Migne Patrologia Latina Tomus 50
EucLug.EpiPar 50 Eucherius Lugdunensisc.380–c.449 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
Epistola paraenetica
Bene alligantur vinculo sanguinis, qui vinculo consociantur amoris. Sic et nobis quoque admodum gloriari, pro hoc ipso Dei munere licet, quos perinde charitas ut propinquitas nectit, coarctantque in unum affectum duae necessitudines, quarum alteram a parentibus carnis nostrae accepimus, alteram a nobis sumpsimus. Geminum hoc vinculum, quo (confoederantibus nos hinc genere, hinc dilectione) connectimur, haec me paulo latius ad te exarare compulit, ut commendarem animo tuo causam animae tuae, veramque illam beatitudinem, et aeternarum rerum capacem, opus nostrae professionis assererem. Nam cum te aeque ac me diligam, necesse est ut summum bonum assequi te, tamquam me alterum, cupiam. Et quidem a professione vitae sanctae, pio etiam non abhorres ingenio, qui ea quae sacrae institutiones docent praevenisti in plurimis praecoqua morum felicitate, ut mihi videaris quaedam religionis officia quasi per providam occupasse naturam, Domini ac Dei nostri jam in hoc erga te indulgentia: cujus gratia est quod divina in te doctrina bona sua pro parte invenire potest, pro parte conferre. Quamvis autem in maximos saeculi apices patre soceroque elatus, illustribus ex utroque titulis ambiaris; ego tamen longe superioris in te honoris fastigia concupisco; teque non ad terrenarum, sed ad coelestium; nec ad saeculi, sed ad saeculorum dignitatem, voco. Certa quippe et inoblitterabilis haec gloria est, aeternitate gloriari. Loquar ergo apud te non sapientiam hujus saeculi, sed illam sapientiam arcanam, absconditam, quam praedestinavit Deus ante saecula in gloriam nostram (I Cor. II). Loquar tecum multo studio lui, mei admodum parum providus, qui plus in te quid velim, quam in me quid possim, consideravi.
Primum instituti atque in lucem editi hominis officium est, mi Valeriane charissime, proprium cognoscere auctorem, cognitumque suscipere; vitamque, id est, divinum donum, in divinum officium cultumque conferre. Ut quod Dei munere sumpsit, Dei devotione consummetur, atque id quod ab eodem indignus cepit, eidem subjectus impendat. Sana quippe opinione agimur, ut eductos nos sicut ab ipso, ita ipsi arbitremur. Unde ille plane magnificeque perspicit Creatoris nostri in effingendo homine sententiam, quisquis ita intelligit, quod nos et ipse et sibi fecit. Optimum deinde est curam principalem animae impendere ut quae utilitate prior est, non sit consideratione posterior. Primas apud nos curas, quae prima habentur, obtineant, summasque sibi sollicitudinis partes salus, quae summa est, vendicet. Haec nos occupet in praesidium ac tutelam sui, jam non plane prima, sed sola. Omnia vincat eo studio, quo praecedit omnia. Summam debemus observantiam Deo, animae deinde maximam: atque ita tamen istud est, ut cum utrumque praecipuum sit, observari alterum sine altero nequaquam posse videatur. Ita quisquis Deo satisfecerit, animae necesse est jam consuluerit; et rursus, qui animae consuluerit, necesse est Deo jam satisfecerit. Sic de summo apud nos utroque res transigitur utili coacta compendio; ut si quis unum sedulo impleverit, utrumque contulerit, quia ineffabili benignitate divina, ipsa utilitas fit Dei sacrificium. Multus corpori curationum usus impenditur; multum huic operae in spem medelae [ Fort. in speciem medelae] datur. Numquid medicinam anima non meretur? Et si varia corpori auxilia studio tuendae sanitatis adhibentur, fas non est tamen animam velut exclusam jacere, et quasi neglectam morbis suis intabescere, atque unam a propriis remediis exsulare, immo vere plura animae conferenda sunt, si corpori tanta praestantur.
Nam, si recte quidam carnem hanc famulam, animam vero dominam esse dixerunt; non oportet posteriore loco nos dominam ponere, ac famulam iniquo jure praeferre. Merito poscit studia majora pars melior, quia omni nobis cura illuc respiciendum est, ubi substantiae nostrae abundantior dignitas constitit. Congruum non est, in hoc honore nostrae sollicitudinis eam nos subjicere pejori. Caro siquidem proclivis in vitia, ad terram nos, tamquam in originem suam, revocat (Gen. VIII): haec vero veniens a patre luminum, sicut ferri ignibus mos est, in superiora nititur. Haec in nobis imago Dei, hoc pretiosum est divini muneris pignus. Hanc omni ope, hanc summis viribus tueamur; hanc si regimus, et conservamus, Dei depositum tuemur (II Tim. I). Quis exstruendi, nisi cum fundamenta jeceris, locus est? Superaedificare caeteras utilitates destinanti salus fundamentum est. Caeterum quomodo quispiam sequentia addat, si nec prima possederit? Unde succedentium augebitur incrementis, si anteriorum deficiatur exordiis? Quomodo interesse putet beatitudini, cum desit etiam saluti? Indigens vitae, unde abundare felici vita potest? Aut quid prodest, si adjiciat cibis, non habens unde consulendum est animae? De qua et Dominus noster Jesus Christus ait: Quid enim prodest homini, si mundum universum lucretur, animae vero suae detrimentum patiatur (Matth. XVI)? Proinde non potest ulla compendii causa consistere, si constet animae intervenire dispendium. Ubi salutis damnum est, illic utique jam lucrum nullum est; quo enim lucrum capiatur, nisi capiendi sedes inconcussa servetur? Atque idcirco ad illud lucrum verum, ad illud sanctum expetendumque commercium dum, tempus est, properemus (Gal. VI).
Parere possunt aeternam vitam pauci dies; qui tamen dies, etiamsi illaesam atque incontaminatam vitae beatitudinem possiderent; tamen, quia pauci essent, parvo aestimandi erant. Nihil enim est magnum re, quod parvum tempore; nec longis dilatatur gaudiis, quidquid arcto fine concluditur. Brevem utilitatem saeculi istius brevia habent commoda. Recte ergo etiam bono brevis vitae perpetuae vitae commodum praeponendum videretur; quia illa esset temporalis, haec aeterna felicitas; quia fragile esset brevibus bonis perfrui, tutum gaudere perpetuis. Nunc vero aeterna vita beatissima est. Nam quid felicius aeterna vita dici potest? Haec vero brevis, ita brevissima, ut aerumnosissima; quae undique circumstantium dolorum urgetur incommodis; et deficientibus fatigatur malis, dum accidentium jactatur injuriis. Quid enim tam infidum, tam varium, tam calamitosum, quam vitae istius cursus est? Quae plena laboris est, plena sollicitudinis, plena curarum, ipsorum quoque plena discriminum; et per ancipites distracta casus, fit corporis vexationibus inquieta, animi angoribus anxia, periculorum turbinibus incerta. Quae utique utilitas, quae ratio, non expeti bona aeterna, sequi temporalia, etiam mala? Nonne vides, ut etiam in hac vita quisque providus, locum aut agrum, in quo diutius se commoraturum putat, copiosis in usum sarciat impendiis? et ubi parvo quis erit tempore, parva providet; ubi majore, majora procurat? Nobis quoque, quia in praesentiarum brevissimum angustiis coarctantibus tempus est, in futuro saecula erunt, competentibus copiis vitam exaugeamus aeternam, competentibus instruamus exiguam, ne provisione perversa, impendamus brevi tempori curam maximam, et maximo tempori curam brevem.
Atque haud scio ad hanc beatissimam vitam quod compellere nos ocius aut efficacius debeat; an ipsa futurae vitae commoda, quae promittuntur; an praesentis vitae incommoda, quae videantur. Inde nos illa blandissime provocant, hinc ista vehementer exturbant. Proinde, cum in meliorem partem etiam pessima suffragentur, si bonis non illicimur, malis extrudamur. Ad incitamentum meliorum, optima deterioribus concinunt, et in eamdem utilitatem diversa concurrunt. Nam, dum alia nos invitant, alia fugant, in melius utraque nos sollicitant. Nam si hominum quispiam clarus ac locuples in locum liberorum te adoptaturus acciret, ires per oppositas rerum difficultates, et per quamvis longi recessus iter vectatus accurreres? Deus universitatis rerumque Dominus, te in adoptionem vocat, illud (si velis) tibi blandum filii nomen impartiens, quo Deum nostrum, unicum suum nuncupat (Rom. VIII, Gal. IV, Eph. I), et non accensus raperis, non properus urgeris, ne conditionem tantam celeri occursu mors festina praeripiat? Atque ad hanc obtinendam, tu non invias terrae solitudines, nec longinqui maris incerta penetrabis? Cum volueris, haec adoptio tui tecum est. Numquidnam segnes ac desides nos res ista habebit, idcirco, quia tam prompta quam maxima? quo durius conditionem hanc dissimulatores experientur. Tanto enim nolentibus perniciosior, quanto est volentibus promptior.
Certe cupiditas vitae est istud quod nos delectatione rei praesentis innexuit. Ergo amantes vitam, hortamur ad vitam. Vera ratio est persuadendi, cum id poscitur, ut impetremus a vobis quod concupiscitis. Pro vita, quam diligitis, legatione apud vos fungimur (II Cor. V, 20; Eph. VI, 20); et hanc, quam omnes exiguam amatis insinuamus, ut ametis aeternam. Quam quo pacto amemus nescio, si non hanc, quam amamus, esse quam speciosissimam cupimus. Itaque istud, quod et cum arctum sit placet; placeat magis, si potest esse perpetuum; et quod apud nos pretium habet, cum finem habeat, sit nobis supra pretium, si potest esse sine fine. Rectum sit proinde minorem vitam prospexisse majori, ut ad alteram nobis, sed per hanc, transitus construatur: quam utique non convenit sociae commodis obliquis intervenire consiliis. Non se opponat, ut obsit, ut noceat. Absurdum quippe atque contrarium est ut vitae detrimentum afferat amor vitae. Igitur sive vitam hanc contemnendam putas, sive complectendam, in utroque facilis negotii mea causa est. Nam, si spernitur, una est spernendi ratio, ut melior appetatur. Et si diligitur, tanto magis est diligenda, quae major est. Ego tamen desideraverim ut hanc pro experimentis sui habeas, ut molestissimam atque incertis fatigationibus inquietam (sicuti est) judices, eamque cum occupationibus spernas ac respuas.
Abrumpatur illa interminabilis saecularium negotiorum catena, et ille de necessitatibus multis unus per totam vitam labor. Disrumpamus inanium curarum vincula, quorum succedentibus sibi nexibus implicatis, in quibus semper occupatio nostra quasi incipit. Removeantur illae tam vacuae quam cohaerentes sibi causae, in quibus, quoad vivitur, studium mortalium, dum subinde negotiis inchoatur, numquam finitur. Quarum rerum infatigabilis intentio jam brevem et arctam per se vitam, hanc etiam arctissimam reddidit. Per quae etiam nunc vana gaudia, nunc acerbi moerores, nunc anxia vota, nunc suspecti metus veniunt. Abjiciantur postremo illa omnia, quae praesentem hanc vitam faciunt brevem occupationi, longam dolori. Repudiemus mundi parum fidi vitam utrobique suspectam, apud quam perinde alta atque humilia parum tuta sunt. Obteruntur humilitate depressa, nutant celsa fastigio. Pone quem volueris statum, non apud infima istic, non apud summa requiescitur: gravem turbinis sortem utraque conditio non effugit. Subjacet contumeliae minor, major invidiae.
Duae res praecipuae sunt, ut arbitror, quae maxime homines in negotiis saeculi vinctos tenent, et eblanditis sensibus captos, illecebroso amore constringunt: opum voluptas, et honorum dignitas. Quarum prior, non voluptas, sed egestas: sequens, non dignitas, sed vanitas nuncupanda est. Haec utraque, alternis nodis irretitis, gressu impedit, fallax complexa collegium. Haec pestifere pectoribus humanis, blanda desideriis vitia inspirant; defatigatasque mentes mortalium, facili jucunditate sollicitant. Nam, quid istis opibus (ut de his primum dicam) perniciosius, quae raro, nisi cum justitia congeruntur? Tali administratore res ista capitur, tali custode servatur. Radix enim, inquit, omnium malorum cupiditas (I Tim. VI, 10). Adeo quaedam societas est pene etiam nominis, duabus his rebus, vitiis et divitiis. Numquidnam non opes istae, quaedam materia contumeliarum sunt? Unde etiam quidam nostrorum ait: Quid enim aliud sunt divitiae, nisi pignora injuriae? Numquid non, velut exposita improbis praemia, factiosorum oculos animosque provocant, proscriptionesque ipsas quodammodo ostentant, et invitant? Sed fac, ut ista non accidant, numquid quo post nos errantes, fugientesque commigrent, certi esse possumus? Thesaurizat, inquit, et ignorat, cui congreget ea (Ps. XXXVIII, 7). Sed fac ut veniat haeres ex voto, numquid non saepe censum haeres intercipit, opesque congestas aut filius male educatus, aut gener male electus absumit? Quid divitiae istae in se voluptatis habent, quarum est et misera possessio, et incerta transmissio? Quo devius ac praeceps hominum amor raperis? Scis ea, quae tibi obveniunt diligere, et ipsum te diligere nescis? Foris est, quod amas: extra te est, quod concupiscis. Revertere potius in te, ut sis tibi tu charior quam tua. Certe, si ad te quispiam rerum haud ignarus accedat, malis ipsum te amet, quam ista, quae tecum sunt: idque eliges, ut ille vitae tuae potius, quam opibus tuis affectum suum conferat. Vis hunc homini fidem servare, non rebus. Quod tibi tribuere velis alium, ipse hoc tibi, qui es tibi fidissimus, tribue. Nos potius nos amemus quam nostra. Et haec quidem adversus facultates dicta sint.
In honoribus vero hujus mundi, ut caetera taceam, quae aestimari dignitas potest rerum, cum ad hanc promiscue cum bonis mali ambitione conscendant, et non unius meriti viros unus honor ambiat, dignosque et indignos non jam discernat dignitas, sed confundat? Ita, quae meliores deterioribus praeferre debebat, aequare coepit: novoque modo optimi ac pessimi viri nusquam fere minus discrimen est, quam in honore. Nonne honor major est, hujusmodi honore inhonorum esse malle; ac suis magis moribus quam promiscuis honoribus aestimari? Atque haec ipsa (utcumque se habent) quam transvolantia, quam caduca sunt? Vidimus nuper viros honore conspicuos, celsarum dignitatum insedisse fastigiis, et diffuso usquequaque censu per orbem patrimonia tetendisse. Cupiditates successibus vicerant, rebus vota transcenderant. Sed privatas tantum felicitates revolvo. Reges ipsi magno sublimes imperio, gemmisque fulserunt horum tegmina; mirum dictu, textis irradiabant metallis, diadema [ Fort. irradiabat metallis diadema] distinctis intermicabant arboribus [ Fort. domus arboribus], splendebat instructa palatinis aula cultibus, auratisque trabibus tecta rutilabant: eorum voluntates jura hominum, eorum verba leges appellabantur. Quis supra hominum verticem potest temporaria felicitate confugere? Ecce eorum ille ambitus nusquam est, affluentissimae quoque opes abierunt, transierunt ipsi tantarum opum domini (Job. XIV, Sap. V).
Recentium inclytorumque regnorum apud nos jam quaedam fabula est. Omnia illa, quae hic erant magna, modo jam nulla sunt. Nihil, ut puto, immo, ut certo scio, ex illis opibus, honoribus, regnis, secum abstulerunt, nisi (si qua in his fuit) fidei pietatisque substantiam. Sola haec illos, caeterarum rerum egenos, sola prosequitur: haec abeuntes inseparabilis et quasi fida comitatur. Illa nunc ope aluntur, in illis nunc divitiis, in illis tantum honoribus acquiescunt. Haec bona nunc in beneficiis habent. Quapropter, si honoribus opibusque capimur, veris opibus, veris honoribus excitemur. Optimus quisque in coelestes honores, in coelestes opes, terrenos honores, terrenas opes transfert: illuc utique, ubi bonorum ac malorum summa et inconfusa discretio est: ubi, quod semel adipiscimur, semper tenemus: ubi si locus obtinendi ullus fuerit, amittendi nullus erit.
Sed quando, de fragili temporalium bonorum possessione diximus, aliquid etiam nobis de ipsius brevis vitae conditione dicendum est. Quid istud quaeso, quid istud est? Nihil ita quotidie homines, ut mortem vident: nihil ita obliviscuntur, ut mortem. Agitur humanum genus rapida in occasu mortalitate, omnisque posteritas succedentium saeculorum lege decurrit. Patres nostri praeterierunt, nos abibimus, posteri sequentur: velut ex alto undarum jactus, aliis atque aliis supervenientibus, in littoris extrema franguntur; ita in terminum mortis succiduae alliduntur aetates. Haec nos consideratio diebus ac noctibus, haec nos conditionis nostrae memoria circumstrepat. Debitum vitae finem jam jamque affuturum putemus; qui nobis tanto magis appropinquabit, quanto magis distulit. Vicinum speremus diem, longinquum esse nescimus. Praeparemus, ut scriptum est, ad exitum vias nostras (Mal. III, 1). Si cogitamus ista, si ista meditamur, non timebimus mortem, timendo. Beati, qui vos jam reconciliastis Christo. Non magnus mortis istos timor infestat, qui jam dissolvi optant, et esse cum Christo (Phil., I); qui summum vitae istius diem, jam parati, jam quieti, in silentio exspectant. Non enim multum refert, quando finiant temporariam, qui transeunt in aeternam.
Ad negligentiam vitae, non nos negligentium turba persuadeat, nec ad damnum propriae salutis, alienis ducamur erroribus. Quid nobis in illo Dei judicio proderit multitudo; ubi singuli judicabuntur, ubi sola examinatio meritorum, actus quemque, non populus absolvent? Cessent, cessent solatia malesuada discriminis. Nimirum praestat vitam propagasse cum paucioribus quam perdidisse cum pluribus. Atque adeo, non nos ad incuriam peccatorum, sola peccantium numerositas pertrahat, neque hoc, quod sibi alii parum consulunt, quaedam nobis efficiatur auctoritas. Obsecro te, delictum alienum semper ut opprobrium respice, numquam ut exemplum. Quod si libet oculos ad exempla conferre, in illam potius intende partem qua, licet pauciores sint, tamen sunt in sua parte copiosi. Illam, inquam, respice, in qua sunt, qui sapienter intelligunt, quapropter nati sint? et utique, dum ad [ Pro quoad] vivunt, vitae suae causam agunt. Qui utili opere insignes, atque egregia virtute praestantes, praesentem vitam excolunt, futuram serunt. Nec solum copiosa horum exempla, verumetiam magna non desunt. Nam quae mundi nobilitas, qui honores, quae dignitas, quae sapientia, quae facundia, quae litterae non se jam ad hanc coelestis regni militiam contulerunt (Matth. XI, 30)? Quae sublimitas, non jam se ad istud leve coeleste jugum, cum deditione submittit? Et sane supra omnem errorem atque ignorantiam est, dissimulare quemque negotium salutis suae. Possem etiam, nisi longum esset, multos ex innumeris nominatim retexere, quanti in saeculo illustrium virorum hanc arctiorem divini cultus observantiam, vitamque sectati sunt: quorum tamen exempla, ne cuncta penitus omittam, cursim pauca subnectam.
Clemens vetusta prosapia senatorum, atque etiam ex stirpe Caesarum, omni scientia refertus, omniumque liberalium artium peritissimus, ad hanc justorum viam transiit; itaque etiam in ea excellenter effloruit, ut principi quoque apostolorum successor exstiterit. Gregorius e Ponto sacerdos, philosophia primus apud mundum et eloquentia praestans; sed postea major praestantiorque virtutibus, adeo ut (sicut de hoc historiae nostrae fides loquitur) inter reliqua admirabilium signa meritorum, precibus hujus atque orationibus mons referatur secessisse, lacus exaruisse. Alius item sanctus, atque ejusdem nominis Gregorius, aeque litteris ac philosophiae deditus, coelestem hanc philosophiam concupivit. Cujus etiam, quod ad rem pertinet, nequaquam silendum videtur; quod Basilium studiis prius saecularibus familiarem sibi, et rhetorices adhuc professioni vacantem, auditorium ejus ingressus, manu hunc apprehensum schola abduxit, dicens: Omitte ista et da saluti operam. Et postea uterque memorabilis sacerdos reliquit utique in Ecclesiae nostrae libris ingenii sui praeclara monimenta. Paulinus quoque, Nolanus episcopus, peculiare et beatum Galliae nostrae exemplum, ingenti quondam divitiarum censu uberrimo eloquentiae fonte; ita in sententiam nostram propositumque migravit, ut etiam cunctas admodum mundi partes eloquio operibusque resperserit. Hilarius nuper, et in Italia nunc antistes Petronius, ambo ex illa plenissima, ut aiunt, mundanae potestatis sede, unus in religionis, alius in sacerdotii nomen ascendit. Et quando clarissimos facundia, Firmianum, Minutium, Cyprianum, Hilarium [ Pro Hilario reponendum Erasm. censet Evagrium] Joannem [ Sane Chrysostomum], Ambrosium, ex illo volumine numerositatis evolvam? Dixerant, credo, et hi sibi, quod quidam nostrum ait, cum se a saeculo in hanc beatiorem vitam, hoc velut stimulo concitaret: dixerant, credo, Quid hoc est? Surgunt indocti, et coelum rapiunt, et nos cum doctrinis nostris, ecce ubi in carne volutamur et sanguine (Matth. XI)? Dixerant istud? et idcirco ipsi postea vim intulerunt regno.
Prolatis ex parte, quos major fidei nostrae fervor habuit, saeculi philosophia, eloquentia, honoribusque perfunctos, ad ipsos jam reges et illud caput mundi veniam. Neque nunc commemorandos putabo omnes superiores illos religioni devotos, et regiae dignitatis viros: solum mihi insignes, David pietate, Josias fide, Ezechias humilitate, ex memoria venerandorum promentur annalium. Nonnulli quoque ex recentioribus exstiterunt, atque hac nostra tempestate principes, qui ad agnitionem veri regis propius accesserunt, summumque illum dominorum Dominum summa cordis contritione confessi sunt; attentam divinae majestati reverentiam, etiam uterque sexus ex aula exhibuit. Hi potius idonei, ut arbitror, ad aemulandum proponantur, quorum exempla cum habeant de futuris salutem, habent de praesentibus auctoritatem.
Cernis ut etiam dies atque anni, et cuncta haec ornamenta coeli, Dei verbum mandatumque infatigabili observatione conservent, praeceptorumque ejus custodiant irremissa lege famulatum. Numquid nos, quorum ista usibus fabricata sunt, quorum luminibus ingesta sunt, coelestium mandatorum non nescii, nec divinae voluntatis ignari, praeceptum Dei surda aure transibimus? Et his quidem praedictis mundi adminiculis, quid in saecula observarent, semel jussum est: nobis vero tot voluminibus divinae legis iterantur imperia, ad haec saltem, quod homini ipsi attributum est, voluntati auctoris parere, praeceptisque ejus vacare discat: quia omne istud, cum praebet ministerium, praestat exemplum. Et tamen, si qui ad auctorem suum redire nolunt, num idcirco Dominum suum vitare possint? Aut quo suppetit, ut fugiant, qui a Deo se avertunt? Audiant, sancte David, audiant te dicentem: Quo ibo a Spiritu tuo, et a facie tua quo fugiam? Si ascendero in coelum, tu illic es: si descendero in infernum, ades; si sumpsero pennas meas diluculo, et inhabitavero in extremis maris, etiam ibi manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua (Ps. CXXXVIII). Ergo illi velint nolint, se Domino universitatis, et si voluntate auferunt, jure non subtrahunt. Illi quidem affectu absunt, sed ille dominatu adest: Ita quod improvidum et inconsultissimum est, errantes clausi, vivunt extra considerationem Domini, et intra potestatem. Et si unusquisque de fuga famulum minaci indagine sectatur, eumque declinantem se juris sui assertor insequitur; cur non de semetipso coelesti Domino jus suum reddit, servitutique quamprimum se in famulatum ejus voluntaria oblatione dedit, aequus utique tam sibi, quam in se arbiter? Cur in praesentium rerum oblectabili defigimur aspectu? Cur iis tantumlibet incubare, quae cernimus? Numquid luminibus istis tantum vivimus, aut solos [ Fort. solis] in usum gestamus oculos?
Vivimus quoque et auribus, ut possimus inhiare promissis. Magni nos, per hanc quoque corporis partem, affectus trahunt. Quae spondentur, quae praedicantur, ferventibus votis, instantibus desideriis exspectemus. Fidem promissorum fidelis ille, ille auctor inculcat. Ambiamus ad optima quae pollicentur. Quamquam si ipsi quoque oculis, bene et utiliter uti volumus, per istos etiam in futurum cupiditate magna ex parte raptamur: si admirationem, quam ex mundi contemplatione capimus, retorqueamus in ipsum tantae machinae auctorem. Aut si cogitemus, quantus in posterum splendor lucis, possit luminibus occurrere; cum se nunc tantus insinuet: Quam magnifica fulgebit perpetuis forma rebus, cum sit nunc tam speciosa perituris. Non ergo oportet in deteriorem nos partem, officia sollicitare membrorum, commode potius in utramque temperentur vitam; sicque custodiant temporariae usum, ut aeternae non abjiciant ministerium. Quod si nos ista avocatio atque amor juvat, et ipsum sensum oblectatio sollicitat, est plane hic amor summae voluptatis; est non solum, quod amari effusissime possit, sed et quod maxime, debeat, jucundum, praeclarum, unicum, aeternum bonum.
Deus, inquam, noster, cui possis tam magno quam pio igne flagrare; si in locum anteriorum cupiditatum, pretiosa rursum desideria succedunt. Si te in aliquo capiebat tam magnificae rei dignitas, nihil illo magnificentius. Si te aliquid velut aptum gloriae accommodatumque rapiebat, nihil illo gloriosius. Si ad splendida fulgentium rerum ducebaris visu, illo nihil clarius. Si ad speciosa trahebaris intuitu, illo nihil pulchrius. Si in aliquo te amplecti putabas veritatem, illo nihil verius. Si in quoquam suspiciendam largitatem credebas, illo nihil munificentius. Miraris, quod purum est atque simplex? nihil illa bonitate sincerius. Sollicitaris affluentium rerum copia? nihil illa abundantia copiosius. Diligis aliquid tamquam fidum? nihil hujus firmius est fide. Amas aliquid ut commodum? nihil commodius est hujus ipsius amore. Est aliquid, quod te vel severitatis vel jucunditatis specie trahat? non est magnitudine illa, dignatione illa, quidquam aut terribilius aut blandius. Requiritur in adversis benignitas, in prosperis suavitas: unicum est ex illo, aut in laetis gaudium, aut in moestis solamen. Itaque ratione plenissimum est, te illum in quo habeas omnia, amare prae omnibus. Divitiae, et quaecumque illa sunt, quae te nunc amoenitatibus suis obtinent, non solum intra ipsum, sed etiam ab ipso habentur. Malle hactenus amor sparsus, divinis deinceps reddatur excubiis. Vaga adhuc affectibus suis, in sacros reducatur usus jam casta charitas: dilectionemque opinionibus deviam, cohibito errore, castigans dirige, atque in Deum amorem confer tuum: quia et quidquid nunc amas, suum est; suum, inquam, suum est. Est enim tantus ille, ut qui non amant eum, inique quidem, sed tamen non nisi ejus quidquam amare possint.
Sed tamen consideret velim arbiter justus, aequumne sit diligere opus, opifice neglecto derelictoque omnium creatore rerum; in rem hujus cupiditatibus suis passim atque indifferenter incurrere: cum utique Deum oportuisset illicere ad amorem sui, vel per hunc ipsum affectum suorum operum. Et nunc homo adversus in indignorum tantum figmentorum desideria atque officia convertitur, animisque incongrue dissidentibus appetitor artis, desertor artificis, complectiturque speciem, cujus non miratur auctorem. Et quid de illa tam magna multitudine dulcedinis suae diximus? Aut quid de tanta et tam ineffabilis boni suavitate, sancto et profundo charitatis ejus thesauro, elocuti sumus? Aut quando in quoquam de illo, quisquam valet rei ipsius fando consequi dignitatem? Amare ergo eum jam non voluptarium tantum, sed etiam necessarium esse ducamus. Impium quippe est hunc non diligere, cui rependere non queas etiam cum dilexeris. Injustissimum est ut ei, quae possis tribuere, nolis, cui etiam si velis, repensare non possis. Quid enim retribuemus Domino, pro omnibus quae retribuit nobis (Ps. CXV)? Quid retribuemus, vel pro hoc tantum, quod per fidem homini salutem dedit, statuitque, ut quam facillimum factu esset, per quod spem orbi terrae ac vitam mortalibus propagaret.
Et ut ad ista descendam, illa aliquando externa omnia, id est nationes et regna, putasne ob aliud in ditionem ac jus cessisse Romanum, et ob aliud magnam partem generis humani, in unum transisse populum; nisi ut facilius tamquam medicamentum per corpus unum, ita per unam gentem fides infusa penetraret, et ut capiti ingesta velociter se per membra diffunderet? Alioqui, non ita concurrisset inter crebras et discrepantes ritibus linguisque gentes, nec tam longe per novorum semper graduum objecta transisset. Denique B. Paulus, per hunc eumdem populum disterminans fidem, scribit se ab Hierosolymis usque ad Illyricum, Evangelio Christi cuncta replesse (Rom. XV, 19). Quando autem istud inter nationes, aut multitudine innumeras ( Cicer. pro M. Marcello ), aut immanitate barbaras exstitisset? Inde est, quod nunc terra, a solis ortu et occasu, ab aquilone et mari, Christum resonat; quod ad vitam omnia mundi latera concurrunt; dum fidem Thrax, fidem Libys, fidem Syrus, fidem receptat Hispanus. Magnum ergo ex hoc divinae pietatis argumentum est, quod sub Caesare Octavio, cum utique Romana possessio verticem tenuit, tunc se Deus terris dedit. Itaque ut tua apud te proferam, cum ab ortu regni hujus centesimus et octogesimus quintus fere supra millesimum vertatur annus; quidquid vel sub illa dominatione regum vetusta; vel sub illa deinde gemina administratione consulum Romano accessit imperio, omnia Christi adventui praeparata et diffundendae fidei provisa potest, si quis idoneus est assertor, ostendere.
Nos ad propositum revertemur. Nolite, inquit, diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt (I Joan. II), quia omnia haec conspectui nostro insidiosis coloribus lenocinantur. Vis illa oculorum attributa lumini, non applicetur errori: et cum vitae usibus pateat, non admittat causas mortis. Carnis desideria, ut egregie Apostolus ait, militant adversus animam (I Petr. II, 11); omnisque illis in perniciem nostram clademque procinctus est, pervigilem cum insurgunt adversus nos stationem tenent, externorum plane hostium more; dum sibi tantum virium acquirunt, quantum nobis subtrahunt. Ita ego hactenus de inextricabilibus saeculi insidiantis illecebris, de honoribus opibusque sermocinatus sum, tamquam si jucundus blandimentis suis mundus vigeret. Quidquid est illarum rerum facies, adumbratis quondam nitoribus expolita, jam obsolevit, omnisque fucatus splendor intercidit. Vix jam hoc habet mundus, ut fallat. Periit imago illa rerum, ad decipiendum usque decora. Prius nos seducere vero cogitabat fulgore, non poterat, prope jam non valet et ipsa nos falsa ostentatione corrumpere. Solidis bonis carebat, ecce deficit etiam caducis. Non hunc, aut ad tempus speciosa ornant, aut in posterum mansura confirmant; nisi nosmetipsi decipimus, pene mundus decipere nos non potest.
Sed quid dissimulamus ea expromere quae fortiora sunt? Dissipatas loquimur opes mundi, cum jam ipse mundus in finem suum vergens spatiis agatur extremis. Quanto istud majus et gravius est, quod jam ipse non in longum erit? Quid commemoramus attritam ejus rem ac supellectilem? Nec immerito in defectum viribus aevo consumptis urgetur, adminiculisque suis destituitur, cum jam in senium nutanti onere succumbat. Postrema mundi aetas referta est malis tamquam morbis senectus. Visa sunt, videnturque jamdudum ista cano saeculo, fames, pestilentia, vastitas, bella, terrores. Hi sunt in ultimis jam annis languores sui. Hinc saepe illa coeli cernuntur signa, motusque terrarum, permutatae temporum vices, monstrosae animantium fecunditates: quae omnia adhuc procedentis prodigia sunt temporis, sed jam deficientis. Atque hoc non infirmitatis nostrae verbis, sed etiam apostolicae auctoritatis confirmatur eloquiis. Illic enim legitur: In nos fines saeculorum devenerunt (I Cor. X). Quod cum jamdudum dictum sit, quid cunctamur, quid exspectamus? Urget nos dies ille, jam non noster tantum, sed et saeculi. Omnis hora illud debitae resolutionis admonet tempus instare, cum ancipiti periculo finis alternus, et discrimen geminum unam omnibus mortem minatur. Incumbit mihi misero jam mundi mortalitas, tamquam mihi non sufficiat ad terrorem mea. Quid palpamus metus nostros? Securitati locus non est, quando terminus in nos impendet indifferenter, singulorum hinc omnium. Quo magis est in hoc, non jam dicam saeculi exitu, sed vel in hoc rerum ejus defectu, hominum miseranda conditio; qui sibi nec futurorum spem gaudiorum reponunt, cum jucunditate praesentium non fruantur. Voluptatem vitae brevioris non capiunt, perpetuae sperare non possunt. Bonis temporalibus non utuntur, non, non utentur aeternis. Hic rei parum, illic spei nihil. Dolendus prorsus atque miserandus hominis status iste est; nisi forte faciat de acerbissima conditione congruam necessitatem; nisi ob hoc ipsum, ad potiora utilitatis suae remedia se corrigat, contendatque ad illa salubrioris vota consilii; praesertim, cum ita dilacerata praesentis temporis res sit, ut qui unius futuri saeculi commodum perdit, utriusque perdiderit.
Dirigenda est omnis animi intentio in spem futuri: quam spem ut plenius ac manifestius consequaris, aperire eam etiam sub alicujus exempli conditione non abnuam. Si cui aliquis quinque hodie ex aere denarios offerat, quingentos vero aureos in crastinum spondeat, optionemque offerat utrum aes ad praesens sumere, an aurum mallet in posterum: dubiumne est, quin praeoptet grandia illa munera, cum parva mora? Tu quoque brevis hujus atque aeternae vitae conditione perspecta, non eligas capere vilia, cum sperare possis pretiosa. Non est tanti sumpsisse parva, quanti est exspectare, quae magna sunt. Quod si omne hoc fragile, quod in mundo est, et videmus, et capimus (spei vero a sperando inditum nomen est), manifestum est nequaquam in hoc saeculo spem possideri, in quo his quae intuemur fruimur. Spes enim quae videtur non est spes. Nam quis quod videt quid sperat (Rom. VIII, 24)? Ergo quaecumque illa spes rebus miscetur humanis, quaerenda est in futurum: alioquin, nec spes appellari potest, si non speratur.
Itaque manifestiorem in futurum rem spei sequimur, quam spem rei in praesentibus experimur. Ecce ea quae nobis in ipsos oculorum admoventur obtutus, non absolute quasi oppressis visibus intuemur; multo vero certius in ea quae eminus offeruntur, velut expeditis luminibus intendimus: ita fere evenisse de praesentibus futurisque non est ambigendum. Nam praesentia tamquam in oculos ingesta, non recte cernuntur; futura tamquam ab oculis reducta, manifestissime perspiciuntur. Neque hanc fiduciam futurorum, incerto auctore praesumimus, sed Domino nostro Jesu Christo, verissimo sponsore veritatis, qui justis interminabile regnum et ampla beatissimae aeternitatis praemia pollicetur; qui etiam per ineffabile sacramentum assumptae carnis, idem homo et Deus, reconciliavit hominem Deo; ac magno absconditoque mysterio passionis mundum crimine absolvit. Itaque manifestatus est in carne, justificatus est spiritu, apparuit angelis, praedicatus est gentibus, creditus est mundo, assumptus est in gloria: propter quod Deus eum exaltavit, ut omnia confiteantur nunc in coelo, et in terra, in mari et in abyssis, quia Dominus Jesus in gloria est, Rex et Deus ante saecula (Phil. II).
Quin tu repudiatis illis philosophorum praeceptis quorum lectioni operam ac ingenium accommodas, ad imbibenda Christiani dogmatis studia animum adjicis. Illic quoque, quo facundia tua atque ingenium exerceatur, invenies; brevique tibi liquebit quanto haec [ Forte, quam non haec] nostra, id est, pietatis veritatisque praecepta, illis philosophorum praeceptis debeant. In illis namque eorum praeceptis, vel adumbrata virtus, vel falsa sapientia; in his vero consummata justitia, solida veritas continetur. Unde licet dicere philosophiae alios nomen usurpasse, nos vitam. Etenim qualia ab his dari possunt praecepta vivendi? Causam nesciunt. Ignorantes enim Deum, et statim ab exordio justitiae declinantes, consequenti in caetera feruntur errore. Sic fit postea ut studiorum talium finis sit vanitas. Si qui apud illos honestiora definiunt, huic jactantiae deserviunt, huic laborant: ita apud eos non est vacua vitiis abstinentia vitiorum. Hi itaque sunt, sicut scriptum est, qui terrena sapiunt (Phil. III, 19). Unde manifeste ostenditur veram eos justitiam, veram sapientiam non videre. Anne aliquis ex illa Aristippi schola veritatem videbit, qui ingenio suo a suibus aut pecore nihil differt, cum beatitudinem in corporis voluptate constituat: cui Deus venter est, et gloria (Ibid.) in pudendis ejus? Hic honestum justumque praecipiet, apud quem prodigus, impudicus, adulter philosophatur? Sed alius adversus philosophos dicendi locus reservetur; ego ad haec veniam propter quae tecum loquor.
Omitte jam illas, quibus oblectaris, maxime generales eorum sententias, breviter ex omni disputationis genere collectas, atque ad studia te nostrorum et scripta converte. Ibi, tu optime, pectus tuum, multifaria instructione satiabis. Ibi, ad inculcandam fidem, non his quidem verbis, sed tamen ista dicentur tibi: Verbum Dei, qui non credit, non intelligit. Ibi, tu admonebere: Dominum, quia Dominum vocas, metue; quia patrem, dilige. Ibi, tu veras hostias disces, audiendo: Acceptissima Deo sacrificia sunt, justitia et misericordia. Ibi, tibi istud insinuabitur: Si amas te, proximum dilige; qui nihil magis commodis tuis dabis, quam quod contuleris alienis. Ibi, tibi praecipietur, nullam esse causam tam dignam putes, qua tibi justa fiat mors hominis. Illic, adversus illicita moneberis: Libidini resiste, tamquam hosti acerbissimo, qui insultare victis, etiam contumelia corporis, gaudeat. Illic, ne concupiscas, istud edoceberis: Melius est nolle quae non habeas, quam habere quae velis. Illic, ne irascaris, hoc ingeintur: Qui provocatus irascitur, tunc solum non irascitur, cum non provocatur. Ibi etiam, de inimicis audies: Amato non amantem, quia amantem vix ullus non amat. Illic, saepius id tibi iterabitur: Thesaurum is bene recondit, qui indigentibus dividit. Perdere enim jam non poterit, quod largiendo collocavit. Illic etiam feliciora suadeberis, cum dicetur: Fidelium conjugiorum fructus est continentia. Ibi, tu discernenda cognosces, cum audies: Mala saeculi hujus justis injustisque communia sunt. Ibi, tibi istud audiendum offeretur: Major aegritudo est languere animam vitiis, quam corpus morbis. Ibi, tibi ad commendandam pacem istud pronuntiabitur: Impatientibus similitudo morum, causa discordiae. Ibi, ne sequaris malos, istud audies: Prudentem et sapiens informat, et stultus; ille quid imitandum sit docet; iste quid vitandum. Illic et ista proferuntur: Multa prosunt nescientibus; ideo non minor est Dei in operto quam in aperto benignitas. Illic admoneberis: Gratias Deo non magis in prosperis agas quam in adversis; et cum prospera sint, te non meruisse fatearis. Illic, tibi etiam remotiora patefient, cum ista praedicabuntur: Fatum non esse, interrogent gentes vel leges suas; quae utique non puniunt, nisi factorum voluntatem. Illic audies ad custodiendam puritatem et ista praecipi: Si vis esse verax, suspicax non eris. Non enim suspicamur, nisi quod nescimus. Ibi, de sublimioribus quoque istud audies: Deo mente defixus, a passionibus cum titillatur, a coelo in terram devolvitur. Ibi tibi et haec memorabuntur: Cum hic mali interdum bona capiant, boni malis afflictentur; qui futurum Dei judicium non credunt, iniquum (quod absit) Deum judicant. Illic tibi suggeretur: Etiam in secretis tuis quod velis homines nescire ne feceris; quod Deum, ne cogitaveris. Ibi tibi contra omnem fraudem dicetur; Infelicius est decipere quam decipi. Illic et adversus jactantiam consummantia tibi haec praecipientur: Vanitatem tanto magis fuge, quanto melior efficieris. Caetera enim vitia crescunt vitiis, vanitas virtutibus. Et ista quidem pauca de studiis, carptim ac breviter praelibata sunt.
Quod si ad fontes ipsos sacri eloquii scrutator accesseris, ibi tu non exteriora magis quam interiora mirabere. Ita Scriptura, dum intrinsecus radiat, velut pretiosis ima quaeque gemma, in profundum fulgorem considerantium demittit oculos. Hoc tu caligantem mentis aciem nequaquam refugus insuesce; hoc interno ac salubri cibo disce animae famem pascere. Per opus miserantis Domini id fore non diffidimus, ut nostrorum appetens, et dissimulator tuorum, inania fastidias, et solida concupiscas. Imprudentissimum est, cum pro nobis fere tam multa Deus fecerit, nihil nosmetipsos fecisse pro nobis; cumque ille in operibus suis ad commoda humana respexerit, hominem nolle sibi consulere. Consulimus vero, si nos in Dei cultum affectumque reddimus. Vera quippe beatitudo est, saeculi beatitudinem spernere, neglectisque terrenis in divina flagrare. Proinde, jam nunc omnia dicta factaque tua ad Deum vel propter Deum dirige. Obtine ut tibi comes semper sit illa, et tibi custos erit. Jam fida est innocentia. Magnum est virtutem sequi, nosque ei aliquid pro virili portione conferre. Nec pavendum est ne se ab his quae usu inoleverunt animus per meliorem vitam non valeat absolvere. Idem ille, cui sanandos nos tuendosque offerimus, vires praestat affectui. Unde autem? ut vel aestimatione comprehendere valeat quisquam futurorum remunerationem bonorum. Ecce divina, ut cernimus, munificentia, cunctis promiscuum usum charissimae lucis indulsit. Datur pio et impio communem spectare solem; omnibus creatura famulatum suum benignis servat officiis, bonorum malorumque totius mundi indiscreta possessio est.
Cum hic igitur tam praeclara Deus justis pariter et injustis tribuat, qualia sunt putanda quae justis reservat? Consideremus, qui tanta dedit, quanta restituet; qui tam magnus est in donis, quam magnus erit in praemiis. Si tam inaestimabilis est munerantis benignitas, quae illa remunerantis? Ineffabilia sunt quae praeparavit Deus his qui diligunt eum, recte plane atque manifeste, quia vere immensum est, quam magna rependet bonis qui tam magna largitur ingratis. Circumfer oculos, et de pelago negotiorum tuorum, velut in quemdam professionis nostrae portum prospice, proramque converte. Unus hic portus est, in quem nos ab omni fluctuantis saeculi jactatione referamur, quem inter irruentes mundi turbines fessi petamus; huc cunctis confugiendum est, qui frementis saeculi tempestate vexantur. Hic statio fidissima, et quies certa. Hic late recessus exclusus fluctibus silet. Hic blanda tranquillitas, serenum renidet. Huc cum fueris delatus, tuto navis tua post inanes labores hic ad crucis anchoram fundata retinebitur. Sed jam prolixior scriptorum pagina modum poscit. Vim coelestium praeceptorum arcte breviterque collectam in summam accipe ad Dei honorem. Haec sunt mandata omnia, ignosce, meque agnosce.