Migne Patrologia Latina Tomus 70
Expositio in Cantica canticorum (Auctor incertus (Cassiodorus Vivariensis?)), J. P. Migne
1 PROLOGUS. (1056C)
(1056D)Salomon inspiratus divino Spiritu composuit hunc libellum de nuptiis Christi et Ecclesiae, et quodammodo epithalamium fecit Christi et Ecclesiae, id est canticum super thalamos. Unde et Cantica canticorum vocavit hoc opus: quia omnia cantica superexcellit. Sicut enim dicitur, Rex regum, et Dominus dominantium (Apoc. XVII, 14), et solemnitas solemnitatum: sic dicitur Canticum canticorum ob excellentiam et dignitatem. Est autem in hoc obscurior iste (1057A)libellus, quia nullae ibi commemorantur personae, et quasi comico stylo compositus est.
CAPUT PRIMUM. Vers. 1. Osculetur me osculo oris sui. Vox est Synagogae desiderantis Christi adventum. Quasi diceret: Toties mihi adventum suum promisit per prophetas; veniat ergo jam et osculetur me osculo oris sui, id est, per seipsum mihi loquatur.
Quia meliora sunt ubera tua vino. Repente ad ipsum cujus desiderio flagrabat, verba convertens, subdit, Quia meliora sunt ubera tua vino. Per ubera Christi dulcedo Evangelii intelligitur: quia eo veluti lacte nutritur infantia credentium. Vinum autem austeritatem legis significat: sed ubera Christi meliora sunt vino, quia dulcedo Evangelii melior est austeritate legis. In lege enim nulla reservatur poenitentia, sed praecipitur ut qui peccat occidatur: Evangelium autem dicit: Nolo mortem peccatoris (Ezech. XVIII, 32), etc.
Vers. 2. Fragrantia unguentis optimis. Unguenta (1057B)sunt dona Spiritus sancti, vel etiam operationes virtutum; de quibus Apostolus: Christi bonus odor sumus (II Cor. II, 15).
Oleum effusum nomen tuum. Nomen tuum, o Christe, effusum est. Chrisma Graece, Latine unctio, unde Christus. Nomen Christi ab unctione dicitur. Solet enim Spiritus sanctus olei nomine appellari, juxta quod Psalmista ait: Unxit te Deus Deus tuus oleo (Psal. XLIV, 8), id est Spiritu sancto. Hoc oleum effusum est, quando haec gratia quam Christus singulariter habuit, data est omnibus electis. Unde et a Christo Christiani dicuntur, participio nominis Christi. Et bene non stillatum, sed effusum oleum dicitur, quia abundanter haec gratia omnibus data est fidem Christi recolentibus.
Ideo adolescentulae dilexerunt te. Adolescentulae dicuntur animae electorum, quae in baptismo reliquerunt sordes veteris hominis, et renovatae sunt in Christo. Bene autem feminino genere dicuntur: quia (1057C)animae sanctorum, quo majoris fragilitatis sibi consciae sunt, eo amplius Christum diligunt.
Vers. 3. Trahe me post te, curremus. Vox Ecclesiae. Hic est permutatio personae; nam hactenus locuta est Synagoga, hic incipit loqui Ecclesia de gentibus: Trahe me post te, curremus. Quia (inquit) meam infirmitatem cognosco, et video me nihil meis viribus boni posse agere, tua gratia trahe me ad tui imitationem; vel etiam cum 506 coelum ascenderis, Trahe me post te, ut te sequi merear.
Introduxit me Rex in cellaria sua. Hic loquitur Ecclesia de Christo sponso suo ad animas fideles. Cellaria Dei sunt aeterna beatitudo, et supernae patriae gaudia, in quae introducta est jam Ecclesia per fidem et spem, et quandoque introducetur per rem.
Exsultabimus et laetabimur in te. De donis (inquit) tuis exsultabimus et laetabimur. Sed quia scimus hoc non nostri esse meriti, in te, non in nobis exsultabimus. Hoc est quod Apostolus ait: Qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I, 31).
(1057D)Memores uberum tuorum super vinum. Id est Memores gratiae tuae, et misericordiae qua salvati sumus. Ubera enim sunt ipsa gratia qua salvamur. Recordantes etiam, quod tu austeritatem legis uberibus doctrinae evangelicae temperare dignatus es.
Recti diligunt te. Illi (inquit) qui recti cordis sunt diligunt te; id est, illi qui nihil suis meritis tribuunt, sed omnia tuae gratiae deputant. Nullus enim te diligit nisi rectus, et nullus est rectus, nisi qui te diligit.
Vers. 4. Nigra sum, sed formosa, filiae Jerusalem. Hic rursus loquitur Ecclesia de suis pressuris ad sanctas animas. Nigra sum, quia persecutiones patior; sed formosa sum virtutibus, o filiae Jerusalem, id est animae fideles. Nigra sum, id est, deformis persecutionibus et aerumnis quas sustineo; sed formosa sum decore virtutum. Quomodo autem nigra sit, et quomodo formosa ostendit, cum subdit:
Sicut tabernacula Cedar, sicut pelles Salomonis. Ita (1058A)enim distinguitur: Nigra sum sicut tabernacula Cedar, formosa sicut pelles Salomonis. Cedar filius Ismaelis fuit, qui interpretatur tenebrae. Ismaelitae vero semper in tabernaculis habitare soliti sunt, et non habent domos. Dicit ergo Ecclesia se nigram esse sicut tabernacula Cedar, propter persecutiones quas patiebatur a filiis tenebrarum, quod interpretatur Cedar. Hinc Psalmista dicit: Habitavi cum habitantibus Cedar (Psal. CXIX, 5), id est, conversatus sum inter persecutores et peccatores infidelitate nigros. Formosam vero dicit se sicut pelles, id est tabernacula Salomonis, qui pacificus interpretatur: quoniam digna erat visitatione et consolatione sponsi sui Christi inter angustias. Et sicut tabernacula ex pellibus mortuorum animalium fiunt, ita Ecclesia, tabernaculum videlicet Dei, ex his construitur qui seipsos cum vitiis et concupiscentiis mortificant (Galat. V, 24).
Vers. 5. Nolite me considerare quod fusca sim, quia decoloravit me sol. O animae fideles et devotae Deo, (1058B)Nolite me considerare quod fusca sim, id est, quod tribulationibus afficiar, quod persecutionibus opprimar; quia decoloravit me sol, id est, persecutionis fervor meum splendorem quodammodo offuscavit. Ac si diceret: Interiorem pulchritudinem meam cogitate, et illam attendite, non illa quae foris pati videor. Tale est quod et Apostolus dicit: Nolite deficere in tribulationibus meis pro vobis, quae est gloria vestra. Non enim sunt condignae passiones (Ephes. III, 13), et reliqua. Sol autem in Scripturis multos habet sensus. Aliquando significat ipsum Dei et hominum Mediatorem; unde scriptum est: Vobis timentibus nomen meum orietur sol justitiae (Malach. IV, 2), id est Christus. Significat et Ecclesiam, sicut Dominus dicit: Tunc fulgebunt justi sicut sol (Matth. XIII, 43). Aliquando fervorem persecutionis, sicut hic et in Evangelio, ubi dicitur de semine quod cecidit supra petram, et orto sole exaestuavit; quod ipse Dominus aperit exponens: Facta autem persecutione propter verbum scandalizantur (1058C)(Matth. XIII, 6, 21).
Filii matris meae pugnaverunt contra me. Unde coeperit haec persecutio ostendit, cum subdit: Filii matris meae pugnaverunt contra me. Vox est primitivae Ecclesiae, cujus Synagoga mater est, cui per prophetam dicitur: Et vocaberis civitas fidelis (Isai. I, 26), et mater civitatum filia Sion. Hujus filii sunt Judaei, qui pugnaverunt contra Ecclesiam primitivam, quando excitaverunt persecutionem contra credentes, et omnes dispersi sunt per regiones Samariae (Act. VIII, 1).
Posuerunt me custodem in vineis. Vinea una fuit primitiva Ecclesia Jerosolymis; sed ob Judaicam persecutionem dispersis credentibus omnibus, multae vineae factae sunt, id est multae Ecclesiae constructae per universum mundum. Dicit ergo primitiva Ecclesia: Posuerunt me (scilicet apostoli et doctores) custodem, id est, ut essem custos Ecclesiarum. Unde et in Graeco bene dicitur, disseminati sunt, ubi nos legimus, dispersi sunt (Act. VIII, 1); ad hoc enim divinitus disperi sunt, ut plures Ecclesiae fierent per universum (1058D)mundum.
Vineam meam non custodivi, id est, unam illam Ecclesiam quae Jerosolymis fuit, non custodivi. Hoc non ad votum, neque ad mentem est referendum, sed ad locum. Non custodivi, subaudi, ut esset ibi ubi coepit.
Vers. 6. Indica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie. Vox Ecclesiae est ad sponsum suum Christum. O sponse, quem diligit anima mea, id est quem tota mentis intentione diligo, indica mihi ubi pascas, id est ubi oves tuas pascere facias; ipse est enim Pastor bonus, sicut ipse dicit in Evangelio (Joan. X, 14). Indica mihi ubi pascas et ubi cubes, id est requiescas, et hoc in meridie, id est in fervore persecutionis vel tentationis. Laborans enim Ecclesia in persecutionibus, obsecrat sponsum suum ut ei dicat in quorum mentibus requiescat. Nam cubare sponso requiescere est, sicut ipse dicit: Super quem requiescit spiritus meus (Isai. LXVI, (1059A)2), etc. Ne enim sancti aestu tentationis arescant, ipse in eorum cordibus cubat et requiescit, atque ab omni fervore tentationum et persecutionum protegit. Quare hoc?
Ne vagari incipiam post greges sodalium tuorum. Greges sodalium appellat conventicula haereticorum, qui sodales Christi sunt, quia et ipsi greges suos pascunt. Et est sensus: O sponse, indica mihi sanctos et electos tuos, ne forte offendam et incurram in haereticos, putans te ibi posse inveniri. Hunc versum male haeretici distinguebant, tanquam sponsa interrogaret: Ubi pascas, ubi cubes? Et ipse responderet: In meridie cubo, et in australi parte.
Vers. 7. Si ignoras te, o pulchra inter mulieres, egredere, et abi post vestigia gregum. Vox sponsi ad sponsam suam Ecclesiam. Ac si diceret: Tu quereris te quasi a me derelictam et persecutionum fervoribus denigratam; nec consideras quam pulchra sis inter mulieres, id est, non attendis virtutum spiritualium pulchritudinem, qua prae caeteris decoraris, (1059B)licet tentationibus denigreris. Si ignoras ergo te, id est, si hanc dignitatem et formositatem tuam non recognoscis, egredere de meo consortio, et abi post vestigia gregum, hoc est, sequere et imitare doctrinam errantium haereticorum, 507 qui contempto vero Pastore unius gregis, multos sibi coacervaverunt greges.
Et pasce haedos tuos, id est peccatores et erroneos auditores; et hoc juxta tabernacula pastorum, id est secundum dogmata haereticorum. Unus enim pastor est Christus, qui unum habet gregem, id est unitatem catholicae Ecclesiae. Pastores vero multi sunt haeretici, qui gregem deceptorum hominum sibi aggregant, quos diabolo pascunt; de quibus et Psalmista: Sicut oves in inferno positi sunt (Psal. XLVIII, 15). Oves vocantur in hoc loco mali, non propter simplicitatem vel innocentiam, sed propter hebetudinem: quia nesciunt resistere pravae doctrinae: sed omnia quae sibi imponuntur a pravis doctoribus, sustinent non (1059C)bona patientia.
Vers. 8. Equitatui meo assimilavi te, amica mea, in curribus Pharaonis. Equitatum suum appellat exercitum filiorum Israel, videlicet sexcenta et sex millia qui egressi sunt de Aegypto, et transierunt mare Rubrum (Num. II, 32; Exod. XIV, 22). Equitatum autem suum illam multitudinem dicit: quia sicut auriga currui praeest, ita Deus illi plebi praeerat, protegens illam et defendens, et ad terram repromissionis introducens. Huic suo equitatui assimilavit amicam suam; quoniam sicut ille populus per mare Rubrum salvatus est, Pharaone demerso (Exod. XIV, 27, 28), ita Ecclesia gentium per baptismum de diaboli servitio liberata, et ad veram repromissionis terram, et evangelicam libertatem introducta est; sicque quae erat ancilla vitiorum, facta est amica Christi, emundata et abluta per baptismum a sordibus peccatorum.
Vers. 9. Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis. Turturis natura est, ut si casu conjugem perdiderit, (1059D)alium ultra non requirat. Turturi ergo assimilatur Ecclesia: quia ex quo Christus mundum praesentia corporali deseruit, et coelos petiit, Ecclesia in ejus amore tenacissime perseverat; nec recipit ullum adulterinum amatorem: quia contemnit mundum et omnes concupiscentias ejus, et solius sponsi sui pulchritudinem mente contemplatur. Genis autem turturis genas Ecclesiae comparat: quia in genis maxime verecundia apparet, et per hoc pudor et verecundia Ecclesiae ostenditur: quia erubescit omne foedum, et quod sponso suo displiceat, perpetrare formidat. Et est sensus: noli timere ne vageris per greges sodalium tuorum, quia tanto te amoris mei pudore, et tanta verecundia donavi et munivi, ut certus sim te me non posse deserere et ad alienos deflectere.
Collum tuum sicut monilia. Per collum Ecclesiae doctores sancti designantur; nam per collum cibi reficiendo corpori ministrantur. Sermones etiam quibus arcana mentium designantur, per colli fistulam (1060A)egrediuntur. Sic doctores sancti et cibum nobis salutaris doctrinae monstrant, et etiam secreta Scripturarum nobis manifestant. Hoc ergo collum Ecclesiae quasi monile est, quia castae doctrinae gemmis et virtutum ornamentis sancti doctores decorantur. Monile enim ornamentum est virginum vel matronarum.
Vers. 10. Murenulas aureas faciemus tibi, vermiculatas argento. Murenulae juxta litteram ornamentum sunt colli virginalis et puellaris, videlicet virgulae auri perplexae, intermixtis nonnunquam pulchra varietate subtilissimis argenti filis; et hoc est quod dicit: Vermiculatas argento, id est in modum vermium terrenorum, quos lumbricos dicunt, distinctas et inter se conjunctas. Murenulae autem dicuntur a similitudine piscis marini, qui murena vocatur. Mystice, murenulae sunt perplexa Scripturarum dogmata, ex diversis sanctorum Patrum sententiis inter se conjuncta. Aurum quippe claritatem significat sensus spiritalis: argentum vero nitorem eloquii designat. Murenulas ergo aureas sponsus sponsae suae facit, (1060B)cum Christus Ecclesiam suam doctrinis sanctorum Patrum sensu et eloquio fulgentibus instruit, atque ad illorum fidem et virtutem imitandam accendit. Notandum quod pluraliter dicit, faciemus tibi; quasi enim Christus se personis doctorum conjungit, per quos ipsae murenulae concatenantur, ut illis Ecclesia exornetur.
Vers. 11. Dum esset rex in accubitu suo. Vox sponsae regem sponsum suum Christum dicit, qui per divinitatem suam omnia regit, et etiam secundum humanitatem de regia Davidis stirpe natus est. Accubitus regis fuit incarnatio ejus. Accumbere enim est reclinari vel discumbere. Et tunc Christus accubuit, quando pro nostra redemptione se usque ad suscipiendam naturam nostram inclinavit. Et tunc
Nardus mea odorem suum dedit, quando virtus Ecclesiae magis enituit. Cum enim considerat Deum pro se hominem factum, amplius ad spiritualium virtutum studium et amorem sui conditoris accenditur. (1060C)Nardus enim fragrantiam virtutum spiritualium designat. Erant quidam ante incarnationem sancti Dei, sed (sicut dictum est) sanctitas magis a tempore incarnationis excrevit, et tunc quodammodo nardus Ecclesiae, id est odor virtutum fortius dedit odorem suum. Juxta litteram nardus herba est aromatica, crassa et fragili radice, folioque parvo et denso, cujus cacumina in aristas se spargunt. Hoc unguento Maria Magdalene pedes et caput Domini perunxisse in Evangelio legitur in domo Simonis (Matth. XXVI, 7; Marc. XIV, 3; Luc. VII, 38; Joan. XII, 3).
Vers. 12. Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi. Myrrha species est aromatica nimiae amaritudinis, qua mortuorum corpora condiuntur. Hoc loco passio Christi et sepultura designatur: nam depositum corpus Domini de cruce a Nicodemo et Joseph, myrrha et aloe conditum est, et involutum linteis cum aromatibus, ac sepulturae traditum (Matth. XXVII, 59; Marc. XV, 46; Luc. XXIII, 53; Joan. XIX, 40). Dicit ergo Ecclesia sponso suo: Fasciculus myrrhae (1060D)dilectus meus mihi factus est: quia propter me mortuus et sepultus est.
Inter ubera mea commorabitur. Nemo dubitat locum cordis inter ubera esse. Dicit ergo: Inter ubera mea commorabitur, id est, in cordis mei memoria aeternaliter habebitur, et nunquam tantorum ejus beneficiorum obliviscar; sed sive in prosperis, sive in adversis sim, tamen recordabor ejus qui me tantum dilexit, et pro me mortuus est.
Vers. 13. Botrus Cypri dilectus meus mihi, in vineis Engaddi. Cyprus insula est ubi vites nobiles esse feruntur, maximos botros procreantes. Engaddi similiter locus esse fertur habens arbusculas liquorem balsami desudantes. Loquitur ergo sponsa de resurrectione Christi sponsi sui: Botrus Cypri dilectus meus mihi; ac si diceret: Sponsus meus, qui mortis amaritudinem pro me gustavit, 508 et quasi fasciculus myrrhae mihi fuit, in resurrectione sua factus (1061A)est mihi botrus Cypri, quando me gaudio resurrectionis suae laetificavit. Vinum enim laetificat cor hominis (Psal. CIII, 15); et hoc in vineis Engaddi: quia sua resurrectione, quasi suavissimo balsami odore per universum mundum redolevit, et fragrantiam suae fidei late dispersit. Engaddi autem fons haedi interpretatur, per quod significatur baptisma, et sacrificium in quo peccata omnia abluuntur. Haedus namque peccatores significat. Baptismus ergo fons est haedi; quia peccatores suscipit, sed immaculatos et mundatos ab omnibus peccatis reddit.
Vers. 14. Ecce tu pulchra es, amica mea: ecce tu pulchra es. Vox sponsi Christi ad sponsam suam Ecclesiam. Bis eam repetit esse pulchram, propter perfectionem operis et munditiam cogitationis. Ecce tu pulchra es, id est in bonis operibus perfecta es, sancte, et pie, et juste vivendo secundum Apostolum (Tit. II, 12). Ecce tu pulchra es, mundam et simplicem cordis habens intentionem: quia non propter terrena commoda, vel mundi gloriam, sed ut solis oculis Dei (1061B)placeas, bona operaris.
Oculi tui columbarum. Columba simplicissima avis est, et per hanc simplicitas atque innocentia Ecclesiae figuratur. Quasi enim oculos columbarum habet, quia ab omni fictione et simulatione se immunem custodit. Vel etiam oculos columbarum habet, quia scientiam divinarum Scripturarum casto et simplici intuitu intelligit, spirituales et divinos sensus in ea requirens. Nam quoniam Spiritus sanctus in specie columbae apparuit (Matth. III, 16), recte doctrina coelestis in oculis columbae intelligitur.
Vers. 15. Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus. Ac si diceret: Tu quidem me pulchram in opere et cogitatione esse dicis; sed ego omnem hanc pulchritudinem a te me credo habere et cognosco. Tu enim es pulcher et decorus, tu es fons totius boni, et quidquid boni habeo, tua gratia habeo. Pulcher autem et decorus dicitur: quia et divinitatis perpetuitate et etiam susceptae humanitatis dignitate mirabilis est.
(1061C)Lectulus noster floridus. Lectulus Ecclesiae est qualiscunque tranquillitas, vel requies praesentis vitae. Nam quasi in bello est Ecclesia, dum pro Christo diversa tolerat certamina: quasi vero in lectulo requiescit, cum aliquantula pace sibi concessa fruitur. Sed hic lectulus floridus est, hoc est, varietate virtutum quasi vernantibus floribus distincta est requies Ecclesiae. Tunc enim liberius contemplationi divinae insistit; tunc jejunia, vigilias et caetera bonorum operum exercitia liberius exsequitur.
Vers. 16. Tigna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina. Domus Ecclesiae sunt conventicula fidelium per totum orbem dispersa. Tigna vero et laquearia sunt ipsae personae fidelium, ex quibus Ecclesia constat. Sed attendendum quod Tigna ad munimentum sunt domus, laquearia ad ornatum. Ideoque per tigna designantur doctores, quorum doctrina fulcitur et sustentatur Ecclesia; per laquearia vero sancti simplicitate gaudentes, qui suis (1061D)virtutibus exornant Ecclesiam, non autem doctrina muniunt. Et hoc attendendum quod laquearia tignis affixa sunt: sic et vita fidelium in Ecclesia e doctoribus pendet, quia illorum doctrina instruitur et roboratur. Bene autem Tigna cedrina, et laquearia cypressina dicuntur; nam utraeque arbores imputribilis naturae sunt, sanctos designantes qui immarcescibili desiderio flagrant amore sui Conditoris, et contemptis transitoriis ad aeterna festinant. Cedrus etiam serpentes odore suo fugat: sic sancti doctores daemones vel haereticos fragrantia doctrinae suae repellunt.
CAPUT II. Vers. 1. Ego flos campi, et lilium convallium. Postquam sponsa qualem domum ipsa et sponsus ejus habeant ostendit, ipse quoque sponsus de se qualis sit ostendit, dicens: Ego flos campi, et reliqua; videlicet quia odorem meae virtutis per latitudinem (1062A)totius mundi diffundo. Ego flos campi, id est sum decus mundi. Sicut enim campus floribus adornatur et vernat, ita totus mundus Christi fide et notitia decoratur. Sum etiam lilium convallium: quia illis mentibus praecipue meam gratiam tribuo, quae nullam in se spem habentes, mihi se humili devotione submittunt. Convalles enim significant humiles vel humilium mentes, quarum lilium Christus est, quia pulchritudo humilium mentium ipse est qui dixit: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI, 29). Potest et hoc quod dicit, Ego sum flos campi, ad incarnationem referri. Campus enim non aratur, non scinditur, non ullo vomere prosulcatur. Dicit ergo, Ego sum flos campi, id est filius Virginis: non ergo ruris, sed campi florem se vocat: quia virgineae carnis fructus est secundum vaticinium Isaiae: Egredietur virga de radice Jesse (Isai. XI, 1). Lilium convallium est idem Christus, hoc est filius humilium parentum: convalles enim humiles et pauperes parentes ejus significant. Veniens enim Dei Filius in (1062B)mundum, non solum homo fieri dignatus est, sed etiam pauper homo pro nobis; nec divites, sed pauperes elegit habere parentes; ut particeps factus paupertatis nostrae, divitiarum et gloriae suae nos participes faceret.
Vers. 2. Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Videns sponsam suam ad requiem festinare, et labores aeternos fugere, ac per quietem praesentis temporis ad aeternam beatitudinem tendere, monet eam tali comparatione et praedicatione, ut norit se per pressuras et labores hujus saeculi illuc pervenire debere. Sicut, inquit, lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Spinae quae pungunt et lacerant, significant perversos quosque vel intra vel extra Ecclesiam. Et est sensus: Sic tibi vivendum est ad tempus in mundo, et sic parata esse debes contra omnia adversa, sicut lilium inter spinas est, et tamen florere, et gratum odorem ex se emittere non cessat: sic amica mea inter filias; quia non solum ab his qui (1062C)extra Ecclesiam sunt, mala pateris: verum etiam ab illis qui regenerati per baptismum in filiationem Dei venisse videntur. Et nota quod se superius sponsus lilium appellavit convallium: nunc sponsam suam dicit, Quasi lilium inter spinas; quia ipse qui vere est lilium, per gratiam facit Ecclesiam suam esse lilium, candidatam videlicet virtutibus, vel ab omni vitiorum labe immunem.
Vers. 3. Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios. Nunc sponsa laudata a sponso vicem ei reddit et dicit qualis quoque ipse sit. Sicut malus, inquit, et reliqua. Sicut malus 509 pulchritudinem habet pomorum, et gratum odorem inter agrestia ligna silvarum: ita et Mediator Dei et hominum homo Christus Jesus (I Tim. II, 5) speciali refulget gratia inter filios, id est inter electos. Ipse enim Dei Filius per naturam est, reliqui electi per gratiam, potestate accepta ab unico Filio Dei, ut sint filii Dei. Hinc Joannes: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi (1062D)Unigeniti a Patre (Joan. I, 14); non qualemcunque, sed quasi Unigeniti a Patre.
Sub umbra illius, quam desiderabam, sedi: quia in ejus protectione confido, et ab eo inter adversa gubernari spero. Umbra enim Christi protectio est Divinitatis, qua electos tuetur et defendit.
Et fructus ejus dulcis gutturi meo, id est Divinitatis contemplatio, qua me satiari confido; haec enim est sanctorum exspectatio, hoc praemium et satietas, visio conditoris sui. Desiderat ergo umbram conditoris sui Ecclesia: quia protectionem illius exoptat inter praesentis vitae adversa. Fructus illius dulcis gutturi meo est, quia exspecto perfrui specie visionis illius, et satiari dulcedine charitatis illius.
Vers. 4. Introduxit me rex in cellam vinariam, ordinavit in me charitatem. Cella vinaria est Ecclesia, in qua est vinum evangelicae doctrinae. In hanc ergo cellam amica sponsi introducitur, quando ex omnibus gentibus in unam Ecclesiam fideles adunantur. Ordinavit, (1063A)inquit, in me charitatem. Inter omnes virtute primatum tenet charitas, qua ipsa subsistit Ecclesia. Charitas ergo in Ecclesia ordinatur: quia non temere, nec confuse, sed ordinate tenenda est Dei et hominis dilectio. Deus enim diligendus est super omnia toto corde, tota anima, totis viribus, omni mente. Proximus diligendus est denique sicut se unusquisque diligit (Deut. VI, 5; Matth. XXII, 39; Marc. XII, 30, 31; Luc. X, 27). Nam confundere vult charitatem qui proximi charitatem Dei dilectioni praeponit: de quibus Dominus in Evangelio: Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus (Matth. X, 37). Vel etiam ordinavit in me charitatem, id est, ipse prior me dilexit. Deinde qualiter eum diligere deberem, docuit, unde ipse dicit: Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Joan. XV, 16). Et Joannes dicit: Diligamus Deum, quoniam ipse prior dilexit nos (Joan., IV, 19).
Vers. 5. Fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo. Postquam Ecclesia vel anima Deo (1063B)dilecta in se charitatem ordinatam dixit, qualiter velit requiescere, vel in quo lecto cum dilecto sponso suo pausare, ostendit dicens: Fulcite me floribus, et reliqua. Alloquitur animas jam perfecte divino amori inhaerentes. Per flores initia sanctae conversationis intelliguntur: Per mala vero, perfecta bonorum operum exempla; et est sensus: O sanctae animae, quae dilectioni conditoris vestri inhaeretis, fulcite me bonorum operum exemplis, et qualiter in exordio virtutum, vel in provectu, vel in perfectione bonorum operum vixeritis, ostendite, quia amore langueo. Tunc enim anima Dei amore languet, quando ejus dilectioni nihil praeponit; imo quasi ad saecularia opera languida et imbecillis efficitur, nihilque eam delectat, nisi meditatio coelestium, et contemplatio conditoris sui.
Vers. 6. Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Cum (inquit) in tali lecto jacuero, Laeva ejus, id est sponsi, erit sub capite meo. Per (1063C)laevam praesentis temporis prosperitas, vel etiam dona Dei intelliguntur, quae sanctis in praesenti vita conferuntur. Per dexteram vero coelestis patriae beatitudo accipitur. Laeva Dei est pignus Spiritus sancti, Scripturarum divinarum intellectus, et caetera talia dona ac charismata, quibus sancta Ecclesia in praesenti consolatur. Caput, principale mentis accipitur. Laeva ergo sponsi sub capite sponsae est, quia haec omnia dona ad hoc percipit Ecclesia, ut per haec discat suspirare ad aeterna. Dextra vero sponsi eam amplexatur: quia tota intentio Ecclesiae vel animae fidelis haec est, ut ad aeternam beatitudinem quandoque perveniat, et specie sui conditoris gaudeat. Et bene prius laeva sub capite sponsae, post sponsi dextra eam amplectitur; quia nemo ad amplexus aeternae beatitudinis poterit pervenire, nisi hic mysteriorum coelestium et donorum divinorum studeat esse particeps.
Vers. 7. Adjuro vos, filiae Jerusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis, neque evigilare faciatis dilectam, donec ipsa velit. Vox sponsi adjurantis (1063D)filias Jerusalem, id est amicas aeternis desideriis intentas, et visionem pacis requirentes, ne quiescentem sponsam suscitent et inquietent. Adjuro vos et reliqua, ut dilectam, hoc est animam divinae contemplationi deditam, orationibus vel lectionibus divinis occupatam inquietare, et ad exteriora opera suscitare ne velitis, donec ipsa velit, hoc est, donec expleto contemplationis tempore, admonente corporis fragilitate, ipsa velit suscitari a somno aeternae quietis, et ad temporalia agenda procedere. Videamus autem per quid adjuret filias Jerusalem, per capreas videlicet cervosque camporum. Capreae et cervi munda animalia sunt, serpentibus et venenis inimica. Significant virtutes sanctorum, quae munditia spirituali refulgent, et venena fraudis diabolicae non solum cavent, sed etiam insectantur, et ad nihilum redigunt. Et est sensus: Adjuro vos, filiae Jerusalem per virtutes vestras, quas divina gratia vobis collatas (1064A)gaudetis; ut animam contemplationi meae deditam non inquietetis, donec contemplationis hora finita, ipsa aliud quid agere velit.
Vers. 8. Vox dilecti mei. Vox Ecclesiae. Vox dilecti mei, subaudis, haec est. Laetabunda enim Ecclesia quod tantum diligatur a sponso, ut etiam filias Jerusalem pro illa adjuret, ut non eam requiescentem inquietent, dicit: haec est vox dilecti mei pro me loquentis. Quem desiderans videre dilectum, sed non valens, adnectit:
Ecce iste venit saliens in montibus, transiliens colles. Montes et colles intelliguntur perfecti quique sancti, conversationis sublimitate a terrenis sublevati, et quasi camporum planitiem melioris vitae meritis excedentes. De his montibus Isaias dicit: Erit mons domus Domini praeparatus in vertice montium, et elevabitur super colles (Isai. II, 2). Loquitur ergo sponsa de dilecto suo: Ecce iste venit saliens in montibus, et transiliens colles, hoc est, etiam secundum humanitatem omnem sanctorum excellentiam, omnem contemplationis (1064B)divinae puritatem excedens, nec stare in montibus, sed transilire dicitur: quia etsi ad horam per internam inspirationem cor sanctorum visitat, subito tamen recedit, ut eos in sui 510 dilectionem accendat. Potest etiam hoc ad incarnationem Christi referri, qui veniens quosdam saltus dedit: quia de coelo venit in uterum Virginis, de utero Virginis in praesepe, de praesepi in baptismum, de baptismo in crucem, de cruce ad sepulcrum, de sepulcro ad coelum; hinc Psalmista: Exsultavit ut gigas ad currendam viam (Psal. XVIII, 6), et reliqua.
Vers. 9. Similis est dilectus meus capreae hinnuloque cervorum. Capreae et cervi, quamvis in sua natura multa habeant quae allegoricis sensibus conveniant, hoc habent tamen singulare, quod in planioribus non morantur, sed in arduis et excelsis locis quosdam saltus dare solent. Recte ergo his assimilatur Christus propter subtilem contemplationem; et quia a nullo intellectu divinitatis ejus majestas comprehendi (1064C)potest. Non autem cervis, sed capreis assimilatur, minoribus videlicet animantibus propter humilitatem incarnationis suae: quia non solum homo fieri, sed humilis homo fieri dignatus est. Hinnulo autem cervorum similis dicitur: quia secundum humanitatem de cervis, hoc est de patriarchis duxit originem; vel etiam propter varietatem virtutum et innocentiam hinnulo cervorum comparatur.
En ipse stat post parietem nostrum. Paries, mortalis nostra conditio appellatur: quia quodammodo inter nos et Deum quasi crassus quidam paries constitutus, non permittit nos ejus contemplatione perfrui; namque primus homo ita conditus est, ut visione et alloquio Dei frueretur (Gen. I, 26): sed postquam peccavit (Gen. III, 6), appositus est quidam paries, ipsa videlicet mortalitas, qua praegravamur. Nam (ut Sapiens dicit) Corpus quod corrumpitur aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem (Sap. IX, 15). Sponsum ergo suum, quem superius capreis vel hinnulis cervorum comparavit, (1064D)nunc dicit post suum parietem stare: quia Christus aliquando vicinus fit cum se, quantum humana mens capere potest, contemplari permittit: aliquando vero elongatur, et quasi caprea vel cervus quibusdam saltibus effugit. Quia ergo paries oppositus erat inter nos et ipsum, nec videre illum poteramus, dignatus est in ipso pariete facere fenestras et cancellos, per quos utcunque sentiri, utcunque perspici possit, Unde et sequitur.
Respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos. Quasi enim fenestrae et cancelli in pariete fiunt, cum ipse sua gratia se contemplari permittit, licet in speculo et aenigmate. Potest et hoc quod dicit: Ipse stat post parietem nostrum, ad humanitatem ejus referri; quasi enim post parietem nostrum stetit, cum carnem nostram sibi apposuit, in qua divinitas ejus latuit. Quod vero sequitur, Respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos, hoc ad divinitatem ejus refertur. (1065A)Ille enim qui per fenestras vel cancellos intuetur, cuncta quae foris aguntur videt, et ipse a nemine videtur; ita Deus, cum omnia videat, ipse investigari et comprehendi non potest.
Vers. 10. En dilectus meus loquitur mihi, ad praedicandum hortatur me, dicens: Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et veni. Vox sponsi ad publicae operationis studia provocantis. Surge, propera, amica mea, per fidem et dilectionem; columba mea, per innocentiam et simplicitatem; formosa, per virtutum pulchritudinem festina et veni. Ac si diceret: Surge de strato tuo illo dulcissimo, hoc est de quiete, in qua soli mihi placere in psalmis, hymnis et orationibus desideras, festina et veni, id est, festina ad utilitatem proximorum; ut illos quoque praedicationis officio, et bonorum operum exemplo tui imitatores facias, et ad salutem tecum perducas. Et notandum quod superius filias Jerusalem adjurabat, ne excitarent neque evigilare facerent dilectam: hic vero ipse eam suscitat et surgere (1065B)ad laborem hortatur; quia omnia tempus habent, et omnium rerum tempus est sub coelo, tempus contemplationis, tempus etiam actionis. Alio enim tempore debent sancti praedicatores divinae contemplationi insistere, et mentem suam coelesti quiete oblectare: alio vero tempore per charitatem debent curam proximorum agere, et eis bonorum operum exempla praebere, ac divinae contemplationis doctrinam impendere.
Vers. 11. Jam enim hiems transiit, imber abiit, et recessit. Hiemis et imbris nomine asperitas infidelitatis exprimitur, quae totum mundum tenebat usque ad adventum Christi: Dicit ergo sponsus: Surge, amica mea, et veni, quia hiems transiit Sole justitiae apparente; et imber infidelitatis recessit, ac serenitas verae fidei in mundo resplenduit. Tale est quod Apostolus ait: Nox praecessit, dies autem appropinquavit (Rom. XIII, 12).
Vers. 12. Flores apparuerunt in terra nostra, tempus (1065C)putationis advenit. Finita hieme et imbre, flores in terra apparuerunt, decor videlicet virtutum et pudicitiae; et transeunte asperitate infidelitatis, verna fidei successit temperies, tempus putationis venit, hoc est purgationis sanctorum. Putatio enim vinearum sanctorum significat purgationem, quae in Christo et per Christum est; de qua ipse: Ego sum vitis, vos palmites (Joan. XV, 5).
Vox turturis audita est in terra nostra. Hoc est, vox praedicantium apostolorum. Turtur enim avis est castissima; et quoniam in excelsis semper arboribus morari solet et nidificare, apostolos vel caeteros doctores significat, qui possunt dicere: Nostra conversatio in coelis est (Philip. III, 20). Quod etiam gemitum pro cantu habet, sanctorum ploratum significat, qui suos ad fletum et lamenta hortantur, dicentes: Miseri estote, et lugete, risus vester in luctum convertatur (Jac. IV, 9). Vox turturis audita est in terra nostra, id est vox praedicantium apostolorum; in terra nostra, hoc est in Ecclesia, de qua Psalmista, Domini est (1065D)terra et plenitudo ejus (Psal. XXIII, 1).
Vers. 13. Ficus protulit grossos suos. Ficus Synagogam significat; grossi autem dicuntur primitivae et immaturae ficus, inhabiles ad edendum, qui ad pulsum venti facile cadunt. Voce autem turturis insonante ficus protulit grossos suos: quia apostolis praedicantibus emerserunt multi de Synagoga Judaeorum, qui et in Christum crederent, et tamen legem carnaliter observare vellent, magisque auctoritate legis delectarentur quam dulcedine Evangelii: volentes circumcisionem, sabbatum, et alia legis praecepta juxta litteram observare; de quibus Apostolus dicit: Aemulantur vos non bene; sed volunt vos circumcidi, ut in carne vestra glorientur (Galat. VI, 13).
Vineae florentes dederunt odorem. Postquam vox turturis audita est, postquam ficus protulit 511 grossos suos, vineae florentes dederunt odorem: quia multitudo Ecclesiarum per latitudinem orbis diffusa est, (1066A)quae flores virtutum et odorem bonae operationis late de se spargerent.
Surge, propera, amica mea, speciosa mea, et veni. Noli (inquit), sponsa mea, quam mihi per fidem et dilectionem amicam feci, otioso torpore lentescere; sed surge et veni, et exempla virtutum foris proximis ostende.
Vers. 14. Columba mea in foraminibus petrae. Si petra est Christus, juxta quod Apostolus ait: Petra autem erat Christus (I Cor. X, 4); foramina petrae sunt vulnera quae pro salute nostra in cruce suscepit, fixurae videlicet clavorum et lanceae percussura (Joan. XIX). In his ergo foraminibus columba, id est Ecclesia moratur: quia totam spem salutis suae in passione sui Redemptoris constituit. Ibi ab insidiis malignorum spirituum quasi a raptu accipitris secura delitescit; ibi nidificat, il est fetus bonorum operum congerit.
In caverna maceriae. Maceriae ex siccis lapidibus ad munimenta vinearum solent fieri, ad repellendas (1066B)vulpes vel caeteras nocivas bestiolas. Per maceriam ergo significatur coelestium custodia virtutum, angelicum videlicet praesidium; sicut Isaias de Domini vinea ait: Et maceriam circumdedit, et circumfodit vineam (Isai. V, 2). In caverna ergo maceriae moratur, quia praesidio angelorum undique circumdatur, et a tentationibus diaboli custoditur.
Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis: quia vox tua dulcis, et facies tua decora. Tu (inquit) dilecta mea quae in lecto contemplationis dulcissime quiescis, veni et ostende mihi faciem tuam, id est, a secreto quietis egredere ad publicam actionem, et pulchritudinem bonorum operum tuorum aliis ad exemplum demonstra. Ostende mihi, dicit; quasi enim Deo faciem suam ostendit Ecclesia, cum proximis ad utilitatem et profectum per virtutum opera, quantam intrinsecus habeat pulchritudinem, demonstrat. Hoc est quod Dominus dicit in Evangelio: Videant opera vestra bona, et glorificent Patrem (1066C)vestrum, qui in coelis est (Matth. V, 16). Sonet vox tua in auribus meis. Vox videlicet praedicationis, vel divinae laudis, qua alios facias proficere. In auribus enim Domini vox Ecclesiae sonat, cum per praedicationem ex multorum conversione delectatur Deus. Bene autem dicit: Ostende mihi faciem tuam, et sonet vox tua, non aliena; Tuam videlicet faciem mihi ostende, quam in baptismo tibi dedi, quando mundavi te ab omni peccato. Vox tua, dicit, in auribus meis sonet; ut ex sincera intentione dilectionis meae procedat; ut non propter aliud praedices, nisi propter me.
Vers. 15. Capite nobis vulpes parvulas quae demoliuntur vineas, nam vinea nostra floruit. Vox sponsi praecipientis sponsae suae et filiabus Jerusalem, sanctis videlicet doctoribus, vel animabus fidelibus. Capite (inquit) nobis vulpes parvulas. Vulpes est dolosum animal et fraudulentum, in cavernis et specubus habitans, nec recto, sed tortuoso incedens itinere; ideoque designat haereticos, vel schismaticos, qui (1066D)demoliuntur vineas, hoc est Ecclesiam Dei, plebem videlicet fidelium lacerare et decipere non cessant. Praecipit ergo ut parvulas vulpes capiant, id est, ut haereticam pravitatem in ipso initio debellare et destruere non cessent, ne robusta facta fortius impugnet. Nam vinea nostra floruit, id est, Ecclesia per universum mundum flores virtutum emisit. Et nota quod cum superius vineas pluraliter dixerit, modo dicit singulariter, vinea nostra floruit: quia ex multis Ecclesiis una est electa Ecclesia.
Vers. 16. Dilectus meus mihi, et ego illi, qui pascitur inter lilia donec aspiret dies, et inclinentur umbrae. Vox sponsae. Dilectus meus mihi, subaudi, societur vinculo charitatis et amoris, et ego illi conjungar, et consentiam vicissitudine mutuae dilectionis. Vel Dilectus meus, subaudi, det verba exhortationis et divinae promissionis; et ego, subaudi, ostendam illi faciem meam. Vel etiam, Dilectus meus dignetur (1067A)mihi conjungi glutino charitatis, et ego illi conjungar vinculo dignae obedientiae, obtemperans praeceptis ejus. Qui pascitur inter lilia, hoc est, delectatur et jucundatur inter candidas et odoriferas virtutes sanctorum. Et notandum quod superius lilium singulariter dicitur; hic vero pluraliter lilia, quia multae sunt virtutes sanctorum, una tantum fides est, et una charitas, quibus praecipue Deus delectatur. Sive etiam pascitur inter lilia, hoc est, suavissime delectatur inter virgineos choros. Candor enim liliorum recte munditiae virginali comparatur. Donec aspiret dies, hoc est, donec transeant nubila praesentis vitae, et appareat dies, hoc est, veniat claritas sempiternae beatitudinis. Et est sensus: Dilectus meus mihi praestat auxilium, et ego illi dignam praebeo obedientiam, qui virtutibus sanctorum delectatur, quousque transcursa nocte praesentis vitae, in qua per speculum et in aenigmate cernitur, appareat dies supernae claritatis, ut facie ad faciem videatur (I Cor. XIII, 12).
Vers. 17. Revertere; similis esto, dilecte mi, capreae (1067B)aut hinnulo cervorum super montes Bethel. Vox Ecclesiae sponsi sui speciem desiderantis. O dilecte mi, qui de lecto quietis me surgere praecipis, et ut tibi faciem meam ostendam, hortaris, revertere, hoc est, claritatem divinitatis tuae me speculari permitte, et hoc quod mihi perfecte promittis in alia vita, beatitudinem videlicet et cognitionem tuam in hac adhuc peregrinatione me saltem in figura et aenigmate habere permitte. Similis esto capreae aut hinnulo cervorum super montes Bethel. Jam dictum est superius, quod capreae campos despiciunt, et ad alta montium enituntur. Christus ergo capreis comparatur, quia secundum carnem resurgens a mortuis, coelorum alta petiit. Hinnulus vero cervorum vocatur, hoc est filius antiquorum Patrum. Cervi enim sunt patriarchae et prophetae, de quibus Christus carnis duxit originem. Fertur hinnulus hanc habere naturam, ut fervente sole opaca et umbrosa loca requirat, in quibus ab aestu protegatur: sic et Christus in eorum (1067C)mentibus requiescit, qui rore Spiritus sancti ab aestibus carnalium voluptatum temperantur. Ac si diceret: O dilecte mi, revertere, hoc est, saepius me tua visitatione illustrando laetifica, qui per carnem quam assumpsisti, jam coelorum sublimia penetrasti. Montes autem Bethel mentes sanctorum significant, a terrenis per superna desideria elevatas. Nam Bethel domus consurgens, vel domus vigiliarum interpretatur, et vigiles mentes sanctorum significat, quae ad desideranda 512 superna consurgunt, et ad ea percipienda invigilant: habentes in se Deum inhabitatorem, qui dicit per prophetam: Inhabitabo in illis et inambulabo (Levit. XXVI, 12). Super hos ergo montes Bethel dilectus similis est capreae vel hinnulo cervorum: quia illas visitare dignatur quae domus Dei esse student.
CAPUT III. Vers. 1. In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea; quaesivi illum et non inveni. Vox (1067D)est Ecclesiae de gentibus congregatae. In lectulo (inquit) meo, hoc est, cum adhuc in desideriis carnalibus requiescerem, et cum adhuc infidelitatis et ignorantiae tenebris posita essem, quaesivi quem diligit anima mea. Multi enim philosophorum Deum ignorantes, studio tamen summo illum requirebant, per creaturam Creatorem cognoscere volentes, sicut Plato, qui in Timaeo multa de anima disputavit, et sicut Aristoteles, Socrates et caeteri, qui omne vitae suae tempus in studiis causa exquirendae veritatis expendebant. Quaesivi illum, et non inveni; non enim per mundanam sapientiam Deus cognosci potuit.
Vers. 2. Surgam, et circuibo civitatem: per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea: quaesivi illum, et non inveni. Exsurgam (inquit) de strato corporis et carnalis delectationis, et circuibo civitatem hujus mundi, maria ac terras peragrando. Per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea, hoc (1068A)est, per lata itinera gradientes hujus saeculi, et suis voluptatibus deditos aspiciam, si forte dilecti mei vestigia inveniam. Hoc cum causa exempli de multis dici possit, praecipue tamen in illo Eunucho impletum est, qui a finibus terrae venit Deum coeli Jerosolymis adorare, quem Philippus invenit, eique Christum in prophetia Isaiae ostendit (Act. VIII, 27). Hoc quoque in Cornelio adimpletum est, qui adhuc paganus et ignorans Deum, eleemosynas faciebat, et orationibus vacabat, quem Petrus cum omni domo sua baptizavit (Ibid. X, 22). Itera autem difficultatem inventionis, et dicit: quaesivi, et non inveni.
Vers. 3. Invenerunt me vigiles qui custodiunt civitatem. Vigiles sunt sancti apostoli et caeteri doctores Ecclesiae, qui civitatem, id est sanctam Ecclesiam custodiunt, et ab insidiis infidelium et spiritualium hostium defendunt, quos interrogat.
Num quem diligit anima mea vidistis? Quasi vigiles Ecclesia interrogat, cum intenta aure eorum praedicationem (1068B)percipit.
Vers. 4. Paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea. Pertransire vigiles, est eorum dicta et doctrinam diligenter perscrutari. Solemus namque dicere: Transcurri librum legens, vel pertransivi. Cum (inquit) pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea: quia cum sollicita meditatione dicta vel scripta sanctorum requirimus, statim dilectum invenimus: quia Deum in eorum dogmatibus reperimus. Potest et sic intelligi: Cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea; hoc est, cum intellexissem Christum omnem sublimitatem et gratiam superare, tunc inveni quem diligit anima mea, hoc est, tunc vere intellexi quantum ipse a caeterorum sanctorum meritis distet.
Tenui eum, nec dimittam donec introducam illum in domum matris meae et in cubiculum genitricis meae. Hoc est, ardentissima fide ac devotione illi inhaesi; nec dimittam eum, sed in ejus amore et fide perseverabo, (1068C)donec introducam eum in domum matris meae et in cubiculum genitricis meae; hoc est, donec illum Synagogae, quae est mater mea spiritualiter, praedicem, et eam quoque ad ejus fidem perducam. Hoc fiet in fine mundi, quando (ut ait Apostolus) plenitudo gentium, introierit, tunc omnis Israel salvus fiet (Rom. XI, 25, 26). Tantum ergo sibi de charitate sponsi sui Ecclesia promittit, ut etiam se credat Synagogam posse convertere. Quod autem dicit, donec introducam illum, non est putandum quod tunc relictura sit illum, cum in cubiculum matris introduxerit; sed, donec pro sempiterno, id est, semper illi inhaerebo, semper in ejus fide et dilectione perseverabo. Tale est in psalmo: Ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri (Psal. CXXII, 3). Nunquid postquam nostri misertus fuerit, non erunt oculi nostri ad eum? Utique erunt.
Vers. 5. Adjuro vos, filiae Jerusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis neque evigilare faciatis dilectam, quoadusque ipsa velit. Bis repetitur (1068D)iste versiculus; nam jam superius positus est: sed supra ad Ecclesiam primitivam de Judaeis collectam pertinet; hic vero ad Ecclesiam de gentibus congregatam et amoris vinculo Christo arctius copulatam. Una enim eademque cura est Deo de sanctis, qui vel in circumcisione, vel etiam tempore baptismatis coruscante gratia Evangelii, illi placuerunt. Quia vero iste versiculus superius expositus est, jam videndum est quare veluti dormientem inducat Ecclesiam, unde et adjurat filias Jerusalem ne eam excitent, cum paulo superius non dormientem vel quiescentem, sed studio laboriosissimae inquisitionis insistentem, qua sponsum inquirebat introducat. Si ergo requirebat sponsum, quomodo requiescebat? sed dulcissimus et suavissimus somnus est Christum quaerere. Dormit ergo Ecclesia, et Christum quaerit; dormit videlicet a desideriis terrenis et ab actibus saeculi: vigilat autem et requirit sponsum, quia ejus (1069A)contemplationi inhaeret, eum solum desiderat, ad illum pervenire contendit. Adjurat ergo sponsus filias Jerusalem, animas videlicet desideriis supernae patriae inhaerentes, ne illam excitent ab hoc somno suavissimae quietis et contemplationis, donec ipsa velit. Somnus autem merito amor appellatur: quia sicut dormiens a visibilibus oculos claudit, et invisibilia contemplatur: ita is qui divinae contemplationi insistit, quasi alienus exterioribus dormit, et sola spiritualia et coelestia videt. Nec mirum si amor somnus vocetur, cum in sequentibus mors amor appelletur: Fortis est ut mors dilectio. Cum autem dicit, donec ipsa velit, ostendit Ecclesiam de gentibus voluntarie se praeparaturam ad labores et persecutiones pro Christo perferendas.
Vers. 6. Quae est ista quae ascendit per desertum sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhae, et thuris, et universi pulveris pigmentarii? Vox filiarum Jerusalem, id est sanctorum primitivae Ecclesiae, admirantium pulchritudinem Ecclesiae de gentibus congregatae. (1069B)Quae est (inquiunt) ista? Quae, 513 id est qualis. Quanta laude et admiratione digna, quae circumcisione mundata, nec adhuc baptismo sanctificata jam currit ad Deum? Ascendit (inquit) per desertum; hoc dicitur ad imitationem priscae plebis Judaicae, quae liberata de Aegyptia servitute, per desertum, mari Rubro transito, venit ad terram repromissionis: sic et Ecclesia per desertum nationum ascendebat jam de Aegypto, hoc est, de confusione idololatriae liberata, et Pharaone, id est diabolo submerso, ut coelesti manna pasceretur, et veram terram repromissionis ingrederetur. Ascendit (inquit) ad montes virtutum, vel etiam ad ipsum coelum virtutibus sublevata; quae in psalmo dicit: Levavi oculos meos in montes (Psal. CXX, 1), etc.; et alibi: Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis (Psal. CXXII, 1). Montes isti sunt patriarchae, prophetae, apostoli et caeteri sancti Dei, qui merito virtutum appellantur montes. Primo enim ad montes, id est ad sanctos (1069C)sublevat oculos Ecclesia, vel anima fidelis quae istorum doctrinam actusque considerat, illorum exemplo et intercessione muniri gaudet. Postea proficiens ad ipsum quoque qui fecit montes, audet cordis aspectum dirigere, et dicit: Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis; id est, gratanter requiescis in sanctis. Sicut (inquit) virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris. Fumus ex igne nascitur, et mox altiora aeris expetit, donec aspectibus intuentium subtrahatur. Fumus igitur significat sanctum desiderium igne divini amoris perfusum; nec absolute fumo comparantur, sed virgulae fumi: quia sancta Ecclesia vel anima Deum amans, gracilis est et delicata, disciplinis Spiritus sancti attenuata, non habens grossitudinem carnalium desideriorum. Sive virgulae fumi, non sparso fumo comparantur propter unitatem Ecclesiae, quae in Christo unum est. Unde vero esset ille fumus ostendit, cum subdit, Myrrhae et thuris et universi pulveris pigmentarii. Myrrha condiuntur mortuorum corpora; thus vero adoletur in sacrificio Dei; ideoque (1069D)per myrrham carnis mortificatio designatur: per thus munditia orationum exprimitur. Virgulae ergo fumi myrrhae et thuris Ecclesia assimilatur: quia sancti mortificatione carnis suae et orationibus mundo et simplici corde profusis, Deo placere student. Et unversi (inquit) pulveris pigmentarii, id est congerie omnium virtutum. Non enim integra fuisse aromata, sed in pulverem redacta dicuntur: quia sanctorum actiones magna discretione considerandae sunt, et tanquam cribro subtilissimae considerationis eventilandae, ne quid forte in illis durum aut inconveniens existat: ne saltem per ipsas virtutes adversarius milleformis subrepat, qui callidus per bona etiam consuevit nocere.
Vers. 7. En lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel, omnes tenentes gladios, et ad bella doctissimi. Quo haec dilecta et mirabilis ascenderit, ostenditur cum subditur, En lectulum Salomonis, (1070A)et reliqua. Lectus Salomonis quamvis superna illius supernae beatitudinis requies accipi possit, in qua Deus cum suis sanctis requiescit, probabilius tamen praesens accipitur Ecclesia, in qua sancti Dei sopitis tumultibus vitiorum, amplexu Salomonis, id est viri pacifici delectantur. Unde et Psalmista de Christo dicit: Factus est in pace locus ejus, et habitatio ejus in Sion (Psal. LXXV, 3). Lectulum ergo Salomonis, id est Ecclesiam, sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel. Per sexaginta fortes ordo doctorum intelligitur, qui vel praedicando Ecclesiam muniunt, vel contemplando ad illam supernam beatitudinem pervenire desiderant. Sexagenarius autem numerus ex senario et denario constat; sexies enim deni, vel decies seni, sexaginta fiunt. Senarius vero perfectionem significat operis: quia sex diebus perfecit Deus opera sua: denarius vero remunerationem et praemium quod in fine electis dabitur; unde et hi qui in vineam venerunt, denarium leguntur accepisse (Matth. XX, 10). Sexaginta ergo fortes significant (ut dictum est) sanctos (1070B)doctores, fortes et animo constantes. Additur vero ex fortissimis Israel, omnes in Christum credentes, et Christum diligentes, Israel, id est vir videns Deum, appellantur. Fortissimi vero Israel sunt, qui Ecclesiam tueri praedicando, et ab incursibus daemonum, vel impugnatione haereticorum defendere noverunt. Hi enim ambiunt lectulum Salomonis: quia illis commissa est Ecclesia, et ab illis vigilanti cura est custodienda. Omnes tenentes gladios, et ad bella doctissimi. Tenent enim gladium spiritualem, verbum Dei, de quo Apostolus: Et galeam (inquit) salutis assumite, et gladium spiritus, quod est verbum Dei (Ephes. VI, 17). Ad bella vero sunt doctissimi: quia necesse est ut spiritualis praelii arte instructi sint, qui adversus mundi principatus et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiae in coelestibus bella gerunt (Ibid., 12). Versutissimus enim iste est hostis, et tam subtilitate spiritualis naturae, quam etiam temporis longaevitate doctissimus, (1070C)contra quem sancti bella suscipiunt.
Vers. 8. Uniuscujusque ensis super femur suum propter timores nocturnos. Per femur propagatio sobolis accipitur; super femur ergo enses habent, qui timore Dei omnes comprimunt et coercent motus carnalis voluptatis. Et hoc propter timores nocturnos, id est propter occultas insidias maligni hostis, qui in nocte hujus saeculi sanctis maxime, qui in Ecclesia praeeminent, insidiatur; ut illis deceptis, lectulum Salomonis, id est requiem sanctorum foedare possit. Et notandum quod superius tenere gladios dicuntur: hic vero super femur enses habere. Gladios enim tenent, ut adversariis resistant, ut eos superent, et ut haereticos et omnes sanae fidei contradicentes confodiant. Super femur ergo enses habent, ut suimet curam gerant, ut fluxus carnalium voluptatum reprimant: ne aliis praedicantes, ipsi reprobi efficiantur (I Cor. IX, 27).
Vers 9. Ferculum fecit sibi rex Salomon de lignis (1070D)Libani. Quod superius per lectulum Salomonis, sic nunc designatur per ferculum, sancta videlicet Ecclesia, in qua velut in lecto requiescunt sancti Dei, et velut in lecto discumbunt ad epulas aeternae beatitudinis et satietatis. De lignis Libani fecit Salomon ferculum. Libanus mons est Phoenicis, cujus arbores et proceritate et pulchritudine et durabilitate cunctis praeeminent, ideoque significant sanctos virtutum specie fulgentes, et ad aeterna festinantes. Libanus enim candidatus, vel candidatio interpretatur, vel dealbatio. Ligna ergo Libani sunt sancti candidati, vel dealbati in baptismo, et exornati omnium virtutum pulchritudine.
Vers. 10. Columnas ejus fecit argenteas. Per columnas 514 doctores ejusdem Ecclesiae significantur, qui eam verbo et exemplo sustinent et roborant; unde et in Actibus apostolorum dicitur: Jacobus et Joannes et Cephas, qui videbantur columnae esse (Gal. (1071A)II, 9). Hae columnae sunt argenteae, quia nitore coelestis eloquii refulgent; Eloquia enim Domini eloquia casta (Psal. XI, 7), et reliqua.
Reclinatorium aureum, ascensum purpureum. Per reclinatorium aureum requies aeterna accipitur, quae sanctis in Ecclesia repromittitur; ad quam tamen ascensus est purpureus. Purpureus ascensus est passio Christi: quia purpura colorem sanguinis imitatur. Ascensu ergo purpureo ad reclinatorium pervenitur: quia illi ad aeternarum epularum discubitum, et ad supernae quietis requiem veniunt, qui in praesenti passionem Redemptoris digne venerari et imitari satagunt. Quia nisi quis actiones ac vitam Christi imitatus fuerit, ad aeternam requiem pervenire non poterit.
Media charitate constravit propter filias Jerusalem. Media charitate constravit: quia omnibus fidelibus suam charitatem Christus commendavit patiendo pro nobis, et requiem nobis praeparando, juxta quod Apostolus, dicit: Commendat autem Deus suam charitatem in nobis: quoniam cum adhuc peccatores essemus, (1071B)pro nobis Filium suum in mortem tradidit (Rom. V, 8). Aliter, per columnas argenteas apostoli et apostolici viri designantur; per reclinatorium aureum doctorum ordo, qui cum ineffabilia aeternae vitae gaudia promittunt, utique nos suaviter requiescere faciunt. Et hoc reclinatorium bene aureum dicitur: quia ineffabile est illud praemium, quod sancti exspectant. In rebus enim caducis nihil pretiosius est auro. Per ascensum vero purpureum ordo signatur martyrum, qui passionem Christi imitati, pro illo suum sanguinem fuderunt. Sed quid nos faciemus, dicit beatus Gregorius, qui nullius meriti sumus, non inter doctores, non inter martyres locum nos habere videmus? Sequitur, media charitate constravit. Habeamus ergo charitatem, qua media hujus ferculi constrata sunt, quae et idcirco latum mandatum vocatur, quia omnibus observatoribus suis aeternam salutem parat. Hanc efficaciter teneamus, et per hanc salvabimur, et hoc propter filias Jerusalem, hoc (1071C)est, propter animas simplices et nullius sibi virtutis conscias; quae quanto majoris fragilitatis sibi sunt consciae, tanto amplius Salvatorem et Redemptorem suum diligere satagunt.
Vers. 11. Egredimini, et videte, filiae Sion, regem Salomonem in diademate quo coronavit eum mater sua in die desponsationis illius, et in die laetitiae cordis ejus. Vox Ecclesiae invitantis animas fidelium ad intuendum quam mirabilis et speciosus sit sponsus ejus. Filiae namque Sion Ecclesiae sunt, quae et filiae sunt Jerusalem, sanctae videlicet animae, supernae illius civitatis cives, quae et perpetua cum angelis pace fruuntur, et per contemplationem gloriam Dei speculantur. Egredimini, inquit, filiae Sion, hoc est, exite de turbulenta hujus saeculi conversatione; ut mente expedita eum quem diligitis, contemplari possitis. Et videte, inquit, regem Salomonem, hoc est verum pacificum Christum, in diademate quo coronavit eum mater sua. Ac si diceret: Considerate Christum pro vobis carne indutum, quam carnem de carne Virginis (1071D)matris suae assumpsit. Diadema namque vocat carnem quam Christus assumpsit pro nobis, in qua mortuus destruxit imperium mortis, in qua etiam resurgens, resurgendi nobis spem contulit. De hoc diademate Apostolus ait: Vidimus Jesum per passionem gloria et honore coronatum (Hebr. II, 9). Mater vero sua eum coronasse dicitur, quia Virgo Maria illi de sua carne carnis materiam praebuit. In die desponsationis ejus, hoc est in tempore incarnationis ejus, quando sibi Ecclesiam conjunxit, non habentem maculam aut rugam (Ephes. V, 27); vel quando Deus homini conjunctus est. Et in die laetitiae cordis ejus. Laetitia enim et gaudium Christi, salus et redemptio humani generis est; juxta quod in Evangelio multos ad fidem suam cernens confluere. In illa, inquit evangelista, hora exsultavit et dixit: Confiteor tibi, Pater coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis (Matth. XI, (1072A)25). Et in evangelica parabola, inventa ove, convocavit amicos dicens: Congratulamini mihi (Luc. XV, 6). Potest hoc et simpliciter totum ad passionem Christi referri juxta litteram. Praevidens enim Salomon in spiritu passionem Christi, longe ante praemonebat filiam Sion, id est plebem Israeliticam: Egredimini, inquiens, et videte regem Salomonem, id est Christum, in diademate, in spinea corona qua coronavit eum mater sua Synagoga, in die desponsationis ejus, quando videlicet sibi conjunxit Ecclesiam, et in die laetitiae cordis ejus, quo gaudebat per suam passionem redimi mundum de diaboli potestate. Egredimini ergo, hoc est, exite de tenebris infidelitatis, et videte, hoc est, mente intelligite: quia ille qui ut homo patitur, verus est Deus; vel etiam egredimini extra portam civitatis vestrae, ut eum in Golgotha monte crucifixum videatis.
CAPUT IV. Vers. 1. Quam pulchra es, amica mea; quam pulchra (1072B)esset decora. Vox Christi bis repetit, quam pulchra es, in opere videlicet et praedicatione, In opere, quia nihil foedum, nihil oculis meis indignum agis; in praedicatione, quia ad considerandum incarnationis meae mysterium etiam sodales tuas filias Jerusalem invitare non cessas.
Oculi tui columbarum. Per oculos intelligitur acumen sensuum spiritualium, quibus divina et sempiterna contemplatur Ecclesia. Columbae autem oculi Ecclesiae comparantur propter spiritualem gratiam: quia Spiritus sanctus in specie columbae apparuit (Matth. III, 16). Sequitur autem.
Absque eo, quod intrinsecus latet, id est, absque supernae illius retributionis gloria, quam in fine saeculi es perceptura; quam etsi in praesenti per fidem contemplaris, latet tamen intrinsecus; nec enim in praesenti videri potest, sed in futuro perficietur.
Capilli tui sicut greges caprarum, quae ascenderunt de monte Galaad. Per capillos Ecclesiae, subtiles Ecclesiae cogitationes accipiuntur, quibus temporalia (1072C)plerumque disponuntur. Comparantur vero gregibus caprarum, quia haec animalia munda sunt, et in rupibus, sive in excelsis locis resupinata pascuntur: quia cogitationes sanctorum, etsi pro corporali necessitate in temporalibus fiunt, 515 tamen in internorum intentione non discedunt; et in ista etiam cura, quam necessitati corporeae impendunt, quasi coelum semper intuentur. Possumus etiam per oculos doctores Ecclesiae et praedicatores accipere, qui in corpore cui caput Christus est, summum locum tenent, et coelestia ac spiritualia prae caeteris membris vident. Per capillos vero innumerabilem multitudinem simplicium fidelium in laicali ordine constitutorum intelligimus: qui etsi minus vident spiritualia, sua tamen multitudine et numerositate magnum decus praestant Ecclesiae. Et bene gregibus comparantur caprarum. Capra peccatoribus convenit, per quam plebes fidelium actionibus saeculi deditae, quae sine peccato agi non possunt, intelliguntur. Bene autem (1072D)sequitur, Quae ascenderunt de monte Galaad. Galaad acervus testimonii interpretatur, juxta litteram quidem; ideo quia cum Jacob recederet de Mesopotamia, persecutus est eum Laban, et die tertia reperit eum, ibique in testimonium mutui foederis acervum lapidum erexerunt (Gen. XXXI, 46). Mystice acervus testimonii Christus est, in quo multitudo consistit omnium sanctorum, qui sunt lapides vivi, adhaerentes illi vero lapidi, de quo Petrus dicit: Ad quem accedentes lapidem vivum, et isti tanquam lapides vivi superaedificamini (I Petr. II, 4). Greges ergo caprarum de monte Galaad ascenderunt, quia sanctorum multitudines ad excelsa virtutum conscendunt, et Christi doctrinam ac praecepta in omnibus sequi satagunt.
Vers. 2. Dentes tui sicut greges tonsarum ovium, quae ascenderunt de lavacro. Sicut per capillos Ecclesiae innumerabilis multitudo simplicium fidelium intelligitur, (1073A)ita et per dentes Ecclesiae doctores intelliguntur. Dentibus enim cibos commolimus; et sancti doctores bene dentibus conformantur: quia spirituales cibos, quos simplices capere nequeunt, ipsi quodammodo exponendo comminuunt. Dens Ecclesiae praecipuus erat Petrus, cui dictum est in visione: Surge, occide, et manduca (Act. X, 13); ac si diceretur, eos quos ad fidem convertis, occide ab eo quod sunt, id est, ut desinant esse peccatores; et manduca, hoc est transfer, vel transforma in corpus Ecclesiae. Bene autem hi dentes ovibus tonsis et lavacro lotis comparantur. Solent enim oves post tonsionem currenti aqua ablui, ne illotus sudor corpori adhaerescat et scabiem generet. Tonsi ergo sunt sancti doctores et magistri Ecclesiae, qui ex lavacro baptismi abluti, vellera, id est facultates et substantias suas pro Christo amiserunt. Omnibus quidem fidelibus convenit quod dicit: Quae ascenderunt de lavacro; nullus enim sine lavacro baptismi fidelis esse potest. Non autem (1073B)omnibus tonsio convenit: quia non omnes ita sunt perfecti, ut sua pro Christo valeant amittere: sed illis specialiter hoc congruit, qui secundum verbum Domini vendunt omnia sua, et dant pauperibus (Matth. XIX, 21), et nudi atque expediti sequuntur Christum. Tales ergo sunt dentes Ecclesiae sanctae, id est praedicatores et ministri ejus, oves per innocentiam abluti baptismo: voluntaria paupertate et rerum spollatione gaudentes. Sequitur.
Omnes gemellis fetibus, et sterilis non est inter eas. Quia gemina charitate et dilectione Dei et proximi praeeminent, et hanc observari docent: vel etiam quia fidem et operationem praedicant. Et sterilis non est in eis; nullus videlicet alienus est a bonis operibus.
Vers. 3. Sicut vitta coccinea labia tua, et eloquium tuum dulce. Per labia Ecclesiae, sancti praedicatores accipiuntur, qui et per dentes figurantur. Coccus autem sanguinis vel ignis habet speciem. Labia ergo Ecclesiae (id est sancti praedicatores) vittae coccineae (1073C)comparantur: quia passionem Christi assidue praedicant qui pro nostra redemptione sanguinem suum fudit. Sive vittae coccineae assimilantur, quia praedicatores ardent dilectione: diligentes eos quibus verba praedicationis impendunt, et etiam a quibus mala patiuntur. Ad hoc etiam pertinet quod Spiritus sanctus in linguis igneis apparuit (Act. II, 3), quia loquentes et ardentes fecit apostolos: ardentes dilectione, loquentes praedicatione. Et bene vitta coccinea dicitur; vitta enim capillos ligat et constringit, et sancti doctores sua praedicatione ad unitatem fidei et dilectionis multitudinem fidelium in Ecclesia nectunt, et in unum decorem redigunt. Possunt etiam per capillos, subtiles cogitationes mentis accipi. Vitta ergo coccinea crines ligamus, quando cogitationes nostras disciplina timoris Dei constringimus et coercemus. Et eloquium tuum dulce. Dulce est eloquium Ecclesiae, cum sancti doctores vel passionem sui Redemptoris ad memoriam reducunt, et praedicant (1073D)quantum Deus hominem dilexerit, vel etiam cum coelestia praemia auditoribus annuntiant.
Sicut fragmen mali punici, ita genae tuae, absque eo quod intrinsecus latet. Per genas superius diximus Ecclesiam figurari. Nam cum verecundamur, rubor sanguinis in genis effunditur. Malum autem punicum rubicundum habet corticem, interius vero multitudine granorum plenum est, unde et malum granatum vocatur. Per fragmen ergo mali punici, memoria ejusdem passionis dominicae accipitur, quae et in cocco superius figuratur. Solet enim una res diversis exprimi figuris. Genae ergo Ecclesiae fragmini mali punici comparantur, quia sancti doctores venerabiliter agunt memoriam passionis Redemptoris sui, nec erubescunt crucem ejus, imo gloriantur, dicentes cum Apostolo: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi (Gal. VI, 14); et alibi Apostolus ad discipulum suum scribens: Noli (inquit) erubescere crucem Christi, neque me vinctum ejus (II Tim. (1074A)I, 8). Bene autem genae non integro malo punico, sed fragmini comparantur. Malum enim punicum cum frangitur, exterius rubor, interius candor apparet: sic et sancti praedicatores et doctores cum passionem Christi annuntiant, quasi rubor est exterius: cum vero quanta utilitas nostrae redemptionis inde provenerit, et quod homo per passionem Christi non solum a peccatis justificari, sed etiam quod divinum consortium meruerit, demonstrant, quasi candidum est quod intrinsecus latet. Possunt etiam per genas Ecclesiae, martyres figurari, qui rubicundi sunt effusione sanguinis sui veluti malum punicum; sed fracto malo punico, candor interius apparet, quia post mortem miraculis coruscant.
Vers. 4. Sicut turris David collum tuum, quae aedificata est cum propugnaculis. Collum sanctae Ecclesiae praedicatores sancti et doctores ejus sunt. Iidem enim hic designantur per collum, qui superius per oculos, vel per dentes, sancti videlicet 516 praedicatores, (1074B)qui veluti colla acceptos verbi Dei cibos nutriendo corpori transmittunt, et vocem praedicationis divinae auditoribus proferunt. Vel etiam sancti doctores per collum signantur, quia sicut per collum caput et caetera membra corpori conjunguntur, ita sancti doctores quasi mediatores sunt inter Christum et reliquos quos instruunt fideles, et quasi Christum corpori suo, id est Ecclesiae conjungunt. Hoc autem collum turri David comparatur, qui interpretatur manu fortis, vel visu desiderabilis, Christum significat. Et tota quidem Ecclesia civitas David, id est magni Regis Christi est, qui est manu fortis: quoniam diabolum devicit, juxta quod Psalmista dicit: Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio (Psal. XXIII, 8). Est et visu desiderabilis: quia (ut Apostolus dicit) in eum desiderant angeli prospicere (I Petr. I, 12). Turris autem civitatis hujus, illi sunt qui vel scientia vel operationis perfectione caeteris praeeminent. Quae aedificata est cum propugnaculis. Propugnacula sunt divinarum Scripturarum sacramenta, de (1074C)quibus veluti jacula procedunt, quibus adversariae repelluntur potestates.
Mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium. Mille clypei intelliguntur innumera defensionis divinae praesidia, quibus sancta vallatur et defenditur Ecclesia. Omnis armatura fortium, id est omnis instructio vel sanctae operationis vel divinae praedicationis. Et bene collum Ecclesiae, hoc est praedicatores et doctores turri David comparantur, quia semper quasi in bello sunt, pro defensione sanctae Ecclesiae pugnantes.
Vers. 5. Duo ubera tua sicut duo hinnuli capreae gemelli. Duo ubera Ecclesiae eosdem significant sanctos doctores. Nec mirum quod una eademque res diversis figuratur modis. Sancti enim doctores oculi sunt, quia vitae vias quas ingredi debeant, subjectis demonstrant. Dentes sunt, quia cibos divinarum Scripturarum molunt et comminuunt, ut mandi possint, scilicet a simplicibus, hoc est intelligi. Collum sunt, (1074D)quia caput et membra, hoc est Christum et Ecclesiam conjungunt; ipsi ergo doctores sunt et ubera Ecclesiae quia parvulos et simplices fideles lacte verbi Dei nutriunt, juxta quod Apostolus simplicioribus loquens, dicit: Non potui vobis loqui tanquam spiritualibus, sed quasi carnalibus; et parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non escam (I Cor. III, 1, 2). Et bene non absolute ubera, sed cum additamento dicit, duo ubera, cum femina neque plus neque minus habeat quam duo ubera; quia nimirum sancti doctores parvulos ex utroque populo, Judaico videlicet et gentili, lacte verbi Dei nutriunt. Nam et Paulus de seipso dicit: Qui operatus est Petro in apostolatu circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes (Gal. II, 8). Et apte duo ubera, sicut duo hinnuli gemelli capreas esse dicuntur, qui videlicet fetus sunt et filii Salvatoris nostri Jesu Christi qui superius per capreas designatus est; haec enim animalia et acutissime vident, et nimia velocitate altiora conscendunt: sic et sancti (1075A)doctores quae agenda sunt et ipsi vident, et aliis monstrant, et despectis terrenis ad superna ascendere nituntur.
Vers. 6. Qui pascuntur in liliis, donec aspiret dies, et inclinentur umbrae. Qui pascuntur in liliis, hoc est, delectantur purissimis et nitidissimis sensibus Scripturarum. Donec aspiret dies, hoc est dies illa aeterna veniat, quam desiderabat Psalmista, dicens: Melior est dies una in atriis tuis super millia (Psal. LXXXIII, 11): Et inclinentur umbrae, hoc est, transeant moerores et perturbationes hujus saeculi. Donec aspiret dies, id est oriatur dies; aspirabit enim dies, id est orietur, quando verus ille Sol justitiae, id est Christus apparebit; et tunc inclinabuntur umbrae, hoc est, omnia nubila moeroris et tenebrae praesentis saeculi pertransibunt. Sed et si ipsam litteram velimus aspicere, pulchre expressit ortum diei et noctis: nam nox nihil est aliud nisi umbra terrae, quae sole descendente sub terras consurgit; sole autem iterum super terras ascendente, inclinantur umbrae, id est, cedit nox. (1075B)Pascuntur ergo in liliis donec aspiret dies et inclinentur umbrae, quia sanctorum doctorum in praesenti tantum vita necessaria est praedicatio et doctrina; nam in alia vita postquam apparuerit aeterna dies, et finita fuerit nox praesentis saeculi, non necesse erit doceri aliquem: quia omnes revelata facie gloriam Domini (II Cor. III, 18) contemplabuntur. Unde et Dominus per prophetam Jeremiam dicit: Non ultra docebit vir fratrem suum dicens: Cognosce Dominum; omnes enim cognoscent me a minimo usque ad maximum (Jer. XXXI, 34).
Vadam ad montem myrrhae, et ad collem thuris. In myrrha carnis mortificatio, vel passionum pro Christo tolerantia; in thure vero sanctarum orationum devotio accipitur. Mons ergo myrrhae, et collis thuris, mentes sanctorum sunt, excelsae per contemplationem. Promittit ergo sponsus se ad montem myrrhae venturum, et ad collem thuris: quia illas mentes sua visitatione visitare dignatur, quae membra sua cum vitiis et concupiscentiis (1075C)mortificant (Gal. V, 24), quae etiam seipsas per sanctorum orationum studia gratum Deo sacrificium faciunt.
Vers. 7. Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te. Vox sponsi ad amicam suam sponsam. Tota pulchra es. Omni (inquit) ex parte nullam recipis maculam, neque rugam. Non enim soli doctores vel perfecti quique pulchri sunt ante oculos Dei, qui summa scientia et contemplatione praeeminent; sed etiam simplices quique fideles, qui recta fide et bonis operibus exornantur, pulchri in oculis sponsi habentur. Nam, ut Psalmista dicit: Benedixit omnibus qui timent Dominum, pusillis cum majoribus (Psal. CXIII, 13); ideo dicit: Tota pulchra es, non tantum una pars tua. Hoc ideo dicimus, non quod aliquis in praesenti vita sine peccato esse possit, cum scriptum sit: Nemo est super terram sine peccato, nec infans unius diei (Job XIV, 4): sed ideo quia fides perfecta et coeleste desiderium omnem absterget maculam levioris peccati; non enim de gravioribus nunc ratio (1075D)est, quae qui committunt, jam sponsa Christi non sunt, nec ullam habent particulam hujus sanctae pulchritudinis. Hinc est quod Joannes dicit: Qui natus est ex Deo non peccat (I Joan. III, 6), subaudi, peccato ad mortem; non quod levi peccato quis careat, sine quo vita ista non ducitur. Tota ergo pulchra est Ecclesia, in quantum se castam et immunem ab omni peccato custodit. Si quando autem levi peccato fuscatur, cita poenitudine et fide recta ad coeleste desiderium in ea prisca pulchritudo reparatur.
517 Vers. 8. Veni de Libano, sponsa mea, veni de Libano, veni. Libanus mons est Phoenicis: interpretatur autem de Hebraeo dealbatio vel candidatio; ex Graeco autem thus interpretatur. Unde et supra ubi loquitur: Vadam ad montem myrrhae et ad collem thuris, collis habetur Libani. Vocat ergo sponsus sponsam suam candidatam baptismate, dealbatam nitore omnium virtutum, flagrantem studio sanctarum orationum. (1076A)Vocat autem eam, ut veniat, id est, ut in virtutibus proficiat. Non solum vocat Deus animam, quando eam a vinculis carnis exutam ad coelestia praemia ducit; sed etiam per internam inspirationem, ut in virtutibus proficiat, hortatur. Quot enim in virtutibus sancti proficiunt, quasi tot passibus ad Deum tendunt. Et tertio dicit, veni, quia vult eam perfectam esse in cogitatione, locutione et opere. Vel eam vocat primo, ut ad se veniat per fidem; vocat secundo, ut dignam coelestium praemiorum retributionem jam liberata a corpore accipiat; vocat tertio, ut in die generalis resurrectionis jam resumpto corpore, duplici stola perpetuo coronata gaudeat.
Coronaberis de capite Amana, de vertice Sanir et Hermon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum. Amana ipsum dicunt esse montem Ciliciae Amanum, qui et Taurus appellatur. Sanir vero et Hermon montes sunt Judeae in quibus leones et pardi feruntur (1076B)habitare; per quos autem montes, saeculi potestates, reges videlicet et principes intelliguntur, qui veluti montes in superbia extolluntur, et malignis spiritibus quasi leonibus et pardis cubilia praebent. Maligni enim spiritus leones vocantur propter superbiam, pardi propter ferocitatem, vel etiam propter mille artes nocendi, quia pardus varium animal est. De his ergo montibus coronatur Ecclesia, quando principes saeculi ad fidem Christi convertuntur; et non solum propter suas virtutes, sed etiam propter talium conversationem ad salutem remuneratur Ecclesia. Potest et hoc in praesenti accipi. Nam coronatur Ecclesia de vertice horum montium, quando subjectis principibus catholicae fidei, Ecclesia, quae antea premebatur, coronatur et gloriatur in Christo; sicut factum est tempore Constantini, quando illo converso mirabiliter glorificata est Ecclesia. Coronatur et de cubilibus leonum, et montibus pardorum, quando superbos et quosque saevos ac dolosos convertit, et pro illorum quoque conversione aeterna praemia recipit.
(1076C)Vers. 9. Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa; vulnerasti cor meum. Sponsam et sororem suam sanctam dicit Ecclesiam, quae et sponsa est, quia eam sibi Christus incarnatus despondit, eamque emundatam sordibus peccatorum, dote Spiritus sancti sibi conjunxit. Soror vero est, quia propter eam incarnatus frater ejus fieri dignatus est, sicut resurgens a mortuis dixit mulieribus: Ite, nuntiate fratribus meis (Matth. XXVIII, 10). Cum ergo dicit vulneratum se cor habere, magnitudinem amoris expressit, quo sanctam suam diligit Ecclesiam. Affirmat autem hoc iterans et inculcans: Vulnerasti cor meum, ut tali iteratione quantum Ecclesiam suam diligit, ostendat. Qua autem re vulneratum sit, subjungendo demonstrat.
In uno oculorum tuorum, et in uno crine colli tui. Per oculos Ecclesiae, spirituales sensus vel doctores sanctos accipimus: per crines vero multitudines subjectarum plebium, quibus sancta decoratur Ecclesia. (1076D)Et est sensus: cum tota sis pulchra, o Ecclesia, et cum te ob multa diligam, praecipue tamen nitor spiritualium sensuum, et doctorum tuorum sinceritas me delectat, simplicitas etiam vitae subjectarum plebium, quae pie et fideliter verbis doctorum obtemperant. Bene autem cum superius pluraliter dixit oculos et capillos, hic singulariter dicit in uno oculo, et in uno crine; ut per hoc unitas sanctorum doctorum exprimatur. Unitas est enim coelestis doctrinae quam subjectis impendunt. Unus enim Dominus, ut Apostolus dicit, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5), nec non et una devotio subjectorum fidelium. Potest et hoc quod dicit, Vulnerasti cor meum, de passione Christi accipi. Vulnerasti cor meum, id est, tuo amore fecisti ut ego in cruce vulnerarer. Notandum vero quod dicit, In uno crine colli tui. Per collum enim diximus doctores significari, et crinis Ecclesiae collo adhaeret, quo subjectae plebes a sanctis doctoribus (1077A)nutriuntur, et eorum sanae doctrinae inhaerent, ac secundum illorum praecepta vivere satagunt.
Vers. 10. Quam pulchrae sunt mammae tuae, soror mea sponsa! Per mammas superius eosdem doctores diximus figurari, qui et per oculos designantur; nam sancti doctores mammae sunt, id est simplici doctrina humiles nutriunt; oculi sunt cum summa quaeque et coelestia praedicant. Ait ergo: Quam pulchrae sunt mammae tuae, soror mea sponsa! id est, quam pulchri sunt doctores tui! quoniam sermo illorum et eloquio praeeminet, et pondere sensuum pretiosus est.
Pulchriora sunt ubera tua vino. Hic versiculus jam superius expositus est, ubi dicitur: Meliora sunt ubera tua vino. Et hoc notandum quod Ecclesia superius ubera sponsi sui laudavit, dicens: Meliora sunt ubera tua vino; nunc vero vicissim sponsus sponsae suae ubera extollit, ut per hoc unitas Ecclesiae commendetur. Christus enim caput est, et Ecclesia corpus ejus; praecellit enim initium praedicationis evangelicae legalem sententiam.
(1077B)Et odor unguentorum tuorum super omnia aromata. Unguenta Ecclesiae sunt doctrinae coelestis charismata vel etiam fama virtutum, quae de Ecclesia fragrat; aromata vero intelliguntur legales observationes. Super aromata ergo est odor unguentorum Ecclesiae: quia dignitas et fama evangelicae perfectionis transcendit omnem laudem legalis observationis.
Vers. 11. Favus distillans labia tua, sponsa. Favus est mel in cera; mel autem in cera est spiritualis intelligentia in littera. Labia ergo Ecclesiae favus distillans vocantur, quia sancti doctores, qui per labia designantur, spiritualia documenta proferunt instruendis fidelibus. Nec solum favus, sed etiam distillans vocantur Ecclesiae labia; distillat enim favus, cum mellis copia exuberans, jam non potest cereis capsulis contineri. Recte ergo divina Scriptura favus distillans vocatur, quia multipliciter intelligitur, et variis sensibus exponitur, nunc juxta litteram, nunc juxta allegoriam, nunc juxta moralitatem, (1077C)nunc juxta anagogem, id est superiorem sensum.
Mel et lac sub lingua tua. Lac parvulis convenit, 518 ideoque per lac designatur simplex doctrina, qua initium credentium imbuitur. Mel vero, quod de rore coeli confici creditur, coelestem et spiritualem doctrinam significat, quae perfectis et instructis convenit. Sub lingua ergo Ecclesiae mel et ac est: quia aliquando coelestia mysteria perfectis, aliquando rudibus plana et simplicia annuntiat.
Et odor vestimentorum tuorum sicut odor thuris. Vestimenta Ecclesiae sunt bonorum operum ornamenta, juxta quod Joannes in Apocalypsi dicit: Byssinum enim justificationes sanctorum sunt (Apoc. XIX, 8); et in Job dicitur: Justitia indutus sum, et indui me sicut ornamento et diademate judicio meo (Job. XXIX, 14). Thure autem diximus sanctarum orationum munditiam designari. Vestimenta ergo Ecclesiae thuri comparantur: quia omnia opera Ecclesiae quasi orationes sunt; in cunctis enim quae agit, semper (1077D)Dominum deprecatur, et tali modo impletur illud quod Dominus dicit: Oportet semper orare (Luc. VIII, 1). Nec semper ante Dominum hoc aliter impleri potest, nisi tota nostra vita et conversatio talis sit, ut in conspectu Dei oratio deputetur. Thus arbor est Arabiae, cortice et folio lauro similis, succum amygdalae modo emittens, qui bis in anno colligitur, in autumno et vere. In autumnali collectione praeparantur arbores incisis corticibus flagrantissimo aestatis ardore, ac sic prosiliente spuma pingui quae concreta densatur, ubi natura loci poscat, tegete palmea excipiente. Quod in arbore haesit, ferro depectitur; ideoque videtur corticeum esse purissimum, id est candidum thus. Secunda vindemia est vere, ad eam hieme incisis corticibus, rubrum hoc exit, nec comparandum priori. Creditur et novellae arboris candidius esse, sed veteris odoratius. Quod ex eo rotunditate guttae pependit, masculum (1078A)vocamus; guttam concussu elisam, mannam vocamus.
Vers. 12. Hortus conclusus soror mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Sororem et sponsam suam Ecclesiam dicit, quam ex ancilla sororem sibi esse constituit, et dote Spiritus sancti pigneratam, sibi sponsam effecit. Haec ergo Ecclesia hortus est: quia spiritualium virtutum germina profert, quae in consequentibus aromatum vocabulis designatur. Conclusus vero hortus est iste: quia sancta Ecclesia Redemptoris Domini sui adjutorio munita est, et praesidio angelicarum virtutum vallata, nullis malignorum spirituum patet insidiis. Haec ipsa Ecclesia est fons signatus: fons ideo, quia doctrinae coelestis fluentis manat, quibus omnes in Christo credentes a peccatis lavat, et veritatis scientia potat. Signatus vero fons est iste: quia sermo fidei evangelicae veritatis signaculo munitus est, ita ut neque haeretici, neque maligni spiritus fidem catholicam violare aut (1078B)irrumpere valeant. Hic hortus, vel hic fons, id est Ecclesia, primum in parvo Judeae locello plantatus vel exortus est: deinde per universum mundum disseminata praedicatione areolas suas, vel rivulos suos emisit; unde sequitur:
Vers. 13. Emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. Emissiones Ecclesiae (ut dictum est) incrementa sunt fidei et disseminatio praedicationis; quae emissiones paradisus sunt. Paradisus Graece, hortus Latine dicitur: quia illa primitiva Ecclesia, quae in Judaea quasi hortus fuit, per universum mundum multos hortos, id est Ecclesias emisit. Mala autem punica, quae rubicundum habent corticem, eos significant qui non solum generali baptismo sanctificati sunt, verum etiam qui proprio sanguine in passione baptizati, martyres effecti sunt. Fructus vero pomorum, opera significant virtutum, sive eos qui ipsas virtutes opere exercent. Emissiones ergo Ecclesiae paradisus malorum punicorum fuerunt: quia primum locum in Ecclesia post apostolos (1078C)martyres obtinuerunt, qui ipsam Domini passionem patiendo imitari studuerunt; quamvis generaliter omnis multitudo paradisus malorum punicorum possit accipi, qui mala punica sunt, quia passionem sui Redemptoris semper in memoria retinent. Et sicut malum punicum intra unum corticem multitudinem continet granorum: ita in Ecclesia multitudo fidelium intra fidem dominicae passionis continetur. Hinc Apostolus dicit: Quotquot baptizati estis in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati estis (Rom. VI, 3).
Vers. 14. Cypri cum nardo, nardus et crocus, fistula et cinnamomum cum universis lignis Libani. Cyprus arbor est aromatica, semen simile coriandri habens, id est album et sublucidum, quod oleo coquitur, et inde exprimitur quod cyprus vocatur, unde regium unguentum paratur. Legimus in Exodo quod manna erat quasi semen album coriandri (Exod. XVI, 31). Cyprus ergo et manna unam habent significationem: significant enim gratiam coelestem tanquam manna (1078D)de coelestibus venientem. Cyprus ergo in horto Ecclesiae nascitur, cum fideles quique docentur gratiam coelestem omnibus praeferre, et per illam salutem sperare. Nemo enim suis virtutibus, sed sola gratia Dei salvari potest. Nardus typus est dominicae passionis, unde et Maria Magdalena nardo pistica caput et pedes Jesu unxit (Joan. XII, 3). Nardus ergo in horto Ecclesiae est, cum sancti quique memoriam dominicae passionis venerantur, eique gratias agunt quod in tantum eos dilexerit, ut pro eorum salute et liberatione mortem susciperet. Nardus et crocus. Crocus aurosi coloris habet florem, ideoque significat charitatem. Sicut enim aurum inter omnia metalia pretiosius est, ita charitas inter omnes virtutes primatum tenet, dicente Apostolo: Nunc autem manent fides, spes, charitas, major autem his est charitas (I Cor. XIII, 13). Cum nardo ergo crocus in horto Ecclesiae nascitur, cum membra Christi, hoc est (1079A)fideles quique charitatem Dei et proximi efficaciter tenere student. Crocus autem fertur ignitas febres refrigerare: sic vera charitas ardorem concupiscentiae saecularis et carnalis refrigerat, et dilectionem Dei et proximi in mente accendit. Fistula et cinnamomum. Fistula. brevis est arbuscula quae et casia vocatur, cortice purpureo; significat sanctos in Ecclesia humilitate et patientia praecipuos, pauperes videlicet spiritu, quorum est regnum coelorum (Matth. V, 3). Purpureus autem cortex significat similitudinem passionis Christi, quam humiles spiritu semper in corde retinent, vel quam illi qui in vera humilitate fundantur, in corde semper retinentes, imitari satagunt. Cinnamomum et ipsa brevis est arbuscula, sed mirae virtutis et odoris, ideoque profectum designant humilitatis, quae et per fistulam designatur. Fistula ergo et cinnamomum in Ecclesia sunt, cum sancti Dei humilitatem et patientiam, 519 et in corde veraciter tenent, et foris aliis ostendunt. Quod autem fistula rubicundum habet corticem, cinnamomum vero (1079B)cinericeum habet colorem, significat quod sancti Dei quanto plus sunt memores passionis Redemptoris sui, tanto in oculis suis viliores et despectiores sunt, dicentes cum Abraham: Loquar ad Dominum meum quamvis sim cinis et pulvis (Gen. XVIII, 27); et cum Job: Idcirco me reprehendo, et ago poenitentiam in favilla et cinere (Job XLII, 6). Cum universis lignis Libani. Ligna Libani pulchritudine et proceritate ac robore praeeminent, ideoque significant doctores et perfectos quosque in Ecclesia, de quibus superius domus Ecclesiae legitur facta, dicente eadem Ecclesia: Ligna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina (Cant. I, 16): quia videlicet sancti doctores praedicatione sua Ecclesiam muniunt. Cum fistula ergo et cinnamomo universa ligna Libani in horto Ecclesiae memorantur: quia sive humiles et patientes, sive perfecti quique doctores eamdem fidem habent in Ecclesia, et eamdem beatitudinem exspectant.
(1079C)Myrrha et aloe cum omnibus primis unguentis. Myrrha arbor est cujus succus stacte dicitur, tantae virtutis, ut quidquid eo tactum fuerit, ab omni putredine et vermibus servetur illaesum. Aloe arbor est suavissimi odoris, adeo ut vice thymiamatis altaribus adoleatur. Habet vero succum amarissimum, resistentem putredini et vermibus. Hinc et in passione Domini Nicodemus detulisse dicitur mixturam myrrhae et aloes quasi libras centum (Joan. XIX, 39). Per has ergo arbores designatur carnis continentia et castimonia. Nam putredo luxuriam solet designare, juxta quod propheta de quibusdam dicit: Computruerunt jumenta in stercore suo (Joel. I, 17). In horto ergo Ecclesiae sunt myrrha et aloe, hoc est, mentes coelestes et omnis corruptionis immunes, audientes ab Apostolo: Pacem sectamini cum omnibus, et castimoniam, sine qua nemo videbit Deum (Hebr. XII, 14). Cum omnibus primis unguentis. Prima unguenta, quid melius quam charitas intelliguntur? de qua Apostolus dicit: Adhuc excellentiorem viam vobis demonstro (1079D)(I Cor. XII, 31); ac deinde: Si linguis (inquit) hominum loquar et angelorum, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest (I Cor. XIII, 1). Post myrrham autem et aloen bene prima unguenta ponuntur: quia post carnis continentiam succedit vera charitas quae Deus est, qua Deus super omnia diligitur (I Joan. IV, 16). Neque enim illi qui mundana dilectione tenentur, hoc est, qui voluptatibus et illecebris adhuc delectantur, hujus charitatis participes esse possunt.
Vers. 15. Fons hortorum, puteus aquarum viventium, quae fluunt impetu de Libano. Fons hortorum, ipsa est primitiva Ecclesia, quae veritatis scientia hortos, id est Ecclesias per universum mundum disseminatas irrigat; ipsa est et puteus aquarum viventium: quia scientia veritatis quae est Ecclesia, in quibusdam quasi fons est ubi patet, in quibusdam quasi puteus ubi latet, et ad liquidum percipi non (1080A)potest. Nam inter fontem et puteum hoc distat, quod fons et in imo et in superficie terrae dicitur esse, puteus vero semper est in imo. Ecclesia ergo fons est et puteus: quia mysteria Dei in quibusdam veluti fons facile capiuntur; in quibusdam vero cum difficultate tanquam aquae puteo extrahuntur. Aquae viventes ipsa mysteria designant Scripturarum, quae in se coelestem habent virtutem. At contra cisternae vocantur, id est collectiones aquarum, documenta haereticorum, de quibus Dominus per prophetam: Me dereliquerunt fontem aquae vivae, et foderunt sibi cisternas, cisternas dissipatas, quae continere non valent aquas (Jer. II, 13). Hae fluentes aquae fluunt impetu de Libano, hoc est, manant de Ecclesia, quae albata est et candidata baptismate et bonis operibus, quod Libanus interpretatur. De hoc Libano (hoc est de Ecclesia) fluunt, hoc est, emanant aquae doctrinarum coelestium, et hoc cum impetu, id est cum quadam virtute, qua omnia haereticorum figmenta destruantur et subvertantur. Hinc et Psalmista: Fluminis (1080B)impetus laetificat civitatem Dei (Psal. XLV, 5), id est virtus divinorum eloquiorum.
Vers. 16. Surge, Aquilo, et veni, Auster: perfla hortum meum, et fluant aromata illius. Enumeratis Ecclesiae virtutibus sub nomine aromatum, sciens Dominus qui est sponsus et redemptor Ecclesiae, ipsam Ecclesiam persecutionibus esse multiplicandam, subsequenter ipsam quodammodo jubet venire, persecutionem non praecipiendo, sed permittendo. Surge (inquit), Aquilo, et veni, Auster. Per Aquilonem et Austrum flatus persecutionum et perturbationum intelliguntur contra Ecclesiam saevientium. Aquilo quidem frigidissimus ventus est, Auster calidus; et ideo per Aquilonem terrores et minae designantur, per Austrum blandimentorum decipulae, quibus duobus modis probatur Ecclesia, terroribus videlicet et blandimentis. Quod autem dicit: Surge, Aquilo, et veni, Auster, non imperat malis, nec cogit eos ad mala facienda; sed permittit, et facultatem illis dat, ut (1080C)possint saevire contra Ecclesiam; quatenus per illorum malitiam Ecclesia probetur, et illi gravius puniantur. Novit enim Dominus malis hominum bona quaedam facere; sed ipsam persecutionem in potestate sua habet, ut non tantum saeviant quantum volunt; unde scriptum est: Qui facit ventis pondus (Job. XXVIII, 25): quia videlicet flatibus persecutionem modum imponit quemdam, juxta quod Apostolus dicit: Faciet cum tentatione etiam proventum, ut possitis sustinere (I Cor. X, 13). Perfla (inquit) hortum meum, hoc est Ecclesiam meam, et fluant aromata illius, hoc est, fragrantia virtutum et odor bonorum operum ex illa procedat. Quo enim acerbius Ecclesia concutitur, eo majorem virtutum odorem ex se emittit.
Vers. 1. Veniat dilectus meus in hortum suum, ut comedat fructum pomorum suorum. Audiens Ecclesia persecutionem vocari, tanquam se praeparans contra adversa, dicit: Veniat dilectus meus in hortum suum, (1080D)hoc est, Christus sponsus meus veniat, quem toto corde diligo, ad Ecclesiam suam, ut comedat fructum pomorum suorum, hoc est, delectetur atque pascatur bonis operibus fidelium suorum. Nam cibus Domini, bona nostra opera sunt, sicut ipse fidem Samaritanorum vel gentium intuens, dixit discipulis suis: Ego cibum habeo manducare quem vos nescitis (Joan. IV, 32).
Veni in hortum meum, soror mea sponsa. Desideranti Ecclesiae ut ad se veniat sponsus respondet se jam hoc fecisse. Ego (inquit) jam veni. Nam veni, hic, non est imperantis, sed praeteriti temporis indicativum. O soror mea sponsa, 520 jam veni in hortum meum, jam visitavi Ecclesiam meam; sed et quotidie visito, et virtutum illius pomis pascor atque odore fruor. Venio ad eam, ut errantes corrigam, infirmantes roborem, dubios confirmem, et perfectos quosque praemiis coelestibus donem.
(1081A)Messui myrrham meam cum aromalibus meis. Per myrrham designantur illi qui martyrio vitam finierunt, vel etiam carnem suam cum vitiis et concupiscentiis crucifixerunt (Gal. V, 24). Aromata vero sunt opera sanctarum virtutum, bonae operationis odoribus fragrantia. Metit ergo Dominus myrrham cum aromatibus suis, quando sanctos martyres vel reliquos electos bonis operibus insignes, ab hac vita falce mortis praecidit, atque ad maturitatem bonorum operum perductos in horrea supernae patriae recondit.
Comedi favum meum cum melle meo, bibi vinum cum lacte meo. Per favum et vinum sancti praedicatores figurantur: per mel vero et lac boni auditores. Favus enim sunt praedicatores, qui arcana et intima Scripturarum mysteria quasi mella de favis producunt, cum ea praedicando aliis manifestant. Mel vero boni auditores sunt: quia dulcidinem verbi Dei attente suscipere, eaque delectabiliter pasci student. Vinum sunt ipsi praedicatores, qui et favus: quia fortia sacramenta (1081B)Scripturarum annuntiant. Lac vero sunt infirmi quique auditores, quibus aperta mysteria quasi lac conveniunt. Cum ergo horum omnium vita diversis studiis agatur, et horum omnium bona intentione Redemptor pascitur et delectatur; et sic quasi favum cum melle comedit, et vinum cum lacte bibit. Possumus hoc etiam ad mortem electorum referre, quos Dominus comedit, cum ad aeternam vitam per mortem vocat, et corpori suo, hoc est societati electorum in illa jam coelesti felicitate laetantium conjungit. Quod si hoc de morte sanctorum accipimus, debemus in vino eos accipere, quorum animae jam coelesti felicitate gloriantur; in favo vero eos qui jam corpore et anima in illa beatitudine gaudent, quales sunt illi qui cum Domino surrexerunt (Matth. XXVII, 52).
Comedite, amici, et bibite, et inebriamini, charissimi. Non solum Dominus profectu sanctorum gaudet, verum etiam nos hortatur ut illorum virtutibus gaudeamus, (1081C)et illos imitemur: Comedite (inquiens), amici, hoc est fideles mei, qui amici estis faciendo quae jubeo; charissimi mei estis, perfecta me animi charitate diligendo. Comedite ergo (inquit) et bibite, id est, sanctorum bonis actibus congaudete, et illos vobis ad imitandum proponite. Notandum vero quod dicit, bibite et inebriamini. Ebrietas aliquando in Scripturis pro saturitate ponitur, sicut de fratribus Joseph dictum est: Biberunt et inebriati sunt coram eo (Gen. XLIII, 34); et Psalmista: Visitasti terram, et inebriasti eam (Psal. LXIV, 16), id est, satiasti et replesti. Hortatur ergo nos ut non solum comedamus et bibamus, verum etiam saturemur: quia sunt quidam qui comedunt et non saturantur, quia videlicet delectabiliter praedicationem divinam audiunt, sed negligenter obliviscuntur, nec ad effectum boni operis quod audierint perducunt. Comedunt autem et saturantur qui verba vitae quae audiunt, in internis sensibus recondunt et opere implere satagunt; (1081D)de quibus Psalmista dicit: Edent pauperes et saturabuntur (Psal. XXI, 27). Si vero (ut superius dictum est) de morte sanctorum hoc acceperimus, amici et charissimi ipsi sunt angelici spiritus, quos jubet Dominus congratulari electis suis, cum ab hac vita ad aeternae beatitudinis requiem transferuntur, juxta quod in evangelica parabola legitur: Congratulamini mihi, quia inveni ovem meam quae perierat (Luc. XV, 6).
Vers. 2. Ego dormio et cor meum vigilat. Vox Ecclesiae, Ego dormio: quia aliquantula pace largiente sponso meo requiesco, nec tales patior pressuras quales primitiva Ecclesia, et ideo cor meum vigilat, quia securius concessa mihi pace amori sponsi mei inhaereo, et ad illum oculos cordis mei intendo. Sed quia hoc tempus non est requiei, sed potius laboris et certaminis, rursus sponsus Ecclesiam ad labores excitat, et ad praedicationis certamen hortatur.
(1082A)Vox dilecti mei pulsantis. Pulsat dilectus, cum Christus fideles suos ad profectum virtutum hortatur; sive pulsat, cum eos ut proximos praedicando lucrentur, admonet. Et est tertia pulsatio, qua pulsat electos suos Dominus, cum per aegritudinis molestiam esse mortem vicinam designat; de qua pulsatione in Evangelio dicitur: Ut cum venerit et pulsaverit confestim aperiant ei (Luc. XII, 36). Sed hoc loco pulsare dicitur, hoc est, Ecclesiam ad opus praedicationis instigare.
Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea. Aperi mihi, soror mea. Soror, quia cohaeres es regni mei facta; amica mea, quia de jugo servitutis liberata, arcana veritatis meae cognovisti; columba mea, quia Spiritus mei dote es sanctificata; immaculata mea, quia effusione mei sanguinis ab omni peccatorum macula purgata es. Aperi mihi, hoc est, de quiete et otio dulcedinis et contemplationis egredere ad opus praedicationis.
(1082B)Quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium. Caput Ecclesiae (ut Apostolus dicit) Christus est (Ephes. V, 23); cincinni vero sunt intimae cogitationes sanctorum, quae non laxe et dissolute fluunt, sed vinculo timoris et amoris Dei colligantur. Ros vero et guttae noctium hoc loco tenebrosas et infidelitate plenas, frigidasque mentes designant. Caput ergo sponsi plenum est rore, cum saeculares quique a charitate Dei torpescunt, et juxta quod Dominus dicit: Abundante peccato refrigescit charitas (Matth. XXIV, 12). Et cum tales sanctos Dei coelestia meditantes persequuntur et odiunt, quasi cincinni sponsi pleni sunt guttis noctium. Cum ergo tales multiplicantur et gravant Ecclesiam, tunc sponsus admonet sponsam suam ut surgat et operi praedicationis insistat.
Vers. 3. Exspoliavi me tunica mea, quomodo induar illa? Provocata Ecclesia a sponso suo ad officium praedicationis, respondet: Exspoliavi me tunica mea: quomodo induar illa? Exui me curis et occupationibus (1082C)hujus saeculi, sine quibus officium praedicationis aut vix aut nullatenus agitur, et quomodo fieri potest ut iterum ad ea quae deserui revertar? Nam qui se ad officium praedicationis adaptat suscipiendum, debet quoque temporalia subditis providere, quae sine magna sollicitudine agi non possunt. Quod autem tunica sollicitudines et curas saeculi significet, Dominus ostendit in Evangelio: Et qui in tecto est non descendat tollere tunicam suam (Matth. XXIV, 18); quod est aperte dicere: Qui in sublimi contemplationis arce consistit, non descendat ut tollat tunicam 521 suam, id est, non descendat tollere curas saeculi; hoc est, ne iterum occupationibus saeculi implicetur. Timet ergo Ecclesia vel anima quaeque sancta hac tunica exui, et in contemplatione sui Conditoris requiescens, iterum reindui et saecularibus negotiis occupari.
Lavi pedes meos, quomodo inquinabo illos? Lavi pedes meos, hoc est, actiones quibus nunquam pulverem (1082D)tangere, hoc est, terrena agere consueveram, dignis poenitentiae fletibus ablui, adeo ut nihil nunc nisi divina me libeat cogitare. Quomodo inquinabo illos? id est, quomodo fieri potest, ut iterum ad cogitanda caduca et terrena redeam, quae nunc in occupato et libero corde divino fruor contuitu?
Vers. 4. Dilectus meus misit manum suam per foramen, et venter meus intremuit ad tactum ejus. Dilectus manum per foramen mittit et ventrem tangit, cum interna Conditor inspiratione cor visitat, et ad profectum virtutum accendit: seu etiam cum nos ad memoriam operum suorum revocat, ut cogitemus: quia cum Deus esset, pro nobis homo fieri dignatus est; ut terrena nostra suscipiens, coelestes nos faceret, et moriendo pro nobis vitam aeternam nobis donaret. Quod cum fit, venter intremit: quia cum talia cogitare incipimus, cordis nostri arcana se concutiunt, dum stupere incipimus, quanta dignatione haec Conditor pro nobis agere dignatus est (1083A)Nam quod venter cor significet, ostendit propheta dicens: Ventrem meum, ventrem meum doleo (Jer. IV, 19); quod quid esset ostendit, dicens: Sensus cordis mei dissipati sunt.
Vers. 5. Surrexi, ut aperirem dilecto meo. Aperimus dilecto non solum cum adventum ejus suscipimus, verum etiam cum aliis praedicamus; et eos qui per malitiam pectus clauserant, nostra praedicatione conversos, facimus ut ipsi quoque januam cordis Christo aperiant. Bene autem primo dicitur, Surrexi; deinde, ut aperirem dilecto meo. Qui enim praedicando aliorum corda Christo vult aperire, prius debet surgere, hoc est, ad studium bonorum operum erigi, et opere implere quod praedicat: ne forte aliis praedicans, ipse reprobus efficiatur (I Cor. IX, 27); hinc et Lucas de Domino dicit: Quae coepit Jesus facere et docere (Act. I, 1); prius dicit facere, deinde docere.
Manus meae distillaverunt myrrham, et digiti mei (1083B)pleni myrrha probatissima. Per manus quibus operamur, ipsa operatio designatur; per digitos vero discretio operationis: quia in nullo membro tantae sunt distinctiones articulorum, quantae in digitis. Manus Ecclesiae myrrham stillant, cum praedicatores ejus continentiae et mortificationi carnis suae operam dant, dicentes cum Apostolo: Castigo corpus meum, et in servitutem redigo (II Cor. IX, 27). Sive cum pro Christo mori parati sunt; sicut Joannes dicit: Si Christus pro nobis animam suam posuit, et nos debemus pro fratribus animas ponere (I Joan. III, 16). Digiti vero sunt pleni myrrha probatissima, cum ipsum opus mortificationis subtiliter discernimus, utrum pro intuitu supernae mercedis fiat, an pro laudibus saeculi. Qui enim pro humanis favoribus jejunat, vel abstinentiae sive continentiae operibus insistit, in manibus quidem myrrham habet, sed in digitis non habet: quia non discernit quare hoc faciat; de quibus Dominus dicit: Amen dico vobis, receperunt mercedem suam (Matth. VI, 2). Sive manus sponsae distillant (1083C)myrrham, cum operibus sanctae Ecclesiae, castimoniae vel sanctae continentiae seipsos aptant.
Vers. 6. Pessulum ostii mei aperui dilecto meo, at ille declinaverat atque transierat. Pessulum ostii aperit, cum Ecclesia vel fidelis quaeque anima cor advenienti Conditori pandit. At ille declinaverat atque transierat. Plerumque enim cum spiritualia quaeque tractare volumus, quanto subtilius intendimus, tanto acies cordis reverberatur; unde Salomon dicit: Dixi, sapiens efficiar, et ipsa longius recessit a me (Eccl. VII, 24); Psalmista quoque dicit: Accedet homo ad cor altum, et exaltabitur Deus (Psal. LXIII, 8). Quanto enim quisque magis ad contemplationem divinam purificatione carnis cor sustollit, tanto altius quod quaerebat, esse invenit. Dicit ergo: Ille declinaverat atque transierat, quia nemo eum in praesenti vita, sicuti est, comprehendere potest.
Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Quanto (inquit) vicinius adventum sponsi mei persensi ad tactum secretae inspirationis, tanto magis (1083D)quidquid in me erat frigidum, incaluit, ita ut nihil jam libeat nisi in lacrymas resolvi. Loquitur enim sponsus, cum interna sui inspiratione Christus sanctam animam inspirat, eique coeleste desiderium suggerit, et ita eo loquente liquefit: quia quo magis coelestibus afflatur desideriis, eo amplius terrenis emoritur et quasi insensibilis mundo efficitur, solumque coelesti desiderio vivit. Hoc est quod etiam per prophetam dicitur: Quis caecus nisi servus meus? Quis surdus, nisi ad quem nuntios meos misi? (Isai. XLII, 19).
Quaesivi, et non inveni illum: vocavi, et non respondit mihi. Ingeminat iterum causam doloris sui. Omnibus quidem se pie quaerentibus adest Dominus semper: se invocantibus respondet, id est, ad salutem exaudit; sed plerumque fidelem animam se desiderantem, et ad se venire cupientem non exaudit, ad hoc ut ita se ei praesenti ostendat, sicut se in futurum (1084A)ostensurum promittit: vel etiam non respondet, id est, non exaudit, ad hoc ut libito suo sanctus quisque vinculis corporis exuatur et liber amplexibus sponsi sui demulceatur. Nam quando Apostolus dicebat: Cupio dissolvi et esse cum Christo (Philip. I, 23), quasi quaerebat inhaerere sponso suo, et vocabat illum desiderio mentis; sed tamen non respondebat illi, quia non statim de corpore eum liberabat, sed adhuc laboribus exerceri, et utilitatibus Ecclesiae insudare permittebat.
Vers. 7. Invenerunt me custodes qui circumeunt civitatem; percusserunt me et vulneraverunt me. Vigiles qui custodiunt civitatem, sancti sunt doctores, qui civitatem Dei (id est Ecclesiam) circumeunt, pervigilem ejus curam agentes, quo illam et ab adversariis tueantur, et verbo suo vel exemplo ad coelestia desideria accendant. Inveniunt ergo sponsam dilectum quaerentem, cum sancti doctores animam coelestibus desideriis intentam, et praesentes verbo vel (1084B)absentes, sacris Scripturis suis instituunt et informant. Percusserunt (inquit) et vulneraverunt me. Verbum Dei gladius est, dicente Apostolo: Vivus est sermo Dei et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus (Hebr. IV, 12). Hoc gladio sponsa percutitur et vulneratur, quando praedicatoris sermo de Deo loquitur, et auditores veluti quodam spiculo compunctionis et amoris transfodit.
522 Tulerunt pallium meum mihi custodes murorum. Hoc hic pallium, quod superius tunica intelligitur, ubi dicitur: Exspoliavi me tunica mea, tegmine videlicet saecularium desideriorum, quod custodes auferunt: quia quidquid de amore praesentis saeculi in mente alicujus remanserit, totum sancti doctores auferunt, et eam solummodo sponsum suum Christum diligere faciunt. Hi tales possunt dicere cum Apostolo: Mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Gal. VI, 14). Custodes murorum. Muri civitatis sunt sancti doctores Ecclesiae. Custodes autem murorum illi sunt (1084C)qui etiam eos instruunt qui aliis quoque praeesse possunt, qualis erat Paulus, qui Timotheum et Titum, muros utique hujus civitatis, instruebat et custodiebat, hoc est, exhortabatur ad perfectionem boni operis.
Vers. 8. Adjuro vos, filiae Jerusalem, si inveneritis dilectum meum, ut nuntietis ei quia amore langueo. Filiae Jerusalem sunt animae fideles, quae vel adhuc in praesenti peregrinantur, vel etiam Christo fruuntur, vel quae quandoque facie ad faciem contemplaturae sunt Christum. Vel filiae Jerusalem sunt cives illius supernae civitatis, in qua est summa pax et felicitas divinae contemplationis. Sed hoc loco filias Jerusalem, animas debemus accipere Deum desiderantes, sed adhuc in hac peregrinatione versantes. Adjurat ergo sponsa filias Jerusalem ut nuntient sponso quia amore languet, cum anima fidelis fideles alios Deum desiderantes adjurat ut Christo insinuent, eique nuntient suo illam amore teneri. Bene autem se amore languere dicit. Quanto enim magis superna (1084D)desiderare coeperit, tanto erga ea quae mundi sunt, languescit. Nec mirum si tales languere dicuntur, cum Apostolus eos mortuos dicat: Mortui, inquiens, estis, et vita vestra abscondita est cum Christo (Coloss. III, 3). Ita ergo adjuranti sponsae respondent filiae Jerusalem.
Vers. 9. Qualis est dilectus tuus ex dilecto, o pulcherrima mulierum? qualis est dilectus tuus ex dilecto, quia sic adjurasti nos? Hoc tunc fit, quando quis fidelis fratrem fidelem alloquitur, et invicem sibi coelestium desideriorum verba suggerunt, quibus se ad supernorum amorem accendunt. Indica mihi, inquit, jam desideranti, jam ad visionem Conditoris mei pervenire cupienti, qualis est dilectus tuus, hoc est, qualiter Christus amari debeat. Jam dudum, inquit, illum timere coepi; sed jam charitate timorem expellente, opto audire verba quibus ad amorem illius accendar. Tu ergo quae illum jam amore quaeris, (1085A)ejusque amore langues, dic mihi: Qualis est dilectus tuus ex dilecto. Dilectus ex dilecto, Filius est ex Patre, sicut est Deus de Deo, lumen de lumine. Vel etiam, dilectus tuus ex dilecto, Christus est ex ea parte qua diligendus est, non ex ea qua timendus. Nam timere magis imperfectorum est, quos timor a peccatis revocat: amare vero perfectorum. Jam ergo interrogat, Qualis sit dilectus ex dilecto, id est, qualiter Christus amari debeat, vel qualis sit erga illos qui illum tantum amare noverunt.
Vers. 10. Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex millibus. Vox respondentis Ecclesiae: Dilectus meus candidus et rubicundus: candidus virginitate, rubicundus passione. Candidus, quia sine peccato; nam sine peccato est conversatus: Peccatum enim non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (I Petr. II, 22). Rubicundus, quia lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo (Apoc. I, 5). Electus ex millibus. Singulari enim gratia homo Christus in omni humani generis (1085B)massa refulsit: quia per illum proposuit Deus salvare genus humanum, et ipse est Mediator Dei et hominum homo Jesus Christus (I Tim. II, 5); de quo Psalmista: Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Psal. XIII, 3); et Salomon: Virum de mille unum reperi (Eccle. VII, 29), id est Christum; et ipse in psalmo: Singulariter sum ego donec transeam (Psal. CXL, 10). Electus ergo ex millibus, quia ex omni multitudine sanctorum solus dignus fuit audire: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Matth. III, 17).
Vers. 11. Caput ejus aurum optimum. Caput sponsi Deus est, juxta quod Apostolus dicit: Caput Christi Deus (I Cor. XI, 3); quod auro optimo comparatur, quia sicut aurum omnibus metallis pretiosius est, ita Deus omnipotens a se factis bonis praecellit et supereminet; unde Dominus: Nemo bonus, nisi solus Deus (Marc. X, 18). Caput ergo sponsi aurum optimum est, quia Dei bonitas est ineffabilis, omnium rerum bonitatem transcendens: quia nihil bonum nisi (1085C)participatione hujus summi boni.
Comae ejus sicut elatae palmarum. Comae sponsi sunt multi udines fidelium, per fidem et dilectionem Deo adhaerentes, quae elatis palmarum comparantur. Elatae palmarum sunt rami productiores et excellentiores, interdum aureosi coloris, crispantes et semper ad excelsa tendentes, et nunquam virorem suum amittentes. Tales ergo dicit comas sponsi sui Ecclesia, crispas videlicet et rutilas. Nonnulli dicunt elatas palmarum speciem arboris esse aromaticae, quam Latine abietem sive spatas vocant; nam Graece abies ἐλάτη dicitur. Est autem species haec apta conficiendis unguentis. Abietem vero hic non magnam illam arborem quae est navigiis et domibus apta, sed (ut diximus) speciem aromaticae arboris debemus accipere. Haec juxta litteram de elatis palmarum. Comae ergo sponsi elatis palmarum comparantur: quia fidelium multitudines et virore fidei gaudent, et ad aeterna desideranda extolluntur, atque dulcedinem supernae (1085D)suavitatis degustant; quam quanto magis percipiunt, tanto magis in oculis suis peccatores sibi et contemptibiles esse videntur; unde sequitur:
Nigrae quasi corvus. Comae enim sponsi nigrae sunt quasi corvus, quia fidelium multitudines suae fragilitatis sibi consciae sunt, et nihil se boni ex se habere noverunt; vel etiam, elatae palmarum sunt in spe et victoria, nigrae vero quasi corvus, quasi despecti et contemptibiles sunt pressuris hujus saeculi. Elatae palmarum sunt sancti, quia per gratiam Dei ad coelestis victoriae palmam tendunt; nigrae vero quasi corvus, quia per se infirmos et peccatores se esse cognoscunt. Possunt etiam comae sponsi angelicae virtutes accipi, quae Deo specialiter inhaerent, sicut comae capiti, eumque a vicino contemplantur. Quae bene elatis palmarum comparantur: quia nunquam a status sui rectitudine inclinantur, sed in dignitate officii sui immaculatae permanent; quae quanto magis claritatem sui Conditoris contemplantur, eo (1086A)amplius quam vile sit omne creatum, in ejus comparatione aspiciunt, et ideo nigrae quasi corvus esse dicuntur.
523 Vers. 12. Oculi ejus sicut columbae super rivulos aquarum, quae lacte sunt lotae. Oculi ejus dona sunt Spiritus sancti; quod ostendit Joannes in Apocalypsi, dicens: Vidi agnum tanquam occisum, habentem cornua septem, et oculos septem, qui sunt septem spiritus Dei missi in omnem terram (Apoc. V, 6). Unde et bene columbis super rivulos aquarum comparantur, quia Spiritus sanctus puris et sinceris mentibus delectatur. Non enim super stagna vel paludes, sed super rivulos aquarum columbae resident: quia (ut dictum est) Spiritus sanctus castas et mundas mentes sibi habitaculum facit. Quae lacte sunt lotae: quia (ut dictum est) Spiritus sanctus lactis nomine, id est Dei gratia intelligitur, quae per Spiritum sanctum Ecclesiae tribuitur, et qua veluti lacte parvuli, ita Ecclesia nutritur. Possumus et per oculos sponsi doctores Ecclesiae accipere, qui columbis comparantur (1086B)propter innocentiam et simplicitatem. Hae columbae super rivulos resident, ut adventum accipitris a longe prospiciant et praecaveant: sic et sancti doctores aqua baptismatis perfusi, nitore castitatis et sanctimoniae dealbati sunt.
Et resident juxta fluenta plenissima, hoc est, juxta Scripturarum exuberantem scientiam. Si quid vero putamus distare inter rivulos et fluenta plenissima, dicendum est per rivulos, Veteris Testamenti scripturas designari; per fluenta plenissima, copiosam sancti Evangelii doctrinam accipi. Istae ergo columbae et super rivulos aquarum sunt, et juxta fluenta plenissima resident: quia sancti doctores assidue tam Veteris Testamenti quam Novi mysteria perserutantur.
Vers. 13. Genae illius sicut areolae aromatum consitae a pigmentariis. Genae sponsi, modesta Christi pietas, vel severitas, sive habitus vultus illius accipitur; nam in genis viri laetitia, vel modestia, severitas (1086C)quoque et pietas deprehenditur. Ideoque in genis sponsi juste habitus vultus Redemptoris nostri accipitur. Genae enim illius erant, cum exsultaret in spiritu, ut Evangelium dicit, vel cum fleret super mortuum Lazarum (Joan. XI, 35), vel cum doleret super perituram Jerusalem (Luc. XIX, 41), et plura id genus. Hae genae sponsi areolis aromatum comparantur; sicut enim areolae aromatum optime compositae et ordinatae, aspectum intuentium delectant, eisque odoris sui gratiam propinant: ita Christi mansuetudo et absentes fama, et praesentes reipsa delectabat, et ad sui dilectionem provocabat. Hae areolae a pigmentariis consitae sunt. Pigmentarii sunt prophetae vel apostoli, quorum alteri haec omnia futura, alteri jam facta descripserunt.
Labia illius lilia distillantia myrrham primam. Per labia sponsi, verba Domini nostri Jesu Christi accipiuntur, quae liliis comparantur: quia candoris aeterni praemia annuntiant. Distillant myrrham primam, quia per carnis mortificationem ad haec perveniendum (1086D)docent. Vel etiam liliis labia Domini comparantur, quia castitatis illa et munditiae opera docent. Distillant primam myrrham, quia quaecunque adversa patienter perferenda insinuant. Labia Domini lilia erant, cum docens in monte diceret: Beati pauperes spiritu, beati mites, beati misericordes, beati mundo corde (Matth. V, 3, 4, 7, 8, 10). Distillant myrrham primam, cum post haec subjungeret: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam.
Vers. 14. Manus ejus tornatiles aureae. In manibus namque sponsi digne operatio Salvatoris accipitur. Sicut enim quis torno facile operatur, nec regula ulla indiget, sic operatio Salvatoris facilis erat; quidquid enim volebat, illico perficiebat: quia dixit, et facta sunt (Psal. XXXII, 9), et de quo evangelista (Matth. VII, 29): Erat quasi in potestate habens sermonem. Aureae enim crant, quia operatio illius divinitatis peragebatur potentia; nam in auro Divinitas (1087A)figuratur: quia sicut aurum caetera metalla antecellit et pretiosius est, ita Divinitas suis omnibus operibus ineffabili modo praecellit.
Plenae hyacinthis. Hyacinthus lapis est aerii coloris. Quid ergo in hyacinthis, nisi spes et desiderium coeleste accipitur? Et manus Domini plenae sunt hyacinthis, quia omnis ejus operatio nos ad spem et desiderium supernorum excitat. Hyacinthus est etiam flos aromaticus, coloris purpurei, bonique odoris. Manus Domini plenae sunt hyacinthis, quia in cruce clavis perforatae, et rubore sui sanguinis quasi colore purpureo respersae sunt. Sed superior expositio de hyacintho lapide melius hic convenit. In alia translatione lapis habetur. Dicuntur enim manus ejus tornatiles, plenae Tharsis. Tharsis lapis est quem nos chalcedonium dicimus.
Venter ejus eburneus. In membris humani corporis nihil ventre fragilius, nihil tenerius; ideoque per ventrem fragilitas assumptae humanitatis in Christo accipitur. Ebur autem est os elephantis, quod animal (1087B)dicunt esse castissimum, et naturae frigidissimae unde et a dracone, qui calidae naturae est, vehementer appetitur. Venter ergo sponsi eburneus est, quia assumpta humanitas Redemptoris nullam corruptionem, nullam labem admisit; peccatum enim non fecit, nec dolus inventus est in eo ullus (Isai. LIII, 9). Fragilitatem quidem carnis assumpsit; sed tamen totius peccati immunis fuit; sicut serpens aeneus a Moyse in deserto exaltatus (Num. XXI, 9), figuram quidem serpentis habuit, sed malitia veneni caruit.
Distinctus sapphiris. Sapphirus lapis est coeli sereni habens colorem. Unde in visione Domini dicitur: Et viderunt Deum Israel, sub pedibus ejus quasi opus lapidis sapphiri, et quasi coelum cum serenum est (Exod. XXIV, 10). Per sapphiros ergo opera divinae Majestatis intelliguntur, quae in carne perficiuntur. Venter ergo sponsi distinctus erat sapphiris: quia humanitas Christi coelestibus virtutibus refulgebat. Nec plenus dicitur esse sapphiris, sed distinctus; ita (1087C)videlicet, ut inter sapphiros appareret eboris candor: quia sic Dominus operabatur ea quae divinitatis erant, ut nihilominus perficeret ea quae erant humanitatis, et non relinqueret ea quae erant divinitatis. Distincta est enim operatio in Christo, divinitatis et humanitatis. Nam quod esuriebat, quod sitiebat, quod flebat, quod lassabatur, quod ad ultimum crucifigi et mori poterat, humanitatis opera erant; quod vero mortuos suscitabat, quod omnibus infirmantibus succurrebat, quod seipsum a mortuis resuscitabat, evidentissima erant opera divinitatis.
Vers. 15. Crara illius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas. Crura sponsi itinera sunt Salvatoris, quibus homo fieri et ad nos venire dignatus est; quae recte columnis marmoreis comparantur, quia nihil marmore fortius, nihil columna rectius. Et crura sponsi columnae marmoreae sunt: quia omnia itinera Domini et fortia et recta sunt. De ejus fortitudine 524 dicit Psalmista: Exsultavit ut gigas ad currendam viam, a summo coelo egressio ejus (1087D)(Psal. XV II, 6). De rectitudine alibi: Justus Dominus et justitias dilexit; aequitatem vidit vultus ejus (Psal. X, 8); et, Universae viae Domini misericordia et veritas (Psal. XXIV, 10). Haec crura super bases aureas fundata sunt, quia omnia quae per Christum vel in Christo agenda erant, divinitatis consilio ante mundi constitutionem praeordinata et praefinita sunt. Aurum enim, quod (ut saepe dictum est) splendidius et pretiosius est caeteris metallis, divini consilii sincerissimum secretum significat. De basibus ergo aureis columnae marmoreae procedunt, quia ab initio saeculi praeordinata est incarnatio, nativitas, passio et resurrectio Salvatoris, caeteraque mysteria quibus humanum genus redimeretur. Unde et propheta laudans Deum, dicebat: Domine Deus meus, honorificabo te, laudes dicam nomini tuo, qui facis mirabiles res: consilium tuum verum fiat (Isai. XXV, 1).
Species ejus ut Libani, electus ut cedri. Libanus (1088A)Phoenicis est mons, terminus Judeae contra septentrionem, et est excelsior caeteris montibus. Arbores etiam illius montis et proceritate et specie ac robore caeterarum silvarum ligna praecellunt. Sicut (inquit) Libanus caeteris montibus Judeae terrae praecelsior est: ita Redemptor noster speciosior est omnibus electis: quia speciosus est forma prae filiis hominum (Psal. XLIV, 3). Et sicut cedrus pulchrior est et procerior caeteris arboribus, ita et ille gratia divinitatis praecellit omnes ab initio saeculi sanctos.
Vers. 16. Guttur illius suavissimum. Superius per labia sponsi verba illius intellecta sunt, nunc per guttur, ipsorum verborum interior dulcedo significatur, qua intellectus noster reficitur; unde et Psalmista: Gustate et videte quoniam suavis est Dominus (Psal. XXXIII, 9.) Et multi quidem verba Domini facile intelligere possunt; sed pauci sunt qui dulcedinem illorum valeant penetrare, hoc est, qui praecepta Dei ex amore et desiderio studeant adimplere.
Et totus desiderabilis. Ac si diceret: Quid per (1088B)singula membra ejus describendo immoror? Totus est desiderabilis sponsus meus. Totus (inquit), quia perfectus Deus, perfectus homo. Totus ergo desiderabilis est, quia angelos et electos quosque ad suum accendit desiderium, juxta quod Apostolus dicit: In quem desiderant angeli prospicere (I Petr. I, 12); et quo vicinius aspicitur, hoc majori desiderio ad se aspiciendum provocat intuentes.
Talis est dilectus meus, et ipse est amicus meus, filiae Jerusalem. Dilectus, quia per fidem et charitatem illi inhaereo; amicus vero, quia me de vinculo peccati redemptam, amicam suam, et secretorum suorum consciam facere dignatus est; quem quanto plus quisque diligit, tanto amicitia ejus dignior efficitur.
Vers. 17. Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum? Vox est filiarum Jerusalem, id est Ecclesiarum, sive etiam animarum sanctarum. Nam sponsa Christi Ecclesia est, filiae Jerusalem ipsa Ecclesia est, quae ex singulis fidelium animabus (1088C)constat. Aiunt ergo: Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum?
Quo declinavit dilectus tuus? et quaeremus eum tecum. Adjuraverat enim superius ipsa sponsa filias Jerusalem, ut nuntiarent sponso quod amore ejus langueret; interrogaverant eaedem filiae Jerusalem, qualis esset sponsus, et illa consequenter formam sponsi sui exposuerat; nunc interrogant ipsae filiae Jerusalem, quo abierit sponsus ille, ut quaerant eum cum ea. Hoc faciunt sanctae animae, quando adinvicem de aeterna salute colloquuntur: flagrantes amore Christi, et ejus aspectum desiderantes; sive cum diligenter investigant in quorum maxime cordibus Christus requiescat; ut eorum exemplo et conversatione aedificentur. Notandum autem quod dicitur, Quo abiit, vel, Quo declinavit dilectus tuus? Quasi enim ad tempus declinat dum quaeritur; ut majus ad se quaerendum desiderium excitet. Ad hoc enim plurumque differt vota et orationes sanctorum, ut ardentius eum desiderare incipiant; sicut et quondam (1088D)Mariae se quaerenti non statim se ostendit, sed in specie hortulani apparens (Joan. XX, 15), tandem quod ipse qui quaerebatur esset, ostendit. Exaudit ergo Christus semper electos suos, sed semper quasi declinat, cum non statim postulata concedit. Bene autem dicitur: quaeremus tecum; nam qui sine Ecclesia Christum quaerit, errare et fatigari potest, proficere non potest.
CAPUT VI. Vers. 1. Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatis, ut pascatur in hortis, et lilia colligat. Jam supra docti sumus quis sit hortus Christi, sancta videlicet Ecclesia, de qua superius dictum est: Hortus conclusus soror mea sponsa. Descendit (inquit) Christus in hortum suum ad areolam, quem ipse praeparavit et excoluit, quem virtutum germinibus consevit, quem sua gratia illustravit, quem (1089A)muro suae custodiae ab incursu malignorum spirituum defendit. Et bene in hortum suum descendisse dicitur; nam in horto sepeliri voluit (Joan. XIX, 41), et primum Mariae Magdalenae in horto apparuit (Joan. XX, 15), ibique quodammodo primitias Ecclesiae consecravit. Descendisse dicitur, quando de superioribus et coelestibus sedibus in hortum descendit, quem ipse humili loco plantavit, sed ad hoc ipse descendit, ut hortus (id est Ecclesia) ejus ad ipsum ascenderet. Unde et in sequentibus de horto, id est Ecclesia sua, dicit: Quae est ista quae ascendit per desertum? Ad areolam (inquit) aromatis. Per areolam, anima cujusque fidelis intelligitur, quae disciplina coelesti exculta et diligenter composita, ac laterum parilitate exquadrata est. Ut pascatur (inquit) in hortis, id est, ex piis sanctorum laboribus delectetur. Ipse enim bonis nostris pascitur, in tantum, ut in paupere ipse reficiatur. Et lilia (inquit) colligat, hoc est, ut sanctas animas virtutis maturitate ad perfectum candorem (1089B)perductas, ab hoc mundo ad se colligat, et secum in aeterna beatitudine gaudere faciat. Lilia enim sanctae sunt animae, virtutum studiis et bonis operibus candidatae.
Vers. 2. Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi, qui pascitur inter lilia. Ego dilecto meo, subauditur, gratam pastionem praeparo; et dilectus meus mihi gratiam perfectionis, vel praemium aeternae remunerationis praestabit. Sive, Ego dilecto meo in me ipsa mansionem paro; et dilectus meus mihi, quia ipse in me habitat, et me in se habitare facit; sicut ipse in Evangelio dicit: Ego in vobis, et vos in me (Joan. XIV, 20).
Vers. 3. Pulchra es, amica mea, suavis et decora sicut Jerusalem. Quaerebat Ecclesia sponsum suum tanquam absentem; sed ille ut se semper praesentem 525 ostenderet, eique de se colloquenti, seque desideranti semper adesse demonstraret, cito respondet: Pulchra es, amica mea, suavis et decora sicut Jerusalem. Pulchra es, quia maculam et rugam non habes (1089C)peccati, sed omni nitore virtutum vernas. Amica mea, Ecclesia vel anima quaeque fidelis. Suavis et decora sicut Jerusalem. Jerusalem, quae visio pacis interpretatur, illam supernam civitatem designat in qua est vera pax et felicitas: quia ibi sic gaudent sancti de munere; ut non sit quod doleant de corruptione. Ergo Ecclesia, quae adhuc in terris est, vel anima quaeque fidelis, ad similitudinem illius Jerusalem suavis est et decora: quia illam pacem in quantum potest imitatur. Sequitur:
Terribilis ut castrorum acies ordinata. Terribilis est Ecclesia malignis spiritibus, et est ordinata ut castrorum acies; cum videlicet unusquisque fidelis ordinem suum et vocationem suam recte custodit. Tres enim sunt ordines Ecclesiae, doctorum, continentium, et conjugatorum, quae species in tribus viris illis demonstratae sunt, Noe, Daniel et Job. Noe enim, qui inter fluctus arcam rexit, sanctos doctores significat; Daniel caelebs et castus, continentium ordinem significat; (1089D)Job, qui uxorem habuit et filios, ordinem conjugatorum exprimit. Ergo Ecclesia ordinata est sicut acies castrorum, quia unusquisque ordo Ecclesiae velut in acie contra hostes malignorum spirituum consistit, dum sancti doctores praedicationi et doctrinae operam impendunt. Continentes quae mundi sunt contemnentes, tantum quae Dei sunt cogitant, et libera a terrenis occupationibus mente, soli Deo vacant. Conjugati eleemosynis et caeteris actualis vitae operibus bonis insistunt; sicque utuntur mundo, ut quae Dei sunt, non deserant. Haec ergo ordinatissima dispositio Ecclesiae terribilis est immundis spiritibus, velut acies castrorum ad bellum ordinata. Sive pulchra est Ecclesia et decora sicut Jerusalem in virtutibus: terribilis vero ut castrorum acies ordinata: quia imperium suum et potestatem proferre non cessat usque ad terminos totius orbis. Sive terribilis est ut castrorum acies ordinata: quia sic unitate charitatis connexa est et conjuncta, ut nulla vi maligni hostis, (1090A)nulla peste discordiae possit penetrari; nihil enim sic terret malignos spiritus quomodo charitas.
Vers. 4. Averte oculos tuos a me, quia ipsi me avolare fecerunt. Ac si diceret: Ego quidem dedi tibi oculos columbinos, quibus me intueri et arcana Scripturarum acutissime penetrare valeres; sed cave ne illos ad me videndum modo intendere velis: quia dum in praesenti vivis, non potes; Non enim videbit me homo, et vivet (Exod. XXXIII, 20). Cum autem vinculis carnis absoluta ad me perveneris, tunc me aperta visione videbis, et implebitur quod in Evangelio promittitur: Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum (Joan. XIV, 21). Quod autem dicitur, quia ipsi me avolare fecerunt, non est putandum quod Deus quaerentes se deserat, et ab illis recedat, cum ipse praecipiat: Quaerite et invenietis (Luc. XI, 9); sed ita potius accipiendum, quia quanto amplius quisque divinitatem majestatis Dei perscrutari voluerit, eo (1090B)amplius intelligit, quam imperscrutabilis atque incomprehensibilis sit. Et hoc est quod Psalmista dicit: Accedet homo ad cor altum, et exaltabitur Deus (Psal. LXIII, 7). Ac si diceret: Licet homo ad videndum Deum cor sublevet, exaltabitur Deus, quia quantus sit comprehendi non potest.
Capilli tui sicut grex caprarum quae apparuerunt de Galaad. Hi versiculi saepius expositi sunt; sed non pigeat iterato exponere, quos non piguit Spiritum sanctum repetere. Ideo enim bis istos versiculos posuit, ut certissimum et stabile teneremus, quod sub repetitione confirmari audiremus. Capilli Ecclesiae sanctae, multiplices sunt subtilium cogitationum varietates. Et bene comparantur gregi caprarum; nam capra peccatoris figura est; unde et in lege praecipitur, ut quicunque per ignorantiam peccaverit et cognoverit reatum suum, offerat pro delicto suo capram in holocaustum (Lev. IV, 28). Capilli ergo Ecclesiae gregi caprarum comparantur, quia sancti, qui sunt membra Ecclesiae, omnes reatus cogitationis suae per dignam (1090C)poenitentiam et per lacrymas justae compunctionis delere satagunt. Bene autem de monte Galaad apparuisse dicuntur. Galaad interpretatur acervus testimonii: ideoque per Galaad mens sanctorum designatur, qui sunt acervus testimonii quoniam omnia quae saeculi sunt negligere, et solum Deum desiderare evidentissimis attestatur indiciis. Potest etiam per Galaad ipse Dominus et Redemptor noster intelligi. Galaad enim et montis et civitatis nomen est. De monte ergo Galaad grex caprarum apparuit, quia Ecclesia super Christum est fundata, sicut ipse dicit: Non potest civitas abscondi supra montem posita (Matth. V, 15). Ipse est acervus testimonii: quia multitudo prophetarum et patriarcharum gestis et scriptis ei testimonium perhibent.
Vers. 5. Dentes tui sicut greges ovium, quae ascenderunt de lavacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis non est in eis. Per dentes Ecclesiae firma sermonum ejus stabilitas intelligitur. Qui bene gregi ovium comparantur quae de lavacro ascenderunt, quia verba Ecclesiae nihil nisi innocentiam et mansuetudinem (1090D)sonant, nihilque in se foedum, nihilque turpe vel immundum retinent; sed lavacro sinceritatis et puritatis lavantur, audientes ab Apostolo: Sermo malus ab ore vestro non procedat (Ephes. IV, 29). Bene autem omnes gemellis fetibus esse dicuntur, quia sermo sanctorum nihil aliud sonat nec loquitur, nisi quod ad dilectionem Dei et proximi pertinet. Solummodo enim ea sancti loqui debent, quae ad perpetuam corporum et animarum pertineant sanitatem.
Vers. 6. Sicut cortex mali punici, sic genae tuae absque occultis tuis. In genis diximus superius sanctorum castam verecundiam figurari; in cortice mali punici, mysterium passionis Christi, audientes a Paulo apostolo: Noli erubescere crucem Christi, neque me vinctum ejus (II Tim. I, 8). Et haec quidem magna sunt, quae in aperto sunt: maxima vero sunt illa quae sunt intrinsecus, hoc est, quae in futuro sanctis reservantur.
(1091A)Vers. 7. Sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae, et adolescentularum non est numerus. Reginae sunt doctores sanctae Ecclesiae, qui merito fidei et scientiae thoro Regis aeterni propinquant, et spirituales Deo filios pariunt. Sexagenarius numerus ex denario et senario perficitur. Denarius enim per senarium multiplicatus 526 in sexagenarium consurgit. Et denario significantur divina praecepta propter Decalogum legis; senarius vero pro perfectione ponitur, quia sex diebus perfecit Deus opera sua. Reginae ergo sexaginta esse dicuntur, quia eos significant, ut diximus, qui perfectione scientiae et operis pollent, et propter solum amorem Conditoris sui, et intuitum supernae remunerationis praedicant. Hic etiam numerus, id est sexagenarius ex duodenario quinquies ducto conficitur; nam quinquies duodeni, vel duodecies quini sexaginta fiunt. Reginae ergo sexaginta esse dicuntur, quia illos significant qui in Ecclesia constituti, quinque sui corporis sensus juxta institutionem duodecim apostolorum caste (1091B)disponere noverunt. Concubinae eos significant qui non sincere Christum praedicant, sed propter lucra temporalia, vel propter laudes populares. Nam et istae sicut reginae ad thorum Regis per scientiam accedunt, et filios spirituales generant; sed a corona aeterni regni alienae existunt. Et bene octogenario numero comprehenduntur; nam hic numerus ex denario et octonario conficitur. Octogenarius vero in malo accipitur aliquando propter quaternarium, quo multiplicato consistit. Quaternarius enim temporalia quaeque et praesentia significat propter quatuor mundi climata vel quatuor anni tempora. Recte ergo concubinae istae octoginta esse dicuntur: quia (ut dictum est) propter sola temporalia et visibilia praedicant, et spiritualia minus curant. De talibus Apostolus dicebat: Sunt quidam Christum annuntiantes non sincere, etc. (Philip. I, 17, 18); donec dicit: in hoc gaudeo, sed et gaudebo. Adolescentularum non est numerus. Adolescentulae sunt animae jam in Christo (1091C)regeneratae, quae deposita primi hominis vetustate in Christo renovatae sunt, necdum tamen sunt nubiles, necdum thoro Regis aptae; quia necdum ad perfectionem Christum praedicandi pervenerunt. Quarum non est numerus, quia infinitus est numerus animarum in Christo credentium, nec ab ullo homine comprehendi potest. Caeterum Deo numerati sunt omnes electi; nam apud quem etiam stellarum numerus comprehensus est (Psal. CXLVI, 4), ignorari non potest electorum numerus.
Vers. 8. Una est columba mea, perfecta mea. Hoc est, una est catholica per universum mundum diffusa Ecclesia, quae ex reginis et adolescentulis, sive adolescentibus constans, etiam concubinas habet, hoc est, quosdam qui nomine tenus Christiani vel doctores dicuntur. Una est ergo Ecclesia, quia scissuram et schismata non recipit; sed sicut unus est Deus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5), ita una est generalis Ecclesia, quae recte et columba vocatur: quia Spiritus sancti dote, qui in specie colombae apparuit, (1091D)Christo sponsata et sanctificata est.
Una est matri suae, electa genitricis suae. Mater nostra illa est coelestis Jerusalem, de qua Apostolus dicit: Illa autem quae sursum est Jerusalem, libera est, quae est mater nostra. Haec ergo Ecclesia una est matri suae, quia ad exemplum illius Ecclesiae, quae jam Christo fruitur, ipsa in hac peregrinatione instituitur et informatur, atque ad illam beatitudinem in qua cum Christo conregnat, pervenire nititur.
Viderunt illam filiae Sion, et beatissimam praedicaverunt reginae, et concubinae laudaverunt eam. Quas superius adolescentulas, hic filias appellat. Reginas vero et concubinas in hoc loco, ut superius, intelligamus. Filiae ergo, reginae et concubinae praedicant Ecclesiam et laudant, quia universitas fidelium catholicam admiratur Ecclesiam. Ipsa enim Ecclesia, quae ex multis fidelium constat personis, catholicam, id est universalem Ecclesiam conficit.
(1092A)Vers. 9. Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens? Vox est Synagogae. In fine siquidem saeculi cum plebs Judaica ad praedicationem Eliae et Enoch conversa fuerit ad Christum, ipsa quoque Ecclesiam admirabitur, dicens: Quae est ista? id est, quanta et qualis est Ecclesia, quae progreditur? hoc est, proficit de virtute in virtutem. Non enim stare, sed progredi dicitur Ecclesia: quia non in uno loco contenta, sed totum mundum coelesti praedicatione occupavit. Quasi aurora progreditur, quia transactis tenebris infidelitatis, lumen veritatis habere ostendit.
Pulchra ut luna. Lunam ferunt physici a sole illuminari. Et ecce Ecclesia pulchra est ut luna: quia claritate sponsi sui Christi illuminatur, et ejus gratia resplendet. Sive pulchra est ut luna in praesenti vita, ubi aliquando concessa sibi pace et tranquillitate sive securitate crescit, aliquando adversitatibus obtrita decrescit.
Electa ut sol. In alia vita, ubi perpetuo resplendebit gaudio de visione Conditoris sui. Sive electa est (1092B)ut sol: quia illum iterum Solem imitari nititur, de quo scriptum est: Vobis timentibus nomen meum orietur sol justitiae (Malach. IV, 2). Hunc Solem imitatur vivendo in humilitate, et justitia, et pietate.
Terribilis ut castrorum acies ordinata. Terribilis aeris potestatibus, ordinata ut castrorum acies, id est charitatis unitate unita, ut nullis tentationibus penetrari valeat.
Vers. 10. Descendi ad hortum nucum. Laudata Ecclesia a Synagoga respondet: Descendi ad hortum nucum. Hortus nucum est vita praesens. Nam sicut in nuce tegmen quidem durissimum videtur, sed nucleus latet: ita in praesenti vita nostrae conscientiae clausae sunt, et non apparent, donec fracta testa corporis manifestentur. Descendit ergo ad hortum nucum Ecclesia, quando per doctores suos vitam singulorum considerat; unde sequitur:
Ut viderem poma convallium. Poma convallium sunt virtutes quae humilitate condiuntur. Descendi (1092C)(inquit) ad hortum, ut viderem poma convallium, id est ut considerarem sanctos, excellentia quidem virtutum praeditos, sed humilitate depressos.
Et inspicerem si floruisset vinea. Hoc est, ut considerarem qui in studio sanctarum virtutum proficerent.
Et germinassent mala punica, hoc est, ut eos quoque perquirerem qui jam apti sunt ad imitandam passionem Christi. Nam mala punica (ut saepe dictum est) mysterium passionis Christi significant. Considerat ergo Ecclesia per praelatos suos, qui in virtutibus crescant, vel qui jam ita perfecti sunt, ut imitantes passionem Christi, pro illo quoque idonei sint sanguinem fundere, quaies erant illi quibus Apostolus dicebat: Vobis datum est non solum ut credatis in Christum, sed ut pro illo patiamini (Philip. I, 29).
527 Vers. 11. Nescivi. Vox est Synagogae, quae videns tantam Ecclesiae gratiam, inspecta veritate Evangelii, dolet quod antea non cognoverit fidem Christi; et quasi excusans se quod tam tarde conversa (1092D)sit, dicit: Nescivi, o sponsi Christi Ecclesia. Nescivi, id est non cognovi tantam gratiam, et tanta dona spiritualium virtutum tibi a sponso tuo collata.
Anima mea conturbavit me propter quadrigas Aminadab. Conturbata (inquit) sum nimia animi sollicitudine propter tam subitam Evangelii praedicationem. Sciebam enim legem et prophetas divinitus datos, et ideo cum subito vidissem praedicari Evangelium, conturbata sum propter quadrigas Aminadab. Aminadab, abnepos fuit Judae, per quem generatio Christi contexitur. Interpretatur autem Aminadab, populi mei spontaneus; ideoque significat Christum, qui spontaneus fuit populi sui: quia ipse cum esset Deus, sponte factus est homo: cum esset Conditor et Creator, sola benignitate sua factus est portio populi sui. Et est sensus: Conturbata (inquit) sum propter subitam Evangelii praedicationem, quae veluti (1093A)velocissima quadriga totum subito mundum pervolavit. Et bene hanc praedicationem non currus, sed quadrigas appellat: quia Evangelii praedicatio quatuor evangelistarum auctoritate consistit, et quatuor Evangelia quasi quatuor quadrigae sunt Novi Testamenti, cui praesidet auriga ipse Christus, temperans et disponens ipse currum Evangeliorum.
Vers. 12. Revertere, revertere Sunamitis. Vox est Ecclesiae Synagogam ad fidem invitantis: Revertere, revertere Sunamitis. Revertere, o Synagoga, ab infidelitate ad fidem, revertere ab odio ad dilectionem. Sunamitis interpretatur captiva vel despecta. Talis erat Synagoga ante adventum Christi, captiva videlicet vinculo diaboli, et despecta a Deo: quia Christum ad salutem suam missum non cognovit.
Revertere, revertere, ut intueamur te, id est, ut pulchritudinem tuae castitatis aspiciamus.
CAPUT VII. (1093B) Vers. 1. Quid videbis in Sunamite, nisi choros castrorum? Vox est sponsi, qui audiens invitari Synagogam a sponsa sua Ecclesia ad fidem, dicit: Quid videbis in Sunamite, nisi choros castrorum? ac si diceret: Tu quidem, o sponsa, doles de perditione Synagogae, et quod tarde ad fidem veniat; sed adest tempus quo convertatur, et tunc nihil videbis in ea nisi choros castrorum, id est, nisi charitatis concordiam et stabile robur fidei, quo pro defensione meae fidei pugnabit. Nam chori, canentium sunt: castra vero, militum pugnantium. In Sunamite ergo chori castrorum videbuntur, quia conversa Synagoga et concorditer Christum praedicabit cum Ecclesia, et pro fide Christi usque ad mortem pugnabit.
Quam pulchri sunt gressus tui! Ab hoc loco incipit sponsus exponere laudes sponsae suae. Et notandum quod a gressibus incipit ejus pulchritudinem texere, et in ore laudes ejus finit, sicut superius ab oculis (1093C)coeperat. Hoc autem fecit vel ad pulchritudinem carminis variandam, vel etiam quia sic mysteriis aptissimum est. Quam pulchri (inquit) sunt gressus tui! Vidit Ecclesiam non otiose in uno loco stantem, sed veloci praedicatione totum mundum peragrantem, ideoque a gressibus coepit eam laudare.: Gressus enim Ecclesiae sunt velox praedicatio apostolorum, per quos in omnem terram Evangelium insonuit.
In calceamentis, id est in patrum praecedentium exemplis. Calceamenta enim ex mortuis fiunt animalibus. Et calceamenta Ecclesiae sunt patrum praecedentium exempla, quibus gressus habet munitos; ut securius eum imitando, et sine offensione gradiatur.
Filia principis. Alia translatio, filia Aminadab dicit. Aminadab (ut superius dictum est) populi mei spontaneus dicitur, qui recte figuram Christi tenet. Nam Ecclesia et filia est, et sponsa: filia, quia ejus sanguine redempta, ejus baptismate regenerata; (1093D)sponsa, quia dote Spiritus sancti illi est conjuncta.
Juncturae femorum tuorum sicut monilia quae fabricata sunt manu artificis. In feminibus, vel in femoribus solet sacra Scriptura generationis propaginem designare. Unde de Jacob legimus: Omnes animae quae egressae sunt de femore Jacob (Exod. I, 5). Femina ergo Ecclesiae sunt spiritualis generatio credentis populi per verbum praedicationis et lavacrum regenerationis. Juncturae femorum est conjunctio duorum populorum in una fide, Judaici et gentilis. Et bene haec junctura monilibus comparatur: quia fides utriusque populi maxime in operibus manifestatur; nam fides sine operibus mortua est (Jac. II, 26). Fabricata autem sunt manu artificis, hoc est, Dei omnipotentis, cujus munere virtus boni operis credentibus tribuitur. Hic est ille artifex de quo Paulus dicebat, quando memoriam Abrahae patriarchae faciebat: (1094A)Exspectabat enim manentem civitatem, cujus conditor et artifex Deus est (Hebr. XI, 10).
Vers. 2. Umbilicus tuus crater tornatilis, nunquam indigens poculis. Umbilicus, fragilissima est pars corporis, et ideo per umbilicum fragilitatem nostrae mortalitatis debemus accipere. Crater vero est calix major ansas hinc inde habens. Umbilicus ergo Ecclesiae, crater est tornatilis: quia quanto magis doctores Ecclesiae suae fragilitatis meminerint, tanto magis verbo praedicationis insistunt; ut eleemosynam verbi Dei praebentes, ipsi misericordiam a Deo consequantur. Et bene crater tornatilis dicitur: torno enim facilius operamur; per quod significatur facilitas erogandi verbum, vel eleemosynam dandi. Non enim morose, nec haesitando eleemosyna danda est; juxta quod Salomon dicit: Ne dixeris amico tuo: Vade et revertere, cras dabo tibi, cum statim possis dare (Prov. III, 26). Quod etiam torno fit, non eget exterius adhibita regula vel linea: sed inerrate ex seipso perficitur. Umbilicus ergo Ecclesiae crater est (1094B)tornatilis, quia quicunque vel praedicat, vel eleemosynam dat, pro sola dilectione et supernae me cedis exspectatione hoc facere debet. Nam quicunque vel praedicat, vel proximis miseretur pro remuneratione temporali vel laude, crater est, sed non tornatilis. Et hic crater nunquam indiget poculis, quia praedicatoribus nunquam deest praedicatio verbi Dei: quia ipse quem praedicant, pocula scientiae, et virtutem constantiae illis subministrat; unde et Psalmista: Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa (Psal. LXVII, 12).
528 Venter tuus sicut acervus tritici, vallatus liliis. Eadem fragilitas quae per umbilicum designata est, ostenditur hoc loco per ventrem, quia venter nulla ossium firmitate praemunitur. Bene ergo venter Ecclesiae acervo tritici comparatur, quia sancti quique quanto magis memores sunt suae fragilitatis, eo studiosius ad proferendos bonorum operum fructus insistunt. Et recte non copiam tritici, sed acervum (1094C)tritici dicit, ut per hoc significet incrementa virtutum, quae veluti acervus, ab inferioribus ad superiora crescendo conscendunt. Nam sicut acervus in inferioribus lata amplitudine spatiatur, superius vero quadam brevitate contrahitur et acuminatur: ita in Ecclesia multi sunt qui indulgentius vivunt, pauci vero qui summae perfectioni insistunt. Plures enim inveniuntur qui de bonis suis eleemosynam faciunt, quam qui sua pro Deo relinquunt. Hic acervus liliis vallatus dicitur, quia sancti bona quae faciunt, pro desiderio supernae claritatis et candoris agunt. Nam per lilia coelestis illa claritas designatur. Potest etiam per ventrem Ecclesiae divinus fons baptismatis accipi, quo fideles in novam creaturam regenerantur. Hic ergo venter acervo tritici vallato liliis comparatur, quia regenerati fonte baptismatis docentur bonis insudare operibus, et ad intuendam supernae claritatis gloriam semper inhiare.
Vers. 3. Duo ubera tua sicut duo hinnuli gemelli (1094D)capreae. Ubera Ecclesiae (sicut jam superius dictum est) sanctos doctores significant, qui parvulos quosque (hoc est, nuper in Christo regeneratos) lacte apertioris et facilioris doctrinae instruunt. Bene autem duo ubera dicuntur, quia de duobus populis, Judaico videlicet et gentili fideles congregantur, et lacte spiritualis doctrinae aluntur. Haec duo ubera, sicut duo hinnuli capreae gemelli esse dicuntur. Duo hinnuli sunt duo Testamenta, quibus eorumdem doctorum omnis praedicatio subsistit, quorum Testamentorum unus est auctor et promulgator Christus, juxta quod Salomon dicit: Verba sapientium quasi stimuli, et quasi clari in altum defixi, quae data sunt a pastore uno (Eccli. XII, 11), Christo videlicet. Caprea enim recte Christum significat, quia et intuitu et velocitate caeteris animantibus praeeminet, et mundum est animal, ungulam dividens et ruminans. Tales enim sunt membra Christi, doctores videlicet, intuitu (1095A)scientiae insignes, et ea velocitate terrena deserentes, atque ad coelestia festinantes. Dividens ungulam, id est habens boni et mali discretionem; et ruminans, hoc est sedula memoria praecepta Dei meditans.
Vers. 4. Collum tuum sicut turris eburnea. Doctores sancti, qui designantur per ubera, ipsi designantur et per collum. Nam et per arterias colli vox egreditur, et colli ministerio caeteris membris vitalia alimenta ministrantur: sic et sancti doctores et verba vitae populis annuntiant, et alimento doctrinae coelestis eos nutriunt. Collum ergo Ecclesiae turri eburneae comparatur: quia sancti doctores eidem Ecclesiae et pulchritudinem et robur praestant; pulchritudinem quidem, quae per candorem eboris designatur, caste et sincere vivendo; robur vero praestant, quod significatur per turrim, quando eamdem Ecclesiam contra tentationes diaboli vel impetus haereticorum muniunt.
Oculi tui sicut piscinae in Hesebon, quae sunt in porta (1095B)filiae multitudinis. Id est ipsi doctores, qui per collum designati sunt, designantur et per oculos. Ipsi enim quasi oculi universo corpori Ecclesiae provident, et iter quod ingredi debeant ostendunt. Hi oculi Ecclesiae comparantur piscinis aedificatis in porta civitatis Hesebon, quia sancti doctores populos in Christum credentes, vitali lavacro abluunt, et salutaris doctrinae potu reficiunt. Filia autem multitudinis vocatur Hesebon juxta litteram, ob multitudinem confluentium inibi populorum. Sic et sancta Ecclesia recte dicitur filia multitudinis, quia numerositatem quotidie colligit gentium. Hesebon autem interpretatur cingulum moeroris. Oculi ergo Ecclesiae piscinis Hesebon comparantur, quia sancti doctores, neglectis caducis saeculi gaudiis, cingulo moeroris se constringunt: quia caste et sobrie vivunt in hoc saeculo (Tit. II, 12), et pro suis erratibus deflent; quatenus in praesenti saeculo lugentes, ad vera aeternaque possint pervenire gaudia. In porta autem (1095D)Hesebon hae piscinae esse dicuntur: quia nullus Ecclesiam ingredi valet, nisi prius aqua baptismatis abluatur, et nisi fonte salutaris doctrinae potetur. Hoc etiam significabat labrum aeneum quod Salomon in porticu templi posuerat, ut sacerdotes ingressuri templum, et hostias immolaturi, ibi corpora abluerent (III Reg. VII, 23).
Nasus tuus sicut turris Libani, quae respicit contra Damascum. Quia naso fetores et bonos odores discernimus, recte per nasum Ecclesiae iidem sancti doctores intelliguntur. Ipsi enim sagaciter discernere noverunt fragrantem catholicae fidei doctrinam, et lethiferum haeretici erroris fetorem. Nam et in divinis charismatibus, quae per Spiritum sanctum distribuuntur, dicitur: Alii datur per Spiritum discretio spirituum (I Cor. XII, 10). Nasus ergo Ecclesiae turri Libani comparatur, quia sancti doctores et summum locum in Ecclesia tenent, ac veluti in Libano monte consistunt, et defendunt Ecclesiam a malignorum spirituum incursibus. Haec turris contra (1095D)Damascum esse dicitur. Damascus metropolis civitas est Syriae, quae quondam contra filios Israel, ut pote fortissimos et crudelissimos reges habens, dimicabat. Interpretatur autem Damascus, sanguinis potus, vel sanguinis oculus. Ferunt ibi Abel interfectum, ideoque significat potestates hujus saeculi, quae sanguinis potum sitiunt: quia voluptatibus et illecebris carnis et sanguinis delectantur. Significat etiam aeras potestates, quae animarum nostrarum cruorem sitiunt. Contra Damascum ergo est haec turris: quia haec Ecclesia semper diabolo et membris illius, adjutorio Christi munita, resistit.
Vers. 5. Caput tuum ut Carmelus. Caput ergo Ecclesiae, principalitas mentis fidelium intelligitur; nam sicut capite membra reguntur caetera; ita mente cogitationes disponuntur. Bene autem caput Ecclesiae Carmelo comparatur. Carmelus enim, qui et Carmel dicitur, interpretatur cognitio vel scientia circumcisionis. (1096A)Ergo caput Ecclesiae Carmelo assimilatur: quia novit circumcisionem aliquando corporaliter celebratam, nunc se spiritualiter observare debere, juxta quod propheta dicit: Circumcidimini Domino in cordibus vestris (Jer. IV, 2). Hanc sententiam circumcisionis non habuerunt Judaei, ideoque reprehenduntur a beato Stephano protomartyre 529 dicente: Dura cervice et incircumcisi cordibus et auribus, semper Spiritui sancto restitistis (Act. VII, 51). In libro quoque Regum legitur (III Reg. XVIII, 45) quod Elias in montem Carmeli ascenderit, et ibi orando aridam terram coelestibus pluviis irrigaverit post longam trium annorum et semis siccitatem. Quae historia pulchram redolet allegoriam; nam Elias, qui interpretatur Deus meus Dominus, Christum significat, qui cum sit Deus et Dominus omnium et totius creaturae, specialiter suus, id est proprius est Deus et Dominus Ecclesiae. Hic in Carmelum ascendit, quando per gratiam suam mentes fidelium suorum conscendit, et per eos arenti mundo gratiarum suarum pluvias (1096B)tribuit. Recte ergo (ut dictum est) caput Ecclesiae Carmelo monti comparatur: quia mens sanctorum quadam conversatione sublimis est, et Christo in se ascensum praebet per profectum virtutum.
Et comae capitis tui ut purpura regis vincta canalibus. Si per caput Ecclesiae mens accipitur, per comas capitis cogitationes mentis debemus accipere, quae assidue de illa prodeunt. Purpureus vero color, qui sanguinis habet speciem, mysterium dominicae passionis significat. Juxta litteram quod dicit, purpura regis vincta canalibus, significat lanam jam purpureo colore confectam, et necdum in fila deductam, sed adhuc in canalibus constitutam, quas Graece βάτια vocant, in quibus sanguis conchyliorum solet defluere, et lanam in purpureum colorem vertere. Mystice canales isti humilitatem sanctorum significant, in quibus aeterni Regis purpura tingitur, cum sancti quique humilitatem sui Redemptoris imitando, passionum illius conformes fieri satagunt; quatenus in (1096C)purpurae dignitatem vertantur, id est laborantes pro Christo, mereantur coronari et regnare cum Christo. Vincta autem haec purpura esse dicitur, quia sanctorum praecordia fixa sunt et stabilita in timore et amore Redemptoris sui, nec unquam a charitate ejus separari possunt.
Vers. 6. Quam pulchra es, et quam decora, charissima, in deliciis! Quam pulchra es, scilicet in fide, et decora in operatione, charissima, in deliciis. Supra dictum est de eadem Ecclesia: Pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata; hic vero dicitur, pulchra et decora, charissima, in deliciis. Quae quasi contraria esse videntur; nam ordinatam esse velut castrorum aciem, et esse in deliciis, repugnat, quia deliciae fortitudinem militum solent enervare. Sed sancta Ecclesia utrumque agit; ordinata est velut castrorum acies, quia infidelibus haereticis resistit, et malignos spiritus sua sanctitate et perfectione terret: in deliciis etiam est, quia suavitatem supernae dulcedinis assidue palato mentis degustat, et inter (1096D)pressuras hujus saeculi illas adipisci desiderat, et continue illis satiari. Unde merito illa quae talis est, sponso suo Christo charissima esse dicitur.
Vers. 7. Statura tua assimilata est pulmae. Statura Ecclesiae est perfecta ejus rectitudo; neque enim ad vitia incurvatur, sed recta et immobilis persistit. Unde Psalmista ex persona peccantium dicebat: Incurvatus sum et humiliatus usquequaque (Psal. CXVIII, 107). Et propheta sub specie Jerusalem, peccanti animae de malignis spiritibus dicit: Quia humiliaverunt te, et dixerunt animae tuae: Incurvare ut transeamus (Isa. LI, 23). At contra sancta Ecclesia recta stat, nec unquam incurvari consentit, audiens ab Apostolo: Vigilate, state in fide, viriliter agite, et confortamini, et omnia vestra in charitate fiant (I Cor. XVI, 13). Et Dominus filiis Israel loquitur: Ego sum Dominus Deus vester, qui eripui vos de ergastulo Aegyptiorum, ut incederetis recte (Exod. VI, 8). Statura (1097A)ergo Ecclesiae palmae assimilantur, quae in omnibus quae agit, semper in memoria supernam retinet remunerationem. Palma enim victricem ornat manum, et ideo significat praemium illud quod victoribus sanctis in coelestibus est dandum.
Et ubera tua botris. Ubera Ecclesiae (ut superius dictum est) sunt doctores sancti, qui lacte simplicis doctrinae regeneratos in Christo nutriunt. Sed haec ubera botris assimilantur, quando iidem doctores perfectis perfectiora denuntiant, sicut Apostolus loquens simplicioribus dicebat: Non potui vobis loqui tanquam spiritualibus, sed tanquam carnalibus; tanquam parvulis in Christo lac potum vobis dedi, non escam (I Cor. III, 1). Ecce ubera lactis plena; quae ubera in botros sunt versa, cum diceret: Nos praedicamus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam, et loquimur sapientiam inter perfectos.
Vers. 8. Dixi: Ascendam in palmam, et apprehendam fructus ejus. Ut ostenderetur omnis haec excellentia et magnitudo donorum Ecclesiae de Dei gratia (1097B)venire, introducitur idem sponsus dicens: Ascendam in palmam; quasi diceret: Inde habes ubera ad nutriendos parvulos, unde etiam habes botros, quibus perfectioribus perfectiorem propines doctrinam: quia ego mea gratia in te ascendi, et hanc tibi perfectionem concessi. Ascendam (inquit) in palmam. Palma Ecclesiam significat, vel etiam animam cujuscunque fidelis, qui memor est Domini Dei sui, qui dicit: Confidite, ego vici mundum (Joan. XVI, 33). Ipsa quoque omnium vitiorum et iniquitatis victrix esse studet. Bene autem in palmam hic ascendisse dicitur, cum superius in hortum descendisse legatur. Dixit enim Ecclesia: Dilectus meus descendit in hortum suum. Idem est hortus quod et palma, videlicet una eademque Ecclesia. Sed in eam Dominus descendit, et ad eam ascendit: descendit in eam, copiam suae gratiae illi de coelestibus mittendo; ascendit ad illam, dona sua in ea incrementando eamque quibusdam profectibus, veluti quibusdam gradibus, ad (1097C)celsiora sublevando. Sed et hoc de natura palmae est sciendum, quod in inferioribus aspera est, in superioribus pulcherrima decore foliorum, et pulchritudine fructuum. Sic et sancta Ecclesia in inferioribus asperitatem laborum et passionum sustinet pro Christo: in superioribus vero, hoc est in coelestibus, pulchritudinem et suavitatem exspectat praemiorum. Potest et per palmam arbor dominicae crucis exprimi, in quam Redemptor noster pro humani generis redemptione ascendit, et in qua hostem humani generis superavit. Ait ergo, Ascendam in palmam, id est, per meos prophetas locutus sum, et promisi me ad passionem venturum, et meam Ecclesiam redempturum. Apprehendam (inquit) fructus ejus, id est, fructus bonorum operum et laborum, quibus Ecclesia desudat, remunerando. Vel etiam secundum meum sensum, quo per palmam crux intelligitur: Apprehendam fructus 530 ejus, id est, impleto triumpho passionis, veniam ad gloriam resurrectionis, et apostolis meis spiritualia dona concedam.
(1097D)Et erunt ubera tua sicut botri vineae. Hoc superius jam expositum est; nam ubera Ecclesiae doctores sunt, cum parvulos simplici doctrina nutriunt: sed botri vineae efficiuntur, cum perfectioribus sublimia quaeque annuntiant. Nam beatus Paulus uno eodemque tempore ubera et botros habuit, quando de Christo loquens dixit: Quorum patres, et ex quibus Christus (Rom. IX, 5); ecce ubera, id est simplex de Christo praedicatio: sed haec ubera in suavissimum et fortissimum vinum conversa sunt, cum subjunxit: Qui est Deus super omnia benedictus in saecula.
Vers. 9. Et odor oris tui sicut malorum. Guttur tuum sicut vinum optimum. Os et odor Ecclesiae est praesens ejus praedicatio, quae fama vel scripto ad absentes ejus pervenit: guttur vero est vox ipsa praedicatoris, quae in praesenti auditur. Odor ergo oris Ecclesiae odoribus malorum comparatur, quia ipsa fama praedicationis plena est suavitatis et gratiae. Guttur vero vino optimo assimilatur, quia ipsa (1098A)vox praedicantium magnam in se virtutem auditoribus ostendebat. Quod vero malorum odor in novitate est, vini vero in vetustate, significat praedicationem Ecclesiae et in sui novitate, et etiam in sui perfectione omnem habere suavitatem et gratiam.
Dignum dilecto meo ad potandum, labiisque et dentibus illius ad ruminandum. Vox Ecclesiae est, quae audiens se laudari a sponso, gratulabunda respondet, dicens: Dignum dilecto meo ad potandum; ac si diceret: Sponsus meus guttur meum vino optimo comparavit, et illud vinum dignum est ad potandum ipsi dilecto meo; hoc est praedicatio evangelica, quam in ore meo posuit, per ipsum, et non per alium annuntiari debet in mundo; neque enim per alium decebat mysteria regni coelestis praedicari mundo, quam per Mediatorem Dei et hominum (I Tim. II, 5). Et labiis (inquit) et dentibus illius ad ruminandum. Labia et dentes sponsi, ut supra dictum est, doctores sancti sunt. Illud ergo vinum optimum ruminandum est labiis et dentibus sponsi, quia praedicatio evangelica (1098B)tradita a Deo, doctoribus tractanda et exponenda est. Nec absurdum est quod cum vinum potetur et non ruminetur, hic tamen dicitur labiis et dentibus ruminandum, quod magis ad cibum quam ad potum pertinet; nam sancti doctores vinum spirituale ruminant, quando praecepta evangelica diligenter exquirunt, et crebra meditatione investigant atque invicem conferunt.
Vers. 10. Ego dilecto meo, et ad me conversio ejus. Ego dilecto meo, subaudi, obsequium justitiae et devotionis impendo, illi et non alteri fidem et servitutem meam promitto. Et ad me conversio ejus, ut me in praesenti inter labores et aerumnas hujus vitae tueatur, et in futuro ad gaudia vitae coelestis introducat. Potest etiam haec esse vox Synagogae ex persona sanctorum Patrum, adventum Christi desiderantium. Ac si diceret: Scio (inquit) illum spirituali praesentia mihi semper adesse, et ideo ego dilecto meo omni devotione famulari cupio; sed tandem ad me (1098C)conversio ejus, quia opto ut tandem, sicut promisit, in mea substantia mihi appareat. Nam dixerat supra sponsus: Ascendam in palmam, id est promiserat se in carne venturum, et in mea substantia hominem mundo manifestandum.
Vers. 11. Veni, dilecte mi; egrediamur in agrum, commoremur in villis. Ejusdem Synagogae vox est. Veni, dilecte mi, id est appare per assumptum hominem. Tale est et illud Psalmistae: Excita potentiam tuam, et veni (Psal. LXXIX, 3). Et Isaias: Utinam dirumperes coelos, et venires (Isai. LXIV, 1). Egrediamur in agrum. Ager mundus iste est. Egrediamur (inquit) in agrum, id est praedicemus mundo. Commoremur in villis, hoc est ipsis quoque paganis fidem tuam annuntiemus. Nemo nescit Paganos a villa dictos: quia πάγος Graece, villa dicitur Latine; inde Pagani dicti, quia longe sunt a civitate Dei. Potest et Vox Ecclesiae esse: Veni, dilecte mi; ac si diceret: Jam mysterio ascensionis assumptum hominem ad coelos sublevasti; sed veni, divinae majestatis praesentia (1098D)me saepius visitando. Egrediamur in agrum, eodem sensu quo et superius: praedicemus tuae incarnationis fidem mundo. Commoremur in villis, id est etiam ignorantibus te paganis tuam fidem annuntiemus, nec in transitu tantum, sed commoremur ibi, donec illos ex paganis catholicos, ex alienis tibi proprios faciamus.
Vers. 12. Mane surgamus ad vineas. Mane, exortus est novae gratiae, quando videlicet transeuntibus tenebris infidelitatis Evangelium mundo coepit praedicari.
Videamus si floruit vinea, hoc est, inspiciamus Ecclesiam, si jam prima fidei rudimenta suscepit.
Si flores fructus parturiunt. Inspiciamus etiam si flores parturiunt fructum, id est si illi qui jam in Christum crediderunt, idonei sunt ad bene operandum. Nam flores emittit Ecclesia, cum primum fideles ad fidem veniunt: flores vero fructus parturiunt, cum jam ipsa fide et dilectione bene operatur, ne (1099A)ipsa fides otiosa sit, vel mortua sine operibus, nam, ut Jacobus dicit: Fides sine operibus mortua est (Jac. II, 26).
Si floruerunt mala punica. Mala punica (ut supra dictum est) rubicundum vel sanguineum habent corticem, et ideo significant passionem Domini, vel membrorum ipsius. Dicit ergo, Si floruerunt mala punica, hoc est si sancti qui jam fide et opere perfecti sunt, idonei etiam sint imitari passionem Christi, et pati pro illo. Mala punica erant illi quibus Apostolus dicebat: Vobis datum est non solum ut in illum credatis, verum etiam ut pro illo patiamini (Philipp. I, 29).
Ibi dabo tibi ubera mea. Ubera Ecclesiae doctores sunt, qui fideles primum ad fidem erudiunt. Cum (inquit) ad vineas exierimus, ibi dabo tibi, o sponse, ubera mea, hoc est, spirituales tibi filios generabo. Unde adhuc subditur.
Vers. 13. Mandragorae dederunt odorem in portis nostris. Mandragora herba est aromatica, cujus radix (1099B)similitudinem habet humani corporis. Poma ejus optimi sunt odoris in similitudinem pomi Matiani, quod nostri terrae malum vocant. Haec herba rebus medicinalibus aptissima est. Nam ferunt eos qui incommodo vigiliarum laborant, haustu hujus pomi relevari, et posse dormire. Item ferunt eos qui ob curam secandi sunt, si exteriorem hujus pomi corticem biberint, non sentire sectionem vel adustionem; 531 quae omnia si quis mystice disquirere voluerit, spirituales sensus et Ecclesiae convenientes ibi inveniet. Dicit ergo, Mandragorae dederunt odorem in portis nostris. Portae Ecclesiae sunt apostoli et eorum successores: quia nemo civitatem Dei (id est Ecclesiam) intrat, nisi per sanctos doctores aqua baptismatis regeneratus et vitali doctrina instructus fuerit. De his portis Psalmista dicebat: Diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Jacob (Psal. LXXXVI, 2). Mandragorae autem fragrantiam virtutum designant. In portis ergo Ecclesiae mandragorae (1099C)odorem dederunt, quando apostoli vel successores eorum famam suavissimae opinionis, et odorem virtutum longe lateque sparserunt. Ideoque invitat sponsum suum Ecclesia ut veniat, quia jam nomen ejus longe lateque per apostolos annuntiatur, et odor praedicationis Christi longe lateque dispergitur.
Omnia poma nova et vetera, dilecte mi, servavi tibi, id est praecepta vel promissa Veteris Testamenti et Novi servavi tibi, o dilecte mi. Sciebat enim omnia quae in Veteri Testamento annuntiata sunt, nonnisi per Christum et in Christo posse compleri, ideoque dicebat: Servavi tibi poma nova et vetera, hoc est te exspecto, ut per te impleantur in Novo Testamento quae praedicta sunt in Veteri. Unde et in passione sua jam pendens in cruce, Cum gustasset acetum, dixit, Consummatum est (Joan. XIX, 30); Et post resurrectionem apostolis: Necesse est impleri omnia quae scripta sunt in Lege, et Prophetis, et Psalmis de me (Luc. XXIV, 44). Possunt etiam poma nova et vetera justorum personae intelligi, qui vel in Veteri vel in (1099D)Novo Testamento fuerunt. Dicit ergo Ecclesia, Servavi tibi nova et vetera, id est, justos qui in Veteri Testamento praecesserunt, vel in Novo subsecuti sunt, tibi servavi; ut per te laborum suorum praemia perciperent. Nullus enim justorum regnum coelorum intrare valuit, nisi per Christum: quia ipse primus ascendit, et sequentibus suis membris coelum aperuit.
CAPUT VIII. Vers. 1. Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae? Ex his verbis intelligitur totum hoc carmen divinum esse et spirituale, et nihil in se quod juxta litteram intelligi possit, habere. Quae enim unquam amatrix hoc optavit, ut is quem diligit parvulus efficiatur, et ejus frater; et in infantem versus, sugat ubera matris suae? Est ergo vox illius Ecclesiae, quae adventum Christi praecessit, quam Synagogam, id est congregationem appellamus. Quis (inquit) mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris (1100A)meae? Et est sensus: Tu qui modo es in sinu Patris (Joan. I, 18), quis det ut homo efficiaris, et particeps ac consors meae naturae existens, frater meus appelleris? Nam ipse se fratrem apostolorum vocare dignatus est, dicens per Psalmistam: Narrabo nomen tuum fratribus meis (Psal. XXI, 23); et post resurrectionem mulieribus: Ite (inquit) nuntiate fratribus meis (Matth. XXVIII, 10). Sugentem ubera matris meae, inquit, hoc est implentem omnia quae naturae humanae conveniunt, excepto peccato. Nam mater Synagogae in hoc loco ipsa natura humana intelligitur, de qua ipsa Synagoga exorta est. Sugentem (inquit) ubera matris meae, id est sustinentem omnia quae humanae fragilitati competunt.
Ut inveniam te foris, hoc est ut hominem factum in aperto videam. Quasi enim intus erat Deus, cum jam in sinu majestatis paternae lateret; sed foris inventus est, quando homo factus visibilem se hominibus praebuit, et incomprehensibilis voluit comprehendi.
Et deosculer te. Et deosculer te, inquit, id est manifesta (1100B)te aspiciam visione, quem nunc tantum in fidei teneo osculo; quod initio hujus carminis optavit, dicens: Osculetur me osculo oris sui (Cant. I, 1), id est per semetipsum jam veniat, ut mihi appareat. Quasi enim per prophetas osculabatur Ecclesiam dilectus, cum adventum suum per eos repromitteret. Optat ergo ut per seipsum veniens illam osculetur, hoc est, ut in carne sua praesentiam exhibeat.
Et jam me nemo despiciat. Quasi enim despecta erat ante Synagoga quam Christus veniret: quia jam legalibus observationibus dedita, sub typo et figura, et non in veritate adventum Christi praedicabat. At postquam Jesus apparuit, et adventus sui gratia mundum illustravit, Jam nemo despexit eam; quinimo terribilis ut castrorum acies hostibus suis fuit: quia per universum mundum Christum praedicavit, et mundanum imperium sibi subdidit. Nec mirum videri debet, si nunc Ecclesiam Synagogam dicimus; una est enim Ecclesia in praecedentibus et (1100C)in sequentibus partibus.
Vers. 2. Apprehendam te, et ducam te in domum matris meae. O dilecte! per fidem et charitatem tibi adhaerendo, ducam te in domum matris meae. Mater Ecclesiae, hoc in loco coelestis illa Jerusalem intelligitur de qua Paulus dicit: Illa autem quae sursum est Jerusalem, libera est, quae est mater nostra (Gal. IV, 26). Ducam te (inquit) in domum matris meae, id est, prosequar te revertentem in coelum, post actum incarnationis tuae et passionis mysterium. Ducam autem te, inquit, pro eo quod est, deducam et prosequar: quia ascendentem Dominum in coelos apostoli oculis deduxerunt, et quousque eum nubes suscepit, pio aspectu prosecuti sunt, donec angeli assistentes dixerunt: Viri Galilaei, quid statis aspicientes in coelum? Hic Jesus qui assumptus est a vobis in coelum, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum (Act. I, 11).
Ibi me docebis. Hoc ad superiora refertur, ubi dicitur, inveniam te foris. Cum (inquit) te foris invenero, (1100D)hoc est, cum te in assumpta carne aspexero, ibi docebis me: quia ad omnia quae interrogare voluero, respondebis. Nam saepe etiam volentes interrogare apostolos Dominus praeveniebat, eosque instruebat (Marc. IX). Potest et ad hunc locum jungi, ubi dicit, Ducam te in domum matris meae, ibi me docebis. Cum (inquit) coelo receptus fueris, et me quoque in coelum tecum assumpseris, ibi me docebis, et in omnem veritatem induces, quod impossibile est homini in praesenti vita posse consequi. Hinc est quod Dominus repromittit apostolis dicens: Venit hora cum jam non in proverbiis loquar vobis, sed palam de Patre annuntiabo vobis (Joan. XVI, 25). Ergo ibi me docebis, id est, te et Patrem mihi aperta visione revelabis, hoc est divinitatem tuam mihi facie ad faciem ostendes.
Et dabo tibi poculum ex vino condito. Per vinum fervor charitatis et dilectionis intelligitur. 532 Dabo (inquit) tibi vinum, hoc est ostendam quam ferventissima charitate te diligam. Et hoc vinum non simplex (1101A)erit, sed conditum, bonis videlicet operibus et virtutibus. Nam amor Dei, sicut beatus Gregorius dicit (S. Gregorius, homil. 30 in Evang.), nunquam est otiosus, operatur magna si est; si enim operari renuit, amor non est. Vinum enim conditum est dilectio cum operatione. Unde et Dominus in Evangelio: Si quis diligit me, sermonem meum servabit (Joan. XIV, 23). Probatio ergo dilectionis exhibitio est operis.
Et mustum malorum granatorum meorum. Malum granatum idem est quod et malum punicum. Dicitur autem malum granatum, eo quod multitudine granorum sit plenum; malum punicum, eo quod in Africa plurimum abundat. Punica enim ipsa est Africa. Habet autem corticem sanguinei coloris, et ideo (ut saepe dictum est) figuram tenet dominicae passionis. Mustum enim malorum granatorum est dilectio sanctorum martyrum, qui in tantum Deum dilexerunt, ut pro illo mori non dubitarent. Et bene mustum dicitur, non aliud quodlibet poculum, quia mustum (1101B)ferventissimum est, ita ut in nimio fervore omnem sordem ex se excoquat et purget. Dabit ergo Ecclesia Dilecto mustum malorum granatorum suorum, id est, ostendet in passionibus sanctorum martyrum quanta charitate Christus diligatur.
Vers. 3. Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Per laevam (ut beatus Gregorius dicit) omnia prospera praesentis vitae accipiuntur (S. Greg. in cap. II Cant. cant.); per dexteram vero futura beata vita in coelis accipitur. Laevam ergo sponsi Ecclesia sub capite habet, et dextera illam amplexatur: quia quaecunque prospera praesentis saeculi blandiuntur, pro nihilo deputat: cuncta quae temporaliter arrident, despicit; et dum ad solam supernae beatitudinis visionem tendit, illam solummodo amplexari desiderat.
Vers. 4. Adjuro vos, filiae Jerusalem, ne suscitetis neque evigilare faciatis dilectam, donec ipsa velit. Habet Ecclesia quosdam in se, qui baptismo Christi sunt (1101C)renati, et nomine christianitatis titulati moribus tamen et conversatione saeculo serviunt, et Ecclesiam suavissima sopitam quiete inquietare, atque ad perferendos tumultus excitare nituntur. Hi ergo propter gratiam mysteriorum Christi, quae perceperunt, filiae Jerusalem appellantur in hoc loco, cum tamen moribus contraria agant. Et adjurat eos sponsus ne suscitent vel evigilare faciant dilectam, hoc est, ne illam in somno dulcissimae quietis positam, hoc est in contemplatione sui Conditoris, sua inquietudine excitent, et ad sollicitudines et curas saeculi evigilare compellant. Donec ipsa velit, hoc est donec peracto officio debitae servitutis, qua in psalmis, hymnis et canticis spiritualibus Deo famulatur, admoneatur iterum cura corporeae fragilitatis ad usum saeculi redire.
Vers. 5. Quae est ista quae ascendit de deserto, deliciis affluens, innixa super dilectum suum? Vox Synagogae admirantis Ecclesiam de gentibus congregatam. Quae est, inquit, ista, id est qualis est, quanti meriti, quae ascendit de deserto? Derelicta enim fuerat a Deo (1101D)per idololatriam et veritatis ignorantiam. Ascendebat ergo virtutum gradibus de deserto, hoc est de errore infidelitatis, in quo ad tempus derelicta fuerat. Deliciis affluens, id est virtutibus abundans. Innixa, inquit, super dilectum suum, id est, fiducialiter agens in Christo, et omnes virtutes suas et cuncta bona ad ejus gratiam referens. Sciebat se nihil suis viribus boni implere posse, ideoque cum Apostolo dicit: Gratia Dei sum id quod sum (I Cor. XV, 10). Et notandum quod dicit, super dilectum suum: nam Synagoga sola putabat se habere cognitionem Dei, caeteris gentibus in ignorantia destitutis. Notus enim, ut ait Psalmista, in Judaea Deus, in Israel magnum nomen ejus (Psal. LXXV, 2). Sed ita miranti respondet Synagogae ipsius sponsus et dilectus quod sequitur.
Sub arbore malo suscitavi te. Arborem malum, crucem dominicam debemus accipere, sub qua arbore suscitata est Synagoga: quia ipsa a praevaricatione originalis peccati, et a potestate diaboli per crucem (1102A)Christi redempta est: ibi suscitata est quae peccatis mortua erat. Et bene arborem mali dicit; nam et supra dilectum huic arbori Christum comparavit, dicens: Sicut malum inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios.
Ibi corrupta est mater tua, ibi violata est genitrix tua. Matrem et genitricem Synagogae, majorem et principaliorem Judaicae plebis partem dicit, quales erant scribae et pharisaei, qui Christum Pilato tradiderunt (Matth. XXVII, 2), qui reliquam plebem tanquam mater et genitrix regere debebant et erudire; et quales erant illi qui suadentibus illis principibus improbe acclamabant: Crucifige, crucifige eum (Joan. XIX, 6). Haec ergo mater Synagogae sub arbore malo corrupta est et violata, quando se suosque posteros crudeli maledictione constrinxit, dicens: Sanguis ejus super nos et super filios nostros (Matth. XXVII, 25). Nam et ipsi sub cruce Christi erant, licet non fide et devotione, tamen crudelis vindictae sibi et suis posteris imprecatione.
(1102B)Vers. 6. Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum. Quia (inquit) sub arbore malo suscitavi te, hoc est quia in passione mea in cruce te redemi, Pone me ut signaculum super cor tuum, hoc est habeto me semper in memoria, et ne obliviscaris mei, quanta pro tua salute pertulerim. Pone me (inquit) ut signaculum super cor tuum per fidem, pone me ut signaculum super brachium tuum per dignam operationem. Nam et nos quando aliquid in memoria habere volumus, signaculum digito vel brachio imponere solemus; ut illo admoniti, illius rei, cujus curam habemus, recordemur. Et nos ut signaculum super cor et brachium Christum ponere debemus, ut ejus memoriam semper habeamus, et ut recte in illum credentes, fidem ipsam bonis operibus exornemus. Quod si fecerimus, ipse quoque nos velut signaculum assumet, et nostri recordabitur, juxta quod Zorobabel duci Judaeae repromittit: In die illa suscipiam te, Zorobabel serve meus, et ponam te (1102C)sicut signaculum in conspectu meo (Aggaei II, 24). Nam si nos beneficiorum ejus obliti fuerimus, nec ei dignas gratiarum actiones retulerimus, ipse quoque 533 nostri obliviscetur, sicut de impio rege Jechonia dicitur: Si fuerit Jechonias filius Joachim regis Juda, annulus in manu dextera mea, inde evellam eum (Jer. XXII, 24).
Quia fortis est ut mors dilectio, dura ut infernus aemulatio. Dilectio Christi fortis est ut mors. Sicut enim mors animam a corpore separat, et jam nihil concupiscere, nihil in praesenti vita licet ambire: ita dilectio Christi quem vere pervaserit, totum huic saeculo mortificat, et quasi insensibilem reddit, solumque pro Christo vivens, mundo mortuus est. Idem sensus est cum dicit, dura ut infernus aemulatio. Nam sicut infernus eos quos semel recipit, nunquam restituit, sed semper retinet: ita verus Christi amor quem semel acceperit, nunquam dimittit; unde Apostolus dicit: Quis nos separabit a charitate Christi, tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an (1102D)nuditas, an periculum, an gladius (Rom. VIII, 35)? Sed et dilectio Christi hoc loco potest accipi, cujus dilectio fortis fuit ut mors: quia in tantum dilexit nos, ut pro nobis immortalis mortem susciperet. Dura fuit aemulatio ejus ut infernus, quia infernus nescit misereri, aut a poenis miserorum mitigari: sic et Christi dilectio non potuit a misericordia cessare, aut ullis improbitatibus persecutorum removeri ab amore humani generis. Quidam hoc quod dicitur, dura est ut infernus aemulatio, ad Synagogam proprie referunt, quae gentes aemulabatur, et invidebat saluti eorum. Monet ergo Christus hoc dicens, ut ab invidia cesset, et saluti Ecclesiae congaudeat.
Lampades ejus, lampades ignis atque flammarum. Id est, dilectionis lampades sunt lampades ignis atque flammarum. Lampades dilectionis sunt praecordia sanctorum, in quibus veluti in vasis dilectio habitat. Hae ergo lampades sunt ignis et flammarum: lampades quidem sunt ignis, quia in corde ardent (1103A)per amorem: lampades vero flammarum, quia exterius lucent per operationem.
Vers. 7. Aquae multae non poterunt exstinguere charitatem, nec flumina obruent illam. Aquae et flumina sunt violentae persecutorum minae, vel etiam blandimenta, quibus sanctos a charitate Dei separare nituntur. De quibus Dominus in Evangelio dicit, de viro qui aedificavit domum suam supra petram: Venerunt flumina, flaverunt venti, et impegerunt in domum illam, et non cecidit; fuit enim aedificata supra petram (Matth. VII, 25). Aquae ergo multae non poterunt exstinguere charitatem, quia nulla tribulatio, nulla angustia sanctos a charitate Dei separare valebit.
Si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. Hic versiculus non eget expositione; nam nullius mundi substantiae, nullae opes comparatione dilectionis aliquid sunt. Legimus quidem sanctos sua dimisisse pro amore Christi, sed tamen nihil sibi videbantur dimittere in (1103B)comparatione charitatis Christi, quem amabant. Unde Apostolus cum non solum terrenam substantiam, sed et paternas traditiones dimitteret pro Christo, dicebat: Haec omnia contemno et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam (Philip. III, 8), id est, ut amorem illius acquiram.
Vers. 8. Soror nostra parva est, et ubera non habet. Quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est? Vox dilecti Synagogam alloquentis pro Ecclesia gentium. Soror nostra, inquit, id est gentium Ecclesia, parva est, et ubera non habet; et magna dignatione communicato cum Synagoga nomine, dicit, Soror nostra; quia enim ex Judaeis carnem assumpsit, ideo se quasi Synagogae contemperat et exaequat. Parva est (inquit) soror nostra. Sicut alicujus hominis aetas describitur, sic et aetas describitur Ecclesiae. Parva enim erat Ecclesia adhuc de gentibus congregata sub ipsis Domini et apostolorum temporibus: quia et parvitate credentium parva existebat; (1103C)et ubera necdum habebat, id est, nequaquam praedicando spirituales Deo filios generare valebat. Dicit ergo quasi consilium Synagogae requirens: Quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est? Allocutio Ecclesiae est, vel cum intrinsecus occulta inspiratione, vel exterius aperta praedicatione admonet Deus animam cujusque fidelis. Et est sensus; quando per apostolos meos alloquar Ecclesiam de gentibus congregatam, quid faciemus? quomodo illi praecepta coelestia committemus? Utrum videlicet minima quaeque praecepta illi committemus, an quo major efficiatur, perfectiora illi secretorum coelestium mysteria trademus? Nam Deus omnipotens pro mensura et capacitate mentis humanae temperat verbum praedicationis, considerans vires et capacitatem auditoris. Sed Synagoga tacente, ipse sponsus pro ea respondit.
Vers. 9. Si murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea; si ostium est, compingamus illud tabulis cedrinis. Si (inquit) soror nostra est murus, (1103D)aedificemus super eum propugnacula argentea. Ac si dicat: Cum coeperint apostoli mei praedicare Ecclesiae de gentibus congregatae, si tales fuerint auditores, qui merito perfectionis murus appellari possint, dum videlicet vel naturali ingenio praediti, vel philosophica eruditione praestantes, quasi alios defendere et munire possint vice muri, aedificemus super hunc talem murum propugnacula argentea, id est, addamus illis eloquia divinarum Scripturarum. Nam, ut Psalmista dicit: Eloquia Domini eloquia casta, argentum igne examinatum (Psal. XI, 7). Si vero tales fuerint auditores qui nequaquam hostibus resistere possint, nec tela contra venientia repellere, sed fuerint velut ostium, ut simplicia annuntiantes, possint aliquos in Ecclesiam et ad fidem adducere, quales sunt sacerdotes minoris gradus, qui baptizando in Ecclesia, et divinis mysteriis initiando homines in Ecclesiam introducunt, compingamus illud ostium tabulis cedrinis, id est, proponamus eis exempla praecedentum (1104A)Patrum, qui veluti cedri, imputribilia videlicet ligna, id est immarcescibilia opera habent, et veluti tabulae scientiae et charitatis latitudine diffusi sunt. Latitudo enim tabularum latitudinem cordis (in quo debet esse latitudo charitatis vel scientiae) significat, dicente Psalmista: Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatares cor meum (Psal. CXVIII, 32). His ergo cedrinis tabulis (id est sanctorum exemplis) compingamus illud ostium; ut videlicet illorum imitando exempla, aliis Ecclesiam introeundi veluti ostium, januam aperiant.
Vers. 10. Ego murus, et ubera mea sicut turris. Vox Ecclesiae. Quae cum audisset pro sua salute consulentem dilectum suum, ipsa laeta respondit: Ego sum murus, et ubera mea sicut turris. Ego (inquit) murus: quia ego super firmam petram 534 fundata sum (Matth. XVI, 18), et glutine divinae charitatis solidata. Sive murus sum, quia de vivis et electis lapidibus (hoc est sanctis) aedificata sum. Et ubera mea sicut turris, quia tales intra me contineo, qui (1104B)vice uberum alios nutrire possunt spirituali doctrina, et vice turris possunt alios defendere et munire; quique, sicut turres in muro eminenti, sic ipsi merito doctrinae et conversationis inter reliquos membra mea praecellunt. Hoc autem non meis meritis, neque libertate mei arbitrii habeo, sed dono et gratia sponsi mei.
Ex quo facta sum coram eo quasi pacem reperiens. Id est, ex quo ille sanguinem suum pro me fudit, et repropitiando mihi Deum Patrem, dissolvit inimicitias quae erant inter Deum et hominem, mihique coelestia pacificavit. Ex quo ergo hanc pacem reperi, murus esse et ubera habere vice turrium merui.
Vers. 11. Vinea fuit pacifico, id est dilecto meo, qui est verus pacificus: quia per eum pacificata sunt omnia quae sunt in coelis et in terra. Unde et a propheta: Pater futuri saeculi, Princeps pacis (Isai. IX, 6) appellatur: in cujus veri pacifici typo Salomon, id est pacificus, auctor hujus carminis praecessit. Huic (1104C)ergo fuit vinea, id est sancta Ecclesia.
In ea quae habet populos. Hoc dicit, ut se de Ecclesia gentium, non de Synagoga ostenderet canere. Nam Synagoga unius gentis fuit tantum, Ecclesia vero habet populos: quia omnes gentes intra capacissimum suum gremium capit et recipit.
Tradidit eam custodibus. Custodes hujus vineae (id est sanctae Ecclesiae) sunt prophetae, apostoli, apostolorumque successores. Sive etiam custodes hujus saeculi sunt angelicae virtutes, quae ab incursibus tentationum et daemonum Ecclesiam custodiunt.
Vir affert pro fructu ejus mille argenteos. Viros fortes dicit et perfectos, nam vir a virtute dicitur. Fructus Ecclesiae est coelestis vitae remuneratio, pro qua sancta Ecclesia in praesenti vita laborare non cessat. Mille autem argentei quos pro fructu vir affert, significant omnia quae in hoc mundo possideri possunt. Millenarius enim numerus pro summa perfectione et plenitudine ponitur. Vir ergo pro fructu hujus vineae mille argenteos affert: quia sancti omnia (1104D)sua relinquunt, et pauperibus erogant; ut fructum hujus vineae (hoc est supernam mercedem) consequantur. Tale est et illud quod Dominus in Evangelii parabola dicit: Simile est regnum coelorum thesauro abscondito in agro, quem qui invenit homo, abscondit, et prae gaudio illius vadit, et vendit omnia quae habet, et emit agrum illum (Matth. XIII, 44).
Vers. 12. Vinea mea coram me est. Vox sponsi. Tu (inquit) dicis quod vineam meam tradidi custodibus: tamen vinea semper coram me est; quia licet eam custodibus meis commiserim, ego tamen semper curam illius habeo, nec pro illa semper sollicitus esse desisto, sed sum cum illa usque ad consummationem saeculi.
Mille tui pacifici, et ducenti his qui custodiunt fructus ejus. Mille subauditur argentei, quos pro vineae dedisti fructu, pacifici tui sunt; quasi diceret: O anima fidelis, noli dubia esse pro aeterna mercede, pro qua omnia tua dedisti: quia mille argentei pacifici (1105A)tui sunt, id est, manet te certa illa remuneratio, et verum inde fructum consecutura es. Et ducenti, subaudi, argentei pacifici sunt, his qui custodiunt fructus ejus. Sicut per millenarium plenitudo perfectionis, sic et per centenarium summa perfectio designatur: quia centenarius de laeva in dexteram transfertur. Ducenti ergo argentei, qui est duplicatus centenarius, significant eos qui doctrina et sancta operatione perfecti sunt, qui juste et pie vivendo semetipsos custodiunt, et etiam praedicando alios convertunt. His ergo talibus ducenti argentei sunt pacifici: quia duplicata in coelis eos manet remuneratio; de qualibus per Danielem dicitur: Et qui ad justitiam erudiunt multos, fulgebunt quasi stellae in perpetuas aeternitates (Dan. XII, 3). Hos enim Apostolus dupliciter jubet honorari, dicens: Presbyteri qui in vobis sunt, duplici honore digni habeantur, maxime qui praesunt vobis et laborant in verbo (I Tim. V, 17).
Vers. 13. Quae habitas in hortis, amici auscultant: fac me audire vocem tuam. Vox dilecti sponsam, id (1105B)est Ecclesiam alloquentis: O Ecclesia quae habitas in hortis, id est quae excolendis virtutum germinibus insistis. Hortus etenim sponsi ipsa Ecclesia est, quam (ut superius dictum est) crebro se promittit invisere. Ecclesia ergo in hortis habitat: quia plantaria virtutum assidue nutrit; nec transitorie quasi post modicum recessura, ibi tugurium ponit, sed fixa statione ibi habitat. Fac me (inquit) audire vocem tuam, id est, praedica quibus vales Evangelium, praecepta meae legis, simul et promissum coelestium praemiorum annuntia. Hoc enim mihi jucundum et delectabile est, ut audiam vocem tuam, hoc est, ut audiam te verba salutis aeternae annuntiantem. Sed amici auscultant te, id est, angelici spiritus vocem tuam audire delectant, quos tibi amicos feci effusione sanguinis mei, quosque adjutores et protectores contra malignos spiritus institui. Sive amici, id est, justorum spiritus auscultant, quos de tuo coetu ad me in coelestia assumpsi. Ipsi enim de tua praedicatione et fratrum salute congaudent. Respondet confestim (1105C)ipsa sponsa dilecto suo.
Vers. 14. Fuge, dilecte mi, et assimilare capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum. Mira responsio. Invitatur ad praedicandum, et ut sponsus audiat vocem ejus; illa vero hortatur sponsum suum (1106A)ut fugiat. Sed magna est mysterii consequentia. Nam quia superius praedicta fuerat Christi nativitas cum dixit: Quis det te fratrem meum sugentem ubera: praedicta enim fuerat ejus passio, ubi dictum est: Sub arbore malo suscitavi te; nunc consequenter hortatur sponsum ut fugiat, hoc est, velocissime per ascensionem ad Patrem redeat. Et est sensus: jubes me praedicare, vis vocem meam audire, fuge, dilecte mi, id est, impleto incarnationis tuae et passionis mysterio, revertere ad coelum; ut non jam te sicut hominem, sed sicut Deum super omnia cogitare incipiam. Tunc enim audies vocem meam, quia tunc te liberius omni mundo praedicabo. Et hoc est quod Dominus in Evangelio dicit: Ego veritatem dico vobis, expedit vobis ut ego vadam (Joan. XVI, 7). Expediebat enim apostolis et omni Ecclesiae ut Christus rediret, et praesentiam corporalem absentaret: quia dum in corpore praesens erat, non poterant eum spiritualiter amare, nec poterant eum, quem hominem cernebant, ut Deum invisibilem et ubique praesentem cogitare. (1106B)535 At postquam ipse coelos ascendit, coepit eum Ecclesia spiritualiter diligere, et sic jam Deum cogitare et praedicare. Et hoc est quod Apostolus dicit: Etsi noveramus Christum secundum carnem, sed nunc jam eum non novimus (II Cor. V, 16). Ergo, dilecte mi, si vis ita me te praedicare, fuge, id est, recede ad coelestia; et qui fuisti comprehensibilis per humanitatem, efficere incomprehensibilis per divinitatem. Verumtamen ne me in praesenti sine tua visitatione deseras, sed dignare me crebra tua visitatione requirere, mihique te saepius videndum praebere. Et hoc est quod dicit: Similis esto capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum. Sicut (inquit) capreae et hinauli cervorum, indomita animalia, humanum consortium refugiunt, et tamen crebrius in montibus videntur: sic et tu post tuam ascensionem, licet invisibilis sis, dignare mihi tamen saepius dono tuae gratiae apparere, et hoc super montes aromatum. Montes aromatum sancti Dei sunt, excellentia sanctae conversationis coelo proximi, et (1106C)odore ac fama virtutum longe lateque fragrantes; hinc Apostolus de se suique similibus dicit: Nostra conversatio in coelis est (Philip. III, 20); et alibi: Christi bonus odor sumus Deo in omni loco (II Cor. II, 1).