(Anselmus Laudunensis et schola; Glossa ordinaria)
Migne Patrologia Latina Tomus 114
Epistola ad Romanos
Epistola ad Romanos (Anselmus Laudunensis et schola; Glossa ordinaria), J. P. Migne 114.0519A
ARGUMENTUM. 114.0469A|
Romani sunt partis Italiae. Hi praeventi sunt a falsis apostolis, et sub nomine Domini nostri Jesu Christi in legem et prophetas erant inducti. Hos 114.0469B| revocat Apostolus ad veram evangelicam fidem, scribens eis a Corintho.
CAPUT PRIMUM.
VERS. 1.-- Paulus. (BED.) Super Actus apostolicos Paulum anno secundo passionis et resurrectionis Christi ad fidem venisse dicit, etc., usque ad juxta condictum apostolorum ad magisterium gentium est profectus.
(AUG. lib. de Spiritu et litt., c. 7). Non ob aliud hoc nomen elegit, etc., usque ad Saulus inquietudo et tentatio interpretatur.
(AMB.) Porro ex more sanctorum apostolorum illud fecisse perhibetur, qui virtutibus proficientes 114.0469C| mutato nomine sunt vocati, ut et ipso nomine essent novi, ut et Cephas et filii tonitrui.
(HIER. Com. in Ep. ad Philem.) Paulus a primo spolio quod Ecclesiae contulit, scilicet a Sergio Paulo proconsule quem apud Cyprum convertit, hoc sibi nomen assumpsit.
Servus. Ex servo et humili fecit Deus apostolum et sublimem, ita et vos humiles sitis: Qui enim se humiliat, exaltabitur (Luc.XIV).
(AUG.) Utrumque ponendo, unam Dei hominis personam esse testatur. Alterum pro Judaeis, alterum pro gentibus ponit. Christus enim, hoc nomen Judaeis est cognitum, quo nomine Dei Filium designatum vident, et audiunt in lege promissum, quibus etsi alium praedicares, non crederent. Gentibus vero 114.0469D| quia in aliquo non legerant, praemittit Salvatorem, id est Jesum. Christus, quamvis non sit proprium, sed nomen sacramenti, sicut propheta et sacerdos, Judaeis tamen cognitum recte praeponitur: etsi pluribus indita haec nomina, tamen sola figura; hic enim solus verus Rex et Sacerdos.
Vocatus. Non a se, sed a Deo; vel vocatus, ab hominibus dictus privilegio nominis. Apostolus. Ecce de humili altus. Segregatus. A doctrina scribarum et Pharisaeorum: hoc contra Judaeos; vel, ab aliis apostolis, corpore et non mente unde: Segregate 114.0470A| mihi Barnabam et Paulum in opus ad quod assumpsi eos (Act. XIII).
Evangelium. (HAYM.) Bona annuntiatio est, etc. Dei. Non ab homine inventum.
114.0470B| VERS. 2.-- Quod ante completionem, non venit ut subitum, sed longe ante promissum. Unde in hoc verbum verum est: Quia alius est qui seminat, et alius qui metit.
VERS. 3.-- Qui factus est ei. Qui factus secundum carnem, opere sancti Spiritus de virgine, id est natus. Impietati haereticorum occurritur, qui obtuso corde capitulum hoc intelligentes, Christum tantum hominem accipiunt. Addendo ergo, secundum carnem, divinitati suam dignitatem reservavit, in qua Christus Dei Verbum est, per quem facta sunt omnia.
(AUG.) Qui erat, etc., usque ad ut carnalibus congruenter appareret, indutum.
(ID. Expos. in hanc epist.) Christus ergo una persona est geminae substantiae: nec tamen Deus et 114.0470C| homo pars hujus personae dici potest: alioquin Filius Dei, antequam formam servi susciperet, non erat totus, et crevit cum homo divinitati ejus accessit.
VERS. 4.-- Qui praedestinatus est. (AUG., Tract. 105 in Joan.) Praedestinata est ista humanae naturae tanta et tam celsa et summa subvectio, ut quo attolleretur, altius non haberet: sicut pro nobis ipsa divinitas, quousque se deponeret, humilius non habuit, quam suscepta natura hominis cum infirmitate carnis usque ad mortem crucis.
(AUG., lib. I de Praedest. sanct., c. 15.) Est etiam praeclarissimum lumen praedestinationis et gratiae ipse mediator Dei et hominum homo Christus Jesus, etc., usque ad ut qui futurus erat secundum carnem filius David, esset in virtute Filius Dei.
114.0470D| Mortuorum Jesu Christi. Christi pro ejus vel suorum, proprium nomen pro pronomine posuit more Hebraico, quae locutio in Scripturis praecipue veteribus est usitatissima, ut: Fecit Moyses sicut praecepit Dominus Moysi.
(CHRYS.) Hoc est, non nos hoc virtute nostra praestitimus, quod apostoli simus, neque enim nostris multis sudoribus ac laboribus hanc dignitatem sortiti sumus, sed gratiam invenimus.
VERS. 5.-- In omnibus gentibus. Non solum Judaeis, cum quibus (quia sine lege vocati) non debent 114.0471A| sub lege agere. Pro nomine ejus. Pro ejus gloria, non nostra sicut vos facitis.
VERS. 6.-- Vocati Jesu Christi. Id est ab eo, scilicet Jesu Christo. Genitivus pro ablativo more Graeco.
VERS. 7.-- Vocatis sanctis. Non ideo vocati sunt quia sancti, sed ideo sancti effecti quia vocati: et ideo vocati, quia dilecti.
VERS. 8.-- Gratias ago. Gratias agere est sentire omnia a Deo data esse, et pro eo laudare corde, voce et opere.
Deo meo. (AUG., lib. de Ovibus.) Non enim vox ista esse potest nisi sanctorum, quorum Deus dicitur, sicut Deus Abraham, Isaac, et Jacob. Cum enim omnium unus sit Deus per naturam, eorum tamen proprie 114.0471B| per gratiam esse dicitur, qui merito fidei et justitiae ejus cultores esse probantur.
Pro omnibus vobis. Cum pro aliis, primum pro vobis, de quibus magna utilitas venit per Christum mediatorem, per quem vobis Deus dedit bona omnia.
Quia fides. (AMBR.) Congaudet de bono incepto eorum, per quod charitatem erga illos ostendit, et hortatur ad profectum. Haec autem omnia se agere dicit, quia multis proficit fides eorum.
VERS. 9.-- Testis. Quod habetis fidem Domino imputo. Nam habenda oro ab eo; vel exponit quando gratias agat, in orationibus scilicet, quomodo? sine intermissione.
VERS. 11.-- Desidero enim. Ut quae verbis suadere 114.0471C| non poterat, praesens suaderet virtute miraculorum.
VERS. 12.-- Consolari. Modo ego sum desolatus, sicut et vos: etsi non sentitis, sed sic, consolaremur.
VERS. 13.-- Fratres. Quia renati, et aliqui recti; vide supra: Vocatis sanctis.
VERS. 14.-- Graecis. De Judaeis tacet, quia magister gentium. Graecis. Graecos praeponit, quia ab eis omnis philosophia mundana exordium habuit. Barbaris. Barbaros dicit, qui sunt quasi exleges, qui scilicet nec Hebraei, nec Graeci, nec Latini sunt. Nulli specialius debetur haec praedicatio. Debitor, quia missus ad omnes.
VERS. 16.-- Virtus enim Dei, etc. Quia signis firmatur 114.0471D| incredibilis praedicatio: quod non est in falsis praeconibus.
VERS. 17.-- Justitia enim Dei. (AMBR.) Est quae gratis justificat impium per fidem sine operibus legis, etc., usque ad qui negant hunc esse Christum quem promisit Deus. Revelatur. (AUG.) Aggreditur gentiles secundum priorem statum, etc., usque ad quod inflati per se in idola ceciderunt. Ex fide, etc., (AMBR.) Dei promittentis, in fidem hominis qui credit ei, etc., usque ad in fidem rerum et speciei.
(AUG.) Fides est qua creduntur ea quae non videntur, etc., usque ad in fidem rerum qua credita obtinebimus.
Sicut scriptum est. In Abacuc (cap. II) ita est: 114.0472A| Justus autem ex sua fide vivet. Sed hoc et talia plura testimonia quae ponit, ab Hebraicae veritatis translatione, qua nunc utimur, videntur discordare: quia aliquando sumit a LXX interpretibus, aliquando sicut loquens eodem spiritu quo prophetae sensum sumit tantummodo, suis utens verbis suaque dispositione.
VERS. 18.-- Super omnem impietatem. Impietas est in Deum peccasse, iniquitas in homines; vel impius, infidelis sicut idololatra: iniquus, qui pravitate operis ab aequitate discordat. Eorum qui veritatem. Quasi dicat: Cur eis ira de impietate, cum non cognoverint Deum? Ad quod respondet: Poterant quidem cognoscere, sed ipsi nolunt, malentes morari injuste in sua voluptate. Veritatem Dei detinent. 114.0472B| Quia, ut dicitur, quod est de Deo noscibile est in illis; quasi dicat: in se habent unde noscant, scilicet naturalem rationem. In injustitia detinent. Bonum est quod tenent, sed malum est ubi tenent; veritatem enim tenent, sed in iniquitate. Invenisti Deum? invenisti veritatem, et ipsum detinens in injustitia; etiam quod per Dei opera cognovisti, per hominis opera perdidisti.
VERS. 19.-- Notum est Dei. (GREG., lib. X Moral., c. 4.) Notum est quod ex hujus mundi dispositione et naturali ordine assequi possumus. Ignotum vero Dei, quod omnem latet creaturam: ut ratio substantiae ejus vel naturae, et mysterium humanae liberationis.
Manifestum est in illis. (AUG.) Quia non solum ratio 114.0472C| naturalis ad hoc profuit, sed et Deus quotidie adjuvit, ne sola natura sufficere videretur.
VERS. 20.-- A creatura. (GREG., lib. XXIX Moral., c. 8.) Ab homine per excellentiam, quia excellit inter alias creaturas, vel propter convenientiam quam habet cum omnibus creaturis: est enim localiter in loco cum corporibus, sentit cum animalibus, intelligit cum angelis, unde: Praedicate Evangelium omni creaturae (Marc. XVI).
Cum cognovissent, etc. (AUG., Serm. LV de Verb. Dom.) Viderunt quo veniendum esset, etc., usque ad quod enim Deus dederat gratis, tulit ingratis.
VERS. 21.-- Obscuratum. (AMBR.) Nebula enim erroris texit cor illorum, quia cum Creatorem ex iis 114.0472D| quae fecit pulchra, amplius honorificare debuerint, obtusi sunt, relicto illo.
VERS. 22.-- Stulti facti sunt. Ecce quomodo obscuratum est cor, quod est vindicta: sapientes in naturis rerum, stulti in Deo.
VERS. 23.-- Et mutaverunt. (AUG., epist. CXIX, c. 6, ad Januarium.) Hic damnat simulacra impiorum. Alii terram, alii solem et hujusmodi venerabantur.
In similitudinem imaginis. Exaggerat stultitiam ad cumulum hebetudinis ostendendum.
Hominis et volucrum, etc. Mos fuit ab antiquo Romanis adorare simulacra hominum, ut Romuli, Jovis, et aliorum, maxime ab adventu Aenaeae in Italiam. Volucrum autem et quadrupedum et serpentium, 114.0473A| ex quo Alexandria ab Augusto victa est et Romae subjugata.
(AMBR.) Primi enim Babylonii Deum vocaverunt figmentum Belis, etc., usque ad et volucres quia coracina sacra habent pagani.
(AUG., lib. VII de Civit. Dei, c. 33.) Per hanc (Christi) religionem unam et veram, potuit aperiri deos gentium esse immundissimos daemones sub defunctarum occasionibus animarum vel creaturarum specie mundanarum, deos se putari cupientes.
VERS. 24.-- Tradidit, etc. (AUG., lib. de Grat. et libero arbit., c. 21.) Manifestum est Deum operari in cordibus hominum, ad inclinandas eorum voluntates, sive ad bona, pro misericordia sua, sive ad mala pro meritis eorum, judicio utique suo aliquando 114.0473B| occulto, aliquando aperto, semper autem justo.
Afficiant. (GREG., Homil. 11 in Ezech.) Peccatum quod poenitentiae lamento non diluitur, etc., usque ad Deus permittit ut caecata mens etiam in alia labatur.
VERS. 25.-- Quia commutaverunt. Exsequitur latius per partes culpam et poenam, ut comparet. Quia commutaverunt. Ostendit per partes mutasse gloriam Dei, scilicet quod Deum putaverunt, qui non erat, et coluerunt et servierunt creaturae potius quam Creatori. Et exsequitur partes immunditiae, quod feminae in feminas, masculi in masculos: in quibus comparat poenam culpae, ut sicut contra naturam creantem 114.0473C| peccaverunt, ita in natura propria punirentur, unde concludit: Et mercedem.
Commutaverunt veritatem. (AMBR.) Nomen Dei qui est verus, dederunt his qui non sunt dii.
(AUG.) Veritas creaturae a Deo est, sed non Deus, quam illi in mendacium converterunt, creaturas tanquam Creatorem colentes.
Et coluerunt, etc. Sed ne dicant, non colo simulacra, sed res eorum, ut solem, addit: Et servierunt creaturae. Hic damnat quae in simulacris intelligebant. Amen. Quasi dicat: Verum est, quod Deo vero benedictio est in saecula: diis autem gentium ad tempus impietas dat honorem. Ideo quod illi dicunt, est falsitas.
VERS. 26.-- Passiones. Id est voluptates quae, etsi 114.0473D| delectent, sunt passiones tamen, naturae non nominandae.
Naturalem usum. (AUG., lib. III cont. Jul. Pelag., c. 20.) Putas Juliane Apostolum ex hoc laudasse libidinem, etc., usque ad contra naturam est et flagitiosum.
VERS. 27.-- Et mercedem, etc. (AUG.) Sed istas poenas pauci vident, etc., usque ad peccata sunt et poenae. Oportuit. Hic causa propter quam traditi sunt, sine ulla ambiguitate monstratur.
VERS. 28.-- Et sicut, etc. Item quia nondum resipiscunt, in alia cadunt pro eadem culpa. Per sicut, poenam peccato assimilat, quod sicut peccaverunt in sensu Dei, sic puniti sunt in proprio sensu. Non probaverunt. Quia non noverunt Deum habere in notitia 114.0474A| quod ratio probabat: vel quia putaverunt Deum nescire et negligere mala. Tradidit, etc.
VERS. 29.-- Omni iniquitate. Enumerat partes, ut apertius accuset malitiam, quando quis damnum molitur alicui. Nequitia est temeritas quando audet quod nequit, vel intemperantia sui. Contentio est impugnatio veritatis per confidentiam clamoris. Malignitas est mala voluntas, cum ultra non potest vel de beneficiis gratiam non referre. Detractores: qui aliorum bona negant, vel invertunt.
Deo odibiles. Ne levis putetur susurratio vel detractio, quia in verbis sunt, addit de eis: Deo odibiles, ut intelligant se per solam susurrationem et detractionem aeternam incurrere posse damnationem. Elatos. Elati sunt qui nolunt pati priorem, vel parem.
114.0474B| VERS. 31.-- Incompositos. Incompositio corporis indicat qualitatem mentis.
VERS. 32.-- Digni sunt morte. Ne putentur his tantum poenis affligi quibus delectantur, addit ultimam, mortem aeternam. Qui consentiunt facientibus, etc. Consentire est tacere, cum possis arguere; vel errorem fovere.
CAPUT II.
VERS. 1.-- Propter quod, etc. Hoc communiter de gentibus et Judaeis. Judaeus judicabat gentilem, propter priorem statum: gentilis Judaeum: uterque homo, non spiritus. Si Judaeus judicat gentilem de idololatria, et ipsi idololatrae. Si gentilis Judaeum de legis praevaricatione, et ipse praevaricator naturalis legis. 114.0474C| Inexcusabilis. Quia tu ipse testis es damnationis tuae, dum alium judicas: quare hoc? quia eadem agis. Qui judicas. In quo ostendit se esse quod non est, id est justum. Eadem enim agis. Inanem excusationem gentium et Judaeorum sua auctoritate destruit Apostolus: posset enim excusationem peccati sui dicere Judaeus: Etsi agam eadem, tamen me Judaeum defendit genus et lex, me gentilem ignorantia. Contra Apostolus, Qui judicas, etc.
(THEOD.) Est autem manifestum iis qui sapiunt, quod qui se inique gerunt, divina sententia puniuntur.
VERS. 3.-- Existimas autem. Communiter legitur hoc capitulum contra Judaeos et gentiles; potest tamen et specialiter legi contra superciliosum quemlibet 114.0474D| Ecclesiae praelatum. Quia tu effugies. Peccas, dum tibi impunitatem promittis, gravius: quia contemnis bonum Dei, et ignoras te contemnere, et hoc facis? Increpatio, quasi diceret: Mirum est.
VERS. 4.-- An divitias bonitatis. (AMBR.) Copiosa est bonitas quae multa et multis, etc., usque ad sed ad impunitatem vertit.
VERS. 5.-- Secundum autem. Sunt enim quidam quibus mala quae agunt displicent, et ducti poenitentia cordis, quatenus eis datur ex eis exire, laborant: de quibus hic non loquitur. Sunt alii quibus placent mala, et de misericordia Dei nimis praesumentes in eis pertinaciter perdurant, in quo illius ostendunt patientiam, et suam cumulant sarcinam deterius peccando. 114.0475A| Sunt et alii quibus displicent quidem mala, sed quoniam gravia esse intelligunt, putant sibi jam non posse ignosci, sicut ille qui dixit: Major est iniquitas mea (Gen. IV), etc. Illi ergo nimia spe Deum non justum autumant: isti vero desperatione Deum non bonum aestimant. Ex utroque ergo periclitabuntur, et sperando et desperando, contrariis rebus et contrariis affectionibus laborantes, peribunt.
Justi judicii. (CYPR.) Justum judicium Dei dixit esse, etc., usque ad non potest poenitentia prodesse peccanti.
VERS. 6.-- Qui reddet unicuique. Qui modo illis quos liberat, non reddit, quoniam erga iniquos modo larga est ejus bonitas. In futuro autem reddet mala pro malis, quoniam justus: bona pro malis, quoniam 114.0475B| bonus et justus. Tantum mala pro bonis non reddet, quoniam injustus non est.
(GREG.) Ad justitiam pertinet, ut nunquam supplicio careant, quorum mens, etc., usque ad aeternaliter puniri hominem.
VERS. 8.-- Indignatio. Ne videatur irasci, et non vindicare: unde tribulatio et angustia.
VERS. 9.-- Tribulatio et angustia. Interim in anima sola ante judicium, post judicium autem ira et indignatio. In omnem. Quod supra indefinite, ibi: His autem qui, hic universaliter, ut includat Judaeum et gentilem. Animam dicit, quia de incredulo agit anima, pro cujus perfidia arctabitur spirituali poena.
Judaei primum. (AMBR.) Judaeum semper anteponit: quia sicut credens honorificentior est propter 114.0475C| Abraham, ita diffidens pejus tractandus est, quia promissa patribus refutavit.
VERS. 11.-- Non est enim, etc. Coaequat Judaeum et gentilem in poena et gloria: quia Deus judicat non secundum personas, sed secundum merita: quia utrosque secundum modum peccati damnat.
(AMBR.) Praerogativam generis non sequitur Deus ut suscipiat, causa patrum, diffidentem, vel abjiciat a se, propter indignitatem parentum, credentem, sed unumquemque proprio merito aut remunerat, aut condemnat.
VERS. 12.-- Sine lege. (AUG.) Ideo Apostolus gentiles sine lege dixit, quia Moysi legem scriptam non acceperant, quam se accepisse gloriabantur Judaei.
In lege. (ID.) Qui noverunt divina mandata, aufertur 114.0475D| ab eis excusatio, etc., usque ad vel additamento propriae voluntatis.
Judicabuntur. Non ut quasi per ignem salvi fiant, ut quidam dicunt, sed prorsus peribunt. Dicit enim Christus quod tolerabilius erit Sodomae in judicio, quam Judaeis in Christum non credentibus. Et item dicit quod excusationem non habebunt de peccato infidelitatis, quia venit et locutus est eis: de quo habent excusationem illi, quibus nec per se nec per suos locutus est, qui tamen non effugient damnationem: quia qui sine lege, etc. Leviora tamen passuri quia cui plus committitur, plus ab eo exigitur.
VERS. 13.-- Non enim auditores. Nonne sola lex sulvat? Non, quia non facit justos, et hoc est: Non 114.0476A| enim pro auditu, sed factores quicunque, quod quidem est per gratiam. Sed factores, id est, qui credunt in Christum, quem lex promisit, quicunque sint, quod non est nisi per gratiam.
(AUG., lib. de Spir. et lit., c. 26.) Factores legis justificabuntur, id est, justi deputabuntur, vel justi fient non qui ante erant factores justificabuntur, quia etiam gentes.
VERS. 14.-- Cum enim, etc. Supra dixerat gentilem damnari, si male operaretur; salvari, si bene: sed cum legem non habeat, quasi nesciat quid sit bonum quidve malum, videtur sibi neutrum debere imputari. Contra Apostolus: Etsi non habeat scriptam legem, habet tamen naturalem: qua intelligit et sibi conscius est quid sit bonum et quid sit malum, 114.0476B| vitium quippe contra naturam est, quod utique sanat gratia. Non enim usque adeo in humana anima imago terrenorum affectuum labe detrita est, ut nulla in ea lineamenta remanserint. Non omnino deletum est quod ibi per imaginem Dei, cum homo crearetur, impressum est. Proinde vitio sanato per gratiam, naturaliter fiunt ea quae legis sunt. Non quod per naturam negata sit gratia, sed potius per gratiam reparata natura: qua gratia in interiori homine renovato lex justitiae rescribitur, quam deleverat culpa.
VERS. 15.-- Opus legis. Est fides, quam ultro habent in cordibus, id est, intimo affectu, ubi fides per dilectionem operatur.
VERS. 17.-- Si autem tu, etc. Hic Judaeos aggreditur, 114.0476C| gravius accusans eos de peccatis, eo quod plura haberent auxilia.
VERS. 19.-- Decem esse. Caecos et in tenebris existentes dicit gentiles, qui et ratione privati caeci sunt; et si quid sciunt, tamen in tenebris sunt.
VERS. 20.-- Habentem formam. Ut aliis exemplum scientiae legis sis et veritatis. Quidam enim scientiam et intellectum alicujus libri habent et ita sentiunt sicut auctor ipse sensit, non tamen habent inde veritatem: quia nesciunt quomodo sit verum, nec etiam esse verum: sed Judaeus jactat se habere sensum legis, et scire verum esse sensum illum legis, ita ut aliis scire volentibus sit exemplar.
VERS. 24.-- Nomen enim Dei. Inter gentes blasphematur nomen Dei per Judaeos: quia credentibus 114.0476D| Judaei suadere nitebantur Christum non esse Deum dicendum. Vel quia olim gentes non animadvertebant Judaeos sibi traditos pro noxis suis, sed idolis suis dabant gloriam de victoria sua, quasi Judaeorum Deum vicissent in Judaeis.
VERS. 25.-- Circumcisio quidem. Ostendit supra legem non juvare eos, modo circumcisionem non juvare ad obtinendam justitiam. Prodest, si legem, etc. Quia obediendo Deo, signum facit veritatis, dum populus rudis sub timore Dei custoditur.
Prodest. Quaeritur quomodo hic dicit circumcisionem prodesse, cum in sequentibus dicat: Si circumcidamini, Christus nihil vobis proderit? Respondetur: Secundum statum diversorum temporum hoc 114.0477A| vult intelligi. Nam secundum statum veteris legis olim profuit circumcisio, sed non profuit ad salutem sine spirituali legis observantia, de quo hic. Modo autem, scilicet tempore gratiae, postquam exhibita est veritas, non modo non prodest, sed etiam obest, de quo in sequentibus.
VERS. 26.-- Nonne. Gentilis comparatione sui te, o Judaee, damnabilem ostendit, qui non per naturam, neque per circumcisionem, sed per legem novisti, quod ille per naturam, id est Christum?
VERS. 27.-- Judicabit, etc. (ORIG.) In carne est circumcisio. Circumcidere est ex genitali membro, etc., usque ad in quibus non carnis circumcisio, sed legis observatio est.
VERS. 28.-- Non enim. Quasi: bene potest fieri 114.0477B| Judaeus gentilis, et gentilis Judaeus, sicut dictum est. Judaeus. Interpretatur confitens: qui enim vere credit et recte confitetur, vere est Judaeus.
VERS. 29.-- Circumcisio cordis. (ORIG.) Est quae purificat animam, et vitiorum maculas abscindit.
Cujus laus. (AMBR.) Laudat Deus credentem, etc., usque ad quod coram hominibus apparebat in opere.
Non ex hominibus. (AUG.) Circumcisionem autem cordis dicit, puram scilicet ab omni illicita concupiscentia voluntatem: quod non fit littera docente et minante, sed spiritu adjuvante atque sanante.
CAPUT III.
VERS. 1.-- Quid ergo amplius. Objicit sibi quod videt posse objici, ut solvat. Quandoquidem Judaeus fit gentilis, et e converso. Ergo quid est plus Judaeo, 114.0477C| qui dicitur populus peculiaris Dei, quam gentili qui dicitur canis immundus? aut quid consecutus est de circumcisione? Ad hoc respondet: Valuit quidem olim, sed non ideo digniores sunt in fide, et hoc est: Multum est plus Judaeo secundum priorem statum, quam gentili, et hoc per omnem modum. Omnis modus est vel in administratione temporalium, vel reseratione spiritualium in quo utroque multa Judaeis Deus fecit, quae non gentibus: et ita secundum priorem statum digniores fuerunt.
VERS. 2.-- Primum quidem, etc. Quasi: Ut alia minora de temporalibus praetermittam, hoc primum et praecipuum pono, quia eloquia Domini, id est lex et prophetae, eis ut amicis sunt credita: per quae intelligerent futuram redemptionem. Sed dices: 114.0477D| Non ideo plus factum est eis quia non crediderunt eloquiis, ut Christum promissum reciperent quidam eorum. Ad quod respondetur: Non ideo tamen minus profuit credentibus, et hoc est: Nam etsi quidam non crediderunt, non ideo tamen fides evacuata est.
VERS. 3.-- Nunquid incredulitas. (AMBR.) Non, inquit, quia aliqui credere noluerunt, praejudicabitur caeteris Judaeis, ne digni dicantur accipere quod Deus promisit fidelibus, quippe cum sic facta sit promissio ut credentibus proficeret.
Fidem. (ORIG.) Eam intelligimus quam habet Deus cum his quibus credit eloquia sua, vel eam qua quidam credunt Deo.
114.0478A| VERS. 4.-- Omnis autem. Hoc addit, ut appareat promissionem Dei factam esse et completam, non propter aliquam hominis dignitatem, sed propter misericordiam: ut gratia detur indignis, et commendabilior sit gratia. Deus autem dicitur verax, id est invariabilis, tam in essentia quam in promissione. Homo mendax, id est nec verum esse habens naturae, et per peccata defluens.
Omnis homo mendax. Qui negat Deum implesse promissa: hoc maxime Judaeus, quem vincit Deus, cum dat promissa.
Omnis homo. Etiam Judaeus, ne dignior videatur in novo statu quam gentilis.
VERS. 5.-- Si autem iniquitas. Dixit quod Deus verax et omnis homo mendax, et quod indignis dat 114.0478B| bona, in quo commendabilior apparet ejus justitia et gratia: unde carnalis dicens Deum uti malis, quasi instrumento ad gloriam suam, eo rem deducit, ut dicat iniquum Deum qui punit peccata quae sibi prosunt. Quod removet, dicens:
Nunquid iniquus. Deus verax et homo mendax. Si autem hoc est, et ita iniquitas nostra justitiam Dei commendat, quid sequi videtur? Quod Deus iniquus est. Sed nunquid iniquus Deus qui infert mala?
VERS. 7.-- Si enim veritas. Interjecta remotione iniquitatis Dei redit Apostolus ad probationem carnalis nitentis probare quod Deus sit iniquus si punit malos, quia si inde gloriosior: quid etiam nunc et non solum in futuro judicor quasi peccator, quod non sum? Vel: Adhuc, id est post conversionem 114.0478C| postquam dedit dona indigno. Nam cum ante male mererer ex meis, non erat gloriosior: ac si diceret: Quod ante remissionem videri poterat, post videri non debet, scilicet quod ego peccator judicandus sim, quasi dicat: Certum est quod dimittendi veritas non abundasset in gloriam nisi peccassem.
VERS. 8.-- Et non sicut. Quasi: Et si istud es quod veritas Dei in peccato abundet, cur. non facimus mala ut veniant bona, sicut imponitur nobis hoc sentire (quod est blasphemia) et etiam praedicare occasione hujusmodi verborum: ubi abundavit delictum, superabundavit gratia?
Vel: Propius jungatur cum praecedenti littera quam ante. Quasi: Quomodo judicabit Deus? Quasi: Non recte, quia nec modo juste judicaret me quasi 114.0478D| peccatorem, quod non sum, et vere non.
VERS. 9.-- Quid ergo. Quasi: Plus fecit Judaeo in priore statu; et, quia bona eis implevit non ex aliquo eorum merito. Quid igitur? praecellimus eos? Vere, cum omnis homo sit mendax; ergo non praecellimus nos Judaei gentiles in hoc statu gratiae, quamvis praecellentiores in priori statu fuerimus per omnem modum.
Nequaquam. Quia non est personarum acceptio apud Deum, sed in omni gente qui timet Deum acceptus est illi (Act. X).
VERS. 11.-- Non est requirens. Ex operibus poterant quaerere et invenire quod Christus erat Deus.
114.0479A| VERS. 12.-- Omnes declinaverunt, etc. Non totam penitus plebem significat, sed alteram partem plebis. Semper enim duo populi sunt in una plebe: unde Jeremias: Tunc omnes insurrexerunt in prophetam Domini, volentes eum occidere. Et subjecit: Omnis autem populus non permisit illos (Jer. XXXVIII). Omnes dixit insurrexisse, id est malos; omnem populum non permisisse, scilicet bonos.
Non est usque ad unum. Christus enim tantum facit bonum in se et in suis.
VERS. 15.-- Veloces pedes eorum. De quibus Dominus: Jerusalem, Jerusalem, quae occidis prophetas (Matth. XXIII). Et item: Generatio mala et adultera (Ibid. XVI). Et de quibus Isaias: Vae genti peccatrici, semini nequam (Isa. I), etc.
114.0479B| VERS. 16.-- Contritio. Talia faciunt, unde conterantur in hoc saeculo, per Titum et Vespasianum, et in futuro erunt infelices, puniti in anima et corpore.
VERS. 19.-- In lege. Lex aliquando appellatur generaliter Vetus Testamentum, ut ibi: Aperuit Dominus discipulis sensum, ut intelligerent de eo quae scripta erant in lege et prophetis et psalmis (Luc. XXIV; Joan. X; Psal. LXXXI). Nonnunquam psalmi lex vocantur. Sicut Dominus ait: In lege vestra scriptum est. Ego dixi: Dii estis et filii Excelsi omnes Et alibi: Ut impleatur sermo, qui in lege eorum scriptus est: Quia odio habuerunt me gratis (Joan. XV; Psal. XXXIV). Ut omne os obstruatur, etiam Judaeorum 114.0479C| a sua gloria jactantium se pro meritis suis ad fidem venisse; vel ita obstruatur os Judaeorum, sicut superius gentilium qui de bona natura se jactabant.
VERS. 20.-- Quia ex operibus. Sicut abstulit gloriam de circumcisione, ita et de caeteris operibus legis vult facere. Et est nova sententia, quamvis jungatur praecedentibus per: Quia ex operibus legis, etc. Opera legis dicuntur quae in lege instituta et terminata sunt, ut erant caeremonialia et figurativa, quae nunquam valuerunt conscientiam mundare, etiamsi cum charitate et devotione fierent, quia non fuerunt instituta in justificationem, sed in futurorum significationem et peccati infirmitatis ostensionem, quia lex non venit peccata tollere, 114.0479D| sed ostendere et punire.
Non justificabitur omnis caro, etc. Secundum caeremonialia intellige, non moralia, quae utique justificant et in Evangelio consummantur.
Coram illo. Qui intima videt, scilicet utrum ex amore justitiae quid agatur, vel timore poenae, quod non vident homines. Per legem enim. Hic incipit de lege, ut ostendat justitiam non esse ex ea. Per legem enim cognitio peccati. Hoc dicit, non quod prius peccata nescirentur, sed quod omnia non impune futura essent apud Deum cognita sunt per legem. Quaedam peccata ante legem cognoscebantur, ut cum apud Pharaonem Joseph accusatus de crimine adulterii missus fuit in carcerem. Et fratres ejus dixerunt: 114.0480A| Merito haec patimur, quia peccavimus in fratrem nostrum (Gen. XXXIX). Quaedam autem cognita sunt per legem quae ante ignorabantur, ut concupiscentia et originale peccatum. Quaedam etiam graviora per legem cognita sunt quam ante putabantur.
VERS. 21.-- Testificata, etc. Quia lex eam multis sacramentis figuravit, eo ipso perhibet testimonium justitiae Dei, quia in ea nemo justificatur. Prophetae perhibent testimonium, id praenuntiando uod Christi implevit adventus.
VERS. 22.-- Justitia autem, etc. Non qua ipse justus est essentialiter, sed qua induit impium: quando misericorditer de infideli facit fidelem. Idcirco autem Dei justitia dicitur quae magis proprie videtur dici misericordia, quia de promissione originem habet: 114.0480B| et cum promissum Dei redditur, justitia Dei dicitur. Justitia enim est quia exsolutum est quod promissum est, et cum suscipit confugientes ad se justitia Dei dicitur quia non suscipere iniquitas est.
VERS. 23.-- Egent gloria, id est, indulgentia et venia peccatorum.
VERS. 24.-- Justificati gratis. Non per legem, non per propriam voluntatem, sed per gratiam Christi, non tamen quod sine nostra voluntate fiat. Sed voluntas nostra ostenditur infirma per legem: ut sanet gratia voluntatem, et sanata voluntas impleat legem, non constituta sub lege nec indigens lege. Gratis, id est nullis operum praecedentibus meritis, alioqui gratia jam non est gratia, quandoquidem ideo datur non quia bona opera fecimus, sed 114.0480C| ut ea facere valeamus.
VERS. 25.-- Proposuit Deus, etc. Ad hoc ut ostenderet se veracem in promissis, quae ostensio necessaria fuit, non solum pro remissione praesentium, sed et eorum quae praecesserunt in sustentatione Dei, Deo scilicet patiente et non puniente, tum ut ostenderet in hoc tempore Christi quod nullo alio tempore fieri potuit, ut sit justus et justificans eum qui ex fide est Jesu. Fidem in sanguine, id est, fidem passionis, vel per fidem et per passionem: neutrum enim sine altero valet. Propter remissionem. Duplex effectus remissionis est, scilicet carere poena et frui gloria. Primum habuerunt ante Christi mortem justi, quia poenam actualem non sentiebant. Sed post Christi mortem data est eis gloria divinae visionis, 114.0480D| a qua differebantur Deo sustentante eorum delicta.
VERS. 26.-- In sustentatione. Patienter sustinuit Deus peccata eorum qui fuerunt ante legem, et sub lege: non punivit, neque remisit, ita ut gloriam haberent, donec venit qui delicta tam praecedentium, quam subsequentium pretio sui sanguinis absolveret.
VERS. 27.-- Exclusa est. Sive glorificationem dixerit laudabilem quae in Domino est, eamque exclusam scilicet non ut abscederet, pulsam, sed ut emineret, expressam. Unde et exclusores dicuntur artifices argentarii; unde Psalmista: Ut excludanturii qui probati sunt (Psal. LXVII), etc. Sive gloriationem 114.0481A| vitiosam commemorare voluerit, eam per legem fidei dicit exclusam, id est ejectam et abjectam, quia per legem fidei quisque cognoscit, si quid bene vivit, Dei gratia se habere.
VERS. 28.-- Justificari hominem. Non quin credens post per dilectionem non debeat operari, ut et Abraham filium immolare voluit. Sequuntur enim opera justificatum, non praecedunt justificandum, sed sola fide sine operibus praecedentibus homo fit justus, ut non magis sint justi, qui opera legis timore fecerant, cum fides per dilectionem operetur in corde, etiam si foris non exit in opere. Unde et non meritis priorum operum ad justitiam fidei venitur, in quo Judaei se praeferebant. Bona enim opera quae dicuntur ante fidem, inania sunt, ita ut videantur 114.0481B| esse magnae vires, et cursus celerrimus praeter viam. Ubi fides non erat, bonum opus non erat. Bonum enim opus intentio facit, intentionem fides dirigit. Sine operibus. Praecedentibus, non sequentibus, sine quibus est inanis fides, ut Jacobus ait: Fides sine operibus mortua est (Jac. II); et ipse Paulus: Si habuero omnem fidem (I Cor. XIII), etc.
Per fidem. (AUG., Ench., c. 107). Ipsa est fides Christi quam commendat Apostolus quae per dilectionem operatur.
VERS. 31.-- Absit. Lex enim non destruitur, cum impleta secundum spiritum, cessat secundum litteram. Statuimus. Quia ostendimus completum quod lex dicit, vel statuimus, id est firmamus, quia haec gratia fidei est, qua lex impletur, lex quae sine fide 114.0481C| infirma esset. Legis enim status firmatur, quia mystica et caeremonialia spiritualiter implentur, et quod minus in moralibus pertinebat, in Evangelio additur. et quod lex venturum promittebat, fides Evangelii advenisse testatur. Mystica ergo et pro mittentia, in Evangelio impleta sunt secundum spiritualem intelligentiam, littera autem occidens tollitur.
CAPUT IV.
VERS. 1.-- Secundum carnem. Id est ex operibus legis. Quasi dicat: Dicemus quod fuit justus ex eis? non, quia si ex carnali observatione est justus, habet gloriam aeternam quae ex justitia sequitur: sed a se habet eam, non a Deo. Vel, haec justificatio est in opinione hominum, et non apud Deum. Ad Deum 114.0481D| autem habet gloriam: non ergo ex operibus justificatus est. Si ergo non ex operibus justificatus est, unde justificatus est? Sequitur et dicit unde, etc.
VERS. 3.-- Credidit. Credere, sufficiens causa fuit ei justitiae, et est aliis, sed tamen qui habet tempus operandi, ei non dabitur merces secundum gratiam tantum, sed secundum debitum operationis suae; sed ei qui non habet tempus operandi, si credit, sola fides sufficit ad justitiam, et ita ad salutem secundum gratiam propositam omnibus, vel secundum quod Deus legem ante posuit.
VERS. 4.-- Ei autem, etc. Quasi dicat: Abraham est justus ex fide: sed ei qui operatur illa carnalia, 114.0482A| vel aliqua bona ut gratiam mereatur, si merces est ei, non est ex gratia, sed ex meriti sui debito. Illi vero qui non facit haec carnalia vel aliqua bona, sed tantum credit, fides sufficit ad justitiam, et ita attribuit aliis quod dixit Abraham, scilicet quod si est justus ex operibus, habet gloriam, sed non apud Deum, et ideo ex fide.
Secundum gratiam. Si gratia est, gratis datur seu gratis constat. Nihil boni fecisti, et datur tibi remissio peccatorum. Attenduntur opera tua et inveniuntur omnia mala.
Sed secundum debitum. (AUG.) Non tibi blandiaris de meritis, etc., usque ad ipsius dono et largitione faciamus.
VERS. 5.-- Credenti autem, etc. Non dicit ei. 114.0482B| Credit enim illi qui credit vera esse quae ille loquitur, quod et mali faciunt. Credere illum est credere quod ille sit Deus, quod et diaboli faciunt. Sed credere in eum, est illum credendo amare, credendo diligere, credendo in eum ire, et ejus membris incorporari.
Secundum propositum. Quasi dicat: Sine operibus praecedentibus justificatur impius, et hoc secundum propositum gratiae Dei, id est, secundum gratiam Dei propositam omnibus credentibus, vel secundum quod Deus longe ante posuit.
VERS. 7.-- Remissae. Remittere, tegere, non imputare, ejusdem rationis et sensus sunt verba. Iniquitates. Intelligitur per iniquitates originale peccatum, scilicet fomes peccati, qui dicitur concupiscentia 114.0482C| vel concupiscibilitas, sive lex membrorum, sive languor naturae et aliis nominibus. Et illa ante baptismum culpa est et poena, post baptismum autem poena et non culpa, quae parvulum habilem concupiscere, sed, non concupiscere, facit: adultum vero etiam concupiscere, quae quidem in baptismo remittitur et transit secundum reatum, sed remanet secundum actum. Originale autem dicitur, quia ex vitiosa originis nostrae conditione trahitur, et quia ex vitiosa lege concipiendi ex peccato primi hominis accidenti concepti sumus, id est, carnis concupiscentia, ideo peccati rei sumus quod originale dicitur.
Tecta sunt peccata. (AUG.) Non sic intelligatis quod dixit: peccata cooperta sunt, quasi ibi sint et vivant. 114.0482D| Tecta ergo dixit, ut non viderentur, Dei autem videre peccatum, punire est.
VERS. 9.-- In circumcisione, id est, tempore circumcisionis reputata est fides Abrahae ad justitiam.
VERS. 10.-- Sed in praeputio, id est, tempore praeputii.
VERS. 13.-- Non enim per legem promissio. Promissiones aliae sunt factae Christo quam Abrahae. Abrahae enim factae sunt ita, ut qui eum ita imitarentur, a Christo benedicerentur, Christo autem non sic, sed ita ut non tantum esset exemplar et forma institutionis morum et operum, sed quod benediceret benedictione aeterna imitantibus eum. Semini ejus. 114.0483A| Id est credentibus omnibus qui sunt semen Abrahae, non carne, sed imitatione. Vel Christo cui facta dicitur promissio, quia in eo implenda erat.
VERS. 14.-- Si enim, etc. Quasi dicat: Vere Abraham non est haeres mundi per legem: quia filii ejus per legem, non sunt ii qui filii dicuntur haeredes, scilicet quod ipse habet possidentes. Nam si hoc esset, haec inconvenientia inde sequerentur: Quod fides esset frustrata, qua constat justum fuisse Abraham, quod promissio esset abolita, id est inexpleta, ut nulli sint haeredes: lex enim nullos facit haeredes, nam potius iram operatur, ita praevaricationem; nam ex ea est praevaricatio, quia sine ea non est. Ideo quia si ex lege ista sequerentur: tunc ex fide sunt haeredes, et sic est firma promissio.
114.0483B| VERS. 15.-- Lex iram operatur. Ut reos faceret delinquentes, non efficienti causa, sed non adjuvante gratia, vel reos faceret temporalibus poenis iram operaretur, quia praevaricationem, quod qualiter sit, aperit, dicens:
Ubi enim, etc. (ORIG.) Ostendit quod praevaricatio esse non possit nisi lex fuerit; non tamen si lex sit, omni genere praevaricatio erit: potest enim fieri ut sit lex, et praevaricatio non sit, at non e converso.
Nec praevaricatio. Non ait: Non est iniquitas. Omnis enim legem praeteriens iniquus, sed non e contra. Qui enim legem non acceperunt, iniqui dici possunt, praevaricatores autem dici non possunt.
VERS. 16.-- Non ei qui ex lege. Quia hic talis a gratia excidit, et ideo causa fidei a lege recedendum 114.0483C| est, ut firma sit promissio: lex enim sine gratia promissionis non solum non aufert, verum etiam auget peccatum.
VERS. 18.-- Qui contra spem. Incipit commendare fidem Abrahae, ut imitemur eum qui per fidem justitiam et talem promissionem accepit.
Sic erit semen, etc. Sciendum quoniam Abraham Deum prius trinum et unum cognovit, et per hoc fidei meritum, omnium peccatorum remissionem adeptus est. Post justitiam vero, ut multarum pater fieret gentium, a Deo promissionem accepit. Deinde facta fuit sibi rursus promissio quod ita fieret semen suum sicut stellae, etc.
VERS. 19.-- Non est infirmatus. Aliqui ratione mundi inflati, Deum neglexerunt: ideo quae mundo 114.0483D| sunt impossibilia, Deus fecit, ut per haec credentes, salvarentur.
VERS. 20.-- In repromissione. Isaac contra naturam humanae generationis promissus, in signum fuit Dei Filium contra humanam naturam nasciturum ex homine: filiosque hominum per spiritum regenerationis ex peccatoribus filios Dei, ex mortalibus immortales generandos.
VERS. 24.-- In eum qui suscitavit Jesum, etc. Sermonem de Domino apte aggressus est, et ait, non propter peccata sua mortuus est, nam hoc modo non debuisset resurgere, sicuti neque quispiam ante illum, sed propter peccata nostra, ut nos ab eis liberaret. Quemadmodum et Abraham ac Sarae matricem 114.0484A| senectute ac sterilitate jam emortuos vitae restituit, filiorumque procreationi.
VERS. 25.-- Qui traditus. Mors Christi sola interitum veteris vitae signat, et in sola resurrectione nova vita significatur, quae a justificatione incipit, et in immortalitate perficietur.
VERS. 1.-- Ex fide. Superius dixit, justificati gratis per gratiam, ne ipsa fides superba sit. Non dicat fidelis: ut merear justificationem, habeo fidem: respondetur enim ei: quid habes quod non accepisti? Pacem habeamus, qui ei reconciliati per ministrum gratiae Christum.
VERS. 2.-- Per quem. Enumerat beneficia quae a 114.0484B| Christo habentur.
VERS. 3.-- Tribulatio. Quod tribulatio non tollit patientiam, facit charitas quae est proprium donum Spiritus sancti.
Spem. Id est certitudinem gloriae futurae, quae humanae rationi vana videtur: sed testimonio virtutis, id est patientiae vel miraculorum, firmatur.
VERS. 5.-- Spes autem. Quia est in Deo qui non fallit, non in homine mendace, cujus spei pignus est Spiritus: legitur enim: Fons aquae tuae sit tibi proprius, et nemo alienus communicet tibi (Eccli. V); ipse est Spiritus, quem non possunt accipere mali, et charitas est, quam habere et malus esse non potest aliquis. Sed nomen Christi habere et baptismum, corpus Domini sumere, et caetera sacramenta 114.0484C| habere, et malus esse potest. Charitas ergo est proprium donum Spiritus, et singularis fons.
Charitas Dei. Vel Deus late nos diligit: et hoc habemus in cordibus nostris per Spiritum qui facit nos intelligere charitatem Dei erga nos.
VERS. 6.-- Ut quid enim. Cum Deus nos diligat, vel nos eum per Spiritum, spes implebitur: quia nisi ita sit, frustra est passus Christus. Et hoc est cur Christus pro impiis, id est pro dilectione impiorum vel pro vice eorum, pro impiis, non qui olim fuissent, et non tunc, sed cum essemus infirmi in peccatis.
Secundum tempus, id est, per triduum tantum, ne desperes de ejus potentia cujus apparet in morte benevolentia: a quo tales arrhas accipimus, quod donavit 114.0484D| impiis mortem suam, qui servat justis vitam suam. Mortuus est pro te, o homo mortalis, ut vivas cum illo. Suscepit mortem nostram, ut donaret nobis vitam suam: accepit ex te, unde moreretur pro te. Induit se, ubi pro te moreretur: induet te, ubi cum illo vivas. Induit se carne mortali in virginitate matris: induet te vita perenni in aequalitate Patris.
VERS. 7.-- Vix. Dicit, pro justo. Forsitan pro bono: ostendit utrumque difficile et rarum, sed alterum difficilius et rarius.
Pro justo, etc. Justus pro exercitio, qui et bonus; sed est et bonus qui non justus, id est qui natus est in simplicitate: innocens qui nondum laboravit, 114.0485A| ut amplificaret se bonis, ut sunt parvuli in baptismo mundati; et licet justus melior, causa tamen innocentiae miserabilior quam justitiae, quia non est hujusmodi justitia sine severitate.
VERS. 8.-- Cum adhuc. Ecce dum oderat secundum peccata, amabat secundum quod opus ejus: quod et fecit ante mundi constitutionem. Dicendum erat quantum nos dilexit, ne desperaremus; et quales, ne superbiremus. Fuit et alius modus possibilis Deo qui omnia potest, sed nullus nostrae miseriae sanandae convenientior. Quid enim nos tantum erigit, et a desperatione immortalitatis liberat, quam quod tanti nos fecit, ut homo pro nobis moreretur?
VERS. 9.-- Multo igitur. Gravius est pro peccato 114.0485B| mori et peccatum tollere, quam jam justos etiam cooperantes salvare. In sanguine. Quia sic superatur justitia diabolus, non potentia. Justitia, quia immeritum, scilicet Christum diabolus occidit: unde et alios jure perdit. Non potentia, quia diabolus amator potentiae, desertor justitiae est, in quo homines magis eum imitantur. Placuit igitur Deo ut non potentia, sed justitia vincens hominem erueret, in quo homo eum imitaretur: postea vero in resurrectione secuta est potentia, quia revixit mortuus, nunquam postea moriturus.
VERS. 10.-- Inimici essemus. Non quoquomodo peccatores. Reconciliati sumus. Quia prius juste eramus sub potestate diaboli natura depravata peccato.
114.0485C| VERS. 12.-- Propterea. Dixit per Christum esse justitiam et vitam. Et quod possit esse per eum, per similitudinem in minori probare intendit.
Per unum. Adam scilicet non unam Evam dixit Apostolus: consuetudinem tenens, dum successionem posteritatis humanae (quae peccato et morti ex eo venienti succumbit) non mulieri, sed viro attribuit. Non enim ex muliere posteritas, sed ex viro nominari solet. Vel, quia mulier de viro est, et utriusque una caro. Sive ergo ab Eva, sive ab Adam dicatur, utrumque ad primum hominem pertinet: et per hoc Apostolus peccatum originale propagationis intelligi voluit cujus princeps Adam, non imitationis, cujus princeps diabolus; unde: Invidia diaboli mors intravit in hunc mundum.
114.0485D| In omnes homines. Quia etiam ante legem, cum non ita videretur lege non docente; imputa batur quidem peccatum apud homines, sed non apud Deum ut putabant peccatores apud quem putabatur impune futurum, cum nesciretur judicaturus: sed ubi lex data est, noverunt Deum curare humana et judicare. Ante non imputabatur, sed regnavit mors secure, possidente homines diabolo pro impunitate credita usque ad Moysen per quem rediit cognitio unius Dei. Regnavit ergo mors (ut habet alia littera), non tamen in omnes, sed in similes praevaricatori Adae, qui, neglecto Deo, creaturae servierunt, sicut ille loco Dei, diabolo consensit. Tales erant fere omnes usque ad legem. Perpauci, 114.0486A| ut Abraham, uni Deo servierunt, et in eos non regnavit mors, imo sub spe servati sunt in adventu Christi liberandi.
VERS. 13.-- Usque ad legem, etc. Id est quia nec lex potuit auferre peccatum, sed auxit, sive naturalis, sive scripta: sed non imputabatur, id est ignorabatur: regnavit tamen usque ad Moysen, id est legem: quia nec ipsa potuit regnum mortis auferre, quae regnat dum non sinit reatus peccati ad vitam aeternam venire, sed ad gehennam trahit. Hoc regnum sola gratia Christi destruxit etiam in antiquis: praeter quos in omnes regnavit: etiam in eos qui non sua propria voluntate peccaverunt, sicut Adam, sed originali vitio tenebantur ut pueri.
VERS. 14.-- Sed regnavit. Non imputabatur, sed 114.0486B| effectus indicabat, quia mors corporalis regnavit quotidie per aliquas passiones, tandem dissolvendo usque ad Moysen, cum minus videretur.
Qui est forma. Adam est forma Christi: quia sicut ille est pater omnium secundum carnem, sic Christus secundum fidem; et sicut ex latere illius formata est Eva, sic ex hujus latere profluxerunt sacramenta, per quae salvatur Ecclesia. Ideoque sicut ille communicare potuit filiis suis peccatum et mortem, sic iste suis justitiam suam et vitam, et etiam iste plus boni suis confert, quam ille mali: et ideo magis potest salvare quam ille perdere.
VERS. 15.-- Sed non sicut, etc. Forma est in hoc, quod unus emendat, unus peccavit, sed causa Adae non talis est qualis Christi: quia unum est 114.0486C| delictum Adae, quo multi, id est similiter praevaricantes mortui sunt, sed Christi gratia in plures: quia et in hos, et in non similiter praevaricantes.
VERS. 17.-- Si enim. (AMBR.) Mors regnavit, non regnat, quia qui per legem, etc., usque ad non enim generalis damnatio vel justificatio in omnibus.
Per unum regnavit, etc. Quia quas vires in illo habuit, in omnes posteriores exercuit, quorum materia fuit: sicut et culpa, quae ejus solius fuit; in omnes transfusa est. Multo magis, etc. Quia aeternaliter, cum in eis regnaverit mors temporaliter et cum fine.
VERS. 18.-- Per unius justitiam, etc. Non quod omnes geniti ab Adam regenerentur per Christum, sed sicut nullius carnalis generatio est nisi per 114.0486D| Adam, sic spiritualis nullius nisi per Christum. Si qui essent praeter Adam generati, et si qui praeter Christum regenerati, non diceret omnes et omnes. Sicut autem nullus homo praeter illam generationem, sic nullus justus praeter istam. Eosdem post dicit multos.
VERS. 19.-- Sicut enim, etc. Determinat delictum unius et justitiam unius, ut sicut ille merito peccati perdidit, ita iste merito justitiae nos liberasse videatur. Ita et per unius, etc. Hominis ait, non, Dei vel Verbi fidem, ne putes antiquos justos in solo Verbo Dei, id est solius Verbi fide sine fide incarnationis liberari.
VERS. 20.-- Lex autem, etc. Ostenderat Christum 114.0487A| dimittere omnia peccata tam originalia quam actualia: hic addit quod et a peccato legis liberat, id est praevaricatione, ut Judaei Christo magis sint obnoxii; quasi dicat: Prima est justificatio, lex autem latenter intravit.
(AMBR.) Dicit hic Apostolus quid provenerit data lege, etc., usque ad Deus omnia dimisit.
Lex autem subintravit. Natis in peccatis datur lex ad domandam superbiam quasi: Non deest qui jubeat, sed deest qui impleat, quia in peccato natus implere non potest: ideo natus est Christus, id est gratia quae sanaret. Ut abundaret delictum. Ut scilicet qui in sordibus erat praevaricando magis sordesceret, ut mediocris paedagogum haberet, perfectus signum, et durus sentiret 114.0487B| flagellum. Superabundavit. Quia et gratia Christi etiam his proficit quos diabolus vincere non potuit: et quia peccatum ad tempus regnavit, gratia in aeternum.
VERS. 21.-- Sicut regnavit peccatum in mortem. Non addit, per unum vel per Adam: quia non de illo solum agit quod ex Adam traxerunt homines, sed et de eo quod sua voluntate addiderunt. Sed cum dicit: Gratia regnet, addit, per Jesum Christum, etc., quia per eum non tantum originalis, sed et voluntariorum fit remissio peccatorum.
CAPUT VI.
VERS. 1.-- Permanebimus. Hoc perversi accipiunt ex illo: Ubi abundavit delictum, superabundavit 114.0487C| et gratia. Hoc dicere est esse ingratos gratiae. Et quia gratia viget, ubi delictum abundavit, non est permanendum in peccato, ut quidam aestimant pro majori gratia. Non enim peccantis merito, sed subvenientis auxilio superabundavit gratia, ubi abundavit delictum. Non ergo permanendum in peccato, sed potius debemus et possumus esse peccato quasi mortui et sepulti per ipsam gratiam et resurgere in justitiam, et post, in vitam aeternam.
VERS. 2.-- Mortui sumus. Id est liberati a peccato per baptismum, ut jam non dominetur in nobis per gratiam. Mori enim peccato, est liberari a peccato. Quomodo adhuc, etc. Cum enim hoc praestiterit gratia, ut moreremur peccato, quid aliud facimus si vivimus in eo, nisi ut gratiae simus ingrati?
114.0487D| VERS. 3.-- An ignoratis. Mortui peccato quod fit in baptismo, non debemus ei iterum vivere, ut iterum mori sit ei necesse: quia in morte Christi, id est, in similitudine mortis Christi ut sicut semel mortuus est carne, et semper vivit, ita nos semel mortui malo per baptismum, semper vivamus bono. Vel in morte dicit: quia mors est causa hujus purificationis.
VERS. 4.-- Consepulti. Quidquid gestum est in cruce Christi, in sepultura, in resurrectione, in ascensione, in sedere ad dextram, ita gestum est, ut his rebus mystice non tantum dictis, sed etiam gestis configuretur vita Christiana. Attende singula Christi, qui vixerat vetus homo secundum poenam, famem, sitim 114.0488A| et hujusmodi, non secundum culpam: hoc modo vetustatem finivit et disposuit, ut dolorem crucis sustinens, sic haberet membra distenta et fixa, ne ad priores actus moverentur, a quibus etiam sepultus quievit, humanis subtractus aspectibus, exigens a nobis, ut vetustatem peccatorum cum dolore et gemitu poenitentiae deponamus: membra per continentiam et justitiam confixa sint, ne ad priora mala redeamus, a quibus ita perfecte quiescamus, ut nec eorum visio, nec memoria habeatur: et non solum hoc a nobis exigit in sacramento passionis, sed et eum si volumus imitari, efficit. Surrexit a mortuis. Mors et resurrectio Christi etiam sacramenta sunt.
VERS. 6.-- Vetus homo. Id est, veteres actus sunt crucifixi, id est, mortui. Vetustas nostra et maledictio 114.0488B| in duobus consistit, scilicet, in culpa et poena. Christus autem sua simpla vetustate nostram duplam consumpsit. In sepulcro enim uno die et duabus noctibus quievit. Per unum diem simpla ejus vetustas signatur, per duas vero noctes gemina nostra; unde: Culpam nostram Christus delevit praesentem, praeteritam, et futuram. Praeteritam remittendo, praesentem ab ea retrahendo, futuram ut vitaremus gratiam conferendo. Poenam quoque similiter consumpsit, gehennalem prorsus delendo, ut eam vere poenitentes non sentiant. Temporalem vero non penitus quidem tulit: manet enim fames, sitis, mors et hujusmodi; sed regnum et dominium ejus dejecit, et in novissimo penitus exterminabit.
VERS. 9.-- Scientes quod Christus. (AUG). Unus 114.0488C| resurrexit jam non moriturus. Resurrexit Lazarus, sed moriturus; resurrexit filia archisynagogi, sed moritura; resurrexit filius viduae, sed moriturus: resurrexit Christus non moriturus. Audi Apostolum, Christus resurgens, etc. Talem spera resurrectionem, et propter hoc esto Christianus, non propter felicitatem terrae hujus.
VERS. 10.-- Quod enim mortuus est peccato. (AUG.) Sacramentum baptismatis Apostolus commendat, ut quomodo ille semel moriendo similitudine peccati mortuus praedicatur, ita quicunque fuerit in illo baptizatus, eidem rei, cujus illa fuit similitudo, moriatur, id est, peccato; et vivat a lavacro renascendo, sicut ille a sepulcro resurgendo.
VERS. 11.-- Ita et vos. Quidquid supra dixit 114.0488D| esse hominibus per gratiam Christi, hic Romanis attribuit.
VERS. 12.-- Non ergo. Quia supra dixit nos mortuos esse peccatis, et non debere vivere in eo, cum nemo sine peccato: determinat a quibus maxime est cavendum, quasi concludat quod supra quaerebatur: Permanebimus in peccato.
Obediatis concupiscentiis. Concupiscentia aliquando nomen est fomitis, scilicet vitii innati; aliquando actus interioris, qui est etiam in primo motu, qui dicitur propassio, et in secundo qui dicitur delectatio, et in tertio qui dicitur consensus. Hic non prohibet concupiscentiam, quae est in primo motu, quia non est in potestate nostra quando surgat: sed 114.0489A| Dei gratia compescere possumus, ne usque ad delectationem et consensum perveniat, quod prohibet.
VERS. 15.-- Quid ergo? Quia lex a Deo, peccat qui eam dimittit pro gratia. Quid ergo? Peccabimus. Quia non sub lege, quae terret, sed sub gratia, quae bene promittit? quid ergo? peccabimus? Hoc quidam, qui legem quasi cohaerentem vel coercentem praedicant, et tenendam.
VERS. 16.-- An nescitis quoniam, etc. Ne Deum profitentes verbis, facti simus diaboli, praemonet nos esse servos ejus cujus voluntatem facimus.
VERS. 17.-- Gratias autem Deo, etc. Et eorum mutationem ostendit, et quam sit ei hoc gratum aperuit, Deo hymnum offerens. Eratis enim, inquit, servi peccati: vestra autem sponte liberaque animi 114.0489B| voluntate illius dominium excussistis, et spiritualem doctrinam amplexati estis. Formam doctrinae. Nostra doctrina est forma, quae imaginem Dei deformatam restituit.
VERS. 19.-- Humanum, etc. Hactenus ostendit Apostolus non esse peccandum. Hic dicit quid deinceps sit agendum ut scilicet serviatur justitiae, de qua nullus est qui possit se excusare, quia nullus est qui non possit bene operari, saltem voluntate: quod idem est per gratiam.
Sicut enim exhibuistis, etc. (AUG.) Si non plus, vel quantum tunc, ne fides quasi aspera et importabilis fugeretur.
Sicut tunc nullus timor coegit, sed libido voluptasque peccati duxit, sic modo delectatio justitiae 114.0489C| adultae, etsi nondum perfecta; unde dixit: Humanum.
Ita nunc. Quia plus etiam deberet amari justitia, quam tunc fuit iniquitas, ut pro justitia toleret homo dolores, et contemnat omnia, etiam mortem.
VERS. 20.-- Liberi. Libertas servi est, quando eum peccare delectat, quod est ex libero arbitrio. Liberaliter servit, qui voluntatem Domini libenter facit; sic et justitiae libere servit, qui amat, qui laetatur.
VERS. 21.-- Quem ergo fructum. Haec rememoratio facit priora abhorrere, et magis obnoxios gratiae. Erubescitis. Est enim quaedam temporalis confusio, scilicet, perturbatio animi respicientis peccata 114.0489D| sua, et respectione horrentis, et horrore erubescentis, et erubescendo corrigentis. Finis illorum, etc. Quia mors est digna retributio pro peccato: sed vita aeterna, quae est finis justorum, sola gratia datur per Christum, quia et merita ex gratia, et reddetur gratia pro gratia.
VERS. 22.-- Nunc vero liberati. (AUG.) Liberos dixit justitiae, non liberatos: nunc a peccato non liberos, ne sibi hoc tribuant, sed dicit proinde liberatos, ad sententiam Domini: Si Filius vos liberaverit, vere liberi eritis (Joan. VIII).
Stipendia. Merito stipendium, quia militiae diabolicae mors aeterna tanquam debitum redditur. Cui redderet coronam justus Judex, si non donasset gratiam 114.0490A| misericors Pater? quomodo ista debita redderetur, nisi prius illa gratia gratuito donaretur?
(AUG.) Cum genus humanum peccata longe separaverint a Deo, per mediatorem, qui solus sine peccato natus est, vixit et occisus est, reconciliari nos oportebat, ut et humana superbia per humilitatem Dei argueretur ac sanaretur, et demonstraretur homini quam longe a Deo recesserat, etc.
CAPUT VII.
VERS. 1.-- An ignoratis. Hactenus de vi gratiae: nunc, quod lex ultra non est tenenda, et agit de fine legis, et priori ejus inutilitate: non ergo mirentur Romani quia Apostolus dicit: Non estis sub lege, sed sub gratia: supra dicebatur non justificare, 114.0490B| hic debere cessare; quia data usque ad Christum. Ordo: An ignoratis hoc scilicet: quia lex naturalis in homine dominatur quanto tempore vivit, quod non debetis ignorare; quia legem scitis, et ego loquor scientibus legem? in qua quod dico manifestatur, si spiritualiter intelligatur, vel lex Moysi dominatur in homine, ut ei obediat; quia et vos scitis legem Moysi, scientibus enim, etc. Et sic dupliciter potest legi littera, vel de lege naturali, vel de lege Mosaica. Vivit. Mortua enim dicitur lex, cum cessat ejus auctoritas.
VERS. 2.-- Nam quae sub viro. Ut firmet animos eorum, exemplo humanae legis utitur. Sciunt legem Romani, quia non sunt Barbari, sed naturalem justitiam comprehenderunt, partim ex Graecis, sicut Graeci 114.0490C| et Hebraei.
VERS. 3.-- Igitur vivente marito, etc. Si servans legem mortuam, vult esse fidei, adulter est in utroque, nec prodest ei Christus. Si autem mortuus fuerit vir. Sic finita lege non praevaricatur, qui ad Christum transit dimissis figuris.
VERS. 4.-- Per corpus Christi. Quia Christus fuit impletio et veritas: legalia vero figura et umbra Christi fuerunt, et eorum quae in Christo impleta sunt.
VERS. 5.-- Cum enim essemus. Hic quatuor actus hominis ponit, ante legem, sub lege, sub gratia: deinde in alia vita ubi nullum bellum.
VERS. 6.-- Nunc autem, etc. (AUG.) In praecedenti similitudine tria sunt: vir, etc., usque ad quod eum 114.0490D| non vincant.
A lege mortis. Aucta est enim concupiscentia cum lex prohiberet ubi non erat fides, et ad cumulum peccatorum, praevaricationis crimen adjectum est; quia ubi non est lex, nec praevaricatio.
In novitate spiritus. Operibus novi hominis, quae non nostris viribus vel lege attingimus, sed gratia, scilicet spiritus in quibus sic est immorandum, ut nihil addatur de legis operibus, quae vetusta sunt.
VERS. 7.-- Quid ergo dicemus. Quandoquidem lex mortis est et auxit vires peccati, detinens a bona operatione; videtur ergo lex peccatum, id est docens peccare, vel talis pro qua donata peccavit auctor ejus, quasi malae rei. Non, sed potius bonum 114.0491A| est: peccatum fecit agnoscere, quia prius nesciebantur quaedam vel esse peccata, vel adeo esse gravia, vel esse punienda. Absit. Sed peccatum. Ostendit legem non esse peccatum, sed indicem peccati: ut sic anima reatus sollicitudine ad percipiendam gratiam converteretur.
(AUG.) Absit. Uno verbo legem absolvit, etc., usque ad magna est Apostoli defendentis auctoritas.
(THEOD.) Illud autem, Non cognovi, et Nesciebam, non hic ignorationem omnino significant, sed hoc dicit: Naturalis discretionis exactiorem cepi cognitionem per legem.
Nam concupiscentiam. Hoc legit Apostolus generale, unde omnia. Bona lex, quae dum hoc prohibet, omnia prohibet. Concupiscentiam. Aliqui generalem 114.0491B| intelligunt. Alii illam de qua in Decalogo: Non concupisces rem proximi tui vel uxorem (Exod. XX). Generalem, quia ex ea omne malum. Nesciebam. In sua persona generalem agit causam.
VERS. 8.-- Occasione autem accepta. Quia talis est nostra carnalitas, ut ardentius desideret prohibita: quibus non memoratis, jaceret quasi sopita. Et diabolus videns legem in auxilium hominibus datam, magis exarsit et magis institit, ut eam verteret illis in perniciem, cum prius quasi secure possidens minus tentaret, vel occasione accepta in ipsis rebus, ut visa muliere vel auro.
(AUG.) Minor erat concupiscentia quando ante legem securus peccabas, etc., usque ad omnis est, quando transcendit legem.
114.0491C| (AMBR.) Omnem concupiscentiam, dicens, cuncta peccata signat. Erat enim ante peccatum, sed non omne, quando crimen praevaricationis adhuc deerat. Sed omne peccatum modo accessit, quia etiam praevaricatio.
(AUG.) Aucta est enim concupiscentia ex prohibitione legis, quando adhuc gratia deerat liberantis.
VERS. 9.-- Ego autem vivebam. Patet: quia non ex sua, sed ex persona hominis generaliter loquitur. Ego autem vivebam. Nota duos homines in eodem, interiorem et exteriorem, id est rationem et fomitem, qui est in carne. Interiorem dicit consentire legi, et ejus testimonio bonam esse legem approbat. Exteriorem vero contra interiorem et contra legem repugnare et captivare et per legem majorem 114.0491D| potestatem peccandi habere. Sed cum venisset, etc. Hic secundus actus sub lege. Id est: Hic loquitur Apostolus in statu hominis positi sub lege. Revixit. Coepit apparere et rebellare. Revixit, ait, non vixit. Vixerat enim aliquando in paradiso, quando contra praeceptum datum satis apparebat admissum. Sed cum homines nati peccatores sine mandato viverent, tanquam mortuum latebat sine cognitione, quia sine cohibitione: sed data lege, in notitia hominis revixit, quod in notitia primi hominis aliquando vixerat.
VERS. 10.-- Inventum. Ante erat sibi ignoratus peccator, sed modo factus manifestus sibi praevaricator.
114.0492A| Nam. Quasi dicat: Quomodo mihi datum est ad mortem? Quia per illud seductus falsa dulcedine. Occasione accepta, etc. Quod concupiscitur, fit dulcius dum vetatur, et sic fallit peccatum per mandatum. Ex prohibitione, namque ubi charitas deficit desiderium mali crescit: quo acto dulcius fit quod prohibetur, et ita fallit falsa dulcedine. Fallax enim dulcedo est, quam plures atque majores poenarum amaritudines sequuntur. Seduxit. A bono ad malum traxit, et per hoc ad aeternam damnationem perduxit.
Occidit. (AUG.) Gladio tuo quem portabas, etc., usque ad esto ergo humilis et poteris vincere.
VERS. 12.-- Itaque lex quidem. Ipsa est sancta, sane docens. Et mandatum, id est quod per eam 114.0492B| praecipitur.
Sanctum, in se. Et justum, id est justificans peccatorem. Et bonum. Id est utile, acquirens vitam. Et cum constet mihi quod lex bona, et tamen ex ea mihi mors, ut supra dictum est, ergo quod bonum est, factum est mors, id est datur mihi a Deo, ita ut sit efficiens causa mortis? Non: sed fomes est efficiens, qui bonam rem vertit in malum.
VERS. 13.-- Ut appareat peccatum. Non dico, ut sit, quia etiam erat, quando non apparebat, ut supra. Concupiscentiam nesciebam. Non dixit, Non habebam.
Per bonum. Legem. Non utique efficientem peccatum, sed potius demonstrantem et prohibentem illud.
114.0492C| Ut fiat supra modum. Quia per legem non defecit, sed magis solitis cupiditatibus crevit.
VERS. 14.-- Ego autem. Hucusque legem excusavit, quod non debet refundi in eam culpa; hic dicit, quod nec in principalem naturam, id est rationem, secundum hic quod a Deo habet; et ita non in Creatorem, sed in homines, qui ex se vitiati sunt, ut pravis motibus resistere nequeant. Carnalis sum. Non indecenter hoc etiam de seipso dicit Apostolus, secundum carnem quandiu hic vivit, propter carnis motus. Et hoc bene dicit omnis sanctus. Venundatus sub peccato. Et hoc ex culpa primi hominis, qui pro delectatione cibi vetiti, se et omnes alios vendidit. Vel, sub peccato, id est servi peccati sint. Vel unusquisque vendidit se consuetudine propriae voluntatis.
114.0492D| VERS. 16.-- Quod enim operor. Probat, quod servus est peccati: quia quod operor secundum exteriorem dimittendo bona vel faciendo mala, intelligo secundum interiorem non esse operandum. Vere operor quod non intelligo, quia et dimitto bonum quod volo, et facio malum quod nolo. Non intelligo. Quia aliud video me per legem scire, et aliud agere. Non enim quod volo bonum, hoc ago; sed quod. Subjectus peccato, facit quod non vult. Facio. Concupisco, non quod post concupiscentiam Apostolus eat, et eum ad mala trahat: luctabatur, non subjugabatur: de se hoc tibi proponit, ne de hoc desperes in te.
114.0493A| VERS. 17.-- Nunc autem. Jam redemptus: jam accepta gratia Christi qui fuit ante sub peccato venundatus. Non ego. Libera est mens, caro captiva. Habitat, etsi non consentiendo ei, vivit ex fide. Sunt desideria, sed si non regnant ipse non facit, faceret autem si consentiret. Sed quod habitat in me. Quomodo habitat, cum non sit substantia sed privatio boni? Ecce primi hominis corpus corruptum est per peccatum. Ipsaque corruptio per conditionem offensionis manet in corpore, robur tenens divinae sententiae datae in Adam, cujus consortio anima maculatur peccato.
VERS. 18.-- Nam velle. Velle non: quia velle bonum adjacet mihi, quia juxta carnem jacet et quiescit, impotens surgere ab bonum operandum. 114.0493B| Juxta: quia naturale est quodammodo bonum velle per rationem, sed tale est hoc velle, quod semper vi carnis superatur: velle autem Dei carnem superat. Velle. Bona sunt quae jubet lex, adeo ut naturaliter amet, et facere velit, sed deest virtus perficiendi.
Velle. (AUG.) Semper bonus vult penitus non concupiscere, sed nunquam hoc perficit in hac vita.
Perficere. Non ait facere, sed perficere, quia non nihil facit. Agit bonum: quia concupiscentiae non consentit; sed non perficit ut omnino non concupiscat, sic et hostis agit malum, dum movet desiderium, sed non perficit, quia non pertrahit ad malum.
VERS. 19.-- Non enim quod volo. Bonum perficere non invenio, quia nec bonum illud quod volo. A 114.0493C| parte a qua minus videretur ostendit, sed econtrario malum, quia etiam illud quod nolo, etc. Vel, non invenio bonum, quia non est ibi. Multi enim stulti non inveniunt bonum in aliqua re, quod tamen est ibi.
(AUG.) Aliud est non concupiscere, aliud post concupiscentias suas non ire. Non concupiscere, omnino perfecti est; post concupiscentias suas non ire, pugnantis est, luctantis est. Ubi fervet pugna, quare desperatur victoria?
VERS. 20.-- Si autem, etc. Concludit superiorem sententiam: ergo ego non operor illud, scilicet malum, ex quo prior quaestio concluditur, scilicet quod consentit legi Dei. Sed quod habitat in me peccatum. Pressus peccato ejus voluntatem facit quod tamen 114.0493D| est vitio hominis. Hoc dicit, ut notet de quantis Deus hominem eruit.
VERS. 21.-- Invenio igitur. Dixerat legem bonam, naturam bonam quae idem vult et ei consentit: hic adjungit bonam legem bonae naturae adjutricem; et tamen exterior homo conjuncta illa duo vincit: ut homo per neutrum posse evadere videns, obnoxius sit gratiae. Volenti. Tantum: quia perficere non possum, quia malum rationi prope est, insidians in carne est quasi ad januas animae, et aliud cogit facere, quam vult homo et lex.
VERS. 22.-- Secundum interiorem. (AMB.) Quia caro ex Adam traducitur peccatum in se habet, si anima traduceretur, et in ipsa habitaret peccatum: 114.0494A| quia anima Adae peccavit, si vero anima peccatum in se haberet, homo non se cognosceret.
VERS. 23.-- Video autem. (AUG.) Ad corpus mortis pertinet, ut lex membrorum repugnet legi mentis dum caro adversus spiritum concupiscit. Sed lex peccati non regnat, cum non obeditur desideriis ejus. Legem in membris. Recte fomes peccati lex dicitur: quia legitime factum est, ut qui non obedivit suo superiori, ei non serviat suum inferius, id est caro. Captivum. Ex carne, ex parte: quia mens repugnat, et condelectatur legi Dei. Sic de ipso Apostolo legitur: mens non consentit peccato, mors contendit, mens non consentit. Est in me quiddam mortuum, quiddam vivum: quid inde sperandum?
114.0494B| VERS. 24.-- Infelix. Non in mente, sed in carne. Quis me liberabit? Liberabitur cum mortale hoc induet immortalitatem, ubi nulla concupiscentia permanebit.
VERS. 25.-- Igitur ego ipse. Hic tertius actus in lege spiritus. Sed quia dicit gratia se esse liberatum, ne quis torpeat securus, quasi peccatum non ultra noceat, determinat quomodo sit liberatio si in gratia manserit. Alioquin peccatum iterum occupabit. Ego ipse. Ego in carne, ego in mente: non duo, sed unus ex utroque; mente non consentio, carne concupisco.
CAPUT VIII.
114.0494C| VERS. 1.-- Nihil igitur nunc. Etsi ante, non nunc: cum in Christo. Nihil damnationis. Quia per gratiam baptismatis et lavacrum regenerationis solutus est et ipse reatus, cum quo eras natus, et quidquid ante commisisti.
(AUG.) Etsi habent desideria carnis quibus non consentiunt, etc., usque ad sed hoc bonum fecit regeneratio.
VERS. 2.-- Lex enim spiritus. Hic ostendit per quid gratia liberet, scilicet per Spiritum sanctum, quia lex spiritus. Est Spiritus sanctus qui docet quid sit agendum, et quid non qui est dator vitae, et hoc per Christum qui dat Spiritum: et quomodo in Christo exponit.
VERS. 3.-- Nam quod impossibile. Quomodo in 114.0494D| Christo facta sit liberatio, ostendit. Per carnem. Per carnalitatem, quae rebellabat, et audita lege amplius est incitata; sic infirmata est lex litterae per carnem, et ideo erat ei impossibile liberare a lege peccati et mortis.
Filium suum mittens. (AUG.) Non ubi non erat: qui ubique est, etc., usque ad quia visibilis mundo apparuit.
In similitudinem, etc. Non in carnem peccatricem; quia non eum mater concupiscentia sed gratia concepit. Non peccatrix ergo fuit, quia nec in libidinis concupiscentia concepta, nec peccati causam in se habuit, nec in ea peccavit. In poena ergo similis nostrae, non in qualitate peccati.
114.0495A| Et de peccato. (ORIG.) Hoc est: Per hostiam carnis suae quam obtulit in ara crucis, damnavit peccatum, et ad nihilum redegit in carne sua.
Damnavit. Id est destruxit diabolum, id est pro peccato quod facit in carne Christi. Vel peccatum, id est fomitem procedentem de peccato Adae damnavit, id est debilitavit.
VERS. 4.-- Ut justificatio. Ita damnatur peccatum per Christum ut justitia quam lex Moysi promisit consummaretur.
VERS. 5.-- Qui enim secundum carnem. Ambuans secundum carnem non est justus, quia nec qui est secundum eam. Cur non? quia carnalia pro summis bonis concupiscit, quod repugnat justitiae.
VERS. 6.-- Nam prudentia. Qui haec quae carnis 114.0495B| sunt sapit, non est justus; nam prudentia carnis mors est. Vita et pax. Vita quidem ad id relatum, affectus carnis mors; pax autem ad id quod sequitur: affectus carnis inimicitia est ad Deum.
VERS. 7.-- Quoniam sapientia carnis. Haec enumerando deterret a carnis obedientia.
Inimica est. Dum nil putat Deum posse, praeter quod in naturis rerum videtur.
VERS. 9.-- Si tamen. Ambigue loquitur, quia nondum sunt perfectae fidei, sed spes est perficiendi. Spiritus Dei. Spiritus Christi, quia idem est Spiritus Dei et Spiritus Christi.
VERS. 10.-- Corpus quidem. Nomine corporis hominem totum significat, sicut Ezechiel econverso 114.0495C| nomine animae, cum inquit: Anima quae peccavit, etc. Et sensus est: Si spiritus Christi in vobis est, licet corpus mortuum, id est homo mortuus fuerit propter peccata, id est in peccatis, spiritus tamen, id est anima quae fuerat impia, vivit: quia Deo, qui est vita, jungitur, et hoc propter justificationem, id est peccatorum remissionem, quae est ex Spiritu sancto. Mortuum, ait, non mortale. Ante peccatum enim corpus animale, id est mortale fuit, scilicet potens mori. Sed quod non necesse erat mori: modo mortuum dicitur propter peccatum, id est quod est necesse mori. Propter peccatum vitandum, reservatur haec infirmitas, ut exinde peccare magis timeat.
VERS. 11.-- Quod si Spiritus. (AUG.) Attende quod Spiritus sanctus, etc., usque ad sicut et generationem 114.0495D| Filii quis enarrabit?
Vivificabit et mortalia. (ID.) Ecce quartus actus. In prima actione, etc., usque ad quia nos superiorem nobis Deum deserueramus.
Mortalia. Non mortua, quia in resurrectione cum mortale hoc induet immortalitatem, non solum necessitas moriendi, quam modo habet propter peccatum, sed nec mortalitas, quam habuit corpus animale ante peccatum, remanebit.
Propter inhabitantem. Evidentissime apparet non tantum Spiritus, sed etiam corporis morte propter peccatum hominem meruisse, et per Spiritum sanctum, utrumque liberatum a Christo.
VERS. 13.-- Si autem Spiritu. Vel Spiritu sancto 114.0496A| vel nostro: quod tamen non est, nisi agente Spiritu sancto.
VERS. 14.-- Aguntur. Aguntur dicit, non reguntur. Plus est enim agi quam regi: agi enim dicimus aliquem, quasi vix aliquid agentem; regi autem quasi jam aliquid agentem, qui ideo regitur, ut recte agat. Sed aguntur, non quod nihil per se, sed quod, ut aliquid agant, impetu gratiae impelluntur.
(AUG., lib. de Correp. et Grat., c. 2.) Non se itaque fallant qui dicunt: Ut quid nobis, etc., usque ad accepisse se gaudeant.
VERS. 15.-- Non enim accepistis, etc. Filii esse debetis, non servi, quia non accepistis spiritum servitutis: qui invitos timore poenae servire faciat.
Sed accepistis spiritum adoptionis. Idem est spiritus, 114.0496B| sed propter diversa opera dissimiliter appellatur: Spiritus irae Aegyptiis dicitur, quibus aqua spiritu divisa nocuit. Filius Israel non dicitur irae, quibus aqua divisa profuit. Spiritus timoris est, his qui per legem, de peccatis et sua infirmitate convicti, gratiam spiritus non intelligebant. Spiritus libertatis ejus opere istis quibus regeneratio in vitam aeternam et fides, quae per dilectionem operatur, impertita est. Unus ergo spiritus qui duos timores facit. Qui et duo genera servorum faciunt. Est enim servus qui et filius, qui timet Dominum et honorat patrem, unde Malachias: Si Dominus sum, ubi est timor meus? Si pater, ubi est honor meus? (Malach. I). Et est servus qui timet poenam, sed non diligit justitiam. Et quia de timoribus fit mentio, sciendum est 114.0496C| praeter naturalem timorem, qui omnibus inest, quatuor esse timores, scilicet: mundanum, qui malus est nec a Deo; et servilem, qui bonus est et a Deo, sed non est sufficiens; initialem, qui bonus est et sufficiens; et castum, qui bonus est et perficiens, de quo hic agitur: Ipse enim generat nos filios Dei. In quo clamamus. Hoc iterum ex dono Spiritus, quod ita nos facit clamare Abba, Hebraice, pater Latine. Abba pater. Propter sacramentum, utrumque posuit Apostolus. Et in passione dixit Christus, Abba pater, quia Ecclesia est de utroque populo, cui compatiens in se ostendit filios ejus (martyres scilicet) non debere desperare, si qua tempore passionis ex humana fragilitate tristitia irrepat.
VERS. 16.-- Quod sumus filii Dei. Hoc recognoscere 114.0496D| facit Spiritus sanctus, dum in Ecclesia fit remissio peccatorum; quam etsi tota Trinitas faciat, ad Spiritum sanctum tamen intelligitur pertinere, quia communis est Patri et Filio, amborumque unio; per quam fit societas et unitas, qua efficimur unum corpus unici Filii Dei. Unitas enim nos compaginat, quam facit charitas, quae non est nisi a Spiritu sancto. Haec dicuntur, ut amemus unitatem, et timeamus separationem.
VERS. 17.-- Haeredes. Etsi non decedat Deus, quod dicitur humanis legibus. Vel decedet, ut non videatur per speculum in aenigmate sicut nunc, sed facie ad faciem. Potest etiam dici, quod Christus caput nostrum ad passionem decedens, nobis reliquit 114.0497A| pacis ecclesiasticae possessionem, sicut ipse ait: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV). Christus etiam est haereditas nostra. Unde: Dominus pars haereditatis meae (Psal. XV), etc.
Si tamen compatimur. Mortificare facta carnis, unde vita erit, nemo potest sine molestia, cui necessaria est patientia.
VERS. 19.-- Nam exspectatio creaturae. Creatura, sunt boni, qui in creatione Dei manent, vel quia sunt causa omnium. Corruptio est vanitas, cui subjecta est creatura. Omnia enim quae nascuntur infirma et corruptibilia sunt, et per hoc vana: quia statum suum tenere non possunt.
(AUG.) Quod ait, nam exspectatio, etc. Sic intelligendum est, ut neque sensum, etc., usque ad laborat 114.0497B| et corruptioni subjacet.
VERS. 20.-- Non volens, etc. Sponte peccavit, sed non sponte fert poenam, quod subjicitur fallaciae: sed propter justitiam et clementiam ejus qui et peccatum punit, et sanare intendit.
VERS. 21.-- Quia et ipsa creatura. (AUG.) Modo creatura tantum cum nondum filiorum forma perfecta, etc., usque ad homo enim, signaculo imaginis amisso, remansit tantum creatura.
Liberabitur. Revelabitur, exspectat revela; subjecit liberabitur. Haec omnia per Spiritum.
VERS. 22.-- Omnis creatura. (AUG.) Homo. Omnis creatura est vel corporalis, etc., usque ad etsi non in omnibus hominibus. Omnis creatura. (AMBR.) Omnia elementa cum labore sua explent officia, quod est 114.0497C| nostri causa: unde quiescent nobis assumptis; et ideo diligenter nos paremus.
Ingemiscit. Semper in hoc nova est, quod notatur per inchoativum verbum, et pro desiderio patriae coelestis. Parturit. Id est dolet.
Usque adhuc. (AUG.) Quia etsi aliquis in sinu Abrahae dolere destitit, tamen adhuc in his qui nondum sunt liberati, omnis creatura ingemiscit.
VERS. 23.-- Non solum, etc. (AUG.) Id est, non solum in homine corporis, sed et nos in nobis ipsis praeter corpus, exceptis corporis molestiis.
Non solum. (AUG., in expos. propos. in 53. in epist. ad Rom.) Non solum ipsa quae tantummodo creatura dicitur in hominibus, etc., usque ad aut sollicitante molestia.
114.0497D| Primitias spiritus. Id est, quorum jam spiritus quasi in sacrificium oblati sunt Deo, et divino charitatis igne succensi. Adoptionem. Ut corpus etiam beneficium adoptionis accipiat, et ex omni parte filii Dei sint.
VERS. 24.-- Spe enim. Ideo dicit ut majus meriritum spei videatur et ideo debeat salvare.
Spiritus adjuvat infirmitatem. (AUG.) Quia ingemiscimus et petimus liberari, sed ne vel ante tempus vel contrarie petamus, Spiritus adjuvat. Quod oratio impetrat, donum Dei est evidenter, sed et orare est ex gratia.
VERS. 26.-- Inenarrabilibus. Quommodo enim enarraretur, quando desideratur, quod ignoratur? 114.0498A| Non tamen omnino ignoratur. Nam si penitus ignoraretur, non desideraretur. Et rursus si videretur, gemitibus non quaereretur.
Scrutatur. (AMBR.) Non quasi quaerens quod nesciat cui nihil est occultum, cuique nota est precatio omnium spirituum.
VERS. 28.-- Scimus autem quoniam diligentibus, etc. Quasi dicat: Non solum hoc facit Spiritus sanctus, sed etiam facit omnia diligentibus se provenire in bonum, prospera vel adversa; talis enim Deus consolatur prosperis, exercet adversis. Prosunt ergo mala quae fideles pie perferunt, vel ad emendanda sive demenda peccata, vel ad exercendam probandamque justitiam, vel ad demonstrandam hujus vitae miseriam. Quamvis enim mors carnis de peccato primi 114.0498B| hominis originaliter venerit, tamen bonus ejus usus gloriosissimos martyres fecit. Ideoque non solum ipsa, sed et omnia saeculi mala remissis peccatis remanere debuerunt, ut haberet homo cum quibus pro veritate certaret, et unde exercitaretur virtus fidelium.
Secundum propositum. Quasi dicat: Quod vocati sunt, non aliunde est quam a praedestinatione Dei. Et inde est, quod omnia cooperantur in bonum: non ex merito.
VERS. 29.-- Nam quos, Deus, praedestinavit, id est, per appositam gratiam praeparavit ut verbo praedicationis crederent: illos praescivit, id est longe ante praenovit, fieri conformes Filii, qui est imago Patris, usquequaque eadem cum Patre. Unde dicitur: Qui 114.0498C| videt me, videt et Patrem (Joan. XIV).
Imaginis. Ut portemus imaginem coelestis, sicut portavimus imaginem terreni. Vel primogenitus. Quia ante omnem creaturam non factus sed natus est, et quia primus sine peccato natus, et primus impassibilis resurgens, in quo habet fratres.
VERS. 30.-- Vocavit. Vocatio exterior fit per praedicatores et est communis bonorum et malorum. Interior vero tantum electorum. De exteriori dicitur: Multi sunt vocati, pauci vero electi. Vocatione impletur praedestinatio. Vocare, est cognitionem de fide adjuvare vel compungere eum quem faciat audire, et hoc est electorum tantum. Magnificavit. Hoc de praescitis, de aliis non, qui etsi ad tempus credant et boni videantur, tamen quia non permanent, non magnificantur. 114.0498D| Magnificavit, vel magnificabit: hoc autem futurum est, sed dicitur praeteritum: quia dicitur Deus fecisse quae ab aeterno disposuit facere; unde Isaias: Qui fecit quae futura sunt (Isa. XLIV). Talibus omnia in bonum, etiam quod deviant, ut inde cautiores sint, et in se non confidentes. Sunt hic quatuor memorata: praedestinatio, vocatio, justificatio, magnificatio. Unum est in Deo, et tria in nobis. Praedestinatio enim nostra non in nobis est, sed in occulto apud ipsum in ejus praescientia. Tria vero reliqua in nobis sunt.
VERS. 31.-- Si Deus pro nobis. (AUG.) Deus pro nobis ut praedestinaret nos ante quam essemus, ut vocaret nos cum aversi essemus, ut justificaret nos 114.0499A| cum peccatores essemus, et glorificaret nos cum mortales essemus.
VERS. 32.-- Tradidit. Dicitur hoc quia Pater tradidit Filium, verum auctor calicis hujus est etiam ipse qui bibit. Unde Apostolus: Christus dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis (Ephes. V). Si ergo Pater Filium tradidit, et Filius seipsum, Judas quid fecit? Pater tradendo Filium, bene fecit; Filius tradendo seipsum, bene fecit; Judas tradendo magistrum pro avaritia, male fecit. Non enim quod nobis praestitum est de passione Christi, malitiae Judae deputabitur; habebit ille mercedem malitiae, Christus laudem gratiae. Omnia. Minus est nobis omnia dare, quam nostri causa morti Christum tradere. Itaque omnia superiora, scilicet Deus trinitas, nostra 114.0499B| sunt ad videndum sive fruendum. Aequalia, scilicet angeli quibus aequabimur in futuro ad convivendum, modo vero sumus inferiores. Inferiora quoque nostra sunt ad dominandum. Et similiter quaedam etiam superiora, ut sublimes angeli, et universa ministeria coelestia Dei nostra sunt, non dominio, sed usu; sicut res Domini, famulorum sunt; ad victum, scilicet vel ornamentum vel aliud hujusmodi.
VERS. 34.-- Ad dexteram Dei. In honore quo Deus cujus postulatio non potest contemni. Interpellat. Dum quotidie hominem quem assumpsit, et grave genus mortis quod pro nobis sustinuit, vultui paterno offert.
VERS. 35.-- Quis nos separabit, etc. (CYPR.) Nihil 114.0499C| horum potest separare credentes, etc., usque ad ut et nos propter ipsum patiamur: Sed in his omnibus superamus.
VERS. 38.-- Neque angeli, neque principes, neque virtutes. Hi ordines accipiuntur de malis angelis, et de bonis si fieri posset.
VERS. 39.-- Neque altitudo, neque profundum. Id est nec prospera vel adversa, unde Salomon: Divitias et paupertates ne dederis mihi: ne repletus mendax fiam, vel pauper rapiam, et perjurem nomen Dei (Prov. XXX). Multi peccant altitudine, multi necessitate. Contra hoc proponitur Achaz in Isaia, qui nolebat petere signum neque in alto neque in profundo. Remedium de Christo, qui neque elatus potestate qua aequalis Patri, nec turbatus de ejectione 114.0499D| mortis, qui est signum in alto, et in profundo: ne ille vel regia potestate extolleretur, vel aerumna turbaretur, sicut tunc erat pro bello Assyriorum.
CAPUT IX.
VERS. 1.-- Veritatem dico. Modo nihil me potest separare, sed olim fui separatus; unde modo doleo, et sic mala jam in bonum convertuntur.
Veritatem dico. (AMBR.) Quia contra Judaeos loqui visus est, etc., usque ad Job tamen fuit ex filiis Esau quintus, scilicet ab Abraham, hoc est nepos Esau.
VERS. 3.-- Pro fratribus. Judaeis, vel etiam pro his retrahendis qui modo sunt fratres in fide, qui sunt et cognati mei: et ita gravius peccabam.
114.0500A| (AUG.) Tam perfecta hic filii eminentia declaratur, etc., usque ad: Mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus (I Tim. II).
VERS. 6.-- Non autem quod exciderit. Consolatur dolorem suum Apostolus. Quis enim plangat eum qui olim mortuus habebatur; hos olim Deus salvandos non decrevit praescius, non personarum acceptor. Nullum enim damnat antequam peccet, nullum coronat antequam vincat; sed praescientia definitum habet, qualis unicuique futura sit voluntas, ex qua damnetur vel coronetur. Quia dolebat de Judaeis, consolatur se, inveniens scriptum: non omnes esse salvandos, sed tantum similes Isaac. In his ostendit quod sola gratia Dei faciet filios Dei. Non autem quod exciderit verbum Dei. Ex hoc quod dixit quod promissio 114.0500B| aeternae haereditatis facta est Judaeis, qui ipsi ex magna parte non crediderunt, videbatur verbum Dei non esse impletum. Ad quod respondet: Etsi in quibusdam non est impletum, in aliis tamen, scilicet in gentibus credentibus impletum est, qui modo veri sunt filii Abrahae. Non autem exciderit. Quasi dicat: Etsi ita laboravit; etsi non omnes credunt, non tamen excidit verbum Dei; vel, non dico quod exciderit. Verbum Dei excidere, est promissa non impleri.
VERS. 7.-- In Isaac. Id est in Christo, vocante gratia, congregantur. In Isaac promissione praefigurati sunt, non qui seipsos justos, sed quos Deus facit; hi sunt filii liberae quae sursum est, quae est mater nostra. Filii carnis sunt terrenae Jerusalem, quae 114.0500C| servit cum filiis suis. Sicut Isaac non meruit ut nasciturus promitteretur, sic et isti, sed sola gratia promissa est et eis data filiorum adoptio.
VERS. 10.-- Non solum autem illa. Sara habuit promissionem, sed et Rebecca habuit promissionem, habens scilicet duos filios ex uno concubitu Isaac patris nostri. Ex uno concubitu dicit, ne videantur merita parentum differentia in generatis, sed patris, id est institutoris nostri, quem imitemur, si volumus esse filii Dei. Promissio facta Sarae ostendit quod propter genus nullus salvatur. Ista autem promissio facta Rebeccae, ostendit quod propter nullum meritum suum vel parentum aliquis eligutur, sed sola gratia.
114.0500D| VERS. 11.-- Cum enim nondum nati. Rebecca habuit promissionem hanc: Major serviet minori, id est Esau, persequendo Jacob, ei proficiet.
VERS. 12.-- Non ex operibus. Futuris quae bona vel mala non erant futura, nisi apposita gratia vel subtracta.
(AUG.) Quod si futuros eorum mores dicitur divinum discrevisse judicium, etc., usque ad quomodo enim futura dicuntur, quae nulla erunt?
VERS. 13.-- Major serviet minori. Hoc ad litteram: quia Idumaei qui de Esau (qui et Edom dicitur), subditi fuerunt filiis Israel; sed magis in hac prophetia intenditur, quod populus Judaeorum major, id est in cultu unius Dei prior, minori, id est posteriori Christiano esset serviturus.
114.0501A| Jacob dilexi, etc. In Jacob nihil invenit amandum, nisi misericordiae suae donum. In Esau nihil odit, nisi originale peccatum. Sed quo modo hoc recte, cum nihil egissent? Quia res est stupenda, sibi objicit: Quid ergo dicemus? Ex misericordia, est velle et currere; quod apparet in aliis ex eadem massa cui debita est perditio.
VERS. 14.-- Quid ergo. Quia sine merito hunc elegit, hunc reprobavit, dicetur iniquus Deus? Non quia hunc per misericordiam elegit, illum per justitiam reprobavit. In quo neutro est iniquitas; hunc per misericordiam, quia ita dicit Moyses; hunc per justitiam, quia ita dicit Scriptura inducens Deum loquentem Pharaoni.
Absit. Constat quod nullus liberatur, nisi gratuita 114.0501B| misericordia; nullus damnatur, nisi aequissima justitia. Sed cur potius hunc quam hunc liberet; scrutetur qui potest tam profundum judicium, verumtamen caveat praecipitium.
VERS. 15.-- Miserebor cui misertus. Id est, cui praescio miserendum, et apud me mansurum: hoc est dare illi cui dandum est, non dare illi cui dandum non est; ut eum vocet, quem sciat obaudire; ut David qui post veniam tam bene perstitit. Saul non auditus in prece non perstitit, sed ad idola conversus est; unde juste reprobatus esse a praescio videtur.
VERS. 16.-- Igitur non volentis, etc. Tanquam diceret: Non sufficit sola voluntas hominis, si non sit etiam misericordia Dei. Cui dicitur, econtra: 114.0501C| Non sufficit etiam misericordia Dei, si non sit voluntas hominis; ac per hoc si recte dictum est illud, cur etiam a contrario non recte dicitur: Non miserentis est Dei, sed volentis est hominis? Restat ergo ut recte dictum hoc intelligatur, ut totum Deo detur: qui hominis voluntatem bonam, et praeparat ad juvandam, et adjuvat praeparatam: volentem praevenit ut velit, volentem subsequitur ne frustra velit.
(AUG.) Quis porro tam impie desipit, ut dicat Deum malas hominum voluntates, etc., usque ad sicut ex misericordia sua gratiam praestat.
VERS. 17.-- Excitavi. Vel suscitavi, vel servavi. (AMBR.) In hoc ipsum te servavi, etc., usque ad sed ut te indurato ostendam virtutem meam signis 114.0501D| Aegypti.
VERS. 18.-- Ergo cujus vult. Meritum misericordiae nullum est, meritum obdurationis peccatum massae totius damnatae. Nec obdurat impartiendo malitiam, sed non impartiendo misericordiam, sicut nec digni sunt, quod facit aequitate occulta; et ab humanis sensibus remota, quia non aperit Apostolus, sed miratur: O altitudo divitiarum.
Indurat. (AUG., epist. CV.) Non quasi quemquam peccare cogat, sed tantum quia quibusdam peccantibus misericordiam justificationis suae non largitur, ob hoc eos obdurare dicitur, quia eorum non miseretur, non quia impellit ut peccent. Eorum autem non miseretur quibus gratiam non esse praebendam 114.0502A| aequitate occultissima, et ab humanis sensibus remotissima judicat.
VERS. 19.-- Quid adhuc. Postquam constat ex voluntate Dei esse, quare inquiritur unde alius sit bonus, alius sit malus? Non est opus, quia talis erit quisque qualem vult Deus esse, et ideo injuste alium damnat, alium salvat: vel quid queritur, id est cur nititur aliquis bene agere, cum nihil possit, nisi quod Deus velit?
VERS. 20.-- O Homo. Hoc non ex inopia rationis reddendae, sed hominem ad se revocat.
VERS. 21.-- Ex eadem massa. Sic tota massa humani generis juste corrupta, et lutosa est: si inde vas in honorem, misericordia est; si in contumeliam, justum est, quia hoc erat ex natura: ecce justitia 114.0502B| in his qui non habent tempus operandi; de his autem qui habent tempus subdit: quid si Deus volens, scilicet quid respondeas Deo. Aliud in contumeliam. Vas in honorem, sed in contumeliam: si vile est; ex se lutum habet, non ex figulo.
Quid si Deus, etc. (AUG., lib. I, ad Simplicianum, quaest. II.) Quasi dicat: Jam ostensum est; quod etsi Deus nihil boni det, non tamen iniquus est, etc., usque ad sed abusi sunt hac gratia.
VERS. 22.-- Sustinuit. Sustinet Deus malos ut ordinate disperdat; et utitur illis tanquam instrumento ad salutem bonorum. Nullum enim Deus, vel angelorum, vel hominum crearet, quem malum futurum esse praesciret, nisi pariter nosset eos, quibus bonorum usibus commodaret.
114.0502C| VERS. 23.-- Ut ostenderet. Quasi dicat: Ad hoc patitur malos, et praeostendit iram, et ad notitiam sui trahit, ut ostenderet in vasa misericordiae, id est in electis per misericordiam, divitias gloriae, id est quam dives, et quam magna sit et gloriosa misericordia; ob hoc tot bona dat malis, ut convincat eos juste damnari, ut fideles eum magis diligant quibus gratiam ipsam conservavit.
VERS. 25.-- Sicut in Osee. Cum ostensum sit, quod ex sola gratia sint filii, incipit probare per prophetas quod hi sunt ex utroque populo.
VERS. 27.-- Si fuerit. Ecce sic dicitur salus Judeorum, ut major pars sit excaecata.
VERS. 28, 29.-- Verbum enim. Subdit propheta per 114.0502D| quid salvi fiant, scilicet per verbum Evangelii, ut gloria operum legalium excludatur. Verbum enim Evangelii quod dicitur consummans, ad perfectionem ducit, et omnia legalia in uno Christo abbreviat: tamen aequum est, priori verbo legis; unde additur, in aequitate, id est ut nihil desit ad justitiam de omnibus praefiguratis, vel quia quae aequa sunt retinet, ut moralia; et quae jus est tolli, ut sunt figurae, rescindit. Et abbrevians in aequitate. Ut compendio fidei per gratiam salvet, non per innumeras observationes. Ne quis autem dubitet, Propheta adjungit:
Nisi Dominus sabaoth. Dominus fecit verbum, quod tam necessarium erat, quod nisi esset semen, 114.0503A| id est verbum, etc. Vel per semen intelliguntur reliquiae salvandae, id est apostoli et alii boni, et nisi per illas praedicatum esset verbum Dei, gentes periissent. Et hoc est: Nisi Dominus exercituum, quando alios excaecavit, reliquisset nobis, id est ad nostram utilitatem, semen, id est apostolos, de quibus seges Christi crevit.
Et sicut Gomorrha similes. Utrumque posuit, ut notet similitudinem culpae et poenae, quasi dicat: Pares essemus in poena, quia similes essemus in culpa.
VERS. 31.-- Israel. Israel vero secutus est legem quasi retro, quia nunquam attingit spiritualem intelligentiam. Sectando justitiam. Lex Moysi est lex justitiae, si bene sit intellecta. Vel sectando justitiam 114.0503B| legis, id est quae est ex timore poenae, non amore justitiae, non pervenit, etc.
VERS. 32.-- Quia non ex fide. Non enim ex fide quaerebat justificari, et quia justitiam non petivit a Deo, non credidit in eum qui justificat impium, non credens Deum operari in homine quo justificetur. Unde vero contigerit ut non crederent, supponit. Offenderunt. Ad similitudinem parvi lapidis, a quo non cavetur, Christus habilis fuit offendere, latens in humilitate. Cui attestatur Isaias (cap. VIII). Ecce in evidenti pono, id est nasci facio, in Sion, id est in Judaeis, Christum lapidem offensionis, a quo parvo non caveatur, et petram scandali, id est ex toto conterentem malos in futuro, et contristantem. Lapis autem offensionis dicitur Christus secundum statum 114.0503C| quo apparuit hic malis. Petra vero scandali, secundum quod in futuro faciet malis.
VERS. 33.-- Et petram scandali. Petra dicitur ante politionem et lapis post politionem. Politio autem Christi, passio fuit, qua infirmitatis miseriam deposuit. Christus ergo ante passionem fuit petra scandali, quo tempore scandalizati sunt Judaei irascentes et indignantes, quia se Filium Dei faceret. Lapis per politionem, Christus in passione, quando iidem Judaei maxime offenderunt, et excaecati sunt; Deum non esse credentes quem mortuum videbant.
Non confundetur. (AUG.) Qui enim crediderit in eum, non habebit suam justitiam quae ex lege est, quamvis sit bona lex, sed implebit ipsam legem, 114.0503D| non sua justitia, sed data a Deo. Ita enim non confundetur.
CAPUT X.
VERS. 1.-- Et obsecratio. Voluntas enim, ut ad vera credenda moveatur non sibi sufficit, nisi per gratiam Deus sibi opituletur, unde: Nemo venit ad me, nisi cui datum fuerit a Patre meo (Joan. IV).
VERS. 2.-- Testimonium enim perhibeo illis quod. (AMBR.) De his dicit, qui non ex invidia, sed ex errore Christum non receperunt, quibus Petrus: Scio quod per ignorantiam hoc egistis (Act. III). Non secundum scientiam. Stultum enim est legem venerari, et Deum legis persequi.
VERS. 3.-- Ignorantes enim Dei justitiam. Non 114.0504A| qua Deus justus, sed quae homini inest ex Deo. Justitiae Dei non sunt subjecti. Haec est justitia Dei, quae non in praecepto legis quo timor incutitur, sed in adjutorio gratiae Christi constituta est.
VERS. 4.-- Finis. Non consumens, sed perficiens: perficit ergo justitiam per fidem sine operibus legis. Christus. Ex Christo est justitia; quia si per legem scriptam vel naturalem esset, et non fide Christi, ergo Christus gratis moreretur.
Ad justitiam. Non humanam, sed divinam. Est enim humana et divina: de humana ibi, Moyses; de divina ibi: Quae autem ex, etc.
Scriptura. In Numeris et Levitico ita habetur: Qui fecerit ea, vivet in illis.
VERS. 5.-- Vivet in ea. Habet istud praemium, 114.0504B| scilicet ne ista morte puniatur. Non est autem magna justitia, timere, nec habet meritum apud Deum.
VERS. 6.-- Id est Christum deducere. Id est negare Christum ascendisse.
VERS. 8.-- Prope est verbum. Id est utile est, vel non est aliquid inconveniens vel dicere vel credere. Vel prope, quia non est longe a natura animorum: et loquendi ratione, quod nobis dicitur ut credamus.
Hoc est verbum. (AUG., Tract. 80, in Joannem.) De quo Dominus ait: Nam vos mundi estis propter verbum quod locutus sum vobis, etc., usque ad nam et in ipso verbo aliud est sonus transiens, aliud est virtus remanens.
114.0504C| VERS. 9.-- Quia si confitearis. (AUG.) Ecce lans fidei et merces. Laus fidei est, si credideris, quia Dominus est Jesus, etc., usque ad qui eam in resurrectione sibi congrua, hoc est in justificatione praecedit.
VERS. 10.-- Corde creditur. Caetera potest nolens, sed credere non potest nisi volens.
Confessio. (AUG., in Psal. XXX, concione III.) Confiteri est dicere, quid sit in corde, etc., usque ad quia ita credit, ita et in ore debet, ut ita praedicet.
VERS. 12.-- Qui invocant. Orans invocat; sed hoc certe non potest, nisi prius credat. Qui ergo invocant, non modo credunt, sed etiam orant, ut postquam crediderit alicujus animus, non desinat id 114.0504D| postulare, quod promisit Deus toto corde vigilantibus, quia credere dat remissionem peccatorum. Invocare autem impetrat promissa Dei.
VERS. 14.-- Quomodo ergo invocabunt, etc. Probato, qoud de utroque assumitur populo, ostendit per quid, scilicet per missionem utrisque factam, quam qui non receperit, inexcusabilis est. Invocatio salvat, ergo oportet credere: quia, quomodo, etc. Aut quomodo credent, etc. Quasi dicat: Non credent, nisi audiant. Nec enim olim aliquis credidit qui non aliquo modo audivit vel interius vel exterius. Dicit autem quod credere ex auditu sit, audire ex praedicatione, praedicare ex missione Dei; ita ut totum descendat ex fonte gratiae. Praedicatio autem vere 114.0505A| est ex missione, quia et pseudo bene nuntiantes, misit Deus qui in bonum malo novit uti. Aliquando etiam malos malis mittit in iram, id est praedicare permittit malos malis ad eorumdem poenam, ut vicissim per se, sicut justum est, pereant.
(AUG.) Apostolus quod ait: Quomodo credent ei quem non audierunt? De gentibus dixit, etc., usque ad praedicatores Christi esse mittendos.
VERS. 15.-- Quomodo vero praedicabunt nisi mittantur? Ecce apparet quod et ad gentes missi sunt praedicatores. Quam speciosi. Quia mundum illuminant, in quo apparet a Deo missos, alioquin hoc non poterant. Pacem. Reconciliationem inter populum et populum diruta maceria legalis ritus in Judaeis, et idololatriae in gentibus. Et inter Deum impios 114.0505B| per fidem justificantem, et homines in eum credentes. Evangelizantium bona. Pacem super pacem, quia et regnum Dei pax est.
VERS. 16.-- Isaias enim dicit, etc. Praescius Deus praedixit infidelitatem Judaeorum, sed non fecit; neque praescisset mala eorum, nisi ea haberent. Sic etiam excaecat quod est deserendo, non autem faciendo et hoc meruit voluntas. Si dicitur non possunt Judaei credere quia Isaias praedixit, dico non possunt, quia nolunt. Quod Deus praescivit, praedixit; sed non fecit. Non possunt, dum superbi, dum tales, ut scilicet omnia suis viribus attribuerent, et negarent sibi necessarium esse divinum auxilium ad bene operandum.
VERS. 17.-- Fides ex, etc. Etsi Deus intus doceat, 114.0505C| tamen praeco exterius annuntiat. Per verbum. Id est per gratiam Christi doctores verbi evangelici nobis mittentis. Nisi enim dicatur aliquid, nec audiri potest nec credi.
VERS. 18.-- Et quidem. Vel equidem, id est certe, et ita inexcusabiles, sicut in Psalmis ostendit David dicens: In omnem terram exivit sonus eorum. (AUG., epist. 80, quae est ad Hesych.) Non hoc tempore Apostoli impletum est, etc., usque ad sic et illud: Testes mihi eritis usque ad ultimum terrae (Act. I).
VERS. 19.-- Sed dico: Nunquid Israel. Probavit omnes audiisse, et ita Judaeos audiisse. Sed quia possent et audisse et non cognovisse, affirmat eos etiam cognovisse. Cognovit. Israel dicitur cognovisse doctrinam Evangelii et adventum Christi, quia contradicere 114.0505D| non potuit ratione vel auctoritate; sed non vere cognovit, ut menti eorum bene sederet. Ad aemulationem. Invidia Judaeis est, dum gentes eorum Deum suum dicunt, et promissiones et legem eorum et prophetas ad se pertinere. In non gentem. Gentiles non prius dicebantur gens sancta, quia sine lege erant; vel modo non gens, quia non gentiliter vivunt. In gentem insipientem. In id est, contra gentem insipientem, id est contra gentiles qui Deum verum non noverant.
VERS. 21.-- Tota die. Toto tempore quo cum eis commoratus sum, et mundum illuminavi, opera et affectus ample ostendi Judaeis; vel in parte diei totius, in cruce expandi manus meas, etc. Expandi manus. 114.0506A| Quasi dicat: Ampliora ostendi Judaeis. Etenim nullum eis beneficium negavit; nam mortuos illorum suscitavit, diversas eorum infirmitates curavit. Ille autem dicitur manus expandere, qui poscentibus beneficia largiter tribuit.
CAPUT XI.
Vers. 1.-- Dico ergo. Quia tot auctoritatibus confutavit Judaeos, insultare possent gentiles, dicentes eos ex toto repulsos esse.
VERS. 2.-- Praescivit. Pro praedestinavit, posuit praescivit. Sic enim debet accipi, ut ex sequentibus patet; ideo autem dixit, praescivit, ne iterum Judaei superbiant ex eo quo dixit eos non repulsos, et plebem Dei.
(AUG.) An quisquam dicere audebit Deum non praesciisse quibus esset daturus ut crederent, aut 114.0506B| quos daturus esset Filio suo, ut ex eis non perderet quemquam? Quae utique si praescivit, profecto beneficia sua, quibus nos dignatur liberare, praescivit. Haec praedestinatio sanctorum nihil aliud est quam praescientia, scilicet et preparatio beneficiorum Dei, quibus certissime liberantur quicunque liberantur.
An nescitis. Quasi dicat: ita reliquias in hoc tempore non repulit Dominus, sed salvavit; sicut tempore Eliae multos sibi reservavit, cum Elias solus sibi videretur, qui si ignoravit et alios praeter se reservatos, non mirum si isti ignorent.
VERS. 4.-- Septem millia. Per septenarium universitas, per millenarium perfectio designatur.
VERS. 5.-- Sic ergo. Quasi dicat: Tunc erant 114.0506C| multi etsi nesciret Elias. Ergo sic, id est ita latenter; vel sic, id est per eamdem gratiam.
VERS. 6.-- Alioquin gratia jam non est gratia. Hoc est, si aliter salvi facti sunt (quod non potest fieri nisi gratia Dei), ergo ipsa gratia jam non erit gratia, sed debitum.
VERS. 7.-- Quid ergo? Audito quod reliquiae salvae factae sunt gratia, et non ex operibus, quid ergo dicendum est? Electio autem consecuta est. Electio gratiae est, non meritorum. Excaecatio vero meritorum est. Excaecati enim sunt, quia credere noluerunt, sicut illi quia voluerunt, crediderunt. Misericordia igitur et judicium in ipsis voluntatibus facta sunt a Deo, illis vel per misericordiam gratiam apponente, ipsos vero per judicium excaecari permittente. 114.0506D| Quicunque enim cum intellexisset credere noluit, id debet consequi quod vult, scilicet ne de caetero possit credere. In voluntate ergo sua adjuti sunt, non immissa malitia, sed deferente gratia; ut quia scientes verum, dicebant esse falsum, de caetero non intelligerent quod verum est. Hoc meretur invidia malae voluntatis, non ita est de his qui errore hoc agunt.
VERS. 8.-- Dedit illis spiritum compunctionis. Malam compunctionem hoc signat, quia saepe fit ut etiam bonum sit homini molestum, ut Pharisaeis doctrina Christi; et sic spiritum compunctionis appellat mentem invidentem, qua inviderunt doctrinae Christi.
114.0507A| Usque in hodiernum diem. Id est, quandiu poterit dici hodiernus dies, id est usque in praesentem diem, omnium ad quos hoc scriptum perveniet.
VERS. 9.-- Mensa. Id est Scriptura: eorum, id est quae ipsis primo oblata est, et coram ipsis posita, quia in ejus carnalibus observationibus delectantur; vel, coram eis, quia si rationem vellent attendere, possent intelligere. In laqueum, etc. Sicut seipsos acetum mihi obtulerunt, sic fiat ipsis iniquitas laqueus, quia iniquitatem noverunt, et in ea perstiterunt. In laqueum, etc. Scriptura quae intelligentibus est panis, illaqueat dum male intelligitur et pro ea praedicatio Christi respuitur. Item Scriptura legis fuit causa captivitatis, dum zelo ejus Christum occiderunt, et in illa captivitate fuit causa eis scandali 114.0507B| et opprobrii, et post erit causa aeternae damnationis, quae specialiter retributio Dei dicitur.
VERS. 10.-- Obscurentur oculi. Quia sine causa non viderunt, fiat eis non videre. Obscurentur oculi. Haec verba non optantis voto, sed praedicentis officio dicuntur.
VERS. 11.-- Dico ergo, Nunquid. Quia dico excaecatos auctoritate prophetarum, putatis quod irrecuperabiliter et sine utilitate ceciderunt? quasi dicat, non. Sed casus eorum prodest, et possunt restitui, ne quis eos despiciat.
Nunquid sic offenderunt, ut caderent? (AUG.) Hoc non ideo dicit quia non ceciderunt, etc., usque ad sed magis caveant ne dum superbiunt, cadant.
Salus. Dum divisi per mundum in testimonium 114.0507C| sunt non fictas de Christo esse prophetias. Ut illos aemulentur. Potest sic accipi: ut Judaei imitentur gentiles in bono. Hoc saepe factum est, et plenius fiet in fine saeculi, quando Judaei Christianos sequentur in fine Christi. Tunc enim manus Moysi revocabitur in sinum, tunc Moyses noster revertetur ad matrem et ad fratres. Potest etiam intelligi, ut gentes Judaeos aemulentur, id est credant, sicut et ipsi credebant. Velut gentes Dei aemulatione circa opera Judaeorum mala moveantur.
VERS. 12.-- Quod si, etc. Quasi dicat: Dixi delictum Judaeorum prodesse; quod si est, tunc magis conversio eorum proderit. Quanto magis. Id est, si malum eorum vertit Deus in bonum, id est in divitias mundi, multo magis bonum eorum, cum in fine plenitudo 114.0507D| eorum conversa ditabit gentes doctrina et exemplo. In quo ostendit nec inutilem, nec irrecuperabilem casum eorum.
VERS. 13.-- Quandiu. (ANSELM.) Etsi apostolus sim gentium, tamen honorificabo ministerium superaddendo ultra hoc quod debeo, ut etiam de Judaeis laborem tentans; si hac non succedit via, aggrediar alia, quod non facerem, si de salute eorum desperarem.
(CHRYS.) Rursus mala suspicione seipsum liberare satagit. Videtur autem eos quidem qui ex gentibus erant, objurgare, mentesque illorum humiliare; sensim tamen Judaeum vellicat.
VERS. 16.-- Quod si delibatio. Dixi quod assumptio 114.0508A| eorum erit multum utilis; quam ne dicatis gentiles non posse fieri, quasi totum genus sit repudiatum, dico quod si delibatio, id est pauci de illis assumpti, ut apostoli et alii discipuli sunt sancti. Et massa. Id est, genus potest sanctificari. Et si radix. Id est patriarchae, a quibus contrahunt sancti humorem fidei. Et rami. Qui de eorum genere excreverunt in eorum fide fundati.
VERS. 17.-- Cum oleaster esses, insertus, etc. (ANSELM.) Videamus quemadmodum et ipse Dominus praenuntiet insertionem oleastri et fractionem ramorum, etc., usque ad quod Dominus praedixit faciendum
Socius. In spe promissionis: hoc contra morem. Bona enim arbor in non bonam inseri solet, hic non bona in bonam.
114.0508B| VERS. 18.-- Noli gloriari, etc. (ANSELM.) Gentes jam in Christum credentes erigebant se contra Judaeos, quia crucifixerant Christum, cum et de ipsis veniret alius paries ad angularem lapidem, et ideo reprimit illas Apostolus. Noli, inquiens, gloriari, etc., id est, non es stabilis si illos per quos stas destruis.
VERS. 19.-- Dicis ergo fracti. Quasi dicat: si non contra stantes, tamen contra eos licet gloriari, qui causa insertionis meae repulsi sunt; quod removet Apostolus, ita: Bene dicis, quia verum est quod fracti sunt propter incredulitatem; tu stas fide, id est non merito tuo, sed gratia Dei; et ideo noli superbire, ne et tu frangaris per superbiam, ut illi per incredulitatem. Non es stabilis, si per quos stas destruis. Facile decipitur, qui alienis malis gaudet.
114.0508C| VERS. 20.-- Fide stas. Dei est beneficium quod tu stas, non tuum meritum. Sed time. Ne tantae gratiae beneficium amittas, et in supplicium incidas. Castus enim timor est cum cavet anima ne Deus illam desertus deserat.
VERS. 22.-- Si permanseris in bonitate. Si digna Dei benignitate operatus fueris, neque enim tibi sola fide opus est. Severitatem autem Dei. Quod eis non pepercerit, eo quod patrum virtute indignos ipsos invenerit.
VERS. 24.-- Contra naturam. Dicitur id contra naturam quod est contra consuetudinem naturae, ut si surculus fructum radicis ferat. Deus tamen nihil contra naturam facit, quia id est natura quod facit. Olivam. Per olivam intelligitur hic fides Patrum.
114.0508D| VERS. 25.-- Nolo enim vos ignorare, etc. (AUG.) Legis defensores, legis tractatores, legis doctores, legis intellectores, auctorem legis crucifixerunt. O caecitas! Ipsa est quae ex parte cecidit in Israel, ut crucifigeretur Christus, et plenitudo gentium intraret.
VERS. 26.-- Impietatem. Id est infidelitatem, vel legalis observantiae cultum. Cultus enim Judaeorum ab adventu Christi cognito est impietas.
VERS. 27.-- Abstulero. Hoc erit in fine quando praedicatione Eliae et Enoch convertentur Judaei, unde per Malachiam: Mittam vobis Eliam Thesbitem qui convertet corda patrum ad filios, et corda filiorum ad patrem (Mal. IV); ut intelligant filii ut patres, id est ut prophetae intellexerunt.
114.0509A| VERS. 28.-- (AUG.) Secundum Evangelium, etc. Vel ita: tunc converterentur; sed modo inimici quidem sunt Christi, et quidem nostri. Iterum ex se, ex suo scilicet vitio. Sed hoc est secundum Evangelium et propter vos, id est ad profectum Evangelii et vestrum.
Inimici propter. Ostendit hoc ex Dei dispositione provenire. Ex se enim possunt inimicari, quod proficit Evangelio, Deo utente malis ad bonum, ut cum faciant contra voluntatem Dei impleatur voluntas Dei sapienter omnia disponens. Propter patres. Electi sunt dilecti propter patres, quibus haec promissa sunt; quia non sunt vocati ea vocatione qua multi non praesciti, qui tamen pereunt, de qua dictum est: Multi sunt vocati, pauci vero electi (Marc. XX); sed 114.0509B| ea qua vocantur electi, quae est sine mutatione: quia qui audit a Patre venit ad Filium, qui non perdit quidquam de omni dato; quisquis vero perit, non inde fuit; unde: A nobis exierunt, sed ex nobis non fuerunt (I Joan. II).
Secundum electionem et propter patres (Aug., lib. de Praedest. sanc., c. 16.) Sunt salvandi: quia dona, id est promissiones, etc., usque ad quia eos dolore non vident.
VERS. 30.-- Sicut enim. Id est qua ratione vos olim permisit Deus non credere, scilicet ne causam superbiendi haberetis postea conversi.
VERS. 31.-- Ut et ipsi. Experti non per legem esse salutem, sed per gratiam: ut et sic per humilitatem consequentur misericordiam.
114.0509C| VERS. 32.-- Conclusit. Id est permisit concludi. Hic videtur aliquo modo mysterium exponere. Conclusit enim Deus omnia in infideli, ut de amaritudine infidelitatis suae poenitendo confusi, ad dulcedinem misericordiae Dei credendo conversi, humiliores permanerent, ut et gratia muneris esset gratissima, et clamarent: Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine (Psal. XXX.) Omnium. Id est Judaeorum et gentium, non quod nullum damnaturus sit, quod quidam falso opinati sunt.
VERS. 33.-- O altitudo, etc. Praemiserat sententiam mirae profunditatis, cujus profunditatis veluti horrore perculsus, exclamat o altitudo, etc. Valde enim parvum sensum habemus ad discutiendam justitiam 114.0509D| judiciorum Dei, ad discutiendam gratiam gratuitam nullis meritis praecedentibus redditam. Nec tam movet nos, quod gratia praestatur indignis, quam quod aeque indignis aliis denegatur.
(AUG., lib. de Spirit, et lit., c. 36 in fine.) Scio quod sicut impossibilitas, et ita iniquitas non est apud Deum, etc., usque ad ut prius permitteret eos concludi in infidelitate.
(ID.) Aliquando filiis infidelium praestatur Dei gratia, etc., usque ad et si non in hac vita, certe in altera, etc.
Viae ejus. Id est impletiones dispositionis, quia nec in exhibitione potest cognosci quod disposuit.
Consiliarius. Patris consiliarius est unigenitus 114.0510A| Filius ejus, qui et Angelus magni consilii appellatur. Sed ex hominibus et angelis nullus fuit ei consiliarius.
VERS. 35.-- Aut quis prior. Etsi judicia Dei non possumus scire, saltem hoc constat quod ex sola gratia dat bona, et non ex praecedenti merito.
(AUG.) Deus debitor factus est, non aliquid a nobis accipiendo, etc., usque ad et hoc tu fecisti qui laborantes juvisti, etc.
VERS. 36.-- Quoniam ex ipso, etc. Ex, per, in, distinctionem personarum indicant; ipse vero idem pronomen repetitum, identitatem substantiae; et quia talis ipsi gloria, non justis ipsis.
(AUG., lib. de Natura boni, cap. 27, Ex ipso.) Non de ipso sunt omnia, etc., usque ad singula horum 114.0510B| trium referri ad singulos voluit.
Omnia. Cum audivimus omnia esse ex Deo, omnes utique naturas intelligere debemus, et omnia quae naturaliter sunt; neque enim ex ipso sunt peccata quae naturam vitiant, quae ex voluntate peccantium nascuntur.
CAPUT XII.
VERS. 1.-- Obsecro vos. Hucusque satis utramque partem humiliavit, et gloriam de priori statu annulavit, modo quasi finito negotio deinceps ad moralitatem tendit. Obsecro vos. Hucusque ne alter adversus alterum superbiret; hinc ut alter de alterius utilitate laboret. Obsecro per, etc. Id est per apostolatum misericorditer a Deo mihi commissum, vel 114.0510C| misericordiam a Deo vobis factam et exhibitam.
Hostiam, etc. (AUG., lib. X, de Civit., cap. 6.) Verum sacrificium est omne opus quod agitur, etc, usque ad adjungit dicens: Sed reformamini in novitate mentis vestrae, etc.
VERS. 2.-- Nolite conformari. Generalis prohibitio. Sed reformamini. Regularis jussio. Ibi continentia, hic justitia. Illud pertinet ad non concupiscere, hoc ad diligere; illud ad declinandum a malo, hoc ad faciendum bonum. Non concupiscendo enim vetustate exspoliamur, et diligendo novitate induimur. Reformamini. Quia in Adam partim amissa est imago Dei, ut incipiat ab illo reformari a quo formata est. Non enim reformare seipsam potest sicut potuit deformare.
114.0510D| VERS. 3.-- Dico enim. Hoc est sacrificium Christianorum, ut multi unum corpus sint in Christo. Hoc enim in Sacramento altaris fidelibus voto demonstratur Ecclesiae, quae in ea re quam offert, significatur. Sicut enim panis ex multis granis conficitur, ita ex multis fidelium membris sancta constat Ecclesia, qui Creatoris sui participatione congaudent; cujus munere sancti sunt et unum, quod et in sequenti ostenditur, ubi ait: Multi unum corpus sumus in Christo (I Cor. X). Quod non potest fieri, nisi sapiant ad sobrietatem, quod hic praecipitur. Sapere ad sobrietatem. Id est, quod, justitiae terminos non egrediatur quod nobis solum utile sit, et nulli obsit.
114.0511A| Mensuram fidei. Secundum fidem quam mensurate partitur Deus, haec est fides per charitatem operans sine qua nulla cujusquam existimanda sunt opera. Christo non ad mensuram datus est spiritus, sed caeteris omnibus datur et datus additur; unde Joannes de Christo ait: Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum, caeteris dividitur, non quidem Spiritus, sed dona ejus.
VERS. 4.-- Sicut enim in uno. (AUG.) Nemo poterit esse justus, quandiu fuerit ab unitate hujus corporis separatus, etc., usque ad sed bene utendi pietate possideant.
VERS. 5, 6.-- Singuli autem alter alterius membra, habentes, etc. Ad hoc habentes bona differentia. Vel singuli sumus membra, igitur in differentibus 114.0511B| donis hoc agatur; quae autem sunt illae gratiae ex quarum diversitate dicimur membra, et qualiter in illis, nobis invicem subservire debeamus, aperit dicens: Sive prophetiam secundum rationem fidei, sive ministerium, etc. Habentes, simus membra aliorum, ut illis prophetemus. Habentes dico secundum rationem fidei, quia prout exigit fides eorum, vel auditorum prophetia datur. Nota quod in enumeratione gratiarum a prophetia incipit, quia prima probatio quod fides nostra sit rationabilis, est quod credentes accepto Spiritu prophetabant.
VERS. 8.-- Qui miseretur. Haec miseratio est quotidiana medicina quotidianis vulneribus etsi levioribus; tamen judicium sine misericordia fiet ei qui non facit misericordiam (Jac. II), et hoc utique justum 114.0511C| est ut dimittatur dimittenti et detur danti. Quisquis vero quasi nimis justus et securus judicium exspectat sine misericordia, sibi iram provocat. Misericordia haec multiplex est, scilicet peccanti ignoscere, oppresso subvenire, etc.; et ideo subdit de misericordia ponendo unum ejus membrum cum praemissum sit aliud membrum, ubi autem qui tribuit, in simplicitate. Simplicitas excludit hypocrisim, hilaritas gaudium ostendit, et fretum spe futuri.
VERS. 11.-- Non pigri. Maledictus est qui facit opus Dei negligenter, piger sine spe est in conversatione divina. Et ideo ut frigus pigritiae pellatur, Sitis ferventes, etc.
Spiritu ferventes. (THEOD.) Spiritum, gratiam appellavit, 114.0511D| etc., usque ad hoc enim dixit. Orationi instantes. Id est, assidue hoc facientes.
Domino servientes, etc. Quasi dicat: Quamvis dixerim ut spiritu ferventes sitis, non tamen passim et importune verba Dei ingeratis, sed temporis opportunitate sitis ferventes, ut aptis locis, personis et tempore verba fidei loquamini. Ferventes. Spiritus ignis est quo fervet charitas, unde Dominus ait: Ignem veni mittere in terram, et quid volo, nisi ardeat? (Luc. XII.)
VERS. 12.-- Spe gaudentes. Certi de futuris gaudent, et ideo patientes in tribulatione.
VERS. 16.-- Consentientes. Quod non fit ore tantum, quia tunc est vera humilitas, si non est in sola 114.0512A| lingua, ne praesumentes de se non condoleant aliis, sed exprobrent.
VERS. 19.-- Date locum. Non praecipit ut vindicari nolint sancti a Deo, quod in Apocalypsi clamant sancti, non quidem propter exsaturandum odium, sed quia scriptum est: Laetabitur justus, cum viderit vindictam. Praecipit autem, ut ipsi se non vindicantes dent locum irae Dei qui dicit: Mihi vindictam, et ego retribuam. Si ergo vult bonus, ut Deus inimicum puniat, non est hoc reddere malum pro malo. Cum ergo homo justus et homo malus de inimicis suis a Deo velit vindicari, in quo discernuntur? Bonus magis cupit corrigi inimicum quam puniri, et cum Deus punit non delectatur de poena inimici, sed hoc ei placet quod et Domino, quia eum 114.0512B| diligit, et Deus est quem sequitur in hoc: Qui pluit super justos et injustos (Prov. XXV); et tamen etiam in hoc saeculo asperius pertinaces corripit et in fine damnabit, cui proinde reservanda est vindicta. Ille dat locum irae adversarii, qui permittit adversarium facere quod vult.
VERS. 20.-- Sed si esurierit. Nota insolentiam, sed, conjunctionis. Ita enim prosequendum est, quasi non interposita utraque sit conjunctio. Vel etiam ita potest legi, ut neutra superfluat conjunctio, quasi dicat, non solum non defendatis vos, sed si, etc.
CAPUT XIII.
VERS. 1.-- Omnis anima. (AUG. Expositio prop. 720 ex epist. ad Rom.) Quod ait Apostolus hic rectissime admonet, etc., usque ad tamen omnis homo 114.0512C| subditus sit superiori se.
Non est enim potestas. Potestas est a Deo; sed quae a Deo sunt, ordinata sunt; ergo potestas est ordinata. Itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit, de bona potestate patet, quod eam perfecit Deus. Rationabiliter de mala videri potest, dum et boni per eam purgantur, et mali damnantur, et ipsa in deterius praecipitatur. Et scias, quod nomine potestatis interdum accipitur potestas ipsa, quae datur alicui a Deo, aliquando ipse homo habens potestatem; quod diligens lector distinguat.
Quae autem sunt, a Deo ordinata sunt. Id est, rationabiliter a Deo disposita, unde: Deus potentes non abjicit, cum et ipse potens sit (Job. XXXVI).
(GREG.) Deum quippe imitari desiderat, qui fastigium 114.0512D| potentiae, etc., usque ad quia nequaquam justa potentia, sed actio prava damnatur.
VERS. 2.-- Qui autem resistit. (AUG.) Quid si jubeat quod nonlicet? hic sane contemnet potestatem, timendo potestatem majorem; ergo si aliud imperator, et aliud Deus jubeat, cor tempto illo obtemperandum est Deo.
VERS. 3.-- Principes. Dicit illos esse principes Apostolus, qui propter corrigendam vitam et prohibenda adversa creantur, Dei habentes imaginem, ut sub uno caeteri sint. Non sunt timore boni, etc. Si bonus est princeps, bene operantem non punit, sed diligit. Sin malus, non nocet bono, sed purgat eum. Malus ergo subditus debet timere, quia instituti sunt 114.0513A| principes ut mala puniant. Habebis laudem ex illa. Si justa est, ipsa laudante; si iniqua, ipsa tibi laudis occasionem praebente.
VERS. 4.-- Dei enim minister. Ideo dati sunt rectores, ne mala fiant. Vindex in iram. Id est, propter iram Dei vindicandam, vel vindex in iram Dei ostendendam; quia haec punitio indicat persistentes in malo gravius puniendos.
VERS. 6.-- Ideo enim. Subditi esse debetis, quia etiam ideo, id est propter ostendendam subjectionem, praestatis tributa, quod est signum subjectionis. Non ait, solvitis, sed praestatis, quasi reddituris; quia reddunt dum pugnant pro patria, et dum agunt judicia, vos praestatis servientes Deo. Per hoc enim, quod illi tributa datis, Deo servitis, quia ministri 114.0513B| Dei sunt. Vel praestatis tributa, quia ministri Dei sunt, ut boni laudentur, mali puniantur.
VERS. 7.-- Tributum. Vel tributum quod dominis solvitur. Vectigal quod ad domum domini vehitur.
VERS. 8.-- Nemini quidquam. Pax ad omnes, dilectio inter fratres. Aliter enim vere fratres non sunt. Diligatis. Mentio fit hic de charitate, quia valet ad hanc humilitatem. Sola enim charitas est, quae etiam reddita semper retinet debitorem. Redditur enim cum impenditur, debetur autem etiam si reddita fuerit, quia nullum est tempus quo impendenda non sit. Nec cum redditur, amittitur, sed potius reddendo multiplicatur; habendo enim redditur, non carendo, ut pecunia quae reddi non potest, nisi habeatur; nec haberi, nisi reddatur, imo cum redditur 114.0513C| ab homine, crescit in homine; et tanto major acquiritur, quanto pluribus redditur. Diligit proximum. Cum duo praecepta sint charitatis, pro utroque unum saepe ponitur, quia nec Deus sine proximo, nec sine Deo proximus diligitur vel potest diligi. Dilectio proximi in factis apparet, dilectio Dei amplius latet, et ideo hanc specialius ponit, de qua Dominus ait: Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, ubi illud mandatum majus dilectionis Dei videtur esse praetermissum. Sed bene intelligentibus utrumque invenitur in singulis; quia qui diligit Deum, nec potest eum contemnere quem Deus praecipit diligi, et qui sancte ac spiritualiter diligit proximum, quid in illo diligit nisi Deum? Proximum, legem implevit. Omnem hominem intelligi 114.0513D| oportet per proximum, quia nemo est, cum quo sit operandum malum. Qui ergo amat homines, aut quia justi sunt, aut ut justi sint amare debet. Sic enim et seipsum amare debet, scilicet, vel quia justus est, vel ut justus sit. Qui enim aliter se diligit, injuste se diligit, quia ad hoc se diligit ut sit injustus, ad hoc ergo ut sit malus: ergo jam se non diligit; qui enim diligit iniquitatem, odit animam suam.
VERS. 11.-- Et hoc scientes. Scilicet quia hora est, vel sicut quidam libri habent: hoc tempus, scilicet gratiae, scientes. Jam ex quo dilectionem habuimus; est hora, id est opportunitas, sed brevis. Somno surgere. Somnus est negligentia vel ignorantia. Nunc enim. Causae interpositae, quare surgere 114.0514A| debeamus. Propior est. Bene operans vicinus est aeternae vitae. Baptismus enim est ad veniam, vita bona ad coronam. Vel propior, quia plus morti proximi sumus.
VERS. 12.-- Nox praecessit. Item quare surgere debent ostenditur: quia nox infidelitatis et ignorantiae praecessit, id est fuit; sed modo non est cujus memoria monet, ut caveatis. Dies autem, id est aeterna beatitudo, appropinquavit, dum peccata remissa, dum estis justi per gratiam. Nox vetus homo, qui in baptismo praeteriit; Dies, sol justitiae Christus, cujus luce veritatem didicerunt, ut sciant quid agendum sit. Opera tenebrarum. Opera mala, quae ex tenebris ignorantiae venerunt, vel tenebras amant, et ad tenebras ducunt
114.0514B| VERS. 13.-- Non in comessationibus. Nota in his Romanos tangi; et ideo non est eis jus gloriandi.
(AUG.) Horum autem morborum superbia est mater, et humanae mentis aviditas, quae etiam hypocrisim saepe generat; huic non resistitur, nisi crebris divinorum librorum testimoniis incutiatur timor et charitas.
CAPUT XIV.
VERS. 1.-- Infirmum autem. Perfectae fidei est nullum cibum discernere, vel immundum putare, quia omnia munda mundis. Sed quidam infirmi censebant a quibusdam abstinendum, et ita inter Romanos contentio; unde praecipit tales assumere, non abjicere, sed patiendo exemplo et verbo ad fidem 114.0514C| erigere. Et si incognitum est quo quis animo faciat, non inde disceptare. Non in disceptationibus. Non est damnandus cujus cogitatio non est aperta, vel de quo nescimus qualis post sit futurus.
VERS. 2.-- Infirmus. Ille est infirmus qui cibos discernit, putans alios mundos, alios immundos, eo quod Judaei prohibiti sunt edere, hunc autem suo judicio relinquendum dicit, ne cum scrupulo edat. Vel, licet sit perfecta fides, quae omnia licere credit, tamen infirmus et pronus ad casum, qui facile impetu libidinis sternitur, edat olus, id est tenues et aridos cibos, qui non sunt fomentum vitiorum, et abstineat ab illis quibus libido excitatur. Crassitudo enim carnium et deliciosae epulae provocant corpus ad libidinem.
114.0514D| VERS. 3.-- Is qui manducat. Supra praecepit non disceptare de cogitationibus aliorum, hic praecipit non spernere.
Non judicet. (AUG., lib. II de Ser. Dom. in monte.) De manifestis judicandum, non de ocultis, etc., usque ad quicunque humani cibi indifferenter sumi.
VERS. 4.-- Domino suo stat. De incognito corde alieni servi tu non habes judicare, sed suus Dominus ad cujus honorem stat, qui stat; ad quem pertinet et casus cadentis, qui potest erigere vel judicare. Stat, aut cadit, ideo dicit: quia ambiguum est, forsan stat, qui putatur cadere. Stat aut cadit. Per hoc ostendit se nescire quo animo ille se agat in dubiis. Stabit autem. Hic innuit, quod ambigua 114.0515A| debemus in meliorem partem vertere, et plus salutem quam mortem reorum optare, et in futuro spem boni habere, etsi aliter sit in praesenti. Stabit autem. Quia neque si edit, reus est; neque si non edit, si tamen devotione hoc agit.
VERS. 5.-- Nam alius. Supra dixit, quod alii omnia manducant, alii non omnia; de generibus ciborum agens hoc dicit, quod alii omni tempore, alii aliquo certo tempore abstinent, et utrumque recte fieri posse dicit. In suo sensu. Id est in suo consilio dimittatur ne scandalum passus a charitate, quae est mater omnium virtutum, recedat.
VERS. 6.-- Qui sapit. In suo sensu dico, ut abundans: quia qui sapit diem, vel omnem, vel diem interpositum, Domino sapit. Et qui manducat, Domino manducat. 114.0515B| Id est ad honorem Domini, cujus omnia creata credit munda, et quia ei serviturus illis sustentatur.
VERS. 7.-- Nemo enim nostrum sibi vivit. Qui enim lege frenatur, non sibi, sed Deo, qui legem dedit, vivit. Si lex non esset, sibi quisque viveret. Sibi. Sed Domino, quo judice damnatur vel coronatur; vel, sibi, id est ad laudem suam, sed Dei. Sicut enim magnitudinis ejus non est finis, sic nostrae laudis non erit finis. Non enim cum mortui fuerimus in hac carne, desinemus laudare Deum. Et secundum hoc de fidelibus tantum agit. Vel sibi, id est a se judicandus, sed a Domino secundum hoc de bonis et malis accipitur.
VERS. 10.-- Ante tribunal. Hoc a simili dicitur: tribunal enim sedes judicis est, quae in excelso locatur, 114.0515C| ut judex ab omnibus videatur et ipse ex eminente loco omnes valeat intueri. Ita et Christus quasi in tribunali sedebit, quia ab omnibus videbitur, et ipse omnium conscientias videbit, et causas dijudicabit.
VERS. 13.-- Non ergo amplius. Non usurpemus nobis quod ad nos non pertinet. Non reprehendamus ea quae nescimus quo animo fiant; vel etiam si aperta, non ita reprehendamus, ut de sanitate desperemus. In his enim duobus temerarium est judicium, et vel superbia, vel inevidentia, unde dicitur: Nolite judicare et non judicabimini (Luc. VI).
VERS. 14.-- Scio et confido. Quasi dicat dico: Ne ponatis offendiculum fratribus. Non autem dico offendiculum vel scandalum, eo quod cibus sit immundus; 114.0515D| quia scio per hoc, quod fiducia est in Jesu, qui postquam venit, absolvit a lege. Commune ponit pro immundo, ut tractum a vasis quae ante omnibus usibus erant communia, quorum quaedam postea sacrificiis dedicata non amplius communia, sed sancta dicebantur; vel tractum est a Judaeis quia ipsi Judaei dicebantur proprius populus Dei, alii vero omnes communes et immundi.
VERS. 16.-- Non ergo blasphemetur bonum. Quia qui habet opera bona, si reprehendatur in re minima, bonum suum obfuscatur, et incipit bonum ejus blasphemari per malum. Unde Ezechiel: Justitia justi non proficiet ei, si erraverit (Ezech. XXXIII). Non ergo blasphemetur bonum. Bona in se comestio 114.0516A| blasphemabilis est dum aliis nocet: et quia nocet, abstine, quia non est causa regni Dei esca.
VERS. 17.-- Non est enim regnum Dei esca et potus. Non usus ciborum, sed concupiscentia refrenanda est. Non interest quid alimentorum vel quantum pro congruentia hominum et personae suae et pro valetudinis suae necessitate quis capiat, sed quam facile et laeto animo careat his, cum his vel oportet vel necesse est carere.
Gaudium in Spiritu sancto. Qui enim, etc. Non utique in epulis, ut multi solent, sed in Spiritu sancto hoc gaudium oritur de fraterna pace; sicut in disceptatione ira, ubi non est spiritus, quia in solis pacificis est; cujus etiam gratia haec tria sunt in aliquo: justitia, pax et gaudium, quae in istis Romanis 114.0516B| non erant
VERS. 18.-- Placet Deo, et probatus est hominibus. Secundum quod gaudium est in Spiritu sancto. Probatus autem habetur hominibus secundum justitiam, et pacem etiam, quia disceptatio discordiam parit, ideo dimissis temerariis judiciis, sectemur quae pacis non discordiae, et quae aedificationis, ut caeteri aedificentur, vel jam aedificati conserventur invicem Judaeus ad gentilem, et gentilis ad Judaeum.
VERS. 21.-- Offenditur. Perturbatus nesciens quid teneat. Offenditur, qui a fide recta discedit.
VERS. 22.-- Beatus. Beatum dicit qui non facit aliud quam quod utile probat, sed illum proprio judicio censet damnandum, qui, quod dicit se debere facere, non facit.
114.0516C| VERS. 23.-- Omne autem. Non tamen omne quod fit cum fide bonum est, quia ignorantia quae est ex culpa, nocet. Omnis vita infidelium peccatum est, quia omnis infideliter vivens vel agens, vehementer peccat, et nihil bonum sine summo bono, ubi deest agnitio veritatis aeternae. Falsa virtus est etiam in optimis moribus. Opera quae videntur probabilia, praeter fidem sic sunt, ut magnae vires et cursus celerrimus extra viam. Non est ex fide. Fides nostra vult ut homo agat hoc quod bene intelligit esse agendum, et peccatum est quod aliter fit, quam probatum est.
CAPUT XV.
VERS. 5.-- Idipsum sapere. Quasi dicat: Nisi idem sapiatis, Deum honorare non poteritis.
114.0516D| VERS. 8.-- Circumcisionis. Id est Judaeorum ad quos corporaliter venit; unde: Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel (Matth. XV). Propter veritatem. Non repulit Judaeos, quibus proprie veritas, gentibus misericordia, quibus nulla promissio facta erat. Promissiones. Promiserat enim Abrahae: In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXII). Et David: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam (Psalm. CXXXI). Et item Jacob dixit: Orietur stella ex Jacob (Num. XXIV).
VERS. 9.-- Confitebor. Confessio autem non tantum peccatorum est, sed et laudis.
VERS. 12.-- Erit radix Jesse. Et ex hac radice erit ille qui exsurget, etc. Jesse, radix: David, arbor, 114.0517A| quae per ramum, id est Mariam, fecit fructum, id est Christum.
VERS. 13.-- Et pace. Ut possitis gaudere, det pacem et concordiam ad invicem; et hoc erit, si sit sana fides. Ut abundetis. Id est, ut per ista habita certiores sitis de aeterna beatitudine, et abundetis in virtute Spiritu sancti, id est, fortitudine bonae operationis, quae datur per Spiritum sanctum.
VERS. 14.-- Certus sum. Ne videretur Apostolus omnes intelligere discordes et ad corrigendum insipientes, removet quod ideo incipit, ut admoneat perfectiores de correctione minorum; et inde praeponit se exemplum qui laborat de aliis, et opus est ut isti hoc faciant, cum ipse aliis impeditus ad eos venire non possit. Repleti omni sapientia. Per hanc laudem provocat 114.0517B| ad meliora, more exhortantis. Unde nec dicit docere, sed monere; quasi dicat quod sciatur, sed subterfugit animo. Hoc enim solet moneri, quod cum sciatur, aliquando subterfugit animo, aut negligenter habetur.
VERS. 15.-- Propter gratiam. Non temere scribit; sed Apostolus gentium audet scribere omnibus gentibus auctoritate sibi tradita per gratiam.
VERS. 17.-- Habeo igitur. Sic et vos si de fratribus laboratis. Hoc ideo dicit ut nihil minus se posse probet quam apostolos qui cum Christo fuerant.
VERS. 20.-- Non ubi nominatus, etc. Quia sciebat pseudoapostolos et alios sub nomine Christi falsa docere, quod postea corrigere maximi erat laboris; ideo sollicitus erat praevenire, et veritatem integre tradere, ubi nondum erat nuntiatus Christus; quod 114.0517C| testimonio prophetae probat.
VERS. 21.-- Et qui non audierunt, etc. Ut verus esset et inviolabilis de verbo Dei intellectus, festinavit gentes veritate imbuere.
VERS. 26.-- Probaverunt enim. Ad hujusmodi opera Romanos invitat, quia qui per misericordiam Dei vivit, pius debet esse confratri. In pauperes. Hi totos se dederunt divinis obsequiis, nihil mundanum curantes, exemplum bonae conversationis daban fidelibus.
VERS. 30.-- Ut adjuvetis. Multi minimi dum congregantur unanimes, fiunt magni, et multorum preces impossibile est ut non impetrent. Si ergo eum videre cupiunt, orent ut liberatum eum recipiant cum gaudio charitatis; unde sequitur ut liberer.
114.0517D| VERS. 31.-- Accepta. Ut illi intellecta charitate illius erga se, cum illo unanimes Deo gratias agant. Magnus enim profectus est ei, cujus ministerio multi facti laeti Deum laudant.
VERS. 33.-- Deus autem pacis. Christus, qui ait: Pacem meam do vobis, et pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV); qui cum suis est usque ad consummationem saeculi, ita et sit vobiscum; ipse enim est qui ait: Vobiscum sum omnibus diebus usque ad consumationem saeculi (Matth. XXVIII).
CAPUT XVI.
VERS. 1.-- Commendo autem vobis. Amodo multos justos Apostolus proponit, quibus credere debeant 114.0518A| Romam, quasi dicat: Ita facite ut dixi, hos autem imitamini. Phoeben. Scilicet Phoebe ditissima et nobilissima mulier fuit, quae Ecclesiam in loco qui dicitur Cenchris, sua substantia sustentabat. Ea vero tunc temporis pro aliquo negotio Romam profecta est, per quam forsan hanc misit Epistolam.
VERS. 2.-- Suscipiatis digne. Vel, ut alii codices habent, valde honeste et honorifice.
VERS. 3.-- Priscam et Aquilam. Aquila est vir Priscillae: hi coadjutores Pauli Romam ad confirmationem Romanorum venerant. Sic et omnes alii quos salutat, Romae fuisse intelliguntur.
VERS. 4.-- Ecclesiae gentium. Quia hi laborant ad profectum gentium exhortantes fidem Christi, qui etiam pericula pro Apostolo pati non recusaverunt; 114.0518B| unde et Romani eis obedire debent.
VERS. 10.-- Appellen. Per tentationes inventus est fidelis in Christo: etsi non suus amicus, vel particeps operis.
VERS. 11.-- Aristoboli. Solebat iste Aristobolus congregare fratres in Christo, quos Apostolus salutat adeo probans factum illius. Ex Narcissi. Narcissus dicitur fuisse presbyter, sicut legitur in aliis codicibus, qui peregrinando confirmabat sanctos fratres, qui quia praesens tunc non aderat, suos salutat; et quia non omnium illorum merita noverat, discernit, subdens: qui sunt in Domino, id est eos quos dignos noveritis.
VERS. 12.-- Laboravit. Labor hic, de quo crebrius Apostolus, est in exhortatione et in ministerio sanctorum, 114.0518C| et in pressura et in egestate propter Deum.
VERS. 13.-- Et meam. Pro sanctitate ejus vocat suam matrem, cujus filium praeposuit pro ecclesiastico officio.
VERS. 15.-- Et omnes. Omnes, quibus scribit et quos nominat, jubet se salutare invicem in osculo sancto, id est in pace Christi, ut religiosa sint oscula, non carnalia.
VERS. 16.-- Christi. Id est quae in Christo confidunt, non in alia re.
VERS. 17.-- Ut observetis. Pseudoapostolos tangit, quos in tota Epistola cavendos esse monet.
VERS. 19.-- Vestra enim. Ideo moneo vos vitare illos, quia vestra fides et obedientia ubique laudatur: 114.0518D| quia estis in capite mundi, et sic exemplo vestro jam possent alii corrumpi. Vel, rogo vos vitare illos, quia leviter obedistis, quod bonum est, et inde gaudeo; sed volo ut sitis sapientes in bono discernendo, et sine aliqua parte mali.
VERS. 20.-- Deus autem. Vos sitis sapientes: Deus autem conterat Satanam, id est falsos praedicatores, vel quemlibet vobis adversantem hominem, vel diabolum. Sub pedibus. Ut caput, id est primos motus suggestionum contemnatis, et si diabolus est, conteratis ejus caput sicut Evae in figura Ecclesiae, vel sensualitatis dictum est. Gratia. Gratiam quam promisit in adventu suo, jam optat eis.
VERS. 21.-- Salutat vos. Quasi dicat: Tot et tanti 114.0519A| congaudent vestro coepto, et ideo perseverare vos decet.
VERS. 23.-- Et universa. Supra dixerat omnes Ecclesias; sed hic dicit Ecclesiam alterius provinciae, unde Caius erat.
VERS. 25.-- Ei autem. Sic ego vos moneo. Ei autem qui potest vos confirmare, sit gloria, a quo solo bono sunt bona omnia; in quo epistolae notatur summa, quia hic principaliter intendit Apostolus illos monere ut omnia attribuant gratiae Dei.
Secundum revelationem. Mysterium dicit incarnationem Christi, etc., quae aeternis temporibus erant abscondita: quia licet ex aliqua parte antiquis patribus 114.0519B| fuissent cognita, plene tamen a nullo fuerunt 114.0520A| scita, quousque suo tempore per ipsum Christum sunt revelata.
VERS. 26.-- Per Scripturas prophetarum. Ab eo reseratas, testimonium dantes huic praedicationi. Patefactum in cunctis gentibus ad obediendum, id est ut obediant fidei bene operando. Taciti aliis, sed cogniti soli Deo: quia etsi sit modo hominibus revelatum, tamen soli Deo cognitum est, quia solus novit cur ita factum est. In quo reprimit inquisitores qui quaerunt cur tantum distulit Deus? cur tot gentes perire permisit.
VERS. 27.-- Cui honor. (AUG.) Quod additur: Cui gloria, etc., usque ad quia per eum innotuit hominibus 114.0520B| Deus Trinitas, quod est mysterium.