non crederetur, verum etiam pateretur; et ibi non fecerit, ubi erant poenitentiam acturi et credituri? Et quod ipse iterum dicit: Non omnes capiunt verbum, sed quibus datum est (Matth. XIX); Qui habet aures audiendi, audiat (Matth. XIII). Et iterum: Vobis 115.0978C| datum est nosse mysterium regni Dei, caeteris autem in parabolis, ut non videntes videant, et qui vident caeci fiant (Luc. VIII). Et: Non poterant credere, quia dixit Isaias: Excaeca cor populi hujus, et aures ejus aggrava, ne forte videant oculis, et corde intelligant, et convertantur, et sanem eos (Isa. VI). Et item: Non pro mundo rogo, sed pro his quos dedisti mihi (Joan. XVII). Et: Nemo potest venire ad me nisi Pater, qui misit me, traxerit eum (Joan. VI). Et: Nemo potest venire ad me, nisi datum fuerit ei a Patre meo (Ibid.). Et: Nemo venit ad Patrem, nisi per me (Joan. XIV). Et: Nemo novit Patrem, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare (Matth. XI). Et: Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis (Luc. X). 115.0978D| Et duorum se sequi volentium, alterum admiserit, alterum respuerit. Et: Sicut Pater suscitat mortuos et vivificat, sic et Filius quos vult vivificat (Joan. V). Si igitur omnes homines vult salvos fieri, cur non omnes vivificat, qui quos vult vivificat? Quare Spiritus sanctus ubi vult spirat (Ibid.), non in omnibus? et quare non omnibus, sed singulis dividit prout vult (I Cor. XII)?
Et quod in Actibus apostolorum legitur quia in praeteritis generationibus dimiserit gentes omnes ingredi vias suas, unamque tantum Judaeorum gentem elegerit (Act. XIV). Et quod praedicantibus Apostolis 115.0979A| illi tantummodo crediderunt, qui praeordinati erant ad vitam aeternam (Act. XIII). Et quod volentes Paulum et Barnabam praedicare in Asia, prohibuit eos Spiritus Jesu (Act. XVI). Et quod docente Paulo, Lydiae purpurariae, non caeteris audientibus, Deus cor aperuit, ut crederet his quae dicebantur a Paulo (Ibid.). Et quod apostolus Paulus reliquias per electionem gratiae salvas factas praedicat. Et, quia Deus cujus vult miseretur, et quem vult indurat (Rom. IX). Et quod ipse tantis profunditatibus tremefactus exclamat, etiam ut cum ipso clamare non erubescatis: O homo, tu quis es qui respondeas Deo? Nunquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quare me sic fecisti? An non habet figulus luti potestatem ex eadem massa aliud vas facere in honorem, aliud in contumeliam? 115.0979B| (Ibid.) Et illud: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! etc. (Rom. XI.) Adverte, quaeso, quis sit populus, de quo in Evangelio dicitur: Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum (Matth. I). Et in psalmo: Redemptionem misit populo suo (Psal. CX). Et rursum: Dicant qui redempti sunt a Domino, quis redemit de manu inimici, de regionibus congregavit eos (Psal. CVI). Et: Salvos nos fac, Domine Deus noster, et congrega nos de nationibus (Ps. CV). Si igitur omnia quaecunque voluit fecit, et omnes homines vult salvos fieri, ergo quod non fecit noluit, et quos non salvat, salvare non vult; occultissimo quidem, altissimo, incomprehensibili invituperabilique judicio, sed prorsus justissimo.
CAPUT V. Incipit collectio ex Patribus, qua prima propositio de gemina praedestinatione probatur.
Quibus studiose ac diligenter animadversis, tandem catholicorum doctorum qualiter eis consentiant, sententias subjungamus: non omnium quae praemissa sunt expositiones, sed quemadmodum eorum sensa his vel verbis vel sensibus congruant, continentes.
Innocentii papae, in epistola directa ad Laurentium episcopum, cap. 49 (Epist. XII): Sed ne ulterius debacchandi habeant facultatem, et animas simplicium et rusticanorum in gehennam, cui destinati sunt, trahant.
Ambrosii in expositione Epistolae Pauli apostoli ad Rom. (in C. IX ad Rom.): Unum elegit praescientia 115.0979D| et alterum sprevit. Et in illo quem elegit, propositum Dei manet: quia aliud non potest evenire quam quod scivit et proposuit in illo, ut salute dignus sit. Et in illo quem sprevit, simili modo manet propositum quod proposuit de illo, quia indignus erit. Hoc quasi praescius, non personarum acceptor: nam neminem damnat antequam peccet, et nullum coronat antequam vincat. Hoc pertinet ad causam Judaeorum, qui sibi praerogativam defendunt, quod filii sint Abrahae. Apostolus autem consolatur se, ut quia dixerat dolorem habere se cordis continuum causa incredulitatis eorum, quorum adoptio erat filiorum, et legis constitutio, et ex quibus Christus Salvator, sicut et ipse ait: quia salus ex Judaeis est 115.0980A| (Joan. IV), tractata lege, invenit quia non omnes qui in Israel sunt, credituri sunt; neque quia dicuntur filii Abrahae, omnes Abrahae filios dicendos, sicut supra memoravi. Minuit ergo dolorem suum, inveniens olim praedictum quod non omnes essent credituri, ut his solis doleat qui per invidiam in incredulitate laborant. Possunt tamen credere, quod ex subjectis aperit. Incredulis tamen praedictis non valde dolendum est, quia non sunt praedestinati ad vitam; praescientia enim Dei olim hos non salvandos decrevit.
Item in eodem (Ibid.): Praescientia vero est qua definitum habet qualis uniuscujusque futura voluntas erit, in qua mansurus est, per quam aut damnetur aut coronetur. Denique quos scit in bono mansuros, 115.0980B| frequenter ante sunt mali; et quos malos scit permansuros, aliquoties prius sunt boni. Unde cesset querela, quia Deus acceptor personarum non est (Act. X). Nam Saul et Judas Iscariotes antea fuerunt boni, dicente Scriptura de Saul: Erat vir bonus et non erat illo melior in filiis Israel (I Reg. IX). Et de Juda Iscariote dicit Petrus apostolus: Qui sortitus est sortem ministerii hujus (Act. I), id est apostolatus. Quomodo igitur ministerium salutare sortiretur, nisi esset bonus? In sorte enim Dei judicium fuit, dignum illum fuisse tempore quo electus est.
Item in eadem: Manifestum est vasa aliqua fieri ad honorem, quae ad usus honestos sint necessaria, alia vero ad contumeliam, quae strumento sint culinarum; unius tamen esse substantiae, sed differe 115.0980C| voluntate opificis in honore. Ita et Deus, cum omnes ex una atque eadem massa simus in substantia, et cuncti peccatores, alii miseretur, et alterum despicit non sine justitia. In figulo enim sola voluntas est: in Deo autem voluntas cum justitia; scit enim cujus debeat misereri, sicut supra memoravi. Quod si volens Deus ostendere iram, et manifestare potentiam suam, sustinuit in multa patientia vasa irae praeparata in interitum. Et ut ostenderet divitias gloriae suae in vasis misericordiae, quae praeparavit ad gloriam (Rom. IX). Ipse sensus est, quia voluntate et longanimitate Dei, quae est patientia, praeparantur infideles ad poenam.
CAPUT VI. Ex S. Augustino, in epistola ad Sixtum.
115.0980D| Augustini ex epistola ad Sixtum presbyterum (Epist. CV). Unde et alibi dicitur: Pax fratribus, et charitas cum fide; quam ne sibi tribuerent, continuo subjunxit: a Deo Patre et Domino nostro Jesu Christo (Eph. VI). Quia nec omnium est fides qui audiunt verbum, sed quibus Deus partitur mensuram fidei. Sicut nec omnia germinant quae plantantur et rigantur, sed quibus Deus dat incrementum. Cur autem ille credat, ille non credat, cum ambo idem audiunt, et si miraculum in eorum conspectu fiat, ambo idem vident; altitudo est divitiarum sapientiae et scientiae Dei, cujus inscrutabilia sunt judicia; et apud quem non est iniquitas, dum cujus vult miseretur, et quem vult indurat (Rom. IX); neque enim propterea sunt injusta, quia occulta.
115.0981A| Item in eadem: Et ne quisquam existimaret credentes sic ad ejus praesentiam pertinere quomodo non credentes, id est, ut non eis fides ipsa desuper daretur, sed tantummodo voluntas eorum praenosceretur, mox adjicit atque ait: Propterea dixi vobis, quia nemo potest venire ad me, nisi fuerit ei datum a Patre meo (Joan. VI). Hinc erat quod eorum qui audierant loquentem de carne sua et de sanguine suo, quidam scandalizati abscesserunt, quidam credendo manserunt: quia nemo potest venire ad illum nisi cui datum est a Patre, ac per hoc et ab ipso Filio et a Spiritu sancto. Neque enim separata sunt dona vel opera inseparabilis Trinitatis. Sed Filius sic honorans Patrem non affert ullius distantiae documentum, sed magnum praebet humilitatis exemplum. Hic 115.0981B| iterum isti liberi arbitrii defensores, imo deceptores quia inflatores, et inflatores quia praesumptores, non adversum nos, sed adversus Evangelium locuturi, quid aliud dicunt quam id quod Apostolus sibi, quasi a talibus diceretur, objecit: Dicis itaque mihi, Quid adhuc conqueritur? nam voluntati ejus qui resistit? (Rom. IX.) Hanc contradictionem sibimet ipse, tanquam ab altero opposuit, velut ex eorum voce qui nolunt accipere quod superius dixerat: Ergo cujus vult miseretur, et quem vult obdurat (Ibid.). Talibus itaque dicamus cum Apostolo, non enim melius illo invenire possumus quid dicamus: O homo, tu quis es qui respondeas Deo? (Ibid.) Quaerimus namque meritum obdurationis, et invenimus. Merito namque peccati universa massa damnata 115.0981C| est, nec obdurat Deus impertiendo malitiam, sed non impertiendo misericordiam. Quibus enim non impertitur, nec digni sunt nec merentur; et potius ut non impertiatur, hoc digni sunt, hoc merentur. Quaerimus autem meritum misericordiae, nec invenimus, quia nullum est, ne gratia evacuetur, si non gratis donatur, sed meritis redditur.
Item in eadem: Sed si vasa sunt irae quae perfecta sunt ad perditionem quae illis debita redditur, sibi hoc imputent, quia ex ea massa facta sunt quam propter unius peccatum, in quo omnes peccaverunt, merito Deus justeque damnavit. Si autem vasa sunt misericordiae, quibus ex eadem massa factis supplicium debitum reddere noluit, non se inflent, sed ipsum glorificent qui eis misericordiam non debitam 115.0981D| praestat.
Item in eadem: Quae si justa est excusatio, non jam gratuita gratia est qua liberantur, sed propter hujus excusationis justitiam liberantur [al. non jam gratuita gratia, sed propter hujus excusationis justitiam liberantur]. Si autem gratia est qua liberantur, profecto haec excusatio justa non est. Tunc enim vera gratia est, qua homo liberatur, si non secundum debitum justitiae retribuitur. Nihil ergo fit in eis qui dicunt: Quid adhuc conqueritur, nam voluntati ejus quis resistit? Nisi quod legitur in libro Salomonis: Insipientia viri violat vias vitae ejus, Deus autem causatur in 115.0982A| corde suo (Prov. XIX secundum LXX). Quamvis igitur Deus faciat vasa irae in perditionem, ut ostendat iram et demonstret potentiam suam, qua bene etiam utitur malis; et ut notas faciat divitias gloriae suae in vasa misericordiae; quae fecit in honorem, non damnabili massae debitum, sed suae gratiae largitate donatum: tamen in eisdem irae vasis, propter meritum massae in contumeliam debitam factis, id est, hominibus propter naturae quidem bonum creatis, sed propter vitia supplicio destinatis, iniquitatem, quam rectissime veritas improbat, damnare venit ipse, non facere. Sicut enim voluntati ejus tribuitur humana creatura, nullo dubitante laudanda, sic hominis voluntati culpa tribuitur, nullo recusante damnanda.
115.0982B| Item in eadem: Ut hoc ergo interim omittam, et hoc solum de parvulis dicam, quod ipsi quoque auctoritate evangelica territi, vel potius Christianorum populorum concordissima fidei conspiratione perfracti, sine ulla excusatione concedunt: quod nullus parvulus, nisi renatus ex aqua et Spiritu, intret in regnum coelorum; quam, quaeso, allaturi sunt causam, quod alius sic gubernetur ut baptizatus hinc exeat, alius infidelium manibus traditus, vel etiam fidelium, priusquam ab eis baptizandus offeratur, exspiret? An hoc fato vel fortunae daturi sunt? Non opinor eos in tantam dementiam prorupturos, quantulumcunque nomen Christianum tenere cupientes. Cur ergo in regnum coelorum non accepto regenerationis lavacro parvulus nullus intrabit? Nunquid non ita sibi 115.0982C| parentes [al., Nunquidnam ipse sibi parentes] infideles, vel negligentes, de quibus nasceretur, elegit? Quid dicam de inopinatis et repentinis innumerabilibus mortibus, quibus saepe etiam religiosorum Christianorum praeveniuntur et baptismo praeripiuntur infantes; cum e contrario, sacrilegorum et inimicorum Christi aliquo modo in Christianorum manus venientes; ex hoc mundo non sine sacramento regenerationis emigrent? Quid hic dicturi sunt qui, ut gratia dari possit, nonnulla praecedere merita humana contendunt, ne sit personarum acceptor Deus? Quae tandem hic merita praecesserunt? Si eorumdem cogitaveris parvulorum, nulla sunt propria, utrisque est illa massa communis. Si parentum attenderis, bona sunt illa quorum filii repentinis 115.0982D| mortibus sine Christi baptismate perierunt; mala vero illa quorum filii per Christianorum ali quam potestatem ad sacramenta Ecclesiae pervenerunt. Et cur providentia Dei, cui nostri capilli numerati sunt, sine cujus voluntate non cadit passer in terram; qui nec fato premitur, nec fortuitis casibus impeditur, nec ulla iniquitate corrumpitur, ut renascantur ad haereditatem coelestem, non consulit omnibus parvulis filiorum suorum, et nonnullis consulit etiam parvulis impiorum. Et iste infans de fidelibus conjugatis ortus, laetitia parentum susceptus, matris vel nutricis somnolentia suffocatus, fit exsors 115.0983A| et expers fidei suorum; ille infans de sacrilego stupro nascitur, crudeli timore matris exponitur, alienorum misericordi pietate colligitur, eorum Christiana sollicitudine baptizatus, fit aeterni consors et particeps regni. Ista cogitent, ista considerent, hic audeant dicere Deum vel acceptorem in sua gratia personarum, vel remuneratorem praecedentium meritorum.
Item in eadem: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! (Rom. XI.) Non itaque misericordiae gratuitae Dei pertinacissima adversentur insania. Sciant [al. sinant] filium hominis in qualibet aetate quaerere et salvum facere quod perierat; nec de inscrutabilibus judiciis ejus audeant judicare, 115.0983B| cur in una eademque causa super alium veniat misericordia ejus, super alium maneat ira ejus. Qui enim sunt isti qui respondeant Deo, quandoquidem ille Rebeccae habenti geminos ex uno concubitu Isaac patris nostri, cum illi nondum nati, nihil egissent boni vel mali, ut secundum electionem propositum ejus maneret: electionem scilicet gratiae, non debiti, electionem qua eligendos facit ipse, non invenit; non ex operibus, sed ex vocante dicit, minori serviturum esse majorem? In quam sententiam beatus Apostolus etiam testimonium prophetae longe posterioris assumpsit: Jacob dilexi, Esau autem odio habui (Malach. I); ut intelligeretur hoc apertum postea per prophetam, quod antequam illi nascerentur, erat in Dei praedestinatione per gratiam. Quid enim 115.0983C| diligebat in Jacob antequam natus fecisset aliquid boni, nisi gratuitum misericordiae suae donum? Et quid oderat in Esau, antequam fecisset aliquid mali, nisi originale peccatum? Nam neque in illo diligeret justitiam, quam nullam ille fecerat: neque in isto odisset naturam, quam bonam ipse perfecerat.
Item in eadem: Si autem gratia, jam non ex operibus, alioqui gratia jam non est gratia (Rom. XI). Secundum hanc ergo gratiam, etiam propheticum testimonium consequenter assumens, Sicut scriptum est, inquit, Jacob dilexi; Esau autem odio habui; et continuo: Quid ergo dicemus, inquit, nunquid iniquitas est apud Deum? Absit. Sed quare, absit? An propter opera quae futura presciebat amborum? Imo et 115.0983D| hoc absit? Moses enim dicit: Miserebor cui misertus ero, et misericordiam praestabo cui misericors fuero. Igitur nec volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX). Atque ut in vasis quae perfecta sunt in perditionem, quae damnatae debita est massae, agnoscant vasa ex eadem massa facta in honorem, quid eis misericordia divina largita sit, dicit enim, inquit, Scriptura ad Pharaonem: Quia ad hoc te excitavi, ut ostendam in te patientiam meam, et ut glorificetur nomen meum in universa terra (Exod. IX). Denique ad utrumque concludit: Ergo cujus vult miseretur, et quem vult obdurat. Hoc facit apud quem non est iniquitas. Miseretur itaque gratuito dono, obdurat autem justissimo merito.
CAPUT VII. Ex variis libris ejusdem S. Augustini.
Augustini contra Pelagium libro II (contra duas epist. Pelag. l. II, cap. 7). Nobis in duobus istis geminis unam procul dubio habentibus causam, difficultatem quaestionis cur alius sic, alius vero sic mortuus est, velut non solvendo solvit Apostolus. Qui cum et ipse de duobus geminis tale aliquid proposuisset, propter quod non ex operibus, quia nondum operati fuerant aliquid boni vel mali, sed ex vocante dictum est: Major serviet minori; Et: Jacob dilexi, Esau autem odio habui (Rom. IX); et hunc [al. hujus] profunditatis horrorem usque ad hoc perduxisset, ut diceret: Ergo cujus vult miseretur, et quem vult obdurat, sensit continuo quid moveret, et sibi 115.0984B| verba contradicentis [al. add. quae apostolica auctoritate coerceret] opposuit. Ait enim: Dices itaque mihi: Quid adhuc conqueritur? nam voluntati ejus quis resistit? Responditque ista dicenti: O homo, tu quis es qui respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quare sic me fecisti? Annon habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, aliud in contumeliam (Rom. IX)? Deinde secutus tam magnum abditumque secretum, quantum aperiendum esse hominibus judicavit, aperuit dicens: Si autem volens Deus ostendere iram, et demonstrare potentiam suam, attulit in multa patientia vasa irae, quae perfecta sunt in perditionem, et ut notas faceret divitias gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam 115.0984C| (Ibid.). Hoc est gratiae Dei non solum adjutorium, verum etiam documentum: adjutorium scilicet in vasis misericordiae; in vasis autem irae, documentum. In eis enim ostendit iram, et domonstrat potentiam suam; quia tam potens est bonitas ejus, ut bene utatur etiam malis, et in eis facit divitias gloriae suae in vasa misericordiae; quoniam quod ab irae vasis exigit justitia punientis, hoc vasis misericordiae dimittit gratia liberantis; nec beneficium quod quibusdam gratis tribuitur, appareret, nisi Deus aliis ex eadem massa pariter reis justo judicio condemnatis, quid utrisque deberetur, ostenderet.
Augustini contra Pelagium, l. IV (Contra duas epist. Pelag. l. IV, c. 6): Sed quare istos homines 115.0984D| oves facit, et istos non facit, apud quem non est acceptio personarum? Ipsa est quaestio quam beatus Apostolus curiosius quam capacius proponentibus ait: O homo, tu quis es ut respondeas Deo? Nunquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quare sic me fecisti? (Rom. IX.) Ipsa est quaestio quae ad illam pertinet altitudinem quam perspicere volens idem Apostolus quodammodo expavit et exclamavit: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt judicia ejus et investigabiles viae ejus! Quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit? Aut quis prior dedit illi, et retribuetur ei? Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia: ipsi gloria in saecula saeculorum (Rom. XI). Non itaque 115.0985A| istam scrutari audeant inscrutabilem quaestionem, qui meritum ante gratiam, et ideo jam contra gratiam defendentes, priores volunt dare Deo, ut retribuatur eis: priores utique dare quodlibet ex libero arbitrio, ut sit gratia retribuenda pro praemio: et sapienter intelligant, vel fideliter credant, etiam quod se putant priores dedisse, ab illo ex quo sunt omnia, per quem sunt omnia, in quo sunt omnia, percepisse. Cur autem iste accipiat, ille non accipiat, cum ambo non mereantur accipere, et quisquis eorum acceperit, indebite accipiat, vires suas, metiantur, et fortiora se non scrutentur. Sufficiat eis scire quod non sit iniquitas apud Deum. Cum enim nulla merita invenisset Apostolus quibus Jacob geminum apud Deum praecederet fratrem. Quid ergo 115.0985B| dicemus? inquit: Nunquid est iniquitas apud Deum? Absit. Moysi enim dicit: Miserebor cujus misertus ero et misericordiam praestabo cui misericors fuero. Igitur non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX). Grata sit ergo nobis ejus gratuita miseratio, etiamsi haec profunda insoluta sit quaestio. Quae tamen eatenus solvitur, quatenus eam solvit idem Apostolus dicens: Si autem Deus volens ostendere iram, et demonstrare potentiam suam, attulit in multa patientia vasa irae, quae perfecta sunt in perditionem, et ut notas faceret divitias gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam (Ibid.). Ira quippe non redditur nisi debita, ne sit iniquitas apud Deum: misericordia vero etiam cum praebetur indebita, non est iniquitas apud Deum. Et 115.0985C| hinc intelligunt vasa misericordiae quam gratuita illis misericordia praebeatur, quod irae vasis, cum quibus est eis perditionis causa et massa communis, ira debita et justa rependitur. Haec jam satis sint adversus eos qui per arbitrii libertatem destruere volunt gratiae largitatem [al., largitorem].
Augustini de Praedestinatione sanctorum, ad Prosporum et Hilarium (cap. 16). Legimus in Actibus apostolorum, cum dimissi a Judaeis apostoli venissent ad suos, et indicassent quanta eis seniores et sacerdotes dixissent, levaverunt illi vocem unanimes omnes ad Dominum, et dixerunt: Domine, tu es qui fecisti coelum et terram, et mare, et omnia quae in eis sunt. qui per os patris nostri David sancti pueri tui dixisti: Quare fremuerunt gentes, et populi meditati 115.0985D| sunt inania? Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum adversus Dominum et adversus Christum ejus. Convenerunt enim in veritate in civitate ista adversus sanctum puerum tuum Jesum, quem unxisti, Herodes et Pilatus, et populus Israel, facere quanta manus tua et consilium praeordinavit fieri (Act. IV). Ecce quod dictum est, secundum Evangelium quidem, inimici propter vos (Rom. XI). Tanta quippe ab inimicis Judaeis manus Dei et consilium praedestinavit fieri, quanta necessaria fuerant Evangelio propter nos.
Augustini de bono Perseverantiae, ad Prosperum 115.0986A| et Hilarium (cap. 6): Nihil enim fit nisi quod aut ipse facit, aut fieri ipse permittit.
In eodem (cap. 11): Proinde, sicut Apostolus ait: Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. Qui et parvulis quibus vult, etiam non volentibus, neque currentibus subvenit, quos ante constitutionem mundi elegit in Christo: daturus etiam eis gratiam gratis, id est nullis eorum vel fidei vel operum meritis praecedentibus: et majoribus, etiam his quos praevidit, si apud eos facta essent, suis miraculis credituros. Quibus non vult subvenire, non subvenit, de quibus sua praedestinatione occulte quidem, sed juste judicavit. Non enim est iniquitas apud Deum, sed incrustabilia sunt judicia ejus et investigabiles viae ejus; universae enim viae Domini 115.0986B| misericordia et veritas (Psal. XXIV).
Augustini ex libro Retractationum, de libro de diversis Quaestionibus XXCII, cap. 21 (l. I, c. ult.): « Utrum Deus mali auctor non sit. » Ubi videndum est ne male intelligatur quod dixi: « Mali auctor non est, quia omnium quae fecit auctor est: quia in quantum sunt, in tantum bona sunt; » et ne hinc putetur non ab illo esse poenam malorum, quae utique malum est iis qui puniuntur. Sed hoc ita dixi quemadmodum dictum est: Deus mortem non fecit (Sap. I); cum alibi scriptum sit: Mors et vita a Domino Deo est (Eccli. XI). Malorum ergo poena, quae a Deo est, malum quidem est malis, sed in bonis Dei operibus est: quoniam justum est ut mali puniantur, et utique bonum est omne quod justum est.
115.0986C| Augustini in expositione psalmi VII ( post medium): Sagittas suas ardentibus operatus est. Arcum ergo istum, Scripturas sanctas libenter acceperim, ubi fortitudine Novi Testamenti, quasi nervo quodam, duritia Veteris flexa et edomita est. Hinc tanquam sagittae emittuntur apostoli, vel divina praeconia jaculantur. Quas sagittas ardentibus operatus est, id est, quibus percussi divino amore flagrarent. Qua enim alia sagitta percussa est, quae dicit: Inducite me in domum vini, constituite me inter unguenta, constipate me inter mella [F. mala], quoniam vulnerata charitate ego sum? (Cant. II.) Quibus aliis sagittis accenditur, qui redire ad Deum cupiens, et ab ista peregrinatione remeans, adversus dolosas linguas 115.0986D| petit auxilium, et dicit [al. et ei dicitur]: Quid detur tibi, aut quid adjiciatur tibi adversus linguam dolosam? Sagittae potentis acutae, cum carbonibus vastatoribus (Psal. CXIX), id est, quibus percussus atque inflammatus tanto amore ardeas regni coelorum, ut omnium resistentium, et a proposito avocare volentium linguas contemnas, et persecutiones eorum derideas, dicens: Quis me separabit a charitate Christi? Tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? Certus sum enim, inquit, quia neque mors, neque vita, neque angelus, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, 115.0987A| neque creatura alia poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu Domino nostro (Rom. VIII). Sic ardentibus sagittas suas operatus est. Nam in Graecis exemplaribus ita invenitur: Sagittas suas ardentibus operatus est; Latina autem ardentes pleraque habent. Sed sive ipsae sagittae ardeant, sive ardere faciant, quod utique non possunt nisi et ipsae ardeant, integer sensus est. Sed quia non sagittas tantum, sed etiam vasa mortis dicit Dominum in arcu parasse, quaeri potest quae sint vasa mortis? An forte haeretici? Nam et ipsi ex eodem arcu, id est ex eisdem Scripturis in animas non charitate inflammandas, sed venenis perimendas insiliunt, quod non contingit nisi pro meritis. Propterea divinae providentiae etiam ista dispositio tribuenda 115.0987B| est, non quia ipsa peccatores faciat [ al. facit], sed quia ipsa ordinat cum peccaverint. Malo enim voto per peccatum legentes, male coguntur intelligere, ut ipsa sit poena peccati; quorum tamen morte filii catholicae Ecclesiae, tanquam quibusdam spinis, a somno excitantur, ut ad intelligentiam divinarum proficiant Scripturarum. Oportet enim et haeresse, ut probati, inquit, manifesti fiant inter vos (I Cor. XI); hoc est inter homines, cum manifesti sint Deo. An forte easdem sagittas et vasa mortis disposuit ad perniciem infidelium, et ardentes vel ardentibus operatus est ad exercitationem fidelium? Non enim falsum est quod Apostolus dicit: Aliis sumus odor vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem. Et ad haec quis idoneus? (II Cor. II.) Non ergo mirum 115.0987C| si iidem apostoli et vasa mortis sunt eis in quibus persecutionem passi sunt, et igneae sagittae ad inflammanda corda credentium. Post hanc autem dispensationem justam [ al. justum] veniet judicium: de quo ita dicit, ut intelligamus unicuique homini supplicium fieri de peccato suo, et ejus iniquitatem in poenam converti. Ne putemus illam tranquillitatem et ineffabile lumen Dei de se proferre unde peccata puniantur, sed ipsa peccata sic ordinare ut quia fuerunt delectamenta homini peccanti, sint instrumenta Domino punienti.
Augustini in expositione psalmi IX: De occultis Filii. Quae sunt igitur occulta Filii? In quo verbo primum intelligendum est esse aliqua manifesta Filii, de quibus distinguantur haec quae appellantur occulta. 115.0987D| Quamobrem quoniam duos adventus Domini credimus, unum praeteritum, quem Judaei non intellexerunt; alterum futurum, quem utrique speramus: et quoniam iste, quem Judaei non intellexerunt, gentibus profuit, non inconvenienter accipitur de hoc adventu dictum, pro occultis Filii, ubi caecitas ex parte Israel facta est, ut plenitudo gentium intraret (Rom. XI). Duo enim judicia insinuantur per Scripturas, si quis advertat: unum occultum, alterum manifestum. Occultum nunc agitur, de quo apostolus Petrus dicit: Tempus est ut judicium incipiat a domo Domini (I Petr. IV). Occultum itaque judicium est poena qua nunc unusquisque hominum aut exercetur ad purgationem, aut admonetur ad conversionem, 115.0988A| aut si contempserit vocationem et disciplinam Dei, excaecatur ad damnationem. Judicium autem manifestum est, quo venturus est Dominus, judicare vivos et mortuos, omnibus fatentibus eum esse a quo et bonis praemia et malis supplicia tribuentur. Sed tunc illa confessio, non ad remedium malorum, sed ad cumulum damnationis valebit. De his duobus judiciis, uno occulto, altero manifesto, videtur mihi Dominus dixisse, ubi ait: Qui in me credit, transit de morte ad vitam, nec in judicium venit (Joan. V): in judicium scilicet manifestum. Nam hoc quod transit de morte ad vitam, per nonnullam afflictionem, qua flagellat Dominus omnem filium quem recipit, judicium occultum est. Qui autem non credit, inquit, jam judicatus est (Joan. III); id est, occulto 115.0988B| judicio jam praeparatus est ad illud manifestum. Haec duo judicia etiam in Sapientia legimus, ubi scriptum est: Propter hoc tanquam pueris insensatis judicium in derisum dedisti; hi autem hoc judicio non correcti, dignum Dei judicium experturi sunt (Sap. XII). Qui ergo non corriguntur illo judicio occulto, dignissime illo manifesto punientur. Quo circa in hoc psalmo observanda sunt occulta Filii, id est, et humilis ejus adventus, qui profuit gentibus, cum caecitate Judaeorum; et poena quae nunc occulte agitur, nondum damnatione peccatorum, sed aut exercitatione conversorum aut admonitione ut convertantur, aut caecitate ut damnationi praeparentur qui converti noluerunt [ al., noluerint].
Augustini in libro II de Baptismo parvulorum. 115.0988C| Ad Marcellinum scribens (De peccatorum meritis et remis., l. II, c. 7), inter alia sic dixit: Ignorantia igitur et infirmitas vitia sunt, quae impediunt voluntatem ne moveatur ad faciendum opus bonum vel ab opere malo abstinendum. Ut autem innotescat quod latebat, et suave fiat quod non delectabat, gratia Dei est, quae hominum ordinat [ al., adjuvat] voluntates: qua ut non adjuventur, in ipsis itidem causa est, non in Deo, sive damnandi praedestinati sint, propter iniquitatem superbiae, sive contra ipsam superbiam suam, judicandi, et erudiendi, si filii sint misericordiae.
Augustini ex lib. XV de Civitate Dei (cap. 1). Arbitror tamen satis nos jam fecisse magnis et difficillimis 115.0988D| quaestionibus, de initio, vel de fine mundi; vel animae, ipsius generis humani; quod in duo genera distribuimus, unum eorum qui secundum hominem; alterum eorum qui secundum Deum vivant. Quas item mystice appellamus civitates duas, hoc est, duas societates hominum, quarum una est quae praedestinata est in aeternum regnare cum Deo; altera, aeternum supplicium subire cum diabolo.
Augustini de Perfectione hominis, ad Eutropium et Paulum. Deus de coelo respexit super filios hominum, ut videat si est intelligens, aut requirens Deum (Psal. XIII). Hoc ergo bonum quod est requirere Deum, non erat qui faceret, non erat usque ad unum, sed in eo genere hominum quod praedestinatum 115.0989A| est ad interitum. Super eos enim respexit Dei praescientia, protulitque sententiam.
Rescriptum sancti Augustini ad Hilarium (Epist. 89, quaest. 3). Itaque, sicut per unius delictum in omnes homines ad condemnationem, de qua condemnatione parvuli per sacramentum baptismi liberandi sunt, ita per unius justificationem in omnes homines ad justificationem vitae (Rom. V). Et hic omnes dixit, et ibi: Non quia omnes homines venirent ad gratiam justificationis Christi, cum tam multi abalienati [ al., alienati] ab illa, in aeternum moriantur: sed quia omnes qui renascuntur in justificationem, non nisi per Christum renascuntur: sicut omnes qui nascuntur in condemnationem, non nisi per Adam nascuntur. Nemo quippe est in 115.0989B| illa generatione, praeter Adam; nemo in ista regeneratione, praeter Christum. Ideo omnes, et omnes. Eosdem autem omnes etiam multos postea dicit, adjungens: Sicut enim per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi; sic et per unius hominis obedientiam justi constituuntur multi. Qui multi, nisi quos paulo ante omnes dixerat?
In eodem: Quoniam mors temporalis, quamvis et ipsa de originali delicto propagata sit, corpus in eis interimit, animam vero ad poenam non trahit, ubi voluit regnum mortis intelligi, ut anima renata per gratiam, jam non moriatur in gehennam: id est, a vita Dei non alienetur, non separetur. Temporalis autem mors corporis, etiam iis qui Christi morte redimuntur, relinquitur interim ad exercitationem 115.0989C| fidei, et agonem praesentis luctaminis [ al., luctationis] in quo et martyres certaverunt, absumetur vero et ipsa in renovatione corporis quam resurrectio pollicetur. Ibi enim penitus absorbebitur mors in victoriam, cui modo gratia Christi adimit regnum, ne secum animas ad poenas Tartari trahat.
Augustini ex libro Enchiridion (cap. 100): Haec sunt magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus, et tam sapienter exquisita, ut cum angelica et humana creatura peccasset, id est non quod ille, sed quod voluit ipsa fecisset, etiam per eamdem creaturae voluntatem, qua factum est quod Creator noluit, impleret ipse quod voluit, bene utens et malis, tanquam summe bonus, ad eorum damnationem, quos juste praedestinavit ad poenam; 115.0989D| et ad eorum salutem, quos benigne praedestinavit ad gloriam.
CAPUT VIII. Ex sancto Fulgentio, libro de Praedestinatione ad Monimum.
Fulgentii, ex libro de Praedestinatione ad Monimum (lib. I, cap. V). Quantum igitur ipsa veritate (quae verum lumen est) illuminante tenebras meas, in hujus quaestionis scrutatione, facultas mihi hactenus est intelligendi concessa, nihil aliud accipiendum existimo in illo sancti Augustini sermone, quo ad interitum quosdam praedestinatos firmat, nisi ad interitum supplicii, non delicti: neque ad malum quod injuste admittunt, sed ad cruciatum, quem justissime 115.0990A| patientur: nec ad peccatum quo primae resurrectionis beneficium aut non accipiunt aut amittunt; sed ad tormentum, quod illis propria iniquitas male parit, et aequitas divina bene retribuit. Nec ad mortem animae primam, in qua nascuntur parvuli, vel in quam (sicut beatus Jacobus dicit) concupiscentia sua abstracti et illecti recidunt criminosi: sed ad mortem secundam, quam necesse est patiantur, retribuente justissimo judice, sive qui ante perceptam baptismi gratiam discedunt de saeculo: sive qui in vacuum gratiam Dei recipientes, post acceptum baptismum, usque ad finem praesentis vitae, malunt servi esse peccati, nec volunt, dum tempus est acceptabile et dies salutis, converti a via sua mala, ut vivant. Et ignorantes quoniam benignitas Dei ad 115.0990B| poenitentiam eos adducat, ipsi, secundum duritiam suam et impoenitens cor, thesaurizant sibi iram in diae irae et revelationis justi judicii Dei.
Item in eodem (cap. 7): Non ergo praedestinati sunt mali ad hoc quod male operantur a concupiscentia sua abstracti et illecti; sed ad hoc quod juste patiuntur inviti. Praedestinationis enim nomine, non aliqua voluntatis humanae coactiva [ al. coactitia] necessitas exprimitur, sed misericors et justa futuri operis divini sempiterna dispositio praedicatur. Deo autem misericordiam et judicium cantat Ecclesia, cujus hoc opus est in homine, ut occulto voluntatis suae, non tamen injusto consilio, aut gratuitam misericordiam praeroget misero, aut debitam justitiam rependat injusto: imo, aut misericorditer 115.0990C| debitori donet, quod si vellet juste posset exigere: aut juste cum usuris, quod suum est exigat, et iniquo debitori, quod debetur iniquitatibus, reddat.
Item in eodem (cap. 14): In utrisque ergo, id est justis et injustis, tria quidem consideranda existimo, initium voluntatis, progressum operis, finem retributionis: ut in his quaecunque justa et bona videmus, justo et bono Deo demus: illa autem Deo indigna noverimus, in quibus nec bonitatem, nec justitiam invenimus. Et considerata operum qualitate, illa credamus a Deo praedestinata, quae misericordiae vel aequitati divinae condigna reperiuntur, et congrua. Misericors enim, et miserator, et justus Dominus. Ac primo totius bonae voluntatis initium 115.0990D| ab illa sempiterna Trinitate, qui unus solus, et verus est Deus, et praedestinatum confitemur et datum. Hoc enim homini gratuita justificatione tribuit praeparatum, quod in aeterna praedestinatione praeparaverat tribuendum.
Item in eodem (cap. 17): Et ideo jam, ut libelli series temperetur, malorum quoque voluntatem, operationem ac retributionem considerare debemus; ut agnoscamus utrum malos Deus justus ad hoc etiam praedestinaverit faciendum, quod in eis puniturus est factum? An idcirco iniquos ad supplicium juste praedestinaverit, quia eorum mala opera, licet futura praescierit [ al. praesciret], non tamen ipse praedestinavit ut futura essent, quia non ipse fecit ut fierent.
115.0991A| Item in eodem (cap. 19): Ad voluntatem igitur malam Deus hominem non praedestinavit, quia homini eam daturus ipse non fuit. Quomodo enim Deus hominem, quem ad imaginem suam fecit, praedestinaret ad malam voluntatem, quam ipse non fecit?
Item in eodem (cap. 21): Porro autem cum negare non possimus a Deo bono factum hominem bonum, si dixerimus eum a Deo praedestinatum ad opus aliquod malum, nos Deo misericordi et justo tale opus, quod absit, ascribimus, ubi nec misericors possit inveniri, nec justus. Si enim cum a Deo fieret homo, sic erat in praesenti opere Dei, bonus, ut in praedestinatione ejus esset malus; procul dubio Dei opere malus futurus erat, a quo ad peccandum praedestinatus fiebat. Ubi statim illa consequitur 115.0991B| absurditas, ut dicatur, quia Deus (de quo Propheta dicit, qui fecit quae futura sunt ) in se habuit (quod absit) iniquitatis originem, si hominem a se factum ipse praedestinaverat peccatorem. Praedestinatio enim ejus, praeparatio est operum ejus. Et sicut competit Deo bono, ut causa sit totius operis boni: sic incongruum est ut in ipso putetur causa cujuslibet operis mali. Deinde attendamus, quia nulla ratio redditur, qua homo ad peccatum praedestinatus a Deo credatur. Si enim in his quos Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi benedixit in omni benedictione spiritali in coelestibus in Christo Jesu, sicut elegit eos in charitate, qui praedestinavit eos in adoptionem filiorum per Jesum Christum in ipsum. Si ergo in his causa praedestinationis quaeratur, 115.0991C| non utique alia, sed sola gratuita Dei misericordia reperitur.
Item in eodem (cap. 22): In his autem qui putantur praedestinati, non ad luenda supplicia, sed ad perpetranda peccata, cum causa ipsius praedestinationis quaeritur, non invenio quid respondere possit, quisquis hanc asserere meditatur. Nunquid enim, sicut recte dicimus, ad hoc praedestinatos sanctos, ut, Deo in eis misericorditer operante, ex malis fierent boni, et ex impiis justi? Quod cum dicimus, ad Dei gloriam dicimus: Nunquid sic recte dicere poterimus, ad hoc praedestinatos iniquos ut Deo in eis, etsi non misericorditer, saltem juste operante, ex bonis fierent mali, aut ex justis fierent impii? Absit hoc a nobis, et ab omnibus Christianis, ut causam 115.0991D| cujuslibet peccati quisquam deputare divinae audeat aequitati: cum nec malitiae, nec impietatis cujusquam causa esse possit.
Item in eodem (cap. 23): Quis ergo putet a bono ac suavi Deo praedestinatum hominem aut ad malitiam voluntatis, qua bonum Deum relinqueret, aut ad amaritudinem contumaciae, qua suavem Dominum non timeret? Proinde fidelibus congruit credere et confiteri, Deum bonum et justum praescisse quidem peccaturos homines, quia nihil eum latere potuit futurorum (neque enim vel futura essent si in ejus praescientia non fuissent): non tamen praedestinasse quemlibet hominem ad peccatum, quia si ad peccatum aliquod hominem Deus praedestinaret, pro peccatis 115.0992A| hominem non puniret. Dei enim praedestinatione aut peccatorum praeparata est pia remissio, aut peccatorum justa punitio. Nunquam igitur Deus ad hoc hominem potuit praedestinare, quod ipse proposuerat et praecepto prohibere, et misericordia diluere, et justitia punire. Iniquos itaque quos praescivit Deus hanc vitam in peccato terminaturos, praedestinavit supplicio interminabili puniendos, in quo sicut culpanda non est praescientia humanae iniquitatis, ita praedestinatio laudanda est ultionis, ut agnoscatur, non ab eo praedestinatum hominem ad qualecunque peccatum, quem praedestinavit peccati merito puniendum.
Item in eodem (cap. 24): Et licet in ejus praedestinatione non fuerit, ut malitiam humanae voluntati 115.0992B| dedisset, fuit tamen in ejus praedestinatione, quid humanae voluntatis malitiae reddidisset. Propter hoc, quia sicut Psalmista testatur: Misericors est Dominus et justus (Psal. CXI), praedestinavit justos ad gloriam, iniquos ad poenam. Justificandis ergo atque glorificandis praedestinatum misericordiae suae opus praedixit pariter et promisit: iniquis autem praedestinatum justitiae suae opus praedixit tantummodo, non promisit (cap. 25). Quod si quis quaerat cur Deus omnia quidem praedestinata praedixerit, non tamen omnia praedestinata promiserit? Respondemus promissionem dici non posse, nisi cum aliquid ad hoc praedicitur faciendum, ut possit ei cui promittitur prodesse jam factum. Et promissum semper esse doni, non semper esse judicii; cum 115.0992C| promissi largitas semper beatificet, judicii vero severitas aliquando contristet. Quod Propheta metuens, hujusmodi ad Deum orationem effundit: Ne intres in judicio cum servo tuo, quia non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens (Psal. CXLII). Sciebat enim cunctos pari retinendos punitionis vinculo, nisi Deus in quibus vellet misericordiam fecisse, superexaltaret judicio. Justificatio igitur et glorificatio, quae non est homini ex homine, sed ex Deo, quia multum sanctis fuerat profutura, ideo praedicta est et promissa; punitio vero, quia in aeternum fuit impiis obfutura, praedicta est tantummodo, non promissa. Quod etiam divinis testimoniis facilius ostenditur. In illo quippe Prophetae loco utrumque pariter invenitur expressum, ubi Deus per Isaiam 115.0992D| eos qui sibi non serviunt, his arguit verbis: Ecce, qui serviunt mihi manducabunt, vos vero esurietis: Ecce, qui serviunt mihi bibent, vos vero sitietis: Ecce, qui serviunt mihi laetabuntur, vos vero clamabitis prae dolore cordis vestri, et a contritione spiritus ululabitis (Isa. LXV). In his omnibus, quaecunque ad iniquorum personam pertinent, praedicta sunt tantummodo, non promissa. Neque enim dicendum est bonitatis largitate promissum quod intentat iniquitatis merito severitas inferendum. Si qua vero ad personam servientium Deo pertinent, et praedicta sunt, et promissa. Tale aliquid est etiam in illo Salvatoris nostri sermone, quo ait: Tunc illi ibunt in combustionem aeternam, justi autem in vitam aeternam 115.0993A| (Matth. XXV). Praedixit et promisit praemium, quo fruerentur justi, non autem promisit, sed praedixit supplicium, quo punirentur injusti. Neque enim sicut praedestinavit sanctos ad justitiam accipiendam, sic praedestinavit impios ad eamdem justitiam amittendam: quia misericors Dominus et justus, potuit gratis a pravitate liberare quos voluit, pravitatis autem operator nunquam fuit, nisi in quantum a Deo discessit, nec discessum Deus praedestinavit, quamvis discessurum cognitione divina praesciverit (cap. XXVI). Deus itaque, licet auctor non sit malarum cogitationum, ordinator tamen est malarum voluntatum, et de malo opere cujuslibet mali, non desinit ipse bonum operari: nec in ipsis injustae voluntatis operibus, deserit operum suorum justum 115.0993B| ordinem, quia et hoc in ipso ordine habet, quod malam juste deserit voluntatem. Quam tamen sic in suis malis operibus a se discedentem deserit, ut ibi permittentis Dei operatio bona non desit? dum et in peccantis voluntate injusta, implet ipse justitiam; et de malo, quo peccantem judicat, quibus ipse vult, beneficium praerogat.
Item in eodem (cap. XXVI). Tales ad interitum praedestinavit, quia talibus juste [ Al. justae] punitionis supplicium praeparavit. Quod utique manifesto Dominus ipse sermone perdocuit, in eo, quod a se ostendit paratum, non solum regnum ubi laetentur boni; sed et ignem aeternum, ubi crucientur mali. Bonis etenim dicturus est: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est a constitutione 115.0993C| mundi (Matth. XXV). Malis autem dicturus est: Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Ibid.). Ecce ad quod Dominus iniquos et impios praedestinavit, id est ad supplicium justum, non ad aliquod opus injustum; ad poenam, non ad culpam: ad punitionem, non ad transgressionem: ad interitum, quem ira justi judicis peccantibus reddidit, non ad interitum, quo in se iram Dei peccantium iniquitas provocavit. Quod beati Apostoli praedicatio manifestat, qui malos quos in aeternum damnaturus est Deus, vasa vocat irae, non culpae.
Item in eodem: Non ergo iniqui praedestinati sunt ad mortem animae primam, sed praedestinati sunt ad secundam, id est, ad stagnum ignis et sulphuris.
CAPUT IX. Ex S. Gregorio papa in libris Moralium.
Gregorii papae in Job, libro IX (cap. XII, in cap. IX Job): In quo nimirum turbine, idcirco justus nequaquam conteritur. Perpendit namque adhuc in praesentis vitae itinere constitutus, humanis actibus exactor operum quam districtus appareat: qui quosdam tunc reatu culpae originalis astrictos, etiam sine operibus damnat. Unde recte vir sanctus ex humani generis voce protinus adjungit: Et multiplicabit vulnera mea, etiam sine causa. Nonnulli enim prius a praesenti luce subtrahuntur, quam ad proferenda bona malave merito activae vitae perveniant: quos quia a culpa originis sacramenta salutis 115.0994A| non liberant, et hic ex propriis nihil egerunt, et illuc ad tormenta perveniunt. Quibus unum malum est, corruptibiliter nasci, aliud corruptibiler mori: sed quia post mortem quoque aeterna mors sequitur occulto eis justoque judicio, etiam sine causa vulnera multiplicantur: perpetua quippe tormenta suscipiunt, qui nihil ex propria voluntate peccaverunt. Hinc namque scriptum est: Non est mundus in conspectu ejus, nec unius diei infans super terram. Hinc per semetipsam Veritas dicit: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei (Joan. III). Hinc Paulus ait: Eramus natura filii irae, sicut et caeteri (Ephes. II). Qui itaque nullum proprium adjungens, ex solo originali reatu perimitur, quid iste in 115.0994B| illo extremo examine, quantum ad humani sensus aestimationem, nisi sine causa vulneratur? Sed tamen sub divina districtione justum est, ut propago mortalis, velut infructuosa arbor, et in ramis servet amaritudinem, quam traxit ex radice. Ait ergo: In turbine enim conteret me, et multiplicabit vulnera mea sine causa. Ac si aperte humani generis damna considerans, dicat: Districtus judex qui eos animadversione trucidat, quos culpa propriae actionis damnat; si et illos in aeternum percutit, quos reatus arbitrii non addicit.
Gregorii papae in libro Job XI (cap. 2, in cap. XII Job): Abundant tabernacula praedonum, et audacter provocant Deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorum. Facile est hominem tunc divitias despicere 115.0994C| cum habet: difficile vero est eas cum non habet, viles aestimare. Unde patenter ostenditur, quatenus contemptus terrenarum rerum in beati Job cogitatione fuerit, qui tunc dicit nulla esse quae abundant reprobis, quando omnia amisit. Ait ergo: Abundant tabernacula praedonum, et audacter provocant Deum. Quia plerumque eo magis contra Deum superbiunt, quo ab ejus largitate, et contra meritum, ditantur, et qui provocari bonis ad meliora debuerant, donis pejores fiunt. Sed intelligendum nobis est, quomodo praedones appellentur, dum protinus additur, Cum ipse dederit omnia in manibus eorum. Si enim praedones sunt, violenter abstulerunt: et dubium non est, quin violentorum non sit adjutor Deus. Quomodo igitur ipse dat, quod hi qui praedones sunt, nequiter 115.0994D| tollunt? Sed sciendum est, quia aliud est quod omnipotens Deus misericorditer tribuit, aliud quod iratus habere sinit. Nam quod praedones perverse faciunt, hoc dispensator aequissimus fieri, non nisi juste permittit, ut et is qui rapere sinitur, caecatus mente culpam augeat, et is qui rapinam patitur, jam in ejusdem rapinae damno, pro alia quam ante perpetravit culpa, feriatur. Ecce enim quidam in montis fauce constitutus, insidiatur itinerantibus; sed his qui iter agit, iniqui fortasse quaedam aliquando perpetravit; eique omnipotens Deus malum suum in praesenti vita retribuens, atque hanc [al. hunc] insidiatoris manibus tradens, vel spoliari rebus, vel etiam interire permittit. Quod ergo praedo injuste 115.0995A| appetiit, hoc aequissimus judex juste fieri permisit, ut et ille reciperet quod injuste fecerat: et iste gravius quandoque feriatur, per cujus nequissimam voluntatem, culpam omnipotens Deus in alterum juste vindicavit. Ille purgatur qui opprimitur; in isto reatus augetur qui opprimit, ut vel de fundo nequitiae quandoque ad poenitentiam redeat, vel non revertens, tanto gravius aeterna damnatione feriatur, quanto diu est in sua iniquitate toleratus. Cum illo ergo misericorditer agitur, ut peccatum finiat: cum isto districte ut multiplicet, nisi ad poenitentiam recurrat. In illo mala purgantur dum vim sustinet: in isto cumulantur, dum facit. Omnipotens itaque Deus quod fieri prohibet, justum est ut fieri sinat: ut unde nunc exspectat, et non conversos diu tolerat, 115.0995B| quandoque inde plus feriat. Bene ergo dicitur: Abundant tabernacula praedonum et audacter provocant Deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorum: quidquid iniqui tollant, eis hoc ipse dat, qui illis ad rapinam posset resistere, si misereri voluisset.
Ex eodem libro (cap. 5): Si incluserit hominem, nullus est qui aperiat. Quia omnis homo per id quod male agit, quid sibi aliud quam conscientiae suae carcerem facit, ut hunc animi reatus premat, etiamsi nemo exterius accuset? Qui cum, judicante Deo, in malitiae suae caecitate relinquitur, quasi intra semetipsum clauditur, ne evadendi locum inveniat, quem invenire minime meretur. Nam saepe nonnulli a pravis actibus exire cupiunt, sed quia eorumdem actuum 115.0995C| pondere premuntur, in malae consuetudinis carcere inclusi, a semetipsis exire non possunt. Et quidam culpas proprias punire cupientes hoc quod recte se agere aestimant, in graviores culpas vertunt: fitque modo mirabili, ut quod exitum putant, hoc inclusionem inveniant. Sic videlicet reprobus Judas, cum mortem sibi contra peccatum intulit, ac aeternae mortis supplicia pervenit; et pejus de peccato poenituit quam peccavit. Dicatur ergo: Si incluserit hominem, nullus est qui aperiat. Quia sicut nemo obsistit largitati vocantis, ita nullus obviat justitiae relinquentis. includere itaque Dei, est clausis non aperire. Unde ad Moysen dicitur de Pharaone: Ego obdurabo cor ejus. Obdurare quippe per justitiam dicitur Deus, quando cor reprobum per gratiam non emollit. Recludit 115.0995D| [al. includit] itaque hominem, quem in suorum operum tenebris relinquit.
Ex eodem libro (cap. 8): Regum itaque balteum dissolvit. quando in his qui bene regere membra sua videbantur, propter elationis culpam, castitatis in eis cingulum destruit. Quid vero in fune accipitur, nisi peccatum? Sicut per Salomonem dicitur: Iniquitates suae capiunt impium: et funibus peccatorum suorum constringitur (Prov. V).
Gregorii papae in Job, libro XII (cap. 2, in cap. IV Job): Constituisti terminos ejus qui praeteriri non poterunt. Nulla quae hominibus in hoc mundo fiunt absque omnipotentis Dei occulto consilio veniunt. Nam cuncta Deus secutura praesciens, ante saecula decrevit, 115.0996A| qualiter per saecula disponantur. Statutum quippe jam homini est, vel quantum hunc mundi prosperitas sequatur, vel quantum adversitas feriat: ne electos ejus aut immoderata prosperitas elevet, aut nimia adversitas gravet. Statutum quoque est, quantum in ipsa vita mortali temporaliter vivat.
Gregorii papae in Job, libro XIV (cap. 18, in cap. XIX Job): Et obsederunt in gyro tabernaculum meum. In gyro enim tabernaculum obsident, quando ex omni latere suis tentationibus mentem cingunt, quam modo lugere de temporalibus, modo desperare de aeternis, modo in impatientiam ruere, atque in Deum blasphemiae verba jaculari, pessima suggestione persuadent. Quae tamen verba, ut jam praediximus, beato Job etiam juxta historiam congruunt: 115.0996B| qui dum mala quae pertulit ante oculos congessit, non quasi corrigendum filium, sed quasi hostem, percussum se esse indicavit. Per quem sibi etiam latrones ejus viam fecerunt, quia maligni contra eum spiritus licentiam percussionis acceperunt. Cujus in gyro tabernaculum obsederunt, quia, sublatis rebus et filiis, etiam corpus ejus omne vulneribus attriverunt. Sed mirum valde est, cum latrones diceret, cur addidit ejus, ut videlicet eosdem latrones Dei esse monstraret. Qua in re si voluntas ac potestas malignorum spirituum discernatur, cur latrones Dei dicantur, aperitur. Maligni quippe spiritus ad nocendum nos incessabiliter anhelant; sed cum pravam voluntatem ex semetipsis habeant, potestatem tamen nocendi non habent, nisi eos voluntas summa permittat. 115.0995C| Et cum ipsi quidem injuste nos laedere appetunt, quemlibet tamen laedere, non nisi injuste a Deo permittuntur. Quia ergo in eis voluntas injusta est, et potestas justa, et latrones dicuntur, et Dei, ut ex ipsis sit, quod inferre mala injuste desiderant, et ex Deo, quod desiderata juste consummant.
Ex eodem libro (cap. 22): Et orabam filios uteri mei. In Deo, qui corporis forma non circumscribitur, membra corporis, id est manus, oculus, uterus ita nominantur, ut ex membrorum vocabulis, effectus ejus potentiae designetur. Oculos quippe habere dicitur, quia cuncta videt: manus habere describitur, quia cuncta operatur: in utero autem proles concipitur, quae in hac vita profertur. Quid ergo uterum Dei, nisi ejus consilium debemus accipere, 115.0996D| in quo ante saecula per praedestinationem concepti sumus; ita ut creati per saecula producamur? Deus ergo, qui manet ante saecula, uteri sui filios oravit, quia eos quos potenter per divinitatem condidit, incarnatus veniens humiliter rogavit.
Gregorii papae in Job, lib. XV (cap. 24, in cap. XXI Job). Et in puncto ad inferna descendunt. Potest in puncto hoc quoque intelligi, quod saepe hi, qui diu in iniquitate tolerati sunt, subita morte rapiuntur; ut nec flere ante mortem liceat quae peccaverunt. Sed quia nonnunquam etiam vita justorum subito fine terminatur, melius illud accipimus, si hoc de eorum temporali vita sentiamus; quia quidquid transire potuit, subitum fuit. Amicis autem beati 115.0997A| Job, qui idcirco hunc injustum esse crediderunt, quia flagellatum viderunt, recte ejusdem sancti viri voce, de iniquorum flore et perditione ostensum est, quia praesentis vitae prosperitas, innocentiae testis non est: quia multi ad perennem vitam per flagella redeunt, et plerique ad infinita judicia perducendi sine flagello moriuntur.
Ex eodem libro (cap. 30): Et sicut favilla quam turbo dispergit. Ante Omnipotentis oculos, iniqui vita favilla est: quia etsi apparet ad momentum viridis, ab ejus tamen judicio jam consumpta cernitur; quia consumptioni est aeternae deputata. Hanc favillam turbo dispergit, quia Deus manifestus veniet, Deus noster et non silebit. Ignis in conspectu ejus ardebit, et in circuitu ejus tempestas valida (Psal. XLIX).
In eodem libro (cap. 32): Sed ecce cum haec audivimus [al., audimus], cordi nostro quaestio oritur, cur omnipotens et misericors Deus in tantam caecitatem cadere rationem humanae mentis permiserit? Ne vero quisquam ultra quam debet, occulta Dei judicia discutere praesumat, recte subjungitur: Nunquid Deum quisquam docebit scientiam, qui excelsos judicat? Cum in his quae de nobis aguntur, ambigimus, debemus alia quae nobis sunt certa conspicere, et eam quae de nostra nobis incertitudine surrexerat, cogitationis querelam placare. Ecce enim quod electos ad vitam flagella revocant; et a malis actibus reprobos nec flagella compescunt: omnipotentis Dei judicia super nos valde occulta sunt, et injusta non sunt. Sed si tendamus oculum mentis 115.0997C| ad superiora, in illis aspicimus, quia de nobis quid juste conqueri non habemus. Omnipotens enim Deus angelorum merita discernens, alios in aeterna luce sine lapsu permanere constituit; alios sponte lapsos a statu suae celsitudinis, in aeternae damnationis ultione prostravit. Nobiscum igitur injuste nihil agit, qui et subtiliorem nobis naturam juste judicavit. Dicat ergo: Nunquid Deum quispiam docebit scientiam, qui excelsos judicat? Qui enim super nos mira facit, constat procul dubio quia de nobis scienter omnia disponit. His itaque praemissis adjungitur, ubi humanus animus in requisitione fatigatur. Nam subditur: Iste moritur robustus et sanus, dives et felix; viscera ejus plena sunt adipe, et medullis ossa illius irrigantur: alius vero moritur in amaritudine animae 115.0997D| suae absque ullis operibus. Ista cum ita sint, quis omnipotentis Dei secreta discutiat, cur haec ita esse permittat? Sed electis et reprobis et vita quidem dispar est; carnis autem in morte corruptio dispar non est.
Ex eodem libro (cap. 17 in cap. X Job: Job): Devoravit eum ignis qui non succinditur. Miro valde modo paucis verbis expressus est ignis gehennae. Ignis namque corporeus, ut esse ignis valeat, corporeis indiget fomentis. Qui cum necesse est ut servetur, per congesta ligna procul dubio nutritur: nec valet nisi succensus esse, et nisi refectus subsistere. At contra gehennae ignis, cum sit incorporeus, et in se missos reprobos corporaliter exurat, nec studio 115.0998A| humano succinditur, nec lignis nutritur; sed creatus semel durat inexstinguibilis, et succensione non indiget, et ardore non caret. Bene ergo de hoc iniquo dicitur: Devorabit eum ignis qui non succenditur: quia Omnipotentis justitia futurorum praescia ab ipsa mundi origine gehennae ignem creavit, qui in poena reproborum esse semel inciperet, sed ardorem suum etiam sine lignis nunquam finiret.
Ex eodem libro (lib. XVI, cap. 16, 17, in cap. XIII Job): Ipse enim solus et, et nemo avertere potest cogitationem ejus (Sap. I). Nunquid non sunt angeli et homines, coelum et terra, aer et mare, cuncta volatilia, quadrupedia, atque reptilia? Et certe scriptum est, creavit ut essent omnia. Cum ergo in rerum natura tam multa sint, cur beati viri voce 115.0998B| nunc dicitur: Ipse enim solus est? Sed aliud est esse, aliud principaliter esse; aliud mutabiliter atque aliud immutabiliter esse. Sunt enim haec omnia, sed principaliter non sunt: quia in semetipsis minime subsistunt, et nisi gubernantis manu teneantur, esse nequaquam possunt. Cuncta namque in illo subsistunt, a quo creata sunt; nec ea quae vivunt, sibimetipsis vitam tribuunt, neque ea quae moventur, et non vivunt suis nutibus, ad motum ducuntur: sed ille cuncta movet, qui quaedam vivificat, quaedam vero non vivificata, in extremam essentiam mire ordinans servat. Cuncta quippe ex nihilo facta sunt, eorumque essentia rursum ad nihilum tenderet, nisi eam auctor omnium regiminis manu retineret. Omnia itaque quae creata sunt, per se nec subsistere 115.0998C| praevalent, nec moveri; sed intantum subsistunt, inquantum ut esse debeant acceperunt: intantum moventur, inquantum occulto instinctu disponuntur. Ecce enim peccator flagellandus est de rebus humanis: arescit in laboribus ejus terra, concutitur in ejus naufragiis mare, ignescit in ejus sudoribus aer, obtenebrescit contra eum inundationibus coelum, inardescunt in ejus oppressionibus homines, moventur in ejus adversitate et angelicae virtutes. Nunquid nam hic quae inanimata, vel quae viventia diximus, suis instinctionibus, et non magis divinis impulsionibus agitantur? Quidquid est itaque quod exterius saevit, per hoc ille intuendus est qui hoc interius disponit. In omni igitur causa, solus ipse intuendus est [al., metuendus], qui principaliter est, qui etiam ad Mosem 115.0998D| dicit: Ego sum qui sum: sic dices filiis Israel: Qui est misit me ad vos (Exod. III). Cum itaque flagellamur per ea quae videmus, illum debemus sollicite metuere, quem non videmus. Vir itaque sanctus despiciat quidquid exterius terret, quidquid per essentiam suam, nisi regeretur, ad nihilum tenderet: et mentis oculo suppressis omnibus intueatur unum in cujus essentiae comparatione, esse nostrum non esse est, et dicat: Ipse enim solus est. De cujus mox immutabilitate, apte subjungitur: Et nemo avertere potest cogitationem ejus. Sicut enim immutabilis natura est, ita immutabilis cogitatione. Cogitationem quippe ejus nullus avertit, quia nemo resistere occultis 115.0999A| ejus judiciis praevalet. Nam etsi fuerunt quidam qui deprecationibus suis ejus cogitationem avertisse videantur, ita fuit ejus interna cogitatio, ut sententiam illius avertere deprecando potuissent, et ab eo accipere quod agerent apud ipsum. Dicat ergo: Et nemo poterit avertere cogitationem ejus, quia semel fixa judicia mutari nequaquam possunt. Unde scriptum est: Praeceptum posuit, et non praeteribit (Ps. CXLVIII). Et rursum: Coelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt (Luc. XXI). Et rursum: Non enim cogitationes meae sicut cogitationes vestrae, neque viae meae sicut viae vestrae (Isa. XXXV). Cum ergo exterius mutari videtur sententia, interius consilium non mutatur, quia de unaquaque re immutabiliter intus constituitur; quidquid foris 115.0999B| mutabiliter agitur. Sequitur: Et anima ejus quodcunque voluit, hoc fecit. Cum sit cunctis corporibus exterior, cunctis mentibus interior Deus; ea ipsa vis ejus qua omnia penetrat, cunctaque disponit; anima illius appellatur. Cujus videlicet voluntati nec illa obsistunt quae contra voluntatem illius fieri videntur. Quia ad hoc nonnunquam permittit fieri, etiam quod non praecipit, ut per hoc illud certius impleatur quod jubet. Apostatae quippe angeli perversa voluntas est; sed tamen a Deo mirabiliter ordinatur, ut ipsae quoque ejus insidiae utilitati bonorum serviant, quos purgant dum tentant. Sic itaque ejus anima quodcunque voluit, hoc fecit, ut inde quoque voluntatem suam impleat, unde voluntati illius repugnari videbatur.
CAPUT X. Ex. SS. Isidoro et Hieronymo.
Isidori ex libro I Sententiarum, de Gratia et Praedestinatione (cap. 22): Sicut ignorat homo terminum lucis et tenebrarum, vel utriusque rei quis finis sit: ita plenius nescit, quis ante suum finem luce justitiae praeveniatur; vel quis peccatorum tenebris usque in suum terminum obscuretur, aut quis post lapsum tenebrarum conversus, resurgat ad lucem. Cuncta haec Deo patent, hominibus vero latent.
Hieronymi in Isaia lib. XI (cap. 6, in c. V): Quam saeculi [al., qui saeculi] deliciis occupati, nec respicientes opera Dei, captivi ducuntur in peccatum, et non habent scientiam Dei, et idcirco fame et siti pereunt bonorum operum, atque virtutum: et detrahentur 115.0999D| in gehennam, ibique aeternis cruciatibus deputati, potentiam et superbiam miseria cernent, et humilitate mutari.
Hieronymi in Isaia, libro III (in I partem c. IX): Quomodo enim vestis quae humano sanguine cruentata est, sanari non potest, sed infecta sanguine, igne comburitur, ut maculae cum vestimento foedi cruoris intereant: sic diaboli violenta praedatio, et tumultus ac turbae quibus humanum sibi subjiceret genus, gehennae ignibus deputatae sunt.
In libro VIII (in c. XXV). Ut omnia opera ejus proferantur in publicum, et dispergantur habitatores ejus in diversa loca, praemiis vel suppliciis deputati [al., destinati].
115.1000A| Ex libro X (in c. XXX): Ab heri quippe, et a praeterito tempore praeparata est a rege Domino Tophet, id est lata et spatiosa gehenna, quae eos aeternis urat ardoribus.
Hieronymi presbyteri explanationem in Ezechiel, libro IV (in c. XIV): Fili hominis, isti viri qui coram te sedent, posuerunt immunditias suas in cordibus suis, sive cogitationes: et juxta Symmachum et Theodotionem, idola et scandalum. Nunquid hujusmodi hominibus debeo respondere, qui cum cogitationibus pristinis ad me veniunt, ne hoc quidem tempore impietatis suae scelera relinquentes? Quia igitur perverso ad te corde venerunt, responde eis, non ex persona tua, sed ex meo imperio, et dices ad eos: Haec dicit Dominus. Est autem totius loci ista 115.1000B| sententia: Homo homo, non aliarum gentium, quarum error potest habere veniam, sed domus Israel, qui cum pristinis vitiis, de quibus supra diximus, ad Prophetam venerit sciscitandum, ego respondebo juxta cor et immunditias suas; ut juxta quod vult et credit, ita et audiat. Nec enim meretur correctionem, qui non discendi, sed tentandi animo interrogat: sed suo corde capiendus est, secundum quod scribae et Pharisaei interrogantes Dominum, imo tentantes, audiunt: Quid me tentatis? Et rursum: Nec ego dicam vobis in qua virtute haec faciam (Matth. XXI).
In eodem: Quodque sequitur, et videtur facere quaestionem: Propheta cum erraverit, et locutus fuerit verbum, ego Dominus decepi prophetam illum. Non 115.1000C| putemus de vero propheta dici, sed de pseudopropheta, qui ὁμωνύμως propheta appellatur. Et de illo Scripturarum loco solvi potest, quando Achab rex Israel, vadens ad praelium, non vult audire Michaeam prophetam, sed pseudoprophetae consiliis acquiescit: dicitque Michaeas, quod viderit Dominum sedentem in solio et erroris spiritum ultro se obtulisse ad decipiendum regem (III Reg. XXI). Diabolus quoque in volumine Job, circuiens terram, stare dicitur in conspectu Dei, et in substantiam primo Job, deinde in corpus ejus accipere a Domino potestatem (Job I). Sed et Balaam ariolus a Domino mittitur, ut decipiat Balac filium Beor (Num. XXII). Hoc autem totum dicitur, ne pseudoprophetarum fortitudini reputetur, quod decipitur populus, et magis vult 115.1000D| audire mendacium, quam veritati aurem accommodare: sed quod Dei irae sit, ut perversus populus et incredulus magis pseudoprophetas audiat, quam prophetas. Denique extendit manum suam super eum, subauditur prophetam, et deletur de medio populi ejus, ut portet iniquitatem suam, quia similis erroris, et poena consimilis sit: ut tam ille qui interrogat, quam ille qui interrogatur, portent iniquitatem suam: nequaquam domus Israel, eorum qui Dei verba audire voluerint perversis vaticinationibus illudatur: sed sit populus Dei, et ipse Dominum habere mereatur. In eo quod dixit: Ego Dominus de cepi illum, Salomonis verba consentiunt qui de Deo disputans ait: Et illusoribus illudet (Prov. III). Illudque 115.1001A| testimonium: Si ambulaverint ad me perversi, et ego ambulabo contra eos in furore perverso (Levit. XXVI, juxta LXX).
CAPUT XI. Ex Prosperi Responsionibus ad Capitula Gallorum.
Prosperi quarta decima quippe Gallorum objectio sic habetur (ex Fulg. ad Monim., cap. 30 et ult.): Quod qui Evangelicae praedicationi non credunt, ex Dei praedestinatione non credant. Et quod Deus ita definierit, ut quicunque non credunt, ex ipsius constitutione non credant. Huic itaque pravitati, quae beati Augustini dictis, non ex veritate, sed ex livore objiciebatur, tali Prosper sermone respondit: Infidelitas non credentium Evangelio nequaquam ex 115.1001B| Dei praedestinatione generatur. Bonorum enim Deus auctor est, non malorum. Praedestinatio igitur Dei in semper bono est, aut ad retributionem justitiae, aut ad donationem pertinens gratiae: Universae enim viae Domini misericordia et veritas. Proinde infidelitas non credentium, non ad constitutionem Dei, sed ad praescientiam referenda est. Quae non ideo necessitatem non credendi intulit, quia falli de ea, quae futura erat, infidelitate non potuit.
Quinta decima etiam objectio (Ibid. c. 15, 16) his verbis inserta est. Quod idem sit praescientia, quod praedestinatio. Cui Prosper sic respondit: Qui praescientiam Dei in nullo ab ipsius praedestinatione discerni, quod tribuendum est Deo de bonis, hoc ei etiam de malis conatur ascribere. Sed cum bona ad 115.1001C| largitorem cooperatoremque eorum Deum, mala autem ad voluntariam rationalis creaturae nequitiam referenda sint: dubium non est, sine ulla temporali differentia, Deum et praescisse simul et praedestinasse, quae ipso erant auctore facienda, vel quae malis meritis justo erant judicio retribuenda; praescisse autem tantummodo, non etiam praedestinasse, quae non ex ipso erant causam operationis habitura. (Hactenus ex Fulg.)
Ejusdem (Prosper, ibid., c. 9): Nullus omnino est ex omnibus hominibus, cujus natura in Christo Domino nostro suscepta non fuerit; quamvis ille natus sit in similitudine carnis peccati, omnis autem homo nascatur in carne peccati. Deus ergo Dei Filius, mortalitatis humanae particeps factus absque peccato, 115.1001D| hoc peccatoribus et mortalibus contulit, ut qui nativitatis ejus consortes fuissent, vinculum peccati et mortis evaderent. Sicut itaque non sufficit hominum renovationi, natum esse hominem Jesum Christum, nisi in ipso, eodem de quo ipse ortus est, spiritu renascantur: sic non sufficit hominum redemptioni, crucifixum esse Dominum Christum, nisi commoriantur ei, et consepeliantur in baptismo; alioquin nato Salvatore in carne substantiae nostrae, et crucifixo pro omnibus nobis, non fuerat necessarium ut renasceremur, et similitudine mortis ejus complantaremur. Sed cum sine hoc sacramento nemo hominum 115.1002A| consequatur vitam aeternam, non est salvatus cruce Christi qui non est crucifixus in Christo, non est crucifixus in Christo, qui non est membrum corporis Christi, qui non per aquam et Spiritum sanctum induit Christum. Qui ideo infirmitate nostra communionem habuit mortis, ut nos in virtute ejus haberemus consortium resurrectionis. Cum itaque rectissime dicatur Salvator pro totius mundi redemptione crucifixus, propter veram humanae naturae susceptionem, et propter communem in primo homine omnium perditionem: potest tamen dici pro his tantum crucifixus, quibus mors ipsius profuit. Dicit enim Evangelista: Quia Jesus moriturus erat pro gente, sed etiam ut filios Dei dispersos congregaret in unum 115.1002B| (Joan. XI). In sua enim venit, et sui eum non receperunt; quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt (Joan. I). Diversa ergo ab istis sors eorum est, qui inter illos censentur de quibus dicitur: Mundus eum non cognovit; ut possit secundum hoc dici: Redemptor mundi dedit pro mundo sanguinem suum, et mundus redimi noluit, quia lucem tenebrae non receperunt, quibus dicit Apostolus: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino (Eph. V). Ipse Dominus Jesus, qui dixit se venisse quaerere et salvare quod perierat: Non veni, inquit, nisi ad oves quae perierant domus Israel (Matth. XV). Neque qui sunt semen Abrahae, omnes filii; sed in 115.1002C| Isaac vocabitur tibi semen: id est, non qui filii carnis, hi filii Dei, sed qui filii promissionis, aestimantur in semine (Rom. IX). In istis ergo sunt illi de quibus dictum supra memoravimus: Quia Jesus moriturus erat pro gente, non tantum pro gente, sed etiam ut filios Dei dispersos congregaret in unum (Joan. XI). Quia non solum ex Judaeis, sed etiam ex gentibus, per eum qui vocat quae non sunt, tanquam quae sunt, et qui dispersos Israel congregat, filii promissionis in unam Ecclesiam congregentur, ut impleatur quod promissum est Abrahae, cui dictum est: quod in semine ejus benedicendae essent omnes tribus terrae (Gen. XVIII).
CAPUT XII. Ex Cassiodoro in Psalmos, et Beda.
115.1002D| Cassiodori in expositione psalmi IX: Cognoscetur Dominus judicia faciens, in operibus manuum suarum comprehensus est peccator, vera nimis et absoluta sententia; quoniam tunc manifeste cognoscetur Dominus judicia facere, quando peccatoribus dabitur aeterna cruciatione torqueri. Hic enim quia sunt eis libera scelera, relinqui creduntur forsitan impunita: sed ubi dies ille manifestationis advenerit, et throno majestatis suae Dominus insederit, tunc generaliter agnoscetur operari judicia sua, quando humanum genus, sive a sinistris, sive a dextris, ejus fuerit arbitrio segregatum. Hoc est enim judicia 115.1003A| vera facere, uniuscujusque merita, sine ulla confusione discernere. Sequitur sententiae hujus aperta declaratio; dicit enim unde cognoscitur Dominum vera judicia facere: scilicet, quando nexuosis operibus suis peccator astringitur, et secundum actuum qualitatem recipit ultionem. Nam sensus ille omnino vitandus est, qui putat peccatorem sola delictorum suorum recordatione cruciandum. Nam si hoc tantum sufficeret, quare diceretur: Ite in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV)? Et illud: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Isa. LXVI). Non enim hic loca tormentorum negat peccatoribus dari, sed per qualitates operum suorum eos dicit esse torquendos. Sentiamus igitur locum peccatorum suppliciis esse praeparatum; 115.1003B| intelligamus intrinsecus poenale malum, quod sceleratis legimus imminere. Nam ut revera cognoscamus beatitudinem a damnationibus, quibusdam terminis esse divisam, recordemur divitem oculos sublevasse, pauperemque Lazarum in sinu Abrahae fuisse conspectum, se autem flammis ultricibus deputatum (Luc. XVI). Unde ordo iste veritatis nullatenus diceretur, si peccatores malorum recordatio sola torqueret. Haec sunt occulta filii, quae titulus praedixit.
Cassiodori in psalmo LI: Destruit Deus in hac vita prosperrime, quos iterum aedificare decreverit. In fine autem qui destruitur, aeternis suppliciis deputatur.
Cassiodori in psalmo LIV: Hos tales implere non 115.1003C| [al., non implere] dicit dies suos quando cum sibi longam vitam promittunt, exitum celerrimae mortis inveniunt. Nam omnium dies in praedestinatione noscuntur esse definiti.
Cassiodori in psalmo LXV: Imposuisti homines super capita nostra. Imposuisti dicit, ut omnia ipsius voluntate facta esse constaret; sicut dicit Dominus Pilato: Non haberes potestatem in me, nisi tibi data fuisset desuper (Joan. XIX).
Cassiodori in expositione psalmi LXXVII: Misit in eos iram indignationis suae: indignationem, et iram, et tribulationem, et immissiones per angelos malos. Ordo vindictae verissima descriptione narratur. Prius enim Dominus peccatis nostris irascitur, quando nulla compunctione convertimur. Ac deinde malitiam hominis 115.1003D| in sua indignatione, et ira, et tribulatione derelinquit, ut propriis adversitatibus affligantur, qui divinis jussionibus obedire contemnunt. Sicut scriptum est: Propterea tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam, ut faciant quae non conveniunt, etc. (Rom. I, 1). Scelerati quippe hominis indignatio pertinet ad tumidam superbiam, ira ad audaciam nefandam, tribulatio ad confusam desperationem. Tunc per angelos malos ad immissiones praecipitantur illicitas, et quasi nudati defensione 115.1004A| divina, in praedam cadunt perniciosissimarum bestiarum. Perscrutandum est etiam quod dicit, immissiones factas per angelos malos, quasi et per angelos bonos non delibet peccatores. Per bonos enim angelos Sodomam subvertit et Gomorrham, quos Abraham et Lot suscipere suis hospitiis meruerunt. Tentatus est etiam transgressor per angelum malum, sicut in Regum volumine dicit: Et introivit spiritus Dei malus in Saul (I Reg. XVIII). Justi quoque tentati sunt a diabolo, ut Job, et Paulus apostolus, et caetera hujuscemodi. Constat enim cuncta quae creata sunt, Creatoris aut permissioni aut imperio subjacere.
Cassiodori in Psalmo LXXXI: Tantum est, ne refugientes malagma salutiferum, exitium vobis praeparetis 115.1004B| aeternum.
Cassiodori in psalmo LXXXII: Et revereantur, et pereant. Iste sensus est quem superius dixit, quia ibi reverendo non proficiunt, sed pereunt, qui ad aeternum supplicium destinantur.
Cassiodori in psalmo LXXXVIII: Frequenter emundat Divinitas quos flagellat, ut purgatum recipiat, quem peccatis sordidum respuebat; quos vero ab emundatione dissolvit, id est removit, hos jam et damnare decrevit.
Cassiodori in psalmo XCII: Parata sedes tua, Deus. Parata significat praedestinationem; quia totum in illa veritate consistit, quidquid in administratione mundi evenire contigerit.
Cassiodori in expositione psalmi CIII: In hac itaque 115.1004C| nocte bestiae silvarum, id est, daemonia, et catuli leonum, quos diaboli corrupta voluntate genuerunt, ad devorationem quaerentes aliquos, exierunt ut escam malitiae, permittente tamen Domino, reperirent. Nihil enim a quoquam fieri potest, nisi quod ipse secreto judicio, aut ad probationem, aut ad vindictam faciendum esse permiserit.
Cassiodori in expositione psalmi CIV: Convertit cor eorum, ut odirent populum ejus, et dolum facerent in servos ejus. Venit ad quartam partem, ubi Aegyptios memorat Hebraeis invidiam habuisse saevissimam, atque eos operibus subjecisse durissimis. Praestando enim felicia populo Israelitico, convertit Dominus ad odium, et ad dolos cor Aegyptiorum; non quia ipse mali auctor est, sed praestando aliis 115.1004D| beneficia, mentes excitavit obliquas. Necesse est enim, ut scelerati homines alienis prosperis intumescant, qui se norunt mereri non posse similia. Sicut in sacrificiis Cain et Abel factum est, quando unius sacrificium respuit, alterius libenter accepit (Gen. IV).
Bedae presbyteri in libro Hexaemeron in Genesin: Et ecce miserunt manum viri, et introduxerunt, etc. (Gen. XIX). Ad sempiternum praeparantur incendium, non inconvenienter insinuare.
CAPUT XIII. De gratia et libero arbitrio, ex diversis.
Venerabilis Innocentii papae de libero arbitrio ista sunt verba ad Carthaginense concilium (Innoc. epist. XXXI). Liberum enim, inquit, arbitrium olim ille perpessus, dum suis inconsultius utitur bonis, cadens in praevaricationis profunda demersus, et nihil quemadmodum exinde surgere posset invenit, suaque in aeternum libertate deceptus, hujus ruinae jacuisset oppressus, nisi eum postea Christi per suam gratiam [al. oppressa nisi eum post Christi pro sua gratia] relevasset adventus, qui per novae regenerationis purificationem, praeteritum omne vitium sui baptismatis lavacro purgavit.
115.1005B| Ex epistola Afrorum episcoporum ad papam Zozimum: Manifestissime sensus probus invenitur, non esse liberum arbitrium, etc., et operari pro bona voluntate.
Ex epistola Augustini ad Sixtum presbyterum. Quod enim putant auferri sibi liberum arbitrium, si nec ipsam bonam voluntatem sine adjutorio Dei hominem habere consenserint, non intelligunt, non se firmare liberum arbitrium; sed impellere ut per inania feratur, non in Domino, tanquam in petra stabili collocetur: Paratur enim voluntas a Domino (Prov. VIII juxta LXX; Vulg., Hauriet salutem a Domino). Quod autem personarum acceptorem Deum se credere existimant, si credant, quod sine ullis praecedentibus meritis, cujus vult miseretur, et quos dignatur, 115.1005C| vocat, et quem vult, religiosum facit, parum attendunt, quod debita reddatur poena damnato, indebita gratia liberato; ut nec ille se indignum queratur, nec dignum se iste glorietur; atque ibi potius acceptionem nullam fieri personarum, ubi una eademque massa damnationis et potius offensionis involvit, ut liberatus de non liberato discat, quod etiam sibi supplicium conveniret, nisi gratia subveniret. Si autem gratia, utique nullis meritis reddita, sed gratuita bonitate donata. Sed injutum est, inquiunt, in una eademque mala causa, hunc liberari, illum puniri. Nempe ergo justum est utrumque puniri. Quis hoc negaverit? Agamus ergo gratias Salvatori, dum nobis redditum non cernimus, quod in damnatione similium etiam nobis debitum fuisse cognoscimus. 115.1005D| Si enim omnis homo liberaretur, utique lateret quid peccato per justitiam debeatur; si nemo, quid gratia largiretur? Ut ergo in hac difficillima quaestione verbis potius utamur Apostoli: Volens Deus ostendere iram, et demonstrare potentiam suam, attulit in multa patientia vasa irae, quae perfecta sunt in perditionem: et ut notas faceret divitias gloriae suae, in vasa misericordiae, cui non potest figmentum dicere: Quare sic me fecisti? cum habeat potestatem ex eadem massa facere aliud vas in honorem, aliud in contumeliam (Rom. IX). Ubi quia universa ista massa merito damnata est, contumeliam debitam reddit 115.1006A| justitia, et honorem donat indebitum gratia, non meriti praerogativa, non fati necessitate, non temeritate fortunae, sed altitudine divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam non aperit, sed clausam miratur Apostolus, clamans: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt judicia ejus et investigabiles viae ejus! Quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit, aut quis prior dedit illi, et retribuetur ei? Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia, ipsi gloria in saecula saeculorum. Amen (Rom. XI).
Augustini contra Pelagium libro I (Contra duas epist. Pelagianorum, l. I, cap. 2): Dicunt, inquit, illi Manichaei, quibus modo non communicavimus, id est, toti isti cum quibus dissentimus, 115.1006B| quia primi hominis peccato, id est Adae, liberum arbitrium perierit, et nemo jam potestatem habeat bene vivendi, sed omnes in peccatum carnis suae necessitate cogantur. Manichaeos appellat catholicos, more illius Joviniani, qui ante paucos annos haereticus novus, virginitatem sanctae Mariae destruebat, et virginitati sacrae nuptias fidelium coaequabat. Nec ob aliud hoc objiciebat catholicis: nisi quia eos videri volebat accusatores, vel damnatores esse nuptiarum. Liberum autem arbitrium defendendo praecipitant, ut de illo potius ad faciendam justitiam, quam de Domini adjutorio confidatur, atque ut in se quisque, non in Domino glorietur. Quis autem nostrum dicat quod primi hominis peccato perierit liberum arbitrium de humano 115.1006C| genere: libertas quidem periit per peccatum, sed illa quae in paradiso fuit habendi plenam cum immortalitate justitiam, propter quod natura humana divina indiget gratia, dicente Domino: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis (Joan. VIII); utique liberi, ad bene justeque vivendum. Nam liberum arbitrium usque adeo in peccatore non periit, ut per illud peccent maxime omnes, qui cum delectatione peccant, et amore peccati hoc eis placet, quod eis libet. Unde et Apostolus: Cum essetis, inquit, servi peccati, liberi fuistis justitiae (Rom. VI). Ecce ostenduntur etiam peccato minime potuisse, nisi alia libertate servire. Liberi ergo a justitia non sunt, nisi arbitrio voluntatis: liberi autem a peccato non fiunt, nisi gratia Salvatoris. Propter quod admirabilis 115.1006D| doctor etiam verba ipsa discrevit: Cum enim servi essetis, inquit, peccati, liberi fuistis justitiae. Quem ergo fructum habuistis tunc in his in quibus nunc erubescitis? Nam finis illorum, mors est. Nunc autem liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in sanctificatione, finem vero vitam aeternam. Liberos dixit justitiae, non liberatos, a peccato autem non liberos, ne sibi hoc tribuerent; sed vigilantissime maluit dicere, liberatos, referens hoc ad illam Domini sententiam: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis (Joan. VIII). Cum itaque non vivant bene homines, nisi effecti filii Dei, quid est quod iste 115.1007A| libero arbitrio vult bene vivendi tribuere potestatem, cum haec potestas non detur, nisi gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum, dicente Evangelio: Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I).
Sed ne forte dicant, ad hoc esse adjutos ut haberent potestatem fieri filii Dei; ut autem hanc accipere mererentur, prius cum libero arbitrio nulla adjuti gratia receperunt. Haec est quippe intentio, qua gratiam destruere moliuntur, ut eam dari secundum merita nostra contendant. Ne forte ergo hanc evangelicam sententiam sic dividant, ut meritum ponant in eo quod dictum est: Quotquot autem receperunt eum; ac deinde, non gratis datam, sed huic merito redditam gratiam, in eo quod sequitur: 115.1007B| Dedit eis potestatem filios Dei fieri; nunquid si quaeratur ab eis, quid sit, receperunt eum? dicturi sunt aliud, nisi, crediderunt in eum? Ut igitur et hoc sciant ad gratiam pertinere, legant quod ait Apostolus: In nullo expavescatis ab adversariis, quidem est illis causa perditionis, vestrae autem salutis: et hoc a Deo, quia vobis donatum est pro Christo, non tantum ut credatis in eum, sed ut etiam patiamini pro eo (Phil. I). Nempe utrumque dixit esse donatum. Item quod ait: Pax fratribus, et charitas cum fide a Deo Patre et Domino Jesu Christo (Eph. VI). Legant etiam quod ipse Dominus ait: Nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me traxerit eum (Joan. VI). Ubi ne quisquam putet aliud esse venire ad me, quam credere in me, paulo post cum de suo corpore 115.1007C| et sanguine loqueretur, et scandalizati essent plurimi in sermone ejus, ait: Verba quae ego locutus sum vobis spiritus et vita sunt: sed sunt quidam ex vobis qui non credunt. Deinde subjunxit Evangelista: Sciebat enim Jesus ab initio qui essent credentes, et quis traditurus esset eum, et dicebat: Propterea dixi vobis, quia nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me traxerit eum. Et hoc propter credentes, et non credentes, se dixisse manifestavit, exponens quod dixerat: Nisi Pater qui me misit, traxerit eum: idipsum aliis verbis repetendo, in eo quod ait: nisi datum fuerit ei a Patre meo. Ille quippe trahitur ad Christum, cui datur ut credat in Christum. Datur ergo potestas ut filii Dei fiant, qui credunt in eum, cum hoc ipsum datur ut credant in eum, quae potestas, 115.1007D| nisi detur a Deo, nulla esse potest ex libero arbitrio, quia nec liberum in bono erit quod liberator non liberaverit; sed in malo liberum habet arbitrium, cui delectationem malitiae vel occultus, vel manifestus deceptor insevit, vel sibi ipse persuasit.
Augustini ad Vitalem: Rogo te quid operatur in filiis diffidentiae princeps, nisi opera sua mala, et in primis, maximeque ipsam diffidentiam et infelicitatem qua sunt inimici fidei, per quam scit nos posse mundari, posse sanari, posse perfectissime liberos, quod eis vehementer invidet, in aeternum regnare? Itaque aliquos eorum per quos amplius decipere affectat, sinit habere nonnulla, velut opera 115.1008A| bona, in quibus laudantur per quasque gentes, praecipueque in gente Romana, qui praeclare gloriosissimeque vixerunt; sed quoniam, sicut veracissima Scriptura dicit: Omne quod non est ex fide, peccatum est (Rom. XIV). Et: Sine fide impossibile est utique placere Deo (Hebr. XI), non hominibus: nihil sic agit hic princeps, quam ut non credatur in Deum, nec ad Mediatorem, a quo solvuntur opera ejus credendo veniatur. Sed ipse Mediator intrat in domum fortis (Luc. VI), id est in hoc saeculum mortalium, sub potestate diaboli, quantum ad ipsum pertinet: constitutum, de ipso quippe scriptum est, quod potestatem habeat mortis (Apoc. VI). Intrat in domum fortis: id est, in suo dominatu habentis genus humanum; et prius alligat eum, id est, ejus coercet et cohibet 115.1008B| potestatem, potestatis suae fortioribus vinculis, et sic eripit vasa ejus, quaecunque praedestinavit eripere, arbitrium eorum ab ejus potestate liberans, ut illo non impediente credant, in istum libera voluntate.
Augustini ad Valentinum, de Libero Arbitrio (cap. 15): Semper est autem in nobis voluntas libera, sed non semper est bona. Aut enim a justitia libera est, quando servit peccato, et tunc est mala: aut a peccato libera est, quando servit justitiae, et tunc est bona. Gratia vero Dei semper est bona, et per hanc fit ut sit homo bonae voluntatis, qui prius fuit voluntatis malae.
Augustini de Correptione et Gratia (cap. 1). Liberum itaque arbitrium et ad malum et ad bonum 115.1008C| faciendum, certum est nos habere: sed in malo faciendo liber est quisque justitiae servusque peccati; in bono autem liber esse nullus potest, nisi fuerit liberatus ab eo qui dixit: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis. Nec ita ut cum quisque fuerit a peccati damnatione liberatus, jam non indigeat sui liberatoris auxilio, sed ita potius, ut ab illo audiens: Sine me nihil potestis facere (Joan. XV), dicat ei et ipse: Adjutor meus es, ne derelinquas me (Psal. XXVI).
Gregorii papae in Job libro XVI (cap. 10, in cap. XXII Job): Salvabitur innocens; salvabitur autem munditia manuum suarum. Quae scilicet sententia, si de coelestis regni retributione promittitur, veritate fulcitur. Quia cum de Deo scriptum sit: Qui reddet 115.1008D| unicuique secundum opera ejus (Rom. II), illum in extremo examine justitia aeterni Judicis salvat, quem hic ejus pietas ab immundis operibus liberat. Sin vero ad hoc salvari quisque sic munditia manuum suarum creditur, ut suis viribus innocens fiat, procul dubio erratur: quia si superna gratia nocentem non praevenit, nunquam profecto inveniet quem remuneret innocentem. Unde veridici Mosis voce dicitur: Nullusque apud te per se innocens est (Exod. XXXIV). Superna ergo pietas prius agit in nobis aliquid sine nobis, ut subsequente quoque nostro libero arbitrio, bonum quod jam appetimus agat nobiscum, quod tamen per impensam gratiam in extremo judicio ita remunerat in nobis, ac si solis processisset ex 115.1009A| nobis. Quia enim divina nos bonitas, ut innocentes faciat, praevenit, Paulus ait: Gratia autem Dei sum id quod sum (I Cor. XV). Et quia eamdem gratiam nostrum liberum arbitrium sequitur, adjungit: Et gratia ejus in me vacua non fuit, sed abundantius illis omnibus laboravi (Ibid.). Qui dum se de se nihil esse conspiceret, ait, Non autem ego. Et tamen quia se esse aliquid cum gratia invenit, adjunxit: Sed gratia Dei mecum. Non enim diceret mecum, si cum praeveniente gratia, subsequens liberum arbitrium non haberet. Ut ergo se sine gratia nihil esse ostenderet, ait: Non ego; ut vero se cum gratia operatum esse per liberum arbitrium demonstraret, adjunxit: Sed gratia Dei mecum. Munditia itaque manuum suarum innocens salvabitur; quia qui hic praevenitur 115.1009B| dono ut innocens fiat, cum ad judicium ducitur, ex merito remuneratur.
Gennadii episcopi Massiliensis (lib. Defin. eccles. dogmat.). Libertati arbitrii sui commissus est homo, statim a prima mundi conditione, ut, salva vigilantia mentis, adnitente etiam praecepti custodia, perseveraret si vellet in id quod creatus fuerat permanere [al., statim in prima conditione ut sola vigilantia 115.1010A| mentis annitente, etiam in praecepti custodia perseveraret, si vellet in eo quod creatus fuerat permanere]. Postquam vero seductione serpentis per Evam cecidit, bonum naturae perdidit pariter, et vigorem arbitrii: non tamen electionem, ne non esset suum quod evitaret [al., emendaret peccatum], nec merito indulgeretur, quod non arbitrio diluisset. Manet itaque ad quaerendam salutem arbitrii libertas, id est, rationalis voluntas, se admonente prius Deo et invitante ad salutem, ut vel eligat, vel sequatur, vel agat occasione salutis; hoc est inspiratione Dei. Ut autem consequatur quod eligit, vel quod sequitur, vel quod occasione agit, Dei esse libere confitemur. Initium ergo salutis nostrae Deo miserante habemus, ut acquiescamus salutiferae inspirationi 115.1010B| nostrae potestatis est; ut adipiscamur quod acquiescendo admonitioni cupimus, divini est muneris: ut non labamur in adepto [al., indepto] salutis munere, solitudinis nostrae est coelestis pariter adjutorii: ut labamur, potestatis nostrae est et ignaviae.
CONCLUSIO.
Cum ipso pariter aeterna beatitudine remunerandos et regnaturos exopto.