vide Marius Mercator
Migne Patrologia Latina Tomus 48
MaMeThM.ExExLiT 48 Marius Mercator; Theodorus Mopsuestenus Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
PRAEFATIO MERCATORIS.
Marius Mercator, Christi servus, lectori conservo suo salutem. 1. Graecus sermo Theodori est quondam episcopi oppidi Mopsuesteni provinciae Ciliciae. Hunc ego pro facultate qua valeo in Latinum sermonem, verbum de verbo, transferre conatus sum, pravum ejus de dispensatione Dominica, et a fide catholica alienum, ac satis extorrem sensum, quo Nestorium Constantinopolitanae urbis quondam episcopum secum male decepit, Latinis volens auribus insinuare, cavendum modis omnibus, non sequendum.
2. Simul admonere volens Julianum, ex episcopo oppidi Eclanensis haereticum Pelagianum seu Coelestianum, hunc secutum esse Theodorum, ad quem, peragratis terris, et exarato mari, atque Oriente lustrato, cum sociis et participibus et συνταλαιπώροις suis, magno nisu, tamquam ad Christianorum dogmatum praedicatum magistrum, tetendit, ut de haeresi Pelagiana, seu Coelestiana, quam defendendam et sequendam suscepit, ab ipso confirmaretur, atque inde velut instructior, octo, contra fidem catholicam potius quam contra sanctae memoriae Augustinum, volumina illa, ut putat, prudentissima conderet. 3. Agnoscat igitur supradictus Julianus ex hac translatione, si legere non fastidierit, manente apud memoratum Theodorum illa qua eum diximus mala fide secum Nestorium decepisse, etiam sibi magis suoque dogmati, de quo male turgidus et malesanus libros confecit, esse contrarium, seque etiam post de Cilicia abscessum, ab eo in episcoporum provinciae suae conventu anathemate esse damnatum. 4. Non itaque irascatur, vel succenseat nobis, si eum cum Theodoro, cujus in libris suis infinitas laudes exsequitur, ejusque se niti auctoritate sententiae in suo errore gloriatur, alienum a fide catholica esse, justeque damnatum detegimus, convincimus, atque deflemus; quia magis deflendus est, quam ullo odio persequendus. EXPOSITIO PRAVAE FIDEI THEODORI. 1. Qui nunc primum in ecclesiasticis erudiuntur dogmatibus liquido cognoscendis, aut ab haeretico errore converti decreverint ad veritatem, doceri eos oportet quoniam credimus in unum Deum Patrem sempiternum, non qui postmodum coeperit ut esset, sed qui ab aeterno sit sempiternus Deus; nec qui postea factus sit Pater, quoniam semper erat Deus, semper erat Pater.
2. Credimus et in unum Filium Dei unigenitum, qui est de substantia vel essentia Patris, tamquam vere Filius, et ejusdem essentiae cum illo, cujus [ Gerb. cum eo, cujus; Baluz. in id quod est] est et creditur esse Filius. 3. Et in Spiritum sanctum, qui sit de Dei substantia, vel essentia, non qui Filius sit; Deus autem essentia, tamquam qui sit illius essentiae cujus est Deus Pater, ex quo secundum essentiam est: Nos enim, inquit Scriptura, non spiritum mundi hujus accepimus, sed Spiritum, qui est ex Deo (I Cor. II, 12); ab omni eum creatura alienans, Deo vero conjungens et copulans, ex quo, vel de quo est secundum essentiam, speciali videlicet ratione, supra omnem omni modo creaturam, quae non secundum essentiam Dei, sed secundum quod factura est, causam habens, ex Deo esse putatur: quem neque Filium, neque per Filium existentiam accepisse putamus. 4. Confitemur autem Patrem in persona perfectum, et Filium similiter, sanctum quoque Spiritum pari modo, salva nobis ratione pietatis, in qua Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, non tres aliquas diversas putemus esse essentias, sed unam, quam in Deitatis unitate et parilitate cognoscimus. 5. Oportet autem et de dispensatione, quam secundum Dominum Jesum Christum, pro salute nostra, consummavit Dominus Deus, nosse nos, quoniam Deus [ Baluz. ut vett. lib. Dei] Verbum hominem suscepit, perfectum ex semine Abraham et David, secundum Scripturarum divinarum eloquia; hoc exstantem secundum naturam, quod erant et illi quorum erat ex semine; hominem natura perfectum, ex anima rationali et carne humana constitutum; quemque hominem secundum nos naturaliter, virtute et potentia Spiritus sancti in Virginis utero figuratum, factum ex muliere, factum sub lege, ut omnes nos ex maledicto legis et servitute redimeret, adoptionem filiorum olim praedestinatam recipientes (Gal III, 13), inenarrabiliter copulavit sibi, atque conjunxit; mortem quidem eum, secundum hominum legem, praeparans experiri; suscitans vero a mortuis, et in coelum sublevans, sedere fecit ad dexteram Dei: propter quod existens super omnem principatum, et potestatem, et dominationem, et virtutem, et omne nomen, quod nominatur, non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro (Eph. I, 21), ab omni creatura adorabilis suscepit venerationem, tamquam inseparabilem cum divina natura habens conjunctionem, et tamquam Deo supra omnem cogitationem et intellectum, universa illi creatura reverentiam exhibente. 6. Et neque duos dicimus filios, nec duos dominos, quoniam unus Filius secundum essentiam Verbum Deus, unigenitus Filius Patris, cui iste conjunctus, particeps Deitatis, communem habet Filii nuncupationem et honorem; nihilominus Dominus secundum essentiam Deus Verbum est, cui conjunctus iste, et sociatus, communionem habet honoris cum illo. Et propterea neque duos dicimus filios, neque dominos duos, quoniam, in manifesto existente qui secundum essentiam Dominus et Filius est, inseparabilem habens ad eum conjunctionem et societatem is qui pro nostra salute assumptus est conrefertur, tam nuncupatione quam honore, et Filii et Domini: non sicut unusquisque nostrum, ex se existens. appellatur Filius Dei, unde et plures filii Dei dicimur, secundum beatum apostolum Paulum (Gal. III, 26): sed is singulariter hoc habens, in id quod Deo Verbo conjunctus est, dignitatis Filii et dominationis particeps, aufert quidem omnino duorum dominorum et filiorum intelligentiam; praestat autem nobis in conjunctione Dei Verbi omnem habere fidem, omnemque intellectum et contemplationem ob haec et venerationem ex Dei societate ab omni percipit creatura. 7. Unum igitur Deum dicimus et Dominum Jesum Christum, per quem omnia facta sunt, principaliter quidem Deum Verbum intelligentes, qui secundum essentiam Filius Dei est et Dominus; pariter etiam cogitantes eum qui susceptus est, Jesum a Nazareth, quem unxit Deus Spiritu sancto et virtute (Act. X, 38), tamquam ad Deum Verbum habentem conjunctionem, et participantem Filii et Domini dignitati. 8. Qui et secundus Adam appellatur, sicut beatus apostolus testis est Paulus (I Cor. XV, 45); qui tamquam ejusdem sit naturae cujus est Adam, manifestavit nobis quidem futurum statum, et tantam ad illum Adam habens differentiam quantam esse oportuit inter eum qui largitor et minister erit tantorum bonorum status futuri, et eum qui praesentium tristium nobis initium intulit. Hinc simili modo et secundus Adam appellatur, tamquam qui secundum enuntiaverit statum. Et quoniam prioris illius mortalis et passibilis, et pleni multorum malorum, in quo ad eum accepimus similitudinem, cujus status initium factus Adam est, secundum statum demonstravit futurum Dominus Christus de coelis apparens, qui omnes nos in suam adducet familiarem communitatem: Primus enim homo, inquit, de terra terrenus, secundus homo, Dominus de coelo (Ibid. 47); hoc est, inde visendus, ut nos ad sui imitationem adducat. Unde et adjungit: Qualis terrenus, tales et terreni, et qualis coelestis, tales et coelestes. Sicut portavimus imaginem terreni, portemus et imaginem coelestis (Ibid. 48). In isto, inquit, qui paret, et videtur ab omnibus, eorum qui judicandi sunt invisibilis faciet judicium divina natura, secundum apostolum Paulum, qui ait: Et tempora quidem ignorantiae nostrae despiciens Deus, nunc mandat ubique omnibus hominibus poenitentiam agere, quia statuit diem in qua judicaturus est orbem terrarum in justitia, in viro in quo definivit, fidem praestans, suscitans eum a mortuis (Act. XVII, 30). 9. Haec ecclesiasticorum dogmatum doctrina; atque adeo omnis qui contra haec sentit, anathema sit. REFUTATIO THEODORIANI SYMBOLI A MERCATORE. 1. Immo nos tibi catholici dicimus, qui talia ore impurissimo et lingua scelestissima protulisti, incessabiliter anathema, et omnibus consentaneis tuis. Vide enim, si evigilare volueris, quid mali coneris inducere; imperitia, an malitia, tu videris.
2. Perjura quippe verba tua sunt ista, cum sensu pravissimo et inimico catholicae veritatis: Dei Verbum hominem suscepisse ex semine Abraham et David perfectum, ex anima rationali et corpore constitutum, quemque hominem, inquis, secundum nos naturaliter, virtute et potentia Spiritus sancti in virginis utero figuratum, factum ex muliere, factum sub lege, ut omnes nos ex maledicto legis et servitute redimeret, adoptionem filiorum olim praedestinatam recipientes (Gal. III, 13), inenarrabiliter copulavit sibi atque conjunxit, mortem eum secundum legem hominum, praeparans experiri, suscitans vero a mortuis et in coelum levans, sedere fecit ad dexteram Dei (Ibid.). Et post paululum ibi: Ab omni creatura nunc adorabilis suscepit venerationem, tamquam inseparabilem cum divina natura habens conjunctionem. 3. Vis igitur hoc ex isto sensu conficere, quod sane tuo assuas capiti [ Corr. quod sane tuo scias capite dictum], natum jam Christum ex Virgine per Spiritum sanctum, adhaesisse, vel conjunctum esse, ut saepissime garris, Verbo Dei Deo, atque ex illius societate meritum et vocabulum conquisisse; vocabulo autem tantum, non natura, appellandum esse Filium Dei, et caetera habere privilegia, non genuina, sed per gratiam praestita; dissimulans quod scriptum est: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Quod cum audis ab objicientibus tibi, calumniaris tamquam Deum in carnem versum esse sentientibus; quod absit, ut quis hoc, vel dementissimus, dicat et sentiat. Factus est enim homo, quod non erat, Filius Dei Deus Verbum, non deponens quod erat, sed manens Deus in Divinitatis, cum Patre et Spiritu sancto, substantia vel natura. 4. Numquid enim anima, saltem hominis cujuslibet, mixta et connexa corpori amittit, vel immortalitatem naturae suae, vel quod invisibilis, quodque incorporea est? Non utique. 5. Huic vanissimae atque inani calumniae opponenda etiam trium angelorum in Sodomorum eversione descendentium illa fidelissima et sacratissima historia, quae eos exceptos ab Abraham prius, et manducasse, et pedes lavisse designat (Genes. X, 1). Num illi in assumptione illa corporum ex angelica versi et commutati esse substantia in corporum naturam dicendi sunt? Avertat hanc dementiam Deus, non utique, quia manentes in immortali atque incorporea sua natura et substantia, in corporibus constituti ad tempus, divinitus imperatum sibi officium impleverunt. 6. Quis ergo ferat ista garrientem, et audiat duos Dei filios eum verbis tantummodo, ad decipiendos simplices, protestari non dicere; apertis vero sententiis duos ostendere palam, diversi meriti, diversae dignitatis, diversi status, diversae naturae? 7. Fallit autem ac decipit, ut diximus, imperitos. Quomodo enim dicit duos se non dicere filios, neque sentire, dividens unum ab altero, unum temporalem, alterum vero ab aeterno, secundum essentiam et naturam; et illum temporalem participatione et tantum vocabulo honorandum, non autem ex natura esse Filium Dei, et Deum? nam singulorum status et merita dividit, alterum natura esse volens, alterum conjunctione et societate illius qui natura est Deus et Filius Dei. 8. Cum utique recordari debuisset Pauli dictum apostoli, quo ait: Optabam ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis secundum carnem, qui sunt Israelitae, quorum est adoptio filiorum, et testamenta, et legis constitutio, et obsequia, et gloria, et promissa: quorum patres, et ex quibus Christus, secundum carnem natus est, qui est super omnia benedictus in saecula (Rom. IX, 3). Utique super omnia Deus, qui secundum carnem ex Israelitis, ex semine Abraham et David, per Virginis uterum, originem habet; Verbum enim carnem factum esse, Evangelio teste (Joan. I, 14), didicimus. Ex quo tempore, neque quae infirma sunt, et fragilia humanitatis, neque quae divina atque sublimia et aeterna sunt, ab ulla [ Corrig. una] sunt persona vel substantia separanda. 9. Debuerat audire Isaiam praedicantem: Puer natus est nobis, et filius datus est nobis, cujus principatus super humerum ejus; hic vocabitur admirabilis, magni consilii nuntius, Deus fortis, pater futuri saeculi, princeps pacis; multiplicabitur regnum ejus, et pacis non erit finis; super sedem David patris sui, et super regnum ejus, ut confirmet illud, et corroboret in judicio et justitia, amodo et usque in aeternum. Zelus Domini exercituum faciet haec (Isai. IX, V). 10. Hic Deus, fortis, utique qui puer, sine dubio qui pannis in Bethleem involutus, et in praesepio positus est, qui adoratus a magis, qui Aegyptum postea cum parentibus petiit, ut ex Aegypto, secundum alium prophetam praecinentem, vocaretur, dicentem: Ex Aegypto vocavi Filium meum (Osee IX, 2). 11. Objiciendus quoque ei in faciem Jeremias vociferans: Hic Deus noster, et non aestimabitur alius praeter eum Deus, qui invenit omnem viam justitiae, et dedit eam Jacob puero suo, et Israel dilecto suo. Posthaec in terris visus est, et inter homines conversatus est (Baruch. III, 38). 12. Dicatur, quaeso, nobis, quis iste est, qui postmodum in terris visus est, et inter homines conversatus est. Utique Verbum Dei, Deus homo, et homo Deus, Jesus Christus, Filius unigenitus Patris, qui cum in terris in carne constitutus esset, et in ipsa visibilis conversaretur inter homines, ab hominibus in ipsa passus est, in ipsa crucifixus, in ipsa mortuus, in ipsa resurrexit tertia die, cum ipsa judex venturus judicare vivos et mortuos. Totus hic natura Filius Dei est, ex Deo Verbo et homine, cum anima rationali, et carne solida atque perfecta; et hae tres substantiae una jam substantia, una quoque persona; substantialiter enim Deum hominem, inde mutabiliter caro factus, suscepit et gessit, nec deposuit, nec depositurus est umquam, conregnantem, et condominantem. 13. Quid hic dualitas naturarum? Quid substantiarum diversitas, in uno Domino Christo magna et impia loquacitate nobis affertur? nempe ut duos christos, et duos diversos esse Dei filios audiamus. Et certe homo communis ex anima et corpore constitutus, ex diversis sine dubio substantiis et naturis, corporali videlicet et spiritali, crassa et subtili, visibili et invisibili, mortali et immortali, convenit in unum, non contra naturam, sed naturaliter et Dei institutione, qui ita ut esset semel et ab initio, et in perpetuum, sanxit atque disposuit; homo ergo cum est et enuntiatur homo, una natura est, atque una substantia, unaque persona. 14. Nec Paulus apostolus, cum diceret: Primus homo de terra terrenus, secundus homo Dominus de coelo (I Cor. XV, 47), et caetera, quae in eadem circumstantia latius exsequitur, duplicem eum, vel duas naturas esse significavit; nec qui dixit: Homo cum in honore esset, non intellexit, comparatus est jumentis insipientibus, et similis factus est illis (Psal. XLVIII, 13); duarum in eo fecit naturarum mentionem. 15. Illud quoque praetermittendum non est, quod dictum est in Genesi: Descendit Jacob in Aegyptum cum filiis suis, omnes animae septuaginta quinque (Gen. XLVI, 27). Item propheta: Omnes animae meae sunt, sicut anima patris, ita anima filii, mea est; et anima quae peccat, ipsa sola morietur. Et is qui uvam acerbam manducavit, ipsius obstupescent dentes (Ezech. XVIII, 4 et 20). Item alius propheta: Lauda, anima mea, Dominum (Psal. CXLV, 1), et omnia ossa mea laudem dicent tibi (Psal. XXXIV, 10). Item a parte corporis: Non permanebit, inquit, Spiritus meus cum hominibus istis, quoniam sunt caro (Gen. VI, 3). Item alius: Caro mea exsultavit in spe (Psal. XV, 9); et alibi: Videbit omnis caro salutare Dei (Luc. III, 6). Numquid eis sine animis ista contingent? Aut quia superius animae tantum nominatae sunt, corporis societate, vel in bonis, vel in malis meritis separatae sunt? Quis hoc dementissimus dixerit? Non utique, sed naturaliter, quamdiu utrumque sibi connexum et cohaerens est, non in dualitate, sed in unitate enuntiatur, et significatur natura, id est, hominis, seu humana natura. 16. Nemo igitur sanus mente, cum homo vivus, vel adversa sustinet, vel optatis exsultat, dicat, non ex utraque constitutum, vel dolore affligi, vel laetitia exsultare, cum animam nullus dubitet, in sua natura et propria substantia dolore non affici; quod etiam Scriptura divina nos super hoc evidentius docet, dicens: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animae autem quid faciant non habent (Matth. X, 28). 17. Quid opus est testimonia plura congerere? Aut qui finis erit in his exquirendis? Aut cui est, vel fuit, vel erit aliquando possibile perscrutari omnia, et omnia commemorare, quibus probetur non novella hunc, sed vetera, partim Pauli Samosateni, partim Ebionis, partim Marcelli Galatae, et Photini esse cum impietate locutum? Unum tamen pro innumerabilibus evangelicum sibi audiat trabalem locum [ Gerb. audiat clamare; Baluz. delet locum]: Nemo ascendit in coelum nisi qui descendit de coelo Filius hominis, qui est in coelo (Joan. III, 13). Et certe adhuc crucifigendus Christus ista dicebat, qui descendit de coelo, inquit, et qui est in coelo filius hominis. Ita ergo Verbum Deus-homo et homo-Deus Verbum, et sicut in gloria et majestate Dei unum, ita et his quae ima sunt secundum hominem unum. Et unus Dominus Jesus Christus ex utero, qui substantialiter Filius Dei unum cum Patre et Spiritu sancto: Deus unus in Trinitate, semper in saecula. OBSERVATIONES AD SYMBOLUM ET EJUS REFUTATIONEM. 1. Meminerunt hujus symboli generalia duo concilia, Ephesinum actione sexta, et Constantinopolitanum II actione quarta. Meminerunt etiam e veteribus, praeter Mercatorem, Cyrillus in epistola ad Joannem Antiochenum et Orientis synodum, Vigilius papa in constituto, Justinianus imperator in libro pro Acephalis, Facundus Hermianensis libro tertio, capite secundo et quinto, Leontius Scholasticus libro tertio contra Nestorianos, numero 18, aliique. Meminerunt pariter e recentioribus Emmanuel Calecas libro secundo contra Graecos; Bellarminus libro tertio de Christo, capite quinto; Petavius tomo IV Dogmatum, libro primo; Christianus Lupus tomo I Scholiorum in canones conciliorum generalium, pluribus quidem locis, sed praesertim pag. 774.
2. Nemo vero meminit, quin simul reprobaverit, vel tamquam nihil sanum habens, ut Cyrillus; vel ut impium atque Judaicum et sceleratum, ut Leontius; vel tamquam a Satana compositum, ut Patres quintae synodi, etc. Proscripsit tertia synodus, seu Ephesina (Actione 6). Si qui inventi fuerint, vel episcopi vel clerici, vel laici, sive sentire, sive docere, ea quae continentur in oblata expositione a Charisio presbytero, de unigeniti Filii Dei incarnatione, etc., subjaceant sententiae sanctae hujus et universalis synodi.
Proscripsit etiam quinta synodus. Nam postquam lectum est impium symbolum, sancta synodus exclamavit: Hoc symbolum Satanas composuit. Anathema ei qui hoc symbolum composuit. Hoc symbolum Ephesina prima synodus una cum auctore ejus anathematizavit, etc.
Cyrillus in epistola ad Proclum: Sciat tua sanctitas, quod prolata apud sanctam synodum expositione ab eo composita, sicut dicebant qui protulerunt, nihil sanum habente, reprobavit quidem eam sancta synodus, utpote perversis plenam intellectibus, et Nestorianam impietatem quasi πηγάζουσαν.
Mercator, cum accingeret se ad refellendum symbolum, cujus erat haec clausula: Haec ecclesiasticorum dogmatum doctrina, atque adeo omnis qui contra haec sentit anathema sit, continuo subjungit: Immo nos tibi catholici dicimus, qui talia ore impurissimo et lingua scelestissima protulisti, incessabiliter anathema, et omnibus consentaneis tuis.
Justinianus imperator, aut quisquis alius Justiniani nomine librum illum quem Facundus refellit pro Acephalis scripsit: Verumtamen ut omnes Christiani Theodori insaniam cognoscentes non circumferantur impiis illius doctrinis, prava ex ejus blasphemiis conscriptis in conficto ab eo symbolo praesenti nostro indidimus libro, quae constant in ipsis sermonibus (Apud Facundum, lib. III, cap. 5).
Leontius: Contra primam religionis Christianae informationem stat, et deificum symbolum eorum qui regenerantur tollit, fidem, inquam, synodi Nicaenae, non solum mutilans ipsum, sed omnem penitus fidem destruens, et aliam praeter illam tradens, pro nihilo ducens illa tanta lumina, neque tam audax facinus perhorrescens: aliud enim, ut dixi, symbolum fidei, vel potius dicam perfidiae, edit.
Quae vero symboli dogmata primam religionis Christianae fidem destruant, ostendunt satis laudati auctores. Nam cum trinitate personarum divinarum, incarnatione Verbi, et gratia Christi, fides maxime constet, alii tria circa trinitatem personarum divinarum arguunt; alii totidem circa incarnationem Verbi; tertium quoddam genus erroris de gratia Christi, seu fine ac effectu incarnationis deprehendimus in dissertatione postrema ad priorem partem Operum Mercatoris.
Arguunt vulgo recentiores fere omnes verba quae numero 3 leguntur de Spiritu sancto, quem neque filium esse, neque per filium existentiam accepisse putamus. Quae verba Manuel Calecas trahere conatur in bonum sensum, quasi Spiritus sanctus dicatur, non perinde per Verbum, ac creata quaelibet alia, exstantiam accepisse; sed nihil admodum sua illa benigna, sive interpretatione, sive violentia, profecit.
Arguunt alii, quorum nomen Facundus reticet, quod quarta in Trinitate persona induci videatur; cum enim dictum esset: Credimus in Deum Patrem, et in Dei Filium unigenitum, atque Spiritum sanctum, numero 5, fit sermo de Domino Jesu Christo, in quem sane credere nos oportet, tamquam ab aliis tribus diverso. Verum futilis est objectio.
In libro qui Justiniani nomine vulgatus est, objicitur Sabellianismus auctori symboli, quasi jam non quartam subintroducat personam, sed tres alias in unicam contrahat. Objiciendi causam dedisse visa sunt haec numeri 4 verba: Confitemur autem Patrem in persona perfectum et Filium similiter, sanctum Spiritum itidem, etc. Ipsis enim allatis subjungit libri auctor: Oportet autem auditorem inspicere, quia in sanctae Trinitatis persona dicens, SIMILITER et ITIDEM, unam personam astruatur dicere trium nominum sanctae Trinitatis secundum Sabellii insaniam. Objectionem ejusmodi, ut non est procul dubio gravissima, facile Facundus depulit.
Damnat Ephesina synodus symbolum totum, velut contrarium fidei catholicae de incarnatione Unigeniti, et, ut loquitur Cyrillus, velut Nestorianae impietatis scaturiginem. Unde Mercator auctorem tradit, non novella, sed vetera partim Pauli Samosateni, partim Ebionis, partim Marcelli Galatae et Photini esse cum impietate locutum.
Reprehendit igitur Mercator, 1o quod Theodorus in symbolo Christum faciat purum hominem filiumque Dei: non natura esse dicat, sed adoptione seu gratia; 2o quod duos reipsa Christos praedicet; 3o quod neget verba evangelistae, Verbum caro factum est, accipi posse proprio sensu, nisi Verbum in carnem conversum dicatur. Ista pluribus demonstrat, sed alterum addit, ex anticipata potius, ut reor, opinione, quam ex certa collectione: objicit enim auctori symboli quod hominem asserat prius formatum fuisse a Spiritu sancto in utero virginis, atque exstitisse, quam Verbo adhaereret, factumque ex conjunctione cum Verbo creaturae omni adorabilem.
Verum certa ratione constat indubitatisque Theodori testimoniis, in ipso conceptu, Verbi et humanae naturae συνάφειαν exstitisse, qualem nempe admisit. Quid enim evidentius vel illa sententia Theodori, quam adducit Mercator ipse, excerpto 3: Occulte eidem copulatus est, nec enim aberat cum formatus est, non dividebatur, cum nasceretur, etc.; vel ista, qua utitur Facundus ad accusationem depellendam (Lib. III, cap. 5): Bonum est in hoc loco maxime concludere quid virtutis habeant ea quae dicta sunt, sive conversari, sive baptizari, sive crucifigi, sive et mori, sive et sepeliri, et resurgere. Non puro alicui haec coaptantes homini dicimus. Hoc enim in unaquaque dictorum demonstratione addere non moramur, ut nullam calumniantibus praebeamus male loquendi occasionem; sed inhabitato quidem adeo Verbo, ab ipsa in utero matris plasmatione.
Denique ex verbis numeri 8 confecimus a Theodoro non obscure significari gratiam Christi, propter quam venit in hunc mundum, non aliam esse quam vel doctrinam vel exemplum.
Jam vero de auctore primus, quod sciam, Facundus quaestionem movit. Cum enim de Theodoro constans esset antiquorum sententia, ausus est ipse dissentiri, ne quem purum haeresis praestare conabatur, adversus quintam synodum, is statim ex symbolo convinceretur. Miror vero adhaesisse Facundo viros magni nominis, Manuelem Calecam, Bellarminum, et Petavium, qui Nestorium auctorem faciunt. Quomodo enim, vel quintae synodi judicium prae Facundo vix quidquam pro se proferente spreverunt, vel Leontium curiose Theodori singula persequentem non audiverunt? Omitto de Mercatore dicere, cujus Opera tunc temporis latebant, nunc vero edita dubitare jam non sinunt.
Nestorius magistri sui symbolo usus est ad spargendam haeresim; huic enim subscribendum curavit ab hominibus qui ab haeresi redirent ad Ecclesiam, perinde ac si foret mera Nicenae vel Constantinopolitanae fidei expositio. Id vero egit per impietatis suae administros duos, Anastasium et Photium, qui et presbyteros alios duos, Antonium et Jacobum Philadelphiam, ad reconciliandos Quartadecimanos, inducendosque ad subscriptionem quos possent, submiserunt. Verum Charisius Ecclesiae Philadelphiensis presbyter atque oeconomus, subodoratus quod erat, rem totam detulit ad concilium Ephesinum, cujus in actione sexta tota haec historia prolixe narratur.
VERBA MARII MERCATORIS. Cujus autem perfidiae sit etiam praefatus Theodorus, ex scriptis ejus, quae de Graecis transtulimus, approbemus.
THEODORI MOPSUESTENI EXCERPTA. EXCERPTUM PRIMUM. Theodori Mopsuesteni episcopi de secundo codice, libro quarto, folio decimo, contra sanctum Augustinum, defendentem originale peccatum, et Adam per transgressionem mortalem factum, catholice disserentem. 1. Tantis exstantibus, quae demonstrent, Adam sic ex terra formatum, ut mortalis prorsus existeret; erga cibum proprium voluit occupare sermonem, nec exinde valens advertere veritatem, pro dogmate vero, seductorio ex mendacio, advocationem jungens, Deus non ait: Mortales eritis; sed morte moriemini (Gen. II, 17). 2. Prorsus existentibus natura mortalibus, inferre mortis experientiam comminatus, quam etiam juxta morem propriae benignitatis, ad effectum perducere distulit. Sicut enim cum dicit: Qui effuderit hominis sanguinem, sanguis ejus pro eo fundetur (Gen. IX, 6); non hoc dicit, quia qui occiderit hominem, erit mortalis; sed quia dignus est hujusmodi morte damnari. Sic et impraesentiarum dixit: Morte moriemini; non quod tunc mortales fierent; sed quod digni essent qui mortis sententiam per transgressionem [ Baluz. pro transgressione] referrent. 3. Sed et divinam sententiam, quam post peccatum Deus Adae inferre videtur, adverte; sic enim dicit: Quia audisti vocem uxoris tuae, et comedisti de ligno de quo praeceperam tibi de hoc solo non comedere, ex eo manducasti, maledicta terra in operibus tuis, in tristitia comedes eam omnibus diebus vitae tuae; spinas et tribulos proferet tibi, et comedes fenum agri, et in sudore vultus tui comedes panem tuum, donec revertaris in terram (Gen. III, 17). Hoc autem per haec comminatus est, quod aerumnosam vitam habiturus esset, cum labore deinceps fructus de terra sumpturus, quibus aleretur, et subsisteret, nequaquam habens, ut pridem, tantam propositam largitatem, quanta ex paradisi copia fruebatur. Non enim operari terram pro supplicio dedit Deus, quasi ex immortali natura in mortalitatem homines transferens, quandoquidem et paradisum ei, ut operaretur et custodiret (Gen. II, 15), indixit. Pro tanta vero pristina largitate et voluptate paradisi, aerumnosam ejus fore sustentationem de terrae fructibus comminatur. Nam prorsus et [ Baluz. ut] mortalis factus, et tunc paradisi fructibus indigebat, sicut nunc terrae fructus inquirit; et pro supplicio, pristinis fraudatus deliciis, hac aerumnosissima laboriosissimaque conversatione mulctatur. 4. Unde ad postremum consequenter adjecit: Quia terra es, et reverteris in terram (Gen. III, 17). Hinc etiam mortalitatem naturae significans, non enim immortali, et nunc primum incipienti sententiam mortis excipere, sicut sapientissimi defensores peccati originalis, immo potius patres peccati mirabiles, asseverant, vocabulum huic terrae composuit; sed ut ab exordio naturaliter effecto mortali, appellationem hanc congruere indicavit [ Baluz. judicavit] divina Scriptura, hoc de hominibus vocabulum, ad ostensionem corruptibilis et resolubilis eorum naturae, saepius assumens. Nam recordatus est, inquit, quia pulvis sumus. Homo, sicut fenum dies ejus, et sicut flos agri ita florebit, quia spiritus pertransivit in eo, et non erit amplius locus ejus (Ps. CII, 15). Vult autem dicere, quod corruptibiles, et resolubiles omnes sumus, in modum feni parumper florentis pereuntisque post paululum: nam ad breve quidem tempus vitam ducimus, ad non existendum vero deinceps omnino pervenimus. Sic et Abraham: Ego sum, inquit, terra ac cinis (Gen. XVIII, 27); pro eo ac si diceret: Non sum dignus cum tanto Deo colloqui, homo factus e terra, et omnimodis hoc futurus. Magis ergo dicere debuit, quia terra eris, et in terram reverteris, siquidem nunc primum fieret natura mortalis. EXCERPTUM SECUNDUM. Ejusdem Theodori ex secundo codice, libro tertio, ante quatuor folia finis libri. 1. Sed nihil illorum perspicere potuit mirabilis peccati originalis assertor, quippe qui in divinis Scripturis nequaquam fuerit exercitatus, nec ab infantia, juxta beati Pauli vocem, sacras didicerit litteras (I Tim. III, 15); sed sive de Scripturae sensibus, sive de dogmate saepe declamans, multa frequenter inepta proprie communiterve de ipsis Scripturis dogmatibusque plurimis impudenter exprompsit. Nam potentiae motus [ Baluz. metus] nullum contra sinebat effari; sed tantummodo taciti, qui divinarum Scripturarum habebant notitiam, detrahebant [ Fort. se retrahebant]. Novissime vero in hanc dogmatis excidit novitatem, qua diceret, quod in ira atque furore Deus Adam mortalem esse praeceperit; et propter ejus unum delictum, cunctos, etiam necdum natos, homines morte mulctaverit. Sic autem disputans, non veretur, nec confunditur, ea sentire de Deo, quae nec de hominibus sanum sapientibus, et aliquam justitiae curam gerentibus, umquam quis aestimare tentavit. Sed nec illius divinae vocis recordatus est, quod non diceretur ulterius ista parabola in Israel: Patres manducaverunt uvam acerbam, et filiorum dentes obstupuerunt; quia haec dicit Adonai Dominus: Dentes eorum qui manducaverint uvam acerbam, obstupescent (Ezech. XVIII, 2); ostendens per haec, quod alterum pro altero, juxta quorumdam errorem, Deus omnino non puniat, sed unusquisque pro delictis suis redditurus est rationem. 2. His consona beatus quoque Paulus annectit: Deus, inquit, qui reddet unicuique secundum opera sua (Rom. II, 6). Et: Unusquisque nostrum onus suum portabit (Gal. VI, 5). Et: Tu quid judicas fratrem tuum, aut tu quare spernis fratrem tuum? Omnes enim adstabimus ante tribunal Christi (Rom. XIV, 10). 3. Sed vir mirabilis propter unius [ Baluz. unum] peccatum tanto furore commotum arbitratus est Deum, ut et illum atrocissimae poenae subderet, et ad universos omnes posteros ejus parem sententiam promulgaret; et inter quos quanti justi fuerint, non facile numerare quis poterit: ex quibus eum maxime considerare convenerat, quod valde videretur incongruum, Noe, Abraham, David, Moysem et reliquos innumerabiles justos, obnoxios poenae redditos ob ejus [ Fort. unius] delictum, et unum, atque ex gustu arboris approbatum [ Fort. peccatum], et quod sic ultra modum justitiae, iram suam Deus extenderit, ita ut tot justorum virtutes cunctas abjiceret, eosque propter unius peccatum Adae, tanto supplicio manciparet. 4. Nam etsi nihil aliud, saltem de Abel mente perpendens convenienter aestimare debuerat, qui primus justus existens, primus mortuus est, et siquidem mortem Deus statuerat ad poenam hominum, quomodo non impietatis erat extremae vivere quidem eum qui fuit causa peccati; vivere etiam cum illo et Evam malitiae repertricem? Praetermitto autem diabolum in immortalitate hactenus perdurantem, primum vero justum, repertoremque virtutis; primumque divini cultus curam gerentem, ante omnes poena peccantium fuisse perculsum. 5. Oportebat autem sapientissimum virum et de Enoch, qui non est mortuus, diligenter expendere; non enim tanta virtute, vel pietate praeditus fuit, ut melior omnibus existeret, Moyse dico, et prophetis apostolisque, vel reliquis omnibus, de quibus ait beatissimus Paulus: Quibus dignus non erat mundus (Hebr. XI, 37); ita ut, illis mortuis, ipse solus sine mortis experientia perduraret. Sed jam ab initio hoc Deus habuit apud se definitum, ut primum quidem mortales fierent, postmodum vero immortalitate gauderent; sic ad utilitatem nostram fieri ipse disponens. Et post paululum.
6. Manifestius, inquit, haec eadem Deus ostendit, cum transfert Enoch, et immortalem facit. Nam si per peccatum causa supplicii Deus intulit mortem, nec olim definitum hoc habuit apud se, ineffabiliter pro nobis juxta propriam sapientiam cuncta dispensans, nequaquam Enoch quidem immortalis existeret; Dominus autem Christus ad mortis experientiam perveniret. Et post paululum.
7. Idcirco, inquit, Dominus auctor omnium bonorum hominibus factus est, ut sicut Adam primi et mortalis status exstitit inchoator; ita et ipse secundi et immortalis status existens initiator, primitus Adae prioris naturalia custodiret, dum nascitur ex muliere, dum pannis involvitur, et paulatim aetatis incrementa sortitur: Jesus enim, inquit, proficiebat aetate, et sapientia, et gratia, coram Deo et hominibus (Luc. II, 52); dum circumcisionem suscipit, dum juxta legalem consuetudinem Deo astitit in templo, parentibusque subjicitur, et conversationi legitimae mancipatur; sic etiam ad expletionem reliquorum, et mortem, utpote naturae tributum, postremo suscipit, ut secundum legem humanae naturae moriens, et a mortuis divina virtute resurgens, initium cunctis hominibus, qui mortem secundum propriam naturam suscipiunt, fieret, ut a mortuis surgant, et ad immortalem substantiam commutentur. 8. Sicut enim conformes Adae secundum statum praesentem sumus omnes effecti, sic Christo Domino [ Baluz. add. juxta carnem] conformes efficiemur in posterum. Transfigurabit enim corpus humilitatis nostrae, conformes fieri corporis gloriae ejus (Philipp. III, 21). Et: Qualis terrenus, tales et terreni; et qualis coelestis, tales et coelestes (I Cor. XV, 48). Et: Sicut portavimus imaginem terreni, portemus etiam imaginem coelestis; ostendens quod primi status Adae participes facti, necessario etiam secundi Adae Christi Domini secundum carnem futuri status participium consequimur, utpote qui ex hac eadem natura constet exortus, et cuncta quae fuerant naturae susceperit: et ideo sustinuerit mortem, ut mortem naturae suscipiens, et a mortuis resurgens, naturam liberam a morte perficeret. 9. Et mortem quidem propterea suscepit, peccatum vero nequaquam; sed ab hoc immunis permansit omnino: quod enim erat naturae, id est, mortem, indubitanter assumpsit; peccatum vero, quod non erat naturae, sed voluntatis, nullo pacto suscepit. Quod si fuisset in natura peccatum, juxta sapientissimi hujus eloquium, peccatum in natura prorsus existens necessario suscepisset. EXCERPTUM TERTIUM. Ejusdem Theodori de codice secundo ex libro tertio, folio decimo octavo. 1. Si, inquit, peccaturum Deus nesciebat [ Baluz. vere sciebat] Adam, sit horum [ Baluz. add. sapientia] sapientissimorum et ista responsio, quod hoc insanissimum est vel in cogitatione percipere; manifestum est quod et peccaturum eum noverat, et propter hoc procul dubio moriturum. Quomodo ergo non est extremae dementiae credere quod primitus eum immortalem [ Baluz. mortalem] in sex horas fecerit (nam tantae fuerunt a conditione ejus usque ad commissionem, quandoquidem sexto die factus e terra, et comedens contra divinum mandatum de paradiso pulsus est); mortalem vero post peccatum monstraverit. 2. Certum est enim quod si eum immortalem voluisset, nec intercedens peccatum Dei sententiam commutasset, quia nec diabolum fecit ex immortali mortalem, et quidem cunctorum malorum existentem principium. EXCERPTUM QUARTUM. Ejusdem Theodori de secundo codice ex libro tertio, folio vigesimo quinto. 1. Non enim, inquit, his qui ab Adam usque ad adventum Christi Domini in tantis fuerunt impietatibus et iniquitatibus, quantas beatus Paulus propriis verbis expressit, ut in superioribus ex ejus declaratum vocibus, tamquam magnum quiddam resurrectionis collaturus est praemium, si eos suppliciis quibusdam sine fine et sine correctione tradiderit. Nam ubi jam loco muneris resurrectio putabitur, si poena sine correctione resurgentibus inferatur? Et post paululum.
2. Quis, inquit, ita demens, ut tantum bonum credat materiam fieri resurgentibus infiniti supplicii? Quibus utilius erat omnino non surgere, quam tantorum et talium malorum post resurrectionem sub infinitis poenis experientiam sustinere. EXCERPTUM QUINTUM. Ejusdem Theodori ex alio quopiam libro adversus Dominum Jesum Christum, et ejus incarnationem. 1. Nec enim, inquit, si duas dicimus in Christo naturas, necessario fiet ut duos filios aut duos dominos asseramus, quia hoc arbitrari extremae probatur dementiae. Omnia enim quaecumque secundum aliquid duo sunt, et secundum aliquid unum, non interimunt per unitatem utriusque divisionem: Ego enim et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Sed non quia unum, neganda est utriusque proprietas. Et alibi de viro et uxore pronuntians ait: Jam non sunt duo, sed una caro (Matth. XIX, 6). Sed non quia una caro vir et uxor, jam non sunt duo [ Baluz. add. sed una caro]; manent enim duo, juxta quod duo sunt; et unum, juxta quod unum. Secundum hunc modum, et hic duo sunt natura, sed unum conjunctione: duo natura, quia multorum [ Leg. naturarum] diversitas; sed unum conjunctione, quia indivisam venerationem quod susceptum est, cum suscipiente sortitur, velut templum ejus individuum perseverans. 2. Omnia enim quaecumque duo dicuntur, tunc duorum continent usum, quando alterum alteri indifferens creditur, juxta quod duorum vocabulum connumerationemque sortitur: verbi gratia, quatuor bestias divina Scriptura commemorat (Dan. VII): ursum, pardum, leonem, et aliam, quae has immanitate praecellat, et ideo sunt quatuor, quod unaquaeque bestia nihil minus juxta substantiam reliquis bestiis comprobatur existere: Duorum, inquit, hominum testimonium verum est (Joan. VIII, 17), quia hoc uterque natura quod alter est. Sic et illud: Nemo potest duobus dominis servire (Matth. VI, 24), quia praebentis servitium tamquam domino, nihil minus uterque est dominus; ita et hic, si uterque secundum substantiam esset filius et dominus, possent aliquo modo duo filii et domini nuncupari, secundum numerum personarum. Quoniam vero hic quidem secundum substantiam filius existit et dominus, hic autem secundum essentiam nec filius, nec dominus approbatur; conjunctione vero quae illi facta cum illo est iisdem participasse cognoscitur, idcirco unum filium et dominum dicimus. Principaliter quidem intelligentes cum filium et dominum, qui secundum substantiam utrumque vere esse creditur et probatur; complectentes autem cogitatione et illum qui inseparabiliter ei conjungitur, et per ineffabilem cum eo copulam et filii [ Baluz. filii et] domini particeps aestimatur. Itaque sicubi filium hunc, qui sumptus est, divina Scriptura commemorat, relatione suscipientis, juxta unitatem, dicimus eum filium nuncupari; cum enim dicit: De Filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I, 3), nondum Verbum dicit, sed formam servi susceptam: non enim Deus est secundum carnem, nec Deus ex semine David factus est, quem Filium beatus Paulus evidenter appellat. Intelligimus autem eum Filium, non quod per se dicatur Filius, sed quod illa conjunctione quam habet cum eo qui vere est Filius taliter nuncupetur.
3. Misertus est Creator perditae creaturae, et sine commixtione format infantem, perducit ad aetatem virilem, incrementorum quidem processu naturae similitudinem pro modo credulitatis insinuans; occulte vero eidem copulatus existens, non aberat cum formaretur, non dividebatur cum nasceretur, loquenti conjunctus est [ Baluz. et] praesens, in ejus actibus perseverans, atque ibi suam connexionem sine peccato custodiens. 4. Jesus, inquit, proficiebat aetate et sapientia (Luc. II, 52) Hoc autem de Verbo Deo [ Baluz. Dei] non potest dici, quia Deus perfectus natus est de Deo perfecto, sapientia de sapientia, virtus de virtute; ipse igitur non proficit, nec enim imperfectus est, ut ad perfectionem incrementis indigeat. Non enim ei mox formato vel edito omnem propriam sapientiam Deitas contulit; sed hanc particulatim corpori tribuebat. 5. Dicite, inquit, eis: Prophetam vobis suscitabit Dominus Deus vester ex fratribus vestris tamquam me (Deut. XVIII, 15). Ex fratribus non est Deus Verbum: propheta namque est qui gratiam Spiritus accipit, et futura praedicit, ministrans Spiritui, ad praenuntianda [ Baluz. pronuntianda] ea quae ventura sunt. Deus igitur Verbum, cui ministerium praebuit, aut cujus propheta monstratus est? Vides ergo quia divina Scriptura caute pronuntiat. 6. Precor inquit, attendite. Dicunt ad nos: Ut quid separatis ergo? Vos respondete, qui non separatis. Numquid Deus Verbum in novissimis est temporibus? Quid aiunt? Putasne, hoc dicunt? Nequaquam, sed ante saecula est. Et si ante saecula est, quod est ex semine David, multo magis ipse David, ex quo est semen; sed non est David ante saecula, nam multis hominibus probatur esse posterior, et post viginti octo generationes a David, id quod est ex semine David. Si autem ante saecula est quod in vulva formatum est, non ex semine David, et divina Scriptura mentitur. 7. Homo ungitur Jesus Dominus noster, Verbum non ungitur: Verbum namque majus est Christo, quia Christus per sapientiam magnus effectus est. Verbum enim desursum est, Jesus autem Christus homo hinc est: Maria non peperit Verbum, nec enim Maria erat Deus [ Baluz. om. Deus]; sed hominem nobis similem genuit, meliorem vero per omnia, quia de Spiritu sancto. 8. Ad diligens cautumque dogmatum vos examen evehimus: laboramus propter vos, ne rationem Domino reddamus pro nostro silentio. Perfectus ante saecula Filius perfectum eum qui ex David probatur assumpsit, Filius Dei filium David. Dices ergo mihi: Duos filios praedicas. Non dico duos filios David, numquid Deum Verbum filium David asserui? Sed nec duos filios Dei secundum substantiam dico: numquid enim duos filios assero de Dei substantia genitos ante saecula? Dico autem Dei Verbum habitasse in eo quod ex David semine comprobatur. 9. Non sic, inquit, in eo quod est ex semine David, sicut in prophetis, habitavit Deus Verbum. Illi enim particulari quadam et modica [ Baluz. modicata] quantitate sancti Spiritus gratia fruebantur; hic autem in his, in quibus interdum erant illi, jugiter permanebat, et gloria Verbi ac sapientia replebatur. Alter intelligendus procul dubio praeter eum, et subsistens [ Baluz. sustinens] proprie filius ac seorsum; non enim Verbum semetipsum sapientia replebat et gloria, sed alteri potius haec quae sunt insignia conferebat. 10. Adoramus purpuram propter indutum, et templum propter habitatorem; formam servi propter formam Dei; agnum propter pontificem, assumptum propter assumentem; formatum in utero virginali propter omnium conditorem. His confessis rebus, unam offer venerationem, non nocebit adoratio una, si res fueris ante confessus. 11. Unam dicis venerationem, sed per unam venerationem introducis blasphemiam, ut si una sit adoratio, sit et una substantia. 12. Non invideo, inquit, Christo cum factus est Deus; quod enim ipse factus est, ego factus sum, quia meae naturae est. 13. Hodie Jesus factus est immortalis; quando ad eum accessit Maria post resurrectionem, dicit ei: Noli me tangere; aestimabat enim illa ipsum Dominum esse qui fuerat; et nesciebat quia post resurrectionem perfectus fuerat factus.