 Reditus domum et lusus pueriles |
Garrientes  |
Personae:
NEPOTULUS, PISO, MAGISTER, HIPODIDASCALUS, LAMIA, ARCHITRICLINUS, FLORUS, ANTRAX.
Nep.
Vivitisne hic laute?
Pis.
Quid istuc verbi est? An lavamur? Quotidie manus ac faciem: et quidem crebro, mundities enim corporis, et sanitati, et ingenio confert.
Nep.
Non id quaero: sed an edatis, ac bibatis ex animi vestri sententia.
Pis.
Nos non edimus ex animi sententia, sed ex palati sententia.
Nep.
Dico, an ut vultis.
Pis.
Maxime, nempe cum fame, et qui vult, edit: qui non vult, abstinet.
Nep.
Surgitis a mensa famelici?
Pis.
Non omnino saturi: nec expedit; belluarum est enim expleri, non hominum: Regem Regem Cyrum maiorem. quendam sapientissimum narrant, nunquam sine appetitu accubuisse, nunquam surrexisse saturum.
Nep.
Quid editis?
Pis.
Quae habemus.
Nep.
Putabam vos esse, quae non habebatis. Sed quae sunt ista tandem, quae habetis?
Pis.
Molestum percunctatorem! Quae dantur.
Nep.
At quae dantur?
Pis.
Jentamus de mane sesquihora posteaquam surreximus.
Nep.
Quando surgitis?
Pis.
Fere cum Sole qui est dux Musarum, et aurora gratissima Musis. Silatum Silatum: jentaculum. Autopyri: tota farina confecti, sine excretione furfurum. nostrum est frustum panis autopyri, et paululum butyri, aut fructuum aliquid, quales anni tempus suppeditat. Prandium, olus coctivum, vel pultes in pultariis, aliquid pulmentarii carnium. Rapa modo, modo brassica, amydum,[1] similago, oryza: tum diebus pisculentis lac serosum in gabatis,Gabatae sunt profundae scutellae. e quo fit butyrum expressum, injectis aliquot turundisTurundae sunt frusta parva. turundis panis: piscis recens aliquis, si sit in foro piscario precii tolerabilis: sin secus, salsamentum probe maceratum, hinc pisa, aut cicera, aut lentes, aut fabae, aut lupini.
Nep.
Quantum cuique ex his?
Pis.
Panis quantum avemus, obsoniorum quantum est satis, non ad explendum, sed ad alendum. Amplissimas epulas alibi quaerito, non in schola, ubi ad virtutem formantur animi.
Nep.
Quid bibitis?
Pis.
Alii frigidam et liquidam aquam, alii cervisiam tenuem; pauci, et raro vinum, et bene dilutum. Merenda est, seu (si id mavis) antecoenium, aliquid panis, et amygdalarum, seu avellanarum, ficorum aridarum, uvarum passarum; aut si sit aestas, pyrorum, aut malorum, cerasorum, aut prunorum, cum vero animi gratia rus proficiscimur, tum edimus lac vel liquidum vel coactum, caseum recentem, cremorem, lupinos lixivio maceratos, pampinos et alia, quae villa suggerit. Coenae caput est, acetarium concisum sale aspersum, irroratum oleo olivarum ex gutto, aceto etiam infuso.
Nep.
Quid? Oleo nucum, aut raparum?
Pis.
Apage, rem insuavem, et insalubrem; tum in lata paropside aulicoctiaAulicoctia, cocta in olla. vervecina, jussulenta Jussulenta, cum ipso jure. cum prunis passis, aut radiculis, aut herbulis, quae sint pro intrito, interdum tucetum Tucetum est caro minutim concisa, et ita elixa. saporis scitissimi.
Nep.
Quo condimento?
Pis.
Fame, omnium optimo et sapidissimo; hinc certis diebus hebdomadis aliquid assi, potissimum vitulinae, hoedinae interdum in vere: pro secunda mensa raphani perpusillum, et casei non putris, nec veteris, sed recentis, qui est quam vetus alibilior, pira, mala persica, cydonia. Diebus queis carne fas non est vesci, habemus pro carnibus ova assa, aut frixa, aut elixa, singula per se, aut in libum commista in sartagine, aceto, aut omphatio non tam infuso, quam instillato: paululum interdum piscium, et caseo succedunt nuces.
Nep.
Quantum cuique?
Pis.
Bina ova singulis, et binae nuces.
Nep.
Quid? A coena nunquamne comessamini?
Pis.
Saepius.
Nep.
Quid quaeso? Nam id est suavissimum.
Pis.
Convivium Syri apud Terentium, aut aliquod aliud ex illis lautissimis Athenaei, aut similium, quorum meminerunt historiae. Utrum censes nos porcos esse, an homines? Qui ventriculi, quae valetudo sufficeret post quaternas refectiones comessari? Heus tu, schola haec est, non saginarium, dicunt etiam nihil esse perniciosius valetudini, quam bibere, cum statim sis iturus cubitum.
Nep.
Licebitne coenae vestrae interesse?
Pis.
Facile, modo venia petita a Praeceptore, quam scio illum daturum non gravate, nam solet: alioqui pravae esset educationis ingerere te convivio Magistro inscio, et qui te adduceret, nihil aliud quam probrum, et pudorem contraheret apud condiscipulos: mane paulisper. Magister, licebitne cum bona tua venia puerum quendam mihi notum, adhibere nostrae coenae?
Mag.
Maxime; non erit molestus.
Pis.
Habeo gratiam. Hic quem vides gestantem mantele pro focali, est architriclinus hujus hebdomadae, nam hebdomadarios habemus hic architriclinos, ut reges.
Arch.
Lamia, quota est hora?
Lam.
Horas non audivi a tertia intentus compositioni epistolae. Florus melius id norit, qui toto hoc pomeridiano tempore librum non vidit, neque chartam.
Flor.
Amicum testimonium, et apud Magistrum iratum valde utile! Sed qui potuisti tu id animadvertere, immersus (ut ais) compositioni epistolari? Plane malevolentia te coegit mentiri. Gaudeo profecto inimicum meum pro mendaci haberi. Si quid me posthac voluerit calumniari, carebit fide.
Arch.
Non potero alicunde cognoscere de hora? Anthrax, transcurre ad Divi Petri, et inspice horas.
Ant.
Index signat jam sextam.
Arch.
Sextam vero? Eja pueri agite, eja consurgite, abjcite libros, vel quo cervi cornua[2]; parate mensas, insternite, apponite sedilia, mantilia, orbes, quadras, panem; dicto citius volate, ne tarditati nostrae Institutor succenseat. Prome tu cervisiam, tu hauri aquam de cisterna, appone scyphos; quid istuc rei est? tam obnubilatos adfers? Refer in culinam, ut famula eos fricet et extergat probe, quo sint nitidi, et fulgentes.
Pis.
Nunquam tu hoc perfeceris quandiu simiam hanc habebimus ministram culinariam, nunquam audet fortiter confricare quae mundat, ita timet suis digitis, nec abluit, nisi semel, et tepida.
Arch.
Quin admones de eo Praeceptorem?
Pis.
Satius est queri apud famulam atriensem, nam in ejus manu est mutare famulas culinarias. Sed eccum Praeceptorem. Tu ipse perluito hos calices, frica folio fici vel urticis, arena, aqua, ne quid hodie habeat Magister iure reprehendendum.
Mag.
Sunt parata omnia? Est aliquid quod nos remoretur?
Arch.
Nihil omnino.
Mag.
Ne postea facturi simus intervalla magna inter missus.[3]
Arch.
Missus vero? Missum potius dixeris, et eum exiguum.
Mag.
Quid tu mussitas?
Arch.
Dico, ut assideas, esse tempus, et propemodum corrumpi coenam.
Mag.
Pueri abluite omnes manus et os. Vah, quod mantile! Qui hic se extergunt, ubi mundantur? Curre, adfer aliud purius. Sedeamus more solito. Est is puer conviva noster?
Pis.
Est, here.
Mag.
Cujas est?
Pis.
Flander.
Mag.
Ex qua urbe illius Provinciae?
Pis.
Brugensis.
Mag.
Recipe illum supra te. Expediat quisque cultellum suum, et purget quisque suum panem si quid haeret vel cineris, vel carbonum in crusta. Sacret mensam cujus est munus hac hebdomade.
Flor.
Pasce animos nostros Christe, caritate tua, qui benignitate tua alis vitas omnium animantium, sancta sint Domine haec tua munera nobis sumentibus, ut tu qui ea largiris sanctus es. Amen.
Mag.
Sedete, quantum licet, laxe, ne comprimatis mutuo, quandoquidem satis est loci. Et tu habes cultellum, Brugensis?
Pis.
Prodigium, Flander sine cultello, et quidem Brugensis, ubi cuduntur optimi.
Nep.
Mihi vero cultello nihil est opus, dentibus frangam mordendo, vel digitis buccellatim comminuam.
Hyp.
Ferunt illud de morsibus tum gingivis, tum candori dentium esse perutile.
Mag.
Ubi fecisti Latinae linguae tyrocinium? Nam non videris mihi prave institutus.
Nep.
Brugis, sub Joanne Theodoro Nervio.
Mag.
Viro diligenti, docto, probo. Brugae elegantissimae: nisi quod pereunt in dies vitio plebis profusissimae, dolendum
est.
Quam pridem illinc venisti?
Nep.
Nudius sextus.
Mag.
Quam nuper coepisti studere?
Nep.
Abhinc annos tres.
Mag.
Non potest te profecto poenitere.
Nep.
Merito, nam et habui magistrum non poenitendum.
Mag.
Sed quid agit Vives noster?
Nep.
Dicunt eum agere athletam, non tamen athletice.
Mag.
Quid istuc rei est?
Nep.
Quia luctatur semper, sed parum fortiter.
Mag.
Cum quo?
Nep.
Cum suo morbo articulari.
Mag.
O luctatorem dolosum, qui primum omnium invadit pedes.
Hyp.
Immo lictorem saevum, qui totum corpus constringit. Sed tu quid agis? Quid cessas? Videris huc spectatum venisse, non coenatum. Nemo vestrum attingat pileum inter coenandum, ne quis capillus involet in patinas: cur non tractatis hospitem comiter?
Mag.
Nepotule, praebibo tibi.
Nep.
Praeceptor, excipio animo libentissimo.
Hyp.
Exinanias calicem tuum, quandoquidem exiguus haustus restat.
Nep.
Hoc esset mihi novum.
Mag.
Quid? non exinanire? Sed tu, Hypodidascale, quid dicis? Quid adfers novi super coenam?
Hyp.
Ego vero nihil dico, sed hisce duabus horis multa cogitavi de Arte Grammatica.
Mag.
Quae tandem?
Hyp.
Recondita sane, et ex penetralibus disciplinae; primum, cur Grammatici posuerunt tria genera in arte, cum sint tantum duo in natura? aut cur natura non producit res neutrius generis, sicut masculini et feminini? non possum causas exculpere tanti mysterii. Deinde Philosophi dicunt esse tantum tria tempora, ars nostra ponit quinque: ergo ars nostram est extra rerum naturam.
Mag.
Immo tu ipse es extra rerum naturam, nam ars in rerum natura est.
Hyp.
Si ego sum extra rerum naturam, quomodo possum comedere hunc panem, et has carnes, quae sunt in rerum natura?
Mag.
Tanto tu deterior, qui venis ab altera rerum natura, ut comedas quae sunt in hac nostra.
Hyp.
Παράφθεγμα ἀπροσδιόνυσον Paraphthegma aprosdionyson, id est responsum alienum a proposito., aliam ego vellem solutionem mearum quaestionum. Utinam haberemus nunc Palaemonem aliquem, aut Varronem, qui has quaestiones possit profligare.
Mag.
Quin potius Aristotelem, aut Platonem? Habes aliquid aliud?
Hyp.
Heri vidi scelus capitale admitti. Ludimagister vici recti capro olidior, qui in phrontisterio suo[4] in paedore et foetore docet auditores diobolarios, ter aut quater pronuntiavit volucres accentu in paenultima; ego vero miratus sum terram illi non dehiscere.
Mag.
Quid aliud decebat talem ludimagistrum dicere? Et est alioqui in formulis grammaticae valde detritus. Sed tu in re levi nimium tumultuaris et facis tragoediam ex comoedia, seu Mimo verius[5].
Hyp.
Equidem absolvi pensum meum: nunc tuae sunt partes, dic tu vicissim aliquid inter coenam.
Mag.
Nolo, ne tu mihi vicissim Παραφθέγγης XXX. Jussulenta haec jam conglaciant, adfer foculum mensarium, Foculus mensarius est calefactorium mensae aptum. excalfacite aliquantum priusquam panem intingatis. Raphanus hic non est esui, adeo est lentus; nec minus sunt radiculae jussulentae.
Hyp.
Lentorem profecto non a macello attulerunt, sed hic contraxerunt in nostro penore, qua cella nihil est penui incommodius. Nescio quid istuc rei est, semper adferuntur huc ossa emedullata.
Mag.
Parum habent ossa medullarum sub Lunam silentem. Sub Lunam silentem, prope novilunium.
Hyp.
Quid cum est plena?
Mag.
Plurimum.
Hyp.
Tum vero ossa nostra habent minimum, seu nihil verius.
Mag.
Non exorbet nobis medullas Luna, sed nostra Lamia: nimis hic indidit piperis, et gingiberis; et in jure hoc, et toto acetario nimium mentae, petroselini, salviae, erucae, nasturtii, hyssopi, nihil puerorum, et adolescentum corporibus aeque damnosum ut cibi qui interiora fervefaciunt.
Hyp.
Quibus igitur ex herbis velles confici?
Mag.
Lactucis, buglossa hortensi[6] et portulaca, et petroselini aliquid admisceri. Heus tu Gingolfe, ne extergas labra manu, aut manica, sed simul ipsa, simul manum manteli; nam ideo tibi datur. Carnes ne attingas, nisi ab ea parte, quam tibi es sumpturus. Tu Dromo, non animadvertis te manicas tuas inficere pingui carnium? Reduc eas, si sunt apertae, ad humeros; si non sunt, corruga, vel complica ad cubitum, quae si relabuntur, affige acicula, seu, quod magis te decet, spina. Tu dominaster delicatule, in mensam incumbis? Ubi id didicisti? In hara quapiam; heus, subjicite ejus cubito pulvillum. Architricline, vide ne analecta Analecta, reliquiae quae colliguntur. haec pereant, reconde in promptuarium; tolle primum omnium salinum, hinc panem, tum lances, discos, mantilia, postremo mappam: mundet quisque suum cultellum, et reponat in vaginam. Heus tu Cinciole, ne scalpas dentes scalpello, nam est noxium: conficito tibi dentiscalpium pennula, vel bacillo tenui acuminato, et scalpe modice, ne gingivas scarifices, et sanguinem elicias. Consurgite, et abluite manus priusquam recitetur gratiarum actio. Amove mensam, voca ministram, ut pavimentum hoc scopis verrat. Agamus Christo gratias: praeeat verba[7], qui sacravit mensam.
Flor.
Pro cibo temporario gratias agimus Christe Domine temporarias, fac ut pro immortalitate agamus aeternas. Amen.
Mag.
Ite lusum, et confabulatum, et deambulatum, quo libuerit, dum licet per lucem.
Notae
- ↑ Amydum, similago. Cruciabatur nimirum Ludimagister, quod in Lexicis non inveniret Amydum, sed amylum, utrumque igitur idem est, quanquam magis proprie amylum ab a et mule, vel mulos, quasi sine mola. Conficitur enim ex tritico non molis, sed in aqua per aliquot dies macerato, et lacte expresso quod flagranti sole exsiccatur, vulgo, Almydon. In Baetica tamen, Anaxir, etiam dicitur, quo mulieres utuntur ad linteorum dealbationem. De amydo vide plura apud Dioscoridem, lib. 2 cap. 92. Similago autem, quae eadem similia dicitur, genus item est pultis, olim ex purissima farina tritici, nunc ex tritico ipso molis parvulis contuso. A Baeticis, Acemit, a Valentinis, apud quos amylum, et similago plurimum sunt in uso, Semola appellatur. Lege cap. 44 tertiae quinquagenae Antonii Nebrisensis.
- ↑ Vel quo cervi cornua, id est, ut nusquam inveniantur, proverbialiter dictum. Cervi enim quotannis cornua deposituri loca invia, et inaccessa quaerunt, quo inventu sint difficiliora.
- ↑ Inter missus, id est, inter ferculorum immissiones; dicitur enim missus, vel ludorum, vel ciborum, quoties aliis peractis, aut dimissis, alii succedunt; immissio.
- ↑ Qui in phrontisterio suo, a phrontizo Graece quod significat studeo, curo, meditor, inde phrontisterium, schola, et quasi curarum, exercitationum domus.
- ↑ Seu mimo verius. Qui rem levissimam nimis exaggerat: Tragoediam ex Comoedia facere dicitur, proverbialiter, multo pejus facit, qui ex Mimo. Est enim Mimus Grammatici carminis genus, multo minus, et brevius quam Comoedia. Ne hoc quidem exponerem, nisi aliquos hoc ipsum dubitare vidissem.
- ↑ Buglossa hortensis, id est, borragine: nam alteram silvestrem Hispani bovis linguam appellamus.
- ↑ Praeeat verba, id est, dicat quae nos eum sequentes proferamus. Sic lib. I. decis. 5. Agedum Pontifex, praei verba, quibus me pro legionibus devoveam. Cic. tamen, et Plaut. verbis, et voce praeire dicunt.