Migne Patrologia Latina Tomus 103
Explanationes in praefationes S. Hieronymi ad evangelia (Sedulius Scotus), J. P. Migne
Explanationes in praefationes S. Hieronymi ad evangelia (0331D)
. Beatissimo papae Damaso Hieronymus. Novum opus me facere c. e. v. Damasus papa cum quatuor (0332D)Evangeliorum volumen Romano sermone variis et inter se discordantibus exemplaribus perspexisset (0333A)fuisse conscriptum, sanctum Hieronymum pia jussione ad hoc compulit, quatenus per collationem Graecorum, sed veterum codicum correctum Evangelium Latino sermone conscriberet. Itaque tanti praesulis votis beatus Hieronymus assensit. Novum opus, et reliqua. Novum opus se facere dicit, Evangelium scilicet per authentica Graecorum exemplaria correctum, ac Romano sermone conscriptum, quod nemo alius ante ipsum Romanus fecerit, et ideo novum opus appellatur. Satis autem honeste ac verecunde adversus aemulos se excusat, cum non praesumptiosa temeritate se hoc fecisse, sed beatissimi papae jussione coactum se ad hoc opus accessisse asseveret. Cogis, pro eo quod est coegisti, per chronismon positum esse intellige, quo schemate diversa (0333B)tempora pro aliis temporibus ponuntur. Ex veteri. Ex eo quod est opus, per syllemsin, opere assumendum est, ut plena constructio fiat: novum opus me cogis facere ex veteri opere. Vetus autem opus dicit authenticum quodlibet Evangelium Graeco sermone conscriptum, ex quo novum opus suum, correctum videlicet Evangelium et Latine conscriptum, se facere coactum testatur. Unde recte subditur: ut post exemplaria Scripturarum t. o. d. q. q. a. s. Exemplaria dicit non solum Graecos, sed etiam Romanos Evangeliorum codices; neque solum authenticos atque veros, sed etiam novos atque vitiatos libros, et maxime in Latino sermone conscriptos, qui apud varias nationes utriusque linguae per totum terrarum orbem dispersi sunt. Inter exemplar autem et (0333C)codicem hoc interest, quod codex sit jam scriptum quodlibet volumen, etiamsi ex ipso codice adhuc nihil scribatur; cum vero ex ipso alter codex scribatur, tunc exemplar esse incipit. Multi quoque codices, id est decem vel centum seu plures, unum exemplar appellari possunt, si sensu verbisque nihil discrepent. Codex vero nonnisi unum volumen nominatur.
2. Sedeam. Cum jacendo vel stando vel recumbendo sanctus homo vera a falsis discernere possit, in hoc quod dicit sedeam, dignitas sancti viri judicantis ostenditur. Cur autem variorum exemplarium arbiter sedere jubetur, causam subjungit: et quia inter se variant q. s. i. q. c. g. c. v. d. Multa namque discrepantia in Romanis exemplaribus erat, quando (0333D)pene tot exemplaria quot codices fuerant; quando vix ullus codex alteri codici collatus, in sensu et in verbis concordabat. Cujus erroris causas ipse in sequentibus ostendit. Idcirco necesse erat diligenti indagatione discutere, quae sint illa Latina exemplaria quae cum Graeca concordent veritate; ex cujus linguae fontibus pene tota divina Scriptura in Latinum sermonem translata est. Cum enim varii rivuli turbulenti esse sentiuntur, fons purus est requirendus, atque ex authenticis exemplaribus melleus (0334A)veritatis sapor gratissime percipiendus. Arbiter, comprobator. Hoc distat inter judicem et arbitrum, quod judicis officium est damnare vel absolvere, arbitri vero ministerium est aliquid eligere vel refutare. Variant, discordant, discrepant. Decernam, dijudicem, comprobem. Pius labor, sed periculosa p. i. d. c. i. a. o. i. Opus pietatis est Evangelica verba cunctis erroribus eradicatis expurgare; sed quantum ad toxicam aemulorum invidiam imperitorumque judicium attinet, in hoc periculosa praesumptio esse videtur, quod de aliorum scriptis et erroribus ipse judicet; cujus novum opus, quamvis Graecae veritati consentaneum, ab omnibus legentibus erit judicandum. Non quod revera periculosa praesumptio in hoc pio labore esset, cum nullus (0334B)reprehensor veritatis sectatori formidandus sit, nisi quantum ad invidorum caecum judicium pertinet, quibus talis labor quasi periculosa praesumptio esse videtur. Et bene suum laborem praesumptionem nominat, quod nullus ante eum Latinum Evangelium per recta Graecorum exemplaria sic correxerit. 3. Senis mutare linguam. Subintelligitur ex praecedentibus, periculosa praesumptio est. Senis linguam mutare, est cujuslibet catholici senis loquelam, longo usu in vitiis tritam et usitatam, informare ac meliorare. Per linguam locutio vel loquela intelligitur. In quod autem ipsa lingua mutari debeat, subjungit: et canescentem mundum ad i. r. p. Et est sensus: non parvae difficultatis est, sed periculosae (0334C)praesumptionis esse videtur, ut canescens mundus, id est homines in mundo canescentes, cuncto pristino errore deterso, novum et per me correctum Evangelium, ad similitudinem parvulorum discere incipiant; quatenus senilis lingua more puerili ad recte loquendum instruatur; cum senilis aetas prae omnibus tardior sit ad discendum; majorisque difficultatis sit, hos a pristino usu ad veritatem revocare, quam alios cujuslibet aetatis instruere. Quis enim doctus, et reliqua usque sacrilegum. Supra dixit quod propter hunc novum susceptum laborem, ab omnibus esset judicandus: nunc enumerat qui sint illi omnes a quibus ipse judicetur, videlicet doctus quilibet sive indoctus. Doctum dicit quemlibet in Romano Evangelio, quamvis vitioso, verbis ac sensibus instructum; (0334D)indoctum, verbis quidem evangelicis imbutum, sed mysticis et abditis sensibus doctrinae evangelicae minus eruditum. Qui utrique, cum in manus correctum ab ipso evangelicum codicem assumpserint, et a prima saliva, id est suo Evangelio, quod prolixo jam tempore usitatum recitant, hoc novum Evangelium distare conspexerint, statim voce judiciaria proclamabunt, talis novi Evangelii auctorem falsarium esse et sacrilegum. Saliva, priori sensu Falsarium, erraticum. Sacrilegum, furem, violatorem (0335A)sanctarum sententiarum. Unde autem a temerariis judicibus arguendus sit, ostendit subjungens: quidquid audeam in veteribus libris a. m. c. Veteres libros, antiquos ac vitiosos Romanorum codices nominat, in quibus necesse erat quae deerant addere; et pro vitiosis, congrua et recta ponere; et quae superflue sunt addita, corrigere, scilicet penitus resecare atque auferre: cum, sicut ipse in sequentibus refert, plura propriaque capitula aliorum evangelistarum in aliis sint addita evangelistis.
4. Huc usque pravas adversum se invidorum objectiones breviter intimavit. Nunc eos arguta dispulsione in sequentibus devincit, et seipsum probabilibus et idoneis causis defendit simul et expurgat. Adversus quam invidiam d. c. me. c. Invidiam, alienae (0335B)felicitatis odium dicimus. Sed hic invidiam, falsam de se suspicionem, qua falsarius et sacrilegus a temerariis judicibus ipse aestimetur, designat. Sed quae sit ipsa duplex causa, qua se adversus aliorum invidentiam dicit consolatum esse, subjungit: quod et tu, qui summus sacerdos es f. i. Summum sacerdotem, id est summum pontificem, beatum Damasum nominat. Sacerdos autem dicitur quasi sacrum dans. Cujus piae jussioni consentire laudabile erat; non obedire autem, nota superbiae fuisset. Altera quoque causa, scilicet mendosa codicum varietas subditur: et verum non esse quod variat, e. m. t. c. Solidissimum argumentum est adversus maledicos adversarios, quod et ipsi absque ulla contradictione ore consentaneo comprobant, verum scilicet (0335C)non esse omne quod variat. Sed haec sententia diligenter investiganda est. Nunquid enim omnia quae varia sunt, vera non sunt? Quid enim magis varium sit atque discrepans quam lux et tenebrae, vita et mors, dulcia et amara, alba et nigra, formosa et deformia, et caetera pene innumerabilia? Nunquid tamen haec omnia vera non erunt, quia varia sunt? Quod valde absurdum est dicere vel credere. Sed ita intelligendum est, quod lux vera non erit, si quidquam tenebrarum in se mixtum habuerit. Nec vera vita, neque vera dulcedo aut albedo vel formositas appellanda est, cui aliqua mors aut amaritudo vel nigredo, aut aliqua deformitas immixta fuerit. Sic etiam quod ait, verum non esse quod variat, sentiendum est, quod liquidum et purum per (0335D)se verum non erit omne quod aliquo mendacio aut intermixta falsitatis nebula variatum fuerit. Ideoque Romana Evangelia vera non erant, in quantum varia falsitate corrupta fuerant. 5. Quod statim approbat cum subinfert: si enim Latinis exemplaribus, et reliqua usque quot codices. Unum prorsus exemplar quatuor Evangeliorum apud Latinos esse oportebat, ut licet innumeros codices haberent, tamen ipsi inter se codices nihil in verbis et in sensu discreparent; et sic tot codices unum (0336A)exemplar fierent. Sed quia tot erant exemplaria pene quot codices, id est quando inter se fere omnes codices sensu et verbis variabant; et verum non erat omne quod mendosa falsitate varium fuerat; liquido concluditur quod Latinis tunc exemplaribus fides adhibenda non erat. In hac itaque sententia ipsos erraticos convincit, ac si evidenter diceret: Si Latinis exemplaribus fides est adhibenda, non multa et varia exemplaria, sed unum absque varietate exemplar habere Latini deberent. At vero Latini non unum ac verum, sed varia falsaque exemplaria habent; ideo Latinis exemplaribus fides non est adhibenda. Nec mirum, centum vel mille aut etiam plures codices, si inter se nihil verbo sensuque discrepent, unum exemplar appellari, cum etiam quatuor (0336B)Evangelia unum Evangelium appellantur, licet et ipsum Evangelium ex quatuor voluminibus constet. Nec non et multos Veteris et Novi Testamenti codices unum volumen vel exemplar nominare solemus. 6. Quibus autem exemplaribus seu codicibus fides sit accommodanda, insinuat subdens: sin autem veritas est quaerenda de pluribus, et reliqua usque corrigimus. Graecam originem esse dicit authentica Graecorum exemplaria, ex quibus veluti liquidis purisve fontibus divina Scriptura in Romanum sermonem manasse cognoscitur. In quibus fontibus meram et simplicem veritatem quaerendam, et corrigenda admonet quae vel a vitiosis interpretibus sunt male edita, vel a praesumptoribus imperitis emendata (0336C)perversius, aut a librariis dormitantibus addita vel mutata sunt. A vitiosis interpretibus, id est seu Graeca seu Latina sive utraque lingua minus eruditis; quod ipse in sequentibus dicit, in Marco plura Lucae et Matthaei; rursusque in Matthaeo plura Joannis et Marci; et in caeteris, reliquorum, quae in aliis propria sunt interserendo, posuerunt. Aut a librariis dormitantibus, id est pervigiles mentis oculos non habentibus, caeca ignorantia detentis. Aut addita sunt aut mutata. Vitiosi scriptores saepe non solum ex vitiosis exemplaribus eadem vitia scriptitant, sed etiam, sua propria incuria, quaedam superflua addunt, quaedamque vitiosa pro rectis immutant. Nonnunquam etiam rectum ordinem vel verborum vel sensuum, sive utrorumque, transmutando (0336D)pervertunt. Et quod gravius, nonnulla quae valde necessaria sunt, frequenter omittunt. Quibus quatuor vitiis, id est adjectione, detractione, immutatione, transmutatione, cuncta erroris silva nascitur. 7. Sed ut reprehensibiles erraticos notavit, ita et eos quos quantum ad hoc institutum opus pertinet, praetermittendos esse existimat, competenter enumerat, cum subjungit: neque vero ego de veteri disputo, et reliqua usque pervenit. Nota historia est, (0337A)quod Ptolemaeus Philadelphus rex Aegypti petivit ab Eleazaro pontifice dari sibi divinas Scripturas. Itaque LXX seniores, qui in sacris erant eloquiis edocti, Vetus Testamentum maxima cum industria ex Hebraeo in Graecum transtulerunt sermonem, quorum editionem multi orthodoxi Patres sequentes, in Latinam linguam tertio jam gradu transtulere. Pulchre autem ad nomen Veteris Testamenti alludit, cum ipsum nonnisi a grandaevis et senioribus refert fuisse translatum; ut videlicet Vetus Testamentum veteres et seniores conscriberent. Et quia multa etiam utilia a LXX interpretibus, quasi quadam incuriosa oblivione praetermissa sunt, quod apostolica auctoritas approbat, apte illos seniores nominat, quae aetas obliviosa esse a physicis perhibetur. (0337B)Quod autem LXX interpretum editionem tertio gradu ad Romanos pervenisse asseverat, in hoc latenter ostendit, propter varios ac vitiosos interpretes, multa vitia in Latinis codicibus fuisse conscripta, quando non ex Hebraicae veritatis liquido fonte, sed per varios turbulentos rivulos tertio tandem gradu sacra veteris Instrumenti Scriptura in Romanum manavit eloquium. In hoc itaque loco et in subsequentibus incuriam suggillat interpretum. 8. Non quaero quid Aquila, Symmachus et Theodotion, et reliqua usque incedat. Ecclesiastica refert historia quod hi tres interpretes Ebionitae haeretici fuerunt, quae haeresis asserit Christum, de Joseph et Maria natum, hominem purum fuisse, et legem (0337C)ritu Judaico esse servandam. Symmachus Graecus fuit temporibus Severi imp. Sed Aquila Ponticus sub Commodo, Theodotion Ephesius sub Adriano, ambo tamen Judaei proselyti in eadem historia fuisse leguntur, ideoque ex Hebraicis voluminibus quasi Hebraei in Graecum sermonem, quem proselyti didicerant, interpretandi peritiam habuerunt. Porro Theodotionem inter novos et veteres idcirco medium incedere dicit, quod aliquando LXX seniorum, nonnunquam vero Aquilae et Symmachi editioni consentaneus invenitur. In quo tacite insinuat Hieronymus quod ipsi Theodotioni, quasi subtilis ingenii viro, non per omnia LXX interpretum, neque Aquilae et Symmachi editio probabilis fuerit visa; sed nunc istos nunc illos assequens, nunc quaedam peculiaria ex (0337D)Hebraica veritate assumens, elegantiora quaeque ut sibi visum fuerat edidit. Sit illa vera interpretatio q. a. p. Non ego, inquit, nunc, discutio an sit etiam illa vera interpretatio, qua ego ipse ex Hebraica veritate Vetus Testamentum in Latinum transtuli sermonem, cum evidentissime ipsam veram esse constet, quam apostolica mecum simul auctoritas comprobet. Multa namque testimonia ex Veteri Instrumento in apostolicis dictis posita reperiuntur, quae non in LXX interpretum editione, sed in Hebraica veritate, ex qua Hieronymus transtulit, inveniri (0338A)possunt. Sicuti est illud « Ex Aegypto vocavi filium meum, » et alia plurima. 9. Satis autem honeste ac verecunde de sua tanquam de alterius interpretatione loquitur cum dicit: sit illa vera interpretatio, quam apostoli probaverunt; ne videlicet arroganter de seipso loqui videretur Non igitur, inquit, de Veteri Testamento, nec de variis ejusdem interpretationibus nunc disputando judico; de Novo nunc loquor Testamento, quod Graecum esse non dubium est, et reliqua usque edidit. Novum Testamentum proprie vocatur perpetuae haereditatis coelestisque beatitudinis firma Dei promissio, omnibus per fidem in gratia baptismatis justificatis. Testamentum instrumentum dicitur, quod Graecum esse non dubium est, quia nimirum (0338B)omnes codices Novi Instrumenti primum Graeco sermone sunt editi, excepto apostolo Matthaeo; non quod ipsius quoque Evangelium Graeco sermone non esset conscriptum, sed quia primitus Hebraicis litteris est editum, ac dehinc in Graecum sermonem fuit translatum. Hoc certe cum in nostro sermone discordat, et in diversos rivulorum tramites ducit, uno de fonte quaerendum est. In Romano sermone varium et inter se dissonum fuisse Evangelium saepe commemorat, quod non limpido puroque fonti, sed propter discrepantes ac varios codices diversis ac turbulentis rivulorum tractibus allegorice comparat; ideoque ex Graeci sermonis fonte purissimo dulcem veritatis haustum quaerendum esse dicit, id est veritatem ex veris Graecorum exemplaribus quaerendam; (0338C)falsos vero codices penitus refutandos asserit. Unde apte subditur: praetermitto eos codices, et reliqua usque quae addita sunt. Hi duo, Lucianus et Hesychius, emendarios imo falsarios de Veteri et Novo Testamento codices ediderunt, quibus LXX Interpretum editionem praesumptiosa temeritate absque Hebraicae veritatis consideratione emendare conati sunt; nec non ad erroris sui cumulum, in Novo Testamento quaedam superflua et inepta superaddiderunt. Quorum merito codices praetermittendi sunt, in quibus ridiculosa emendatio falsaque additio perspicue cernitur. Potest et aliter intelligi, quod praefati codices nec revera a Luciano et Hesychio facti sunt, sed sub eorum nomine falso titulo a quibusdam perversis sunt nuncupati. Non enim dicit (0338D)ipsos codices a Luciano et Hesychio factos, sed nuncupatos esse confirmat; sicut quidam pseudoevangelistae sub nomine apostolorum falsa sua Evangelia praetitulaverunt. 10. Igitur haec praesens praefatiuncula, et reliqua usque sed veterum. Hoc est quatuor tantum Evangelia per authentica Graecorum exemplaria emendata esse proposuimus, omissa de Veteri Testamento disputatione, deque variis interpretibus sive veridicis sive erraticis. Signanter autem ordinem ipsorum describit Evangeliorum cum dicit: quorum ordo iste (0339A)est, Matthaeus, Marcus, Lucas, Joannes, propter discretionem ostendendam ad falsa Evangelia, quae a quibusdam pseudoevangelistis sub quorumdam sive omnium apostolorum nomine praenotata sunt. Μετωνυμικῶς autem loquitur, ipsos scriptores pro scriptis Evangeliis nominans. Proprie enim diceretur, quorum ordo iste est κατὰ Ματθαῖον, κατὰ Μάρκον, κατὰ Λουκᾶν, κατὰ Ἰωάννην Calamo. Calamo imperare scribere est, sed maluit tropice loqui. Hunc autem ordinem quatuor Evangelia sumpserunt a differenti tempore conscribendi. Nam primo Matthaeus, secundo Marcus, dehinc Lucas, postremo Joannes Evangelium scripsit. Igitur quatuor tantum Evangelia se emendare promittit. Sed qualis sit ipsius emendationis modus, utrum scilicet in verbis et in (0339B)sensu, an in solis verbis, an potius in solo sensu perturbato, ipsa correctio fiat, breviter explanat subdens: quae ne multum a lectionis Latinae, et reliqua usque ut fuerant. Facilis sensus est ad intelligendum; nam se asserit ea tantum corrigere quae sensum videbantur immutare, ut non tam de verborum foliis, quam de sensuum fructuosis thesauris procuraret. Hoc autem fecit, ne si verba et sensum per omnia quae discrepabant loca corrigeret, nimia sui operis novitate cunctos offendens, ab utilitate tam magnifici laboris excluderet. 11. Solent autem sancti Patres propter charitatem non solum ab aliis postulata implere, verum etiam quaedam utilissima et necessaria addere. Qua virtute beatus Hieronymus praeditus, non solum (0339C)Evangelia, sicuti jussum ei fuerat, corrigit; sed etiam quasdam insuper novas ac valde necessarias evangelici voluminis regulas descripsit; de quibus consequenter edisserit, cum subdit: canones quoque, et reliqua usque expressimus. Canones Graece, Latine regulae dicuntur; quorum nomine non solum evangelicas, sed generaliter omnes quaslibet normales regulas appellare solemus. Ipsos itaque Evangeliorum canones, non sua propria industria, sed ab aliis illustribus et sapientibus viris inventos, in Latinum se asserit transtulisse sermonem. Tres autem Caesareas legimus, unam Caesaream Cappadociae, quae est metropolis Syriae, et duas in terra promissionis, id est Caesaream Philippi ad radices montis Libani, et Caesaream Palaestinae quae est in littore (0339D)maris Magni sita, quae quondam Turris Stratonis dicta est, ubi nepos Herodis ab angelo percussus est, et Cornelius centurio baptizatus, cujus Caesareae Eusebius chronicorum scriptor, historiarum expositor, notissimus episcopus floruit. 12. Ob quas vero causas X canones Evangeliorum notati sint atque ordinati, continuo explanat: quod si quis de curiosis, et reliqua usque cognoscat. Triplicem, inquit, ob causam canones expressimus, id est interpretati sumus, quatenus quilibet studiosus (0340A)per eosdem distinctos canones, singula quaeque in Evangeliis capitula, utrum eadem, vel vicina, vel sola sint, cognoscere possit. Eadem autem capitula sunt quae in verbis et in sensu nullum inter se distamen habent. Vicina vero nominantur, quae vel in verbis vel in sensu, seu in utroque, ut quamdam similitudinem habere noscuntur, ita et ex parte nonnullam dissimilitudinem habent. Sola vocantur, propria quaeque apud singulos evangelistas capitula. Sed sola in decimo canone, eadem vero vel vicina in aliis novem canonibus sparsim posita reperiuntur. Cum igitur aperto codice, quodlibet in Evangelio capitulum perspexeris, canone quolibet ex novem canonibus reperto, procul dubio cognosces qui et quot evangelistae ipsum capitulum ediderint; atque (0340B)eodem, uno seu pluribus concordantibus evangelistis, perspecto ac recitato capitulo, utrum idem an vicinum sit ipsum apud duos, aut tres, aut quatuor evangelistas capitulum statim praenotabis. Sin vero decimum canonem superscriptum esse videris, proprium ejusdem evangelistae quem recitas, cuncta erroris nebula subtracta, capitulum esse non dubitabis. 13. Quem detestandum errorem competenter describit cum ait: magnus siquidem, et reliqua usque inveniantur. In Latinis codicibus duos praecipue erroris modos crevisse dicit, adjectionem videlicet et immutationem. Adjectionem in illis capitulis quae in quibusdam evangelistis plus posita, in aliis qui minus dixerunt sunt addita. Immutationem vero quoties (0340C)quilibet temerarius ad similitudinem illius Evangelii, quod primum ipse legerat, caetera Evangelia emendaverit, alia scilicet verba pro aliis, licet in eodem sensu, ponendo. Unde accidit ut omnia quae variis in locis vicina vel sola reperiuntur, in aliis evangelistis immutata vel addita ponerentur. Nam vicina immutata; sola vero, quae etiam propria dicuntur, sunt addita. Eadem autem, quia nulla secundum erraticorum aestimationem ratio exigebat, nec mutata nec addita fuerunt. 14. Quaeritur cur etiam alios duos erroris modos, quibus Latinum Evangelium vitiatum fuerat, scilicet detractionem et transmutationem, in hoc loco non commemorat. Ad quod respondendum, quod errorem eorum hic specialiter redarguit, qui pleraque (0340D)addendo sua industria, nonnulla vero immutando, quatuor Evangelia emendanda esse censuerunt. Caeterum quae recta et plenaria sunt, vel minuere vel transmutare, vitiosa negligentia vitiosorum interpretum, vel librariorum dormitantium, sicut etiam supra dictum est, contingit. Potest autem nomine immutationis, etiam transmutatio, adjectio et detractio intelligi. Cum enim quodlibet capitulum pro alio capitulo ponebatur, aut majus pro minori, in quo quaedam adjectio fiebat; aut minus pro majori, in (0341A)quo detractio erat; aut aequale pro aequali capitulo immutabatur. Notandum autem quod μετωνυμικῶς ipsos evangelistas pro Evangeliis nominavit. Quali autem remedio, vel quibus regularibus normis praefatis erroribus succurratur, subjungit: cum itaque canones legeris, et reliqua usque restitues. Quomodo per distinctos canones cognoscantur, quae sunt in Evangeliis eadem vel vicina vel sola, supra expositum est. Nunc notandum est, quod similia nominando, eadem ac vicina capitula designat. Quid enim plus simile dici potest, quam quod idem aut vicinum est? 15. Ostenso in superioribus canonum numero, modo ipsos canones propriis definitionibus describit dicens: in canone primo, et reliqua usque ediderunt. (0341B)In primis sciendum est, horum canonum quatuor esse modos; primus modus est, in quo quatuor evangelistae concordant, qui primum solummodo canonem continet. In quo primo canone quatuor species esse videntur: aut enim unus evangelista semel in uno aliquo capitulo aliquam causam ex toto vel ex parte dicit, aliique tres diversis capitulis mulpliciter narrant. Aut duo semel, et duo multipliciter. Aut omnes aequaliter, hoc est semel omnes, quando quatuor evangelistae nonnisi singulis capitulis eumdem sensum exprimunt. Secundus canonum modus est, in quo tres evangelistae consonant. Sed ipse modus tres canones complectitur; in quibus tribus canonibus tres formulae reperiuntur. Nam aut unus semel, et duo multipliciter; aut duo semel, (0341C)et unus multipliciter; aut omnes tres aequaliter in ipsis consonant canonibus. Tertius modus est, in quo duo evangelistae concinunt, quo tertio modo quinque canones concluduntur, in quibus quinque canonibus biformis varietas elucescit. Aut enim alter semel, et alter multipliciter; aut ambo aequaliter in his quinque canonibus ipsa capitula contexunt. Quartus modus est, in quo nulla concordantia, nullaque inter evangelistas invicem dissonantia habetur. Ubi enim nulla inter plures collatio est, nec concordantia nec dissonantia fieri potest. Iste autem quartus modus decimum solummodo canonem continet. 16. De ordine horum quatuor modorum quaestio oritur, cur iste quartus modus, qui ad decimum canonem (0341D)pertinet, non primum locum ante caeteros modos obtinet, cum in decimo canone singuli evangelistae sola vel propria narrent; vel cur non est secundus modus, ubi duo; et tertius, in quo tres; et quartus, ubi quatuor evangelistae concordant, cum hic ordo melior sit, qui a singulis ad binos ac ternos quatuorque consurgit? Sed respondendum quod non ab ordinabili numero, sed ab excellentia numerosioris concordantiae isti quatuor modi ordinati sunt. Nam ubi maxima inter quatuor evangelistas concordantia est, primus modus esse debet; (0342A)secundus, ubi inter tres; tertius, ubi inter duos evangelistas consonantia habetur. In quarto limite ille modus collocandus est, in quo nulla concordantia, sed absoluta singularitas evidentissime cernitur. Notandum quoque quod hic numerus X canonum in quatuor Evangeliis, attestatur doctrinam evangelicam decalogo legis esse concordissimam. Caeterum de numero et ordine eorumdem canonum, in Plenario, de quo et haec excerpta sunt, reperies. Illud quoque notandum quod praefati canones non omnes in singulis evangelistis positi reperiuntur. Nam in Matthaeo octo positos esse videbis, excepto octavo et nono canone. In Marco sex, praetermisso tertio, quinto, septimo ac nono canone. In Luca septem, exceptis quarto septimoque canone. In Joanne sex, (0342B)praeter secundum, quintum, sextum et octavum canonem positos reperies, sicut etiam superior canonum descriptio manifestat. 17. Nunc ad ipsorum argumentationem canonum stylus sermonis vertendus est, in quo prorsus argumento fructus et utilitas cujusque canonis subtili consideratione discutitur. Singulis vero Evangeliis, ab uno incipiens usque ad finem librorum, dispar numerus increscit. Per singulos Evangeliorum codices bipertitus numerus, capitulorum videlicet et canonum, qui est ad invicem dissimilis, singulis capitulis appositus, id est superscriptus habetur; qui uterque numerus, ab uno, primo scilicet capitulo atque canone, in singulis Evangeliis incipiens, usque ad finem cujusque Evangelii per ordinem conscendit. Sed (0342C)non similiter uterque numerus capitulorum et canonum in Evangeliis principium sumit. Nam capitulorum numerus in fronte cujuslibet Evangelii ab uno incipit, ac dehinc per ordinem usque ad finem ipsius Evangelii percurrit. At vero canonum numerus in nullius fronte Evangelii ab uno exordium sumit, cum primum capitulum secundum Matthaeum et Joannem, tertii; secundum Marcum, secundi; secundum Lucam, decimi canonis sit. Sed ab eo loco specialiter incipit, ubicunque in quolibet Evangelio primus canon primum superscribitur; secundo quoque canone ibi incipiente, ubi in Evangelio etiam ipse primo apponitur. Quod et de caeteris canonibus similiter intelligendum est, id est ut tertius et quartus et reliqui omnes canones ibi quisque primus incipiat, ubi in (0342D)quolibet Evangelio primus superscribitur. (Quod tamen primum capitulum secundum Marcum non in exordio ejusdem canonis, sed quasi in medio ipso canone invenies, id est ubi Matthaeus CIII et Lucas LXX capitulum e regione habent notatum. Prima autem capitula Matthaei et Joannis in exordio tertii canonis habes; et primum capitulum Lucae in principio decimi canonis invenies.) 18. Igitur, ut dictum est, capitulorum numerus in fronte cujuslibet Evangelii ab uno inchoat. Canonum vero calculus, licet non in principio cujuscunque (0343A)Evangelii, tamen ab uno similiter, hoc est primo canone, in quolibet Evangelio exordium habet, secundo et tertio reliquisque canonibus deinceps sequentibus. Itaque canones secundum Matthaeum ab octavo (secundum Marcum secundo, juxta Lucam septimo, secundum Joannem decimo capitulo) ab uno, hoc est primo exordiuntur. Quod vero ait utrumque numerum disparem esse, quomodo hoc verum est, cum tertium in Joanne capitulum, hoc est, erat autem lux vera quae illuminat, et reliqua, tertium canonem habeat subscriptum, in quo nulla disparilitas sed numeri aequalitas habetur? Sed disparem numerum dissimili colore designatum appellat. Unde per se ipsum explanans, continuo subjungit: hic nigro colore praescriptus sub se habet a. ex. m. n. d. Nam capitulorum (0343B)numerus ex nigro, canonum vero rubicundo ex minio colore perscribitur. Et quia capitula ante canones inventa, nigro colore sicut ab initio coeperunt, describuntur, recte canones per capitula inventi, rubicundo colore ob causam discernendae ambiguitatis adnotantur. Sed licet uterque numerus, id est capitulorum et canonum, ab uno incipiat, non tamen in eumdem numeri articulum terminatur. Nam capitulorum numerus diverso limite in singulis Evangeliis clauditur. Canonum vero calculus in decimum semper numerum desinit. Unde recte subditur: qui ad decem usque procedens indicat p. n. in quo sit c. r. Numerus canonum juxta unumquemque evangelistam ab uno, id est primo, canone incipiens, in decimo canone terminatur. Siquidem in singulis (0343C)Evangeliis, licet quidam mediales canones non reperiantur, primus tamen ac decimus canon semper apud omnes evangelistas communiter invenitur. 19. Itaque ne ipsa capitula, quodam confuso errore, in alio nisi in suis canonibus computentur, subtili indagine praecavet cum subnectit: cum igitur aperto codice, et reliqua usque doceberis. Rerum ordinem attentius inspice: nam primo nos admonet evangelicum volumen aperire: secundo, quodlibet capitulum ex subsequenti numero per minium subscriptum, cujus canonis sit, dignoscere. Sed quoniam neque in hoc solummodo perfecta ipsius rei cognitio percipitur, nisi etiam illud sciatur, in quibus capitulis vel unus, vel duo, vel tres evangelistae, in eodem vel vicino sensu alii evangelistae concordent, nos ad (0343D)distinctam seriem canonum recurrere insinuat, ita subnectens: et recurrens ad principia, in quibus canonum est distincta congeries, et reliqua usque adnotabis. His etenim verbis ad distinctos canonum ordines recurrere nos admonet, ut illud in congerie canonum discamus, in quibus capitulis vel tres, vel duo, vel unus evangelista in consimili sensu cuilibet evangelistae concordet. 20. Et ex hoc loco manifeste intelligitur quod unumquodque Evangelium, non alium nisi suorum capitulorum numerum, debet habere superscriptum. (0344A)Nam si numerus capitulorum secundum alios etiam evangelistas in unoquoque Evangelio superscriptus fuisset, non nos ad canonum congeriem recurrere admoneret; siquidem hoc necessarium non esset, si in quolibet Evangelio sicut et in congerie canonum, iidem capitulorum numeri secundum plures evangelistas invenirentur. Sed quia nos ad canonum congeriem recurrere admonet, perspicuum est quod illud in congerie canonum discere debemus, in quibus capitulis vel tres, vel duo, vel unus evangelista, in consimili sensu cuilibet evangelistae concordet, quod non in ipso Evangelio, sed in canonum serie discendum esse ostendit: quippe cum unumquodque Evangelium non alium nisi suorum capitulorum numerum debet habere superscriptum. Unde et in (0344B)superioribus non plures quam duos in Evangelio numeros crescere confirmans, hic, inquit, nigro colore praescriptus, sub se habet alium ex. m. n. d. Nam si quodlibet in Evangelio capitulum non solum suum numerum, sed etiam numeros capitulorum secundum alios evangelistas haberet superscriptos, non singulariter numerum ipsorum capitulorum, sed pluraliter enumeraret ac diceret: Hi nigro colore praescripti sub se habent alium ex. m. n. d. Sed quia capitulorum numerum quomodo et canonum singulariter describit, illud insinuat quod unumquodque in Evangelio capitulum, non alium nisi suum numerum debet habere superscriptum. At vero huic oppositos secundum alios evangelistas capitulorum numeros, in congerie canonum perquirendos esse admonet.(0344C) 21. Quaeritur autem cur ipsa aliorum evangelistarum capitula cum proprio cujuslibet evangelistae capitulo conjunctim superscribantur, cum sancti Hieronymi sententia unumquodque Evangelium nullum nisi purum capitulorum numerum habere superscriptum astruere videatur. Sed forte aliquis benevolus ipsorum capitulorum numerum Evangeliis inscripsit, quatenus infirmioribus sensu laborem et difficultatem recurrendi ad congeriem canonum tolleret; aut si forte quilibet ipsam congeriem canonum in suis codicibus adnotatam non haberet, saltem numerum eorumdem capitulorum Evangeliis inscriptum teneret. Unde sicut jam propria cujuslibet evangelistae capitula cognovit, sic etiam qui vel quot evangelistae alii, in suis capitulis huic evangelistae (0344D)concordent, cognoscere possit. 22. Itaque postquam in Evangelio, cujus canonis sit quodcunque capitulum didicimus, ad principia, hoc est ad titulos singulorum canonum, recurramus. Nam principium canonis est suus proprius titulus, qui sic praescribitur: Incipit primus canon, in quo quatuor, Matthaeus, Marcus, Lucas, Joannes. Similiter et caeteri usque ad X canones sua principia, id est proprios titulos habent praenotatos. Sed cognito canone ex inscriptionis titulo, subsequentem capitulorum ejusdem evangelistae tramitem perspice; atque (0345A)in ipsius serie tramitis, eumdem capituli numerum quem in Evangelio superscriptum notasti, si non mendosus codex fuerit, incunctanter invenies. Sed in aperto codice Evangelii utrumque didicisti, id est numerum capituli, et canonem cujus sit ipsum capitulum. Quid autem proprie discatur in distincta canonum congerie, continuo explanat dicens: atque e vicinia caeterorum tramitibus inspectis, quos numeros e. r. h. a. Caeterorum namque est ut in distincta novem canonum serie illud proprie cognoscatur, quod in diversis tramitibus cuilibet capitulo oppositi capitulorum numeri apud unum seu plures evangelistas intelligantur. 23. Sed quid prodest in canonum tramitibus numerum capitulorum solummodo dignoscere, nisi eorum (0345B)vim ac sensum in contextu ipsius Evangelii ad purum comprehendere possimus? Unde nos ad ipsos Evangeliorum codices recurrere hortatur, cum subinfert: et cum scieris, recurres ad volumina singulorum, et reliqua usque dixerunt. Cum in quolibet canone intellexeris varios capitulorum numeros, et qui vel quot evangelistae in ipsis variis capitulis cuilibet alii evangelistae concordent, tunc recurrens ad volumina singulorum evangelistarum, statim eosdem capitulorum numeros, quos ante in subnotatis canonum tramitibus signaveras, per singulos evangelistas, id est per singula Evangelia, appositos et superscriptos esse videbis, atque eosdem evangelistas in suis propriisque locis eadem vel similia dixisse reperies. Recurres subinde cum fixa mente (0345C)et firma memoria. Volumina, codices singulorum evangelistarum. Repertis enim subinde in voluminibus singulorum evangelistarum numeris propriorum capitulorum, quos signaveras in canonibus, reperies intus in textu evangelico et loca, id est capitulorum aliorum evangelistarum, in quibus locis vel eadem vel vicina, id est ipsum vel similem sensum, in ipsis capitulis iisdem evangelistae dixerunt. Primo itaque nos admonet, ordinalem cujuslibet capituli numerum in Evangelio scire. Secundo cujus canonis sit ipsum capitulum in ipso Evangelio suspicere. Tertio eidem capitulo apud unum vel plures evangelistas oppositos capitulorum numeros in canonem distinctis tramitibus dinumerare. Quarto vim ac sensum eorumdem capitulorum in contextu evangelico (0345D)quaerere, id est quatenus utrum eadem sint vel vicina capitula, dignoscere possimus. 24. Sequitur praefationis conclusio: opto ut in Christo valeas, et memineris mei, beatissime papa. Magno dilectionis affectu beato Damaso, ut in Christo valeat, exoptat. Deinde praemium suscepti a Damaso operis charitative poscit, cum beatissimum papam, ut in sacris precibus et quolibet spiritali juvamine ipsius meminerit, desiderabiliter exorat. Finit praefatio.(0346A) ITEM HIERONYMUS DAMASO PAPAE.
25. Sciendum etiam, ne quis ignarum ex similitudine numerorum error involvat. Hoc argumentum de continuatis capitulorum similitudinibus, et de oppositis eorum collocationibus indistincta canonum serie pertractat. Cujus argumenti causam ostendit dicens, ne quis ignarum ex similitudine numerorum, scilicet capitulorum, error involvat. (Ut verbi gratia, in primo canone secundum Matthaeum, capitulum undecimum quater notatur; secundum Marcum capitulum quintum quater notatur; secundum Lucam, capitulum decimum quater notatur.) Sicut enim ex rerum differentia certa scientia percipitur, sic e contrario ex indiscreta similitudine, erroris caligo nascitur. Sed quomodo huic errori succurratur, (0346B)videamus. Quod sicubi in subnotatione canonum distinctorum, in canone quolibet, et reliqua usque continuatas similitudines. Sensum hujus loci breviter perstringamus. Ubicunque in subjectis canonum tramitibus videris tres evangelistas id ipsum capitulum bis vel ter vel quater eo amplius adnotando iterantes, et quartum evangelistam oppositis in suo tramite diversis capitulis conspexeris decurrentem, nihil aliud ibi intelligendum est, nisi quia illud quod tres evangelistae in singulis capitulis semel dixerunt, quartus evangelista toties multipliciter narraverit, quoties diversis capitulis eumdem sensum replicaverit. 26. Sed cum haec sententia ad primum solummodo pertineat, in quo quatuor evangelistae concordant, quaerendum cur dicat in quolibet canone, cum (0346C)non in alio nisi in primo solum canone haec inter tres et unum evangelistam concordantia sit. Itaque sciendum est quod nomen primi canonis commune sit quatuor evangelistis, quibus ipse primus canon communiter deputatur. Nam in quatuor canones ipse primus canon dividitur, qui sit primus canon secundum Matthaeum, item primus canon secundum Marcum, dehinc primus canon secundum Lucam, postremo primus canon secundum Joannem. Quod autem ait, in canone quolibet tres evangelistas bis vel ter vel quater aut etiam eo plus eumdem numerum per ordinem habere adnotandum, non ita sentiendum est quasi quolibet primo canone, verbi gratia secundum Matthaeum, tres evangelistae in uno ipsius Matthaei tramite, eumdem capituli numerum (0346D)multipliciter adnotarent; sed ita intelligendum quod tres evangelistae singuli per se in quolibet primi canonis tramite eumdem capituli numerum replicare solent. Nam in canone primo secundum Matthaeum, itemque in canone primo secundum Marcum, dehinc in canone primo secundum Lucam, deinde in canone primo secundum Joannem, hanc replicationem crebro invenies. Haec autem replicatio fit, non quod in contextu sui Evangelii quilibet evangelista unum capitulum bis, vel ter, vel quater aut plus iteraverit, (0347A)cum prorsus illud capitulum nonnisi semel dixerit; sed ob hoc numerus ejusdem capituli in canone replicando praenotatur, quatenus ipsum capitulum quibusque oppositis apud alios evangelistas capitulis in eodem vel consimili sensu respondere monstretur. 27. Ex quo mira res fit, quod quando in Evangelio suo quilibet evangelista consimilem sensum per varia capitula iterat, tunc in distinctis canonum tramitibus, nullus eorumdem capitulorum similis numerus replicatur. At vero cum in evangelico volumine a quovis evangelista semel aliquid dicitur, tunc in canonum congerie ejusdem capituli numerus recapitulatur; quia nimirum hoc quartus evangelista variis capitulis edisserit quod alii tres semel dixerunt: (0347B)ideoque numerus ejusdem capituli in canonum tramitibus repetitur, eo quod sensus ipsius in oppositis apud alios evangelistas variis capitulis continetur. Itaque quod Matthaeus undecimo, Marcus quarto, Lucas decimo capitulo, in exordio primi canonis semel proloquuntur, quartus Joannes eumdem sensum quatuor capitulis, hoc est VI, XII, XIV et XXVIII, multipliciter edisserit. 28. Item si uno quolibet eorum, aut etiam duobus, et reliqua usque quotiens praetulerint in numerorum adnotatione distantiam. Sensum hunc breviter explicemus. Hoc etenim dicit: Ubi in canonum distinctis tramitibus unus vel duo evangelistae eumdem capitulorum numerum bis, vel ter, vel quater, aut plus iteraverint, (0347C)et diversus capitulorum numerus in caeteris evangelistis, uno scilicet vel duobus, inveniatur oppositus, nihil aliud in hoc sciendum est, nisi quia illud quod unus aut duo evangelistae bis vel ter vel plus replicaverint, toties unus aut duo alii evangelistae eumdem sensum proloquantur, quoties oppositis diversis capitulis ipsum sensum proferunt. 29. Sciendum autem quod haec argumentatio ad omnes canones, excepto decimo canone, communiter pertineat. Cum enim duo evangelistae semel aliquid dicunt, et alii duo multipliciter, hoc primo canoni deputatur: cum vero unus semel, et duo multipliciter narrant, secundo et tertio quartoque canoni ascribitur: quando vero unus semel, et alter multipliciter quemlibet sensum pronuntiat, in quinque canonibus, (0347D)hoc est quinto, sexto, septimo, octavo ac nono canone hujuscemodi consonantia reperitur. Unde recte subjungitur: hoc et in omnium novem canonum collatione servabitur; illud procul dubio insinuans quod haec posterior argumentatio omnibus, praeter decimum, canonibus communis sit. Quod ipse ostendit cum subinfert: caeterum in decimo, quoniam propria s. t. c. non potest contra id comparatio e. q. s. est. Nam si comparatio est, vel similium, vel diversorum ad minora, vel minorum ad majora collatio, nulla comparatio fieri potest de his quae per se absoluta existunt. Sequitur conclusio: opto ut in Christo valeas et memineris mei, beatissime papa. Ille (0348A)in Christo valere dicendus est, quisquis cunctis vir tutibus per Christum confortatus existit. ITEM PROLOGUS QUATUOR EVANGELIORUM HIERONYMI PRESBYTERI AD EUSEBIUM.
30. Plures fuisse qui Evangelia scripserunt, et Lucas evangelista testatur dicens: quandoquidem multi conati sunt, et reliqua usque et ministri fuerunt sermonis. In hoc prologo de numero et ordine Evangeliorum expositurus, prius pseudoevangelia eorumque temerarios auctores eleganter refutat. Ac ne suo quasi quodam praejudicio illos respuere videretur, beatum Lucam evangelistam hujus rei testem esse ostendit. Et perseverantia usque ad praesens tempus monimenta declarant. Nec solum, inquit, ipse Lucas ipsos notat, sed et propria illorum volumina, quae usque ad praesens (0348B)tempus perseverant, eosdem erraticos multis modis produnt. Cur autem reprehensibiles existant, causam declarat dicens: quae a diversis auctoribus edita, diversarum haereseon fuere principia; ut est illud juxta Aegyptios, et Thomam, et Matthiam, et Bartholomaeum, XII quoque apostolorum. Illorum, inquit, scripta diversarum haeresium fuere seminaria: ideoque non immerito tam detestandi auctores haeresiarchae digno vocabulo censentur, qui sub falso titulo, quasi sub apostolorum nomine conscripto, falsa evangelia condiderunt. Quibus Basilides atque Apelles merito subjunguntur, quorum unus CCCLXV coelos, alter duos invicem contrarios deos inter alia nefanda dogmatizabant. 31. Ecclesia autem, quae super petram, Domini V. (0348C)f. e. Petra Christus intelligitur, juxta Apostolum qui ait: Petra autem erat Christus; super quam petram fundatam esse dicit. Unde Dominus in Evangelio dicit: Tu es Petrus, et super h. p. ae. E. m. Quam introduxit rex in cubiculum suum. Cubiculum regis aeterni interna sunt gaudia patriae coelestis, in quae nunc introducta est Ecclesia per fidem, in futuro plenius perducenda per rem. Et ad quam per foramen descensionis o. m. m. s. Manum suam dilectus sponsus ad nos per foramen mittit, cum nos Dominus occulta invisibiliter compunctione ad opus virtutum accendit. Similis dammulae hinnuloque cervorum. Capreoli etenim pernicitate pedum, insuper et hostium insidias cominus praevidentes, per anfractus montium sagaciter declinare solent. Hinnuli (0348D)quoque, quomodo et capreoli, pernicitate pedum multum valent. Sic sancta Ecclesia mundis sui cordis oculis, quae agenda sint quaeque vitanda discernit; quae errorem declinandi anfractus mente sagaci perspicit, et cursu pernici bonae operationis de convalle lacrymarum in locum quietis [ad sponsum suum vivere medi] tatur; quatenus ambulans de virtute in virtutem, illum videre mereatur in Sion, hoc est in specula sempiternae habitationis. 32. Quatuor flumina paradisi instar eructuans. Quatuor flumina paradisi dicit Geon, Phison, Tigrin, Euphraten; quae quatuor flumina quatuor evangelistas designant, hoc est Geon Matthaeum, Phison (0349A)Joannem, Tigris Marcum, Euphrates Lucam. Quatuor et angulos et anulos h. per quos quasi arca t. et custos l. d. lignis m. evehitur. Per arcam Ecclesia Christi designatur; per vectes doctores exprimuntur, qui aurea Veteris ac Novi Testamenti geminaque doctrina exornantur; quibus vectibus arca Ecclesiae ad coelestem patriam vehitur. Quatuor anguli diffusam per quatuor plagas orbis terrarum Ecclesiam designant. Quatuor circuli doctrinam evangelicam, quatuorque virtutes, prudentiam, temperantiam, fortitudinem, justitiam. 33. Primus autem Matthaeus est publicanus, cognomento Levi. Cognomento Levi dicit, quia ex prosapia tribus Levi ipse originem ducit. Matha in Hebraeo sermone domum dicitur; unde Matthaeus donatus (0349B)interpretatur, eo quod ei donatum est ut non solum apostolus, sed etiam evangelista esset. Matthaeus apostolus evangelista, qui etiam ex tribu sua Levi sumpsit cognomen, ex publicano a Christo electus, primum quidem in Judaea evangelizabat, postmodum in Macedonia praedicabat. Hic requiescit in montibus Parthorum. Secundus Marcus interpres apostoli Petri, et reliqua. Quaeritur, cum Petrus scientiam multarum linguarum, quomodo et caeteri apostoli, perceperit, cur dicat Marcum ejus discipulum, ipsius Petri fuisse interpretem? Nisi hoc ita dictum esse sentiamus, quod quando ipse Petrus Hebraeo sermone Hebraeis evangelizabat, tunc Marcus ut pote ejus discipulus vel idiotis Hebraeis vel certe Graecis, seu quibuslibet barbaris audientibus minusque intelligentibus, (0349C)eumdem sermonem plane interpretabatur. Item cum Graeco sermone tantus apostolus evangelizabat, tunc Marcus vel Graecis minus eruditis, sive Judaeis, et quibuslibet Graecum sermonem ignorantibus, per illorum propriam loquelam explanabat. Is autem Marcus octavo Neronis anno mortuus placida quiete sepultus est. 34. Tertius Lucas medicus n. s. a. cujus laus in Evangelio, et reliqua. Achaia provincia Graeciae, cujus metropolis est Corinthus. Bithynia provinciae est Asiae. Obiit autem Lucas LXXIVº vitae suae anno, et sepultus est in Bithynia, cujus ossa regnante Constantino Constantinopolim sunt translata. Ultimus Joannes apostolus et evangelista, quem Jesus amavit plurimum, et reliqua. Hic anno LXVIIº post (0349D)passionem Domini Salvatoris, sub Trajano principe longo vetustatis senio fessus, cum diem transmigrationis suae imminere sibi sentiret, jussisse fertur effodi sibi sepulcrum, atque vale inde dicens fratribus, facta oratione vivens tumulum introivit, deinde in eo tanquam in lectulo requievit; unde accidit ut quidam eum vivere asserant, nec mortuum in sepulcro, sed dormientem jacere contendant; maxime pro eo quod illic sensim terra ab imo scaturiens, ad superficiem sepulcri conscendat, et quasi flatu quiescentis deorsum ad superiora ebulliat. Quievit autem apud Ephesum VI Kal. Jan. 35. Haec igitur quatuor Evangelia, et reliqua usque et in medio sicut similitudo quatuor animalium. Quod (0350A)dicitur in medio ejus sive electri sive ignis, nihil obstat intelligi, quod quatuor haec animalia, sancti scilicet evangelistae, et ex Domini incarnatione ad fidei virtutem solidati sunt, et in igne persecutionis multis tribulationibus afflicti. Nam in specie electri Christus mediator Dei et hominum designatur. Electrum quippe ex auro et argento est. Sic noster redemptor verus Deus et verus homo ex divinitate et humanitate constat. Et vultus eorum, facies hominis, et facies leonis, et facies vituli, et facies aquilae. Per haec quatuor animalia, sicut ipse Hieronymus mox exponit, quatuor evangelistae designantur. Secundum moralem autem intelligentiam, justus quisque per rationem homo, per sacrificium mortificationis voluntatis suae vitulus, per fortitudinem securitatis (0350B)contra omnia adversa leo, per contemplationem coelestium efficitur aquila. Quae evangelistam Lucam a Zacharia sacerdote s. i. p. A Zacharia, inquit, sacerdote; id est tanquam ab eo cujus sit ministerium saepe vitulos immolare. 36. Crura eorum recta, et p. p. Per pedes gressus actuum designantur. Quatuor ergo animalium pedes recti esse describuntur, quia sanctorum evangelistarum atque omnium perfectorum opera, ad sequendam iniquitatem non sunt retorta. Hi autem pedes rectos non habent, qui ad mala mundi quae reliquerunt reflectuntur. Per pennas autem volatus contemplativae vitae designatur. Et quocunque spiritus ibat, ibant, et non revertebantur. Pennata animalia, videlicet evangelistae et caeteri praedicatores (0350C)sancti, cum incedunt, minime revertuntur, quia sic a terrenis actibus ad spiritalia pertranseunt, ut ad ea quae reliquerint, ulterius nullo modo reflectantur. Quasi enim per quamdam viam eis incedere, est mente ire semper ad meliora. Et dorsa eorum plena oculis. Ea etenim quae sunt ante faciem nostram videmus, dorsa autem nostra alius in nobis videt, et nos videre non possumus. Quia namque sancti viri solerter se aspiciunt, in quibus ab aliis judicari possunt, et districte se vident, sicut saepe ab aliis districte videntur, qui in se nec ea quae se latere poterant, ignorant, lumina in dorso portant. Et rota in rota. Rota in rota est Novum Testamentum in Veteri Testamento. Rota namque sacram Scripturam designat, quae ex omni parte ad auditorum (0350D)mentes volvitur. Circulus quippe praeceptorum illius more rotae modo sursum, modo deorsum est, quia quae perfectioribus spiritaliter dicuntur, infirmis juxta litteram congruunt; et quae parvuli juxta litteram intelligunt, docti viri spiritaliter intelligendo in altum ducunt. 37. Viginti quatuor seniorum, et reliqua. Viginti quatuor seniores in illis intelliguntur qui perfectionem operis, quae senario numero commendatur, clara Evangelii praedicatione consummant. Nam quater seni XXIV faciunt. Qui tenentes citharas, id est corda laudibus Deo dicata gerentes; et phialas, id est orationes Deo effundentes. Vel phialas dicit mundas cordium conscientias. Adorant Agnum Dei, (0351A)id est pro adventu regni Dei supplicantes. Introdusit fulgura et tonitrua. Cum in fine saeculi talis fuerit tribulatio, qualis non fuit ab initio, signa pariter maxima clarebunt. Et septem spiritus discurrentes. Unum Spiritum dicit septiformem. Unus est enim spiritus; septiformitas vero perfectio est et plenitudo (0352A)donorum. Mare vitreum. Baptisma refertur ad vitrum, in quo non aliud videtur exterius, quam quod gestat interius. Animal primum simile est leoni, et reliqua. De quibus quatuor animalibus supra dictum est.