Migne Patrologia Latina Tomus 117
Expositio in D. Pauli epistolas
Expositio in D. Pauli epistolas (Haymo Halberstatensis), J. P. Migne 117.0937A
IN EPISTOLAM AD ROMANOS.
ARGUMENTUM. 117.0361C|
A Corintho civitate metropoli Achaiae regionis scripsit apostolus Paulus Romanis hanc Epistolam, quos non ipse, non Petrus, non quilibet apostolorum duodecim primum instruxit, sed quidam Judaeorum credentium, qui ab Hierosolymis Romam venientes, ubi princeps orbis residebat, cui erant ipsi subjecti, fidem quam apud Hierosolymam didicerant Romanis evangelizaverunt. Causa autem scribendi hanc Epistolam, haec probatur exstitisse: orta est autem contentio inter Judaeos credentes et gentiles etiam ad fidem concurrentes: Judaei siquidem credentes, propter sanctos patres a quibus originem ducebant, et propter legem quam soli inter caeteras gentes acceperant, despiciebant gentiles venientes ad fidem, 117.0361D| ut pote idololatriae superstitioni hactenus deditos, dicentes propter observationem legis cui servierant, meruisse gratiam Christi fidemque Evangelii. Econtra 117.0362C| gentiles praeferebant se nihilominus Judaeis, improperantes eis mortem Filii Dei, simulque protestabantur se idolis obsequium venerationis minime exhibuisse si legis praecepta aut prophetarum oracula habuissent. Omnibus his igitur praebuit se Paulus apostolus medium, omnes illorum contentiones destruens, quae in prologo hujus Epistolae narrantur: et quasi bonus concionator extenta manu illos alloquens, omnes ad unam concordiam adduxit, ostendens nullum eorum suis meritis esse salvatum, sed per gratiam Jesu Christi, quia omnes Judaei et gentiles sub peccato tenebantur.
PROLOGUS. Epistola, Graeco vocabulo, Latine dicitur supermissa 117.0362D| vel addita, sicut epigramma, id est superscriptio, et epitaphium super sepulcrum. Epi quidem sonat, super, stola vero, missa. Epistolae autem istae 117.0363A| idcirco dicuntur supermissae vel additae, eo quod super Vetus Testamentum et gratiam Evangelii, ubi perfecta salus consistit, ab apostolo sint missae credentibus, ad resecanda praesentia atque orientia vitia: et ut si quis transgressus fuerit Evangelium, hic inveniat medicinam salutis: quatenus vindictam Evangelii possit effugere, redditur illi per dignam poenitentiam. Sunt supermissae non dignitatis causa quod superexcellant, sed ad completionem illorum postea scriptae. Epistola autem ista non illum ordinem tenet in corpore Epistolarum quo scripta est, sed causa dignitatis Romanorum, qui tunc temporis universis gentibus imperabant, primatum obtinuit. Hoc autem factum est non ab Apostolo, sed potius ab illo qui omnes ejus Epistolas sub uno cor ore 117.0363B| curavit colligere. Notandum autem quod sicut Moyses legislator Israelitico populo a Pharaone liberato decem praecepta legis tradidit (Exod. XXIX), ita apostolus Paulus credentibus in Christum, et a Pharaone spiritali erutis, decem Epistolas scripsit. Nam quatuor reliquas ad discipulos misit, duas videlicet Timotheo, unam Tito, unam Philemoni. Pauli. Paulus, ut Hieronymus dicit, a primo spolio quod sanctae Ecclesiae contulit, a Paulo videlicet Sergio proconsule, quem apud Cyprum convertit (Act. XIII), hoc nomen sibi imposuit; ut sicut Parthicus, qui Parthos superavit, et Germanicus, qui Germaniam vicit, quilibet dux Romanorum dictus est, sic ab eo principe quem prius superavit sit appellatus Paulus. Beatus vero Augustinus dicit modicum 117.0363C| interpretari Paulum, id est humilem. Unde ipse dicit: Ego sum minimus omnium apostolorum (I Cor. XV). Dicitur et apotyspaulys [ ἀπὸ τῆς παῦλης] secundum quosdam, id est a cessatione persecutionis: vel certe, ut quidam dicunt, binomius fuisse intelligitur, ut plurimi inveniuntur duobus nominibus vocati, sicut Ozias qui et Azarias in Veteri Testamento; in Novo vero Matthaeus, qui et Levi. Unde in Actibus apostolorum legitur: Saulus, qui et Paulus invalescebat et confundebat Judaeos. Vel etiam more sanctorum, communicationem meruit nominis, ut Abraham et Jacob, et Simon qui et Petrus vocatus est a Domino, ut qui persecutor vocatus est Saulus, id est infernalis, post praedicator effectus diceretur Paulus, id est humilis Christi 117.0363D| discipulus Apostoli. Apostolus Graece, Latine dicitur missus. Et iste audivit a Domino: Longe mittam te ad gentes (Act. XXII). Apostolorum autem genera sunt quatuor. Primum est quod nec ab hominibus fit nec per hominem, sed a Deo tantummodo, de quorum numero fuerunt Moyses, Isaias aliique quamplurimi prophetarum, duodecim quoque apostoli, qui quamvis ab homine Christo essent missi, tamen ipse homo erat et verus Deus Moysi ergo dictum est: Mittam te ad Pharaonem (Exod. III). Isaiae quoque: Quem mittam? et quis ibit nobis? Et ille: Ecce ego, mitte me, et Dominus: Vade ad populum istum (Isa. VI). Secundum quidem quod a Deo est, sed per hominem: de quorum numero exstitit Josue, 117.0364A| qui, Deo praecipiente atque volente, per Moysen missus est, aliique quamplurimi, qui electione populi pro vitae meritis Deo volente electi sunt. Voluntas enim populi plerumque voluntas Dei est. Tertium, quod ab homine est tantummodo, et non a Deo, cum favore hominum aliquis eligitur, non pro bona conversatione, neque causa religionis, sed nobilitatis parentelae: seu cum quis pretio subrogatur in sacerdotii dignitatem: de quorum numero dicit uni beatus Ambrosius episcopus: Nisi centum solidos dedisses, hodie episcopus non esses. De istorum etiam numero erant illi de quibus dicitur in libro Regum (I Reg. XII), qui temporibus Jeroboam implebant manus suas et fiebant sacerdotes idolorum. De istis ergo talibus dicit Dominus per 117.0364B| prophetam: Ipsi regnaverunt, sed non ex me: principes exstiterunt, et non cognovi (Ose. VIII). Quartum quoque genus est apostolorum, quod neque a Deo, neque per hominem sit, sed a semetipso tantum constat, ut sunt pseudoprophetae et pseudoapostoli, dicentes: Haec dicit Dominus, cum Dominus non miserit eos. Sciendum est autem inter hos omnes, quosdam tantae dignitatis esse, ut et apostolus et prophetiae sublimentur honore, ut fuit Moyses, Isaias, Joannes quoque Baptista, de quo dicitur: Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te (Marc. I), ex quibus fuerunt et apostoli, qui praemia electorum et tormenta reproborum suis auditoribus praedixerunt, quodam honore prophetiae insigniti. Ad Romanos. Romanos 117.0364C| appellat hic Apostolus, qui ex Judaeis gentibus credentes in partibus Italiae habitabant. Interpretantur autem Romani sublimes sive tonantes, quia illo tempore quo Apostolus hanc Epistolam eis misit, cunctis gentibus principabantur. Ideoque sublimiores erant omnibus populis, et intonabant praecepta publica et privata, eorumque fama in omnium hominum resonabat ore.
CAPUT PRIMUM. Paulus servus Jesu Christi. De nomine Apostoli jam superius dictum est: sed quaerendum est cum Dominus dicat: Jam non dicam vos servos, sed amicos meos (Joan. XV), quare Apostolus se servum appellet. Ad quod dicendum duo genera esse servitutis: 117.0364D| unum videlicet timoris, alterum amoris. Est quidem servitus timoris, qua timet servus dominum suum, timens ab eo flagellari si per omnia ejus voluntati non obedierit. Et est servitus amoris filiationisque, qua servit bonus filius patri, timens ejus offensam, quo scilicet genere servitutis vocat se Apostolus servum Jesu Christi. De qua et ipse Dominus ait: Cum feceritis omnia quae praecepta sunt vobis, dicite, Servi inutiles sumus (Luc. XVII). Hoc est non servus timoris et poenae, sed servus amoris et filiationis, quo, ad instar filii, non vult offendere Christum Jesu. Hoc nomen est ab angelo humanitati impositum, dicente ad Mariam: Vocabis nomen ejus Jesum (Luc. I; Isa. VII; Matth. I). Jesus enim Latino 117.0365A| eloquio salvator vel salutaris interpretatur. Cujus nominis etymologiam exponens angelus, dixit: Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Si vero nomen divinitatis illius requiris, Verbum Patris vocatur. Christus, Graece, Latine dicitur unctus, Hebraice messias: siquidem unctus est ipse non oleo visibili, sed oleo invisibili, plenitudine videlicet Spiritus sancti. De qua unctione dicit Psalmista: Unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae (Psal. XLIV). Aliis fuit olim adjectivum hoc nomen, sacerdotibus videlicet, regibus et prophetis, sed Jesu factum est proprium: Vocatus apostolus. Est vocatio generalis, de qua dicitur: Multi sunt vocati, pauci vero electi (Matth. XX). Et est specialis, de qua idem ait Apostolus quodam loco: Quos vocavit, hos et justificavit 117.0365B| (Rom. VIII), secundum quam vocatus est Paulus apostolus, id est missus. Notandum autem idcirco nomen apostolatus ab Apostolo in omnibus esse positum Epistolis, ut majoris honoris et dignitatis essent ejus Epistolae apud auditores. Segregatus, id est electus ad Evangelium praedicandum. Vel Segregatus, id est a grege separatus, a caeteris videlicet discipulis, non mente sed corpore, quia cor unum et animam unam habebat cum caeteris. Segregatus est corpore ab aliis, Spiritu sancto praecipiente: Segregate mihi Barnabam et Paulum (Act. XIII), et destinatus est gentibus totius orbis praedicator. Verbi gratia: Sicut homo extendit brachium ad operandum, et tamen non idcirco praeciditur a reliquo corpore, ita Paulus apostolus destinatus est quidem 117.0365C| gentibus ad praedicandum, sed tamen non ideo separatus est a caeteris apostolis mente et desiderio. Et cum reliqui apostoli singulis in locis praedicassent, et singula regna tenuissent, verbi gratia: Andreas Achaiam, Thomas Indiam, Matthaeus Aethiopiam, ille omnibus gentibus et omnibus regnis praedicator exstitit; unde ipse dicit: Qui operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes (Gal. II). Quod tale est ac si aliis verbis diceret: Qui Petrum constituit magistrum Judaeorum, me quoque magistrum voluit praeficere omnibus gentibus. In Evangelium Dei. Marcus dicit, Initium Evangelii Jesu Christi, iste econtra Evangelium Dei Patris esse affirmat. Quare fit ista diversitas? Quia, ut Filius ait, omnia Patris sua sunt, 117.0365D| et sua Patris; ideoque unum Evangelium communiter possident, id est bonum nuntium. Nam sicut una substantia est Patris et Filii, una potestas, una deitas, ita unum Evangelium est Patris et Filii. Quid ergo est Evangelium? Bonum nuntium, ut diximus. Et quod est melius nuntium quam omnipotentem Deum Trinitatem habere in personis, unitatem in substantia; Patrem ingenitum, Filium unigenitum, Spiritum sanctum procedentem ab utroque, annuntiare nativitatem quoque Christi secundum divinitatem ante saecula, secundum humanitatem in fine temporum, miracula illius, passionem, resurrectionem, ascensionem ad coelos, adventum illius ad judicium, resurrectionem generalem, gloriam 117.0366A| electorum, damnationem reproborum. Ad ista omnia praedicanda segregatus est Apostolus. Sequitur:
Quod ante promiserat per prophetas suos. Sicut promisit Deus Pater per prophetas Filium suum ad salutem humani generis in mundum esse venturum, sic promisit et sanctum Evangelium. Notandum quod quia cum dixisset per prophetas, statim subintulit suos; prophetae enim nomen commune est, et accipitur aliquando pro bono, aliquando pro malo. Nam sicut fuerunt in Veteri Testamento prophetae boni, qui Spiritu sancto afflati multa mysteria sibi divinitus ostensa praedixerunt, ita fuerunt et falsi dicentes: Haec dicit Dominus, cum Dominus non miserit eos. Unde et per Isaiam dicitur: Et propheta loquens mendacium ipse est cauda (Isa. IX). Non ergo per istorum 117.0366B| ora promisit Evangelium, sed potius per illorum quos ipse in veritate misit. Unde per Jeremiam dicit: Disponam, inquiens, domui Israel et domui Juda Testamentum Novum (Jer. XXXI), id est Evangelium. Et iterum: Feriam, inquit, vobiscum pactum sempiternum (Ibid.). Psalmista quoque, qui legem Mosaicam habebat, exorabat dicens: Legem Evangelii constitue mihi (Psal. CXVIII). In Scripturis sanctis de Filio suo. Sunt scripturae non sanctae, ut sunt dicta philosophorum, Platonis seu Aristotelis, carmina poetarum, Homeri seu Virgilii, aliorumque poetarum gentilium. Scripturae vero sanctae appellantur lex et prophetae atque psalmi, quia sanctificant observationes suas, prohibendo vitia et commendando virtutes. Quae Scripturae sanctae vel Evangelium de 117.0366C| Filio Patris, id est de Christo sunt, quia illum annuntiant. Multi quidem sunt filii Dei secundum adoptionem, de quibus Joannes dicit: Quia quotquot receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I), sed unus est proprius naturalisque Dominus Jesus Christus; de quo ipse Pater: Hic est, inquit, Filius meus charissimus (Matth. III). Et de quo Apostolus: qui factus est ei, inquit, id est a Deo Patre Filius, ex semine David secundum carnem. Dominus Jesus ex duabus substantiis, divina scilicet et humana, id est in unitate personae subsistens, verus Deus est et verus homo; secundum quod Deus est, non est factus, sed genitus, quia non est creatura; secundum autem carnem, factus ex semine David, qui fuit de tribu Juda. De cujus progenie 117.0366D| descendit beatissima virgo Maria, ex cujus semine formata est caro Dominica, opere Spiritus sancti in utero virginali. Unde satis convenienter dicit Apostolus, quia factus est Deo Patri ex semine David secundum carnem, qui erat Dominus et creator David secundum divinitatem.
Qui praedestinatus est, id est praeordinatus et praefinitus, Filius Dei in virtute; subauditur divinitatis et in potentia Verbi, a quo assumptus est ipse homo in unitate personae. Origines dicit: Qui destinatus est Filius Dei, dicens destinari illum posse qui est, praedestinari qui non est. At vero secundum beatum Augustinum melius est dicendum: Qui praedestinatus est Filius Dei, quia non de Verbo loquitur hic 117.0367A| Apostolus, sed de homine, qui non erat antequam factus esset. Humanitas enim quae non erat antea, illa est praedestinata et praefinita, sive praeordinata, sine suis meritis, ut Filius Dei esset, assumpta a Verbo in virtute divinitatis, et in potentia Verbi et unita illi in unitate personae, secundum Spiritum sanctificationis. Spiritus sanctificationis appellatur hic Spiritus sanctus, quia sanctitatem praestat angelis et hominibus justis qui etiam formavit, vivificavit et sanctificavit ipsum hominem in utero virginali, ex semine virginis sine semine viri. Considerandum est autem quia non fuit ei Spiritus sanctus pro semine, nec dicimus illum patrem esse humanitatis, ne dicantur esse duo patres, quod omnino nefas est dicere: non enim omne quod nascitur ex nobis 117.0367B| utique filius noster est. Verbi gratia: capillus nascitur de capite, et tamen non ideo filius capitis recte dicitur. Pediculi ex nobis quoque nascuntur, et tamen filii nostri nequaquam dicuntur. Ita ergo et ille homo assumptus a Verbo, de Spiritu sancto conceptus, id est opere Spiritus sancti formatus est, sed tamen non est filius Spiritus sancti. Jungatur ergo ita beato Augustino docente. Qui praedestinatus est Filius Dei in virtute divinitatis et potentia Verbi, ex resurrectione mortuorum, primus resurgere et primus coelos penetrare. Destructo enim mortis imperio, ipse primus omnium mortuorum electorum resurrexit, juxta quod Joannes de illo dicit: Qui est primogenitus mortuorum, et princeps regum terrae, et primitiae dormientium Christus (Apoc. I); et sicut 117.0367C| primus resurrexit, ita et primus coelos penetravit, dans fidelibus suis post se aditum ingrediendi. Aliter, secundum beatum Ambrosium, merito dicit illum praedestinatum esse Filium Dei ex resurrectione, sive post resurrectionem, quia tunc patuit verus Filius Dei esse, quando in morte illius multa miracula accidentia compulerunt dicere: Vere Filius Dei erat iste (Matth. XXVII). Siquidem antequam suspenderetur in ligno pro salute generis humani et moreretur, multaque miracula fierent in passione illius, quae Evangelium narrat, a paucis cognoscebatur Filius Dei esse, intantum ut apostoli quoque, dum comprehenderetur, relicto eo, fugerent. Sed postquam sol obscuratus est in morte ejus, terra tremuit, monumenta aperta sunt, velum quoque, 117.0367D| templi scissum est, et resurrexit, cognitus est esse verus Filius Dei, sive etiam quando post resurrectionem ascensionemque suam misit apostolis Spiritum sanctum, quo inflammati coeperunt loqui omnium gentium linguis magnalia Dei, tunc potius cognitus est esse verus Filius Dei, ab his videlicet de quibus Lucas dicit quod una die crediderunt tria millia, altera die quinque millia (Act. II). Digna autem consideratione animadvertendum est, quia non dixit Apostolus absolute: Qui praedestinatus est Filius Dei in virtute ex resurrectione mortuorum, sed adhuc addidit aliquid, dicens, ex resurrectione mortuorum Jesu Christi, hoc est tantummodo electorum ad se pertinentium; simulque nobis demonstratur 117.0368A| quia sicut suam resurrectionem procuravit, ita quoque multorum mortuorum corpora et animas pariter resuscitavit secum, tam illorum de quibus dicitur: Multa corpora sanctorum qui dormierant surrexerunt (Matth. XXVII), quam etiam omnium electorum. Ex quorum ergo resurrectione mortuorum apparuit Christus verus Filius Dei esse, Jesu Christi, id est illorum qui ad se pertinebant, quos ipse resuscitat ad vitam et de quibus idem Apostolus dicit, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus (Rom. VIII). Nam de resurrectione reproborum nihil hic dicitur. Potest et ita conjungi: Paulus servus vocatus apostolus ex resurrectione mortuorum Jesu Christi. Omnes quidem apostoli ante Domini passionem sunt vocati ab ipso: Paulus vero post resurrectionem 117.0368B| ejus.
Per quem accepimus gratiam et apostolatum ad obediendum fidei in omnibus gentibus pro nomine ejus. Gratia dicitur gratis data. Et gratiam hic debemus intelligere fidem et remissionem peccatorum vel patientiam omnium laborum, pro qua remunerabimur in futurum, quae omnia nullis praecedentibus meritis gratis data sunt cunctis fidelibus, sicut iisdem egreglus praedicator dicit: Gratia salvi facti estis (Ephes. II). Apostolatus vero nomine debemus intelligere legationem praedicationis, quam ipsi soli apostoli eorumque sequaces acceperunt qui similiter post illos officium praedicationis tenuerunt. Et ne quis putaret quod in una gente tantummodo Israelitica accepissent legationem praedicationis, dicit in 117.0368C| omnibus gentibus ad obediendum fidei, accepisse illos apostolatum, id est ut omnes gentes obediant fidei Evangelicae et Christi, quod unum est. Fides autem dicitur eo quod fiat quod promittitur. Constat autem inter Deum et homines. Verbi gratia: Tempore baptismatis profitemur nos credere in Deum Patrem, et Dominum Jesum Christum, et in Spiritum sanctum, abrenuntiare quoque diabolo et omnibus pompis ejus, omnibusque operibus ejus. Si ergo hoc observamus, fidei obedimus: sin autem, infidelitatis redarguimur. Fides igitur est, ut diximus, confessio sanctae Trinitatis et solidum fundamentum religionis, qua veraciter credimus id quod nequaquam videre valemus. Si autem quod credimus jam videmus, fides jam non est habenda, sed 117.0368D| cognitio. Notandumque, quia pro nomine Christi, id est vice nominis ejus dicit se accepisse apostolatum. Sic enim ait eis Dominus: Sicut misit me Pater, et ego mitto vos (Joan. XX), id est sicut misit me Pater in nomine suo, ita et ego vos vice nominis mei mitto ad praedicationem. Unde et iisdem Apostolus alias dicit, pro Christo, id est vice Christi legatione fungimur. Itemque, Obsecramur pro Christo, reconciliamini Deo (II Cor. V).
In quibus, subaudis gentibus estis et vos, Romae habitantes Judaei et gentiles, vocati Jesu Christi, id est ab illo vocati estis per nos ut in eum credatis, vel etiam in hoc vocati estis illius, quia ab illo nomen Christianitatis promeruistis.
117.0369A| Omnibus qui Romae, dilectis Dei vocatis sanctis. Dilectis Dei dicit, id est electis ad fidem et gratiam. Quod autem dicit vocatis sanctis, sic videntur haec verba sonare, quod jam sancti essent quando vocati sunt, sed non convenit. Qui enim erant peccatores et justissimi, vocati sunt sancti, id est ad hoc electi et vocati sunt, ut essent sanctificati per baptismum. Tale est et illud, quod in cantico Zachariae patris Joannis Baptistae. Visitavit, inquit, et fecit redemptionem plebis suae (Luc. I). Non enim invenit illam esse plebem suam, sed visitando et redimendo suam fecit esse. Notandum autem quia initium hujus Epistolae longo circuitu distenditur, ac per hoc ejus distinctio solerter est consideranda: simulque considerandum salutationes Epistolarum sub 117.0369B| tertiis personis consistere. Legatur ergo per commata ac sub distinctionibus: Paulus servus Christi Jesu, etc., usque, In quibus estis et vos vocati Jesu Christi, ibique ponatur media distinctio, deinde inferatur, Omnibus qui sunt Romae, vocatis sanctis, ibique fiat plena distinctio, et subaudiatur tertia persona, salutem optat. Nam quod sequitur, Gratia vobis, extra salutationem est, quia secunda persona est ad quam debet post salutationem primam loqui. Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Jesu Christo, subaudis sit. Gratia vobis, id est fides et salus qua remittuntur peccata tempore baptismatis, et pax qua reconciliamur Deo Patri per sanguinem Filii sui. Quidam ita volunt intelligere distincte, ut dicatur gratia vobis a Deo Patre, qui gratis misit 117.0369C| Filium, et pax a Domino Jesu Christo, cujus passione reconciliamur tam Deo quam angelis; sed melius utrumque a Deo Patre datum intelligitur, utrumque a Filio, quia gratia et pax a Patre et Filio aequaliter confertur. Spiritus sancti vero personam idcirco reticuit, quia in donis suis eum comprehendit, id est in gratia et pace. Ait enim Veritas Samaritanae mulieri: Si scires donum Dei (Joan. IV), id est Spiritum sanctum. Quia enim per eum divinitus honorantur electi, ideo, ut diximus, in donis intelligitur. Gratia enim, id est remissio peccatorum, quam percipiunt credentes in lavacro baptismatis, et pax per quam reconciliationem merentur, aequaliter a tota Trinitate praestantur.
Primum quidem gratias ago Deo meo pro omnibus 117.0369D| vobis. Huc usque salutatio: post salutationem vero sequitur statim textus Epistolae. Beatus Apostolus in exordio suae Epistolae a gratiarum exorsus est actione, adimpleor utique mandatis suis quod dixit alibi: In omnibus gratias agite (I Thess. V). Gratias, inquit, ago, id est laudes refero Deo meo pro vobis. Bene autem addit meo, quia cum omnium rerum unus sit Deus per naturam, eo quod sit creator omnium, illis proprie tamen per gratiam Deus dicitur esse, quod merito fidei et justitiae ejus cultores esse probantur, sicut beato Paulo aliisque Christi fidelibus. Hinc dicitur: Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob (Exod. II), per gratiam et vitae meritum. Quia fides vestra annuntiatur in universo 117.0370A| mundo. A toto partem accipe: neque enim totus mundus illorum fidem annuntiabat, sed per plures mundi partes divulgabatur novam fidem Evangelii eos percepisse, ut pote qui tunc temporis pene omnibus gentibus dominabantur. Ab illis qui Romam veniebant, indeque ad propria rependebant eorum fides multis annuntiabatur gentibus. Fides dicitur eo quod fiat, quod sicut promittitur, ita debeat impleri: sin autem non fuerit adimpleta, jam non est fides.
Testis enim mihi est Deus. Videtur contra Dominicum praeceptum jurare apostolus quo dicitur: Nolite jurare omnino. Sed quia veritatem jurare, necessitate compellente, non est peccare, ut ab Augusto dicitur. Coactus Apostolus ut crederetur ei ab auditoribus, dum jurat non peccat. Tutius tamen est non 117.0370B| jurare, quia qui nunquam jurat, nunquam perjurium perpetrat. Cui servio in spiritu meo. Non ait adoro, sed servio. Sunt quidam qui corpore et voce Deum aut homines ficte adorant, sed non spiritu, id est mentis affectu. Plus est ergo dicere, cui servio in spiritu quam adoro: quia hic intelligitur servitium amoris et integrae dilectionis. In Evangelio Filii ejus, id est praedicatione Christi, Evangelium, ut diximus, bonum nuntium sonat. Dicit enim: Poenitentiam agite, appropinquabit regnum coelorum (Matth. III). Praedicare quoque conceptionem et nativitatem Christi et reliqua, dispensationis ejus mysteria evangelizare est. Quod sine intermissione memoriam vestri facio, semper in orationibus meis. Sine intermissione dicit, quia omni die, omni nocte orationi incumbens, 117.0370C| eorum memoriam faciebat. Nam aliter haec verba stare non valent, quia comedebat, dormiebat. Homo siquidem mortalis erat adhuc Apostolus, ideoque mortalis indigebat operari, comedere atque dormire. His enim omnibus indiget homo mortali tegmine indutus. In hoc vero quia orationi instabat, in semetipso primum opere praetendebat, quod ipse alibi suis auditoribus exhortando praeceperat: Sine intermissione, inquiens, orate. Obsecrans, si quomodo tandem aliquando prosperum iter habeam in voluntate Dei veniendi ad vos (I Thess. V). Si quomodo, id est si aliquo modo, tandem, ad ultimum vel vix. Bene dicit obsecrans si aliquo modo prosperum iter habeam in voluntate Dei veniendi ad vos, quoniam sunt quidam qui Dei permissione, non voluntate, prosperum iter 117.0370D| videntur accipere ad malum, si quando homicidium aut aliquod festinent scelus perpetrare. Sed Apostolus omnia prospera quae sine voluntate Dei veniunt nihili pendit, et pro nihilo deputat. Nam aliter prosperum iter se posse habere non putabat, nisi voluntas Dei, quae omnia novit, et in omnibus nos praevenit bonis, praecedit et fovet, illuc cum duceret, ubi fructum aliquem haberet.
Desidero enim videre vos. Ideo dicit desiderare se venire ad illos, ut illos ad amorem suum excitaret, ut et ipsi desiderarent illum. Desiderabat autem illos videre, ut aliquid gratiae praedicationis et miraculorum illis largiretur, sicut sequentia manifestant. Desidero, inquit, videre vos: ut aliquid gratiae spiritalis 117.0371A| impartiar vobis ad confirmandos vos, ut confirmem fidem vestram doctrina et praedicatione atque miraculorum virtute, suppleamque meo adventu si quid minus habetis in fide, vel etiam ut doceam vos perfectam charitatem habere, ne ab invicem dissideatis et discordiam habeatis, sicut nunc audio.
Id est simul consolari in vobis per eam quae invicem est fidem vestram atque meam. Consolantur magistri de profectu discipulorum, quando scilicet stabilimentum fidei reperiunt in illis: econtra consolantur discipuli dum adventu magistrorum cumulatur illis gratia Spiritus sancti, vel dum suam scientiam et fidem magistrorum scientiae aut fidei concordare et comparticipare intelligunt.
117.0371B| Nolo autem vos ignorare, fratres, quia saepe proposui venire ad vos, id est et volui et proposui, et prohibitus sum usque adhuc. Prohibitus est Paulus a Deo ne antea Romam veniret quam gentibus circa Hierosolymam positis, sacrum administraret Evangelium. Deinde vero per Macedoniam Asiamque minorem praedicando Illyricum veniens, quae est prima pars Europae, tandem juxta animi sui votum perveniret Romam. Cum ergo dixisset Apostolus saepe se destinasse venire ad illos, poterat aliquis illorum ei obviare interrogando ac dicere: O beate Apostole, cur disposuisti venire ad nos peccatores? Ad haec ille, ut aliquem fructum habeam in vobis, sicut et in caeteris gentibus, id est ut mercedem aeternam spiritalis gratiae habeam in vobis de meo labore, sicut et 117.0371C| in caeteris gentibus.
Graecis ac barbaris, sapientibus et insipientibus debitor sum. Sapientes appellat Judaeos et Graecos, a quibus omnis sapientia divina, et omnis philosophia mundana exordium sumpsit, insipientes vero et barbaros, alias gentes, sicut sunt Teutonici, Britones, aliique qui illorum comparatione indocti et quasi sine litteris erant. Nam sicut ab Hebraeis acceperunt Latini omnem divinam Scripturam, ita et a Graecis omnem philosophiam saecularem. Et cum in sapientia florerent, se quidem sapientes, omnes vero reliquas gentes barbaras vocabant. Quorum superbiam confundit Apostolus, dum in sequentibus praeponit eis Judaeos. Sed considerandum est quid acceperit Apostolus, ut horum debitor esset, id est sapientium et 117.0371D| insipientium. Nam ab ipsis non acceperat aliquid. Adeo hoc donum acceperat, ut omnium gentium linguis loqueretur, quibus eisdem gentibus fidem Christi, ut pote debitor, praedicare debebat: vel certe in hoc erat debitor omnibus gentibus, quia, sicut beatus Augustinus ait in expositione Epistolae ad Ephesios, prae omnibus apostolis sapientiam divinam percepit. Et quare hoc, nisi ut omnibus principibus, omnibusque philosophis per sapientiam sibi datam resistere posset. Unde et Dominus ait de illo ad Ananiam: Vas electionis mihi est ut portet nomen meum coram regibus et gentibus (Act. IX). Sapientibus debitor erat ut eis profunda et alta mysteria panderet, sicut ipse dixit alibi: Sapientiam loquimur inter perfectos 117.0372A| (I Cor. II). Insipientibus debitor erat, ut se cundum capacitatem illorum eis verbum mysteriorum committeret, quibus ipse dicebat: Non potui vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus (I Cor. III). Insipientibus vero debitor erat in hoc, ut illorum insipientiam patienter ferret.
Ita, quod in me promptum est, id est manifestum est, et vobis qui Romae estis, evangelizare. Ordo verborum est, pariterque sensus. Quia sapientibus et insipientibus debitor sum, vobis quoque qui Romae estis: multo promptior est mea voluntas ad evangelizandum: et sicut de fide omnium gentium, ita etiam de profectu vestrae fidei opto magnus sublimisque fulgere.
117.0372B| Non erubesco enim Evangelium, subaudis praedicare. Quidam credebant in Filium Dei et verecundabantur praedicare quod natus esset ex femina, quod crucifixus, quasi nolentes injuriam facere Dei Filio, sed hoc non erubescebat Paulus qui dicebat: Non erubesco Evangelium praedicare, ac si diceret aliis verbis: Non erubesco Filium Dei praedicare in fine temporum natum, quem scio ante saecula aequalem Patri genitum. Non erubesco mortuum praedicare, quem scio superata morte tertia surrexisse die, deinde coelos penetrasse. Et quasi aliquis diceret, quare non erubescis Evangelium? ait: Virtus enim Dei est. Evangelium in salutem omni credenti, Judaeo primum et Graeco. Virtus enim Dei est, Evangelium in salutem omni homini credenti, quia per illam 117.0372C| fidem et operationem quam Evangelium annuntiat. decrevit salvare genus humanum. Praeferuntur modo Judaei Graecis, vel quia ante illos leges divinas humanasque habuere: vel quia enutriti in lege, cito per cognitionem legis pervenerunt ante illos ad fidem Evangelii, videlicet quando post ascensionem Dominicam praedicantibus apostolis crediderunt ex eis una die tria millia, altera quinque millia et deinceps multa millia. Sive etiam in hoc praefert Judaeos Graecis, quia ipsi apostoli a quibus Graeci doctrinam fidemque Evangelii quasi a magistris percipiebant natura Judaei erant. Notandum autem nomine Judaei, omnes Judaeos credentes debere intelligi, et nomine Graeci, omnes gentiles debere comprehendi.
Justitia enim Dei in eo, id est Evangelio, revelatur 117.0372D| ex fide in fidem. Justitia Dei, id est justificatio qua justificat in se credentes, in Evangelio manifestatur dum dicitur. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus, id est justus, erit (Matth. XVI). Haec est justitia, qua omnes credentes dono Patris et Filii ac Spiritus sancti justificantur. Quae idcirco justitia Dei dicitur, quia eam impartiendo fidelibus, justos eos reddit, et hoc ex fide, subaudis legis, in fidem sancti Evangelii, si ad Judaeos referas. Quia enim in lege unius Dei notitiam et fidem habuerunt, sicut dicitur in Exodo, quod crediderunt Domino et Moysi servo ejus (Exod. XIV), facilius ex fide et cognitione unius Dei ad Evangelium transeuntes, fidem sanctae Trinitatis perceperunt. Communiter omnes credentes a fide verborum 117.0373A| transient quandoque ad fidem rerum, quia juxta quod promittit Evangelium fideliter exhibetur spei praemiorum, quando quod modo tenemus in fide et in spe, tunc possidebimus in re, juxta quod beatus Joannes dicit: Charissimi Filii Dei sumus in spe, et nondum apparuit quod erimus in re. Scimus autem quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III). Sicut scriptum est: Justus autem ex fide vivit. Ad hoc exemplum in oraculo Habacuc prophetae continetur. Ex fide igitur quae concipitur corde et profertur ore, et bonis operibus exornatur, vivit justus vita aeterna. Fides autem sine operibus mortua est (Jac. II).
Revelatur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem et injustitiam hominum. Ira Dei appellatur 117.0373B| isto in loco ultio diei judicii, et vindicta divina, quam omnibus reprobis inferet Dominus in die illa dicens illis: Ite in ignem aeternum (Matth. XXV). Quae vindicta divina de coelo manifestabitur, quia inde veniet Dominus ad judicium, sicut ipse per seipsum dicit: Filius hominis veniet ut reddat unicuique secundum opera sua (Matth. XVI), vel certe vindicta divina de coelo manifestatur, hoc est de Ecclesia per tubam Evangelii: quia ea quae de die judicii et Domini adventu diximus, ibi continentur. Coeli enim nomine Ecclesia censetur. Sicut ipsa Veritas dicit: Simile est regnum coelorum decem virginibus (Matth. XXV). In Apocalypsi quoque Joannis multis in locis coeli nomine designatur. Potest et absolute intelligi, quod dicitur de coelo manifestari divinam vindictam, hoc 117.0373C| est de Evangelio de quo Dominus dicit: Simile est regnum coelorum fermento, quod mulier abscondit in farinae satis tribus, donec fermentaretur totum (Matth. XIII). Revelabitur, inquit, divina vindicta, super omnem impietatem et injustitiam. Impietas idololatriam significat, ut habetur in Zacharia: Impietas sedebit super talentum plumbi. Injustitia est qua contra Dominum et proximum quis injuste agit, et est sensus: Vindicta quam Dominus in Evangelio comminatur, venit super omnes idololatras et peccatores. Sequitur: eorum qui veritatem Dei in injustitia detinent. Simplex veritas, Deus invisibilis et incommutabilis est, cujus religionem in injustitia detinuerunt, qui cultum soli Deo dignum creaturis corruptibilibus impendendum judicarunt. Veritatem Dei in injustitia 117.0373D| detinebant, qui veri Dei religionem atque honorem injuste creaturae, quantum in ipsis erat, attribuebant, dicentes lapidi: Deus meus es, et ligno: Tu me genuisti.
Quia quod notum est Dei manifestum est in illis. Hinc jam contra philosophos istius saeculi ex maxima parte loquitur Apostolus et est sensus: Idcirco ira Dei omnipotentis veniet super reprobos, maximeque super philosophos, quia quod notum est proprie Dei est esse, scilicet quia ipse solus sic verus, verus Creator omnium rerum, manifestum est illis. Ex pulchritudine enim visibilium operum cognitio opificis et majestas innotuit philosophis, quia tam speciosae creaturae speciosiorem haberent Creatorem, 117.0374A| sicut fertur ab Hebraeis de Melchisedech, quia considerata fabrica mundi, unum Deum excellentem creaturis esse dixit: et ideo excellentiora, id est panem et vinum Deo obtulit vero. Deus enim illis revelavit. Sive enim per naturale ingenium et rationis donum atque acumen studii, sive per occultam inspirationem revelavit Deus eis, quia non hoc est Creator quod creatura, quia Creator est Deus, creatura vero est factura Dei.
Invisibilia enim ipsius a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Quod est dicere: Invisibilia sacramenta omnipotentis Dei a creatura mundi, id est ab homine maximeque a philosophis gentium, per ea quae facta sunt visibilia, intellecta sive percepta et cognita conspiciuntur, 117.0374B| non oculis corporeis, sed oculis mentis intelliguntur. Per ea enim quae facta sunt ejus sacra invisibilia: sempiterna quoque ejus virtus et divinitas. Subaudis per ea quae facta sunt visibilia conspiciuntur mente, ab illis philosophis. Ita ut sint inexcusabiles. Virtus Dei est quae cuncta creata gubernat: divinitas vero, quae universa replet: ideoque Deus omnipotens per naturale ingenium, et per ea quae facta sunt visibilia, dedit philosophis multa cognoscere de divinitate sua, ut illi adorantes idola, creaturam videlicet pro Creatore, inexcusabiles sint, et non possint dicere quia Deum ignoraverint. Virtus enim Dei quae sempiterna est, et divinitas quae nihilominus aeterna est, ex conjecturis creaturae ostenditur.
Quia cum cognovissent Deum per naturale ingenium 117.0374C| vel per creaturam invisibilem, non sicut Deum glorificaverunt aut gratias egerunt; sed evanuerunt in cogitationibus suis, id est vani facti sunt a sua sapientia propter suam superbiam, et ad pristinos redierunt errores, ascribentes sibi facultatem a Deo datae sapientiae, et obscuratum est cor eorum insipiens: Deum non glorificaverunt, sive non honoraverunt, quia majestatem illius non publice praedicaverunt, neque docuerunt illum solum esse colendum, abjectis idolis. Gratias non egerunt, id est laudes non retulerunt illi pro demonstratione summi et invisibilis boni. Cor quoque illorum quod illuminatum est per naturale ingenium et per gratiam Dei, postquam coeperunt idola et creaturam adorare pro 117.0374D| Creatore, obscuratum est per ignorantiam. Quid enim deterius et obscurius quam serpentes pro vero Deo coli?
Dicentes enim se esse sapientes a semetipsis stulti facti sunt in hoc, cum ab illis non esset sapientia, a se ipsis eam se habere putaverunt. Quod enim contulit illis divina gratia gratis, abstulit utique dum essent ingrati.
Et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium. Omnis creatura quae mutari potest in melius aut in deterius corruptibilis est. Verbi gratia: Homo corruptibilis est quia corrumpitur per senectutem, per infirmitatem: 117.0375A| ad extremum etiam quando per mortem redigitur in pulverem: Deus vero omnipotens, qui non potest mutari, aut in melius aut in deterius, sed semper idem et aequalis manet, incorruptibilis solus existit. Cujus gloriam et culturam, quae soli convenit ei qui Deus est, mutaverunt homines in similitudinem aliorum hominum, ut Assyrii, qui simulacrum Beli patris Nini regis pro Deo colebant; et Babylonii idipsum, quem vocabant Bel, Sydonii Baal, Judaei Beelzebub, et Philisthaei Zebet: et non solum in similitudinem hominis mortui et corruptibilis, sed etiam in similitudinem volucrum, sicuti Romani qui colebant anserem, et Aegyptii qui colebant accipitrem. In similitudinem quoque quadrupedum, sicut Aegyptii qui colebant apim, hoc 117.0375B| est vaccam albam. In similitudinem etiam serpentium, sicut Babylonii qui colebant draconem, et Aegyptii qui colebant crocodilum, qui est serpens aquaticus, natans in aqua ut piscis, pascens in terra ut bos.
Propter quod, id est quia cultum et religionem Dei falsis imaginibus tradiderunt, et noluerunt ei gratias referre pro collatis sibi divinitus donis; tradidit illos Deus in desideria cordis eorum in immunditiam, id est tradi permisit a seipsis, vel ire secundum desideria cordis eorum in immunditiam, ut contumeliis, id est turpitudinibus libidinum, afficiant sive deturpent corpora sua in semetipsis. Idcirco permisit eos ire in desideria cordis eorum, ut gravius punirentur. Quomodo permiserit illos Deus secundum desideria delectationum suarum in sequentibus 117.0375C| plenius refertur.
Qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium, et coluerunt et servierunt creaturae potiusquam Creatori, qui est benedictus in saecula. Veritatem Dei in mendacium commutaverunt, id est cultum et religionem veri Dei in idololatriam. Veritas enim est Deus, mendacium vero idolum; aliter: Veritas quippe creata a Deo est, ideoque ipsa creatura non est veritas, quam ipsi in mendacium converterunt, dicentes solem et lunam aliasque creaturas deos esse, pro nihilo deputantes Deum qui est benedictus in saecula. Veritatem Dei in mendacium commutaverunt, quando veram creaturam a Deo factam per mendacium dicebant esse quod non erat. Solem etenim et lunam dicebant mendaciter deos esse, denegantes 117.0375D| quod erant: quia non sunt dii, sed solummodo creaturae in veritate. Creatura quippe a Deo facta vera creatura est, sed non est ea veritas quae Deus est, quia deus non est: qui est benedictus in saecula. Si ergo ille est benedictus Deus in saecula, illi utique qui cultum et religionem ejus idolis impendebant, erant maledicti in saecula, et temporales, id est defectum et corruptibilitatem patientes: juxta quod psalmus dicit de illis: Erit tempus eorum in saecula (Psal. LXXX), quod est dicere: Defectus eorum manebit in saecula, quia semper corrumpentur ab igne et vermibus. Sequitur:
Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiae. Propterea, inquit, quia veri Dei religionem in 117.0376A| mendacium commutaverunt, tradidit illos Deus, id est tradi permisit, vel ire in passiones et flagitia ignominiae. Ignominia dicitur quasi qui sine nomine dignitatis. Inde dicitur ignominiosus qui desinit habere dignitatis nomen, quando deprehenditur in aliquo crimine: sicut ignobilis, sine bono nomine, et infamis sine bona fama, quales erant illi de quibus subjungitur:
Nam feminae eorum immutaverunt naturalem usum, in eum usum qui est contra naturam. Similiter autem masculi relicto naturali usu feminae, exarserunt in desideriis suis masculi in masculos turpitudinem operantes. Id est naturalis usus est ut vir et mulier in unum concubitum coeant: contra naturam vero est, ut masculus masculum polluat, et mulier mulierem. 117.0376B| Si quis, relicta conjuge, cum alia concubuerit, turpitudinem quidem operatur et peccat, sed non contra naturam. Qui vero cum ipsa conjuge aliter quam debet concubuerit, id est in alio membro quam decet, contra naturam turpitudinem operatur, et gravissimum scelus perpetrat, et mercedem quam oportuit in semetipsis recipientes, id est quia primum Deum cognoscentes non honoraverunt, justo Dei judicio mercedem mutuam receperunt sui erroris, ut non servarent sibi honorem, traditi passionibus turpissimis. Sive etiam mercedem aeternae damnationis receperunt, quam promeruerunt pro talibus operibus: de qua idem egregius praedicator alias dicit: Stipendium, inquiens, peccati mors est (Rom. VI).
117.0376C| Et sicut non probaverunt, id est non elegerunt nec dilexerunt, Deum habere in notitia, tradidit illos Deus, id est ire permisit, in reprobum sensum ut faciant ea quae non conveniunt, hoc est quae et divinae et humanae prohibent leges. Illi dicuntur Deum habere in notitia, qui eum semper tanquam praesentem timent: et dum considerant ejus praesentiam ubique esse, peccare non audent. Illi autem dicuntur illum non habere in notitia, qui nolunt considerare praesentiam illius esse ubique, ut sine timore liberius peccent.
Repletos omni iniquitate. Iniquitas est, quae et anomia dicitur, quidquid contra legem Dei fit. Nam nomos lex, anomia vero quasi sine lege: et dicitur 117.0376D| iniquitas mentis acerbitas, dum malum corde concipitur. Peccatum est perpetratio mali. Iniquitas autem et peccatum ita distinguuntur, quia iniquitas ad mentis acerbitatem sive duritiam refertur, ut diximus; peccatum autem ad prolapsionem corporis malitia. Malitia autem est fraus aut astutia, quando videlicet aliud corde geritur et aliud ore profertur, cogitatio profertur. Cogitatio pravae mentis malitia dicitur. Malitiae votum vel opus malignitas appellatur. Fornicatione. Fornicatio autem a fornicibus, id est arcuatis domibus dicitur, quae fornices appellabantur, ubi publicae meretrices prosternebantur. Fornicator siquidem est, cujus corpus publicum et vulgare est. Avaritia. Avaritia est cupiditas rerum 117.0377A| inexplebilis, vel adulterium: et est in hoc loco non solum ad pecuniam, sed etiam ad coitum referendum. Nequitia. Nequitia est superbia vel audacia peccati. Unde dicitur: Ego novi nequitiam eorum. Plenos invidia. Invidus dicitur plenus invidia, qui alterius felicitate torquetur, et scinditur in duplicem passionem: cum aut quod ipse est, alium esse non vult, aut alium videns esse meliorem, dolet se non esse consimilem. Inter invidiam autem et zelum hoc distat, quia zelus vel aemulatio quae unum sunt, aliquando in bonam partem ponitur, ut ibi: Zelus Domini exercituum faciet hoc (IV Reg. XIX); ponitur et in malam partem, sicut de Joseph legitur, quod aemulantes sive zelantes eum fratres sui, id est invidentes illi, vendiderunt illum (Gen. XXXVII). Invidia 117.0377B| vero semper in malam partem ponitur. Homicidio. Homicidium dicitur ab homine et caedo verbo, inde dicitur homicida hominem caedens. Recte autem post invidiam subsequitur homicidium statim, quia ex invidia procedit homicidium, verbi gratia: Diabolus cernens hominem ad hoc factum ut locum gloriae acciperet, quem ille superbiendo perdiderat, invidia ductus interfecit illum in anima (Gen. III). Similiter Cain invidia commotus contra fratrem suum Abel, quia respexisset Dominus ad illum, inflammando munera ejus, ad ipsum vero non respexisset nec ad munera ejus inflammando, interfecit illum (Ibid.). Contentione. Contentio est ubi non ratione aliquid, sed animi pertinacia defenditur: vel ubi non veritas quaeritur, sed animositas, id est 117.0377C| superbia fatigatur. Loqui contra alterum sine aliqua utilitate contentio maxima potest dici. Dolo. Inter dolorem et dolum hoc distat, quia dolor ad infirmitatem corporis pertinet, dolus vero est mentis calliditas, dictus ab eo quod deludat verbis fictis. Inter dolum autem et insidias et fraudem hoc interest, quia dolus animo fit, insidiae loco sive zelo, fraus vero circa fidem mutuam. Malignitate. Malignitas est malitiae opus quae et malevolentia potest dici. Susurrones. Susurro de sono locutionis nomen accepit, quia non in facie alicui, sed in aure loquitur, detrahendo: et est onomatopoeia, nomen de sono factum.
Detractores. Quidam codices habent detractatores, sed falso scriptum est. Detractio est aliorum 117.0377D| bene gesta opera vel in malum malitiose mutare, vel invidendo fallaci fraude diminuere: cum autem mala dicuntur, quae bona sunt, aut parva bona, quae magna sunt. Detrahere enim dicitur, qui alicui aliquid subtrahere comprobatur et diminuere. Deo odibiles, qui Dei odium incurrunt. Contumeliosos. Contumeliosi dicuntur qui veloces sunt in verborum injuriis et aliis, aut verbis aut factis injuriam faciunt; verbis scilicet conviciando, aut aliquid improperando: factis vero flagellando. Unde legimus de apostolis, quia flagellati in concilio ibant gaudentes, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati (Act. V), id est flagellationem, et contumelium, et opprobrium. Superbos. Superbus est perversae 117.0378A| celsitudinis appetitor, et qui praecellere vult alios. Unde Graeco vocabulo hyperephanos, id est super apparens vocatur. Elatos. Elatus qui effertur supra mensuram suam, vel qui majorum institutis non acquiescit. Inventores malorum, qui multa mala adinveniunt, sicut illi erant, de quibus hactenus diximus. Parentibus non obedientes. Parentibus terrenis non obtemperant, qui vero Deo Patri non obedientes existunt.
Insipientes sunt stulti et fatui, a sale sapientiae immunes. Incompositi, id est inordinati lascivique: qui omnia sua inordinate et lasciviose peragunt. Omnis enim insipiens, incompositus, inordinatus est. Sine affectione, id est sine dilectione Dei et proximi. Est affectio quae ponitur pro afflictione, ut in Evangelio 117.0378B| ubi dicitur, quod servos contumeliis affectos, id est afflictos, occiderunt (Matth. XXII), et est affectio quae ponitur pro dilectione, ut in praesenti loco. Absque foedere, hoc est amicitia et pace. Sine misericordia. Sunt qui nec sui nec aliorum miserentur; primum enim necesse est ut nobis misericordiam impendamus, deinde vero aliis. Unde dicit Salomon: Fili, miserere animae tuae placens Deo (Eccl. XXX).
Qui cum cognovissent justitiam Dei, non intellexerunt quoniam qui talia agunt digni sunt morte: Omne quod turpe est, Deo displicet. Et philosophi, licet mala agerent, tamen in hoc erant consentientes justitiae Dei, quia in aliis ipsa vitia reprehendebant. Justitia quippe Dei est, quae odit ac detestatur vitia, 117.0378C| et docet virtutes. Quam justitiam illi cognoverunt, qui vitia Deo displicere intellexerunt; et tamen in hoc ignorare dicuntur, quia non intellexerunt, quoniam qui talia agunt, qualia ipsi agebant, digni sunt morte aeternae damnationis, et quasi non intellexerunt, dum sine timore peccaverunt; non solum qui ea faciunt, subaudis digni sunt morte, sed etiam qui consentiunt facientibus. Qui facit peccatum et non consentit, dignus est morte. Qui non facit et consentit in subditis non puniendo, dignus est morte. Qui autem faciunt et consentiunt, illi duplici morte digni sunt.
CAPUT II. Propter quod, quia non solum ille dignus est morte 117.0378D| qui facit peccatum, sed etiam qui consentit, inexcusabilis es, o homo omnis, qui judicas. Hic non tantum gentilem quemlibet, sed et Judaeam alloquitur, et omnes generaliter praelatos. Judaeos ideo alloquitur, quia illi reprehendebant et damnabant gentiles quasi idololatras et peccatores, gloriantes se ad gratiam Evangelii propter observantiam legis meruisse pervenire. Praelatos autem, quia in aliis peccatum judicant et reprehendunt, intelligentes esse peccatum, et in se non damnant, cum faciant idipsum. Sic etiam intelligendum est de omnibus qui aliorum vitia reprehendunt, et in se eadem non emendant In quo enim judicas alterum, teipsum condemnas. Hoc ita est intelligendum: Si reprehendis et judicas 117.0379A| alium, et temetipsum ab his vitiis, a quibus illum reprehendis, observas et ab aliis teipsum liberas: si vero ea opera imples aut majora a quibus reprehendis fratrem tuum, in quo illum judicas, teipsum damnas, quia qui alium judicas quandoque judicaberis, et recte, quia ea facis quae judicas.
Scimus enim quoniam judicium Dei est secundum veritatem; id est sine personarum acceptione, in eos qui talia agunt, hoc est qui talia faciunt, qualia in aliis reprehendunt. In praesenti saeculo attendunt homines personas potentum, divitum, propinquorum in judicio: sed Dei judicium in hoc verum est, quia ipse qui rex est non attendit personas, sed vitae meritum.
Existimas autem hoc, o homo omnis, qui judicas 117.0379B| eos qui talia agunt, et facis ea, quia tu effugies judicium Dei? An divitias bonitatis ejus, et patientiae, et longanimitatis contemnis? Ignoras quoniam benignitas Dei, id est valde bona pietas Dei, ad poenitentiam te adducit. Ad Judaeos quidem loquitur specialiter, qui reprehendebant et damnabant gentiles quasi idololatras, sicut jam supra diximus; se autem promeruisse hoc dicebant, ut ad fidem Christi venirent; generaliter vero omnes alloquitur, tam Judaeos quam gentiles. Et est sensus: Si servus aut subjectus tuus non valet effugere judicium tuum, o homo, humana tantummodo sapiens, quomodo tu poteris effugere judicium omnipotentis Dei? Divitiae bonitatis Dei sunt, quibus universum mundum quotidie peccantem 117.0379C| non statim punit, exspectans illum ad poenitentiam; sed insuper illi benigna largitate solem et pluviam largitur, quas plerumque homines contemnunt sive despiciunt, dum ei gratias non referunt. Patientia est qua per superbiam et procacitatem peccantes non statim punit. Longanimitas est, quae alibi sustentatio sive sustinentia vocatur, qua per infirmitatem et fragilitatem, et non deliberato animo peccantes diu portat, exspectans illos ad poenitentiam.
Secundum autem duritiam tuam et impoenitens cor thesaurizas, id est reservas et multiplicas tibi, iram in die irae, hoc est vindictam in die judicii et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua, bonis bona, malis mala. Dies irae et revelationis 117.0379D| sive manifestationis judicii, ipsum judicium et manifestatio judicis omnipotentis Dei intelligitur. Cor durum et impoenitens in Scripturis divinis dicitur, cum mens humana velut cera frigore iniquitatis obstricta, signaculum divinae majestatis non recipit, illud scilicet, quod Dominus in anima nos habere docet, dicens: Sancti estote, quia et ego sanctus sum (Lev. XIX). Et de quo Psalmista: Signatum est, inquit, super nos lumen vultus tui, Domine (Psal. IV).
His quidem qui secundum patientiam boni operis, gloriam et honorem et incorruptionem quaerunt, vitam aeternam. Ordo verborum, et est sensus cum subauditione: His quidem qui secundum patientiam 117.0380A| boni operis modo laborant aut vivunt, quaerentibus vitam aeternam, id est judicium Dei exspectantibus qui de bono suo non modo, sed in futuro mercedem quaerunt, gloriam et incorruptionem dabit in die judicii. Gloriam claritatis dabit eis, qua fulgebunt sicut sol in regno Patris sui; honorem quoque, quo filii Dei erunt, sicut dicit beatus Joannes: Charissimi, filii Dei sumus, et nondum apparuit quod erimus. Scimus autem quia cum apparuerit, similes ei erimus, et videbimus eum sicuti est (I Joan. III). Incorruptionem quoque dabit illis, id est immortalitatem, quia erunt omnes electi incommutabiles in anima, et incorruptibiles in corpore. His autem qui ex contentione, subaudis sunt, id est qui Dei judicium reprehendunt, et qui acquiescunt veritati, id 117.0380B| est Evangelio vel Christo, credunt autem iniquitati, hoc est mendacio, omnique malo, vel etiam diabolo ejus voluntatem implendo, ira, id est judicium Dei veniet, et indignatio, hoc est vindicta sive severitas damnationis.
Tribulatio quoque venit eis de reatu conscientiae et consideratione peccati, et angustia de sera poenitentia. Haec autem omnia venient in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci. In omnem animam dicit, hoc est in totum hominem, a parte totum intelligens; frequens enim Apostoli locutio est, ut est illud: Descendit Jacob in Aegyptum in animabus septuaginta (Gen. XLVI; Deut. X): vel etiam in animam dicit, quia primum peccatum concipitur in animo cogitando, ac deinde perpetratur 117.0380C| opere. Sed timendum, nimisque formidandum est quia dicit: In omnem animam hominis operantis malum, haec esse ventura. Nulli enim parcit Deus: non angelo, non amico. Peccavit siquidem angelus, et projectus est de coelesti sede. Peccavit item homo, et ipse expulsus est a paradisi gaudiis. Peccavit Moyses ad aquas contradictionis, ideoque non est ingressus terram repromissionis. Idcirco autem Judaeus gentili in culpa antefertur, quia ipsi qui legem ante Moysi habuerunt, gravius peccaverunt, legem naturalem et legem scriptam praevaricando. In gloria vero non causa honoris praefertur Judaeus gentili, sed credulitatis tempore.
Gloria autem, qua fulgebunt justi in regno Dei 117.0380D| sicut sol: et honor quo erunt filii Dei, et pax, id est remissio peccatorum, sive reconciliatio qua reconciliamur Deo Patri, omni operanti bonum, subaudi venit. Judaeo primum et Graeco quia primitiae Ecclesiae ex Judaeis fuerunt.
Non est enim personarum acceptio apud Deum. Tunc esset personarum acceptio sive distinctio apud Deum, si propter Abraham Judaeos eligeret et gentiles diu idola colentes abjiceret: vel si remuneraret Judaeum bene viventem, et negligeret gentilem recte credentem et recte operantem.
Quicunque enim sine lege vel Moysi, vel Evangelii peccaverunt, sicut pagani, sine lege peribunt, quia non requiretur ab illis lex; peribunt tamen, quia 117.0381A| legem naturalem spreverunt, et Evangelium recipere noluerunt: et quicunque in lege Moysi peccaverunt positi, per legem judicabuntur, quoniam sunt praevaricati.
Non enim auditores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis justificabuntur. Hoc est justi habebuntur, et justi apparebunt, sicut ille volebat, de quo dicitur: Volens autem justificare semetipsum (Luc. X), id est volens justum apparere. Qui audit legem, et non implet praecepta ejus, non justificabitur solummodo propter auditum; qui vero est auditor legis et factor, utique ille justificabitur per legem.
Cum enim gentes quae legem non habent, naturaliter ad quae legis sunt faciunt; ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis 117.0381B| scriptum in cordibus suis. Hoc dupliciter intelligi potest. Cum gentes quae legem scriptam non habent, faciunt ea quae lex scripta praecipit illis quibus data est, ipsi utique ostendunt se habere scriptam naturalem legem in cordibus, et ipsi sibi sunt lex: quia illa faciunt quae lex docet, licet illis non sit data. Verbi gratia: Saraceni qui neque legem Moysi, neque Evangelii habent, dum naturaliter servant legem, ne homicidium faciant, neque adulterium perpetrent, caetera quae lex in se scripta continet, ipsi sibi sunt lex, quoniam per opera quae faciunt, scriptam legem in cordibus suis ostendunt. Lex dicit: Non occides. Is qui legem non accepit, si non occidit, ipse sibi est lex. Aliter: Cum gentes quae legem Moysi non habent, per doctrinam Evangelii imbuti, 117.0381C| naturaliter ea faciunt quae lex Moysi praecepit, ipsi sibi sunt lex: quia habent eamdem legem Moysi scriptam in cordibus suis inspiratione omnipotentis Dei. Testimonium illis reddente conscientia ipsorum, et inter se invicem cogitationum accusantium, aut etiam defendentium: Et quando hoc? In die cum judicabit Dominus occulta hominum secundum Evangelium meum, id est secundum quod ego annuntio vobis « per Christum Jesum. » Per illum judicaturus est Deus Pater mundum, sicut ipse dixit: Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio (Joan. V). Sicut stylo imprimitur nota in cera, sic quaedam notae malarum aut bonarum cogitationum figuntur in mente et conscientia nostra, quae aut accusabunt, aut certe defendent nos in die judicii, quando non solum aperta, sed 117.0381D| etiam quae modo sunt nobis occulta judicabuntur. In hoc ergo testimonium nobis perhibebit conscientia nostra, quia manifestabit nobis utrum plura peccata sint an bona opera, et utrum vetera an nova, utrum deleta per poenitentiam an novis sceleribus cumulata.
Si autem tu Judaeus cognominaris, subaudis a Juda patriarcha. Et requiescis in lege. Illam legendo, meditando, et secundum tuam falsam doctrinam intelligendo, et gloriaris in Deo, hoc est in unius Dei notitia.
Et nosti voluntatem ejus, per ipsam legem, et probas utiliora instructus per legem, et caetera usque ad 117.0382A| id te dico Habentem formam scientiae et veritatis in lege, id est similitudinem quidem habentem scientiae, sed non veritatem prudentiae, quia Christo non credis. Ad infidelem Judaeum loquitur qui gloriatur quasi in cognitione Dei unius et in circumcisione, et probat utiliora in lege Moysi.
Et putat se esse ducem caecorum, id est gentium quae erant caecae in infidelitate ignorantiae et peccatis, sicut et illi fuerunt olim quibus idem apostolus loquitur: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino, bene dicit quia probat utiliora in lege Moysi. In lege autem naturali utilia sunt quae dicit:
Quod tibi non vis fieri, alii ne feceris, sed in lege scripta erant utiliora, quia ibi est cognitio Dei, in Evangelio autem utillima. Gentiles enim quodammodo 117.0382B| utilia cognoscebant per naturalem legem, Judaei vero per legem naturalem et per legem Moysi scriptam utiliora, fideles autem in Novo Testamento utillima cognoscunt, quia habent fidem sanctae Trinitatis.
Qui ergo alium doces, teipsum quare non doces? Hoc increpative est legendum et cum subauditione hujusmodi. O Judaee, qui alium doces, teipsum quare non doces? Qui praedicas non furandum, quare furaris bona alterius, vel etiam qui praedicas legem, quare furaris de lege spiritalem intelligentiam?
Qui dicis non moechandum, quare moecharis? Moechus est adulter, et non solum ille dicitur moechus qui uxorem alterius violat, sed et ille qui cultum et religionem quae soli Deo convenit, quantum in se 117.0382C| est, falsis superstitionibus tribuit. Et est sensus: Qui dicis alterius uxorem non debere adulterari, quare adulteraris? vel etiam quid dicis Deo debere, servire quare deservis vitiis?
Qui abominaris, id est respuis vel odio habes idola, quare facis sacrilegium? Legere sive sublegere, est furari. Inde sacrilegium dicitur sacrarum rerum furtum. Verbi gratia: Quisquis de thesauro Ecclesiae vel de substantia Deo famulantium aliquid occulte abstrahit, sacrilegium perpetrat. Spiritualiter vero sacrilegium est sacrorum verborum praevaricatio.
Qui in lege gloriaris, quare per praevaricationem legis Deum inhonoras? Deus inhonoratur, dum voluntas et jussio illius calcatur et pro nihilo ducitur Sic dicitur inhonorari rex vel quaelibet potestas 117.0382D| dum epistola illius non observatur, praeceptumque ejus non custoditur. Nomen enim Dei per vos blasphematur inter gentes, sicut scriptum est in Isaia Captivatus est populus Israel in Assyrios et in Babylonem caeterasque gentes. Nomen Dei per illos blasphemabatur quod dicebant hostes illorum cum irrisione: Ecce quem Deum colebatis, qui non valuit vos liberare de manibus nostris, vere idola nostra victricia fuerunt Dei vestri. Similiter, quando depraedatur sancta Ecclesia ab hostibus, et quando illi qui nomen sanctitatis deberent habere male vivunt, blasphematur nomen Dei, quia dicunt Judaei atque pagani: Ecce populus Domini, ecce apparet quales servos habet Jesus vester.
117.0383A| Circumcisio quidem prodest si legem observes. In hoc loco non est sequendus Claudius, sed potius Ambrosius. Hujusmodi circumcisionem hoc in loco pro ipso genere gentis accipe, hoc est pro genere Abrahae a quo ille populus originem carnis trahit, a quo etiam ipsa circumcisio exordium sumpsit. Hanc enim habet Apostolus consuetudinem, ut Judaeos circumcisionem, gentes autem praeputium appellet. Et est sensus: O Judaee, tunc prodest tibi quod de genere Abrahae es et de genere circumcisionis a quo ipsa circumcisio exordium sumpsit, si legem spiritualiter intelligens credis in Christum, cui lex testimonium perhibet, et si circumcisionem non carnaliter, sed spiritualiter observas. Alioquin non prodest esse de genere Abrahae, sed magis obest tibi. Promittens 117.0383B| enim lex Christum, dicit per Jacob: Non deficiet princeps ex Juda, neque dux de femore ejus, donec veniat qui mittendus est, et ipse erit exspectatio gentium (Gen. XLIX), et per ipsum legislatorem prophetam suscitabit Dominus vobis de fratribus vestris, tanquam me ipsum audietis juxta omnia quae dixerit vobis. De circumcisione quoque spirituali, in diebus, inquit, novissimis circumcidet Dominus cor tuum et non carnem tuam.
Si autem praevaricator legis sis, id est, si non credis in Christum quem lex promittit, et si circumcisionem spiritualiter non servas.
Circumcisio tua praeputium facta est, id est talis es qualis et gentilis qui legem non habet, quia qui debueras esse Judaeus credendo in Christum, et legem 117.0383C| spiritualiter implendo similis effectus es gentili, ideoque in gentilitatem reputaberis. Unde dicit Dominus per prophetam: Chermel in saltum reputabitur (Isa. XXXII), circumcisio videlicet in gentilitatem.
Si igitur praeputium legis justitias custodiat, nonne praeputium illius in circumcisionem reputabitur? Sensus iste est: Si gentilis quilibet legem custodiat credendo in Christum, circumcisionem spiritualiter observando, caeteraque quae lex praecipit spirituali intelligentia custodiendo, nunquid gentilitas illius non reputabitur in circumcisionem? Utique quod verus ille Judaeus erit, id est confitens Christum. Unde propheta dicit: Convertetur Libanus in Chermel (Isa. XXIX), id est gentilitas in circumcisionem veram. 117.0383D| Libanus enim dealbatio dicitur, Chermel vero scientia verae circumcisionis. Libanus ergo in Chermel conversus est, quando gentilitas dealbata in baptismate locum obtinuit Judaeorum, scientiam verae circumcisionis habens.
Et judicabit id quod ex natura est praeputium, legis consummans, id est perficiens, qui per litteram et circumcisionem praevaricator legis es. Praevaricator legis est qui Christum non credit. Et superioribus ista pendent, et est sensus: Nunquid ille qui naturaliter gentilis est, et legem consummat, sive perficit et observat, non judicabit te comparatione, sed melioris facti quia per litteralem intelligentiam et circumcisionem 117.0384A| carnalem legem praevaricaris? Utique damnabit te, sicut diximus, quia ille spiritualem intelligentiam in lege scrutando requirit: tu semper carnali intellectu requiris, superficiem tantummodo legendo.
Non enim qui in manifesto Judaeus est, subaudis placet Deo; neque circumcisio quae in manifesto et in carne est, placet Deo.
Sed qui in abscondito, id est qui in corde Judaeus est placet Deo. Et circumcisio cordis in spiritu, non littera, subaudis placet Deo, cujus, subaudis Judaei, laus non ex hominibus, sed ex Deo est. Carnalis circumcisio quae manifesta atque secundum litteram explanatio, vel exspoliatio carnis est, illa laudatur ab omnibus Judaeis. Circumcisio vero cordis, quae fit 117.0384B| in spiritum, est ablatio infidelitatis et susceptio fidei Christi, atque exspoliatio vitiorum. Et est sensus: Qui tantummodo genere et nomine est Judaeus, et circumcisionem carnaliter observat, non placet Deo, neque meretur laudari ab illo: quanquam ab hominibus laudetur; qui vero in occulto, in corde est Judaeus, id est confitens Christum, et in corde est circumcisus ab omni infidelitate et ab omni mala voluntate et cogitatione, placet Deo et meretur laudari a Deo, audiens ab illo: Euge, bone serve et fidelis, intra in gaudium Domini tui (Matth. XXV).
CAPUT III. Qui ergo amplius est Judaeo. Subaudis quam gentili propter circumcisionem. Aut quae utilitas circumcisionis? 117.0384C| Multum per omnem modum, id est per multas causas. Primum quidem. In hoc subaudis profuit illis, quia credita sunt illis eloquia Dei. Erant apud Romanos Judaei et gentiles in Christum credentes, sed plus habuerunt Judaei ante Domini adventum quam gentiles, quia illis credita sunt eloquia Dei. Et est sensus: Quid boni percepit Judaeus propter circumcisionem plusquam gentilis, aut quae major utilitas est Judaeo circumciso quam gentili incircumciso? Multum per omnes causas profuit illi, quia meruit legem accipere, manna suscipere de coelo, in terram intrare omnibus meliorem, regnum et sacerdotium possidere. Unde dicit Apostolus: Quid primum profuit eis quod legem et prophetiam meruerunt accipere?
117.0384D| Quid enim, subaudis nocuit, si quidam illorum non crediderunt? Nunquid incredulitas illorum fidem Dei evacuavit? Absit. Hoc tripliciter potest intelligi. Quid, inquit, nocuit Josue, et Caleph, aliisque qui terram repromissionis meruerunt accipere, si sexcenta millia non crediderunt, sed perierunt propter suam incredulitatem? Nunquid incredulitas et perditio illorum fidem Dei, id est repromissionem Dei evacuavit, aut inanem fecit quod dixit Abrahae: Terram istam tibi dabo et semini tuo? Nihil eis nocuit, quia ipsi non sunt frustrati promissione Dei. Aliter: si quidam illorum non crediderunt, sed mortui sunt in deserto, nunquid mors illorum promissionem Dei inanem fecit, quam promisit Abrahae, dicens de Christo: 117.0385A| In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXVI)? Nonne quia remanserunt ex ipsis de quorum progenie postmodum Christus natus est. Aliter: Quamvis multitudo Judaeorum in adventu Christi non crediderit, tamen non est evacuatum quod promissum fuerat David: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam (Psal. CXXXI), quia super credentes ex Judaeis sedem principatus accepit Christus. Sed neque illud evacuatum est quod promisit per prophetas: si fuerit numerus filiorum Israel quasi arena maris, reliquiae salvi fient.
Est autem Deus verax, omnis autem homo mendax. Deus autem verax est, quia quod promisit illis dare terram repromissionis opere complevit. Similiter quod promisit Abrahae de Christo quod in semine 117.0385B| ejus benedicendae forent omnes gentes, et quod promisit David de fructu lumbi ejus sessurum regem super sedem regni ejus, et per alium prophetam de salute reliquiarum totum complevit. Omnis autem homo contradicens promissionibus Dei, mendax est; vel omnis homo in quantum a seipso est, mendax est; in quantum verax, a Deo.
Sicut scriptum est: Ut justificeris in sermonibus tuis, et vincas cum judicaris. Justificeris, id est justus praediceris, et verax in tuis promissionibus et verax explendo illas, dum judicaris a populis. David, postquam factus est adulter et homicida, uxorem Uriae accipiendo, et illum gladio filiorum Amon interficiendo, dicebant multi: Vacua efficietur promissio omnipotentis Dei, quae facta est ad David, quod 117.0385C| ex semine illius esset Christus nasciturus, quia non convenit Christum nasci de homicida et adultero; sed falsum erit quod sibi pollicitum asserebat. Quod si et Christus de ejus semine fuerit natus, injustum atque indignum erit ut de malefico et peccatore homine originem ducat. Qui e contra confitetur peccatum suum, dicens humiliter: Tibi soli peccavi, quia rex sum, et malum coram te feci (Psal. L), et deprecatur ut Deus quod promisit opere compleat, contradicentesque mendaces ostendat. Aliter: Justificeris indulgentiam peccati dando ad te conversis sicut promittis, et vincas remittendo peccata dum judicaris non posse dimittere.
Si autem iniquitas nostra justitiam Dei commendat, quid dicemus? Erant quidam minus perfecti qui dicebant 117.0385D| ideo velle Deum ut nos peccemus, ut ipse solus comparatione nostri justus appareret dum peccatum nobis dimitteret, et quia misericors sit patefaceret: ideo etiam velle cum ut nos mentiamur, ut ipse solus verax inveniatur. Quod si ita esset, injuste damnaremur ab illo qui malo nostro cresceret, magnusque fieret. Contra illos tales loquitur Apostolus, personam stulti hominis assumens simulque sapientis, et perversam illorum sententiam destruit. Si, inquit, iniquitas nostra et mendacium Dei justitiam et sanctitatem atque veritatem commendat, id est laudabilem facit, quid dicemus? Commendatio aliquando pro laude ponitur, ut in hoc loco. Et alibi idem Apostolus ait: Ego debui a vobis commendari, id est 117.0386A| laudari. Subjungit ergo et dicit: Nunquid iniquitas est apud Deum qui infert iram, id est vindictam. Et est sensus: Si nostra iniquitas et mendacium Deum laudabilem facit, et si quanto amplius peccamus tanto ei placet, et eo amplius ipse solus justus et verax apparet, nunquid iniquus est Deus inferendo vindictam pro malis quae ille vult ut faciamus; secundum quod stultissimi dicunt: Omnino si ille vult ut peccemus, sicut quidam stultorum dicunt, quod nefas est insuper cogitare quando damnant hominem peccatorem: iniquus est, quia injuste judicat; potius enim deberet illum honorare, cujus iniquitas illum laudabilem facit. Sed quia hoc verum non est, subdit Apostolus:
Secundum hominem dico, id est, secundum intelligentiam 117.0386B| carnalis hominis, qui nil boni cogitare valet. Addit adhuc: Absit. Hoc jungendum est ad superiora, ubi dixit: Nunquid iniquus est Deus qui infert vindictam? Absit, subaudis hoc quod aliquis fidelium cogitet: quia Deus iniquus sit, et quia nostra iniquitas faciat illum laudabilem.
Alioquin quomodo judicabit Deus hunc mundum? Id est, si Deus hoc vult ut nos injusti simus, quare judicabit homines qui quando peccant ejus voluntatem adimplent et quorum iniquitas illum laudabilem facit.
Si enim veritas Dei in meo mendacio abundavit in gloriam ipsius, quid adhuc tanquam et ego peccator judicor? Et est sensus: Si Deus in meo mendacio verax apparet, et dum ego mentior ipse solus verus 117.0386C| esse praedicatur, quare damnat et judicat me tanquam peccatorem? Haec verba non dicuntur affirmando, sed potius denegando; nec debet hoc aliquis pro veritate accipere, quod Deus, qui naturaliter et essentialiter justus est, misericors et verax, nostro peccato, nostro mendacio crescat in laudem et justitiam, quia non placet ei quandoque peccamus et mentimur.
Et non praedicamus sicut blasphemamur, subaudis ab infidelibus, et sicut aiunt, nos quidam infidelium dicere, faciamus mala ut veniant bona: quorum damnatio justa est. Quidam simplicium minusque perfecti, audientes praedicationem Pauli et aliorum apostolorum qua dicebant: Ubi abundavit iniquitas superabundavit gratia (quae sententiola in subsequentibus 117.0386D| exponenda est), ubi debuerunt accipere salutem et vitam, ibi acceperunt damnationem: non recte intelligentes illud, dicebant enim: Faciamus mala, sicut apostoli nostri praedicant, quia quanto amplius majora crimina commiserimus, tanto amplius majora bona percipiemus et majorem gloriam; quia Deus vult ut peccemus, ut per hoc habeat quod dimittat, ac per hoc justus et misericors appareat. Contra tales protulit Apostolus hanc sententiam: Quidam dicunt quod nos ista dicamus; sed non sumus tales quales dicimur et blasphemamur, neque docemus illa quae nos dicunt docere; quorum damnatio est justa si illi in talibus permanserint, ut per mala sperent accipere bona et insuper quia mendacium 117.0387A| de nobis sentiunt. Nos autem non debemus dicere: Faciamus mala ut veniant bona; sed fecimus mala et venerunt nobis bona per gratiam Dei; et nunc faciamus bona ut veniant meliora.
Quid igitur? Praecellimus eos? Nequaquam. Revertitur iterum ad superiora: ubi dicit quod est amplius Judaeo quam Graeco. Quid igitur? Praecellimus eos? id est nunquam excellentiores sumus nos Judaei gentilibus. Nequaquam: quia non est personarum acceptio apud Deum; sed in omni gente qui timet Deum acceptus est illi (Act. X).
Causati enim sumus Judaeos et Graecos, id est causam ostendimus eis, et diximus omnes Judaeos et gentiles sub peccato esse, quia Judaei praevaricando legem naturalem et scriptam, et gentiles naturalem 117.0387B| transgrediendo, inventi sunt peccatores.
Sicut scriptum est: Quia non est justus quisquam, subaudis a se, vel in omnibus malis hominibus: Judaeis et gentibus, non est justus quisquam. Tale est et illud: Testimonium ejus nemo accepit, cum multi electorum acceperint, reproborum vero nemo.
Non est intelligens Deum: non est qui requirat illum. Ille intelligit et requirit Deum, qui, voluntatem illius sciens, studet placere Deo.
Omnes, Judaei et gentiles, declinaverunt, id est recesserunt a Deo voluntatem ejus non faciendo; simul inutiles facti sunt, id est nihil facti sunt, creaturam adorantes pro Creatore. Non est qui faciat bonum aliquod et non peccet, non est usque ad unum, 117.0387C| id est praeter Christum, vel usque ad Christum. Sic enim soliti sumus dicere: Ager ille pertingit usque ad mare. Quo dicto non comprehendimus mare, quia non intrat in mare, sed locum pertigentem pertingentem usque ad mare. Non est ergo qui faciat bonum usque ad Christum, id est quousque ad illum veniat credendo, per quem datur fides et facultas operandi bonum. Nisi enim ad Christum veniat credendo in illum, aliter bonum opus implere non valet, ut est agendum.
Sepulcrum patens est guttur eorum. Hoc de Judaeis proprie intelligitur: quamvis et de philosophis possit accipi. Sepulcrum ad hoc patet, ut mortuorum corpora suscipiat. Tales sunt qui suis erroribus et suasionibus alios decipiunt, et alios ad malum deglutiunt: 117.0387D| interficientes eos in anima sicut scribae et Pharisaei et philosophi gentium, quorum ora et fauces ad hoc patebant, ut simpliciores quosque sua prava doctrina interficerent. Aliter: sepulcrum quilibet patens existit, qui malum apertis indiciis cogitando meditatur, ac deinde in praesentia sine aliquo metu aut verecundia operatur.
Linguis suis dolose agebant. Dolose agebant Judaei, quando volebant Dominum callide suis sermonibus decipere dicentes: Magister, scimus quia verax es (Matth. XXII), etc.
Venenum aspidum sub labiis eorum. Aspis mordendo infundit venenum, quod pene omnibus venenis acerbius est: ita Judaei mordendo infundebant venenum 117.0388A| quodammodo erroris et suasionis, dum loquendo et blandiendo interficiebant suos auditores in anima, et non solum in alios, sed etiam adversus Christum crudelissima exstitit eorum malitia. Sub labiis autem dicit, id est corde: ubi concipiuntur semina malitiae et blasphemarum, ac postmodum proferuntur ore juxta quod Veritas dicit: De corde, inquiens, exeunt cogitationes malae (Matth. XV), etc.
Quorum os maledictione et amaritudine plenum est. Os Judaeorum plenum maledictionis, infidelitatis, perversaeque doctrinae erat, quando dicebant de Christo: Daemonium habet (Matth. XI), et quando maledicebant caeco, dicentes: Tu discipulus illius sis (Joan. IX), qui et fabri filius est et Samaritanus (Matth. XIII; Joan. XI), etc. Talia, quibus verbis provocabant 117.0388B| Deum ad amaritudinem. Vel certe ut amaritudinem referamus ad Domini passionem, os Judaeorum repletum fuit amaritudine, quando clamaverunt dicentes: Crucifige, crucifige eum: reus est mortis (Joan. XIX; Matth. XXVI).
Veloces pedes fuerunt eorum ad effendendum sanguinem, quia semper fuerunt prompti ad effundendum sanguinem prophetarum et justorum. Et non solum occiderunt servos, sicut Isaiam, Ezechielem, Jeremiam atque Zachariam, sed etiam prophetarum Dominum. Ergo quia hoc fecerunt, venit super eos
Contritio, id est afflictio a Romanis, quam pertulerunt in corporibus. Et infelicitas in viis eorum, id est miseria quam sustinuerunt in corpore et anima, pro viis, id est actionibus suis malis.
117.0388C| Et viam pacis non cognoverunt, id est mediatorem Dei et hominum, qui pacem attulit mundo, et dixit - Ego sum via (Joan. XXIV), non cognoverunt ad hoc ut in eum crederent, ignorantes eum ad hoc venisse ut per suam passionem reconciliaret illos Deo Patri. Vel pacis viam dicit, id est actionem justam non elegerunt, ut agerent condignam poenitentiam per quam pacificamur Deo Patri, juxta quod Dominus dicit: Poenitentiam agite: appropinquabit vobis regnum coelorum (Matth. III).
Non est timor Dei ante oculos eorum. Timorem Dei prae oculis mentis semper habet, qui Deum et Dominum suum praesentem considerat esse et ubique, et dum praesentiam illius recolit, peccare metuit, 117.0388D| ideoque nequaquam illum offendit. Sed quia Judaei istum timorem ante oculos non habuerunt, ideo offenderunt.
Scimus autem quoniam quaecunque lex loquitur, his qui in lege sunt loquitur. Lex generaliter appellatur Vetus Testamentum; aliquando tamen in tria dividitur, ut in Evangelio, ubi Dominus dicit: Necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et prophetis, et Psalmis de me (Luc. XXIV). Aliquando vero in duo, ut ibi: Lex et prophetae usque ad Joannem (Luc. XVI), id est usque ad Christum, cui Joannes testimonium perhibet. Nonnunquam Psalmi lex vocantur. Sicut Dominus dixit: In lege vestra scriptum est: Ego dixi: Dii estis (Joan. X). Et alibi: Sed ut impleatur 117.0389A| sermo qui in lege eorum scriptus est: Quia odio habuerunt me gratis (Joan. XV). Ita et hic legem appellat Apostolus Psalmos, in quibus praedictum fuerat de Judaeis: Dixit insipiens, id est populus Judaeorum videns Christum praesentem in carne, Non est Deus (Psal. LII). Ergo Apostolus, ut ostenderet ea quae superius dixit de Psalmo proprie ad Judaeos pertinere, qui gloriabantur de nobilitate generis, et vitae meritis, quasi Christum ipsi non occiderint vel damnaverint; sed observatores essent legis mandatorum, propter quae omnia se volebant gentibus praeponere, dixit: Scimus autem quoniam quaecunque lex, id est Psalmi isto in loco, loquitur, his qui in lege sunt loquitur, id est Judaeis legem habentibus; ideoque non debent gloriari Judaei in sua justitia, 117.0389B| nec praeferre se gentibus; sed potius se reos intelligentes, subdere se debent Deo, cujus gratia sunt vocati, sicut et gentes qui revera praevaricatores existunt scriptae et naturalis legis. Ac si diceret Apostolus: O Judaei, nolite gloriari, nolite vos extollere adversus gentiles, quia ista quae dixi de Psalmo, ad vos specialiter pertinent. Vobis enim loquitur lex quibus specialiter data est.
Ut omne os obstruatur, et subditus fiat omnis mundus Deo. Ac si diceret aliis verbis: Idcirco dixit lex Psalmorum, quia non est justus quisquam, non est qui faciat bonum, ut omne os Judaeorum et gentilium claudatur, ne quis possit gloriari se suis esse salvatum meritis, non gratia Dei, quoniam omnes inventi sunt peccatores, et gratia Dei sunt salvati, non suis 117.0389C| meritis. Subditus debet esse omnis mundus Deo, reatum suum agnoscendo, et medicinam salutis quaerendo. Lex itaque Judaeorum est proprie, sed extenditur quoque ad gentiles, quasi ad alienos, quia ipsi dixerunt idola colentes: Non est Deus, scilicet praeter illos quos colimus et veneramur.
Quia ex operibus legis non justificabitur omnis caro coram illo. Lex Moysi bifariam dividitur, quoniam in mysteriis et praeceptis continetur. Secundum mysteria et sacramenta cessavit adveniente Christo, quia finis sive completio legis est Christus. Secundum praecepta autem adhuc manet, quia servandum est: Non adorabis deos alienos; honora patrem tuum et matrem, et caetera praeceptorum dicta. Ergo ex operibus 117.0389D| legis, id est ex circumcisione carnali et sabbati custodia, et victimis legalibus non justificabitur post Domini adventum omnis caro, id est omnis homo, vel omnis carnaliter vivens, et carnaliter ea observans, quia omnia Christo adveniente velut umbra cessaverunt.
Lex enim et prophetae usque ad Joannem (Luc. XVI). Aliter legis opus est: Honora patrem et matrem. Et alibi dicitur: Qui maledixerit patri vel matri, morte moriatur. Si quis haec praecepta propter poenam quam minatur et vindictam, vel parentes honoraverit, vel non occiderit, et non propter amorem Dei et justitiam haec potius observaverit, hominibus quidem justus videtur, dum non committit unde occidi mereatur: 117.0390A| tamen apud Deum satis justus non est, dum bonum praeceptum ejus ex necessitate, et non ex amore probatur implere. Dum ergo non justificatur coram Deo, licet videatur coram humano oculo, tamen in conspectu divinae majestatis ejus, minus justus habetur. Hic autem quaeritur: Nunquid Moyses, Josue, David aliique quamplures ex lege non fuerunt justificati? Fuerunt quidem justi, sed non ex operibus legis. Unde Petrus apostolus: Quid, inquit, tentatis Deum, imponere jugum legis super cervices fratrum credentium, quod neque nos, neque patres nostri portare potuimus? Sed per gratiam Domini Jesu credimus salvari, quemadmodum et illi (Act. XV). Sicut ergo nos salvamur modo per gratiam Dei in fide Domini nostri Jesu Christi; sic et illi salvabantur per 117.0390B| eamdem gratiam, per eamdem fidem, quia credebant in Filium Dei quem exspectabant Salvatorem, quem nos jam accepimus propitiatorem. Et quare non justificabantur ex operibus legis? Quoniam impossibile erat sanguine hircorum auferri peccatum, et quisquis operatur justitiam et in ea confidit, contra Deum tumendo superbit. Lex enim non venit peccatum tollere, sed ostendere et punire.
Per legem enim cognitio peccati. Nunquid ante legem cognoscebatur peccatum? Et si peccatum non cognoscebatur, quare Joseph, licet injuste, missus est in carcerem? Nunquid non est accusatus de crimine: et fratres ejus nunquid non cognoscebant peccatum, quando dixerunt: Merito haec patimur, quia peccavimus in fratrem nostrum (Gen. XLII)? Cognoscebatur 117.0390C| ergo peccatum, sed quantum malum esset, et quam vindictam juste expeteret ignorabatur. Igitur per legem et major cognitio peccati est quam ante legem, quia lex dicit: Non occides, non adulterium facies, et cognitio pene ipsius peccati per legem ostenditur, quae monstrat quomodo peccatum puniri debeat, dicendo: Si quis hoc vel hoc fecerit, occidatur. Potest et ita intelligi, quia erant quaedam mala quae non cognoscebantur peccatum esse, sicut concupiscentia erat, de qua idem Apostolus ait: Nam concupiscentiam nesciebam peccatum esse, nisi lex diceret: Non concupisces.
Hunc autem, id est in Domini adventu, et in praesenti tempore justitia Dei manifestata est sine lege. Justitia Dei in praesenti tempore sine lege manifestata 117.0390D| est: non ea solummodo qua ipse justus est, aut qua justificetur qui essentialiter ipsa justitia est, sed qua induit impium, quando misericorditer de infideli facit fidelem, de adultero et fornicatore facit castum et continentem, de injusto et peccatore facit justum et amatorem virtutum. Quae justitia in Christo est revelata, et data sine lege, id est sine observatione legali, quia nulli lex secundum mysteria et sacrificia traditur jam observanda; sed dicit: Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit (Marc. XVI). Hoc est justus erit. Possumus etiam ipsam justitiam Dei Patris, id est Filium intelligere a quo et per quem justificamur, quia sine observatione legis per opera deitatis manifestatus est Filius Dei esse.
117.0391A| Testificata a lege et prophetis. Justitia baptismatis, qua justificamur, per legem testificatur, dum dicitur: In novissimis diebus circumcidet Dominus cor tuum, id est auferet peccata tua, et justificabit te per baptismum (Deut. XXX). Testificatur et per prophetas, dum dicitur: Ipse iniquitates nostras portabit, et peccata nostra ipse tollet (Isa. LIII). Et alibi: Effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris (Ezech. XXXVI). Ipse quoque Christus justitia, nostra testimonium, habet a lege et prophetis.
Justitia autem Dei, id est justificatio qua justificamur a Deo super omnes Judaeos et gentiles credentes venit. Per fidem Jesu Christi, qua credimus illum Filium Dei esse Patris, reditque causam quare dixerit: 117.0391B| super omnes qui credunt justitiam Dei venturam, cum protinus subdit: Non est enim distinctio, id est nulla est differentia inter Judaeos et gentiles, quia ut Judaei peccatores sunt inventi, ita et gentiles. Unde sequitur:
Omnes enim peccaverunt et egent gloria Dei, id est indulgentia et venia peccatorum indigent omnes, tam Judaei quam gentiles: pro qua glorificandus est Deus.
Justificati gratis per gratiam ipsius: per redemptionem, quae est in Christo Jesu. Gratis dicit, id est sine ullis praecedentibus meritis. Verbi gratia. Qui ad baptismum venit, nihil unquam boni fecit, baptizatur, statimque justificatur. Ecce gratis justificatur per 117.0391C| gratiam, id est per domum Dei: et hoc per redemptionem quae est in Christo Jesu, non in operibus legis. Redemptio nostra qua sumus redempti, et per quam justificamur, passio Christi est quae, juncta baptismo, justificat hominem per fidem: et postmodum per poenitentiam. Ita enim illa duo mutuo sunt conjuncta, ut unum sine altero hominem non possit justificare. Nam neque fides Dominicae passionis sine aqua baptismatis hominem mundat, nisi forte in martyrio quod pro baptismate accipitur: neque aquam baptismi sine fide Dominicae passionis purificare hominem valet. Jungantur ergo simul sicque praestabunt perfectam redemptionem, perfectamque mundationem. Itaque neque Judaeus, neque gentilis suis justificatur operibus, cum uterque sit praevaricator 117.0391D| suae legis: Judaeus videlicet naturalis et scriptae; gentilis autem naturalis. Sed redemptione qua Christus nos redemit suo sanguine et fide; et aqua baptismatis, qua quisque renatus, si statim obierit, salvabitur in vita: si autem vixerit, debet ornare fidem operibus, quia fides sine operibus mortua est. Notandum vero quod dicit per redemptionem quae est in Christo Jesu. Nam per redemptionem captivi redimuntur qui ab hostibus captivatur. Quomodo ergo homo captivari potuit, cum Deus ubique sit? Sed captivatus est animo a diabolo, quando diabolo se subdidit praevaricando legem Dei, 117.0392A| et quando vitiis et idolis coepit servire. Haec autem captivitas soluta est, dum animus ad Deum rediit, et se infirmum, illum vero medicum intellexit; perfectaque redemptio in effusione sanguis Christi patuit.
Quem proposuit Deus Pater propitiatorem per fidem in sanguine ipsius. Filium suum proposuit Deus Pater, id est decrevit et praefinivit propitiatorem et reconciliatorem, ut ipse nobis propitium faceret Deum Patrem et placabilem per fidem passionis suae, vel in promptu ante oculos omnium posuit, ut omnes salvaret in se credentes, quia dum in eum credimus, et ejus sanguinem pro nobis fusum confitemur, sine quo justificari non possumus, ex integro justificamur. Ad ostensionem justitiae suae; subaudis ab inferioribus. 117.0392B| In hoc tempore, id est in novissima aetate. Justitia in hoc loco duplici modo potest intelligi: videlicet vel ipse Christus qui justificat nos, vel justitia qua justificat Deus Pater credentes in Filium suum. Ostendit ergo manifeste Deus Pater justitiam suam, id est Filium suum, vel quia nos justificat in effusione sanguinis Filii sui in hoc tempore, id est ab adventu illius usque in finem saeculi, quia nisi nos justificare voluisset, ad mortem Filium suum pro nobis non tradidisset, qui non fecerat ullum peccatum. Proposuit etiam illum venire et pati propter remissionem praecedentium delictorum, id est originalium quae ex parentibus trahimus antequam nascamur, vel omnium peccatorum quae committimus ante baptismum.
117.0392C| In sustentatione Dei, id est ad patientiam Dei manifestandam, quia cum peccamus non statim punimur; sed ejus patientia atque sufferentia ad poenitentiam exspectamur. Quae sustentatio nisi a Deo esset, in primo homine finis hominum per judicium fuisset.
Ad ostensionem justitiae suae in hoc tempore, subaudis novissimo, id est ad hoc praefinivit propitiatorem fieri nobis Filium suum, ut suam justitiam ostenderet per illum, et misericordiam qua nos exspectat ad poenitentiam.
Ut ipse sit justus. Justus est qui quae promittit, tribuit. Ita et Deus Pater promisit nobis Filium suum, et in eo justificationem: quod utique adimplevit, 117.0392D| mittens illum in mundum per incarnationis mysterium, cujus passionis fide justificamur, abluti aqua baptismatis. Unde sequitur: Et justificans eum qui ex fide est Jesu Christi, hoc est quemlibet hominem fidem Jesu Christi habentem: non tamen per opera legis justificat illum, sed per fidem Jesu Christi, quoniam absque ejus fide non valemus justificari.
Ubi ergo est gloriatio tua? Exclusa est. Judaeum alloquitur et confirmat, quia non valet quisquam per opera legis justificari. Ac si dicat: O Judaee, qui in tuis operibus gloriaris, vide justificationes sine fide 117.0393A| Dei esse non posse: Quare? Quia exclusa et procul abjecta est lex justificationis sacrificiorum in qua gloriabaris. Per quam legem exclusa est? Interrogat iterum Judaeum ut consideret per quam legem exclusa est lex in qua gloriabatur. Interrogat etiam adhuc. Factorum? id est nunquid per legem factorum exclusa est, ut alia lex pro ipsa data sit, quae similiter moribus carnalibus constat. Non, sed per legem fidei, id est non per legem factorum exclusa est, sed per legem fidei et Novum Testamentum. Simulque notandum quoniam non jubet Deus ut carnaliter circumcidamur, sed ut fide recta baptizemur, ubi gratis cuncta dimittuntur peccata. Dum enim dixit: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Matth. III). Non ait: Servate 117.0393B| legem carnaliter.
Arbitramur, id est judicamus, definimus sive testificamur, justificari hominem per fidem Christi, in baptismate, sine operibus legis, id est sine carnalibus observationibus. Arbitrari est proprie judicare vel testificari. Unde arbitri dicuntur judices et testes. Duobus modis justificatur homo per fidem Christi. Verbi gratia. Si fuerit sine operibus bonis ante baptismum: in ipso baptismate justificatur, aut etiam post baptismum sine legis operibus: quae jam non sunt observanda, justus habetur, si tamen praecepta divina custodierit. Judaeis gloriantibus et dicentibus, Deus verus et unus Judaeorum tantum Deus est, quibus dedit legem, et quibus dicitur: Notus in Judaea Deus, ait Apostolus.
117.0393C| An Judaeorum Deus tantum: Nonne et gentium Deus est, id est nunquid Judaeos solos creavit, ut de illis tantummodo curam gerat? Imo et gentium, id est multo magis gentium Deus est, videlicet quia multi crediderunt Deo, et placuerunt ex gentilibus antequam Judaei in Abraham fuissent electi et in sortem Dei assumpti, sicut Abel, Noe, Sem, Job et amici ejus, aliique quam plures quos Scriptura commemorat, vel quos etiam reticet, sive in hoc multo magis Deus gentium est, quoniam multoplures credunt in eum ex gentibus quam ex Judaeis. Nam quod ipse sit Deus gentium Jeremias manifestat dicens: Quis non timebit te, o Rex gentium? (Jer. X.)
Quoniam quidem unus Deus est qui justificat circumcisionem ex fide et non ex operibus vocatos, 117.0393D| videlicet ex Judaeis qui circumcisi appellantur, propter Abraham qui primus accepit eam, de cujus stirpe illi descenderunt.
Et praeputium per fidem, id est credentes ex gentibus qui a Judaeis praeputium vocabantur. Quod dicit ex fide, idem est et per fidem, quia Apostolus saepe mutat propositiones in uno sensu. Legem ergo praeceptorum, subaudis quae dicit: Diliges Dominum Deum tuum; et: Audi, Israel, Deus unus est, destruimus per fidem, et per Novum Testamentum. Absit. Praecavet in hoc loco Apostolus aestimationem Judaeorum. Sed legem, subaudis praeceptorum, statuimus, id est confirmamus, et laudamus, et a Deo datam dicimus, vel etiam omnem legem generaliter 117.0394A| statuimus nos sanctam esse, quia a Deo data est, quae observanda fuit suis temporibus, sed jam cessavit in mysteriis, manet tamen in praeceptis; vel statuimus eam per fidem, quia quidquid illa promisit de Christo, nos confirmamus verum et completum esse: et credimus in illum quem illa promisit. Sicut est illud: Prophetam suscitabit vobis Deus de fratribus vestris (Deut. IX). Et iterum: Non deficiet princeps ex Juda donec veniat qui mittendus est, et ipse erit exspectatio gentium (Gen. XLIX), in quem modo gentes credunt.
CAPUT IV. Quid dicemus ergo invenisse Abraham patrem nostrum secundum carnem: id est quid boni promeruit Abraham propter circumcisionem carnalem? Nihil. 117.0394B| Quia necdum erat circumcisus quando placuit Deo, et audire meruit: Exi de terra tua, et faciam te in gentem magnam (Gen. XII), et quod magis fuit de Christo: In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXII).
Si enim Abraham ex operibus justificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum. Quidam codices habent ex operibus legis, sed false scriptum est. Non enim lex adhuc data erat, nisi forte ita sit intelligendum ut dicatur, ex operibus legis postea datae. Et est sensus: Si Abraham ex operibus suis justificatus sine fide et sine gratia Dei se praeveniente, habet quidem gloriam et laudem apud se in praesenti et apud homines, eo quod justus fuerit ipse, apud Deum vero non est laudabilis neque erit futurum. 117.0394C| Quare? Quia sine fide impossibile est placere Deo (Hebr. XI). In se ergo et apud homines habuisset Abraham gloriam et laudem pro suis operibus, si justificatus fuisset sine fide suis operibus, sicut ille pharisaeus gloriabatur, qui cum publicano in templum ascenderat. Fuit opus Abrahae circumcisio. Fuit utique ob signum magnae fidei suae; sed tamen antequam circumcideretur, ante a Deo electus est, ideoque non ex operibus justificatus est, sed per fidem. Unde Scriptura non commemorat opera ejus, sed fidem. Sequitur:
Quid Scriptura dicit? Credidit Abraham Deo, obediens praeceptis illius, quia exivit de terra sua, et de promissione Isaac et Christi credidit quod ei dixit Deus: In semine tuo benedicentur omnes 117.0394D| gentes. Et quia credidit Deo reputatum est ei ad justitiam, id est ad remissionem peccatorum, quia per ipsam fidem qua credidit, justus effectus est, et postmodum circumcisionem accepit in signum suae justitiae qua justificatus fuerat per fidem.
Ei autem qui operatur, merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum. Ex humana consuetudine sumit exemplum, quando operantibus secundum meritum damus mercedem, et nullam nobis agunt gratiam: non operantibus vero si damus aliquod beneficium, non merces, sed gratia: ideoque gratiamur ab illis. Et est sensus: Si Abraham propter opera sua posset justificari sine gratia Dei se praeveniente, et sine fide, quae etiam gratis illdata 117.0395A| est, non esset ei praemium justificationis gratis illi datum, sed debitum esset: vel si alii Judaei suis operibus fuissent justificati, non essent unde referrentur Deo gratiae, atque ideo superflua, id est sine causa esset Christi passio. Ei autem subaudis gentili, qui non operatur opera legis, credenti autem in eum, id est in Deum: qui justificat impium, non per opera, sed per fidem, et sine praecedentibus meritis, ex impio et peccatore facit pium et justum, reputatur fides ejus ad justitiam, id est ad remissionem, secundum propositum gratiae Dei, hoc est decretum justitiae et misericordiae Dei, non secundum meritum quid decrevit gratis peccata dimittere. Hoc intelligendum est de gentilibus qui ante fidem nulla habuere opera legis, et tamen sicut Judaei conversi 117.0395B| justificantur per fidem Christi sine operibus legis, ita et isti. Et bene dicit, secundum propositum sive decretum gratiae Dei, quia ante mundi constitutionem, cum homo adhuc non esset, decrevit Deus Pater cum Filio suo salvare genus humanum, nullis praecedentibus meritis, unde idem Apostolus alias dicit: Sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem (Ephes. I), volens ergo Apostolus ostendere justitiam, id est justificationem qua justificantur homines, sine operibus legis et meritis suis: testimonium psalmi proponit, in quo praedicabatur quod in adventu Christi, et gentiles fide essent salvandi. Ait enim: Sicut et David dicit beatitudinem hominis, subaudis describens cui homini Deus accepto fert justitiam sive justificationem sine operibus legis. Quod 117.0395C| autem dicit accepto fert, adverbialiter dicit; accepto fert, id est libenter tribuit: vel jungendum ita cum subauditione, cui accepto a se, id est electo et dilecto tribuit illi ad justitiam. Dicimus et tertio modo. Inusitatus enim modus est locutionis, cui Deus accepto fert justitiam, id est cui Deus acceptam dat justitiam, vel acceptabilem habet sine operibus legis.
Beati quorum remissae sunt iniquitates, id est omnia peccata in baptismate, et quorum tecta sunt peccata per poenitentiam post baptismum. Res tecta et cooperta non videtur, et nos tunc tegimus peccata, quando malis bona opera justitiae superponimus, poenitentiam videlicet praeteritis agendo dignam, et alia non perpetrando. Hoc autem distat inter iniquitatem et peccatum, ut quidam dicunt auctores, quod 117.0395D| iniquitas sit ante legem, peccatum post legem, vel iniquitas sit cogitationum, peccatum sit opertum. Quidam etiam dicunt iniquitatem esse quod contra legem committitur, peccatum quod contra naturam et conscientiam: sed indifferenter unum pro altero saepe ponitur.
Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum. Misericors Deus neque in baptismate deleta imputabit, neque poenitentia, recta si permanserit in fide, vel potest hoc intelligi de martyribus qui in suo sanguine baptizati, in ipso martyrio cuncta eis dimittuntur peccata: vel certe de his potest accipi qui post baptismum multa commiserunt peccata, sed veniente occasione dum pro Christi nomine martyrium sustinuerunt, 117.0396A| in ipso martyrio dimissa sunt illis, quoniam poenitentiam corporalem susceperunt.
Beatitudo ergo haec, de qua Psalmista dicit, in circumcisione tantum manet, an etiam in praeputio? id est pertinet solummodo ad Judaeos quae circumcisio appellatur, an etiam ad gentiles qui praeputium dicitur. Illa beatitudo qua peccata sine operibus legis dimittuntur gratis in baptismate, et per poenitentiam atque martyrium, tam ad Judaeos ad fidem venientes, quam ad gentiles pertinet: qua gratia Abraham, licet non esset baptizatus, per fidem tamen cum esset in praeputio justificatus est. Unde subdit Apostolus: Dicimus autem quia reputata est fides Abrahae ad justitiam, non circumcisio, id est hoc affirmamus nos apostoli, quia non propter circumcisionem carnalem, 117.0396B| sed propter fidem quam habuit, qua credidit Deo, meruit justificari.
Quomodo ergo Abrahae reputata est? fides ad justitiam, in circumcisione an in praeputio? hoc est reputata est ei fides ad justitiam, postquam est circumcisus: an cum esset in gentilitate incircumcisus. Ipse sibi Apostolus respondet: Non in circumcisione, sed in praeputio, id est non postquam circumcisionem accepit reputata est ei fides ad justitiam, sed cum adhuc esset in praeputio, id est in gentilitate, quia necdum erat circumcisus, ideoque antea est justificatus per fidem, quam esset circumcisus.
Et signum accepit circumcisionis, signaculum justitiae fidei, quae est in praeputio. Ne dicerent Judaei superflue circumcisum esse Abraham, si per illam non est justificatus, 117.0396C| ostendit illam circumcisionem signum esse justitiae, non augmentum, ut significaret justitiam Christi, quae est ex fide. Signum est quando in hoc quod videtur aliud intelligitur, sicut Dominus manifestat, dicens: Generatio haec signum quaerit, et signum non dabitur ei, nisi signum Jonae prophetae (Matth. XII). Sicut fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in corde terrae. Ecce quod signabat Jonas voratus, ita quoque circumcisio Abrahae fidem illius significabat quam habebat in corde, et qua meruit justificari. Haec circumcisio est exspoliatio infidelitatis et vitiorum abolitio. Distat vero inter signum et signaculum quod signum aliud est, et aliud significat: signaculum autem quod alicui rei adhuc imprimitur ut 117.0396D| lateat, quousque ab illo reseretur a quo imprimitur, ita et illa circumcisio significabat justitiam fidei quae erat in Abraham: et latebat ibi signaculo vera circumcisio, qua Christus, qui ex ejus genere erat nasciturus per baptismi gratiam, suos fideles erat a cunctis sordibus peccatorum circumcisurus, in die quoque judicii ab omni mortalitatis fragilitate et corruptionis faece est emundaturus. In hoc etiam quia octava die fiebat, significabat Dominicam resurrectionem, quae octava die celebrata est. Nam et ipse Christus significabatur in cultello petrino quo circumcisio patrabatur. Fuit praeterea signum Judaeis circumcisio data, quo cognosceretur eorum genus ut permistione non confunderetur, dum inter gentes 117.0397A| multas habitarent, vel cum inter gentes multas captivi ducerentur, et ignoraretur quod de genere Abrahae descenderet Christus, ac tandiu mansit in typo et figura, quousque veraciter compleretur adveniente Christo, remoto signaculo sub quo latebat, id est eadem circumcisione carnali penitus ablata. Erat etiam in signum eisdem Judaeis, ut quando in praeliis cum aliis sternebantur, et nudi relinquebantur, ex circumcisionis signo notari, sepulturae mandarentur. Signum ergo accepit circumcisionis ob hujusmodi causas (ut diximus); quae circumcisio signaculum fuit justitiae fidei quae in praeputio est, quia ante est justificatus per fidem quam circumcideretur. Justitia etiam fidei dicitur quia primum fidem habuit, et per eam justitiam promeruit quia justificatus 117.0397B| et mundatus est ab omnibus peccatis. Nam in gentilitate sive in praeputio positus, fide est justificatus. Et reddit causam quare hoc scilicet, ut sit pater omnium credentium per praeputium. Per fidem quam habuit in praeputio, pater est omnium credentium tam Judaeorum quam gentium. Nam carne pater est Judaeorum non credentium, fide autem omnium credentium Judaeorum et gentium, quoniam fidem qua credidit Abraham Deum omnipotentem esse et Trinitatem habere in personis, et unitatem in substantia, ipsam quasi ex haereditate paterna retinent credentes. Et quare sunt omnes credentes filii Abrahae per fidem? ut reputetur eadem fides et illis ad justitiam, sive ad justificationem, sicut reputata est Abrahae dum esset adhuc in gentilitate. 117.0397C| Sicut enim Abraham antequam circumcideretur fidem habuit qua pater est credentium, et postea genuit Isaac, ex quo pater est Judaeorum, sic potius pater est spiritualium quam carnalium, et ita factum est ut sit pater gentium per fidem.
Et sit pater circumcisionis, id est Judaeorum credentium et non credentium per carnem, non his tantum qui sunt ex circumcisione, sed et his qui sectantur vestigia fidei, quae est in praeputio patris nostri Abrahae. Ac si diceret aliis verbis: Non illis tantum Judaeis Abraham est pater, vel reputatur fides Abrahae ad justificationem, qui descenderunt de progenie illius postquam circumcisionem accepit, sed et his gentilibus qui imitantur exempla fidei, quae est in praeputio patris nostri Abrahae. Nam illis est Abraham 117.0397D| pater, et illis reputatur fides ejus ad justificationem qui imitantur exempla fidei illius quae data est ei, cum adhuc esset in gentilitate quae praeputium appellatur.
Non enim per legem promissio Abrahae aut semini ejus, id est Christo data est, ut haeres esset mundi, sed per justitiam fidei quam habuit antequam circumcideretur, et antequam illam promissionem acciperet. Ideo autem per legem non est facta vel data promissio Abrahae, qua dictum est illi: Patrem multarum gentium posui te, et in semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXII), quia non erat adhuc lex quae post quadringentos et triginta annos data est. Abraham ergo in Christo haeres est mundi, quia omnes credentes per fidem filii sunt Abrahae, et ipse in Christo 117.0398A| omnia possidet, cui dictum est a Patre. Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam (Psal. II).
Si enim qui ex lege sunt, hi sunt haeredes, exinanita est fides, abolita, id est deleta, est promissio, id est, qui Judaei qui ex circumcisione, et qui legem habent, haeredes sunt tantummodo promissionis Abrahae de Christo, et non etiam gentiles, evacuata sive annihilata est fides qua ipse credebat Deo, et abolita, deleta est promissio de Christo. Et est sensus: Si solummodo vos Judaei circumcisi haeredes promissionis Dei estis, ut vos vultis, non implevit Deus promissionem suam quam dedit Abrahae, ut pater esset multarum gentium. Et si ita est, jam videbitur Deo frustra credidisse. Non est ergo data promissio Abrahae per legem, sed per fidem. Quare?
117.0398B| Lex enim iram operatur, id est vindictam Dei. Lex non dedit illam promissionem Abrahae, sed vindictam operatur, dum dicit: Dentem pro dente. Et qui occiderit, occidatur. Ubi non est lex, nec praevariceris, subaudis tanta, vel non ita imputatur. Hoc dupliciter intelligi potest: ubi non est lex naturalis, non est tanta praevaricatio ejusdem legis. Verbi gratia: Quandiu infantibus non viget intelligentia aut intellectus naturalis legis discernendi inter bonum et malum, licet percutiant patrem, verberent matrem, maledicant parentibus, non est tanta praevaricatio, nec ita imputatur eis sicut postmodum, ubi venerint ad legitimos annos, et ubi coeperit vigere in illis naturalis intellectus. Aliter: Ubi non est lex Moysi, licet peccet aliquis, non est tanta praevaricatio, 117.0398C| nec ita imputatur ei qui non habet ipsam legem si peccaverit, quia non existit praevaricator ejus, sicut ille cui data est ad observandum: ideoque ubi praecepta legis, ubi praevaricationis occasio et ubi praevaricatio, ubi major ira Dei et vindicta in praevaricatorem. Potest et tertio intelligi: ubi non est lex Evangelii, sicut in paganis, non est praevaricatio tanta, tamen non ideo immunes a vindicta Dei erant: quia per creaturam poterant cognoscere Creatorem.
Ideo ex fide, ut secundum gratiam firma sit promissio omni semini Abrahae. Sensus igitur iste est: Quia non est tanta praevaricatio in gentibus ubi non est lex Moysi, quanta in Judaeis, ideo ex fide et per fidem justificantur omnes Judaei, sive gentiles credentes, 117.0398D| et per fidem sunt haeredes, non per legem ut secundum gratiam quam gratis promisit: non secundum meritum, neque secundum legem firma sit promissio, quam promisit Deus omni semini Abrahae, non solum ex Judaeis, sed etiam ex gentibus. Quae est ista promissio? Benedicentur, inquit, in te omnes gentes (Gen. XXII), patremque multarum gentium posui te (Gen. XVII). Unde sequitur: Non enim ei qui ex lege est solum, sed et ei qui ex fide est Abrahae, qui est pater omnium nostrum. Sensus iste est: promissio quae facta est ad Abraham de Christo, quia in semine ejus benedicentur omnes gentes, non ei Judaeo firmata est solummodo ista promissio, qui ex lege circumcisionis descendit, sed etiam gentili 117.0399A| firmata est, qui ex fide filius est Abrahae qui est pater omnium credentium.
Sicut scriptum est, in lege Moysi: Quia patrem multarum gentium posui te, ante Deum cui credidisti (Gen. XVII). Hic percutitur Judaeorum superbia, qui se gloriantur de progenie Abrahae descendisse. Non enim ait patrem unius gentis Israeliticae constitui te, sed patrem omnium gentium per fidem constitui te. Per carnem enim pater Judaeorum est, per fidem autem omnium gentium. Et recte addidit Apostolus ex sua interpretatione: Ante Deum cui credidisti, id est coram Deo cui credidisti in corde. Multi enim sunt qui videntur credere in Deum, sed non credunt ante Deum. Illi autem non credunt ante Deum, qui confitentur se credere Deum verbis, sed aliud corde retinent. Illi vero ante Deum credunt, qui tota anima, 117.0399B| toto corde, tota virtute illum diligunt, ut Abraham, et qui potius in interiori homine in conspectu Dei fidem servant: quam in ostentatione hominum: sicut est carnis circumcisio: qui vivificat mortuos per fidem et gratiam suam, id est gentiles et omnes qui mortui sunt per infidelitatem in peccatis. Sic enim vivit justus per fidem, ita moritur peccator per incredulitatem, vel certe dixit vivificat sub praesenti tempore, pro futuro vivificabit. Ipse enim suscitabit sive vivificabit mortuos in die judicii, sicut in Evangelio dicit: Veniet hora quando omnes qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei, et procedent, qui bona fecerunt in resurrectionem vitae (Joan. V). Et vocat ea quae non sunt, tanquam ea quae 117.0399C| sunt. Deus omnipotens solus habet essentialiter esse, et qui adhaerent ei per fidem et dilectionem, illi utique habent esse ab illo, et illi sunt sicut ipse dixit: Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob (Exod. III). E contra illi qui non adhaerent, comparatione ejus quasi non sunt. Unde Isaias propheta dixit: Omnes gentes quasi non sint, sic sunt coram eo, et quasi nihilum et inane reputatae sunt ei (Isa. XL). Igitur secundum hunc sensum dicit Apostolus modo. Ergo sicut vocavit Abraham qui erat, quia Deo adhaerebat per fidem, dicens: Exi de terra tua et de cognatione tua (Gen. XII), sic vocat ea quae non sunt, id est sic vocat gentiles infideles ad fidem ut habeant esse illi adhaerendo: qui antea non erant, illi non adhaerendo.
Qui contra spem in spem credidit, ut fieret pater multarum gentium per fidem. Contra spem desperatae 117.0399D| sobolis, credidit in spem sperandae sobolis, vel certe contra spem naturae in spem gratiae et potentiae Dei credidit. Contra spem enim naturae erat, ut vetula pareret, quae adolescens et juvencula sterilis permanserat.
Nam natura est, ut juvenis junctus juvenculae generet, similiter senex junctus juvenculae, naturale est ut generet, sicut Abraham senex et Agar juvencula, ex quibus natus est Ismael. Contra spem vero naturae est, ut senex cum vetula mistus generet. Sed Abraham non attendit ad consuetudinem naturalem, quod non posset ex se et Sara jam vetulis filius procreari, sed in spem potentiae Dei credidit, quia omnipotentem noverat eum qui promisit. Considerandum 117.0400A| est autem quatuor existere causas (ut beatus dicit Ambrosius) quae reddunt feminas steriles, videlicet aut quod semen virile non pervenit usque ad locum conceptionis, aut quia mulier non valet illud retinere, aut quia non habet vigorem coquendi illud, aut quia ambo senes simul conveniunt et senectute gravantur, secundum quod dictum est ei: Sic erit semen tuum, sicut stellae coeli et arena maris. Semen Abrahae in hoc loco intelligitur tam multitudo Judaeorum, quorum pater per carnem est et per fidem, quam etiam omnium gentium multitudo, quorum pater solummodo est per fidem. Et dictum est hoc hyperbolicos, per tropum scilicet fidem excedentem. Licet enim prae multitudine non possit numerari ab hominibus semen Abrahae, Deo tamen numerabile est. Notandumque per stellas et arenam secundum 117.0400B| quemdam doctorem intelligendum esse generaliter omne semen Abrahae credentes videlicet ex gentibus et ex Judaeis, omnemque Israelem, et secundum alium per stellas, electos solummodo intelligendos ex utroque populo; per arenam vero omnes Judaeos infideles et incredulos, pondere peccatorum gravatos. Et non inconvenienter per stellas quae coelo adhaerent: suaque claritate mundum illuminant, designantur electi, qui semper coelestia appetunt, dicentes cum Apostolo: Nostra conversatio in coelis est (Philipp. III), mundumque verbis et exemplis irrideant: per arenam vero quae ponderosa est et sterilis, reprobi, qui pondere peccatorum gravati, steriles existunt a bono opere.
117.0400C| Et non infirmatus est in fide. Ille infirmatur fide, qui dubitat, nec credit promissionibus Dei. Sed Abraham audiens a Deo, patrem multarum gentium posui te, et, Secundum hoc tempus veniam eritque Sarae filius (Rom. IX). Licet contra naturae usum videretur esse quod promittebatur, non tamen est infirmatus fide, quia non dubitavit in promissione. Nihil enim fides considerat naturae, quia in his quae promittit Deus, facile servit natura suo auctori. Nec consideravit corpus suum emortuum ad procreandos filios, cum jam fere centum esset annorum, quia centenarius erat, et emortuam vulvam Sarae non consideravit. Emortuos dicit Abraham et Saram in propagandis filiis propter annorum multitudinem jam desperatos. Abraham namque centenarius erat, et Sara nonagenaria, quando promisit Deus, inquiens 117.0400D| per Evangelium. Secundum hoc tempus veniam et erit Sarae filius. Emortua enim erat vulva Sarae: quia jam praecesserat tempus pariendi, et jam desierant fieri Sarae muliebria, id est jam desierat menstruum pati, ubi maxime consistit vigor conceptionis, quod ubi cessaverit in feminis, transit tempus generandi filios. Sed Abraham non attendit ad naturae usum, sed ad Dei potentiam, credulus ejus promissionibus unde sequitur.
In repromissione etiam Dei non haesitavit diffidentia, sed confortatus est fide, dans gloriam Deo. In repromissione Dei (de qua supra diximus) sive de Isaac, seu de Christo, non haesitavit diffidentia, sive non dubitavit incredulitate, sed confortatus est fide 117.0401A| de promissionibus, dans gloriam Deo promissionibus illius gratias referendo quasi de acceptis beneficiis, intelligens solius Dei esse munus et gratiam, ubi humanae fecunditatis naturae usus cessaverat.
Plenissime sive certissime sciens quia quaecunque promisit Deus, potens est facere: ideo subaudis quia credidit Dei de promissionibus, reputatum est illi ad justitiam. Non est autem scriptum tantum propter ipsum, quia reputatum est illi ad justitiam, sed et propter nos, quibus reputabitur credentibus in eum qui suscitavit Jesum Christum a mortuis. Non est (inquit) tantum propter hoc scripta fides Abrahae ut ipse legeret, qui olim fuerat defunctus, quando Moyses ista scribebat, sed propter nos et profectum nostrum, ut imitaremur fidem illius, quibus reputatur 117.0401B| fides ejus ad justitiam credentibus in eum, id est in Deum Patrem, qui suscitavit Jesum Christum a mortuis, id est a sepulcro, qui proprius locus est mortuorum, vel certe ab inferno. Si ita perfecte crediderimus Christum a mortuis resurrexisse, quomodo ille credidit corpus Sarae emortuum posse ad concipiendum vivificari, et crediderimus Deum Patrem, qui Christum suscitavit a mortuis, reputabitur nobis fides nostra ad justificationem, quia repromissionem accipiemus omnium peccatorum, Deus Pater suscitavit Filium suum a mortuis et ipse etiam Filius suscitavit semetipsum, et ut etiam altius dicamus, tota Trinitas suscitavit illum hominem assumptum a verbo Dei.
Qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter justificationem nostram. Multis modis 117.0401C| traditus legitur Dominus Jesus Christus. Nam tradidit illum Deus Pater, sicut dicit Apostolus. Qui proprio, inquiens, Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII). Tradidit ipse Filius seipsum, sicut egregius praedicator dicit in praesenti loco, et alias ubi loquitur: Qui dilexit me, et tradidit semetipsum pro me (Gal. II). Tradiderunt illum daemones, qui persuaserunt Judae ut traderet illum, unde dicit Evangelista, quia intravit Satanas in cor Judae ut traderet illum (Joan. XIII), et Apostolus manifestat, dicens de daemonibus: Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent (I Cor. II). Tradidit illum Judas propter triginta argenteos. Tradiderunt eum Judaei Pilato. Pilatus quoque illum tradidit militibus, qui crucifixerunt 117.0401D| eum. Sed inter haec omnia digna consideratione perpendendum est, quia quod Deus Pater et Filius fecerunt causa dilectionis et misericordiae, hoc Judas causa cupiditatis, daemones vero et Judaei atque Pilatus causa invidiae. Traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter justificationem nostram, ut credentes eum passum propter salutem nostram, et resurrexisse in veritate a mortuis, per hanc fidem mereamur justificari. In traditione Christi ineffabilis misericordia exstitit, in resurrectione quoque incomprehensibilis potentia deitatis demonstrata est, etc.
Justificati igitur ex fide, pacem habeamus ad Deum 117.0402A| per Dominum nostrum Jesum Christum. Cum Judaei et gentes inter se disceptarent, et illi de antiquae legis operibus, hi vero de nova Christi vocatione praesumptive gloriarentur, pertractata et elucidata causa, quia nemo eorum ex merito suo esset justificatus, sed omnes per gratiam quam fidem infundit et veritatem ostendit, et quia nec genus, nec circumcisio faciat filios Abrahae, sed fides recta qua claruit Abraham, a Deo illuminatus et praeventus statim subjunxit Apostolus: Justificati igitur ex fide, et non ex operibus legis, neque per aliquod meritum nostrum quod praecesserat fidem, pacem habeamus ad Deum Patrem, per mediatorem Dominum nostrum Jesum Christum, cujus passione reconciliati sumus Deo Patri, sicut angeli in ejus nativitate cantaverunt: 117.0402B| Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II). Tunc enim pacem habemus apud Deum, si inter nos pacem et concordiam fraternam tenemus. Ac si diceret: Jam quia reconciliati sumus per sanguinem Filii Dei, et pacem habemus apud Deum Patrem, simus et nos inter nos pacem habentes, non praesumentes in aliquo de nobis, cum omnia ex fide Dei habeamus:
Per quem habemus accessum per fidem in gratiam istam in qua stamus. Per Christum (inquit) nos pacificavit Deo Patri, per illum utique accessum et introitum habemus, per fidem illius in gratia ista in qua stamus, credendo in Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Gratiam appellat in hoc loco fidem per quam plenitudinem justificationis percepimus gratis 117.0402C| a Deo tempore baptismatis, et insuper quidquid donorum habemus spiritualium, nomine gratiae isto in loco comprehendit. In qua vel ad quam gratiam, introitum vel accessum habemus per ipsum qui ante eramus longe, quia ipse est ostium sicut dixit: Ego sum ostium (Joan. X), et nemo venit ad Patrem nisi per me (Joan. XIV). In qua gratia, id est fide justificationis et indulgentia peccatorum stare debemus, in bonis scilicet operibus viriliter laborando, qui antea jacebamus in luto et fetore vitiorum, gloriamur in spe gloriae filiorum Dei. In praesenti saeculo filii Dei sumus in spe, in altera autem vita erimus in re, si in bonis operibus articulus mortis nos invenerit, unde dicit Joannes: Charissimi, filii Dei sumus in spe, et nondum apparuit quid erimus in re (I Joan. III).
117.0402D| Non solum autem, subaudis gloriamur in spe gloriae filiorum Dei, sed et gloriamur in tribulationibus, id est angustiis et adversitatibus persecutionum pro Christo: scientes quod tribulatio et afflictio patientiam operatur in electis qui patienter adversa hujus saeculi perferunt. Patientia a patiendo, id est a feriendo dicitur, et est patientia quando corpus et animus timore et afflictione tormentorum feritur, sed vindicta non petitur. Per hanc sancti martyres vicerunt persecutionem et saevitiam tyrannorum, non reddentes vicem, sed patientiam sive tolerantiam servantes.
Patientia autem probationem, meritorum et fidei, sicut probati sunt sancti martyres, et sicut probatu 117.0403A| est Job, non deficiens in tribulatione. Est etiam probatio, honestas morum et laudabilitas actionum, unde probus dicitur laude dignus: probatio vero operatur spem, vitae aeternae. Spes est exspectatio futurorum bonorum. Qui ergo inter tribulationes et adversa per patientiam probabiles existunt in fide, illi securi de praemiis, futuram beatitudinem exspectant.
Spes autem non confundit. Spes sive exspectatio futurorum bonorum omnem confusionem et verecundiam hujus saeculi expellit. Spes ergo non confundit, id est qui probatus est in fide bonisque operibus, et spem habet aeternorum praemiorum, non erubescit quidquid adversi in hoc saeculo sustinuerit, securus de praemio. Et quare hoc? quia charitas 117.0403B| Dei qua nos diligit Deus, vel qua diligimus Deum, diffusa est in cordibus nostris tempore baptismatis, et tempore manus impositionis per Spiritum sanctum qui datus est nobis non per meritum nostrum. Verbum effusionis sive diffusionis largitatem munerum significat, sicut in Joel habetur: Effundam de spiritu meo super omnem carnem (Joel. II). Sive ergo charitas qua diligimus Deum in nobis sit, pro cujus amore patienter omnia adversa sustinemus: sive qua diligimus proximum, vel quidquid boni in nobis habetur, non per meritum nostrum, sed per gratiam Dei, Spiritu sancto cooperante, nobis tribuitur: ideoque perceptis quibus voluntati illius obtemperare debemus, habentes inter nos pacem quam ipse commendavit discipulis, dicens: Pacem relinquo 117.0403C| vobis (Joan. XIV). Ipsa etiam spes per Spiritum sanctum nobis datur, qui facit nos credere quod promittit. Nec enim confundit nos spes quoniam amplius dabit quam speramus nos, gaudia videlicet patriae coelestis.
Ut quid enim Christus, cum adhuc infirmi essemus secundum tempus, pro impiis mortuus est. Ut quid enim Christus, cum adhuc infirmi essemus, id est peccatores secundum tempus pro impiis, id est irreligiosis mortuus est nisi ut abundantiam et plenitudinem suae charitatis nobis commendaret, sicut sequentia nobis manifestant. Infirmus est omnis peccator et omnis infidelis, fortis vero justus et fidelis atque cognoscens Deum. Pietas est cultus et religio Dei, a qua dicitur pius, id est religiosus. E contra 117.0403D| impietas, est irreligiositas a qua venit impius, id est irreligiosus. Tanta fuit charitas Christi, ut non solum pro illis qui comparatione reproborum religiosi erant, sed etiam pro impiis moreretur quos postea per fidem suam justos fecit. Istam charitatem nobis commendavit, ut illam imitaremur, sicut discipulis dixit, quando lavit pedes eorum. Exemplum (inquiens) dedi vobis, ut qualia vobis facio, talia faciatis (Joan. XIII), id est sicut ego vobis lavi pedes, ita et vos alterutrum: et sicut ego pro vobis animam meam non dubito ponere, ita et vos non dubitetis, neque pro me, neque pro fratribus, si necessitas fuerit causa amoris mei animas ponere. Quod vero dicit Apostolus Christum secundum tempus esse 117.0404A| mortuum, tripliciter accipi potest: beatus si quidem Ambrosius hoc modo dicit: Mortuus est secundum tempus, quia parvo et brevi tempore potuit teneri a morte: tertia enim die resurrexit. Aliter; Secundum tempus mortuus est, id est tunc quando totus mundus sub peccato tenebatur. De quo tempore dicit Apostolus alibi: Postquam venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum natum ex muliere, factum sub lege (Galat. IV). Et Deus Pater ad Filium per prophetam: Tempore inquit, accepto exaudivi te (Isa. XLIX). Potest etiam tertio modo intelligi, quia mortuus est secundum tempus, id est corporaliter, in corpore, non in anima: quia peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. Tempus enim dicitur esse, ubi aliqua varietas est, verbi gratia: 117.0404B| Ubi sol oritur sol et occidit, ubi luna augmentum vel decrementum capit, tempus dicitur esse: ubi etiam ver transit in aestatem, aestas quoque in autumnum mutatur, autumnus nihilominus in hiemem. Mortuus est Christus secundum tempus, id est secundum carnem, quae mutabilis est et variationi subjacet, mortuus est temporaliter: nam ubi aeternitas est, tempus esse non potest.
Vix enim pro justo quis moritur, nam pro bono forsitan quis audeat mori? Subaudis aut nullus, aut rarus. Quis enim, pro nullo, aut pro raro saepissime ponitur: pro nullo accipitur, ut in psalmis, Deus, Quis similis erit tibi? (Psal. LXXXII.) Id est nullus. Pro raro, ut hic, et alibi ubi dicitur: Quis sapiens et intelliget ista? (Psal. CVI.) Raro invenitur. Et est sensus: 117.0404C| Vix potest aliquis inveniri, qui non solum pro impiis, sed nec ore pro justis et bonis audeat mori. Et cum raro inveniatur qui pro justo et bono audeat mori, Christus pro impiis mortuus est. Inter justum et bonum hoc distat, quia justus sit studio et exercitatione virtutum: sic sancti martyres; bonus vero in innocentia, sicut sunt parvuli qui inundantur in baptismate. Potest etiam et pro uno accipi justus et bonus.
Commendat autem Deus suam charitatem in nobis, quoniam cum adhuc peccatores essemus, id est antequam essemus justificati per fidem, secundum tempus Christus pro nobis mortuus est. Ad quid commendat Deus suam charitatem in nobis? Ut illam imitemur eo modo quo superius diximus. Multo magis igitur 117.0404D| justificati nunc per sanguinem ipsius, salvi erimus ab ira per ipsum. Si cum peccatores essemus, Christus pro nobis dignatus est mori, multo magis jam remissionem peccatorum habentes in sanguine passionis ejus, et justificati per fidem salvi erimus per Christum ab ira, id est vindicta diei judicii quae ventura est reprobis. Licet autem legamus plerisque in locis omnipotentem Deum iram habere, non debemus putare quod in illum cadat ulla perturbatio, quia ipse semper idem manet juxta quod Psalmista dicit: Tu semper idem ipse es (Psal. CI), sed ira illius appellatur vindicta et ultio ipsius, quam ille sine aliqua mutabilitate exercet, secundum quod ei sapientissimus orator dicit: Tu autem. Domine Sabaoth, cum 117.0405A| tranquillitate judices (Sap. XII). In hoc loco proponit sibi beatus Augustinus quaestionem, dicens: Si inquit, in sanguine passionis Filii Dei accepimus remissionem peccatorum, non necesse est ut baptizemur: et si in baptismate accepimus remissionem, et mundamur ab omnibus sordibus vitiorum, quid necesse fuit Christum pati? Quam quaestionem ita dissolvit: Ista duo, passio videlicet Christi et baptismus, ita sunt conjuncta, ut neque baptismus possit lavare a peccatis, et perfectum hominem reddere sine fide passionis Christi, quia sine fide impossibile est placere Deo: neque fides passionis Christi possit remissionem peccatorum dare sine gratia baptismatis, nisi in sanguine martyrii sui fuerit baptizatus, quia Dominus dixit: Nisi quis renatus fuerit ex aqua 117.0405B| et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei (Joan. III). Si enim, cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus, multo magis reconciliati salvi erimus in vita ipsius. Si, inquit, cum inimici essemus, id est peccatores, reconciliati sumus Deo Patri per mortem Filii ejus, multo magis quam meruimus reconciliati et in amicitiam conversi, salvi erimus in vita ipsius, id est in vita ipsius Christi, qui est vita, et in quo vitam aeternam habituri sumus. Illi reconciliantur qui inimici sunt ad invicem. Quomodo ergo exstitit nobis omnipotens Deus iratus et inimicus, cum de illo dicatur, quod nihil odit eorum quae fecit. Sciendum quod non naturam nostram, quam ipse fecit sanctam et bonam, odio habebat, sed vitia et peccata quae ipsi nobis 117.0405C| attraximus. Quapropter quadam justitia Dei traditi sumus diabolo, quandiu sub peccato fuimus. Sicut legitur, postquam meruit homo audire: Terra es, et in terram ibis, hoc est totus terrenus effectus es et idcirco morieris. Dictum est et diabolo in serpente: Terram comedes, id est peccatores devorabis. Ablatis autem vitiis et peccatis, per passionem Filii ejus reconciliati sumus in id quod ante fuimus. Unde dicit Apostolus: Si, inquiens, cum inimici Dei essemus actibus, non natura, per mortem Christi salvati sumus, quanto magis in ejus glorificabimur vita, si eam imitati fuerimus.
Non solum autem, sed et gloriamur in Deo per Dominum nostrum Jesum Christum, per quem nunc accepimus reconciliationem. Non solum, inquit, salvi 117.0405D| erimus, et dabitur nobis vita aeterna, sed et gloriamur in Deo Patre sive in cognitione Dei, quam habemus per Dominum nostrum Jesum Christum, cujus passione nunc reconciliationem accepimus. Nunc, inquit, reconciliati sumus Deo Patri, id est in tempore adventus Christi, sicut enim verbo Patri sumus creati, juxta quod Joannes dicit: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I), ita quoque et ab illo sumus redempti et Deo Patri reconciliati.
Propterea sicut per unum hominem in hunc mundum peccatum intravit, et per peccatum mors, et ita in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt. Defectus dictionis isto in loco est hujusmodi: 117.0406A| Sicut per Adam peccatum et mors intravit, ita per Christum justificatio et vita aeterna venit. Propterea, inquit Apostolus, reconciliati sumus Deo, quia sicut per unum hominem Adam in hunc mundum, id est in universitatem generis humani (praeter Christum qui de supernis est) peccatum intravit, et per peccatum mors venit, ita et in omnes homines mors corporis et animae pertransiit, sicut in illum primum, in quo omnes peccaverunt ita per Dominum nostrum Jesum Christum justificatio intravit, et per justificationem vita futura. Sensus talis est: Sicut per Adam peccatum intravit in genus humanum et mors, et per omnes transiit, sic per Christum venit justificatio et vita. In ipso quoque omnes peccaverunt, qui in lumbis ejus erant, sicut Levi in lumbis 117.0406B| erat patris, quando decimatus est (Hebr. VII). Et congrue dicit primum intrasse peccatum ac deinde per peccatum subintrasse mortem, quia statim ut peccavit, mortalis factus est, sicut ei Deus ante praedixerat: In quacunque die, inquiens, comederis ex eo, morte morieris. Peccavit concupiscendo atque comedendo, et mortalis factus est in peccando.
Usque ad legem enim peccatum erat in mundo. Non dicit usque ad tempus, quo data est lex, sed usque ad terminum finiendae legis. Sic enim solliciti sumus dicere. Regnaverunt Huni usque ad Attalem [ F. Attilam] regem, id est usque ad mortem Attale regis. Usque ad tempus, id est usque ad finem legis et initium gratiae, peccatum originale et actuale fuit in mundo. Per gratiam autem Jesu Christi non solum originalia, 117.0406C| sed etiam actualia deserta sunt. Peccatum autem non imputabatur cum lex non esset. Hoc tripliciter intelligi potest. Quandiu lex naturalis non est in homine sicut in parvulis, quidquid agat parvulus, non imputatur esse peccatum, quia nescit quid sit bonum aut malum. Aliter: Antequam lex daretur, non agnoscebatur peccatum tam grave malum esse, sicut per legem ostensum est. Vel aliter: Cum lex deesset, non imputabatur, id est ignorabatur qua poena dignum esset peccatum, quousque ipsa lex dixit: Qui hoc vel illud fecerit, morte moriatur. Sed regnavit mors ab Adam usque ad Moysen, etiam in eos qui non peccaverunt in similitudinem praevaricationis Adae. Id est mors idem est quod peccatum, ideo dicit regnasse mortem, quia universum tenuit orbem tam 117.0406D| mors peccati, quam mors corporis. Quod dicit usque ad Moysen ita est intelligendum ut jam diximus, id est usque ad finem legis et initium gratiae. Per Moysen enim intelligitur lex, sicut dicitur in Evangelio ad divitem: Habent Moysen, id est legem. Et alibi: Incipiens a Moyse (Luc. XXVII), hoc est a lege. Regnavit, inquit, mors animae in toto mundo, ex quo primus non peccavit usque ad finem legis Moysi et exordium Evangelii, non solum in alios, sed etiam in illos qui non sponte neque scienter peccaverunt, sicut parvuli erant, qui originalibus peccatis tenebantur obnoxii. Illi in similitudinem praevaricationis Adae peccant, qui scienter et voluntarie peccant, sicut ille cui dixit Deus: Ex omni ligno 117.0407A| paradisi comede, de ligno autem scientiae boni et mali ne comedas, etc. (Gen. II). Ille vero in similitudinem Adae non peccat, qui neque legem naturalem habet, neque cum studio peccat. Qui est forma futuri. Hoc tripliciter potest intelligi: Adam qui peccatum attulit mundo, exemplar sive forma est futuri Adae, id est Christi, quia sicut ex virgine terra ille factus est, ita Christus ex virgine Maria natus est. Vel a contraria parte, aliter accipitur caput peccati, aliter caput justitiae: quia sicut Adam peccatum attulit et mortem, ita Christus justificationem et vitam. Aliter: Si sic dixerimus, qui est forma futuris, ut quidam codices habent, erit sensus: Exemplar est futuris posteris suis in peccato, quia sicut ille peccator et mortalis exstitit, ita omnes posteri ejus peccatores et mortales 117.0407B| nati sunt et nascuntur quotidie, transducto originali peccato in posteros, ut beatus Augustinus dicit, per concupiscentiam coitus, sed per gratiam Domini nostri Jesu Christi liberantur a peccatis et morte aeterna: sicut enim nullus homo extra Adam, id est extra progeniem illius, ita nullus extra peccatum illius praeter Christum.
Sed non sicut delictum, Adae, ita et donum justificationis, hoc est majus fuit donum Christi, quo nobis remissio peccatorum venit, quam peccatum Adae, per quod venit mors. Et plus praevaluit justitia Christi in justificando, quam peccatum Adae in occidendo: quoniam in his qui per Christum redimuntur, temporaliter valet forma mortis ex Adam: forma autem vitae valebit in aeternum per Christum. Si enim unius 117.0407C| hominis, Adae, delicto multi, id est electi, mortui sunt temporaliter, multo magis gratia Dei, qua nobis dimittuntur peccata, et donum Spiritus sancti in gratia unius hominis Jesu Christi in plures abundavit. Multi et plures ad electos referuntur, nec est comparatio, quod dicit plures, quia plures sunt reprobi qui damnabuntur, quam sint justi qui salvabuntur, sed absolute positum est. Jungatur et hoc modo: Si propter unius hominis delictum Adae, non solum reprobi et nimium peccatores, sed etiam electi mortui sunt temporaliter corpore, non anima, multo magis abundavit et crevit gratia Dei, et donum per gratiam Jesu Christi in plures, id est in electos, in hoc enim plus, sive multo magis abundavit gratia, id est remissio peccatorum in electos, quam peccatum: quia non 117.0407D| solum illud peccatum originale, propter quod in mortem animae et corporis ruimus, sed etiam omnia actualia abstulit in electis, et insuper donavit vitam sine fine mansuram.
Et non sicut per unum peccatum, subaudis originale, venit mors, ita et donum, subaudis gratiae venit, quod est dicere: Aliter atque ad aliud venit peccatum Adae, et aliter atque ad aliud venit donum Christi. Peccatum enim Adae venit per inobedientiam ut mortem afferret: donum autem gratiae Christi venit per obedientiam: qua obediens fuit Deo Patri ut non solum originale, sed etiam omnia actualia auferret. Quid delictum fuerit per unum peccantem, ita erit intelligendum. Et non sicut per 117.0408A| unum peccantem, id est per Adam, venit mors: ita et donum gratiae venit per Christum. Nam judicium quidem ex uno in condemnationem, gratia autem ex multis delictis in justificationem. Judicium, sive damnatio, ex uno homine, Adam, vel uno peccato originali venit in condemnationem omnium hominum: gratia autem Christi qua nobis gratis dimittuntur peccata, in justificationem fidelium venit ex multis delictis quae post originale peccatum addita sunt. Et est sensus: Damnatio venit ex uno homine, vel uno peccato originali, in condemnationem generis humani, gratia autem Christi venit in justificationem electorum ex multis delictis, id est ad hoc venit, ut non solum ab illo uno originali, sed etiam ab omnibus actualibus nos justificaret: ideoque aliter venit 117.0408B| peccatum, aliter gratia. Considerandum, quia cum dicit judicium venire ex uno homine in condemnationem, loquitur contra Pelagianos, qui negant originale peccatum trahi ab infantibus quando nascuntur, dicentes: quia non per originem illud peccatum trahitur, sed per imitationem, quod omnino falsum est. Si enim ita esset, ut illi delirant, nequaquam Dominus expresse in Evangelio diceret: Si quis non renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non intrabit in regnum coelorum (Joan. III). In Veteri quoque Testamento nequaquam diceret: Masculus cujus caro circumcisa non fuerit, peribit de populo suo, quia pactum meum irritum fecit (Gen. XVII), non per se, sed in patre suo Adam in paradiso.
Si enim unius hominis delicto mors regnavit per 117.0408C| unum, multo magis abundantia gratiae donationis et justitiae accipientes in vitam regnabunt per unum Jesum Christum. Et est sensus: Si pro delicto unius hominis Adae, quod per unum hominem Adam venit, mors corporis et animae regnavit temporaliter, et ad tempus in electis multo magis regnabunt illi in vita aeterna, accipientes per Jesum Christum abundantiam, id est plenitudinem gratiae, qua dimittuntur peccata, et plenitudinem dominationis, id est dona Spiritus sancti quae electis donantur, quando illis datur per Spiritum sermo sapientiae, et caetera dona singulis dividuntur, accipientes etiam plenitudinem justitiae, id est omnes virtutes, ut post baptismi gratiam juste sancteque vivamus. Si enim moriuntur electi temporaliter propter originale peccatum, tamen 117.0408D| per gratiam Christi accipiunt vitam sempiternam, ubi regnabunt cum ipso.
Igitur sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem mortis, sic per unius justitiam in omnes homines in justificationem vitae, id est sicut per unius hominis delictum in omnes homines generaliter in condemnationem venit mors et peccatum, sic et per unius hominis justitiam, id est Christi, in omnes homines electos et praedestinatos ad vitam aeternam venit gratia in justificationem vitae.
Sicut enim per inobedientiam unius hominis, Adae, peccatores constituti sunt multi, id est omne genus humanum, quod in lumbis Adae erat, ita per unius hominis obedientiam, id est Christi, qua fuit obediens 117.0409A| Patri usque ad mortem, justi constituentur multi, non tamen omnes.
Lex autem subintravit, ut abundaret delictum. Judaei ignorabant ad quid acceperant legem, et putabant se per circumcisionem et per carnales observationes salvari posse sine gratia Domini nostri Jesu Christi. Unde Apostolus volens eis ostendere, quia lex non est data ut peccata auferret, sed demonstraret, ait: Lex autem subintravit, id est subito intravit, ut abundaret delictum. Quomodo abundat delictum per legem? Dupliciter: vel quia dum praecepit, dicens: Ne adulterium facias; non concupiscas rem proximi tui (Exod. XX), exardescit animus ad libidinem et ad concupiscentiam, qui ante nesciebat quod concupiscentia hujusmodi peccatum esset, aut 117.0409B| tale. Vel dum transgressor fit legis et crescit delictum in vindictam, quia majori poena et vindicta dignus est, qui scienter contra legis praecepta peccat, quam qui non habens legem ignoranter delinquit. Ubi autem abundavit peccatum, superabundavit et gratia. Originali peccato quod ad omnes pervenit addita sunt actualia, et abundavit sive excrevit delictum. Sed ubi delictum abundavit et crevit per actualia peccata et contemptum legis, superabundavit gratia Christi, quae non solum peccatum originale, sed etiam actuale abstulit, largiens insuper pia benignitate vitam sine fine mansuram.
Ut sicut regnavit peccatum in mortem, ita et gratia regnet per justitiam in vitam aeternam, per Jesum Christum Dominum nostrum. Ac si diceret: Sicut 117.0409C| regnavit ac tenuit principatum originale peccatum, et insuper actuale electis est ut in mortem eos traheret ad tempus, ita et gratia qua dimittuntur peccata, regnet in electis per justitiam eorum in vitam aeternam illos intromittendo per adjutorium Jesu Christi. In hoc enim major est gratia Christi quae nobis data est quam peccatum Adae: et magis nobis profuit, quam illud nocuit: quia peccatum Adae facit nos ad tempus mori: gratia autem Christi dimittit nobis non solum originale, sed etiam actuale peccatum, faciens nos insuper vivere in vitam aeternam, etc.
CAPUT VI. Quid ergo dicemus? Permanebimus in peccato, ut gratia abundet? Absit. Haec ad superiora pertinent, 117.0409D| ubi dicit Apostolus: Et non, sicut aiunt nos quidem dicere, faciamus mala, ut veniant bona; et illud: Ubi abundavit peccatum, superabundavit et gratia. Quidam enim gentilium; ubi audierant praedicationem Pauli, aliorum apostolorum: ubi debuerant accipere vitam, ibi acceperunt mortem, non intelligentes sensum praedicationis eorum. Unde dicebant apostolos praedicare, quia quanto homo amplius peccaret, tanto magis Deo placeret: et ubi major esset culpa, ibi major esset gratia Dei: ut dum omnes essent nimium peccatores, ipse solus appareret justus: et quo majora peccata et plura dimitteret, eo plus misericors esse laudaretur. Quapropter dicebant: Faciamus mala, ut veniant bona: 117.0410A| quia quo amplius peccamus, eo majorem gratiam apud Deum habemus. Nos autem aliter debemus dicere: Fecimus mala: et venerunt bona sine nostris meritis per gratiam Christi. Faciamus modo bona, ut veniant nobis bona, attendentes quod dicit Apostolus ex persona fidelium loquens, qui se a peccatis servant: Nunquid permanebimus in peccato? Hoc est: nunquid semper peccabimus, ut gratia Dei in hoc abundet ut plus habeat quod vobis dimittat, et crescat nobis dimittendo, sicut quidam carnalium dicunt, absit? Non fiat illud: ut semper in peccatis permanemus. Hoc autem digna consideratione perpendendum est, quia idcirco ista contra dicit Apostolus: ne aliquis infidelium dicere possit: quod asserat ipse peccandum esse, ut gratia 117.0410B| Dei abundaret. Qui enim mortui sumus peccato, tempore baptismatis, quomodo adhuc vivemus in illo? id est si omnia peccata nobis dimissa sunt in baptismo, quare obedimus vitiis et suggestionibus carnis? Ille mortuus est peccato, qui non habet peccatum, cui deleta sunt omnia peccata in baptismo: e contra ille vivit peccato, qui obedit delectationibus peccati et suggestionibus pravae voluntatis. Docet autem Apostolus ut postquam in baptismate accepimus remissionem peccatorum, abstineamus a carnalibus peccatis: et in quantum humana fragilitas valet, nosmetipsos restringamus per Dei gratiam a delectationibus carnis et pravis cogitationibus.
An ignoratis, fratres, quia quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus? 117.0410C| Beatus apostolus mystice et subtilissime isto in loco loquitur, et vult ostendere quomodo mysterium mortis, sepulturae et resurrectionis Christi ad baptismum nostrum pertineat, et dicit: Nunquid ignoratis, o Romani, mysterium mortis Christi, sepulturae ac resurrectionis, quomodo conveniat mysterio baptismatis? Certe, ut puto, ignoratis: et si ignoratis, ego vobis pandam. Sed quaestio oritur in hoc loco, cum praecipiat Dominus apostolis in Evangelio in nomine sanctae Trinitatis baptizare credentes, cur Apostolus in hoc loco solummodo personam Christi assumat dicens: Quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus, quae hoc modo solvitur, quia Apostolus in hoc loco non tantum rationem et institutionem describere 117.0410D| baptismi disposuit, quantum mysterium mortis Christi et ubi de morte erat aliquid locuturus, indignum duxit personam Patris et Spiritus sancti ponere, quae carnem non suscepit, neque mortem, sed personam tantummodo Filii quae carnem assumpsit, et pro nobis mortua est. Non enim conveniebat ut diceret: Quicunque baptizati sumus in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, in morte ipsius baptizati sumus. Iterum quaerendum est quomodo baptizati sumus in morte Christi, Christo mortuo in cruce pro peccatis nostris, qui est caput omnium electorum, omnes electi qui sunt membra ejus, commortui sunt peccato capiti suo Christo, verbi gratia: Sicut ablato et absciso capite cujuslibet animantis, commoriuntur 117.0411A| omnia membra, ita mortuo Christo commortui sunt in illo omnes electi et baptizati in ejus passione. Passio etenim illius baptismus noster fuit. Ille quidem mortuus est corpore, et nos peccato, quia ipse pro peccatoribus mortuus est, et nostrum peccatum in sua morte occidit. Aliter: In morte ipsius baptizati sumus, id est in fide passionis et mortis ejus quia per fidem passionis Christi et baptismi gratiam abluimur a peccatis. Ista enim duo ita conjuncta sunt, ut neque passio Christi sine baptismo neque baptismus sine fide passionis Christi, nos possit salvare. Dicamus et aliter: In morte ipsius baptizati sumus, id est ad exemplum et figuram mortis ejus ut illi commoreremur peccato, sicut mortuus est ipse corpore, vel ad exemplum mortis 117.0411B| ejus, eo modo quo in sequentibus dicendum est. Inter haec considerandum est quatuor esse genera baptismatum. Unum tantum in aquis, sicut fuit baptismum Joannis quod remissionem peccatorum non dedit; aliud in igne vel Spiritu, quo baptizati sunt apostoli in die Pentecostes: et de quo Dominus dixit: Vos autem baptizabimini Spiritu sancto (Act. I), quia eo die in igne apparuit super apostolos; tertium est in aqua et Spiritu, in quo sancti apostoli baptizabant, Domino praecipiente: quod genus baptismatis sancta Ecclesia modo retinet; quartum est in sanguinis effusione, quo baptizatus est ipse Dominus omnesque sancti martyres: de quo etiam Dominus ait filiis Zebedaei: Potestis baptizari baptismate quod ego baptizari habeo (Marc. X)? id est 117.0411C| potestis effusionem sanguinis vestri sustinere: quorum unus, scilicet Jacobus eo baptismate baptizatus est, decollatus ab Herode. Sed et hoc quoque notandum est, quia in baptismate tria sunt corporalia atque visibilia, et tria incorporalia atque invisibilia. Tria sunt visibilia: sacerdos videlicet, corpus baptizandum et aqua. Tria invisibilia: fides, et anima quae abluitur a peccatis, et Spiritus, quo cooperante remissio peccatorum datur. Fortassis etiam quaeret aliquis quare in aqua solummodo, et non aliquando in vino baptismus consecretur? Cui respondet beatus Ambrosius, idcirco uniformiter hoc fieri in aqua, ut intelligatur, quia sicut aqua sordes corporis aut vestimenti abluit, ita illud baptisma maculas animae sordesque vitiorum emundando abstergit.
117.0411D| Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem, subaudis peccati et vitiorum. Quomodo possumus viventes in carne consepeliri Christo? Si moriemur peccato, sicut ille mortuus est in cruce, et baptizamur in nomine sanctae Trinitatis, consepelimur ei; si aut vivimus peccato, nequaquam possumus consepeliri ei. Consideremus ergo quomodo moriamur peccato, et consepeliamur et conresuscitemur Christo, et quomodo concordet mysterium mortis, sepulturae et resurrectionis ejus baptismati nostro: Christus, postquam mortuus est in cruce, de cruce positus est in sepulcro: de sepulcro tertia die victor resurrexit. Similiter et nos venientes ad fontem baptismatis, dum abrenuntiamus diabolo et 117.0412A| omnibus pompis ejus, et omnibus operibus ejus, morimur peccato, sicut Christus mortuus est in cruce, Christus de cruce positus est in sepulcro, et nos post confessionem sanctae Trinitatis consepelimur ei in cognato, id est simul nato terrae elemento, hoc est in aqua. Resurrexit ipse tertia die vivus, et nos post ternam mersionem resurgemus de morte peccatorum ad vitam, ut Deo vivamus in sanctitate et bonitate caeterisque virtutibus. Ascendit ad coelos, et nos post illum ascendemus, si in novitate vitae ambulaverimus: et quasi diceret aliquis Apostolo: Ad quid sumus consepulti Christo? subjunxit: Ut quomodo surrexit Christus a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus. A mortuis surrexit Christus, id est a sepulcro quod proprie 117.0412B| locus est mortuorum sive ab inferno. Per gloriam autem Dei Patris dicit surrexisse Christum, id est per divinitatis virtutem, ut glorificaretur Deus Pater in ejus suscitatione, sicut ipse loquens ad Patrem dixit: Pater, clarifica nomen tuum (Joan. XII), id est suscita Filium tuum, ut mea suscitatione glorificeris. Potest etiam intelligi, quod ipse Filius potentia deitatis suscitaverit semetipsum, qui est gloria Patris, sicut ei dicit in psalmo: Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium (Psal. LVI), id est chorus omnium virtutum. Cui Filius, Exsurgam diluculo (Ibid.). Ipse quoque Filius dicit de sua suscitatione loquens ad Judaeos, Solvite templum hoc, et post triduum suscitabo illud, ita enim intelligendum est, ut sicut tota trinitas creavit illum hominem, ita tota trinitas 117.0412C| suscitavit illum, quia opera totius Trinitatis inseparabilia sunt. Praecipit ergo Apostolus, ut sicut Christus surgens a mortuis jam non moritur, ita et nos in novitate vitae ambulemus, hoc est sicut novi effecti sumus in baptismo, ita semper novi et immaculati vivamus: ambulantes de virtute in virtutem. Novitas enim vitae est, post baptismum criminalia peccata non committere, et a levibus in quantum possibile est temperare, qua novitate innovantur quotidie electi, dum proficiunt in virtutibus, et laudatur omnipotens Deus in illorum operibus, sicut Deus dicit: Videantur opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V).
Si enim complantati facti sumus similitudini mortis ejus, id est Christi, simul et resurrectionis erimus, 117.0412D| subaudis complantati, id est conjuncti et conformes. Quidam codices habent resurrectionis genitivum videlicet casum, sed melius est, ut doctores dicunt, dicere per dativum resurrectioni, quia verbum complantati ei, superioribus jungitur: arbor complantatur arbori cum inseritur, et Christus arbor est per similitudinem, de qua dicit Salomon in persona sapientis, quae est Christus: Lignum vitae est his qui apprehenderint eam (Prov. III). Ipse est etiam arbor vitae quae est plantata in medio paradisi, hoc est in medio Ecclesiae. Idcirco autem arbori comparatur, quia sicut arbor pascit et umbram praestat, ita Christus pascit angelos spirituali cibo, sua videlicet contemplatione, homines vero cognitione sua, protegens 117.0413A| utrosque ab omni adversitate; generaliter autem pascit et reficit totum mundum cibo corporali. Mors etiam ejus arbor potest intelligi, quia sicut arbor ad hoc plantatur ut fructum afferat plantatori, ita mors Christi ad hoc celebrata est in cruce, ut fructum salutis et redemptionis afferret mundo. Quaeritur quare dixerit Apostolus, complantati sumus similitudini mortis ejus, id est Christi, et non simpliciter complantati sumus morti ejus. Mors enim Christi in hoc loco dupliciter potest intelligi, tam spiritalis videlicet quam corporalis. Similitudini mortis ejus corporalis complantamur, quando sicut ille mortuus est corpore pro peccatoribus nos morimur peccato. In hoc enim est similitudo, quia ille mortuus est corpore, nos vitiis. Aliter: Similitudini 117.0413B| mortis ejus spiritalis complantamur, quando morimur criminalibus peccatis. Ille enim in veritate mortuus est peccato, qui nunquam peccavit. Cui veritati non possumus complantari et conjungi, quia quandiu sumus in hoc mortali corpore, ex toto carere peccatis levioribus non possumus, sicut dicit Joannes: Si dixerimus, inquiens, quia peccatum non habemus nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est (Joan. I). Tunc enim similitudinem mortis ejus assumimus spiritualis, quando ejus auxilio freti criminalia peccata non committimus, et sic complantamur in praesenti saeculo similitudini mortis ejus, tam corporalis quam spiritualis, ut sicut ille mortuus est corpore, et mortuus est omnibus peccatis: quia nunquam peccavit, moriamur et nos omnibus 117.0413C| peccatis criminalibus, erimus utique complaxfati et conjuncti resurrectioni ejus in gloria, et cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (Joan. III).
Hoc scientes quia vetus homo noster simul crucifixus est, ut destruatur corpus peccati, et ultra non serviamus peccato. Veterem hominem, ut dicit beatus Augustinus. voluerunt quidam intelligere corpus, novum vero animam: sed non convenit illud, quia corpus exterior homo a plerisque appellatur, interior vero anima. Hoc vero in loco veterem hominem vocat vitam et conversationem veteris hominis Adae, quae crucifixa, id est mortua, occisa est semel in baptismate. Quicunque enim originali adhuc et 117.0413D| actualibus peccatis tenetur obnoxius quae Adam perpetravit, vel etiam pluribus, vetus homo est et sequax Adae, quia vitam et conversationem ejus imitatur. Ad quid ergo mortua est et deleta illa conversatio, quae vetus homo dicitur? Ut destruatur corpus peccati, Corpus nostrum corpus peccati est, quia nos trahit ad peccatum per suggestionem carnis et concupiscentiam pravam. Quod corpus non ita praecipit Apostolus destrui ut annihiletur, sed ut quiescat ab opere peccati. Tunc enim quasi destruitur, dum refrenatur et retrahitur a peccato et mala voluntate, quam desiderat adimplere, nec permittitur servire peccato. Aliter: Peccatum enim hic possumus intelligere diabolum, qui est auctor peccati, corpus vero ejus universitatem vitiorum. Sicut Christus caput 117.0414A| est omnium electorum et omnium virtutum, omnesque electi, et omnes virtutes sunt corpus ejus, ita diabolus caput est omnium reproborum omniumque vitiorum, omnesque reprobi et omnia vitia corpus illius sunt, et ad hoc delata est vita et conversatio veteris hominis Adae semel in baptismo: ut destruatur universitas vitiorum, quae est corpus diaboli: ut ultra non serviamus diabolo; aliter secundum origenem corpus peccati potest appellari universitas vitiorum, quae faciunt unum corpus quodammodo peccati: singula autem vitia membra sunt universitatis: quam praecipit Apostolus destrui per abolitionem, id est per deletionem cessationis. Bene autem dicit Apostolus semel mortuum esse veterem hominem, ut admoneat nos cavere criminalia 117.0414B| peccata: quia sicut Christus semel mortuus est, et jam non moritur, ita et nos si semel mortui sumus peccato in baptismate, non possumus iterum baptizari.
Qui enim mortuus est, subaudis peccato in baptismo, justificatus est a peccato, id est alienus effectus est ab omnibus peccatis: quapropter debet se custodire, ne iterum polluat se criminalibus peccatis, quia non poterit iterum justificari per baptismum.
Si autem mortui sumus cum Christo, tempore baptismatis peccato, eo modo quo superior sermo texuit, credimus quia simul etiam vivemus cum Christo in coelo post generalem resurrectionem. Scientes quod Christus resurgens a mortuis, id est a sepulcro, quod proprie locus est mortuorum, vel ab inferno, jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur. Hoc laborat 117.0414C| Apostolus in hoc loco, ut ostendat credentibus, quia si semel remissionem peccatorum acceperint, non posse eos iterum baptizari, sicut Christus non potuit mori nisi semel. Et sicut Christus surgens a mortuis jam non moritur, ita et nos semper debemus vivere virtutibus, quia anima quae peccaverit, criminali peccato morietur. Quod autem dicit, mors illi ultra non dominabitur, mortem intelligere possumus dupliciter, sive mortem corporalem atque temporalem, quae ad tempus dominata est ei, ipso permittente, sive diabolum qui ei etiam quodam modo dimissus est dominari per ministros suos ipso permittente. Intravit autem diabolus in cor Judae ut traderet Christum (Luc. XXII). Ipse etiam suasit Judaeis et Pilato, ut eum crucifigerent. Quod diabolus 117.0414D| mors appellatur qui mortem attulit mundo, ostendit Joannes inquiens: Et nomen illi mors (Apoc. VI).
Quod enim mortuus, subaudis Christus, peccato mortuus est semel, iste versiculus ita distinguendus est ut primum dicatur quod enim mortuus est, ac deinde subsequatur, peccato mortuus est semel, id est semper mortuus fuit peccato, quia nunquam peccavit. Solus Christus semel mortuus est peccato, id est semper, quia nunquam peccavit. Aliter: Quod Christus mortuus est corporaliter, semel mortuus est peccato nostro, non amplius, ita et nos semel morimur in baptismate. Possumus tamen post baptismum, si peccaverimus, mori peccato, et per dignam poenitentiam resurgere: quod autem vivit, vivit Deo, 117.0415A| Christus, dum mortuus esset in cruce, et sepultus in monumento, videbatur non vivere, sed quid fecit? Intravit in domum fortis, id est descendit in infernum, abstulit diabolo illos quos tenebat electos, et potestatem etiam quam habebat in hoc mundo illi abstulit, sicque quadragesimo die resurrectionis suae ascendens in coelum, vivit aeternaliter Deo, id est in gloria paternae majestatis.
Ita et vos existimate vos mortuos quidem esse peccato, tempore baptismatis, viventes autem Deo. Melius habetur in Graeco, ut in Origene legitur: Cogitate vos mortuos peccato, viventes autem Deo; et est sensus: Sicut ille qui crucifixus est, nihil aliud cogitat, nisi tantummodo misericordiam Dei exoret: quatenus ejus spiritum dignetur suscipere, sicut et 117.0415B| Dominus dixit ad Patrem: In manus tuas commendo spiritum meum (Luc. XXIII): ita et vos, si quando venit mala concupiscentia, et delectatio prava inflammat vos ad libidinem et ad caetera mala patranda, cogitate et ad memoriam reducite, quia in baptismate mortui estis omnibus peccatis: ubi recepistis remissionem peccatorum, et talia cogitantes vivite Deo, id est sapientiae, prudentiae, castitati, caeterisque virtutibus. Quicunque enim vivit Deo, omnibus virtutibus vivit quae in Deo sunt.
Non ergo regnet peccatum in vestro mortali corpore, ut obediatis concupiscentiis ejus. Jam quia mortui estis peccato in baptismate, et vivitis Deo, cavete ne regnet peccatum in vestro mortali corpore, id est quandiu in praesenti saeculo estis. Non dicit 117.0415C| Apostolus non sit peccatum in vestro mortali corpore, sed non regnet. Quandiu sumus in hoc mortali corpore, ad integrum carere peccatis non possumus. De quibus ergo peccatis dicit? De homicidio, de adulterio et de caeteris criminalibus vitiis, quae a regno Dei nos separant, non de levioribus, sicut est peccatum cogitationis et concupiscentiae. Et quomodo non regnat peccatum in nostro mortali corpore si statim ut pulsaverit nos consentimus, et obedimus delectationi ejus, quia subjaceamus ei?
Sed neque exhibeatis, id est praeparetis, membra vestra arma iniquitatis peccato. Iniquitas est quidquid contra legem agitur, ideoque per iniquitatem debemus intelligere omnia vitia. Membra corporis nostri ad hoc facta sunt, et sensus nostri corporis ad 117.0415D| hoc nobis dati sunt, ut nobis necessaria procurent et Deo militent. Si autem inclinamus aures ad audiendam detractionem de proximo, et ad delectanda verba otiosa, et ad carmina meretricum, si aperimus oculos ad concupiscendam mulierem, si malum odorem, id est malam famam ex nobis diffundimus: si delectamur in odoribus meretricum, si os aperimus ad loquendam blasphemiam in Deum vel proximum: si extendimus manus ad rapinam, si dirigimus gressus pedum ad effundendum sanguinem, tunc membra nostra exhibemus ad hoc, ut sint arma militantia peccato et diabolo, qui est auctor mortis omniumque vitiorum, hoc est praeparamus illa ut militent peccato et diabolo. Sed exhibete, id est praeparate, 117.0416A| vos Deo tanquam ex mortuis viventes, et membra vestra exhibete arma justitiae Deo. Id est, ut sint Deo arma omnium virtutum militando ei. Si omnia quae superius diximus de membris nostris praetermittimus, et in Dei servitio illa occupaverimus, ut inclinemus aures ad audienda verba Dei, aperiamus oculos ad scrutanda eloquia divina et ad pauperem respiciendum: aperiamus os ad enarranda magnalia Dei, extendamus manus ad eleemosynam, dirigamus pedes ad pacem, bonum odorem de his omnibus reddentes, tunc membra nostra arma omnium virtutum erunt, et militabunt Deo. Quod autem dicit tanquam ex mortuis viventes, sensus est: Sicut illi qui Domino resurgente surrexerunt, de quibus dicit Evangelista: Multa corpora sanctorum surrexerunt 117.0416B| (Matth. XXVII), vivunt quidem, sed neque concupiscentes neque peccare appetunt, ita et vos cogitate mortuos quidem esse peccato et vivite Deo, declinantes a peccatis criminalibus.
Peccatum enim vobis non dominabitur, subaudis si haec feceritis, sed utinam vobis peccatum non dominetur: ubi dominatur peccatum, ibi perficitur. Dominatur enim homini quando obedit desideriis ejus. Non enim estis sub lege, sed sub gratia. Non estis, inquit, sub lege Moysi, quae punit et damnat peccatores, sed sub gratia Christi, id est sub remissione peccatorum: et quia remissionem peccatorum jam perceptam habetis, non debetis peccare.
Quid ergo? Peccabimus quia non sumus sub lege, Moysi, quae peccatores punit, sed sub gratia? quae 117.0416C| peccatum dimittit. Poterat aliquis dicere, jam quia sub lege non sumus quae poenam infert peccantibus, satis possumus peccare, quia quidquid deliquerimus dimittetur nobis larga pietate per gratiam Christi: ad haec Apostolus, non affirmando dicit, sed denegando: Nunquid ergo semper peccabimus, eo quod lex deest cujus poena constringamur? Absit, ut semper peccemus, quia gratia ita vult nos vivere, ut criminalia peccata non admittamus.
An nescitis, id est, nunquid ignoratis, quoniam cui exhibetis vos servos ad obediendum, servi estis ejus cui obeditis, sive sitis servi, peccati ad mortem aeternam, sive obeditionis Christi ad justitiam. Si servimus virtutibus et Deo, servi sumus virtutum et Dei: si vero servimus vitiis et diabolo, servi sumus 117.0416D| vitiorum et diaboli.
Gratias autem Deo quod fuistis servi peccati. Fuistis quidem, sed jam non estis. Referens Apostolus gratias Deo de fide, bonisque operibus illorum, laudat illos, sicut et illos de quibus dicebat: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino (Ephes. V). Obedistis autem ex corde in eam formam doctrinae in quam traditi estis. Obedistis, inquiens, Deo in ea forma doctrinae, id est in doctrina Christianitatis, in doctrina ecclesiastica, in qua docti sive vocati et assignati estis Deo.
Liberati autem a peccato, id est ab omnibus vitiis et ab omnibus peccatis in baptismo; servi facti estis justitiae, id est omnium virtutum. Sicut nomine peccati 117.0417A| intelliguntur omnia vitia, ita nomine justitiae omnes virtutes.
Humanum dico propter infirmitatem carnis vestrae. Quid est quod dicit Apostolus: Humanum dico? hoc est leve, et ad complendum facile, ac si diceret aliis verbis: Quia carnales adhuc estis, nec potestis propter fragilitatem carnis majora praecepta ferre et implere, idcirco levia praecepta vobis committam. Quid enim tam facile, ut Origenes dicit, quid tam leve quam ut sit homo tam promptus ad justitiam et voluntatem Dei complendam, sicuti et ad mala opera solet esse promptus ubique? Multo magis siquidem levius potest virtutibus deservire, quam vitiis: et Dei voluntatem adimplere, quam diaboli. Videamus quomodo et dicamus pauca ex pluribus. 117.0417B| Est quilibet latro, et quilibet alius justitia propria vivens, non de rapina. Dum latro cruciatur gelu et frigore, et superfluis meditationibus per dies et noctes torquetur, volvens animo et exspectans in agro quomodo furtum perficiat, justus securus epulatur in die de laboribus suis, et quiete noctis cum securitate delectatur, et dormiente isto somno gratissimo, plerumque ille qui gelu frigoris et inedia famis torquetur, occiditur ab his quibus vim inferre moliebatur. Similiter qui adulterium perpetrat, timet supervenire maritum et interfici ab illo, timet etiam vicinos propter famam volantem. Econtra castus et amator proprii connubii cum securitate firma servat castitatem suam: vel etiam secure cum optata quiete amplectitur proprium connubium, 117.0417C| quapropter subjungit Apostolus: Sicut enim exhibuistis, inquit, id est praeparastis, membra vestra servire immunditiae, id est libidini, fornicationi, impudicitiae, et iniquitati ad iniquitatem, subaudis perpetrandam: Ita nunc exhibete membra vestra servire justitiae omnibusque virtutibus in sanctificationem, videlicet ut sancti esse possitis, secundum quod Deus praecipit: Sancti estote quia et ego sanctus sum (Levit. XI). Per iniquitatem debemus intelligere omnia peccata, quia quidquid contra legem Dei agitur iniquitas nuncupatur. Per justitiam vero omnes virtutes, et est sensus: Sicut vos praeparastis antequam ad fidem vocati essetis, ut serviretis omnibus immunditiis omnibusque vitiis, ita nunc in fide jam consistentes praeparate membra vestra et omnes 117.0417D| sensus corporis vestri, quomodo serviatis omnibus virtutibus.
Cum enim servi essetis peccati liberi fuistis justitiae, id est alieni fuistis a justitia. Sicut qui servit peccato et diabolo, ejus servus est cujus voluntatem adimplet: sic qui servit justitiae servus est justitiae et Dei. Qui enim servit furto et adulterio, servus est furti et adulterii. Sed et hoc sciendum, quia sicut servum esse justitiae laudabile est, liberum vero esse a justitia non est laudabile: ita servum esse peccati detestandum est, liberum autem a peccato, laudandum.
Quem ergo fructum habuistis tunc in illis, subaudis immunditiis peccatorum, in quibus tunc erubescitis? 117.0418A| Nam finis illorum mors est. Romani antequam ad fidem Domini venirent, omnibus vitiis omnibusque turpitudinibus serviebant, quod etiam turpe est dicere, quae ab Apostolo in hac Epistola jam sunt superius commemorata. Venientes autem ad fidem erubescebant ac verecundabantur, non solum facto, sed etiam in recordatione eorum, unde volens eos confirmare, ne ad illa reverterentur, aiebat: Dicite mihi quem fructum, id est quid boni consecuti estis vel quam remunerationem bonam habuistis in illis immunditiis quas perpetrastis antequam ad fidem veniretis, in quarum recordatione et memoria nunc erubescitis et verecundamini? Nam finis, id est consummatio illorum peccatorum, mors aeterna est. Quando homo in peccatis criminalibus moritur, et 117.0418B| terminum vitae facit, finis peccatorum mors est illi: quia mortem aeternam inde accipit. De talibus dicit Propheta: Computruerunt jumenta in stercore suo (Joel. I). Jumenta appellantur homines qui irrationabiliter vivunt, sine honestate morum et conversationis. Jumenta quippe putrescere est in stercore, in fetore luxuriae, et turpitudinibus vitiorum vitam finire.
Nunc vero liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam. Nunc, inquit, liberati a peccato per passionem Christi, per aquam baptismatis, servi autem facti Deo, qui antea eratis servi diaboli, habetis fructum operum vestrorum in sanctificationem, quia opus vestrum sanctum, sanctificationem vobis 117.0418C| procurat: finem vero vitam aeternam, id est propter consummationem operum vestrorum habebitis vitam aeternam: quae vobis dabitur pro perseverantia vestra.
Stipendia enim peccati, id est remuneratio peccatorum, mors, aeterna est. Non tamen de omnibus peccatis intelligendum est, sed de criminalibus peccatis, de quibus dicit Joannes: Est peccatum ad mortem, non pro hoc dico ut quis roget (I Joan. V). Stipendium dicitur a stipite pendenda, id est a substantia ponderanda. Antiquitus enim potius ponderabatur pecunia quam numerabatur. Unde militibus pro vita regis et libertate patriae militantibus stipendium, hoc est substantia et remuneratio ex publico aerario conferebatur: et sicut illis remunerationis 117.0418D| causa stipendium dabatur, ita militantibus diabolo dabitur mors, sive aeterna damnationis pro remuneratione. Gratia autem Dei vita aeterna in Christo Jesu. Quid est quod loquens de remuneratione peccati, stipendium nominavit ipsam remunerationem, et de remuneratione electorum dixit tertiam Dei? Ideo, quia illi qui militant, propriam mercedem accipiunt, quidquid autem electi habent, totum a gratia Dei accipiunt, sive fidem, sive charitatem, seu aliquod bonum opus habeant, et insuper pro gratia ista fidei et bonorum operum gratis accipient a Deo vitam aeternam per adjutorium Jesu Christi, sine quo nihil boni habere possumus
CAPUT VII. 117.0419A| An ignoratis, fratres? id est nunquid ignoratis quae ego dicturus sum: scientibus enim legem loquor, quia lex in homine dominatur quanto tempore vivit. Comparatio est in hoc loco, et in sequentibus a lege humana tendens ad divinam legem, sive a lege Moysi ad legem Evangelii gentibus Judaeisque loquebatur Apostolus habitantibus Romae, ex quibus Judaei legem divinam sciebant, Romani quoque ab Atheniensibus leges sibi mutaverunt, quorum rex Phoroneus leges humanas composuerat, ideo dixit legem scientibus: De lege loquor, quae hanc habet consuetudinem, ut unicuique homini dominetur quanto tempore ipse homo vivit. Verbi gratia: Romanus quanto tempore vivit, sub dominio Romanae legis 117.0419B| consistit, Gallus et Hispanus similiter, Judaeus et Christianus, monachus et canonicus, quanto tempore vivunt, sub dominio legis suae vivunt.
Nam quae sub viro est mulier, vivente viro, alligata est legi, id est potestati viri: si autem mortuus fuerit vir ejus, soluta est a lege viri, secundum legem Moysi et Evangelii, necnon secundum leges humanas ista est consuetude, ut vivente viro, sub ejus potestate sit mulier? mortuo vero illo, solvitur a potestate illius, et potest cui vult nubere. Vel aliter: Si acceperit Gallicus homo uxorem Romanam genere, quandiu vixerit vir ejus, sub ea lege vivet qua vir ejus, et per eam respondebit interrogata in publico: mortuo autem viro, revertetur ad propriam legem, et deinceps non vivet sub lege viri: praeterea 117.0419C| digna consideratione perpendendum est duos viros in hoc loco spiritualiter ab Apostolo introduci, et unam mulierem. Unus autem vir lex intelligitur Moysi, quae sicut vir super uxorem, ita illa tenebat Dominum super Israeliticam plebem: alter vero vir accipitur peccatum, quod plerumque dominatur animae. Mulieris autem nomine, vel specialiter unamquamque animam, vel generaliter totam plebem Israeliticam vult intelligi, quod in sequentibus distincte singulis in locis manifestabitur. Nam cum dicit Apostolus: Quae sub viro est mulier, per virum vult intelligi legem Moysi, per mulierem autem specialiter quamlibet animam, vel generaliter plebem Israeliticam, ut diximus, quae sub lege Moysi consistebat. Quod vero subjungit, vivente viro alligata 117.0419D| est legi, per virum hic vult intelligi passiones carnis, id est vitia, quae quandiu vivunt in homine, alligatus est legi Moysi, quae dicit: Si quis hoc vel illud fecerit, morte moriatur, et est sensus: Anima vel plebs quae sub viro est, id est sub lege Moysi censistit, vivente viro, id est regnantibus in illa passionibus et delectationibus et vitiis carnis, subjacet legis Moysi vindictae quae data est impiis et peccatoribus. Si autem mortuus fuerit vir ejus, id est si mortua fuerint peccata in anima et vitia carnis, soluta est a lege viri, id est non est jam subjecta legi Mosaicae, quia nihil habet quod ei debeat: lex enim non est posita justis, sed peccatoribus et impiis. Vivit et regnat peccatum in anima quando statim 117.0420A| ut pulsat hominem perficit: moritur vero quando mens non obedit ejus suggestioni et delectationi.
Igitur vivente viro vocabitur uxor adultera si fuerit cum alio viro. Hoc simpliciter intelligendum est, et eo modo quo et illud in Evangelio. Omnis qui dimiserit uxorem, et alteram duxerit, maechatur, excepta causa fornicationis: et qui dimissam a viro duxerit, maechatur (Matth. V): et qui dimittit, si alteram accipit, et qui dimissae copulaverit se, uterque adulterium perpetrat. Potest tamen non convenienter referri ad plebem Israeliticam sicut et superiora. Quandiu lex vixit, id est, quandiu observari debuit a Judaeis, si quis Judaeorum reliquit illam, et cultum Dei veri, et se copulavit errori gentilium adorando idola, adulter fuit. Unde etiam ipsa plebs meretrix 117.0420B| appellatur, dicente Ezechiele: Propterea, meretrix, audi verbum Domini (Ezech. XVI). Si autem mortuus fuerit vir ejus, liberata est a lege viri, ut non sit adultera, si fuerit cum altero viro. Ad litteram satis patent: Si autem mortuus fuerit vir ejus, id est, si mortua fuerint peccata et vitia carnis, quae solent plerumque dominari animae, liberata est a lege viri, id est Moysi, quae tandiu dominabatur homini, quandiu peccabat: et non erit adultera, si fuerit cum alio viro, id est cum Christo, et sub Evangelio. Anima enim quae liberata est a peccatis, Christo debet adhaerere.
Itaque, fratres mei et vos mortificati estis legi per corpus Christi. Debuerat dicere, Mortua est lex vobis, sed ne scandalizaret Judaeos, quibus ista scribebat, 117.0420C| maluit dicere: Mortificati estis legi, quia non habet quod puniat in vobis. Si enim dixisset: Mortua est lex, contristarentur et scandalizarentur eo quod diceret illam abolitam et mortuam. Illi enim mortificati sunt legi in quibus nihil habet quod puniat. Cum dicit: Per corpus Christi mortificati estis legi, de quo corpore loquitur? Nam corpus Christi est quod assumpsit in utero virginali: corpus Christi est tota Ecclesia fidelium: corpus Christi est, quod consecratur in Ecclesia quotidie. Apparet ergo de illo corpore dixisse Apostolum, quod assumpsit in utero virginali. Per corpus suum ergo Christus nos liberavit a lege, id est, per passionem corporis sui dedit nobis remissionem peccatorum: ut jam non simus subjecti legi, si peccare desistimus: Ut sitis 117.0420D| vos alterius, id est Christi, qui ex mortuis resurrexit: ut fructificetis Deo: Ideo, inquit, redempti estis passione Christi: ideo accepistis remissionem peccatorum, ut jam non sitis subjecti legi, sed Christo, ut fructificetis Deo. Ille fructificat Deo qui animas ei multiplicat, et qui acquirit eas verbo et exemplo et quibuscunque modis.
Cum enim essemus in carne, passiones peccatorum, quae per legem erant, operabantur in membris nostris ut fructificarent morti. Cum enim essemus, inquit, in carne, id est in spe rerum carnalium positi et in concupiscentiis carnalibus, passiones peccatorum, adulterium videlicet, rapina, homicidium, quae per legem erant cognitae hominibus, et quae per legem cognoscebantur 117.0421A| esse peccata, operabantur in membris nostris vitia et peccata, ut fructificarent morti, hoc est, ut mortem aeternam nobis acquirerent. Sicut enim qui servit virtutibus, fructificat vitae aeternae, quia vitam aeternam acquirit: ita qui servit vitiis mortem aeternam sibi acquirit. Stipendium enim et remuneratio peccati mors aeterna est (Rom. VI).
Nunc autem soluti sumus, per passionem Christi et per baptismum, a lege mortis, id est a lege Moysi, quae mortem inferebat peccatoribus, in qua destinebamur, subaudis antequam per Christum solveremur: ita ut serviamus in novitate spiritus et non in vetustate litterae. In vetustate litterae servit qui circumcisionem et sabbatum carnaliter servat, et qui per carnalem observantiam legis putat se salvari posse. 117.0421B| Ille vero servit in novitate spiritus, qui circumcisionem spiritualiter servat, et circumcidit cor suum ab omnibus vitiis, et quiescit a pravo opere, et caetera quae lex docet spiritualiter intelligit et adinoplet.
Quid ergo dicemus? Lex peccatum est? Absit, ut lex quae peccata prohibet causa peccati nobis data sit. Judex quidem est peccatorum, et docet quid sit appetendum et quid vitandum, non est tamen operatrix peccati, neque causa mortis est illis qui peccant. Verbi gratia: Sicut medicus qui hominem prohibet abstinere a cibis mortiferis et a succo venenatae herbae, si ille comederit aut biberit contra praeceptum medici, et mortuus fuerit, non idcirco est medicus causa mortis illius cui prohibuit, 117.0421C| sed ipse sibi est causa mortis qui comedit de prohibitis: ita lex quae prohibebat peccata, dicens: Si quis hoc vel illud fecerit, morte moriatur, peccantibus et ea facientibus quae ipsa prohibebat, non erat causa mortis, sed ipsi qui transgressores existebant, erant sibi causa suae damnationis. Sed peccatum non cognovi nisi per legem, id est, poenam et vindictam peccati non cognovi, nisi per legem quae punit peccata, vel etiam quaedam mala opera non cognoscebam quia peccatum essent, usquequo lex venit. Erant enim quaedam peccata, quae non putabantur ante legem esse peccata, sicut erat peccatum concupiscentiae de quo ipse subjungit: nam concupiscentiam libidinis, aliarumque malarum rerum nesciebam, subaudis peccatum esse, nisi lex diceret: 117.0421D| Non concupisces. Per concupiscentiam enim intelliguntur et alia quamplura peccata quae ante legem ignorabantur esse peccata vel qua poena digna essent.
Occasione autem accepta, peccatum per mandatum legis, operatum est in me omnem concupiscentiam. Ex persona Judaeorum loquitur Apostolus poenitentiam agentium: vel ex persona uniuscujusque hominis poenitentiam agentis. Nam quando ista loquebatur, gratia baptismatis justificatus erat. Peccati autem nomine in isto loco beatus Ambrosius vult intelligi diabolum, qui est auctor peccati. Videns enim diabolus quia per observantiam legis redditurus esset homo ad veniam, invidit iterum ei, sicut et 117.0422A| primo homini: consideransque legem, invenit quomodo per transgressionem ejus posset illum damnare quem antea damnaverat per originale peccatum: et accepta occasione, per transgressionem legis inflammavit illum, non solum ad concupiscentiam libidinis, sed omnium vitiorum, ut per concupiscentiam fieret praevaricator legis. Nam hoc habet proprium per transgressionem humanae mentis infirmitas, ut difficilius observari possint prohibita. Sine enim lege naturali, vel Moysi, peccatum mortuum erat, id est latebat, ignorabatur, non apparebat. Antequam lex naturalis et intellectus incipiat vigere in parvulis, aliisque hominibus, licet percutiant patrem et matrem, et maledicant parentibus, non peccant. Postquam autem ad legitimos annos intelligentiae 117.0422B| pervenerint, si aliquid tale fecerint peccant, et vindictam recipiunt. Similiter antequam lex Moysi data esset, erant quaedam peccata quae ignorabantur peccata esse, quae commissa non tantae gravitudinis erant: vel etiam si cognoscebantur esse peccata, latebat qua poena digna essent.
Ego autem vivebam sine lege aliquando. Se ponit pro omnibus, et est sensus: aliquando, id est, antequam legem cognoscerem vivere me arbitrabar recte, cum pene omnibus vitiis deservirem. Sed cum venisset mandatum legis Moysi dicens: Si quis hoc vel illud fecerit morte moriatur, peccatum revixit. Illud dicitur reviviscere quod jam vixit. Et peccatum in primo quidem homine vixit qui scienter peccavit; et in Cain qui dixit: Major est iniquitas mea quam 117.0422C| ut veniam merear (Gen. IV); sed in filiis ejus mortuum est qui ad tantum pervenerunt errorem ut non putarent esse peccatum quod erat peccatum. Adveniente autem lege Moysi revixit quod coeperat non vivere quando latebat.
Ego autem mortuus sum, id est dignum me morte intellexi: postquam accepi legem et transgressus sum eam: et inventum est mihi mandatum quod erat ad vitam, hoc esse ad mortem. Sensus hujusmodi est: Illud mandatum quod mihi ad hoc datum est, ut observatum et custoditum proficeret ad vitam aeternam, neglectum perduxit ad mortem aeternam. Et ita factum est ut quod mihi pro bono datum est, meo vitio mutaretur in malum.
Nam peccatum, id est diabolus auctor peccati, occasione 117.0422D| accepta per mandatum legis, eo modo quo superius diximus, seduxit me, et decepit me dulcedine peccati et concupiscentiae, ut ea implerem a quibus lex prohibet, et per illud mandatum, hoc est, per transgressionem mandati, occidit me in anima.
Itaque lex quidem sancta et mandatum sanctum, et justum et bonum. Unum mandatum accipe pro omnibus mandatis. Lex sancta, justa et bona est: quia sanctitatem, justitiam, bonitatem praedicat, et observatores suos sanctos, justos et bonos facit.
Quod ergo bonum est mihi factum est mors? id est, mandatum legis quod per se bonum est, si observetur, mihi factum est mors? Absit, ut illud sit 117.0423A| mihi causa mortis. Non enim me occidit illud mandatum legis quod per se bonum est, sed ego me occidi, et causa meae mortis fui transgrediendo illud. Sed peccatum ut appareat peccatum, per bonum mandatum legis, operatum est mihi mortem. Peccatum in hoc loco intelligitur diabolus secundum beatum Ambrosium, sicut et in superioribus. Non ergo mihi lex mortem operata est, sed diabolus, ut appareret peccatum, id est, inimicus humani generis esse, per transgressionem boni mandati operatus est mihi mortem: quia ad mortem me traxit. Aliter secundum beatum Augustinum: Peccatum quod ante legem latebat, et ignorabatur esse peccatum, ut appareret quid esset, per transgressionem legis duxit me ad mortem: quia majori poena dignus fui, si 117.0423B| peccavi postquam legem cognovi, quia scienter peccavi: ut fiat supra modum peccatis peccatum per mandatum legis. Erat ante datam legem Moysi magnum peccatum originale et actuale, quo cognoscebatur transgressio naturalis legis, sed istud peccatum excrevit per praevaricationem scriptae legis, quae dicit (Exod. XX): Non occides, non concupisces, etc. Et cum dicit: Ut fiat supra modum, ostendit quemdam modum et mensuram esse peccati. Unde Dominus dicit ad Abraham (Gen. XV): Necdum completa sunt peccata Amorrhaeorum; et ad Judaeos: Implete mensuram patrum vestrorum (Matth. XXIII). Omnem ergo mensuram peccati quae erat ante legem, transcendit praevaricatio mandati legis. Et tale est ac si diceret: Ideo diabolus seduxit hominem per dulcedinem 117.0423C| peccati, ut fiat per transgressionem mandati supra modum peccans peccatum, id est, deterius et maximum peccatum, velut beatus Hieronymus dicit: peccatum peccatius.
Scimus enim quia lex spiritalis est; ego autem carnalis sum, venundatus sub peccato. Ex persona generis humani loquitur hic Apostolus, et in sequentibus: vel etiam ex persona cujuscunque hominis poenitentiam agentis, et ex toto corde ad Dominum convertentis. Lex enim Moysi spiritalis est, quia spiritu alia praecepta habet, ea docens quae ad salutem animae pertinent vel etiam spiritalis dicitur, quia spiritaliter se vult intelligi a nobis. Ego autem carnalis sum, id est mortalis sum adhuc, ideoque in carnalibus desideriis et concupiscentiis spem pono, venundatus 117.0423D| sub peccato. Primus homo, accepta dulcedine vetiti pomi, vendidit semetipsum diabolo in servum, cum liber esset, et omnis qui concupiscentia carnali delectatur: et dulcedine peccati fruitur diabolo et peccato se vendit cui se supponit.
Quod enim operor, non intelligo. Personam duorum hominum assumit in his verbis Apostolus, interioris videlicet, id est mentis, et exterioris, id est carnis. Quid operabatur Apostolus? Concupiscebat contra legis praeceptum: quam concupiscentiam non intelligebat, id est, non approbabat, non eligebat, neque perficere optabat. Notandum autem multa hic loqui Apostolum ex persona generis humani de concupiscentia, per quam debemus intelligere 117.0424A| universitatem vitiorum, quae omnia per concupiscentiam explentur. Nullum enim peccatum perficitur sine concupiscentia. Verbi gratia: Qui facit homicidium, concupiscit illum occidere, cui vim infert: sic de caeteris vitiis intelligendum. Non enim quod volo hoc ago, sed quod odi malum illud facio. Quid volebat Apostolus? Volebat non concupiscere, et tamen concupiscebat.
Si autem quod nolo illud facio, id est concupisco, consentio legi quoniam bona est. Licet concupisceret per fragilitatem carnis, tamen quia mente nolebat concupiscere, concordabat legi dicenti: Non concupisces.
Nunc autem, subaudis gratia Dei confortatus, jam non ego operor illud desiderium peccati, neque 117.0424B| concupisco affectu mentis, sed quod habitat in me peccatum, id est mala consuetudo peccandi quam traxi ex Adam, operatur in me concupiscentiam.
Scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Cum dicit, non habitat in me, totum posuit pro parte, sicut et Maria in Evangelio: Tulerunt, inquiens, Dominum meum (Joan. XX), id est, corpus Domini mei; sed subjungens: hoc est in carne mea, exposuit ipse quid esset quod dicit: Non habitat in me aliquod bonum, et separavit affectum mentis a desideriis carnis in qua nihil est boni: quia semper delectatur carnalia opera perficere.
Nam velle adjacet mihi, id est, inest mihi velle, et voluntas est mentis, ut non concupiscam malum quod non velim: perficere autem bonum non invenio, 117.0424C| quia non possum non concupiscere. Perfectum bonum est non solum non perficere, sed nec concupiscere. Non enim quod volo bonum hoc facio, quia nollem concupiscere, et concupisco; Sed quod nolo malum hoc ago, quia concupisco.
Si autem quod nolo illud facio, id est si concupisco et delector in carnalibus desideriis, jam non ego operor illud desiderium rationabilitate mentis et intentione, sed quod habitat in me peccatum, id est mala consuetudo peccandi.
Invenio igitur legem mihi volenti facere bonum, ut non concupiscam quoniam mihi malum adjacet, consuetudo videlicet prava et concupiscentia peccati. Ordo verborum est: mihi volenti facere bonum, invenio legem bonam et utilem, ac si diceret aliis verbis: 117.0424D| Quia delectatio carnis et suggestio diaboli impellunt me ad malum, volenti mihi facere bonum invenio legem Moysi quae praecipit declinare mala et facere bona.
Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem, id est secundum rationabilitatem mentis. Lex dicit: Non concupisces, et ego condelector illi, quia nolo concupiscere, ideoque quod illam delectat, delectat et me.
Video autem aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, id est rationabilitati et intentioni mentis, et captivantem me in lege peccati, id est, captivare volentem in lege malae consuetudinis, quae est in membris meis. Legem membrorum 117.0425A| appellat onus pondusque mortalitatis, quia corpus nostrum adhuc mortale trahit nos quotidie ad concupiscentiam malam et consuetudinem pravam. Lex enim membrorum corporis est concupiscere, sicut lex mentis non concupiscere. Alio modo, secundum beatum Gregorium: Alia lex quae est in membris, repugnans legi mentis, intelligitur titillatio carnis, id est promotio ad libidinem: vel certe omnis concupiscentia mala.
Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum. Ex persona generis humani loquitur, sicut et superius; vel ex persona illorum qui recedunt a peccatis, et ex toto corde desiderant Deo servire, sed impugnantur a concupiscentiis carnis et delectationibus 117.0425B| corporis; ideoque desiderant liberari a corpore mortali et corruptibili, per quod trahuntur ad concupiscentiam. Sed non omnes homines liberabuntur ab hoc corpore corruptionis. Reprobi enim licet recipiant corpora immortalia, tamen non ideo liberabuntur a corruptione, quia corruptibilia erunt et poterunt corrumpi a vermibus et igne: ut sicut propriis delectationibus servierunt, et voluptatibus in corpore et anima, ita corpore et anima poenas aeternas luant: electi autem liberabuntur in die judicii ab omni faece peccati, et mortalitatis, atque corruptionis, quia recipient corpora immortalia et incorruptibilia, in anima quoque incommutabilitatem, nec poterunt ultra concupiscere aut aliquid mali cogitare, sed in Dei omnipotentis contemplatione 117.0425C| erunt intenti, et hoc per gratiam Dei Patris et adjutorium Domini nostri Jesu Christi, per quem omnia bona habemus. Aliter: corpus mortis possumus intelligere universitatem vitiorum, sicut jam supra dictum est: unum quodque peccatum per se membrum est, universitas vero peccatorum corpus appellatur. Quod idcirco corpus mortis dicitur, quia mortem aeternam infert. De quo corpore mortis, id est universitate omnium peccatorum, exorabat Apostolus liberari. Igitur ego ipse mente servio legi Dei, carne autem legi peccati. Rationabilitate mentis et intentione servio legi Dei, consentiendo ei, dum volo concupiscentiae carnali subjacere, carne autem legi peccati, id est consuetudini malae, quia concupisco. In quantum malignus spiritus suggerit et caro delectat, 117.0425D| homo legi peccati servit: in quantum vero contradicit mens his, legi Dei servire contendit.
CAPUT VIII. Nihil ergo nunc damnationis est his qui sunt in Christo Jesu, qui non secundum carnem ambulant. Hinc datur nobis intelligi, quia se ponit pro omnibus fidelibus. Qui ergo mente serviunt legi Dei, licet concupiscant carne, nihil damnationis est illis, quia non ambulant secundum carnem, id est secundum carnalia desideria non vivunt; vel certe in illis qui jam de corpore mortis sunt liberati, id est qui ab universitate omnium peccatorum tempore baptismatis per Dei gratiam sunt exuti, et in eadem sanctitate 117.0426A| manent, nihil est damnationis ut morti aeternae subjaceant.
Lex enim, spiritus vitae in Christo Jesu, liberavit me a lege peccati et mortis. Legem appellat gratiam Spiritus sancti, qui spiritus vitae ideo appellatur, quia quoscunque repleverit, vivere facit in virtutibus, et dimittendo peccata, perducit ad vitam aeternam, Lex enim spiritus vitae, id est gratia Spiritus sancti, quae vivificat nos in anima tempore baptismatis, liberavit me a consuetudine peccati, per quam pervenitur ad damnationem mortis aeternae. Aliter: legem in hoc loco gratiam sancti Evangelii possumus accipere, quam per Spiritum sanctum didicimus, ubi nobis vita repromittitur aeterna; vel lex spiritus, fides intelligitur quae Spiritus sancti esse dicitur. 117.0426B| quia ab illo et per illum conceditur. Nemo enim dicit: Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII), et fides vita est, quia ad vitam aeternam nos ducit.
Nam quod impossibile erat legi, in quo infirmabatur per carnem: Deus filium suum mittens in similitudinem carnis peccati. Impossibile erat legi ut hominem justificaret, et mundaret a peccatis, et ut januam patriae coelestis aperiret, quod gratia Evangelii per passionem Domini Salvatoris et aquam baptismatis credentibus praestat. Et in hoc erat ei impossibile istud facere, in quo infirmabatur per carnem, hoc est per carnales observantias, et per observationem carnalem illorum qui carnaliter ea intelligebant, atque carnaliter vivebant. Impossibile enim erat 117.0426C| sanguine hircorum mundari peccata, quia lex non venit tollere peccata, sed ostendere. In hoc infirma erat, quia neque hominem se carnaliter observantem, neque ea destruentem quae ipsa praecipiebat, justificare poterat, ideoque infirmabatur per carnem, quia a nullo mortalium secundum carnem impleri poterat. Unde beatus Petrus dicit: Quid tentatis Deum, imponere jugum legis super cervices fratrum quod neque nos, neque patres nostri portare potuimus? (Act. XV). Vel in hoc infirmabatur per carnem, qua propter concupiscentias carnis neminem justificabat Sicut enim medicus in ea parte est infirmus in qua non potest caeco lumen reddere, aliisque infirmis sanitatem praebere, ita lex in ea parte erat infirma, in qua non poterat hominem mundare a criminalibus 117.0426D| peccatis, sed Deus Pater mittens Filium suum ad salvandum genus humanum, quae missio nihil aliud est quam illius incarnatio, quod lex non poterat conferre contulit ipse. Quare autem dicit: in similitudinem carnis peccati illum missum, cum in veritate credendum sit eum verum corpus assumpsisse ex carne et ossibus? Corpus nostrum et caro nostra caro peccati est, quia libitudinoso usu procreatur; ideoque cum peccato concipitur, cum peccato originali nascitur: et in hoc saeculo sine peccato non potest conversari. Corpus vero Christi non libitudinoso usu maris et feminae est procreatum, sed opere Spiritus sancti de semine mulieris sine semine virili; ideoque sine peccato conceptus, sine peccato 117.0427A| est natus, et sine peccato ab hoc mundo transivit: et in hoc fuit caro illius in similitudinem carnis peccati: quia veram carnem habuit sed sine peccato, quod nos non habemus. Et de peccato damnavit peccatum in carne. Licet difficilis videatur iste versiculus, sensus tamen iste est: peccatum appellat Apostolus in hoc loco carnem Christi, non quia peccati maculam habuerit, sed quia pro peccatoribus oblata est, sicut idem Apostolus alias dicit: Eum, id est Christum, Deus Pater pro nobis peccatum fecit (II Cor. V), id est hostiam pro peccatis. Sic enim hostia appellabatur pro peccato in Veteri Testamento (Lev. I), maxime in septuaginta interpretibus, ubi dicitur: Posuit manum suam super caput peccati, id est super caput hostiae quae offerebatur 117.0427B| pro peccato. De peccato damnavit peccatum in carne sua, id est de carne sua, quae fuit hostia pro peccato, damnavit peccatum humani generis, non peccando per carnem. Dupliciter enim damnavit, sive occidit et mortificavit peccatum generis humani, vel quia non peccavit in carne sua, vel etiam mortificando illud in cruce. Tale est hoc quasi quis de barbaris victoriam sumat de barbaris, et de Gothis vincat Gothos.
Ut justificatio legis impleretur in nobis. Id est, ut per passionem ejus redempti, et per baptismum ab omnibus peccatis liberati, per Spiritum quoque sanctum roborati, opera legis spiritualiter implere possemus, per cujus impletionem possumus justificari. Qui non secundum carnem ambulamus, id est secundum 117.0427C| carnalia desideria vivimus, sed secundum Spiritum sanctum, hoc est secundum quod Spiritus sanctus docet et praecipit: vel certe idcirco damnavit Deus hostia factus pro peccato peccatum generis humani, seu diabolum, qui est auctor peccati, ut justitia quam lex praefigurabat in sacrificiis suis, in agno scilicet, ariete, columba, et turture, compleretur in nobis per Christum in ejus passione, quem illa significabant.
Qui enim secundum carnem sunt, id est qui carnaliter vivunt, et carnalibus delectationibus fruuntur, quae carnis sunt sapiunt, hoc est carnalia et temporalia solummodo requirunt, non curantes de spiritalibus: qui vero secundum spiritum vivunt, id est secundum quod ipse docet et ejus voluntas est vivunt: 117.0427D| quae sunt spiritus sentiunt, id est spiritalia sectantur, gaudia patriae coelestis quaerentes. Aliter: homo ex duabus substantiis consistit, ex carne videlicet et anima. Si actus carnis superaverint affectum mentis, carnalia et temporalia tunc homo requirit: si vero affectus spiritus sive mentis superaverit actus carnis, tunc spiritalia sectatur.
Nam prudentia carnis mors est. Prudentia vero carnis sive carnalis est malum pro malo reddere, carnalia desideria sectari, quae si quis impleverit, mortem aeternam sibi acquirit. Philosophi definierunt prudentiam esse bona temporalia appetere, et mala temporalia cavere; quae prudentia, quia carnalis est, idcirco generat mortem aeternam, quoniam dum 117.0428A| bona praesentis vitae omni aviditate desiderantur, et adversa pro Christi nomine desiderantur, bona aeternae vitae pro nihilo habentur. Prudentia autem spiritus, vita, et pax: prudentia spiritus, id est rationabilitas mentis: est malum pro malo non reddere; amicos in Deo et inimicos propter Deum diligere; orare pro persequentibus et calumniantibus, juxta quod Evangelium praecipit; cuncta temporalia ac transitoria spernere; gaudia patriae coelestis toto nisu mentis appetere. Prudentia enim mentis in praesenti pacem habet, non reddendo malum pro malo, et in futuro vitam aeternam meretur.
Quoniam sapientia carnis inimica est Deo. Quod superius dixit prudentiam carnis, modo appellat sapientiam carnis. Sapientia autem carnalis hominis 117.0428B| et mundana est in rebus caducis spem ponere, et ea operari quae superius diximus. Legi enim Dei, id est legi Evangelii, quae dicit: Malum pro malo non reddas, non est subjecta sapientia carnalis. Quare? quia non potest; et quare non potest? quia non vult, timens amittere bona temporalia. Dum enim malum pro malo reddunt, odientes invicem, Evangelio contrarii existunt, quod inimicos praecipit diligi.
Qui autem in carne sunt, id est qui secundum carnalia desideria vivunt, et in spe carnalium bonorum sunt positi, Deo placere non possunt; subaudis quandiu in talibus manent.
Vos autem, o Romani, in carne non estis, id est in carnalibus desideriis: quia jam mortificastis membra vestra cum vitiis et concupiscentiis; sed in spiritu 117.0428C| estis, id est in spiritalibus rebus, et spiritualia quaeritis: si tamen Spiritus Dei habitat in vobis, hoc est, si Spiritus sanctus habitat in vobis, tunc utique spiritaliter vivitis. Si quis autem spiritum Christi non habet, hic non est ejus. Spiritus sanctus communis spiritus est Patris et Filii. Quomodo potest cognosci si Spiritus sanctus habitat in nobis per operationem bonam et veram, quia Spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum. Quicunque Christi opera imitatur, ut oret pro persequentibus et calumniantibus, utique spiritum ejus habet in se habitantem, id est Spiritum sanctum, qui est titulus possessionis ejus, quia quemcunque repleverit ad corpus Christi facit pertinere: qui vero Christum non imitatur, nec spiritum ejus habet, non pertinet ad Patrem illius.
117.0428D| Si autem Christus in vobis est, corpus quidem mortuum est, id est mortale et moriturum, propter peccatum Adae, et propter actualia postmodum commissa: spiritus vero, id est anima, vivit apud Deum per fidem propter justificationem fidei et baptismatis. Per anticipationem dicit corpus mortuum esse, pro eo quod debuit dicere, mortale et corruptibile. Hoc autem sciendum est, quia non propter terrenam fragilitatem corpus nostrum mortale est, sed propter peccatum.
Quod si spiritus ejus, id est Patris, qui suscitavit Jesum Christum a mortuis, habitat in vobis, per fidem, per charitatem, per spem, sicut dicitur per Prophetam: Inhabitabo in illis; qui suscitavit Jesum 117.0429A| Christum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora vestra in die judicii, ut ultra non sint mortalia, propter inhabitantem Spiritum ejus in vobis, in quo invenerit Deus Pater in praesenti saeculo habitantem Spiritum sanctum: utique potentia Divinitatis, qua Christum suscitavit, suscitabit et illum in die judicii ad gloriam, dans ei immortalitatem et incorruptibilitatem in corpore, et incommutabilitatem in anima. Passio etenim Christi a morte animae liberavit nos in praesenti saeculo, sed mors corporis usque ad generalem resurrectionem omnibus aequaliter eveniet.
Ergo, fratres, debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus. Debitor est qui alicui aliquid debet. Non idcirco creati sumus ab omnipotente 117.0429B| Deo ut secundum carnem, id est secundum desideria carnis vivamus, quia non sumus carni debitores, sed Deo, ut spiritualiter conversemus, cuncta transitoria et caduca pro nihilo dicentes, et Deo debitum nostrum reddentes. Quid ergo accepimus ab illo ut ei debitores essemus? Quidquid boni habemus. Cum enim non essemus, ab illo de nihilo conditi sumus, et cum nostro vitio perditi essemus, ab ipso redempti sumus, donante nobis pariter bona temporalia, et promittente aeterna. Et quomodo possumus ei debitum reddere? Serviendo voluntati illius, obtemperando mandatis ejus, et quidquid boni habemus non nostris meritis, sed illius gratiae imputando
Si enim secundum carnem vixeretis, id est, si carnales concupiscentias et delectationes secundum appetitum 117.0429C| Carnalium desideriorum opere impleveritis, moriemini morte aeterna. Quid est secundum carnem vivere? Carnalia opera exercere, adulterium videlicet, homicidium, furtum, et caetera talia. Si autem spiritu, id est gratia sancti Spiritus, facta carnis mortificaveritis, vivetis vita aeterna. Videamus primum quae sint opera vel facta carnis, ex aliis verbis Apostoli: Manifesta autem sunt opera carnis; quae sunt forricatio, immunditia, luxuria et caetera talia quae sequuntur. Et quid dicit de fructu et operibus Spiritus sancti? Fructus, inquiens, Spiritus est charitas, gaudium, pax (Gal. V), et caetera talia. Quomodo ergo possumus mortificare per gratiam sancti Spiritus opera carnis? Hoc modo; verbi gratia: vivit in nobis et regnat superbia, accipientes a sancto Spiritu 117.0429D| humilitatem, simus humiles, et sic mortificabimus superbiam; vivit in nobis libido, accipientes a Spiritu sancto castitatem, simus casti, et sic poterimus mortificare libidinem. Si, inquit, secundum Deum vivendo voluptates carnis et desideria carnalia exstinxeritis, beati eritis in vita aeterna. Quicunque enim Spiritu Dei aguntur, id est reguntur et ducuntur ad donum, hi filii Dei sunt, non per naturam, sed per adoptionem
Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei, in quo clamamus-Abba (Pater). Judaei quibus ista scribebat Apostolus acceperant a patribus suis spiritum servitutis in timore, id est legem a Spiritu sancto 117.0430A| dictatam et scriptam, quae eos cogebat per timorem ad observantiam sui, minans et dicens: Si quis hoc vel illud fecerit, morte moriatur. Ipse etiam Spiritus sanctus, quem illi acceperunt quando data est lex, cogebat eos ut legem observarent. Et quia tunc acceperant isti a patribus suis Spiritum sanctum et legem, ideo dicit Apostolus: Non accepistis iterum spiritum servitutis, qui vos cogat per timorem ad servitium omnipotentis Dei, sed accepistis gratiam Evangelii, ubi non cogitur aliquis venire ad fidem Christi timore. Accepistis quoque spiritum adoptionis sive electionis filiorum Dei, qui vos in partem Dei vocavit ad libertatem, ut jam non sitis servientes Deo timore servili, sed amore ac timore filiationis, quo servit bonus filius patri, timens eum offendere. 117.0430B| Quod vero subdit, in quo Spiritu sancto clamamus: Abba (Pater) tale est, ac si diceret: Per quem Spiritum sanctum edocti et illuminati clamamus: Abba (Pater); nisi enim Spiritum sanctum tempore baptismatis accepissemus, nequaquam auderemus Deum omnipotentem factorem nostrum Patrem clamare, dicentes in oratione Dominica: Pater noster, qui es in coelis (Matth. VI). Nemo enim paganorum hoc praesumit dicere. Abba Syrum est et Hebraeum; Pater, Graecum et Latinum Praevidens ergo Apostolus utrosque populos ad fidem colligendos, posuit duo nomina sub una significatione, ut illi qui credunt ex Hebraeis et Syris dicant: Abba, miserere nostri; qui ex Graecis aliisque omnibus gentibus credunt, dicant: Pater. Tale quid in Evangelio Marci habetur, dicens, 117.0430C| Domino: Abba ( Pater), si possibile est, transeat a me calix iste (Matth. XXVI)
Ipse enim Spiritus sanctus testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii Dei. Si quando opera bona agimus Deo servientes, Spiritus sanctus, qui habitat in nobis, perhibet nobis testimonium in corde per occultam inspirationem sine strepitu vocis, quia filii Dei sumus effecti in baptismate, non per naturam, sed per adoptionem, et quia, talia faciendo, perseverabimus in ejus filiatione.
Si autem filii, et haeredes. Servus non meretur accipere haereditatem, filius accipit: et nos, si filii Dei sumus, haereditatem merebimur accipere. Hoc quoque considerandum, quia haereditas in morte patris confirmatur secundum humanas leges. Quam ergo 117.0430D| haereditatem poterit Deus Pater dare nobis, qui non potest mori? Seipsum utique dabit, ut sicut est immortalis et incorruptibilis, ita et nos simus immortales, et incorruptibiles, atque incommutabiles, thesauri quoque sapientiae et scientiae divinitatis suae. Haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi. Haeredes Dei Patris erimus, ut diximus; sed consideremus quomodo simus haeredes Christi. Haeredes igitur Christi jam ex parte sumus, quia pergens ad passionem, reliquit nobis possessionem pacis ecclesiasticae, inquiens: Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis (Joan. XIV). Quid plura dicam? Omnia quae ipse in praesenti saecule, sive in praedicatione, sive in miraculis operatus est, omnia nobis reliquit ad credendum 117.0431A| et tenendum, Evangelii quoque Testamentum, quae omnia in morte sua confirmavit. Cohaeredes etiam ejus erimus post generalem resurrectionem, quando erimus immortales, incorruptibilesque in corpore, atque incommutabiles in anima, sicut et ipse. In gloria quoque similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est, velut Joannes dicit: Charissimi, filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus, scimus autem quia, cum apparuerit, similes ei erimus (I Joan. III). Et ipse Dominus ad Patrem (Joan. XII): Pater, volo ut ubi sum ego, ibi sit et minister meus. Sicut enim Christus habitat in dextera Patris, id est in magnitudine paternae majestatis, ita erimus et nos ei cohaeredes, quia fulgebimus sicut ipse fulsit in monte; et non solum in gloria erimus ei cohaeredes, 117.0431B| sed etiam in potestate, sicut ipse dixit apostolis: Cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel (Matth. XIX). Quid plura dicam? Quicunque filius Dei efficitur et haeres, quaecunque Dei sunt, utique et ipse merebitur accipere. Ista enim omnia cum securitate exspectare possumus, si fecerimus quod sequitur: si tamen compatimur, subaudis Christo, ut glorificemur cum illo. Quod est dicere: tunc merebimur cohaeredes Christi esse in gloria, si talia patimur pro amore nominis ejus, necessitate ingruente, qualia ipse pro nobis pertulit, imitantes ejus passionem et dilectionem; juxta quod Petrus dicit: Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus. 117.0431C| (I Petr. II.)
Existimo enim quod non sint condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis. Si quilibet hominum omnia praecepta Veteris et Novi Testamenti potuisset implere, et omnia genera tormentorum despicere, carceres videlicet, aculeos, ungulas, ustulationes, lapidationes, crucifixiones, frixiones in sartagine per multa curricula temporum, nequaquam esset dignus gloria futura quam percepturi sunt electi. Quaerit aliquis, quare? Ideo utique quia ista temporalia sunt, illa aeterna. Quae erit illa gloria? quia fulgebunt electi sicut sol in regno Patris sui, et erunt sicut angeli Dei, cernentes praesentissimum Dei vultum; juxta quod Joannes dicit: Scimus quoniam, cum apparuerit, 117.0431D| similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III).
Nam exspectatio creaturae revelationem filiorum Dei exspectat. Creaturam in hoc loco appellat hominem, qui merito creatura appellatur, quia vitio suo imaginem amisit et similitudinem omnipotentis Dei, quam habebat in anima. Ista ergo creatura, id est omnis homo fidelis, manifestationem filiorum Dei exspectat, ut appareat quod promissum est, quando ipsa re manifestabitur qui sint filii Dei, quod modo tenemus in spe: Ecclesia si quidem in praesenti permista est bonis et malis, omnesque Christum clamant, et non apparet qui sint filii Dei futuri in re. Cum autem Christus venerit ad judicium, et separaverit agnos ab 117.0432A| haedis, dicens justis: Venite, benedicti Patris mei (Matth. XXV), tunc revelabitur qui sint filii Dei in re. Quod autem dicit, Exspectatio creaturae, sive exspectatio nostra revelationem filiorum Dei exspectat, sic videntur haec verba sonare, quasi aliud sit creatura, atque aliud Filius Dei, cum unum sit. Sic denique soliti sunt homines dicere, videntes in praesentia sui multos colores per diversa vasa ordinatos: exspectatio vel expressio istorum colorum manifestationem imaginis exspectat, cum non sit aliud imago, et aliud colores.
Vanitati enim creatura subjecta est non volens, sed propter eum, qui subjecit eam in spe. In hoc loco et etiam subsequentibus, ubi dicit Apostolus quod omnis creatura ingemiscit, reprehendit beatus Augustinus 117.0432B| acutissime Origenem, quare in hoc nomine quod est creatura, comprehenderit non solum bestias, sed etiam solem, caeteraque sidera et angelos pariter cum homine, dicens omnia vanitati subjecta esse, et, quod majus est, ingemiscere in suo cursu et operatione. Sed, licet omnis creatura quae potest mutari in melius aut deterius, sicut sancti angeli quondam potuerunt, licet modo non possint illi qui Deo adhaerent, aut qui potest a laetitia in tristitiam converti, ut homo vel caeterae omnium rerum creaturae, comparatione omnipotentis Dei qui semper idem est, vanitas sint, sicut dicit Ecclesiastes, Vanitas vanitatum, et omnia vanitas (Eccle. I): tamen non ideo omnis ingemiscit, sicut angeli Deo adhaerentes, quia jam immutabiles sunt effecti, sicut 117.0432C| Ezechieli (Ezech. I) monstratum est in crystallo quod erat super capita animalium, et sicut illa quae irrationabilis est, vel anima caret. Quapropter creaturae nomine debemus intelligere hominem qui cum omnibus creaturis quamdam communionem habet, quia omnis creatura in tria dividitur: aut enim est corporalis, quae potest moveri et volvi per loca; aut est animalis, quae anima vivificatur; aut est spiritualis, ut angeli qui ratione utuntur. Homo ergo in hoc quod corpus habet conjungitur corporalibus creaturis per animam, anima vegetantibus, per rationem qua discernit inter bonum et malum, spiritalibus. Quod beatus Gregorius aliis verbis, sed eodem sensu ita exponit dicens: Habet homo, inquit, esse cum lapidibus, vivere cum arboribus, sentire et 117.0432D| vivere cum animalibus; intelligere, id est rationabilitatem habere, cum angelis. Creatura enim id est omnis homo vivens in carne, vanitati, id est mutabilitati, mortalitati, corruptioni subditus est, non volens, quia sponte quidem peccavit in paradiso, sed non sponte neque volens subjectus est mortalitati et poenae. Verbi gratia: sicut latro qui sponte committit furtum, sed non sponte suspenditur, et licet ipse nollet, tamen subjectus est vanitati propter eum, id est propter justum omnipotentis Dei judicium, qui subjecit eum in spe liberationis et veniae. Nam in hoc ostenditur Deus omnipotens esse justus, quia ejus peccatum non dimisit impunitum, et in hoc praedicatur esse misericors, quia non statim illum 117.0433A| penitus damnavit et occidit, sed reservavit ad poenitentiam, dans ei veniae spem et liberationis, regressionisque in gradum pristinum ut exspectet illud quod in sequentibus dicitur.
Quia et ipsa creatura, id est quilibet homo electus, liberabitur in die judicii, a servitute corruptionis, in libertatem gloriae filiorum Dei. Homo in praesenti saeculo sub servitute corruptionis et mortalitatis est positus, quia subjacet mutabilitati et vitiis; liberabitur autem in die judicii ab omni faece mortalitatis et peccati, quando mortale corpus acceperit immortalitatem, et corruptibile hoc incorruptionem, et transibit in libertatem gloriae filiorum Dei, quia erit similis Christo in gloria, et in libertatem filiationis adoptivae, de qua ait Dominus Judaeis. Si vos Filius liberaverit, 117.0433B| vere liberi estis (Joan. VIII). Potest etiam differentia esse in hoc loco inter Creatorem et creaturam; nam paulo superius ubi dixit: Exspectatio creaturae filiorum Dei revelationem exspectat, fideles tantummodo possunt intelligi, qui jam credebant, hic vero ubi dicit: Ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis, infideles intelligi possunt, qui necdum temporibus apostolorum crediderant, praedestinati tamen erant ad vitam, unde et postea crediderunt.
Scimus enim quod omnis creatura, id est omnis homo, ingemiscit et parturit usque adhuc, In hoc loco, ut dicit beatus Augustinus, non est Origenes sequendus, neque sequaces ejus qui omnem creaturam rationabilem et irrationabilem, corporalem et incorporalem 117.0433C| comprehendunt. Non enim omnis creatura ingemiscit, ut illi volunt; sed homo, qui cum omni creatura quamdam communionem habet, eo modo quo paulo superius dixit: Omnis, inquit, creatura, id est omnis homo ingemiscit, affligitur, tristatur in dolore, in fame et siti, in frigore et nuditate, in carceribus et parturit; sive (quod melius habetur in Graeco) dolet in multis angustiis usque adhuc, id est usque ad diem judicii; et quandiu dicitur adhuc, vel quandiu dicitur hodie, semper subjacebit creatura humana angustiis et doloribus; illi autem qui jam regnant cum Deo, et quotidie transeunt ad requiem sempiternam, postquam ab hujus saeculi aerumnis liberantur, non ingemiscunt.
Non solum autem illa, subaudis creatura, id est, 117.0433D| non solum credentes et non credentes ingemiscunt et dolent in praesenti vita, sed et nosipsi, subaudis apostoli, qui perfectionis fidei sumus, primitias spiritus habentes, dolemus, et ipsi intra nos gemimus in corde et mente, sustinentes carceres, penuriam, egestates, multasque angustias et afflictiones. Bene et convenienter dicit: Non solum alii ingemiscunt, sed et nos ipsi apostoli primitias Spiritus sancti habentes, quia sicut illos primos elegit Deus, ita primi accipere meruerunt Spiritum sanctum in die resurrectionis, quando dixit eis: Accipite Spiritum sanctum (Joan. XX). Die quoque Pentecostes, quando in linguis igneis venit super eos Spiritus sanctus; vel etiam primitias Spiritus dixit, id est majora dona 117.0434A| Spiritus sancti acceperunt in praedicatione, ut omnium gentium linguis loquerentur, in miraculis quoque quibus prae omnibus mortalibus abundantes gloriosi exstiterunt. Legitur enim in Actibus apostolorum quod ponebant infirmos et mortuos in plateis, ut veniente Petro saltem umbra illius veniret super illos et sanarentur. Beatum quoque Andream legimus uno die triginta et eo amplius mortuos suscitasse. Primitiae siquidem appellantur optima quaeque et chariora, sicut in lege habetur: Offeres primitias auri et argenti tui Domino, id est optima et chariora. Re enim vera ita dignum erat, ut per quorum ministerium doctrina evangelica, et fides Dominica per quadrifidum orbem diffamanda erat, majora dona Spiritus sancti acciperent. Aliter: Non solum, inquit, 117.0434B| alii ingemiscunt, sed etiam nos qui primitias spiritus nostri, id est qui rationabilitatem et devotionem mentis nostrae Deo jam habemus oblatas in holocaustum: quod igne dilectionis Dei et proximi ardet, de quo igne Dominus ait: Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut ardeat? (Luc. XII.) Nunquid primitias mentis suae idem Apostolus non habebat Deo oblatas, qui dicebat: Mente servio legi Dei, carne autem legi peccati (Rom. VII). Apostolus etenim rationabilitate mentis et intentione serviebat legi Dei, consentiendo ei in hoc quia nolebat concupiscentiae carnali subjacere: carne autem legi peccati, id est consuetudini malae qua concupiscebat. Exspectantes adoptionem filiorum Dei, redemptionem corporis nostri. Quaestio oritur in hoc loco: cum 117.0434C| Apostolus in superioribus locis hujus Epistolae dicat: Ipse Spiritus testimonium reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei; et alibi: Christus nos redemit de maledicto legis (Galat. III), quare modo dixerit exspectare nos adoptionem, sive electionem filiorum Dei, et redemptionem corporis nostri, id est totius Ecclesiae, quae est corpus Christi? Quaestio haec in sequentibus solvitur, ubi dicit Apostolus:
Spe enim salvi facti sumus. In spe quidem jam filii Dei sumus omnes credentes, et redempti passione Christi; sed adhuc exspectamus ut quod modo sumus et tenemus in spe, quandoque simus et possideamus in re. Omnes quidem credentes fidem habemus quod simus filii Dei, et simus redempti sanguine passionis ejus, sed non proderit aliis passio ejus, nisi 117.0434D| electis qui et filii Dei erunt sicut Joannes dicit: Charissimi, filii Dei sumus modo in spe, et nondum apparuit quid erimus in re (I Joan. III). Scimus autem quia, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (Ibid.). Spe enim salvi facti sumus; sicuti fides est credere ea quae non videmus, ita spes est exspectatio futurorum bonorum. Per passionem enim Christi redempti sumus in spe, per baptismum autem accipimus remissionem peccatorum, et filii Dei sumus in spe, non in re, quia necdum apparet quales futuri sumus. Spes autem quae videtur non est spes, quasi diceret: Illa res quae videtur non est spes; nam quod videt quis, quid sperat? Illud quod videmus non speramus. Verbi gratia: video 117.0435A| te in praesentia mea stare, non te spero venturum.
Si autem quod non videmus speramus, per patientiam exspectamus, id est, non deficimus. Inter spem et rem media est patientia, quia per patientiam qua sancti sustinent adversa hujus saeculi, non quaerentes in praesenti mercedem, sperant se pervenire ad gloriam aeternam.
Similiter et Spiritus adjuvat infirmitatem nostram. Id est, sicut spes et patientia adjuvant et sustinent infirmitatem mentis nostrae, ita et Spiritus sanctus. Infirmitas autem animae est plerumque illa petere quae nobis non conveniunt, sicut sequentia manifestant: nam quid oremus sicut oportet nescimus. Plerumque dum volumus bona nobis petere, contraria 117.0435B| et adversa petimus; si nobis illa concederentur, sicut beatus Paulus contraria sibi petebat, quando petebat ferri a se spiritum tentationis et infirmitatem. Si enim exaudiretur, forsitan revelationum magnitudine se extolleret, et caderet in lapsum. Sic etiam plerumque positi in prosperitate, petimus illam nobis conservari, quae si semper nobis maneret, forsitan amore sui implicaret animum nostrum. Similiter, quando sumus positi in infirmitate, causa probationis aut emendationis imploramus liberari: quae si a nobis tolleretur, fortasse ad peccata pristina reverteremur aut remissius in bono opere laboraremus. Ideoque nescimus orare sicut oportet, nisi Spiritu sancto docente, sed ipse Spiritus sanctus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Dicit beatus Ambrosius, 117.0435C| quia si quando fideles aliquid petunt contra salutem suam per ignorantiam, non per jactantiam, Spiritus sanctus, qui unius substantiae est cum Patre et Filio, interponit se in medio inter nos et Deum Patrem, et postulat pro nobis quae utilia sunt, non cum impulsu aeris, neque cum sonitu, vel strepitu vocis, sed inenarrabiliter, sicut convenit ejus divinitati, quae aequalis et consubstantialis est Deo Patri; et plerumque ea quae nos petimus nobis contraria, ipse mutat in melius, non dando quod petimus. Postulare etiam dicitur pro nobis, secundum alios doctores, ac gemere, quia quoscunque gratia sua replet, postulantes facit et gementes pro suis reatibus et aliorum: vel quia differuntur a regno; qui gemitus bene inenarrabiles dicuntur, quia nemo potest enarrare 117.0435D| quantae compunctiones in cordibus fidelium sint, vel quanta remuneratione digni sunt coram Deo.
Qui autem scrutatur corda, scit quid desideret Spiritus, quia secundum Deum postulat pro sanctis. Deus Pater cum Filio suo, qui omnia arcana cordium et secretorum, non solum hominum, sed et angelorum penetrat scit quid desideret Spiritus sanctus, habitans in cordibus fidelium suorum, quia unius scientiae sunt, vel quid nos desiderare faciat. Postulat quoque secundum Deum pro sanctis, quoniam ea facit nos postulare quae et Deo placeant et nobis utilia sint, ita ut dicamus positi in oratione: Deus aeterne, qui absconditorum et futurorum es cognitor, sicut scis nobis necessarium esse et sicut tibi placet, miserere 117.0436A| nostri. Deo ergo loquitur sine strepitu vocis cum nobis tacere videtur, quia et videt cum non videatur, et haec petit quae scit Deo Patri placere et nobis prodesse: unius enim voluntatis est ipse et Pater.
Scimus autem quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, his qui secundum propositum vocati sunt sancti. Illi qui diligunt Deum, qui mandata ejus custodiunt et servant, sicut Dominus dicit: Si quis diligit me, sermonem meum servabit (Joan. XIV); hoc dicit quia diligentes Deum, et mandata ejus servantes, et qui secundum propositum sive praedestinationem omnipotentis Dei ad hoc vocati sunt, ut sancte vivendo sancti sint: si quando aliquid inepte atque imperite contra suam utilitatem petunt, sicut et Paulus et filii Zebedaei, Deus omnipotens 117.0436B| cooperatur illis in bonum aut non dando quod petunt, aut etiam mutando aliud pro ipso quod petunt; neque imputat illis in peccatum, sed ea tribuit quae danda sunt Deum amantibus. Bene autem dicit cooperantur, quia operantur illi qui petunt, cooperatur Deus omnipotens, implendo quae ad salutem illorum pertinent.
Nam quos praescivit, subaudis esse credituros, et in sua fide permansuros, illos et praedestinavit, sive praefinivit et ordinavit conformes fieri imaginis Filii sui, id est similes fieri in gloria humanitatis Filii sui, qui reformavit corpus humilitatis nostrae, ut idem Apostolus alibi dicit: Configuratum corpori claritatis suae (Philip. III). Licet enim in potentia divinitatis non simus aequales illi, tamen in gloria, et in immortalitate, 117.0436C| et incorruptione erimus similes ei, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III): vel certe ad hoc praedestinavit eos conformes fieri imaginis Filii sui, ut sicut Christus peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (I Petr. XXII), ita et illi qui fratres volunt existere Domini Jesu Christi, non habeant voluntatem peccandi. Ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Omnis unigenitus potest dici primogenitus, non tamen omnis primogenitus dici potest unigenitus. Quicunque enim primus aperit vulvam matris nascendo, nec habet alios fratres sequaces, et primogenitus est, et unigenitus: qui vero primus egreditur ab utero materno et habet postmodum fratres sequentes, solummodo primogenitus est. Filius autem Dei, Redemptor videlicet humani generis, si 117.0436D| digna consideratione perpendimus, tam secundum divinitatem, quam secundum humanitatem, et unigenitus praedicandus est et primogenitus. Unigenitus quidem est secundum divinitatem, quia in natura divinitatis non habet alios fratres; primogenitus vero est, quia ante omnem creaturam non factus, sed genitus est, sicut per Salomonem dicit: Ego sapientia ex ore Altissimi prodivi, primogenita ante omnem creaturam (Eccl. XXIV). Secundum humanitatem autem unigenitus quidem potest dici beatae Mariae, et primogenitus in multis fratribus adoptivis, quia ipse primus surrexit a mortuis, primus ascendit ad coelos. Isti sunt fratres, de quibus ipse dixit ad Mariam: Vade ad fratres meos, et dic eis (Joan. XX). Fratres 117.0437A| enim illius dicuntur omnes fideles in hoc, quia homo fieri dignatus est. Sed is qui frater noster est secundum carnem, ipse Dominus Deus noster est secundum divinitatem.
Quos autem praedestinavit, sive praefinivit secum regnaturos in aeterna beatitudine, hos et vocavit per se et per apostolos suos. Vocat quoque modo usque ad finem judicii, et quos vocavit per gratiam suam ut permanerent in gloria secum, hos et justificavit per passionem suam, per baptismum et fidem exornatam bonis operibus, et justificabit usque ad finem saeculi. Quos autem justificavit, illos et glorificavit. Praeterito tempore utitur. Apostolus in hoc loco pro futuro, in hoc quod dicit glorificavit, morem sacrae Scripturae tenens, quae sic solet narrare futura 117.0437B| quasi praeterita. Illos enim quos vocavit, et justificavit in praesenti saeculo, hos glorificavit in die judicii: sicut idem Apostolus alias dicit: Cum Christus apparuerit, tunc et vos apparebitis cum illo in gloria (Colos. III).
Quid ergo dicemus ad haec? subaudis quae modo diximus de vocatione, justificatione, et glorificatione, id est quam gratiarum actionem reddemus illi, qui gratis nullisque meritis praecedentibus antequam essemus nos, praedestinavit regnaturos secum, ac postea vocavit et justificavit, ad ultimum etiam et glorificabit. Tale est et illud Psalmistae: Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi (Psal. CXV)? Potest et intelligi: Quid praedestinationi Dei contradicere possumus, si omnes non praedestinamur 117.0437C| adhuc ut regnemus cum illo? Si Deus pro nobis, subaudis est, vel pugnat qui praedestinat, justificat et glorificat, quis contra nos valet pugnare? Nullus: neque diabolus, neque Nero, sive quilibet persecutor.
Qui etiam proprio Filio suo non pepercit, id est a morte non servavit, sed pro nobis omnibus praedestinatis ad vitam aeternam tradidit illum. Et ipse Pater tradidit Filium, quia tradi permisit, multisque modis est ipse Filius traditus. Hoc verbum quod est parcere aliquando significat dimittere, ut illud in Virgilio: Parce metu, Cytherea, id est dimitte metum; aliquando significat servare, sicut hic, qui proprio Filio suo non pepercit: unde apes parcae vocantur, id est servatrices, quia servant sua mella. Quomodo 117.0437D| non etiam cum illo omnia nobis donavit? Hoc maxime ad apostolos refertur, quibus ait Veritas: Cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos super duodecim sedes (Matth. XIX): potest referri et ad omnes praedestinatos, qui in capite suo Christo omnia possident, quae ipse possidet. Cum enim omnis creatura longe incomparabiliter distet a Filio Dei, per quem facta sunt omnia (Joan. I), si Deus Pater in tantum nos dilexit, ut pro nobis traderet illum, utique poterit in nobis ista implere.
Quis accusabit adversus electos Dei? id est: quis sumet accusationem adversus electos Dei? Diabolus accusat electos Dei, sicut accusavit beatum Job, sed meritum auxit, non minuit, quia vir justus, ejus adversa patienter 117.0438A| sustinuit. Notandum autem quia haec sententia secundum beatum Augustinum per interrogationem et percontationem legi debet; et sicut ipse dicit, percontationi multa possunt responderi, interrogationi autem aut affirmative debet responderi etiam aut negative; non pronuntiabitur ergo ita ut post per contentionem qua dicimus, quis accusabit adversus electos Dei? illud quod sequitur, Deus qui justificat, enuntietur sono interrogantis, ut tacite respondeatur, Non. Similiter illud quod sequitur, quis est qui condemnet? percontando legendum est, ut subinferatur interrogando Christus Jesus qui mortuus est, imo qui et resurrexit, et subintelligatur tacite, non. Et est sensus: Nunquid Christus, qui mortuus est pro nobis et resurrexit, ut nobis vitam donaret, condemnabit 117.0438B| nos? Non utique, sed salvabit. Hoc vero quod sequitur, quis est ad dexteram Patris, qui etiam interpellat pro nobis, non jam interrogando, sed potius affirmando pronuntiandum est. Quis est ad dexteram Dei, id est in plenitudine et magnitudine paternae majestatis, qui etiam interpellat pro nobis Deum Patrem non voce, sed miseratione, dum quotidie hominem quem assumpsit, et gravissimum genus mortis quod pro nobis sustinuit, vultui paterno offert, ut nostri misereatur.
Quis ergo nos separabit a charitate Christi? Ad superiora pertinet, ubi ait: Non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quia omne quod in praesenti est, comparatione futurae gloriae momentaneum est: ideoque alloquitur Romanos ne 117.0438C| deficerent in tribulationibus: Videte Petrum, considerate Paulum; ante potuit Nero illos occidere quam a charitate Christi sejungere; Stephanus lapidibus obrutus, Laurentius ustulatus, non potuerunt a Christo separari quoniam ita erant mente Deo copulati, ut insensibiles essent ad omnia toleranda tormenta. Nunquid nos separabit tribulatio, an angustia? Angustia dicitur omnis necessitas, omnisque indigentia: persecutio autem est vis mali. Nam persequi est aperte vim inferre. Periculum? Periculum in multis rebus et in insidiis accipitur. Gladius? Gladius vero potest significare quaelibet genera suppliciorum. Fames et nuditas? Non poterant eos separare, quia habebant panem verum Christum, qui eos spiritaliter pascebat et vestiebat, sicut alibi Apostolus 117.0438D| ait: Quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis (Gal. III).
Quia propter te mortificamur tota die. Vox martyrum ad Christum. Tota die dicit, id est omni tempore quandiu vivimus: quia qui perseveraverit usque in finem, coronabitur (Matth. X). Non enim sufficit uno die pro Christo tribulationem pati, sed omni tempore, si necesse fuerit. Aestimati sumus sicut oves occisionis quae occiduntur sine reluctatione. Sicut oves non reluctantur cum ad mortem ducuntur, ita et nos non reluctemur, dum occisioni paramur.
Sed in his omnibus tribulationibus tormentisque positi superamus et vincimus propter eum qui dilexit nos, id est propter Christum qui nos dilexit usque ad 117.0439A| mortem, quia pro nobis est mortuus, et qui nobis dixit: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere (Matth. X).
Certus enim sum quia neque mors, quae injungitur corpori, poterit nos separare a charitate Christi. Non dixit opinor, sed certus sum; neque vita, subaudis praesens quae in longinquum abnegationibus Christi primittitur, et est sensus: Si minatus fuerit mihi Nero mortem omnibus crudeliorem, aut vitam in praesenti saeculo omnibus feliciorem, non poterit me separare a fide Christi sed neque alios coapostolos meos; neque angeli, subaudis maligni, qui transfigurant se in angelos lucis; vel secundum illud: Si angelus de coelo evangelizet vobis praeter quod nos evangelizamus, anathema sit (Gal. I). Et est sensus: 117.0439B| Etsi angelus de coelo vellet me separare a charitate Christi, quod fieri non potest, non posset me separare. Neque principatus, id est contrariae potestates daemonum, quae aliis principantur, de quibus ipse dicit in Epistola ad Ephesios (cap. VI): Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum. Neque virtutes, contrariae daemonum, quae sub ipsis principibus consistunt. Neque instantia, id est praesentia bona quae promittuntur credentibus, vel mala quae minantur. Neque futura, subaudis bona vel mala istius saeculi. Neque fortitudo, id est diabolus princeps daemonum de quo dicitur: Cum fortis armatus custodit atrium suum (Luc. XI). Neque altitudo, id est astrologia. Neque 117.0439C| profundum, id est necromantia, quae inferiora inferni scrutatur, per quae duo multi avertebantur a fide. Et est sensus: Etiamsi omnes astrologi et mathematici, hoc est astrorum conspectores, qui se fatentur rationem siderum penetrare et cursus, venerint contra nos; vel etiam illi qui per necromantiam, id est mortuorum resuscitationem, animas ab inferis revocant, sicut mulier illa pythonissa revocavit animam Samuelis, nequaquam poterunt nos separare a charitate Christi; neque creatura alia, id est si aliqua creatura est sursum, aut deorsum, praeter istas quas dixi, nec ipsa poterit nos separare in aliam partem. Vel secundum Gregorium, alia creatura intelligitur hic homo qui se potest a charitate Dei separare male vivendo. Et est sensus-Neque alia 117.0439D| creatura quam nos ipsi poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu; nos tum possumus nos separare ab ea male vivendo. Mentes enim sanctorum ita sunt Deo, qui summus spiritus est, per charitatem conjunctae, ut inter illas et Deum nulla creatura sit media: quia qui adhaeret Deo unus spiritus est.
CAPUT IX. Veritatem dico in Christo Jesu, id est per Christum, non mentior. Necessitate cogente saepe jurabat Apostolus, non agens contra Domini praeceptum, et quia dicturus erat rem pene incredibilem, ideo juravit necessitate cogente. Nam inter Romanos qui 117.0440A| crediderant erant Judaei credentes, quibus ista scribebat: et quia erant qui dicerent Paulum non diligere gentem suam, eo quod evangelizaret gentibus, juramento obligat asserens se diligere et amare gentem suam, unde et subjungit: Testimonium perhibente mihi conscientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia est mihi magna, et continuus dolor cordi meo. Non dicit modica et parva tristitia mihi est, aut temporaneus dolor subito accidens, subitoque recedens, sed testatur magnam tristitiam et assiduum dolorem sibi inesse pro fratribus suis, qui Filium Dei ad se missum, non solum noluerunt suscipere, sed insuper declamaverunt eum dignum morte, dicentes ad Pilatum: Crucifige, crucifige eum (Luc. XXIX), reus est mortis. Quod dicit in Spiritu sancto, vel per Spiritum 117.0440B| sanctum, jurat sicut per Christum, id est Spiritum sanctum qui erat in mente illius, testem adhibet conscientiae suae, ipsa conscientia testimonium sibi perhibente, quod nimium doleret de perditione fratrum suorum.
Optabam enim, pro eo quod opto, ego anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem, qui sunt Israelitae, id est de progenie Israel. Unde venit tam subi a mutatio in animo Apostoli ut optaret anathema esse a Christo, quod in plerisque locis pro separatione ponitur, cum paulo superius dixerit nullo modo se posse a charitate Christi separari? Considerandum est quia anathema varias habet significationes: ponitur enim pro separatione, sicut in edicto Justiniani imperatoris dicitur, 117.0440C| et ubi ait idem Apostolus: Si angelus de coelo evangelizet vobis praeterquam quod nos evangelizamus vobis, anathema sit (Gal. I), id est a Deo separatus, Ponitur et pro maledictione, ut in Canonibus habetur saepissime: Si quis hoc vel illud fecerit, anathema sit, id est maledictus. Ponitur pro occisione corporali, ut hic, quod tale est ac diceret: Optabam ego interfici a Christo corpore, et hoc est quod dicit secundum carnem. Poterat aliquis dicere: O beate Apostole, quare optabas interfici secundum carnem? Ad hoc subintulit ipse: Ut fratres mei, qui sunt cognati mei secundum carnem, salvi fierent, et viverent mente Deo. Dicendo vero, qui sunt cognati mei secundum carnem, ostendit non esse illos sibi cognatos integritate fidei, et devotione mentis. Imitatus est 117.0440D| autem Apostolus in hoc loco charitatem et factum Moysi legislatoris: cui cum dixisset Dominus: Descende, peccavit populus tuus, et dimitte me ut deleam eos, et faciam te in gentem magnam (Exod. XXXII), ait, nimia charitate ductus: Aut dimitte eis hanc noxam, aut dele me de libro tuo (Ibid.). Vidensque Dominus ejus charitatem erga populum, ait: Non delebo te de libro meo, sed dimisi juxta verbum tuum (Num. XIV). Ita et Apostolus volens magis Christo placere, hoc loquebatur charitate cogente de occisione corporis sui, cum nullo modo optaret mentis affectu separari a Christo.
Quorum adoptio et filiorum, id est electio illorum, electio filiorum est, quia ex ipsis adoptati sunt filii, 117.0441A| et ipse populus vocabatur Filius Dei. Unde dicitur ad Pharaonem: Filius meus primogenitus Israel (Exod. IV), et per Isaiam: Filios genui et exaltavi (Isa. I), gloria erat illis, quod de omnibus gentibus in peculiarem Dei plebem sunt electi. Illis etiam est Testamentum Vetus datum: vel (sicut quidam codices habent) Testamenta, Vetus scilicet et Novum, si voluerint credere, Testamentum enim Novum datum est illis, ut a servitute legis transirent ad libertatem gratiae Christi. Et legislatio, id est datio ad eos pertinet, quia lex per Moysen eis data est. Et obsequium, cultus videlicet divinae religionis, qui est illis traditus. Promissa quoque Christo et de redemptione ipsorum: et vita aeterna illis data sunt, ut quidquid promissum est patribus, compleretur in 117.0441B| filiis.
Quorum patres, subaudis fuerunt Abraham, Isaac et Jacob, ex quibus patribus, vel Judaeis est Christus natus secundum carnem, non secundum divinitatem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Christus, Deus et homo est: et secundum quod homo est, ex ipsis carnem assumpsit-et inter omnia fuit: secundum quod Deus est, a Deo Patre ante saecula genitus, est supra omnia potentia Divinitatis. Notandum autem, quia cum esset locutus de abjectione parentum suorum, non murmurando, neque reprehendendo judicium Dei talia prosecutus est, sed potius benedixit illum, pro certo sciens justo judicio cuncta ab illo moderari ac disponi, unde et subdit:
Non autem quod exciderit verbum Dei; et est 117.0441C| sensus: Quamvis multitudo Judaeorum parentum meorum infidelitatis errore remansisset, nolens in Christum credere, non tamen ideo dico quod evanuerit, aut annullata sit promissio Dei, quae facta est ad Abraham, quod in semine ejus benedicentur omnes gentes (Gen. XII), quoniam in illis est adimpleta qui crediderunt, tam ex Judaeis qui ex gentibus, et qui adhuc credituri sunt. Non enim omnes qui ex Israel sunt hi sunt Israelitae, Jacob et Israel nomina unius hominis fuerunt. Non autem omnes qui ex stirpe illius descenderunt, omnes viri Israelitae sunt, id est videntes Deum mente, quia mente et fide Deum non cernunt. Itaque Israel in spiritalem et carnalem dividitur. Judaei credentes, filii sunt Israel et Abrahae secundum carnem, et secundum 117.0441D| fidem non credentes vero: etsi sunt carne filii Israel, sed non tamen Spiritu. Gentiles autem, licet carne non sint filii Israel, tamen fide et mente sunt filii Israel et Abrahae, quia Deum mente contemplantur
Neque qui semen sunt Aoranae omnes filii, sed de solo Isaac dictum est: In Isaac vocabitur tibi semen. Ismael quidem ex semine Abrahae fuit, et tamen non computatur ejus filius esse. Et sicut non omnes filii Abrahae secundum carnem, ejus dicuntur filii, sed semen ejus in Isaac stabilitur: ita modo non omnes qui ex ejus stirpe per Isaac descenderunt, ejus filii reputantur, sed qui habent fidem ejus, et credunt in Christum, de quo praedictum est: In semine 117.0442A| tuo benedicentur omnes gentes, id est non qui filii carnis, hi filii Dei, sed qui filii sunt promissionis, aestimantur in semine. Licet Judaei in infidelitate permanentes, filii sunt Abrahae per naturam carnis, quia de prosapia illius descenderunt, tamen non sunt ideo filii Dei, quoniam degeneres sunt a fide et operibus Abrahae, neque pertinet ad eos aliquid ex dono benedictionis spiritalis, quae facta est ad Abraham de Christo et multitudine credentium. Gentiles vero qui sunt filii promissionis, reputantur in semine Abrahae, id est in Christo, quoniam fidem et opera Abrahae imitantur. Promissionis autem filii appellantur gentiles, propter promissionem scilicet quae facta est de eis ad Abraham, cui dicitur: In semine tuo benedicentur omnes gentes. In figura igitur 117.0442B| gentilis populi praecessit Isaac. Quapropter licet non credant omnes Judaei, tamen verum est quod promissum est Abrahae: In Isaac vocabitur tibi semen, id est in his qui tibi promittuntur filii futuri: sicut promissum est Isaac: ponitque exemplum.
Promissionis, inquit, verbum hoc est. Secundum tempus hoc veniam: per angelum scilicet veniam, id est apparebo. Et erit Sarae filius. Igitur sicut Isaac per promissionem qua dicitur: in Isaac vocabitur tibi semen, sic gentilis populus sectando fidem et vestigia Abrahae, per promissionem quae facta est ad illum, benedictionis gratiam consequi meretur.
Non solum autem illi, sed et Rebecca ex uno concubitu habens Isaac patris nostri. Ordo verborum est pariterque sensuum: Non solum illi duo filii 117.0442C| Abrahae Isaac et Ismael figuram tenuerunt duorum populorum, fidelium et infidelium, verumetiam Rebecca typum credentium et reproborum gessit in duobus filiis suis, Jacob et Esau, habens illos ex uno concubitu patris nostri Isaac. Nec vacat quod ait: Ex uno concubitu. Ne forte enim dicere posset Jacob: Quando me genuit pater meus, boni animi et bonae voluntatis erat, quando vero fratrem meum Esau genuit, malae voluntatis erat, ideoque bonitas ejus per semen illius diffusa est in me, malitia autem in fratrem meum. Aut etiam, ne aliquis hominum ita dicere posset, ait Apostolus, ex uno concubitu genitos esse illos duos: ostendens ex vocantis dono unum dilectum, alterum ex justo judicio odio habitum. Nam omnes ab Adae descendentes prosapia 117.0442D| filii nascuntur peccati, ideoque damnatione digni. Si qui vero liberantur, bonitas et gratia Dei est, et non eorum retributio meritorum.
Cum nati nondum fuissent, illi duo Jacob et Esau, aut aliquid egissent boni aut mali, ut secundum electionem operum illorum propositum seu praeordinatio Dei maneret non ex operibus illorum quae nulla erant, sed ex vocante dictum est ei, quia major serviet minori. Ex vocante dicit, id est ex dono omnipotentis Dei qui illos vocavit, dictum est Rebeccae, quod Esau major natu servitutis obsequium minori esset redditurus (Gen. XXV), hoc est Jacob. Et ita evenit. Nam sicut in libris Regum legitur: temporibus David et Salomonis aliorumque regum 117.0443A| servivit Israeli usque ad illud tempus, quando (sicut in eodem volumine legitur) praeparavit se Edom ne esset sub Juda, quod utique praedictum ei fuerat ab Isaac patre suo. Veniet, inquit, tempus cum excuties jugum illius de cervice tua (Gen. XXVII). Quis hominum potest enarrare quare Deus omnipotens elegerit Jacob antequam nasceretur, et reprobaverit Esau cum nec ille nec iste bonum aliquid vel malum poterat implere, nisi quia in isto, id est in Jacob, gratiam suam et misericordiam exhibuit, et in Esau justum judicium suum implevit. Nam cum Rebecca jam haberet conceptum in utero, et iret ut Dominum consuleret, aut per Melchisedech sacerdotem Dei summi, aut per alium quemlibet, per quem Deus tunc temporis responsa dabat, dictum est ei ex vocante Deo: 117.0443B| Duo filii in utero tuo sunt et duo populi, majorque serviet minori; ergo sicut non fuit propositum Deo: et praedestinatio secundum electionem boni meriti Jacob, ita et electio gentium non fuit secundum electionem meritorum, sed secundum gratiam et praedestinationem Dei. Quapropter quare Jacob sine operibus bonis electus sit, Esau vero abs malis operibus odio habitus, soli Deo notum est qui omnia novit antequam fiant: cujus judicia semper justa sunt
Sicut scriptum est in Malachia propheta: Jacob dilexi, Esau odio habui. Cum dicit Scriptura: Nihil odisti eorum quae fecisti: et quia vidit Deus cuncta quae fecit, et erant valde bona, quaestio oritur quare dicitur odio habere Esau. Quae ita solvitur, quia non 117.0443C| odit naturam quam fecit: sed peccatum et vitium quod non fecit, Jacob autem dilexit sua misericordia gratuita. Esau odio habuit justo judicio: et cum ambo originali peccato maculati essent, quod unum dilexit: ejus misericordia fuit, quod vero reprobavit alterum, justum judicium ejus exstitit.
Quid ergo dicemus? Nunquid iniquitas apud Deum? Subaudis quia Jacob per misericordiam suam dilexit, et Esau justo suo judicio reprobavit, et qui unum diligit, alterum odit. Absit ut ipse iniquus dicatur.
Moysi enim dicit: Miserebor cui misereor, et misericordiam praestabo, cui miserebor. Ordo iste est: Cujus misereor, vocando eum ad fidem meam miserebor, fidem meam illi dando ut credat in me, et cujus 117.0443D| fuero misertus, ut credat in me misericordiam praestabo illi, ut juste vivat, et misericors sit, perseveretque in bonis operibus pro quibus praemium accipiat.
Igitur non volentis, subaudis est voluntas, neque currentis cursus, sed miserentis est Dei misericordia ut det homini bonum velle, facere, perseverare. Non sufficit sola bona voluntas hominis, nisi etiam perveniat cum misericordia Dei ad hoc, ut det illi bonum velle, et bonum idipsum perficere, juxta quod Psalmista dicit: Misericordia ejus praevenier me, et misericordia ejus subsequetur me (Psal. LXIII). Sed hic fortasse quaerit aliquis: Ut quid remunerantur electi, vel quid praemii merentur, si et voluntas bona, 117.0444A| et perfectio operis a Deo eis datur? Cui respondendum est idcirco electos dignos esse remuneratione, quia statim ut sentiunt se a Dei gratia praeveniri, totis nisibus laborant voluntati illius obsecundando obedire.
Dicit enim Scriptura Pharaoni. Non Scriptura per se loquitur, sed alius per eam, sicut hic loquitur Deus: Quia in hoc ipsum excitavit te, id est duritiam cordis tui propter hoc aliis manifestavi, ut ostendam in te virtutem meam, sive potentiam, ut annuntietur nomen meum, id est divinitatis meae, in universa terra. Ita modo sit. In universa enim terra, et per quadrifidum orbem annuntiatur nomen divinitatis ejus, quia pene ubique liber Exodus recitatur: Antequam excitaretur Pharao decem 117.0444B| plagis a Deo quasi dormiebat, et excitatus cujus malitiae esset cor ejus hominibus ignorantibus manifestatum est, unde dicit Dominus: Excitavi te pulsando decem plagis, id est manifestavi malitiam cordis tui, quae me non latebat; unde excitatus ait: Deum ignoro, et Israel non dimittam (Exod. V). Et quia pro sua malitia ignorabat Deum, induravit Deus cor illius (Exod. XIV), id est non emollivit, meritis ejus hoc exigentibus. Sed quaerit aliquis quare perdiderit Deus aut Pharaonem cum exercitu suo, aut Sodomitas, aut eos qui in diluvio perierunt? Cui respondendum est, quia eorum malitia jam erat consummata excedens modum peccandi: et ideo justo Dei judicio erat punienda. Sic unusquisque peccator divinitus punitur modo, fine peccatorum 117.0444C| completo; de quo ait Dominus ad Abraham: Non sunt completa peccata Amorrhaeorum (Gen. XV), et ad Judaeos: Implete mensuram patrum vestrorum (Matth. XXII). Verum, quia Deus manifestavit malitiam Pharaonis, cor illius non emolliendo, non in Deum reflectitur, qui malum non operatur, sed ipsi Pharaoni malum suum quod fecit, proprie deputatur. Verbi gratia, sicut si fuerint duo vasa, unum balsamo plenum, aliud stercore, si quis ea agitaverit vel ventilaverit, non est auctor odoris vel fetoris, sic Deus qui tetigit suis plagis Pharaonem, non est auctor malitiae ejus. Ob duas causas autem percussus est Pharaon cum suo exercitu, et in mari submersus, videlicet ut eorum malitia puniretur quae erat multiplicata, et Israeliticis terror incuteretur, quo 117.0444D| timerent peccare, ne similia paterentur, scientes iniquitatem a Deo damnari. Dicit enim: ut ostendam in te virtutem meam, scilicet per signa et supplicia, et ut annuntietur nomen meum in universa terra. Ubique enim Deus magnus praedicatur, qui Pharaonem cum curribus et equitibus suis submersit in mare.
Ergo subaudis, si volentis non est voluntas: neque currentis cursus, sed miserentis Dei est misericordia: cujus vult miseretur, sicut Israelitis, quos eripuit non eorum meritis, sed respectu suae pietatis. Neque enim Israelitae in Aegypto aliquod bonum fecerant pro quo liberari meruerint, et quem vult indurat, id est indurari permittit, et in duritia sua 117.0445A| deserit, sicut Pharaonem et exercitum ejus. Hoc quod Deus misericordia sua plagas suspendebat in Pharaone, indurabat cor ejus.
Dicis itaque mihi: Quid adhuc queritur? id est quid adhuc causatur humana fragilitas, quod Deus cujus vult miseretur, et quem vult indurat. Voluntati enim ejus quid resistit? Quod quorumdam miseretur, bonitas et gratia ejus est, quod quosdam damnat, justum suum judicium ostendit, quia omnes sumus filii irae, antequam renascamur ex aqua et Spiritu sancto (Joan. III).
O homo, tu quis es qui respondeas Deo? Hominem vocat humana tantummodo sapientem et Dei judicium reprehendere nitentem. Nunquid dicit figmentum, id est vas ex luto fictum, ei qui se finxit. Quid 117.0445B| me fecisti sic? id est quid me fecisti sic in hanc parvitatem, vel ad hoc vile ministerium?
Annon habet potestatem figulus luti, ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, quo ministretur cibus vel potus qui transeat in usus regis; aliud vero in contumeliam? id est, in vile officium, videlicet ad opus coquinae, ubi coquuntur carnes. Sic omnipotens Deus figulus humani generis, ex massa peccati et perditionis, id est ex massa humani generis habet potestatem aliud vas in honorem facere, id est unum ad hoc creare, ut ipse honoretur in illo, et honoret eum vocando ad fidem suam, et salvando ad vitam; aliud vero in contumeliam, id est reprobos, propter nequitiam suam justo judicio perdere. Ex corrupta enim massa, omnia corrupta 117.0445C| sunt vasa. Si autem ingenio artis suae figulus quaedam ex illis excoquendo per ignem a vitio massae purificaverit, nunquid in his magnificari non potest? Quod autem quaedam impurificata dimittit, non redarguendus est quia in sua potestate subsistit. Sua enim est massa.
Quod si Deus volens ostendere iram et notam facere potentiam suam, sustinuit in multa patientia vasa irae apta in interitum; subaudis, tu quis es qui respondeas Deo? Volens Deus ostendere iram, id est vindictam suam in Pharaonem et Aegyptios, in Sodomitas et diluvio perditos, et notam facere potentiam suam liberando Hebraeos, sustinuit in multa patientia vasa irae, id est Aegyptios per plagas exspectando ad poenitentiam, quas non pariter effudit. Apta enim 117.0445D| in interitum appellat Aegyptios, qui se praeparaverant atque aptaverant aeternae perditioni male vivendo. Ad haec poterat aliquis Apostolo objicere: Ut quid perdidit illos, et salvavit Judaeos? Cui ille obviat respondendo, dicens:
Ut ostenderet divitias gloriae suae, quibus glorificetur, in vasa misericordiae, id est Hebraeos, quos praeparavit in gloriam suam, ut in eis glorificetur et laudetur, qui eripiens illos de Aegypto, inimicis eorum interfectis, mare Rubrum transduxit, et repromissionis terram tradidit.
Quos et vocavit, id est quos vocavit ad fidem suam, sicut et nos apostolos aliosque credentes ex eadem plebe. Vocavit quoque illos de Aegypto gratia misericordiae 117.0446A| suae; vocavit et nos de saeculo maligno, id est vasa misericordiae suae. Omnes homines post praevaricationem Adae peccatores nascuntur, et damnatione digni, atque secundum meritum suum debuerant omnes perire. Quod vero pauci salvari merentur, qui de vasis irae in vasa misericordiae transferuntur, ideo fit ut misericordia appareat auctoris in his qui a morte aeterna liberantur, et quod plures sunt qui pereunt remanendo in vasis irae, peccatis praepedientibus, indicium est merito omnes debuisse perire, ac per hoc justum judicium secundum merita manet in eis. Verum quia Judaei excludebant gentiles a fide Christi, dicentes eos non posse salvari, subdit Apostolus: non solum ex Judaeis, vocavit ad fidem suam, sed etiam ex gentibus.
117.0446B| Sicut in Osee dicit: Vocabo non plebem meam, id est gentes, plebem meam, ut sint plebs mea: hoc secundum beatum Hieronymum, secundum beatum Augustinum vero potest et de Judaeis intelligi qui facti sunt non plebs Dei, quando recesserunt a Deo, et respuerunt Christum dicentes: Nescimus unde sit (Joan. IX). Sicut habemus in psalmo: Filii alieni mentiti sunt mihi (Psal. XVII). Qui postmodum facti sunt plebs Christi, quando una die crediderunt tria millia, altera die quinque millia, et deinceps multa millia (Act. II), et non misericordiam consecutam, in infidelitate manendo, misericordiam consecutam, effectam fidelem.
Et erit in loco, ubi dictum est eis: Non plebs mea vos, ibi vocabuntur filii Dei vivi. Gentibus infidelitate 117.0446C| depressis, dicebatur eis a Deo per prophetas, quod non essent plebs ejus: quoniam licet per conditionem creatura Dei essent, non erant tamen plebs ejus per gratiam. Postquam autem ad fidem venerunt in loco, id est in toto mundo, ubi dicebatur eis antequam in Deum crederent: Non plebs mea vos, ibi modo vocantur filii Dei vivi, non per naturam, sed per adoptionem. Quotquot autem, ait Evangelista, crediderunt in eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I). Et bene dicit, Dei vivi, ad distinctionem mortuorum deorum, quos ipsi antea colebant. Potest intelligi similiter et de Judaeis, quo apertum est.
Isaias autem clamat pro Israel, id est causa Israelis, si fuerit numerus filiorum Israel, tanquam arena 117.0446D| maris, reliquiae salvae fient. Sicut hominibus incognitus est arenae maris numerus, ita et prae multitudine sui, innumerabilis factus est populus Israeliticus. Quibus sic multiplicatis, et oneribus peccatorum praegravatis, reliquiae salvae tantum factae sunt, id est apostoli et caeteri qui crediderunt ex eis.
Verbum enim consummans, id est perficiens, et perfectionem continens, et abbrevians in aequitate: quia verbum breviatum faciet Dominus super terram. Tribus modis intelligitur verbum perficiens omnia, et abbreviatum in veritate, verbum breviatum est, de quo dicit Dominus: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua, et proximum tuum sicut teipsum (Deut. VI). In 117.0447A| his duobus mandatis, tota lex pendet et prophetae. Vel verbum breviatum potest intelligi symbolum apostolorum ubi fides continetur, quae per diversa volumina praedicatur, seu quatuor libri Evangelii comparatione legis et prophetarum. Verbum breviatum potest dici et perfectionem continens.
Et sicut praedixit Isaias: Nisi Dominus sabaoth reliquisset nobis semen, apostolis scilicet, qui seminati sunt per universum orbem, missi a Christo, et fructum multiplicaverunt credentium animarum, quasi Sodoma fuissemus et quasi Gomorrha similes facti essemus. Nisi apostoli qui exstiterunt semen totius messis credentium, seminati a Domino per universum orbem, credidissent in illum, sicut Sodomitae et Gomorrithae uno perierunt interitu et momento 117.0447B| (Gen. XIV), ita omnes Judaei uno tempore infidelitatis peccato perditi fuissent. Apostolorum enim doctrinae multi postmodum crediderunt ex Judaeis qui perissent, nisi apostolicum semen mansisset. Aliter Ambrosius hoc semen intelligit Christum qui nisi a Patre servatus fuisset perissent Judaei, perissent apostoli qui relicto eo fugerunt, perissemus et nos.
Quid ergo dicemus? Hoc dicemus, quod gentes quae non sectabantur justitiam, legis circumcisionem videlicet, otium sabbati, victimas legales, apprehenderunt justitiam, fidei Evangelicae; unde subdit: justitiam autem, dico apprehendisse gentes, quae ex fide est; quia fides Christi justificat credentes: dum in ea baptizantur, et fructus justitiae ac fidei operantur, 117.0447C| vel certe, justitiam, possumus hic alio modo intelligere Christum, qui factus est nobis justitia et redemptio a Deo Patre, sicut Apostolus alias ait (Ephes. I), quia per illum justificat Deus Pater omnipotens omnes in se credentes. Hanc justitiam apprehenderunt gentes, non loco ei appropinquando, sed fide credendo, quoniam fide acceditur ad eam; unde et appellatur justitia ex fide.
Israel vero sectando legem justitiae, id est, observantiam legalem per quam se justificari posse putabat sine fide Christi, in legem justitiae, id est in legem Evangelii ubi justificatur homo per fidem Christi, non pervenit. Legem autem justitiae non immerito dicimus observantiam designare legis Moysi, quia qui suo tempore eam custodiebant justi putabantur: 117.0447D| sicut et e contra non custodientes velut injusti damnabantur.
Quare? Subaudis non pervenit Israel in legem justitiae, quia non ex fide Christi voluit salvari, sed quasi ex operibus legis: offenderunt enim in lapidem offensionis, id est in Christum nolentes in eum credere, sed dixerunt: Non habemus regem nisi Caesarem; crucifige (Joan. XIX) istum. Qui lapis bene appellatur, propter firmitatem fidei. Et sicut est lapis salutis et firmamenti illis qui crediderunt in eum, ita est lapis offensionis his qui eum respuunt.
Sicut scriptum est in Isaia: Ecce pono in Sion lapidem offensionis, et petram scandali. Quod ita est ac si diceret: Ecce mittam in populum Judaeorum 117.0448A| Christum, qui idcirco lapis offensionis vocatur, quia mox ut natus est, offenderunt in eum Herodes et Judaei, necantes pro eo parvulos (Matth. XIV): deinde (sicut Evangelium narrat) scandalizabantur in eo: et multi discipulorum, ejus audientes verbum, scandalizati sunt, et jam non ambulabant cum illo, et insuper in passione ejus discipuli relicto eo fugerunt (Matth. XXVI): omnis qui credit in eum, id est in Christum, qui unius essentiae est cum Patre et Spiritu sancto, et praecepta illius custodierit, non confundetur, id est non crubescet in sententia qua damnabuntur reprobi et infideles, audientes ab illo: Ite, maledicti, in ignem aeternum, sed potius laetabitur, audiens ab illo cum electis caeteris: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum 117.0448B| est ab origine mundi (Matth. XXV). Et quia poterat aliquis objicere Apostolo quare non oras pro incredulis tuae gentis, vel etiam ne superbirent gentiles et despicerent Judaeos, subdit Apostolus.
CAPUT X. Fratres, qui mecum in Christum creditis, voluntas quidem cordis mei, et obsecratio ad Deum, fit pro illis in salutem, pro Judaeis scilicet incredulis, ut salventur: ubi demonstrat, quoniam si ex operibus legis quis potuisset justificari, et pro illis mereretur ad fidem Christi pervenire, omnes illi vocati essent et salvati, gentiles autem qui legem ignorabant, a salute fuissent alieni. Salus ergo gratis a Deo datur, et non ab homine meretur, id est fides Christi 117.0448C| qua salvamur.
Testimonium enim perhibeo illis, quod aemulationem quidem Dei, id est zelum amoris Dei, habent, sicut et ego ante conversionem habebam, sed non secundum scientiam Dei. Stultum est enim legem per servum datam venerari, et Evangelium quod datum est per Dominum persequi. Stultum est etiam Patrem confiteri, et Filium negare. In hoc siquidem Judaei scientiam Dei non habebant, quia ita volebant adhaerere legi per servum datae, ut gratiam respuerent Evangelii a Domino datam, et persequendo Filium, Deo Patri se placere putarent. Hoc autem dicitur de illis qui ignorantia tenebantur, de quibus Veritas ait: Venit hora ut omnis qui interficit vos, arbitretur se obsequium praestare Deo (Joan. XVI). Sic et Petrus 117.0448D| ait: Scio (inquit), fratres, quia per ignorantiam fecistis malum hoc (Act. III). Dum enim multi Judaeorum apostolos Christi persequerentur, arbitrabantur se per hoc placere Deo. At contra multi scientes negaverunt Christum, sicut Scribae et Pharisaei.
Ignorantes enim Dei justitiam, non qua ipse justus est essentialiter, sed Christum cujus fide justificamur cum bonis operibus, et justitiam suam volentes statuere, legem scilicet, per quam se putabant posse justificari sine gratia Christi, justitiae Dei non sunt subjecti. Nolentes se subdere fidei Christi et Evangelio ejus. Etenim quia legis operibus nemo perfecte justificabatur, misit Deus Filium suum qui praecepta justitiae, quae Evangelia vocantur nobis tradidit, 117.0449A| et in ipso perfectionem justitiae nobis exhibuit, cujus fidei gratia perfectionem consequi mereremur. Et quia Judaei justitiam suam quaesierunt statuere, id est legis justitiam sibi putaverunt sufficere, justitiae Dei, id est Christo et fidei illius atque Evangelicae doctrinae noluerunt colla submittere.
Finis enim Legis, Christus est, ad justitiam omni credenti. Est finis qui pro consumptione accipitur, sicut tunc, quando dicimus: Finita est coena, id est consumpta est; etiam quandoque pro consummatione et perfectione, sicut tunc quando dicimus: Finita est tela, hoc est perfecta et consummata. Secundum hunc sensum dicitur Christus finis esse legis, non consumptio, sed completio et consummatio legis et Prophetarum, ad justitiam omni credenti. Completio 117.0449B| legis et prophetarum ipse est, quia omnia quae Lex et prophetae verbis et mysteriis de ipso praedixerant, per semetipsum complevit. Unde pendens in cruce, ait: Consummatum est (Joan. XIX). Quod qui credit et confitetur justificatur, si tamen opera digna fide fecerit. Hoc autem distat inter officium et finem. Quod officium est ipsa res quae agitur; finis vero, ipsum propter quod agitur. Officium, lex et prophetae, finis Christus, propter quem omnia illa praecesserunt.
Moyses enim ille scripsit, quoniam justitiam quae ex lege est qui fecerit homo, vivet in ea: subaudis justitia. Vel, sicut quidam codices habent: vivet in eis, subaudis mandatis et praeceptis. Legem posuit pro operibus Legis, id est circumcisione, otio sabbabi, 117.0449C| caeterisque legalibus operibus. Justitia quae ex lege est, vivere hominem in se faciebat, quia non interficiebatur. Praemium ergo illius justitiae nihil aliud erat quam vita praesens quae non tollebatur. Vivet in ea dicit, id est mortem praesentem evadet: Si quis vero spiritualiter ea quae lex praecipit impleverit, licet in praesenti tempore non remuneretur, in futuro tamen remunerationis causa vitam aeternam, id est praesentissimum omnipotentis Dei vultum accipiet.
Quae autem ex fide est justitia, sic dicit. Justitiam hic appellat Christum, qui per passionem suam et fidem, justificat in se credentes. Ista justitia Christus, qui est Verbum Dei Patris, sic dicit in Deuteronomio per Moysen, quia ipse loquebatur per ora 117.0449D| prophetarum. Ne dixeris in corde tuo quis ascendet in coelum? id est Christum deducere, aut quis descendet in abyssum? hoc est Christum ex mortuis revocare. Haec verba sunt partim Moysi, partim Apostoli. Quando Moyses dedit Judaeis legem, dixit eis: Ne dixeris in corde tuo, id est ne fingas in mente tua, quis ibit in coelum, ut inde mihi afferat Dei mandatum? Aut quis descendet in abyssum, ut inde mihi afferat illud mandatum? Non est necesse ut hoc taliter quaeras, quia:
Prope est verbum, id est mandatum legis. In ore tuo et in corde tuo, et in praesentia tua scriptum, vel etiam ipse Deus in corde tuo et in ore docebit te. Verum quia Moyses propheta exstitit, et multa de 117.0450A| futuro praedixit, Paulus apostolus verba ejus ad Christum retulit, afferens illum hoc dixisse per Moysen, qui est justitia vera. Quibus verbis instruit nos, ne dicamus in corde nostro, et putemus Christum localem esse, ut in aliquo loco contineatur, sed potius credamus illum secundum divinitatis plenitudinem ubique esse, ac per omnia diffusum cum Patre et Spiritu sancto, juxta quod Deus Pater per Jeremiam prophetam dicit: Coelum et terram ego impleo (Jer. XXIII). Ideoque enim non concluditur loco, quia in eo consistit omnis locus. Praesidendo siquidem sustinet omnia, sustinendo praesidet, implendo circumdat, circumdando implet. In verbis ergo Apostoli sensus hujusmodi est: Ne dixeris in corde tuo, o quicunque es, quis ascendet in coelum? id est, non credas Christum localem esse, ut credas illum post 117.0450B| ascensionem ita esse in coelo, ut non sit in terra: aut ita esse deorsum in abysso apud inferos, ut te sursum positum ignoret, sed crede illum ubique esse praesentem secundum divinitatem, sicut de eo dicitur: Sapientia attingit a fine ubique ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter (Sap. VIII). Ne dixeris ergo, o homo, quis ascendet in coelum, ut inde Christum deducat mihi, qui me doceat, saltem in corde noli dicere hoc, quia hic est Christus et ubique. Nam in terra erat et dicebat: Nemo ascendit in coelum, nisi Filius hominis qui est in coelo (Joan. III), quomodo non magis cum sit in coelo, est et in terra? Aut quis descendet in abyssum? subdit Apostolus ex suo: Hoc est Christum ex mortuis revocare; 117.0450C| similiter et supra: hoc est Christum deducere. Non necesse habes ab inferis Christum vocare, quem ubique praesentem debes agnoscere, unde dicit ipsa Scriptura Deuteronomii: Prope est verbum in ore tuo et in corde tuo (Deut. XXX). Verbum hic simpliciter possumus intelligere, si volumus verbum legis, quod illi in ore habebant assidue illud legendo, in corde quoque jugiter meditando, ac memoriae commendando. Altiori autem sensu verbum istud est, de quo Joannes ait: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum (Joan. I). Ergo quia Deus erat Verbum, prope erat in ore et in corde illorum, utpote quod omnia replet. Nam beatus Hieronymus dicit: Sicut vestis totum corpus hinc inde circumdat, ita Christus electos 117.0450D| suos undique circumdando amplectitur, imo amplius, quoniam vestis tantummodo extrinsecus corpus circumdat, adhaerendo illi Christus vero est exterius in ore per confessionem, interius in corde per credulitatem, sicut hic dicitur, et alias, ubi dicit idem Apostolus: In interiori homine habitare Christum per fidem in cordibus vestris (Ephes. III). Hoc est Verbum fidei quod praedicamus, nos apostoli. Hoc est Verbum, inquit, Filius, videlicet Dei Patris, in quem, secundum praedicationem nostram, credere oportet.
Quia si confitearis in ore tuo Dominum Jesum, et credideris in corde tuo quod Deus illum suscitavit a mortuis, salvus eris. id est salutem consequerio 117.0451A| aeternam: ita tamen, ut justitiae secteris opera, quia non oportet servum Dei manere otiosum.
Corde enim creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Prosequitur diligentius quod superius de fide tetigerat. Fides in corde locanda est, quae Deum trinitatem habere in personis, et unitatem in omnipotentia majestatis credat, filiumque humanatum: et secundum Evangelium firmiter teneat genus humanum sanguine illius redemptum, et ea quae circa humanitatem ejus sunt facta, deifice exhibita non haesitet. In ore etiam confessio debet esse: quia fides cordis promenda est officio oris. Illa enim confessio fit ad salutem, si tamen exornata fuerit bonis operibus per spatium vitae. Nam aliter fides sine operibus mortua est (Jac. II). Non dicit de 117.0451B| salute corporis, qua potiuntur etiam qui non confitentur Deum, sed de salute interioris hominis, id est animae quae salvatur confessione verae fidei non temporaliter, sed aeternaliter, quoniam salus hujus confessionis sempiternalis est.
Dicit enim Scriptura Isaiae prophetae: Omnis qui crediderit in illum, id est in Christum, ea fide quae per dilectionem operatur, non confundetur. Quicunque crediderit in Christum sicuti credendum est, non erubescet cum incredulis in die judicii, quibus ipse judex dicet: Ite in ignem aeternum (Matth. XXX), sed potius gaudebit, cum ab eo in quem crediderit remunerabitur, aggregatus numero et collegio electorum et Deum confitentium. Hoc exemplum valet contra Judaeos, qui gentiles a 117.0451C| fide Christi putabant secernendos, unde et subdit:
Non enim est distinctio, subaudis in isto exemplo quod posui. Quorum non est distinctio sive separatio? Judaei et Graeci; quia de utrisque dicitur: Omnis homo qui crediderit in illum, sive Judaeus, sive gentilis, non confundetur. Nam idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum, id est Dominus qui est Creator et Dominus Judaeorum, ipse est Creator et Dominus gentium, id est omnium hominum. Dives autem idcirco dicitur, in omnes qui invocant illum, quia potest omnes in se credentes a praesentibus tribulationibus eruere, et ad vitam aeternam perducere, reddens eis praemium a se promissum. Vel ideo dicitur dives, quia potens est gentiles exaudire et salvare, sicut et Judaeos, quia 117.0451D| personarum acceptio non est apud illum: nec sic intendit uni, ut se deneget alteri. Ergo si vox nostra ad omnes qui audiunt aequaliter venit, et tamen una est, multo magis omnipotens Deus exaudire omnes misericorditer potest, nec dum unum audit alterius precum obliviscitur: quapropter subinfert:
Omnis enim quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit. Quicunque invocaverit nomen Domini sicut invocari debet, scilicet fide, ore, opere, hic salvus erit.
Quomodo ergo invocabunt, subaudis Judaei Christum, in quem non crediderunt? Et idcirco non salvantur, quia non invocant. Aut quomodo credent ei quem non audierunt? Ergo audierunt Judaei Christum, 117.0452A| et non audierunt: Audierunt aure corporis, sed non aure mentis, quas Dominus requirebat, inquiens: Qui habet aures audiendi audiat (Luc. VIII). Insuper et averterunt aures suas ne audirent verba ejus, quando illo clamante in templo et dicente: Si quis sitit, veniat ad me et bibat (Joan. VII), noluerunt ad eum venire credendo. Ideoque non audierunt, quia non fuerunt obedientes. Quomodo autem audient sine praedicante? Hic ostendit, se suique similes coapostolos et praedicatores ad praedicandum Judaeis esse missos a Christo, quorum ministerio docerentur: sed illi persecuti sunt eos, expellentes eos a se, sicut in Actibus apostolorum legitur, ubi et narratur quem admodum eis Paulus dixerit: Vobis quidem oportebat primum loqui verbum Dei: sed quia repellitis illud, 117.0452B| ecce convertimur ad gentes (Act. XIII). Hinc est quod subdit.
Quomodo autem praedicabunt eis praedicatores verbum vitae, nisi mittantur? Et est sensus: Ipsi occiderunt praedicatores quosdam ad se missos, sicut Jacobum fratrem Joannis, et Stephanum: reliquos vero flagellantes a se expulerunt. Quod autem dicit: Quomodo praedicabunt, nisi mittantur? ita potest uno modo intelligi: Nequaquam nos apostoli ad officium praedicationis accedere potuissemus, nisi gratia Dei (qua protegimur) admoniti, directi fuissemus, primum Judaeis verbum vitae annuntiare, deinde gentibus: Ideoque Judaei excusabiles non erunt de adventu Filii Dei, quia apostolos ad salutem sui directos a suis finibus pepulerunt. Potest et ita non 117.0452C| inconvenienter accipi: Quomodo, inquit, praedicabunt ipsi praedicatores eis verbum vitae, qui expulsi sunt ab eis, nisi iterum mittantur? Affirmat quoque exemplo prophetico, qualiter praedicatores evangelizare voluerunt eis bona, sed noluerunt eis credere, nisi pauci, sicut scriptum est in Isaia propheta: Quam speciosi pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona. Apostolorum pedes speciosi fuerunt, quia Domino sunt abluti. Pedes quoque in sacra Scriptura aliquando bonas actiones significant, sicut Zacharias pater Joannis Baptistae ostendit, dicens: Visitavit nos oriens ex alto. Illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent: ad dirigendos pedes nostros, id est actiones nostras, in viam pacis (Luc. II). Aliquando significant pedes verbum praedicationis, 117.0452D| ut illud: Subjecit populos nobis, et gentes sub pedibus nostris (Psal. XLVI). Apostoli pacem praedicaverunt secundum monita Domini, dicentes: In quamcunque domum intraveritis, primum offerte pacem, dicentes; Pax huic domui (Matth. X). Evangelizaverunt bona, futuri scilicet regni praemia quae oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit. Et de quibus dicit Psalmista: Credo videre bona Domini in terra viventium (Psal. LVI). Bona quoque annuntiaverunt, fidem sanctae Trinitatis, mysterium Incarnationis Christi, passionem, resurrectionem, ascensionem ejus, adventum quoque ad judicium, gloriam electorum, damnationem reproborum.
Sed non omnes obediunt Evangelio. Licet apostoli 117.0453A| bona evangelizassent patriae coelestis, tamen non omnes Judaei, neque omnes gentiles obedientes exstiterunt tunc temporis Evangelicae praedicationi, sed neque adhuc obediunt omnes. Isaias enim dicit: Domine, quis credidit auditui nostro? Hoc loco Isaias in persona loquitur apostolorum, eodem enim Spiritu fuit repletus, quo et apostoli. Animadvertendum autem, quia in sacra Scriptura aliquando quis pro nullo, aliquando pro raro ponitur. Pro nullo, ut est illud. Quoniam quis in nubibus aequabitur Domino (Psal. LXXXVIII)? id est nullus. Pro raro, ut hic: Pauci enim inventi sunt qui crediderunt ex Judaeis auditui apostolorum. Qui idcirco auditus illorum dicitur, quia intrinsecus in mente, Domino inspirante, auditu spiritali audiebant, quid exstrinsecus voce corporali 117.0453B| ad salutem auditorum proferre debuissent. Unde et Paulus alias ait: An experimentum quaeritis ejus qui in me loquitur Christus (I Cor. XIII)? Et David quidem dicit: Audiam quid loquatur in me Dominus Deus (Psal. LXXXIV)? Ab hoc auditu apostolorum, id est a praedicatione illorum subtraxerunt se Judaei, renuentes in Christum credere.
Ergo fides ex auditu. Primum audit quis praedicatorem loqui quomodo debeat credere, deinde accipit fidem. Auditus autem per verbum Christi; quod praedicatur ab apostolis et doctoribus verbum Christi est: quia non alia praedicant, quam quae in Evangelio continentur, quod ab ore Christi est prolatum: Vel, quae ipse Christus revelat eis in corde, et loquitur per ora illorum. Ad haec poterant Judaei dicere, 117.0453C| licet falso: Non audivimus verbum Christi per ora apostolorum, contra quos Apostolus subjungit:
Sed dico: Nunquid non audierunt? Subaudis Judaei verbum praedicationis apostolorum: Respondet ipse Apostolus sibi, et affirmat quia audierunt. Et quidem, ecce affirmatio, et hic est distinguendum. Sensus enim hujusmodi est: Nunquid non audierunt Judaei verbum Christi? Et quidem, id est certissime, in veritate dico, quia audierunt, sed credere contempserunt. Poterat aliquis ad haec dicere: Apostoli recesserunt ab eis, et quomodo potuerunt audire? Asserit quoque Apostolus exemplo prophetico, et dicit: Quomodo potuit esse ut non audirent: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum. Dixerat supra idem Psalmista: Non sunt loquelae 117.0453D| neque sermones, quorum non audiantur voces eorum (Psal. XVIII). Si secundum linguas omnium gentium et sermones auditae sunt voces apostolorum in ipsis gentibus, quanto magis apud Judaeos, ipsa lingua eorum Hebraea audita est? Si enim ab Hierusalem in quatuor climata mundi Evangelium divulgatum est, quomodo ipsis Judaeis, a quibus praedicatio ejusdem Evangelii exordium sumpsit, non est praedicatum? maxime cum et ipsi mediterranei sint. Quod enim Hierusalem in medio terrarum sit posita, sicut umbilicus ventris, testatur Psalmista, dicens: Deus autem, rex noster ante saecula, operatus est salutem in medio terrae (Psal. LXXII), id est in Hierusalem. Et per Ezechielem Dominus loquitur: Ista 117.0454A| est, inquiens: Hierusalem, in medio gentium posui eam (Ezech. V). Sed fortasse quaerit aliquis quare Deus omnipotens illam plebem in medio omnium gentium decreverit collocare? Cui respondendum est ideo hoc factum esse, ut quia ipsa ex omnibus gentibus solam cognitionem veri Dei habebat, et legem scriptam suo cultu et religione provocaret alias ad cultum Dei omnipotentis, sicut plurimos gentilium legimus ad Judaismum transiisse: vel idcirco, ut si ipsa plebs legem Dei servaret, ab omnibus in circuitu suo honoraretur ac timeretur, sicut factum est temporibus David et Salomonis, quando omnes reges in circuitu suo positi, ei munera mittebant: vel si a lege et cultura Dei recederet, ab hostibus affligeretur ac depopularetur, quod saepissime actum est 117.0454B| (I Reg. XIV). Quarta quoque exstitit causa, ut quia Christus ex eadem plebe erat nasciturus, et genus humanum redempturus, et multa miracula in mundo positus patraturus ibi haec agerentur, unde fama ejus ad omnes gentes citius posset transvolare. Revertamur iterum ad superiora. Igitur in omnem terram exivit sonus praedicationis apostolorum, et in fines orbis terrae verba eorum, quia pene ante defecit eis terra quam lingua. In hoc autem exemplo, per terram intelligere possumus terrenos homines, qui tantum sonum, id est, famam praedicationis et simplicia monita perceperunt: Per fines terrae, philosophos et artibus liberalibus eruditos, qui verba scrutati sunt praedicationis Evangelicae, ut Augustinus fuit et Cyprianus.
117.0454C| Sed dico: Nunquid Israel non cognovit? Id est, si praedicatio apostolorum ad omnes gentes pervenit, quanto magis ad Judaeos, apud quos seminari coepit, praesertim cum ipsi sint omnium gentium mediterranei. Vel aliter: Nunquid Israel non cognovit primum? Cognovit utique in apostolis et apostolicis viris. Primus Moyses dicit: Ego ad aemulationem vos adducam in non gentem. Aemulatio quae Graeco vocabulo zelus appellatur, non uniformiter, neque sub uno sensu semper accipitur. Nam ponitur pro imitatione, pro studio, pro amore, pro invidentia, sicut hic. Hoc autem Moyses ex persona omnipotentis Dei contra Judaeos loquitur, qui ad aemulationem et invidiam ducti sunt contra non gentem, id est contra 117.0454D| populum ex gentibus credentem, cui semper invident, dum vident eum in ipsum credere quem ipsi occiderunt, sicut in Actibus apostolorum refertur: Quod videntes Judaei turbas gentium credentium, repleti sunt zelo, et contradicebant his quae a Paulo dicebantur (Act. XIII). Ante Domini adventum genus humanum in Judaeos dividebatur et gentes, sed gentes per enormitatem malorum, ita transcenderant conditionis suae modum, ut etiam gentis nomine non meruissent appellari, sed canes, dicente Domino in Evangelio: Non est bonum sumere panem filiorum, et mittere canibus (Matth. XV). Unde non gens dicebantur, quia ratione amissa irrationabilitatem sectabantur. Verum cum postmodum credidissent tam apostolis praedicantibus quam eorum successoribus, Judaei 117.0455A| contra eos excitati sunt et inflammati invidiae facibus. Exponens ergo Apostolus quod dixerat, non gentem, infert: In gentem insipientem, id est, idola pro Deo vero colentem, in iram vos mittam, subaudis contra hanc gentem insipientem. Quae cum fuisset usque ad adventum Christi insipiens, ejus fide potita, facta est sapiens. Contra quam jam credentem in iram mittuntur Judaei, non quod Deus aemulationem et iram in illis operetur, sed quod beneficia sua quae Judaeis displicuerunt, ad se conversis gentibus largiatur. Potest et quod dicit, in non gentem, aliter intelligi: Gentiles increduli ante perceptam fidem gens vocabantur: percepta autem gratia fidei, non jam gens vocantur, sed Dei populus et plebs appellantur, dicente Domino per Psalmistam: Populus quem non 117.0455B| cognovi servivit mihi (Psal. XVII). Unde alibi Apostolus: Scitis, inquit, quia cum gentes essetis, ad simulacra muta prout ducebamini, eratis, euntes (I Cor. XII). Quod tale est ac si diceret: Fuistis quondam gentes, sed jam non estis gentes. In hanc ergo non gentem irascuntur Judaei invidia ducti.
Isaias autem et dicit: Non sine ratione hoc verbum quod est audet, posuit Apostolus. Isaias spiritu prophetico repletus, sciebat se contemnendum a Judaeis, et etiam serra lignea secandum, et tamen audet, id est audacter dicit ex persona Christi, non formidans Judaeos rebelles: Inventus sum a non quaerentibus me, palam apparui his qui me non interrogabant. Gentilibus non quaerentibus Christum, qui neque legis, neque prophetarum aliquod habebant 117.0455C| documentum, sive promissionem, de eo ipse apparuit. Ille apparere dicitur, qui non separatur, sed subito et insperate venit, sicut apparuit Dominus Abrahae cum non speraretur, et sicut apparuit angelus Zachariae: sic Dominus Jesus apparuit gentibus, praedicantibus apostolis, et coruscantibus miraculis, cum non exspectaretur ab illis. Nam quod ipse in apostolis apparuerit gentibus, testatur suis sermonibus. Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXIX). Per doctrinam enim coelestem, et per miraculorum signa, quae apostoli operabantur, apparuit Christus gentibus, quoniam ipse cooperabatur eis et loquebatur per ora illorum. Dicit namque Evangelium, quod profecti praedicaverunt ubique Domino cooperante et sermonem 117.0455D| confirmante, sequentibus signis. Sequitur: Et his qui me non interrogabant. Saepe legitur Deus omnipotens a sanctis interrogatus, sicut a Moyse, Abraham, Samuele et caeteris et gentiles non interrogabant Deum: sed consulebant idola et daemonia.
Ad Israel autem dicit idem Isaias ex persona Christi: Tota die expandi manus meas ad populum non credentem, sed contradicentem mihi. Totum diem appellat totum tempus Dominicae praedicationis usque ad passionem illius. Qui videlicet manus suas ad eumdem populum extendit, quia munera beneficiorum suorum largissima bonitate exhibuit. Expansio enim manuum, donationem munerum designat. Et ille dicitur manus expandere, qui poscentibus beneficia 117.0456A| largissime tribuit. Nam mortuos illorum suscitavit: diversas infirmitates morborum curavit, esurientes et famelicos panibus suis pavit, multaque innumerabilia bona eis impendit, quibus semper illi contradixerunt dicentes de illo: In Beelzebub principe daemoniorum ejicit daemonia (Matth. XII), et: Non est hic homo a Deo, quia sabbatum non custodit (Joan. IX). Sive etiam manus expandit, dum eas in cruce affigi permisit. Est quoque consuetudo patrum ut expandant brachia quibus carissimos filios amplexentur, et in gremium suum collocent: sic Dominus Judaeos amplexari voluit, et in sinu suae charitatis trahere, dicens: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Matth. IV), sed illi semper studuerunt contradicere, dicentes: Nescimus 117.0456B| hunc unde sit (Joan. IX). Solet etiam nutrix extendere manus, ut delectatus is qui nutritur veniendo ad eam discat ambulare: et populus Israeliticus admodum claudus erat, quia gressus bonae operationis jam non habebat, ad quam Dominus quodammodo manus expandit ut ad se veniret dum dixit: Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos (Matth. XI). Sed ille, neglectis ejus donorum beneficiis, gressus retro in infidelitatem retrorsit.
CAPUT XI. Dico ergo: Nunquid repulit Deus populum suum: subaudis ex toto, Absit. Nam et ego Israelita sum, ex semine Abraham, de tribu Benjamin, qui non sum repulsus, sed cum aliis per fidem Christi salvatus. Si enim ex toto repulisset populum suum Israel, me 117.0456C| non salvaret, qui de eorum prosapia originem duco.
Non repulit Deus plebem suam quam praescivit. Praescientia praedestinationem praecedit, et non omnia quae praesciuntur, praedestinantur: verumtamen quae praedestinantur, omnia praesciuntur. Hoc autem in loco, praesentia pro praedestinatione accipitur, per quod ostendit nullum, sive ex Judaeis sive ex gentibus praedestinatum, esse repulsum. Praesciuntur enim bona et mala a Deo, praedestinantur autem solummodo bona. Et hoc distat inter praedestinationem et gratiam: quia praedestinatio est praeparatio gratiae, gratia autem jam ipsa donatio munerum gratuita. An nescitis, id est nunquid ignoratis, quid dicit Scriptura in Elia, quemadmodum interpellat Deum adversum Israel: Contra eos videlicet, qui ex decem 117.0456D| tribubus propter idololatriam interfecerunt cultores unius Dei veri.
Domine, prophetas tuos occiderunt. Hoc in libris Regum (III Reg. XVII, II Par. XVII) plenius narratur, quomodo Achab et Jezabel cum sibi faventibus prophetas Domini occiderunt: altaria tua suffoderunt decem tribus, apud quos talia fiebant, qui vitulos aureos in Dan et in Bethel a Jeroboam ad adorandos acceperant, altaria Hierosolymitani templi non suffoderant, et idcirco intelligimus quod in ipsis decem tribubus. Licet quidam altaria diis gentium aedificarent, erant tamen qui Deo aedificabant, et ibi immolabant, non audientes ire in Jerusalem propter reges Israel idololatras, qui illos a templo Dei arcebant. 117.0457A| Horum altaria, Deum scilicet colentium, illi qui idola colebant, suffodisse ac funditus evertisse intelliguntur. Et ego relictus sum solus. Sic enim ei videbatur quod ipse solus remansisset ex omnibus prophetis Domini prae magnitudine stragis et interfectionis, qua saeviebatur in Dei cultores; et quaerunt animam meam. Sic enim minata fuerat ei Jezabel impiissima. Haec faciant mihi dii, et haec addant, si non posuero cras animam Eliae sicut animam unius ex istis (III Reg. XIX).
Sed quid dicit illi responsum divinum? Reliqui mihi septem millia virorum, qui non curvaverunt genua ante Baal. Cum esset in spelunca quae est in monte Oreb, hoc divinum responsum accepit; nec ait: Relicta sunt mihi, sed: Ego reliqui et reservavi mihi septem 117.0457B| millia virorum qui, aliis ad idololatriam transeuntibus, non curvaverunt genua ante Baal, qui erat deus Achab et Jezabelis: qui recte viri appellantur, eo quod viriliter idola spreverint. Septem autem ista millia illorum, qui non adoraverunt idola, multa significant millia illorum quos Deus dono gratiae suae servavit: ne curvarent genua sua ante Baal, in Dan et Bethel, aut in aliquo delubro idolorum. Sic enim quinque prudentes virgines significant omnes justos integritatem fidei habentes, et imprudentes injustos; quinque etiam fratres divitis, qui torquebatur apud inferos: omnes Judaeos incredulos; sic septem millia illorum significant omnes qui idola non adoraverunt. Septenarius etenim numerus plerisque in locis sacratus est, et ponitur saepissime 117.0457C| pro universitate: sicut in psalmo, ubi dicit Psalmista Domino: Septies in die laudem dicam tibi (Psal. CXVIII): quid enim sit septies in die laudem dicam tibi, exposuit cum dixit: Benedicam Domino in omni tempore (Psal. XXXV). Joannes quoque in Apocalypsi sua (Apoc. I), septem ecclesiis scribit, quae generaliter omnes ecclesias significant.
Sic ergo et in hoc tempore, id est in Domini adventu et apostolorum praedicatione, reliquiae salvae factae sunt, de quibus supra dictum est: Si fuerit numerus filiorum Israel sicut arena maris, reliquiae salvae fient. Sicut temporibus Eliae, dono gratiae Dei, multi reservati sunt ne adorarent idola, sic temporibus apostolorum, multi ex Judaeis secundum electionem gratiae Dei salvati sunt veniendo ad fidem, 117.0457D| qui et reliquiae appellantur. Et considerandum quia secundum electionem gratiae Dei, id est secundum praedestinationis donum, salvae factae sunt, non secundum merita operum ipsorum; unde dicit in Epistola ad Ephesios: Sicut elegit nos, inquit, ante mundi constitutionem in ipso, id est in Christo, ut essemus sancti et immaculati (Ephes. I).
Si autem gratia salvi facti sunt illi qui crediderunt ex Judaeis, jam non fuit illud ex operibus legis, per quae putabant se justificari posse illi qui in infidelitate remanserunt: alioquin gratia jam non est gratia. Hoc est: si aliter salvi facti sunt, quod non potest fieri nisi gratia Dei, ergo ipsa gratia jam non erit gratia, sed meritum.
117.0458A| Quid ergo? subaudis dicendum est. Hoc proculdubio quod quaerebat Israel, hoc non est consecutus: electio autem consecuta est. Quid quaerebat Israel? Opera legis perficere sine gratia Christi, et ex ipsis operibus justificari sine gratia Christi, et sine fide Evangelii, quod idcirco non est consecutus, quia neque opera legis valuit implere sine gratia Christi, neque justificari sine fide illius. Hoc tamen de illis intelligendum est qui ad fidem Christi noluerunt transire. De transeuntibus vero ad Christum subinfertur: Electio autem consecuta est, id est illi qui electi sunt ex eadem plebe. Quod supra appellavit reliquias, nunc electionem vocat: et sicut in praecedentibus circumcisio pro Judaeis, sic et hic electio pro electis accipitur, qui consecuti sunt justificationem 117.0458B| per fidem, qua crediderint in Christum, quamvis et electio ad credentes gentiles etiam possit referri, qui unum effecti sunt cum Judaeis fidelibus. Tale est et illud Psalmistae: Justus Dominus et justitias dilexit (Psal. X), id est justos, amatores justitiae: caeteri vero excaecati sunt tenebris infidelitatis. Sicut enim ille qui fidem habet in luce dicitur consistere, ita qui infidelis est in tenebris ignorantiae manet. Unde idem egregius praedicator credentibus dicit: Fuistis enim aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino (Ephes. V).
Sicut scriptum est: Dedit illis Deus spiritum compunctionis, oculos ut non videant, et aures ut non audiant, usque in hodiernum diem. Haec verba partim sunt Apostoli, partim Isaiae prophetae. Quod dicit: 117.0458C| Dedit illis Deus spiritum compunctionis, Apostoli verba sunt; quae autem sequuntur-Isaiae prophetae. Spiritus compunctionis aliquando in bonam partem accipitur, aliquando vero in contrariam. In bono accipitur, sicut in Actibus apostolorum legitur, quod audientes Judaei praedicationem apostolorum, compuncti sunt corde, et dixerunt ad apostolos: Quid faciemus, viri fratres (Act. II)? In contrariam vero partem accipitur, ut in isto loco: Dedit illis Deus, id est habere permisit, sicut tradidit et induravit, pro eo quod est tradi et indurari permisit. Spiritum autem compunctionis appellat mentem invidentiae, qua inviderunt et invident adhuc saluti gentium. Aliquando enim spiritus pro anima ponitur, ut in Evangelio habetur de Domino, quod inclinato capite emisit 117.0458D| spiritum (Joan. XIX): aliquando pro mente, ut hic: Et anima est qua vivificatur corpus; spiritus vero ipsa ratio, qua inter bonum et malum, verum et falsum discernimus, et non est aliud mens, atque aliud ratio. Spiritus autem compunctionis idcirco appellatur mens invidentiae, quoniam plerumque dum cernunt homines felicitatem alterius, torquentur et affliguntur inde intantum ut etiam invidendo prorumpant in lacrymas. Ad exaggerandum ergo invidiam qua torquentur Judaei de salute gentium, dixit habere illos spiritum compunctionis. Aliter: spiritum compunctionis malignum spiritum, qui est spiritus perditionis, possumus intelligere, qui Dei contemptores in suam potestatem suscipit. Bonus ergo Deus, exigentibus 117.0459A| culpis Judaeorum, permisit eis habere spiritum perditionis, qui eos perimat in anima, sicut et de philosophis gentium dicitur, quod tradiderit illos Deus in reproborum sensum: oculos ut non videant. Oculis quidem corporis viderunt Judaei Dominum, et multa miracula ab eo fieri; sed quia immoderate terrenis negotiis intendebant, oculis fidelitatis et amoris nequaquam meruerunt illum cernere. Et aures ut non audiant, subaudi permisit eis habere. Audierunt Christum auribus carnis, sed non audierunt auribus cordis, quas Dominus requirebat, cum diceret: Qui habet aures audiendi, audiat (Luc. VIII). Caecitas igitur et surditas atque mens invidentiae usque in hodiernum diem in Judaeis manet, quia dum nolunt obedire Evangelio, ad hoc ut in Christum 117.0459B| credant, livore invidiae succensi, semper invident saluti gentium.
Fiat mensa eorum in laqueum. Ad mensam solent tractare impii de nece innocentum, sicut Herodes de obtruncatione beati Joannis: et Holofernes spurcissimus de violatione Judith (Jud. XII, XV). Solent etiam eos vocare ad mensam, ut dolo illos interficiant: sicut Absalon interfecit fratrem suum Ammon (II Reg. XIII). Sic Judaei intelliguntur super mensas suas tractasse de nece innocentis Christi, ideoque per mensam debemus intelligere collationes verborum illorum, quas agebant super mensam de Christo; unde dicit Propheta: Fiat mensa eorum, id est collatio verborum Judaeorum in laqueum, ut illaqueentur et involvantur; sive decipiantur ultione iniquitatis 117.0459C| mensae suae in captionem quoque, ut ipsi capiantur: fiat illis etiam in scandalum, hoc est in ruinam, vel offensionem; sive in rixam, quatenus offensam omnipotentis Dei incurrentes, ruinam patiantur damnationis; et inter se rixas gerant et contentiones. Scandalum siquidem Graecum est, et sonat in Latino sermone offensam, ruinam, vel rixam: pro offensione enim et ruina ponitur, ubi Dominus dicit: Vae qui scandalizaverit unum de pusillis istis (Matth. XVIII), id est qui offenderit, vel ruere fecerit: pro rixa autem, sicut illo in loco ubi dicit Evangelista: Quod audito Pharisaei verbo scandalizati sunt (Ibid. XV), id est rixati: hic autem sub utroque sensu accipi potest. Et in retributionem, inquit, ut qualia fecerunt in Christum talia retribuantur illis, et utrique ita contigit. 117.0459D| Verbi gratia, voluerunt Christi nomen delere de terra, nomen eorum deletum est ut jam non dicantur populus Domini; interfecerunt Christum, interfecti sunt et ipsi gladio Romanorum. Significatur et sacra Scriptura per mensam, quae data est Judaeis in lege et prophetis, sicut Psalmista ostendit, dicens: Parasti in conspectu meo mensam (Psal. XI), cujus intelligentiam quia non recte scrutati sunt Judaei, facta est eis ipsa mensa in laqueum, et in caetera quae supra memorata sunt, nolentes in Christum credere, cui omnis illa Scriptura testimonium perhibebat: et quoniam ad mortem contra auctoritatem illius Scripturae tradiderunt Christum, illata est eis retributio, secundum meritum illorum.
117.0460A| Obscurentur oculi eorum ne videant; et dorsum eorum semper incurva. Haec verba non optantis voto, sed praedicentis officio dicuntur. Obscurentur oculi cordis eorum, id est intellectus eorum, ut non intelligant Christum Filium Dei esse; et dorsum eorum semper incurva: sicut qui grave onus portat incurvatur in terram, ita quodammodo peccator qui pondere peccatorum premitur, incurvatur; sicut Psalmista deplorat, dicens: Iniquitates meae supergressae sunt caput meum (Psal. XXXVII).
Dico ergo: Nunquid sic offenderunt Judaei ut caderent? subaudis solummodo, ut eorum casus nihil profuerit. Absit. Et est sensus: non offenderunt Deum Judaei solummodo propter hoc ut ipsi caderent, sed ut multitudo gentium in eorum locum surgeret, 117.0460B| et magnam utilitatem casus illorum nobis praestaret; unde sequitur: Sed illorum delicto salus est gentibus, ut illos aemulentur. Ac si diceret aliis verbis: In illorum delicto salus gentibus est procurata, quia nisi Judaei perissent, nequaquam gentes salvarentur. Delictum dicitur quasi derelictum, et delictum fit in cogitatione, peccatum vero in operatione. Dicitur et delictum quando non adimpletur Dei mandatum, peccatum vero quando fit quod prohibitum est. Sed Apostolus indifferenter ponit delictum pro peccato. Delictum ergo Judaeorum mors Christi fuit, et cor impoenitens cum infidelitate, cujus morte gentiles sunt redempti et sacro baptismate abluti, quos debent Judaei aemulari, id est imitari in fide, ut credentes sicut illi credunt, salvi fiant.
117.0460C| Quod si delictum eorum divitiae sunt mundi. Propter delictum Judaeorum quod commiserunt in Filium Dei, et propter infidelitatem illorum, ditata est multitudo gentium divitiis legis, prophetarum, psalmorum, et gratia fidei, quia abstulit eis Dominus omnia ista, et tradidit gentibus in se credentibus, sicut in Evangelio minatus est eis, dicens: Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus (Matth. XXI). Magnae et incompensabiles fuerunt divitiae Judaeorum, quae totum ditaverunt mundum: et si diminutio eorum divitiae gentium, quanto magis plenitudo eorum? Diminutio hic pro paucitate accipitur et parvo numero; diminutio autem infidelium Judaeorum, apostoli fuerunt aliique credentes ex eadem plebe, et est sensus: si paucitas quae ex Judaeis 117.0460D| credidit tantam salutem attulit gentibus, ut pene in omnes gentes Evangelium per illos praedicatum sit, quanto magis prodesset, si omnes credidissent? Multo magis prodesset, quia per omnes gentes jam esset Evangelium praedicatum ab illis. Apostoli enim aliique credentes ex Judaeis divitiae sunt gentium, quiae per illorum ministerium acceperunt fidem cognitionemque divinarum Scripturarum, ubi notitia Dei est; et ipsi ordinaverunt gentibus episcopos, presbyteros, diaconos, et caeteros ordines ecclesiasticos, et, ut amplius dicam, quidquid boni habemus (gratia Dei cooperante ac largiente) per illorum ministerium accepimus.
Vobis enim dico gentibus: Quandiu quidem ego sum 117.0461A| gentium apostolus, ministerium meum honorificabo. Cum caeteri apostoli singulis in locis sibi destinatis praedicassent, Paulus apostolus pene omnibus gentibus praedicavit, quia a Domino audivit: Longe mittam te ad gentes (Act. XXII). Qua de causa ipse proprie Apostolus exstitit gentium, sicut alio loco testatur, dicens: Qui operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes (Gal. II); hoc est: qui Petrum constituit principem Judaeorum, me etiam constituit ut sim princeps et apostolus omnium gentium. Bene autem dicit: Ministerium meum honorificabo, id est praedicationem in opus vertam. Tunc etenim praedicator ministerium suum honorificat, quando secundum illud quod praedicat vivere studet, ut quod praedicat ore, honoret et confirmet 117.0461B| bono exemplo bonisque operibus. Aliter: Ministerium meum honorificabo, hoc est: gratiam Evangelii non solum gentibus, quibus delegatus sum apostolus, praedicabo, sed etiam Judaeis impertiri curabo. Honor magistrorum numerositas est auditorum: Si quo modo ad aemulationem provocem carnem meam, et salvos faciam aliquos ex illis. Si quo modo ad aemulationem provocem carnem, hoc est: idcirco ministerium meum honorificabo, ut aliquo modo ad imitandum me provocem Judaeos ex quibus carnem sumpsi, et me imitando salventur, sicut et ego salvus effectus sum, etsi non omnes, saltem vel paucos ex eis salvos faciam.
Si enim amissio eorum reconciliatio est mundi: quae assumptio, subaudis erit, nisi vita ex mortuis? Sensus 117.0461C| hujusmodi est: Si amissio Judaeorum, qua derelicti sunt a Deo propter infidelitatem, gentium reconciliatio fuit, quibus Deus ante adventum Filii sui quodammodo iratus erat, quanto magis assumptio illorum, qua assumuntur ad fidem, praestabit electis vitam ex mortuis? Statim enim ut illi coeperint vivere Deo per fidem, qui antea mortui erant in infidelitate, advenit dies judicii, et resurgent omnes de pulvere terrae, viventque omnes electi in vita aeterna semper cum Christo. Profuit etenim gentibus ad fidem amissio eorum, proderit et assumptio, quoniam vita aeterna dabitur electis ex mortuis. Alio modo, assumptionis nomine apostoli possunt intelligi, qui fidelibus gentibus vita exstiterunt. Quae, inquit, assumptio est, nisi vita ex mortuis? id est: quid aliud 117.0461D| sunt assumpti et electi a Deo ex eadem plebe, sicut ego et Petrus et reliqui credentes, qui vos etiam assumpsimus ad fidem Christi, viventes per vitam Christi ex mortuis Judaeis infidelibus? Si enim illi sua morte infidelitatis reconciliationem praestiterunt mundo, nos qui in infidelitate mortui non sumus, ad vitam aliorum quasi vivi ex mortuis servati sumus.
Quod si delibatio sancta est et massa. Delibatio est degustatio quaedam, sive primitiae alicujus rei. Verbi gratia: quando particula accipitur ex massa conspersae farinae, et praegustatur cujus saporis sit reliqua. Nam naturale est ut omnis res quae unius substantiae est, divisa per partes, in eadem permaneat natura, et unius saporis et qualitatis sit: sicut 117.0462A| ex fermento farina dignoscitur. Hic autem delibatio sanctos significat apostolos, massa vero patres sanctos, Abraham, Isaac, Jacob, David, Isaiam, et reliquos, ex quorum progenie apostoli descenderunt. Ergo si apostoli sancti, et patres quorum fidem ipsi apostoli assecuti et imitati sunt, sancti fuerunt, potest et praepostero ordine non inconvenientius dici: si massa sancta in patribus, ergo et delibatio similiter sancta in apostolis caeterisque credentibus, qui fidem patrum veraciter habuerunt. Et si radix sancta, et rami. Idipsum appellat modo radicem quod superius massam: et idem significant rami quod delibatio. Patres videlicet Veteris Testamenti sunt massa et radix, quia de illorum prosapia sumpta est delibatio et processerunt rami, id est apostoli. Sicut ergo radix bona bonum succum diffundit per ramos 117.0462B| ubi sunt fructus boni saporis, ita apostoli, qui originem duxerunt a sanctis patribus et eorum fidem imitati sunt, sancti et boni fuerunt. Jam superius in hac Epistola alteram massam posuerat, qua significatur mortalitas et peccatum Adae, et ex qua fiunt quaedam vasa in honorem per misericordiam gratiae Dei: quaedam vero justo Dei judicio in contumeliam. Hic vero massa in bono accipitur. Potest et per radicem intelligi Christus, per ramos autem apostoli aliique credentes: quia, sicut a radice emittitur succus in ramos ut vivant, ita et in Christo vivunt omnes credentes, ab illo omne bonum accipientes, cujus et membra sunt.
Quod si aliqui ex ramis fracti sunt in infidelitate 117.0462C| remanendo, tu autem cum oleaster esses, totus scilicet paganus, insertus es in illis, id est in locum illorum successisti, et socius factus es radicis, id est fidei sanctorum patrum, et pinguedinis olivae, gratiae videlicet sancti Spiritus: noli gloriari neque extolli adversus ramos in infidelitate manentes. Nam illi sancti patres Spiritum sanctum habuerunt; unde et uncti Dei appelabantur, sicut est illud: Nolite tangere christos meos (Psal. CIV), quod de Abraham, Isaac et caeteris intelligendum est. Aliter: per radicem iterum alio modo possumus intelligere Christum, ut sit sensus: Socius radicis, id est Christi, et pinguedinis olivae, gratiae videlicet Spiritus sancti, factus es, ne extollaris in superbiam, ne amittas gratiam quae data est tibi. Gentiles alloquitur Apostolus, 117.0462D| et loquitur omnibus quasi uni. Ramos fractos (ut diximus) appellat Judaeos in infidelitate manentes, qui a radice, id est a fide patriarcharum vel a Christo recesserunt: oleastrum autem gentiles qui infru ctuosi ante Domini adventum erant, agrestem vitam ducentes, et est sensus: O gentilis, si vides aliquos Judaeorum a gratia Christi alienos exsistere, et a fide patriarcharum, et te in locum illorum esse, sociumque factum fidei patrum, et Christi, atque gratiae Spiritus sancti, noli despicere illos, neque extollaris, ne forte amittas gratiam quae data est tibi gratis. Quod si gloriaris contra eos qui lapsi sunt, attende quia non tu radicem portas, sed radix te. Quasi diceret: Si vis extolli, audi unde humilieris: non portas 117.0463A| tu radicem, id est nihil patribus sanctis, qui te praecesserunt; sed radix te portat, quia eorum fide salvaris; tu enim accepisti ab eis, illi non acceperunt a te. Aliter: Non portas radicem, id est Christum, cui nihil ex tuo tribuis; sed ipse te portat a quo habes quidquid boni habes, et insuper ab illo habes esse.
Dices ergo mihi, o gentilis: fracti sunt rami, increduli scilicet Judaei abjecti sunt, ut ego gentilis inserar in locum illorum. Bene, subaudis dicis, quia ita est, sed attende quid sequitur: propter incredulitatem fracti sunt rami; quia noluerunt Judaei in Christum credere, lapsi sunt in mortem damnationis, fracti a gratia Dei: tu autem fide Christi stas, non tuis meritis. Ideoque noli gloriari; noli 117.0463B| altum sapere, id est noli superbire, sed time cadere: Dei enim beneficium est, quod vocatus es, non tuum meritum. Juxta quod idem egregius praedicator alias dicit: Gratia salvi facti estis, et hoc non ex vobis; Dei enim donum est, non ex operibus, ut ne quis glorietur (Ephes. II).
Si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat. Naturales ramos appellat Judaeos, qui ex sanctis patribus et Deo dilectis originem traxerunt, et est sensus: O gentilis, considera quia si Deus Judaeis non pepercit, qui a sanctis patribus originem duxerunt, et ex quorum gente ipse carnem assumpsit, multo magis nec tibi parcet, si a fide Dei recesseris, qui oleaster eras, vel si in superbiae fastu te elevaveris despiciendo Judaeum.
117.0463C| Vide ergo bonitatem et severitatem Dei. Severus judex dicitur qui in nullam partem suum judicium flectit, sed per rectitudinem incedit. Severitas vero dicitur judicium, quo nulli adulatur, sed juste omne judicat. Bonitas autem, pietas gratiae et misericordiae qua bona praestantur hominibus, in eos quidem Judaeos qui ceciderunt, severitatem, id est justissimum judicium, exercuit: in te autem bonitatem Dei, hoc est gratiam pietatis, monstrabit, si permanseris in bonitate, id est in fide recta: alioquin et tu excideris, id est, si a fide recesseris, penitus peribis. Distat autem inter frangi et excidi, quia fractus ramus potest utcunque arbori suae resolidari, excisus nullatenus. Et notandum quia Judaeos 117.0463D| dixit fractos, qui praedicante Elia et Enoch, solidabuntur in fide Christi: gentiles autem, si a fide Christi recesserint, penitus abscindendos a gratia Dei, ac deinde perdendos; unde sequitur:
Sed et illi, subaudis Judaei, si non permanserint in incredulitate, inserentur fidei Christi et fidei patriarcharum; potens est enim Deus iterum inserere illos fidei Christi.
Nam si tu ex naturali praecisus es oleastro, et contra naturam insertus es in bonam olivam, quanto magis hi qui secundum naturam inserentur suae olivae. Gentilem alloquitur superbientem contra ramos qui fracti sunt, et qui gloriatur quasi suis meritis meruerit salvari, et dicit: Si tu, o gentilis, per 117.0464A| gratiam Dei separatus es a paganismo, et ab his qui ab exordio sui diversis erroribus a Deo sunt separati, et contra consuetudinem insertus es in bonam olivam, hoc est in fidem praecedentium patrum, qui pinguedinem sancti Spiritus habuerunt, quanto magis Judaei secundum naturam inserentur suae olivae, fidei videlicet patrum suorum. Quod dicit contra naturam insertum esse ramum oleastri in olivam, more humano loquitur, quia naturale est ut surculum bonae arboris inseramus in trunco malae, non surculum malae in bono trunco, et hoc insertio dicitur. Deus autem, conditor et creator omnium rerum et naturarum, nihil contra naturam facit.
Nolo enim vos ignorare, fratres, mysterium hoc. Mysterium est res occulta, et secretum aliquod in se 117.0464B| continens. Alloquitur ergo gentiles credentes ut consisterent qua de causa salvi facti sint, suis meritis, an gratia Dei, et Judaei abjecti, et dicit: Occultum et secretum Dei judicium, quantum homo penetrare potest, nolo vos lateat, quare Judaeos quondam populum peculiarem abjecerit, et gentes peccatrices per fidem sibi copulaverit, et cujus rei gratia hoc admonuerit perpendere, subinfert et dicit: ut non sitis vobis ipsis sapientes, id est ut non superbiatis, dicentes vos propriis meritis fore salvatos, ac per hoc alios despiciatis. Sibi enim sapiens dicitur, qui donum quod habet, non Dei gratiae, sed suis meritis et studio deputat; qui autem secundum Deum sapiens est, in beneficiis Dei non insultat abjectis, sed cum timore gratias agit misericordiae 117.0464C| largitoris. Aliter: sibi fit sapiens qui quemlibet peccatorem despicit, cum potius ex consideratione peccatoris humiliari conveniat: quia omnes sumus unius naturae, licet non ejusdem gratiae. Ipse ergo Apostolus demonstrabit de quo mysterio loquitur: quia caecitas ex parte contigit in Israel. Recte dicit, ex parte contigit caecitas, et non ex toto, quia reliquiae ceciderunt. Caecitas vero contigit in Israel non corporis, quae fit amisso lumine oculorum, sed cordis, quae fit tenebris infidelitatis. In his ergo dictis Apostoli, quod mysterium sit in lapsu Judaeorum dicimus, sed ex qua profunditate consilii De veniat cum ipso Paulo ignoramus: etsi ipse sciebat, non tamen manifestavit. Dicit enim: quia caecitas ex parte contigit in Israel: donec plenitudo gentium 117.0464D| intraret; et sic omnis Israel salvus fieret. Plenitudinem autem gentium, non conversionem omnium accipimus; sed multitudinem earum quae aut jam divina praedestinatione collecta est, aut in futuro colligetur. Plenitudo vero haec non ad numerum cunctorum pertinet, sed ad numerum a Deo praefinitum. Corruerunt itaque Judaei ut surgerent gentes. Quis hoc mysterium valet penetrare? cur Deus multitudinem gentium spreverit pene ab exordio mundi, a tempore scilicet quo confusum est labium universae terrae; et Judaeos tantum sibi peculiares fecerit, qui per lineam Heber descenderunt; iterumque gentes in suo adventu collegerit, et Judaeos in fine mundi recipiendos abjecerit? Quis, inquam, 117.0465A| tam subtilem dispositionem divinam investigare sufficiet?
Veniet ex Sion qui eripiat et avertat impietatem a Jacob. Sion ipsa est Hierusalem, de qua Micheas ait: De Sion exibit lex, et Verbum Domini de Hierusalem (Mich. IV). Salvator etenim, nascendo ex plebe Israelitica, juxta quod Isaias olim propheta cecinerat, dicens: Ecce virgo concipiet, et pariet filium (Isa. VII), veniet de Sion, sive de Hierusalem. Ponendo vero membra sua in cruce, propriumque sanguinem fundendo, et lavacrum baptismatis dando, eripuit tam gentes quam et illas reliquias quae ex Israel crediderunt, quod ante nemo facere praevalebat, avertit nihilominus impietates a Jacob, ab his videlicet qui crediderunt ex Judaeis in primo 117.0465B| adventu illius; avertet quoque pleniter et ab his qui, suscepta gentium multitudine, convertentur et salvabuntur, sicut scriptum est: Ipse redimet Israel ex omnibus iniquitatibus suis (Psal. CXXIX); et cum plenitudo gentium intraverit, tunc omnis Israel salvus fiet.
Et hoc illis a me testamentum, subaudis dabitur, sive complebitur, per quod aliquando promissio designatur et Evangelium. Et potest hic utrumque intelligi; promissio videlicet regni coelorum, et Evangelium in quo ipsa promissio continetur, dicente Domino: Poenitentiam agite, appropinquabit regnum coelorum (Matth. IV). De hoc testamento dictum est per prophetam: Feriam, inquit, cum eis pactum novum, et testamentum novum scribam in cordibus 117.0465C| eorum. Sequitur: Cum abstulero peccata eorum. His verbis demonstrat quod, licet quorumdam credentium ex eis peccata sint ablata, in fine tamen saeculi per baptismi gratiam plenius auferentur.
Secundum Evangelium quidem inimici Dei propter vos. Non ait secundum legem, quam pro viribus suis Judaei aemulabantur, sed secundum Evangelium quod ipsi contemnebant, ubi narratur qualiter Dominum morti tradiderint. Ergo quantum attinet ad Evangelium, quod Judaei non recipiunt, inimici sunt Christi et ejusdem Evangelii. Hanc inimicitiam idcirco Judaei incurrerunt, ut gentes credere possent; et hoc est quod dicit. Propter vos, o gentiles, ut vos crederetis, inimici Dei facti sunt Judaei secundum Evangelium, id est secundum quod Evangelium loquitur. 117.0465D| Siquidem in Evangelio refertur qualiter impii Judaei peregerunt necem Christi, propter quam incurrerunt inimicitiam Dei, quod quia in infidelitate permanserunt. Secundum autem electionem, charissimi propter patres. Non sic intelligendum est et qui appellantur inimici Dei, ipsi sint et charissimi, praesertim cum Judaei una gens sint, quae dividitur in credentes et non credentes. Igitur Judaei alieni a fide Christi inimici sunt Dei: charissimi vero illi, qui per electionem, sive praedestinationem Dei, sunt justificati: de qua dicitur: Qui elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti et immaculati (Ephes. I): qui propter patres, id est Abraham et caeteros, charissimi nuncupantur, quoniam 117.0466A| exemplar justitiae et fidei praecedentium patrum illi qui credunt veraciter tenent.
Sine poenitentia enim sunt dona et vocatio Dei. Poenitentia enim pro mutatione accipitur nonnunquam in sacra Scriptura, sicut habes Domino dicente ad Samuelem: Poenitet me regem fecisse Saul super Israel: unge filium Isai (I Reg. XIV, XVI). Dum praecipit ungi filium Isai, ostendit se immutare dispositionem facti sui, ideoque dicit: Poenitet me. Et alibi: Juravit Dominus, et non poenitebit eum (Psal. CVI), id est, non mutabitur voluntas ejus. Verum quod dicit dona et vocatio Dei, intelligitur ordine praepostero. Primum enim vocat Deus ad fidem suam secundum electionem gratiae, postmodum vero confert dona Spiritus sancti et praemia vitae; igitur sine 117.0466B| mutatione sunt dona et vocatio Dei in his de quibus supra lectum est: Quos praedestinavit, hos et vocavit (Rom. VIII), non in his de quibus dicitur: Multi sunt vocati, sed pauci electi (Matth. XX). Aliter: sine poenitentia sunt dona et vocatio Dei in illis qui ad fidem Dei veniunt. Verbi gratia: vocatur quis ex paganismo, baptizatur, et ab omni reatu absolvitur: quid boni fecit ut vocaretur, et ut donum remissionis omnium culparum consequeretur? Neque enim jejunavit: neque in eleemosynis, vel annorum computatione in poenitentia culpas delevit. Dicamus et apertius: nascitur quis cum originali peccato; addit deinceps multa actualia: si crediderit, vocatus est; baptizatus, statim ab hac vita subtrahitur; accipit dona perennis vitae: ecce dona 117.0466C| et vocatio Dei sine poenitentia.
Sicut enim et vos aliquando non credidistis Deo, nunc autem misericordiam consecuti estis propter illorum incredulitatem; ita et isti nunc non crediderunt in vestram misericordiam, ut et ipsi misericordiam consequantur. Misericordiam appellat isto in loco Apostolus fidem, gratiam baptismatis, remissionem peccatorum, et donum Spiritus sancti, pariterque reconciliationem, qua reconciliati sunt gentiles Deo: et insuper quidquid boni post Domini adventum gratis a Deo perceperunt, ostendens quia sicut gentiles in primo Domini adventu misericordiam Dei sunt consecuti, ita et Judaei consequentur, appropinquante secundo adventu, per praedicationem Eliae et Enoch: juxta quod idem egregius praedicator 117.0466D| alias loquitur, dicens: Cum plenitudo gentium intraverit, tunc omnis Israel salvus fiet. Sicut vos, inquit, vos gentiles, aliquando non credidistis Deo, nunc autem in Domini adventum per praedicationem apostolorum misericordiam omnipotentis Dei consecuti estis propter Judaeorum incredulitatem, in quorum loco credendo subintrastis; ita et ipsi Judaei nunc non crediderunt in vestram misericordiam, quae vobis a Deo data est, id est in isto tempore quando vos misericordiam consecuti estis, vel in vestra misericordia dicit, hoc est, ut vos misericordiam consequi potuissetis. Casus etenim illorum, salus fuit gentium. Poterat aliquis dicere: Quare non crediderunt Judaei in primo Domini adventu? 117.0467A| Ad haec Apostolus: Ut gentes, inquit, misericordiam consequerentur, et ipsi postmodum in fine saeculi consequantur, si enim in primo Domini adventu credidissent, ex legis operibus se justificatos putarent; in fine vero saeculi cum crediderent, misericordiam consecutos se non dubitabunt. Unde subdit:
Conclusit Deus omnia, id est omnium hominum genera, in incredulitate, id est concludi permisit intra incredulitatem, ut omnium misereatur. Conclusos esse ostendit tam Judaeos quam gentiles sub peccato incredulitatis; Judaeos quidem legem naturalem et scriptam destruendo, gentiles vero naturalem legem calcando. Sed ut clarior fieret ejus gratia qua dimittuntur peccata his ita conclusis, 117.0467B| placuit ei tunc abolendis peccatis hominum, sacramentum remissionis afferre quando nemo poterat de suis meritis gloriari. Increduli siquidem fuerunt gentiles, sed misericordiam Dei ab eo vocati, consecuti sunt. Sunt modo et Judaei increduli, sed miserebitur eorum. Quare tamen multitudinem gentium tanto tempore abjecerit Deus, Judaeos vero dilexerit, et postmodum in adventu suo gentibus ad se collectis Judaeos abjecerit? solus ipse novit qui conspicit omnia. Considerans Apostolus tantas esse divitias bonitatis Dei, et tantum opus divinae sapientiae, cum non potuisset hoc comprehendere, subito in interioribus oculis cordis, stupore simul atque pavore perculsus, exclamavit et dixit:
O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! 117.0467C| Altitudo, sublimitatem et profunditatem significat; sapientia accipitur in divinis rebus, scientia in humanis: sublimis ergo et profunda est abundantia sapientiae divinarum humanarumque rerum apud Deum, qui solus sicuti sunt omnia intuetur, et ad cujus notitiam omnis sensus noster retunditur. Quam incomprehensibilia sunt judicia ejus! quibus angelos et homines judicat, seu Judaeos atque gentiles, ex quibus nunc istos elegit, nunc illos abjecit: et quam investigabiles viae ejus! quibus a gentibus ad Judaeos, et a Judaeis ad gentes transiit, et quibus iterum a gentibus ad Judaeos transiturus est; vel per vias, possumus accipere actiones Dei quibus omnia operatus est, quae utique investigabiles sunt.
117.0467D| Quis enim cognovit sensum Domini? id est intellectus ejus profunditatem quis penetravit? aut quis consiliarius ejus fuit? Patris consiliarius unigenitus Filius ejus est qui et Angelus magni consilii appellatur sed ex hominibus et angelis nullus ejus fuit consiliarius. Aut quis prior dedit illi, subaudis fidem suam aut aliquod bonum opus, antequam ab ejus gratia praeveniretur, et retribuetur ei? merces a Domino, ex hoc quod fidem suam prior ei dedit. Quidam voluerunt contra hoc intelligere centurionem Cornelium, bonis suis meritis exigentibus, a Deo accepisse fidem quasi causa remunerationis, propter eleemosynas scilicet et orationes quibus instabat. Qui idcirco ignoranter locuti sunt, quoniam a 117.0468A| fide venitur ad bona opera agenda, non ab operibus ad fidem: nisi enim Cornelius fidem primum habuisset, praeventus ab inspiratione divina, nequaquam bona opera habuisset. Sed, sicut beatus Gregorius dicit, praeventus est a Deo ut haberet fidem unius Deitatis, non tamen in Trinitatem personarum in Deo esse cognovit, quoadusque Petrus ad eum est missus. Unusquisque autem Deo fidem et opera sua tribuit, quando ejus gratia praeventus credit in eum, et bona opera exercendo studet voluntati ejus placere. Quoniam ex ipso, id est ex parte sunt omnia, quia ab ipso originem sumpserunt; et per ipsum, id est per Filium, sunt omnia, quia per illum omnia facta sunt; et in ipso, id est in Spiritu sancto, sunt omnia, quia in illo consistunt: ecce Trinitas personarum. Quod 117.0468B| vero subdit: Ipsi gloria, trium personarum una et singularis substantia declaratur, sicut et Isaias etiam dicit se audisse dicere Seraphim: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus sabaoth (Isa. VI). Ter dicit de personis sanctus, et una tantummodo vice de majestate Dominus. Similiter et Psalmista: Benedicat nos Deus Pater, benedicat Deus Filius, benedicat nos Deus Spiritus sanctus, et metuant eum omnes fines terrae (Psal. LXVI); quod vero ait, ex ipso Deo Patre sunt omnia, attendendum est, quod non dixit de ipso, aliud est enim ex ipso, aliud de ipso. Omne enim quod est ex ipso non est de ipso; sed quod est de ipso, hoc utique et ex ipso. Verbi gratia: Filius ex Patre est, quia ab illo originem accepit, et de ipso, quia de ejus substantia est. Domus vero quae aedificatur 117.0468C| ex lignis vel lapidibus, ex ipso homine est a quo fit. et a quo originem habet; sed non est de ipso, id est de ejus substantia. Deus igitur creator omnium, spiritus est invisibilis atque immutabilis; creatura vero omnis mutabilis est. Ergo non de immutabili substantia ejus creata sunt omnia, sed ab immutabili Deitate cuncta sunt ex nihilo facta: ac propterea ex ipso Patre sunt, qui ab illo originem ducunt.
CAPUT XII. Obsecro itaque vos, fratres, per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium vestrum. Quia supra dixerat Apostolus, conclusit Deus omnia in 117.0468D| incredulitate, ut omnium misereatur, ostendens quod sive Judaei credentes, sive gentiles, non suis meritis, sed misericordia et gratia Dei salvati sunt; obsecrat eos modo, et omnes credentes per eamdem misericordiam, qua redempti sunt sanguine Christi, et tempore baptismatis ab omnibus sordibus abluti, ut exhibeant corpora sua hostiam viventem, et dicit: Obsecro vos per misericordiam Dei; ac si diceret: Non per potentiam magisterialem vobis impero, qua sum vester magister et apostolus, sed obsecro et deprecor quasi socius, quapropter et fratres eos appellat, non carne, sed fide, recolens illud quod Salvator fidelibus dixit: Omnes vos fratres estis, quia unus est Pater vester, qui est in caelis (Matth. 117.0469A| XXIII). Hoc inquit: Obsecro per misericordiam Dei, qua salvati estis, ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, quod erant apud Romanos Judaei credentes qui victimas et hostias legales Deo Hierosolymis in templo obtulerant: hos hortatur ut jam non boves, non hircos, non arietes, sed semetipsos hostias Deo spiritales immolent. Siquidem quando ista scribebat Apostolus, adhuc templum Hierosolymis stabat, et necdum erat subversum a Romanis. Hostia igitur et immolatur et viva est, quando homo ab hac vita non deficit, et carnalibus vitiis se occidit, mortificando membra sua cum peccatis et concupiscentiis. Verbi gratia: fuit superbus, efficitur humilis; fuit luxuriosus, efficitur castus; fuit gulosus, efficitur temperatus, appetitor parcimoniae 117.0469B| existens, omnisque frugalitatis. Sic vivit homo virtutibus, et moritur vitiis. Hostiae appellabantur in Veteri Testamento animalia, quae adducebantur ad ostium domus Domini, ibique sacerdotibus tradebantur; victimae vero dicebantur a vinciendo, eo quod funibus et restibus vincta animalia ad sacrificium adducebantur. Quantum vero ad paganorum pertinet ritum, hostia dicebatur sacrificium quod offerebatur idolis, quando contra hostes dimicandum erat: victima vero dicebatur sacrificium, quod, victoria potita, diis pro gratiarum actione offerebatur. Sanctam: corpora nostra fieri debent hostia sancta, quia templum sunt Spiritus sancti, juxta quod dicitur alibi: Templum Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III). Et rursus: Nescitis quia membra 117.0469C| vestra templum sunt Spiritus sancti? (I Cor. VI.) Oportet ergo sancta esse corpora, quae Dei sunt habitacula. Deo placentem, id est a vitiis et peccatis separatam, quia qui vitiis se subtrahit et virtutibus imbuitur, Deo utique placet. Rationabile sit obsequium vestrum. Obsequium proprie dicitur obedientia, ab eo verbo quod est obsequor, sed hic ab Apostolo pro cultu divinae religionis ponitur, quod olim apud Judaeos quodammodo irrationabile fuit, quando putabant invisibili et incorporeo Deo per corporales victimas et sanguinolentas se posse placere, et a peccatis mundari. Neque enim ad rationem pertinet ut rationabilis creatura, quae est homo, irrationabilia pro se offerat. Itaque rationabilis cultus est ut Deo, qui est spiritus, mens hominis offeratur, mortificata 117.0469D| a vitiis. Quandocunque enim vitia carnis et recidiva peccata in nobis mortificamus, virtutibusque pollemus, hostia viva atque rationabilis efficimur. Sed fortasse quaerit aliquis: Quare Deus omnipotens legales hostias victimasque sibi praeceperit offerri, si ipse per illa sacrificia offerentibus placabilis non reddebatur, adeo ut peccata eis indulgeret? Cui respondendum est, ob duas praecipue causas hoc a Deo praeceptum esse: vel quia proni erant animi Judaeorum ad idola colenda, atque ideo tolerabilius erat Deo a se creata sibi offerri quam daemonibus, vel quia verum sacrificium futurum erat in mundo, Dominus videlicet Jesus Christus, qui sua immolatione abstulit peccatum mundi, quod omnino dignum erat ut 117.0470A| haberet figurativa sacrificia longe antequam veniret, ut per illa typica facilius perveniret ad istud verum. Sive etiam tertia causa mysterii fuit, ut illa offerrentur sacrificia typica, quatenus istud sacrificium praefiguraretur quod quotidie in Ecclesia pro salute fidelium offertur.
Et nolite conformari huic saeculo. Per saeculum hic non debemus intelligere praesentem vitam, quae semper annis, temporibus, diebus, noctibus, horis, atque momentis volvitur, sed homines per carnalem conversationem saeculo deditos, paganos videlicet, Judaeos, haereticos, falsosque Christianos, quibus non debemus assimilari et consociari, ne eorum vitiis inquinemur et nostris. Nolite, inquit, conformari huic saeculo, id est, nolite similes fieri amatoribus 117.0470B| hujus saeculi, qui virtutes despiciunt, et vitia sectantur; sed reformamini in novitate sensus vestri, per studium lectionis et meditationis Veteris Testamenti et Novi. Quotidie sensus noster et intellectus innovatur et reformatur dum proficimus, et magis ac magis in sapientia crescimus, ea de Deo intelligendo quae antea ignorabamus. Reformatur etiam in novitate sensus noster, dum proficit in nobis opus bonum, quia quanto intellectus in effectum operibus vertitur, tanto amplius innovatur. Dicamus apertius: erat quis in littera legis positus, non penetrabat interiora: transiit ad Evangelium: didicit quod lex spiritaliter debeat intelligi, atque ita reformatus est in novitate sensus sui, dum amissis tenebris carnalis intelligentiae ad fructum transiit spiritalis allegoriae. 117.0470C| Sic intelligendum et de his qui, spretis vitiis, ad virtutes transeunt, et dum proficiunt de virtute in virtutem, quotidie innovantur: ut probetis quae sit voluntas Dei: qui sacras Scripturas saeculo legit, ille invenit quae sit voluntas Dei, id est quid Deo placeat, quidve displiceat, vel quomodo voluntas ejus impleri possit. In omnibus etenim actionibus nostris debemus perpendere utrum Deo accepta sint opera quae agimus annon: bona, et beneplacens, et perfecta. Bona voluntas Dei est quia bona desiderat semper; beneplacens, quia omnia bona placita sunt ei; perfecta, quia nihil duplicitatis placet ei, sed ea quae sincero animo fiunt. Aliter: bona in fide, beneplacens in spe futurorum bonorum, perfecta in charitate, id est in Dei dilectione et proximi. Haec enim 117.0470D| tria voluntatem Dei perficiunt. Sive aliter: bona voluntas Dei est in conjugatis, beneplacens in viduis, perfecta in virginibus. Hi tres ordines, si secundum voluntatem Dei et virtutum tramitem processerint, praemiis voluntatis Dei donabuntur.
Dico enim per gratiam quae data est mihi, omnibus qui sunt inter vos: Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Gratiam in hoc loco, secundum beatum Ambrosium, sapientiam debemus accipere, quae Paulo gratis data est sine suis meritis in scientia Veteris et Novi Testamenti, et in linguis omnium gentium. Dicit enim beatus Augustinus in quodam sermone suo: Divinitus ita procuratum esse Apostolo, ut quia omnibus gentibus erat praedicaturus, 117.0471A| majorem sapientiam prae omnibus apostolis haberet, ut omnibus philosophis gentium et simplicibus esset sufficiens. Unde et Petrus in Epistola sua laudat illum, dicens: Sicut, inquit, frater noster Paulus praedicat in omnibus ecclesiis secundum sapientiam sibi a Deo datam (II Petr. III). Quod autem dicit, omnibus qui sunt inter vos, simpliciter et potest intelligi, ut dicatur: Omnibus dico qui sunt inter vos, et altiori intellectu, ut illos alloquatur qui per fidem Deo adhaerebant qui semper habet esse, Deus enim solus est quia ipse substantialiter habet esse, sicut ad Moysen dicit (Exod. III): Ego sum qui sum, et Ego sum Deus Abraham, etc. Quicunque ergo illi adhaerent, illi sunt, sicut et qui non adhaerent, non sunt: ergo qui sunt dicit, id est qui per fidem quae per 117.0471B| dilectionem operatur Deo copulantur. Et quid dico? Hoc utique dico et praecipio, non plus sapere quam oportet sapere, id est non superbire. Hoc dicit contra gentiles tumentes, qui insultabant Judaeis tanquam ramis fractis. Plus enim quam oportet sapit, qui propter alterius miseriam se extollit, cum potius humiliari debeat, ne et ipse cadat. Dicendum et propter eos qui, sanam doctrinam non sectantes, quaedam falsitatis dogmata componunt, quibus simplicium animos corrumpunt, non plus sapere quam oportet sapere. Oportet denique ut viam praecedentium doctorum imitetur et ingenium praesentium magistrorum, adimplens quod dicit Sapientia: Ne transgrediaris terminos quos posuerunt patres tui (Prov. XXII), sed sapere ad sobrietatem, id est ad 117.0471C| temperantiam. Sobrie namque sapit, qui agnoscit quid ipse sit, et sicut coram Deo in Christo loquitur. Hoc praeceptum trangressi sunt omnes haeretici. Et unicuique, subaudis, dico sic debere sapere, sicut Deus divisit mensuram fidei; in fide namque mensura est, quantum ad nostram capacitatem attinet, quia alius plus, alius minus crodit. Majorem enim fidem habuerunt apostoli montes transferendo, quam nos habeamus. Sive intelligitur haec mensura in donis fidei quia habentibus fidem, alii datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae (I Cor. XII), etc. Et hujusmodi mensura secundum rationem fidei datur, quoniam non nisi fidem tenentibus tribuitur. Intelligitur et fidem ministeriis ecclesiasticis, quae secundum modum suum debent peragi, et non ultra licitum 117.0471D| usurpari. Verbi gratia: Presbyter es, non usurpes episcopi ministerium; diaconus es, noli tibi vindicare aliquid ex officio presbyteri. Sic de caeteris ministeriis et gradibus intelligendum est.
Sicut enim membra multa habemus in uno corpore, omnia autem membra non eumdem actum habent, ita multi unum corpus sumus in Christo. Sicut in uno corpore multa membra unum corpus faciunt, ita multitudo fidelium conjuncta per fidem et dilectionem capiti suo, quod est Christus, unum corpus sumus cum illo. Verum membra corporis nostri propria habent officia, ut oculi videndi, aures audiendi, et reliqua similiter. Et sicut unum membrum alterius membri non usurpat officium, sic unusquisque 117.0472A| nostrum non debet invadere alterius ministerium. Et tamen sicut oculi vident toto corpori, et aures audiunt, et os loquitur, et manus cooperantur suo corpori, sic debent agere et spiritalia membra Ecclesiae. Oculi sunt qui aliis ministrant spiritale lumen sicut doctores: aures, boni auditores, qui verba magistrorum humiliter audiunt; nares, qui scientiam discernendi inter fetores vitiorum et odores virtutum obtinent; os, qui alios erudiunt; manus, qui aliis ministrant necessaria sicut sunt eleemosynarii boni; pedes, qui pro sanguine innoxio liberando, et ad infirmos visitandos currunt. Haec sibi invicem prospicere et ministrare debent. Quapropter et infert Apostolus: singuli autem alter alterius membra; quia unusquisque juxta gratiam sibi divinitus 117.0472B| collatam alios juvare debet, ut sint sibi invicem membra, et in spiritalibus, et in temporalibus.
Habentes autem donationes secundum gratiam, quae data est nobis, differentes. In hoc loco defectus dictionis est, quapropter necesse est ut subaudiatur aliquid ad completionem sensus. Dicatur itaque hoc modo: Sumus igitur nos habentes donationes secundum gratiam quae data est nobis a Deo, differentes et ab invicem distantes, sicut et membra corporis. Verbi gratia: oculus non est auris, nec auris oculus: sic sunt in Ecclesia qui sunt oculi, et non sunt aures, sunt aures et non sunt oculi: sunt doctores, sunt auditores, sunt eleemosynarii, et caeteri ordines in quibus divisa est gratia. Gratia dicitur 117.0472C| gratis data, et quidquid habent fideles donorum et donationum gratia Dei est, quia sine suis meritis illud perceperunt: sive prophetiam, subaudis quis habet: sive rationem fidei habet illam, quia fides hoc promeruit. Si enim non credidissemus, prophetiae spiritum nequaquam accepissemus. Legitur (Act. XI) Agabus prophetasse post Domini ascensionem, et quatuor filiae Philippi. Ipsi etiam apostoli prophetae fuerunt, quia futura praemia electorum et poenas reproborum praedicabant suis auditoribus. Alio modo, prophetiam hic pro doctrina possumus accipere, ut sit sensus: sive prophetiam, id est doctrinam, quis habet secundum rationem fidei, dispenset illam, nec plus sapiat quam oportet sapere. Rationem autem fidei, veritatem catholicae fidei, dicit, 117.0472D| secundum quam debet quilibet doctor dispensare praedicationem suam, ne forte a veritate deviet: sive ministerium, subaudis quis habet, in ministrando, non plus sapiat quam oportet sapere. In ministerio etenim gratis a Deo sibi collato, nemo superbire debet, id est non plus sapere quam oportet sapere. Habes quod ministres pauperibus et orphanis, noli superbire, quia gratis tibi a Deo datum est. Potest et de ministerio ecclesiastico intelligi, de quo nemo debet superbire, licet sit episcopus, licet presbyter, aut pater monasterii constitutus, sed magis debet se humiliare, attendens illud quod dicitur (Luc. XIV): Omnis quise humiliat, exaltabitur, et quanto magnus es, humilia te in omnibus: sive qui docet in doctrina, 117.0473A| subaudis quae illi a Deo gratis data est, non debet plus sapere quam oportet sapere. Haec autem doctrina in Veteri et Novo Testamento intelligitur.
Qui exhortatur, in exhortando, subaudis non debet plus sapere quam oportet sapere, quia non oportet inde superbire. Hoc autem animadvertendum, hucusque subaudiendum esse a superioribus hujus Epistolae: Non plus sapere quam oportet sapere. Exhortatio est species praedicationis et doctrinae, et maxime ad dolentem et desperantem respicit. Verbi gratia: Sunt multi doctores qui sapientia divinarum Scripturarum pollentes pariterque eloquentia verborum florentes, tota die alloquuntur populum, disputantes de rectitudine fidei, de appetitu virtutum, 117.0473B| et exsecratione vitiorum, de felicitate perpetui regni, et perditione inferni: et protelato sermone pene usque ad solis occubitum, exemplum consolationis lapsis minime proferunt. Interim vero dum audit aliquis ex circumstantibus poenas inferni, quae ab illis minantur his qui criminalibus delictis tenentur obnoxii, et recolit se aliquod facinus gravissimum perpetrasse, homicidium videlicet, adulterium, aut aliquid horum: ob immanitatem sceleris sui tristitia desperationis perfunditur, quia non audivit verbum consolationis a praedicatoribus; quem si invenerit quilibet simplex praedicator, statim percontando perquiri ab eo cujus rei causa tristetur, moestusque incedat: et comperta causa consolatur illum verbis simplicibus, quibus 117.0473C| valet, simulque hortatur ne desperet de venia salutis, dans pariter exempla consolatoria, ac dicens: Quid in desperationis malum laberis? Considera (si mavis) misericordias Domini quantae sint, de quibus Psalmista dicit: Misericordia Domini super omnia opera ejus. Nunquid David non erat rex et propheta, quando simul patravit adulterium cum homicidio? et tamen veniam meruit. Nunquid Petrus postquam electus est a Domino, non negavit illum ter dicens: Non novi illum (Matth. XXVI)? et tamen pius Dominus postea praefecit illum Ecclesiae suae. Nunquid et latro non meruit audire: Hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXV)? Talibus verbis exhortaturus illum alloquens qui in desperationem ruerat, in spem veniae sistit. Ecce quomodo exhortatio species 117.0473D| est praedicationis. Qui tribuit in simplicitate, id est, qui eleemosynam pauperibus largitur, et doctrinam inscio, ideo faciat, ut Deo et non hominibus placeat, et est subaudiendum: Ita qui tribuit, in simplicitate tribuat. Qui praeest in sollicitudine, subaudis debet praeesse, ut sibi commissos non negligat. Haec sollicitudo, id est magna cura, circa animas maxime debet esse. Qui miseretur, subaudis pauperis, cibum esurienti porrigendo, et potum sitienti, vestimentum algenti, et testum vaganti, in hilaritate et gaudio mentis hoc faciat, quia hilarem datorem diligit Deus. Cum gaudio etenim mentis eleemosyna danda est, et misericordia praestanda. Securus sit de mercede qui huic operi insistit, quia 117.0474A| qui parva tribuit ac temporalia, recepturus est maxima praemia et aeterna; quoniam eleemosyna quae pauperi largitur in terra, a Domino recipitur in coelo, sicut beatus Ambrosius dicit: Ipse idemque dicturus est electis in die judicii: Quandiu uni ex his minimis meis fecistis, mihi fecistis (Matth. XXV). At qui de mercede aeternae retributionis dubitat, in hilaritate cordis eleemosynas non erogat. Non enim prodest quod porrigit, quia et hic amittit quod tribuit, et in futuro praemium vel mercedem non recipiet.
Dilectio sine simulatione, subaudis adimplenda est. Omnis dilectio quae secundum Deum non est, et pro Dei amore non agitur, simulatio et fictio vocanda est. Ideoque qui fratrem diligere dicitur, si 117.0474B| non correxit cum eum errare viderit, simulatam charitatem erga proximum habere convincitur. Odientes malum, id est diabolum et membra illius, atque omne peccatum sitis odientes. Notandum autem, odium hic in bonam partem accipiendum, quoniam est et odium malum quo odimus fratrem nostrum; adhaerentes bono, id est Deo, qui est summum bonum, et membris ejus atque justitiae, omnibusque virtutibus; charitate fraternitatis invicem diligentes, id est cum charitate fraternitatis sitis vos alterutrum diligentes, quia unus est Pater vester, qui in coelis est. Omnes enim qui unam fidem habent et uno baptismate sunt abluti, ita se invicem diligere secundum Deum debent, veluti fratres ex uno matris utero egressi; honore invicem praevenientes, 117.0474C| id est: invicem honorem vobis impendite, praelati subjectis, subjecti praelatis, quia humilitatis virtus, etiam ethnicis placet.
Sollicitudine non sitis pigri, id est, in cura subditorum non sitis desides et torpentes, ne forte cum servo inutili damnemini, qui, ligatis manibus et pedibus, missus est in tenebras. Et non solum qui praeest, verum etiam omnis subjectus, studiosus et velox debet esse ad omne opus bonum; spiritu ferventes, id est calorem et fervorem Spiritus sancti habeatis, vel spiritu, id est mente, non sitis tepidi in dilectione Dei et proximi, ne forte audiatis: Quia nec frigidus es, nec calidus, insipiam te evomere ex ore meo (Apoc. III). De hujus ignis fervore, dicit Dominus in Evangelio: Ignem veni mittere in terram 117.0474D| (Luc. XII), etc. Domino servientes, non divitiis neque vitiis, sive delectationibus. Illi Domino serviunt qui ejus praecepta servant. Spe gaudentes, spes est exspectatio futurorum bonorum. Inde dicit Apostolus modo: Spe sive exspectatione praemiorum coelelestium sitis gaudentes etiam in augustiis; in trib ulatione, vobis illata a persecutoribus, sitis patientes, id est in animositate non reluctantes, et non requirentes praemium in praesenti; orationi instantes, quia quod humanis auxiliis neque nostris viribus obtinere et agere non possumus, necesse est ut orationibus a Deo impetremus, sicut de Daniel et sociis ejus legimus.
Necessitatibus sanctorum communicantes. Non 117.0475A| dixit, sanctis eleemosynam praebete aut facite, sed honestiori verbo usus est: Vestra bona sanctis participate. Eo tempore quo Apostolus ista scribebat, credentes suis facultatibus privabantur; unde laudando dicit, in Epistola ad Hebraeos, Judaeis credentibus: Et rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis (Hebr. X). Ideoque illos qui facultatibus propriis adhuc non erant privati hortabatur Apostolus, ut exspoliatis pro Christi nomine subsidia temporalia administrarent, illorum indigentiam suam putantes, bonis temporalibus cum eis in commune utentes. Dei etenim dona communia non debent fieri privata. Hospitalitatem sectantes. Non dixit, Hospitales estote, vel hospitalitatem sequimini, sed dixit: Hospitalitatem sectamini. 117.0475B| Plus enim dixit; sequitur namque hospitalitatem, qui rogantes suscipit: sectatur vero qui etiam non rogantes cogit et quaerit, ne forte in vicis et plateis extra tectum remaneant. Magna etenim virtus est hospitalitas, per quam multi placuerunt Deo. Angelis hospitio susceptis, sicut Abraham et Loth, et alii multi.
Benedicite persequentivus vos, id est, benedicite illos, et bene loquimini cum illis qui vobis vim inferunt; benedicite, et nolite maledicere, id est malum dicere. Verbi gratia: Detrahere alicui aut blasphemare, vel contumeliam facere, maledicere est. Quasi dicat: Licet ipsi male loquantur de vobis, dicentes vos magos esse et discipulos seductoris hominis, nolite ideo illis maledicere, sed patienter ferte illorum 117.0475C| opprobria Quod apostolus in semetipso implebat, hoc utique suis auditoribus implere praecipiebat. Dicit enim alibi: Maledicimur, et benedicimus (I Cor. IV).
Gaudere cum gaudentibus studetote. Non praecipit gaudere cum his qui gaudent de transitoriis et caducis rebus, sed cum his qui gaudent quod nomina eorum scripta sunt in coelis. Neque enim quibuscumque gaudiis Christianorum gaudia socianda sunt; nec quibuscunque fletibus lacrymae nostrae jungendae sunt. Verbi gratia: si videmus gaudere aliquos super quaestum pecuniae, aut possessionum latitudinem, non debemus congratulari illis, quia istorum gaudia luctus sequuntur et lacrymae. Unde Dominus non 117.0475D| solus de talibus, sed etiam de hoc admonuit Apostolus non esse gaudendum quod daemonia eis subjecta erant, sed potius de hoc quod nomina eorum scripta essent in coelo, et est sensus: Si videritis hominem digna opera agentem, quae mereamur scribi in coelis, de illius salute congaudetote. Flere cum flentibus curate: non cum his qui lugent et deflent amissionem rerum temporalium, sed potius cum his qui sua aut proximorum deflent peccata, sicut Samuel deflebat Saul, eo quod recessisset Dominus ab eo; et Paulus multos Corinthiorum, qui post fornicationem non egerant poenitentiam. Sive etiam cum his lugere praecipit, qui lugent quod differtur a regno coelorum, securi jam de praemio, de 117.0476A| quibus omnibus Dominus dicit: Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. III).
Idipsum invicem sentientes. Hic sermo apertius habetur in Graeco. Est autem sensus: Sic sentite de alio sicut de vobis, id est, sicut vobis bona optatis, sic et aliis; et sicut vosipsos diligitis, sic alios diligite; vel, ita aestimate vos diligi a fratre veluti a vobismetipsis. Non alta sapientes, id est superba, sed humilibus consentientes, ut et vos humiles exhibeatis. Discite a me, inquit Dominus, quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI). Humilibus autem consentit, qui cum humilibus se humiliat, non praeferens se illis, sed socians et exspectans quod Dominus promisit: Omnis qui se humiliat, exaltabitur (Luc. XIV). Quicunque enim humilitatem veram habent, utique 117.0476B| eamdem humilitatem in aliis venerantur. Nolite esse prudentes apud vosmetipsos. Apud se prudens est, et non apud Deum, qui sapientiam quam habet non Auctori omnis sapientiae deputat, sed sibi suisque meritis et ingeniis, sive studiis suis. Quo vitio deprehenduntur laborasse philosophi gentium, de quibus dicit idem Apostolus in exordio hujus Epistolae: Qui cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis (Rom. I), id est, vani facti sunt, non referentes Deo gratias de collato sibi dono sine suis meritis. Aliter: Apud se sapiens vel prudens est, qui cum sit stultus, sapientem se putat esse, et gloriatur in se, quia sperat scire quod nescit. Vel etiam tertio modo: Prudens apud se esse dicitur, qui vindictam expetendo 117.0476C| suas injurias ulciscitur, quod sequens versus indicat:
Nulli malum pro malo reddentes. Multi putant non esse peccatum si quis accepta injuria se ulciscitur, et vindictam iterum sumit. Quod si ita esset, nequaquam Apostolus talia praeciperet; ac propterea dicunt aliqui, etiam plerumque majus esse delictum, si malum quis pro malo reddiderit: quoniam potest fieri ut qui prius malum intulit, quod peccatum aut malum esset ignoraverit; ille vero qui vindictam expetit, et vicem reddit, quod malum fuerit, statim ostendit. Unde potest ita intelligi, quod malum inferre alteri culpa est: reddere vero malum pro malo, peccatum est. Et dum dicit Apostolus nulli malum esse reddendum, fidelem qui videtur esse et infidelem 117.0476D| tangit; fideli ideo, quia frater est; et infideli, ut lucrari possit. Providentes bona non solum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus. Coram Deo bona sibi providet, qui intimo cordis ei qui secreta intuetur placere studet, et illum non cogitatione, non verbo, non opere vult offendere, nec offendit quantum valet. Providet et coram omnibus hominibus bona, qui verbo et moribus, omnique conversatione in omni vita sua pro viribus suis, inquantum valet, irreprehensibilem se praebet.
Si fieri potest quod in vobis est, id est quod vestrae congruit religioni, cum omnibus hominibus pacem habentes. Rem difficilem dicturus, praemisit, dicens: Si fieri potest, quia vix aut nullatenus fieri potest, ut pax cum 117.0477A| omnibus hominibus servetur. Nam si paganum increpaveris, teque contempserit, non vult tecum habere pacem. Similiter de Judaeo intelligendum atque haeretico. Dicamus et aliter: Et quilibet praelatus increpat subjectos delinquentes. Dum enim eis displicet increpatio praelati, pacem cum illis habere non potest; et cum ita sit, unusquisque animum suum servet pacatum et quietum, habens in se cum illis pacem, diligendo eos, quia Dominus omnium auctor est, licet vitiis se ab illo separent. Hoc loco, et in sequentibus, prohibet contentiones et lites, quibus maxime pax violatur.
Non vosmetipsos defendentes, charissimi. Hoc dupliciter est intelligendum: uno modo de adversariis nostris, haereticis videlicet, falsis fratribus: qui in 117.0477B| nos plerumque saeviunt, de quibus non debemus nos defendere, vindictam expetendo; alio vero modo ut si fuerit quis infidelium contra nos excitatus pro nomine Christi, aut causa alicujus jurgii, verbis contradictoriis, prout ratio dictat parcamus, ut mansueti et humiles et appareamus, imitantes Dominum, qui pauca coram Pilato respondit. Sed date locum irae: Duobus modis locum damus irae; vel cum refrenamus animum ne vindictam expetamus; vel cum de loco ad locum fugimus. Date, inquit, locum irae, id est, eos qui contra vos irati saeviunt, permittite vobis nocere, quia patientia vestra remunerabitur, et eorum saevitia punietur. Vel, date locum irae, id est, nolite vos vindicare, sed fugite de loco ad locum, juxta quod Dominus praecipit dicens: Si vos fuerint persecuti 117.0477C| in civitate una, fugite in aliam (Matth. XIX). Quod autem dicit: Date locum irae, haec ira vel illius intelligitur qui saevit, vel futuri judicis qui in sequentibus loquitur per exemplum propheticum. Scriptum est enim: Mihi vindictam, subaudis reservate, et ego retribuam, vobis qui patienter tulistis praemia et coronam; et illis qui malum intulerunt, vindictam poenarum gehennae. Quia enim homo in vindicta modum excedit, nec potest se vindicare cum tranquillitate mentis, idcirco omnipotens Deus praecipit sibi vindictam reservari, ut ipse qui immutabilis est judicet illos, et qui non movetur ad iram, juxta quod ei eximius orator Salomon dicit: Tu autem, Domine, cum tranquillitate judicas omnia (Sap. XII). Hujus etenim judicis justum est judicium, quoniam non 117.0477D| excedit modum, nec perturbatur in suo judicio.
Sed si esurierit inimicus tuus, ciba illum: si sitit, potum da illi. Si hoc feceris, tunc pro malo reddes bona, et accipies magna praemia. Hoc enim faciens, carbones ignis congeres super caput ejus. Carbones ignis appellat in hoc loco fervorem charitatis Dei et proximi, de quo fervore Dominus dicit: Ignem veni mittere in terram (Luc. XII). Si haec feceris, inquit, quae superius diximus, cibum videlicet et potum inimico ministrando, carbones ignis, id est ardorem charitatis, pones super caput ejus, id est super mentem ejus; quatenus tuis beneficiis delectatus, incipiat diligere te, quem antea exosum habebat, intantum ut dicat: Quid est quod hactenus egi contra 117.0478A| hunc virum? cur ei tanta mala intuli, qui mihi tot bona contulit? Sine causa ergo infestus ei exstiti: Quapropter, quia tam benigne et patienter erga me agit, incipiam illum diligere ut charissimum fratrem, quem hactenus persequebar ut hostem. Si autem ei cibum et potum tribuit, idcirco hoc fecerit, juxta quod quidam voluerunt intelligere, ut carbones ignis, id est poenas inferni, ei praeparet, dum ejus beneficiis honoratus eum non dilexerit; jam hoc non est charitas, ideoque melius est ita intelligi, ut supra diximus in primo de ardore charitatis. Quod vero dicit, super caput, recte per caput mens, id est rationabilitas ac principalitas animae accipitur: quia sicut omnia membra reguntur a capite, ita cogitationes et voluntates mente disponuntur.
117.0478B| Noli vinci a malo. Noli, inquit, vinci a malo, id est ab aliquo vitio, non ab ira, non ab odio, non ab injustitia. Sive, noli vinci a malo, id est diabolo, a quo vinceris dum contra inimicum tuum iracundia accenderis, quia ad suam voluntatem te trahit. Aliter: Si tuas injurias ulcisci volueris, a malo vinceris, quia ei qui tibi malum fecit, similis efficeris: quandocunque enim diabolo vel vitio alicui obedimur, vincimur ab illo. Dum malum pro malo reddimus, ab illo vincimur qui nobis injuriam fecit, et cui vicem reddimus, quia nos similes sibi facit. Si autem commotum animum refrenamus ut vindictam proximo non inferamus, tunc victores exsistimus, et de peccato ad salutem acquirendo fratrem triumphamus. Sed vince in bono malum. Vince in bono malum, id est in Deo 117.0478C| diabolum. Vince in bono malum, in patientia supera inimicum et adversarium tuum, praebendo ei cibum et potum, vestimentum et calceamentum; dum enim tuis beneficiis provocas illum ad hoc ut te incipiat diligere eo modo quo superius diximus, quodammodo superas illum. Vel vince in bono malum, id est in virtutibus vince et supera vitia et peccata, accipiendo ex eis palmam victoriae.
CAPUT XIII. Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. In exordio sanctae Ecclesiae ex omnibus conditionibus veniebant ad fidem, et ne servi, ancillae, seu quilibet subjecti dicerent, quod ipsi qui consecuti erant libertatem omnium peccatorum, et filii Dei effecti, 117.0478D| indignum esset ut servirent saeculi potestatibus, dixit Apostolus: Omnis anima, id est omnis homo, liber et servus, fidelis et infidelis, potestatibus sublimioribus subditus sit. Omnis anima dicit, pro eo quod est omnis homo. In sacra enim Scriptura, frequenter sola anima totum hominem significat, sicut hic, et in Genesi, ubi dicitur: Quod ingressus est Jacob in Aegyptum in animabus septuaginta (Gen. XLVI); et in Actibus apostolorum: Eramus, inquit, in navi animae ducentae septuaginta sex (Act. XXVII). Potestatibus sublimioribus dicit, regibus et principibus, tribunis, centurionibus, dominis, omnibusque praelatis. Hoc et Petrus praecipit (I Petr. II): Subditi, inquiens, estote omni humanae creaturae, id est omnibus 117.0479A| hominibus, vobis praepositis, et hoc propter Deum, sive propter amorem Domini. Inquantum quippe homo non offendit Deum, obsequi et obedire debet celsioribus. Nam homo constat ex anima et corpore: et in anima quidem debet servare inviolatam fidem Deo, in corpore vero debet servire sibi dominantibus secundum servitutem praesentis vitae. Verum si contra fidei propositum viderit sibi imperari a principibus hujus saeculi, sive potestatibus, vel dominis, tunc pro fide usque ad mortem satagat laborare, ne, quod majus est, animam videlicet perdat: quoniam licet illa potestas interficiat corpus gladio, animam autem non potest occidere. Non est enim potestas nisi a Deo. Omnis potestas, sive major, sive minor, quae hominibus praestatur, aut ex voluntate 117.0479B| Dei, aut ex permissione constituta est, sicut dicitur per Salomonem (Prov. VIII): Per me reges regnant, et principes docuerunt justitiam. Si autem quaerimus quare hae potestates ordinatae sint, id dicendum, quod genus humanum bestiale effectum, belluino more contra se coepit saevire, intantum, ut primi parentis filius in fratrem consurgens, interfecerit eum. Bestiarum enim est et hominis discerpere, et se invicem lacerare atque devorare. Verbi gratia: Leo devorat hominem et ursum, ursus et lupus devorant homines, boves, et oves. Hac de causa omnipotens Deus bestialibus hominibus principes praeposuit, ut eorum terrore acerbitas animorum illorum reprimeretur. Sunt etiam pisces alios deglutientes, quos imitabantur homines in alios saevientes, quorum 117.0479C| temeritas principum formidine sedata est. Quae autem sunt, subaudis potestates super alios a Deo ordinatae, sive quae sunt jura potestatum, a Deo ordinatae sunt. Potestates etenim vel jura potestatum quae in mundo principantur, a Deo constitutae sunt, sicut jam supra diximus. Unde Dominus dixit Pilato: Non haberes in me potestatem, nisi tibi datum esset desuper (Joan. XIX). Quibus verbis indicatur, quod sive bona potestas, ut David, seu mala fuerit, ut Nero, non est nisi aut volente aut permittente Deo. Hoc autem totum idcirco prosequitur Apostolus, ut potestatibus subditi sint, quia nonnulli (sicut jam diximus) ad fidem venientes, pristinum obsequium et servitium, quasi liberi effecti, dominis et principibus suis nolebant reddere, cum Dominus Jesus non venerit 117.0479D| conditiones mutare, sed animas in aeternum victuras salvare. Dicebant enim Romani credentes: Nos qui divinis legibus paremus, et Deo servimus, non debemus servire nec honorem praebere Neroni, aliisque potestatibus terrenis. Quapropter Apostolus talia scripsit eis. Poterat namque scandalum nasci dominis et principibus, si servi et subjecti eorum Christiani effecti, a servitio illorum efficerentur alieni. Noceret quoque Ecclesiae, dum non permitterentur alii credere, cum magis meliores debeant domini servos suos recipere, fideles Christi effectos. Hoc et ipsa Veritas per semetipsam praecipit, dicens: Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo (Matth. XXII).
Itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. 117.0480A| Sive bona sit illa potestas, seu mala, quicunque ei resistit subtrahendo servitium ab ea, denegando tributum, et honorem non praebendo quem ei debet praebere, Dei ordinationi resistit et dispositioni, cujus ordinatione illi principantur. Quidam, male sentientes, has potestates interpretati sunt daemones, de quibus in Epistola ad Ephesios dicitur: Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates (Ephes. VI). Sed iste sensus valde est superfluus, quia in nullo debemus subdi daemonibus. Qui autem resistunt potestatibus, regibus videlicet et principibus, et dominis suis, ipsi sibi damnationem acquirunt. Pro qualitate enim culpae acquirunt sibi vindictam, quia iratae illae potestates dum subditi eis parere contemnunt, aut occidunt 117.0480B| eos, aut in carcerem mittunt, aut etiam in exsilium dirigunt. Si quaesierit aliquis, cur Dominus damnaverit servum, aut princeps subjectum? responde, Resistebat mihi, et idcirco vindictam accepi ex illo. Considerandum autem, quia non de damnatione aeterna loquitur Apostolus, sed de corporali, eo modo quo dictum habemus.
Nam principes non sunt timori boni operis, sed mali, id est, non sunt ad hoc constituti ut timorem incutiant bene laborantibus et bono operi insistentibus, sed malefacientibus et servire nolentibus. Nam ad hoc sunt constituti, ut bene laborantes laudent et adjuvent, male vero facientes damnent. Sed si quis bonum facit, non timet potestatem: qui vero malum timet, ab ea damnatur; unde subdit Apostolus: Vis autem non 117.0480C| timere potestatem? bonum fac, et habebis laudem ex illa. Non dicit laudabit te illa potestas, quia multae potestates sunt, quae in subditis magis malum quam bonum diligunt, sed habebis laudem ex illa potestate, id est, ipsa erit occasio ut laude dignus sis, quia si tuo exemplo ad fidem vel justitiae opera fuerit perducta, laudaberis tam ab illa, quam etiam ab aliis, et apud Deum quoque laude dignus eris. Aliter: si potestas illa usque ad mortem poenis te afflixerit. aut in aliquo contraria exstiterit, ut quoque legitime decertando mortem aut aliquam injuriam patienter pertuleris, habebis ex illa laudem, id est, ipsa praebebit occasionem ut tu lauderis: quia percipies pro persecutionibus ejus tibi irrogatis perpetuam beatitudinem, et laudaberis apud Deum et homines. Consideremus 117.0480D| Laurentium qui pro Christi nomine acerrime est ustulatus. Non fuisset laude dignus perfecte inventus, nisi a suo persecutore fuisset ustulatus; ideoque ipsa potestas fuit occasio laudis ejus. Sic de caeteris sanctis martyribus est intelligendum, et de omnibus qui injuste damnantur.
Dei enim minister est tibi in bonum. Dei enim minister est, id est, a Deo constitutus est ad bonum tuum, ut suo timore et adjutorio custodiat et tueatur te, ne interficiaris ab inimico tuo, et tuam substantiam non diripiant alii. Aliter: Sunt multi qui nolunt agere malum, sed timent potestatem mundanam, et causa hujus timoris non percipiunt quod cupiunt. Ergo ad bonum illorum ne faciant malum, potestates 117.0481A| illae praepositae sunt, quia quo amplius homo malum facit, eo amplius poenas sustinebit majores. Si autem male feceris, time; id est, non leve feras potestatem timere: poterit enim te damnare inventa occasione. Non enim sine causa gladium portat. Per gladium intelligitur vindicta. Non sine causa gladium portat, id est, non sine causa ulciscendi potestatem habet. Sunt nempe quaedam enormia flagitia, quae potius per mundi judices quam per antistites et rectores Ecclesiarum judicantur; sicut cum quis interficit pontificem apostolicum, episcopum sive presbyterum, sive diaconum. Hujusmodi reos reges et principes mundi damnant. Ergo non sine causa gladium portat, qui talia scelera judicat. Sunt etiam maxime constituti propter latrones, homicidas, raptores, 117.0481B| ut illos damnent, et alios suo timore compescere faciant. Unde subditur: Dei enim minister est, vindex in iram, id est in vindictam, ei qui malum facit.
Ideoque necessitate subditi estote. Hoc est, quia illi vobis Dei ministri sunt in bonum, obedite illis, ut cum eis pacem habere possitis; vel necessitate subditi estote, quia ulciscentur se de vobis, si eorum potestati contradixeritis. Ad hoc enim a Deo est praepositus ut benefacientes justeque viventes sua protectione muniendo defendat, vindictam vero inferat peccantibus, sibique resistentibus. Quapropter subditur: non solum propter iram, sive vindictam qua consurgent in vos, sed et propter conscientiam, id est, propter mentem quam debetis habere mundam in dilectione ejus cui subditi estis, maxime propter hoc 117.0481C| quia a Deo constitutus est, cujus ordinationi reluctari non debetis. Verbi gratia: Es subditus illi timens damnum temporale, dum servis ad oculum: esto subditus propter conscientiam mentis, ut in ipsa conscientia quam Dominus intuetur, non habeas illum odio cui praestas obsequium, sed tua mens perhibeat tibi testimonium quod ex corde diligas illum.
Ideo enim et tributa praestatis. Subaudis quia a Deo praepositi sunt vobis, vel quia defendunt vos ab hostibus, et suo timore constringunt inimicos vestros, ne interficiamini ab illis, neque vestra bona diripiant, vel etiam ne in vos suam vindictam exerceant, si in aliquo rebelles fueritis: et eorum iram patiamini, sicut passi sunt Judaei, qui noluerunt Romanis tributum dare. Unde et sequitur: Ministri enim Dei sunt, 117.0481D| in hoc ipsum servientes. Subaudis ut vos defendant, reos puniant, tributum a vobis recipiant. Sic et Joannes Baptista militibus quaerentibus quid agere deberent, respondit: Neminem concutiatis, nemini calumniam faciatis, sed contenti estote stipendiis vestris (Luc. III). Ubi notandum est, quia non dixit: Nolite militare, quia milites a Deo constituuntur, ut ab eis patriae sibi commissae tueantur.
Reddite ergo omnibus debita, id est consuetum obsequium; sicut Dominus ait: Reddite quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo (Matth. XXII): cui tributum, debetis reddere, reddite ei tributum, sicut et ipse Conditor pro se et Petro didrachma (Matth. XVII). Tributum dicit a tribunis, et tribuni a tribus. 117.0482A| Siquidem Romulus conditor et auctor Romae, in tres partes populum sibi subjectum divisit rationabili distributione: in senatores videlicet, quae et consules vocabantur, in milites et agricolas, et unicuique parti principem unum constituit, qui tribunus dicebatur, eo quod uni ex tribus partibus praeesset. Census vero quia subditis exigebatur. Cui vectigal, vectigal. Vectigal est tributum fiscale, et dicitur a vehendo, eo quod accipiatur de vectis, id est, de eportatis mercibus; cui timorem, timorem, debetis, ut dominis, reddite illi; cui honorem, honorem, debetis, reddite illi, non solum in conquiescendo et humiliando, sed etiam munera dando.
Nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem diligatis. Sic omnibus servitutis vestrae obsequia et debita reddite, 117.0482B| ut nemini quidquam pro quo vobis irascatur, debeatis, nisi ut invicem diligatis. Reddite debitum et obsequium, quod omnibus potestatibus et principibus persolvere debetis, id est, eos qui nobis praepositi sunt, diligere debetis. Hoc debitum charitatis quandiu in praesenti saeculo vivitur, debetur, in futuro quoque sine pondere plenius firmabitur. Qui enim diligit proximum, legem implevit. Proximus iste non tantum propinquus cognatione aut aliqua affinitate, sed etiam omnis homo intelligitur, quem diligendo, legem Moysi implemus, quia quod Moyses prohibet per legem: Non occides, non adulterabis, et caetera talia, si dilectionem habemus contra proximum non agimus. Si enim proximum diligis sicut teipsum, non occides illum, quia non vis occidi: non 117.0482C| pollues uxorem ejus, quia tuam ab illo adulterari non vis, sic et de caeteris intelligendum est. Et ut abundet justitia nostra super justitiam scribarum et Pharisaeorum caetero rumque Judaeorum, inimicos etiam nostros debemus diligere propter Dei amorem; et licet ab illis persecutionem sustineamus, non tamen debemus diligere et amare in illis vitia, sed naturam, adimplentes quod Veritas praecipit: Diligite inimicos vestros, et orate pro persequentibus vos (Matth. V). Sed quaeritur cur Dominus dicat in dilectione Dei et proximi totam legem consistere: quare dicat Apostolus in sola dilectione proximi legem impleri? Quod hoc modo solvitur, quia in dilectione proximi, consistit et dilectio Dei. Neque enim proximus sine Deo, nec Deus sine proximo potest diligi. Vel 117.0482D| ideo etiam in dilectione proximi totam legem dicit impleri, quia in dilectione Dei non sic facile possumus probari, utrum Deum diligamus annon, sicut in dilectione proximi. Verbi gratia: Dum malum pro malo non reddo, dum peccanti in me fratri dimitto, cum colligo vagum ad hospitium, dum hilari mente et vultu eleemosynam impendere satago, dum oro pro persequentibus, apparet utique in his et talibus, quia diligo proximum: et dum diligo proximum, ostendo me diligere et Deum, cujus mandatis obtempero. Hoc enim mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, diligat proximum suum; quia per dilectionem proximi pervenitur ad dilectionem Dei, et per dilectionem Dei ad proximi dilectionem pervenitur. 117.0483A| Quamvis enim dilectio Dei major sit dignitate, tamen dilectio proximi prior erit in operatione. Qui enim non diligit fratrem suum, inquit Joannes, quem videt, Deum, quem non videt, quomodo potest diligere? (I Joan. IV.) Intelligamus et per proximum, illum Samaritanum qui fecit misericordiam cum saucio vulnerato a latronibus, id est Christum, qui nobis factus est proximus per assumptionem carnis. Ergo qui hunc diligit, legem charitatis adimplet et legem Moysi, quia nihil contra voluntatem ejus facit. Et si quod est aliud mandatum, subaudis praeter ista quae enumeravimus, de adulterio videlicet, homicidio, fornicatione, falso testimonio, et concupiscentia, in hoc verbo, id est dilectione Christi, instauratur, id est redintegratur, vel adimpletur: Diliges proximum 117.0483B| tuum sicut teipsum.
Dilectio proximi malum non operatur. Non solum non operatur, verum etiam malum non cogitat de proximo. Plenitudo ergo legis, Mosaicae atque Evangelii, dilectio est Dei et proximi. Ubi charitas est, quid est quod possit deesse; et ubi charitas non est, quid potest prodesse? Quapropter appetenda est dilectio Dei et proximi, et summis viribus tenenda. Nam dilectio dicitur eo quod duos liget, Deum videlicet et hominem conjungat, vel unumquemque proximum cum alio.
Hoc scientes, quia hora est jam nos de somno surgere. Mos est sacrae Scripturae, horam saepissime pro tempore ponere, sicut et diem. Quae est ergo ista hora, de qua Apostolus loquitur? Tempus est non 117.0483C| legis, sed Evangelicae praedicationis, sed videlicet aetas, finisque saeculi, in qua sumus jam positi, de quo idem Apostolus alias dicit: Ecce nunc tempus acceptabile (II Cor. VI). Dicit Apostolus Romanis et omnibus credentibus, etiam necdum credentibus. Hoc scientes, inquiens, id est, hoc scimus scientes, quia hora est sive tempus, jam nos de somno pigritiae et desidiae surgere, de somno quoque infidelitatis et vitiorum atque ignorantiae. De hoc somno praecipit etiam nos Propheta expergisci, dicens: Expergiscimini, ebrii (Joel. I). Et quare dicit, jam tempus est surgere? Ille surgit, qui jacebat, et nos si hactenus jacuimus in vitiis, et torpore vitiorum, surgamus ad bona opera agenda, et laboremus viriliter studioseque. Poterat aliquis objicere Paulo: Cur praecipis 117.0483D| nos jam de somno surgere? Ad haec ille reddens causam. Nunc enim, inquit, propior est nostra salus, quam cum credimus. Quae est ista salus? Vita aeterna, gaudium sine fine mansurum, beatitudo perpetua quam soli electi cum angelis possessuri sunt, ista beatitudo et salus aeterna propior est modo nobis quam eo tempore quando credidimus, quoniam dum finis mundi magis ac magis appropinquat, vita futura et salus aeterna magis ac magis festinat.
Nox praecessit, dies autem appropinquavit. Nox est caecitas infidelitatis, nox est ignorantia, nox est etiam conversatio tenebrosa in peccatis. Ista nox quotidie praecedit in electis, et ad vitam aeternam praedestinatis appropinquat dies, illuminatio videlicet fidei, 117.0484A| cognitio sanctae Trinitatis, et splendor virtutum, quoniam dum transeunt quotidie per mortem corporis ab aerumnis hujus saeculi, in lucem supernae claritatis colliguntur; vel etiam, per noctem possumus intelligere omne spatium praesentis vitae usque ad finem saeculi. Per diem vero, vitam aeternam, cujus claritatis comparatione vita praesens non incongrue nox appellatur, quia vita praesens semper in dolore versatur et tristitia, non habens perpetuitatem: illa vero gaudiis sine fine mansuris florebit, nihil tristitiae admittens; quae tunc plenissime manifestabitur, cum Dominus de judicio in regnum transierit. Ergo quia jam appropinquat, Abjiciamus opera tenebrarum, id est adulterium, homicidium, fornicationem, et caetera talia, quae a regno coelorum separant, et 117.0484B| ad tenebras perpetuas operatorem suum trahunt. Quae etiam merito opera tenebrarum vocantur, eo quod in tenebris permaxime exerceantur, juxta quod Dominus manifestat, dicens: Omnis qui facit malum, odit lucem (Joan. III). Et induamur arma lucis. Arma lucis sunt fides, spes, charitas, pax, patientia, et caeterae virtutes, quae nos ad lucem aeternae beatitudinis perducunt; quae non immerito arma appellantur, quia nos defendunt ab improbitate malignorum spirituum. Abjicimus ergo opera tenebrarum, quando exspoliamur vitiis, et induimur virtutibus. Induamur igitur arma lucis, hoc est, undique muniamus nos omnibus virtutibus, ut simus protecti et tuti contra adversa diaboli. Et quomodo debeamus illa arma indui et his virtutibus exornari, Apostolus declarat, 117.0484C| subnectens:
Sic, id est, tali modo induimini arma lucis, ut in die, hoc est in claritate virtutum, honeste ambulemus. Qui in die ambulat, honeste ambulat, quia non offendit pedem suum ad lapidem, non cadit, non impingit sicut ille qui in nocte ambulat. Nos autem, secundum hoc monitum Apostoli, honeste et sine offensione fidei et gratiae sive scientiae ambulare debemus. Non in comessationibus. Comessatio dicitur mensae collatio, sive mensae alternatio. Sunt enim convivia quae celebrantur alternatim, et praeparantur a sociis per dies et vices. Sunt etiam alia convivia, quae ex communione praeparantur, quando unus affert panem, alius carnes, alius vinum, atque alius aliud, et idcirco comessationes, hoc est, mensae collationes 117.0484D| appellantur. Vocantur quoque eaedem comessationes turpia et inhonesta convivia, quia sicut omnes propriis cibis utuntur et communibus, ita etiam pro libitu suo unusquisque quidquid scurrilitatis et otiositatis sibi placet loquitur. Non in ebrietatibus. Briam genere masculino dicimus calicem aptum potationi, a quo dicitur ebrietas, quae est nimia potatio vini. Non in cubilibus. Cubilia proprie sunt lecti sive lustra ferarum dicta a foedis cubitationibus, quibus assimilantur lecti illorum qui cum meretricibus in lupanaribus coeunt: et impudicitiis. Impudicitia est inverecundia et irreligiositas, sive turpis atque irrationabilis coitus. Generaliter omnis libido, et incontinentia, vel immunditia, impudicitia 117.0485A| appellatur. Operatores vero dicuntur impudici, inverecundi, atque irreligiosi. Non in contentione. Contentio est altercatio sive controversia, quae plerumque ex quaestionibus Scripturarum solet oriri, ut videatur quis aliquid sapientiae habere, dum alium vicerit sua pulsatione, et maxime ex re nullius utilitatis nascitur. Ideo vero vitanda est, quia rixam generat, de qua procedit odium, et de odio enormitas mali: et aemulatione. Aemulatio varias habet significationes: Significat enim imitationem, significat studium, significat et invidiam, qua quis alterius felicitate torquetur, ut in hoc loco. Unde et aemulus dicitur imitator, dicitur studiosus et invidus.
Sed induimini Dominum Jesum Christum. Sensus ex superioribus pendet, ubi praecipit sic indui arma 117.0485B| lucis, ut in die honeste ambulemus: Nolite, inquit, ambulare, id est vivere in comessationibus et reliquis vitiis, sed induimini Dominum Jesum Christum. Sed quaestio oritur, quomodo possimus induere Dominum Jesum Christum, qui quadragesimo die resurrectionis suae coelorum altitudinem penetravit, ubi sedere nunc creditur in plenitudine paternae majestatis? Christus ergo ipse est sapientia, ipse est instantia, ipse est pax, et reliquae virtutes in ipso sunt: Christum itaque induit, qui omnes virtutes quas scit in illo esse, inquantum valet cum Dei adjutorio illas assumit, juxta quod alias Apostolus dicit: Quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis (Gal. III); id est, omnes virtutes tunc induistis: quia ab omnibus peccatis mundati estis. Similiter et in hoc loco 117.0485C| intelligendum est: Induimini, inquit, Dominum Jesum Christum, id est omnes virtutes quas scitis in ipso esse, ut ipse sit decus atque ornamentum vestrum. Et carnis curam ne feceritis in desideriis. Non ait, necessitatem carnis ne feceritis; quia necesse est ut manducemus, bibamus, dormiamus, vestiamur. Hoc quia necessarium est, non prohibuit; sed carnis curam in desideriis, id est malum, utpote adulterium, crapulam, ebrietatem, usum quoque balnearum ultra quam expediat, et caetera quae desiderat misera caro, ne perficiatis ait; et non dixit, Ne cogitetis, quoniam impossibile est cessare penitus a cogitatione delectationum. Sed hoc considerandum quia quod prohibuit in desideriis concessit in necessitatibus. Adhibenda est etenim cura carni in necessitatibus: 117.0485D| in deliciis vero et luxuria atque omni concupiscentia, penitus excludenda.
CAPUT XIV. Infirmum autem in fide assumite, subaudis in affectu charitatis, non in disceptationibus cogitationum; id est, non in dijudicationibus sive in contentionibus. Infirmus est in fide, qui in aliqua parte fidei dubitat, nec credit perfecte sicut credendum est. Infidelis est toto, qui nihil fidei habet. Firmus autem est in fide existens, qui in ea nihil dubitat. Ergo infirmus est in fide Judaeus qui noviter ad fidem veniens, non putat omnes cibos mundos; firmus vero in fide est gentilis, qui illud servat Evangelii: Non quod in os 117.0486A| intrat, coinquinat hominem (Matth. XV); et illud Apostoli: Omnia munda mundis (Tit. I); et in Genesi: Vidit Deus cuncta quae fecerat, et erant valde bona (Gen. I). Qui taliter sunt firmi in fide, debent assumere in affectum charitatis et in dilectionem suam Judaeum, qui putat suillam carnem, leporinam, anguillinam, immundam esse, et caetera a quibus lex prohibet, et quae ille ante gratiam fidei quasi communia, id est munda, dicebat. Istum tamen praecipit Apostolus assumere in dilectionem. Assumite, inquit, illum talem Judaeum in affectum charitatis et nolite dijudicare illum in cogitationibus vestris, neque contendatis cum illo, licet quaedam immunda putans nolit manducare.
Alius enim credit se manducare omnia. Alius, id 117.0486B| est gentilis, firmus in fide, credit omnia munda esse mundis hominibus. Qui autem infirmus est, olus manducet. Judaeus qui infirmus in fide, qui quasdam carnes abominatur, dum non vult eas comedere, olus, id est herbam hortorum, et quidquid cordi ejus placet, hoc sumat. Tu autem noli illum dijudicare. Per olus, omnia genera herbarum designantur, apta comestioni. Dicit beatus Hieronymus: Qui infirmus est impetu libidinis, abstineat a carnibus et vino, quibus libido excitatur, et olus manducet, id est viles cibos et aridos (quibus frenatur et restringitur fluxus libidinis) edere discat. Crassitudo enim carnium, et deliciosae epulae, provocant carnem corporis ad libidinem.
Is, id est gentilis, qui manducat indifferenter omnes cibos, non manducantem Judaeum non spernat, in 117.0486C| animo suo, quasi minus justum; et qui non manducat omnia, ut Judaeus, manducantem omnia, gentilem videlicet, non judicet neque reprehendat quasi reum et peccatorem. Utrosque enim, Judaeos et gentiles, alternis instruit sententiis. Potest et spiritaliter intelligi secundum beatum Gregorium: Qui manducat, inquit, id est qui meditando et scrutando sacram Scripturam penetrare valet, non manducantem, id est illum qui non valet penetrare, non despiciat neque spernat. Econtra qui non manducat, id est qui non intelligit nec valet penetrare profunditatem divinarum Scripturarum, illum qui intelligit et sapiens est, non contristet neque despiciat: Deus enim illum, subaudis gentilem manducantem omnia, assumpsit ad fidem suam quem perfecte docuit, ut nil 117.0486D| putet immundum esse mundis hominibus.
Tu quis es qui judicas alienum servum? Et est sensus: Si Deus illum gentilem assumpsit ad fidem suam ut omnia manducet, tu quis es, qui illum de comestione sua reprehendis? Potest tamen et haec sententia ad Judaeum in fide assumptum referri, secundum quod sequentia manifestant ut dicatur: Deus assumpsit Judaeum ad fidem suam, licet ille quaedam immunda adhuc putet et rejiciat, tu quis es, o gentilis fidelis, qui judicas alienum servum: Judaeum scilicet servum Christi per fidem? Suo Domino stat, subaudis si perfectus est in fide, aut cadit Domino suo, si in ea dubitat. Domino suo stat Judaeus, si perfectus est, et si omnia credit munda, quia in 117.0487A| fide Domini sui stat. Si autem cadit, non credens omnia munda, non tibi cadit, o gentilis, qui non potes eum relevare, sed suo Domino quem offendit, qui potens est eum erigere et solidare in fide. Nam cadere sponte possumus, sed surgere, nisi a Deo erigamur, nequimus. Stabit autem, id est, perficietur et stabilietur in fide. Quare? Potens est enim Deus, cui cecidit, statuere illum, et in recta fide firmare. Verbi gratia: venit modo Judaeus ad baptismum, transit ad gratiam Evangelii, nunquam comedit carnem suillam, aut anguillam, neque naupraedam, abstinet adhuc quasi a carne immunda, adhuc novellus Christianus est. Hic talis, dum per intervalla temporum perfectius eruditur, dum discit quod nihil sit immundum, quod a fidelibus cum gratiarum 117.0487B| actione sumitur, ecce statuitur a Deo et Domino suo cui cecidit putans aliquid immundum, ecce in fide firmatur.
Nam alius judicat diem inter diem. Ille judicat, id est discernit, et differentiam facit inter diem et diem, qui alternis diebus a carne vel vino abstinet, alternis non abstinet, verbi gratia: Sunt modo multi, qui in secunda, et quarta, et sexta feria, a carne et vino abstinent: tertia, quinta, et septima comedunt carnem, et vino indigent; alius judicat. Id est, decernit et eligit omnem diem, in abstinentia carnis vel vini, sicut eremitae, et multi monachorum. Aliter: Diem inter diem judicat, qui quasdam sententias Veteris et Novi Testamenti intelligit, quasdam penetrare non valet. Omnem autem diem judicat, 117.0487C| qui ex integro Vetus et Novum Testamentum intelligit. Non immerito ergo sacra Scriptura per diem intelligitur, quia sicut ignorantia est caecitas, ita cognitio sanctae Trinitatis quae in Veteri et Novo Testamento continetur, lux et illuminatio cordis est. Tertio modo diem inter diem judicat, qui tantum de praesenti examinat et dijudicat, verbi gratia: Videt quis hominem bene facientem vel male. Quem cernit honis operibus intentum, judicat eum propter justitiam praesentem bonum, et quem videt malis operibus deditum, judicat eum propter injustitiam suam malum. Si autem ille qui hodie bonus est, cras malum fecerit, judicat illum malum esse quem antea laudaverat, et si ille qui hodie malus est, declinaverit a malis et pura mente Deo servire coeperit, 117.0487D| judicat eum justum; iste talis diem inter diem judicat, quia secundum varietatem temporis et mutationem vitae, mutat judicium suae sententiae. Qui autem judicat omnem diem, Deus omnipotens intelligitur, qui novit qualis quisque sit in praesenti, in praeterito, et in futuro: quia omnia sunt ei praesentia, et ipse potest eum qui hodie fecit malum, cras facere bonum. Unusquisque in suo sensu abundet. Non dicit indicativo modo abundat, sed imperativo abundet. Et est sensus: Secundum quod unicuique homini concessum est intelligere, abundet in suo judicio, id est, qui intelligit a carne abstinendum, abstineat: et qui non intelligit, id est, qui non vult abstinere, aut non potest, comedat. Aliter: Unusquisque in suo 117.0488A| sensu abundet. Qui: magna intelligit et sublimis, observet illa, et abundet bonis operibus; et qui sublimia divinorum sacramentorum arcana capere non valet, ea quae veraciter credit et intelligit, humiliter et devote Domino serviendo, adimpleat abundando bonis operibus. In suo sensu abundabat Cyprianus, quando semel mergebat in baptismate parvulos; quia quod intelligebat, studiose adimplebat, bonis operibus abundando, licet in hoc facto nescius delinqueret. Sed quia bonis operibus abundabat, postea correptus a Domino, abundavit altiori sensu, ter illos mergendo. Non est ergo de haeretico intelligendum, aut de prava doctrina, ut unusquisque magis ac magis abundet in errore suo.
Qui sapit diem, id est, qui eligit per omne tempus 117.0488B| abstinendum, Domino sapit, id est Domino consentit, quia placet illi ejus abstinentia. Aliter: Qui sapit diem, id est, qui judicat peccatorem per poenitentiam posse salvari, nec desperat de salute illius, Domino sapit, id est, Domino concordat in hac parte, qui peccatores non statim punit ut peccant, sed exspectat ad poenitentiam. Ergo qui non judicat et damnat peccatorem, sed credit illum omni die posse venire ad veniam per Domini misericordiam, Domino sapit, quia cum Domino non concordat qui dixit: In quacunque die peccator conversus fuerit ad me, salvabitur (Ezech. XXXIII). Dum ergo peccator non desperat, cum Domino sapit, qui peccatorem exspectat, et eum qui hodie videtur injustus, fieri posse justum non desperat, cum Domino intelligit et 117.0488C| concordat. Et qui manducat, subaudis omnia ut gentilis, Domino manducat, propter hoc subditur: Gratias enim agit Deo, videlicet, quia omnia credit esse munda, et omnia licet ei edere. Domino enim manducat, qui de perceptis ab eo beneficiis gratias refert. Et qui non manducat omnia, sicut Judaeus, scilicet minus adhuc perfectus in fide, Domino non manducat: hoc est, Dominus abstinet, quia pro amore omnipotentis Dei, abstinens est a cibis, a quibus ipse praecepit abstinendum esse, et gratias agit Deo, pro eo quod dedit illi virtutem abstinentiae, et notitiam per legem a quibus abstinere deberet. Notandum autem ab utroque gratiarum actionem referri omnipotenti Deo: Gentilis enim gratias refert illi pro libertate vescendi omnia; Judaeus vero pro fructu 117.0488D| abstinentiae, licet in hac parte qua abstinet minus perfectus sit.
Nemo enim nostrum sibi vivit, et nemo sibi moritur. Hoc spiritualiter intelligitur, quamvis et ad litteram possit dici: Nullus enim nostrum sibi vivit, quia non habet a se vitam; et nullus sibi moritur, quia non habet in potestate quando vivat, et quando moriatur. Sed dum dixit: Nemo nostrum, id est fidelium perfectorum, ad altiorem nostrum excitavit sensum. Christus Dominus noster semel mortuus est pro peccato, quia nullum fecit peccatum, et nos ad exemplum mortis ejus semel mortui sumus peccato, purgati ab omnibus delictis in baptismate, redempti Christi sanguine. Non ergo nobis morimur peccato 117.0489A| in baptismate, sed Christo, dum non in nostra potestate ablutionem consequimur, sed per passionem et baptismum, atque per fidem illius abluimur. Et nemo sibi vivit, subaudis virtutibus, sed Christo, qui resurgens a mortuis, jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur (Rom. VI). Ad cujus exemplum, postquam de fonte baptismatis surgimus, mori peccando nullatenus debemus. Mori autem peccando dixit: quia anima quae peccaverit ipsa morietur.
Sive enim vivimus, virtutibus et vita spirituali, Domino vivimus: quia abstinendo a peccatis post baptismum, exemplar resurrectionis ejus attendimus, postquam ipse jam non moritur, quatenus ad coelum pariter cum illo ascendamus; sive morimur, 117.0489B| subaudis peccato tempore baptismatis, Domino morimur: quia ut ei placeamus, ad similitudinem illius qui nunquam peccavit, per fidem et redemptionem sanguinis ejus ab originalibus et actualibus peccatis in baptismate mundamur. Sive ergo vivimus, sive morimur, Domini sumus, subaudis servi, quia in potestate illius consistimus. Possunt haec verba ex martyrum persona intelligi dicta et omnium perfectorum, qui non sibi vivunt, quia non voluntatem suam quaerunt adimplere, sed Domini, dum per dilectionem quod aliis expedit, faciunt. Quod autem non sibi moriuntur morte temporali, in qua sibi non conceduntur neque relinquuntur, sed a Deo assumuntur; seu etiam sibi non moriuntur morte spiritali, peccatis videlicet, quibus moriuntur, dum per 117.0489C| Spiritum sanctum et aquam regenerantur, hoc aperte innuitur, quia non debent otio torpere, sed Dei et proximi dilectione semper fervere. Martyres quoque non sibi moriebantur, sed Domino, quia non propter suam malitiam perimebantur, sed pro Dei notitia et confessione fidei, dicente ipso Domino: Beati eritis cum ejecerint nomen vestrum tanquam malum propter Filium hominis (Luc. VI).
In hoc enim Christus mortuus est, et resurrexit, vel morte carnis, vel morte peccati, quia nunquam peccavit, ut et vivorum et mortuorum dominetur, id est ut eorum dominetur, qui vivunt jam virtutibus, gratia Dei abluti a peccatis, et illorum qui quotidie moriuntur peccato, ad hoc ut vivant similiter virtutibus, in novitate vitae ambulando.
117.0489D| Tu autem, Judaee, quid judicas fratrem tuum? gentilem manducantem omnia. Aut tu, gentilis, quare spernis, et despicis, fratrem tuum? Judaeum infirmum adhuc in fide, et nolentem manducare omnia, cum idem Paulus alibi dicat: Nescitis quia angelos judicabimus, quanto magis saecularia (I Cor. VI); et iterum ipse judicando: Qui talia agunt regnum Dei non consequentur (Gal. V), cur hic prohibet ne judicemus? Sciendum quod de apertis reatibus libera potestas nobis judicandi conceditur, sicut de homicidio, adulterio publico, atque furto. De occultis vero quae possunt bono et malo animo fieri, interdicitur nobis judicare, quia horum judicium Deo est reservandum. Omnes enim, id est boni et 117.0490A| mali, perfecti et imperfecti, gentiles et Judaei, stabimus ante tribunal Christi. Tribunal est sedes judicis, quae in celso loco collocatur, quo judex ex omnibus possit videri, et ipse accusantes et accusatus ex eminenti loco possit intueri. Ita et Dominus Jesus quasi in tribunali sedebit, quia et ab omnibus videbitur, et ab ipso omnium conscientiae et causae dijudicabuntur aptissime, et est sensus: Vos qui ad invicem fratres judicatis, quantum in vobis est Deo aufertis suam potentiam.
Scriptum est enim: Vivo ego, dicit Dominus. Hoc proprie juramentum Dei est in Veteri Testamento, si dici fas est, sicut Amen in Novo. Ipse enim proprie vivit et vita est, quia mutari non potest, cujus comparatione mortuum est quidquid mutari potest, 117.0490B| quoniam nulla creatura est quae a se habet vitam. Quoniam mihi flectetur omne genu, et omnis lingua confitebitur Deo. Quomodo ergo angeli, qui sunt spiritus, flectent Deo genu? Per flexionem genuum subjectionem debemus intelligere, quia in judicio omnia Christo subdentur. Flectetur ergo Deo omne genu, dum omnis creatura subjicietur illi. Omnis quoque lingua hominum confitebitur Deo, dum laudabit Deum Patrem per Filium, quod de electis tantum sentitur. Nam de impiis dicitur quia, Non est speciosa laus in ore peccatoris (Eccl. XV). Angeli autem eo modo quo sunt incorporei, laudant et laudabunt Deum. Vox enim angelorum in laudem Creatoris, ipsa est admiratio intimae contemplationis.
Itaque unusquisque nostrum pro se rationem reddet 117.0490C| Deo. Et est sensus: O Judaei et gentiles, qui nos jam invicem judicatis, cur Dei judicium vestro judicio praevenitis, et ejus potestatem quantum in vobis est, temere usurpatis? Hoc vobis sufficiat, quod unusquisque pro se rationem est redditurus, non solum operum et sermonum, sed etiam cogitationum.
Non ergo amplius invicem judicemus, subaudis cum futurum Dei judicium minime ignoramus. Hoc dicitur de occultis, non de apertis; sed hoc judicate magis, ne ponatis offendiculum fratri vel scandalum, id est, hoc maxime cavete, et magis decernite, ne quis vestro malo verbo, aut perverso exemplo scandalizetur et offendatur; vel hoc statuite, ne causa carnalium ciborum offensionem fratribus minus perfectis generetis.
117.0490D| Scio et confido in Domino Jesu, quia nihil commune per ipsum creatum est. Judaei cibos ex lege sibi permissos dicebant tantummodo mundos, quibus autem gentes communiter utebantur, communes, id est in mundo appellabant, sicut et Petrus ait: Commune non manducavi (Act. XIV), id est immundum. Inde dicit Apostolus: Scio, inquiens, et credo in Domino Jesu, sive per Dominum Jesum, qui mihi hoc manifestavit, quia per ipsum nihil est immundum creatum, sed omnia munda ab eo facta sunt, sicut scriptum est: Vidit Deus cuncta quae fecerat, et erant valde bona (Gen. I). Nisi ei, forte Judaeo, vel alio cuilibet, qui existimat aliquod alimentum commune, id est immundum, esse, illi commune est, quia immundum 117.0491A| videtur ei hoc secundum ejus sensum, non secundum Deum, qui omnia fecit munda.
Si enim propter cibum, quem ille immundum putat, et tu suades ei ut comedat, contristatur frater tuus, Judaeus infirmus adhuc infidelis, jam non secundum charitatem ambulas, id est non habes charitatem: quia non diligis fratrem tuum sicut te. Noli cibo tuo illum perdere, dando occasionem offendendi et scandalizandi, pro quo Christus mortuus est. Tunc enim illum perdis, cum animum illius scandalizas: quia offendit Deum, dum contra te irascitur, qui es proximus ejus.
Non ergo blasphemetur bonum nostrum. Bonum hic vel charitatem possumus intelligere, quia debemus proximum diligere; vel fidem, qua credimus omnia esse munda, et qua habemus libertatem manducandi 117.0491B| omnia. Non ergo blasphemetur neque reprehendatur charitas nostra, ut infirmo fratri Judaeo non exhibeatur vel non blasphemetur fides et credulitas, qua libertatem accepimus comedendi omnia. Tunc blasphematur libertas nostra, quando cogimus eos qui aliquid immundum putant, nobiscum comedere ipsi quod horrent. Nobis ista libertas bonum est, quia omnia munda sunt mundis hominibus. Et erant omnia valde bona, bonum est Scripturae concordari. Noli tamen cogere Judaeum ad manducandum hoc quod spernit, sed neque comedas illud coram eo, ne tua libertas blasphemetur ab illo.
Non est enim regnum Dei esca, et potus, sed justitia, et pax, et gaudium in Spiritu sancto. Et est sensus: 117.0491C| Stultum satis est de non manducandis et de manducandis nos disputare, de his videlicet quae in regno coelorum non erunt necessaria: cum potius debeamus de justitia et pace et gaudio spiritali tractare. Justitia erit in regno coelorum, quia qui modo justitiae opera exercent, illi intrabunt in regnum coelorum. Pax erit ibi et gaudium in Spiritu sancto, id est illi qui modo per Spiritum sanctum illuminati pacem sectantur, et gaudia patriae coelestis toto nisu mentis quaerunt, gaudentes in praesenti de spirituali gaudio et spe patriae coelestis. Aliter: Justitia in illo regno erit, quia nullus ibi alteri nocebit. Erit ibi pax, id est plena concordia, quam habebunt electi cum Deo et angelis: erit gaudium ineffabile de visione omnipotentis Dei. In his 117.0491D| quocunque modo possumus debemus alios imitari et superare.
Qui enim in hoc servit Christo, id est in justitia, et pace, et gaudio spiritali in gratia Spiritus sancti, quem per has virtutes habet habitatorem, placet Deo, et probatus est hominibus, atque laudabilis et laude dignus, quia non solum Deo placet, sed etiam hominibus.
Itaque quae pacis sunt sectemur, id est quae amorem fraternum conservant, diligenter et studiose quaeramus, sicut supra de hospitalitate dictum est: Hospitalitatem sectantes, et quae aedificationis sunt, invicem custodiamus, hoc est, deponamus omnem contentionem de re nullius utilitatis, et custodiamus 117.0492A| quae ad aedificationem nostram et fratrum pertinent, ut verbo et exemplo, omnique conversatione nostra aedificetur in nobis templum Dei aedificatione fidei custodita, ut fratres adhuc infirmi in fide per nos aedificentur.
Noli propter escam destruere opus Dei. Opus Dei intelligitur homo corpore et anima a Deo factus. Istud opus tunc destruitur quando scandalizatur, quia iracundum efficitur, quod omnino Deo displicet. Opus Dei etiam intelligitur charitas, quam Deus in nobis operatur, vel per quam opus nostrum illi offertur, quae tunc destruitur, cum frater a nobis scandalizatur. Omnia quidem alimenta a Deo creata, per se et in sua natura, munda sunt; sed malum est homini gentili, qui per offendiculum manducat. Qui 117.0492B| autem ideo manducat indifferenter omnia, ut fratrem suum Judaeum scandalizet infirmum adhuc in fide. culpam peccati et offendiculi sibi attrahit.
Bonum est, tibi, o gentilis, non manducare carnem, et non bibere vinum, neque aliquid tale, in quo frater tuus Judaeus scandalizatur, aut infirmatur, in fide. Infirmatur in fide, dum suades illi ut comedat cibos quos immundos esse deputat: vel dum contristas eum ex hoc, quod in praesentia illius cibos comedis quos ille abominatur. Manducare carnem et bibere vinum, nec bonum est, nec malum, sed medium. Similiter non manducare carnem et non bibere vinum, medium est: quia multi sunt isti qui comedunt carnem et bibunt vinum cum sobrietate. Et multi sunt paganorum atque haereticorum maximeque 117.0492C| hypocritarum, qui non manducant carnem neque bibunt vinum; et tamen non ideo justificantur. Tamen melius est abstinere a carnalibus et vino in praesentia Judaei credentis, quam in aliquo illum scandalizare. Potest et generaliter de omnibus intelligi qui causa abstinentiae vel jejuniorum scandalizant plurimos: vel certe qui causa gulositatis; aut etiam qui simplici animo diebus privatis carnibus vescuntur: unde plurimis offensionem generant, bonum esset non comedere, quia minus caute hoc peragunt.
Tu fidem habes? penes temetipsum habe, et coram Deo. Non de fide sanctae Trinitatis hic loquitur, sed de fide qua credimus omnia esse munda, juxta quod 117.0492D| supra diximus. Gentilem alloquitur: O gentilis, habes fidem penes temetipsum, id est credis in corde tuo omnia esse munda, et ad manducandum licita: habe illam coram Deo in corde, non in ostentatione verborum et jactantia, ne alium scandalizes, dicens te habere potestatem omnia comedendi.
Beatus, est ille gentilis, qui non judicat, neque reprehendit, semetipsum, subaudis, quia fratrem suum Judaeum non scandalizavit, in eo quod probat omnia esse munda. Beatus dicitur esse in hac parte gentilis, cujus conscientia non reprehendit illum quod fratrem suum Judaeum scandalizaverit, ut illum cogeret ad manducandum carnes quas ille detestabatur, sed neque in praesentia illius comederit aliquid 117.0493A| quod ille abhorreret, licet ipse omnia probaret et cognosceret esse munda.
Qui autem discernit, id est qui judicat et facit differentias inter cibos mundos et immundos, postquam ad fidem venit, sicut Judaeus, si manducaverit, damnatus est; quia non ex fide. Hoc est quia infideliter agit, non credens omnia munda esse. Hoc dicit, si quilibet gentilis ad fidem veniens cognoverit omnia esse munda, et postmodum fecerit differentiam inter cibum et cibum, dicens alios mundos aliosque immundos, si manducaverit postea ex illis cibis quos immundos reputavit, damnationem sibi acquirit, quia non agit fideliter dubitans in fide, et ea comedit quae immunda dicebat aliis comedentibus, et quod non sint omnia munda a Deo facta. 117.0493B| Omne autem, subaudis quod ad manducandum pertinet, et quod non ex fide, id est quod non creditur esse mundum a Deo factum, si manducaverit, peccatum est; quia quod immundum dixit, hoc manducavit.
CAPUT XV. Debemus autem nos, ego videlicet, et coapostoli mei, aliique credentes, firmiores in fide, quia credimus esse omnia munda, imbecillitates infirmorum sustinere, id est, infirmitates fidei illorum sustinere qui adhuc non credunt omnia esse munda et ad manducandum licita; et non nobis placere, suadendo scilicet illis vesci communibus, vel coram eis edere illos cibos quos ipsi abhorrent.
117.0493C| Unusquisque vestrum proximo suo placeat in bonum, ad aedificationem, fidei, ut verbo et exemplo vestro, omniumque conversatione aedificentur illi in fide qui adhuc infirmi sunt.
Etenim Christus non sibi placuit, solummodo, sed Patri, de quo ipse dicit: Quae placita sunt ei facio semper (Joan. VIII), et bonis hominibus, sicut scriptum est: Improperia, id est convitia, maledictiones, blasphemiae, detractiones, improperantium tibi, o Pater, ceciderunt super me: vox Christi ad Patrem de improperiis Judaeorum. Quando ejus improperabant Filio dicentes (Joan. VIII): Samaritanus es, et daemonium habes, et caetera; talia Deo Patri improperabant qui erat in Filio, sed ipsa improperia super Christum ceciderunt, quia usque ad mortem persecuti 117.0493D| sunt illum. Bene ergo dicit Apostolus: Christus sibi non placuit, quia ipse non quaesivit sua, sed Patris et nostra, sicut ipse dixit: Non veni facere voluntatem meam, sed ejus qui misit me. Similiter nos non debemus nobis placere, neque propriam voluntatem quaerere, sed Dei et fratrum.
Quaecunque enim scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus. Jungit se Apostolus omnibus credentibus, et vult ostendere omnia quae in divinis Libris scripta sunt non propter illos esse scripta, quorum gesta et facta ibi narrantur, quia illi non erant ea lecturi, quia olim mortui quiescebant, sed etiam propter nostram salutem et futurorum, 117.0494A| ut habeamus ubi possimus exemplum fidei bonorumque operum sumere, et ubi possimus cognoscere quibus operibus placatur Deus et quibus ad vindictam provocatur, videlicet quomodo appetendae virtutes et respuenda vitia, et qualiter patientes in fide et spe esse debeamus. Quid enim profuit Abrahae quod scripsit Moyses illum fuisse obedientem, et quod laudavit illum Deo placuisse? Quaecunque, inquit, scripta sunt in Lege, Prophetis, et Psalmis, et reliquis scripturis, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut nos inde doceamur qui ad fidem venimus. Quomodo? Ut per patientiam praecedentium patrum edocti, patienter adversa hujus saeculi perferamus, et per consolationem Scripturarum spem habeamus, id est exspectationem futurorum bonorum teneamus. 117.0494B| Videamus quomodo pertineant ad nostram doctrinam ea quae scripta sunt in divinis Libris. Dum legimus populum Israel de Aegypto egressum, per mare Rubrum transductum, Pharaone et Aegyptiis submersis, aquam eis de petra datam, manna de coelo largitum, et post multa praelia quae contra hostes viriliter peregerunt, terram repromissionis ingressum, debemus inde et doceri et docere, ut per Aegyptum intelligamus hunc mundum; per mare Rubrum, baptismum, qui consecratur rubore sanguinis Christi; per Pharaonem, diabolum; per Aegyptios, originalia peccata et actualia, quae in baptismate pereunt; per petram, Christum; per aquam, doctrinam illius de qua ipse dicit: Si quis silit, veniat et bibat (Joan. VII), sive mysterium redemptionis atque ablutionis 117.0494C| nostrae; per manna vero, corpus illius quod quotidie sumitur a fidelibus in Ecclesia; per praelia quae illi sustinuerunt, certamina et bella quae habemus adversus daemones: post quorum debellationem, si recte in fide permanserimus, merebimur pervenire ad patriam coelestem: quae significatur per terram repromissionis, de qua Psalmista ait: Credo videre bona Domini in terra viventium (Psal. XXVII). Hanc terram, id est soliditatem aeternae patriae, nonnisi veri Israelitae accipiunt. Iterum dum legimus fidem et obedientiam beati Abrahae et patientiam, quomodo adversa hujus saeculi pertulit, quando per multorum annorum curricula peregrinatus est in terra aliena, et quomodo obedivit verbis Dei, quando voluit filium unigenitum immolare, non dubitans de promissione, 117.0494D| quia dixit ei Deus: In Isaac vocabitur tibi semen (Gen. XXI), debemus fidem illius imitari. qui filii ejus dicimur, per fidem et patientiam et obedientiam, non deficientes in tribulationibus. Similiter dum legimus beatum Job graviter esse percussum et flagellatum, in tantum ut filiis et filiabus omnique substantia privatus, in sterquilinio sederet testa saniem radens, qui quondam erat utpote potentissimus regum, et quomodo omnia adversa patientissime sustinuerit, pro qua iterum meruit sanitatem recipere, et omnia duplicata quae amiserat, et insuper futura praemia, debemus ex hoc magnam consolationem recipere: et si forte aliquando talia evenerint nobis, debemus ista ad memoriam reducere: et patientiae 117.0495A| ejus imitatores existere, dicentes cum illo: Sicut Domino placuit, ita factum est; sit nomen Domini benedictum (Job. II). Talia et his similia sedulo animo revolventes, debemus spem firmam tenere, exspectantes gaudia futurorum bonorum.
Deus autem patientiae et solatii det vobis idipsum sapere in alterutrum secundum Jesum Christum. More patriarcharum dat modo benedictionem Apostolus Romanis. Verbi gratia: Sicut Isaac benedixit filiis suis Esau et Jacob, et postmodum Jacob duodecim patriarchas; et Moyses duodecim tribus filiorum Israel. Sicut autem dicitur Deus justitiae, eo quod ipse justitiam tribuat omnibus qui merentur justificari, et in illorum cordibus habitet: sic dicitur Deus patientiae, quia ipse tribuit patientiam, et in 117.0495B| illorum cordibus habitat, qui inter adversa patientiam servant. Similiter dicitur et Deus solatii, quia ipse solatium praestat in se confidentibus, atque in illorum cordibus habitare dignatur qui aliis consolationem impendere student: vel qui in aliorum patientia consolationem accipiunt, in adversitatibus constituti. Deus autem, inquit, patientiae et solatii, det vobis idipsum sapere in alterutrum, ut unum sentiatis de fide, spe, et charitate: et quod unus credit, hoc speret alium credere, et quod in se est boni, hoc in alio, vel idipsum det vobis sapere; ut sicut sibi unusquisque, sic proximo velit, id est quod sibi vult evenire, hoc optet proximo suo; et sicut diligit illum, ita credat se diligi ab illo. Et bene addidit, secundum Jesum Christum, id est secundum 117.0495C| quod voluntas est Jesu Christi, quia multi sentiunt unum et videntur se diligere, sed non secundum Jesum Christum. Verbi gratia: sicut sunt haeretici, qui non sentiunt in se erroris, quod et in aliis haereticis: et sicut sunt illi, qui non causa amoris Dei diligunt alios, sed propter beneficia temporalia quae ab illis captant, vel quia in malitia concordant cum eis.
Ut unanimes, id est uno intellectu, atque uno consensu, vel una fide, et uno ore, id est una confessione, honorificetis Deum et Patrem Domini nostri Jesu Christi. Deus omnipotens Pater, Pater est Domini nostri Jesu Christi, tam secundum divinitatem in qua genuit illum coaeternum sibi et consubstantialem ante omnia saecula, quam secundum humanitatem 117.0495D| qua creavit illum in fine temporum in utero virginali. Deus vero est solummodo hominis assumpti a Verbo, hoc est secundum humanitatem; unde ipse dixit Mariae post resurrectionis gloriam: Vade ad fratres meos, et dic eis: Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum (Joan. XX). Quem tunc glorificamus sive laudamus, quando ejus fidem sincerissimam tenentes in corde omnique intellectu, confitemur eum ore verum Deum esse, et fidem quam habemus bonis operibus exornamus, juxta quod ipsa Veritas admonet, dicens: Videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis est (Matth. V).
Propter quod, subaudis decus honoris, suscipite 117.0496A| invicem, sicut et Christus suscepit vos in honorem Dei. Ad ea quae paulo superius dixit Apostolus, de infirmis adhuc fratribus in fide loquens, et differentia ciborum quos praecepit suscipi in affectum charitatis cum tranquillitate, inquiens: Infirmum autem in fide assumite, pertinent ista praesentia, et est sensus: Propter hoc talia dico ut suscipiatis in charitatis affectum fratres adhuc infirmos in fide, neque scandalizetis eos suadentes eis ut comedant cibos quos ipsi detestantur quasi immundos, et ita suscipite illos cum charitate, sicut et Christus suscepit vos ad fidem suam in honorem Dei Patris, ut Deus Pater laudetur per vos. Si ergo Christus dignatus est recipere ad fidem suam Judaeos blasphematores, et vos gentiles idololatras, omnique 117.0496B| immunditia repletos, atque a cognitione Dei alienos, multo magis nos debemus non despicere fratrem nostrum infirmum in fide, neque in aliquo contristare aut scandalizare, sed potius in affectum charitatis debemus eum colligere. Ideo ergo dicit nos susceptos in honorem Dei Patris, ut Deus Pater per nos et per bona nostra opera glorificetur et laudetur cum Filio suo, qui dixit in Evangelio discipulis et omnibus in se credituris: Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis est (Matth. V).
Dico enim Jesum Christum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum. Circumcisio in hoc loco duplici intelligentia accipi potest, videlicet tam carnalis 117.0496C| quam spiritalis, quoniam utriusque minister exstitit Dominus in se suscipiendo, et aliis ministrando. Circumcisionis enim carnalis minister exstitit, quia antequam veniret in mundum per Incarnationis mysterium, ipse qui est Verbum Patris, ministravit illam dando et praecipiendo ut observaretur, quia ipse qui loquebatur per angelum ad sanctos patres, sicut in libris propheticis saepissime manifestatur, ubi dicitur: Os, sive verbum Domini locutum est, veniens in carne etiam minister exstitit circumcisionis, quia illam in semetipso suscepit, non ut illam praeciperet servari et custodiri post suum adventum, sed ut ostenderet legem sanctam esse, justam, et bonam. Nam mittens apostolos Dominus ad praedicandum non dixit: Ite, praedicate circumcisionem 117.0496D| servandam omnibus gentibus, sed: Ite, praedicate Evangelium omni creaturae (Marc. XVI), et baptizate in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Hoc quidem de circumcisione carnali dictum est, sed melius, id est altiori sensu de circumcisione spiritali intelligendum, id est de gratia baptismatis. Circumcisio spiritalis quae est? Exspoliatio utique vitiorum quae fit per baptismum, cujus minister exstitit ipse Dominus in se suscipiendo et aliis dando. Suscepit enim baptismum quando baptizatus est a Joanne Baptista; ministravit autem postmodum, quia baptizavit apostolos, aliosque ad se per fidem accedentes, juxta quod Evangelium narrat, dicens: Quia Jesus baptizabat et discipuli ejus. Mittens quoque Apostolos 117.0497A| ad praedicationis officium per quadrifidum orbem, indixit eis, dicens: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine sanctae Trinitatis (Matth. XXVIII). Ecce quomodo fuit Dominus Jesus minister circumcisionis spiritalis. Possumus etiam et hoc veraciter dicere, quia quotidie administrat ipse eamdem circumcisionem dimittendo peccata in baptismate. Ministerium etenim tingendi corpora tradidit suis fidelibus, potestatem dimittendi peccata sibi proprie reservavit, sicut Joannes praecursor ejus de eo dicit turbis: Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igni (Matth. III). Et iterum: Ego, inquit Joannes, nesciebam eum quod sibi esset servaturus potestatem baptizandi, nullique traditurus, sed qui misit me baptizare, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum 117.0497B| descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat (Joan. I). Apostolo dicente Christum Jesum ministrum fuisse circumcisionis spiritalis poterat aliquis ei objicere: Cujus rei gratia exstitit ipse minister circumcisionis? Ad haec Apostolus: Propter veritatem, inquit, Dei Patris, ad confirmandas promissiones patrum, id est ut confirmaret Deus Pater promissiones suas, quas locutus est ad sanctos patres de salute gentium, dicens Abrahae: In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXVI), sive ut verax appareret complendo promissiones quas patres promiserant de salute gentium, et quae praedixerant de eadem circumcisione spiritali. Nisi enim per gratiam baptismatis mundarentur gentiles et per fidem Domini Salvatoris, nequaquam in filiationem 117.0497C| Abrahae transirent, nequaquam etiam esset completum quod dicit Moyses (Deut. XXX): In novissimis diebus circumcidet Dominus cor tuum, et non carnem tuam, id est mundabit illud ab infidelitate omnibusque peccatis per baptismum; illud quoque Ezechielis prophetae, dicentis: Effundam super vos aquam mundam (Ezech. XXXVI), aquam videlicet baptismatis.
Gentes autem super misericordiam, id est de misericordia, honorare Deum, subaudis debent, quia gratis, sine ullis meritis praecedentibus, vocati sunt ad fidem, gratisque acceperunt remissionem omnium peccatorum per spiritalem circumcisionem; per gratiam videlicet baptismatis, non per circumcisionem 117.0497D| carnalem: Cui enim plus dimittitur, plus debet diligere (Luc. VII). Sicut scriptum est: Propterea confitebor tibi in gentibus, Domine, et nomini tuo cantabo. Psalmista loquitur ex persona Filii Dei, Deo Patri gratias referentis, propter obedientiam gentium ad fidem venientium. Quomodo ergo laudat et glorificat Filius Deum Patrem, qui aequalis est ei in omnibus? In gentibus utique credentibus laudat illum. Quandocunque enim gentes laudant et glorificant Deum Patrem, Filius Dei laudat illum per ora et opera gentium, cujus sanguine redemptae sunt. Ideoque dicit: Propterea, quia populos multos et gentes mihi subjugasti per fidem, confitebor tibi, Domine pater, et glorificabo te per ipsas gentes, et 117.0498A| nomini tuo cantabo, id est nomen Deitatis tuae laudabo.
Et iterum dicit Scriptura in Deuteronomio: Laetamini, gentes, cum plebe ejus. Moyses legislator extendens oculum prophetiae ad tempus vocationis gentium, alloquitur eas hortando ut laudent Deum Patrem cum plebe Israelitica: quae olim plebs ejus sola ex omnibus gentibus vocabatur: O gentes credentes in Filium Dei, per cujus passionem estis redemptae, et per cujus baptismum mundatae et expiatae estis ab omnibus peccatis, sociantes vos in affectu charitatis credentibus ex Israel, laetamini laetitia spiritali.
Et iterum: Laudate, omnes gentes, Dominum: et magnificate eum, omnes populi. Chorus apostolorum 117.0498B| alloquitur multitudinem gentium ad fidem Christi et baptismi gratiam concurrentem; et praecipit ut laudes gratiarum referant Domino corde, ore, et opere: cujus gratia sunt redemptae; cujus misericordia ab omnibus reatibus sunt expiatae. In hoc vero quod subdit: Magnificate eum, omnes populi, Judaeos hortatur ut gaudeant de salute gentium, inquiens: Et vos, omnes populi, id est omnes Judaei, magnificate Deum, id est magnum praedicate propter salutem fratrum vestrorum gentilium et propter ineffabilia magnalia quae vobis contulit a diebus antiquis: referentes gentibus quanta et qualia vobis libentissime praestitit.
Et rursus Isaias ait (Isa. XI): Erit radix Jesse; et qui exsurget regere gentes: in eum gentes sperabunt. 117.0498C| Jesse ipse est Isai, pater David regis, de cujus prosapia ortus est Christus secundum carnem per Mariam virginem. Hoc quod dicit: Erit radix Jesse, dupliciter intelligi potest hoc modo: Jesse ipse est radix, David vero filius ejus ipse est arbor. Maria virgo, ipsa est ramus ejusdem arboris: flos vero rami istius, Christus, qui dicit ad Ecclesiam in Canticis canticorum: Ego flos campi (Cant. II). Radix ergo hujus flosculi, id est Christi, Jesse fuit, quia sicut flos ex radice arboris processionem habet, ita et Christus secundum carnem ex Jesse originem traxit. Altiori autem intellectu, radix Jesse Christus est, Verbum scilicet Dei Patris, quod inter caetera quae creavit, Jesse quoque creator exstitit: Omnia enim per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est 117.0498D| nihil (Joan. I). Qui ergo secundum carnem ex Jesse originem duxit, ipse quoque secundum divinitatem radix et creator Jesse exstitit. Jesse interpretatur Est mihi. Est, verbum substantivum est. Quod vero dicitur: Erit radix, similiter erit, ab eodem verbo substantivo venit, et ponitur pro futuro tempore. Quicunque ergo in eum credit, qui dixit ad Moysen: Qui est, misit me ad vos (Exod. III), ille veraciter potest dicere: Est mihi, id est credo in eum qui semper est, et ipse est mihi Deus et erit. Sed quaeri potest, quare dixerit Propheta: Erit radix Jesse, et non potius: erit radix Booz vel Obed, cum et ipsi justi exstiterint, et patres Isai? Ad quod dicendum est, ideo dixisse Prophetam: Erit radix Jesse, et non 117.0499A| radix Booz vel Obed, ut ostenderet Dominum Christum Jesum de progenie regali etiam secundum carnem descendere, qui ante saecula genitus est a Deo Patre, Rege regum, et Domino dominantium. Notandumque quia quod dixit: Erit radix Jesse, sub verbo futuri temporis loquens, ad nativitatem Christi humanam respexit, quae adhuc futura erat quando ista praedixit. Dicatur itaque hoc modo: Erit Jesse radix Christi secundum humanitatem, et ipse Christus qui exsurget nascendo per virginem, vel a mortuis resurgendo regere gentes, in eo gentes sperabunt. Christus igitur regit et gubernat gentes, in se credentes, et ipse defendit illas ab insidiis et infestationibus daemonum, omniumque adversariorum, quoniam ipsi in eo sperant.
117.0499B| Deus autem spei repleat vos omni gaudio et pace in credendo. Ex hoc quod Isaias propheta dixit de Christo: In eo gentes sperabunt, sumpsit Apostolus occasionem ut diceret illis hanc benedictionem: Deus autem spei, qui tribuit spem futurorum bonorum in se credentibus, repleat vos omni gaudio spiritali et pace, id est concordia, amore fraterno in se credendo; credentes in eum qui vos per sanguinem suum pacificavit Deo Patri, sitis et ipsi invicem concordes et pacifici, qui hactenus fuistis invicem dissidentes: ut abundetis in spe et virtute Spiritus sancti, id est ut per virtutem Spiritus sancti, plenam habeatis spem aeternae remunerationis, ejusque dono atque auxilio sublevati, virtutem totius bonitatis adipisci mereamini
117.0499C| Certus sum autem, fratres, mei, et ego ipse de vobis, quoniam pleni estis dilectione Dei et proximi, repleti omni scientia, ita ut possitis alterutrum monere, id est invicem vos castigare et corripere. Perfectos in fide blande alloquitur.
Audacius autem scripsi vobis, fratres, ex parte. Audacius, licet sit comparativus gradus, in hoc tamen loco pro positivo ponitur, quod est audacter, id est cum audacia et securitate. Ideoque addidit, ex parte, quia multa sciebat ipse in corde, quae non proferebat ore, et quae illi non poterant capere, ex quibus partem scribebat eis; vel etiam idcirco dixit, ex parte, quia jam legerant ipsi epistolas ejus, quas aliis ecclesiis destinaverat; et quae ibi non legerant ex parte, in hac inferre studuit. Unde et subditur: 117.0499D| Tanquam in memoriam vobis reducens, subaudis jam legisse mea dicta in quibusdam epistolis meis: quod tale est, acsi aliis verbis diceret: Dum reduxi ad memoriam legisse vos jam mea dicta, pauciora vobis scripsi, et hoc propter gratiam quae data est mihi a Deo, ut sim minister Jesu Christi gentibus. Gratiam hic appellat sapientiam, quam prae omnibus apostolis accipere meruit, ut beatus Augustinus dicit. Potest et de ministerio apostolatus intelligi, quod ei gratis a Deo collatum est. Scripsi vobis, inquit, pauca ex pluribus, quae in corde meo firma habentur propter gratiam sapientiae, quae mihi a Domino ad hoc data est, ut illam pro capacitate auditorum expenderem; sive etiam ut ministerium apostolatus 117.0500A| me complerem in gentibus. Sanctificans Evangelium Dei, id est sanctum esse demonstrans, praedicando illud sine errore et mendacio, sancteque vivendo, et miraculis virtutum testificando, gloriam propriam non quaerendo, neque pro lucris temporalibus haec et omnia, sed pro remuneratione aeternae vitae agendo. Ille sanctificat Evangelium, sive sanctum demonstrat, qui absque errore et mendacio illud praedicat, et quod praedicat ore, confirmat miraculis: exornat sancta conversatione, et qui non quaerit suam laudem, sed Dei; ut fiat oblatio gentium accepta, id est, ut gentes offerantur Deo per me in gratiarum actione, et sit ipsa oblatio amabilis ei, et sanctificata per baptismum, per passionem Christi, et per fidem, in Spiritu sancto, id est per gratiam Spiritus 117.0500B| sancti. Pontificum est doctrinae, praedicationis operam dare, et illorum est sacrificium offerre Deo. Nam sicut in Veteri Testamento pontifex sive sacerdos hostiam et oblationem quam offerebat Deo, studiose providebat ut absque macula esset, ita et qui Evangelium annuntiant providere debent ut, neque in praedicatione, neque in doctrina, seu magisterio, aliqua culpa nascatur, ut sicut illae hostiae Deo erant acceptae, ita sint et auditores illorum in sacrificium Dei transeuntes, imitantes ipsi praedicatores egregium doctorem et magistrum gentium, qui illos quos Deo sua praedicatione et ministerio in fide obtulerat, optabat ut sine macula gravioris peccati permanentes accepti essent Deo.
Habeo igitur gloriam, praeparatam, in Christo Jesu 117.0500C| ad Deum; acsi diceret: Per virtutes quae sunt in Christo Jesu quas ego amplector, habeo gloriam praeparatam mihi, et honorem maximum apud Deum Patrem.
Non enim audeo aliquid loqui eorum, verborum, quae per me non efficit Christus, verbo et factis, id est, non audeo alia loqui et praedicare, nisi quae Christus inspirat mihi in corde. Quidquid enim operabatur, quidquid loquebatur, totum Christus per eum efficiebat sicut ipse alias dicit: An experimentum quaeritis ejus qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII)? In obedientiam gentium verbo et factis: hoc est idcirco insto ego verbo praedicationis, et factis miraculorum, ut gentes obediant Evangelio.
117.0500D| In virtute signorum et prodigiorum, in virtute Spiritus sancti. Signa appellantur multis in locis, in quibus cum sit aliquid mirabile, indicatur quoque per ea aliquid futurum, sicut in sanatione filii reguli ostensum est, Domino dicente: Nisi signa et prodigia videritis, non creditis (Joan. IV). Per hoc enim quod viso miraculo sanitatis in filio illius, perpauci crediderunt, pater videlicet illius cum suis, significabatur quod paucitas Judaeorum creditura esset in Deum. Ecce signum quod utrumque in se continet, quiddam scilicet miraculi, et quiddam futuri. At vero prodigia dicuntur quasi porodigia, vel perrodicentia, eo quod aliquid in futurum tantummodo ostendant, quasi digito ostendo. Signa autem et 117.0501A| prodigia pro uno accipiuntur hoc loco, miracula videlicet, quae per virtutem Spiritus sancti operabantur. Ita ut ab Jerusalem per circuitum usque ad Illyricum, quae est provincia in initio Europae, repleverim Evangelium Christi, subaudis omnes gentes et provincias. Illyricum provincia est, ut diximus. Est autem finis Asiae, et principium Europae.
Sic autem praedicavi Evangelium hoc. Quo modo? Non ubi nominatus est Christus, a praedicatoribus, sive ubi in eum jam crederent, ne super alienum fundamentum aedificarem. Non praedicavi, inquit, ubi jam Christus esset praedicatus et crederetur, sed ubi penitus ignorabatur, ne super aliorum praedicationem et fidem ponerem meam. Apostolus ergo ipse jacebat fundamenta fidei, et ipse erigebat parietes. 117.0501B| Illis utique praedicabat, de quibus olim praedictum erat, quoniam, Quibus non est annuntiatum, a prophetis, de eo, id est de Christo, videbunt, illum per fidem, et qui non audierunt, praedicantem eum, de eo intelligent, per praedicationem apostolorum.
Propter quod, subaudis opus praedicationis, et impediebar plurimum ab aedificatione verbi, venire ad vos, o Romani, et prohibitus sum usque adhuc. Non impediebatur a Satana, sed ab utilitate praedicationis, ut primum Ecclesias fundaret Asiae, postmodum ad exteras pergeret nationes.
Nunc vero ulterius locum non habens, vacuum ad praedicandum, in his regionibus, cupiditatem autem habens veniendi ad vos ex multis jam praecedentibus annis, cum in Hispaniam proficisci coepero, spero quod 117.0501C| praeteriens videam vos, et a vobis deducar illuc, si vobis primum ex parte fruitus fuero. Videtur hoc in Achaia positus dicere, apud Corinthum civitatem ejusdem provinciae, quae utique Achaia vicina et cohaerens est Macedoniae, in quibus locis degens, eum singula quaeque peragrasset, Evangelium praedicans in his duntaxat finibus, in quibus Christus nondum fuerat praedicatus, in agnitione Dei in universa replesset; designat jam adesse tempus quo desiderium suum debeat adimplere, videndo videlicet eos qui Romae morabantur. Bene autem his quos nondum secundum carnem viderat, et ad quos nondum in corpore advenerat, praesentiam sui et retardationem pollicetur. Desiderabilius enim suscipimus bona, quae cito meruimus auferenda, securius 117.0501D| vero negligimus, quod nos diutius possidere credimus. Frui, est cum delectatione et gaudio aliquid possidere, vel amplecti et videre.
Nunc igitur, subaudis antequam ad vos veniam, proficiscar in Jerusalem ministrare sanctis. Sanctos appellat illos, qui pro Christi amore omnia sua reliquerant, aut vendiderant, et pretium illorum ad pedes apostolorum attulerant (Act. IV), vel illos qui depraedati fuerant a Judaeis non credentibus, quos laudat inquiens in Epistola ad Hebraeos: Et rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis (Hebr. X). De istis etiam dicit Isaias: Et qui secessit a malo, eorum praedae patuit (Isa. LIX). Isti omnes qui propria reliquerant, vel exspoliati fuerant, qui scientiam 117.0502A| praedicandi non habebant, ut ad praedicandas gentes possent ire, erant in Jerusalem vacantes jugiter orationibus ac jejuniis, quibus apostoli de singulis provinciis et locis in quibus praedicabant, quidquid pecuniarum, auri, argenti, vestimentorum accipiebant, eis mittere satagebant, maxime tamen Paulus, qui plurimis gentibus praedicabat. Unde dicunt doctores, quia aliquando amplius quam tres aut quinque modios argenti eis mittebat.
Probaverunt enim Macedonia et Achaia, id est, sanctum et bonum visum est illis, collationem aliquam facere, munerum, in pauperes sanctorum, qui sunt in Jerusalem. Macedonia et Achaias quae et Achaeia vocatur, a qua et populi ejus Achaei dicuntur, provinciae sunt nobilissimae Graecorum sibi adjacentes: 117.0502B| quas Apostolus ecclesiis replevit.
Placuit enim eis: et debitores sunt eorum. Quid acceperunt Macedones et Achaici sive Achaei a sanctis qui erant Jerusalem, ut eorum debitores essent? Tribus modis erant debitores eorum: vel quia eos in fide praecesserant qui ab apostolis et praedicatoribus erudiebantur, vel quia ipsorum exemplo et doctrina proficiebant; vel quia etiam unius fidei erant, et unum Patrem Deum habentes, fratres erant in fide. Omnes enim Christiani, qui fratres sunt in fide, debitores sibi sunt, ut alter alterius onera portent. Potest et quarto modo intelligi, in hoc eos existere debitores eorum, quia illi die ac nocte pro salute illorum orationibus insistebant, ut fides Christi in eis roboraretur.
117.0502C| Nam si eorum spiritualium bonorum participes facti sunt gentiles, debent et in carnalibus ministrare eis. Iisdem modis erant participes eorum, quibus et debitores, et est sensus: Jam quia in spiritalibus rebus illi praestant istis supplementum, et quod in se non habent, habent in illis, justum est ut in temporalibus beneficiis eis subveniant.
Hoc igitur opus ministrationis cum consummavero, id est cum perfecero et assignavero eis fructum hunc, collationem videlicet munerum, quam eis mittunt per me fideles, proficiscar per vos in Hispaniam. Congrue autem dicit proficisci per Romam in Hispaniam, quia euntibus de Achaia in Hispaniam, in medio itinere Roma habetur.
117.0502D| Scio autem quoniam veniens ad vos, in abundantia benedictionis Evangelii Christi veniam. Spiritu prophetico afflatus, talia cum securitate dicebat. Quod autem dicit, in abundantia benedictionis Evangelii Christi veniam, tale est, quale et illud quod in exordio hujus Epistolae dixit: Desidero, inquiens, venire ad vos, ut aliquid gratiae spiritalis impartiar vobis, ad confirmandos vos (Rom. I). In abundantia benedictionis Evangelii veniam, id est plenitudine virtutum, ut mea praedicatione quod minus habetis, in fide, percipiatis ex virtute miraculorum, quae apud vos operabor, roboremini in eadem fide, ut majorem gratiam Christi in meo adventu percipere mereamini. Sic etenim fecit, quia veniens quod illis deerat 117.0503A| in fide, in charitate, et in caeteris rebus spiritalibus, suo adventu supplevit.
Obsecro ergo vos, fratres Romani, per Dominum Jesum, et per charitatem Spiritus sancti, per dilectionem quam debetis habere erga Deum et proximum, quae per Spiritum sanctum datur, fidelibus, ut adjuvetis me in orationibus vestris ad Deum, id est apud Deum, ut liberer ab infidelibus, qui sunt in Judaea, et obsequii mei, id est ministerii vel obedientiae meae, oblatio accepta fiat in Jerusalem sanctis, ut veniam ad vos in gaudio per voluntatem Dei, et refrigerer vobiscum. Ille quaerit refrigerari, qui calore solis uritur, vel qui pugnando et luctando calefit atque lassatur. Et beatus Apostolus fortiter pugnabat contra philosophos, contra Judaeos, contra haereticos, ideoque 117.0503B| desiderabat ad tempus tam corpore quam spiritu requiescere. Unde ipse dicit quodam loco: Si ad bestias pugnavi Ephesi (I Cor. XV). Bestias appellat philosophos et haereticos. Ideo autem exorabat, ut Romani suis orationibus ei subvenirent quia timebat comprehendi, dum veniret Hierosolymam, ab infidelibus Judaeis, et retrudi in carcerem, vel occidi, et non posset neque sanctis deferre munera et oblationem suam, neque postmodum venire Romam, sicut in desiderio habebat. Hinc decutitur pontificum superbia et praelatorum atque principum et potentium hujus saeculi, qui dedignantur exorare subjectos suos, quatenus pro eis preces orationesque fundant. Si enim ille qui et apostolus et pontifex erat omnium gentium, omnique gratia Spiritu sancti 117.0503C| repletus, non est dedignatus auxilium subjectorum expetere in orationibus, quanto magis isti qui pleni sunt rapacitate, superbia, omnique nefario actu non debent dedignari? Itaque imitandus est omnibus viribus.
Deus autem pacis sit cum omnibus vobis. Amen. Deus pacis intelligitur sancta Trinitas, cujus misericordia reconciliatum est genus humanum, et cujus dono, pax et concordia datur cunctis fidelibus. Et satis pulchre in pace finivit, duobus populis in concordiam revocatis, ostendens quia non nisi in pacificis Deus pacis (qui pacem praestat) possit habitare.
CAPUT XVI. 117.0503D| Commendo autem vobis Phoeben sororem nostram, non carne, sed communem in fide, quae est in ministerio Ecclesiae, quae est in Cenchris, ut eam suscipiatis in Domino digne sanctis, hoc est, sicut convenit sanctis, sive, ut quidam codices habent, digne satis, id est abunde et humane; et assistatis ei, id est auxiliamini, et subsidium praebete, in quocunque negotio, sive causa, indiguerit vestri, auxilii. Cenchrae portus est Corinthi, ubi erat Ecclesia fidelium, cui ministrabat Phoebe nobilissima matrona victum et vestimentum, utpote fidelissima in fide Christi. Ergo tunc temporis, quando Apostolus istam scribebat Epistolam, Romani omnibus gentibus imperabant, et si quis nobilium praecipuam habebat causam ex aliquo 117.0504A| negotio, sive ex oppressione aliorum, sive ex praediorum vel mancipiorum ratione, Romam concurrebat, ubi erat imperator, et judices causarum. Potuit ergo fieri ut Phoebe matrona ob hujusmodi causam tunc deveniret Romam; quapropter praecepit Paulus credentibus, ut ei in omni negotio auxilium ferrent, sive in vestibus, sive in victu, vel aliquo subsidio temporali. Redditque causam quare talia praecipiat. Etenim ipsa quoque astitit, id est ministravit atque auxilium praebuit multis, et mihi ipsi.
Salutate Priscam et Aquilam adjutores meos in Christo Jesu, in praedicatione videlicet et aliis operibus, qui pro anima mea, id est pro vita mea ut illam servarent, suas cervices supposuerunt, periculose 117.0504B| opponentes. Prisca ipsa est quae et Priscilla appellatur in Actibus apostolorum, et erat Judaea genere, uxor Aquilae Judaei, qui quodam tempore, dum Judaei vellent Apostolum interficere apud Corinthum, isti se in medio opposuerunt et liberaverunt eum. Unde et subdit: quibus non solus ego Paulus gratias ago, pro hoc facto, sed et cunctae Ecclesiae gentium, quibus ergo praesum, quia per meam praedicationem ad fidem venerunt. Iste est ergo Aquila et Priscilla uxor ejus apud quos manebat Paulus Corinthi positus, quia ejusdem artis labori insistebant, cui et Paulus structurae videlicet tabernaculorum, quae et scenofactoria ars appellatur. Sutores etenim erant, et suebant ex pellibus sive linteaminibus tabernacula et papiliones, in quibus maxime 117.0504C| Saraceni habitant, vendebantque ea quae operabantur, indeque vivebant. De his ergo ita legitur in Actibus apostolorum: Post haec autem descendens Paulus ab Athenis, venit Corinthum (Act. XVIII), et invento ibi quodam Judaeo, nomine Aquila, Pontico genere, qui nuper venerat ab Italia, et Priscilla uxore ejus, eo quod praecepisset Claudius imperator discedere omnes Judaeos ab urbe Roma, eo quod seditiosi essent, adhaesit eis, et quia ejusdem artis erant, manebant in unum, et operabantur simul. Erant enim artifices tabernaculorum, ut diximus, id est sutores componentes tabernacula ex pellibus seu cortinis linteis. Sed quaestio hic oritur. Cum in Actibus apostolorum dicatur sicut Paulo superius ostensum est, quod apud Corinthum simul hospitabantur 117.0504D| Paulus, Aquila et Prisca, quare in hac Epistola a Corintho eis verba salutatoria scribebat, quasi Romae degentibus? Quae ita solvitur, quod pulsis Judaeis ex urbe per praeceptum Claudii, Corinthum isti duo venerint, rursusque reddita libertate redeundi in morte Caesaris, reversi sunt Romam, ubi eos Apostolus nunc salutat. Horum etiam domesticos et vernaculos salutat, quos et Ecclesiam appellat, dicens: Et domesticam eorum ecclesiam, subaudis saluto.
Salutate Ephaenetum dilectum mihi, qui est primitivus Ecclesiae Asiae. Hic Ephaenetus videtur primus credidisse ex Asia, unde et primitivum Asiae illum vocat sive quia primus omnium credidit, seu etiam quia 117.0505A| magnae dignitatis atquae nobilitatis erat. Idcirco autem mentionem istius fecit, ut ostenderet nobiles etiam ad fidem venire, ac per hoc invitaret primos Romanorum ad fidem.
Salutate Mariam, quae multum laboravit in Domino, officium scilicet praedicationis feminis sui sexus impendendo per domos. Nam in ecclesia non docebant mulieres, sed viri: quia ipse Apostolus prohibuerat hoc, dicens: Mulieres in ecclesiis taceant (I Cor. XIV).
Salutate Andronicum et Juniam, cognatos et concaptivos meos, qui sunt nobiles in apostolis, qui et ante me fuerunt in Christo. Potest fieri ut secundum carnem isti cognati fuerint Apostoli, Judaeique similiter existentes, et sunt exsules effecti propriae sedis 117.0505B| ob gratiam fidei, sicut et Paulus quando appellavit Caesarem. Crediderunt autem ante illum in Christum, et nobiles habiti sunt in apostolis, id est apud apostolos duodecim, de quibus et illud intelligere possumus, quod fortassis ex illis septuaginta duobus apostolis fuerint et ipsi nobiles.
Salutate eos qui sunt ex Aristoboli domo. Iste Aristobolus congregator intelligitur fuisse fratrum in Christo credentium, cujus factum sic probat, ut ejus discipulos sua salutatione dignos ducat.
Salutate Appellem probum in Christo. Licet quidam faciant ex hoc duo nomina propria, dicentes ita: Salutate Apellem et Probum; non est illud, sed unum nomen est proprium cum adjectivo. Salutate, inquit, Appellem probum, id est probatum in fide, 117.0505C| et laude dignum: probum etenim dicimus probatum et laudabilem.
Salutate eos qui sunt ex Narcissi domo. Iste Narcissus, ut in aliis codicibus invenitur, presbyter erat tunc temporis
Salutate Rufum electum in Domino, id est promotum ad sacerdotium, et matrem ejus atque meam, per adoptionem amoris. Haec mulier magna religione pollebat: quae apud Apostolum hoc donum promeruerat, ut mater apud illum vocaretur. Non enim putandum est, in istis salutationibus inaniter fieri per singulos quosque laudis et salutationis differentiam. Qui enim scit quia Christus loquitur in Paulo, certus est quod pro vitae merito, alius quidem probus dicitur ab eo, alius charissimus, alius laborans in 117.0505D| Domino, alius electus, ut hic Rufus (de quo nunc sermo est) electus in Domino salutatur, et mater illius mater Apostoli dicitur, causa summae dilectionis.
Salutate invicem in osculo sancto, id est in osculo non ficto, vel subdolo, quali osculo tradidit Judas Salvatorem; vel quali osculantur incesti alios causa immunditiae, quod osculum non castum vocatur, sed columbinum, et est sensus: Jam quia ego non sum praesens, ut vos possim omnes osculari, osculamini vos invicem, mei amoris causa, cum acceperitis hanc epistolam. Ex hoc loco aliisque similibus, mos traditus est Ecclesiae, ut convenientes fideles in ecclesia ad audiendum verbum divinum 117.0506A| missarumque celebrationem, post orationes osculo dilectionis suscipiant se invicem.
Rogo autem, vos, fratres, ut observetis eos qui dissensiones faciunt, id est, declinate ab illis qui discordias et rixas movent inter vos. Contra pseudoapostolos et Judaeos non recte credentes loquitur ista.
Hujuscemodi enim: subaudis homines, qui dissensiones generant inter vos discurrendo de domo in domum, adulantes et laudantes quosdam, aliis vero detrahentes, et concitantes unum adversus alterum per detractiones, non serviunt Christo, sed suo ventri: quia ideo adulantur aliis, et detrahentes aliis sunt, ut possint suum ventrem implere: et per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium. 117.0506B| Ad hoc, inquit, praedicant, et dulces sermones adulationis et benedictionis proferunt, ut corda simplicium fratrum seducere possint, et innocentiam eorum auferre valeant.
Vestra enim obedientia, qua obedistis Evangelio venientes ad fidem, in omnem locum vestrae potestatis divulgata est; hoc est quod in principio hujus Epistolae dixit: Gratias ago Deo meo, quia fides vestra annuntiatur in universo mundo (Rom. I). Gaudeo igitur in vobis, o Romani, quia credidistis sicut et ego. Sed volo vos sapientes esse in bono, ut quidquid sapitis et intelligitis, totum opere studeatis implere; simplices autem in malo, ut vitia et omnia quae mala sunt vitetis et contemnetis. Simile est hoc illi dicto, quod ad Corinthios scribit, dicens: 117.0506C| Malitia parvuli estote; sensu autem, perfecti estote (I Cor. XIV); ac si diceret aliis verbis: Bonum sapite faciendo, malum ignorate vitando, et ita in vobis implebitur quod subditur:
Deus autem pacis, quia pacem amat et pacem tribuit suis, conterat Satanam sub pedibus vestris velociter. Satanas in lingua nostra interpretatur adversarius, et potest in hoc loco significare diabolum et Neronem, qui Christianis adversabantur. Possumus etiam et omnia adversa per hoc nomen intelligere quae animae tendenti ad Deum resistunt et adversantur, quae exorat Apostolus conteri et subjici potestati illorum. Deus pacis, cui pax placet, conterat hoc quod contrarium est paci, et dissensiones operatur. Quod autem dicit, sub pedibus, vel 117.0506D| simpliciter accipiendum est sub potestate, vel etiam in brevi tempore et velociter.
Salutat vos Timotheus adjutor meus in praedicatione, et Lucius, et Jason, et Sosipater, cognati mei. Timotheum adjutorem suum dicit, omnesque simul cognatos appellat. Et quidem de Timotheo plenissime fertur in Actibus apostolorum (Act. XVI) quod fuerit ex Derben, filius mulieris viduae fidelis, patre gentili. Ipse quoque Apostolus dicit, quod propterea rogaverit eum manere Ephesi, ut denuntiaret quibusdam ne aliter docerent, neque attenderent fabulis et genealogiis infinitis. Lucium autem quidam ipsum perhibent Lucam esse qui Evangelium Actusque apostolorum scripsit. Beatus enim Apostolus 117.0507A| non curat de proprietatibus nominum, pro eo quod soleant nomina interdum etiam secundum patriam declinationem, interdum etiam secundum Graecam Romanamque proferri. Jason ipse est cujus mentionem liber Actuum apostolorum facit. Sosipater ipse fuit filius Pyrrhi Beroeensis.
Salutat vos Caius, hospes meus. Iste est Caius concaptivus, qui baptizatus est ab Apostolo, sicut dicit in Epistola ad Corinthios: Gratias ago Deo meo quod neminem vestrum baptizavi, nisi Crispum et Caium (I Cor. I).
Saluto vos ego Tertius, qui scripsi epistolam hanc in Domino. Tertius, proprium nomen est scriptoris credentis, qui Apostolo dictante hanc scripsit epistolam, cui concessit Apostolus suo nomine plebem 117.0507B| Romanam salutare, et vocatur Tertius nomine, non numero.
Salutat vos Erastus, arcarius civitatis. Erastus arcarius erat civitatis Corinthiorum, id est princeps vel dispensator qui praeerat arcae ubi ponebantur census regis tributorum et vectigalium. Quod autem addidit: et Quartus, frater, proprium est nomen sicut et Tertius.
Gratia Domini nostri Jesu Christi cum omnibus vobis. Amen. Gratia dicitur gratis data; et nomine gratiae debemus intelligere quidquid boni gratis accipiunt electi a Deo, fidem videlicet, spem, charitatem, remissionemque peccatorum.
Ei autem honor in saecula saeculorum, qui potens est confirmare in fide perfecta et in omni bono, 117.0507C| juxta Evangelium meum, videlicet ut sic sitis confirmati sicut monet Evangelium quod praedico, ut de eo nihil vobis desit. Quod autem subdit: et praedicationem Jesu Christi, ipsum est quod Evangelium, quia Christus illud praedicavit, secundum revelationem mysterii temporibus aeternis taciti, id est absconditi. Aeterna tempora, intellige saecula immensa quae praecesserunt mundi exordium, a cujus exordio homine creato potuit revelari mysterium sanctae Trinitatis, et mysterium Dominicae incarnationis, passionis et caetera talia; sed noluit tam venerabile mysterium omnipotens Pater nisi paucis innotescere, praesertim cum homo, neglecto Deo, se totum diabolo concesserit. Igitur a temporibus aeternis quae precesserunt creationem mundi, et, ut ita 117.0507D| dicamus, ex quo mundus coepit esse, tacitum occultumque fuit mysterium sanctae Trinitatis, quod nunc, in adventu Christi, patefactum est, ab ipso Christo, per Scripturas prophetarum, qui de illo mysterio aliquando apertis, aliquando obscuris prophetaverunt sermonibus, verbi gratia: Dixit Moyses (Gen. I): In principio creavit Deus coelum et terram, et Spiritus Dei ferebatur super aquas. 117.0508A| Ecce Trinitas, sed nonnisi a paucis intelligebatur. Quid dicit Christus? Cum venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre meo (Joan. XV); et alibi: Baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII). De nativitate quoque illius dixit Isaias propheta: Ecce Virgo concipiet et pariet filium (Isa. VII). Natus est Christus de Virgine, patefecit mysterium propheticae Scripturae. De sepultura etiam illius dicit idem Propheta: Erit sepulcrum ejus gloriosum (Isa. XI). Sepultus est Christus, patefactum est illud mysterium quod latebat. Quid plura? Surgens a mortuis, aperuit discipulis sensum ut intelligerent Scripturas. Illis intellectis et cognitis, cognoverunt mysterium jam esse completum et manifestum, quod antea latebat. 117.0508B| Concordantibus enim et adimpletis in Christo de conceptione, nativitate, morte, atque ascensione mysteriis, et caeteris propheticis annuntiationibus, nulla remanet jam dubitatio quin per prophetas patefactum sit mysterium, a saeculis et temporibus aeternis occultum. Secundum praeceptum aeterni Dei, quia praecepit Filius Dei qui unius substantiae est cum Patre et Spiritu sancto, dicens: Euntes in mundum: praedicate Evangelium omni creaturae, et baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti; ad obeditionem fidei in omnibus gentibus, id est, ut omnes gentes obediant fidei et Evangelio ejus. Quod ergo dixit: Et honor et gloria in saecula, manifestare voluit, subjungens:
Soli sapienti Deo cognito per Jesum Christum, 117.0508C| id est Patri, et Filio, et Spiritui sancto, qui unius substantiae sunt, et qui in Trinitate unus est Deus. Ideo autem dixit cognito per Jesum Christum, quia per illum est cognitus et manifestatus Deus Pater et Spiritus sanctus, mysterium videlicet Trinitatis. Sapiens autem Deus non ex accidenti vel accidenti dono, sicut Salomon, aut aliquis hominum, sed essentialiter dicitur sapiens et est, quia nihil est ei aliud esse quam sapientem esse; nec sapientem esse quam esse. Finis hujus Epistolae in Graeco apertior habetur, in quo scripto est Epistola. Nam quod dicit: ei honor et gloria, et postea addidit: cui, cum sufficeret quod praemissum habebat: ei gloria, inusitato nostrae locutionis genere usus est; et quod dixit: in saecula saeculorum, morem sacrae 117.0508D| Scripturae tenuit, et immensitatem temporum per hoc voluit designare, et tale est acsi diceret: in omnia futura saecula, honor et gloria sit omnipotenti Deo. Amen autem idcirco supposuit (quod est juramentum vel affirmatio in lingua Hebraea, Latine autem sonat verum), ut confirmaret omnia vera esse, quae per totum textum hujus epistolae ab eo scripta sunt.
IN EPISTOLAM I AD CORINTHIOS. ARGUMENTUM. 117.0507| Praecepto Domini Salvatoris admonitus Apostolus 117.0508D| Paulus, venit Corinthum, quae est metropolis civitas Achaiae, provinciae Graecorum, ubi moratus est 117.0509A| anno integro et mensibus sex; ibique constanter praedicavit Evangelium, tantum ut pene omnes ejusdem civitatis habitatores ad fidem Christi converteret. Sed postquam ipse discessit ab eis, multi illorum seducti sunt a Judaeis et pseudoapostolis. Quod audiens Apostolus, scripsit eis hanc Epistolam ab Epheso, et misit per Timotheum, volens eos ad fidem Christi revocare, quia ad tempus ab ea recesserant, et reliquos confirmare.
CAPUT PRIMUM. Paulus vocatus apostolus Jesu Christi per voluntatem Dei, subauditur Patris. De nomine Pauli, in Epistola ad Romanos, prout melius cognoscere potuimus, auctoritate doctorum dicere studuimus, et 117.0509B| quomodo ipse vocatus sit apostolus. In hoc autem quod dicit: vocatus apostolus Jesu Christi per voluntatem Dei Patris, ostendit unam voluntatem esse Patris et Filii. Sicut enim unius substantiae, unius majestatis atque potentiae sunt Pater et Filius, ita unius voluntatis existunt, et qui vocantur a Filio, vocantur a Patre. Sicut Paulus per Filium vocatus est, ita a Deo Patre apostolus, id est missus et legatus, quia legatione Evangelii functus est. Quibus verbis percutit pseudoapostolos, necnon et Judaeos, qui dicebant illum non esse a Deo vocatum Apostolum. Et Sosthenes, frater in fide, et in praedicatione, non tamen apostolus. Quare interponebat Apostolus nomina discipulorum suorum in suis Epistolis? Ob duas causas: sive ut majoris auctoritatis essent, 117.0509C| secundum quod Dominus dixit: In ore duorum vel trium testium stabit omne verbum (Matth. XVIII), ne aliquis diceret, quia unius mendacio ista excogitata sunt; sive ut compleret quod ipse docebat, dicens in quodam loco: Si cui revelatum fuerit aliquid sedenti, prior taceat (I Cor. XIV). Nam quando dictabat Epistolas, discipuli ejus aderant in praesentia, et si forte alicui illorum aliter aut alia revelata essent per Spiritum sanctum quam ipse dicebat, quia idem Spiritus sanctus erat in discipulis, qui et in magistro, sicut ab illo dicebatur, ita ponebat in ordinem, non invidens bonus magister discipulis; et insuper nomen illius in exordio cum suo ponebat, quia quamdam partem ibi habebat.
Ecclesiae Dei, quae est Corinthi. Generaliter ad 117.0509D| omnem Ecclesiam, id est multitudinem Corinthiorum, scribit, quia carebant illi adhuc episcopo cui specialiter scriberet. Sanctificatis in Christo Jesu, id est per fidem Christi Jesu, per passionem ejus, per aquam baptismatis. Vocatis sanctis. Non ideo vocati sunt Corinthii ad Christum per Paulum quod sancti essent, sed ut sanctificarentur sancteque viverent. Cum omnibus qui invocant nomen Domini nostri Jesu Christi. Sacerdotum est invocare Dominum pro salute populi, ut de ipsis dicitur in Veteri Testamento: Vos invocabitis nomen meum, et ego benedicam eis (Num. VI). Et in Psalmo: Moyses et Aaron in sacerdotibus ejus; Samuel inter eos qui invocant nomen ejus (Psal. LXXXVIII). Hoc dupliciter potest intelligi: 117.0510A| cum omnibus, subaudis sacerdotibus, qui invocant nomen Domini, vel cum omnibus Judaeis credentibus, cum eis habitantibus, in omni loco ipsorum et nostro, subaudis salutem optamus. In omni loco ipsorum, id est ubicunque illi fuerint, qui apud illos sunt et apud nos, salutem optamus cum eis.
Gratia vobis sit, id est fides, remissio peccatorum et pax, qua reconciliamur Deo Patri per passionem Christi, a Deo Patre, et Domino Jesu Christo. Spiritus Sancti persona in donis suis accipitur, in remissione videlicet peccatorum et pace, quia Dominus discipulis promisit, inquiens: Vos autem baptizabimini in Spiritu sancto (Luc. III). Gratias ago Deo meo, id est gratias vel laudes refero Deo meo, semper pro vobis. Cum dixit Apostolus: Gratias ago Deo, id 117.0510B| est laudes, non sine causa addidit meo. Cum enim omnium creaturarum unus sit per naturam atque potentiam, eo quod sit Creator omnium illorum, tamen proprie dicitur Deus esse, qui merito fidei et justitiae ejus cultores esse probantur, sicut beati Pauli aliorumque apostolorum. Hinc, dicitur: Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob (Exod. III), per gratiam et vitae meritum. Et quare dicitur se gratias agere Deo semper pro salute illorum, cum nemo hominum semper possit intentus esse orationibus aut gratiarum actionibus. Nam sicut in scripturis Patrum legimus, Apostolus ab hora prima usque ad quintam operi manuum insistebat; ab hora autem quinta usque ad decimam praedicationi operam dabat; post decimam vero iterum, procurabat pauperum peregrinorumque 117.0510C| hospitalitatem, suique corporis necessitatem; per noctem vero orationi intentissime insudabat. Igitur propter nimiam assiduitatem, qua per singulos dies et noctes Deo gratias referebat, tam pro Corinthiis quam pro omnibus quos Christo acquisierat, dixit se gratias Deo semper referre pro illis: in gratia Dei, subaudi Patris, id est pro remissione peccatorum, quae data est vobis, subaudi gratis a Deo Patre, in Christo Jesu, hoc est per fidem Christi Jesu. Illis enim tantummodo largitur Deus Pater gratiam suam, id est remissionem peccatorum, quos videlicet veraciter cognoscit credere in Filium suum; gratia dicitur gratis data. Et non immerito remissio peccatorum et fides gratia Dei appellantur, quia quidquid donorum habemus Dei gratia est: quoniam gratis 117.0510D| nobis tribuitur nullis praecedentibus meritis.
Quod in omnibus divites facti estis in illo, hoc est in Christo. In quibus rebus illi erant divites effecti? in fide, in doctrina, in diversitate linguarum, in efficacia miraculorum. Istae sunt divitiae spiritales quibus ditantur electi. In omni verbo, id est in doctrina Novi Testamenti; et in omni scientia, subaudis Veteris et Novi Testamenti, vel, ut ita dicamus, in omni sapientia et scientia, sive in intellectu Veteris et Novi Testamenti.
Sicut testimonium Christi confirmatum est in vobis. Testimonium Christi appellat Evangelium, in quo narrantur testimonia nativitatis Christi, miraculorum quoque necnon et passionis, resurrectionisque 117.0511A| ejus, et ascensionis ad coelos, et adventus illius ad judicium. Quae testimonia Christus ante passionem suam praedixit, et omnia in morte sua confirmavit. Videamus unum testimonium ex multis, et consideremus quomodo illud praedixit, et quomodo confirmavit; longe ante passionem suam, dixit discipulis: Ecce ascendimus Hierosolymam et consummabuntur omnia quae scripta sunt per prophetas de Filio hominis, etc., usque dum ait, et die tertia resurget (Luc. XVIII). Sic omnia, illo veniente Hierosolymam, completa sunt, quia traditus est gentibus, Pilato scilicet, et militibus ejus illusus est, occisus, et die tertia resurrexit. Unde dicit Apostolus: Sicut testimonium Christi, id est Evangelium, confirmatum est in vobis, hoc est, creditum est a vobis, et confirmatum 117.0511B| in vestris cordibus, quia omnia creditis vera esse quae ibi continentur. Ita ut nihil vobis desit in ulla gratia, id est neque in fide, neque in doctrina, neque in diversitate linguarum, neque in virtute miraculorum. Quaestio oritur in hoc loco: si Corinthii divites erant facti in omni verbo et in omni scientia, et si tanta gratia erant repleti, ut nihil eis deesset gratiae, sicut in sequentibus dicitur, quare apostolus in subsequentibus hujus epistolae locis dicat illos contentiosos esse, et insuper addat, ad verecundiam vestram dico? Quae hoc modo solvitur: Sicut in omnibus ecclesiis duo sunt genera hominum, bonorum scilicet et malorum, ita apud Corinthios tunc temporis erant. Primum ergo, Apostolus a laudibus coepit et gratiarum actione, alloquens eos qui in fide 117.0511C| bonisque operibus perfecti erant, abundantes divitiis spiritalibus, ut ipsi semper in melius proficerent, sicque postmodum fortiter coepit redarguere illos qui in fide errabant, dissensionesque seminabant, more peritissimi medici agens, qui vulnus secandum videns, sed aegrum timidum esse conspiciens, diu palpat sana membra, subitoque percutit: more etiam arietis, qui primum humiliato capite incedit, sed postmodum fortiter ferit. Primum enim laudavit bonos, et deinde percussit malos. Verecundae etenim mentes, nisi fuerint palpando reprehensae, ita ut ex aliis rebus audiant quod in consolationem sumant, per increpationem duram protinus ad desperationem cadunt. Exspectantibus revelationem Domini nostri Jesu Christi. Revelatio manifestatio est, Christus 117.0511D| ergo modo absconditus est quodammodo, et non apparet, quia non videtur a nobis nisi mente. Videbitur autem in die judicii, quando se manifestabit omnibus hominibus tam electis quam reprobis, sicut dicit Scriptura, imo Propheta per Scripturam: Videbit omnis caro salutare Dei, et tunc dabit electis gloriam quam eis promisit, et vitam sine fine mansuram; unde Apostolus alias: Mortui, inquit, estis peccato et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cum autem Christus apparuerit vita vestra, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria (Col. III), quia eritis sicut angeli Dei in coelo, et quod majus est: Similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (II Joan. III). 117.0512A| Qui et confirmabit vos, id est roborabit in sua fide et in bonis operibus, usque in finem, id est usque ad diem mortis vestrae, vel usque ad diem judicii, sine crimine. Non dicit sine peccato, sed sine crimine, id est sine capitali peccato, quod a regno coelorum separat. Nam nullus homo est super terram qui faciat bonum et non peccet, aut in verbo, aut in cogitatione. Unde et Joannes ait: Si dixerimus quia peccatum non habemus, nosipsos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I). Quod autem dicit: confirmabit vos usque in finem, hoc exposuit, subnectens: In die adventus Domini nostri Jesu Christi, quando ipse veniet reddere unicuique secundum opera sua. Duae autem sunt vocationes: una est quae fit singulis hominibus, quando ab hac vita per 117.0512B| mortem corporis transeunt vocati a Domino: altera erit generalis in die judicii, quando omnes, tam boni quam mali, ad judicium vocabuntur; et quos in ista prima vocatione invenerit Deus omnipotens bene laborantes, illos utique in secunda non vocabit ad hoc ut damnet cum reprobis, qui audituri sunt: Ite, maledicti, in ignem aeternum, sed potius ut remuneret cum electis, quibus dicturus est: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum vobis paratum ab origine mundi (Matth. XXV). In omnibus enim verax apparebit, sicut sequentia manifestabunt.
Fidelis Deus, per quem vocati estis in societatem Filii ejus Jesu Christi. Fidelis Pater dicitur, quia verax est et completor sui sermonis. Promisit enim Abrahae daturum se illi terram peregrinationis suae, 117.0512C| et quod in semine ejus benedicendae essent omnes gentes, id est in Christo, complevitque illud sicut modo cernimus. Promisit nobis per Filium suum regnum coelorum; verax apparebit utique quia dabit illud nobis, si permanserimus in fide ejus. Societatem hic, secundum Ambrosium, fraternitatem debemus accipere. Fidelis, inquit, Deus Pater et verax est, qui dabit omnia bona patriae coelestis, per quem Deum Patrem vocati estis in societatem, id est in fraternitatem Filii ejus Jesu Christi, ut simus fratres Jesu Christi et filii ejus, non per naturam, sed per adoptionem. Per Filium suum vocavit nos ad fidem suam, ut sit ipse nobis Pater, et simus nos fratres Filii ejus. Quicunque enim in Deum veraciter credit, ejusque voluntati obtemperat, ipse utique frater Domini 117.0512D| nostri Jesu Christi est, non per naturam, sed per gratiam adoptionis, sicut ipse dicit in Evangelio: Quicunque fecerit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse meus frater, soror, et mater est (Matth. VII); et ad mulieres post resurrectionem: Ite, inquit, nuntiate fratribus meis (Matth. XXVIII).
Obsecro autem vos, fratres, per nomen Domini nostri Jesu Christi, ut idipsum dicatis omnes, et non sint in vobis schismata. Hactenus laudavit illos qui permanserunt veraciter in fide, amodo vero ex hoc loco incipit redarguere illos, qui divisiones (quae schismata Graece appellantur) seminabant, dicentes se potius filios hominum a quibus baptizabantur, sicut sequentia manifestant, quam filios Dei. Quapropter 117.0513A| dicit eis Apostolus: Obsecro vos, fratres, per nomen Domini Salvatoris, per quod salvati estis, ut idipsum dicatis omnes, subaudis quod ego dixi superius, quia filii Dei estis, non dicentes vos filios alicujus hominis, sed Dei. Sitis autem perfecti in eodem sensu et in eadem scientia, quod unum est; id est in eodem intellectu manete, quem me accepistis et dicite vos filios esse Dei, sicut dicebatis quando a vobis discedebam corde.
Significatum, id est relatum est enim mihi de vobis, fratres mei, ab his qui sunt Chloes, quia contentiones sunt inter vos. Chloes locus est, et tale est acsi diceret: ab his qui sunt Antiochiae, aut aliquid tale.
Ego quidem sum Pauli, subaudis filius, vel baptismate 117.0513B| baptizatus. Apud Corinthios emerserant haeretici post discessum Apostoli; maxime hi qui ex circumcisione erant Judaei credentes, qui quoscunque baptizabant suos esse dicebant filios, baptizantes eos in nomine suo, et illi qui ab eis baptizabantur gaudebant suos appellari filios esse illorum a quibus baptizati fuerant; credentes vero, qui erant fidem et doctrinam Apostoli tenentes, dicebant: Ego sum Christi, quod utique bene dicebant, quia sic est dicendum. Similiter factum est quodam tempore, quando exsurrexerunt Donatus et Novatianus, haeretici, qui quoscunque poterant ab Ecclesia expellebant, iterumque rebaptizabant, et dicebant suos esse filios: et illi gaudebant se appellari Donatistas et Novatianos. Ergo Apostolus, ut comperit talia geri apud 117.0513C| Corinthios, scripsit eis ista quae dicuntur hic, errorem illorum ostendens, sed nomina auctorum non prodens. Maluit enim in suam et in aliorum fidelium doctorum personam ista transferre, quam illos prodere, ne deteriores efficerentur. Si enim ita esset ut illi volebant, ut omnes a quo baptizabantur illius essent filii, quasi ejus baptismate baptizati, quot essent baptizatores, tot essent baptismata, cum unum sit baptisma Christi, sicut unus Deus et una fides. Dominus Jesus ministerium quidem tingendi corpora dedit suis fidelibus, gratiam autem baptizandi, id est peccatam dimittendi nulli tribuit, sed sibi proprie retinuit, sicut Joannes dicit de eo turbis (Joan. I): Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto, et iterum: Et ego, inquit Joannes, nesciebam eum, id est, nesciebam 117.0513D| quod potestatem baptizandi sibi esset reservaturus, sed qui misit me baptizare, Deus Pater videlicet, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum descendentem, et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu sancto. Intantum ergo retinuit sibi Christus potestatem baptizandi, ut sicut dimittuntur ei omnia peccata, qui a sancto et innocente viro tingitur in aqua, ita et illi qui a peccatore et scelerato, tantum in nomine sanctae Trinitatis illud fiat. Meritum enim vitae baptizantis sive agentis, nec prodest nec obest in hac parte illi qui baptizatur.
Divisus est Christus, subaudis, si ita est ut dicitis. Non affirmative neque interrogative hoc legendum 117.0514A| est, sed suspensa voce. Christus quodam modo dicitur divisus esse, quando honorem et gloriam ejus, quam sibi proprie ipse retinuit, haeretici inter se patiuntur dividentes ejus baptismum. Similiter haeretici dividebant Christum, quando aliqui dicebant illum verum corpus non habuisse, sicut Manichaei: quidam non habuisse animam, ut Apollinaristae, quidam minorem Patre, ut Arius. Nunquid Paulus pro vobis crucifixus est? subaudis non, et est sensus: in illius nomine debetis baptizari, et in illius baptismate debetis credere vos posse salvari, qui pro vobis crucifixus est. Aut in nomine Pauli baptizati estis? Hic ponit se Apostolus pro omnibus illis, in cujus nomine se dicebant esse baptizatos, ideoque a se coepit, ne forte dicerent illi haeretici: Idcirco 117.0514B| Paulus talia prohibet ne aliquis dicat se nostro baptismate baptizatum, et nostrum filium esse, ipse sibi vendicet omnem honorem.
Gratias ago Deo meo, quod neminem vestrum baptizavi, nisi Crispum et Caium, qui fuerunt primitiae Achaiae. Baptizavit quidem Paulus tanquam minister, non tanquam ipsa potestas; et idcirco ipse gratulabatur quod plurimos illorum non baptizaverat ut, quia error sub hac re coeperat oriri, si ipse plurimos baptizasset, multo magis ex ejus nomine augeretur error, et dicerent: Ego sum Pauli.
Baptizavi autem et Stephanae domum. Nobilis matrona Stephana exstitit, cujus familiam baptizavit Apostolus. Utrum vero ipsam baptizaverit an in infidelitate permanserit ignoratur.
117.0514C| Non enim misit me Christus baptizare, sed evangelizare. Magis electus est Apostolus ut evangelizaret quam baptizaret: quia plus est evangelizare quam baptizare. Omnis enim qui evangelizat potest et baptizare; sed non omnis qui baptizat idoneus est et evangelizare. In episcopo omnium ordinum dignitas est. Caput est enim caeterorum membrorum; et Apostolus qui pontifex erat, omnes gradus ecclesiasticos habebat. Ideoque et baptizare et evangelizare poterat, sed maxime praedicationi insistebat, sicut alii apostoli. Discipuli vero ejus baptizabant, sicut legimus (Act. X), quod Petro veniente ad domum Cornelii, postquam cecidit Spiritus sanctus super omnem domum ejus, praecepit eos Petrus a suis 117.0514D| discipulis baptizari. In primordio etenim fidei omnes baptizabant, et non solum viri, sed etiam feminae, si quando necessitas imminebat. Sed ne tantum ministerium vilesceret, aut non recte a simplicioribus impleretur, crescente numero fidelium per universas civitates et villas, decretum est a sanctis patribus, ut episcopi tantum et presbyteri baptizarent, et si necessitas fuerit, diacones. Non in sapientia verbi, subaudis misit me Christus evangelizare, ut non evacuetur crux Christi, id est, ut non annihiletur passio crucifixi Christi. Haeretici et philosophi praedicabant in sapientia verbi, hoc est culto et polito sermone, ut placerent suis auditoribus, et ipsi apparerent docti: vel etiam in sapientia verbi praedicabant, quia ea quae mundus, id est amatores hujus mundi 117.0515A| et philosophi humanae sapientiae, stulta putant, non praedicabant illi. Verbi gratia: Christi nativitatem ex Virgine, mortem, et resurrectionem, quae omnia illi denegabant, dicentes non posse aliquid gigni, nisi ex commistione alterius seminis: et Deum, qui spiritus est, non esse hominem factum, neque Filium Dei mori potuisse, sed quando voluit apparuit, et quando noluit recessit, neque resurrexit, quia non mortuus est. Ista omnia philosophi et haeretici, quia per humanam sapientiam penetrare non poterant, dicebant mendacium esse, et annihilabant passionem Christi. Sed Apostolus praedicabat simplicibus verbis Christum esse natum de Virgine, mortuum et resurrexisse, ut auditores ejus intelligere possent quae loquebatur. Quicunque enim fidem Christi verbis 117.0515B| vult exornare, non Dei gloriam, sed propriam quaerit.
Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est; his autem qui salvi fiunt, id est nobis, virtus Dei est. Quid est quod dicit verbum crucis? Crux quae inanimata et insensibilis res est, quomodo potest loqui verbum Dei? Verbum crucis dixit, id est Evangelium et praedicationem crucifixi Christi: in infidelitate namque manentibus et non intelligentibus virtutem Dei et sapientiam, stultitia est Filium Dei dicere crucifixum; credentibus vero et fidem habentibus quod per passionem sunt redempti, virtus Dei est ipsa passio, quia per illam merentur salvari.
Scriptum est enim, in Isaia (Isa. XXIX): Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo. 117.0515C| Modo sapientiam quam ipse Deus dat, perdit sive reprobat, sed humanam quam ipsi homines sibi adinveniunt Deo permittente, dialecticam videlicet, caeterasque artes per quas sperant sapientes esse, illam ad nihilum deducit, et stultam esse manifestat.
Ubi sapiens? ubi scriba? Hoc ad Judaeorum sapientes, scribas videlicet et Pharisaeos, pertinet, ubi inquisitor vel conquisitor hujus saeculi? Hoc ad philosophos pertinet gentium, qui de sapientia conquirebant et de caeteris occultis et abditis rebus, et de naturis creaturarum, et maxime ad astrologos, qui cursu et moderatione duodecim signorum, solis quoque et lunae, et quinque planetarum, dixerunt omnia quae in terris aguntur consistere, et Deum non curare 117.0515D| de his quae in terris aguntur, neque de hominibus, neque de animantibus. De his ergo dicit Apostolus: Ubi sunt modo sapientes et scribae Judaeorum? et ubi sunt philosophi gentium et astrologi? In Ecclesia nullum habent locum. Nonne stultam fecit Deus sapientiam hujus mundi? id est: nunquid non fecit, id est demonstravit Deus stultam esse sapientiam amatorum mundi et philosophiam, dum complevit opere quod illi denegabant? Utique illi negabant posse aliquid gigni, nisi commistione maris et feminae. Deus autem omnipotens ostendit sapientiam illorum non esse veram, dum Filium suum constituit nasci ex virgine, sic etiam resuscitavit eum a mortuis, licet illi negarent resurrectionem.
117.0516A| Nam quia non cognovit mundus, id est amatores mundi et philosophi, per sapientiam suam mundanam Deum Patrem, in Dei sapientia, id est in Filio, qui est sapientia Dei Patris; placuit Deo, subauditur Patri, per stultitiam praedicationis, id est per praedicationem Evangelii, quam illi stultitiam dicebant, salvos facere credentes. Sensus hujusmodi est: quia sapientes istius saeculi, confidentes in sua sapientia humana, noluerunt credere in Christum, qui est sapientia Dei, neque in illo etiam noluerunt cognoscere Deum Patrem, vel quia noluerunt credere vera esse quae in sapientia Dei erant, id est Evangelio, permisit eos Deus perire in sua incredulitate, et placuit ei per illam praedicationem quam illi putabant esse stultitiam, salvos facere illos qui credere voluerunt.
117.0516B| Quoniam et Judaei signa petunt, in hoc quod credunt Deo omnia possibilia esse, quaerunt semper signa quomodo illud factum sit, de quo sermo agitur. Sic fecit Abraham, quando dixit ad Deum (Gen. XV): In quo scire potero quod daturus es mihi terram hanc in possessionem, sic Gedeon et alii plurimi. Et Graeci sapientiam, subaudis humanam, quaerunt, id est philosophiam. Quia septem liberales artes apud illos praecipue viguerunt, ideo pro nihilo ducunt simplicem doctrinam fidelium.
Nos autem praedicamus Christum crucifixum: Judaeis quidem scandalum, id est rixam et contentionem, gentibus autem stultitiam. Apostolis praedicantibus mysteria humanitatis Filii Dei, videlicet quomodo 117.0516C| natus est ex Virgine, quomodo miracula multa fecit, quomodo Judaei Christum crucifixerunt innocentem, et quomodo ipse resurgens ascendit ad coelos, scandalizabantur Judaei, id est, rixabantur sive contendebant, dicentes nullo modo esse verum ut virgo pareret, ut ipsi Dei Filium interfecissent, sed magnum quemdam a cujus discipulis dicunt inventa esse illa, quae in Evangelio de ejus resurrectione et ascensione referuntur, quae omnia denegant vera esse. Dicunt inter caetera: Christus, quem dicitis vos jam venisse per Virginem, nondum venit, quia nobis promissus est: nec nascetur ex Virgine, sed David resurget, et ipse erit noster Messias. Similiter philosophis gentium stultum visum est ut Filius Dei, 117.0516D| qui est auctor vitae, pro hominibus moreretur: et dum ea audiebant praedicari de Christo, quae ratio mundana et philosophorum sapientia penetrare non poterat, constricti stultitiam esse illud dicebant. Ipsi enim dicebant virginem non posse sine semine viri parere, et resurrectionem negabant. Ipsis autem Judaeis vocatis, subaudis ad fidem Christi, et Graecis, id est gentilibus similiter praedestinatis ad vitam et credere volentibus, Christum Dei virtutem et Dei sapientiam, subaudis praedicamus esse. Christus virtus Dei est Patris, quia per illum Deus Pater omnia fecit, ipse est etiam sapientia ejus, quae dicit per Salomonem: Ego sapientia ex ore Altissimi prodii primogenita (Eccl. XXIV); et de qua Psalmista ad Deum Patrem: Omnia, inquit, in sapientia fecisti 117.0517A| (Psal. CIII), id est per Filium. Ipse enim recte dicitur Sapientia et Verbum Patris, quia per illum Deus Pater semetipsum manifestavit hominibus; verbi gratia: sicut homo per verbum suum manifestat voluntatem suam. Unde ipse Filius dicit in Evangelio: Pater, manifestavi nomen tuum hominibus (Joan. XVII)
Quia quod stultum est Dei, id est quod stultum ab hominibus putatur, sapientius est hominibus; id est, humanam sapientiam transcendit, et est sensus: Quod homines stultum putant esse, ut Deus omnipotens Pater Filium suum ad passiones, ad mortem perferendam mitteret in mundum, omnem sapientiam philosophicam transcendit; et quia penetrari ab ipsis non potest, stultum dicunt esse, et nolunt 117.0517B| credere, non quia vere stultum est, sed sapientius omni sapientia mundana; et quod infirmum est Dei, fortius est hominibus, id est quod illi putant et dicunt infirmum esse, quod Filius Dei potuisset mori, fortius est omnibus hominibus, et omnium fortitudine gigantum. Quomodo? quia mortem quam gigantes evadere non potuerunt, infirmatas crucifixi Christi superavit. Quamobrem infirmum Dei, quod illi dicunt esse infirmum, non est infirmum, quia infirmitas Christi magna victoria est. Superavit enim diabolum, superavit mortem.
Videte, id est considerate, et in vobis ipsis probate, enim vocationem vestram, subaudis qua vocati estis ad fidem Christi, quia non multi sapientes, subaudis a Deo, 117.0517C| vocati sunt ad fidem praedicandam, et Evangelium, et caetera usque ad id quod sequitur: Sed quae stulta sunt mundi, elegit Deus ut confundat sapientes, id est piscatores, et pauperes, atque idiotas, quos potentes hujus saeculi et philosophi stultos deputabant, et pro nihilo ducebant: et infirma mundi elegit Deus, ut confundat fortia: id est ut mendaces ostendat, et erubescere faciat philosophos et potentes hujus saeculi. Apostolos appellat infirma mundi, vel quia stulti videbantur sapientibus hujus saeculi, et infirmi sensu atque intellectu mundano; vel propter infirmitatem Filii Dei quem praedicabant. Videamus quomodo per ista infirma mundi ostendebat mendaces, potentes, et fortes hujus saeculi, et quomodo faciebat eos erubescere; praedicantibus apostolis mysteria 117.0517D| humanitatis Filii Dei, dum a philosophis contradicerentur omnia quasi mendacia, praecipiebant apostoli afferri mortuos duos, sive quinque, vel etiam amplius; et dum eos per invocationem Filii Dei crucifixi suscitabant, apparebant philosophi et potentes mundi mendaces, et illi veraces. Et ignobilia mundi, id est, quae sine nomine dignitatis erant, et contemptibilia, id est despicabilia, elegit Deus, apostolos videlicet, qui despectui habebantur, et ea quae non sunt, subaudis elegit eosdem scilicet apostolos qui nullius dignitatis vel utilitatis a philosophis et potentibus hujus saeculi videbantur esse, ut ea quae sunt destrueret, id est ut illorum sapientiam evacuaret, qui apud se aliquid videbantur esse. Et quare 117.0518A| elegerit infirma mundi et non fortia, manifestat ex parte, dum subdit:
Ut non glorietur omnis caro, id est omnis homo, in conspectu ejus. Sapientes et potentes non possunt gloriari, quia non sunt ab eo vocati propter suam sapientiam aut divitias: nec habent sapientiam divinam et divitias spirituales. Apostoli non possunt gloriari, quia gratis quidquid habent, sine suis meritis a Deo perceperunt; et non possunt gloriari propter sapientiam suam et divitias se esse electos.
Ex ipso autem vos estis in Christo Jesu. Ex ipso, id est Deo Patre, estis, quia ab ipso creati estis: vel ex ipso estis in Christo, id est, ex Deo Patre factum est ut in Christum crederetis, et firmi sitis in fide Christi Jesu. Propositum enim et dispositio Dei 117.0518B| Patris fuit, ut per Christum veritatem et misericordiam ejus cognosceremus. Qui, subaudis Jesus Christus. factus est nobis sapientia a Deo Patre. Non debemus pueriliter intelligere Filium Dei secundum divinitatem esse factum, sed genitum a Deo Patre ante omnia saecula, licet secundum humanitatem factus sit in utero virginali opere Spiritus sancti; sed ita est intelligendum: Factus est nobis sapientia, id est, factus est ut nobis esset sapientia, et nos faceret sapientes. Tale quid in Psalmo habetur: Factus est mihi Dominus in refugium (Psal. XCXIII), quod nihil est aliud nisi, factus est, ut in illo refugium haberemus. Et in propheticis libris: Factum est Verbum Domini ad Joel et ad Osee, id est, factum est ut loqueretur Verbum Domini ad Joel: Verbum 117.0518C| etenim Domini non est actum, sed genitum. Dicamus et aliter: Factus est nobis sapientia a Deo Patre, id est, ille qui est genitus ante omnia saecula, factus est homo, ut nos faceret sapientes. Simili modo factus est nobis. Et justitia, quia nos justificat, et sanctificatio, quia sanctos nos facit, et sanctificat nos per baptismum, et redemptio, quoniam sanguine suo nos redemit. Et hoc quare?
Ut quemadmodum scriptum est, subaudis in Jeremia, Qui gloriatur, in Domino glorietur. In Domino, et non in se gloriatur, qui bonum omne quod habet a Deo peperisse fatetur sine suo merito, ideoque non quaerit gloriam propriam et laudem, sed illius a quo quidquid habet accepit.
CAPUT II. 117.0518D| Et ego, cum venissem ad vos, fratres, veni non in sublimitate sermonis, id est in facundia eloquentiae, aut sapientiae mundanae, quia nihil vobis per humanam sapientiam polito sermone praedicavi: Annuntians vobis testimonium Christi. Testimonium Christi est Evangelium, quia ibi sunt testimonia incarnationis ejus, passionis, mortis, resurrectionis ascensionisque ad coelos, et adventus ad judicium.
Non enim judicavi me scire aliquid inter vos, nisi Jesum Christum, et hunc crucifixum. Quod nihil aliud est quam: Nihil vobis aliud praedicavi, nisi Jesum Christum crucifixum. Quaestio oritur in hoc loco. Cum in subsequentibus dicat: Tradidi enim 117.0519A| vobis in primis quod et accepi quoniam Christus mortuus est pro peccatis nostris; et quia resurrexit tertia die, loquens de mysteriis humanitatis ejus, quare modo dicat non alia se praedicasse, nisi Jesum Christum crucifixum, id est passionem ejus? Quae hoc modo solvitur: Quia in hoc quod dicit Christum Jesum crucifixum, comprehendit omnia mysteria pertinentia ad humanitatem ejus. Ille enim crucifigitur, qui ante nascitur; ille moritur, qui crucifigitur; ille sepelitur, qui moritur; ille resurgit, qui mortuus fuerat; ac si diceret aliis verbis: Quia vos idonei non eratis ad capienda alta mysteria Divinitatis Christi, licet multa sapientia in me esset, judicavi sive statui, et decrevi in animo meo ea tantummodo mysteria vobis praedicare, quae ad 117.0519B| humanitatem Jesu Christi pertinent, et quae vos penetrare possetis.
Et ego in infirmitate, subaudis corporis, et timore mentis, et tremore multo membrorum fui apud vos, o Corinthii! Forsitan veniens Apostolus Corinthum, infirmatus est corpore, et timebat nimium, ne in ipsa infirmitate positus interficeretur a pseudoapostolis, quibus contraria praedicabat; et timebat ne Corinthii, ab ipsis pseudoapostolis decepti, recederent a rectitudine fidei quam ab ipso perceperant. Vel aliter: in infirmitate sensus fuit apud illos, quia quodammodo infirma videbatur ejus sapientia dum propter infirmitatem auditorum, et tarditatem sensus eorum non manifestabatur plenissime; in timore etiam et tremore erat timens interfici (ut diximus) 117.0519C| ab haereticis et pseudoapostolis
Sermo meus et praedicatio mea, subaudis fuit, non in persuasibilibus humanae sapientiae verbis; id est non philosophica et culto sermone praedicavi vobis Christum, ut vos deciperem et deluderem per obscuritatem verborum, sicut philosophi faciunt, sed in ostensione Spiritus et virtutis, id est in exhibitione miraculorum, quae per virtutem Spiritu sancti operabar, confirmabam meam sententiam vel praedicationem, quia quod docebam et praedicabam verbis, miraculis roborabam, et ostendebam vera esse: quod philosophi vestri et pseudoapostoli non poterant agere. Hoc autem idcirco faciebam, ut fides vestra non sit in sapientia hominum, humana tantummodo sapientium, sed in virtute Dei, hoc est in virtute 117.0519D| miraculorum probetur.
Sapientiam autem divinam loquimur inter perfectos in fide et sensu, qui valent eam capere. Perfectos hic appellat apostolos aliosque credentes, qui intantum etiam profecerant in fide, ut socii essent et adjutores in officio praedicationis, sicut erat Timotheus, Titus, Sosthenes, aliquando quamplurimi, et est sensus: Nos quidem habemus sapientiam divinam, sed vos non potestis eam capere neque tunc poteratis, quia adhuc parvuli probamini esse in sensu. Sapientiam vero non hujus saeculi, id est, mundanam sapientiam non loquimur, qua utuntur amatores hujus saeculi, neque sapientiam principum hujus saeculi loquimur, id est philosophorum, qui destruuntur. 117.0520A| Quomodo destruuntur philosophi et potentes hujus saeculi? Per mortem corporis rediguntur in pulverem, et destruitur, sive annihilatur eorum sapientia. Destructus est Plato, et Aristoteles per mortem, et eorum sapientia in Ecclesia pro nihilo ducitur; vel etiam tunc destruebantur illi eorumque sapientia, dum quod illi per humanam sapientiam edocti, dicebant nullo modo posse fieri, Deus omnipotens per apostolos ostendebat verum esse; verbi gratia: negabant illi quod Filius Dei esset natus ex virgine sine semine viri, eo quod humana natura hoc non admitteret; dum per invocationem ejusdem Filii Dei apostoli mortuos suscitabant, evacuabatur et destruebatur eorum sapientia, et ipsi stulti reputabantur. Si ergo apostoli sapientiam humanam 117.0520B| non loquebantur, quid praedicabant? Hoc Apostolus exponit:
Sed loquimur, inquiens, Dei sapientiam, quae abscondita est in mysterio, id est in obscuritate intelligentiae. Sapientiam hic duobus modis possumus intelligere: Evangelium Christi videlicet, ubi inerrabilis sapientia latet; vel, quod melius est, sapientiam substantialem, quae est Verbum Dei Patris, quae loquitur per sapientiam: Ego sapientia ex ore Altissimi prodii primogenita (Eccli. XXIV). Istam ergo sapientiam loquebantur apostoli, quia ipsa loquebatur per illorum ora, et ipsam praedicabant illi. Sed si abscondita erat, quomodo loquebantur illam? philosophis utique et potentibus hujus saeculi erat abscondita, et illis erat manifestata per seipsam. Unde 117.0520C| sequitur: Quam sapientiam, id est Christum, praedestinavit Deus Pater secundum humanitatem, ante saecula in gloriam nostram, id est ad glorificationem nostram, qui credidimus per illum redempti et mundati a peccatis, ut glorificari mereamur adhuc. Igitur ante omnia saecula praedestinavit Deus Pater hominem assumendum a Verbo, ut esset verus Filius Dei, et nos per illum glorificaremur. Unde Apostolus in Epistola ad Romanos ait: Qui praedestinatus est Filius Dei in virtute (Rom. I). Sequitur:
Quam sapientiam nemo principum hujus saeculi cognovit. Principes hujus saeculi dupliciter intelligendi sunt in hoc loco: principes hujus saeculi, id est Octavianus, Tiberius, Herodes, Pilatus, scribae, et Pharisaei, sacerdotesque Judaeorum, non cognoverunt 117.0520D| Christum esse Filium Dei, quia videntes illum hominem esse, videntes eum fatigari, sitire, esurire, non putabant esse Deum: unde Petrus: Scio, inquit, fratres, quia per ignorantiam hoc fecistis, sicut et principes vestri (Act. III). Quid ergo: si per ignorantiam servi occiderunt Filium Dei, nunquid immunes sunt apostoli? Absit ut peccatum eis non ascribatur, quia per opera miraculorum poterant cognoscere operatorem, quoniam, nisi Filius Dei esset, nequaquam talia facere posset quae nemo ante eum alius fecit. Unde ipse dicit: Si non venissem et locutus fuissem eis, et opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit, peccatum incredulitatis non haberent (Joan. XV). Et quid sequitur: Nunc, inquit, 117.0521A| excusationem non habent de peccato suo. Et quamvis Deum esse nescirent, tamen, quia rem impiam faciebant et injustam, innocentem damnantes, non erant nescii, ideoque rei tenentur. Alio modo: principes hujus saeculi possumus intelligere aereas potestates, daemones videlicet per hunc aerem discurrentes, de quibus ipse dicit in Epistola ad Ephesios: Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates tenebrarum harum, contra spiritalia nequitiae in coelestibus (Ephes. VI): de quorum principe Dominus ait (Joan. XII, XIV): Nunc princeps hujus mundi ejicietur foras; et, Venit princeps mundi hujus, in me nihil invenit. Quamvis enim Marcus evangelista dicat de daemonibus (Marc. I): Sciebant, inquit, illum esse Christum 117.0521B| et ipsa daemonia, subaudis dicunt: scimus quia tu es Filius Dei; tamen non veraciter poterant credere illum esse Filium Dei, videntes illum iterum post facta miracula esurire, sitire, fatigari. Sciebant quidem illum esse promissum in lege, sed nesciebant quod potestatem, quam in hoc mundo tenebant, per illum essent amissuri et quod tantae potentiae esset futurus. Quapropter subjungit Apostolus de utroque ordine principum.
Si enim cognovissent, subaudis principes hujus saeculi, illum esse Filium Dei, nunquam Dominum gloriae crucifixissent. Dominus gloriae Verbum Dei Patris est, per quod glorificatur Deus Pater, quia per illud omnia fecit. Sed quaerendum est studiosissime, si gloria Dei Patris Verbum ejus est: quo 117.0521C| modo ipse Dominus gloriae qui spiritus est, potuit crucifigi? Christus Filius Dei ex duabus substantiis consistit, divina scilicet et humana in unitate personae. Divinitas ergo Verbi quae genita est a Deo Patre ante omnia saecula, a tempore conceptionis illius hominis quem assumpsit in utero virginali, in eodem homine plenissime mansit, et eadem gloria et potestas, quae erat in Verbo, coepit habitare in homine, et factus est ipse homo gloria Dei Patris, sicut ei Deus Pater dicit: Exsurge, gloria mea de sepulcro (Psal. LVI). Et non solum gloria Dei Patris est ipse homo, sed etiam Deus est. Si enim Verbum caro factum est, id est, si Deus homo factus est, utique et homo Deus factus est. Et tamen hoc est diligentissime attendendum, quia licet Judaei et principes 117.0521D| hujus saeculi Deum persequerentur, tamen in forma servi crucifixus est ipse, quia erat Dominus gloriae, et Divinitas impassibilis mansit. Videamus ex hoc aliquam similitudinem. Rutilante sole, et ex clara lampade fundente lumen, radius et splendor ejus illustrat et perfundit arborem; dum ergo adeunt eamdem arborem homines cum securibus incidendam, nunquid erigendo et deponendo secures incidunt radios solis, licet arborem incidant? Sic utique sicut impassibilis manet radius solis, licet semper videatur, ferit insuper arborem quam illustrat: ita illius divinitas, quae omnia implet, impassibilis mansit, quamvis ille quem replebat in cruce passionem sufferret. Multa possent ex hoc dici, sed ista 117.0522A| pauca dicta nobis sufficiant tenentibus firmissime, quia si daemones Christum esse Filium Dei cognovissent, qui Dominus gloriae est majestatis per quem Deus Pater glorificatur, nequaquam ad crucifigendum eum Judaeos ac milites Romanorum compellerent. Ipsi enim illum crucifixerunt qui ad crucifigendum suaserunt, et ipsi principes Judaeorum et milites nequaquam illorum suasionibus obedirent ad hoc ut crucifigerent, si Filium Dei esse veraciter crederent.
Sed, sicut scriptum est in Isaia: Quod oculus corporis non vidit, quia non est corpus neque color; nec auris corporis audivit, quia non est sonus; nec in cor hominis humana sapientis ascendit, quia cor, id est intellectus hominis, illuc debet ascendere; 117.0522B| quae praeparavit Deus his qui diligunt eum, id est, qui eum non offendunt corde, verbo, et opere.
Nobis autem, apostolis et credentibus in se, revelavit Deus per Spiritum suum, id est Spiritum sanctum, quod non revelavit daemonibus, neque philosophis humana sapientibus. Spiritus enim sanctus qui est in nobis omnia scrutatur, id est, omnia secreta investigat, et non solum secreta cordium, sed etiam profunda, subaudis mysteria Dei, et praescientiam illius, quia unius substantiae est cum Patre et Filio.
Quis enim scit hominum quae sunt in corde hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est? subaudis nullus. Est sensus: sicut quae in homine sunt nemo scit, nisi spiritus hominis, qui in ipso est, ita et quae Dei 117.0522C| sunt nemo cognovit, nisi Spiritus Dei, et cui idem Spiritus sanctus revelare dignatur.
Nos autem, apostoli et credentes, non spiritum hujus mundi accepimus, id est spiritum divinationis et spiritum pythonicum, sed Spiritum qui ex Deo est, id est Spiritum sanctum, et in doctrina Spiritus loquimur, id est simplici sermone, et sicut Spiritus sanctus nos docet interius, cum miraculorum virtute, spiritalibus viris qui possunt penetrare quae dicimus, spiritalia mysteria comparantes. Quod tunc fit, quando capacioribus divina committuntur mysteria.
Animalis autem homo non percipit ea quae sunt Spiritus Dei, id est, quid gratiae crux Christi conferat credentibus? Animalis homo dicitur, qui Spiritum 117.0522D| Dei non habet, qui licet ratione a pecore distet, tamen ipsa ratione non bene utitur, quia non putat aliquid esse post mortem sed secundum ritum animalium versatur. Ideoque animalis dictus est ab anima, carnalis a carne, eo quod totus ex anima constet et carne. Stultitia est enim illius, subaudis quod audit de mysteriis Dei; et non potest intelligere, quia spiritaliter examinatur, id est, discutitur et dijudicatur. Et quia homo non potest intelligere quod audit, nec vult credere, a spiritalibus viris dijudicatur et condemnatur. Philosophi mundana sapientes, et haeretici apud Corinthios degentes, ut facilius animos auditorum pervertere possent, et a rectitudinis statu deficere, sua prava dogmata honesto 117.0523A| sermone poliebant. Ideoque dixit parumper superius: Non loquimur nos in verbis doctis humanae sapientiae. Dicebant enim culto sermone quod humana natura non reciperet ut Deus incomprehensibilis et incorporeus homo fieri posset, et nec esse credibile ut virgo hominem sine virili semine conciperet, aut post partum virgo esse posset, nec posse fieri ut homo post mortem de pulvere terrae resurgat, et alia luculentissimo sermone proferebant: et ut hoc credatur stultum esse dicebant, ideo quia ipsi per humanam sapientiam penetrare non valebant.
Spiritalis autem vir dijudicat omnia, id est discernit et probat omnia quae audit, videt, et cogitat: quid sit verum et falsum, quid sit bonum et malum, 117.0523B| et cognoscit vera esse quae praedicamus, vel discernit omnia genera hominum carnalium: ipse autem a nemine judicatur, id est, neque a spiritalibus viris sui similibus, neque a Deo damnatur vel reprehenditur.
Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis instruxit eum? id est, quis hominum potest intelligere et penetrare intellectum et sapientiam Domini quo omnia fecit? quis, subaudis homo, instruat, et doceat, sive corrigat ipsum Dominum, et dicat: Hoc et illud non bene fecisti, ita debes corrigere istud, et ita meliorare illud? subaudis nullus. Insuper magnificabit et laudabit sensum et intellectum Domini atque potentiam, si cognoverit ab illo omnia esse facta, dicens eum sapienter cuncta fecisse. Nos autem 117.0523C| sensum Christi habemus, id est, intellectum Christi habemus, et sentimus vera de illo per Spiritum sanctum illuminati, qui omnia novit cum Patre et Filio; et est sensus: ideo quia nemo potest penetrare intellectum et sapientiam Dei, nisi ipso donante, idcirco nemo debet dubitare quin ista vera sint quae dicimus de nativitate et humanitate Christi, quia nos Spiritum sanctum habemus.
CAPUT III. Et ego, fratres, non potui vobis loqui quasi spiritalibus, tarditate sensus vestri, non mei praepeditus.
Nondum enim poteratis, subaudis mysterium Divinitatis Christi capere. Ne illi dicerent: modo possumus, 117.0523D| subdidit: Nec nunc quidem potestis: in futurum tamen Deo donante poteritis. Ideoque quia non poteratis capere, addo: Lac vobis potum dedi, non escam, id est, simplicem doctrinam de humanitate Christi, non solidum cibum de divinitate Christi et mysterio Trinitatis.
Cum enim sit inter vos zelus et contentio, zelus, id est invidia et contentio de variis baptismatibus.
Cum dicit unus: Ego quidem sum Pauli baptismate baptizatus, et ejus filius sum; alius autem: Ego Apollo; nonne homines estis? id est: nonne carnaliter sapitis? Fidelium apostolorum nomina pro falsorum ponit ob causam supra memoratam. Quid est Apollo? quid vero Paulus? subaudis nihil per 117.0524A| se comparatione Christi, et ipse exponit quid sint:
Ministri, inquit, ejus cui credidistis: ideoque non possumus dimittere peccata in baptismate, quod Christus proprie sibi retinuit. Ille ministrat qui recte praedicat, et unicuique sicut convenit ministrat, sicut Dominus ministerium dedit.
Ego plantavi, praedicando vobis fidem, Apollo rigavit, id est baptizavit et tinxit corpora: sed Deus incrementum, id est augmentum, dedit mihi praedicanti, et Apollo riganti, quia ego fidem exterius praedicavi, Deus firmavit eam in cordibus audientium, et multiplicavit numerum credentium: et Apollo tinxit corpora, sed Deus peccata dimisit. Deus omnia ex se et a se habet, nos autem et ex illo 117.0524B| et ab illo.
Itaque neque qui plantat, id est praedicat, neque qui rigat, id est baptizat, est aliquid comparatione Dei: quia non potest fidem infundere, neque peccata dimittere, si Deus auxilium non dederit.
Qui autem plantat et qui rigat, unum sunt, id est unius Dei ministri et servi sunt et unius naturae, quia homo iste et homo ille in personis quidem duo sunt, sed in natura et officio unum. Unusquisque autem propriam mercedem accipiet secundum laborem suum, id est, qui praedicat majorem, et qui baptizat minorem. Similiter intelligitur de omnibus hominibus, quia unusquisque secundum qualitatem laboris accipiet quantitatem muneris.
Dei enim sumus adjutores. In Graeco melius habetur: 117.0524C| Dei operis participes sumus. Deus operatur fidem in praedicatione, et solvit peccata in baptismate, cujus operis participes et adjutores sunt qui praedicant, et baptizandorum corpora mergunt. Dei agricultura estis. Ager est hic mundus, id est ejus habitatores, quorum corda excolit per praedicatores suos. Nam sicut ager vomere et ligone excolitur a cultore, ita vomere praedicationis excoluntur corda auditorum, ut sementum fidei et praedicationis recipiant, et fructum bonorum operum reddant. Dei aedificatio estis, quia ipse vos in sua fide per nostram praedicationem aedificat, ut ipsum in corde retineatis.
Secundum gratiam Dei, id est secundum sapientiam, quae data est mihi prae omnibus apostolis. Ut 117.0524D| sapiens architectus fundamentum posui. Architectus dicitur princeps in structura domus; sapiens architectus est, qui ejus a quo instructus est, voluntatem et auctoritatem imitatur, sicut fecit Paulus Christi doctrinam imitando, non alia praedicans quam quae ab ipso percipiebat, et in mente videbat; vel, sapiens architectus est qui super arenam fundamentum non ponit suum, ne sit infirmum, ne super vacuam terram: similiter Paulus, ut sapiens architectus, fundamentum posuit, quia Corinthiis ipse primum praedicavit. Nullus enim ante ipsum fundamentum fidei in illis locaverat: alius autem, bonus aut malus aedificator vel operator, videat, et consideret quid superaedificet, ut secundum firmitatem fidei sive 117.0525A| fundamenti procedant parietes, id est bona opera.
Fundamentum enim aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus. Fundamentum appellat in hoc loco fidem Christi Jesu, quae bono fundamento comparatur; quia sicut in domo primum fundamentum ponitur, ac deinde parietes eriguntur, ita primum fides collocanda est in cordibus auditorum, ac deinde bona opera debent surgendo apparere: et sicut domus sine fundamento si fuerit, vel si fundamentum infirmum et non solidum habuerit, non potest subsistere, ut non corruat impulsa a ventis et imbribus: ita opera non possunt esse bona neque Deo accepta sine fide perfecta, quia sine fide impossibile est Deo placere; et sicut domus firmum fundamentum habens immota 117.0525B| permanet, ita quicunque veram sincerissimamque fidem habuerit, inter adversa et prospera hujus saeculi firmiter permanebit, quia justus ex fide vivit (Rom. I). Sed sicut fundamentum sine structura parietum nihil utilitatis habet, ita quicunque fidem sine operibus habere videtur, non ideo perfectus habebitur, quia fides sine operibus mortua est (Jac. II). Quapropter exornanda est bonis operibus, ut quod corde credimus, confiteamur ore, et bona opera sectando studeamus decorare. Fundamentum ergo aliud nemo philosophorum, nemo pseudoapostolorum, nemo haereticorum potest ponere praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus: quia alium deum nemo potest praedicare, quam illum quem nos praedicamus, neque aliam fidem quam illam 117.0525C| quam annuntiamus, et quae in cordibus vestris est, id est fides Christi Jesu: bene autem dicit Christum Jesum fundamentum esse, quia quicunque fidem ejus habent, in illorum utique cordibus habitat ipse. Ideoque nemo potest aliud fundamentum ponere in cordibus fidelium quam fundamentum fidei Christi: quoniam si aliam fidem coeperit praedicare, a fidelibus non recipietur; et si quis illius doctrinam et errorem susceperit, jam non erit fundamentum, sed potius destructio domus.
Si quis autem superaedificat supra fundamentum hoc, id est supra fidem Christi, aurum, id est doctrinam sanctam et rectum sensum, argentum, id est eloquia divina, de quibus dicit Psalmista: Eloquia Domini, eloquia casta argentum igne examinatum 117.0525D| (Psal. XI), et lapides pretiosos, id est diversa genera virtutum, quoniam sicut lapides boni insolubiles sunt ab igne, ita et illa aeternaliter permanent, nec consumentur ab igne die judicii. Si quis autem superaedificat ligna, fenum, stipulam, id est pravam doctrinam et mala opera. Uniuscujusque opus manifestum erit in die judicii. Sicut ergo per aurum sensum perfectum, per argentum eloquia incorrupta, per lapides pretiosos qui ab igne non liquefiunt, virtutes intelligimus, ita per ligna, fenum, ac stipulam, prava doctrina et mala operatio accipi potest. Aliter: per aurum, et argentum, et lapides pretiosos, possumus intelligere bona opera virtutesque praeclaras: per fenum vero, 117.0526A| lignum, stipulam, levia peccata, sicut est otiosus sermo, risus inhonestus, et caetera talia. Per plumbum vero, et ferrum, atque stannum, quae sancti doctores addunt, gravia et immanissima peccata, quae a regno coelorum separant. Igitur sicut aurum, et argentum, et lapides pretiosi igne probantur, et tamen non consumuntur, ita in die judicii qui habuerint bona opera et bonam praedicationem, licet per ignem transeant, tamen nullam poenam neque laesuram sustinebunt: qui vero habuerint levia peccata, transeundo per ignem expiabuntur, quia consumentur ibi sicut fenum vel stipula, sive ut ligna comburentur ab igne, tamen ipsi non remanebunt in igne, sed mandati et probati ascendent ad Dominum. At qui habuerint gravia peccata, quae a regno 117.0526B| coelorum separant, et quae Apostolus commemorat alibi, inquiens: Adulterium, fornicationem, et homicidium, et caetera talia; sicut ferrum et plumbum sive stannum liquefiunt quidem, sed non deficiunt per ignem, ita illi pondere peccatorum gravati, remanebunt in igne, et sustinebunt poenas non deficientes. Dies enim Domini declarabit, id est, dies judicii et vindictae Domini manifestabit omnia opera hominum, quia in igne revelabitur, id est cum igne demonstrabitur ipsa dies. Tradunt doctores, quod quantum spatium aeris occupavit aqua in diluvio, quae omnes montes transcendit, et (ut philosophi definiunt) usque ad circulum lunae pervenit, tantum spatium occupabit ignis in die judicii. In quo probabuntur electi sicut aurum, et quorumdam levia 117.0526C| peccata consumentur, impiis ibi remanentibus. Dicit enim beatus Ephraem quia tantus terror invadet omnes in die illa et bonos et malos, dum viderint infernum ardentem, et Dominum Jesum cum majestate et gloria venientem ad judicium, ut si immortales jam non essent effecti, iterum morerentur. Quo timore etiam levia peccata sanctorum purgabuntur, sicut dicitur: Videntes autem angeli purgabuntur. Angeli hic appellantur electi. Et uniuscujusque opus quale sit, utrum bonum an malum, ignis ille probabit.
Si cujus opus manserit quod super fidei fundamentum aedificavit, mercedem aeternae retributionis accipiet. De illis modo loquitur, qui aedificant super fidei fundamentum bona opera, quae designantur per 117.0526D| aurum et lapides, sive argentum, quae manebunt, quia non consumentur ab igne, sed potius probabuntur sicut probatur aurum.
Si cujus opus arserit in igne qui levia peccata habuerit, quae velut stipula consumentur, detrimentum patietur, id est poenas sustinebit dum coeperint illas probari et consumi, licet ipse perierit, sicut sequentia manifestant, Ipse autem salvus erit; sic tamen quasi per ignem, subaudis transiens, et ab igne purgatus et expiatus. Nam et in hac vita electi adversitatibus et infirmitatibus probabuntur in modum auri et argenti ab igne, sicut tres pueri et sancti martyres, necnon etiam et beatus Job. Qui vero levia peccata attrahunt, purgantur ab illis qui a tribulationibus 117.0527A| incenduntur in hoc saeculo, vel post mortem in igne purgatorio, vel alia afflictione, orationibusque hominum expiantur. Tamen quod sine illicito amore non habuerunt, utique sine urente dolore non perdent. Qui vero plumbum coacervant sibi, plerumque in hoc saeculo incipiunt cruciari et ex parte pati quae in futurum plenius passuri sunt.
Nescitis quia templum Dei estis? id est habitatio Spiritus sancti, et quod Spiritus Dei habitat in vobis? A tempore baptismatis incipit habitare in nobis Spiritus sanctus, et templum illius sunt omnes angeli et omnes justi.
Si quis autem templum Dei violaverit, id est, si quis seipsum corripuerit peccando, vel alios prava doctrina, 117.0527B| sicut pseudoapostoli, vel quemlibet pravo suo exemplo, disperdet illum Deus de numero fidelium suorum et coetu electorum, sicut latro vel homicida, sive quilibet reus a bonis sententia judicis dividitur, et malus tortorum in carcerem mittitur. Templum enim Dei, id est templum Spiritus sancti, Patris et Filii, sanctum est, quod estis vos: ideo non debetis illud violare. Fideles alloquitur, in quibus Deus per fidem et dilectionem habitat.
Nemo vos seducat, id est, nemo falsorum hominum blandiendo decipiat vos. Si quis videtur inter vos sapiens esse in hoc saeculo, id est apud saeculares homines, stultus fiat, stultam deputans temporalem sapientiam, deponat illam, ut sit sapiens apud Deum in futurum. Hoc dupliciter potest intelligi et distingui 117.0527C| hoc modo: si quis vult veram sapientiam habere, hic, distingue in hoc saeculo, stultus fiat, id est hoc credat de Christo, quod sapientibus hujus saeculi stultum videtur. Aliter: si quis videtur sapiens esse in hoc saeculo, et subinferendum stultus fiat, ut sit sapiens apud Deum, qui potuit agere quod humana sapientia denegabat.
Sapientia enim hujus mundi stultitia est apud Deum. Sapientia hujus mundi est qua negatur Deus absque conjuge Filium genuisse. Scriptum est enim in Job (cap. V), in verbis Eliphaz: Comprehendam, id est mendaces ostendam, sapientes, philosophos videlicet, in astutia eorum, cum Filium meum ex virgine nasci fecero.
Nemo itaque vestrum, o Corinthii, glorietur in hominibus, 117.0527D| ut illius nomine se velit appellari a quo baptizatus est, sicut Donatistae a Donato, Apollinaristae et Manichaei.
Omnia enim vestra sunt, si vos Dei estis, omnia Dei vestra sunt: quae omnia? sive Paulus, subaudis minister vester est, sive Cephas, minister vester est, non Dominus. Forsitan veniens Romam Petrus, per Corinthios transitum fecit, sive mundus, subaudis vester est, quia propter vos factus est, ut utamini bene his quae in mundo habentur, et ut credatis illum per verbum Dei esse factum; sive vita, subaudis praesens, in qua oportet bonum operari, vestra est, si ita vivitis ut Deo placcatis. Vel, vestra est, in hoc quia in vestra est potestate, utrum pro Dei nomine 117.0528A| illam velitis ponere; sive mors, subaudis vestra est, ut si vultis pro Deo moriamini temporaliter, et vivatis aeternaliter; sive praesentia, subaudis bona et commoda vestra sunt, ut pauperibus ea distribuatis, a quibus recipi mereamini, et de caetero vivatis et vestiamini; sive futura gaudia vestra sunt, ut bene conversantes in hoc saeculo, ad ea possidenda quandoque perveniatis.
Omnia enim quae dixi et quae facta sunt, vestra sunt, id est, ad vestram dignitatem et utilitatem creata sunt.
Vos autem Christi semper esse servi debetis duobus modis: vel quia per illum qui est Verbum Dei Patris, cum non essetis, creati estis: vel cum perditi essetis, per illum redempti estis. Christus autem 117.0528B| Dei, subaudis Filius est, et ab illo habet esse, tam secundum Divinitatem, quam secundum humanitatem, qui ante omnia saecula ab illo est genitus, et ab illo habet originem, et in fine temporum secundum humanitatem ab illo factus est.
CAPUT IV. Sic nos existimet homo ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei. Corinthii, postquam per praedicationem Apostoli venerunt ad fidem, quidam illorum, seducti a pseudoapostolis, non sentiebant de illo quantum dignum erat, quasi non tantae dignitatis et gratiae esset, eo quod a Domino per praesentiam carnis non esset vocatus, quantae Petrus aliique apostoli qui eum sunt secuti, et ejus praedicationem audierunt. 117.0528C| Dicebant etiam illum seductorem et falsae doctrinae praedicatorem, honorantes amplius pseudoapostolos seductores suos, qui eis blande loquebantur quam illum qui, veritatem praedicans, eorum vitia redarguebat. Quod ut Apostolo manifestatum est, inter caetera ista scripsit, quae hic dicuntur, ostendens hoc debere intelligi de se et sentiri, quod Deus illum ad apostolatus dignitatem elegerat, inquiens: Sic nos, me, et Barnabam, et Sosthenen existimet homo, Corinthius, vel alius quilibet, ut ministros Christi; ac si diceret aliis verbis: Nolite, o Corinthii, nos despicere ac spernere, eo quod nos a Domino non sumus vocati cum Petro aliisque apostolis, quia non alia praedicamus, ego et Barnabas, quam quae illi praedicant, et qui illos in terra positus 117.0528D| adhuc mortalis vocavit, atque ad gratiam apostolatus accersivit, et eadem mihi revelavit de coelo, quae illos docuit in terra. Nec rogo ut me et Barnabam similes Christo existimetis, sed ut ministros Christi, qui vobis Evangelium e us ministravimus. Minister Christi est qui praeceptum illius servando imitatur illum, sicut ipse dixit: Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII). Ille etiam minister Christi est qui ejus Evangelium praedicando aliis ministrat, sicut Paulus, qui et servabat, vel praedicabat, et ministrabat. Christo etiam ministrat qui bona temporalia pro amore ejus pauperibus erogat, quod idem Apostolus adimplebat; non de alienis pauperes sustentando, sed de hoc quod labore manuum acquirebat. 117.0529A| Quod autem sequitur: Et dispensatores mysteriorum Dei: et, ut quidam codices habent, ministeriorum Dei, melius est dicere mysteriorum Dei, quia si dixerimus ministeriorum, erit sensus quasi tantummodo ad di ponendos et ordinandos gradus ecclesiasticos sint vocati, episcopos videlicet, presbyteros, diaconos, caeterosque ordines, qui et ministeria ecclesiastica appellantur. Cum vero dicimus, dispensatores mysteriorum, intelligimus illius electos ad dispensanda suis auditoribus mysteria et sacramenta Veteris Novique Testamenti, quamvis et ordines Ecclesiae, sicut alii apostoli, ita et ipsi ordinaverint. Dispensatores ergo fuerunt, quia sicut aliquis paterfamilias elegit dispensatorem in domo sua, qui conservis suis secundum suam voluntatem singulis 117.0529B| illorum bona sua distribuat, quibusdam amplius, quibusdam minus, et quibusdam hora tertia, quibusdam nona (Matth. XX): sic Christus elegit Paulum, et reliquos qui mysteria Evangelii sui secundum qualitatem auditorum distribuerent, perfectis videlicet et qui capacioris sensus intellectusque erant, alta ac profunda mysteria de Divinitate omnipotentis Dei committerent, simplicioribus vero simpliciora quae capere possent, quod utrumque idem egregius praedicator agebat, sicut ipse dixit: Sapientiam (inquit) loquimur inter perfectos (I Cor. II). Et quid dicit eisdem Corinthiis in hac epistola? Tanquam parvulis in Christo, lac potum dedi vobis, non escam. Istorum mysteriorum divinorum dispensator erat iste, ideoque se hoc volebat haberi a suis auditoribus 117.0529C| quod erat, id est minister Christi et dispensator sacramentorum ejus, in quo non verba tantum, sed virtus fulgebat.
Hic jam quaeritur inter dispensatores, ut fidelis quis inveniatur. Licet quidam hunc versiculum interrogative velint legere, tamen secundum beatum Augustinum potius est affirmative legendus: sicut sequens manifestabit sensus: Hic, id est in praesenti saeculo, quaeritur et consideratur a Deo, ut fidelis dispensator quis inveniatur inter dispensatores alios, sicut ego sum et Barnabas. Pseudo igitur apostoli qui vos decipiunt non sunt fideles dispensatores: quoniam a fide et doctrina Christi discordant. Nam in hoc erant infideles dispensatores, quia adulterabant verbum Dei et fraudabant. Paulus autem fidelis dispensator erat, 117.0529D| quia sicut ex Deo coram Deo loquebatur. Ille etenim fidelis dispensator Evangelii est qui non alia praedicat quam quae in Evangelio habentur, sine errore videlicet et mendacio, et qui non quaerit suam gloriam ut ipse laudetur ab auditoribus suis, sed ut Deus glorificetur ipse illos: et qui non pro lucris temporalibus, et ut ventrem suum impleat praedicationi insistit, sed ut a Domino praemium sui laboris percipiat. Igitur si Evangelium per malos non dispensaretur, nequaquam Dominus diceret: Quae dicunt bona, facite: et quae faciunt mala, facere nolite (Matth. XXIII). Rursus, si per bonos non dispensaretur nequaquam Apostolus alibi diceret: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi (I Cor. XI). Multi ergo 117.0530A| dispensatores sunt per quorum ministerium pervenitur ad aeternam salutem; sed quaeritur a Deo inter dispensatores in praesenti, ut fidelis quis inveniatur, videlicet, ut quod praedicat ore, operibus exornet.
Mihi autem pro minimo est ut a vobis judicer, aut ab humano die. Pseudoapostoli atque philosophi et quidam Corinthiorum seducti ab illis, dijudicabant seu deridebant Paulum, eo quod non discreparet a praedicatione Petri aliorumque apostolorum, simpliciter et rustice praedicans, dicentes: Si Petrus, Andreas, Jacobus et Joannes, qui piscatores fuerunt, rustice praedicabant, et non scholastice, non est adeo mirum; quare autem Paulus, imitator illorum, rustice, et non philosophice, sive dialectice disputet, qui doctor 117.0530B| legis exstitit, hoc mirum est. Non est ergo aliud, nisi quia magus et seductor est, ut qui ante non potuit persequendo Christianos perdere, saltem seducendo sua praedicatione falsa decipiat, fingens se socium esse Petri aliorumque apostolorum. Aliter enim praedicat exterius, atque aliter agit interius in occulto. Sed Apostolus, non curans de eorum detractionibus et irrisionibus, sciens pro certo quia nihil nocent homini aliena verba quem propria non maculat conscientia, subintulit, inquiens: Mihi, inquit, pro minimo est, id est, pro nihilo duco, et non est mihi cura si judicer, id est si detrahar et irridear a vobis, vel damner quia legibus divinis debueratis uti, aut ab humano die, id est ab illis qui humanis legibus utuntur, et humanis laudibus et favoribus delectantur, 117.0530C| loquentes et praedicantes philosophice, ut ab omnibus laudentur: quia neque contra leges divinas, neque contra humanas aliquid perpetro. Humanas leges vel laudes diei comparat, quia illi habentur et videntur clari et jucundi qui in illis edocti sunt, et qui ab hominibus extolluntur. Sed neque me ipsum judico, id est, neque meipsum reprehendo in aliquo contra leges divinas aut humanas egisse, quia nulli vitio subjaceo. Quare:
Nihil enim, subaudis mali, mihi conscius sum, id est, nullius criminis malum in me recognosco, postquam per gratiam Christi expiatus sum ab omnibus peccatis originalibus et actualibus. Et est sensus: si ego meipsum irreprehensibilem invenio qui melius meipsum novi quam vos, quomodo potestis dijudicare 117.0530D| conscientiam meam, quomodo potestis examinare quo animo et intentione facio quidquid facio, maxime cum nemo sciat hominum quae sunt in homine, nisi spiritus hominis qui in ipso est? Felix conscientia quae ita secure de se audet loqui. Et ne videretur Apostolus praesumptive ac superbe talia fateri, subjunxit: sed non in hoc justificatus sum, subaudis apud me vel apud Deum, ac si diceret aliis verbis: Licet ego in me nihil mali nihilque reprehensione dignum inveniam, ut quidam mihi detrahant injuste, quidam extollant suis favoribus: tamen non ideo justificatus sum apud me, neque justificatum esse credo per hoc apud Deum, quia nescio utrum placeant ei quae ago, aut qualiter ea accipiat, 117.0531A| qui melius cognoscit quid sit in me quam ego, quoniam et si in maximis operibus peccatorum non deliqui, saltem in cogitationibus deliqui et peccavi. Melius quidem ego memetipsum cognosco quam vos qui me dijudicatis et detrahitis, et melius Deus quam ego. Unde et sequitur: Qui autem judicat me, Dominus est. Non ideo bona est conscientia mea, quia laudat me aliquis; neque ideo mala, si vos illam dijudicatis. Quid enim judicatis vel damnatis quod non videtis? Ille debet alium reprehendere, qui aliquid reprehensibile in eo videt, quod ejus oculos offendit. Vos autem, nolite me judicare et detrahere quasi seductorem et rusticum, aliudque ostentantem exterius, et aliud operantem interius, quia Dominus judicat me, id est, discernit et probat causam meam 117.0531B| et considerat actus meos, qui novit non solum de operibus, sed etiam de cogitationibus judicare. Quantum enim possunt homines de alio judicare, plus homo utique de seipso: sed Deus plus de homine, quam de se homo. Tanta profunditas est in homine, ut lateat plerumque ipsum hominem in quo est, quanta profunditas infirmitatis latebat in Petro, quando quid intus in se ageretur nesciebat, et se cum Domino, vel pro Domino, moriturum temere promittebat. Nam hoc illi Christus praenuntiabat quod ipse in se ignorabat.
Itaque, subaudis qui nescitis quid sit in homine, et Dominus est qui discernit et judicat me, nolite ante tempus judicare, quoadusque veniat Dominus ad judicium. De apertis rebus quae cognosci possunt 117.0531C| quo animo fiant, permittitur nobis judicare, verbi gratia: sicut est homicidium, adulterium publicum, fornicatio et caetera talia. Cujus auctorem criminis non aliter permittitur nobis damnare, secundum auctoritatem sanctorum Patrum, nisi aut confessus, aut convictus fuerit testibus. De his vero de quibus dubium et incertum est quo animo fiant: sicut est de abstinentia et jejunio, quando plerique hominum dicunt se non posse abstinere a vino et carnibus, et quod non possint jejunare, non est nostrum judicare: quia possunt et bono animo et malo fieri: sicut et de cogitationibus et de his quae in occulto fiunt, quae, licet dicantur, non tamen per approbationem patent, sed debemus Domini judicio reservare, quia si quis de his judicat quae incerta habentur, 117.0531D| omnipotenti Deo, quantum in se est, conatur auferre judicium. Plerumque tamen nostra credulitas in his fallitur. Pertinet autem ad nos, ne perniciosa opinione fallamur: ut quia non possumus hominum indagare conscientiam, de rebus incognitis judicium temere non proferamus: hoc est, ut ille vel ille homo utrum sit impudicus pudicusve nesciamus, odio habeamus impudicitiam, et pudicitiam diligamus: tamen praesumptuose sententiam non proferamus, neque aliorum criminum narratores simus. Et si illum vel illum injustum esse justumve nescimus, amemus justitiam injustitiam detestando, non tamen judicium proferendo quoadusque veniat Dominus ad judicium: qui et illuminabit, id est 117.0532A| manifestabit, denudabit, revelabit abscondita, subaudis opera, tenebrarum quae ad tenebras perpetuas ducunt hominem, vel abscondita opera tenebrarum dicit quae in occulto fiunt a bonis et malis: et non solum opera revelabit, sed etiam manifestabit et consilia cordium bonorum et malorum. Cui ergo revelabit opera et cogitationes, sive consilia cordium? Secundum quod beatus Augustinus dicit, singulis electis manifestabit opera et cogitationes omnium electorum: nec erit quod suis non aperiat amicis, et abscondat alienis, ubi nullus erit alienus. Similiter credendum est omnia opera et consilia reproborum patere ad contumeliam et verecundiam illorum: nam modo quandiu non vides cor meum et non video cor tuum, nox est. Non enim scimus 117.0532B| mortales corda mortalium; lux autem per quam manifestabuntur ista omnia ipse Deus est, qui est vera lux: videamus quid subjungat Apostolus, et tunc, inquiens, cum Dominus manifestaverit omnia opera abscondita et cordium consilia, juxta quod dicitur per Prophetam: Ecce ego ad hoc veni, ut opera et cogitationes congregem singulorum, laus erit unicuique a Deo. Non omnium hominum laus erit, sed unicuique bona opera, et consilia, seu cogitationes habenti, quoniam tunc laudabitur justus audiens a Domino: Euge, serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui (Matth. XXIII), et: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum vobis paratum (Matth. XXV). Vituperabitur quoque injustus accipiens sententiam: Mittite eum in tenebras exteriores, et, Ite, 117.0532C| maledicti, in ignem aeternum (Ibid.). A qua maledictione qui fuerint alieni et exclusi, felices regnabunt cum Deo.
Haec autem, fratres, id est nomina falsorum apostolorum, transfiguravi, id est transtuli in me et Apollo propter vos, videlicet ne vos ad invidiam et detractionem provocarem, ut in nobis discatis, subaudis humilitatem, ne, supra quam scriptum est, unus adversus alterum infletur pro alio. Concatenatio est hujusmodi, ut a nobis discatis humilitatem, ne infletur, id est ne superbia unus adversus alterum pro alio supra quam scriptum est, id est sicut jam supra scriptum est, quod non debeatis agere, videlicet ne unus Donatista infletur pro alio, id est pro Donato, a quo baptizatus est, adversus alterum, id 117.0532D| est Novatianum, dicens se a sanctiore homine et meliori baptismate esse baptizatum; et iterum Novatianus contra Donatistam pro alio: pro Novato videlicet, a quo est baptizatus, dicens sanctius esse baptismum Novati cujus baptismate ipse est baptizatus: Meliori (inquit) baptismate sum baptizatus quam tu, quia melior est Novatus Donato.
Quis enim te discernit? subaudis fidelem esse ab infideli, doctum ab indocto, id est, quis te fecit meliorem illo cui non donavit quod tibi donavit? Vel quis fecit te meliorem, o Donatista, quam sit Novatianus, donando tibi virtutes quas ille non habet? Dedit tibi hoc donum Donatus, an Deus? Utique Deus donis suis et gratia hoc facit, dans uni quod 117.0533A| habet alter. Quid autem habes donorum divinorum quod non accepisti? subaudis a Deo.
Jam saturali estis, subaudis divinis mysteriis, jam divites facti estis in omni verbo, et doctrina, et abundantia bonorum operum; sine nobis regnatis, securi de praemio. Ironice est legendum hoc, et per contrarium, quia non erant illi qui seducti fuerant a pseudoapostolis, saturati divinis mysteriis, neque divites, neque regnabant sine illis. Hoc autem quod sequitur optative atque affirmative est proferendum; et utinam regnetis modo ut et nos vobiscum regnemus; illi in praesenti saeculo regnant cum Deo, qui talia opera agunt, pro quibus jam securi sunt de praemio aeternae vitae, et qui cum Deo regnaturi sunt, sicut apostoli et sancti martyres.
117.0533B| Puto enim quod Deus nos apostolos, me et Barnabam, Sosthenen et reliquos, qui vobis praedicavimus, novissimos ostendit tanquam morti destinatos, id est, quando misit nos ad praedicandum vobis Evangelium, morti destinavit, quoniam vestra incredulitas et ferocitas non interficiet. Ideo dixit novissimos, quia post duodecim apostolorum vocationem, et post Domini ascensionem, ipsi vocati sunt et electi quia spectaculum, id est ridiculum, sive irrisio, vel, pro miraculo facti sumus mundo et angelis, videlicet in mundis spiritibus et malis, et hominibus, qui gaudent de malis atque tormentis quae patimur pro vobis. Spectaculum dicitur a spectando, id est videndo, contemplando; quod et theatrum dici potest; erat enim locus in civitatibus, ubi exercebantur joca 117.0533C| regalia, et ubi decollabantur rei et plerumque innocentes, ut erant sancti martyres, ad quem confluebat omnis populus ad videndum ea quae ibi agebantur.
Nos stulti propter Christum, sicut vos putatis, quia non contradicimus mala inferentibus, et malum pro malo non reddimus; vos autem prudentes in Chrito, sicut vobis videtur: quia sic vultis esse Christiani, ut prudentiam mundi non amittatis, et magna vultis sentire de Christo infirma denegantes. Nos infirmi, quia nostras injurias non vindicamus; vos autem fortes, qui viribus propriis resistendum putatis; vos nobiles, de nobilitate generis gloriantes; nos ignobiles, ut vos putatis. Haec omnia per contrarium intelligi debent et ironice proferenda sunt: quoniam 117.0533D| quod videtur denegare, hoc affirmat: et hoc denegat, quod affirmare videtur, quasi diceret: Nos prudentes, vos stulti; nos fortes, qui adversa hujus mundi sustinemus pro Christo, vos infirmi qui talia et similia non audetis sustinere; nos nobiles de genere patriarcharum descendentes, vos ignobiles, id est sine nomine dignitatis, de genere gentilium idola colentium.
Usque in hanc horam, id est usque ad praesens tempus, et esurimus longam famem, et nuditatem, et penuriam. Paulus pertulit, qui juvenis vocatus usque ad senectutem in his perduravit; Et colaphis caedimur, id est pugnis, quibus omnia genera tormentorum designat; et instabiles sumus, qui pellebantur de loco in locum, effugabantur de civitate in civitatem.
117.0534A| Et laboramus operantes manibus nostris. Laborabat Paulus scenofactoria arte a prima hora usque ad quintam, et a quinta praedicationis usque ad decimam insistebat: quoniam nolebat a Corinthiis aliquid accipere, neque ab aliis auditoribus, ut libere posset eorum vitia redarguere et corripere. Maledicimur, id est blasphemamur ab infidelibus, quasi magi, malefici, atque sacrilegi, et benedicimus praedicando illis Christum.
Blasphemamur quasi seductores, obsecramus, subaudis ut libere audiant doctrinam Domini, quam illi detestantur velut blasphemiam; petimusque ut dent nobis locum reddendae rationis, quo manifeste probemur non esse tales quales blasphemamur. Facti sumus omnium peripsema, id est despectissimi 117.0534B| et vilissimi omnium. Peripsema est proprie limatura et rasura aeris, aut alicujus metalli, vel purgamentum pomi, sive quisquiliae domus.
Non ut confundam vos, haec scribo, id est, non ut verecundari vos faciam, sed ut filios meos charissimos moneo quid agere in exemplum Patris debeatis, vel indico vobis qualia perferam, ut et vos similia non dubitetis sustinere pro Christo.
Nam si decem millia paedagogorum habeatis in Christo, id est in doctrina fidei Christi, sed non multos patres potestis habere. Paedagogi dicuntur eo quod pedibus agant, id est ductent, sive ducant pueros, iidem sunt et pedisequi. Pater prius generat filium, postmodum vero paedagogo committit ad instruendum: et cum multos possit habere paedagogos, non 117.0534C| tamen nisi unum patrem. Sic Paulus per praedicationis fidem genuerat Christo Corinthios. Sed post discessum ejus, acceperunt multos paedagogos, non solum bonos, sed etiam malos, pseudo videlicet apostolos. Quapropter ipse dicit: Licet multos magistros et doctores habeant, tamen non possunt habere plures patres, videlicet nisi illum qui primum eis fidem praedicavit.
Ideo misi ad vos Timotheum, qui est filius meus charissimus et fidelis in Domino. Latenter eos percutit, et in laude ipsius vituperat illos, quasi dicat: Vos non estis fideles. Qui vos commonefaciat vias meas, id est, qui vos commoneat et denuntiet et quid agatur circa me, et quae praedico opere compleo, et qualiter vivo, idipsum in Ecclesia praedico, quoniam 117.0534D| in omnibus aequaliter doceo. Tanquam non venturus sim ad vos, sic inflati estis superbiendo. Dicebant enim Corinthii: Cognoscit se Paulus rusticanum esse nostri comparatione, et ideo non venit ad nos, nec nobis curae est, quoniam habemus nostros philosophos. Peccatores nos putat esse, ideoque dedignatur venire ad nos, nec nobis curae est, quoniam habemus nostros apostolos: faciat quod vult. Quapropter subjunxit Apostolus:
Veniam autem ad vos cito, si Dominus voluerit, sed modo non dimittam Ephesum ut ad vos veniam, quia majus lucrum hic acquiro Deo quam apud vos. Cum autem venero, et cognoscam, non sermonem eorum, subaudis tantum, qui inflati sunt, sed virtutem, 117.0535A| id est, cum venero, non considerabo sermonem eorum pompaticum, qui modo superbiunt, sed virtutem, id est vitae meritum et rationem veritatis, quomodo credant, vel quas virtutes miraculorum possunt operari, qui ita inflantur.
Non enim in sermone pompatico atque polito est regnum Dei, id est non consistit in sermone sermo praedicationis et Evangelii, quod regnum coelorum appellatur, eo quod suos observatores ad regnum Dei perducat, sed in virtute boni operis consistit: quia in regno coelorum non regnant verba, sed facta: vel, in virtute miraculorum consistit, quando quod praedicatur verbis, miraculis confirmatur.
Quid vultis? o Corinthii, vultis ut in virga veniam ad vos? id est vindicta vitiorum vestrorum, et in severitate correptionis, sicut Moyses in Aegyptum, 117.0535B| quod significabatur per virgam quam ferebat: an vultis ut in charitate, sive dilectione, et spiritu mansuetudinis veniam? id est in lenitate mentis, et humilitate, atque tranquillitate, et est sensus: Si vultis ut in virga non veniam, manebitis incorrepti; sin autem in animo pacifico et lenitate mentis, corrigite vos et emendate agentes poenitentiam.
CAPUT V Auditur inter vos fornicatio talis qualis nec inter gentes, id est inter paganos, ita ut uxorem patris sui aliquis habeat, novercam videlicet suam.
Et vos inflati estis, id est in superbiam elevati superbitis, et non magis luctum habuistis pro hoc scelere, sicut Samuel lugebat super Saul, et est sensus: Cum 117.0535C| debuissetis lugere peccatum illius, et a vestro consortio hujusmodi separare, magis in superbiam estis elevati, quia intuitu illius scelesti, putatis vos magni meriti esse, et sanctiores illo apparere.
Ego quidem absens corpore, praesens autem Spiritu, subaudis sancto, qui replet omnia, ut beatus Ambrosius dicit: Tanta gratia erat concessa Paulo, ut ubicunque esset, per Spiritum sanctum cognosceret quid alibi gereretur ab his quibus evangelizaverat. Jam judicavi eum qui sic operatus est, ut praesens, id est, illum qui uxorem patris accepit, jam judicavi quasi praesens sim corpore.
In nomine Domini nostri Jesu Christi, id est vice illius cujus legatione fungor, congregatis vobis et meo Spiritu, id est Spiritu sancto, cum virtute Domini 117.0535D| Jesu, id est cum sententia Domini Jesu quae in me est. Ecce tres personae: Spiritus sancti videlicet, et Domini Jesu, atque illorum in quorum numero omne judicium agitur et roboratur, juxta quod Dominus dicit: In ore duorum vel trium testium stet omne verbum (Matth. XVIII). Ab his tribus personis jam judicatum habebat Apostolus tradere hujusmodi hominem Satanae in interitum carnis, sive in afflictionem, et ut vexaretur a diabolo in corpore gravi aegritudine, non tamen amentem neque phreneticum illum redderet, ut spiritus, id est anima illius, salvus sit in die Domini nostri Jesu Christi, id est judicii. Dicit beatus Augustinus quia haec potestas et gratia data erat Apostolo, ut peccantes et poenitentiam nolentes 117.0536A| agere posset diabolo tradere ad vexandum in corpore, sicut istum, necnon Hermogenem et Philetum, de quibus ipse dicit: Quos tradidi, inquiens, Satanae, ut discant non blasphemare (I Tim. I). Ejiciebat enim illum talem ab Ecclesia et ab omni societate, et sic diabolus per imperium et permissionem illius nimium gravi infirmitate vexabat illum, putans se animam illius per talia posse auferre, sed piissimus praedicator in anima non dabat ei potestatem, ut illum amentem redderet, vel exstingueret.
Non est bona gloriatio vestra, o Corinthii, qui gloriamini in peccato illius, putantes vos comparatione illius meliores esse. Nescitis quia modicum fermentum totam massam corrumpit? Fermentum hic duobus modis possumus intelligere: pravam videlicet doctrinam, et peccatorem hominem. Sicut modicum 117.0536B| fermentum omnem massam farinae conspersam corrumpit, et ad suum acorem trahit, ita mala doctrina vel unus peccator homo totam congregationem Ecclesiae solet corrumpere suo malo exemplo. Et omnes qui possent eum corripere et non corripiunt, utique similes ei efficiuntur in poena. Sive prava doctrina seu malus et indisciplinans peccator qui non vult se emendare, ab Ecclesia debet expelli.
Expurgate vetus fermentum. Praecipit egregius praedicator Corinthiis fornicatorem, qui uxorem patris acceperat, a suo conventu expellere, quem ille jam traditum habebat diabolo ad purgandum, quatenus quo suadente peccavit, eo vexante purgaretur: et dum videret se ejectum in praesenti saeculo a 117.0536C| coetu fidelium, erubesceret de reatu suo, metuens similiter ejici in futuro a societate sanctorum. Ideoque hoc jussit Apostolus, ut per praesentem tribulationem et miseriam evaderet poenas ignis aeterni, et spiritus ejus salvus fieret in die Domini: Expurgate, inquit, vetus fermentum, id est fornicatorem qui incestum perpetravit, uxorem patris accipiendo. Quem idcirco vetus fermentum appellat, quia in conversatione et peccato veteris hominis Adae adhuc erat positus qui primus peccavit. Omne enim peccatum ad veterem hominem pertinet. Ponitur etiam fermentum aliquando pro bona doctrina, aliquando pro mala. Pro bona ponitur, ut in Evangelio secundum Matthaeum, ait Dominus: Simile est regnum coelorum fermento, quod acceptum mulier abscondit in 117.0536D| farinae satis tribus, donec fermentatum est totum (Matth. XIII). Fermentum hic appellat fervorem dilectionis Dei et proximi, et cognitionem sanctae Trinitatis, quae fervet in cordibus fidelium, et continetur in doctrina evangelica. Mulier ista quae accepit fermentum, sancta Ecclesia est, quae dilectionem Dei et proximi cognitionemque sanctae Trinitatis praedicavit Asiae, Europae et Africae, donec fermentaretur totum, id est, donec per quadrifidum orbem istam praedicationem spargeret, et ex omnibus gentibus ad fidem Christi traheret. Ponitur et pro mala doctrina et mala conversatione, ut idem Redemptor noster ait: Cavete autem a fermento Pharisaeorum (Matth. XVI), id est a mala illorum doctrina: et cavete a fermento 117.0537A| Herodis, id est ab homicidio et adulterio illius. Sic in hoc loco ponitur cum additamento pro conservatione veteris hominis, et pro mala doctrina: quia erant apud Corinthios pseudoapostoli, qui pravam doctrinam seminabant inter illos, quam praecepit Apostolus spernere. Ut sitis nova conspersio, sicut estis azymi. Fermentum, Graeco vocabulo dicitur zyma, inde Latine vocatur azymus panis, id est non mistus, sine azyma, id est fermento, et est sensus: Ideo, inquit, praecipio expurgare vetus fermentum a vobis, ut in novitate vitae permaneatis, sicut estis azymi. Id est, sicut novi effecti estis ab omnibus peccatis originalibus et actualibus in baptismate, manentes sine zyma, id est sine peccato, in quantum humana fragilitas cum Dei adjutorio valet. Etenim 117.0537B| pascha nostrum immolatus est Christus. Pascha appellatur festivitas, quam celebrabant Judaei per singulos annos ob memoriam egressionis suae de terra Aegypti, et agnus qui immolabatur in eadem festivitate appellabatur pascha, sicut discipulorum verbis ostenditur, qui dicunt Domino: Ubi vis paremus tibi comedere pascha (Matth. XXVI)? id est agnum. Secundum hunc morem loquitur Apostolus, et hic, inquiens, Etenim pascha nostrum Christus est immolatus, ac si diceret: Vultis scire quid sit pascha? Christus immolatus. Non est nobis immolatus agnus legalis vel typicus, sed verus agnus, qui tollit peccata mundi, est pro nobis immolatus in ara crucis, de quo Joannes ait: Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Istius agni carnes quotidie 117.0537C| immolantur in Ecclesia, et comeduntur a fidelibus. Illi qui comederunt carnes typici agni, transitum fecerunt de Aegypto in terram repromissionis, et nos similiter transire debemus de tenebris infidelitatis ad virtutes, et de servitute diaboli ad libertatem Christi, et de morte ad vitam. Illi septem diebus celebrabant festivitatem paschalem, et nos nunc septem diebus celebramus pascha, si per omne tempus vitae nostrae quod septem diebus volvitur, transitum facimus a vitiis ad virtutes.
Itaque epulemur. Alia editio habet: Itaque festivitatem celebremus. Et nos quibus immolatus est agnus verus Christus, celebremus festivitatem, id est gaudeamus, et exsultemus, et laetemur laetitia spiritali. Non in fermento veteri, subaudis epulemur, 117.0537D| vel simus. Legimus in Exodo, quod quando filii Israel egressi sunt de Aegypto, non detulerunt inde fermentatam farinam, sed tantummodo conspersam. Cogentibus enim Aegyptiis ne moram facerent egrediendi, reliquerunt ibi fermentum. Aegyptus quae interpretatur tenebrae, significat tenebras infidelitatis: fermentum significat peccatum. Et nos Aegyptum relinquimus et fermentum peccati, quando per fidem deserimus infidelitatem, et relinquimus peccatum, transeuntes per aquam baptismatis ad terram repromissionis. Fermentum ergo vetus appellat vetustatem peccati et conversationem veteris hominis. Neque in fermento malitiae et nequitiae. Malitia et nequitia proprie ad interiorem hominem pertinent, 117.0538A| hoc est, ad mentem. Sed Apostolus non curans de proprietate verborum, unum retulit ad exteriorem, ad interiorem alterum, nam malitia est malevolentia sive mala voluntas. Hic autem pro mala operatione ponitur. Nequitia est superbia vel audacia ad malum, sive mala cogitatio, et est sensus: Non epulemur neque laetemur in vetustate peccati, neque in conversatione veteris hominis, neque in perpetratione mali operis, aut malae voluntatis, aut in superbia vel audacia mentis ad malum, sicut solent amatores hujus saeculi agere, qui laetantur cum malefecerint, et exsultant in rebus pessimis. Sed in azymis sinceritatis et veritatis, subaudis epulemur et laetemur. Sinceris materia est quae naturam suam perfecte servat, et nulla corruptione interius fucata aut 117.0538B| corrupta, semper in melius proficit non in pejus. Et nos tunc sumus sinceri, quando omnia in simplicitate et puritate mentis agimus, semper in melius proficientes, vel malum pro malo non reddentes, sive aliis offendiculum per malum exemplum non generantes. Et nos in azymis sinceritatis et veritatis epulamur, quando omnia in integritate et puritate mentis agimus et sine corruptione, non duplicitate vel simulatione aliquid agentes, aut pro humana laude lucrisque temporalibus, sed pro remuneratione patriae coelestis et ut Deo soli placeamus.
Scripsi vobis in epistola, ne commisceamini fornicariis, id est ne similes illis efficiamini, vel ne velitis interesse illorum societati. Miserat eis Apostolus parvam epistolam, ne commiscerentur fornicariis talibus, 117.0538C| qualis erat ille qui uxorem patris habebat. Sed Corinthii male intellexerant hoc, putantes quod de infidelibus gentibus diceret, non de fidelibus. Ideoque repetit ista, et corrigit eos, inquiens: Non utique fornicariis hujus mundi, id est non dixi vel scripsi de fornicariis hujus mundi, paganis videlicet, sed de illis qui sunt inter vos. Alioquin debueratis de hoc mundo exisse, id est, si paganis iterum commisceremini ad paganismum transeundo, melius vobis erat ab hac vita transisse, quam illis misceri. Aliter: Alioquin debueratis de hoc mundo exisse, id est, si in talibus peccatis permanere vultis, melius esset vobis mori et exire a corpore. Commiscetur fornicario quis, aut fornicando, aut etiam illi in aliquo famulatu cibi et potus vel colloquio favendo, vel non increpando. 117.0538D| Idcirco autem melius est ab hac vita exire, quam in peccatis manere, quia quanto amplius vivit in illis, tanto majorem poenam sibi acquirit.
Si is qui frater nominatur, inter vos, id est fidelis dicitur esse, est fornicator, cum hujusmodi, id est, cum tali, nec cibum sumere. Quid enim mihi est de his qui foris sunt, judicare? Id est, quid pertinet ad me, judicare de his qui foris sunt, de paganis videlicet, qui extra Ecclesiam sunt? Nonne, de his qui intus sunt, in Ecclesia, vos judicatis? sive discernitis, id est nonne vos potestis satis discernere, cum quibus debeatis commisceri ex his qui in Ecclesia sunt.
Nam eos qui foris sunt, id est paganos et infideles, Dominus judicabit, quoniam qui non credit, jam 117.0539A| judicatus est. Auferte malum ex vobis ipsis, id est, qui malum opus fecit, a vestra societate expellite, ne ejus miseria alii vitientur. Vel, quidquid mali in vobis est, auferte a vobis, etc.
CAPUT VI. Audet aliquis vestrum habens, o Corinthii, negotium, quod dicuntur quasi nec otiosi, id est causam et accusationem adversus alterum fratrem fidelem, apud iniquos, id est paganos, judicari, id est, judicium accipere, et non apud sanctos, id est fideles? Quidam Corinthiorum credentium, sed non recte viventium, habentes accusationem et judicium adversus aliquem fratrem fidelem, ibant ad judices paganos et infideles, ut illorum judicio damnaretur et judicaretur ille contra quem falso aut veraciter 117.0539B| causam habebant, lucrantes eos muneribus, quatenus falso aut veraciter illum dijudicarent. Qui judices iniqui appellantur: vel quia alieni erant a Deo, vel etiam quia leges divinas hominibus concessas, frequenter accipientes munera cum adulatione, aut spernebant aut falsa interpretatione auctoritatem illarum legum idolis suis deputabant dicentes: sic et sic dicit ille Deus meus in lege, quam nobis suis cultoribus tradidit. Quapropter, quia Corinthii hoc faciebant, redarguit eos Apostolus, inquiens: Audet aliquis vestrum hoc facere? Omnino non debuit tanta praesumptio esse in nobis, ut aliquis dimittens fideles, causa judicii iret ad infideles judicari fratrem suum ab illis.
An nescitis quoniam sancti de hoc mundo judicabunt, 117.0539C| id est, nescitis quod sancti amatores hujus mundi judicabunt ex exemplo fidei suae, et comparatione melioris facti, non potestate sicut judices saeculi. Et si in vobis, id est, per vos et vestram comparationem, judicabitur mundus, amatores videlicet mundi, indigni estis qui de minimis judicetis? Hoc quidem non affirmative, sed potius increpative et interrogative legendum est. Est autem sensus hujusmodi: Si comparatione vestri damnabuntur saeculares homines et mundi amatores, indigni estis, id est indignos vos judicatis, ut de minimis judiciis vel causis judicetis, de equo videlicet ablato et aliquo furto, subaudis non estis indigni, ea videlicet judicare quae mundi sunt.
Nescitis quoniam angelos judicabimus? Malignos 117.0539D| videlicet spiritus, eodem modo quo et mundum: Quanto magis saecularia! id est, amatores saeculi. Hi qui, Dei auxilio freti, obedientiam et humilitatem servarunt comparatione sui judicabunt malignos spiritus, qui per superbiam ceciderunt.
Saecularia igitur judicia si habueritis, id est, ad corpus pertinentia sive corporea, ut est de veste furata, vel equo, aut aliquid tale, contemptibiles qui sunt in Ecclesia, illos constituite ad judicandum. Hoc dupliciter potest intelligi. Secundum Augustinum contemptibiles appellat simplices, qui nec notitiam divinae legis neque humanae habebant, neque prudentiam discernendi in negotiis et quorum personae despicabiles habebantur, quos illi constituerant judices, 117.0540A| ideoque illi qui aliquod negotium habebant Christiani, necessitate cogente, quia non habebant judices utiles sibi, pergebant ad judices paganorum, qui in circuitu suo erant. Secundum hunc sensum, non dicit affirmative hoc, sed ironice praecipit quod illi agebant, quod et sequentia manifestant. Saecularia, inquit, judicia si habueritis, illos qui nec possunt neque sciunt discernere illa, illos constituite ad judicandum.
Ad verecundiam vestram dico, quia non debueratis ita agere. Quasi diceret: Non imperative hoc praecipio, sed ironice et denegando, quia licet vos ita agatis, non debuistis taliter agere, sed debueratis tales constituere, qui aliorum causas discernere et dijudicare scirent: et quorum personae honorabiles 117.0540B| essent: ut non esset necesse aliquem propter hoc ad gentilium judicem transire. Igitur nolite constituere amplius contemptibiles. Secundum Gregorium contemptibiles possumus intelligere saeculares homines, humanarum legum scientiam habentes, in personis quoque honorabiles, qui, comparatione illorum qui divinas leges intelligunt, et mysteria sanctae Trinitatis penetrant, contemptibiles sunt et simplices, licet ipsi fideles sint. Et est secundum hunc sensum affirmative legendum: Quia tales constituendi sunt, et a canonibus filii Ecclesiae appellantur; et tales debuerant illi constituere; unde et subditur: Ad verecundiam vestram dico, quia etiam me non praecipiente hoc facere debuissetis. Ideoque tales praecipit constitui, quia illi qui altari debent 117.0540C| deservire, et divina eloquia meditari, et populis verbum praedicationis exhibere, a saecularibus negotiis et judiciis alienos se debent reddere. Sic non est inter vos, id est, nunquid non est inter vos, sapiens quisquam qui possit judicare inter fratrem suum? sed frater fidelis cum fratre fideli contendit, subaudis certe est. Et hoc interrogative atque increpative est legendum. Quem superius appellavit, secundum Gregorium, contemptibilem, sive simplicem in divinis legibus cooperatione doctorum et praedicatorum, modo appellat sapientem in humanis legibus, quem praecipit constitui. Secundum Augustinum autem, quia illi despicabiles constituebant, dixit iste: Nunquid non est aliquis sapiens inter vos qui possit constitui, ut fratres inter se non contendant? et 117.0540D| quod pejus est, hoc etiam apud infideles faciunt, duplicantque peccatum, et quod litigant, et quod in praesentia infidelium litigant, a quibus blasphematur nomen Christianitatis.
Jam quidem omnino delictum, id est offensio et peccatum, est in vobis, quod judicia habetis inter vos, quia accusatio litem, lis discordiam, discordia odium generat. Ne forte illi dicerent, omnino hoc peccatum non est, si mea requiro, ideo Apostolus dixit. In veritate dico, delictum est in vobis, quia contra praeceptum Domini agitis, qui dixit: Si quis aufert quae tua sunt, ne repetas (Luc. VI), et nobis pacem suam commendavit. Quare non magis injuriam accipitis? id est, quare non magis damnum sustinetis, ut praeceptum 117.0541A| Domini custodiatis. Quare non magis fraudem patimini? quam vos aliis fraudem faciatis, vel injurias inferatis: Sed vos non solum repetitis vestra, sed etiam injuriam aliis facitis, percutiendo illos, et fraudatis; et hoc, subaudis facitis, fratribus vestris in fide, cum quibus pacem habere debueratis.
An nescitis quia iniqui, id est peccatores, regnum Dei non possidebunt? Nolite errare, id est, a rectitudinis via declinare. Errabant Corinthii, qui uno vitio non credebant hominem separari a regno Dei, nisi omnibus fuisset implicatus. Ideo subdit, commemorando quae vitia singula regno Dei separant, dicens: Neque fornicarii, subaudis regnum Dei possidebunt, nisi poenitentiam dignam in hoc saeculo positi egerint secundum quantitatem peccati, et eleemosynis 117.0541B| illud redimerint: vel nisi poenitentiam agentes mors illos invenerit, ut post mortem hoc quod deest de poenitentia, in locis purgatoriis deleatur, et per orationes bonorum hominum, et per oblationem sacrificiorum. Dicit etiam beatus Gregorius, quia aliter orationes et oblationes obtinere non poterunt bonorum operum, nisi ille pro quo offeruntur, illud in hoc saeculo positus bona intentione promeruerit, et eleemosynis, ut si tempus ei esset concessum, illa plangeret, et alia plangendo non committeret.
Omnia mihi licent, id est, omnia genera ciborum licitum est mihi sumere, quia omne quod intrat in os, non coinquinat hominem (Matth. XV), etc: Vidit Deus cuncta quae fecerat, et erant valde bona (Gen. I). Omnia quoque munda mundis (Tit. I); sed non omnia 117.0541C| expediunt, id est non omnia sunt utilia, quia quaedam sunt venenata, et usu horrida: vel non expediunt propter scandalum fratrum, quia melius est non manducare, quam fratrem scandalizare. Omnia mihi licent, subaudis quae permissa sunt apostolis a Domino Jesu, ut qui Evangelium praedicant, de Evangelio sumptus accipiant, ab his quibus praedicant: sed ego sub nullius redigar potestate, id est nullius potestati me subdam. Beatus Apostolus noluit se subdi Corinthiis, aliquod munus ex eis accipiens, ut omnia vitia libere redarguere posset, ne causa ventris vigor evangelicae veritatis torpesceret, et ne occasionem pseudoapostolis daret exspoliandi domos, essetque Evangelium venale.
Esca ventri, subaudis modo servit, et venter servit 117.0541D| escis; Deus autem et hunc, subaudis ventrem, destruet per mortem, cum cessaverit officium edendi, et redactus fuerit in pulverem, et hanc, subaudis escam, destruet, cum homines nasci desierint. Corpus autem hominis, non fornicationi, subaudis debet servire, sed Domino, et Dominus corpori, subaudis immortalitatem dabit.
Deus vero Pater et Dominum suscitavit, et vere Filius suscitavit semetipsum, et nos suscitabit, Deus Pater cum Filio, per virtutem suam.
Nescitis quoniam corpora vestra membra sunt Christi? Generaliter tota Ecclesia est corpus Christi, quia ipse est caput et princeps ejus secundum humanitatem, eo quod homo factus est propter nos, singuli autem electi membra sunt ejus. Si ergo Dominus 117.0542A| Jesus Christus tantummodo animam susciperet, membra ejus non essent nisi animae nostrae. Qui vero et corpus suscepit, per quod etiam nobis est caput, qui ex anima et corpore constamus, profecto et membra illius sunt corpora nostra. Tollens ergo membra Christi, faciam membra meretricis? Absit, quia membra quae meretrici adhaerent et copulantur, desinunt esse membra Christi
An nescitis quoniam qui adhaeret meretrici, in coitu, unum corpus efficitur? et per naturam, et per maculam peccati unum efficiuntur. Per naturam masculus et mulier unum corpus sunt, quia mulier de viro sumpta est: per maculam vero peccati, concumbendo simul, in ipso amplexu coitus unum corpus fiunt, sicut et ille qui legitimae uxori copulatur. Vel 117.0542B| etiam qui adhaeret meretrici, unum corpus efficitur, quia similis ei efficitur per peccatum. Erunt enim, inquit, duo in carne una, in personis: vel quia ex viri corpore facta est mulier, vel etiam simul concumbendo unum corpus efficiuntur.
Qui autem adhaeret Domino, unus spiritus est. Spiritus sanctus per se Deus est, et mens hominis: sive spiritus cum spiritualiter vivit, et voluntatem Dei adimplet per fidem et dilectionem adhaerendo summo Spiritui, efficitur cum eo unus spiritus
Fugite fornicationem. Non dixit, pugnate contra fornicationem, sed fugite. Cum enim multa sunt vitia contra quae pugnare debeamus, verbi gratia, sicut contra ebrietatem et gulositatem, abstinendo a nimia potatione vini, et perceptione ciborum, similique 117.0542C| modo contra alia, contra fornicationem non praecipitur nobis pugnare, sed fugere, quia nullo modo melius vitari potest. Debemus enim fugere locum et declinare personas, quibus facile fornicatio suggeritur, et quaerere multitudinem bonorum hominum, quorum reverentia timeamus fornicationem perpetrare, licet concupiscentia nobis suggerat. Omne enim peccatum, quodcunque fecerit homo, extra corpus est; qui autem fornicatur in corpus suum peccat. Quaestio oritur in hoc loco: Cum Dominus dicat: De corde exeunt cogitationes malae, adulterium, fornicatio, homicidium, furtum, caeteraque talia et cum nullum peccatum fiat nisi corpore delectante et anima consentiente, quare Apostolus dicat omnia peccata extra corpus esse, solumque peccatum fornicationis in 117.0542D| corpore consistere? Quae hoc modo solvitur, quia ad exaggerandum tantum malum, hoc dixit Apostolus, quoniam comparatione istius peccati, omnia peccata quasi extra corpus sunt. Dum enim facit furtum, homicidium, aut aliquid tale, dum illud agit, aliud potest cogitare, verbi gratia: Vult facere furtum, cogitat se poenitentiam acturum: profert falsum testimonium, forsitan de poenitentia quam agere debet, cogitat. Dum autem fornicatur, ita prae omnibus peccatis tota mens absorbetur in coitu, totumque animum voluptas corporis ita facit captivum atque servum sibi, ut totus sit homo carneus nihil valens cogitare, propter quod delectatione corporis agit.
An nescitis quoniam membra vestra templum sunt 117.0543A| Spiritus sancti qui in vobis est? a tempore baptismatis, quem habetis a Deo et non estis vestri? Superius dixit, templum Dei, hic Spiritus sancti, quia in substantia idem est Spiritus sanctus quod et Deus. Et in quo habitat Spiritus sanctus, habitat Pater, habitat et Filius: quia sicut sunt unius substantiae, uniusque Deitatis, ita inseparabiles sunt. Quandocunque animus et delectatio trahit nos ad libidinem, vel ad aliquod vitium, debemus considerare quod non sumus nostri, neque nostrae potestatis, sed Christi servi sumus, cujus voluntati obedire debemus, cujus sanguine redempti sumus, sicut sequentia manifestant. Pulsatur corpus delectatione, vult anima consentire, debet rationabilitas animae ad se redire ac dicere: Quid cogitas? quid aestuaris? quo vis ire? Non es tuae 117.0543B| potestatis, sed Christi servus es, qui te redemit pretiosissimo sanguine suo a diaboli captivitate: utquid iterum vis captivari a diabolo, et ejus potestati subdi, qui tibi in primo parente omnem gloriam abstulit? Dum talia coeperit cogitare, omnipotentis Dei gratia protectus evadet laqueos incentivae delectationis.
Empti enim estis pretio magno, non auro, neque argento, sed sanguine Christi. Ille qui emitur sive redimitur, captivus tenetur, et servus est illius a quo redimitur. Sic genus humanum captivum tenebatur a diabolo, servusque erat diaboli, quoniam accipiendo dulcedinem pomi vetiti, vendidit semetipsum illi. Redemptus vero sanguine Christi, illius servus est, ejusque voluntati obtemperare debet.
Glorificate et portate Deum in corpore vestro. Ille 117.0543C| Deum glorificat, qui mandata illius servando, alios ad laudem Dei excitat, juxta quod Dominus ait: Videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum (Matth. V). Deum etiam portat, qui ejus notitiam praeceptaque in mente gerendo, operibusque implendo, sancte vivit et juste, secundum quod Dominus praecipit: Sancti estote quia et ego sanctus sum (Lev. XI). Quicunque ergo sancte vivendo sanctus est, Deum portat in mente sua, ad cujus imaginem est factus in anima.
CAPUT VII. De quibus autem scripsistis mihi, subaudis per vestras litteras, bonum est homini mulierem non tangere, sive non accipere. Pseudoapostoli dicentibus ad Corinthios: 117.0543D| Non debetis mulieribus adhaerere, qui mundi Deo servitis, sed qui creditis in Christum, vestras uxores debetis dimittere, scripserunt apostolo Corinthii super hac re utrum deberent uxoribus adhaerere in coitu necne. Quibus Apostolus respondit: Bonum quidem esse ab uxore abstinere, sed melius esse accipere, quam cum alterius perpetrare adulterium aut aliquo modo fornicationem.
Uxori vir debitum reddat, similiter autem et uxor viro, id est non se subtrahant ab invicem a coitu: volente viro concumbere, locum det et licentiam mulier. Similiter et vir serviet mulieri, reddens ei debitum concumbendi, illa volente
Mulier sui corporis, id est sui genitalis membri, potestatem non habet, ut prohibeat viro coitum, sed 117.0544A| in viri potestate est. Similiter vir sui corporis, id est sui verendi sive genitalis membri, non habet potestatem, ut mulieri prohibeat coitum, sed in mulieris potestate est. Sic sibi sunt invicem debitores, et quod majus est, servi, ut una debeat esse voluntas in lege naturae. Dies festi, diesque purgationis, et ipsa ratio conceptus et partus juxta legem cessari his debere monstrantur.
Nolite fraudare invicem, id est nolite vos subtrahere ab invicem, ne forte discessio generet fornicationem, nisi forte ex consensu, id est communi voluntate et consilio, ut vacetis orationi ad tempus. Omni quidem tempore orandum est nobis, orationique insistere debemus, sed tunc acceptior est Deo nostra oratio, quando mundo corde et corpore profertur. 117.0544B| Cum enim quis etiam concessa non tangit, ostendit se velle accipere quod precatur. Et iterum revertimini in idipsum, id est ad licitum coitum. Consilium dat conjugatis, ut post dies orationis ad usum naturalem revertantur, exponens causam quare hoc praecipiat: Ne tentet, inquit, vos Satanas, sive diabolus, propter incontinentiam vestram; videlicet ne uno subtrahente, aliter fornicetur, et Satanas locum tentandi inveniat.
Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium, quia non praecipio, sed permitto. Volo enim omnes homines esse sicut meipsum, id est, si fieri posset, vellem omnes homines esse sicut ego sum, et amare virginitatem sicut ego amo. Sed quia non potest fieri, concedo secundum indulgentiam 117.0544C| infirmis, qui se non possunt continere, non tamen praecipio perfectis secundum imperium, quia omnes homines vellem me in omnibus imitari, et in integritate corporis permanere, quia scio quantum valeat castitas apud Deum, alius quidem sic ut virgo maneat, alius vero sic, ut sit cum conjuge.
Melius est enim nubere quam uri. Non dixit ideo comparativo modo melius est nubere quam uri, quasi bonum sit uri, ideoque est melius nubere, sed consuetudinem secutus est. Solemus enim dicere: Melius est lucrum facere quam damnum. Melius est unum oculum habere quam nullum. Melius est uno pede inniti, et ex altera parte baculo sustentari, quam fractis cruribus repere. Sic melius est nubere et uxorem ducere, quam uri, quod est proprie, calore 117.0544D| corporis cogente, libidinem explere, et quocunque modo nefas perpetrare
His autem qui matrimonio juncti sunt, id est uxori legitimae, quae conjunctio matrimonium dicitur a matrona, eo quod sit mater filiorum, praecipio non ego, ex mea sententia, sed Dominus in Evangelio, uxorem a viro non discedere, excepta causa fornicationis.
Quod si discesserit, causa fornicationis, innupta maneat aut viro suo reconcilietur. Nam caeteris ego dico, non Dominus. Locutus est superius cum innuptis et viduis atque conjugatis fidelibus, modo dicit caeteris, id est permistis infidelibus cum fidelibus. Quare dicit, ego dico, non Dominus? Nunquid Dominus 117.0545A| non loquebatur per eum? Utique. Sed ideo dixit se dicere, et non Dominum, quia hoc praeceptum non continetur in Evangelio dictum a Domino, sicut illud superius, quod non debeat vir dimittere uxorem suam nisi causa fornicationis. Si quis frater fidelis habet uxorem infidelem, sive non credentem, et haec uxor consentit habitare cum illo, id est, si nomini Christiano non detrahit, non dimittat illam: quia accidere solebat, ut viro credente mulier infidelis persisteret, et plerumque uxore credente, vir infidelis maneret. Ideo talia praecepit Apostolus, ut si nomini Christiano non detraheret, non dimitteret aliquis sociam suam.
Sanctificatus est enim vir infidelis per mulierem fidelem. Jam hoc evenerat in multis post Domini 117.0545B| ascensionem, ut per mulierem fidelem, sanctificatus esset vir infidelis credendo in Christum, illius praedicatione et bono exemplo, quae de superba facta erat humilis et subjecta viro, et per virum fidelem, mulier infidelis salvata est similiter quondam. Alioquin filii vestri immundi essent: nunc autem sancti sunt, id est, si ambo infideles essetis, vel ille qui fidelis factus est, iterum reverteretur ad paganismum propter illum qui noluit credere, utique filii vos imitarentur: vel etiam si fidelis dimitteret socium suum infidelem, essentque separati ab invicem, filii forsitan immundi essent, quia idolis deservirent, patre infideli, vel matre infideli adhortante, et immundi essent etiam ex cibis quos comederent idolis consecratis. Nunc autem dum simul morantur fidelis 117.0545C| cum infideli, forsitan filii illorum fidelem imitantur, et sancti sunt.
Quod si infidelis, vir aut mulier, a socio fideli discedit, nolens credere, discedat, id est, liberam habeat potestatem discedendi: tamen fidelis non projiciat illum a se, neque propter illum discedat a fide. Non enim servituti subjectus est frater aut soror in ejusmodi, id est in tali facto, id est: infidelis, si non vult manere cum fideli, ille qui fidelis non est ita subjectus illi ut debeat illum sequi, neque subjectus est culpae propter hoc si ille discedit: In pace enim, id est, ad concordiam vocavit vos Deus. Idcirco si vult discedere infidelis qui blasphemat nomen Domini, recedat ut pacem possit habere fidelis, id est, non oportet litigare cum eo qui discedit. 117.0545D| Unde enim scis, mulier aut vir, si unus alterum salvum faciet, nisi sicut unicuique, viro et mulieri, divisit, sive disposuit, Dominus, subaudis tempora credendi, ut primum credat vir deinde mulier, aut primum mulier, deinde vir. Unumquemque sicut vocavit Dominus ad fidem, ita ambulet, ita maneat, id est, si habes uxorem, tene eam: si non habes, ducere non compelleris.
Circumcisus aliquis vocatus est? non adducat praeputium. Quid est quod loquens Apostolus de uxoribus atque conjugatis, sic subito transivit ad circumcisionem atque praeputium? Et quomodo potest adduci praeputium quod praecisum est? Notandum in hoc loco quia non de circumcisione, id est exspoliatione 117.0546A| pellis genitalis membri loquitur, sed circumcisum appellat liberum ab uxore, et praeputiatum, uxorem habentem. Circumcisus, inquit, vocatus est quis, id est, non habens uxorem, non adducat praeputium, id est non ducat uxorem, ut non sit praeputiatus, sed alienus a conjugio. In praeputio aliquis vocatus est? id est non habens uxorem, non circumcidatur, id est, non relinquat uxorem suam, nisi illa forte casta permanere decreverit.
Circumcisio nihil est, id est, castitas sine bonis operibus nihil est, et insuper fides sine operibus otiosa est, et praeputium nihil est, id est conjugium absque opere bono. Si fuerit quis circumcisus, id est castus, sive caelibatus, quod est sine uxore, carueritque bonis operibus, nihil ei prodest sua castitas. 117.0546B| Si etiam fuerit conjugatus, et non habuerit bona opera, conjugium illius nec prodest, nec obest ei. Sed observatio mandatorum Dei, prodest.
Unusquisque in qua vocatione vocatus est, ad fidem, in ea permaneat, sive cum uxore, sive sine uxore.
Servus, subaudis uxoris, vocatus es, cujus voluntati servire et parere debes, non sit tibi curae, noli deficere neque dimittere eam: quia non ideo amittes regnum Dei, licet conjugatus sis, si ita servieris uxori, ut non displiceas Creatori, sed et si potes liber fieri, subaudis uxore, id est si tua conjux obierit, aut etiam in castitate manere elegerit, magis utere, subaudis ista libertate, ut consentias ei, et aliam noli accipere.
117.0546C| Qui enim in Domino, id est ut in Domino crederet, vocatus est servus, subaudis uxoris, libertus est Domini, id est liberatus est a peccati jugo, et quamdam libertatulam habet a Domino, ut serviat uxori, ita ut non displiceat Creatori. Similiter qui liber vocatus est, id est sine uxore, servus est Christi, id est, non debet se occupare servitio terreno et uxorio, sed ex toto debet servire Domino, quoniam majus servitium requiritur ei a Domino quam conjugato.
Pretio empti estis, id est sanguine Christi, nolite fieri servi hominum, id est servi uxorum. Illi servi efficiuntur hominum qui propter uxorem deserunt Creatorem, et ei displicent immoderate servientes uxori. Tam charo ergo pretio empti sumus, ut nullo alio redimi possemus, nisi sanguine Filii Dei. Quapropter 117.0546D| sicut ille qui emitur, magis servire debet illi a quo emitur, ut aliquando vicem reddat emptori, ita et nos omni studio atque instantia servire debemus Christo a quo empti sumus.
Unusquisque frater, id est fidelis, in quo vocatus est ut crederet, in hoc permaneat: videlicet si cum uxore vocatus est, non dimittat illam; si liber ab uxore, si se potest continere, utatur illa libertate.
De virginibus praeceptum Domini non habeo, quia Dominus virginitatem laudavit; non tamen praecepit, ne videretur nuptias damnare, sed dixit: Sunt eunuchi qui seipsos castraverunt propter regnum coelorum (Matth. XIX), atque subintulit: Qui potest capere capiat (Ibid.). Consilium autem do quod 117.0547A| non displiceat aliis, tanquam misericordiam consecutus a Domino, ut sim fidelis, subaudis consiliator, et idoneus in dandis salutaribus consiliis. Paulus apostolus consiliator Dei erat, quia Spiritum Dei habebat, sicut ipse alias dicit: Puto autem quod et ego Spiritum Dei habeam. Idcirco dicit: Gratiam et misericordiam consecutus sum, ut sim fidelis consiliator Dei, ideoque consilium meum non debeo vobis abscondere
Existimo ergo hoc bonum esse, id est virginitatem servare, propter instantem necessitatem: Instantem sive praesentem necessitatem appellat tribulationem et angustiam quam sustinent conjugati, et maxime conjugatae, fastidium videlicet in concipiendo, dolorem in parturiendo, quo dolore plerumque solent 117.0547B| mulieres mori, curam multam et laborem in alendis et contuendis filiis, tristitiam de aegrotatione et morte eorum, maximeque si omnibus filiis fuerit orbata, de amissione quoque conjugis. Similiter etiam labores et dolores sustinet vir de amissione filiorum et morte uxoris, a quibus omnibus sunt illi liberi, qui virginitatem servant, imitantes illam vitam quae post mortem erit. Quapropter subdit Apostolus, quoniam bonum est homini sic esse, id est in integritate corporis vivere, virginitatem servare, ut possit esse liber ab his necessitatibus. Quod vero sequitur,
Tribulationem tamen carnis habebunt hujusmodi: illi tales, videlicet qui matrimonio copulantur, quod supra appellavit necessitatem instantem, hoc in hoc 117.0547C| loco appellavit tribulationem. Ego autem vobis parco, et est sensus: Suadeo vobis, et consilium do ut casti sitis, volens vos servare ne in tribulationem carnis incidatis. Aliter: Ego vobis parco, id est dimitto, vel consentio accedere vos ad hanc tribulationem carnis, si non vultis integritatem corporis servare.
Tempus subaudis vitae nostrae, breve est, quia in brevi finietur, ideoque non est populus Dei ita propagandus generatione carnali, sicut hactenus a principio mundi, sed est jam regeneratione colligendus. Reliquum est, id est hoc remanet, vel hoc superest, ut et qui habent uxores modo, tanquam non habentes sint. Uxorem namque habet, sed quasi non habet, qui hodie videtur illam habere, sed crastina die moritur, et desinit postmodum uxorem habere: ideoque debet 117.0547D| in praesenti saeculo futuram vitam imitari, in qua erunt electi similes angelis Dei. Aliter, uxorem habet, sed quasi non habet, qui sic scit debita carnis exsolvere, ut tamen per eam mundo tota mente non cogatur inhaerere, videlicet sic reddens debitum uxori, ut non displiceat Creatori.
Et qui flent tanquam non flentes, sint. Flet quilibet amissione proximorum, et miserias hujus saeculi, sua quoque et aliorum peccata: sed quasi non flet, qui consolationem habet in spe coelestis remunerationis, ut impleatur quod Dominus dixit: Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V), et qui gaudent tanquam non gaudentes. Multi sunt qui gaudent de temporalibus commodis; sed quasi 117.0548A| non gaudent, quia sic gaudent in temporalibus bonis, ut semper tormenta perpetua considerent, et aeternum Dei judicium timeant; et qui emunt, tanquam non possidentes. Emit aliquis praedia terrena, boves, servos, et ancillas, sed quasi non possidet, dum repente ab hoc saeculo transit per mortem corporis. Aliter: Emunt multi bona temporalia, atque ad usum suum aliorumque praeparant quae in hoc saeculo necessaria sunt, sed quasi non possident, dum sic adhaerent terrenis, ut non amittant aeterna, cauta consideratione praevidentes quia haec omnia in proximo relicturi sint, semperque suam in terrenis et transitoriis rebus et possessionibus non ponunt.
Et qui utuntur hoc modo, tanquam non utantur. 117.0548B| Multi utuntur bonis hujus saeculi, sicut reges et principes, sed quasi non utuntur, dum insperate munus et concupiscentiam ejus relinquunt per mortem corporis. Multi etiam utuntur his quae in hoc modo sunt, sicut boni reges et principes divitesque, ut fuit Abraham, Job et David, qui propter dignitatem honoris et principatus quam obtinent, non possunt his non uti, sed quasi non utuntur, dum non fiunt servi divitiarum, neque permittunt haec eadem suae menti dominari, cogitantes cuncta transitoria esse. Praeterit enim figura hujus mundi, id est transibit figura et species mundi per ignem, remanebit substantia renovata per ignem et meliora, ad hoc ut in aeternum maneat juxta quod Salomon dicit: Terra in aeternum stabit (Eccle. I).
117.0548C| Volo autem vos sine sollicitudine esse, id est sine multa et superflua cura, quam habent conjugati.
Qui cum uxore est, divisus est, quoniam ex parte servit conjugi, ex parte Domino.
Et mulier innupta et virgo, quod unum est, cogitat ut sit sancta corpore et spiritu, id est mente. Ideo addidit, mente sive spiritu, quia multae sunt quae habent integritatem corporis, sed non sunt virgines mente, quoniam si possent, jam nupsissent.
Haec ad utilitatem vestram dico, quoniam sanctum est apud Deum, et leve in hoc saeculo in virginitate permanere, non ut laqueum vobis injiciam, id est, ideo ista non dico, ut aeternam perditionem vobis immittam, sed ad id quod honestum est, subaudis provocans. Virginitatem servare honestum est, ergo 117.0548D| omne honestum sanctum, ideoque virginitas sancta, honesta et Deo accepta est.
Si quis autem existimat et putat turpem se videri ab aliis, super virgine sua, eo quod sit superadulta, id est eo quod ad nubiles annos pervenerit, timet illam fornicari cum aliquo servorum suorum, nec potest illam servare virginem, quod vult faciat, id est tradat illam cuicunque vult: non peccat virgo si nubat, si dormierit, id est si mortuus fuerit vir ejus, nubat mulier cui vult, tantum in Domino, id est, fideli se misceat viro.
Beatior autem erit, si sic permanserit secundum meum consilium, id est si in castitate et viduitate permanserit.
CAPUT VIII. 117.0549A| De his autem cibis et potibus quae idolis immolantur, subaudis scripsistis mihi. Inter caetera quae Corinthii Apostolo scripserunt per Epistolam, etiam super hoc scripserunt utrum deberent omnia comedere necne, et utrum essent omnia munda, quia quidam illorum, habentes scientiam cuncta esse a Deo creata bona, manducabant in templis idolorum, et scandalizabant simpliciores fratres, qui dicebant: Nisi iste, qui majoris scientiae est quam ego, sciret aliquid numinis et deitatis esse in hoc idolo et in carnibus ei consecratis, nequaquam in idolo, id est in templo idolis consecrato residens, carnes aliosque cibos, et in vinum idolis consecratum sumeret. De hoc multa dicturus est hic Apostolus. Scimus quomam 117.0549B| omnes scientiam habemus, subaudis omnia esse munda per naturam; sed invocatio illorum et consecratio qua illis consecratur, facit ea immunda. Scientia subaudis, qua credimus omnia munda mundis, et omnia sanctificari per invocationem nominis Christi, inflat, id est per superbiae tumorem mentem elevat: Charitas vero aedificat, id est dilectio fraterna, qua consulimus fratribus simplicioribus, quatenus eos in aliquibus non scandalizemus, aedificationem habet. In qua virtute, id est charitate, etiam aliae virtutes comprehenduntur, patientia videlicet, humilitas, cordisque simplicitas. Sicut enim vinum, non temperatum admistione alicujus dulcedinis, aut etiam aquae, mentem elevat, et sicut omnia mera et pura non ita delectantur sicut commista: 117.0549C| sic scientia divina vel humana non est utilis, quia mentem in superbiam elevat, nisi temperata fuerit dilectione proximi, humilitate quoque, patientia atque simplicitate. Tunc autem scientia magna est et sibi utilis si charitate humilietur cum qua etiam amplius crescit.
Si quis autem existimat se scire aliquid, id est omnia munda esse, et quod licita fidelibus sint ad utendum, nondum cognovit quemadmodum oporteat eum scire, id est nondum considerat quod expedit etiam multis licitis abstinere propter scandalum fratrum.
Si quis autem diligit Deum et causa charitatis scientiam mitigat, hic cognitus est ab eo, id est hic est electus ab eo.
117.0549D| De escis autem quae idolis immotantur, scimus quia nihil est idolum in mundo. Idos Graece Latine dicitur species vel forma, inde diminutive idolum, id est formula ex aliquo metallo, aut ex lignis, sive lapidibus. Ideo ergo idolum nihil est, quia videtur imaginem hominis habere, et non est homo: videtur imaginem alicujus bestiae habere, et non est bestia: videtur aures, oculos, nares et os habere, sed ideo nihil est, quia non videt, non audit, non olfacit, non loquitur. Dicitur homo esse, non est homo: dicitur Deus esse, non est Deus; ideoque nihil est, quia quod dicitur esse non est; adoratores quoque cultoresque ejus, atque cibi qui illis consecrantur, nihil sunt, quia illius cultura et consecratio facit eos nihil esse. Ex 117.0550A| hoc etiam homines idola colentes nihil sunt, quia omnis creatura quae non adhaeret ei qui semper habet esse, nihil est sicut propheta dicit: Omnes gentes idola colentes, sic sunt quasi non sint, et quasi nihil, et inane reputatae sunt ei (Isa. XL). Idola quoque propterea nihil sunt, quia facit homo formam habentem caput hominis ex una parte, caput bovis ex alia parte, caput leonis ex tertia, caput aquilae quarta, reliquum corpus serpentinum, pedes equinos, quod nihil est, quia Deus aliquam creaturam talem non fecit.
Nam etsi sunt qui vocantur a paganis dii in coelo, ut Saturnus, Jupiter, Mercurius, aut certe a Christianis ut angeli et sancti nuncupative, et non substantialiter; sive in terra, a paganis, ut Neptunus, 117.0550B| Pluto, aut certe justi homines, siquidem sunt dii multi, paganis vel Christianis nuncupative, ut Moyses, cui dictum est: Constitui te deum Pharaonis (Exod. VII), et de quibus dicitur: Ego dixi, dii estis (Psal. LXXXI).
Nobis tamen apostolis aliisque fidelibus, unus est Deus Pater, substantialiter, ex quo omnia constant, et a quo originem cuncta sumpserunt, et nos in illo, subsistimus, sive in illum, quasi intra illum subsistimus, quia omnis creatura intra illum consistit, et ipse est extra omnia et intra omnia, et unus Dominus Jesus Christus, cum Patre et Spiritu sancto, per quem Dominum Jesum omnia facta sunt, subaudis, et nos per ipsum, creati sumus et redempti.
Sed non in omnibus est scientia, subaudis ista, ut 117.0550C| credant unum verum Deum solum modo esse, qui trinitatem habet in personis, et unitatem in substantia. Quidam autem conscientia usque nunc in idolis quasi idolothytum, id est idolis datum et consecratum, manducant, et conscientia ipsorum cum sit infirma, polluitur, quoniam dum firmiores in fide viderint recumbere idolo, et comedere idolothyta, aliquid numinis et religiosum putant esse in idolis. Et in hoc est illorum conscientia infirma, vel quia putantes omnia esse munda, comedunt idolothyta, vel quia aliquid numinis credunt esse in idolis.
Esca autem nos non commendat Deo, subaudis quam credimus mundam, id est, non facit nos acceptabiles Deo, et laudabiles apud illum, neque enim si non manducaverimus, subaudis de sacrificiis idolorum, 117.0550D| deficiemus, ut alios cibos non habeamus, quos possumus manducare, neque si manducaverimus carnes idolis consecratas, abundabimus, subaudis ut aliorum ciborum refectionem non quaeramus.
Videte autem ne forte haec licentia vestra qua creditis omnia munda mundis, et per invocationem nominis Christi omnia sanctificari, offendiculum fiat infirmis in fide, ut credant aliquid deitatis esse in idolo et comedant propter hoc carnes illi consecratas.
Si quis enim viderit eum quod habet scientiam, id est qui perfectus est in fide, et credit omnia munda, in idolio recumbentem, id est, recumbendo manducare. Sic peccatis in fratres, dum comeditis coram 117.0551A| illis carnes idolis consecratas, recumbentes in idolio.
Si esca scandalizat fratrem meum, quemlibet credentem simplicem et adhuc infirmum in fide, non manducabo carnem idolis consecratam in aeternum, ne fratrem meum scandalizem. Erant quidam apud Corinthios, qui, scientiam habentes omnia munda esse, comedebant cibos idolis consecratos, et provocabant simplices et infirmos in fide ad similia, qui dicebant: Nisi isti qui prudentiam et scientiam habent, scirent deitatem esse in his idolis, nequaquam hoc agerent. Manducabo ergo et ego ut consecrer per has carnes. Econtra erant alii perfectiores, qui, licet scirent omnia esse munda a Deo facta, nolebant carnes idolothytas comedere, quia sciebant 117.0551B| illas per invocationem daemoniorum esse immundas, et ne scandalizarent fratrem suum provocando eum ad comedendum, dicebant ista quae Apostolus ex persona illorum loquitur: Ante, inquit, moriar fame, quam ut fratrem meum scandalizem manducando carnes idolothytas. Et non solum abstinebo ab illis, sed etiam ab omnibus pro quibus ille potest scandalizari. Potest tamen ex persona Apostoli esse dictum, ut Apostolus ex se talia diceret, provocans eos ad charitatem.
CAPUT IX. Non sum liber? Verba irascentis sunt, et quod videtur negare, confirmat. Sunt autem increpative legenda: Non sum liber? Sum utique. Liber erat Apostolus secundum carnis prosapiam, ut pote de 117.0551C| genere patriarcharum descendens: liber quoque erat ab omni debito ipsorum, quia nihil ab eis acceperat. Non sum Apostolus? Dicebatur a quibusdam Judaeis non credentibus, et insuper a Corinthiis seductis a falsis apostolis, quod Paulus non esset apostolus, eo quod Christum non viderit quos increpat Apostolus, inquiens: Nunquid non sum Apostolus a Christo missus? Sum utique, quia ipse mihi dixit: Longe mittam te ad gentes (Act. XXII). Nonne Dominum Jesum vidi? Utique vidi illum dum pergerem Damascum, et postea in templo. Nonne opus meum, id est, operatio et plantatio mea, vos estis in Domino? Estis omnino
Et si aliis, subaudis gentibus et Judaeis, non sum Apostolus, sed tamen vobis, Corinthiis, sum, apostolus, 117.0551D| quos in spatio unius anni et sex mensibus, ad fidem Christi mea praedicatione adduxi. Non solum ergo Corinthiis erat apostolus, sed pene omnibus gentibus, sicut ipse dixit: Qui operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes (Gal. II): Nam signaculum, id est signum et indicium, apostolatus mei vos estis et vestra credulitas, qui per meam praedicationem credidistis in Domino.
Mea defensio apud eos qui me interrogant, subaudis utrum sim apostolus necne, haec est, quia vos estis signum apostolatus mei in Domino, et per hoc defendor esse apostolus. Vos enim estis defensio mea quibus Evangelium praedicavi.
117.0552A| Nunquid non habemus, ego et Barnabas, potestatem manducandi et bibendi? subaudis ex officio praedicationis, et a vobis accipiendi quae necessaria sunt, secundum quod nobis Dominus potestatem dedit, sicut et aliis apostolis.
Nunquid non habemus, ego et Barnabas, potestatem sororem mulierculam, id est quamlibet fidelem. circumducendi, id est de loco ad locum ducendi, ut ministret nobis sicut et caeteri apostoli et fratres Domini, faciunt, Jacobus videlicet et Joannes Zebedaei filii et materterae Domini nec non etiam Jacobus Alphaeus, et Judas, et Joseph filii similiter materterae Domini nec non etiam et Cephas? qui et Petrus. Cephas Hebraeum est et Syrum, Petrus Graecum et Latinum: Simon Graecum est. Quidam non intelligentes 117.0552B| proprietatem Graecae linguae, fefellit eos ambiguitas verbi Graeci, in hoc quod dicit sororem mulierem, quasi uxores habuerint apostoli quas secum ducerent, nam gyne utrumque significat et uxorem et mulierem. Unde gyneceum appellatur locus ubi plurimae resident mulieres. Fideles enim mulieres habentes terrenam substantiam, ibant cum Petro aliisque apostolis Judaeorum, ministrantes eis de substantia sua quae necessaria erant sicut Maria Magdalene, et Martha, aliaeque mulieres quae secutae erant Dominum de Galilaea, sequebantur illum ministrantes ei, quod beatus Paulus apostolus non faciebat, qui gentibus praedicavit, licet potestatem haberet: tamen non ducebat mulieres secum, ne scandalum oriretur apud gentes, quarum magistri et praepositi 117.0552C| hanc consuetudinem non habebant.
Quis miles militat pro vita regis, pro defensione patriae, suis stipendiis unquam? id est propriis substantiis, subaudis nullus. Tamen ego milito meis stipendiis, labore manuum mearum victum et vestitum acquirens. Quis plantat vineam, et fructus ejus, id est racemos, non edit? Vinea Apostoli, erant Corinthii, quos plantaverat ipse in fide Christi, sed fructum ejus non suscepit: sumptus videlicet unde viveret.
Nunquid secundum hominem haec dico? id est, nunquid secundum humanum intellectum, et ex proprio sensu ista loquor?
Non alligabis os bovi trituranti, id est os praedicatoris alienum a mercede non facies. Recte ergo 117.0552D| praedicatores bobus comparantur, quia sicut illi vomere exarant terram, ita praedicatores vomere sive ligone verbi Dei excolunt corda auditorum, ut ferant fructus salutis aeternae. Nunquid de bobus cura est Deo? Est utique Deo cura de bobus, qui omnium quae fecit curam habet, sicut ei dicitur: Nihil odisti eorum quae fecisti (Sap. XI). Et non solum de bobus, verum etiam de passeribus cura est illi, sicut in Evangelio ostenditur, ubi dicitur pascere illos (Luc. XII). Sed non curabat ita de bobus, ut inter praecepta quae homini dedit ad salutem sui, praeciperet curam bovis habere. Nec enim necesse est per scriptam legem monere hominem, quomodo bovi suo consulat.
117.0553A| Quoniam debet in spe, subaudis fructus percipiendi, qui arat arare.
Si nos vobis spiritalia, subaudis bona, seminavimus, praedicando gratiam videlicet fidei et doctrinae, magnum est, si nos vestra carnalia metamus? id est, ut a vobis accipiamus temporalia, quibus contulimus aeterna? Non hoc magnum est increpative legendum est, sed interrogative.
Si alii, id est pseudoapostoli, potestatis vestrae, hoc est facultatis vestrae bonorumque temporalium, participes sunt, quare non potius nos? subaudis, debemus participare bonis vestris, qui sacra monita Evangelii vobis praedicamus. Verum omnia incommoda sustinemus ego et Barnabas, sitim videlicet, famem, nuditatem omnemque indigentiam, ne quod 117.0553B| offendiculum demus Evangelio Christi, id est, ne dicatur de nobis, quod causa quaestus et curae temporalis potius praedicemus Evangelium, quam causa salutis animarum et remunerationis aeternae, habeatque Evangelium venale.
Nescitis quoniam qui in sacrario, id est in templo idolorum, operantur, excoriando victimas et conquerendo, quae de sacrario sunt edunt? id est de his vivunt quae ibi offeruntur, et quae pertinent ad sacrarium, et qui altari, subaudis Dei, deserviunt in lege, id est Veteri Testamento, cum altari participant. Si quando holocaustum offerebatur in altari domus Domini, totum animal sibi vindicabat altare; si quando vero victimae aliaque sacrificia offerebantur, partim cremabantur in altari, partim sumebant servitores 117.0553C| in suos usus.
Ita et Dominus ordinavit, id est disposuit et potestatem dedit.
Ego autem licet potestatem haberem de Evangelio vivere, nullo horum quae superius dixi usus sum, quia nullos sumptus a vobis accepi, ut Evangelium non facerem venale, et vos libere possem redarguere. Non autem scripsi haec ut ita fiant in me. Poterant illi dicere: Vere ideo Apostolus talia scripsit nobis, ut quod antea non accepit a nobis, modo accipiat, ut demus ei quae necessaria sunt. Ad haec ille: Non ideo, inquit, ista dico, ut quod hactenus non feci, nunc facere incipiam, sed ut vos ad charitatem provocem. Bonum est enim mihi magis non mori fame, siti, nuditate, quam ut gloriam meam, quam spero 117.0553D| me recepturum pro mercede praedicationis, quis evacuet sive destruat, dando mihi munera. Tunc enim gloria illius evacuaretur, si mercedem accipiens in praesenti, non speraret mercedem aliam accipere in futurum, nec redargueret delinquentes.
Nam etsi evangelizavero, subaudis solummodo propter hoc, ut propter assiduitatem praedicationis mercedem in praesenti accipiam, et laudem ab hominibus, non est mihi gloria, subaudis aeterna in futuro: necessitas enim, subaudis manducandi, bibendi, vestiendi, mihi incumbit. Ideoque praedico, quoniam unde vivam, aliunde non habeo. Haec in quibusdam fiebant, sicut in pseudoapostolis, sed in Paulo non erat, qui neque mercedem, neque laudem ab hominibus 117.0554A| quaerebat in praesenti, timens audire in die judicii: Recepisti mercedem tuam, si laborasti. Vae enim mihi est, id est indigentia me opprimet, et penuriam famis sustinebo, si non evangelizavero. Non ex sua persona talia dicit, sed potius ex illorum qui idcirco praedicabant quia non habebant unde viverent nisi ex praedicatione, ideoque favebant suis auditoribus.
Si enim volens sive sponte hoc ago, id est, si non praedicavero propter sumptus carnales, et administravero Evangelium sine mercede temporali, mercedem habeo paratam a Christo, remunerationem videlicet aeternam, auditurus ab ipso: Intra in gaudium Domini tui.
Quae est ergo merces mea? Interrogat Apostolus 117.0554B| seipsum quae sit merces praedicationis ejus in praesenti, et dicit, jam inquiens: Volo sponte praedicare Evangelium, quae est merces mea in praesenti? Et respondet ipse sibi, aut alicui interroganti quae est merces tua? Haec est merces mea in praesenti et intentio, ut Evangelium praedicans fidelibus, omnibus que audire volentibus, sine sumptu ponam Evangelium, subaudis in cordibus eorum, ut non abutar, sive non utar potestate mea in Evangelio quam cum aliis apostolis habeo, id est ne accipiam aliquid ab auditoribus, quoniam magna merces mihi reservatur a Christo.
Nam cum liber essem, non solum secundum naturam, utpote de genere patriarcharum descendens, verum etiam ex omnibus negotiis hominum, nihil ab eis 117.0554C| accipiendo, omnium, subaudis hominum, me servum feci supportando omnes, veluti bonus procurator, subaudi supportat infirmos, maxime vos, o Corinthii! per meam patientiam. Feci autem hoc non calliditatis astutia, sed compatientis affectu, ut plures lucrifacerem Christo.
Et factus sum Judaeis tanquam Judaeus, subaudis legis observator, adhuc tondendo caput in Cenchris, quae est portus Corinthi, offerendo munera in templo Hierosolymis, secundum quod in Actibus apostolorum habetur, quando purificatus ascendit in templum (Act. XXI), et circumcidendo Timotheum propter Judaeos, ut Judaeos lucrarer Christo, a cultura videlicet legis, ad gratiam perducendo Evangelii.
His qui sub lege sunt, id est a Samaritanis, quinque 117.0554D| libros legis habentibus, veniens ad illos factus sum eis quasi sub lege essem, id est quasi carnaliter legi servirem, cum ipse non essem sub lege Moysi animo, sed sub gratia Evangelii, ut eos qui sub lege erant lucrifacerem. Feci autem hoc non simulandi versutia, sed compatiendi misericordia. His qui sine lege erant, id est gentilibus, factus sum, tanquam sine lege essem; consentiendo gentilium philosophis apud Athenas, unum Deum esse qui cuncta fecerat, et animas immortales esse, et homines ab uno Deo principium sumpsisse, visus est eis quasi unus ex ipsis, licet idola non adoraret, paulatimque trahebat eos ad illa quae minus credebant, suadens ut in eum crederent, per quem omnia facta sunt, id est in Filium
117.0555A| Factus sum infirmis, Judaeis et gentibus in sensu et intellectu, qui magna non poterant capere, infirmus, comparando et coaequando me illorum infirmitati et pusillanimitati, ut infirmos sensu et intellectu lucrifacerem talia praedicando, quae eorum capacitati congruebant, et quae ipsi capere poterant, omnibus subaudis gentibus Judaeisque omnia superius dicta.
Factus sum infirmus videlicet infirmis, Judaeus Judaeis, Samaritanus Samaritanis, qui repromissionem de Christo exspectabant, gentilibus gentilis, ut omnes salvos facerem praedicando illis verbum Dei.
Omnia autem facio propter Evangelium, id est propter Christum cui Evangelium testimonium perhibet, ut particeps ejus, id est particeps Evangelii, efficiar. Sic videntur haec verba sonare, et sic loquitur Apostolus, 117.0555B| quasi Evangelium rationis capax sit, ac si diceret: Ut particeps Evangelii efficiar, id est ut praemia quae in Evangelio promittuntur, in regno coelorum consequi merear.
Nescitis quod hi qui in stadio currunt, omnes quidem currunt, sed unus accipit bravium? Volens et desiderans egregius praedicator, Corinthios omnesque fideles provocare ad cursum bonae operationis quatenus fortiter insudando pertingere ad bravium aeternae vocationis mereantur. Dat inde comparationem, cujus exemplo accedamus ad victoriam aeternam captandam, inquiens: Nescitis quod hi qui in stadio currunt, etc. Fuit quodam tempore gigas quidam nomine Hercules, apud Graecos fortissimus, omnique virtute corporis roboreus, agilitate quoque 117.0555C| seu velocitate pedum in cursu velocissimus atque pernicissimus, qui uno anhelitu currit, atque (ut ita dicamus) pervolavit centum viginti quinque passus: sicque subdit uno in loco, quod spatium sui cursus stadium appellavit, a stando: et est octava pars milliarii. Inde postmodum inolevit mos apud Graecos et consuetudo diuturna, ut ex singulis urbibus, castellis, oppidis, necnon et villulis, juvenes se praeparent, quatenus adveniente festivitate deorum, possent currere ad illud stadium, quod mensurabatur centum viginti quinque passibus. Post cujus metam ponebatur aurum vel argentum, aut equus sive pallium, aut aliquod praemium, quod bravium Graeco vocabulo dicebatur, Latine vero palma victoriae appellari potest vel corona, cunctisque astantibus viris et mulieribus, 117.0555D| ad spectaculum illud currebant omnes: sed unus qui prior currebat, accipiebat bravium, caeteris in vanum currentibus; quia nihil utilitatis praestabat eis suus cursus, nisi risum et cachinnum populis excitabant, sibi autem verecundiam magnam. Altiori vero intelligentia, per stadium, per quod illi currebant, debemus intelligere fidem nostram intra cujus metam currere jubemur ab exordio fidei nostrae usque ad terminum hujus vitae, quousque perveniamus ad bravium repromissum, de quo Dominus dicit: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. XXVI). Hoc tamen distat inter illorum cursum et nostrum, quod ibi omnes qui ad hoc erant parati currebant, sed unus qui prae caeteris currebat, prior 117.0556A| perveniendo ad bravium, accipiebat solus remunerationem suae victoriae. In nostro autem cursu, omnes qui bene currerint, praemium sui laboris percipient, nec dolebunt se incassum cucurrisse, cum omnes qui pervenerint, remunerationem acceperint. Ille vero unus significat numerum electorum, qui comparatione reproborum parvissimus erit, licet in se fit perfectus. Unde Dominus dicit: Multi sunt vocati, pauci vero electi (Matth. XX); quasi diceret: Multi incipiunt currere, sed ante deficiunt et lassescunt quam perveniant ad bravium, paucique sunt qui perveniunt ad palmam victoriae. Significat enim unus ille, unitatem sanctae Ecclesiae quae est corpus Christi. Quicunque etenim unitati Ecclesiae fide bonisque operibus atque perseverantia junguntur, illi pervenient 117.0556B| ad palmam. De qua unitate dicit Dominus: Nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis qui est in coelo (Joan. III), cum corpore videlicet suo, quod est Ecclesia.
Sic currite, o fideles in fide, recte credendo et bene vivendo, ut comprehendatis palmam perennis remunerationis. Sollicite ac viriliter vult Apostolus ut curramus, quia magna est promissio ad quam tendimus.
Omnis enim qui in agone, id est in certamine et pugna, contendit sive desudat, ab omnibus se abstinet quae contraria sunt cursui illius. Illi juvenes qui se ad cursum praeparabant ab omnibus escis et potibus, omnibusque rebus abstinebant, quae impedire poterant cursum illorum. Nec solum animi a comestione, 117.0556C| et superflua potatione corpus refrenabant, sed etiam laminas plumbeas noctibus ponebant circa lumbos, ne fluxum libidinis per somnum paterentur, quoniam libido nimium debilitat corpus; et si illi omnes ita se praeparabant, cum scirent unum coronandum, et illi solummodo repromissum bravium qui prior veniret, licet omnes post illum ad eumdem locum pervenissent, quanto magis nobis est abstinendum ab omnibus quae cursum nostrum impedire possunt, cum omnibus nobis promissa sit salus aeterna? Si quaerimus ergo a quibus rebus debeamus abstinere, et quae cursum nostrum incipiendo superent et retrahant a promisso bravio, interrogemus Apostolum, et ipse nobis demonstrabit illo in loco, ubi dicit: Manifesta autem sunt opera carnis: adulterium videlicet, fornicatio, 117.0556D| immunditia, luxuria (Gal. V). Ista et his similia contraria sunt nostro cursui. Et illi quidem, qui currunt intra stadium, ideo currunt ut corruptibilem coronam accipiant, nos autem ideo currimus intra metas fidei nostrae, ut coronam incorruptam accipiamus. Quod superius appellavit bravium Graeco vocabulo, nunc vocat Latine coronam; illorum corona et remuneratio corruptibilis erat, id est temporalis, quia cum tempore transibat. Verbi gratia: accipiebant aurum, argentum, quod corruptibile erat, quia de terra sumebatur, et in terram revertebatur. Accipiebant vestes, quae vetustate et tineis consumebantur. Accipiebant equum, qui corrumpebatur per mortem, et consumptus a vermibus, in pulverem transibat, 117.0557A| Dabatur eis corona terrenis et marcescibilibus floribus conserta, sed quasi ventus transibat. Nostra autem corona et remuneratio incorruptibilis est quae nulla immutatione corrumpetur. Nec erit adornata marcescibilibus floribus nostra corona, sed in modum regalis diadematis aeternis gemmis conserta, in aeternum spiritualiter nobis servabitur. Nostra ergo corona et remuneratio ipse Deus omnipotens erit, et contemplatio totius Trinitatis, videntes Deum sicuti est, in quo habebimus vitam sine fine mansuram, omnemque beatitudinem atque satietatem; quoniam videntes fulgidum erimus fulgidi, videntes beatum erimus beati, videntes immortalem erimus immortales, felicesque per omnia saecula. Quapropter debemus currere credendo, sperando, desiderando; corpus 117.0557B| castigando, eleemosynis insudando, ambulando de virtute in virtutem, donec videatur a nobis Deus deorum in Sion (Psal. LXXXIII). Nec debemus desperare de praemio promisso sicut Apostolus non desperabat, cum diceret:
Ego igitur sic curro, infra terminos fidei bene vivendo, non quasi in incertum, quia non dubito de remuneratione certum habens quid sit mihi promissum. Illi qui currebant in stadio, in incertum currebant, quia non erant securi de praemio. Sed ut nos certi simus de remuneratione, exempli causa ponit se Apostolus in medium, quatenus illum imitemur: Sic pugno, non quasi aerem verberans, elevando et deponendo gladium, velut stultus miles qui non positus contra hostem verberat aerem, agitando et brachium 117.0557C| et gladium, volens apparere praeliator. Paulus ergo pugnabat contra aereas potestates, de quibus loquitur in Epistola ad Ephesios; pugnabat contra philosophos, et magos, et bestiales homines, de quibus in Epistola prima dicit ad Corinthios: Si ad bestias pugnavi Ephesi (I Cor. XV). Pugnabat autem non materiali gladio, sed praedicando, miracula faciendo, orando, jejunando, bonis operibus insistendo. Ille praedicator verberat aerem, qui sine effectu praedicationis praedicat, videlicet verba tantummodo proferens, non operibus exornans, qui aliud praedicat atque aliud agit, et hoc quod praedicat, miraculis et exemplis non roborat; Apostolus autem aerem non verberabat, quia in vanum verba non proferebat, complens et roborans opere quod praedicabat 117.0557D| ore.
Sed castigo corpus meum, subaudis in labore et aerumna, in fame et siti, in jejuniis et vigiliis, multis caeteris talibus, et in servitutem redigo, id est servum illud facio mihi ut, quod praedico verbis non destruam operibus, sed potius serviam verbis et exemplis his quibus praedico. Castigare corpus est multis tribulationibus quae superius enumeravimus, affligere; est illa ei dare quae ad vitam aeternam proficiunt, non ad luxum. Servituti vero subducitur, dum non suam delectationem perficit, sed voluntatem spiritus, id est rationabilitatis animae. Sic debet unusquisque fidelium agere, castigando videlicet corpus suum, et servituti subjiciendo, implens quod 117.0558A| Apostolus alias ait: Spiritu ambulate, et desideria carnis sive corporis ne perficiatis (Gal. V). Ex cujus rei causa Apostolus corpus suum domabat, refrenans illud a pravis delectationibus, protinus manifestat subdens, ne forte, inquit, cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiar. Probus dicitur laude dignus et approbatus, unde contra improbus laude indignus dicitur, et non probatus. Sic dicet Dominus reprobis: Nescio vos (Matth. XXXV), id est, non approbo ad meam partem pertinere, vel non approbo vos dignos laude esse. Timens igitur Apostolus reprobari et indignus laude apparere, dicebat: Ideo castigo corpus meum, et subjicio servituti, ne forte alii percipiant palmam victoriae praedicatione mea edocti, et ego ipse alienus existam a laude et praemio remunerationis, 117.0558B| audiens a Domino: Recepisti mercedem tuam, ne forte etiam aliis curatis, ipse remaneam in vulnere.
CAPUT X. Nolo enim vos ignorare fratres, subaudis mysterium hoc quod vobis ex parte narrabo, quoniam patres nostri, Judaei videlicet de quorum progenie originem duco, omnes sub nube fuerunt, quae praecedebat eos desuper per diem, et omnes mare transierunt, quia mortem evaserunt.
Et omnes in Moyse, id est per Moysen ductorem, baptizati sunt in nube et in mari, id est a morte sunt liberati. Quantum ad veritatem historiae pertinet, Judaei egredientes de Aegypto, sub nube fuerunt, 117.0558C| quia nubes per diem gradiebatur sive ferebatur super eos (Num. IX). Altiori autem sensu, secundum Ambrosium, sub nube fuerunt, quia omnia quae gesta sunt illis in obscuritate et in figura facta sunt. In hoc vero, quia nube tecti sunt, adversariis suis Aegyptiis, quando nubes se interposuit inter illos et Aegyptios, et aquae fuerunt a dexteris et a sinistris; et postmodum protecti sunt per diem ab ipsa nube a calore solis, dum a morte praesenti liberati sunt, baptizati dicuntur fuisse per Moysen in nube quae erat post ipsos et in mari per cujus medium transierunt. Sive etiam in hoc dicuntur baptizati per Moysen in nube et in mari, quia omnia quae facta sunt illis in figura, nobis eveniunt in veritate. Nam sicut illi per Moysen ducem ex Aegypto liberati sunt, 117.0558D| et mortem evaserunt per nubem et mare, ita et nos per Christum et per gratiam sancti Spiritus in baptismate a morte originalis peccati et actualis liberabimur: Moyses enim Christum significat, nubes Spiritum sanctum, mare Rubrum (per quod illi transeundo a morte sunt liberati) baptisma significat, quod rubore sanguinis Christi consecratur, per quod nos a morte aeterna liberamur.
Et omnes eamdem escam spiritalem manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritalem biberunt. Manna quod de coelo, id est de isto aere eis datum est, et aquam quae de petra fluxit, dicit spiritalia esse; vel quia spiritaliter intelligenda sunt: significabant enim corpus et sanguinem Domini quod modo consecratur 117.0559A| et percipitur in Ecclesia, vel quia non mundana lege et consuetudine parata sunt, sed virtute Dei sine commistione elementorum, aquae videlicet et farinae. Ad tempus videlicet creata est illa esca atque eis data, et aqua similiter non consuetudine mundana, sed virtute spiritali omnipotentis Dei, eis profluxit ex petra. Idcirco et ille panis angelorum dictus est, quia virtute omnipotentis Dei qua angeli vivunt et subsistunt sine labore aliquo, ea virtute creatus est ille cibus, et appositus est eis sine aliquo labore illorum. Hoc etiam significans, quia de coelis venturus erat Christus, spiritualis panis, qui spiritualiter pasceret. Unde et manna prima feria, sive prima sabbati, quae nunc ob reverentiam Dominicae resurrectionis dies Dominica vocatur, primum 117.0559B| venit de coelo ad saturitatem populi. Bibebant autem de spiritali, subaudis petra, consequente eos eadem petra. Judaei et quidam simplicium doctorum ex hoc loco fabulose disputant, volentes affirmare quod postquam Moyses percussit virga bis silicem, populusque bibit ac jumenta, semper secuta sit eos illa petra, et ubicunque figebant tentoria, volvebatur in medium castrorum, nullo hominum impellente, emittens largissimos rivulos ad satietatem populi et jumentorum. Dicunt autem tandiu hoc factum esse per quadraginta annos, usque dum venirent in terra Madian, ubi foderunt puteos, invenerunt aquam dulcem satis abundeque. Quidam etiam somniando fingunt quod tantae parvitatis fuerit ille lapis, ut Maria soror Moysi ferret illum in pectore suo per illam vastam 117.0559C| solitudinem. Sed illi qui talia confingunt, dicant ubi, et quando vel quomodo secundum litteram impletum sit, quod secundum Septuaginta interpretes in cantico Moysi habetur: Quia suxerunt mel de petra, oleumque de firma petra, et tunc praebendus assensus quod secuta sit eos petra? At cum nusquam in Veteri Testamento hoc factum reperiri poterit, submittant vocem et inclinent aurem ut spiritaliter ista penetrare valeant, quoniam litteram in his sequi non possunt. Nam, sicut doctores tradunt, Oreb petra quam Moyses percussit, mons est lapideus, cujus latus percussit Moyses. Quapropter melius est ut spiritaliter ista intelligamus, sicut et superiora. Unde et Apostolus spiritalem appellat eamdem petram quia spiritaliter est intelligenda. Significat 117.0559D| enim Christum, sicut sequentia manifestant: Petra autem, inquit, erat Christus. Non dixit, petra significabat Christum, sed tanquam in veritate esset petra Christus, cum utique per substantiam non esset, sed per significationem. Similiter loquens de duobus filiis Abrahae, non dixit, haec significant duo Testamenta, sed: Haec sunt duo Testamenta. Christus ergo per significationem propter firmitatem est petra, non per substantiam; et aqua illa quae fluebat ex petra significabat doctrinam Christi et gratiam Spiritus sancti, de qua ipse in Evangelio: Qui sitit, veniat ad me et bibat (Joan. VII), etc. Spiritalis quoque et consequens petra dicitur, quia Christum subsequentem spiritaliter significabat. De qua petra 117.0560A| spiritali consequente bibebant illi, quia ubicunque deficiebat eis humanum auxilium, aderat Christus, praestans suffragium, cujus potentia (qui est Verbum Dei Patris) liberati sunt de terra Aegypti, et in terram repromissionis introducti. Ideoque dicitur, consequentes eos, quia subveniebat eis. Nec enim petra aquam dedit illam una vice, sed Christus per potentiam suam. Notandum ab Apostolo omnia ista idcirco esse dicta, ne quis sibi in baptismate confidat, aut in esca et potu spiritali, ut Deum putet sibi parcere si peccaverit criminaliter, nisi poenitentia digna hoc promeruerit. Quapropter omnibus est vigilandum et laborandum, quoniam tempus vitae nostrae brevissimum est.
Sed non in pluribus eorum beneplacitum est Deo. 117.0560B| Quoniam multi propter infidelitatem mortui sunt in eremo, non intelligentes beneficium Dei, quadraginta videlicet millia.
Haec autem omnia quae dicimus de nube, mari, Moysi, esca, potu et petra, in figura facta sunt nostri, id est nostrae veritatis; quibus in veritate contigerunt et manent modo, quia in exemplum illorum educti sumus de Aegypto, de errore videlicet hujus mundi. Ut non simus concupiscentes malorum, subaudis ciborum et vitiorum, sicut et illi, id est Israelitae, concupierunt, carnes et pepones, et ea quae in Aegypto habuerunt in usum comedendi. Ista in superioribus Apostoli verbis pendent, ubi dicit omnia quae Judaeis contigerunt in nostra figura praecessisse, sicut et sequentia manifestant, et in nostram salutem 117.0560C| scripta esse, ut non simus concupiscentes malorum ciborum vitiorumque. Quaestio est, cum Judaei multitudinem animalium et pecorum secum haberent, quare desiderarent carnes, et quare non comederent carnes animalium? Quae hoc modo solvitur, quia non desiderabant illi carnes pecorum, sed carnes avium concupiebant, quibus soliti fuerant vesci in Aegypto. Nilus enim fluvius, in littoribus suis et palustribus locis multa genera avium habet, et talia qualia non habentur in circuitu aliorum fluminum. Fugiamus ergo concupiscentiam malam, et pugnemus contra eam in quantum valemus, quia (ut beatus Augustinus dicit) et in nobis quoque experimento probare possumus, quia per concupiscentiam malam omnia mala fiunt atque patrantur. Concupiscentiam autem malam ideo 117.0560D| dixi, quia est et concupiscentia bona, de qua dicit Salomon: Fili, concupisce sapientiam (Eccl. I). Et Psalmista: Concupivit anima mea desiderare justificationes tuas (Psal. CXVIII). Concupiscentia autem mala est, quae suggerit nobis ut concupiscamus cibos illicitos et ultra modum, ut faciamus homicidium, furtum, ut perpetremus adulterium, et caetera hujusmodi. Ideoque Apostolus volens nos sollicitos reddere, donat nobis exemplum illorum Judaeorum, qui per concupiscentiam offenderunt Deum in eremo, et perierunt.
Neque idololatrae efficiamini, sicut quidam illorum. Subaudis qui vitulum adorabant ad montem Sinai. Quemadmodum scriptum est, in Exodo: Idos Graece, 117.0561A| dicitur species sive forma, inde diminutive dicitur idolum formula ex aliquo metallo, sive ex lapidibus vel ignis. Latria quoque Graeco vocabulo dicitur servitus, quae omnipotenti Deo soli competit. Ex quibus nominibus componitur et dicitur idololatra, ille qui honorem et servitutem quam omnipotenti Deo soli debet exhibere, idolis impendit. Unde et idololatria ipsa res est. Sedit populus manducare et bibere, et resurrexerunt ludere. Veterem historiam hic tangit Apostolus: Egressi filii Israel de Aegypto dum pervenissent ad Sinai montem, Moyse ascendente montem ad Deum, et morante aliquantis diebus, convenerunt ad Aaron, petentes ut faceret eis deos, qui illos praecederent, dicentes: Fac deos qui praecedant nos. Moysi enim, qui eduxit nos de 117.0561B| Aegypto, nescimus quid acciderit (Exod. XXXII). Tunc sicut historia narrat, accipiens Aaron ab eis armillas et inaures, fecit inde vitulum conflatilem, quem colebant Aegyptii, statimque aedificantes aras ante illum, immolaverunt ei hostias, dicentes: Ii sunt dii tui, Israel, etc. Completoque sacrificio, sederunt ad manducandum et bibendum, ac postmodum surrexerunt ludere ad diversa joca et ad choros, et insuper coeperunt fornicari. Quapropter multitudo illorum interfecta est a fratribus suis, jubente Moyse et Domino volente. Quod factum ideo replicat Apostolus, ut non crederent Corinthii se immunes esse ab hoc crimine, qui in idolio epulabantur. Idololatra quoque est omnis avarus qui nummum quasi Deum colit, timens illum amittere.
117.0561C| Neque fornicemur, sicut quidam ex ipsis fornicati sunt, subaudis cum Madianitis, et ceciderunt una die viginti tria millia. Hoc in terra Madian factum est, et hoc retributum est illis quando se cum Madianitis commaculaverunt, adorantes primum idola ante ostia domorum illarum. Nam Balaam ariolus filius Beor, cernens animos Judaeorum pronos ad libidinem, et proclivos ad idola colenda, seductus et captus amore pecuniarum dedit Balac regi Moabitarum atque Madianitarum consilium, ut constitueret puellas juvenculas et meretrices in domorum ostiis, comptas ornamento meretricio, et ante ostia domorum idola et aras, ut venientes Israelitae, caperentur amore illarum, et coirent cum illis, ita tamen, ut primum adorarent idola: quo facto, cognovit 117.0561D| ipse iram Dei contra illos excitandam. Unde factum est ut viginti tria millia ab igne coelesti consumerentur, et pene omnes perissent, nisi Phinees zelatus zelo Dei, confodisset cuspide virum Hebraeum cum Madianitide scorto in locis genitalibus, cujus rei causa quievit ira Dei a populo. Notandum quoque quia non solum illi dicuntur esse fornicatores, qui quocunque modo libidinem suam explent, sed etiam illi qui per alia vitia a Deo recedunt, de quibus dicit Psalmista: Perdes omnes qui fornicantur abs te (Psal. LXXVII), id est, qui recedunt a te.
Neque tentemus Christum, sicut quidam illorum tentaverunt, subaudis Moysen, qui Christi figuram gerebat. Vel etiam ipsum Christum tentaverunt, 117.0562A| qui erant in Moyse, sicut ipse Moyses dicit: Nos quid sumus? Non contra nos est murmur vestrum, sed contra Dominum (Exod. XVI). Christus enim qui est Verbum Patris ipse erat in Moyse, et ipse loquebatur per os ejus. Et quando tentabant Moysen, et quando murmurabant contra illum, contra Deum murmurabant. Sed quid contigit illis? Et a serpentibus perierunt ignitis, qui utrumque faciebant, et mordebant, mordendo quoque venenum infundebant. Reducit ergo ad memoriam talia Apostolus et commonet, ne nos in eadem causa inventi tradamur diabolo, cujus figuram serpentes habebant.
Neque murmuraveritis, subaudis contra Deum, neque contra praelatos et rectores. Sicut quidam illorum murmuraverunt. Dathan videlicet et Abiron, 117.0562B| sociique eorum, contra Moysen et Aaron. Et perierunt ab exterminatore, Deo vel igne. Dathan enim et Abiron cum omni domo sua exterminati sunt de superficie terrae a Deo, quia praecipiente Deo, vivos deglutivit eos terra; fueruntque ante sepulti quam mortui, quoniam sicut Scriptura narrat, vivi descenderunt in infernum; socii vero illorum, qui in ipsa conspiratione similes exstiterunt, ab igne coelesti exterminati sunt. Murmurare autem est plerumque falso ad invicem de praepositis atque rectoribus queri et causari. Plerumque etiam solet murmur fieri justa ex causa, quando praelati non simpliciter recteque erga subditos incedunt. Tamen quocunque modo nascatur et fiat, malum est; et vae illi quo excitante provenit, utrum sit praelatus an 117.0562C| subjectus. Dicit enim beatus Augustinus quia in nulla alia causa ita offenderunt Judaei Deum in eremo, sicut in murmuratione, quoniam semper murmuratores exstiterunt. Quapropter cavendum est omni modo ab hujuscemodi vitio, ne similia nobis eveniant.
Haec autem omnia, superius dicta de serpentibus et de igne, qui eos devoravit in figura contingebant illis. Videamus quomodo serpentes igniti quibus illi traditi sunt, in figura fuerunt; et serpens aeneus, qui suspensus est a Moyse: quae qui aspiciebant, sanabantur (Num. XXI). Serpentes illi qui mordendo venenum infundebant, daemones significabant, qui suggerendo nobis venenum mortiferae delectationis infundunt. Quibus etiam tradimur, si serpentem 117.0562D| aeneum in ligno pendentem non aspiciamus, id est Christum. Serpens aeneus qui similitudinem serpentis habebat, sed tamen venenum non habebat, quem qui aspiciebant, mortem temporalem a morsibus serpentium evadebant. Christum significat serpens, sicut ipse dixit: Sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis, ut omnis qui credit in eum non pereat (Joan. III). Similitudinem ergo serpentis habuit ille serpens, sed veneno caruit, quia Christus similitudinem quidem carnis peccati habuit, sed peccati veneno caruit. Per hoc enim quod aeneus fuit, significat aeternitatem Christi, quia aes durabile metallum est. Suspensus est in ligno, et Christus in crucis patibulo. Qui illum aspiciebat 117.0563A| sanabatur a morsibus et veneno serpentum; quoniam quicunque Christi passionem cum reverentia ad memoriam reducunt et aspiciunt illum, ad hoc ut mortificent corpora sua cum vitiis et concupiscentiis, salvantur a suggestionibus daemonum, et veneno pravae delectationis, et insuper a morte aeterna. Ignis vero ille qui devoravit murmuratores, significat ignem aeternum, qui devorabit omnes similia agentes. Scripta sunt autem ad correptionem nostram, id est, ad emendationem et meliorationem nostram, ut nos per talia corrigamur. In quos fines saeculorum devenerunt. In nos fines saeculorum devenerunt, quia jam nos in fine saeculi positi sumus, in ultima scilicet aetate. Non sunt propter illos scripta ut ipsi legerent, qui talia agentes talia meruerunt 117.0563B| recipere, qui jam olim mortui erant, sed pro nostra salute et utilitate, ut si in timore et in servitio Dei manserimus gloriam illis promissam accipiamus, terram videlicet repromissionis, quae significat coelestem patriam. Sique minus aut aliter egerimus, geminabuntur nobis poenae illorum, quoniam major notitia legis plus facit hominem reum.
Itaque qui se existimat stare, in rectitudine fidei, bonisque operibus, et in scientia, qua credit omnia esse munda, videat ne cadat, in superbiam, aut in scandalum fratris. Isto in loco tacite ac specialiter percutit eos, qui praesumentes de sua scientia, qua licitum esse putant omnia edere, quia omnia munda sunt mundis, recumbebant in idoliis, et edebant carnes idolothytas, unde scandalizabantur infirmiores 117.0563C| fratres, qui videntes illos talia agere, putabant aliquid numinis esse et deitatis in idolis, atque in cibis illis consecratis. Generaliter autem ad omnes pertinet quod dicit: Qui stat in fide et bonis operibus, videat ne cadat.
Tentatio vos non apprehendat, nisi humana, id est, quae opere non perficitur. Tentatio humana est malum cogitare, et in corde tentationes multas perpeti. Diabolica vero tentatio est certamine tentationis in opere superari et malum perficere. Concupiscere mulierem humana tentatio est: adulterium vero sive fornicationem perpetrare diabolicum est. Sic de caeteris vitiis intelligendum. Fidelis autem Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis, subaudis sustinere. Fidelis dicitur Deus 117.0563D| esse, quoniam quidquid promisit fidelibus suis, opere complevit; complet quoque quotidie, et complebit. Promisit diligentibus se regna coelestia: complebit illud, quia dabit eis. Ideoque non permittit eos tentari supra id quod humana fragilitas potest ferre. Sed faciet cum tentatione etiam proventum, id est auxilium, ut possitis sustinere; id est, illud faciet pervenire, quod potest humana ferre fragilitas, videlicet a tentatione et tribulatione citius liberando, sicut legimus factum de beato Abraham, quando liberatus de urbe Chaldaeorum, necnon de tribus pueris in camino, et de Daniele, quando missus est in lacum leonum, et de innumerabili multitudine martyrum, aut etiam in tentatione tolerantiam praebendo et victoriam, 117.0564A| sicut praebuit beato Job, Petro quoque, in cruce et Andraeae, Laurentio quoque super craticulam, multisque aliis martyribus. Quis enim hominum posset credere quod homo mortalis talia posset sustinere, quae sustinuit Laurentius per adjutorium Dei? Quapropter, dum tales et hujusmodi nobis tentationes afflictionesque proveniunt, debemus ista ad memoriam reducere, omnemque spem nostram in Deum jactare, ut ipse nobis faciat proventum evenire, citius liberando, aut etiam victoriae tolerantiam praebendo.
Ut prudentibus loquor, vos ipsi judicate, id est discernite, quod dico: utrum verum et bonum dicam, necne.
Calix benedictionis, cui benedicimus nonne communicatio 117.0564B| sanguinis Christi est? Idcirco primum calicem nominavit, quia postea de pane plus erat disputaturus. Calix autem benedictionis dicitur, qui benedicitur a sacerdotibus in altari; appellatur et ipse calix communicatio, quasi participatio, quia omnes communicant ex illo, partemque sumunt ex sanguine Domini quem continet in se. Et panis quem frangimus, in altari, nonne participatio corporis Domini est? Utique. Primum consecratur et benedicitur a sacerdotibus et Spiritu sancto, et deinde frangitur cum jam licet panis videatur, in veritate corpus Christi est. Ex quo pane quicunque communicant, corpus Christi edunt.
Quoniam unus panis, subaudis Christi, et unum corpus Christi multi sumus, qui comedimus illum panem, 117.0564C| caro quam Verbum Dei Patris assumpsit in utero virginali in unitate suae personae, et panis qui consecratur in Ecclesia, unum corpus Christi sunt. Sicut enim illa caro corpus Christi est, ita iste panis transit in corpus Christi, nec sunt duo corpora, sed unum corpus. Divinitatis enim plenitudo quae fuit in illo, replet et istum panem, et ipsa divinitas Verbi quae implet coelum et terram, et omnia quae in eis sunt, ipsa replet corpus Christi, quod a multis sacerdotibus per universum orbem sanctificatur, et facit unum corpus Christi esse: et sicut ille panis et sanguis in corpus Christi transeunt, ita omnes qui in Ecclesia digne comedunt illud, unum corpus Christi sunt, sicut ipse dicit: Qui manducat carnem meam et bibit meum sanguinem in me manet, et ego 117.0564D| in eo (Joan. VI). Tamen illa caro quam assumpsit, et iste panis, omnisque Ecclesia, non faciunt tria corpora Christi, sed unum corpus; et sicut qui corpori et sanguini Domini communicant, unum corpus cum eo efficiuntur: sic et qui communicant scienter de idolothytis unum cum diabolo corpus existunt; omnesque qui de uno pane, id est de uno corpore Christi, et de eodem uno calice, sive sanguine, participamus, id est partes accipimus, unum corpus Christi efficimur.
Videte, inquit, id est, considerate, Israel secundum carnem, id est, quia carnaliter vivit, et carnales hostias adhuc offert. Tunc temporis quando Apostolus ista loquebatur, adhuc erat templum Hierosolymis, 117.0565A| in quo offerebat Israel carnaliter vivens hostias Deo. Carnalem autem illum appellat, quia legem carnaliter volebat observare; vel ad differentiam Israel spiritalis, qui jam veteres umbras non sequebatur, ex cujus numero erat idem Apostolus. Vult autem ostendere Corinthiis, quia sicut illi erant socii et participes altaris, qui comedebant ea quae in altari offerebantur, ita et isti Corinthii comedentes carnes idolothytas, socii erant daemoniorum. Unde et sequitur: Nonne qui edunt hostias, subaudis victimarum in lege, participes sunt altaris? Sunt utique. Ita et vos qui editis in idolio carnes idolis consecratas, participes estis idolorum.
Quid ergo? dico quod idolis immolatum sit aliquid, aut quod idolum sit aliquid? Non hoc dico quod aliquid 117.0565B| sit, quia idolum nihil est, et quod ei offertur nihil est. Quidquid in illo non est, vel illi non adhaeret qui habet esse, nihil est. In hoc idolum nihil est, quia habet imaginem hominis, sed non est homo, quia neque sensum neque motum habet: vel quia dicitur deus, et non est deus; dicitur Hercules esse, sed non est. Et sicut idolum nihil est, ita quod illi immolatur nihil est.
Nolo autem vos socios fieri daemoniorum. Tunc fiebant socii daemoniorum, quando comedebant idolothyta, et quando voluntatem illorum implebant. Non potestis calicem, id est sanguinem, Domini bibere, subaudis recte sicut bibendus est, et calicem daemoniorum, id est, corporis Domini participes esse, recte, et mensae daemoniorum, qui idolis libatis. Non 117.0565C| potestis mensae daemoniorum cibos comedere. Sicut non potestis recte duobus dominis servire, sic non potestis utrumque recte agere, et diabolo servire, et Christo placere, et corpus ejus digne sumere.
An aemulamur Dominum? jungit se Corinthiis, et loquitur ex persona illorum qui dicebant: Nunquid non imitamur Dominum? In hoc ergo quod pergimus ad exempla idolorum, et comedimus ibi cum infidelibus, quos volumus lucrari ad Christum, imitamur Dominum, qui ad domos publicanorum et peccatorum veniebat, ut occasionem haberet docendi. Nunquid fortiores illo sumus? Quasi diceret: Nunquid fortiores illo estis in hac parte? Non estis. In hoc volebant fortiores esse Christo, quia volebant agere quod ipse non fecit. Illi enim ibant ad domos paganorum, 117.0565D| Christum non legimus perrexisse ad domum alicujus gentilis. Omnia, subaudis alimenta, mihi licet edere secundum naturam, sed non omnia expediunt, id est, non omnia sunt utilia.
Omnia mihi licent, sed non omnia aedificant, alios in fide, sed potius destruunt simplices per scandalum.
Nemo quod suum est tantummodo quaerat, in hac parte comedendo omnia, sed quod alterius, id est quod simplicioribus prodest: sicut Christus non quaesivit sua, sed nostra.
Omne quod in macello, id est in mercato, venit, sive venditur, manducate, nihil interrogantes propter conscientiam illius quem interrogaveritis. Macellum 117.0566A| dicitur a mactando, eo quod ibi mactantur carnes. Ideo autem Apostolus prohibuit, ut non interrogarent aliquid de carnibus, utrum consecratae essent idolis necne, quia si interrogarent, diceret ille insultando et deridendo qui interrogatus fuerat: Omnes istae carnes quas cernitis in macello, idolis dedicatae sunt. Si aliquis fidelium haec audiens postea emeret, derideret eum ille paganus in sua mente et conscientia, dicens: Ecce, quid fecit ille Christianus, qui me prohibebat offerre idolis victimas quasi malum, modo emit carnes consecratas idolis, et comedit ut sanctas. Nisi aliquid numinis in idolis cognosceret, nequaquam hoc ageret. Quandiu talia videro eum facientem, non transibo ad Christianismum.
117.0566B| Si quis infidelium vocat vos, ad coenam, et vultis ire, subaudis ad domum ejus. Non praecepit ire, nec prohibuit, sed praestitit licentiam. Coena vocatur a communione vescentium, quasi, commune convivium, et communis esca sive refectio. Κοινόν dicunt Graeci commune. Unde et communicantes dicuntur, eo quod communiter, id est pariter, comedebant. Apud veteres enim consuetudo erat hora nona coenare, non in abscondito, sed in propatulo, ne singularitas luxuriam gigneret.
Si quis autem dixerit: Hoc immolatum est idolis, id est idolis est consecratum, nolite manducare propter conscientiam alterius qui judicavit et circumstantium, ne vos derideant, sicut supra dictum est. Ut quid enim libertas mea, qua credo omnia esse 117.0566C| munda, judicatur, id est reprehenditur, ab aliena conscientia, id est: si ego manduco omnia, quid pertinet ad aliquem ut me reprehendat, vel quid nocet ejus reprehensio?
Si ergo cum gratia, subaudis Dei, participo, sive manduco, quid blasphemor pro eo quod gratias ago Deo? Ex persona illorum loquitur, qui talia dicebant, quasi subjungeret Apostolus: Non debetis hoc dicere, licet sanctificetis illud quod sumitis signaculo crucis, et invocatione nominis Domini: tamen non ideo debetis comedere, quia blasphematur exinde nomen Domini, et vos blasphemamini.
Omnia in gloriam Dei facite, id est in invocatione nominis Dei, et cum honestate, ut Deus glorificetur per vos. Legimus quodam loco, quod cum quodam 117.0566D| tempore quidam humuncio pro nimia tristitia voluisset se laqueo suspendere, et dixisset: Deus, adjuva me, quod verbum semper in usu habebat, astitit beatus Paulus apostolus, inquiens: Infelix, temetipsum illaqueare vis et nomen Domini invocare praesumis? Sed illud quia invocasti, esto liber ab hac tristitia et morte praesenti, quia omnia prospere tibi succedent.
Sine offensione, id est sine scandalo et reprehensione, estote Judaeis, qui idola exsecrantur, et gentibus, fidelibus et etiam infidelibus: Sicut et ego per omnia, subaudis quae facio, omnibus placeo. Cum Apostolus alias dicat: Si hominibus placerem, Christi servus non essem (Gal. I), quaerendum est quare 117.0567A| modo hic dicat se omnibus per omnia placere? Ad quod dicendum, quia ubi dicit, si hominibus placerem, homines ibi voluit intelligi haereticos, Judaeos incredulos, paganos et persecutores. Hic autem ubi dicit, omnibus se placere, subaudiendum est bonis et religiosis viris. Si hominibus, inquit, infidelibus placerem, Neroni scilicet, haereticis, Judaeis incredulis, et persecutoribus, Christi servus non essem, quia Christum negassem. Tamen licet illis non placeam, hominibus tamen bonis et religiosis placeo: Non quaerens quod mihi soli utile est, quia non accipio a vobis victum et vestimentum, sed quod multis, ut salvi fiant. Sicut Christus non quaesivit sua, quia pro se flagellatus non est, consputus, passus et mortuus, nec quaesivit sua, sed nostra: ita Paulus non erat 117.0567B| propria salute contentus, quia non quaerebat quod soli sibi utile erat, sed quod aliis, sustinens pro aliorum salute libenter multa adversa et probra.
CAPUT XI. Imitatores mei estote, sicut et ego Christi; id est, sicut ego imitator Christi sum, non quaerens solummodo quod mihi utile est, sed quod alteri: ita et vos me imitamini. Sicut enim Deus Pater misit Christum, ut apostoli ejus essent imitatores, ita Christus misit nobis apostolos ut eorum imitatores simus.
Laudo autem vos, fratres, quod per omnia mei memores estis. Ironice ista dicit; et quod videtur affirmare, increpat et denegat, quasi diceret: Non laudo vos, quia non estis mei memores, neque tenetis 117.0567C| praecepta quae tradidi vobis.
Volo autem vos scire quod omnis viri caput Christus est. Omnis viri caput est Christus, id est princeps et origo, quia ab illo qui est Verbum Dei Patris, creatus est; et non solum secundum divinitatem, sed etiam secundum quod homo est, et carnem nostram assumpsit, caput et princeps est omnibus hominibus. Caput autem mulieris, id est initium et princeps mulieris, vir est, quia de costa ejus facta est, et ejus potestati subjecta. Caput vero Christi, id est origo et principium illius, Deus Pater est, quia ab illo habet originem et principium, tam secundum divinitatem quam secundum humanitatem.
Omnis vir, in Ecclesia, orans aut prophetans, id est docens prophetas vel explanans, velato capite, deturpat, 117.0567D| id est dehonestat, caput suum: vel orans, id est Dominicam orationem dicens, prophetans, id est symbolum apostolorum recitans, ubi prophetatur adventus Christi ad judicium. Si non velatur mulier, id est, si non vult operire caput suum linteo, tondeatur. Quare praecepit hoc Apostolus? quia mala consuetudo erat tunc temporis, quia nolebant capillos ligare et caput cooperire. Et ne ipsa profluxio capillorum provocet homines ad amorem libidinis, ideo praecepit velare capillos et ligare.
Vir quidem non debet velare caput, quoniam imago et gloria Dei est. Homo imago est Dei, quia sicut ab uno Deo omnia originem sumpserunt, et ab illo facta sunt, ita ab uno homine Adam omne genus humanum 117.0568A| profluxit: gloria quoque Dei est, quia glorificatur Deus per hoc quod hominem rationabilem fecit. Ideoque non debet velare caput, ut ostendat non esse subditum mulieri, sed potestatem habere super eam. Mulier autem subjecta est viro, sicut sequentia manifestant: Mulier autem gloria viri est, quia ex ipso facta est: vel quia subjecta est ei, et in hoc gloriam habet vir.
Non enim vir, primus Adam, ex muliere est, factus, sed mulier ex viro. Etenim non est creatus vir, Adam, propter mulierem, quia necdum erat mulier creata, sed mulier propter virum, id est ad auxilium viri. Ideo, subaudis ut recognoscat se mulier sub viri esse potestate, debet mulier velamen habere super caput suum propter angelos. Angelus Graece, Latine 117.0568B| dicitur nuntius; quo vocabulo vult ostendere Apostolus, episcopos, sacerdotes, omnesque ordines altaris, qui angeli debent esse annuntiando populis quid debeant petere et quid vitare. Propter istos angelos debent mulieres stantes in ecclesia velata habere capita, ne respiciens aliquis illorum ad populum, capiatur ad amorem pulchritudine illarum. Dicamus et aliter juxta Augustinum, et hoc quod dicit, vir non debet velare caput, quoniam imago est Dei, mulier autem debet velare caput propter angelos: virum in hoc loco, uno modo possumus intelligere quemlibet praedicatorem, spiritalem, et viriliter agentem, cujus caput est ipsa ejus sapientia; quia sicut caput regit caetera membra, ita illa regit mentem. Istud caput, scilicet sapientiam non debet velare vir 117.0568C| praedicator talis, quia non debet celare illam et abscondere, sed aliis manifestare, docendo, praedicando, bonisque operibus insistendo debet se imitabilem praebere. Per mulierem autem debemus intelligere quemlibet in Ecclesia muliebriter et stulte agentem. Cujus caput est ipsa ejus ignorantia et stultitia, quam non debet aliis in propatulo manifestare, ne se imitabilem reddat, sed debet illam tegere, et ad angelos (qui et viri appellantur), id est ad praedicatores referre, ut illorum exhortatione et doctrina salvari possit; vel debet suam insipientiam et ignorantiam velare propter praedicatores, quia illis se debet humiliare. Aliter: Homo ex corpore, anima et mente consistit, quae et rationabilitas animae dicitur. Cum unum sit anima et mens, dividamus 117.0568D| hic animam quae vivificat corpus, et mentem quae regit animam, quia facit differentiam inter bonum et malum, inter vitia et virtutes. Per virum in hoc loco debemus intelligere secundum Augustinum, rationabilitatem animae nostrae, id est mentem quae imago Dei est; quia sicut Deus scit differentiam inter bonum et malum, ita et mens pro modulo suo. Cujus viri caput, id est mentis sive rationabilitatis, quod unum est, ipsa bona ejus intentio est, quam non debet velare; quia non debet illam refrenare a contemplatione Dei, sed quanto amplius de Deo intelligit, tanto amplius debet illam permittere, ut se elevet ad contemplationem Dei, donec perveniat ad hoc ut quod modo videt in spe et in speculo, quandoque 117.0569A| videat in re, contemplans Deum sicuti est. Per mulierem possumus intelligere animam, cujus caput est intentio, qua plerumque intendit terrenis rebus ultra modum. Quod caput, id est quam intentionem debemus velare, quia debemus illam refrenare, ne ultra modum in terrenis rebus se occupet. Anima enim quae vivificat corpus, plerumque ea desiderat ultra quam necesse sit, in quibus delectatur corpus quod terrena quaerit.
Verumtamen neque vir sine muliere, subaudis creatus est in praesentia Dei, neque mulier sine viro, subaudis creata est, in Domino, id est per Dominum.
Nam sicut mulier, Eva, de viro, id est de costa Adae, ita et vir, Cain, per mulierem exstitit. Omnia autem, subaudis genera hominum, ex Deo creata 117.0569B| sunt, videlicet Adam, Eva et Cain; vel omnia, id est corpora virorum et corpora mulierum, animae videlicet virorum ac mulierum.
Vos ipsi judicate, id est, discernite quae dicturus sum.
Mulieri pro velamine, id est pro ornamento, dati sunt capilli.
Si quis autem videtur contentiosus esse, ut dicat, ego sum Pauli, ego Apollo, nec vult nostris admonitionibus parere, nos, Judaei credentes et apostoli, talem consuetudinem non habemus, ut contendamus, quia lex iram et contentionem prohibet, neque Ecclesia Dei, quae Evangelium habet.
Hoc autem praecipio non laudans, subaudis quod contenditis.
117.0569C| Primum quidem convenientibus vobis in ecclesiam, et conventum fidelium in Dominicis diebus, audio, ab his qui sunt Chloens, scissuras, id est dissensiones et discordias, esse inter vos, et ex parte credo, ita esse ut audio.
Nam oportet, id est, necesse est, haereses esse, ut et qui sunt, inter vos, probati, in fide bonisque operibus, manifesti fiant, et appareant etiam qui sint imperfecti et duplices. Sic Dominus dicit in Evangelio: Necesse est ut veniant scandala (Matth. XVIII), id est, non potest aliter esse. Et revera magnam utilitatem praestiterunt haereses sanctae Ecclesiae, non per se, sed dum doctores excitaverunt, qui quasi dormierunt. Nequaquam enim tantam copiam librorum haberet sancta Ecclesia, et tantam cognitionem 117.0569D| de Deo, nisi haereses exortae essent, a quibus excitatus est Hieronymus, Augustinus, Hilarius, Gregorius, aliique sancti doctores, qui multa conscripserunt contra haereticos.
Convenientibus vobis in unum, jam non est Dominicam coenam manducare. Coena Dominica dicta est, eo quod ipso die Salvator cum discipulis coenaverit, complens Veteris Testamenti pascha, et mysterium corporis et sanguinis suis tradens apostolis. Corinthii (qui et Achaici vel Achaei) venientes ad fidem Christi per praedicationem apostoli Pauli, a quo inter caetera quae Dominus fecit, etiam sacramentum coenae Dominicae perceperant, post discessum illius in memoriam coenae Dominicae singulis 117.0570A| annis quinta feria ante diem Paschae, conveniebant omnes ad Ecclesiam, ac nobiles quique et potentes divitesque veniebant, et deferebant singuli panem et vinum, et dabant sacerdoti, unde consecraret corpus et sanguinem Domini. Consecratis autem mysteriis a sacerdote Domini, unusquisque quod detulerat accipiebat desuper altari: sumebatque tacite cum suis, ut supervenientes non invenirent quod ederent, et unde communicarent; aut etiam deferebat omne quod attulerat ad domum suam, ut cum suis illud sumeret. Ob cujus rei causam magnae dissensiones inter illos erant, quas seminaverant pseudoapostoli, ita ut cum una benedictione omnium oblationes consecratae essent, singuli suas accipientes, quae communes debuerant esse, maximam verecundiam 117.0570B| inferrent his qui, ut assolet, non attulerant, licet haberent: aut his etiam qui non habebant quod afferrent. Hoc autem faciebant multi, postquam ab aliis cibi crapulati erant. Istamque acceptionem Eucharistiae, Dominicam coenam vocavit Apostolus uno modo. Aliter: Soliti quoque erant convenire eodem die ad Ecclesiam omnes divites, potentes et nobiles, et praeparare sibi in Ecclesia et in foribus Ecclesiae atque atriis illius epulas et convivia, et crapulari et inebriari usque ad vesperam manducantes et bibentes in conspectu pauperum et egenorum, qui non habebant unde sibi praepararent similia, nihil accipiebant ab illis divitibus et potentibus, sed praestolabantur jejuni tempus cum verecundia, quo placeret illis divitibus et potentibus 117.0570C| benedici corpus Christi a sacerdotibus unde communicarent. Impleti autem illi divites omnibus cibis et potibus usque ad vomitum, accipiebant ad ultimum sacramenta corporis et sanguinis Christi, dicentes: Sic tradidit Christus discipulis suis nostris doctoribus et magistris corpus et sanguinem suum post aliorum ciborum perceptionem, et sic nos volumus illud sumere. Quod audiens Apostolus, scripsit eis inter caetera ista quae in praesenti habentur, volens eos convenire, inquiens: Convenientibus vobis in unum in Ecclesia, jam non est Dominicam coenam manducare, id est non est vobis licitum Dominicam coenam taliter manducare, qualiter vos manducatis. Coenam autem Dominicam dupliciter possumus intelligere appellatam esse ab Apostolo, 117.0570D| vel perceptionem videlicet Eucharistiae, de qua singuli sibi vindicabant partes proprias, quas attulerant, aliis non communicantibus, aut etiam eamdem Eucharistiam post alios cibos sumentes. Vel alio modo, coenam Domini appellat illas praeparationes conviviorum et epularum, quas sine charitate sumebant, non dantes inde pauperibus. Sacramentum igitur corporis Christi a communione coena appellatur, quia commune debet esse omnibus fidelibus et justis. Uno enim pane universitas Ecclesiae designatur. Per id enim quod unum sumus, de uno pane omnes nos sumere oportet. Licet enim a multis partibus deferatur ille panis, et a multis sacerdotibus per universum orbem consecretur, divinitas tamen 117.0571A| quae replet omnia, replet et illud, facitque ut sit unum Christi corpus, omnesque qui digne percipiunt illud, unum corpus Christi faciunt non duo, quia ipse dixit: Qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in eo (Joan. VI). Quicunque ergo coenam Domini vult imitari percipiendo corpus illius, vel etiam percipiendo alios cibos, communiter debet ea uti: quia coena Domini omnibus recumbentibus communis fuit, non solum bonis, sed etiam proditori Judae. Sed non immerito quaerit aliquis, quare Salvator noster, post coenam corporis et sanguinis sui, sacramenta apostolis tradiderit, vel unde processerit ista consuetudo universalis Ecclesiae, ut jejuni doceamur eadem sacramenta percipere, cum apostoli jam coenati ea perceperint, 117.0571B| et Dominus hoc ita non ordinaverit, sicut modo tenetur? Cui respondendum est, ideo tunc coenatos communicasse apostolos quia necesse erat pascha illud typicum antea consummare, et sic ad veri paschae sacramenta transire. Ideo quoque Dominus per se non constituit jejunos accipere nos sacramenta Eucharistiae, ut haberent ejus apostoli honorem aliquid ordinandi in sancta Ecclesia, qui post ejus ascensionem a sancto Spiritu edocti, ordinaverunt in honorem tanti tamque terribilis sacramenti, primo nos jejunos Dominicae passionis participatione muniri, primoque spiritalibus epulis interius exteriusque sacrari, ac deinde terrenis dapibus et vilibus escis corpus refici, cum gratiarum actione et cum temperantia atque sobrietate.
117.0571C| Unusquisque enim suam coenam praesumit ad manducandum. Et hoc similiter duplici modo intelligi potest, ut intelligatur coena sacramentum Eucharistiae, quod illi singuli sibi vindicabant, vel illa praeparatio conviviorum, quam utramque illi ut propriam manducabant, non communicantes exinde pauperibus. Diximus superius breviter, coenam vocari a communione vescentium quasi commune convivium, communemque escam atque refectionem. Κοινόν quippe Graeci dicunt commune. Unde et communicantes dicuntur, quod communiter sive pariter comedant. Apud veteres enim consuetudo erat, hora nona coenare, non in abscondito, sed in propatulo, ne singularitas luxuriam gigneret. Et alius quidem, vestrum, esurit, ille videlicet qui paupertate premente 117.0571D| caret pane triticeo et vino quod deferat ad consecrandum, unde communicetur, vel unde praeparet sibi convivium. Alius autem, dives quilibet et potens, ebrius est, et crapulatus tam ex aliis cibis quam etiam ex sacramentis corporis et sanguinis Domini.
Nunquid domos non habetis, o Corinthii, ad manducandum et bibendum, communes cibos? Aut Ecclesiam Dei contemnitis, id est despicabilem facitis, et pro nihilo ducitis, parantes vobis turpia convivia in ea, et confunditis eos, id est verecundari facitis, qui non habent? alimenta, ex quibus consecretur corpus Christi et sanguis, vel unde sibi praeparent coenam in ipsa Ecclesia, sicut vos qui divitiis abundatis. 117.0572A| Quid dicam vobis? o Corinthii, id est, quid possum vobis dicere prae nimio dolore? Laudo vos, subaudis in hoc quod bonum agitis in quibusdam rebus; in hoc tamen non laudo, vosque Ecclesiam Dei despicabilem facitis, et taliter jam ebrii, corpus Domini percipitis, et facies pauperum confunditis.
Ego enim accepi a Domino quod et tradidi vobis, id est mysterium corporis et sanguinis Domini, quomodo debeatis sumere sicut mihi revelavit, ita tradidi vobis. Insuper etiam quid significet illud sacramentum, sicut in sequentibus dicturus est, quando pergebat Damascum, et caecatus est. Vel tunc manifestavit ei Dominus hoc inter caetera. Vel quando positus est in exstasi mentis, dum esset in templo. Ac sic demum tradidit Corinthiis, quando 117.0572B| moratus est apud eos anno uno et mensibus sex, quoniam Dominus Jesus in qua nocte tradebatur, id est, ipsa nocte qua erat tradendus a Juda, accepit panem et gratias agens fregit et dixit discipulis suis. Finitis solemniis veteris paschae, quae in commemorationem antiquae liberationis populi Dei de Aegypto agebantur omnibus annis, transiit statim ad novum pascha, sicut supra diximus, quod in memoriam suae passionis et nostrae redemptionis, Ecclesiae suae relinquit frequentandum. Fregit ipse panem quem discipulis porrexerat, ut ostenderet corporis sui fractionem et passionem, sine sua sponte non venturam, sicut ipse antea dixerat: Potestatem habeo ponendi animam meam.
Accipite et manducate: hoc est corpus meum quod 117.0572C| pro vobis tradetur. Sicut caro Christi quam assumpsit in utero virginali, verum corpus ejus est, et pro nostra salute occisum, ita panis quem Christus tradidit discipulis suis omnibusque praedestinatis ad vitam aeternam, et quem quotidie consecrant sacerdotes in Ecclesia cum virtute divinitatis, quae illum replet panem verum, corpus Christi est, nec sunt duo corpora illa caro quam assumpsit, et iste panis, sed unum verum corpus faciunt Christi: intantum ut dum ille frangitur et comeditur, Christus immoletur et comedatur, et tamen integer maneat et vivus. Et sicut illud corpus quod in cruce deposuit pro nostra salute et redemptione est immolatum, ita quotidie ad nostram salutem et redemptionem iste panis Deo offertur, qui licet panis videatur, corpus 117.0572D| est Christi, Dominus enim et Redemptor noster, consulens nostrae fragilitati, quia cognovit nos fragiles esse ad peccandum, tradidit nobis hoc sacramentum, ut quia ipse jam non potest mori, et nos quotidie peccamus, habeamus verum sacrificium quo possimus expiari. Ideoque quia unum corpus faciunt et pro nostra redemptione offeruntur, dixit: Hoc est corpus meum quod pro vobis tradetur, et addidit: Hoc facite, id est corpus hoc sanctificate in meam commemorationem, videlicet passionis meae, vestraeque redemptionis, quia ego vos redemi sanguine meo. Relinquens Dominus hoc sacramentum salutiferum omnibus infidelibus, ut illud infigeret cordibus et memoriae eorum, more cujuscunque hominis egit, 117.0573A| qui appropinquans morti aliquod munus pretiosum dimittit alicui amico, dicens: Habe hoc cum omni diligentia penes te in memoriam mei, ut quotiescunque illud videris, recorderis mei. Qui amicus admittens munus illud amici sui charissimi, si eum toto corde dilexit, non potest non condolere ei et tristari de morte amici, quotiescunque munus sibi dimissum conspicit. Similiter nos quotiescunque accedimus ad consecrandum, vel percipiendum sacramentum muneris aeterni, quod nobis Dominus passurus in memoriam sui dimisit tenendum, cum timore et cumpunctione cordis, omnique reverentia debemus accedere, recolentes quanto amore dilexit nos, qui pro nobis seipsum obtulit ut nos redimeret.
Similiter et calicem, subaudis tradidit eis, postquam 117.0573B| coenavit, dicens: Hic calix Novum Testamentum est in meo sanguine, id est calix quem vobis trado, Novum Testamentum significat, ut Fulgentius dicit, vel Novum Testamentum confirmat in meo sanguine, sive per meum sanguinem. Calicem Novi Testamenti dicit ad distinctionem Veteris Testamenti, quod confirmatum est sanguine hircorum et taurorum, sicut habetur in Exodo, dicente Moyse ad populum quando collegit sanguinem hircorum in calice vel patena, et aspersit eumdem populum. Hic est sanguis Testamenti quod mandavit ad vos Dominus, id est: Hic sanguis est testis verborum et promissionum Dei ad vos, et testis verborum vestrorum quod promisistis esse vos obedientes illi. Similiter Novum Testamentum, id est Evangelium, ubi continentur promissiones 117.0573C| nostrae redemptionis et patriae coelestis, confirmatum est sanguine passionis Christi qui quotidie celebratur in Ecclesia. Omne enim testamentum in morte confirmatur testatoris: quod autem addidit, hoc facite, sive sanctificate quotiescunque biberitis in meam commemorationem, idem sensus est, ut de corpore supra dictum est.
Quotiescunque enim manducabitis panem hunc, et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis donec veniat ipse ad judicium. Duobus modis annuntiamus mortem Domini jam esse celebratam pro nostra redemptione vel ipsum mysterium celebrando, ubi iteramus passionem illius vel etiam praedicando aliis, quod utrumque agere debemus, et sumendo et praedicando. Hoc quoque sciendum est, quia caro nostri 117.0573D| Salvatoris pro salute nostri corporis, sanguis vero pro anima nostra fusus est, quia sedes animae in sanguine consistit. In cujus memoriam corpus et sanguinem illius sumimus, quoniam ipse ut totum hominem salvum faceret et redimeret, sanguinem suum fundi permisit.
Itaque quicunque manducaverit panem hunc, et biberit calicem, id est sanguinem Domini indigne, id est quicunque sanguinem et corpus Domini sumpserit indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini, id est poenas aeternas inde exsolvet, nisi poenitentia digna hoc expiaverit, aliisque bonis operibus. Indigne dicit, id est ordine non observato, videlicet qui aliter mysterium illud celebrat vel sumit, quam 117.0574A| traditum est a sanctis Patribus, vel qui nullam differentiam credit inter illud corpus Christi, et reliquos cibos, vel qui gravioribus criminibus commaculatus praesumit illud sumere. Qui taliter, ut diximus, illud comedit et bibit indigne, illud sumit, ideoque poenas inde exsolvet. Apostolus igitur exponit quomodo debemus illud percipere.
Probet autem seipsum homo, et sic de pane illo edat, id est de corpore Domini, et de calice bibat, id est de sanguine Domini. Probet se, id est discutiat se, et utrum dignus sit necne, et probabilem se reddat, ne forte unde alii sumunt remedium accipiat ille judicium et damnationem, indigne illud percipiens, sicut fecit Judas proditor. Nam cum alii apostoli sumpsissent illud terribile sacramentum ad remedium et salutem 117.0574B| suam, ille qui indignus erat tanto mysterio accepit illud ad damnationem suam: quia quem diabolus ante tenebat per suggestionem et tentationem, postea renuit ad possidendum plenius, ut nihil aliud posset cogitare aut facere, nisi quod ejus voluntas erat. Dicit enim evangelista, quia post buccellam statim introivit in eum satanas, ut malum quod illo instigante tractaverat, eo concitante perficeret.
Qui enim manducat et bibit indigne, sicut supra diximus, judicium sibi manducat et bibit, id est ad damnationem suam illud sumit, non dijudicans corpus Domini, id est non discernens a reliquis cibis. Cum timore et tremore debemus accedere ad illud sacramentum terribile, ut sciat mens reverentiam se debere praestare ei ad cujus corpus sumendum 117.0574C| accedit.
Ideo, subaudis quia indigne praesumitis percipere salutiferum sacramentum, idcirco sunt inter vos, o Corinthii, multi infirmi, id est languentes et imbecilles, id est febricitantes, et dormiunt multi, non somno pacis et quietis, sed morte damnationis, id est mortui sunt morte aeterna propter hoc peccatum. Volens demonstrare quia qui corpus Dominicum indigne percipiunt, judicium inde sumunt et damnationem; ostendit quosdam apud Corinthios vindictam in praesenti jam percepisse, qui inconsiderate et irreverenter illud acceperant quia febribus et infirmitatibus multis correpti sunt, et quidam etiam mortui, ut illorum exemplo caeteri discerent non debere indigne et negligenter corpus Domini sumere.
117.0574D| Quod si nosmetipsos dijudicaremus, id est discuteremus et examinaremus vitam nostram utrum digni essemus necne, et nosmetipsi errores nostros corrigeremus, non utique judicaremur, id est non damnaremur a Christo, neque in hoc saeculo, neque in futuro.
Dum judicamur autem, non in paucis, in illis videlicet qui infirmantur et febricitant in hoc praesenti et in illis etiam qui moriuntur, a Domino corripimur, et flagellamur corpore per illos ut ipso timore perterriti, non damnemur aeternaliter cum hoc mundo, id est cum infidelibus et amatoribus hujus mundi. Nihil enim distat ab infideli, qui irreverenter cum omnibus peccatis criminalibus commaculatus, 117.0575A| ad mensam Domini praesumit accedere, sed potius deterior est illo, et majori poena dignus, quia melius est viam veritatis non cognoscere, quam post agnitionem retrorsum abire.
Itaque, fratres mei, cum convenitis ad manducandum corpus et sanguinem Christi in Ecclesia, invicem exspectate, ut multorum oblatio simul celebretur, et omnes communiter ex uno pane communicetis: quia illa oblatio unus panis est, et communis debet esse omnibus.
Si quis esurit, domi manducet, id est qui impatiens est nec vult jejunare cum caeteris, domi terreno pane vescatur, ut non in judicium conveniatis, id est ne corpus Christi reprehensibiliter percipiatis ad damnationem vestram. Caetera autem, subaudis 117.0575B| quae restant inordinata, cum venero disponam.
CAPUT XII. De spiritualibus autem, subaudis mysteriis, nolo vos ignorare, fratres, id est nolo vos ignorantes reddere.
Scitis autem quoniam cum gentes essetis. Reducitur ab Apostolo Corinthiis vitae pristinae conversatio in notitiam, ut ex ejus consideratione crescant in novam conversationem, quoniam sicut gentiles viventes fervebant in mendacio et errore, quia illa cultura nihil erat, sic jam Christiani effecti, divinis praeceptis cum fervore animi debebant obsequi. Gentes autem sive gentiles appellantur, qui ab errore patrum suorum in quo nascuntur, in religione melioris vitae non commutantur. Unde et gens quae sic 117.0575C| manet ut genita est vocatur: hi sunt pagani, qui ad divinum cultum non accedunt, quos gentes nunc appellat, non quod tunc temporis pagani essent quando ista dicebat, sed quod ante notitiam fidei fuerant. Hoc est quod ait, quoniam cum gentes essetis, et (subauditur) jam non estis. Legitur et gens in bono, sicut est, non tantum pro gente, sed ut filios Dei congregaret in unum (Joan. XI). Ad simulacra muta prout ducebamini, euntes, subaudis eratis. Simulacra (quae simulando dicuntur, eo quod simulent hominem et non sit homo, equum et non sit equus, caeteraque hujusmodi) idcirco muta appellantur, quia (ut Psalmista ait) os habent, et non loquentur: oculos, et non videbunt (Psal. CXXXIII). Neque enim est spiritus in ore ipsorum. Si quod autem 117.0575D| verbum ab idolis auditur, daemonum deceptioni et non simulacrorum sensibilitati ascribitur. Ad haec adoranda tam a daemonibus quam ab aruspicibus et philosophis insipientibus impellebantur, et est sensus: Sicut cum gentes essetis, daemonum templa sine reluctatione, prout ducebamini, frequentabatis, sic modo dum agimini Spiritu sancto secundum sanam doctrinam, ad Ecclesiam Dei accedite, et praeceptis salutiferis cum omni humilitate obtemperare contendite. Et quod dicit, prout ducebamini, ostendit eos tantam venerationem exhibuisse simulacris, ut eorum cultum nequaquam abhorrerent a quibuscunque hortarentur, vel monerentur, et ducerentur personis, ita et conversos Deum diligere admonet, 117.0576A| et coapostolos ejus spernere non debere suae salutis amatores.
Ideo, subaudis quia Deum cognovistis, et quia de spiritualibus mysteriis nolo vos ignorantes reddere, notum vobis facio, quod nemo in Spiritu Dei loquens, id est nemo Spiritum sanctum habens, et per Spiritum sanctum loquens, qui linguas infantium facit disertas, dicit anathema Jesu. In decretis Justiniani imperatoris, anathema separatus a Deo vocatur. Legitur et in canonibus pro maledictione. Legitur et pro occisione, sicut ipse Apostolus ait in Epistola ad Romanos (c. IX): Optabam ego anathema esse pro fratribus, id est, optabam interfici pro eis secundum carnem. Ponitur et pro abominatione, hic vero pro separatione ponitur. Itaque nullus Spiritu Dei afflatus 117.0576B| dicit ipsi Jesu: Tu es anathema, id est separatus a Deo Patre et Spiritu sancto, et aliqua parte inferior. Hoc quidam haereticorum vesani insaniendo dicere non timuerunt; idcirco anathemate, id est separatione a Deo, Ecclesia perculsi sunt. Et nemo potest dicere Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto. In sacra Scriptura dicere aliquando pro simplici sermone accipitur, ut est non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum (Matth. VII). Aliquando pro ipsa re et facto, sicut ait Ezechias rex ad Isaiam: Non fuit verbum, id est res, in domo mea quod non ostenderim eis (Isa. XXXIX). Sic et in hoc loco pro re et facto ponitur. Nemo, inquit, potest dicere, id est corde et ore confiteri, et digna opera fidei exercere, Jesum diligere, et Dominum 117.0576C| asserere, nisi Spiritus sancti gratia fuerit intrinsecus edoctus. Nam ille dicit Jesum Dominum esse, qui credit eum Patri et Spiritui sancto coaequalem et coomnipotentem, et hunc confitetur, servando praecepta illius quibus vera dilectio comprobatur. Dicemus et hoc ipsum breviter cum conclusione: Nemo potest dicere, Dominus Jesus, subaudis, sicut est dicendus corde, ore et opere, nisi per Spiritum sanctum fuerit illuminatus.
Divisiones vero gratiarum sunt, subaudis, non meritorum, idem autem Spiritus sanctus manet semper unus in omnibus et individuus. Notandum quod non ait, divisiones meritorum sunt, sed gratiarum, quia dona Dei gratis dantur, non humanis meritis tribuuntur. Unde ad Romanos ait: Quis prior dedit illi, id 117.0576D| est Deo, fidem suam aut aliquid, et retribuetur ei (Rom. XI)? Spiritus namque sanctus in seipso unus idemque manet, id est immensus, indivisus, inseparabilis cum Patre et Filio, sed dona illius divisa sunt, quia non omnibus aequaliter conferuntur. Unde fatendum est quia cum Deus per divinitatis potentiam ubique sit, non tamen ubique est per inhabitationis gratiam, et in quibus habitat per gratiam, non aequaliter habitat. Sicut ergo mare immensum est, et advenientes secundum capacitatem vasorum suorum et differentiam hauriunt, et non exinanitur mare, neque evacuatur; et sicut etiam ex una lucerna plures accenduntur, ipsa tamen non decrescit: sic Spiritus sanctus, cum sit immensus, distribuit ipse justis gratiam suam se 117.0577A| cundum quod ipsi videtur: ipse tamen omnipotens in immensitate sua perseverat, et quantum vult, et cui vult, et quando vult, et quomodo vult: dat et nihil minus habet, quia extra se nulli erogat. Et divisiones ministrationum sunt. Verbi gratia: ut in episcopis, presbyteris, diaconibus, caeterisque ordinibus, qui Spiritu sancto distribuente Ecclesiae ministri constituuntur, non per propriam hominis deliberationem, sed per Spiritus sancti efficientiam; idem autem Dominus, subaudis manet indivisus in omnibus.
Et divisiones operationum sunt, quia alius operatur per Spiritum sanctum maxima, alius mediocria, alius vero minima. Idem vero Deus, qui operatur omnia in omnibus. Quem superius appellavit Spiritum, 117.0577B| modo vocat Dominum et Deum, et ter idem dicendo manifestat se loqui de Spiritu sancto, sed non separat inde Patrem et Filium, quia quorum una est virtus naturae, et substantia una, horum una est operatio indivisa, qui videlicet Deus, operatur omnia bona in omnibus. Quibus verbis tollitur humana arrogantia, cum sine Spiritu sancto nec magna, nec minima bona operari possit nostra fragilitas. Altius monet Apostolus in Trinitate nullos faciendos gradus, dum primum ponit Spiritum sanctum, secundo Dominum Christum, tertio Deum Patrem, qui unus Deus distribuit dona sua, manens in se indivisus.
Unicuique autem, subaudis fidelium, datur manifestatio Spiritus ad utilitatem, et illius videlicet, qui 117.0577C| percipit donum Spiritus sancti, et aliorum, qui aut ab illo erudiuntur, aut exemplo illius in meliorem vitam instruuntur, et in Dei laudem excitantur, sicut Dominus monet: Luceat lux vestra coram hominibus (Matth. V), etc. Manifestatio vero Spiritus sancti ipsum ejus donum intelligitur, quod ipsi homini manifestat datum esse ad utilitatem suam, ut recte credat, sancte vivat, et ut alii ex eo utilitatem percipiant. Sive manifestatio Spiritus idcirco dicitur, quia ubicunque per dona sua fuerit, illico per operationem justitiae manifestatur. Hinc scriptum est: Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut ardeat (Luc. XII) ?
Alii quidem per Spiritum sanctum datur sermo sapientiae. Modo incipit exponere divisiones gratiarum 117.0577D| et ministrationum quae per Spiritum sanctum dantur. Intelligitur, sapientia in vitandis malis et appetendis bonis, scientia vero in disponendis ordinandisque humanis. Etenim fundos sive agros excolere, domum prudenter aedificare, familiam competenter ordinare, ad scientiam videtur pertinere. Aliter, sapientia pertinet ad cognitionem aeternam qua credimus Deum trinitatem habere in personis, unitatem in substantia; scientia vero humanarum rerum, sicut supra diximus. Sive sapientia est, secundum Gregorium, quando quis Veteris Testamenti et Novi legit volumina, et intelligit, et ad utilitatem aliorum exponit, sicut Hieronymus, Augustinus, Hilarius et ipse Gregorius; scientia vero quando illorum expositiones 117.0578A| leguntur et intelliguntur, et secundum eas Vetus Testamentum aut Novum traditur. Est etiam sapientia, qua abstinet quis a pravo opere, scientia vero, quando a prava cogitatione. Itaque sive sapientiam divinarum, sive scientiam humanarum rerum habeamus, non ex nobis ipsis, sed ex dantis sancti Spiritus gratia percipimus. Quod vero dicit, secundum eumdem Spiritum, nihil est aliud nisi quasi diceret: Alii datur sermo scientiae secundum voluntatem ejusdem Spiritus sancti, vel per eumdem Spiritum.
Alteri, subauditur datur, fides in eodem Spiritu, id est per eumdem Spiritum. Dominus loquitur in Evangelio de persona Patris. Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille. Et Apostolus fidem dicit dari per Spiritum sanctum. Unde datur 117.0578B| intelligi, quia quod dat Pater per Spiritum sanctum, dat et ipse Spiritus sanctus cum Patre et Filio, quia unius est potestatis et operationis cum illis: fides ergo qua credimus in Deum, et a Patre et a Filio et a Spiritu sancto datur, nec est in homine naturaliter, sed a Deo datur: quoniam si esset, omnes haberent fidem. Alii gratia sanitatum in uno Spiritu. De gratia sanitatum dicit, qua sanantur infirmi vel aegri.
Alii operatio virtutum, in ejiciendis daemonibus et patrandis; alii miraculis: alii prophetia, qua Spiritu sancto repletus, futura praedicit, vel prophetarum libros exponit; alii discretio spirituum, ut noverit quis loquatur ex Spiritu sancto, vel quis ex spiritu humano, sive maligno: sicut loquebatur puella quae 117.0578C| magnum quaestum praestabat dominis suis, de qua Paulus spiritum pythonicum expulit: et sicut loquebantur magi et incantatores. Alii genera linguarum, id est varietates sermonum, ut apostolis et credentibus in exordio fidei. Alii interpretatio sermonum, ut Hieronymo qui divinas Scripturas ex Hebraeo in Latinum transtulit.
Haec autem omnia quae enumeravimus et etiam plura quam enumeravimus, operatur unus atque idem Spiritus, ad utilitatem scilicet totius Ecclesiae, in quo intelligitur Pater et Filius, quia inseparabilis est eorum operatio, dividens singulis electorum dona sua, non tamen ipse divisus, prout vult, quia omnipotens est.
Sicut enim corpus unum est, et habet multa membra, 117.0578D| etc. Usque ita et Christus: subaudis, cum Ecclesia unum corpus est. His verbis docet non deberi inflari quaelibet adversus alterum, quia etsi non magnum, tamen parvum est Ecclesiae membrum. Et sicut omnia membra, sive sint magna, sive parva, sive honesta, sive inhonesta, corpus humanum formant, ita homines diversi meriti unam Ecclesiam aedificant, et unum corpus Christi faciunt. Cum Christo enim qui est caput Ecclesiae, ipsa Ecclesia intelligitur, quae est corpus ejus. Etenim in uno Spiritu, subaudis, sancto, de quo scriptum est: Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igne (Matth. III); et: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto (Joan. III). Omnes nos in unum corpus baptizati sumus, 117.0579A| id est, ad hoc baptizati sumus ut essemus unum corpus cum capite nostro Christo, et omnes in uno Spiritu potati sumus. Quasi diceret: Potionati sumus, vel unum Spiritum potavimus: quia tempore baptismatis omnes unum Spiritum sanctum accepimus.
Nam et corpus non unum est membrum, sed multa, quia unum membrum non facit corpus, sed multa simul nervis conglutinata: sic omnes credentes, sive sint sublimes vitae merito, sive parvi, unum corpus efficiunt, conglutinante eos virtute Spiritus sancti.
Si dixerit pes: Quoniam non sum manus, non sum de corpore, num ideo non est de corpore? Interrogative est legendum, et subaudiendum utique de corpore est. Caput corporis sui, id est Ecclesiae, Christus est. 117.0579B| Oculi hujus corporis, apostoli sunt intelligendi, de quibus dicitur: Pulchriores sunt oculi ejus vino (Gen. XLIX), sed et praedicatores qui sibi aliisque spiritualia provident; aures sunt fideles auditores; nares, qui vim discretionis habent inter odores virtutum fetoresque vitiorum; os, qui divina eloquia aliis eructant, id est doctores; manus, qui operantur unde alii vivant; pedes, qui in negotiis saecularibus ad utilitatem caeterorum discurrunt. Si dixerit talis pes, non sum manus, quia non habeo quod tribuam, vel non possum operari unde aliis victum tribuam, propterea non sum de corpore Christi, non ideo est de corpore? Subaudis utique est de corpore Christi. Sic intelligendum de aure et oculo, quoniam licet dicat bonus auditor: Non sum oculus, id est praedicator, 117.0579C| et propterea non sum de corpore Christi, non ideo non erit: sed erit de corpore Christi. Membrum erit Ecclesiae.
Nunc autem posuit Deus membra, unumquodque eorum in corpore sicut voluit, quibus verbis tollit praesumptionem, ne quis donum Dei putet suum meritum. Quisquis enim in Ecclesia est oculus, a Deo, et non a se, factus est oculus. Sic et de caeteris intelligendum membris. Hinc enim ait: Quid enim habes quod non accepisti (I Cor. IV)?
Quod si essent omnia, subaudis membra, unum membrum, ubi corpus, subaudis esset, quod non uno membro, sed varietate membrorum constat. Et si omnes essent auris aut oculus, id est auditores tantum aut praedicatores, quomodo esset Ecclesiae 117.0579D| corpus, cum non constaret membrorum varietatibus?
Non potest autem dicere oculus manui: Opera tua non indigeo, quoniam praedicator quilibet victu eget ex labore illorum qui designantur per manus, aut iterum caput pedibus: Non estis mihi necessarii, et ille qui praeest subditis, non potest dicere in temporali discursu suis subditis, cum eorum opera indigeat: Non estis mihi necessarii.
Sed multo magis quae videntur membra corporis infirmiora esse, sicut pedes sunt et manus, quae vilibus quibusque ministeriis deserviunt, necessaria sunt: quia pro toto corpore operantur; et quae putamus ignobiliora esse membra corporis, his honorem 117.0580A| abundantiorem circumdamus. Ignobiliora membra quibus abundantiorem honorem circumdamus, sunt manus et pedes, quibus ornamenta calceamentorum armillarumque adhibemus; et quae inhonesta sunt nostra, abundantiorem honestatem habent. Inhonesta nostra sunt verenda, quae verecundamur videri nuda, quibus abundantiorem honestatem praebemus diversorum colorum vestibus.
Honesta autem nostra, id est oculi, nares et caetera talia, nullius egent ornamenti: sed Deus temperavit, id est fabricavit, corpus, tribuendo honorem ei membro cui deerat, subaudis honor, abundantiorem tribuendo, id est extrinsecus adhibuit membro honorem, per additamentum vestium et ornamentorum, quoniam non habet insitum per naturae decus.
117.0580B| Ut non sit schisma, id est divisio, in corpore, quibusdam membris pulchris, quibusdam manentibus inhonestis, sed sit corpus jam totum honestum, tam natura, quam ornamentorum gratia, sed in idipsum, id est alterutrum, per invicem sollicita sint membra, sicut oculus toti corpori videt, et pes toti corpori ambulat, etc.
Vos autem estis corpus Christi, et membra de membro. Sicut de humero procedit cubitus, manus et digiti, et de coxa tibiae, pedes et articuli, sicut sunt sumpta membra de membro, id est pendentes ex sibi praelatis.
Primum posuit Deus apostolos in Ecclesia, qui vice Christi positi sunt in Ecclesia, sicut ait Apostolus: 117.0580C| Obsecramus per Christum, id est vice Christi reconciliamini Deo. Horum vice subrogati sunt episcopi. Sed apostoli ex praecepto Domini compellebantur transire de regno in regnum: episcopi vero suis in Ecclesiis auctoritate canonica residere jubentur ob utilitatem sibi commissorum; prophetas vocat qui futura praedicunt, sicut Agabus et ipsi apostoli, sive qui prophetarum dicta edisserunt; doctores, qui parvulos erudiunt; virtutes, qui daemones ejiciunt, aliaque miracula faciunt; gratias curationum, qui infirmos sanitati restituunt; opitulationes, qui verbis aut factis auxiliantur aliis; gubernationes, sicut in praelatis et regibus, episcopis aut ducibus; genera linguarum, sicut in exordio fidei.
117.0580D| Nunquid omnes interpretantur? Scripturas, ut Hieronymus.
Aemulamini autem charismata meliora, quibus verbis ostendit Apostolus bona esse supradicta, id est prophetiam, doctrinam, ejectionem daemonum, etc. Sed ista quae subsequuntur, meliora sunt, quantum ad utilitatem electorum attinet: quia per illa superius posita tantum Dei demonstratur potentia, per cujus nominis virtutem et invocationem fiunt. Per haec autem, id est charitatem, fidem, et spem hominis justitia constat. Gloriabantur Corinthii quasi summam justitiae haberent, eo quod quidam illorum daemonia ejicerent, gratiam curationum infirmis impartirent; sed ostendit Apostolus meliora deesse, et idcirco perfectos nondum esse, atque ideo 117.0581A| hortatur eos, dicens: Aemulamini charismata meliora, id est dona gratiarum meliora: nam superius praemissa possunt habere mali cum bonis, sicut Judas apostolus fuit: Caiphas, sicut et Balaam, cum esset malus, prophetavit. Multi in die judicii dicturi sunt: Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in nomine tuo multas virtutes fecimus, et daemonia ejecimus (Matth. VII)? sed audituri sunt: Amen dico vobis, nescio vos (Matth. XXV). Et adhuc excellentiorem viam vobis demonstro. Per quam intelligitur charitas, in quo praecepto universa lex pendet et prophetae (Matth. XXII). Quae nobis via efficitur, quia per eam ad patriam coelestem pervenitur. Cujus magnitudinem amodo incipit exponere, inquiens:
CAPUT XIII. 117.0581B| Si linguis hominum loquar et angelorum, charitatem autem non habeam: inutilis sum. Haec verba ex superioribus apostoli verbis pendent ubi dicit: Aemulamini charismata meliora (I Cor. XII), etc. Si linguis omnium hominum loquar, septuaginta scilicet duabus, quae divisae sunt in aedificatione turris, et si linguis etiam angelorum loquar et charitatem non habeam, dilectionem videlicet Dei et proximi, nihil sum. Quod dicit loqui angelorum linguis, intelligitur ad exaggerandum hoc quod volebat ostendere, posuisse charitatis scilicet vim: siquidem angeli nec linguam nec palatum vel dentes habent, utpote spiritus, quibus verba forment. Quando vero apparent hominibus, sumptis corporibus aeriis, secundum 117.0581C| eorum linguam loquuntur quibus apparent: nam loqui illorum ad Deum nihil est aliud quam in praesentia ejus esse; et Deum loqui ad illos nihil aliud est quam praesentia vultus sui qua fruuntur, attendentes quid velit illis manifestare; ipsorum vox in laude conditoris, ipsa est admiratio intimae contemplationis. Inter se quoque angeli loquuntur ineffabiliter, sed eorum ad invicem collocutio, bonae voluntatis est concordatio, nec est necesse ut ibi sonent verba, ubi in Dei contemplatione omnium angelorum concors est voluntas bona. Inde ergo Apostolus dicit: Si linguis etiam angelorum loqui possem, nihil mihi prodesset sine charitate. Possunt intelligi et per angelos, scholastissime loquentes, qui liberalibus artibus instructi, politis disserunt verbis quae norunt: 117.0581D| per homines vero, simpliciter loquentes. Sive ergo simpliciter quis disputet, quod multi quaerunt, quia ibi omnium aedificatio esse potest, sive liberaliter, quod multi ambiunt, charitatem autem non habeat, fit velut aes sonans aut cymbalum tinniens, quoniam sicut aes sonat aut cymbalum, nihil eis prodest, quia nullam utilitatem sibi praestant, sic est homo qui loquitur linguis absque charitate. Revera sicut aes sonat, et sibi nihil confert, juvat autem, id est delectat audientes, ita lingua charitate privata. Aes quoque et cymbalum non a se sonant, nisi ab aliquo tangantur, aut alicujus rei impulsione commoveantur. Sic et qui linguis loquitur non a se loquitur, sed potentia Spiritus sancti per eum loquitur. 117.0582A| Qui vero charitatis praeceptum exercet, juvante se Deo operatur.
Et si habuero prophetiam, videlicet ut futura praedicam, sicut Balaam qui prophetavit de Christo: Orietur stella ex Jacob, et exsurget hoc de Israel (Num. XXIV); et noverim mysteria omnia, id est, secreta Veteris et Novi Testamenti, et omnem scientiam, id est notitiam tam divinarum quam humanarum rerum, et si habuero omnem fidem, id est, perfectam et integram, quae a Domino grano sinapis comparatur, non propter modicitatem, sed propter fervorem: quia tritum manifestat cujus sit vigoris. Sic et fides trita adversitatibus ostendit cujus sit fortitudinis. Ita ut montes transferam, de loco ad locum, vel daemones a patientibus ejiciam; si charitatem, id 117.0582B| est, si dilectionem Dei et proximi non habuero, nihil sum, id est, nihil utilitatis mihi praestabit. Intelligitur quod quidam Corinthiorum per invocationem Dei hoc agebant, et propterea quasi perfectos se putabant. Sed exhortatur ad id quod est praecipuum, id est, ad charitatem.
Etsi distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, juxta praeceptum Domini, dicentis: Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes, et da pauperibus (Matth. XIX); et si tradidero corpus meum ita ut ardeam, sicut Laurentius est ustulatus, et hoc non fecero causa dilectionis, Dei videlicet et proximi, nihil mihi prodest. Se ponit Apostolus pro omnibus.
Charitas patiens est. Quomodo potest charitas patiens 117.0582C| esse quae virtus est? Sic videtur loqui, quasi de re animam habenti. Nam charitas virtus est quae per se non patitur, ideoque patiens per se non est. Quapropter per charitatem debemus intelligere hominem charitatem habentem. Itaque qui habet charitatem patiens est, tolerando adversa, quia per tribulationes novit pervenire ad gaudia regni. Benigna est, id est valde bona, quia non solum non reddit malum pro bono, sed insuper bonum pro malo, cibando inimicum et potando. Charitas non aemulatur. Superius ait: Aemulamini charismata meliora, id est, aemulari studete: hic autem dicit, Aemulamini, id est persequimini; ibi accipitur in bono, hic autem in malo. Non aemulatur dicit, id est, nulli invidet, aliena felicitate non torquetur. Non agit 117.0582D| perperam, id est, non agit aliquid perverse. Quidquid extra rectitudinem fit, quia pravum est, perperam dici potest adverbialiter. Non inflatur, id est non extollitur, et in superbiam non erigitur.
Non est ambitiosa. Ambire est desiderare, et omnis qui charitate est plenus non desiderat neque cupit potestatem super alios exercere, quia major caeteris non vult apparere. Non quaerit quae sua sunt, id est, quod sibi solummodo utile est, sed aliis. Vel certe patiens est, non quaerit quae sua sunt, id est vindictam, quia inimicis talionem non reddit. Quaestio in hoc loco oritur: Cum Joannes dicat: Deus charitas est (I Joan. IV), quare Apostolus dicit: Charitas non quaerit quae sua sunt? quae tripliciter intelligi 117.0583A| potest. Aliter enim Intelligenda est charitas secundum Joannis verba, aliter secundum Pauli. Charitas secundum Joannem, ipse Deus intelligitur, qui charitatem infundit in cordibus fidelium, juxta quod Apostolus ait: Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis (Rom. V). Secundum Paulum vero, per charitatem intelligitur homo charitatem habens, qui non quaerit solummodo quae sua sunt, et quod sibi utile est, sed quod aliis. Unde etiam ipse Deus, qui charitas est, non quaerit quae sua sunt, quia veniens in mundum per incarnationis mysterium non quaesivit quae sua erant, id est non quaesivit justos, sed peccatores, qui sub diaboli imperio tenebantur, unde ipse dicit: Non veni vocare justos, sed peccatores (Luc. V). Dicamus 117.0583B| et tertio modo: Charitas, id est, ipse Deus veniens in mundum, non quaesivit quae sua erant. Quid erat suum? Ut ab omni creatura adoraretur, glorificaretur, veneraretur, sicut Deus creator omnium. Sed ipse non quaesivit ista quae sua erant et sibi competebant, quia non quaesivit honorem, non regnum, non timorem ab hominibus, sed quae erant latronum, homicidarum, atque maleficorum hominum, sputa videlicet, colaphos, alapas, irrisiones, verbera, crucem et mortem. Et sicut ipse non quaesivit quae sua erant, ita et nos non debemus quaerere nostra, sed quae sunt aliorum. Non irritatur, id est, etiamsi laesa fuerit, non provocatur ad iracundiam sive furorem; non cogitur ad vindictam, ut malum pro malo reddat. Non cogitat malum, id est non solum 117.0583C| non facit, sed nec cogitat ut alii noceatur.
Non gaudet super iniquitate, sed potius tristatur, cum viderit quemlibet per aliquod scelus ruere; congaudet autem veritati, id est operibus justitiae, vel etiam illi qui in veritate et non ficte fidelis est.
Omnia suffert, subaudis adversa patienter, omnia credit quae continentur in Veteri Testamento et Novo, vel quae promittuntur electis in futuro regno a Deo, vera credit esse. Idcirco omnia sperat quia nisi crederet, non speraret. Siquidem spes est futurorum bonorum exspectatio, quorum consideratione omnia adversa sustinet.
Charitas nunquam excidit, id est ab homine se habenti nunquam labitur, nunquam cadit; sive prophetiae evacuabuntur: prophetia est quae de futuro 117.0583D| loquitur. Quod cum venerit, non erit jam necesse ut prophetetur. Ponatur unum exemplum pro omnibus. Prophetatur Christus ad judicium venturus: eo veniente non erit necesse ut haec prophetia recitetur amplius: sic de caeteris intelligendum. Sive linguae cessabunt, quoniam sicut ante turrim Babel una erat lingua Hebraea, sicut quidam putant doctores, expleto judicio, ipsa remanebit una. Revera in multis linguis varietas est, et ubi est varietas, ibi dissensio. In sanctorum regno non erit dissensio, ergo nec linguarum varietas. Sive scientia destruetur; praesens scientia quae ex parte nunc habetur, cum plenitudo scientiae venerit, eo quod sit imperfecta, destruetur id est in melius commutabitur.
117.0584A| Ex parte enim cognoscimus, non ex toto, de Deo et de beatitudine sanctorum, et ex parte prophetamus. Quia quod ex parte scimus, etiam ex parte prophetamus.
Cum autem venerit quod perfectum est, id est quod totum est et integrum, quando revelata facie, ipsum Deum contemplabuntur electi sicuti est, quasi exinanietur et annihilabitur, quod ex parte est, sicut ait Joannes: Charissimi, filii Dei sumus, et nondum apparuit quod erimus. Scimus autem quia cum apparuerit, similes ei erimus: quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III).
Cum essem parvulus, loquebar ut parvulus. Comparationem dat naturalis incrementi, et adhibetur exemplum humanum, quo ostendit scientiam quam 117.0584B| habemus in praesenti, esse quasi infantiam et futuram, esse quasi virile robur quod habiturum sit perfectam abundantiam. Cum essem, inquit, parvulus, loquebar ut parvulus, balbutiendo et imperfecta verba promendo; sapiebam ut parvulus, levia scilicet et inconvenientia; cogitabam ut parvulus, de locis scilicet et risui habilibus. Quando autem factus sum vir, et coepi sapere perfectius, evacuavi, id est contempsi quae erant parvuli, quia quae antea expetebam, abhorrere coepi. In hac ergo vita parvuli sumus ad comparationem futurae vitae: quia sicut vita haec imperfecta est, ita et scientia.
Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Ad hoc tendit praemissa comparatio, sicuti quis videt per speculum vultum suum, 117.0584C| et inde discedens obliviscitur qualis fuerit, sic et nos de Deo et vita futura parum quid perspicimus. Et hoc in aenigmate, id est in obscuritate, quia cum simus carnei, ea quae sola spiritalia sunt, ad liquidum capere nequimus. Tunc autem, id est in futuro, facie ad faciem, id est praesentes praesentem Deum videbimus. Nunc cognosco ex parte Deum: tunc autem cognoscam ex toto, sicut et cognitus sum, modo a Deo qui interius exteriusque totum me novit. Et sciendum quia sicut non semper pro aequalitate ponitur. Aliter enim cognoscimur a Deo, et aliter cognoscimus eum: quia ille cognoscit cuncta ut Deus, nos cognoscimus illum ut creatura per ejus donum; verumtamen sicut ille novit nos ex toto, sic et nos ex toto cognoscemus illum. Ille cognovit nos 117.0584D| ut Deum decet, nos cognoscemus illum ut glorificatae creaturae conveniet. Nunc autem manent fides, spes, charitas: tria haec. Hae tres virtutes modo junctae sunt adinvicem, et ita in hujus vitae tempore copulantur, ut una sine altera stare non possit. Qui enim credit in Deum, sperat quae ab ipso promittuntur se percepturum, et quo magis sperat, eo magis credit in illum et ideo habet charitatem; quia diligit eum et proximum. Ea enim quae credimus esse nobis promissa, etiam nos accepturos speramus. His vero delectati, amplius in charitate fervemus. Veraciter enim credere non possumus, nisi ea quae promissa sunt speremus, nec poterimus sustinere promissa, si desit fidei fidelitas firma. Nec aderit fructus spei, 117.0585A| vel stabilitas fidei, nisi fuerit perfecta charitas Christi in nobis, quae et fidem ut praecedat adjuvet, et spem exspectatione corroboret. Major autem his, subaudis virtutibus, fide videlicet ac spe, charitas est. Nimirum Filius Dei charitate, id est dilectione, et non nostris meritis, homo factus est et Redemptor mundi: qui dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis. Per hanc Deus Pater misit eumdem Filium suum in mundum, hanc Spiritus sanctus infundit cordibus electorum. Fides namque est, qua Deum trinitatem habere in personis, et unitatem in substantia credimus, mysteria quoque incarnationis et passionis Filii Dei. Spes vero est exspectatio futurorum bonorum, quae nec dum aspeximus, nec consecuti 117.0585B| in re sumus. Charitas, qua Deum proximumque diligimus. Cum Deum, in quo sunt praemia quae praestolantur electi, facie ad faciem viderint, nihil remanebit quod de futuris credant, aut ultra sperent. Diligent vero per charitatem datorem omnium bonorum operum: diligent et proximum gaudentes de illis, sicut et de seipsis. Ideo ergo charitas major est fide ac spe, quia, illis cessantibus ac deficientibus, ipsa remanebit. In praesenti saeculo cum ipsis est, et ipsa sola in aeternum perseverabit. Ipsa sola perducet nos ad Christum, ipsa sola fruetur gaudio sempiterno, et praesentissimo vultu omnipotentis Dei, etc.
SERMO ET TRACTATIO SUPERIORUM. Jam qualis et quanta sit charitas, non pedum via, 117.0585C| sed morum, Apostolo docente, discamus. Si linguis, inquit, hominum loquar et angelorum (I Cor. XIII), etc. Hominum et angelorum linguis, inanem facundiam quorumdam hominum significatam debemus accipere, quae omnia quaecunque voluerint, accurate quidem atque eloquenter enuntiant. Sed quamvis ornate copioseque disserant, tamen docendi officium vanitate placendi magis quam consulendi charitate suscipiunt, non ut alios doceant, sed ut se doctos ostendant: nec ut profectum, sed ut plausum a suis auditoribus quaerant: si totam scientiae diligentiam transferant mendaces ad linguam, et studiosius velint eloquentiam curare quam vitam, supercilio vanae loquacitatis elati, dicta sua magis cupiant laudari quam fieri: nec sint de sanctitate operis, sed de sermonis 117.0585D| elucubrati venustate solliciti. Nunquid merito tales aeramento sonanti aut tinnienti cymbalo comparantur qui in modum tinnientis aeramenti vel cymbali praeclara quaeque magis appetunt sonare quam facere: vel erubescunt a seipsis, aliter vivendo quam praedicant discrepare? Qui ut quoquo modo turpitudinem suae conversationis obnubilent, honesta praedicare non cessant: non ut auditores sui eorum praedicatione proficiant, sed ut et ipsi videantur curare quae praedicant. Sed videamus quae his annectat Apostolus: Si habuero, inquit, prophetiam, et noverim mysteria omnia (Ibid.), etc. Non hoc ita dicitur quasi aliqua bona sine charitate aliqui habere non possint, sed quia nihil prosint habentibus ea, si a charitate 117.0586A| defecerint. Ipsa autem et hinc necessaria est, ut omnia bona, summum bonum, id est charitatem, habentibus prosint. Ipsa etiam perfecta permanebit, cum omnes perseverantes in se, ad visionem Dei perduxerit. Caeterum prophetia et mysterium omnium notitia vel scientia, nec non et ipsa fides, et caetera talia, quae non solum perfectioni fidelium, sed etiam fragilitati necessaria judicantur, in illa perfectione sanctorum quo in charitate radicati tendunt, praevenientibus necessaria esse non poterunt, cum illis incomparabiliter meliora ac perfectiora successerint, quia nec prophetia ibi opus erit, cum ad illud quod futurum promittebat impleta perduxerit; nec scientia, quae velut lucerna quaedam in hujus saeculi nocte fideles illuminat, cum in illius vitae die 117.0586B| perpetuo sol vivus effulserit. Nec mysteriorum notitia, aut ipsa fides necessaria erit, quando ad ea quae per mysterium significabantur et credebantur ex fide perfectio Christiana pervenerit. Charitas vero hic quidem necessaria est, quae nos separat a diabolo, purificat a peccato, reconciliat Deo; sed ibi perfecta erit, cum perfectos Deo, a quo est eis donata, conjunxerit. Adhuc Apostolus, laudem divinae charitatis amplificans, adjungit, inquiens: Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero corpus meum, ita ut ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest (Ibid.). Nec quidem immerito. Si enim non quid, sed propter quid faciamus, in illa ultima examinatione quaerendum est, eleemosynae, vel traditio corporis proprii in mortem, quid 117.0586C| proderunt non habentibus charitatem? Ipsa ergo habenda est, ipsa est sectanda, sine qua nec eleemosynae nec mortificatio sive occisio corporis, nec illa omnia superius dicta, vel alia quamvis bona perducunt aliquos ad salutem, quia quaelibet actio bona vel passio, si ex fide, quae per dilectionem operatur, non exstiterint, nobis prodesse non potuerunt. Quapropter nil eis peccati damnabilis remanere poterit, nec deerit aliquid boni, quibus charitas omnis inquinamenti mundatio, et bonorum omnium mater adfuerit. Quoniam quidem Charitas patiens est, benigna est, non aemulatur, non agit perperam, non inflatur, non est ambitiosa, non quaerit quae sua sunt, omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet (Ibid.), eis in quibus fuerit, omnia ista quae habet impartit. Et quid 117.0586D| illis esse potest in hac vita perfectius, qui tantis abundant, charitate in se regnante, virtutibus? Merito proinde quando videmus aliquos patientiae mole fundatos, inconcussum pectus saevientibus malis opponere, abundantia sanctae benignitatis locupletatos, bonum suum velle cum omnibus habere commune, non aliquibus ardentis invidiae facibus coqui, non agere perperam, sed simpliciter cum omnibus quibus debet unitas charitatis exhiberi; nullo fastu perniciosae vanitatis inflari; nihil eorum quae sunt aliena crimine cupiditatis ambire: quae sunt sua, piae communionis bono non quaerere; nulli malum, quibuslibet irritatus injuriis, cogitare; non super alicujus iniquitate, sed de veritate [ Al. virtute] gaudere: omnes 117.0587A| inquietos vel inquietudines fundata animi tranquillitate sufferre: post hanc vitam divinitus poenas comminatas credere non metuendo, promissa praemia sperare gaudendo, revelationem filiorum Dei desiderare, fortiter sustinendo: quando ergo videmus ista et his similia bona aliquos posse, noverimus non eos magnitudine virtutis suae posse quod volunt ardenter et faciunt, sed beneficio illius charitatis, quae non est ex nobis, sed diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V).
CAPUT XIV. Sectamini autem charitatem, id est persequimini. Hoc verbum continuationem rei significat, sicut et 117.0587B| ibi: Hospitalitatem sectantes (Rom. XII). Aemulamini spiritalia, subaudis dona, id est imitamini, studetote inquirere dona spiritalia, quae per Spiritum sanctum dantur, ut virtutes operemini linguis loquendo, daemones ejiciendo, sed magis aemulamini et diligite ut prophetetis, id est, ut aperte prophetas caeterosque libros Veteris et Novi Testamenti exponatis. Hoc quisquis agit propheta est, quoniam per charitatem qua consulit caeteris, habet Spiritum sanctum, qui locutus est in prophetis.
Qui enim loquitur lingua, subaudis incognita et peregrina, vel in obscuritate sermonis, non hominibus loquitur, quia non intelligitur quod ab eo dicitur, sed Deo, qui novit omnes linguas, et super novit non prolatas. Nemo enim audit, id est, nemo 117.0587C| astantium intelligit quae ille loquitur. Spiritus enim, sanctus subaudis, loquitur mysteria, id est occulta, per illum hominem in quo habitat, cui peritiam et notitiam illius linguae contulit: audientes autem quod non norunt illam linguam latent eadem mysteria.
Nam qui prophetat, id est qui prophetas aliasque scripturas aperto sermone docet, hominibus loquitur ad aedificationem intellectus, quia intelligunt quae proferuntur a doctore, et solutionem quaestionum addiscunt, et exhortationem, quia exhortatur alios ut desiderium habeant explanandi, et possint aliis exponere, et consolationem, quam accipiunt in lingua sibi cognita, unde alii extolluntur in ignota.
Qui loquitur lingua, subaudis incognita aliis, aut 117.0587D| in obscuritate sermonis, semetipsum aedificat, et non alios, quia ipse tantummodo intelligit quid loquatur: qui autem prophetat, manifeste loquens prophetas explanando, Ecclesiam Dei aedificat, id est conventum fidelium. Ne dicerent Corinthii: Invides nobis, apostole Paule, loqui linguis; subdit idem Apostolus:
Volo autem vos omnes loqui linguis, subaudis variis, magis autem volo ut prophetetis, id est ut dicta sacrarum Scripturarum obscura in lucem producatis aperte explanando. Nam major est qui prophetat, id est qui aperte docet exponendo prophetas, quam qui loquitur linguis, nisi forte interpretetur plano sermone hoc quod loquitur in alia lingua, ut Ecclesia aedificationem 117.0588A| accipiat ex ejus interpretatione. Si interpretari potest ille qui loquitur linguis, non erit minor illo qui explanat prophetas, quia et ipse similiter Ecclesiam aedificat. Hoc enim majus est quod omnibus prodest.
Nunc autem, fratres, si venero ad vos linguis loquens, quid prodero vobis? subaudis si locutus fuero lingua incognita, nisi vobis loquar aut in revelatione, id est interpretatione manifestoque sermone, aut in scientia, aut in prophetia, aut in doctrina. Haec quatuor unum significant.
Tamen quae sine anima sunt vocem dantia, sive tibia, sive cithara, id est rota, nisi distinctionem sonituum dederint, ut secundum acumen aut gravitatem vocis sonitus distribuatur, quomodo scietur id quod 117.0588B| canitur, aut quod citharizatur? De instrumentis musicis hoc dicit, quia sicut sonitus citharae et tibiae insuavis est, nisi distincte personaverit, ita vox praedicatoris sive doctoris nullam utilitatem praestat, neque delectat audientes, si non intellexerint quae loquitur.
Etenim si incertam vocem det tuba, quis parabit se ad bellum? Fuit mos apud Judaeos, ut in initiis mensium clangerent tubis, et in solemnitate tabernaculorum. Unde et festivitas tubarum appellatur, sicut ait Psalmista: Buccinate in neomenia tuba in insigni die solemnitatis vestrae (Psal. LXXX). Erat etiam mos ut imminente bello tubis buccinarent, et erat in sonitu differentia, quando ad bellum, et quando invitabant ad diem festum. Si ergo confuse quis tubas audisset 117.0588C| insonare, ad quid debuisset se praeparare quomodo poterat scire? sic doctore lingua incognita loquente, aut in obscuritate, quomodo auditor poterit intelligere? ac si diceret: Sicut cum vox tubae incerta fuerit, utrum solemnitatis vox sit an belli nemo discernit, ita et vos, si coeperitis loqui variis linguis, ignorabunt auditores vestram praedicationem. Vester autem sermo intelligi debet, ut possit ad spiritale bellum Christi milites praeparare.
Eritis enim in aera, id est inaniter, loquentes.
Tam multa, utputa genera linguarum sunt, id est, quot genera sunt linguarum, in hoc mundo; et nihil sine voce est, id est, sic erit auditori, si lingua ei incognita locuti fueritis, quasi omnes linguas proferatis, quia sicut quod omnibus ei loqueretur, non prodesset, 117.0588D| sic et vos nihil prodestis una aut duabus linguis incognitis loquentes. In quibus linguis nihil sine voce est, et tamen illarum vox non capitur ab illis qui notitiam linguae non habent. Ideoque inaniter profertur sermo qui non intelligitur.
Si ergo nesciero virtutem, sive intellectum, vocis, auditae, ero ei, cui loquar, barbarus, et qui loquitur mihi, barbarus. Verbi gratia: Ego sum Graecus, tu Hebraeus, si tibi loqui coepero Graece, videbor barbarus: similiter et te loquente mihi Hebraice, videberis barbarus. Aliter: Profero symbolum Graece, quia sic reperi illud scriptum, et sum Latinus, non Graecus, barbarus tibi sum. Iterum si tu Graeci sermonis aliquid didicisti, et coeperis similiter loqui, 117.0589A| qui primum videbar tibi barbarus, cerno te quasi barbarum mihi.
Sic et vos, quoniam aemulatores estis spirituum, id est, quia studium habetis spiritualium donorum ad aedificationem Ecclesiae, quaerite, ipsa dona Spiritus sancti habere, ut abundetis, fructificantes aliis, quoniam qui loquitur lingua, subaudis obscura et incognita, oret ut interpretetur, id est, oret Deum, ut det illi virtutem interpretandi, ut quod loquitur in una lingua, possit exponere aliis in alia.
Nam si orem lingua, subaudis incognita, et in obscuritate sermonis, spiritus meus orat, mens autem mea sine fructu est, id est vis animae meae, id est, ipsa anima quae vivificat corpus profert verbum. Intellectus autem animae meae sine aliqua utilitate 117.0589B| est, quoniam non intelligo quae dico. Quod per spiritum intelligatur anima, ostendit evangelista inquiens de Domino: Inclinato capite, emisit spiritum (Joan. XIX), id est animam. Manifestum est, ignorare animum nostrum sive intellectum, si lingua loquatur quod nescit, sicut assolent Latini homines Graece cantare, oblectati sono verborum, nescientes tamen quid dicant. Quae cantilena sine fructu intelligentiae est, quem non habere potest qui ignorat quae loquatur.
Quid ergo mihi est? subaudis faciendum, vel quid est utile et necessarium. Orabo spiritu, id est, loquar anima, orabo et mente, id est loquar intellectu: quia illa sunt dicenda, quae et proferantur utiliter et intelligantur manifeste.
117.0589C| Caeterum si benedixeris spiritu, quis supplet locum idiotae, id est, si Spiritu sancto illuminatus bene docueris, et bene locutus fueris audientibus in lingua incognita, quis supplebit: vel quis adimplebit locum illius qui te audit et non intelligit verba tua? Idios dicitur proprius: unde dicitur idiota, propriam linguam tantummodo sciens, in qua natus et nutritus est. Si igitur talis astiterit tibi, dum aut mysterium missae solemniter celebras, aut sermonem facis, aut etiam benedictionem tribuis: quomodo dicet: Amen, super tuam benedictionem? cum nescit quid dicas; id est, quomodo respondebit verbum confirmatorium quod dicitur Amen, cum ille tantum linguae propriae peritus, ignoret quod tu barbara illa loquaris? Non aderit alius pro illo, sciens quid tu dicas, respondeat: 117.0589D| Amen, id est, verum est quod tu dixisti, vel fiat ita. Nescit quippe ubi sermonis clausula finiatur, quoniam quid dicas nescit.
Tu quidem bene gratias agis, subaudis Deo, in lingua tibi nota, sed alter non aedificatur, qui nescit quid dicas. Et ne dicerent Corinthii de Apostolo, quod ipse non habet varietatem linguarum, non vult ut nos habeamus, subjunxit:
Gratias ago Deo quod omnium vestrum lingua loquor. Quinque sunt differentiae Graecae linguae, sicut in Prisciani dictis prudens lector invenire potest. Omnes has noverat Apostolus et plures alias. In ecclesia volo quinque verba meo sensu loqui, ut et alios instruam, quam decem millia verborum in lingua, subaudis 117.0590A| incognita aliis, vel in obscuritate sermonis. Simpliciter accipe: Malo, inquit, sic quinque verba proferre in conventu fidelium, ut intelligatur ab aliis, quam decem millia sine profectu aliorum. Utilius dicit paucis verbis in apertione sermonis loqui, quod omnes intelligunt, quam prolixam orationem habere in obscuro.
Nolite pueri effici sensibus. Puerilis est sensu, id est pueriliter agit, qui obscuro et polito sermone propter jactantiam loqui quaerit: sed malitia parvuli estote, id est, alieni sitis a malitia, sicuti sunt parvuli. Sensibus autem perfecti estote. Sensu perfectus est, qui sic alterius utilitatem, sicut suam, quaerit.
In aliis linguis et labiis aliis loquar populo huic: 117.0590B| unum significat quod dicit linguis et labiis. Hoc in Isaiae libro (Isa. XXVIII), qui nunc lex appellatur, scriptum est, et haec prophetia super Novo Testamento praedicta est. In lege Moysi peccantes variis modis puniebantur ex praecepto Domini. Alia lingua loquitur Deus in Evangelio, quia peccatores non praecipit occidi, sed ad poenitentiam hortatur, dicens: Poenitentiam agite (Matth. III), et reliqua. Ibi commendabat circumcisionem, in Evangelio baptismum, dicens (Matth. XXVIII): Ite, baptizate omnes gente; ibi Sabbatum, his diem Dominicum, et otium a peccatis: ibi sacrificia pecorum, hic corporis et sanguinis sui mysterium. Et nec sic exaudient, increduli Judaei Dominum, id est, non obedierunt illi. Vel aliter, secundum praecedentem disputationem 117.0590C| Apostoli: Die pentecostes venit Spiritus sanctus super credentes in Hierusalem, et coeperunt loqui variis linguis, prout Spiritus sanctus dabat eloqui illis. Aderant Judaei ex omni natione quae sub coelo est, et qui praedestinati erant, versi in admirationem, crediderunt in Christum et salvi facti sunt. Caeteri vero, licet tam mira audirent, noluerunt Christo credere per apostolos ejus linguis loquentes.
Linguae in signum sunt, id est, in miraculum sunt, non fidelibus qui sciunt nihil Deo impossibile esse, sed infidelibus, qui de Dei potentia dubitant. Verbi gratia: Paulus loquebatur omnibus linguis, non propter se, sed propter incredulos diversarum gentium, quos Christo lucrari volebat. Prophetiae autem, id est Scripturarum expositiones, non infidelibus sunt, 117.0590D| qui non audiunt Scripturas, sed fidelibus, qui diligunt eas.
Si ergo conveniat universa Ecclesia in unum, et omnes linguis loquantur, et singuli sua lingua, intrent autem idiotae, id est propria lingua contenti, et intrent infideles, sive pagani, nonne dicent: Quid insanitis? id est, quid in amentiam vel in phrenesim versi estis? Et hoc ideo, quia omnes loquimini confuse, et quod dicitis non intelligunt.
Si autem omnes prophetent, id est Scripturas prophetarum explanant, intret autem quis infidelis vel idiota, rustica tantum lingua contentus, convincitur ab omnibus, subaudis infidelis esse aut idiota, dijudicatur ab omnibus, et quod nisi poenitentiam agat, 117.0591A| damnandus sit; occulta cordis ejus manifesta fiunt, id est cogitationes pravae et vitia, quae illos praedicatores putat latere: quia dum ipsi disputant contra vitia, manifesta sunt ab ipso, quia dicit: In veritate ista omnia cognosco in me esse. Sic refert beatus Augustinus quodam loco, quod aliquando dum faceret sermonem ad populum, introvit quidam scelestus homo, statimque se non attendente, sermo suus versus est contra illius hominis vitia. Ille autem considerans se pontifici a Deo revelatum, conversus est, et poenitens salutem obtinuit. Sic et in vita sancti Caesarii Arelatensis episcopi legitur, quod Spiritus sanctus ita sermonem ejus disponebat, ut omnium conscientas verbis suis concuteret, quasi sibi eas omnes auditores indicassent aut prae manibus haberet 117.0591B| scriptas. Et cadens in faciem, infidelis vel idiota, humilians se, adorabit Deum, pronuntians quod vere Deus in vobis sit, qui etiam suam conscientiam revelavit vobis.
Unusquisque vestrum psalmum habet, de quo debet disputare; doctrinam habet, id est expositionem librorum; apocalypsim habet, id est revelationem a Deo sibi in corde manifestatam, per quam valet intelligere divinas Scripturas; linguam habet, quam proferat, et interpretationem, dicens: Sic dicitur iste sermo in illa lingua, et sic resolvitur in nostra.
Sive lingua, videlicet ignota, quis loquitur, secundum duos, subaudis fiat illa allocutio, aut ut multum tres, id est aut quod multum est, secundum tres fiat, et per partes, subaudis loquantur non simul, 117.0591C| ne videantur esse amentes, si omnes coeperint, et unus interpretetur, id est unum sit interpres, qui exponat et interpretetur illorum linguam obscuram, vel etiam ideo praecipit loqui per partes, ut interpres possit interpretari per singulos: et est sensus: In conventu unus, aut duo vel tres loquantur, nec ipsi simul sed per partes: ita ut quod unusquisque loquitur, ab interprete manifestari possit astantibus.
Si autem non fuerit interpres, taceat, subaudis doctor qui habet linguam incognitam, sib autem loquatur et Deo, orando et legendo: quia ipsi cuncta nota sunt linguarum verba. Prophetae, id est explanatores, aut duo aut tres dicant, sive loquantur, quia in ore duorum vel trium testium stabit omne verbum; 117.0591D| caeteri vero, subaudis prophetae et doctores, sive explanatores prophetarum, dijudicent, si quid amplius autminus loqui necesse sit, et discernant etiam utrum secundum veritatem fidei illi doceant.
Quod si alii sedenti revelatum fuerit a sancto Spiritu aliter quam ille dicat, aut aliud, prior qui loquebatur, taceat ad horam. Secundum morem Judaeorum loquitur, qui hoc ordine residebant in synagogis suis, videlicet ut scribae et Pharisaei doctoresque legis sederent in cathedris: qui minoris dignitatis erant, in subsellis et in scamnis. Vulgaris vero populus et simplices quique in pavimento et super mattas residebant. Inde dicit Apostolus: Si 117.0592A| illi fuerit revelatum qui sedit in cathedra, aliter quam expositor loquatur, aut alicui horum qui sedent in subseliis vel in pavimento, taceat qui antea loquebatur.
Potestis enim omnes per singulos prophetare, ut omnes discant, et omnes exhortentur. Sicut doctores non aequali peritia imbuti sunt, ita et auditores quadam inaequalitate capacitatis differri probantur. Ideoque perfecte docti, perfectos auditores in sensu doceant: minus docti, minus capaces instruant. Sic singuli possunt prophetare, id est docere per singulos, ut unus post unum loquatur, et sic per ordinem praedicatio ab omnibus expleatur.
Spiritus prophetarum prophetis subjectus est. Spiritus sanctus qui locutus est per Isaiam, Jeremiam, 117.0592B| et reliquos prophetas Veteris Testamenti, per prophetas quoque Novi Testamenti, sicut fuerunt apostoli et explanatores prophetarum, qui prophetae non immerito appellantur, illis omnibus Spiritus sanctus subjectus est quodammodo, quoniam non cogit subito in vocem prorumpere, sicut malignus spiritus energumenos et arreptitios, sed eorum potestati tribuit quando loquantur, et quando sileant. Verbi gratia: Propheta, id est praedicator quilibet, vult sermonem ad populum facere, veluti Hieronymus alicujus prophetae librum exponere; adest ei Spiritus ut instruat et loquatur per illum ut coeperit loqui, non tamen illico ut tetigerit librum, facit eum erumpere in vocem velut phreneticum. Et bene idem Spiritus sanctus, qui fuit olim prophetis, dicitur esse in 117.0592C| explanatoribus illorum, quoniam aliter non valuissent explanare verba Spiritus sancti, neque in lucem producere obscuritatem illorum. Aliter: Si legerimus in plurali numero, spiritus prophetarum prophetis subjecti sunt, necesse est ut intelligamus per spiritum dona Spiritus sancti, id est linguas, virtutes, ejectiones daemonum, sapientiam, consilium, et reliqua. Haec autem dona sic sunt electis subdita, ut quando volunt exerceant illa: et quando volunt, retineant quasi occulta. His verbis datur intelligi, quod, licet multi simul doctores sint, qui noverunt per Spiritum sanctum quid loqui debeant, non tamen ita ab ipso Spiritu sancto impelluntur, ut uno loquente, tacere alii non valeant.
Non enim dissensionis est Deus, sed pacis, quia 117.0592D| Deus pacem, et non dissensionem docuit. Quando unus adversus alterum tumens, illo adhuc loquente, loqui tentabat, dissensionem faciebat: et Deo exsecrabile erat. Sicut et in omnibus ecclesiis, sic, subaudis et vos, doceo, ut unus vel duo, aut certe tres in convetu doceant: et partes, ut unus interpretetur: et si interpres defuerit, taceant.
Mulieres in ecclesiae taceant, ne seminent errorem, sicut Eva prima mulier fecit (Gen. II); sed subditae debent esse viris: quia mulier de viro sumpta est, non vir de muliere: et quia per eam vir seductus est. Sicut et lex dicit, id est Deus per Genesim inquiens: Sub viri potestate eris (Gen. III).
An a vobis, o Corinthi, verbum Dei processit? 117.0593A| subaudis ad alios. Inflabantur Corinthii, quasi exemplo illorum caeterae gentes invitae credidissent in Christum, et ab illis esset diffamatum. Ideo ait Apostolus: An a vobis verbum Dei, id est fides Christi vel ejus Evangelium, processit ad alias gentes? Inflammabantur etiam in hoc, quasi solis illis salus quae in Christo est per patriarchas et prophetas fuisset promissa: et hoc est quod dicit: aut in vos solos pervenit? verbum Dei.
Si quis videtur propheta esse, id est sapiens doctor et explanator Scripturarum. aut spiritalis, id est, quid spiritalia capere possit, cognoscat quae scribo, quia Domini mandata sunt, id est, intelligat et approbet quia Domini est mandatum. Pseudoapostoli a seipsis et a diabolo loquebantur, apostolus autem 117.0593B| Paulus et reliqui Dei mandata proferebant. Ideoque his verbis tangit eos qui pro lucris temporalibus et desideriis hominum non divina, sed terrena docebant.
Si quis autem ignoratn, subaudis haec mandata Domini, ignorabitur; id est, si quis repudiat, vel non approbat haec mandata Domini, repudiabitur, nec approbabitur a Domino in die judicii.
Itaque, fratres, mei infide, aeumulamini, id est, studetote et diligite prophetare, id est Scripturam interpretari, et aperte exponere, etiam si quis vult vel potest linguis loqui, nolite prohibere, tantum ut habeat interpretem. Omnia autem honesto fiant in vobis, id est cum decore.
CAPUT XV. 117.0593C| Notum autem vobis facio, fratres, id est, ad memoriam vobis reduco, Evangelium quod praedicavi vobis, quod et accepistis, in quo et statis, per quod et salvamini. Fuerat Apostolus apud Corinthios per unum annum et sex menses, praedicens illis Evangelium; sed, post ejus discessum, introierunt ineos pseudoapostoli, qui negabant Christum ex virgine natum, passum, a mortuis suscitatum: negabant quoque resurrectionem generalem futuram. Idcirco compulsus Apostolus recapitulat quae illos praesens docuerat. Unde dicit: Notum vobis facio Evangelium quod accepistis, sive suscepistis a me: vel acceptum habuistis, in quo et statis. In unaquaque plebe fideli duo sunt populi: perfecti, et imperfecti; 117.0593D| sed hic perfectos in fide alloquitur. Iterum contra imperfectos subjungit: Qua ratione praedicaverim vobis, si tenetis, nisi frustra credidistis. Litteratura hujus versiculi minus quiddam sensus videtur habere, quia pulchrius sonat in Graeco. Notandumque illud interrogative atque increpative esse legendum. Igitur dicatur ita: Quid utilitatis accepistis in hoc, quod praedicavi vobis, si modo decepti a pseudoapostolis aliter tenetis, nisi quia frustra sive inaniter credidistis, in hoc quod a fide recessistis? Dicit ergo: Qua ratione sive qua utilitate praedicaverim vobis verbum fidei, si tenetis, subuaudis modo aliter quam tunc audisti, nisi quia frustra credidistis? An me praedicante adepti estis fidem superfluam, et non 117.0594A| veram? Non est ita, quia vera docui et non falsa, veramque fidem, et credulitatem. Ergo qua ratione praedicaverim vobis, si tenetis, nisi quod frustra credidistis ignoro. Frustra credit, qui ab ipsa fide postmodum recedit. Jam in sequentibus exponit quid praedicaverit.
Tradidi enim vobis in primis, id est in exordio meae praedicationis, quod et accepi, subaudis a Christo, quoniam Christus mortuus est pro peccatis nostris, secundum Scripturas. Scripturas Veteris Testamenti memorat, quae futuram passionem Christi cecinerunt. Dicit enim Isaias: Sicut ovis ad occisionem ducetur, et sicut agnus non aperiet os suum (Isa. LIII). Et quia sepultus est, subaudis secundum Scripturas, dabit, inquit propheta, impios Judaeos pro sepultura, 117.0594B| et divitem pro morte sua (Ibid.); et iterum: Erit, inquit, sepulcrum ejus gloriosum (Isa. XI). Mortuum enim eum nulli dubium est et sepultum. Et quia resurrexit tertia die secundum Scripturas, vivificabit nos post duos dies, in tertia suscitabit nos; et quia visus est Cephae. Cephas Syrum est et Hebraeum, Petrus Graecum et Latinum. Licet certum locum non definiant Evangelistae ubi apparuerit ei, tamen credendum est, quia apparuerit ei. Et post haec undecim: octava videlicet die resurrectionis suae, quando cum aliis erat Thomas.
Deinde visus est plus quam quingentis fratribus simul, id est credentibus. Hoc quoque verum est, licet evangelistae non commemorent. Ex quibus multi manent, in corpore, usque adhuc, subaudis 117.0594C| quos si vultis interrogare potestis; quidam autem dormierunt, id est mortui sunt, quod ideo dicit, quia facilius poterunt suscitari a Christo de somno mortis, quam quis a socio suo de somno lectuli. Deinde visus est Jacobo, qui spoponderat in coena Domini non se manducaturum aut bibiturum donec videret Christum a mortuis suscitatum. Deinde apostolis omnibus, in monte ubi constituerat eos ire, et quando coelos petiit. Novissime autem omnium, tanquam abortivo visus est et mihi. Abortivus est, qui sine legitimo tempore nascendi nascitur: extra tempus videlicet congruum, aut antequam debeat nasci, aut post. Ut Julius Caesar fuit abortivus qui post legitimum tempus cum caesarie natus est, secto matris utero: sic et Apostolus abortivus quodammodo exstitit, 117.0594D| quia post tempus natus est in Christo, quia non ab illo vocatus est cum adhuc esset in carne, sed cum jam in dextera Patris esset collocatus; vel abortivus est, quia sicut de vita abortivi desperatur, sic et de vita Pauli desperabatur a fidelibus, quando eos persequebatur. Qui utique perpetuam incurrisset mortem, nisi ei a Christo fuisset subventum. Visus est autem ei de coelo post non parvum tempus ascensionis suae, quando caecatus est in via dum pergeret Damascum (Act. IX), et postea oranti in templo.
Ego enim sum minimus apostolorum. Causa humilitatis hoc dicit, sicut et Matthaeus, qui vocat se publicanum. Vel etiam minimus est tempore et vocatione, 117.0595A| quia ultimus est vocatus. Maximus autem labore, dignitate et praedicatione, sicut ipse in sequentibus manifestat, ubi dicit: Abundantius siquidem omnibus illis laboravi.
Gratia autem Dei sum id quod sum, id est, credo quod sum apostolus et praedicator Evangelii, totum est Dei gratia. Et ejus gratia in me vacua non fuit. Per liberum arbitrium cooperatus est gratiae Dei. Ipsa tamen gratia praevenit eum ut vellet, et subsecuta est, ut posset implere quod volebant, et in suam junxit voluntati Dei, ideo dignus est remuneratione. Abundantius autem omnibus illis laboravi, quia illi solis Judaeis et singulis provinciis praedicaverunt. Paulus autem et Judaeis et Gentibus praedicavit, pene universum mundum 117.0595B| perambulans, aut per se, aut per epistolas suas. Vel etiam in hoc plus illis laboravit, quia illi ex praedicatione victum secundum Evangelium accipiebant; Paulus vero non est unus hac potestate, sed labore manuum suarum vivebat. Vel plus laboravit, quia illi Judaeis (qui habebant Scripturas quibus vitia damnabantur, et virtutes augebantu) praedicaverunt, et factis miraculis, facilis doctrina suspiciebatur illorum, quia illi cognitionem unius Dei habebant: Paulus vero gentibus, vitia virtutesque nescientibus. Illi Judaeis prophetiam de Christo habentibus praedicabant, cui concordabant quae de Christo praedicabantur. Paulus gentibus nullam de Christo prophetiam habentibus. Non ego autem, subaudis solus laboravi, sed gratia Dei mecum. Si autem Christus 117.0595C| praedicatur in miraculis, et in auditoribus corda eorum tangendo et illustrando ad credndum, et mihi verbum praedicationis ministrando.
Sive enim ego, sive illi, subaudis alii apostoli, sic praedicavimus, subaudis sicut supra commemoravi, quod Christus mortuus surrexit, coelos ascendit, etc.
Invenimur autem et falsi testes Dei, id est pro Deo testimonium ferentes, invenimur falsi: quoniam testimonium diximus adversus Deum quod suscitaverit Christum, quem non suscitavit, subaudis, ut quidam dicunt, si mortui non resurgunt. In his locis, syllogismis dialecticis utitur Apostolus, et videtur negare quod confirmat. Non sunt enim falsi testes apostoli, quia et Christus surrexit, et mortui resurgent. Et si 117.0595D| ita est, ut quidam vestrum dicunt, adhuc estis in peccatis vestris, quia baptizati in fide mortis Christi et resurrectionis fuistis, ut remissionem acciperetis peccatorum. Ergo non credentes Christum resurrexisse, in peccatis suis manebant, quia baptismus non prodest, nisi in fide Christi.
Ergo et qui dormierunt in Christo, id est credentes ex vobis in Christum, quia jam mortui sunt, perierunt, subaudis si ita est ut vos putatis. Denegando talia dicit, loquens dialectice
Si in hac vita tantum in Christo sperantes sumus, subaudis et non in alia quae erit post resurrectionem, miserabiliores, sive miseriores, sumus omnibus hominibus, infidelibus: quia illi hac vita fruuntur, 117.0596A| luxuriantur, crapulantur, inebriantur, laetantur etiam cum malefecerint et exsultant in rebus pessimis. Nos econtra, qui in Christum credimus, jejunamus, vigilamus, ab uxoribus abstinemus, ab illicitis cavemus, multa adversa et incommoda pro Christo sustinemus. Sed sancti in hac vita sperant in Christo, credentes se mundatos ab ipso a peccatis suis, et in alia sperant resurrectionem beatitudinemque perennem: et sic firmantur in hac spe, quasi jam totum illud possideant in re.
Nunc autem, id est in hac aetate in qua sumus, Christus resurrexit a mortuis, primitiae dormientium.
Primitias dormientium dicit Christum quia ipse caput est omnium electorum, ipse primus propria virtute, et ad hoc ut jam non moriatur, resurrexit 117.0596B| a mortuis. Quoniam quidem per unum hominem, Adam, mors animae et corporis venit, et per unum hominem, Christum, resurrectio mortuorum, bonorum malorumque.
Unusquisque autem in suo ordine. Ne dicerent illi, et forsitan dicebant: Quare justi qui ante Christum mortui sunt, ante eum non resurrexerunt? Quia per cujus virtutem quidam illorum surrexerunt et omnes homines surrecturi sunt. Primitiae debuit esse dormientium, id est primus debuit resurgere, sicut et fecit: deinde omnes in suo ordine, subaudis, aut jam resurrexerunt aut resurrecturi sunt, post Christum videlicet, qui resurrexit primus. Deinde hi qui sunt Christi, in adventu ejus. Quidam codices habent: Deinde qui sunt Christi, qui in adventu ejus crediderunt. 117.0596C| derunt. Sed falso scriptum est. Deinde, inquit, hi qui sunt Christi, resurgent in adventu ejus cum venerit ad judicium. Christi sunt, qui in eum credunt, et crediderunt ante adventum ejus.
Deinde finis, subaudis erit mundi; finis namque mundi, resurrectio erit, cum tradiderit regnum Deo et Patri. Deus Pater omnia tradidit Filio, sicut ipse ait: Omnia tradita sunt mihi a Patre meo (Matth. XI). Et Paulus dicit, quod tunc sit finis mundi venturus, cum tradiderit regnum Filius Patri suo, qui est Deus. Sed quia istud regnum sic Filio a Patre, et Patri a Filio traditur, ut communiter ab utroque possideatur, dicendum breviter, quod Pater homini Filio a Verbo sumpto, omnia tradiderit, ut sicut in Filio divinitas et humanitas una est persona, sic una 117.0596D| sit et possessio. Illi enim homini tunc cuncta tradidit, quando ab unigenito suo suscipi voluit. Idem Filius in fine regnum Deo et Patri tradet, cum electos suos quos suo sanguine acquisivit, ad contemplationem cognitionemque Dei Patris perduxerit, ostendens ejus regnantem Deum Patrem cum seipso et Spiritu sancto. Et tunc aperte scient, quomodo Deus Pater cum unigenito suo et Spiritu sancto regnet sine fine immensus et omnipotens: et quomodo trinitas est in personis, et unitas in substantia divinitatis. Vel certe tradet Filius regnum Deo et Patri, omnes videlicet electos, quia ipse videbitur in forma hominis in judicio, damnatisque justa sententia reprobis, omnes secum electos paterno vultui exhibebit, 117.0597A| ut qui hominem judicem viderunt munda conscientia, divinitatem Patris et Filii et Spiritus sancti contemplentur. Cum evacuaverit omnem principatum, subaudis, tunc erit finis. Principantur in divinis spiritibus, archangeli angelis, sicut ipso nomine declarantur, et reliqua pandunt ordinum nomina. Principantur et homines hominibus, sed unus tunc erit princeps, Deus trinitas: quia cessabit omnis creaturae potestas in angelis et hominibus. Cessabit timor, regnabit integra charitas: nec jam erit inter praesidentes et subditos ulla dissensio, ac propterea bonorum spirituum et justorum omnium princeps unus Deus erit, impleto quod scriptum est: Et regnabit Dominus solus in die illa. Unde et sequitur:
117.0597B| Oportet autem illum regnare donec ponat omnes inimicos sub pedibus ejus. Donec, aliquando ponitur pro ut, sicut in Psalmo ubi dicitur: Ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri (Psal. CXXII), id est ut misereatur nostri. Ponitur etiam donec, pro et, ut in Evangelio de Maria et Joseph dicitur: Et non cognoscebat eam donec peperit, id est, et peperit filium suum primogenitum (Matth. I). Ponitur pro semper et continuatione temporis, ut in isto loco: et est sensus: Oportet Filium regnare donec ponat Deus Pater omnes inimicos sub pedibus ejus; quod est dicere: Filius semper regnabit, quia Deus Pater semper subjiciet inimicos sub pedibus ejus. Si per caput Christi divinitas ejus intelligitur, sicut Apostolus ait: Caput 117.0597C| Christi Deus (I Cor. XI), per pedes non incongrue intelligitur humanitas ejus, quae velut pedes visa est abjecta. Sed ei duobus modis inimici sive infideles subjiciuntur, videlicet dum aut conversi inspirante Deo credunt in Christum humanitus passum, mortuum, ab inferis per resurrectionis gloriam elapsum, aut etiam in sua duritia perdurantes, judicem eum discent, saltem in die judicii, bonorum malorumque, a quo justo judicio damnari se conspicient in poenis suppliciorum.
Novissime autem inimica destruetur mors, quia postquam resurrexerint omnes, in ipsa resurrectione destruetur mors inimica, post cujus destructionem, nullam inimicitiam praesentis vitae patietur humanum genus. Ubi enim vita erit aeterna, nullum locum obtinebit 117.0597D| mors. Omnia autem subjecit Deus Pater sub pedibus ejus, id est sub pedibus Filii. Omnia subjecit quae fuerunt et erunt, inimica et amica, terrena et spiritalia, sive coelestia subjecit potestati illius, Cum autem dicat, subaudis Psalmista David.
Omnia subjecta sunt ei, sine dubio, praeter eum qui subjecit ei omnia: quia non Pater Filio, sed Filius debet esse subditus Patri, secundum quod homo est, nam secundum divinitatem, unius potentiae, unius deitatis est cum Patre, sicuti unius essentiae est cum illo.
Cum autem subjecta illi fuerint omnia, id est Filio, tunc et ipse Filius subjectus erit ei, id est Deo Patri, qui sibi subjecit omnia. Sunt quidem modo cuncta 117.0598A| subjecta Filio, sed multi non attendunt ad hoc, neque considerant quod sub ejus potestate pressi sint quadam ignorantia, in die vero judicii nullus hoc ignorabit. Tunc et ipse Filius subjectus erit Deo Patri, caput videlicet cum corpore suo, quod est Ecelesia, unde dicitur alibi: Si ergo vos Christi, ergo semen Abrahae estis, id est unius Christi estis, vel unus Christus estis. Ut sit Deus omnia in omnibus, id est in omnibus electis erit Deus omnia, quia erit satietas illorum et laetitia, gaudium et exsultatio et vita, sicut ipse per prophetam ait: Ero illis Deus (Levit. XXV), id est ero illis unde satientur, unde laetentur: quia ita dubitabuntur praesentia Dei, et ita implebuntur omnes electi omnibus bonis omnibusque virtutibus, ut in ipso omnia bona possideant singuli. Erit enim 117.0598B| Deus tunc in unoquoque patientia, sicut fuit in Job; obedientia, ut in Abraham; mansuetudo, in Moyse; virginitas, in Daniele; sapientia, ut in Salomone; et reliqua dona quae modo divisa sunt electis, tunc possidebunt omnia singuli.
Alioqui, id est si mortui non resurgent, quid facient qui baptizantur pro mortuis? Erant quidam apud Corinthios qui non credebant resurrectionem, et erant alii qui credebant illos resurrecturos qui baptizati moriebantur; illos autem qui sine baptismo moriebantur, credebant aut non resurgere, aut male resurgere. Si quis istorum propinquus sine baptismi gratia migrasset de mundo, vivus aliquis in nomine illius baptizabatur: et putabant quod mortuo baptimus vivi prodesset. Quod factum commemorat Apostolus, 117.0598C| non ut probet quod hujusmodi aliquid prodesset mortuo, sed ut ejus exemplo non credentibus resurrectionem suadeat et ostendat: quia si illi resurrectionem non crederent, nequaquam vivos pro mortuis baptizarent; et est sensus: O Corinthii, si resurrectio non praecessit in Christo et in quibusdam qui resurrexerunt cum illo, nec futura est generaliter in omnibus, quid est hoc quod apud vos vivi baptizantur pro mortuis? Quod faciebant, ut diximus, ob duas causas: vel quia non putabant resurrecturos, nisi baptizatos; vel quia credebant non esse feliciter post resurrectionem victuros, nisi baptizatos sicut veritas se habet. Ut quid et nos apostoli periclitamur, id est pericula patimur omni hora? in fame, et siti, et reliquis angustiis
117.0598D| Quotidie morior per vestram gloriam, fratres. Jurat Apostolus ut magis ei credatur ab auditoribus suis, et dicit: Juro ego per vestram gloriam, quam non vos habituri estis, sed per eam quam ego labore quo ego laboravi, in vobis habiturus sum, et si quotidie moriebatur, quomodo vivebat? Quotidie, inquit, morior, id est pericula mortis sustineo. Si autem dixerimus: Quotidie, inquit, morior pro vestra gloria, sicut quidam codices habent, dicendum est, quia ipse propterea pericula mortis sustinebat, ut illi in regno aeternae beatitudinis glorificarentur, et est sensus ad superiora respiciens: Etiamsi vos proficere non vultis, ego tamen mercedem laboris habeo, unde et dicit: Per illam gloriam juro, quam habeo in 117.0599A| Christo Jesu. Securus et fixus in spe, talia loquebatur, quasi jam habens quod in futuro adepturus erat.
Si secundum hominem ad bestias pugnavi Ephesi, id est, si secundum quod homo pugnare potest, vel quantum homo ferre potest, quid mihi prodest, si mortui non resurgunt? Bestias in hoc loco appellat homines bestiali more viventes, qui seditionem popularem adversum eum provocaverunt apud Ephesum propter Dianae idolum, cujus culturam praedicabat Apostolus destruendam (Act. XIX). Omnis labor sanctorum ad hoc tendit, ut resurrectionis gloriam mereantur percipere. Manducemus et bibamus, cras enim moriemur. Haec vox desperantium Judaeorum fuit, imminente captivitate sub Sennacherib et Nabuchodonosor, 117.0599B| et hoc est testimonium ab Isaia prolatum. Positi enim in articulo mortis aiebant: Manducemus et bibamus: quia cras moriemur (Isa. XXII). Quod Apostolus refert ad illos, qui de resurrectione dubitabant. Et si ita est, inquit, ut vos putatis: videlicet in resurrectio futura non est, manducemus modo et bibamus, quia cras moriemur: et postmodum nihil mali patiemur. Et revera si resurrectio mortuorum non esset, manducandum et bibendum esset.
Nolite seduci, id est nolite decipi a pseudoapostolis, qui denegant resurrectionem: neque a diabolo, qui vos vult decipere. Corrumpunt mores bonos colloquia prava. His verbis ostendit Apostolus, confabulationes malorum hominum et lascivientium evertere posse bonum propositum. Assiduitas enim pravi colloquii 117.0599C| vitiat mentem. Ac per hoc cavendum est a talibus, quia vitam bonam et honestos atque verecundos mores corrumpunt et depravant colloquia mala, quoniam depravatio bonorum, allocutio est malorum.
Evigilate juste, et nolite peccare. Quidam codices habent: Evigilate, justi, quasi illos praeciperet evigilare qui justi sunt, sed falso scriptum est: quia qui justi sunt non indigent admoneri ut evigilent a somno infidelitatis, et a torpore erroris. Adverbialiter enim dixit, Evigilate juste, qui estis in somno erroris et infidelitatis, non credentes resurrectionem, et nolite peccare, ut, juste in bonis operibus conversantes, possitis ad gloriam resurgere. Ignorantiam enim Dei quidam habent, id est, quidam vestrum ignorantiam 117.0599D| habent verborum Dei, quibus dicitur in Evangelio: Veniet hora quando omnes qui in monumentis sunt audient vocem Filii Dei, et procedent (Joan. V), et caetera. Ad reverentiam, id est ad utilitatem vestram, vobis loquor, ut Deum timeatis, et timendo ametis. Cassiodorus dicit quod reverentia est timor mistus amori.
Sed dicet aliquis, vestrum, subaudis dubitans de resurrectione. Quomodo resurgent mortui? Quali autem corpore venient? subaudis ad judicium.
Insipiens tu, quod seminas in terra, non vivificatur, nisi prius moriatur. Physica ratione utitur exemplo de grano alicujus seminis, quod moritur in terra quando seminatur, quia lacteum efficitur quod postea 117.0600A| potentia omnipotentis Dei vivificatur, et producit multa grana ex se. Quibus verbis ostendere vult mortua corpora rursus reparari ad vitam. Et granum quod seminas, non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum. Ibi manifestatur quod Deus qui sua potentia purum granum et nudum ab aristis et culmo resuscitat in radices, in culmum, stipulas, spicas, grana et aristas: ipse quoque non nuda, sed immortalitate et incorruptione vestita, sua virtute, sanctorum resuscitabit corpora propriis spiritibus animata. Et sicut non aliud, sed granum quod seminatur, de terra pullulabit, sic non in alieno, sed in proprio resurget unusquisque hominum corpore, sicut Job ait: In carne mea videbo Deum (Job. XIX), quem visurus sum ego ipse, et non alius.
117.0600B| Non omnis caro eadem caro, sed alia hominum, alia pecorum, id est omnis caro non est una et similis caro. Omnis quidem caro, quatuor elementorum admistione formatur, sed una ex origine diversa capiunt loca, ut volucres aerem, homines terram, pisces aquae fluenta. Ergo sicut unumquodque animal proprium habet corpus, nec habere potest alterius, ita unusquisque homo suum, non alterius resumet corpus in die judicii. Et quemadmodum ex una impensa diversa est caro animantium, ita unius carnis homines diversi erunt dignitate in resurrectione, ut talis unusquisque appareat, qualis fuerit meritus.
Et corpora coelestia sunt, et corpora terrestria. Corpora coelestia sunt volatilium, terrestria hominum et animalium terram colentium. Vel, corpora 117.0600C| coelestia, sol, luna, stellae, quae corporea sunt, utpote ignea. Nam et videtur alia coelestium gloria, id est dignitas vel charitas; alia terrestrium, in suo statu.
Stella enim a stella differt claritate, magnitudine, velocitate. Alia claritas solis, alia lunae, etc. Sicut sol et luna ac stellae cum sint unius generis, merito tamen dissimiles erunt in gloria, sicut ipse manifestat, subdens: Sic erit et resurrectio mortuorum, quoniam cum multae sint mansiones in domo Patris, et pro diversitate meritorum erit retributio coelestium praemiorum: non quod alibi iste, alibi ille sit remunerandus, sed sicut sol et luna ac stellae omnes differentes a se claritate, in uno sunt coelo, ita differentes electi meritis, omnes uno coronabuntur in regno. Seminatur, id est sepelitur corpus in corruptione, 117.0600D| quia corrumpitur a vermibus, et scatet atque putrescit; surget in corruptione, quia postmodum nullo labore vel corruptione corrumpetur.
Seminatur in ignobilitate, id est sepelitur in ignominia; surget in gloria, id est in corruptione et in impassibilitate. Ignobilis dicitur, quasi sine nomine. Mortuum enim est sine nomine, quia jam non est homo, sed cadaver, quod a cadendo dicitur. Vel ignobilis, id est sine dignitatis nomine. Quid enim ignobilius carne mortua? vel quid iterum gloriosius in creaturis surgente ea et incorruptelam percipiente? Seminatur in infirmitate, qui a se non potest movere: quoniam immobile redditum est; surget in virtute, subaudis Dei, vel in virtute qua ultra non 117.0601A| possit mori, quia vivet virtute aeternitatis angelicae.
Seminatur corpus animale, quod anima habuit; surget corpus spiritale. Sicut animale corpus non est anima, sed corpus, ita et spiritale corpus, non spiritum debemus putare sed corpus. nam electorum corpora, ut ait Gregorius papa, in illa resurrectione erunt palpabilia per veritatem naturae, sicut Dominicum corpus fuit post resurrectionem: quia veram carnem habebunt, sed subtiliora erunt per effectum divinae potentiae. Non erunt spiritus ut palpari et videri non possint, sed in hoc erunt spiritalia; quia sicut spiritus, id est anima nostra non potest mori, non indiget cibo et potu, ita et illa immortalia erunt, nec indigebunt cibo aut potu, 117.0601B| ideoque dicit: Seminatur corpus, id est sepelitur; quia velut granum viriditate resurrectionis donabitur. Si est corpus animale modo in hac vita, est et spiritale, id est erit spiritale in alia vita, quod non poterit mori: sicut est jam in Christo; et erit ita spiritale corpus, ut supra diximus.
Factus est primus homo Adam in animam viventem. Hoc scriptum est in Genesi. Quod vero sequitur, novissimus Adam in spiritum vivificantem, hoc Apostolus addidit de suo. Adam factus est in animam viventem, id est animalis factus est, et corpus ejus animatum est, ita ut si peccaret, sicut et fecit, mori potuisset, ideoque mortalis exstitit. Novissimus Adam, id est Christus, in spiritum vivificantem fuit, quoniam spiritus, quem inclinato capite 117.0601C| emisit, in resurrectione corpus ejus vivificavit. Ergo animale corpus fuit in Adam, id est mortale: in Christo vero spiritale, quod per resurrectionem est glorificatum. Sed intuendum est quare Christus aut novissimus Adam aut secundus dicatur, cum multi inter Adam (de quo non est ambiguum quin primus sit) et inter Christum fuerint. Ad quod dicendum, quia videlicet in Adam peccatore, qui omnes peccatores genuit comprehenduntur omnes peccatores usque ad Christum. Christus autem sine peccato suos fideles in baptismate absque peccato facit esse, quoniam chirographum mortis penitus tollit. Itaque secundus vel novissimus Adam recte dicitur, non ordine sed facti imitatione; quoniam donec ad Christum per fidem ac baptismum transeas, ad primum 117.0601D| Adam pertines, deinceps vero ad secundum Adam, qui praevaricationes primi remittat. Nam et tu primus es Adam usquequo baptizeris: secundus, cum baptizaris.
Sed non prius quod spiritale est, sed quod animale est, deinde quod spiritale est, quoniam primus homo est mortalis, postmodum vero efficitur immortalis.
Primus homo, Adam, de terra terrenus; secundus homo, Christus, de coelo coelestis. Unde ipse ait: Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit, Filius hominis, qui est in coelo (Joan. III). Non ipse homo per se de coelo descendit, sed in divinitate tamen, cum qua una est persona. Coelestis autem ideo vocatur, quia coelestis fuit ejus incarnatio, nativitas, 117.0602A| resurrectio, et caetera talia quae ipse patravit, positus in mundo per praesentiam carnis: doctrina quoque ejus et miracula ejus coelestia fuerunt.
Qualis terrenus, Adam; tales et terreni, homines, id est mortales peccatores; et qualis coelestis Adam id est Christus, tales et coelestes, qui ad Christum pertinent, immortales videlicet, et sine peccato. Et hoc sunt modo in spe, in resurrectione autem erunt in re.
Sicut portavimus imaginem terreni hominis, id est peccatum et mortalitatem, portemus et imaginem coelestis, in fide et spe, in novitate vitae ambulantes, et spem resurrectionis habentes
Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt. In Scripturis aliquando caro recipitur secundum naturam, 117.0602B| ut: Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea (Gen. II). Aliquando secundum corruptionem et mortalitatem sive fragilitatem, ut ibi: Recordatus est quia caro sunt (Psal. LXXVII), id est fragiles et miseri. Aliquando secundum culpam et praevaricationem. In hoc vero loco accipitur tam secundum corruptionem, quam secundum culpam, sicut Deus dicitur tentare electos, secundum illud: Tentat vos Dominus Deus vester. Et sicut dicitur, Deus neminem tentat, ita potest dici: Caro possidebit regnum Dei, et caro non possidebit regnum Dei. Igitur in electis regnum Dei possidebit caro et sanguis per veritatem naturae, et non possidebit caro regnum Dei per corruptionem et mortalitatem, quia immortales erunt et incorruptibiles; vel etiam, caro 117.0602C| et sanguis per culpam non possidebit, quia nulla erit ibi culpa vel praevaricatio. Itaque caro, id est mortalitas, et sanguis, id est corruptio, vel homo carnalibus desideriis deditus, regnum Dei non possidebit, et tamen caro et sanguis regnum Dei possidebunt in glorificata veritate naturae. Neque corruptio incorruptelam, sive incorruptibilem, possidebit, id est resurrectionem non possidebit corruptio aliqua, quia non erit jam in resuscitatis ad vitam mortalitas et corruptio.
Ecce mysterium vobis dico, id est secretum et occultum quod latet infideles, vel quod hactenus latuit vos. Nam mysterium Graecum est, quod Latine dicitur secretum et occultum. Omnes quidem resurgemus, id est boni et mali; sed non omnes immutabimur, 117.0602D| subaudis ad gloriam, id est non glorificabimur omnes. Illi enim non glorificabuntur, qui velut sol fulgebunt in regno Patris sui.
In momento. Momentum est minimum atque angustissimum tempus, vocatum a motu siderum et stellarum, per quod significatur brevissimum temporis spatium; est enim extremitas horae in brevibus intervallis cum aliquid sibi cedit atque succedit; in ictu oculi. Ictus oculi est quod palpebra icit, id est percutit oculum, vel (quod melius vult Augustinus) ne tanta mora fiat in judicio, ictus oculi intelligitur, quo solis splendore subito, ut vix cogitari possit, feritur oculus; in novissima tuba, id est in voce angelica, quoniam Dominus in jussu Dei Patris, et in 117.0603A| tuba, id est in praeconiis angelorum descendet de coelo. Non est enim intelligendum quod tubam corporalem accipiat angelus, vel ipse judex vocem emittat humanam, sed vox angelorum tuba appellatur propter magnitudinem, unde dicitur in Psalmo. Ascendit Deus in jubilationem, et Dominus in voce tubae (Psal. XLVI). Tuba igitur ibi intelligitur vox angelorum quae insonuit, dicens: Hic Jesus qui assumptus est a vobis in coelum, si veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum. Vel in tuba dicit, id est in manifestatione, juxta illud: Cum facis eleemosynam, noli tuba canere ante te (Matth. VI), id est noli facere in manifestatione. Canet enim, subaudis angelus, tuba, sive cum tuba, id est insonabit vox angelica, et mortui resurgent incorrupti, 117.0603B| id est integri corpore, sine diminutione membrorum et immortales, et nos fideles immutabimur, subaudis in melius ad gloriam, quia aeternae vitae immortalitate glorificabimur.
Oportet enim corruptibile hoc, subaudis corpus, induere incorruptionem; id est, quia resurrectio in veritate futura est, oportet ut corruptio tollatur, et incorruptio detur.
Cum autem mortale hoc induerit immortalitatem, quasi tangendo et digito demonstrando corpus suum, hoc dicebat Apostolus. Hoc mortale dicit, quoniam non aliud quam quod deposuero, recipiam corpus. Tunc fiet sermo qui scriptus est, subaudis in Osee, secundum Septuaginta. Absorpta est mors in victoria, id est in gloria et virtute resurrectionis. Sicut parvissima 117.0603C| gutta aquae in ignem validum projecta absorbetur, ita ut non ultra videatur, sic mors absorbebitur et deglutietur in victoria et virtute resurrectionis, ut ultra jam non sentietur. Nam consumptio mortis gloria erit resurrectionis.
Ubi est, mors, victoria tua? Vox sanctorum resuscitatorum insultantium morti. Ubi est (inquiunt) victoria tua, o mors, qua genus humanum tibi subjecisti, qua etiam Filio Dei homini facto dominari voluisti; et est sensus: Ne glorieris ultra, quoniam nos jam resurreximus, qui tuam amaritudinem quandoque sensimus. Et quid tibi profuit, o mors maligna, quod gloriabaris? Ecce qui per te transierunt regnabunt in aeterna vita felices cum Christo qui te superavit. Ubi est, mors, stimulus tuus? Sic videntur 117.0603D| haec verba sonare, quasi de morte stimulus procedat. Sed quia iste stimulus peccatum est, datur intelligi quod mors de stimulo, id est de peccato processit. Nam primus homo, nisi peccasset, mori utique non posset. Peccavit, et ideo mortem animae et corporis incurrit. Nec vero dicitur morti: O mors, ubi est peccatum pro quo mundo damnabaris? sed ubi est stimulus tuus? Unde aperiens quid stimulum appellaverit, subdit: Stimulus autem mortis peccatum est. Id est stimulus qui mortem facit, peccatum est. Et recte peccatum stimulus appellatur: quoniam velut stimulus carnem, sic peccatum pungit et vulnerat animam et corpus. Virtus vero, id est fortitudo peccati lex, subaudis est: quia quodammodo 117.0604A| vires ministrat peccato lex accendendo hominem ad peccatum dum prohibet. Naturale namque est humanae fragilitati, ut omne quod plus prohibetur ardentius concupiscatur. Vel virtus peccati est lex: quia per legem quantumcunque sit unumquodque peccatum cognoscitur. Qui enim sine lege peccat, videtur ei, quasi impune peccet: cum autem ad legem transierit, si ultra peccaverit, quanta virtus peccati, id est quanta magnitudo peccati sit agnoscit.
Deo autem gratias, quae aedit nobis victoriam, subaudis mortis in spe, per Dominum nostrum Jesum Christum. Laudat Apostolus Deum Patrem e persona sanctorum, quod victoriam mortis et resurrectionis donum jam habent in spe.
117.0604B| Itaque, fratres mei, fide dilecti; id est valde amabiles, stabiles, sive firmi, estote et immobiles ne moveamini a rectitudine fidei deceptione corruptorum: abundantes, sive crescentes in omni opere Domini semper, id est in praeceptis justitiae omni tempore proficite, etc.
CAPUT XVI. De collectis autem quae fiunt in sanctos. Paulus et reliqui apostoli apud eos quos docebant, curam semper sanctorum gerebant, qui erant Hierosolymis, et suis substantiis exspoliati ab incredulis propter hoc quod reliquerant traditiones patrum, et crediderant in Crucifixum. Ideo praecipiebant apostoli, ut diebus Dominicis in unum confluentes unusquisque 117.0604C| quod sibi videretur daret ad opus illorum, et colligebantur sumptus per singulas ecclesias, ut postea collecti mitterentur eis. Sicut ordinavi in Ecclesiis Galatiae, id est apud Galatas, ita et vos facite: per unam sabbati unusquisque vestrum apud se reopant recondens quod ei bene placuerit, ut non cum venero, tunc collectae fiant. Unam sabbati appellat diem Dominicam, quia apud Judaeos una sabbati, vel una sabbatorum, vel prima sabbati vocabatur, qui nunc ob reverentiam Dominicae resurrectionis, Dominicus appellatur. In quo praecepit omnem plebem convenire ad ecclesiam, et congregare illos singulos prout voluerunt ad opus illorum qui erant Hierosolymis, et hoc apud se unumquemque reponere quasi in thesauro: ut, veniente Apostolo, haberent omnia 117.0604D| praeparata quae volebant mittere: quoniam quod paulatim colligitur, nec grave est, et invenitur multum. Ideo autem praecepit ad ecclesiam hoc deferre: quod volebat unusquisque dare, ut dum ille diceret: Hoc volo mittere sanctis qui sunt Hierosolymis de portione mea, alii istius bono exhortarentur ad eadem facienda. Et tamen ne a malis ministris deperirent illa dona, si apud ecclesiam ea dimitterent, praecepit ut secum referrent et tuto in loco deponerent, quoadusque ipse veniret.
Cum autem praesens fuero, quos probaveritis, id est quos idoneos judicaveritis, vel laudabiles ostenderitis; et est isto in loco media distinctio, ac postea mox subinferendum. Hos mittam per epistolas, subaudis 117.0605A| meas atque vestras laudatorias de vestra bona voluntate, vel commendatorias, quibus eos apud fideles in Hierusalem commendabo, ut suscipiantur cum pace.
Quod si dignum fuerit ut ego eam; id est si magna fuerit pecunia, ut ego possim cum honore illam ferre qui sum apostolus et episcopus, mecum ibunt. Nolo enim vos modo in transitu vidire, quoniam multa erant corrigenda in illis, quae in transitu non poterant corrigi, ideo hoc dicit: Permanebo autem Ephesi usque ad Pentecosten. Non de Pentecoste Judaeorum dicit ut putatur, sed Christianorum, quando Spiritus sanctus venit super multitudinem credentium.
Ostium enim mihi apertum est magnum et evidens; id est, multa corda hominum parata sunt ad credendum, 117.0605B| et jam manifesta sunt quia de illorum fide non dubitatur; et adversarii multi, subaudis qui mihi adversantur pro suis propinquis et amicis quos Christo conjunxi.
Si venerit ad vos Timotheus, qui hanc Epistolam vobis portabit, videte ut sine timore sit apud vos. Forsitan fuerat apud illos jam cum timore, quia pseudoapostoli excitabant persecutionem paganorum contra fideles. Opus enim Domini operatur sicut et ego, id est doctrinam et miraculorum virtutem ad salutem animarum vestrarum.
Ne quis ergo illum spernat, quia forsitan jam illum spreverant.
De Apollo autem fratre notum vobis facio, fratres. Hic episcopus Corinthiorum a Paulo fuerat ordinatus, 117.0605C| sed ut illi coeperunt dicere: Ego sum Pauli, ego Apollo, ego vero Cephae, cum non potuisset eos sedare, relictis illis abiit Ephesum ad apostolum Paulum; quem cum postea rogaret Apostolus, sicut hic dicitur, ut rediret Corinthum, noluit, quia incorreptos eos adhuc sciebat. Veniet autem, cum ei vacuum fuerit, id est cum vos emendatos esse audierit.
Vigilate. Vigilat, qui ad aspectum veri luminis, mentis oculos apertos tenet; vigilat, qui servat operando quod credit; state in fide, ne succumbatis decepti ab infidelibus, ut possitis audire cum Moyse: Tu autem hic sta mecum (Deut. V). Viriliter agite, nec molliter, neque muliebriter, sed firmiter pugnate contra diaboli tentamenta. Confortamini, subaudis 117.0605D| in Domino, non in vestris meritis, neque in vestra virtute.
Omnia vestra in charitate fiant, id est dilectione Dei et proximi, non duplici animo, neque causa inanis gloriae.
Nostis domum Stephanae et Fortunati. Stephana nobilis quaedam erat matrona, cujus familia facta erat Ecclesia, similiter et domus Fortunati. Quoniam 117.0606A| sunt primitiae Achaiae, quoniam primi crediderunt ex Achaeis, et ordinaverunt se ut ministrarent sanctis qui sunt Hierosolymis. Obsecro autem ut et vos subditi sitis ejusmodi, id est, imitatores sitis ministrantes sanctis; et omni cooperanti et laboranti, subaudis sitis sudditi sive imitatores.
Gaudeo autem in praesentia Stephanae et Fortunati et Achaici. Datur intelligi, quod hi tres, Stephana videlicet, Fortunatus, necnon et Achaicus, expleto omni ministerio suo apud sanctos Hierosolymis, venerunt ad Paulum antequam redissent Corinthum. Nam Corinthii erant genere, in quorum praesentia laetatus est Apostolus. Quoniam id quod vobis deerat, ipsi suppleverunt, ubi datur intelligi quod ministraverunt Apostolo ex sua substantia, quod alii 117.0606B| Corinthii quibus haec scribebat non egerant, unde ait, Quod vobis deerat, ipsi suppleverunt, videlicet ministrando mihi.
Refecerunt enim et meum spiritum utique fame, siti, et laboribus fatigatum; et vestrum, qui laetati estis audientes, quod mihi ministrarent vice omnium vestrum. Cognoscite ergo qui ejusmodi sunt; id est, diligite et notate atque imitamini tales viros: vel cognoscite, id est subditi estote illis cum humilitate, qui talia agunt.
Salutant vos Ecclesiae omnes Asiae, id est, salutem vobis optant; quasi dicat: Has Ecclesias imitari debetis, quae mihi et sanctis qui sunt in Hierusalem, ministrant de suis substantiis.
Salutant vos fratres omnes. Hic tangit omnes adjutores 117.0606C| suos; salutate invicem in osculo sancto, id est casto et vero.
Salutatio mea manu Pauli. Alius hanc Epistolam scripserat, sicut et alias: sed ipse Apostolus propria manu in fine hoc addidit
Si quis non amat Dominum Jesum sit anathema. Anathema Graeco sermone dicitur perditus vel condemnatus, id est alienus et separatus a Deo. Et subinfert maranatha, quod magis est Syrum quam Hebraeum, tametsi ex confinio utrarumque linguarum, aliquid et Hebraeum sonet. Interpretatur autem: Dominus noster venit; ut sit sensus: Anathema, id est perditio, eis in adventu Domini qui eum non amant, aut venisse aut venturum esse non credunt.
117.0606D| Gratia Domini nostri Jesu Christi vobiscum; id est fides, remissio peccatorum, et cuncta Dei dona quae gratis dantur fidelibus.
Charitas mea cum omnibus vobis; id est, ea dilectione qua vos diligo, diligite vos invicem, et ea charitate qua Deum diligo, diligatis eum. Amen, id est, fiat quod opto; vel, vera sint omnia superius a me dicta.
IN EPISTOLAM II AD CORINTHIOS. ARGUMENTUM. 117.0605D| Apostolo recedente a Corinthiis, cum audisset 117.0606D| eos seductos esse a pseudoapostolis, discordias quoque habere, scripsit eis priorem Epistolam in qua 117.0607A| fortiter redarguit illos qui dissensiones inter fratres seminabant, et eos qui cum illo societatem habebant, necnon et illum qui uxorem patris acceperat, quem praecipit ejici a consortio omnium, tradens illum Satanae ad cruciandum; in qua tradidit eis mysterium corporis et sanguinis Domini, et quod deberent illud sumere, et quod deberent viri et mulieres in ecclesia stare. De resurrectione quoque instituit illos, et de multis aliis rebus. Postquam vero cognovit eos poenitentiam egisse de suis erroribus, illum quoque a suo consortio exclusisse qui incestum patraverat, uxorem patris accipiens, scripsit eis a Troade hanc Epistolam laudatoriam et consolatoriam, in qua dicit illos misericordiam invenisse et revocat illum miserrimum, quem antea tradiderat 117.0607B| Satanae, reconcilians illum Ecclesiae, hortaturque illos semper proficere ad meliora.
CAPUT PRIMUM. Paulus apostolus Jesu Christi. Et hoc jam satis in superioribus dictum est. Per voluntatem Dei. Patris et totius Trinitatis, quoniam sicut una substantia Trinitatis est et indivisa majestas, ita et inseparabilis voluntas. Et Timotheus, frater in fide, sive socius in praedicatione, non tamen aequalis in dignitate. Ecclesiae Dei quae est Corinthi. Forsitan non habebant adhuc praelatum episcopum, ideo omni Ecclesiae dirigit.
Benedictus Deus, subaudis Pater Creator omnium rerum, qui est Pater Domini nostri Jesu Christi, tam 117.0607C| secundum divinitatem, quam secundum humanitatem. Aliter: Benedictus Deus Filius, qui erat in principio Verbum apud Patrem, qui est Pater Domini nostri Jesu Christi, id est hominis a se assumpti. Totius enim Trinitatis opere creatus est ille homo. Tamen considerandum quia dividimus personas, sed non distinguimus substantias. A benedictionibus et laudibus inchoavit Apostolus more patriarcharum, sanctorumque Patrum: quod ubi invenitur, ea quae sequuntur prospere succedunt. Pater misericordiarum, subaudis sit benedictus qui secundum multitudinem errorum et criminum vestrorum, largitus est vobis poenitentiam agentibus multiplices misericordias, indulgendo vobis commissa scelera, et Deus totius consolationis, subaudis 117.0607D| sit benedictus. Recte Deus totius consolationis appellatur, quia quicunque consolari merentur ab illo, et per illum consolantur. Ut possimus et ipsi consolari eos qui in omni pressura sunt. Ideo consolatur nos Apostolus, liberando de afflictionibus persecutorum, ut nos iterum nostro verbo et exemplo consolemur illos qui in omni pressura et angustia sunt. Et quomodo? Per exhortationem qua exhortamur, id est docemur, liberandi, et ipsi a Deo. Exhortatio species est doctrinae. Verbi gratia: Cum aut verbo simplici, aut exemplo suo vel aliorum consolamur aliquem ne desperet de salute, sed sit securus de venia.
Nolo vos ignorare, fratres, de tribulatione nostra 117.0608A| quae facta est in Asia. Si dividimus mundum per tres partes, invenimus medietatem totius mundi esse Asiam, aliam vero medietatem tenere inter Europam et Africam. Si vero quadripartite illum diviserimus, erunt partes ejus Europa et Africa: Asia major, et Asia minor, in qua multas tribulationes protulit Apostolus; dicta est autem generaliter omnis Asia, Asia major, et Asia minor, a muliere quadam quae totius regni orientis imperium tenuit, quod a suo nomine vocavit Asiam. Ab Indico mari usque ad Britannicum omnes illae insulae, Asianae vocantur. Ut ergo Corinthii qui persecutionem sustinebant ab infidelibus, non deficerent, dat eis Apostolus semetipsum in exemplum, dicens: Nolo ut ignoretis tribulationes quas nos sustinemus, ut nostro exemplo 117.0608B| roboremini. Quid enim mirum si discipuli verberantur cum magistri decollentur, crucifigantur, et lapidentur? Quam supra modum gravati sumus et supra virtutem. Cum idem Apostolus in Epistola prima dicat: Fidelis Deus qui non patietur vos tentari supra id quod potestis, quaerendum est quare hic dicat supra modum se esse gravatum? Ad quod dicendum, quia licet supra modum sint gravati, id est ultra humanum modum, et ultra quam humana fragilitas sua virtute potest sufferre, non tamen ultra divinam virtutem, quae eis tolerantiam sustinendi et virtutem, superandi tribuit, ita, inquit, sumus gravati, ut taederet nos etiam vivere. Taedium est anxietas animi: aliquando pro aggravatione ponitur, aliquando pro odio, ut hic. Intantum (inquiens) sumus 117.0608C| gravati pressuris, ut odio haberemus vitam praesentem, et vellemus potius mori quam vivere; sed ipsi in nobismetipsis responsum mortis habuimus ut non simus fidentes in nobis, sed in Deo qui suscitat mortuos. Quod potest mors loqui et responsum dare? Nos inquit, ipsi habuimus in nobisipsis responsum mortis, id est ipsa mors et tribulatio atque angustia dicebat nobis in corde, dum cruciaremur: Nolite confidere in vobis, sed in Deo quoniam non potestis vestra virtute aut aliorum hominum vincere hos cruciatus. Ponite in Deo fiduciam et spem vestram, et ipse qui suscitat mortuos, poterit utique vos eruere: sic enim videbatur illis quasi de mortuis ad vitam revocarentur. Adjuvantibus vobis in oratione pro nobis, subaudis facta, ut eripiamur et nos de angustiis 117.0608D| hujus mundi, ut ex multarum personis facierum ejus quae in nobis est donationis, per multos gratiae agantur pro nobis. Ecce confusa sententia. Imperitus enim fuit Apostolus sermone, sed non scientia, sicut ipse de seipso dicit. Istius versiculi ista est constructio: Ideo per vestras orationes liberabit et eruet a pressuris persecutorum ut ex multis personis facierum, id est hominum, agantur Deo gratiae pro nobis per multos homines ejus donationis quae donatio in nobis est; sensus autem iste est: Idcirco Deus nos liberabit per vestras orationes, ut cum nos fuerimus liberati, referantur ei gratiae a multis hominibus, quibus profuimus et prosumus, atque prodesse possumus, quod vos exaudierit pro nobis liberando nos 117.0609A| Quod enim dicit multarum facierum, hoc est, quod dicit ex personis. Donationis autem ejus dicit gratiam qua illi liberati sunt.
Nam gloria nostra, id est honor et magnificentia nostra, haec est; Quae? testimonium conscientiae nostrae, quia conscientia nostra, id est mens nostra perhibet nobis testimonium quod recte credimus, bene docemus, sancte vivimus, et quod in simplicitate cordis et sinceritate Dei, id est in veritate, et non duplici animo, neque in sapientia carnali, conversati sumus in hoc mundo, sed in gratia Dei, id est in sapientia quae gratia a Deo nobis data est. Pseudoapostoli conversabantur duplici corde, quia aliter docebant atque aliter vivebant. Vel quia potius pro lucris temporalibus praedicationi insistebant, 117.0609B| quam pro amore Dei et salute aliorum. Philosophi quoque praedicabant in carnali sapientia, id est philosophice, et fucato sermone, volentes apparere sapientes: vel in hoc, quia Christum negabant passum, mortuum, atque a mortuis resurrexisse; abundantius autem ad vos, in simplicitate conversatus sum: quia cum ab aliis ecclesiis aliquid accepissem, a vobis nihil accepi, ne occasionem falsis apostolis darem accipiendi munera, et ut vos liberius reprehendere possem.
Non enim alia scribimus vobis modo quam quae legistis in priori Epistola, et cognovistis, in vita mea atque praedicatione, quod usque in finem vitae nostrae, vel die judicii, cognoscetis quae scripsimus, et quae praedicavimus vobis; sicut et cognovistis nos ex parte, 117.0609C| non per omnia, quoniam non omnia potuimus vobis ministrare et manifestare quae intelligebamus de Deo, quia adhuc parvuli eratis sensu; gloria vestra sumus, quia vos gloriari potestis, quod sanctos et veridicos praedicatores habetis, sicut et vos gloria nostra eritis in die Domini, id est in die judicii, quando coronam aeternae remunerationis pro vobis recipiemus.
Et hac confidentia, sive spe, securus de vobis, volui prius venire ad vos, quando priorem Epistolam direxi vobis, ut secundam gratiam haberetis. Habuistis unam gratiam, quando primum ad vos veni, dum cito venistis ad fidem; et debui iterum venire ut vos castigarem et corriperem, ut et vosmetipsos emendantes, haberetis secundum gratiam. Sed ideo 117.0609D| non veni, quia timui, si venirem, quod non possem vos ita corripere per meam praesentiam, ne forte impatientes essetis, sicut verbis per epistolas levius admonendo.
Cum ergo hoc voluissem, id est cum ad vos venire voluissem, dum non veni, nunquid levitate usus sum? Levitate dicitur uti, qui quod permittit verbis, non explet operibus. Et Apostolus tunc levitate usus esset, si promitteret se venire, et promissum suum non expleret. Sed dum non promisit, quamvis vellet, non tamen usus est levitate. Aut quae cogito, secundum carnem cogito? id est carnaliter et humane. Secundum carnem cogitat, qui pro amicitiis et honoribus principum et pro lucris temporalibus quae sperat 117.0610A| accipere a divitibus et principibus, quod promitit alicui, implere differt, non servans suum promissum, ut sit apud me est et non? id est, ut promittam me venire, et non veniam: et videar veritatem loqui, et mentiar? Minime.
Fidelis autem Deus, id est verax est, quia quidquid promittit, opere implet; et ipse qui est verax, ipse cognovit, quia sermo noster qui fuit apud nos, quando vobis praedicavimus, vel qui fit modo de meo adventu ad vos, non est in illo, subaudis sermone est et non, id est veritas et mendacium, aut mutabilitas aliqua, ut verum viderer loqui, et non esset verum; sed est in illo sermone; est, hoc est: veritas ibi est; quia in veritate locutus sum; quasi diceret: Idcirco aura mendacii non moveor, quia lenitatis 117.0610B| vitio non succumbo.
Dei enim Filius est, subaudis Jesus Christus, qui in vobis praedicatus est per me, et Sylvanum, et Timotheum. Sylvanus ipse est Sylas et Syleas, sicut Lucius ipse est Lucas. Quare ergo ponitur Sylvanus ante Timotheum? Quia ante electus est ad fidem, et conjunctus ad praedicationis officium a Paulo apostolo quam Timotheus. ideo, inquit, quia Jesus Christus Filius Dei est, non fuit in illo, id est in Christo, est et non, id est mutabilitas aliqua, aut veritas cum mendacio; sed est, id est veritas, in illo fuit; sicut ipse dixit: Ego sum veritas (Joan. XIV).
Quotquot enim promissiones Dei, Patris sunt factae per prophetas de nativitate Christi, passione, morte, 117.0610C| resurrectione atque ascensione ejus, de salute quoque gentium, in illo est, id est, in Christo adimpletae sunt veraciter, qui semper esse habet, et in illo est veritas promissionum. Unde ipse dicit pendens in cruce: Consummatum est (Joan. XIX), id est, completa sunt omnia quae de me praedicta erant. Ideo et per ipsum Amen Deo ad gloriam nostram. Ideo quia in Christo adimpletae sunt veraciter illae promissiones per ipsum, id est per Christum, amen, id est Deo Patri veritas tribuenda est ad gloriam nostram, quia sumus ejus apostoli et ministri. Alii addiderunt ante amen, dicimus amen, quod non videtur de textu, sed de glossa. Quomodo autem ad gloriam ipsarum tribuenda est veritas per Christum Deo Patri? Quia quod Christus in se complevit, et ipse 117.0610D| praedicavit, et apostolis tradidit, et illis praedicantibus Deus Pater miracula faciendo, ostendebat verum esse quod ipse promiserat, et quod illi praedicabant, et in hoc gloria erat illorum.
Qui autem confirmat nos Judaeos in Christo vobiscum; id est in fide Christi et conjungit in uno lapide angulari duos populos, et qui unxit nos, gratia Spiritus sancti, id est qui dedit nobis remissionem peccatorum per gratiam Spiritus sancti, Deus, subaudis est verus. In Veteri Testamento sacerdotes et reges ungebantur oleo visibili. In Novo autem omnes fideles unguntur non tantum oleo visibili quantum invisibili gratia videlicet sancti Spiritus in baptismate; et per manus impositionem, fiuntque reges 117.0611A| animarum, et sacerdotes populorum, ut sanctificent eos, juxta quod Petrus dicit: Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta (I Petr. II), qui et signavit nos, id est qui assignavit nos, dando signum suum nobis. Dum enim dixit Christus: Sicut me misit Pater, et ego mitto vos (Joan. VI), signum suum in eis posuit, et dedit pignus spiritus in cordibus nostris. Pignus est proprie quod propter rem creditam datur, ut dum illa reddita fuerit, istud recipiatur. Sed hic Apostolus potius pro arrha posuit, quae Deo datur, ut certus sit de promisso, et quod minus deest, compleatur. Nos ergo arrham sive pignus accepimus, gratiam videlicet sancti Spiritus in baptismate, ut securitatem et certitudinem de promissione aeternae patriae habeamus. Testem Deum invoco 117.0611B| in animam meam, id est, si mentiar, illum invoco contra animam meam, quod parcens vobis non veni ultra Corinthum, id est, ne vobis oneri essem, et vos contristarem meo adventu, peperci vobis ne venirem Corinthum, ultra, id est postquam a vobis recessi. Non quasi dominamur fidei vestrae, sicut imperatores, quia unius fidei jam sumus vos et nos, sed adjutores sumus gaudii vestri, id est gaudemus in fide bonisque operibus. Nam fide statis, et idcirco non dominamur vobis. Sic debent praelati agere; quos vident concordare sibi in bona conversatione non debent se illis praeferre, sed coaequare. Quos autem a via rectitudinis vident deviare, in illos debent auctoritatem et potentiam suae praepositurae ostendere, quod utrumque Petrus ostendit 117.0611C| in Cornelio et Anania, humilians se erga Cornelium: et solo verbo Ananiam cum uxore perdens.
CAPUT II. Si enim ego vos contristo, et quis est qui me laetificet, nisi ille qui contristatur ex me? id est, si ego contristo aliquem vestrum fortiter redarguendo, et acriter corripiendo, quis est qui me laetificet, nisi ille qui contristatur per meam admonitionem de reatu suo promovendo ad poenitentiam? Dum enim ille contristatur de peccato suo, et agit poenitentiam, tunc me laetificat. Sic unusquisque praedicator et praelatus, quo amplius videt contristari subjectos de reatu suo, et lugere poenitentiam agendo, eo amplius laetificatur certus de salute illorum.
117.0611D| Ne tristitiam super tristitiam habeam. Modo quidem audiens vos variis erroribus implicatos, habeo tristitiam, sed si venero ad vos et incorreptos vos invenero, tunc habeo tristitiam super tristitiam, ideoque vos moneo ut corrigatis.
Nam ex multa tribulatione et angustia cordis, quod unum est, scripsi vobis priorem epistolam per multas lacrymas, id est, pene quot syllabas dictabam vel scribebam, quasi tot lacrymas fundebam. Audiens Apostolus quosdam Corinthiorum ad pristina vitia redisse, et ad fornicationem, et poenitentiam non egisse, insuper quemdam illorum accepisse uxorem patris, nimiam tristitiam habuit, et multum deflebat eos. Unde et priorem epistolam eis misit in qua redarguit 117.0612A| eos fortiter, et praecepit illum qui incestum patraverat, a consortio omnium excludere. Cujus verbis illi obedientes fuerunt, egeruntque poenitentiam, et illum a se sequestraverunt. Quod ut Apostolus agnovit, valde laetatus est, reducit tamen eis ad memoriam qualiter eos deflebat, et alloquitur illos adhuc, inquiens: non ut contristemini, subaudis haec scribo modo, qui poenitentiam habuistis, sed ut sciatis quam charitatem habeam abundantius in vobis, subaudis postquam audivi vos poenitentiam egisse.
Si quis autem contristavit me, subaudis sive ille qui uxorem patris accepit, seu illi qui ad vitia pristina redierunt, non me contristavit, subaudis solum, sed ex parte, subaudis contristavit vos, qui condoluistis 117.0612B| super illorum reatibus, et qui mihi estis in charitate uniti. Sequitur: ut non onerem omnes vos. Onerare est onus et pondus aliquod imponere. Sensus iste est: Non reprehendi ideo delinquentes, neque excommunicavi in priori epistola, ut vos onerarem ea correptione, qui perfecte conversamini, neque etiam ideo recito talia, ut vos onerem modo excommunicando et redarguendo, sed ut illi corrigerentur qui a via rectitudinis deviaverunt.
Sufficit illi, fornicatori, qui ejusmodi est, videlicet qui uxorem patris accepit, objurgatio haec, id est correptio et redargutio, quae fit a pluribus, id est, sufficit illi ad poenitentiam correptio et objurgatio generalis, et quod a consortio omnium vestrum exclusus est. Nam in priori epistola praecepit illum 117.0612C| ejici a societate fidelium, inquiens: Expurgate vetus fermentum (I Cor. I), illum peccatorem qui uxorem patris accepit, expellite et ejicite a vestro consortio; et ne in desperationem delaberetur si semper exclusus esset a societate fidelium, reconciliat illum hoc modo cognoscens illum esse purgatum: diabolo etenim suggerente peccavit, et eo flagellante purgatus est, quando traditus est potestati illius. Ita ut econtrario magis donetis, id est, tunc sufficiet ei objurgatio quae facta est illi ab omnibus vobis, si econtrario indulgeatis ei quod deliquit, et consolemini eum, ne forte, subaudis exclusus a vobis, abundantiori tristitia absorbeatur qui ejusmodi est, id est, ne forte in desperationem cadens suffocet se laqueo vel tradat se voluptatibus hujus saeculi, dicens intra se: 117.0612D| Jam quia a societate fidelium in praesenti et in futuro ero exclusus, inseram me omnibus delectationibus et voluptatibus. Indulgete ei, et consolamini eum, ne desperet de venia et salute
Propter quod, subaudis ne forte absorbeatur a nimia tristitia, et labatur in desperationem, obsecro vos, o Corinthii, ut confirmetis in illum charitatem, recipiendo illum in vestram societatem et communionem.
Ideo enim et scripsi vobis, subaudis ista de receptione illius fratris, ut cognoscam experimentum vestrum, id est, ut probem an in omnibus obedientes sitis, quae vobis praecepero. Jam superius obedientes illi fuerant, quando illum a suo collegio expulerunt, 117.0613A| et quando praecepit ut viri non velato capite starent in ecclesia, mulieres velato, et volebat adhuc probare obedientiam illorum in hoc, ut revocarent ejectum.
Cui autem aliquid donastis et ego. Paulo apostolo morante apud eos, cuidam peccanti dimiserunt quod deliquerat, et ipse Apostolus ne videretur ab illorum unione sejungi, indulsit etiam ipse illi. Unde dicit modo: Cui autem donastis, sive indulsistis, quando apud vos eram, et ego similiter donavi et indulsi. Consuetudo est dicendi, donavit mihi peccatum, id est indulsit. Volens ergo Apostolus provocare illos ad reconciliationem ejecti, et ut ei dimitterent, vult ostendere ut sicut ipse indulsit peccanti quando illi dimiserunt, sic et illi indulgeant dum 117.0613B| ipse indulget. Quapropter subdit: Nam et ego quod donavi, sive indulsi illi, si quid donavi propter vos, qui volebatis ei dimittere, indulsi et ego in persona Christi, hoc est vice Christi, qui nobis apostolis dedit potestatem ligandi et solvendi. Non leviter dabat indulgentiam Apostolus delinquentibus, nisi illi quem videbat a Christo esse solutum, cujus poenitentia accepta erat Deo. Ut non circumveniamur, id est decipiamur, a Satana. Ideo, inquit, praecipio vobis ut indulgeatis fratri peccanti, sicut et ego indulgeo, ne decipiamur a Satana qui desiderat discordias generare. Plerumque dum unus vult misericordiam exhiberi fratri peccanti, dimittendo ei quod deliquit et reconciliare conventui fidelium, alius diabolo suadente non vult indulgere permanens in duritia sui 117.0613C| cordis. Unde saepe solent oriri discordiae et rixae inter illos qui dissident et discordant in judicio. Non enim ignoramus cogitationes ejus, id est, astutias, dolos et fraudes diaboli non ignoramus, sed scimus.
Cum venissem autem Troadem. Troas civitas est Graecorum, quae Troja olim vocata est; et ponitur improprie: Phrygia enim provincia est Graecorum. Troja regio est in ipsa Phrygia; civitas vero appellata est Ilium, sicut in Virgilio habetur: Ceciditque superbum Ilium. Plerumque ponitur nomen regionis pro civitate, et appelatur Troja. Propter Evangelium Christi, id est ad praedicandum Evangelium Christi, et ostium mihi apertum esset in Domino, id est, multa corda hominum parata per Dominum ad credendum, non habui requiem in spiritu meo, id est in animo 117.0613D| meo, eo quod non invenerim Titium, fratrem meum, sed valefaciens eis, id est, salutans eos, profectus sum in Macedoniam provinciam aliam Graecorum. Dicit beatus Hieronymus: Quia non invenit fistulam suam Apostolus, id est Titum interpretem suum, ideo recessit. Sed quaestio est in hoc loco: Si Apostolus omnium gentium linguis poterat loqui, sicut ipse dicit in priori epistola: Gratias ago Deo quod omnium vestrum linguis loquor (I Cor. XIV), quare recesserit a Troade quod scilicet Titus abesset, maxime cum multa corda essent parata illi ad credendum? Quae hoc modo solvitur, quia dum venisset Troadem, licet multa corda invenisset parata ad credendum, invenit tamen multos adversarios et 117.0614A| contradictores, philosophos videlicet, magos, et alios plurimos, nec poterat ipse solus utrumque agere, et philosophis resistere, et volentibus credere verbum salutis praedicare. Si autem Titum invenisset ibi sicuti sperabat, ipse utique resisteret adversariis, et Titus praedicaret simplicioribus qui desiderabant credere. Apparuit quoque ei in eodem loco vir Macedo, dicens: Transiens in Macedoniam adjuva nos (Act. XVI), qui a doctoribus angelus bonus ejusdem gentis praepositus fuisse creditur.
Deo autem, subaudis Patri, gratias referimus, qui semper triumphat nos, id est, qui facit nos semper triumphare, et victoriam habere, in Christo Jesu, id est, per Christum Jesum infidelitatem destruendo, et fidem in cordibus credentium plantando, et infidelibus 117.0614B| efficiens fideles, et odorem notitiae suae manifestat per nos in omni loco, tam in Judaeis quam in gentibus. Odorem in hoc loco appellat cognitionem sanctae Trinitatis. Aromata igitur et unguenta cum alibi sint, alibi odorem reddunt, sic apostolis praedicantibus fidem sanctae Trinitatis, et notitia divinitatis omnipotentis Dei, cum ipsa divinitas non videretur, utpote quae invisibilis est, dum per praedicationem apostolorum recipiebant fidem ejus, odorem quodammodo et cognitionem divinitatis illius percipiebant: quia Christi bonus odor sumus Deo in his qui pereunt, et in his qui salvi fiunt. Legimus in Genesi, quod Noe offerente sacrificium post diluvii cessationem, odoratus est Dominus odorem suavitatis intantum ut benediceret illi et filiis ejus. Non debemus 117.0614C| ergo pueriliter intelligere quod Deus, qui spiritus est, in odore et fumo carnium delectetur: sed intentionem illius boni viri sancta appellat Scriptura odorem suavitatis, qua delectatus est Deus. Similiter in hoc loco intelligendum studium et bonam voluntatem intentionemque odorem appellatum. Christi, inquit, bonus odor sumus Deo, id est, in Christum credentes, et a Christo educti, praedicando mysterium incarnationis ejus, passionis, resurrectionis, ascensionis, mysterium quoque sanctae Trinitatis; bonus odor sumus illius, quia bonam famam ejus ac totius Trinitatis gloriam praedicamus, Deo subaudis Patri placentes, talia faciendo. Et notandum quod subjungat: In his, inquit, qui salvi fiunt nostra praedicatione, et in his qui pereunt bonus odor sumus 117.0614D| Christi, Deo Patri placentes; quia sicut placet Deo nostrum bonum studium, quod impendimus his qui salvantur, sic placet etiam illud quod impendimus his qui pereunt, quoniam nostra voluntas talis est, ut vellemus omnes (si possemus) salvare: ideoque delectatur odore nostrae intentionis. Sive ergo in his qui salvantur, sive in his qui pereunt, bonus odor erant apostoli Deo Patri placentes, quia sinceriter et sine adulatione praedicabant.
Aliis quidem sumus odor mortis in mortem, illis videlicet quibus praedicamus, si contemnunt credere: aliis autem odor vitae in vitam, illis qui audiunt et credunt. Cum una esset praedicatio apostolorum, quam impendebant omnibus et volentibus credere, 117.0615A| et non volentibus, quibusdam erat ipsa praedicatio gustus et odor mortis ad mortem aeternam, potius quam ad praesentem, quam habemus communiter cum animalibus et pecoribus, quia aeternaliter inde damnabantur, quod nolebant obedire verbis Evangelii; quibusdam autem erat odor et gustus vitae ad vitam aeternam percipiendam, qui per illam salvabantur. Sicut enim credentes per illam salvi fiebant, ita increduli damnabantur, quia inexcusabiles erant. Et ad haec, subaudis discernenda, quis tam idoneus et aptus praedicator est, ut possit discernere qui sint ejus praedicatione salvandi atque damnandi? Nullus. Ideoque omnibus impendendus est sermo praedicationis.
Non enim sumus nos apostoli sicut plurimi adulterantes 117.0615B| verbum Dei. Hic percutit pseudoapostolos. Sicut enim adulter non causa amoris filiorum adulterat alterius uxorem, sed causa suae libidinis explendae, ita falsi apostoli adulterabant verbum Dei, quia non ideo praedicabant ut filios spiritales Deo acquirerent, quia falso praedicabant, neque pro remuneratione coelestis patriae, sed pro lucris temporalibus, et favoribus humanis. In hoc etiam adulterabant verbum Dei, quia non recte neque veraciter illud docebant, dicentes Christum non esse mortuum, neque a mortuis surrexisse. Apostoli autem non adulterabant, quia spiritales filios Deo acquirere desiderabant, et non pro lucris temporalibus, sed pro praemio aeternae beatitudinis praedicationi insistentes, neque pro favore et laude humana rectissime praedicantes, 117.0615C| sicut idem Apostolus subdit, sed ex sinceritate, inquit, praedicamus, id est ex puritate et veritate; sed sicut ex Deo, id est ex Spiritu sancto accepimus, ita praedicamus quia unius substantiae existens cum Patre et Filio unus est Deus, coram Deo subaudis loquimur, id est, sic praedicamus quasi in praesentia Dei semper simus positi, et ipse sit noster adjutor. Revera enim ipse ubique praesens adest. In Christo Jesu loquimur, id est ad honorem et gloriam Christi Jesu.
CAPUT III. Incipimus iterum nosmetipsos commendare? Id est laudare. Nunquid non se et alios jam laudavit paulo superius? Fecit utique et superius, et iterum isto in loco atque in sequentibus. Sed cum sapientia 117.0615D| dicat per Salomonem: Laudet te alienus, et non os tuum (Prov. XXVII), quare se laudabit Apostolus? Nimirum idcirco ut Corinthios ab amore pseudoapostolorum retraheret ad suum amorem, aliorumque veridicorum apostolorum. Aut nunquid egemus sicut quidam commendatitiis epistolis? Id est laudatitiis, quae ab aliis gentibus et Ecclesiis, ad vos mittantur, aut a vobis ad alias, quae vobis testimonium laudis et sanctitatis perhibeant, sicut quidam, subaudis faciunt, pseudo videlicet apostoli et Judaei, qui accipiunt a scribis et Pharisaeis pontificibusque Judaeorum epistolas laudatitias, ut pro sanctis et religiosis a Praedicatoribus habeantur? Non indigemus vestra laude, neque epistolis laudatitiis quae 117.0616A| nobis testimonium laudis perhibeant. Exponit ergo causam quare non indigeat, inquiens:
Epistola nostra vos estis, scripta in cordibus nostris. Epistola signum est salutis, quia salutem mittentis continet, et de illius salute loquitur, cui mittitur. Epistola, inquit, nostra vos estis, Corinthii, scripta in cordibus nostris, quia de vestra salute die noctuque meditamur et cogitamus, et ipsa intentio nostri cordis perhibet vobis testimonium laudis, quae epistola, scitur et legitur ab omnibus hominibus, id est ab omnibus hominibus scitur et legitur, non oculis corporeis, sed mente intelligitur illa epistola, id est, hoc quod de vestra salute semper cogitamus.
Manifestati quoniam epistola estis Christi. Ex superioribus 117.0616B| pendent: Vos qui estis Epistola nostra scripta in cordibus, vos estis manifestati aliis quod nostra praedicatione ad fidem venistis, quoniam epistola estis Christi. Ministrata a nobis, et scripta, non atramento, sed spiritu Dei vivi. Illud quod atramento scribitur oblitterari sive deleri potest, fides autem quae a Spiritu sancto scribitur, qui semper vivit, aeterna est, quia sicut ille Spiritus aeternus est, ita illa fides aeterna est. Manifestati estis, inquit, quod nostra praedicatione credidistis, quoniam epistola estis Christi, id est fidem illius habetis, a quo dicimini Christiani: quae fides a nobis est ministrata, quia fides ex auditu est (Rom. X), et a Spiritu sancto est scripta in cordibus vestris, quia aliis datur fides in eodem spiritu. Non 117.0616C| est scripta illa fides in tabulis lapideis sicut lex Moysi, sed in tabulis cordis carnalibus. Praevidens omnipotens Deus duritiam cordis Judaeorum, eamdem legem quam eis dabat, in lapide scripsit, ut per lapidem duritia cordis illorum designaretur. Per tabulas ergo lapideas debemus intelligere dura corda hominum et insensibilia, in quibus non scribitur fides Christi, quia nulla praedicatione, nullis terroribus emolliri possunt. Per hoc vero quod dicit: Sed in tabulis cordis carnalibus, debemus intelligere cor molle et sensibile, quod sentit et flectitur ad mollitiem, et intelligit quod dicitur, recipit et continet, in quibus scribitur epistola Christi, id est fides in Spiritu sancto.
Fiduciam autem talem habemus per Christum 117.0616D| ad Deum. In hac lectione vult Apostolus differentiam et distantiam facere inter Moysen legislatorem et Christum datorem Evangelii, inter legem et Evangelium, inter doctores legis et Evangelii: et ostendit quia quanta distantia est inter Moysen et Christum, tanta distantia est inter legem et Evangelium, et inter doctores legis et Evangelii; demonstrat quoque quia nihil sumus, nisi Domini misericordia et gratia regamur. Fiduciam, inquit, id est audaciam et fidem talem habemus per Christum Dominum nostrum, cujus passione redempti et reconciliati sumus ad Deum, id est apud Deum Patrem, qualem ego dicturus et scripturus sum in sequentibus.
117.0617A| Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Hic destruit omnem confidentiam liberi arbitrii, per quod multi putant se posse bonum aliquod agere sine gratia Dei; et idcirco ista omnia ait, ut ostendat nihil boni sua virtute et prudentia cogitare aut facere. Dicit ergo: Non habemus talem fiduciam vel audaciam, quod simus sufficientes, id est, quod possimus cogitare a nobis aliquid boni de vestra salute vel nostra, quasi ex nobis aliquid boni vobis futurum sit sine gratia Dei, sed sufficientia ex abundantia nostra ex Deo est, qui dat velle posse, id est, non solum non valemus bonum aliquod perficere sine Dei misericordia et gratia praecedente et subsequente sed nec cogitare. Dei enim gratia nos praevenit, ut 117.0617B| velimus, et ipsa nos subsequitur, ut possimus. Unde exorabat Psalmista dicens: Misericordia ejus praeveniet me (Psal. LVIII), et Misericordia tua subsequetur me (Psal. XXII). Si enim non valemus cogitare, quomodo poterimus perficere?
Qui, subaudis Deus, fecit nos idoneos, id est aptos et congruos, ministros Novi Testamenti, non littera, sed spiritu, id est, non fecit nos ministros in littera legis, ut praedicaremus circumcisionem carnaliter observandam, aut sabbati otium, aut neomeniarum vel sacrificiorum ritum celebrandum, sed in spiritali intelligentia Evangelii, quod spiritaliter intelligendum est: et cujus observatio Spiritum sanctum tribuit tempore baptismatis. Quod autem dicit idoneos ministros se aliosque apostolos fuisse, ita 117.0617C| accipe: idoneus minister est proprie congruus et utilis, atque illi rei aptus de qua sermo agitur. Littera enim occidit, spiritus autem vivificat. Duobus modis est intelligendum. Littera legis Mosaicae occidit hominem corporaliter, jubendo, et non juvando. Dum enim dicit lex: Non occides, non adulterium facies; qui occiderit, vel qui adulterium aut tale aliquid perpetrarit, reus erit judicio, id est occidetur, igni cremabitur, lapidibus obruetur, in patibulo suspendetur, et non juvat quo impleatur procul dubio ipsa occidit homine, quae judicium dat ut occidatur, licet ipsa non sit causa mortis ejus. Spiritus autem vivificat. Evangelium quod spiritaliter intelligitur, et quod Spiritum sanctum praestat, non solum non occidit hominem in praesenti, sed insuper vivificat, id est 117.0617D| vitam aeternam praestat. Nusquam enim Evangelium jubet occidi hominem, sed provocat post culpam ad poenitentiam, promittens vitam aeternam: Poenitentiam (inquit) agite, appropinquabit regnum coelorum (Matth. III). Aliter. Ante Domini adventum erant quaedam opera legis, quae a levioribus peccatis mundabant suos observatores, verbi gratia: sicut circumcisio, quae originale peccatum tollebat, quamvis aditum patriae coelestis non reseraret, et sicut erant multa alia, pro quibus offerebantur holocausta (Levit. XII), et de quibus dicebatur: Si quis hoc vel illud fecerit, offeret arietem aut aliquid tale, et mundabitur. Post Domini autem adventum, in quo completa sunt in veritate omnia illa figurativa et umbratica: 117.0618A| quicunque voluerit eamdem legem carnaliter observare, morietur in anima quia anima quae peccaverit morietur. Unde et idem Apostolus in epistola ad Galatas, ait: Vere dico vobis, quia si circumcidamini, Christus nihil vobis proderit (Galat. V), et scimus quia Christus non prodest, mortui sunt in anima. Qui vero spiritaliter voluerit eamdem legem servare, circumcidendo se spiritaliter in baptismate, ubi est vera exspoliatio vitiorum, observando sabbatum, id est quiescendo a pravo opere, et omnipotenti Deo spiritales hostias offerendo, seipsum quoque mortificando cum vitiis et concupiscentiis, ille vivit et vivet in aeterna vita. Inde dicit Apostolus: Littera occidit in anima modo, id est litteralis intelligentia legis: spiritus autem vivificat, 117.0618B| id est spiritalis intelligentia vitam aeternam praestat.
Quod si ministratio mortis, id est, si lex quae ministra erat mortis, sicut modo diximus, deformata vel scripta litteris in lapidibus fuit, subaudis Moysi in gloria, ex claritate vultus, ita ut non possent intendere filii Israel in faciem ejus propter gloriam vultus ejus, quae gloria vel claritas evacuatur, quomodo non magis ministratio spiritus, id est doctrina et praedicatio spiritalis Evangelii erit in gloria? suis ministratoribus et observatoribus. Isto in loco vult ostendere, quae distantia sit inter legem et Evangelium, et Moysen et doctores Evangelii, sicut jam supra diximus. Legimus in Exodo (Exod. III, IV), quod Moyse descendente de monte, facies ejus erat cornuta ex consortio sermonis Dei, id est radios 117.0618C| quosdam emittebat splendoris sicut sol, intantum ut non possent intendere filii Israel in faciem ejus, sed quando egrediebatur ad populum, ponebat velamen super faciem suam. Sed quaerit forte aliquis: Quare illi gloriam et claritatem mortalis hominis non poterant intendere? Cui respondendum est, quia Moyses sanctus et justus erat, ideo coruscabat, suumque splendorem ipse poterat ferre: illi autem qui peccatores erant et increduli, non fuerunt digni contemplari splendorem ejus. Sensus igitur iste est: Si Moyses tantam claritatem habuit in vultu, quando legem dedit populo, quae ministra erat mortis, quia mortem minabatur, quanto majorem gloriam habebunt ministri Evangelii, qui virtutem et justitiam ministrant, quae vitam aeternam praestant? multo 117.0618D| majorem gloriam et claritatem habebunt: quia eamdem claritatem habebunt, quam ostendit Dominus in monte tribus discipulis, quando visi sunt cum eo Moyses et Elias in majestate et claritate. Videbunt enim oculis corporeis gloriam claritatemque clarificatae humanitatis Filii Dei, ut beatus Leo dicit, ipsique eamdem gloriam habebunt, gloriam vero Divinitatis et totius Trinitatis mente contemplabuntur solummodo: quia Deus spiritus est, id est, spiritu debet videri. Dicit enim beatus Leo in expositione illius Evangelii, illam claritatem et gloriam non fuisse divinitatis Filii Dei gloriam, sed humanitatis. Alioquin quomodo esset verum quod dixit ad Moysen (Exod. XII): Non videbit me homo et vivet: quando 117.0619A| ille dixit: Ostende mihi teipsum, id est, invisibilitatem tuam? Altiori igitur intellectu Moyses, qui ponebat velamen super faciem suam, ne intenderent in eum filii Israel, significat ipsam legem, sicut in Evangelio Dominus testatur dixisse Abraham ad divitem: Habent Moysen (Luc. XVI), id est legem. Velamen illud significat intelligentiam litteralem et historicum sensum, quo obumbratur ipsa lex, infidelitas quoque et ignorantia cordis Judaeorum. Velamen ergo quod ponebat super faciem suam Moyses, non sinebat illos cernere gloriam vultus ejus, quia infidelitas, ignorantia, et peccatum eorum, litteralis quoque intelligentia, et historicus sensus non permittebat illos penetrare et intelligere gloriam spiritalis intelligentiae, quae latebat in lege. Quod vero 117.0619B| dicit gloriam et claritatem Moysi evacuatam, dicit, quantum ad litteram pertinet: quia Moyse mortuo, facies ejus quae ante splendoris radios emittebat, in pallorem versa est. Altiori autem sensu et sublimiori secundum Augustinum: Gloria legis quae videbatur esse in festivitatibus et operibus, evacuata est, adveniente Christo, quem illa significabat: vel etiam pars spiritalis intelligentiae, quae a quibusdam intelligebatur, sicut a Moyse, Josue, Samuel, David caeterisque talibus, adveniente Christo, in quo completa est et a quo manifestata est apostolis ex toto. Statim ut venit plenitudo, evacuatum est illud quod ex parte erat, non ut cessaret penitus, et periret ipsa intelligentia spiritalis, sed ut in melius proficeret, atque augmentum caperet. Verbi gratia: Sicut 117.0619C| evacuatur infantia et pueritia, adveniente adolescentia, et adveniente juventute evacuatur adolescentia, dum in melius proficit. In Evangelio autem non fit ita, quia Evangelium spiritaliter intelligitur ex toto, nec evacuatur, quia aeternum est. Si ergo illi qui legem operibus implerunt, ex parte spiritaliter intellexerunt: quae evacuata est tantam gloriam habuerunt in praesenti saeculo, ut terram repromissionis acciperent victoresque postmodum suorum hostium exsisterent, quanto ampliorem obtinebunt isti qui spiritaliter legem et Evangelium intelligunt, observant, praedicant, et docent, quod nunquam evacuatur?
Nam si ministratio damnationis gloria est, multo magis abundat ministerium justitiae in gloria. Repetitio 117.0619D| est superiorum mutato sermone. Nam si ministratio damnationis gloria est, id est, si lex quae ministra erat damnationis et mortis, tantam gloriam praestitit Moysi suo ministratori et caeteris suis observatoribus, multo magis abundat ministerium justitiae, id est Evangelium quod justificat homines, abundat in gloria aeterna. Evangelium ergo ministerium justitiae est, quia per illud ministratur nobis justitia, salus, et vita aeterna tempore baptismatis, sicut Dominus dicit apostolis (Matth. XXVIII): Ite, docete omnes gentes, id est, ministrate illis Evangelium. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit salute aeterna: quia mundabitur ab omnibus peccatis: et efficietur justus. Gloria denique Evangelii 117.0620A| quae datur ministratoribus ejus et observatoribus, major est gloria legis quae splenduit in facie Moysi, quia illa fuit temporalis, et a quocunque ferri potuit et videri, ista autem aeterna erit, nec potuit ferri ab apostolis quando a Domino ostensa est in monte, quia statim lapsi sunt in terram velut mortui. Quapropter laborandum est omnibus ut observatores simus Evangelii: quatenus ad illam gloriam digni simus pertingere quam promittit.
Nam nec glorificatum est quod claruit in hac parte propter excellentem gloriam. In hac parte dicit in Moyse (Exod. III), vel quod narrat in hac parte libri Exodi de splendore vultus illius, excellentem gloriam appellat, qua Dominus glorificatus est in monte, ex qua glorificandi sunt omnes electi, et est 117.0620B| sensus: Illud quod splenduit in facie Moysi, non est glorificatum, id est, non fuit gloria vera, quia evacuari potuit per mortem illius: nec fuit gloriosum comparatione istius gloriae, quae aeternaliter manebit, et multo amplior erit. In hoc enim quod nulli profuit gloria vultus ejus, quasi non fuit gloria, quia non habuit fructum gloriae. Aliter: Quod dicit in hac parte, quasi in istam partem, id est quod claruit et splenduit in Moyse, non est glorificatum in hac parte, id est quantum ad istam partem gloriae Evangelii pertinet, non est gloriosum propter istam gloriam majorem.
Si enim quod evacuatur, per gloriam est, multo magis quod manet in aeternum, in gloria est, id est, si lex quae evacuari potuit, in gloria fuit Moysi 117.0620C| suisque observatoribus, multo magis Evangelium, quod manet in aeternum, in gloria est suis ministratoribus et occultoribus. Quantum enim inter imaginem distat et veritatem, tantum distat inter gloriam vultus Moysi et gloriam Christi, cui similes erunt omnes electi in gloria.
Habentes igitur talem spem, videndi et percipiendi gloriam, non talem qualis fuit in vultu Moysi, sed eam quam viderunt tres apostoli in monte revelante se Domino, multa fiducia utimur in praedicatione, securi de praemio.
Et non sicut Moyses ponebat velamen super faciem suam, ut non intenderent in eum, sic ponet Christus in Evangelio legis velamen, quod velamen legis evacuatur, id est, non ponit Christus velamen intelligentiae 117.0620D| litteralis in Evangelio et obscuritatem, ut non possint fideles gloriam spiritalis intelligentiae penetrare sicut Moyses ponebat, ne in gloriam vultus ejus intenderent, quod velamen significat obscuritatem et obumbrationem legis, quod evacuatur quando a Christo revelatur et spiritaliter eadem lex intelligitur: vel non ita occultabit Christus gloriam suam electis, sicut Moyses occultabat faciem suam, ponendo velamen super faciem suam, quod velamen evacuatur: pro eo quod evacuatum est, quando Moyses mortuus est.
Sed obtusi sunt sensus eorum, id est, licet velamen, quod significat obscuritatem legis, evacuatum sit a Christo, et in Evangelio non sit velamen, tamen 117.0621A| non ideo penetrant Judaei gloriam spiritalis intelligentiae quae in lege latet, qua obtusi et reverberati sunt sensus illorum infidelitatis perfidia et ignorantia, quia nolunt in Christum credere: sed semper litteram sequi volunt. Usque in hodiernum enim diem idipsum velamen, id est ipsa obscuritas et ignorantia, in lectione Veteris Testamenti manet, subaudis apud Judaeos incredulos, non revelatum, subaudis ab illis, quia infidelitas et peccata reverberant sensum eorum, nec valent per se penetrare illam: quoniam in Christo evacuatur, id est, per fidem Christi auferetur velamen ignorantiae, non per eorum scientiam, nec revelabitur illis nisi credant. Sed usque in hodiernum diem cum legitur a Judaeis incredulis Moyses, id est, lex quae per Moysen data 117.0621B| est, velamen est positum super cor eorum, id est, ignorantia et caecitas intelligentiae est in cordibus Judaeorum, ne valeant penetrare spiritalem intelligentiam legis, quae obscura illis et occulta erat, quousque in Christum credendo denudetur eis a Christo.
Cum autem conversus fuerit ad Deum, subaudis ille populus ut credat in Christum, auferetur velamen, id est obscuritas de lege per Christum, et per gratiam sancti Spiritus, qui tempore baptismatis incipit nostri habitator esse.
Dominus autem spiritus est. Ubi autem spiritus Domini, ibi libertas. Nemo qui fidem sanctae Trinitatis habet, dubitat Spiritum sanctum Deum esse, quia tertia persona est Trinitatis, et tamen non sunt tres Domini, sed unus Dominus: et scitur ab omnibus 117.0621C| fidelibus, Spiritu sancto dictante, legem et Evangelium esse conscriptum, ideoque Spiritus sanctus Dominus est legis et Evangelii, nec est illi aliquid occultum in lege et Evangelio. Ipso quoque Spiritu sancto cooperante, per fidem Dominicae passionis liberamur in anima ab omnibus peccatis, de qua libertate dicit Dominus in Evangelio: Si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis (Joan. VIII). Per ipsum etiam datur fidelibus facultas intelligendi divinas Scripturas. Spiritus ergo sanctus Dominus est Scripturae legis et Evangelii: ideoque nihil latet eum ex his quae ibi continentur, neque velamen alicujus obscuritatis et dubietatis opponitur ei, sed magis ipse revelat quae ibi latent, sicut sequentia manifestant. Ubi autem spiritus Domini est, ibi 117.0621D| libertas est animae, et facultas intelligendi Vetus Testamentum et Novum, id est, quemcunque repleverit Spiritus sanctus per fidem Domini nostri Jesu Christi, ille habet libertatem animae et facultatem discutere obscuritates legis, et gratiam Evangelii penetrare.
Nos vero omnes, subaudis apostoli et Judaei credentes, omnesque qui libertatem animae et facultatem divinae legis consecuti sumus, revelata facie cordis, id est, manifesto intellectu mentis per fidem Christi et intelligentiam Scripturarum, gloriam Domini quam ostendit tribus discipulis, et quam percepturi sunt omnes electi sumus nos speculantes, id est, contemplantes in speculo mentis per fidem et 117.0622A| spem cernentes. Inter speculam et speculum hoc interest, quia specula est turris in civitatibus, et locus unde speculatur a longe ex qua parte superveniant hostes: speculum vero est, ubi contemplari solent homines imagines vultusque suos et aliorum, de quo hic dicitur: Speculum ergo nostrum, mens nostra est: quia sicut in speculo contemplatur imago et umbra, ita nos in praesenti mente videmus et contemplamur illam gloriam, quam percepturi sumus in re.
In eamdem imaginem transformamur a claritate in claritatem. In Graeco habetur, ut beatus Augustinus dicit, a forma in formam transducimur: Homo, sicut in Genesi habetur (Gen. I), ad imaginem Dei factus est, sanctus, justus, immortalis, et incorruptibilis: 117.0622B| quam imaginem et formam peccando amisit, et cecidit in formam mortalitatis, corruptionis, et injustitiae. Ab ista ergo imagine justitiae et forma transformamur et transducimur jam in spe et fide in eamdem ipsam imaginem et formam quam perdidimus, a forma videlicet creationis ad formam justificationis: a forma mortalitatis et corruptionis, ad formam immortalitatis: a forma filiationis, qua filii Dei modo sumus in spe, ad formam contemplationis et visionis: a forma obscura ad forman lucidam, de qua Joannes ait (I Joan. III): Filii Dei sumus in spe, et nondum apparuit quid erimus in re. Ab ista obscura forma transducemur ad lucidam, quando similes Deo erimus: quoniam videbimus eum sicuti est. A claritate quoque spei transformamur ad 117.0622C| claritatem speciei, et a claritate fidei ad claritatem rei, ut quod modo tenemus in spe, et credimus nos adepturos, quandoque possideamus in re. Et bene cum dixisset, transformamur a claritate spei in claritatem speciei et rei, tanquam a Domini Spiritu, ut ostenderet talem gloriam dari, quae sublimitati congruat dantis. Moysi enim gloria et claritas, nec tanta fuit quanta Christi in monte, nec perennis. Tantum enim Deus concessit fidelibus suis, ut Spiritum sanctum det eis pignus illius gloriae quam promisit. Sicut enim qui pignus vel arrham accipit, securus est de pretio quod remanet ex promisso, ita fideles qui tempore baptismatis Spiritum sanctum pro pignore et arrha accipiunt, securi sunt de promissionibus patriae coelestis, quia ab illo transformantur 117.0622D| in spe ad illam gloriam.
CAPUT IV. Ideo habentes hanc administrationem, subaudis spei, id est, habentes fiduciam et spem transformandi, quae spes et fiducia a Spiritu sancto nobis ministratur juxta quod misericordiam consecuti sumus, non secundum meritum nostrum non deficimus, inter adversa hujus saeculi, sed multa fiducia utimur, in praedicatione, fortiter tolerantes omnia incommoda, securi de praemio et gloria: sed abdicamus occulta dedecoris, id est, respuimus et abjicimus omnia turpia a corde, ore, et opere nostro, quae maxime in occulto solent fieri, non ambulantes in astutia, id est in calliditate hujus saeculi. Astutia dicitur ab hasta, 117.0623A| id est acumine, eo quod nimium sit acuta ad decipiendos homines. Neque adulterantes verbum Dei, sicut pseudoapostoli multis modis, sed in manifestatione veritatis, subaudis praedicamus verbum Dei, non fucato sermone, neque philosophico, sed simplici, ut simplices quique possint illud intelligere; commendantes nosmetipsos ad omnem conscientiam hominum, id est laudabiles nos facientes ad omnes homines sancte vivendo, bene praedicando; coram Deo, id est, in praesentia Dei, cui placet quod agimus: vel coram Deo, quia sicut ab illo nobis datur, ita praedicamus in praesentia illius quem cognoscimus nobis adesse praesentem: poterat aliquis dicere, quomodo praedicatis in manifestatione, cum omnes non intelligant quae dicitis neque credant? Ali haec 117.0623B| subjunxit Apostolus:
Quod si opertum est Evangelium nostrum, id est, si clausum est et obscurum ut non intelligatur, in his qui pereunt, est opertum; quasi dicat: His qui pereunt in infidelitate, illis est opertum, quia non inspiratur eis a Spiritu sancto, neque volunt credere: volentibus autem credere, manifestum est. Audiebant siquidem omnes praedicationem apostolorum, sed illis qui volebant credere, manifestabatur: illis vero qui in infidelitate permanebant occultabatur.
In quibus Deus hujus saeculi excaecavit mentes infidelium. Quidam haereticorum, et Marcion, aliique pseudoapostoli hunc versum male distinguentes, Deum hujus saeculi dicebant esse appeliatum in hoc 117.0623C| loco diabolum, de quo dicitur: Omnes dii gentium daemonia (Psal. XCV); licet enim dii appellantur, non sunt dii. Ita ergo est distinguendus, ut primum dicatur. In quibus, id est in illis qui pereunt, Deus verus: et deinde infra, excaecavit mentes infidelium hujus saeculi, cum non illuminavit, sicut induravit cor Pharaonis cum non emollivit, ut non fulgeat illuminatio Evangelii in illis, id est fides et doctrina Evangelii et gloria Christi. Quod Evangelium gloria Christi est, quia ibi narrantur nativitas ejus divina et humana, virtus miraculorum, passio, resurrectio, ascensio ad coelos, adventus ad judicium, qui, Christus, imago est Dei Patris, id est similis ei in omnibus secundum divinitatem.
Non enim nosmetipsos dicamus, sed Jesum Christum 117.0623D| Dominum nostrum, id est, non quaerimus nostram laudem, non lucra temporalia, sed gloriam et honorem Christi praedicamus et quaerimus, et ut ab illo remuneremur. Ille enim seipsum praedicat, qui a culto sermone loquitur, et veritatem Evangelii quaerit fucare, ut praedicetur ipse sapiens esse et laudetur, et qui potius pro lucris temporalibus praedicationi insistit, quam pro vita aeterna.
Quoniam Deus qui dixit, subaudis in principio creaturarum, de tenebris lucem splendescere, dicens cum adhuc tenebrae essent super faciem abyssi, Fiat lux, et facta est lux (Gen. I), ipse illuxit in cordibus nostris, lumen fidei et doctrinae, qui tenebrae antea eramus, ad illuminationem scientiae claritatis Dei in 117.0624A| nobis in facie Christi Jesu. Ordo est: Deus qui dixit: Fiat lux, cum adhuc tenebrae essent, et facta est lux, illuxit cordibus nostris lumen fidei et doctrinae in facie Christi, id est in praesentia Dei, et per praesentiam Christi ad illuminationem et demonstrationem scientiae divinitatis suae. Per praesentiam ergo Christi manifestata est cognitio Dei Patris atque totius Trinitatis, sicut ipse Christus dixit: Pater, manifestavi nomen tuum hominibus quos dedisti mihi (Joan. XVI), non illud quo Deus diceris, sed quo Pater vocaris.
Habemus autem thesaurum istum in vasis fictilibus, thesaurum hic dicitur theca et repositio auri. Thesaurum autem appellat Apostolus isto in loco sacramentum cognitionis sanctae Trinitatis, et mysterium 117.0624B| incarnationis Filii Dei: quia, sicut thesaurus in occulto et secreto ponitur loco, ita istud mysterium in cordibus illorum erat reconditum. Vasa fictilia vocat corpora fragilia, quae ex limo terrae facta sunt, et variis passionibus et infirmitatibus subjacent, fami, siti, nuditati, caeterisque talibus; ut sublimitas sit virtutis Dei in nobis, et non ex nobis, id est, ut altitudo virtutis Dei annuntietur per nos et appareat, quia non est ex nobis, neque illa sapientia, neque virtus miraculorum, sed ex Deo, quae per nos tamen ministratur, ac si diceret aliis verbis: Thesaurum gratiae spiritalis quod praedicamus, et quod signa miraculorum facimus in corpore fragili bajulamus, et quod etiam frequenter dum alios sanamus ipsi infirmamur, subjacentes fami, siti, ut 117.0624C| quod facimus, non nostra virtute, vel nostris meritis, sed sublimitas potentiae Dei esse intelligantur.
In omnibus modis et locis tribulationem diversam patimur, sed non angustiamur: id est, licet tribulationes et angustias sustineamus, tamen non ita constringimur sive angustiamur, ut cedamus loco a praedicatione, et cessemus a nostro propositio. Aporiamur, id est conjiciamur, et improperia sustinemus, vel quod melius est, quasi pauperes abjicimur; sed non destituimur, id est, non derelinquimur a Deo, sed positis in paupertate et inopia, adest nobis pastor Deus. Apros Graeco vocabulo Latine dicitur pauper, inde aporiare, proprie quasi pauperem abjicere.
Semper mortificationem Jesu in corpore nostro 117.0624D| circumferentes, sive portantes, id est, semper sumus mortificantes membra nostra cum vitiis et concupiscentiis, ut et vita Jesu, qua ipse modo vivit immortalis in corporibus nostris manifestetur post generalem resurrectionem, aliter Christus sicut pascitur et vescitur in suis, sicut dicet electis: Quandiu his minimis meis fecistis, mihi fecistis (Matth. XXV), ita occiditur et mortificatur atque flagellatur et persequitur in suis. Nonne in Stephano persequebatur et lapidabatur, quando dicit: Saule, Saule, quid me persequeris? (Act. IX.) Sic dixit etiam Petro: Venio Romam iterum crucifigi in te. Semper, inquit, mortificationem Jesu in corpore nostro sumus circumferentes sive portantes, id est semper mortificatur 117.0625A| Jesus in nobis et occiditur, ut sicut ipse in nobis modo occiditur, et nos pro ipso, ita etiam ipse vivat in nobis, et nos vivamus in illo. Et sicut ipse jam non moritur, sed semper vivit, ita et nos post resurrectionem vivamus immortales et incorruptibiles.
Semper enim nos, qui vivimus in praesenti saeculo fide bonisque operibus, in mortem tradimur propter Jesum, id est, pericula mortis sustinemus propter nomen et fidem Christi quam praedicamus ut et vita Jesu, qua ipse jam vivit, manifestetur in carne nostra mortali, ut vita qua Christus resurrexit a mortuis, et qua modo vivit, huic nostrae mortalitati praestetur immortalitas et incorruptio, ut post resurrectionem promissam non timeamus mori.
117.0625B| Ergo mors in nobis operatur, subaudis quod suum est, quia semper mortificat nos per multas tribulationes et angustias, vita autem, id est, fides qua justus vivit, in vobis operatur quod suum est, et trahit ad vitam aeternam, et est sensus: Propter vitam aeternam quam nos vobis praedicamus, et fidem quam vobis ministramus, morimur et interficimur, quotidie pericula mortis sustinendo.
Habemus autem nos apostoli caeterique credentes, eumdem spiritum Dei, subaudis quem habuerunt patres Veteris Testamenti: quia quod illi praedixerunt de Christo implendum, nos credimus jam adimpletum. Similiter de salute gentium, scientes quoniam Deus Pater qui suscitavit Jesum, et nos cum Jesu suscitabit, in die judicii, id est per virtutem Jesu, et 117.0625C| constituet vobiscum, in gloria aeterna.
Omnia enim, subaudis adversa hujus saeculi, propter vos sustinemus, o gentiles, quia vobis fidem et vitam aeternam praedicamus: ut gratia abundans per multos in gratiarum actione, abundet in gloriam Dei. Gratiam abundantem appellat magnam sapientiam divinam, quae gratis illis data est. Ordo est iste: Ideo adversa hujus saeculi propter vos sustinemus, ut magna sapientia divina quae nobis gratis data est, abundet per multos credentes in gloriam: et laudem Dei cum gratiarum actione, videlicet ut plurimi credentes per nostram doctrinam, gratias et laudes referant Deo. Quidam codices habent, ut sapientia divina abundet per multas gratiarum actiones in laudem Dei, quod non discrepat a sensu.
117.0625D| Propter quod, subaudis ut sapientia divina abundet per multos credentes in laudem Dei, non deficimus inter pericula mortis a fide. Sed licet is qui foris est noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est renovatur de die in diem. Homo exterior appellatur corpus, interior vero anima. Licet autem ex duabus substantiis et naturis constet homo, tamen non sunt duo homines, anima et corpus, sed unus homo. Homo qui foris est, corpus videlicet, quanto amplius corrumpitur tormentis et tribulationibus, eo amplius renovatur interior, id est purgatior exsistit anima.
Id enim quod in praesenti est momentaneum et leve tribulationis nostrae, supra modum in sublimitate 117.0626A| aeternum gloriae pondus operatur in nobis. Momentum, brevissimum est spatium temporis dictum a celerrimo siderum motu. Sensus et ordo verborum iste est: Omne tormentum tribulationis nostrae quae in praesenti est, momentaneum, sive brevissimum et leve ad tolerandum, operatur in nobis aeternum pondus gloriae, id est magnitudinem gloriae in sublimitate patriae coelestis, supra modum et supra omnem mensuram: quia non potest comprehendi quantitas illius gloriae, neque mensurari tempore: quia sine fine et sine termino erit aeternaliter permanens, non contemplantibus nobis quae videntur, sed quae non videntur, id est, non considerantibus nobis et attendentibus honores, divitias, et lucra temporalia quae videntur et nobis promittuntur ab amatoribus 117.0626B| hujus saeculi, sed gaudia patriae coelestis, quae non videntur oculis corporeis, illa consideramus. Poterat aliquis dicere: Quare non consideratis ista temporalia? Ad haec Apostolus subdit: Quae enim videntur temporalia sunt, et transitoria: quae autem non videntur, nisi per fidem, aeterna sunt, ideoque illa postponimus, et ita amplectimur quae mansura sunt.
Scimus enim quoniam si terrestris domus nostra hujus habitationis dissolvatur, id est, si corpus nostrum terrenum, mortale et corruptibile in quo anima nostra habitat, dissolvatur per aegritudinem, per tribulationes maximas, et per mortem redigatur in pulverem; quod aedificationem habeamus ex Deo: sive a Deo, domum non manufactam, sed aeternam in 117.0626C| coelis. Quod dicit aedificationem, hoc appellat domum non manufactam, corpus videlicet mortale, quod non fiet manu, id est complexione maris et feminae, sicuti istud, sed in virtute omnipotentis Dei reparabitur, ut sit immortale et aeternum, et sit in coelo semper; et est ordo atque sensus: Si mortale hoc corpus, ubi modo habitat anima, dissolutum fuerit per mortem, scimus et certi sumus quod a Deo habeamus in coelis aeternam aedificationem, et domum non manufactam: corpus videlicet immortale, virtute Dei reparatum.
Nam et in hoc, subaudis corpore mortali, positi, ingemiscimus, id est, cum gemitu postulamus absolvi ab hoc corpore mortali, cupientes superindui habitationem 117.0626D| nostram quae de coelo est, id est, immortale corpus cupientes recipere. Quod ideo de coelo dicitur esse, quia coeleste erit et in coelis habitabit, superindui autem, id est super animam, sicut modo isto mortali est anima vestita.
Si tamen vestiti, subaudis a Christo, et non nudi inveniamur, ab illo, et est sensus: Tunc recipiemus corpus immortale ad gloriam, et tunc erit coeleste si in die mortis nostrae vel in die judicii fuerimus vestiti Christo, ut ipse sit nobiscum, et non fuerimus inventi nudi ab illo, et ab ejus protectione alieni. Omnes enim electi Christo sunt vestiti, quia ipse est eorum protectio, sicut Apostolus dicit: Quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis (Gal. III), id est, Christum habetis protectorem.
117.0627A| Nam et qui sumus in tabernaculo isto, id est in corpore mortali, quasi viatores in papilionibus, ingemiscimus, id est, dolemus gravati, fame, siti, nuditate, aliisque periculis eo quod nolumus exspoliari ab hoc corpore mortali, sed volumus supervestiri immortalitate, non interveniente morte, ut absorbeatur quod mortale est, a vita, id est ut illud quod mortale in nobis et corruptibile, deglutiatur ab immortalitate et vita mansura, sicut consumitur parvissima gutta aquae, avidi ignis projecta in maximum incendium, ac si diceret: Ideo ingemiscimus in hoc corpore mortali, quod gravatur variis angustiis, quia si posset fieri, nollemus mori, sed vellemus ut ipsa mors in nobis deficeret, et reciperemus in praesenti saeculo immortalitatem ut nunquam moreremur; sed 117.0627B| nullo modo fiet illud in praesenti saeculo.
Qui autem efficit nos in hoc ipsum, qui perficiet immortales in alia vita, Deus, est omnipotens, qui dedit nobis, in se credentibus, pignus Spiritus sancti, id est vadium dedit nobis tempore baptismatis, gratiam Spiritus sancti, ut securi simus de promissa gloria haereditatis. Si enim tantum est pignus, quanta erit haereditas et completio promissionis?
Audentes igitur semper, id est audaciam habemus, et ausi sumus dicere habere nos pignus Spiritus sancti et sumus scientes quoniam dum sumus in hoc corpore mortali, peregrinamur a Domino, id est, longe sumus a Domino. Cum idem Apostolus dicat alibi, confirmans sententiam cujusdam gentilis, quoniam in ipso, id est in Deo vivimus, movemur et sumus (Act. 117.0627C| XVII); et cum Deus ubique sit, et etiam omnis locus in ipso sit, unde et ubique praesens est, quare dicit modo nos longe esse a Domino? Nimirum ideo talia dicit, quia proprius locus omnipotentis Dei coelum dicitur, ibique semper videtur ab angelis sanctis et hominibus justis: et quia hic positi ubi non videtur ipse neque gloria aeternae beatitudinis, longe ab illo dicimur esse, et peregrinari ab illa gloria.
Per fidem enim ambulamus, et non per speciem, id est, per fidem et spem tendimus ad patriam coelestem, et non per speciem neque per rem, quia nondum videmus quod erimus.
Audemus autem, subaudis dicere, et bonam voluntatem habemus magis peregrinari a corpore, et praesentes esse ad Deum. In anima subaudis, quam praesentes 117.0627D| esse in corpore: et absentes esse in anima a Deo, id est magis desideramus jam esse in praesentia Dei, alieni a corpore isto mortali, quam esse in hoc corpore mortali, ubi manentes longe sumus a Dei contemplatione.
Et ideo quia hanc voluntatem habemus, contendimus et laboramus placere illi, sive absentes simus, manentes in corpore mortali, sive praesentes in anima: quia qui hic positus placet Deo, illic non displicet ei.
Omnes enim nos manifestari et praesentari oportet ante tribunal Christi. Tribunal sedes excelsa est judicum et praesidum, qui dantes judicia populis, in excelso loco resident, ut possint videre reos et innocentes, 117.0628A| et ut ipsi etiam videri possint ab omnibus. Pro magnitudine ergo potestatis et judicis, magnitudo tribunalis et judicii aestimanda est: quia illa potestas aeterna ita apparebit excelsa super coelum et terram, ut ab omnibus possit videri, bonis scilicet ac reprobis, ut videant in quem pupugerunt; ut referat, id est reportet sive recipiat unusquisque propria corporis, subaudis merita, prout gessit, sive bonum sive malum. Cum multa et maxima peccata gerantur solo animo, sicut odium, invidia, superbia, et illud quod dixit insipiens in corde suo: Non est Deus (Psal. XIII), quare dicit de his solummodo hominem judicandum quae corpore operatus est, videlicet de homicidio, adulterio, et caeteris talibus? Quod ergo dicit ut recipiat propria merita corporis 117.0628B| sic est intelligendum, ut recipiat propria merita quae gessit eo tempore quo in corpore fuit, ut per corpus intelligatur corporis tempus. Ex hoc quoque loco proposuit beato Augustino quaestionem Paulinus Nolanus episcopus, quid prodessent homini mortuo orationes et eleemosynae, quae post mortem illius a parentibus et amicis pro remedio animi implentur, si homo tantummodo propria merita est recepturus, quae eo tempore gessit quo in corpore fuit? Cui respondit beatus Augustinus nullo modo prodesse ea quae post mortem fiunt a parentibus illi qui jam mortuus est, nisi in hac vita positus, bona intentione et voluntate atque inchoatione hoc promeruerit, ut illa accepta sint Deo, quae post ejus exitum celebrantur a parentibus. Huic etiam sententiae concordans 117.0628C| beatus Gregorius, dicit: Sciendum quia saltem de minimis nihil quisque purgationis post mortem obtinebit, nisi in hac vita positus hoc promereatur, ut illic veniam possit assequi. Tria autem sunt quae prosunt post mortem, ut beatus Augustinus dicit in libro Enchiridion, jejunia videlicet, eleemosynae, et orationes, quae autem pro valde bonis aguntur, gratiarum actiones sunt pro non valde bonis: et pro non valde malis, qui in purgatione aliqua sunt positi, propitiationes sunt et purgationes pro valde malis et aeternaliter damnatis, et si nulla sunt adjumenta mortuorum, qualescunque vivorum consolationes sunt. Quibus autem ista prosunt, aut ad hoc prosunt ut fiat illis plena remissio: aut ut tolerabilior fiat damnatio ipsa. Mitissima sane omnium poena erit, 117.0628D| qui praeter peccatum quod originale traxerunt, nullum insuper addiderunt: et in caeteris qui addiderunt, unusquisque tanto ibi tolerabiliorem habebit damnationem, quanto hic minorem gessit iniquitatem.
Scientes ergo timorem Domini, non quo ipse timet, sed quo timendus est, et quo terrebuntur omnes in die judicii, hominibus suademus declinare a malo, et facere bonum, ut possint evadere Dei vindictam. Deo autem manifesti sumus: spero autem in conscientiis vestris, o Corinthii, manifestos nos esse, id est ipsae conscientiae vestrae testimonium nobis perhibent, quia recte credimus, sancte vivimus, et bene praedicamus, Deo autem manifesti sumus. Nunc revertitur ad ea unde et superius locutus est, scilicet quod falsi Apostoli 117.0629A| dijudicaban veros, et dicebant Paulum et Barnabam seductores, volentes eis praeferre non solum Petrum aliosque apostolos, sed etiam seipsos, ac si diceret beatus Paulus: Illis qui nobis detrahunt, incogniti sumus quia nesciunt quales sumus.
Non iterum nos commendamus vobis, id est, non laudamus nos iterum vobis, quasi aliquid utilitatis in ea laude habeamus, sed occasionem damus vobis gloriandi pro nobis, ut habeatis ad eos qui in facie gloriantur, et non in corde, id est, ut habeatis unde gloriari possitis ad falsos apostolos, habere nos bonos et veraces apostolos, id est praedicatores. In facie gloriabantur pseudoapostoli sive in praesentia multorum, et non in corde: quia, non habentes unde possent gloriari in corde, laudabant se esse apud 117.0629B| alios quod non erant. Electi enim in corde gloriantur, et non in facie: quia, cognoscentes se placere Deo, gaudent in animo, et tamen non requirunt laudari in praesentia: ne forte bonum quod habent, per vanam gloriam amittant.
Sive enim mente excedimus, id est, si contra mentem nostram agimus, aliter praedicando, atque aliter vivendo, vel si superbe nos laudamus; Deo, subaudis relinquendi sumus et reservandi, et non aliquo vestrum judicandi: sive sobrii sumus, id est, si habemus sanam doctrinam, vel si sobrii vivimus et temperate, praedicamus vobis, subaudis prosumus.
Charitas enim Christi urget nos, id est charitas Christi qua nos diligimus, compellit nos talia dicere, scilicet ut nos laudemus vobis, volentes vos revocare 117.0629C| ab amore pseudoapostolorum ad amorem Christi et nostrum: existimantes hoc, et certum tenentes, quoniam si unus, id est Christus, pro omnibus mortuus est, ergo omnes mortui sunt, qui ejus adventum praecesserunt et secuti sunt, et pro omnibus mortuus est Christus. Omne genus humanum propter peccatum originale quod traxit ex Adam, et in corpore et in anima mortuum est, quia dictum est Adae: In quacunque die comederis ex eo, morte morieris (Gen. II). Mortuus est illo die quando comedit: in anima et in corpore factus est mortalis, quia postmodum mortuus est. Sicut ergo nullus homo extra Adae progeniem est, ita nullus extra peccatum est illius et mortem, praeter unum Christum. Venit ergo Christus sine peccato nascens, sine peccato 117.0629D| conversans in mundo, innocenter mortuus est pro omnibus praedestinatis ad vitam et ut Prosper dicit, et Joannes Chrysostomus, aliique doctores, licet omnes non credant, et etiam omnes credentes non salventur, ille fecit quod suum erat, pro omnibus moriens. Verbi gratia: Sicut medicus quilibet componens potionem contra omnes infirmitates, veniat in civitatem quamdam, et dicat omnibus: Quicunque ex hac potione biberit, salvus erit a quacunque infirmitate tenetur: et qui bibit, sanatur: etsi omnes nolentes bibere non sanantur, ille tamen omnibus illis attulit potionem, et fecit quod ad se pertinebat. Ideo autem mortuus est Christus pro omnibus, ut et qui vivunt in fide, jam non sibi vivant: 117.0630A| sed ei qui pro omnibus mortuus est, et resurrexit. Ille vivit Christo, qui non quaerit suam utilitatem solummodo, sed aliorum: et qui pro fratribus non dubitat mori: sicut Christus non quaesivit sua, sed nostra: quia pro omnibus mortuus est, et est sensus: Qui Christus innocenter pro omnibus mortuus est: ego aliique apostoli non debemus cessare fratribus impendere hoc quod ab illo accepimus: et etiam si necessitas fuerit, animas pro salute illorum ponere.
Itaque nos ex hoc neminem novimus secundum carnem. Perfectos Corinthiorum alloquitur. Sed nunquid illi quando ista loquebatur, non erant in carne? Erant utique, sed ita est intelligendum: Ex hoc id est ex quo vocati estis ad fidem, neminem vestrum 117.0630B| perfectorum novimus secundum spem carnalium et temporalium rerum vivere, sed in spe coelestium praemiorum. Et si cognovimus Christum secundum carnem, subaudis mortalem fuisse et corruptibilem: sed nunc jam non novimus, subaudis illum mortalem et corruptibilem, sed immortalem et incorruptibilem, et est sensus: Ideo non estis positi in spe rerum carnalium et temporalium, quia in spe et fide jam estis immortales et incorruptibiles securi de praemio. Si qua ergo nova creatura est, id est novus populus per fidem et per aquam regenerationis, vetera transierunt, illis, id est, lex Veteris Testamenti in sacrificiis, circumcisione, sabbati otio, caeterisque talibus. Ecce facta sunt omnia nova, in Evangelio, circumcisio, videlicet spiritalis, 117.0630C| quae fit in baptismate, ubi est vera exspoliatio peccatorum. Similiter de caeteris intelligendum: vel, vetera transierunt, infidelitas, peccatum, et caetera quae ad veterem hominem Adam pertinent: et facta sunt nova, fides videlicet, justitia, obedientia, charitas, caeteraeque virtutes ad novum hominem, id est Christum, pertinentes. Aliter: si qua nova creatura est, id est novus populus, vetera transierunt illis jam in spe, mortalitas videlicet et corruptio, et facta sunt nova similiter in spe immortalitas et incorruptio; vel, usus est praeterito pro futuro, pro eo quod est, vetera transibunt, et fient omnia nova, juxta quod Joannes dicit: Erunt omnia nova.
Omnia autem, subaudis genera innovationis, ex Deo Patre nobis procedunt qui reconciliavit nos sibi 117.0630D| per Christum, id est per passionem Christi, et dedit nobis apostolis ministerium reconciliationis. Illi reconciliantur, qui antea inimici erant. Et nos inimici eramus Deo Patri, non per naturam quam ipse fecit sanctam et bonam, sed per vitium quod nos addidimus. Ablato ergo peccato quod nos addidimus, per sanguinem Christi reformata est natura ut fuerat creata, et reconciliati sumus Deo Patri. Christus ergo procurans nobis reconciliationem per suam passionem, rediit ad Deum Patrem unde venerat. Sed ne imperfectum sive infectum remaneret quod nobis procuraverat, ministerium reconciliationis dedit suis apostolis, ut ipsi nobis annuntiarent redemptos esse sanguine Christi et sua praedicatione 117.0631A| reconciliarent nos. Sicut enim ipse dixit: Sicut misit me Pater, et ego mitto vos (Joan. VI): ite, docete omnes gentes (Matth. XXVIII).
Quoniam Deus Pater erat in Christo mundum reconcilians sibi per illum. Deus Pater in Filio erat, et Filius in Patre, sicut idem Filius ait: Ego et Pater unum sumus (Joan. X). Et, Ego in Patre, et Pater in me est (Joan. XIV). Aliter ergo erat in Christo, atque aliter fuit in prophetis et apostolis per quos loquebatur. In illis erat per gratiam, in Christo erat per unitatem substantiae, quia unum sunt: mundum reconciliavit sibi per Christum, id est, omnes praedestinatos ad vitam aeternam, non reputans illis, id est credentibus, peccata ipsorum, postquam ad fidem venerunt: quia quales antea fuerant non attendit, 117.0631B| sed quales futuri erant; et posuit in nobis verbum reconciliationis, id est doctrinam Evangelii.
Pro Christo ergo legatione fungimur, id est, vice Christi missatico fungimur, tanquam Deo exhortante per nos, subaudis homines ad credendum. Obsecramus pro Christo, id est, vice Christi reconciliamini Deo Patri per fidem et justitiam, auferentes a vobis omne peccatum quod a Deo vos separat.
Eum, id est Christum, qui non noverat peccatum, Deus Pater, pro nobis peccatum fecit, id est hostiam pro peccato. Sic enim appellatur hostia pro peccato, maxime in Septuaginta interpretibus, qui soliti sunt dicere: Ponet enim manum suam super caput peccati (Levit. I), id est, super caput hostiae pro peccato. 117.0631C| Sed quaestio oritur in hoc loco. Quomodo judicet Deus et vindicet in homine peccatum, si ipse peccatum non novit? Quae ita solvitur, quia novit per sapientiam peccatum esse malum, sed non novit experientiam, ut aliquando peccaret; verbi gratia, sic dicimus: Joannes evangelista quando scripsit suum Evangelium, novit mentiri, id est, novit mendacium per sapientiam, sed non novit per voluntatem ut vellet mentiri, neque per experientiam quando illud scripsit. Ideo fecit Deus Pater hostiam pro peccato Christum: ut nos efficeremur justitia Dei in ipso, id est, ut efficeremur justi per misericordiam Dei Patris in ipso, id est per Christum, vel in ipso, id est, in corpore Christi conjuncti, adjuvantes autem vos nostra praedicatione et exemplo.
CAPUT VI. 117.0631D| Hortamur vos ne in vacuum gratiam Dei recipiatis. Exhortatio species est doctrinae, dum quilibet verbo aut exemplo consolationem praestat alicui; verbi gratia: videt aliquis nostrum fratrem suum in moerore et tristitia positum propter amissionem filiorum et uxoris, aut propter damnum temporalium rerum, dum ei reducit ad memoriam et in exemplum, quanta et qualia sustinuit beatus Job patienter, et quomodo postmodum meruit propter patientiam suam omnia recipere in duplum: ista talis consolatio et admonitio, exhortatio est dicenda. Videt etiam aliquem contristari et dolere propter amissum lumen 117.0632A| oculorum, dum ei reducit ad memoriam beatum Tobiam, et consolationem ei ex hoc aliquam praestat, exhortatio est. Dum videt etiam alium dolore nimio constringi propter peccata sua, et pene in desperationem lapsum, si verbo aut exemplo consolationem praebet, ne desperet de venia aut salute dans ei exemplum Mariam meretricem, cui Dominus omnia peccata dimisit (Luc. VII), et latronem in cruce, qui ad unam vocem meruit audire: Hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXIII), exhortatio bona et consolatio est. Dicamus et aliter: Sicut posito aliquo in certamine singulari cum suo inimico, dum ei dicit aliquis ex circumstantibus, Pugna fortiter, noli dubitare, noli deficere, victoriam obtinebis, exhortationem ei praebet et audaciam: sic qui positum in certamine 117.0632B| bonae operationis contra diabolum et vitia carnis, admonet ne deficiat neque cesset a coepto opere, exhortationem bonam praebet. Unde dicit Apostolus modo alloquens Corinthios, et in illis omnes fideles: Hortamur vos nostra praedicatione nostroque exemplo, omnibusque modis, ne in vacuum sive inane et inutiliter gratiam Dei recipiatis, omnia bona quae generi humano dantur, gratia Dei dicitur, quia gratis ei conceduntur. Gratia quippe Dei est, habere fidem, spem, charitatem, sapientiam divinam vel humanam, et bona temporalia. Istam ergo Dei gratiam in vacuum recipit, qui veniens ad fidem, et remissionem peccatorum in baptismate percipiens, Dei praeceptis inobediens exsistit, non adhibendo studium, ut possit Dei praecepta ipso adjuvante implere, 117.0632C| quoniam fides sine operibus mortua est et inanis (Jac. II). In vacuum quoque bona temporalia gratis a Deo data percipit, qui illa hilari mente pauperibus pro Dei amore erogare non studet. Ut ergo non longius protelemus sermonem, dicamus unum ex multis, quomodo gratia Dei in vacuum recipiatur, Dominus dicit in Evangelio discipulis: Ite, docete omnes gentes fidem sanctae Trinitatis, baptizantes eos, et docentes servare omnia quaecunque mandavi vobis (Matth. XXVIII). Quicunque ad fidem venit, et non servat ea quae in lege et Evangelio continentur, in vacuum gratiam Dei recipit.
Ait enim: Tempore accepto exaudivi te: et in die salutis adjuvi te. Hoc Isaias propheta protulit ex persona Dei Patris loquentis ad Filium: Tempus acceptum 117.0632D| Deo Patri, et dies salutis humani generis, tempus fuit passionis Christi in quo Deus Pater decrevit, disposuit, praedestinavit per passionem Filii sui salvare ac redimere genus humanum: isto tempore accepto Deus Pater exaudivit Filium suum, quia quidquid oravit Filius pro salute generis humani totum impetravit. Legimus enim in Evangelio Joannis quod appropinquans passioni, oravit dicens: Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi ego sum et illi sint mecum, ut videant claritatem meam (Joan. XVII). Si quis vero de apostolis hoc tantummodo dictum asserit, attendat quod ipse alias dicit: Non pro his rogo tantum, sed et pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me (Ibid.). Exaudivit quoque illum de 117.0633A| sua oratione, quando oravit dicens: Pater, clarifica Filium tuum. Et venit vox de coelo, clamans: Et clarificavi, subaudis tempore baptismatis et in monte coram discipulis: et clarificabo tertia die a mortuis suscitando. Et non solum pro aliis exauditus est, sed etiam pro suis persecutoribus pro quibus oravit pendens in cruce: Pater, dimitte illis, quia nesciunt quod faciunt (Luc. XXIII). Multa enim millia post ejus ascensionem ex his praedicationem apostolorum crediderunt. Audivit quoque illum in die salutis generis humani, quia tertia die devicto mortis imperio, eum a mortuis revocavit. Sicut retulimus ista ad caput omnium electorum, id est ad Christum, referamus ea et ad membra ipsius. Tempus acceptum quo exaudiri possumus, et dies in qua salutem nobis 117.0633B| aeternam procurare valemus, ab exordio Dominicae praedicationis est, sed maxime ab ejus resurrectione usque ad diem judicii quo tempore per bona opera possumus acceptabiles esse Deo Patri, et placere illi, atque exaudiri ab illo. De quo tempore etiam Apostolus subdit: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Tempus acceptabile ad poenitentiam agendam vita praesens est usque ad diem judicii, quae appellatur et dies salutis, in qua nobis salutem aeternam possumus promereri, quoniam apta est ad operandum. De qua die dicit Dominus: Ambulate dum lucem habetis (Joan. XII). Huic diei succedit nox, tenebrae scilicet aeternae damnationis, in qua nemo potest operari sicut Dominus dicit: Venit nox in qua nemo poterit operari (Joan. IX). Et idem Apostolus: 117.0633C| Dum tempus habemus, operemur quod bonum est (Gal. VI). Modo enim non possumus ad indulgentiam proficere peccatores, modo valemus obtinere veniam: quia secundum quod propheta dicit: In inferno nemo confidebitur Deo ad veniam (Psal. VI). Erit enim poenitentia, sed sera et tarda.
Nemini dantes ullam offensionem. Offensio proprie est scandalum, ruina, vel impeditio pedis: sed in hoc loco pro occasione maxime ponitur: Simus, inquit, nemini dantes ullam offensionem, id est occasionem peccandi aut in verbo, aut in pravae operationis exemplo, vel neminem scandalizemus in aliquo sermone vel facto; ut non vituperetur ministerium nostrum. Ex persona sua loquitur Apostolus omniumque praedicatorum, jungens se cum Corinthiis. 117.0633D| Ministerium praedicatorum vituperatur atque contemnitur: si quod praedicant verbis agendum, destruunt operibus, aliud videlicet praedicantes in publico, et aliud agentes in occulto: bona docentes in propatulo, turpia in conclavi operantes.
Sed in omnibus, subaudis nostris actibus et verbis, exhibeamus et praeparemus nos sicut Dei ministros. Dei minister est, qui Deo militat et Deo servit verbo doctrinae et fructu bonae operationis. Quicunque enim Dei minister vult esse, Deo debet in omnibus ministrare, ut in omnibus quae agit cognoscatur veri Dei esse cultor, verbi gratia, ut doceat inscium, pascat esurientem, potet sitientem, vestiat nudum, calefaciat algentem, colligat vagantem, visitet infirmum, 117.0634A| sepeliat mortuum, et in his omnibus non quaerat laudem humanam, sed Dei gratiam: non hominibus placere, sed Dei praeceptis obedire. Haec quicunque fecerit, Deo ministrabit, et merebitur ab illo audire cum electis: Quandiu fecistis uni ex his minimis meis, mihi fecistis (Matth. XXV). In multa patientia. Patientia est, non deficere inter adversa hujus saeculi: quam habuerunt sancti martyres. Non in parva, inquit, neque in modica patientia, sed in multa exhibeamus nosmetipsos sicut Dei ministros. Patientia quoque est patienter ferre delinquentes, sicut beatus Apostolus sustinebat Corinthios: qui, postquam ad fidem venerant, ad vitia pristina sunt reversi, quos aliquando blande, aliquando improbe corripuit, quousque revocavit eos 117.0634B| ad fidem. In tribulationibus, subaudis simus in multa patientia, et exhibeamus nos sicut Dei ministros. In tribulationibus dicit, id est in fame, siti, nuditate, aliisque afflictionibus. In necessitatibus. Necessitas dicitur eo quod in nece sit posita, id est in periculo mortis, ubi praecipit Apostolus patientiam servare in angustiis. Omnis indigentia et inopia, angustia vocatur.
In plagis, in carceribus. Saepe plagis virgarum et gladiorum caesus est Apostolus, saepe etiam in carceribus retrusus est pro Christi nomine, ubi non cessavit donum Dei praedicare, contempta sua salute. Admonet autem cum multa patientia, si necessitas fuerit talia pati pro amore Christi et salute fratrum nostrorum, qualia ipse sustinuit usque ad 117.0634C| decollationem. In seditionibus simus in multa patientia. Seditiones proprie ad cives pertinent, et sunt tumultus et conturbationes sive contentiones. In laboribus. Paulus apostolus non solum laborabat in praedicatione, sed etiam in labore manuum desudabat: unde sibi victum et vestitum acquirebat in labore scilicet scenofactoriae artis, ne gravis esset suis auditoribus, si ab eis aliquid acciperet, certus hoc sibi proficere apud Deum. In vigiliis simus dediti. Ipse non solum die non cessabat a labore nec requiescebat, sed etiam tantum erat sollicitus circa officium sibi deligatum, ut nec nocte cessaret aut a praedicatione, aut ab alio opere; unde legimus in Actibus apostolorum, quia usque ad mediam noctem suum sermonem protraxit (Act. XX), quando Eutychus, 117.0634D| qui interpretatur amens, de tertio coenaculo cecidit, eo quod negligens esset in studio audiendi verbum Dei. In jejuniis simus patientes. Aliquando voluntarie, aliquando invitus jejunabat, et ne ventris causa inclinaretur, Deo gratias agebat. Sicut enim medicina archiatri, id est summi medici, necessaria est vulneribus: ita animae nostrae necessaria sunt jejunia.
In castitate mentis et corporis. Castitas corporis est, immaculate et impollute custodiri ab omni libidinis delectatione. Castitas mentis, integritas est fidei quia illa vera est castitas quae nec mente polluitur. Vel etiam in castitate dicit, id est in sinceritate et integritate verbi Dei simus dediti, ut non 117.0635A| adulteremus verbum Dei, non quaerentes gloriam propriam, sed Dei: non pro lucris temporalibus praedicationi insistentes, sed pro remuneratione aeterna: non praedicantes alia in publico, et alia agentes clanculum, et sacram Scripturam non interpretantes perverse. In scientia Veteris Testamenti et Novi simus occupati, non in simulatione, neque in humana sapientia, quae inflat hominem sine charitate. In longanimitate. Longanimitas est longa animi perseverantia, et patientia in adversis hujus saeculi. In suavitate, ut nulli non solum factis, sed etiam nec verbis nostris amaritudinem generemus. In Spiritu sancto, id est, tales nos exhibeamus, ut templum simus sancti Spiritus. In charitate non ficta. Charitas ficta est, quando quis videns fratrem suum in necessitate 117.0635B| positum derelinquit eum, quem antea profitebatur se toto nisu mentis diligere. Ficta quoque charitas est, quando quis videns fratrem suum peccare, non corripit eum causa adulationis. Firma vero charitas est, si diligimus proximum ut nosmetipsos et cui tempore prosperitatis adhaerere videbamur, tempore persecutionis illum non derelinquimus. De charitate dicit apostolus Joannes: Charissimi, non diligamus solummodo verbo et lingua, sed opere et veritate.
In verbo veritatis. Simus occupati, id est in doctrina Evangelii, vel certe in verbo veritatis, ut veritatem loquamur cum proximis nostris. In virtute Dei ponamus spem nostram, non in nostra audacia aut alicujus hominis potentia, quia maledictus homo 117.0635C| qui confidit in homine (Jer. XVII). Vel, in virtute Dei dicit, id est, ut non nostris meritis deputemus, si quid boni agimus, sed virtute Dei: quo adjuvante omnia bona implere valeamus. Per arma justitiae a dextris et a sinistris, id est, per arma virtutum incedamus in prosperis et in adversis. Arma ergo, id est custodiam virtutum a dextris habet, cujus animum prospera hujus saeculi non elevant in superbiam, neque emolliunt. A sinistris quoque arma habet, quem adversa non dejiciunt, neque frangunt. Paulus igitur a dextris et a sinistris arma portabat, atque securus in medio incedebat cum talia diceret, quia et in prosperis erat humilis, et in adversis fortissimus. Semper ergo adesse debet mentibus nostris in adversitate fiducia, et spes certa, et in prosperitate timor, 117.0635D| ne aut adversa in desperationem nos pertrahant. (sicut Cain et Judam proditorem), aut prospera animum in tumorem superbiae extollant, et in sui fiducia decipiant, sicut et Nabuchodonosor, quando dixit: Nonne haec est illa Babylon quam aedificavi? (Dan. IV.)
Per gloriam et ignobilitatem. Sicut nobilis dicitur nominabilis, ita ignobilis sine dignitatis nomine. Sancti apostoli apud fideles gloriosi habebantur, et laudabantur ab illis veraces esse, sancti et justi: apud infideles vero ignobiles et sine aliqua laude. Unde dicit Apostolus: Per gloriam fidelium, et ignobilitatem infidelium: vel, inter illos a quibus gloriosi dicimur, et inter illos a quibus ignobiles, incedamus 117.0636A| patienter sicut ministri Dei, ut neque favore et laude fidelium elevemur, neque detractione infidelium dejiciamur. Aliter: Per gloriam sapientiae divinae, et gloriam virtutum sive miraculorum, et per ignobilitatem flagellorum, despectionum, et carcerum patienter incedamus per infamiam et bonam famam. Infamia est mala fama; bona vero fama, bona est opinio et laus. Et quod superius dixit, per gloriam et ignobilitatem, hoc repetivit explanando, inquiens: Per infamiam et bonam famam patienter incedamus, habentes custodiam virtutum a dextris et a sinistris, credentes plus nobisipsis de nobis quid simus, quam aliorum verbis. Ut seductores et veraces. Modo exponit superiora. Ab infidelibus dicebantur esse seductores, magi et malefici: a fidelibus vero, propter 117.0636B| sanam doctrinam et virtutem miraculorum, non solum veraces et justi, sed etiam dii habebantur, sicut legimus in Actibus apostolorum (Act. XIV), quando ei et Barnabe coronas detulerunt, dicentes: Dii sunt in effigie hominum latentes. Et quid mirum si apostoli et servi seductores appellati sunt, cum ipse Dominus et magister omnium seductor sit appellatus, dicentibus Judaeis post mortem ejus ad Pilatum: Domine, recordati sumus quia seductor ille dixit adhuc vivens: Post tres dies resurgam (Matth. XXVII). Ut seductores apud infideles, et veraces apud credentes incedamus patienter, protecti undique armis virtutum, sicut qui ignoti incredulis et cogniti credentibus, id est inter illos qui non cognoscunt conversationem nostram, nec valent penetrare doctrinam nostram, 117.0636C| et inter illos a quibus cognoscimur esse veri cultores Dei incedamus patientissime muniti armis justitiae:
Quasi morientes, et ecce vivimus. Quasi moriebantur sancti apostoli et martyres, cum per multa tormenta et cruciamenta pene usque ad mortem affligebantur. Sed dum ita essent in periculo mortis constituti et in desperatione vitae, per flagella, verbera, et lapidationes subito virtute Dei roborati confortabantur, et quasi ex mortuis vitam recipiebant. Sic legimus de beato Paulo, quia cum Listris tandiu esset, flagellatus et lapidibus obrutus, per plateas quoque civitatis tractus quousque quasi mortuus relinqueretur: nocte eadem transcurrente diluculo coepit in Derben verbum Dei publice praedicare. Illi 117.0636D| enim qui decollabantur, quasi moriebantur dum ab hoc saeculo transibant, sed illa mors temporalis erat, cui succedebat vita perpetua. Ut castigati, verberibus et verbis, sed non mortificati. Quando flagellabantur sancti apostoli et martyres, castigabat quidem illos Deus, ne se extollerent propter maximam gratiam sibi concessam, sed non permittebat eos mori usque ad tempus quo ei placebat. Castigationem quippe in hoc loco pro flagellatione possumus intelligere, sicut legimus Pilatum dixisse de Domino. Castigatum, inquiens, illum dimittam (Luc. XXIII).
Quasi tristes, semper autem gaudentes apostoli et sancti martyres, dum lacrymabantur inter flagella et cruciatus terribiles, tristes videbantur esse in 117.0637A| vultu, sed gaudebant in corde, securi de spe coelestium praemiorum, scientes quia non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in illis: et quoniam tristitia illorum vertenda erat in gaudium aeternum. Electi quidquid tribulationis et persecutionis sustinent, quasi est illis, id est tanquam non sit, quia si caeduntur virgis, si excoriantur, et etiam si occiduntur, omnia quasi sunt: quia transitoria sunt et temporalia. Veniet autem verum illorum, id est gaudium aeternum et vita sine fine mansura. Sicut enim ille qui seminat, expergefactus solet dicere: Quasi videbam homines aequitare, quasi videbam ante me multas epulas appositas, atque totum dicit, quasi, non est ibi veritas, sed sicut umbra transierunt, ita in omnibus 117.0637B| quae sancti in hoc saeculo patiuntur, quasi est, quia transitivum est. Videbantur enim inter supplicia mori, videbantur tristari secundum fragilitatem, sed quasi erat ibi, quia mente gaudebant. Et si moriebantur ad tempus, subito transibat illorum mors in vitam aeternam. Reprobis autem, qui totam spem suam in terrenis rebus ac transitoriis ponunt, nec tendunt ad aeterna gaudia, sed in prosperitate felicitateque hujus saeculi laetantur, videtur quod verum teneant, sed non est verum, quia transitivum et temporale est; et cum ab hac vita transierint, nihil invenient ex his quae hic quasi vera visa sunt illis, juxta quod Psalmista dicit: Dormierunt somnum suum, et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis (Psal. LXXV). 117.0637C| Transibit ergo istorum quasi verum, sed non erat verum, et veniet illorum vae, hoc est aeternum supplicium. Sicut egentes simus, multos autem locupletantes. Quasi egentes videbantur divitiis hujus saeculi, sed abundabant divitiis spiritalibus in praedicatione et miraculis, ex quibus locupletabant alios. Vel revera egentes videbantur substantia temporali, sed multos locupletes reddebant, sicut sanctos qui erant Hierosolymis, qui pro Christo omnia sua reliquerant, vel a Judaeis exspoliati fuerant, eo quod in mortuum hominem credidissent, quos alloquitur in Epistola ad Hebraeos: Rapinam, inquiens, bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis (Hebr. XII), et de quibus Isaias: Qui recessit, inquit, ab iniquitate et malo, praedae patuit (Isai. LIX). 117.0637D| Istos ergo ditabant et locupletabant apostoli, quia ex omnibus locis ubicunque praedicabant, ministrabant eis quae necessaria erant. Unde idem Apostolus in Epistola ad Romanos: Nunc, inquit, proficiscar in Hierusalem ministrare sanctis (Rom. XV). Tanquam nihil habentes, et omnia possidentes. Tanquam nihil habentes erant, quia nihil proprium habebant. Omnia autem possidebant, quia erant illis omnia communia (Act. II, IV). Sic debent et monachi esse tanquam nihil habentes proprium, et omnia possidentes communiter. Vel tanquam nihil habebant, quia non habebant praedia, non aurum, nec argentum, non servos, aut ancillas, et tamen omnia possidebant ista in possessoribus eorum, quos sibi per 117.0638A| praedicationis arma et virtutem miraculorum subjugaverant.
In possessoribus etenim omnia possidebant possessorum. Sicut enim quidam dux Romanorum Tarquinius nomine respondit legatis cujusdam gentis, aurum volentibus dare pro pace ac libertate, Romanos potius velle aurum possidentibus imperare, quam aurum habere aut possidere, ita sancti apostoli magis desiderabant possessores divitiarum per fidem et doctrinam Christi possidere, quam aliquid proprium habere. Possumus etiam dicere quia in hoc saeculo apostoli quasi nihil habentes erant, sed in capite suo Christo omnia possidebant, juxta quod idem Apostolus in Epistola ad Romanos dicit de Deo Patre: Qui etiam Filium suum pro omnibus nobis 117.0638B| tradidit, quomodo etiam cum illo non omnia nobis donavit? (Rom. VIII.) Simus ergo et nos tanquam nihil habentes in hoc saeculo, non ponendo spem in transitoriis rebus et caducis.
Possidemus enim omnia cum Christo, insuper et ipsum cum Deo Patre et Spiritu sancto possidebimus. Nam sicut dicit Salomon, qui fidelis est, totus mundus divitiarum illius est, quia non appetit ea quae in mundo sunt, cognoscens procul dubio quia mundus transibit et concupiscentia ejus, et in hoc quod non appetit nec quaerit habere nisi quod habet, quasi omnia possidet. Nemo enim plus habet quam qui nullo indiget; et tamen cum divites multa habeant, multis indigent quia plus desiderant habere quam habent. Ille autem nullo indiget, qui praeter 117.0638C| necessaria victus, vestimenti et calceamenti, non requirit, contentus his quae habet. In his ergo omnibus imitemur sanctos apostolos, doctores et patronos nostros, sicut filii boni imitantur bonos patres, ut inter adversa et prospera patienter incedamus, exhibentes nos sicut Dei ministros, quoniam si participes fuerimus illorum actuum in hoc saeculo, erimus utique consortes illorum aeternorum praemiorum.
Os nostrum patet ad vos, o Corinthii, cor nostrum dilatatum est. Id est voluntas mentis nostrae et intentio cordis. Praedicatio quoque oris nostri patet, et aperta est jam ad praedicandum, et prompta ad vos docendum. Illius os patet et apertum est ad praedicandum, cujus voluntas est perfecta, praedicatio sancta, conversatio bona. Cujus vero voluntas est 117.0638D| tortuosa, conversatio ac vita prava, licet aliquid intelligentiae videatur habere, deficiunt ei verba cum sensu, ideo quod non patet illius os ad praedicandum, quia timet in aliis redarguere quod cognoscit in se ab aliis intelligi.
Non angustiamini in nobis, angustiamini autem in visceribus vestris; et est sensus: O Corinthii, si sensum angustum habetis et strictum, ut non possitis recipere latitudinem mysteriorum divinorum, nolite nobis hoc reputare, quoniam non consistit hoc in nobis, qui vobis ministrare debemus, sed in vobis qui debetis accipere. Non quidem multa vobis possumus dicere, et voluntatem propriam ad hoc habemus, sed intellectus vester et voluntas constringitur 117.0639A| in visceribus, id est in interioribus cordis.
Eamdem autem habentes remunerationem, paratam subaudis, quam et nos, quia eamdem fidem habetis, dilatamini et vos, id est extendite sensum et intellectum vestrum, ne prae angustia sensus non possitis penetrare et recipere mysteria divina.
Nolite jugum ducere cum infidelibus. In jugo duo animalia conjunguntur et coaequantur. Jugum vero hic debemus intelligere jugum diaboli, et potestatem quam habet super fideles, ac si diceret: Nolite suscipere jugum diaboli neque aequari infidelibus aut conjungi, ne similes illis efficiamini. Quae enim participatio justitiae cum iniquitate? id est, quae societas justo homini justitiam habenti cum injusto homine et pagano? Nulla. Quae societas luci, id est fideli, 117.0639B| cum tenebris, id est infideli? Nulla. Ista est lux, et istae sunt tenebrae de quibus idem Apostolus dicit: Fuistis aliquando tenebrae, id est infideles, nunc autem lux in Domino (Ephes. V), id est fideles.
Quae autem conventio Christi ad Belial. Belial inpretatur absque jugo, significans diabolum qui jugum omnipotentis Dei de collo suo excussit. Dicitur et in libro Samuelis: Qui dixerunt viri Belial, id est absque jugo Dei. Quae conventio, sive quae societas Christi ad diabolum? Nulla.
Qui autem consensus templo Dei cum idolis? id est, quem consensum debent habere fideles qui templum Dei sunt, cum idololatris qui sunt templa daemonum. Nullum. In hoc loco percutit eos qui recumbentes in 117.0639C| idolis, comedebant carnes idolothytas, qui debuerant esse fideles et templum Dei. Vos enim estis templum Dei vivi, non deorum qui non vivunt. Deus vivus dicitur, ad distinctionem illorum deorum, qui non vivunt, licet dicantur dii. Sicut dicit Deus, per Jeremiam: Inhabitabo in illis, per fidem et dilectionem per gratiam meam, et inambulabo inter eos. Dei Filius qui ista locutus est de credentibus electis, inter homines ambulavit, sicut dicitur, quoniam super terram visus est, et cum hominus conversatus est, et ipse habitavit in nobis, sicut Joannes dicit: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I), et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus peculiaris, sicut olim fuit Israel.
Propter quod exite de medio eorum. Hoc Isaias 117.0639D| propheta praedixit longe ante captivitatem Babylonicam quod Apostolus ad Corinthios retulit. Dicit enim propheta ex persona Dei, alloquens Judaeos de captivitate revertentes post septuaginta annos: Propter quod, quia populus meus estis, exite de medio Chaldaeorum, ut separemini ab eis, et immundum ne tetigeritis, id est idolum, quo nihil est immundius, ne adoraveritis. Et ego recipiam vos, in terram repromissionis. Referamus et hoc ad Corinthios, et videamus quomodo poterant illi qui crediderant relinquere uxores et liberos suos omnemque substantiam, qui adhuc imperfecti erant, nec poterant implere quod Dominus dicit: Si vis perfectus esse, vende omnia quae habes (Matth. 117.0640A| XIX), etc. Non ergo hoc praecepit Apostolus, ut corpore recederent ex toto ab eis qui increduli adhuc erant in medio eorum, sed potius ut mente separarent se ab illis. Exite, inquit, de medio paganorum, sed si non potestis corpore, vel saltem mente: et separamini ab eis voluntate, et immundum hominem nolite tangere. Immundum hominem tangit, qui peccatorem imitatur. Et si hoc feceritis, inquit Apostolus, recipiam vos in omnem familiaritatem, et Dominus recipiet vos in aeternam beatitudinem.
CAPUT VII. Has igitur habentes promissiones, charissimi, quas supra diximus quod sumus filii Dei, et ipse est 117.0640B| Pater noster, mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus. Non dixit simpliciter, mundemus nos ab inquinamento, sed ab omni inquinamento carnis et spiritus. Carnis inquinamentum est fornicatio, adulterium, homicidium, et caetera vitia quae corpore perficiuntur: spiritus vero, id est, mentis inquinamentum, est ira, invidia, superbia, mala voluntas, et caetera mala quae in animo cogitantur; perficientes sanctificationem in timore Dei. Sanctificationem in timore, id est per timorem Dei perficit, qui ab omni inquinamento carnis et spiritus mundat semetipsum.
Capite nos, id est intelligite quae dicimus, vel capaces estote sermonis nostri, vel imitamini nos. Neminem vestrum laesimus verbo aut exemplo, sive 117.0640C| neminem vestrum exspoliavimus nostra adulatione: neminem corrupimus, pravo sensu aut exemplo: neminem circumvenimus, in negotio, ut evacuaremus sacculos vestros. Quasi diceret: Quod nos non fecimus, fecerunt pseudoapostoli, ideoque non recte agitis praeponentes illos nobis.
Non ad condemnationem vestram dico, id est, non ad vituperationem vestram me laudo aliosque apostolos, sed ad correctionem. Vel, non vos abjicio talia dicendo, sed ut vos corrigatis admoneo. Praediximus enim in priori Epistola quod in cordibus nostris estis, sive in voluntate nostra, ad commoriendum in praesenti vita, ad convivendum in futura gloria, id est, tanto amore et desiderio erga vos ducimur, ut, si fieri posset, martyrium in hoc saeculo per 117.0640D| multa supplicia pro Christi nomine nobiscum sustineretis, ut coronam et praemium martyrii nobiscum reciperetis.
Multa mihi fiducia est apud vos, subaudis ideo talia loquor, sperans vos mihi obedientes esse: superabundo gaudio in omni tribulatione nostra, id est, audiens correctionem vestram et bonam conversationem, ita sum gaudio repletus, ut licet in carcere et vinculis tenerer constrictus, nihil doloris sentirem.
Nam et cum venissemus in Macedoniam, nullam requiem habuit caro nostra; sed quod caro non habuit, spiritus habuit qui delectatur inter adversa. Macedonia est regio Achaiae, in quam cum venissent Paulus et Silas, et coepissent praedicare et miracula 117.0641A| facere, puella quaedam habens spiritum pythonicum, quae non modicum quaestum praestabat dominis suis divinando, incedendo per plateas, clamabat dicens: O cives, viri isti servi Dei excelsi sunt (Act. XVI). Cujus misertus Paulus, fugavit malignum spiritum ab ea. Videntes autem domini ejus, quia exivit spes quaestus illorum, concitaverunt seditionem non modicam in Paulum et Silam, intantum ut cum diu flagellati essent, mitterentur in ima carceris. Et inde subjungit: Non habuit, inquiens, requiem caro nostra; sed omnem tribulationem passi sumus. Foris, subaudis erant, pugnae, intus timores. Pugnae erant foris in corpore, dum sustinebant verbera et flagella, intus timores in animo, timentes ne passione eorum scandalizati hi qui crediderant, a fide recederent. 117.0641B| Aliter: Foris, id est, extra carcerem in publico erant pugnae contra credentes, qui impugnabantur ab infidelibus, intus in carcere erant timores, ubi erant apostoli vincti quia timebant interfici a persecutoribus.
Referens nobis vestrum desiderium, quo desiderabatis vos emendare, vel quo desiderabatis nos videre; vestrum fletum, quo defletis illos qui a fide recesserunt; vestram aemulationem pro me, id est vestrum amorem erga me, quo succensi fortiter defendere voluistis praedicationem meam veram esse, et falsos apostolos a vobis repulistis: ita ut magis gauderem, subaudis de vestra correctione, quam tristarer de vinculis meis.
Non quia contristati estis, subaudis accipientes 117.0641C| epistolam, ideo gaudeo, contristati enim estis secundum Deum. Ille contristatur secundum Deum, qui Deum per poenitentiam sibi placari desiderat. Ut in nullo detrimentum patiamini ex nobis, id est in nullo eorum quae vobis imperamus damnum habeatis: quia si contristavimus vos per epistolam, multum prodest vobis.
Quae enim secundum Deum tristitia est, id est, qui Deo placere desiderat, poenitentiam operatur in salutem stabilem, id est in vitam aeternam. Saeculi autem tristitia, id est quae pro amissione rerum temporalium est, vel pro aliquo dolore temporalis rei, mortem operatur, subaudis aeternam, id est damnationem animae: plerumque etiam mortem corporis quod in multis expertum habetur.
117.0641D| Ecce enim hoc ipsum, id est ipsa tristitia, secundum Deum contristari vos, quantam sollicitudinem, id est quantam curam operatur, ne denuo in peccata similia cadatis. Ubi enim sollicitudo est, non est somnolentia, securitas, vel inertia; sed defensionem, subaudis operatur, ut vos possitis defendere ab infestatione daemonum; sed indignationem, quia indignatur homo sibimetipsi dum peccat: qui bonam curam habet, indignatur etiam contra peccantes, vel aliorum indignationes patienter sustinet; sed timorem Dei operatur sed desiderium patriae coelestis; sed aemulationem, id est amorem Dei, studium bonum, et imitationem bonorum operum, sed vindictam in seipso, quia seipsum causa delicti affligit. Dicit beatus 117.0642A| Augustinus quod licet ista conjunctio causalis, sed, in hoc loco plenum sensum non reddat, tamen apud Graecos optime resonat. In omnibus, quae vobis praecepi, exhibuistis et praeparastis vos incontaminatos esse negotio, id est impollutos esse a meo praecepto, quia obedistis mihi. Tunc enim discipulus impollutum se reddit a praecepto magistri, quando obedit jussioni illius. Si vero inobediens exstiterit in aliquo, et si ab omnibus alienus culpis exsistit, tamen ex inobedientia maculatur. Aliter: In hoc probatis vos immunes esse a culpa aliorum, quia illorum errorem fortiter corripuistis. Contaminatus enim, auctoritatem non habet in alios vindicare
Igitur etsi scripsi vobis priorem Epistolam, non propter eum solummodo scripsi, qui fecit injuriam, 117.0642B| omnibus vobis, accipiendo uxorem patris, vel propter illos qui fraudem fecerunt fratribus; sed ad manifestandam sollicitudinem nostram quam pro vobis habemus. Ideoque subdit: Ideo consolati sumus de vestra emendatione et obedientia atque receptione Titi.
Viscera ejus, id est Titi, abundantius in vobis sunt. Quidquid intra corium continetur, viscus appellari potest. Filii quoque viscera dicuntur. Ponuntur etiam pro nimiae dilectionis affectu, sicut in hoc loco. Viscera ejus, id est nimia dilectio et affectus charitatis erga vos amplius abundavit
Gaudeo quod in omnibus confido in vobis, subaudis quia obedientes eritis mihi.
CAPUT VIII. 117.0642C| Notum autem facimus vobis gratiam Dei, id est fidem caeteraque talia, quae gratis dantur fidelibus. quae gratia data est Ecclesiae Macedoniae, et quod in multo experimento tribulationis, subaudis nostrae et suae, abundantia gaudii ipsorum fuit, et altissima, sive profundissima, paupertas illorum abundavit, et excrevit, in divitiis simplicitatis eorum. Beatus Apostolus cognoscens Corinthios avaros esse et tenacissimos, proponit eis in exemplum charitatem et bonam voluntatem Macedonum, quam habuerunt erga sanctos qui erant Hierosolymis. Cum enim nimium essent pauperes illi Macedones antequam venirent ad fidem, credendo in Christum, excrevit illorum magna paupertas in multas divitias, quia ex eadem paupertate 117.0642D| quam habebant statim ut crediderunt, decreverunt sanctis mittere necessaria, qui erant Hierosolymis, et hoc simpliciter, id est bona voluntate et intentione fecerunt. De eleemosyna ergo et donatione quam volebat Apostolus ut Corinthii mitterent illis qui erant Hierosolymis, multa locuturus est in sequentibus.
Quia secundum virtutem testimonium illis reddo, et supra virtutem voluntarii fuerunt. Ordo perturbatus et praeposterus: Testimonium illis reddo, Macedonibus videlicet, quia supra virtutem suam voluntarii fuerunt, id est plus voluerunt quam possent, et secundum virtutem possibilitatis suae dederunt.
Cum multa exhortatione obsecrantes nos, subaudis 117.0643A| ut acciperemus ab eis gratiam, id est donationem quam illi gratis dabant, et communicationem ministerii quod fit in sanctos, qui sunt Hierosolymis.
Et non sicut speravimus, sed semetipsos dederunt, id est, non fecerunt sicut timuimus, quando primum nos posuerunt in carcerem: sperare enim hic posuit pro timore sicut et in Virgilio habetur: Hunc ego si potui tantum sperare dolorem, pro eo quod est timere: primum dederunt se Domino, veniendo ad fidem, et corrigendo errores suos, deinde nobis, subdendo se nostro magisterio, ita, subaudi dederunt se ex toto Domino, et nobis subditi fuerunt: ut rogaremus Titum, quando illum ad vos misimus, ut perficeret in vobis gratiam istam, largitatis et eleemosynae, ut sponte mittatis fratribus qui 117.0643B| sunt Hierosolymis bona temporalia, sicut isti gratis et sponte mittunt.
Non quasi imperans dico, subaudis talia, sed per aliorum sollicitudinem etiam vestrae charitatis ingenium bonum comprobans, id est, ut per istorum indulgentiam approbare possim bonum ingenium vestrae charitatis, ut si isti tanta miserunt qui pauperes sunt, vos plura mittatis.
Scitis enim aratiam Domini nostri Jesu Christi, quam vobis contulit. Omnia bona quae humano generi data sunt, gratia Dei est, quoniam cum dives esset, secundum divinitatem, possidens omnia cum Patre, propter vos, et omnes credentes, egenus factus est, et pauper, intantum ut non haberet, quod habent vulpes, ut illius inopia vos divites essetis, in coelo: 117.0643C| et factus est homo, ut nos faceret deos, juxta quod per Psalmistam dicit: Ego dixi: Dii estis (Psal. LXXXI).
Et consilium in hoc do, subaudis ut ejus paupertatem imitemini. Hoc enim vobis utile est, subaudis facere quod dico, qui non solum facere, sed et velle coepistis ab anno priore, sive ab anno praeterito. Erant aliqui apud illos qui voluntatem quidem habuerunt aliquid mittere fratribus Hierosolymam, sed nihil inde fecerunt. Erant et alii qui aliquid inde fecerunt, sed ad effectum non perduxerunt. Quos omnes hortatur modo dicens: Hoc vobis utile est facere qui velle coepistis, et qui ex parte fecistis.
Nunc vero et facto perficite, id est, opere adimplete.
117.0643D| Si enim voluntas prompta et parata ad dandum est, secundum id accepta est quod habet, subaudis et dat, non secundum id quod non habet, quia non valet illud dare quod non habet, licet velit. Hoc quidem apud homines est, caeterum apud Deum ipsa voluntas bona remuneratur.
Non enim, subaudis ideo talia praecipio, ut aliis sit remissio, id est, abundantia et refrigerium, sed ex aequalitate, subaudis hoc debetis facere, verbi gratia: Qui habet centum solidos, quinquaginta secum retineat, quinquaginta mittat his qui sunt Hierosolymis. Vel ex aequalitate, ut aliquid mittat illis, et aliquid retineat ad suos suorumque usus. Hilarem siquidem datorem benevolentia decet, quae sic suam temperet largitatem ut de illa et pauperum 117.0644A| refectio gaudeat, et domestica sufficientia non laboret. Notandum ut hic distinctio sit, ubi dicit, sed ex aequalitate: In praesenti tempore, id est in hac vita, vestra abundantia illorum inopiam suppleat, ut et illorum abundantia, quae spiritalis est, in jejuniis et orationibus, vestrae inopiae sit supplementum, id est, ut quod minus habetis in rebus spiritalibus, in ipsis habeatis et quod illi non habent in temporalibus, vos eis ministretis, ut fiat aequalitas inter vos et illos, dantes vos illis quod non habent, et ipsi vobis quod non habetis, vos illi temporalia, et ipsi vobis aeterna.
Qui multum, subaudis collegit, non abundavit: et qui modicum, collegit, non minoravit. Hoc secundum litteram dictum est de manna. Nam cum praecepisset 117.0644B| Dominus per singula capita plenum gomor coligi, quae est mensura tres sextarios continens, quidam collegerunt plus, quidam minus. Sed cum praeparassent sibi cibos in mortario cum pistillo, et ille qui plus collegerat, et qui minus, unam mensuram postmodum reperierunt, plenum scilicet gomor. Spiritaliter autem hic vult ostendere, quia si sunt duo homines, unus dives, et alter pauper, licet dives multa possideat, et distribuat plura pauperibus quam pauper, non tamen superat illius eleemosyna pauperis largitatem, sed plerumque donum parvum pauperis magis est acceptum Deo, quam divitis magnum, quia pauper de victu suo tribuit, dives ex his quibus superabundat. Quod comprobavit Dominus in Evangelio quando videns multa in gazophylacium 117.0644C| a divitibus, et vidua Deo diminuta, quod est quadrans, id est quarta pars denarii, dixit (Luc. XXI): Vidua haec plus quam omnes misit, quia illi multa sibi retinuerunt, illa vero totum suum victum misit, nihil sibi retinens: Cor namque, et non substantiam pensat Deus, nec perpendit quantum in ejus munere, sed ex quanto amore proferatur.
Quoniam exhortationem quidem suscepit, a me quam vobis ministravit.
Misimus cum illo, id est cum Tito, fratrem cujus laus est in Evangelio per omnes ecclesias. Lucas qui et Lucius tacito hic nomine intelligitur, qui jam Evangelium conscriptum habebat mirifice, quod legebatur per omnes ecclesias, et insuper Actus apostolorum, quo labore ab omnibus fidelibus laudem 117.0644D| habebat.
Non solum autem laudabatur per omnes ecclesias, sed et ordinatus est comes ac socius nostrae peregrinationis.
Devitantes et caventes hoc ne quis vos vituperet et reprehendat in hac plenitudine, subaudis doctrinae et miraculorum, quae ministratur a nobis, videlicet ne quis posset dicere: Bene quidem praedicat Paulus, Barnabas, Timotheus, sociique eorum et millia miracula per virtutem Domini perficiunt, sed in hoc non bene agunt, quia non habent curam sanctorum pauperum qui sunt Hierosolymis, sicut alii apostoli habent, et sicut Paulo praeceptum est et Barnabae ab apostolis, quando ad 117.0645A| gentes missi sunt. Unde idem apostolus alias dicit: Constituerunt, inquiens, apostoli, ut nos, ego et Barnabas in gentes operam daremus praedicandi tantum ut pauperum memores essemus.
Providentes bona non solum coram Deo, sed etiam coram hominibus. Apostolus Paulus aliique bona eorum coram Deo providebant, quia in omnibus quae agebant, Deo placere quaerebant. Providebant et coram Corinthiis, quia tales fratres ad eos dirigebant ad recipiendas donationes, quae mittendae erant sanctis Hierosolymam qui sua pro Christo similiter reliquerant, nec erant cupidi divitiarum, aut amatores terrenarum rerum, ne forte occasionem invenirent Corinthii dicendi: Nos multa misimus, sed illi quos ad nos dixerit, furati sunt ea, cum debuissent 117.0645B| illa augere. Aliter. Coram Deo, ut diximus, bona providet, qui Deo placere desiderat: et coram hominibus, qui sine querela incidit ne sit nimis justus, sed apud omnes in omni vita sua et conversatione irreprehensibilis habeatur.
Misimus cum illis, cum Tito scilicet et Lucio, fratrem nostrum, subaudis Apollo qui vobiscum jam diu moratus est, quem probavimus sollicitum esse, subaudis pro vobis postquam a vobis recessit propter quorumdam malam conversationem et duritiam morum: nunc autem multo sollicitiorem, subaudis probavimus illum esse pro vobis, quia audivit vos esse correctos et emendatos. Isto in loco est distinguendum et postea ad alia transeundum. Confidentia, subaudis mihi est, multa in vos.
117.0645C| Sive pro Tito, qui est socius meus in praedicatione, et in vos adjutor docendo sicut et ego, sive fratres nostri apostoli, subaudis adjutores vestri, mihi retulerunt correctionem vestram et conversationem sanctam.
In illos, id est in Titum, Lucam et Apollo, ostendite charitatem vestram in faciem ecclesiarum, id est in praesentia fidelium.
CAPUT IX. Nam de ministerio quod fit in sanctos, ex abundanti, id est ex superfluo, mihi est scribere vobis.
Quoniam Achaia, id est pars Achaiae, parata est ab anno praeterito, illi videlicet, qui extra Corinthum metropolim civitatem habitant.
Ut non dicamus vos in hac substantia. Defectus dictionis et sententiae in hoc loco est non modicus et 117.0645D| hujusmodi: Ut non dicamus vos in hac substantia, subaudis carnali et temporali, minus fecisse, qui in omnibus perfecti estis, bona voluntate florentes.
Necessarium existimavi rogare fratres, Titum videlicet et Silam, et Apollo, ut praeveniant, subaudis nos, ad vos. Sic subaudis: Date illam donationem, quasi benedictionem, id est benevolentiam ex charitate, non quasi avaritiam, id est non avare, sed sponte date.
Qui parce seminat, parce et metet. Parce aliquando pro dimitte ponitur, ut illud Virgilii: Parce metu, Cytherea, id est dimitte metum: aliquando pro servare, ut ibi: Hic canere incipiam quanta experientia sit parcis apibus. Parcae enim dicuntur apes, quasi 117.0646A| servatrices, eo quod servant sua mella. In hoc autem loco per hoc quod dixit adverbialiter parce, voluit significare avarum hominem, cui extorquetur cum violentia ut aliquid largiatur. Ergo qui parce seminat, parce et metet, id est qui parum tribuit pauperi, parum accipiet mercedis, sicut ad litteram ille qui parum seminat, parum colligit. Et qui seminat in benedictionibus, id est qui largitur eleemosynam pauperi cum benevolentia, bonaque temporalia distribuit ex sinceritate mentis, ut neque laudem humanam exinde requirat, neque illum cui aliquid tribuit, velit per hoc subditum sibi facere; de benedictionibus et metet, hoc est, de bona voluntate mentis accipiet mercedem aeternae beatitudinis. Ille in benedictione seminat, qui bona voluntate sub 117.0646B| spe aeternae remunerationis hoc agit.
Unusquisque prout destinavit in corde suo, non ex tristitia aut ex necessitate, id est quantum disposuit in animo suo dare Deo, et pauperibus, tantum tribuat, quia melius est non promittere corde aut verbo quam promissum non adimplere. Docet autem Apostolus laeto animo eamdem eleemosynam vel votum perficere quia ex omnibus his qui inferunt aliquid, hunc elegit Deus cui retribuatur qui devoto corde hoc operatur. Unde praecipit non ex tristitia, inquiens, animi hoc faciat aliquis vestrum, aut ex necessitate, id est coactus aut invitus, et non spontaneo desiderio. Ex tristitia hoc adimplet et ex necessitate, qui non sperat se mercedem recipere: sed propter praesentem pudorem et verecundiam invitus 117.0646C| hoc agit, ne aliis hoc agentibus ipse avarus et turpis videatur: ideoque ex hoc non fruetur mercede aeterna. Dicit enim beatus Augustinus, quia si panem dederis tristis, et panem et meritum perdis: quoniam quod in praesenti tribuis amittis, et in futuro mercede carebis. Laeto vero animo eleemosynam erogat pauperi, qui certus est de remuneratione aeternorum praemiorum, quem dedit ei Dominus apud quem thesaurizat. Hilarem enim datorem diligit Deus. Hilaris debet esse qui Domino foeneratur: et ille placet Deo, qui quod tribuit postmodum non dolet quasi amissum, sed quasi de duplicato gaudet.
Potens est enim Deus omnem gratiam abundare facere in vobis, ut in omnibus semper omnem sufficientiam et abundantiam habentes, abundetis in omni 117.0646D| opere bono. Nolite, inquit, diffidere neque desperare de remuneratione, si hilari animo eleemosynam impenditis, quia potens est Deus omnem gratiam abundare facere in vobis, scilicet ut in praesentia abundetis fide, spe, charitate, scientia divina, omnique substantia temporali: et insuper in futuro aeternam felicitatem tribuere. Hoc enim erit abundare in omni opere bono, si sibi retinet quod sufficit ad suam suorumque explendam necessitatem, et caetera in usus sanctorum vel pauperum impendat.
Sicut scriptum est in Psalmo de quolibet justo eleemosynas danti, et curam pauperum agenti: Dispersit, dedit pauperibus, justitia ejus manet in aeternum (Psal. CIII), justitiam hic appellat largitatem substantiae 117.0647A| temporalis vel mercedem ejusdem substantiae distributae quae largitas bene justitia appellatur: quia justum est, ut sicut terra omnibus hominibus communiter a Deo data est ad possidendum, et sicut calor solis et humor pluviarum omnibus communiter tribuitur a Deo, ita etiam quae in terra Dei dono nascuntur, communiter dispensentur et communiter utantur; et haec est justitia, ut quia Deus illud gratis dat, retribuat ex eo et homo, cui deest. Notandum quod dicitur de viro sancto, quia dispersit et divisit pauperibus substantiam sibi a Deo datam, ac dedit pauperibus qui non habent quod ei redderent in praesenti, et non divitibus hujus saeculi, a quibus speraret eadem iterum aut plura recipere: et quoniam usus est praecepto Domini dicentis: Facite vobis 117.0647B| amicos de mammona iniquitatis (Luc. XVI), idcirco justitia ejus, id est merces largitatis ejus et retributio ipsius justitiae manet in aeternum, quia ibi posuit divitias suas, et ibi thesaurizavit, ubi fures non effodiunt, nec furantur.
Qui autem administrat semen seminanti, et panem ad manducandum praestabit, et multiplicabit semen vestrum, et augebit incrementa frugum justitiae vestrae. Hoc dupliciter intelligi potest, et juxta litteram et juxta spiritalem intelligentiam. Omnipotens Deus qui administrat homini semen ad seminandum, si eleemosynae fuerit deditus, ipse praestabit ei panem ad manducandum ex semine, et multiplicabit semina ejus in terra, ut qui seminavit quinque modios, colligat quinquaginta; qui decem, colligat centum. Et 117.0647C| multiplicabit augmenta frugum justitiae vestrae, id est substantiae vestrae, quae bene justitia appellatur. Aliter: Deus qui administrat homini semen ad seminandum, id est substantiam temporalem unde eleemosynam possit erogare; ipse utique ei praestabit in futuro panem ad manducandum, aeternam scilicet satietatem, quae erit visio praesentissimi vultus omnipotentis Dei. De quo pane dicit Dominus in Evangelio: Beatus qui manducabit panem in regno Dei (Luc. XIV). Et Psalmista de eadem satietate: Satiabor, inquit, dum manifestabitur animae gloria tua (Psal. XVI). Et non solum ibi praestabit aeternam satietatem, sed hic multiplicabit substantiam ejus, sicut supra diximus, ut habeat unde valeat eleemosynam largiorem impendere pro qua augebitur illi 117.0647D| augmentum, id est merces et retributio justitiae ejus. Ergo quia omnia bona quae habemus Dei sunt, et semina et nascentia: et Dei nutrescunt, pullulant et multiplicantur ad usus hominum, et ipse praecepit de his communicare eis qui indigent, debemus dare ista temporalia ut mereamur accipere aeterna: sicut plurimi sanctorum fecerunt, inter quos partem beatae remunerationis beatissimus martyr Christi Laurentius obtinet, qui verus dispensator temporalium divitiarum existens, meruit possidere coelestes et aeternas atque immarcessibiles coronas.
Ut in omnibus locupletati et divites effecti abundetis in omnem simplicitatem, quae simplicitas operatur Deo gratiarum actionem per nos, qui ejus praedicatores 117.0648A| sumus. Ea intentione et simplicitate debet homo eleemosynam impendere, ut non quaerat illum sibi subjectum facere cui tribuit, neque laudem ab hominibus quaerere.
Glorificantes Deum in obedientia confessionis vestrae. Obedientia confessionem praestat homini quando impletur: quia licet homo taceat cui imperatur, in hoc quod obedit, opus ejus ostendit, et confitetur illum esse valde obedientem; verbi gratia: Praecipitur alicui ire tantum in ambone, licet ipse nihil responderit ei, et tamen ierit cantatum, ipsa cantilena perhibet ei testimonium obedientiae, et confitetur illum valde esse obedientem. In Evangelio quoque Christi glorificate Deum quia Evangelium hoc praecipit: Facite vobis amicos de mammona iniquitatis, 117.0648B| et in simplicitate cordis vestri, subaudis glorificate Deum. De qua simplicitate paulo supra diximus,
Et in ipsorum obsecratione pro vobis quibus eleesynam praestiteritis, glorificate Deum, quia illi obsecrabunt et laudabunt Deum pro vobis.
CAPUT X. Rogo autem, subaudis ut corrigatis, vos, ne praesens audeam, subaudis vos redarguere per eam confidentiam, id est auctoritatem, qua existimor audere in quosdam, subaudis qui peccaverunt, qui arbitrantur nos tanquam secundum carnem ambulemus, id est, tanquam carnaliter vivamus, et carnalia praecepta debemus.
In carne enim ambulantes, id est, in corpore vitam 117.0648C| ducentes non secundum carnem militamus, id est non carnaliter vivimus, sed spiritaliter. Spiritualiter enim vivit et militat qui facit quod placet Deo; carnaliter autem vivit et secundum carnem militat, qui desideriis carnis obtemperat.
Nam arma militiae nostrae, quibus militamus contra philosophos et contra daemones, non sunt carnalia, sicut est lorica, galea, mucro, hasta, gladius, clypeus, et caetera talia, sed potentia Dei. Quidam codices habent, potentia Dei, quidam potentia Deo quod utrumque accipi potest hoc modo: Arma nostra, quae sunt arma carnalia, velut singulariter dicamus. Non est gladius noster carnalis, sed potentia Dei, ipsa est gladius noster, quia per virtutem et potentiam illius superamus daemones et malignos homines. 117.0648D| Aliter: Arma nostra sunt carnalia, id est infirma et corruptibilia atque flexibilia, scilicet potentia Dei sunt nostra arma, id est, possibilia sunt et fortia ad pugnandum per Deum. Arma ergo apostolorum quibus militabant contra philosophos, verbum praedicationis erat de quo alibi dicitur: Et gladius spiritus quod est verbum Dei (Ephes. VI). Virtus quoque miraculorum gladius erat illorum. Contra daemones vero oratione, jejuniis et vigiliis pugnabant ad destructionem munitionum, subaudis daemonum et philosophorum, et sumus nos his parati, destruentes consilia philosophorum, et consilia daemonum, qui inspirabant in cordibus persecutorum persecutionem contra nos excitari, et destruentes omnem altitudinem, 117.0649A| id est omnem superbiam, extollentem se adversus scientiam Dei et sumus nos redigentes in captivitatem omnem intellectum hominum in obsequium Christi, id est in culturam et religionem ejus. Ista captivitas in bonam partem est accipienda. Diabolus ergo persuasione captivavit primum hominem, quando illum sibi subdidit, et postea omne genus ejus in tantum, ut idola ei suaderet adorare pro Deo vero. Sed ipsam captivitatem humani generis quam diabolus captivaverat ad mortem, apostoli per arma praedicationis et virtutem miraculorum captivabant ad Christum et ad vitam aeternam. Nam sicut quilibet imperator terrenus armat milites suos, ut per illos subjuget sibi regna, regiones, et provincias; ita Christus armavit milites suos apostolos spiritalibus 117.0649B| armis, et per illos subdidit sibi pene omnes gentes. Et sumus nos habentes in promptu, id est in manifesta voluntate ulcisci omnem inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia. Hoc ita est distinguendum et postea quod sequitur inferendum. Et potest dupliciter intelligi, id est ut dicatur, hanc voluntatem habemus, ut ulciscatur vestra inobedientia quam hactenus habuistis per obedientiam bonam. Tunc enim vindicatur et ulciscitur inobedientia quando ei superponitur obedientia. Aliter: Hanc voluntatem, inquit, habemus, ut cum vos impleveritis vestram obedientiam qui perfectiores et bonae voluntatis estis, nobisque in omnibus obeditis: tunc ulciscatur illorum inobedientia per nos, qui dedignati sunt vobiscum aliquid mittere sanctis, qui sunt in 117.0649C| Hierosolymis, ut essent participes vestrorum munerum.
Quae secundum faciem sunt, videte, id est quae in praesentia dicuntur a nobis in superioribus et inferioribus vos intelligite et perpendite.
Ut autem non existimer, subaudis a vobis tanquam terrere vos volens, per Epistolas istas, quoniam quidem Epistolae, inquiunt, graves sunt in correctionem et fortes in observatione; praesentia autem corporis, id est forma illius in praesentia posita, infirma sive destituta est, et sermo illius contemptibilis sive despicabilis. Ex persona quorumdam loquitur, qui talia dicebant de illo, et ideo dicit, quoniam quidem, inquiunt, illi.
Non enim quasi non habentes potestatem pertingendi 117.0649D| ad vos, in praedicatione superexstendimus nos praedicando usque ad vos: usque ad vos enim pervenimus praedicando Evangelium Christi ab Hierusalem. Habemus etiam spem in abundantia fidei vestrae, etiam in illa, subaudis loca, evangelizare quae ultra vos sunt, non tamen habemus spem neque voluntatem gloriari in aliena regula, id est in his qui per alterius praedicationem crediderunt, et regulam sive rectitudinem fidei perceperunt, neque in his locis quae praeparata sunt ab aliis, volumus gloriari, ne super alienum fundamentum aedificare videamur. Ista sententia, licet tota sit in Latino sermone confusa et concatenata, ac multa desint in subauditionibus, tamen apud Graecos plenior et manifestior habetur 117.0650A| in sensu. Verum est quoque quod ipse dixit: Et si imperitus sum sermone, sed non scientia.
Qui gloriatur, in Domino glorietur. Beatus Apostolus sciens omnia bona nos a Deo habere quaecunque habere possumus, sive in natura, quia ab illo facti sumus, sive in instituto, sive in omni conversatione sancta in fide, in spe, in charitate, in bonis operibus, in justitia, in timore Dei, totumque esse ex illius donis sine aliquo nostro merito, abstulit gloriam humanam et superbiam, qua se dicunt multi a se suisque meritis habere quod habent, et dicit: Qui gloriatur in fide, in praedicatione, in virtute miraculorum aut in aliquo bono quod habet, non in se glorietur, sed in Domino, id est ad gloriam Dei totum referat, et de illius gratiae reputet a quo accepit illud. 117.0650B| Ut ergo essemus, Dei misericordia est. Ergo si omnino nihil eramus antequam essemus, nihil promeruimus apud Deum ut essemus. Fecit nos ut essemus, et non fecit nos ipse ut boni essemus. Dedit ipse nobis ut simus, et potuit alius dare ut boni simus. Si ipse dedit ut simus, et alius dedit ut boni simus, melior est ille qui mihi dedit ut bonus sim, quam ille qui mihi dedit ut sim. Porro quia nemo in misericordia largior, quam ille a quo accepimus ut essemus, ab illo accepimus ut boni essemus; quapropter omnes debemus cum Psalmista dicere: Deus meus, misericordia mea (Psal. LVIII).
Non enim qui seipsum commendat, ille probatus est; sed quem Deus commendat. Commendatio plerumque pro laude ponitur, sicut in isto loco, et alibi ubi dicit 117.0650C| idem Apostolus: Ego debui a vobis commendari (II Cor. XII), id est laudari, et non commendamus nos vobis, id est non laudamus nos apud vos. Probatus autem idem est et probus et laudabilis, sive laude dignus. Non, inquit Apostolus, qui seipsum commendat et laudat apud homines, ille probatus est, sive laude dignus est, quia vanam gloriam patitur: sed quem Deus commendat, id est laudabilem reddit, ille laude est dignus.
CAPUT XI. Utinam sustineretis modicum quid insipientiae meae. Venientibus pseudo-apostolis ad Corinthios post discessum Apostoli, et dicentibus Apostolum non esse a Deo missum, quia non fuerat a Christo vocatus 117.0650D| ante ejus ascensionem, nec ab illo edoctus, insuper et contraria praedicaret praedicationi aliorum apostolorum, quos magnos apostolos vocabant, averterunt plurimos ab amore Apostoli, quos ad amorem suum traxerunt, dicentes se esse missos a magnis apostolis, a Petro, Andrea, Jacobo, caeterisque apostolis. Apostolus ergo volens eos iterum ab amore eorum separare, et ad suum revocare, qui fidem Christi primus in illorum cordibus infixerat, laudabat se coactus verbis, sed non corde neque sensu, quia sciebat se nihil proficere propter laudem humanam, nisi tantum ut illi ab ejus praedicatione non recederent, et quia apud homines stultum et insipientia est ut aliquis se laudet maxime cum Salomon dicat: Laudet 117.0651A| te alienus, et non os tuum; extraneus, et non labia tua (Prov. XXVII). Volens se laudare ipse ob causam supradictam, ne daret aliis occasionem laudandi dixit: Utinam sustineretis patienter, o Corinthii, modicum quid insipientiae meae, id est modicam insipientiam meam quod me laudo, sed et supportate me, id est sustinete insipientiam meam in hac parte laudis; quasi diceret: Si vultis patienter sustinere verba mea, dicam: et si non vultis, utique non ideo omittam dicere quod in animo deliberatum habeo. Et hoc quare?
Aemulor enim vos Dei aemulatione. Aemulari est invidere, imitari, amare, et studium habere, sed in hoc loco pro amare ponitur. Aemulor enim vos Dei aemulatione, id est amo vos Dei amore.
Despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere 117.0651B| Christo. Paulus apostolus desponsavit Corinthios, non sibi, sed Christo per praedicationem suam, et fidem, sicut Moyses desponsavit in Aegypto plebem Israeliticam non sibi, sed Deo (Exod. III). Unde et praeceptum est ei ut tolleret calceamenta de pedibus suis. Signum ergo desponsationis et annulus quo despondit sive desponsavit Apostolus Corinthios Christo, fides fuit Domini Salvatoris, quam ministravit eis. Unde dicit: Despondi enim vos uni viro Christo exhibere volens vos virginem castam, id est ut praeparetis vos virginem castam illi, servantes integritatem fidei. Virginitas enim ista potius est mentis integritas quam corporis. Si ergo attendimus virginitatem corporis, multo plures sunt in Ecclesia virgines 117.0651C| mente quam corpore; et multae sunt ex his quae integritatem corporis adhuc habent, quae mente et desiderio jam nupserunt. Quapropter melius est universalem Ecclesiam (quae constat ex utroque sexu et ex utroque ordine) virginem castam esse appellatam, quae et sponsa est Christi, de qua Joannes ait: Qui habet sponsam sponsus est (Joan. III) Quicunque ergo in Ecclesia integritatem fidei habet quam bonis operibus exornat, virgo casta est, et si non corpore, tamen mente: ideoque sponsa est Christi. Qui vero virginitatem utramque, Deo propitiante, caste inviolateque servaverit, sicut plurimi sanctorum fecerunt ex utroque sexu, illi utique palmam obtinebunt quam nemo conjugatorum possidebit. Et si sexus femineus, qui tantum est fragilis et proclivis, hoc 117.0651D| observat, quanto magis illi quia virtute viri nuncupantur.
Timeo autem ne sicut serpens Evam seduxit astutia sua, id est ne sicut diabolus indutus serpentem, seduxit mulierem sua calliditate, et per mulierem decepit virum, ita modo corrumpantur sensus vestri a pseudo-apostolis, qui sunt ministri diaboli, et excidant.
Libenter suffertis insipientes, cum sitis ipsi sapientes. Apostolo transeunte a Corinthiis ad alias nationes, corruperunt eos pseudo-apostoli a Judaeis venientes, qui in hoc appellantur insipientes, quia et circumcisionem volebant observare, et sabbati otium, caeteraque praecepta carnalia legis, et Evangelii gratiam tenere. In hoc quoque insipientes vocantur, 117.0652A| quia non pro mercede aeterna, neque pro salute auditorum praedicationi insistebant, sed pro lucris temporalibus, ut illos exspoliare possent, et pro laude humana dicentes Apostolum non esse verum praedicatorem, eo quod a Domino per praesentiam carnis non fuerat vocatus, et talia dicebant, volentes eos ab amore Apostoli ad amorem suum retrahere, quod et fecerunt, plurimos simplicium decipientes, quos Apostolus ironicos alloquitur, dicens: Libenter suffertis insipientes, cum sitis ipsi sapientes. Quanquam etenim quidam hunc versiculum ita exponant, ut sit sensus, quasi eos veraciter appellet, dicens sapientes: miror, cum sitis ipsi sapientes, quare sustineatis libenter insipientes, sed beatus Augustinus aliter exponit, destruens hunc sensum et ironicos 117.0652B| intelligens eos appellatos esse sapientes. Cum sitis, inquit, o Corinthii, insipientes, putantes vos esse sapientes, non est mirum si patienter sustinetis insipientes pseudo-apostolos.
Sustinetis enim, si quis vos in servitutem redigit. Judaei qui venerant a Judaea, qui utrumque volebant agere, et judaizare, et Evangelium observare, volebant credentes in servitutem redigere legis, ut observarent sabbati otium, et irent Hierosolymam offerre legales hostias, et maxime ut circumcisionem observarent, dicentes nullo modo posse eos salvari sine circumcisione, praecipue cum hoc non solum sit legis praeceptum, sed longe ante legem familiari allocutione dixerit Deus ad Abraham: Masculus cujus praeputii caro circumcisa non fuerit, peribit anima ejus 117.0652C| de populo suo (Gen. XVII). In hanc ergo servitutem legis et impedimentum carnis volebant Judaei Corinthios redigere, quibus ipse dicit: Sustinetis enim, id est patienter suffertis, si quis vos in servitutem legis vult redigere.
Si quis devorat, subaudis substantiam vestram, sustinetis. Pseudo-apostoli suis adulationibus et laudibus exspoliabant illos quos decipiebant et in conviviis plurimis diripiebant illorum bona, erantque illi contenti devorari res suas a suis deceptoribus.
Si quis accipit, ac si dicat: Si quis rapit vestra bona a vobis, et accipit sibi, patienter sustinetis. Unde et aves rapacissimae, quae Latino vocabulo accipitres vocantur, Graecae harpiae, id est raptores appellantur, eo quod sibi accipiant, et aliis rapiant, atque 117.0652D| hoc modo accipere est aliquid dolo capere. Si quis extollitur in superbiam. Extollentia est superbia. Hos, inquit Apostolus, patienter sustinetis, qui se extollunt de scientia legis, quod in superbiam eriguntur de nobilitate generis. Quod autem sequitur: Si quis in faciem vos caedit. Hic est distinguendum, et postea subinferendum secundum ignobilitatem dico, et ibi similiter distinguendum. Nam licet per se singulae sententiae sub distinctione proferantur, tamen cum dixit: Si quis in faciem vos caedit, exposuit quid esset in faciem caedere, cum subjunxit: Secundum ignobilitatem dico. In faciem enim caedere, est improperare alicui ignobilitatem generis, sicut Judaei improperabant Corinthiis ignobiles esse genere, quorum patres 117.0653A| semper idololatrae fuerunt, daemones et lapides pro Deo venerantes, se autem praeferebant, jactantes se quod de genere patriarcharum et prophetarum originem ducerent, de quorum stirpe Christus secundum carnem natus esset. Magna siquidem stultitia est et ignobilitas, aliquem per regenerationem aquae et Spiritus sancti Filium Dei effectum, jactare aliquid de nobilitate generis, maxime cum Dominus dicat omnes nos fratres esse, quamvis aliqui hunc versiculum ita exponant, quasi ad Apostolum pertineat, ut sit sensus. Ignobilem rem ago quod aliquid de nobilitate generis me extollo, non convenit iste sensus, quia nondum pervenit ad illum locum ubi dicturus est se de genere patriarcharum esse, sed eo modo est intelligendus, ut diximus. Et ne forte aliquis 117.0653B| putaret, quod pugnis, aut aliquo modo in faciem corporis diceret eos caedi, ideo taliter locutus est. Si quis, inquiens, in faciem, id est in praesentiam caedit, improperando aliquid de ignobilitate generis, patienter sustinetis, et praefertis illos nobis. Secundum nobilitatem autem generis dico, vos in faciem sive in praesentiam caedi, non pugnis, quasi nos infirmi fuerimus in hac parte, subaudis generis, sic praeferunt se nobis illi, et sic pro nihilo ducimur a vobis. De se loquens Apostolus et sui causa, subintroducit personam Barnabae socii sui, qui ex eodem genere Judaico erat. Ita ergo praeferebant se falsi apostoli ex Judaeis apostolo Paulo et Barnabae, quasi de nobiliori genere orti essent quam illi, et quasi de dispari genere nati essent illi duo, ita despiciebant 117.0653C| eos. Inde dicit Apostolus: Quasi nos infirmi et ignobiles simus ignobilitate generis, sic se praeferunt nobis: et ita etiam a vobis praeferuntur nobis, sed revera illi sunt potius infirmi in hac parte generis qua se gloriantur: quia dicentes filios se esse Abrahae secundum carnem, non sunt veraciter filii Abrahae, per fidem et operationem, quoniam non sunt imitatores ejus. Nos autem sumus firmi et nobiles, quia existentes filii Abrahae secundum carnem, sumus et per imitationem fidei et operationis. Et iste versiculus per se est proferendus et distinguendus. In quo, subaudis negotio, quis audet, subaudis gloriari; in insipientia dico, audeo et ego gloriari; ac si diceret aliis verbis: Audent illi gloriari in nobilitate generis, licet insipienter dicam, audeo et ego gloriari de 117.0653D| nobilitate generis. Ideo autem ait, In insipientia dico, quia stultum videtur, quantum ad homines pertinet, ut in insipientia aliquis semetipsi testimonium laudis ex aliquo perhibeat. Apostolus tamen non erat insipiens, quia non sponte hoc agebat, sed coactus: neque pro laude humana, sed ut Corinthios sua laude ad amorem suum retraheret ab amore pseudoapostolorum, vel in insipientia dicit se audere gloriari de nobilitate generis, ut illorum gloriam evacuet qui se jactabant quod filii essent Abrahae, quia insipienter agebant. Imprudentem etiam se pronuntiat, et insipienter agere in hoc quod se laudat, ne illi prudentes viderentur in hac parte ac nobiles, qui se extollebant de nobilitate generis.
117.0654A| Hebraei sunt illi et ego sum Hebraeus. Hebraei dicuntur ab Heber patriarcha suo. Inde dicit Apostolus: Gloriantur illi de nobilitate carnis quod Hebraei sunt, et ego similiter Hebraeus sum. Israelitae sunt illi de genere Jacob patriarchae, qui et Israel est appellatus. Et ego vere Israelita sum, quia Deum mente contemplor. Semen Abrahae sunt, amici Dei, et ego. Similiter ministri Christi sunt, illi, et ego. Minister Christi dicitur, quisquis Evangelium praedicat. Ut minus sapiens dico, plus ego: subaudis sum minister Christi quam illi: quia ego plus omnibus laboro: et quidquid praedico, operibus exorno. Illi vero, licet in quibusdam rebus bene videantur praedicare, tamen non sunt veri ministri Christi, quoniam quod praedicant ore, destruunt operibus. In hoc autem 117.0654B| appellat se minus sapientem esse, quam debebat, quia se laudabat dicens se plus esse ministrum Christi, quam illos: et eo modo quo se dixit supra in insipientia agere, eo nunc minus sapere. In laboribus plurimis, subaudis servio Christo, et est sensus: In hoc apparet plus me esse ministrum Christi quam illos, quia licet illi qui se mihi praeferunt semper in aliquo laboraverint, tamen plus ego laboravi, quia plurimis laboribus die noctuque deservio. Tradunt sancti doctores, quod Apostolus a mane vel a pullorum cantu usque ad quintam horam labori manuum insistebat, unde victum acquireret, et exinde usque ad decimam horam publice disputabat: plerumque tamen et in noctem protendebat sermonem (Act. XX), sicut tunc fecit quando Eutychus somno gravatus, 117.0654C| cecidit de solario per fenestram, in carceribus abundantius, subaudis suis inclusus quam illi, et est sensus: Et si illi fuerunt in carcere quos vos extollitis, o Corinthii, ego plus quam illi. In plagis supra modum, subaudis afflictus sum. Saepe plagatus est Apostolus a Judaeis et gentibus, et saepe virgis caesus, et si illi, inquit, plagati sunt, ego amplius. Quaestio est in hoc loco: Cum Apostolus alibi dicat: Fidelis Deus qui non patietur vos tentari super id quod potestis, sed faciet cum tentatione etiam proventum, ut possitis sustinere (I Cor. X), quare hic dicat supra modum in plagis esse afflictum? quae ita solvitur: quia multa sustinuit ipse supra modum humanum, et supra virtutem humanae fragilitatis, sed non supra virtutem divinam, ideoque potuit ea sustinere et 117.0654D| superare, quia virtus omnipotentis Dei administrabat ei fortitudinem sufferendi. In mortibus frequenter, subaudis fui positus. Et si saepe fuit in mortibus, quomodo vivebat? In mortibus dixit, pro eo quod est in periculis mortis et in desperatione vitae.
A Judaeis quinquies, quadragenas, subaudis plagas, una minus accepi. Praeceptum erant in Deuteronomio, ut quem delinquentem judices verberabant, ita modum vindictae temperarent, ut plagarum numerus quadragenarium numerum minime transcenderet, ne foede coram eis frater eorum laceratus jaceret. Quod ego per quinque vices factum est, hic summatim tangit Apostolus: Nam quinquies flagellatus a Judaeis, accepit plagas triginta novem secundum legem 117.0655A| Moysi, quasi transgressor ejusdem legis (Act. XVI). Refert autem beatus Beda librum delatum esse a Roma per Chidonium orientalium angelorum antistitem in quo erant omnes labores, passiones, et poenae Apostoli, depictae per loca opportuna, inter quae omnia erat depictus Apostolus quasi denudatus jaceret in terra, et super astabat ei tortor quadrifidum habens flagellum in manu, sed unam e fidibus in manu sua retentam, tres reliquas ad feriendum habebat extentas. Si enim quaternis fidibus percuteret decies, quadraginta plagas faceret. Si vero undecies feriret, quadraginta quatuor ictus impleret. Vel si nonies feriret quaternis fidibus, et decima vice ternis, una minus quadraginta plagas daret.
Ter virgis caesus sum: hoc a gentibus passus est. 117.0655B| Haec autem in Actibus apostolorum non omnia reperiuntur: quoniam nec in eis Epistolis omnia continentur, quae in eadem historia habentur. Invenimus tamen ibi, quia cum venisset in partes Macedoniae, et esset in civitate Colonia, jussus est virgis caedi: et alia vice jussit tribunus cum gentilium indroduci in castra, et flagellari, ac torqueri flagris. Semel lapidatus sum. Lapidatus est Lystris, civitate Macedoniae, pro puella de qua ejecit spiritum divinationis, quae magnum quaestum praestabat dominis suis. Ter naufragium feci. Naufragium dicitur navis fracta: et quod dicit, ter naufragium feci, sic videntur verba sonare, quasi ipse fecisset illud naufragium, sed sensus est, ter naufragium feci, id est ter naufragium pertuli. Qui ergo saepissime navigio vehebatur per 117.0655C| mare, non est mirum si toties naufragium passus est. Nocte ac die in profundo maris fui. Licet quidam dicant Apostolum non esse in mare demersum, ibique in profundo aquarum negent nocte ac die mansisse, tenenda est tamen certa sanctorum Patrum traditio, quia in veritate casu prolapsus est in profundum maris, ubi circumseptus fluctibus die simul et nocte, post, Deo gubernante, liber ad terram rediit. Nunquid ergo ipse qui in exitu filiorum Israel de terra Aegypti mare divisit in divisiones, et postea Jordanem et torrentem Arnon (Exod. XIV), qui etiam servavit Jonam in ventre ceti (Jon. II), et Petro mare calcabile praebuit (Matth. XIV), non potuit etiam militem suum egregium praedicatorem Paulum in profundo maris servare, ut neque a circumpositis praefocari 117.0655D| aquis, neque a belluis marinis devorari potuerit? Potens utique potuit, ideoque fecit. Denique non est amplius mirandum Petrum super undas maris non infusis vestigiis ambulasse, quam Paulum nocte ac die in profundo maris illaesum custoditum esse. Mystice vero per Paulum qui nocte ac die in profundo maris fuit, et tamen Domino se protegente ad terras liber pervenit, intelliguntur illi justi qui de profunditate periculorum et perturbationum saeculi a Domino quotidie educuntur, sed plenius in die judicii liberabuntur, atque ad littus aeternae soliditatis perducentur: quia positi inter fluctus hujus saeculi, non dubitaverunt in fide de misericordia Dei. Petrus vero qui primum non infusis 117.0656A| vestigiis incessit, sed post modum dubitans cecidit inter fluctus: sicque postea a Domino elevatus, et ad terram est perductus, significat semetipsum qui dubitavit quando negavit, sed a Domino relevatus est ad fidem, et significat omnes martyres omnesque justos, qui in primordio fidei fortiter incedunt, pro nihilo deputantes saevitiam persecutorum; sed postea ingruente tempestate gravissima persecutionis, dubitant in aliquo; sed Domini gratia protecti sublevantur, ne penitus cadant in desperationem et vincantur a procellis atque ad terram electorum perducuntur.
In itineribus saepe, periculis fluminum, subaudis fui. Iterum convertit se ad alia pericula memoranda, volens se ostendere vexantem secundum carnem 117.0656B| pro Christo in terra et mari, et multo plura se sustinuisse, quam pseudoapostolos. Solent tempore hiemis et pluviarum transgredi flumina alveos suos, et nimium intolerabile praebere iter viantibus: quia ergo Apostolus hiemali tempore solitus erat transire de loco in locum per pedes, saepe incurrebat fluminum pericula. Periculis latronum saepe interfui. Pseudoapostoli et Judaei increduli immittebant ei latrones ut quia ipsi nec poterant, nec audebant eum publice interficere, ab illorum ministris interficeretur. Periculis ex genere. Sustinuit ipse pericula a Judaeis fratribus suis secundum carnem, qui dolebant quod derelicta lege ad Evangelium se converteret. Unde legimus quia quadam vice Ananias princeps sacerdotum 117.0656C| praecepit astantibus sibi percutere os ejus (Act. XXIII), et longum est enarrare quoties hoc factum est. Periculis ex gentibus. A philosophis gentium et principibus multa incommoda passus est propter mysterium incarnationis Filii Dei, passionis, resurrectionis, ascensionisque ad coelos, et propter unius Dei culturam quam praedicabat. Periculis in civitate. Saepe interfuit, quod longum est enarrare. Periculis in solitudine. Pericula in solitudine sustinuit a Judaeis, quando factis insidiis voluerunt eum occidere in via: vel etiam periculis in solitudine interfuit, quia diabolus invidens ei non solum per homines ministros suos eum persequebatur, sed etiam bestias ferocissimas contra eum excitabat, ne auderet de loco ad locum transire. Periculis in mari. Non 117.0656D| solum quando ter naufragium pertulit, et quando lapsus in mare, ubi fuit inter medios fluctus die ac nocte, et illaesus permansit, verum etiam saepissime pericula in mari sustinuit. Unde quadam vice impegerunt navem ad littus, quando prora fixa manebat immobilis: puppis vero solvebatur a vi maris; et quando milites volebant omnes custodias occidere, ne quis posset natatu pervenire ad littus. Sed centurio hoc prohibuit propter Apostolum, volens eum servare (Act. XXVII). Periculis in falsis fratribus. Saepe interfuit. Falsi fratres hi sunt, de quibus dicit in Epistola ad Galatas (cap. II), quia subintroierunt falsi fratres explorare libertatem nostram. Hi enim partim Christiani erant, partim Judaei, in neutro tamen 117.0657A| perfecti: qui zelo legis et circumcisionis Apostolo invidentes, insidias ei praetendebant.
In labore et aerumna. Aerumna est miseria et moestia. Potest esse labor sine aerumna, id est sine molestia et miseria, atque sine aliquo taedio: et ideo addidit aerumna, ut laborem Apostoli ostenderet esse non sine molestia et afflictione. Solent autem homines laborare in hortis, in viridariis cum delectatione causa exercitandi, sicut legimus de protoplasto: quia posuit eum Deus in paradiso ut operaretur et custodiret illum (Gen. II). Iste enim labor sine aliqua molestia erat. In vigiliis multis. Aliquando sponte et voluntarie vigilabat, aliquando non sponte, sed ex necessitate, quia positus in pressura et angustia, necesse erat ut vigilaret Dei implorans auxilium: 117.0657B| sicut quando positus in carcere, cum Sila hymnos Deo cantabat, quando custos carceris splendorem videns in carcere et ostium apertum volebat se interficere, putans omnes victos fugisse, sed hoc Apostolus prohibuit (Act. XVI). In fame et siti. Persequebatur a Judaeis de loco in locum, et ideo famem saepissime patiebatur per inopiam et sitim. In jejuniis multis. Multa fuerunt ejus jejunia quae sustinuit, aliquando volens, aliquando nolens. In frigore et nuditate. Maximum frigus et maximam penuriam propter nuditatem tunc sustinuit, dum duceretur navigio Romam, eo quod appellasset Caesarem quando exeuntes e navi, venerunt in insulam Mitilenam ubi cum congregasset sarmentorum multitudinem ut se calefaceret, vipera a calore ignis procedens 117.0657C| invasit manum ejus (Act. XXVII).
Praeter illa quae extrinsecus sunt, id est praeter illa pericula quae in corpore sustineo, instantia mea quotidiana, id est perseverantia mea; et sollicitudo omnium Ecclesiarum. Quia longum erat enarrare omnia pericula, et omnes angustias et tribulationes quas passus fuerat, conclusit, dicens: Praeter illa quae extrinsecus in corpore sustineo, perseverantia mea est semper sollicitudinem habere de omnibus Ecclesiis quibus praedicavi. Timebat enim ne forte quibus praedicaverat a falsis apostolis deciperentur, vel etiam ne propter nimias tribulationes quas videbant et audiebant Apostolum pati, deficerent a fide.
Quis infirmatur, et ego non infirmor. Propter nimiam dilectionem in tantum compatiebatur infirmis, 117.0657D| ut etiam ipse videretur infirmari, illorum infirmitatem suam reputans, more medici et procuratoris infirmi agens, qui videns aegrum tristari et dolere, particeps est ejus doloris moerorisque. Quis scandalizatur: et ego non uror? Quantum ad hunc locum pertinet, scandalizari est carnis pati desiderium, et contristari atque affligi calore corporis et ardore vitiorum accendi. Uri similiter est calore libidinis totiusque corporis ardore aestuari Scandalizatur ergo aliquis, quando non sponte illectus pulchritudine mulieris, aut propriae carnis calore, provocatur ad libidinem perpetrandam: sed dum invitus et impraemeditatus hoc agit, scandalizatur sibi et irascitur atque contristatur. Hanc infirmitatem humanae naturae 117.0658A| considerans Apostolus, quae nimiae fragilitatis est, dicit se uri ut consultat talibus compatiens infirmitati eorum, nec condemnat hujusmodi talia sustinentes; sed commonet in humilitate sermonis, dicens se similia pati, ut si ille qui tantam gratiam consecutus erat adhuc desideria carnis patiebatur, et magister gentium erat, non desperarent illi qui infirmioris gratiae adhuc erant, si talia paterentur; sed spe promissi praemii repugnarent stimulis carnis, sicut ille repugnabat, ne qui eorum haec ab illo audiebant, desideriis carnis victi in desperationem laberentur. Plus enim est uri quam scandalizari; ac s diceret: Patitur aliquis et affligitur a desiderio et; nimio ardore concupiscentiae, et ego non solum affligor, sed etiam, quod est majus, uror, et quodammodo 117.0658B| incendor. Nimiam enim concupiscentiam carnis patiebatur, quando dicebat: Infelix ego homo, id est miser ego, quis me liberabit de corpore mortis hujus? (Rom. VII.) Et illud: Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae et captivum me ducentem (Ibid.), id est captivare volentem in lege peccati, quae est in membris meis. Nos igitur si volumus coronari cum Paulo apostolo, certemus viriliter, sicut ipse certavit, quatenus omnia oblectamenta vincamus: quia non potest coronari nisi qui legitime certaverit.
Si gloriari oportet quae infirmitatis meae sunt, subaudis in his, gloriabor. Oportebat illum utique gloriari et enumerare suas passiones non pro se ut ille aliquid exinde cresceret apud Deum, sed pro illorum 117.0658C| salute quos volebat ab amore falsorum apostolorum ad suum revocare, et ut se etiam aliis in exemplum praeberet et imitabilem. Infirmitatis autem nomine comprehenduntur omnia incommoda et persecutiones atque passiones quas pro Christo libenti animo pertulit, et est sensus: Si gloriari volunt hi qui vos seducunt et retrahunt ab amore meo, mihi detrahendo, in his glorientur in quibus et ego glorior, licet invitus et provocatus. Manifestum est autem non posse illos gloriari in infirmitatibus et passionibus quas pro Christi amore et pro mercede aeterna, et pro salute fratrum, sustinuerint, ac tantum gloriatur de nobilitate generis quod filii sunt Abrahae, de qua ego nolo gloriari, quanquam ex eodem genere originem ducam. Quaerunt nonnulli cum Deus per 117.0658D| Salomonem dixerit: Laudet te alienus et non os tuum (Prov. XXVII), quare justi atque perfecti viri aliquando bona et virtutes narrent, quas divinitus perceperunt, verbi gratia: Sicut beatus Job quoque qui dixit: Pes fui claudo et pater orphanorum, causamque quam nesciebam diligentissime investigabam (Job. XXIX), caeteraque hujusmodi; et David: Si reddidi retribuentibus mihi mala (Psalm. VII), id est non reddidi. Apostolus quoque isto in loco multipliciter. Quibus respondendum est, quod perfecti dum virtutes proprias praedicant, et se apud homines laudant, non idcirco hoc faciunt ut ipsi apud homines sua ostensione aliquid proficiant, sed ut eos quibus praedicant exemplo suo ad vitam trahant. In hoc quoque 117.0659A| omnipotentis Dei sunt imitatores, qui laudes suas hominibus loquitur, quatenus ab hominibus agnoscatur. Nam Deus qui nos prohibet per Scripturam dicens: Laudet te alienus et non os tuum: ipse per Scripturas sacras laudes suas loquitur, dicens ad Moysen: Ego sum Deus omnipotens, et nomen meum Adonai non indicavi eis (Exod. VI); et per Isaiam: Ante me non est formatus Deus, et post me non erit (Isa. XLIII), quare ergo facit ipse quod prohibet? Nimirum si virtutes suas et miracula ipse taceret, nequaquam eum ullus cognosceret. Si nullus eum agnosceret, nullus amaret. Si nullus amaret, nullus ad vitam rediret; unde per Psalmistam de eo dicitur: Virtutem operum suorum annuntiabit populo suo: Ut det illis haereditatem gentium, opera manuum ejus veritas et judicium (Psal. 117.0659B| CX). Virtutes ergo suas annuntiat non ut laudibus suis ipse proficiat, aut indigeat, sed dum suam nobis magnitudinem narrat, nostram ad se imperitiam sublevat. Justi itaque cum virtutes suas praedicant, reprehensibiles non sunt, quia dum vitam suam referunt, aliorum animas ad vitam quaerunt. De quibus tamen sciendum est, quia nunquam bona sua detegunt, nisi eos aut proximorum utilitas, aut certe nimia necessitas cogat, sicut tunc Apostolum coegit, unde ipse dixit: Si gloriari oportet, et revera oportebat. Ergo si gloriandum est Christiano, in humilitate est gloriandum.
Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi scit quia non mentior. Dicturus rem pene incredibilem quod Judaei increduli contra eum principes gentium concitassent, 117.0659C| regnaque terrae contra eum insurrexerint nihilque ei nocuerint, Deum testem invocat, ut facilius credatur. Ideoque talia commemorat, ut ostendat quanta distantia est inter veros apostolos qui tanta pro Dei amore sustinebant, quaerentes salutem auditorum, et pseudoapostolos qui auditores suos exspoliabant, non quaerentes salutem illorum.
Damasci praepositus gentis Aretae regis custodiebat civitatem Damascenorum ut me comprehenderet. Damascus civitas est metropolis Syriae, quam aedificavit Damascus Eliezer, servus Abrahae, et interpretatur Damascus sanguinem bibens, quod bene convenit illi loco, quia ibi effusus est sanguis Abel. Illa autem quae hic dicuntur de Apostolo, in exordio fidei ejus facta sunt, quando caecatus a Domino in itinere 117.0659D| productus est Damascum, ubi mansit diebus tribus non bibens neque manducans. Postea vero baptizatus, et accepto pane confortatus, introivit statim in Synagogam Judaeorum et coepit publice praedicare nomen Domini Jesu. Quod videntes Judaei succensi sunt zelo, et quaerebant occasionem quomodo cum perderent; sed dum per se minime hoc auderent agere, adierunt praepositum civitatis super hac re: quatenus illius auxilio et permisso valerent illum occidere. Qui volens placere Judaeis, et strenuus in officio sibi credito apparere, praecepit custodiri undique civitatem ne ullo modo vivus effugere potuisset: sed Dei auxilio procurante effugit eo modo quo sequentia manifestant.
117.0660A| Et per fenestram, inquit, in sporta dimissus sum per murum, et sic effugi manus ejus. Sporta vas est ex junco et palmarum foliis contextum in quo deorsum cum funibus dimissus est per murum a fratribus fidelibus. Quaestio est in hoc loco quare Apostolus de Damasco fugerit, qui dicebat: Ego non solum alligari in Hierusalem, sed et mori pro nomine Domini Jesu paratus sum (Act. XXI); quae hoc modo solvenda est: quia non ideo fugit ut martyrium horreret accipere, sed maluit campum certaminis quaerere, et latitudinem gentium petere, quam intra claustra civitatis teneri, et occidi, ubi perpauci erant credentes, qui ejus martyrio corroborarentur et informarentur, ut similia pati non dubitarent. Quod postea implevit ipse dum martyrium sustinendo plurimos ad hoc informavit. 117.0660B| Implevit ergo praeceptum Domini dicentis: Cum vos persecuti fuerint in civitate ista, fugite in aliam (Matth. X). Et revera servavit pariter exemplum martyrii et utilitatem praedicationis suae quam postea implevit. Hujus ergo exemplo erudimur adversariorum pugnam et constanter appetere, et prudenter aliquando declinare.
CAPUT XII. Si gloriari oportet, non expedit quidem. Si gloriari me oportet propter salutem aliorum et necessitatem supradictam, qua compellor, in hoc possum gloriari, quia evasi manus persequentium, tamen non expedit, id est non est mihi necesse ut glorier: quia non elegi superbiam et jactantiam, sed humilitatem
117.0660C| Veniam autem ad visiones et revelationes Domini, subaudis de quibus potero gloriari. Visiones et revelationes Domini dicit, quod unum est, quas ei ostendit Dominus. Nunc in sequentibus dicturus est quo sit elevatus, ut per hoc possimus intelligere quanta et qualia ei ostensa et dicta sunt: ne sicut pseudoapostolis aliisque incredulis videbatur, minor caeteris apostolis in gratia crederetur, quamvis novissimus sit vocatus, et Dominum praesentem in carne non viderit.
Scio hominem in Christo ante annos quatuordecim sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit, raptum hominem usque ad tertium coelum. Mos et usitata consuetudo est scriptorum, qui nobis sacras litteras ministrant ut quando ab aliquo eorum narratur 117.0660D| historia cum ad seipsum venerit, sic de se tanquam de alio loquatur; sicut fecit Moyses qui dixit: Erat autem Moyses vir mitissimus super omnem terram (Num. XII); et Job: Vir erat in terra Hus nomine Job (Job. I); sic beatus Matthaeus, cum in textu narrationis suae venisset ad seipsum, vidit, inquit, publicanum nomine Matthaeum (Matth. IX), non dixit, vidit me, sed sic se inseruit ordini narrationis suae, cum venisset ad seipsum tanquam rerum gestarum scriptor, non tanquam suipsius praedicator. Inusitatius tamen beatus Apostolus non in historia, ubi rerum gestarum suscipitur explicanda narratio; sed in Epistola hoc fecit, sicut isto in loco apparet ubi loquitur de se causa humilitatis quasi de alio, inquiens. 117.0661A| Scio hominem in Christo manentem ante annos quatuordecim raptum usque ad tertium coelum. Ex quo Apostolus raptus est usque ad tertium coelum usque ad istud tempus quo ista conscripsit quatuordecim anni completi sunt, unde liquido apparet, quia magna necessitas compulit illum patefacere quod per tot annos in intimo cordis arcano celaverat. Igitur de his verbis Apostoli, diversi diversa sentiunt, quorum opiniones huic loco perlongum est inserere, et ad praesens narrare, nisi tantummodo pauca ex pluribus. Julianus Pomerius, vir sanae prudentiae, primum coelum dicit isto in loco appellatum esse aerium, a quo aves coeli vocantur: secundum sidereum, ubi continentur duodecim signa caeteraque astra, praeter septem planetas, quod et firmamentum appellatur: 117.0661B| tertium intelligit spirituale sive mentale, ubi angeli et animae sanctorum in contemplatione Dei sunt positae, contemplantes super se Deum omnipotentem, qui omni creaturae praesidet: ita tamen praesidet ut in praesidendo omnia sustineat, sustinendo circumdet, circumdando impleat. Secundum illius intellectum ad istud tertium coelum mentale raptus est Apostolus. Et in hoc quidem bene sensit. Sed secundum beatum Augustinum adhuc necesse est ad altiora conscendere, et profundiora scrutari, qui in elucidandis quaestionibus omnes doctores post Apostolos praecellit. Quia ergo Apostolus non humanas, neque angelicas visiones dicit se enarrare, altius ista inquirenda sunt. Tria igitur genera esse visionum manifestum est. Est visio corporalis quae corporeis oculis 117.0661C| fit, qua videmus coelum et terram atque omnia visibilia et corporea. Et est visio spiritalis, qua ea quae videmus et audimus in praesenti, memoria recondimus: et ea quae audivimus vel vidimus in praeterito, modo quasi praesentia cernimus. Et cum alicubi sint a nobis posita ea quae vidimus corporaliter, nunc absentes quasi praesentia cernimus; verbi gratia: Sum modo per praesentiam corporis Romae, et cerno ita Carthaginem quam dudum vidi quasi in praesentia mea sit posita, cum longe sim ab illa remotus. Quae duo genera visionum communia sunt nobis cum pecoribus et avibus, quae vident per corpus, et eorum quae videntur imaginaliter spiritus informantur. Unde et pecora praesepia recognoscunt, et aves ad nidos suos revolant. Nisi enim partem 117.0661D| spiritalis visionis, id est memoriae haberent, quae constat solummodo in anima, nequaquam recedentes aves a nidis suis recordarentur illorum: neque animalia recognoscerent praesepia. Est et tertia visio intellectualis, quae nihil est aliud nisi rationabilitas et excellentia animae, per quam ea quae corporaliter videmus et imaginaliter in memoria retinemus, intellectu discernimus. Intellectu igitur discernimus quod illud sit corpus, illud similitudo corporis, et plerumque quid significet. Hanc intellectualem visionem nullatenus pecora aut volatilia habent: quia nec seipsa intelligunt, nec illa quae oculis cernunt. Postremo corporalis visio sine spiritali esse non potest, quae eti n anima solummodo. Spiritalis vero sine corporali 117.0662A| esse potest, unde absentes homines recordamur, et in tenebris ea quae videmus imaginaliter cernimus, insuper et somnia: intellectualis nempe nec corporali indiget, nec spiritali. Intellectu namque nec corpus videmus, nec imaginem corporis. Per hunc quippe videtur justitia, charitas, ipse Deus, ipsa mens hominis, quae nullum habet corpus, nullam soliditatem corporis. Quapropter ista visio intellectualis transcendit et praecedit illas duas praemissas, corporalem scilicet ac spiritalem. Quod probare possumus ex volumine Danielis prophetae, ubi legimus, quia cum Balthasar epularetur et potaret opipare sive splendide in vasis templi Domini quae asportaverat Nabuchodonosor avus ejus de Jerusalem, vidit articulos manus scribentis in pariete aulae regiae. 117.0662B| Vidit corporali visione, continuoque per corporis sensum imago rei corporaliter factae, spiritui ejus impressa est: atque ad alia dum se verteret, licet corporaliter illa non cerneret, sed spiritali visione et memoria videret, videbat in spiritu, id est in anima, et non intelligebat quid significaret: quia non pleniter habebat intellectualem visionem, licet aliquid inde haberet. Unde apparet quia non in omnibus hominibus viget. Intelligebat signum esse quod videbat, id habens ex mentis officio, id est ex intellectuali visione: et quia requirebat quid significaret, etiam ipsam inquisitionem utique mentis intellectus agebat. Quo non comperto, Daniel accessit: et quia intellectualem visionem habebat, spiritu prophetico mente illustrata, perturbato regi quid illo signo portenderetur 117.0662C| aperuit. Ipse potius propheta per hoc genus quod mentis est proprium, potuit intelligere ac dicere quid significaret, quam ille qui in signum factum corporaliter viderat, et ejus imaginem in spiritu cogitando cernebat, nec aliquid intellectu nosse poterat nisi signum esse, et quid significaret ut intelligeret inquirere. Tres igitur coeli non absurde possunt intelligi tria genera visionum, de quibus hactenus locuti sumus ita tamen ut per primam visionem intelligamus quidquid infra ambitum siderei coeli continetur pariter cum ipso, quod et firmamentum appellatur: Per secundum coelum spiritale, ubi angelica natura et animae sanctorum in contemplatione Dei sunt positae. Per tertium vero coelum intelligitur jam intellectualis visio et rationalis, qua intelligendo 117.0662D| conspicitur charitas, pax, gaudium, longanimitas, bonitas, benignitas, fides, modestia, continentia, caeteraque hujus modi quibus propinquatur Deo, et qua ipse Deus videtur, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia. Ad quam, id est intellectualem visionem, quae designatur per tertium coelum, raptus et elevatus est apostolus Paulus, ubi, id est in intellectuali visione, non solum ea quae in spiritali coelo sunt intelligendo vidit, sed etiam ipsam Dei substantiam, Verbum Domini, per quod facta sunt omnia, in charitate Spiritus sancti, non per corpus, non per similitudinem corporis, sed sicut est ipsa Veritas, contemplatus est in hac vita, videlicet quod Deus omnipotens trinitas sit in personis 117.0663A| et unitas in substantia: sicut videndus est ab omnibus sanctis post generalem resurrectionem. Quaestio vero non modica isto in loco oritur, quomodo ipsa Dei substantia a quibusdam in hac vita positis videri potuerit, propter illud quod dictum est ad Moysen (Exod. XX), nemo potest faciem meam, id est invisibilitatem meam, videre et vivere: et propter illud, Deum nemo hominum vidit unquam in mortali vita ex toto positus: Quae ita solvitur, quia potest humana mens, id est intellectus et rationabilitas animae divinitus rapi ex hac vita ad angelicam vitam antequam per istam communem mortem carne solvatur, sicut credendum de beato Apostolo, ubi a Deo facta est ab hujus vitae sensibus, quaedam intentionis aversio. Tam evidens tamque manifesta fuit eadem visio intellectualis, ut sive in corpore, 117.0663B| sive extra corpus fuerit, id est utrum sicut solet in vehementiori exstasi vel excessu ab hac vita mens in illam vitam fuerit alienata, manente corporis vinculo, anima videlicet in corpore, an omnino talis resolutio facta fuerit, qualis in plena morte contingit, anima recedente ipse se nescire profiteatur: Quapropter nec nobis est quaerendum nec contra illud agamus quod dicitur (Eccli. III): Altiora te ne scrutatus fueris. Ita fit ut et illud verum sit quod dicitur: Nemo potest faciem meam videre et vivere, quia necesse est ab hac vita abstrahi mente sive intellectu, quando in illius ineffabilitatem visionis assumitur. Et non fit incredibile quibusdam sanctis nondum ita ex toto defunctis, ut sepelienda cadavera remanerent, etiam 117.0663C| istam excellentiam visionis fuisse concessam.
SUPERIORUM EPILOGUS. Tres coeli significant tria genera visionum quarum prima est corporalis, qua videmus coelum et terram, caeteraque corporea et visibilia: Secunda spiritalis quae fit in anima sine intellectu, cum imagines eorum quae videmus, memoria recondimus, et in tenebris ea quae vidimus imaginaliter cernimus: insuper et somnia et aedificia et homines quos dudum vidimus, sic spiritali visione videmus in anima quasi praesentes sint nobis. Istae duae visiones communes sunt nobis cum pecoribus et volatilibus, quae et corpora vident et loca propria recognoscunt. Sic pecora agnoscunt praesepia sua et aves ad nidos suos redeunt 117.0663D| quia recordantur illorum. Est et tertia visio intellectualis, quam nullatenus habent pecora et volatilia, sed angeli et homines ratione utentes. Unde intellectus, id est ratio; tamen non in omnibus hominibus aequaliter viget. Intellectu autem sine ratione discernimus, quod illud sit corpus, illud similitudo corporis, et per hanc visionem videtur justitia, charitas, ipse Deus. Ad istam ergo visionem intellectualem, quae est tertia, et quae designatur per tertium coelum, quae etiam transcendit sua excellentia duas praemissas, ita raptus et elevatus est divinitus Apostolus, ut Deum non per corpus, non per similitudinem corporis, sed sicut est ipsa Veritas cerneret: et sicut videndus est post hanc vitam ab omnibus 117.0664A| electis. Quae visio tam evidens tamque manifesta fuit, ut ipse Apostolus se profiteatur nescire, utrum quando raptus est in tertium coelum, in corpore fuerit, quomodo est anima in corpore, cum corpus vivere dicitur, sive vigilantis, sive dormientis, sive in exstasi a sensibus corporis alienata, an omnino de corpore exierit, ut mortuum corpus jaceret, donec peracta illa demonstratione membris mortuis anima redderetur: et non quasi dormiens evigilaret aut exstasi alienatus, denuo rediret in sensus, sed mortuus omnino revivisceret.
Et scio hujusmodi hominem, sive in corpore sive extra corpus, nescio, Deus scit, quoniam raptus est in paradisum, et audivit arcana verba quae non licet homini loqui. Bis raptum se dicit Apostolus: primum ad tertium coelum, postea in paradisum, non in illum 117.0664B| paradisum terrenum, ubi quondam fuit protoplastus, sed in coelestem paradisum. Nam paradisus interpretatur hortus deliciarum, et significat beatitudinem electorum, coelestem scilicet requiem, ad quam raptum se dicit Apostolus eo modo quo ad tertium coelum, audivit arcana verba, id est occulta, secreta atque ineffabilia, quae non licet homini loqui. Inter ipsos spiritales viros coelestem vitam ducentes, sunt utique alii aliis capaciores, atque meliores in tantum ut ad ea pervenerint quae non licet eis aliis loqui. De talibus erat Apostolus, qui audivit in paradiso ineffabilia verba, quae non licet homini loqui, id est, aut ille qui audivit non potest ea aliis narrare propter ineffabilitatem illorum, aut non permittitur ei, aut si 117.0664C| tantae dignitatis est ut permittatur ei loqui, et possit aliis narrare, illis qui audiunt non licet ea loqui, quia non valent ea capere ob magnitudinem mysteriorum.
Pro hujusmodi, subaudis visionibus Dei manifestissimis, gloriabor, laetabor, gaudebo et exsultabo, pro me autem, id est pro mea extollentia et laude vel pro meis meritis, nihil gloriabor, quia gratia Dei sum id quod sum, nisi in infirmitatibus meis. Infirmitatis nomine comprehendit omnia incommoda et passiones quas sustinebat pro Christi nomine, in quibus ipse gloriabatur.
Nam et si voluero gloriari, subaudis propter meritum quod habeo apud Deum, non ero insipiens, illud narrando. Quare? Veritatem enim dicam. Hoc dicit, 117.0664D| quia si meritum suum profiteatur quod habet apud Deum, non erit imprudens, quia veritatem loquitur. Ergo si quis pro utilitate et aedificatione aliorum bonum sibi divinitus concessum cum humilitate narrat, non agit insipienter, quia veritatem loquitur. Qui vero bonum quod habet, propter jactantiam aliis praedicat, deputans illud suis meritis, vel quod non habet dicit se habere, insipiens et nimium est imprudens; quia mendacium loquitur: Parco autem, id est dimitto narrare gloriam meam et meritum atque gratiam, ne quis me existimet supra id quod videt in me, aut audit aliquid ex me. Nolebat Apostolus narrare gratiam sibi largitam, quia nolebat major apparere et sanctior quam erat. Inde dicit: 117.0665A| Idcirco nolo gloriari, et dimitto omnem gratiam mihi concessam, ne quis putet me meliorem sanctioremque esse supra id quod videt in mea conversatione: aut supra id quod audit ex me ab aliis.
Et ne magnitudo revelationum extollat me, subaudis in superbiam, datus est mihi, a Domino, stimulus carnis meae, angelus Satanae qui me colaphizet. Quidam dicunt Apostolum dolore capitis laborasse, quidam a diabolo de ardore libidinis tentari et affligi, quod verius est. Ne ergo in superbiae tumorem extolleretur, permissus est tentari a diabolo de ardore libidinis, quam appellat stimulum carnis. Ut enim dicunt doctores, stimulus proprie tumoris et libidinis est, ipsumque stimulum carnis a quo pungebatur et accendebatur, vocat angelum Satanae, id est 117.0665B| nuntium diaboli, quia a diabolo immittebatur ei illa talis stimulatio concupiscentiae. At quandocunque Apostolus patiebatur illam stimulationem, sciebat illam a diabolo sibi immitti. Sed Dominus qui permittebat eum colaphizari, id est affligi et tribulari a tentatione diaboli, ne in superbiam erigeretur, cognoscendo suam fragilitatem, ipse utique custodiebat eum ne in vitium libidinis caderet. Unde apparet, quia per venenum fugabat venenum. Veneno libidinis et tentatione carnis fugabat ab illo venenum superbiae. Dedit namque ei Dominus antidotum tyriacum, quod de serpente conficitur, qui vocatur Tyrus, sive Tyriacus, a quo et tyriacum appellatur, et fugat venenum aliud. A quo tentabatur de libidine, ab illo sanabatur a vitio superbiae, quia a Domino 117.0665C| acceperat contra venenum superbiae antidotum tyriacum, quod gustatum venenum pellit. Erudire quippe volens Dominus electos suos, et custodire in humilitate virtutum permittit eos tentari saepe, sicut egregium praedicatorem a diabolo permisit tentari, ne magnitudine revelationum extolli potuisset: ipsamque tentationem sic disponit, ut qui elati perire poterant in humilitatis gradu consistentes, a perditione et praecipitatione serventur. Quapropter si quis tentationem aliquam sustinet, non debet desperare neque deficere, sed cum Dei adjutorio decertare ut vincat.
Propter quod, subaudis impedimentum libidinis, ter Dominum rogavi ut discederet a me stimulus carnis, sive angelus Satanae. Quaeri potest isto in loco, 117.0665D| cum Dominus dicat per prophetam (Isa. LVIII) de quolibet electo: Adhuc te clamante dicam: Ecce adsum; et in Evangelio (Joan. XIV): Omnia quaecunque petieritis in nomine meo fiet vobis, quare eximius apostolorum, orans liberari a tentatione diaboli et stimulatione carnis, non sit exauditus? Sed sciendum est, quia ideo non est exauditus, quia non petebat in nomine Jesu, id est quod ad salutem suam pertinebat. Nesciebat enim petere pro se quod sibi utile erat, sicut alias ipse dicit: Nam quid oremus sicut oportet nescimus (Rom. VIII). Si ergo esset exauditus, ut ab illo recederet tentatio diaboli, concupiscentiaque carnis poterat evenire ut cito in superbiam extolleretur. Et ne nimium contristaretur, audiamus 117.0666A| quid ei dixerit Dominus, sive per angelum, sive in corde, aut alia revelatione. Sufficit tibi gratia mea. Gratia isto in loco intelligitur quidquid donorum gratis datum est apostolo Paulo, videlicet quod de coelo vocatus est, quod fidem accepit ut crederet, quod remissionem omnium peccatorum in baptismate percepit, quod ad gratiam apostolatus et praedicationem gentium electus est, quod sapientiam prae omnibus apostolis a Deo percepit, et quod ad visiones et revelationes Domini ad tertium coelum raptus est, necnon quod verba ineffabilia audivit in paradiso, de ista gratia dixit ei Dominus: Sufficit tibi gratia mea. Ideo noli orare pro stimulo carnis, ne forte in superbiam labaris. Nam virtus in infirmitate perficitur. Virtus, id est perfectio virtutum, 117.0666B| in infirmitate carnis et labore atque tentatione perficitur, si ipsa infirmitas patienter sustinetur, et contra tentationem concupiscentiae viriliter pugnatur. Libenter igitur gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me virtus Christi. Postquam cognovit prodesse sibi quod nocere putabat, responsumque accepit a Domino quod perfectio vitae omniumque virtutum in infirmitate perficitur, libenter se dicit gloriari, id est gaudere et laetari in suis infirmitatibus, id est in suis passionibus quas pro Christo sustinebat, ut in eo dignaretur habitare virtus et gratia, sive perfectio omnium donorum Christi. Ergo quia aliter perfectionem virtutum habere non possumus, nisi tentamenta et oblectamenta carnis patienter sustinuerimus, pugnando tamen contra vitia certemus 117.0666C| cum Apostolo, ut in nobis habitet virtus et gratia donorum Christi, pariterque cum illo coronemur in coelesti regno.
Propter quod, subaudis ut inhabitet in me virtus Christi, placeo mihi in infirmitatibus meis, non in prosperitate et divitiis hujus saeculi, sed in contumeliis, id est flagellationibus vel opprobriis, non in honoribus saeculi, sed in necessitatibus, non in epulis vel otio, sed in persecutionibus, non in salutationibus, sed in angustiis, non in jactantia elationis, et hoc pro Christo patior, non pro aliquo crimine. Cum enim infirmor, subaudis in corpore, tunc potens sum, subaudis in anima. Unde caro atteritur, affligitur, et infirmatur, inde anima roboratur et crescit.
Factus sum insipiens, subaudis mea merita et virtutes 117.0666D| proprias narrando, sed tamen vos me coegistis ad hoc, quos ab amore falsorum apostolorum ad nostrum volui reducere. Insipientem se dicit, sed utique non est insipiens, quia vera locutus est: et licet pro salute aliorum coactus suas virtutes narraret, tamen de humilitatis gradu non cecidit. Ego enim debui a vobis commendari, id est laudari: Nihil enim minus fui in praedicatione, in virtute miraculorum, ab his qui sunt supra modum apostoli, id est a Petro, Jacobo et aliis praedecessoribus meis, qui a meis detractoribus dicuntur supra modum meum esse magni apostoli. Tametsi nihil sum, id est quamvis nihil sim comparatione illorum, signa tamen apostolatus mei, id est miracula, facta sunt a me super vos, sive 117.0667A| in vobis, quia mortuos vestros suscitavi, et infirmos curavi
Quid minus habuistis prae caeteris Ecclesiis, nisi quod non gravavi vos? nihil accipiens a vobis. Donate, id est indulgete mihi hanc injuriam, si injuria dicenda est. Ironice loquitur. Re enim vera injuria non erat, sed consideratio.
Ecce tertio hoc paratus sum venire ad vos. Quaeri potest: Cum non legamus illum venisse ad eos nisi tantummodo una vice, quando moratus est apud eos anno uno et dimidio, neque posteaquam ab eis discessit, sicut ipse in priori epistola dicit, quia, testor Deum, non veni Corinthum postquam a vobis recessi, parcens vobis, id est ne vobis oneri essem, quare modo dicat se tertio venire? Sciendum est 117.0667B| quia per praesentiam carnis una vice tantummodo venit, quando eis praedicavit: secundo per priorem Epistolam venit, non per semetipsum. Tertio per istam secundam Epistolam dicit se venire: quasi enim in Epistolis suis veniebat ipse. Et non ero gravis vobis, id est nihil accipiam a vobis. Non quaero vestra, sed vos, id est vestram salutem.
Ego libentissime impendam, subaudis vobis omnia quae mea sunt in praedicatione, in miraculis, et superimpendar, id est morti me tradam pro animabus vestris, licet plus vos diligens minus diligar, subaudis a vobis.
Sed esto. Ego vos non gravavi. Esto proprie adverbium est concedentis, et ponitur pro si: isto autem in loco hunc obtinet sensum: Sed esto, id est si 117.0667C| minus diligar a vobis, ego tamen vos non gravavi in aliquo. Sed cum essem, inquit, astutus, dolo vos cepi? Increpative atque interrogative est legendum: Cum essem, inquit, callidus et ingeniosus, dolo et fraude vos cepi ad fidem Christi? Non, sed per praedicationem veram et virtutem miraculorum adduxi vos ad fidem cooperante Christo.
Olim putatis quod excusemus nos apud vos, subaudis non facimus, quia non est necesse: Hoc dupliciter intelligi potest. Nunquid a praeterito tempore dubitatis de nobis, arbitrantes nos ideo talia loqui, quasi non simpliciter agamus erga vos et idcirco nos excusemus? Non loquimur ideo talia ut nos excusemus quia simpliciter incedimus. Aliter: Olim putatis quod excusemus nos apud vos, et est sensus: A 117.0667D| praeterito tempore cognoscitis conversationem nostram et praedicationem, et ideo non indigemus ut nos excusemus. Coram Deo, Patre, in Christo loquimur, id est, honorem Christi quaerentes. Testificatur illis ad satisfaciendum, quia vera dicit: Testis est mihi Deus Pater et Christus, cujus honorem quaero, quia simpliciter incedo erga vos. Omnia autem, subaudis incommoda, sustinemus propter vos. Ne iterum cum venero, humiliet me Deus apud vos, id est affligat 117.0668A| in jejuniis et fletibus propter vestram incorrectionem. Apostolus non habebat peccata propria quae defleret, et ideo aliorum deflebat.
CAPUT XIII. Ecce tertio venio ad vos, primum per memetipsum, deinde duabus vicibus per Epistolas meas, ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum. Tres testes comparat tribus suis adventibus. Sicut in lege aut tribus testibus defendebat se aliquis aut tribus testibus convincebatur. Ita isti aut tertio adventu illius correcti et emendati laudati sunt: aut si incorrecti manserunt, acrius reprehensi ab Apostolo, vindictam perceperunt.
An experimentum quaeritis ejus qui in me loquitur 117.0668B| Christus, qui in vobis non infirmatur, sed potens est in vobis? ac si diceret: Nunquid quaeritis probationem Christi qui in me loquitur utrum valeat peccata vestra punire per me, qui in vobis non est impotens miraculis et virtutibus faciendis? Utique potest.
Nam etsi crucifixus est Christus ex infirmitate, carnis, sed vivit ex virtute Dei, id est in divinitate sua manet impassibilis.
Nam et nos, apostoli, infirmi sumus in illo, id est tribulationes et angustias sustinemus propter illum, sed vivimus cum eo ex virtute Dei in vobis, id est propter vos quibus praedicamus. Vivimus jam cum illo in spe per virtutem Dei quae est in nobis, vel propter vos speramus vitam habere cum Christo
117.0668C| Oramus autem non ut nos probati appareamus, sed ut vos quod bonum est faciatis, nos autem ut reprobi simus. Probus sive probatus apparet judex, quando invenit quod puniat in subjectis, per quod ostendat suam potestatem. Tunc vero videtur reprobus, quando non invenit quod vindicet, ubi suam ostendat auctoritatem, et probet judicium, ac si diceret: Non oramus ut in vobis aliquid inveniamus ad puniendum, sed vos quod bonum est facientes, nos reprobi inveniamur in hac parte, non invenientes ubi ostendamus nostram potestatem.
Non possumus aliquid adversus veritatem, sed pro veritate, id est non possumus nostram potestatem ostendere contra hominem veritatem habentem, sed pro veritate decertamus.
117.0668D| Gaudemus quoniam nos infirmi sumus, non corpore, sed potestate, quia tunc est judex quasi infirmus, dum suam potestatem non potest ostendere: et tunc subjecti sunt potentes, quando non timent judicem.
Gratia Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei, et communicatio, id est societas et conjunctio, Spiritus sancti cum omnibus vobis, subaudis sit. Amen. Fiat, ut diximus, etc.
IN EPISTOLAM AD GALATAS. ARGUMENTUM. 117.0669A| Primo quaerendum est in exordio hujus Epistolae unde Galatae sint appellati: Rex Bithyniae, quae est provincia Graeciae, habens bellum contra hostes suos, misit ad Gallos circa mare habitantes, promittens ut si venirent in auxilium ejus, pacto bello et potita victoria, regnum divideret cum eis. Qui cum venissent et victoria potiti essent, regnum cum eis divisit ut promiserat, appellatique sunt primum Gallograeci, hoc est Galli misti Graecis, parsque regni quam ipsi tenuerant appellata est Gallograecia, id est Galli commorantes in Graecia. Postea autem (ut sapientioribus videtur) appellati sunt Galatae a candore corporis: nam Graece lac γάλα dicitur. Unde et candida zona coeli quae Latine lacteus circulus vocatur, 117.0669B| Graece γαλαξίας nuncupatur, ut Martianus asseverat. Sunt ergo strenuissimi bellatores, sed stulti et facile a proposito mentis recedentes. Unde cum accepissent verbum praedicationis ab Apostolo, et Apostolus ab eis ad alios transiret, seducti sunt a falsis apostolis et a Judaeis, qui volebant eos sectari circumcisionem et sacrificia legalia, dicentes: Licet baptizati sitis et in Christum credatis, tamen aliter non potestis salvari per passionem Christi, nisi circumcidamini et legalia sacrificia offeratis: quod audiens Apostolus, scripsit eis ab Epheso hanc Epistolam.
CAPUT PRIMUM. Paulus. Quod nomen suum in omnibus Epistolis 117.0669C| praeponit in titulo: auctoritatis causa id egit sicut reges et principes hujus saeculi solent agere. Apostolus: dignitatis nomen et Graecum est, licet quidam dicant Hebraeum illud esse. Apostolorum genera quatuor sunt: Primum est quod neque ab hominibus, neque per hominem, sed a Deo tantummodo: de quorum numero fuerunt Moyses, Isaias, Jeremias, aliique prophetae quamplurimi, licet non omnes: et apostoli etiam, qui quamvis ab homine Christo essent missi, tamen ipse homo erat, et verus Deus. Secundum, quod a Deo quidem est, sed per hominem, de quorum numero fuerat Josue, qui Deo volente per Moysen missus est, et alii multi qui electione populi pro vitae meritis Deo volente eliguntur, quia voluntas Dei aliquando voluntas populi est. 117.0669D| Tertium, quando ab homine tantummodo et non a Deo cum favore hominum aliquis eligitur non pro bona conversatione, vel quando pretio subrogatur in sacerdotium, de quibus dicebat beatus Ambrosius: O episcope, certe nisi centum solidos dedisses, hodie episcopus non fuisses. De quibus etiam in libro Regum dicitur (III Reg. XIII): Temporibus Jeroboam quicunque implebat manum suam muneribus, fiebat sacerdos idolorum. Ideoque isti tales inter eos sunt reputandi, de quibus Dominus per prophetam 117.0670A| dicit: Ipsi veniebant et ego non mittebam eos (Jer. XXIII). Omnes quotquot venerunt fures sunt et latrones. Quartum genus est quod neque a Deo, neque per hominem fit, sed a seipso, ut sunt pseudoprophetae et pseudoapostoli, qui dicunt: Haec dicit Dominus, cum Dominus non miserit eos. Sciendum etiam, quia inter ipsos prophetas quidam tantae dignitatis sunt, ut prophetae et apostoli sint, ut Moyses, Isaias, Joannes Baptista, et apostoli: quidam vero solummodo prophetae sint. Et quia erant apud Galatas quidam Judaei qui dicebant beatum Paulum non esse verum apostolum Christi, neque doctorem veritatis, eo quod a Christo non fuerat vocatus et doctus sicut alii apostoli, idcirco volens Apostolus Galatas confirmare in doctrina sua, et se verum apostolum 117.0670B| ostendere et praedicatorem Christi, dixit se non ab homine mortali in terris esse doctum et constitutum, sed ab omnipotenti Deo de coelis, non quod neget Christum verum hominem, sed jam immortalem effectum. Qui ergo docuit Petrum per praesentiam suam in terris adhuc mortalis, ipse docuit Paulum jam immortalis de coelo, et ideo dicit: Non ab hominibus, subaudis constitutus sum, ut Matthias, qui sorte ab apostolis est electus, neque per hominem, subaudis jam mortalem, sed per Jesum Christum et Deum Patrem, quia una est operatio Patris et Filii. Et ut ostenderet unius esse dignitatis illas duas personas, praeposuit personam Filii Dei Patris personae, pariterque Arianorum destruit errorem, qui dicunt Filium creaturam esse, ideoque 117.0670C| minorem Patre. Qui suscitavit eum a mortuis. Deus Pater tertia die Filium suum a mortuis suscitavit, et ipse Filius potestate Verbi a quo assumptus est, seipsum suscitavit: et qui mecum sunt fratres omnes, id est omnes condiscipuli et credentes, eadem sentientes de circumcisione. Quid est quod in aliis Epistolis quorumdam discipulorum suorum nomina ponit, et hic specialiter non quemlibet, sed generaliter omnes comprehendit? Ideo hoc egit ut majoris auctoritatis esset ejus Epistola, vel ut demonstraret omnes condolentes de illorum seductione, et quod omnes aequaliter sentirent de circumcisione quod non deberent circumcidi, neque sacrificia legalia offerre. Quid est etiam quod in hac Epistola, episcoporum, presbyterorum, diaconorum mentionem non facit sicut in 117.0670D| aliis? quia necdum habebant episcopos ordinatos, neque alios rectores: ideoque seduci facilius potuerunt.
Gratia vobis et pax, quare conciliamur Domino, qui pro peccatis nostris tradidit se morti, ut eriperet nos de praesenti saeculo nequam. Saeculum dicitur a sequendo, quia semper sequitur et in se revolvitur. Saeculum ergo non potest esse nequam neque malum, quia semper servat ordinem suum et cursum secundum dispositionem Dei, alternantibus diebus 117.0671A| ac noctibus: sed sicut dicitur mala domus, non quod mala sit per se, sed quod malos habeat habitatores, ita saeculum vel tempus dicitur malum esse, non quod malum sit, sed quod pessimos et malos homines in se habeat. Et bene addidit secundum voluntatem Dei Patris, quia voluntas Dei Patris fuit, ut Filius per passionem suam genus humanum repararet. Amen. Amen Hebraeum est, et est confirmatio Epistolae. Sonat ergo Amen, vere sive fideliter et fiat.
Miror quod sic tam cito transferimini. Mirari se dicit Apostolus quare tam cito potuerint solis verbis a veritate Evangelii seduci, et a libertate in servitutem redigi, et quod ab Evangelio Christi quod eis tradidit, potuerunt mutari et transferri in aliud 117.0671B| Evangelium, id est in aliam doctrinam. Quod non est aliud, subaudi Evangelium, propter illud quod praedicavi. Evangelium autem dicitur bona annuntiatio; et si aliqua doctrina est quam per se Dominus, aut per aliquem non dederit, jam nec Evangelium dici potest, sed error. Transferimini, id est transducimini vel seducimini ab eo, id est a Deo Patre, qui vos vocavit in gratiam, id est in remissionem peccatorum, quam nobis Deus Pater gratis dedit, sive per passionem Filii sui, sive per baptismum, in aliud Evangelium.
Aliud evangelium non est, nisi Christi. Traditio ergo Judaeorum et doctrina qua dicebant debere circumcisionem servare, et caetera quae lex praecipit in mysteriis error est, postquam Christus venit. Nisi 117.0671C| sunt, id est sed sunt aliqui qui vos conturbant, id est commovent a rectitudine fidei, et volunt convertere, volunt quidem mutare Evangelium Christi a spiritalibus ad carnalia, sed non valent, quia firmissimum et verum est. Evangelium enim si mutatum fuerit, non erit jam Evangelium. Et licet aliqui possint mutari a rectitudine Evangelii, semper Evangelium immutabile manet.
Sed licet nos, id est ego et apostoli Christi, Petrus et alii, aut angelus de coelo, Michael, aut Gabriel, evangelizet vobis praeterquam, id est praeter hoc Evangelium, anathema sit. Anathema varias habet significationes. Aliquando ponitur pro occisione, ut idem Apostolus alibi dicit: Optabam ego anathema fieri pro fratribus meis (Rom. IX), id est: cupiebam 117.0671D| occidi corporaliter pro eis; aliquando pro maledictione, ut in canonibus habetur: Si quis hoc vel illud fecerit, anathema, id est maledictus sit; alio loco pro separatione, ut hic.
Sicut praedixi, subaudis praesens, ita modo absens, vel sicut praedixi paulo superius in praecedenti versiculo, ita nunc iterum dico, praeter quod accepistis subaudis a me.
Modo enim hominibus suadeo an Deo? Sensus talis est: Suadeo, id est hortor modo homines credere in Christum, et perseverare in fide ejus, an suadeo Deo aliquid novi facere, cui omnia patent praeterita atque futura? Hominibus suadebat in Christum credere, Deo vero non suadebat ut aliquid novi 117.0672A| faceret. Tunc suaderet Apostolus Deo aliquid novi facere, si circumcisionem ipse primus destrueret. Sed quia Christus legem implendo evacuavit illam, ideo non suadebat Apostolus Deo, sed quae ostendit ipse debere servare, illa dicebat. Si adhuc hominibus placerem, id est si placerem Judaeis a quibus ortus sum permanendo in judaismo, vel hominibus malis, ut haereticis, Christi servus non essem. Hoc debet unusquisque praedicator attendere, ut Christum et praedicationem ejus quaerat placere auditoribus suis, non seipsum. Si vero utrumque potest fieri, ut et Deus diligatur et ipse bonum est. Quod si Christus non placet eis, nec ipse placabilem se praebere debet illis.
Notum vobis facio, fratres, Evangelium quod evangelizatum 117.0672B| est a me, id est praedicatum et probatum, quia non est secundum hominem, id est secundum traditionem scribarum et pharisaeorum. Evangelium quod secundum hominem dicitur esse non est Evangelium. Omnis enim homo mendax, et quidquid invenitur in homine veritatis non est ab homine, sed a Deo per hominem.
Neque enim ego ab homine accepi illud, id est ab aliquo apostolorum; et si accepi a Domino Jesu Christo de coelo, jam immortalis erat. Inter accipere et discere Evangelium, hoc interest: quod accepit Evangelium cui primum insinuatur, et fidem ejus accipit: discit vero, qui ea quae in eo per aenigmata et parabolas a Domino prolata sunt, Deo revelante, vel homine docente penetrare valet, sed per revelationem 117.0672C| Jesu Christi, id est manifestatione didici Evangelium. De qua revelatione dicit? Tradunt doctores plenitudinem evangelicae doctrinae per illud triduum, Spiritu sancto revelante, Paulum didicisse, quando mansit in Damasco tribus diebus non videns lucem solis neque diei, sed neque manducans neque bibens. Vel etiam tunc accepit, quando (sicut ipse dicit) quadam die cum esset in templo, in exstasi positus est.
Audistis enim conversationem meam, quomodo vivebam sine querela in lege, ut mihi videbatur, quando adhaerebam legi et circumcisionem servabam et sabbatum, et caetera quae lex praecipit, propter quod Christum non cognoscebam: quoniam supra modum, id est plus omnibus Judaeis, persequebar Ecclesiam 117.0672D| Dei, id est credentes in Christum, et expugnabam illam, id est valde pugnabam contra illam, et proficiebam in judaismo supra multos coetaneos meos, id est super omnes coaevos, et qui meae aetatis erant. Proficiebam ego in doctrina legis secundum traditionem Pharisaeorum, de quorum genere ortus eram, et nullus poterat coaequari mihi in studio lectionis atque quaestionum, sed neque in persecutione Christianorum, ita poterat crescere pro statu Synagogae. In genere meo, id est genere Pharisaeorum, abundantius, id est amplius, aemulator, id est imitator et studiosus, existens ad statuendam Synagogam, paternarum mearum traditionum, id est Pharisaeorum.
117.0673A| Cum autem placuit ei qui me, id est qui me fecit nasci ex utero materno, vel qui me in praesentia sua segregavit, et separavit ex utero matris meae, ad praedicationem Evangelii sui, vel ex utero matris, id est ex consortio Synagogae me abstraxit, et vocavit per gratiam suam, id est, per misericordiam suam ad Evangelium suum praedicandum, ut revelaret Filium suum in me, id est per me gentibus. Ut evangelizarem illum in gentibus continuo, id est cum placuisset Deo Patri ut revelaret Filium suum per me in gentibus, non acquievi carni et sanguini, id est non consensi in judaismo manere: vel non acquievi carni et sanguini, id est Scribis et Pharisaeis de quibus ortus sum, licet aliquis apostolos velit intelligi, quod falsum est. Beatus Hieronymus ita hunc versiculum dividit secundum istum sensum. Petrus aliique apostoli, 117.0673B| postquam vocati sunt a Domino, non statim profecti sunt praedicare, sed neque post resurrectionem ejus, usque quo Spiritum sanctum acceperunt, ideoque quasi multam moram fecerunt. Paulus vero, statim ut baptizatus est, sine aliqua mora ingressus Synagogam Judaeorum, coepit publice praedicare. Potest tamen et ad sequentia jungi, quod dicit continuo; sed melius est ita ut diximus, ut revelaret Filium suum in me, id est per me. Aliter: Verbum Dei Patris, id est Filius, cum Deo Patre et Spiritu sancto coelum et terram continet, et omnia implet. Non est enim locus quem non impleat per plenitudinem potentiae suae, ac per hoc quod ubique est per potentiam Divinitatis et omnia loca implet, erat 117.0673C| etiam in Paulo licet a Paulo non sciretur. Quando ergo Filii sui fidem dedit ei, tunc utique Filium suum manifestavit ei, et ipse Filius ibi erat, ubi ipse revelavit. Sicut, verbi gratia, in utero virginis Mariae ubi erat, ibi carnem assumpsit.
Neque veni Hierosolymam. Quaestio est: quare dicat se non venisse Hierosolymam, nisi post tres annos, cum in Actibus apostolorum legatur quia, postquam baptizatus est, coepit praedicare in Synagogis Judaeorum, insurrexerunt contra eum Judaei, ob quorum persecutionem venit Hierosolymam? Quae quaestio ita solvenda est: Non veni, inquit, Hierosolymam ad apostolos gratia visitandi eos, neque causa discendi, sicut nec hic habetur, sed causa persecutionis veni Hierosolymam, sicut ad aliam quamlibet 117.0673D| civitatem irem, si in meo itinere esset, verbi gratia, ut in Samariam aut in Bethleem. De qua vice dicit Lucas in Actibus apostolorum, ad antecessores meos apostolos, veni, subaudis neque causa discendi, neque visitandi eos ista vice; sed abii in Arabiam, de Hierusalem subaudis fugerat. Dicit beatus Hieronymus: Quid mihi prodest si audio Paulum abiisse in Arabiam, et reversum inde Damascum, si nescio quid ibi fecerit? Forsitan prohibitus est a Spiritu sancto ibi verbum loqui, sicut in Asia: ideoque non dixit Scriptura quid ibi fecerit; sed si perpendimus interpretationem nominum itus et reditus illius, aliquantulum utilitatis invenire poterimus. Quod autem per Arabiam intelligamus Vetus Testamentum, 117.0674A| ipse Apostolus ostendit alibi, ubi loquitur de Agar et Sara (Gal. IV): Haec enim, inquit, sunt duo Testamenta, et Sina mons est in Arabia. Damascus vero, quae interpretatur sanguinem bibens vel effundens, quia ibi interfectus est Abel a Cain, ubi postea aedificavit servus Abrahae illam civitatem, vocans eam de nomine suo Damascum, significat Novum Testamentum ubi continetur passio Christi. Abiit ergo Apostolus in Arabiam, quia scrutatus legem et prophetas, ibi invenit Christum promissum, non tamen datum. Reversus est Damascum, quia transiit ad Evangelium, ubi Christum jam passum invenit, et credidit in eum.
Diebus quindecim. Quindenarius numerus pertinet ad Vetus Testamentum et Novum, propter septenarium 117.0674B| numerum et octonarium; septenarius ad Vetus Testamentum refertur propter sabbatum, octonarius ad Novum, propter Dominicam resurrectionem, quae octava die celebratur. Et quia Apostolus doctrina Veteris et Novi Testamenti repletus erat, ideo non indiguit amplius manere cum Petro, nisi quindecim diebus.
Et iterum reversus sum Damascum, etc., usque mansi apud eum diebus quindecim. Abiit in Arabiam; de Arabia reversus est Damascum, et expleto triennio in Arabia et Damasco, venit Hierosolymam altera vice videre Petrum, non causa discendi, sed causa commendandae charitatis, et ut humilitatis formam praeberet aliis dum honorem praestitisset priori apostolo. Ex hoc apparet eum non causa discendi 117.0674C| venisse, quia in tam paucis diebus non poterat doceri, et quia poterat aliquis etiam dicere: Ecquid si non didicit a Petro, didicit ab aliis? Huic objectioni Apostolus subjunxit:
Alium autem apostolorum vidi neminem, nisi Jacobum fratrem Domini, filium scilicet Mariae Cleophae, materterae Domini, quae genuit de Alphaeo.
Ecce coram Deo, quia non mentior, id est digna sunt conspectui Dei, quia vera sunt.
Deinde veni in partes Syriae provinciae, et Ciliciae, subaudis patriae, ubi est et Tarsus, civitas Pauli. Venit Apostolus in Syriam quae interpretatur elevata, ut humiliaret illam ad Christum; venit ad Ciliciam quae interpretatur assumptio lamentabilis, ut illam assumeret ad fidem Christi, et eam doceret habitum 117.0674D| poenitentiae et lamenti.
Eram autem ignotus facie Ecclesiis Judaeae, etc. Ignotus quidem erat facie, sed nomine et fama erat notus. Jam enim per quatuordecim annos Evangelium praedicabat. Non ideo dicit pluraliter ecclesiis, quod Judaei et gentes misti essent, sed tanta erat multitudo Judaeorum credentium, ut plures ecclesias facerent, quoniam qui persequebatur nos, id est credentes in Christum, aliquando, subaudis quando erat in judaismo, nunc evangelizat fidem quam aliquando expugnabat, id est contra quam valde pugnabat. Et in me clarificabant Deum, juxta illud: Ut videant opera vestra bona (Matth. V), et qui de persecutore fecerat praedicatorem (I Tim. I).
CAPUT II. 117.0675A| Deinde post annos quatuordecim ascendi Hierosolymam iterum. Juncti tres anni superiores cum his quatuordecim fiunt septemdecim. Ex quo colligitur quoniam decimus septimus annus praedicationis suae, quando tertia vice venit Hierosolymam. Sed quae causa exstitit illum venire Hierosolymam? Seditio erat inter Judaeos credentes et gentiles; dicebant enim Judaei: Estis baptizati, et creditis in Christum, non potestis salvari aliter, nisi circumcidamini et legem observetis. Ideo ut hanc seditionem compesceret, revelante sibi Spiritu sancto, venit Hierosolymam, cum Barnaba. Barnabas erat Judaeus et circumcisus, Titus gentilis et in circumcisus. Ideo ergo cum istis duobus ascendit, ut si apostoli aliique Judaei 117.0675B| dicerent illum non recte praedicare in gentibus, istorum testimonio tueretur, dum dicerent illi: Vere sicut vos praedicatis, ita et magister noster: et sic sentit in omni fide sicut et vos. Ideo dicit: et contuli cum illis Evangelium, ne videretur ab aliis aliquid accepisse. Nam inter se conferre, et docere, ac discere hoc interest, quia conferunt coaequales, docent et discunt superiores et inferiores. Contuli cum illis, hoc est cum Petro, Joanne et Jacobo. Seorsum autem cum illis qui videbantur aliquid esse, in Petro aliisque apostolis locutus sum, non in conventu Judaici populi, sed separatim. Quare seorsum? quia multa sciebat ille quae generalis multitudo non poterat capere: vel seorsum, ne dum prohiberet penitus 117.0675C| circumcisionem, persecutionem Judaeorum contra se excitaret. Videbantur, inquit, aliquid esse a semetipsis. Videbantur enim doctrinam habere a se et virtutem, sed neque doctrinam neque virtutes, neque boni aliquid habebant a se, neque a suis meritis: ideo licet populo viderentur aliquid esse, nihil erant. Ne forte in vacuum currerem, aut cucurrissem? Licet videatur durum, tamen beatus Hieronymus hunc versum interrogative dicit esse legendum, quia hujuscemodi sensus est: Nunquid ideo contuli cum illis seorsum quod timerem ab illis reprehendi, quasi mea doctrina non esset vera, et illorum roboratione indigeret, aut quasi inaniter currerem praedicando de loco ad locum? Non; sed potius ut illi a me alta et profunda mysteria audirent, quod minus 117.0675D| capaces non poterant capere, et non possent dicere Galatis: Nolite credere Paulo, quia mendacium praedicat; aliud enim apud nos praedicat vel docet, aliud apud vos: apud vos praedicat circumcisionem non observandam, apud nos circumcidit Titum. Unde Apostolus volens eos confirmare in fide, et a circumcisione ducere, dixit: Si Titus, cum esset mecum, non est compulsus ab apostolis circumcidi, neque minis, et terroribus, ac multitudine Judaeorum, quare vos seducimini solummodo verbis?
Sed neque Titus, qui mecum erat cum esset gentilis, compulsus est circumcidi. Cum venisset Apostolus Hierosolymam, Judaei curiositatis causa submiserunt viros in secreto loco, de quibus non poterat suspicio 117.0676A| esse, qui considerarent utrum Apostolus illorum timore perterritus circumcideret Titum.
Introierunt explorare libertatem nostram quam habemus in Christo Jesu. Libertas maxima est in Christo Jesu, id est in fide Evangelii, quia per fidem Domini Salvatoris liberi efficimur in baptismate, non solum a peccatis, sed a servitio etiam legis.
Neque ad horam cessimus, id est non consensimus eis vel ad tempus, ne servituti legis subjiceremur, ut fides Evangelii, quam vobis praedicavimus maneat semper in vobis, et non circumcidamini.
Ab his autem qui videbantur. Ab his, id est Petro, et Jacobo, et Joanne, qui videbantur aliquid esse a semetipsis, sicut supra diximus, quales aliquando fuerint, antequam per adventum Spiritus sancti corroborarentur, 117.0676B| non pertinet ad me ut dicam, sed hoc solummodo dicam, quia nihil mea interest, hoc est: nulla distantia inter me et illos est; et hoc ideo, quia non est Deus acceptor personarum. Fuit Paulus persecutor Christianorum, Petrus negavit postquam ab illo doctus est. Joannes et Jacobus tempore passionis, relicto eo, fugerunt cum aliis apostolis. Qui videbantur aliquid esse, id est Petrus, Jacobus et Joannes, nihil mihi contulerunt, sed e contra, subaudis ego contuli illis; vel aliter: cum putassent aliqui reprehensores mei esse, non solum reprehensores non fuerunt, sed etiam laudatores et fautores exstiterunt meae praedicationis. Ita dividunt et distinguunt Augustinus et Hieronymus hunc versiculum cum tali subauditione: cum vidissent, subaudis a 117.0676C| subsequentibus, Jacobus et Joannes, qui videbantur aliquid esse, quod ita datum, id est concessum est mihi Evangelium praeputii, id est gentium, sicut Petro creditum est Evangelium, circumcisionis, hoc est Judaeorum.
Et cum cognovissent gratiam quae data est mihi, dexteras societatis mihi dederunt et Barnabae. Caetera per parenthesim dicta sunt sicut Petro circumcisionis; hanc autem habet consuetudinem Apostolus, ut circumcisionem Judaeos et gentiles praeputium appellet. Qui enim operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est mihi inter gentes, et est sensus: Qui Petrum magistrum et principem fecit esse omnium Judaeorum credentium, me etiam in praedicationis officio praeposuit omnibus gentibus. Dicit 117.0676D| beatus Augustinus quodam loco beato Apostolo majorem sapientiam prae omnibus apostolis concessam esse, et hoc ideo, ut quia ipse omnibus gentibus et philosophis praedicaturus erat, omnibus gentibus et philosophis ejus praedicatio sufficere posset. Sed dicet aliquis in isto loco: Nunquid ergo Petrus magister Judaeorum, si videret aliquem gentilem velle converti ad fidem, non suscipiebat eum, nisi circumcideretur, aut Paulus magister gentium suscipiebat aliquem Judaeorum circumcisum? Utique Petrus suscipiebat gentilem, non cogens eum circumcidi, ut Cornelium, et Paulus non respuebat Judaeum propter circumcisionem. sed tantummodo legales observationes docebat non esse observandas carnaliter. Qui 117.0677A| videbantur columnae esse. Dicit beatus Augustinus: Columnae videbantur esse illi, sed non erant. Sed videamus quae sint solidissimae columnae. Salomon dicit: Sapientia, quae est Verbum Dei Patris, aedificavit sibi domum, in utero videlicet virginali excidit columnas septem (Prov. IX), id est septem Ecclesias, ad quas scripsit Joannes in Apocalypsi sua (cap. I); quae septem Ecclesiae vel columnae faciunt unam Ecclesiam et unam columnam, de qua dicit Apostolus Timotheo: Ut scias, inquit, quomodo oporteat te in domo Dei conversari, quae est columna et firmamentum (I Tim. III). Si ergo isti columnae non fuerant, quid est quod Dominus dicit: Qui vicerit, faciam illum columnam in templo meo (Apoc. III)? Ut ergo dicit Apostolus et beatus Augustinus assentit, columnae a semetipsis non erant, licet viderentur a simplicibus 117.0677B| a se esse quod non erant, et columnae erant a Domino solidatae sine suis meritis, et fundatores Ecclesiae erant et sustentatores. Dexteras dederunt mihi. Quod dicit dexteras societatis dederunt mihi et Barnabae, nihil est aliud nisi in suam societatem receperunt nos et familiaritatem. Tractum est hoc a negotiatoribus, qui causa negotiationis venientes ad exteras regiones, in primis ut ibi advenerint, ad eos praefectus loci et homines accedunt ibi habitantes, et interrogant illum qui praeest eis: Pacificusne est ingressus tuus? Et ille: Pacificus. Tunc mutuo dant sibi dexteras manus, et alternatim se osculantur, ac deinceps cum pace negotium suum explent, libere incedentes, et cum securitate in judicium illorum. Sic etiam et 117.0677C| illi cum Apostolo fecerunt pacem, ut ille et Barnabas inter gentes praedicarent, ipsi autem inter Judaeos.
Tantum subaudis praeceperunt nobis, ut pauperum illorum memores essemus, qui propter Christum sua reliquerant, vel qui spoliati fuerant a Judaeis, ut Nicodemus et alii. Quod etiam sollicitus fui hoc ipsum facere, mittens eis quae necessaria erant, a gentibus fidelibus munuscula accipiens.
Cum autem venisset Cephas Antiochiam, in faciem, id est praesentiam, restiti ei, quia reprehensibilis erat, id est reprehensione dignus.
Prius enim quam venirent quidam, subaudis Judaeorum, ab Jacobo, id est ab Hierosolymis, ubi erat Jacobus constitutus episcopus credentibus ab Apostolis, 117.0677D| cum gentibus edebat: cum autem venissent, subtrahebat se et segregabat, timens eos qui ex circumcisione erant, hoc est timens reprehendi ab illis.
Sed cum vidissem quod non recte ambularent. Non recte ambulabant, quia segregabant se a gentibus quasi immundis, eo quod non essent circumcisi.
Dixi Cephae coram omnibus. Ideo publice eum relarguit, quia ipse publice peccavit, ut et ejus correptione caeteri corroborarentur in fide. Publica enim culpa publica eget castigatione coram omnibus, ut in canonibus habetur. Quomodo gentes cogis judaizare? Non cogebat eos circumcidi verbis, sed operibus, per hoc quod se ab illis segregabat. Poterant enim gentiles dicere: Si essemus salvati et 117.0678A| mundati per baptismum, nequaquam nos quasi immundos reputaret: melius est ergo ut circumcidamur. Si tu cum sis Judaeus. Judaeus erat Petrus natura, et gentiliter vivebat non adorando idola, sed non credens salvari posse per circumcisionem, sed per baptismum, sicut et gentiles salvabantur non per circumcisionem, sed per baptismum.
Nos natura Judaei sumus, et non ex gentibus peccatores, quia gentiles peccatores appellabantur, et est sensus: O Petre, si nos qui Judaei naturaliter sumus, justificati non sumus per legem, quare cogis gentes judaizare, non verbo, sed opere, ut credant se salvari non posse per baptismum sine circumcisione. Nos scimus quia non justificatur homo per observantiam legalium mandatorum; ex operibus legis 117.0678B| dicit, id est per oblationem sacrificiorum carnalium, per observationem mandatorum, per circumcisionem non justificabitur omnis homo, id est nullus justificabitur.
Quod si quaerentes, nos qui natura sumus Judaei, justificati in Christo, id est in fide Christi, in baptismate, inventi sumus peccatores dum venimus ad baptismum. Nunquid Christus fecit nos peccatores ut peccata haberemus, et inveniret in nobis quod mundaret? Absit. Sed quia lex non poterat nos justificare, ideo venimus ad Christum, ut credentes in eum justificemur.
Si enim quod destruxi hoc iterum reaedifico, praevaricatorem me constituo. Id est, si circumcisionem quam praedicavi dimittendam iterum praedico observandam 117.0678C| esse, transgressorem me facio, tam legis Mosaicae, quam Evangelii, quia si circumcisio poterat justificare, imo quod illam destruxi transgressor exstiti: et si postquam veni ad Evangelium, iterum redii ad carnalem legem, similiter praevaricator exstiti. Et notandum quia contra Petrum ista loquebatur, qui cogebat gentes circumcidere non verbo, sed opere, subtrahendo se ab illis, cum et ipse circumcisionem praedicaverat non observandam.
Ego enim per legem, subaudis Evangelii, mortuus sum legi Moysi, id est nihil illi debeo, quia non sum subjectus ei; vel per legem spiritaliter intellectam mortuus sum legi carnali, quia carnaliter illam non observo. Ut Deo vivam per fidem et justitiam.
Christo confixus sum cruci, id est confixus sum in 117.0678D| cruce Christi, quia peccata mea in cruce illius affixa sunt, id est deleta et mortificata.
Vivo autem jam non ego. Vivebat quidem substantialiter, sed non vivebat in illo malitia, sed justitia. Esxtinctus et mortuus erat in illo saevissimus persecutor, et vivebat in illo piissimus praedicator. Vivit vero, sive regnat in me Christus per fidem et per omnes virtutes.
Non abjicio gratiam Dei, id est non repello fidem Christi, Evangelium et remissionem peccatorum: quae omnia nobis gratis data sunt. Si enim per legem justitia, id est si lex poterat justificare, Christus sine causa mortuus est, et ejus passio nec profuit, nec obfuit.
CAPUT III. 117.0679A| O insensati Galatae. Unaquaeque gens suam proprietatem in conversatione et moribus habet. Unde Galatis proprium est ut, licet feroces sint, siut etiam stolidi sive stulti, facileque transferri possint de una re ad aliam: quis vos fascinavit? id est quis vobis nocuit, vel qui vos decepit? Fascinari dicuntur pueri, et parva animalia, pullique avium, hominum visu et incantatione. Ante quorum oculos Christus Jesus praescriptus est, in vobis crucifixus. Ante illorum oculos erat Christus Jesus cruxifixus praescriptus, quia illi non solum quatuor libros Evangelii habebant, ubi passio Christi continetur completa, sed etiam libros Veteris Testamenti Graeco sermone secundum septuaginta Interpretes habebant, in quibus 117.0679B| pronuntiabatur et praedicabatur passio Christi, in quibus quasi ante oculos ipsorum erat Christus crucifixus.
Sic stulti estis, ut cum spiritu coeperitis, nunc carne consummemini. Id est cum spiritualiter coepissetis conversari, vel cum per Spiritum sanctum coepissetis loqui variis linguis, nunc carnali observatione deficiatis, postponentes omnia spiritalia, et transeuntes ad carnales observationes, id est ad circumsionem carnis et ad legalia sacrificia. Aliter: in primordio fidei, omnes credentes in Christum accipiebant Spiritum sanctum, sicut modo, et insuper accipiebant diversitatem linguarum per quod ostendebatur eos habere Spiritum sanctum. Quod nullo exemplo melius probari potest quam illo quod in 117.0679C| Actibus apostolorum dicitur: quod cum dixisset Paulus quibusdam baptizatis, qui baptizati erant in Joannis baptismate, si Spiritum sanctum accepistis credentes? responderunt: Sed neque si Spiritus sanctus est in nobis audivimus, quia non possumus omnibus linguis loqui. Et cum baptizasset eos in nomine Jesu, coeperunt loqui variis linguis, et isti Galatae non acceperunt Spiritum sanctum et diversitatem linguarum ex operibus legis: sed quia crediderunt in Christum, audientes ab Apostolo fidem Domini praedicari. Ex auditu fidei dicit, quia audit homo quid credere debeat, et interrogatur ad fontem quomodo credat, et sic baptizatur.
Tanta passi estis sine causa? Multa mala passi fuerant a Judaeis et a persecutoribus pro fide Christi, 117.0679D| eo quod nolebant circumcisionem servare. Si tamen sine causa. Si affirmativa conjunctio est, id est certe sine causa patimini, si iterum ad carnalium desideria et circumcisionem servandam revertimini.
Qui ergo tribuit vobis spiritum, subaudis sanctum, et operatur virtutes in vobis, subaudis miraculorum et linguarum. Ex operibus legis, subaudis hoc facit, an ex auditu fidei? subaudis: non propter observantiam legis hoc praestitit nobis, sed propter fidem; quia per fidem justificati placemus Deo.
Igitur qui ex fide sunt benedicentur cum fideli Abraham, id est qui fidem Abrahae habent benedictionem Abrahae consequentur.
Quicunque enim ex operibus legis sunt, sub maledicto 117.0680A| sunt, id est qui per legem putant se justificari, sub maledictione legis sunt, quia non possunt omnia implere quae ibi continentur. Unde Petrus Judaeis: Cur, inquit, tentatis imponere nobis jugum, quod neque nos, neque patres nostri portare potuimus. Sub quo maledicto sunt? sub illo: Maledictus omnis, et caetera. Lex autem non est ex fide, fides est ea credere et sperare quae non videntur; lex ergo non complebatur fide, sed opere: Evangelium autem completur fide magis quam operibus, quia sola fides salvat. Quicunque ergo faciebat ea praecepta quae lex praecipiebat, vivebat in illis, quia protelabatur ei praesens vita usque ad statutum finem a Deo: qui vero transgressor erat legis jubebatur interfici, dicente lege: Qui hoc vel illud fecerit occidatur.
117.0680B| Christus nos redemit de maledicto legis. De quo maledicto? de illo quod dictum est ad Adam: In quacunque die comederis ex eo, morte morieris (Gen. II). De hoc maledicto, id est de hac morte redemit nos, revocando ad vitam: quia morte sua simpla duplam nostram destruxit; et quomodo? factus pro nobis maledictum. Non est ipse factus maledictus, sicut beatus Ambrosius dicit, ut peccatum haberet, sed factus est maledictum, id est hostia pro maledictis et peccatoribus, pro nobis videlicet, qui sub maledicto primi hominis et sub morte tenebamur. Vel, ut beatus Augustinus dicit: Factus est maledictio, id est factus est mortalis, sicut et nos, licet sine peccato esset.
Quia scriptum est: Maledictus omnis qui pendet in ligno. Euticus hoc modo exponit hunc versiculum: 117.0680C| Maledictus omnis nocens qui culpa sua et peccato suo pendet in ligno; qui vero innocens est, si injuste suspensus fuerit, non ideo maledictus erit. Quid ergo si Mardochaeus innocenter suspensus esset in ligno, quod ei Aman paraverat, nunquid maledictus esset ideo? minime. Ita Christus, licet maledictum illud sustineret, id est passionem et cruciatum, et peccata nostra assumeret, tamen non ideo fuit maledictus neque peccator, quia sic accepit ipse peccata nostra, non ut haberet, sed ut deleret. Vel etiam quantum Judaeis videbatur, maledictus erat, id est peccator.
Fratres, secundum hominem dico, id est secundum humanam consuetudinem, et secundum humanam legem, tamen hominis confirmatum testamentum nemo 117.0680D| spernit. Testamentum dicitur a testibus, quorum nomina ibi scribuntur, et a quibus illud confirmatur testamentum, vel charta, sive scriptum quod pater facit de suis rebus filiis suis, quid unusquisque post mortem ejus possideat de haereditate paterna. Quod testamentum nemo despicit, ut aliter illud comprehendat et dividat, neque aliter ordinat, nisi ut pater vivens ordinavit.
Abrahae dictae sunt promissiones et semini ejus. Dicit singulari numero, Abrahae dicta est promissio et semini ejus; sed quia multae promissiones ad eum factae sunt, tam de terra promissionis quam etiam de Domino Jesu Christo, ideo dixit pluraliter: Abrahae dictae sunt promissiones et semini ejus. Videamus et 117.0681A| consideremus quae sint illae promissiones, si forte inveniamus aliquid de nobis gentibus ei promissum. Prima promissio facta est quando eum vocavit Dominus, promittens ut si egrederetur de terra sua, futurus esset in gentem magnam dicens: Exi de terra tua et de cognatione tua; et vade in terram quam monstravero tibi, et faciam te in gentem magnam; deinde dixit ei: Benedicens benedicam tibi, et multiplicabo te, etc.; et rursum: In semine tuo benedicentur omnes gentes; et: Patrem multarum gentium posui te (Gen. XII). Quod autem subjungitur, et semini ejus, subaudis dictae sunt promissiones; quamvis Apostolus specialiter semen Abrahae Christum intelligat, possumus tamen simplici modo semen illius accipere Isaac, filium ejus, et Jacob, nepotem ejus, 117.0681B| ad quos etiam repromissiones legimus factas. Nam legitur in Genesi quod, dormiente Jacob, quodam loco apparuerit ei Deus, dicens: Terram in qua dormis tibi dabo et semini tuo. Dicamus modo et secundum Apostolum: Abrahae, inquit, dictae sunt promissiones et semini ejus, id est Christo. Quae sunt illae promissiones, quae dictae sunt Christo vel in Christo? quod in illo benedicendae essent omnes gentes, juxta quod jam diximus, inquit: In semine tuo benedicentur omnes gentes. Semen ergo Abrahae Christus est, quia Abraham genuit Isaac, Jacob, Jacob autem Juda, de cujus tribu et progenie assumpsit carnem Dominus in utero virginali beatae Mariae, et processit velut sponsus de thalamo suo. Sed quaeri potest quare omnes gentes dicantur benedictae in Christo, cum 117.0681C| adhuc omnes gentes non credant in eum, et nulli dubium sit alium non mereri benedici, nisi qui fidem ejus habet? Quod duobus modis potest solvi: Potest enim synechdochicos accipi, hoc est a toto pars, quia licet omnes non credant, tamen ex omnibus gentibus fidem ejus habent: vel omnes qui merentur benedictionem, in Christo benedicuntur. Subnectit ergo Apostolus, et dicit: Non dicit, subaudis Abrahae dictae sunt promissiones, et seminibus ejus, sed singulari numero dicitur semini. Non dicit Scriptura: In seminibus tuis benedicentur omnes gentes, sed in semine tuo, ut de Christo intelligamus dictum. Si enim dixisset pluraliter seminibus, fortasse diceret aliquis contendendo de David et de aliis Judaeis esse dictum. Quodam loco, beatus Hieronymus, qui omnes 117.0681D| scripturas sacras Veteris et Novi Testamenti sensu et memoria peragitabat, dicit: Nusquam potuit invenire semina plurali numero posita, quando de propagatione filiorum res agitur. Si vero ad sementem fructuum pertinet, invenitur pluraliter positum, ut in Genesi habetur: Praecepit, inquiens, Joseph Aegyptiis, ut acciperent semina, et seminarent, ne forte terra redigeretur in nihilum (Gen. XLVII).
Hoc autem testamentum, id est illud promissum quod fuerat factum ad Abraham, dico ego confirmatum a Deo. Hunc versiculum vario modo in suis scripturis distinguunt doctores. Quidam enim faciunt perfectam distinctionem, ubi dicitur a Deo; quidam vero mediam! quod utrumque convenire potest. Testamentum 117.0682A| hic appellat promissionem, quae facta est ad Abraham, quod in semine ejus, hoc est in Christo, benedicendae essent omnes gentes. Quomodo istud testamentum vel ista promissio est confirmata? natus est Christus ex virgine Maria de semine Abrahae; praedicavit in saeculo, miracula fecit; redemit genus humanum sua passione; misit discipulos suos praedicare et baptizare, et completum est quod promisit Abrahae quando apostoli profecti praedicaverunt ubique, ipso cooperante, intantum ut in omnem terram sonus eorum procederet, et in fines orbis terrae nominis ejus fama divulgaretur, tunc in semine Abrahae, id est in Christo, benedictae sunt omnes gentes, eo modo quo superius diximus, et promissio ejus impleta est.
117.0682B| Lex quae post quadringentos et triginta annos facta est, vel data in monte Sina, non fecit irritum, subaudis testamentum, ad evacuandam vel ad destruendam promissionem Abrahae. Irrita res est inanis et vacua; verbi gratia: sicut solent folliculi esse grani frumenti, aut ciceris, sive alicujus leguminis vel seminis; lex ergo quae data filiis Israel post factam promissionem ad Abraham, non fecit vacuum et inane illud testamentum, ut illa promissio evacuaretur. De hoc numero quadringentorum et triginta annorum, vario modo doctores disputant, et per longas ambages circuitum illum colligentes; sed nos omnia illa succincte perstringentes, compendioso utamur exitu, computantes ipsos annos. A vocatione Abrahae de terra Chaldaeorum usque ad ingressum 117.0682C| Jacob in Aegyptum computantur ducenti quindecim: iterum ab ingressu Jacob in terram Aegypti usque ad exitum filiorum Israel ex ea, computantur similiter anni ducenti quindecim; qui simul juncti complent numerum quadringentorum triginta annorum, post quos data est lex, ex quo repromissio facta est ad Abraham. Dicendum etiam est quomodo illud intelligendum sit quod loquitur ad Abraham Deus in Genesi: Scito praenoscens quod peregrinum erit semen tuum in terra non sua, et affligent eos, maleque tractabunt annis quadringentis (Gen. XV). Non enim possumus invenire quomodo per quadringentos annos sint afflicti, maleque tractati. Narrat namque Scriptura quia post mortem Joseph surrexit rex in Aegypto qui ignorabat Joseph, et coepit affligere filios Israel. Sed 117.0682D| sciendum est quia quod dixit, Peregrinum erit semen tuum in terra non sua, ad omne tempus quadringentorum annorum est referendum, quo Abraham, Isaac et Jacob in terra non sua peregrini et advenae fuerunt, filiique eorum post eos longo tempore. Quod autem subjungit, Servituti eos subjicient, maleque tractabunt annis quadringentis, ad extremam partem et ad ultimum quadringentorum annorum est referendum, in quo illi afflicti sunt a morte Joseph, usque ad egressionem illorum de Aegyptiaca servitute.
Nam si ex lege haereditas, jam non ex promissione, hoc est: si per legem data esset Abrahae haereditas terrae repromissionis, quam possedit in filiis suis, 117.0683A| vel haereditas totius mundi, quam possedit in Christo, qui de semine ejus natus est, jam non esset repromissio illa datio, sed lex. Haereditatem totius mundi Abraham in Christo possidet; Abrahae autem non per legem donavit Deus haereditatem totius mundi, sed per repromissionem datum est semen, quod est Christus, in quo benedicuntur omnes gentes.
Quid igitur lex? Beatus Augustinus, exponens hanc epistolam ad Galatas primum ita distinxit: Quid igitur? sed postea relegens ea quae dictaverat, correxit suum errorem in libro Retractationum, atque ita distingui praecepit: Quid igitur lex, id est ut quid venit lex? aut quid profuit? vel quare data est, si Abrahae haereditas per repromissionem data est? Ad haec sibi respondit ipse Apostolus, inquiens: Propter 117.0683B| transgressiones posita est quoadusque veniret semen, id est Christus, cui Christo, vel semini, promiserat, subaudis quod in ipso benedicendae essent omnes gentes. Transgredi, est ultra ire et praevaricari; ideo ergo data est lex post repromissionem, ut homines compesceret et prohiberet a peccatis, qui proni erant ad transgredienda praecepta omnipotentis Dei et naturalem legem. Statim enim ut egressus est populus de ergastulo Aegyptiorum, antequam transiret mare, murmuravit, rursumque transito mari murmuravit; atque dum pervenissent ad montem Sina, postquam acceperunt decem praecepta, caput bovis quem adorabant Aegyptii coluerunt, et inclinati sunt ante illud. Pro talibus ergo et hujusmodi transgressionibus data est lex, ut prohiberet talia, Deo minante 117.0683C| mortem illis. Ordinata per angelos, hoc est disposita, et descripta, atque dictata est ipsa lex per angelum. Per subjectam siquidem creaturam loquebatur Deus ad Moysen, hoc est per angelum, sicut Stephanus in Actibus apostolorum dicit Judaeis: Hic est Moyses qui fuit in Ecclesiae solitudine cum angelo, qui locutus est ei in monle Sinai (Act. VII). In manu Mediatoris, id est in potestate Verbi Dei, hoc est Filii Dei, qui postea assumendo carnem, nobis mediator factus est. Nisi enim hominem assumeret, mediator nobis alio modo esse non posset. Sed assumendo carnem nostrae fragilitatis, nobis factus est mediator, assistens nunc vultui Dei pro nobis, et per illum nostras preces dirigimus ad Deum Patrem. Quidam voluerunt interpretari in hoc loco mediatorem Moysen, propter 117.0683D| hoc quod ipse dixit: Ego sequester et mediator fui inter Deum et vos in tempore illo. Sed melius est, secundum beatum Augustinum, ut modo superiori intelligamus, referentes ad illum Christum, cujus dispositione ipsa lex data est per angelorum ministerium. Sicut potestate ejus praedicta sunt oracula prophetarum, qui dicebant verbum Domini quod factum est ad Joel, aut Isaiam: ita ejus dispositione conscripta est lex.
Mediator autem unius, subaudis Patris, non potest esse, sed inter duas, aut inter plures, ut ipse sit medius: Deus autem unus est. Hoc ideo addidit Apostolus, ne quis putaret Christum ab unitate divinae naturae penitus esse divisum, quia mediatoris suscepit 117.0684A| officium. Licet enim ipse nobis mediator sit per humanitatem, tamen non est abruptus a natura paternitatis divinae. Sed ipse qui est verus Deus et verus homo in una natura semper, ipse manet aequalis Patri in natura et potestate divinitatis.
Lex ergo adversus promissa Dei, id est nunquid ergo lex contraria est promissioni omnipotentis Dei, quae facta est ad Abraham de Christo, quod in semine ejus benedicendae essent omnes gentes? Absit. Non fiat istud ut aliquis credat legem contrariam esse huic promissioni ut illam evacuaret. Si enim data esset lex quae posset vivificare, id est justificare. Anima quandiu non peccat, vivit Deo: cum vero criminibus se implicat, moritur. Lex illa Mosaica non poterat hominem ab hac morte suscitare, quia 117.0684B| ostendebat peccata, non tamen tollebat. Impossibile quidem erat sanguine hircorum auferri peccata. Quod si posset vivificare hominem et januas aperire regni, vere ex lege esset justitia, hoc est putaretur esse exclusa promissio. Si enim lex posset nos mundare et justificare, quid esset necesse Christum venire? Sed quia illa hoc non valuit, ideo adventus Christi nobis necessarius fuit.
Sed conclusit Scriptura legis omnia genera hominum et omnes Judaeos sub peccato, id est ostendit quod nullus esset qui illam posset implere. Dicebat enim lex: Non occides, non adulterabis, non facies hoc vel illud: quia si feceris, morte animae morieris. Praedicebat ista cavenda: sed si committerentur, non tollebat; et dum aliquis illa perpetrabat, ostendebat 117.0684C| illum lex esse peccatorem. Si ergo ostendebat peccata et non tollebat, nunquid erat auctor sceleris et culpae peccantium? minime. Verbi gratia: sic erat ipsa lex sicut quidam rex, vel quaelibet majestas terrena, quae statuit et proponit legem et edictum, ut si quis hoc vel illud fecerit, aut in carcerem detur, aut capite truncetur. Transgreditur aliquis edictum illud et ponitur in carcerem, nunquid rex auctor est suae culpae? quod si inde liberatur, gratia et pietas est regis. Et lex ostendebat peccata et prohibebat, non tamen tollebat; ut promissio ex fide Jesu Christi, quae facta est ad Abraham, daretur credentibus, ut in nomine ejus benedicerentur omnes gentes, et in fide ipsius justificarentur, essetque gratia et indulgentia illius, ut quos lex non poterat 117.0684D| salvare, ipse redimeret, et qui per legis opera non eramus digni salvari, justificationem per ejus fidem obtineremus, etc.
CAPUT IV. Quanto tempore haeres parvulus est. Secundum consuetudinem humanae legis loquitur hic Apostolus. Solent enim patres morituri filios suos parvulos quos haeredes relinquunt committere sub tutoribus et actoribus, usque ad illud tempus quo ipsi possint res proprias regere, hoc est, secundum legem Romanam, usque ad vicesimum quintum annum. Ipsi etiam tutores cum consilio scabinorum in generali malo debent eligi. Quandiu autem sub illorum tutela est 117.0685A| parvulus, nihil distat a servo, licet dominus servorum et filius regis, aut comitis, sive alicujus principis sit, quia sicut servus flagellatur, flagellatur et ille plerumque etiam a servo. Tutores sunt defensores rerum causidici et advocati. Quod autem dicitur hic actoribus, quidam doctores dicunt melius esse auctoribus isto in loco, quia auctor ipse est tutor sive advocatus: actor vero est patronus, nutritor, qui more paterno nutrit illum, et ad tutorem pertinet defendere et disponere res pueri, victumque et vestimentum ministrare: ad auctorem vero disciplina et honestas morum et conversationis. Similiter Judaei, quandiu fuerant parvuli sensu, sub tutoribus actoribusque fuerunt, usquequo venit dispositum tempus a Deo Patre, quando misit eis Filium suum: tutores 117.0685B| vero illorum fuerunt reges et principes, ut David et Zorobabel, quia defendebant haereditatem: actores vero sacerdotes et prophetae, qui eos erudiebant secundum legem, et cogebant etiam a Dei cultura non recedere, si aliquis adorare vellet idola.
Ita et nos cum essemus parvuli, sub elementis mundi eramus servientes. Elementa dicuntur quasi elevamenta: eo quod ex illis omnia corporalia et visibilia elevata sunt. Quod vero dicitur hic, sub elementis mundi eramus servientes, quantum ad Judaeos pertinet, dupliciter potest intelligi: ad primum intellectum elementa vocantur lex et prophetae, quia sicut elementa initium et fundamentum sunt omnium corporalium, ita lex et prophetia initium et fundamentum sunt omnium divinorum eloquiorum. Sic 117.0685C| etiam in epistola ad Hebraeos elementa appellat legem: sub lege vero et prophetia erant servientes. Aliter: sub elementis etiam serviebant, quia sub observationis solis et lunae degebant, celebrantes neomenias aliasque festivitates. Notandum autem quia non dixit: elementis serviebamus, sed sub elementis eramus, id est sub observatione legis et prophetiae, vel sub temporum observatione, cursum et aetatem lunae attendentes; nam sol et luna elementa sunt: gentiles autem erant elementis servientes.
At ubi venit plenitudo temporis, id est praefinitum tempus a Deo Patre, finiente quinta aetate, et inchoante sexta, misit Deus Filium suum factum ex muliere, id est ex semine mulieris opere Spiritus sancti creatum. Quidam volunt dicere natum, sed 117.0685D| melius factum ex muliere propter haereticos, qui ducunt ut ingressus est virginem, statim exiit. Factum sub lege. Factus est sub lege, quia octavo die est circumcisus: quadragesimo die sunt pro eo legalia munera oblata, et hoc ideo ut demonstraret legem esse sanctam, justam et bonam: vel ut eos redimeret qui sub lege erant, id est qui subjecti erant legi, peccatores non valentes per eam mundari; ut adoptionem, id est electionem filiorum, subaudis Dei, quam perdidimus in Adam reciperemus. Quoniam autem estis filii Dei adoptivi, non naturales, misit Deus Spiritum Filii sui. Spiritus sanctus communis est Patris et Filii, et quando mittitur a Patre, mittitur et a Filio. Clamantem, id est clamare nos 117.0686A| facientem: Abba Pater, subaudis, miserere mei. Abba Hebraeum est et Syrum, Pater, Graecum et Latinum.
Itaque qui habet spiritum Christi non est servus, subaudis peccati; sed filius, subaudis Dei, quod si filius, subaudis Dei, haeres, subaudis vitae aeternae, id est non suo merito, sed gratia Dei per quem est redemptus.
Estote sicut ego, quia et ego, subaudis fui, sicut vos. Erant Galatae infideles et peccatores alienati a Deo ut fuit quondam et Apostolus quando persequebatur Ecclesiam Dei, sed jam Dei gratia fidelis erat et justificatus. Estote vos perfecti in fide, sicut et ego sum modo, et nolite desperare de venia, quia et ego quondam fui infidelis et peccator, sicut vos estis modo et eo amplius. Obsecro vos, fratres, subaudis patienter 117.0686B| me audiatis; nihil me laesistis, subaudis quando primum vobis Evangelium praedicavi, et sicut tunc me nihil laesistis et patienter audistis, ita et nunc nolite me laedere, sed cum patientia audite quod dicturus sum.
Testimonium enim perhibeo vobis, quia si fieri potuisset, sine vestro dispendio, oculos vestros eruissetis et dedissetis mihi, id est: si fieri potuisset ut oculis corporis possem majora de Deo cognoscere, et arcana mysteriorum ejus lumine corporis amplius penetrare, oculos vestros eruissetis et dedissetis mihi, tanta charitate erga me fruentes eratis, et in tantum desiderabatis audire verbum Dei per me.
Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis. Parturire est parere velle. Beatus 117.0686C| Apostolus jam peperat Galatas in fide per Evangelium, sicut ipse dixit: Per Evangelium ego vos genui (I Cor. II), sed illi recesserunt a fide et secuti sunt pseudoapostolos; dolensque Apostolus de eorum miseria, et volens eos revocare ad fidem Christi, parturiebat illos, id est parere volebat iterum verbo et exemplo, unde et dicit: Filioli mei, quos iterum parere volo mea praedicatione in fide Christi, sicut jam dudum vos parturivi, quando ad fidem vos adduxi donec formetur fides Christi in vobis. Tunc enim Christus in nobis formatus est, quando a nobis ita creditur sicut debet credi.
Scriptum est enim quoniam Abraham duos filios habuit. Non sine causa Apostolus ad memoriam reduxit factum Abrahae. Judaei namque in hoc maxime 117.0686D| gloriabantur, quia filii Abrahae erant secundum carnem: unde cum Dominus dixisset eis in Evangelium: Si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis (Joan. VIII), responderunt illi: Nos filii Abrahae sumus, et nemini servivimus unquam. (Ibid.) Ergo Apostolus volens Galatas sollicitos reddere, ne potuissent seduci a Judaeis, qui circumcisionem docebant observare, et sacrificia legalia offerre, dicentes: Non potestis salvari per passionem Christi, nec per baptismum, nisi circumcidamini et legalia sacrificia offeratis, ostendit eis quomodo Abraham non per observationem legis meruit justificari, et amicus Dei appellari, sed propter fidem sincerissimam, operationemque probatissimam.
117.0687A| Sed qui de ancilla, id est Ismael qui de Agar secundum carnem natus est, id est secundum humanae consuetudinis usum. Dicit beatus Augustinus quia consuetudo humanae naturae est ut senex junctus juvenculae in coitu filios procreet: econtra senex et vetula copulati, naturale est ut desistant parere. Si vero juvenis, cum veterana mistus fuerit, dicit etiam illos posse propagare filios, licet illud rarissimae in usu habeatur. Secundum hunc modum et naturalem consuetudinem quam primo diximus, ut si senex junctus sit juvenculae, possit juvencula generare, dicit Apostolus Ismaelem natum esse. Qui autem de libera, id est Isaac de Sara, per repromissionem, subaudis Dei natus est, quae facta est ad Abraham, non secundum consuetudinem humanam. Sed quaestio oritur in isto loco, quare 117.0687B| Apostolus Isaac solummodo per repromissionem dicat natum esse, cum legamus etiam de Ismaele promissionem factam esse. Nam legimus in libro Geneseos (Gen. XVI), quia cum esset Agar in deserto Sur, apparuit ei angelus Domini inquiens: Agar, ancilla Sarai, unde venis et quo vadis? Quae respondit: A facie Sarai dominae meae ego fugio. Cui angelus: Revertere, inquit, et humiliare sub manu illius. Et rursum: Multiplicans, inquit, multiplicabo semen tuum. Ecce paries filium, et vocabis nomen ejus Ismael. Hic erit ferus homo. Manus ejus contra omnes, et manus omnium contra eum. Ad hoc dicendum est, quia quando ista promissio facta est, Ismael jam erat conceptus. Promissio vero quae de Isaac facta est, antequam conciperetur data est Abrahae, sicut ex verbis 117.0687C| angeli possumus probare, dicentis ad Abraham: Secundum hoc tempus veniam, et erit Sarae filius (Gen. XVIII). Unde apparet Isaac, non secundum naturam humanae consuetudinis esse natum, sed per repromissionem ex longaevo patre et vetula matre: et quod majus est, sterili, Deo operante, natus est.
Quae per allegoriam sunt dicta, id est quae superius dicta sunt de Agar et Sara. De Ismael quoque et Isaac spiritali er sunt dicta, et spiritali indigent expositione. Hanc habet consuetudinem beatus Paulus, ut spiritalem intelligentiam allegoriam appellet. Allegoria autem proprie ad grammaticos pertinet. Est enim tropus quo aliud significatur quod dicitur; et quae hic dicta sunt, allegorice intelligenda sunt, ut sequentia manifestant. Haec, inquit, sunt duo testamenta, 117.0687D| id est illa quae supra memorata sunt, significant duo testamenta. Nam quantum ad sensum pertinet litterae, Agar et Sara duae mulieres fuerunt, et Ismael et Isaac duo homines. Quantum autem ad spiritalem intellectum attinet, Agar ancilla, quae filium genuit in servitute, significat legem quae genuit et habuit Judaicum populum sub servitutis jugo. In quo ergo fuit Judaicus populus servus? In hoc utique, quia cogebatur servire legi, circumcisionem servare, legalia sacrificia offerre, et caetera innumerabilia custodire, quae impune non poterant transgredi. Non solum autem corporali vindictae transgressor subjacebat, sed etiam maledictioni subjiciebatur, quae et ipsa lege continebatur: Maledictus 117.0688A| omnis, inquit, qui non permanserit in his omnibus (Deut. XXVIII). Et dum hujuscemodi mandatis stringebatur quodammodo servus erat. Sara autem libera, quae filium liberum genuit, significat gratiam Novi Testamenti quae genuit populum Christianum liberatum in baptismate, non solum ab originalibus et actualibus peccatis, sed etiam ab omni servitio legis, qui haereditatem Christi, hoc est patriam Christi haereditabit. Habuit autem et Abraham duos alios filios de Cethura, quam Hebraei Agar dicunt esse, sed tamen illi non fuerunt digni ad haereditatem paternam admitti. Similiter in sancta Ecclesia sunt multi qui renascuntur in baptismate, et qui filii videntur esse Abrahae; sed, quia opera non habent Abrahae, sequendo varios errores, diversaque schismata, et variis criminibus se implicant, 117.0688B| non merebuntur cum electis haereditate patriae celestis frui. De istis talibus dicit Joannes evangelista: De nobis exierunt, sed non erant ex nobis (I Joan. II). Haec, inquit, sunt duo testamenta. Testamentum dicitur a testatoribus. Testamentum vero vetus habuit testatores, angelos, et Moysen, aliosque prophetas: Testamentum autem novum, habuit unum verissimum Dominum Jesum Christum, apostolos, quorum ministerio per quadrifidum orbem est divulgatum. Unum, subaudis testamentum datum est, in monte Sina generans, subaudis Judaicam plebem in servitutem; quae est Agar, hoc est, quae significatur per Agar. Lex per doctores Synagogae generabat populum in servitutem sibi.
Sina enim mons est in Arabia, provincia, qui conjunctus 117.0688C| est ei quae nunc est Jerusalem, hoc est conterminus terrae repromissionis, in qua est Jerusalem, et, ipsa Jerusalem, servit cum filiis suis, id est sacerdotibus et doctoribus qui in Jerusalem maxime habitabant, cum subjectis suis omnipotenti Deo sub servitute legali. Arabia, provincia est multas gentes et regiones in se continens, Ammonitas videlicet, Moabitas, Philisthaeos, Idumaeos et alias quamplures. In qua provincia est Sina mons, tantae magnitudinis et longitudinis, ut conterminus sit terrae repromissionis, sicut sunt, verbi gratia, montes qui cingunt Italiam, et dividunt ab aliis regnis. Et omnia quae superius praemisit Apostolus, ideo texuit ut ad hoc perveniret quod modo dicit de Sina monte, qui est vicinus terrae Judaeorum, ut ostenderet Judaeos non solum 117.0688D| per legem quam acceperunt, servos esse, sed etiam ex vicinitate locorum, et quia mons illis adhaerebat, in quo legem servitutis acceperunt.
Illa autem quae sursum est Jerusalem. Jerusalem quae interpretatur visio pacis, significat sanctam Ecclesiam Deum mente videntem, quae constat ex angelis et hominibus, quae partim jam regnat cum Christo, partim autem adhuc peregrinatur a Deo in terris. Sed de illa quae jam cum Christo regnat in angelis et hominibus justis, partim in corpore, partim in anima, non est dubium quin sursum sit in coelesti beatitudine. De ista autem quae adhuc peregrinatur in terris, quaerendum est quomodo sursum sit. Sursum dicitur esse, quia licet corpore inhabitet 117.0689A| terram, mente tamen inhabitat coelum, dicens cum Apostolo: Nostra autem conversatio in coelis est (Philip. III), et semper coelestia opera agit, id est illa per quae ad coeleste regnum possit pertingere. Quae etiam bene mater nostra dicitur, quia apostoli et martyres, sanctique praedicatores, qui nos praecesserunt, ipsi nos genuerunt in fide Christi sua doctrina, et suis scriptis atque exemplis. De qua generatione dicit Apostolus Corinthiis: Per Evangelium ego vos genui (I Cor. IV).
Scriptum est enim: Laetare, sterilis, quae non paris, etc. Hoc testimonium in Isaia nobilissimo prophetarum habetur. Quod dupliciter potest intelligi. Dicit ergo Ecclesiae de gentibus quae diu et longo tempore sterilis mansit a bono opere, et Deo filios non generavit, 117.0689B| hoc est a destructione turris Babel, quae nunc est Babylon usque ad adventum Domini. Ibi enim divisum est labium universae terrae, et tantummodo Dei cognitio in sola domo Hebraeorum mansit. Dicatur ergo: Laetare, id est gaude et exsulta, o Ecclesia de gentibus, quae antea sterilis eras, et quae Deo filios non pariebas, erumpe in gaudium, et clama prae nimia jucunditate, quae non pariebas, quia plures filii Deo accepti tibi erunt quam Synagogae, quae quondam habuit Deum omnipotentem verum protectorem sui, vel quae modo gloriatur, et putat se habere verum Deum, cum illum amissum habeat postquam dixit, non habemus regem nisi Caesarem (Joan. XIX). Dicamus et altius juxta beatum Augustinum, referentes ista ad Ecclesiam, quae jam regnat 117.0689C| cum Christo in coelis, quae sterilis appellatur, non a bono opere et laude Creatoris sui, sed carnali propagatione: propter peccatum enim venit mors, quae nihil aliud est nisi dissolutio elementorum, et propter mortem venit successio filiorum. In praesenti siquidem vita necesse est ut procreentur filii carnales, qui patribus mortuis vel morituris succedant in haereditatem: in illa autem beatitudine ubi nemo moritur, non est necesse ut fiat successio filiorum per propagationem carnis. Quapropter appellatur sterilis, et dicitur ei congaudendo voce prophetica: Laetare, o Ecclesia, sterilis a carnali procreatione, quae non paris filios carnales cum dolore et nimia anxietate, quia plures filii desertae quondam gentilitatis venient tibi, quam ex Synagoga quae olim habuit 117.0689D| Deum omnipotentem virum, vel quae modo gloriatur se habere. Omnibus enim patet plures ex gentibus transire ad gloriam sempiternam quam ex Judaeis. Similiter in praesenti Ecclesia plures habet filios fideles ex gentilitate quam de Synagoga. Per omnes enim pene civitates et regiones, vicos quoque et villulas gentiles clamant se credere in Christum, Judaeorum autem rarus aut nullus invenitur qui credere in Christum confiteatur.
Nos autem, fratres, secundum Isaac promissionis filii sumus. Jungit se Apostolus Galatis credentibus, et dicit: Nos autem, fratres, id est ego et vos, secundum Isaac promissionis filii sumus, hoc est: Sicut nos qui in Christum credimus, filii Abrahae sumus, 117.0690A| dicente Domino ad Abraham: In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXII), et sicut Isaac secundum promissionem natus est, ita nos filii sumus promissionis.
Sed quomodo tunc is qui secundum carnem natus fuerat, etc. Alloquitur Apostolus Galatas ut se custodiant a Judaeis, ne possint ab eis seduci: O Galatae, cavete et declinate a Judaeis: quoniam sicut Ismael qui secundum humanae consuetudinis usum natus erat, eodem modo quo superius diximus, persequebatur tunc Isaac, qui secundum spiritalem repromissionem datus fuerat Abrahae, ita et nunc persequitur judaicus populus, qui designatur per Ismaelem natum de ancilla, populum Christianum et alios qui designantur per Isaac natum de libera, ut ad servitutem 117.0690B| illos legis inclinent. De ludo puerorum Ismael et Isaac, Judaei varia disserunt. Quidam enim dicunt, quia volebat quodam genere ludi provocare ad saltum, tenens perticam in manu, ubi optabat eum ita debilitari, ut indignus fieret honore primogeniti et haereditate paterna. Quidam etiam dicunt, quia volebat ei suadere quibusdam turpitudinibus misceri, pro quo notabilis et despectui haberetur patri et matri, et ut diximus, indignus fieret honore primogeniti. Sciebat enim se nullo modo posse pertingere ad haereditatem paternam et dignitatem primogeniti, utpote qui ex ancilla erat, licet primogenitus foret, nisi illum ita vituperabilem redderent aut in corpore, aut in levitate mentis, ut patri et matri pro nihilo duceretur. Sed quidquid illud fuerit, plane apparet, 117.0690C| illum ludum non simplicem fuisse, pro quo mater indignata; praecepit pariter matrem cum filio, a domo et consortio filii liberi ejici. Beatus etiam Apostotus, doctus ad pedes Gamalielis, legis doctoris, qui omnem scientiam legis et prophetarum quae tunc temporis penetrari poterat, intellexit, similiter illum ludum non simplicem esse sciebat, quem appellavit persecutionem. Volebat enim eum levem et scurrilem facere, ac dignitate privari, et se sublimari.
Sed quid dicit Scriptura? Ejice ancillam et filium ejus. Quantum ad litteram pertinet, ob hujusmodi causam quam diximus, praecepit eam mater ejici: quantum vero ad spiritalem intelligentiam attinet, quandiu Judaei ancillae filii volunt esse, et filium liberae persequi, hoc est, quandiu legi volunt esse 117.0690D| subjecti in circumcisione et sacrificiis legalibus, non credentes se per passionem Christi posse salvari, et quandiu nos volunt persequi qui jam sumus liberi effecti ab haereditate Ecclesiae repellendi sunt. Non enim haeres erit filius ancillae cum filio liberae. Hoc est, filius peccati et malae concupiscentiae, quae potest intelligi per ancillam, filius carnalis legis, qui legem carnaliter observare nititur, non erit haeres in haereditate patriae coelestis cum filiis liberis, qui liberi efficiuntur in baptismate, non solum ab originalibus peccatis, sed etiam ab omni servitio legis.
Itaque, fratres, non sumus ancillae filii, sed liberae. Id est, non sumus jam legis filii, quae suos observatores servos facit, sed filii novae gratiae et filii Evangelii 117.0691A| per baptismum et per dona Spiritus sancti, quae accepimus tam in baptismate quam per impositionem manuum episcoporum, et per communionem corporis et sanguinis Domini cui participamus, et illa libertate sumus liberi, qua Christus nos liberavit, per passionem suam et per baptismi gratiam. Omnis enim qui fidem Abrahae habet, et imitator operum Abrahae existit, utique filius est Abrahae, non per naturam, sed per imitationem, sicut alias Apostolus dicit: Si ergo vos Christi, ergo semen Abrahae estis (Galat. III). Qui vero fidem quam habet, bonis operibus non exornat, nimirum non reputabitur inter filios Abrahae, neque accipiet haereditatem coelestem cum illis. Quapropter laborandum est omnibus nobis, ut fidem quam habemus exsecutione 117.0691B| bonorum operum studeamus decorare, veri imitatores illius effecti.
Dico autem in Christo: Spiritu ambulate, et desideria carnis non perficietis. De hac lectione diversi doctores non aequaliter sentiunt, dicentes quidam de spiritu hominis locutum esse hic Apostolum, sicut Cassianus, vir prudentissimus, in Collationibus Patrum, quidam de Spiritu sancto, ut beatus Augustinus. Quod utrumque non incongrue, neque contra rectitudinem fidei accipi potest. Dicamus igitur, juxta Cassianum: Spiritu ambulate, id est Spiritu ducente vivite. Quid est ergo spiritus hominis? Principalitas animae, quae et rationabilitas mentis appellatur, per quam possumus 117.0691C| cognoscere quid debeamus appetere, et quid vitare. Si (inquit) spiritu vixeritis, hoc est, si juxta rationabilitatem et intellectum mentis vixeritis, desideria carnis, id est desideria carnalis hominis et concupiscentiae malae ac desideria delectationis pravae non perficietis. Quae sint desideria carnis, in subsequentibus manifestabitur. Dicamus et aliter, sequentes sensum beati Augustini. Notum habetur apud eruditos, Spiritu sancto dictante atque revelante (qui unius substantiae est cum Patre et Filio), Scripturas sacras conscriptas esse, et omnia divina eloquia et praecepta quae in lege et prophetis et Evangelii gratia continentur, ab illo data esse. Idcirco dicit Apostolus: Spiritu ambulate, id est sicut Spiritus sanctus docet ac praecipit in divinis Scripturis, 117.0691D| ita vivite et conversamini, ambulantes et crescentes de virtute in virtutem, de fide ad spem, de spe ad charitatem, de charitate ad operationem perfectam. Quod si hoc feceritis, desideria carnalis concupiscentiae non perficietis. Quid est quod dicit Apostolus?
Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus autem adversus carnem. Nunquid potest caro aliquid concupiscere, si defuerit spiritus? Non. Quod probari potest ex corporibus mortuis. Postquam enim spiritum exhalaverint, non solum concupiscere non valent, sed etiam aliquod membrorum per se movere non possunt. Carnem ergo appellat hominem, qui carnalia tantum et corporalia quaerit, carnalem quoque consuetudinem et delectationem. Licet enim caro 117.0692A| non valeat per se aliquid implere, si defuerit spiritus, tamen quandiu a spiritu vivificatur, semper contraria videtur spiritui, id est rationabilitati mentis. Quapropter dicit Apostolus: Caro concupiscit, etc. Quomodo concupiscit caro adversus spiritum audiamus. Caro desiderat semper repleri cibis, inebriari, luxuriare, in omni delectatione manere, quaerens semper quod suum est. Ecce quomodo caro concupiscit adversus spiritum. E contra spiritus concupiscit adversus carnem, quia ille delectatur jejuniis, abstinentia, castitate et his quae carni contraria sunt. Sed sequendus est semper spiritus, quia ille quaerit per quod anima vivit Deo. Similiter possumus et de Spiritu sancto dicere. Dum enim carnalis delectatio desiderat transgredi praecepta Dei, adversus Spiritum 117.0692B| sanctum concupiscit, et dum Spiritus sanctus prohibet in lege et prophetis atque in Evangelio quae caro desiderat, adversus illam concupiscit. Unde subdit Apostolus: Haec, inquiens, id est caro et spiritus sibi invicem adversantur, etc. Sic sibi invicem contraria sunt caro et spiritus, ut quod vult caro, non consentiat spiritus: et quod spiritus, non consentiat caro, quia caro delectat servire vitiis, spiritus autem virtutibus.
Quod si ducimini spiritu. Id est, si rationabiliter vivitis et conversamini, non estis subjecti legi, et non est vobis necessaria lex, quia lex non est ejus justis posita, sed impiis et peccatoribus. Aliter: Si spiritu ducimini, id est si Spiritu sancto gubernamini, et si secundum quod Spiritus sanctus docet in Scripturis sanctis vivitis, non estis subditi legi, sed alieni 117.0692C| estis ab ea, nihil ei debentes.
Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt. Omnibus in Christum credentibus, maximeque illis qui spiritalem vitam sectantur, in tantum nota sunt, ut etiam ab illis se alienos reddant, scientes quia mortem generant. Fornicatio dicitur a fornicibus, hoc est a locis theatralibus et lupanaribus, quae fornicibus, id est arcubus, sunt constructa, quae et si arenaria tunc appellabantur, in quibus erant meretrices, cum quibus commiscebantur spurcissimi quique. Fornicari autem est cum puellis liberis, cum viduis nondum Deo sacratis coire. Immunditia, impudicitia, luxuria, potest appellari quocunque modo fiat. Luxuria vero est noxius humor superabundans.
Idolorum servitus est idololatria, quae tunc temporis 117.0692D| erat pene in omnibus gentibus. Possumus et per hoc quod dicit, idolorum servitus, altiori sensu avaritiam intelligere. Unde in Epistola ad Colossenses veneficia sunt maleficia, hoc est maleficae artes, per quae coguntur saepe miseri amare et amari. Unde dicuntur veneficia, quasi veneno infecta. Inimicitiae sunt malae voluntates. Contentiones saepe ex superbia procedunt quia volunt contendere de quaestionibus divinarum Scripturarum atque etiam humanarum, ut dum illi victores existunt, glorificentur. Aemulatio est invidia, de qua legitur, quod aemulantes, hoc est, invidentes Joseph fratres sui, vendiderunt illum. Ira est grandis commotio animi. Et hoc distat inter iratum ac iracundum, quia iratus pro tempore est, 117.0693A| iracundus vero facile irascitur, et semper pronus est ad irascendum. Rixae sunt lites et contentiones quae plerumque sine causa exsurgunt. Dissensio est discordia quae solet oriri inter maritum et uxorem, inter fratres quoque atque contubernales vel commilitones. Sectae sunt divisiones. Idem sunt et haereses. Dicuntur autem vel a secando, id est dividendo, eo quod dividant se a communione aliorum sicut haeretici faciebant, qui ab Ecclesiae unitate se segregabant, de quibus Joannes dicit: A nobis exierunt, sed non erant ex nobis (I Joan. II). Vel etiam a sequendo dicuntur sectae, sicut haereses ab eligendo, vel haerendo ex eo quod ex multis erroribus unum eligant, et illum sequantur.
Invidiae. Invidia in geminam scinditur passionem, 117.0693B| cum aut is qui in honore est, videns alium attente attendere, invidet ei ne ad eumdem pervenire possit honorem: aut cum aliquis alterius felicitate torquetur, videns illum superiorem se. Ebrietas. Briam genere masculino dicimus calicem aptum potioni vini. Comessatio dicitur mensae collatio sive mensae alternatio. Sunt enim convivia quae celebrantur alternatim et praeparantur a sociis per dies et vices; sunt alia quae ex communicatione praeparantur, quando unus affert panem, alius vinum, alius aliud. Quae idcirco appellantur comessationes, hoc est mensae collationes, quia sicut omnes propriis utuntur cibis et communibus, ita etiam pro libitu suo unusquisque quidquid scurrilitatis et otiositatis ei placet loquitur, ideo vocantur turpia convivia. 117.0693C| Et his similia, subaudis peccata, opera sunt carnis, quae opera praedico vobis modo sicut praedixi. Ubi praedixit? Non regnet peccatum in vestro mortali corpore (Rom. VI), quoniam qui talia, subaudis opera agunt, regnum Dei non consequentur. Non dixit: Qui talia egerunt, sed qui talia agunt, id est qui in talibus permanent usque ad diem mortis suae, vitam aeternam non possidebunt. Sic et Dominus dicet in die judicii reprobis: Discedite a me, qui operamini iniquitatem (Matth. VII), non qui operati estis, sed qui in peccatis vitam finistis.
Fructus autem spiritus est charitas. Charitas Graecum est, et interpretatur in Latina lingua dilectio. Dicitur autem dilectio, eo quod duos liget, Deum et hominem, vel duos proximos. Quae merito in numero 117.0693D| virtutum primatum tenet, quia ipsa ligat caeteras virtutes. Est autem charitas, amor et dilectio qua diliguntur Deus et proximus et inimicus etiam propter Deum. Gaudium est exhilaratio cordis, et hoc distat inter gaudium et laetitiam, quia gaudium nimia est exsultatio cordis et corporis: laetitia vero est mediocriter, et fit solummodo in corde. Pax est quies et tranquillitas sive lenitas mentis, a qua Salomon nomen accepit, id est pacificus, eo quod in diebus ejus quies esset data. Longanimitas est perseverantia in bono opere, et tolerantia inter adversa: unusquisque enim fidelis longanimis debet esse, ut perveniat ad praemium promissum, juxta quod Dominus ait: Qui perseveraverit usque in finem, etc. 117.0694A| Bonitas est bona voluntas. Benignitas est voluntas promptissima moribus et dulci eloquio temperata, invitans non solum benevolos ad se diligendos, sed insuper illos qui contrarii videbantur esse. Unde dicitur benignus, quasi valde nimisque bonus. Fides est qua credimus Deum omnipotentem trinitatem habere in personis, unitatem in substantia: et qua speramus et credimus ea quae necdum videmus. Illarum enim rerum quas videmus, neque est fides, neque spes, sed illarum quae necdum visae sunt a nobis; verbi gratia: credimus Dominum Jesum passum esse, resurrexisse a mortuis, et ascendisse ad coelos, venturum ad judicium reddere unicuique secundum quod meretur. Fides est et credulitas, qua speramus ea quae non cernimus oculis corporis. Modestia, est mansuetudo et lenitas mentis, quae 117.0694B| laesa non facile irascitur. Continentia est abstinentia qua se cohibet homo a coitu, et mulier vidua similiter ab omnibus illecebris. Castitas vero proprie virginum est, unde dicitur castitas quasi castratus. Et hoc est inter continentiam et castitatem, quia continentia potest esse conjugatorum, viduarum et viduorum atque virginum: castitas vero virginum proprie est.
Adversus hujusmodi non est lex, id est hujusmodi hominibus talia operantibus non est lex contraria neque illis necessaria: etenim alieni sunt ab ea. Quare non est lex illis necessaria, aut contraria? dicit illa: Non adulterabis, non occides. Illi non solum hoc non faciunt, sed etiam castitatem servant, 117.0694C| et custodiunt se non solum ab homicidio, sed insuper inimicos suos diligunt. Qui autem sunt Christi, id est qui pertinent ad sortem Christi, vitia et concupiscentias malas in carne sua mortificaverunt. Quot enim peccata a nobis expellimus, tot vitia in nobis semper occidimus: et carnem crucifigimus et mortificamus, quando delectationi pravae et voluntati perversae non consentimus.
CAPUT VI. Si spiritu vivimus, spiritu et ambulemus. Hic de Spiritu sancto loquitur: Si, inquit, spiritu vivimus, hoc est, si per Spiritum sanctum vitam habemus, per quam vivimus Deo, spiritaliter debemus conversari et vivere, ambulantes de virtute in virtutem, 117.0694D| virtutes sectando, vitia respuendo. Vita animae fides est, qua credimus Deum omnipotentem: et sicut corpus vivit anima, ita anima vivit fide, juxta quod per prophetam Dominus dicit: Justus autem meus ex fide vivit (Habac. II). Quod si subtraxerit se, non placebit animae meae. Quae fides per Spiritum sanctum nobis tribuitur, qui est unius substantiae cum Deo Patre et Filio: et non sola fides ab illo nobis datur, etiam quidquid boni habemus ab illo nobis administratur.
Non efficiamur inanis gloriae cupidi. Quae est inanis gloria? Laus humana, favor terrenus, de qua dicit Christus: Si gloriam ab hominibus quaero, gloria mea nihil est (Joan. VIII). Quae recte inanis gloria dicitur, quia 117.0695A| vacua est ab omni utilitate. Est tamen gloria utilis, de qua Dominus dicit: Qui me glorificaverit, glorificabo cum (I Reg. II). Qui sunt ergo cupidi inanis et terrenae gloriae? Qui per hoc quod agunt non quaerunt Deo placere, neque mercedem aeternae remunerationis ab eo recipere, sed gloriam et laudem temporalem, de quibus dicit Dominus: Omnia opera sua faciunt ut glorificentur ab hominibus (Matth. XXIII). Isti tales audient in die judicii: Recepistis mercedem vestram (Matth. VI), quia multi sunt, qui non solum pro bono quaerunt laudari, sed etiam pro malo: et non solum ab aliis, sed insuper ipsi se extollunt et gloriantur de virtutibus. Perfecta autem et plena est gloria, ut homo pro bono quod agit, omnipotenti Deo desideret in corde placere, et ab illo mercedem exspectet, et 117.0695B| gaudeat in corde quod placeat Creatori suo, et ita agat bonum quod operatur ut opus sit in publico, et intentio in occulto. Qui hoc facit, ille non est cupidus inanis gloriae. Invicem provocantes vos ad iracundiam, ad lites, ad contentiones, invicem invidentes vobis. Erant ex Galatis quidam seducti a pseudoapostolis et a Judaeis, contendentes de genealogiis et quaestionibus legis. Ex quibus quidam dicebant: Melior est circumcisio quam baptismus. Et e contra alii: Melior est baptismus quam circumcisio: Item alii dicebant: Melior est allegoria quam historia: quia allegoria, id est spiritalis intelligentia vivificat, littera occidit. Et e contra alii dicebant: Melior est historia, ubi veritas continetur, quam allegoria vana et umbratica.
117.0695C| Fratres, et si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto. Praeoccupare est praevenire; unde in psalmo canitur, praeoccupemus, id est praeveniamus, faciem ejus in confessione (Psal. XCIV), peccatorum nostrorum. Praeoccupatur ergo homo in peccato, quando subito et insperato peccat, quod ante non fuerat praemeditatus. Quando vero praemeditatur quomodo perpetret homicidium, adulterium, aut aliquid tale, non est praeoccupatio, sed praemeditatio et perpetratio sceleris: et aliter reprehendendus est ille qui insperato peccat, quod ante praemeditatus non fuerat, id est praeventus a peccato, et aliter ille, qui diu illud est praemeditatus. Ille enim corripiendus est cum lenitate mentis, ne labatur in desperationem: iste vero acriori indiget castigatione. Et bene addidit homo, 117.0695D| quia fragilis est et caducus, citoque labens ad culpam, et maxime ille qui simplicitatem habet sine astutia. Vos qui spiritales estis, qui ducitis vitam spiritalem, et solliciti estis in fide et in doctrina, illos qui praeoccupantur et simpliciores sunt, instruite et corripite leni affectu et cum suavitate mentis, promittentes eis veniam, ne forte in lapsum desperationis ruant, considerans teipsum, quia homo fragilis naturae es, sicut et ille, ideoque potes tentari et praeveniri a peccato sicut et ille: et dum consideraveris te posse tentari, et in peccatum ruere, sicuti velles corripi, si talia ageres, et castigari cum lenitate mentis, ita corripe et admone illum.
Alter alterius onera portate. Sunt onera alicujus 117.0696A| ponderis, et sunt onera peccatorum, de quibus dicit Psalmista: Quoniam iniquitates meae supergressae sunt caput meum, et sicut onus grave (Psal. XXXVII), etc. De quo onere et hic dicitur; et est sensus: Si vis patienter portari et sustineri si peccas, et cum moderatione corripi, porta similiter patienter fratrem tuum, si peccaverit. Potest et aliter intelligi secundum sensum beati Hieronymi: Alter alterius onera portate, hoc est, qui abundas divitiis bonisque temporalibus, sustenta fratrem pauperem. Verbi gratia: habeo sororem pauperrimam cujus paupertas onus meum est, praebendo ei victum et calceamentum, sustento onus ejus. Habeo uxorem quia non possum esse continens; sed egestate nimia premor: tu qui, Deo donante, continens es et bonis temporalibus 117.0696B| abundas, porta onus meum. Vide comparationem cervorum in Epistola ad Colossenses quam beatus Augustinus ex hoc donat. Quia et si in animalibus ratione non utentibus illud sit, quanto magis in hominibus debet fieri? Si, inquit, hoc feceritis, adimplebitis legem Christi, hoc est, pactum Christi quod ipse dedit discipulis suis, dicens: Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem (Joan. XV); et mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem (Joan. XIII).
Nam si quis existimat se aliquid esse, cum nihil sit, hoc est, qui confidens in suis virtutibus et meritis, dedignatur onus fratris portare, castigando cum suavitate et admonitione dulci, cum sit ipse nihil apud Deum et quia ejus opera Deo non placent, ipse se seducit et decipit. Ideo autem dicitur nihil 117.0696C| esse, quia non adhaeret illi qui substantialiter habet esse, et qui nostrae fragilitati condolens, pro nobis humiliari dignatus est, cum Deus esset. Omnis enim creatura quae non adhaeret illi qui semper habet esse, nihil est.
Opus autem suum probet unusquisque, hoc est, consideret quid boni habeat factum, et sic in corde suo gaudeat, eo quod placeat Creatori suo, et non quaerat alterius laudem.
Unusquisque enim onus suum portabit. Contraria videntur haec verba superioribus, ubi dixit: Alter alterius onera portate. Sed sciendum quia pertinent illa ad tempus praesentis vitae, ista vero ad diem mortis, vel generaliter ad diem judicii, et est sensus: Qualia fecerit unusquisque, talia recipiet: si bona 117.0696D| fecerit, bona recipiet, si mala, damnationem aeternam recipiet. Et notandum, quia onus in bonam et malam partem in hoc loco potest accipi, quia ad electos et reprobos pertinet. Onus sanctorum erit magnitudo gloriae: onus rebroborum ineffabilis miseria et cruciatus.
Communicet autem is qui catechizatur verbo Dei, ei qui se catechizat, in omnibus bonis, id est discipulus vel quilibet auditor qui instruitur et docetur verbo doctrinae, communicet vel administret magistro vel praedicatori in omnibus bonis qui se instruit et docet. Auditores et discipulos admonet, ut doctoribus suis a quibus accipiunt verbum vitae et fidei, impendere studeant bona temporalia, hoc est victum 117.0697A| et vestimentum quia dignus est operarius mercede sua: quia Dominus ordinavit de Evangelio vivere qui Evangelium annuntiant. Possumus et per verbum intelligere et devotionis fructum, et rem boni operis et studii, ut illud Moysi: Quomodo palam factum est verbum istud (Exod. II)? Ut referamus hoc ad discipulum, communicet autem, id est placabilem se faciat studio, et fructu devotionis discipulus, vel qui catechizatur magistro qui se instituit bonis, et docibilem et obedientem in omnibus bonis quae Deo non displicent. Poterat aliquis discipulorum dicere: Non habeo quod impendam magistro: quia ager meus, id est annona mea siccitate aruit, vinea mea grandine consumpta est, oves pestilentia correptae sunt, sues sagina tumescente mortuae sunt. Sed ut Apostolus 117.0697B| omnem occasionem excluderet, dixit:
Nolite errare, Deus non irridetur. Hoc est: nolite mentiri, quia homo potest mendacium suscipere, Deus vero non potest: et Deus qui omnia secreta cordium penetrat, non potest falli. Dicis, o auditor quicunque es, non posset te sumptus ministrare magistro tuo, premente te nimia egestate: noli te decipere quasi fallere possis Deum, sed unde tu vivis, inde sustenta et magistrum, quia si non habes ex praesenti anno fruges, habes ex praeterito, potes etiam impetrare mutuo a vicinis de futuro.
Quae enim seminaverit homo, haec et metet, hoc est, qualia fecerit, talia recipiet. Duos agros habemus, corpus et spiritum. Si seminavimus in carne, id est si carnalia opera egerimus, et carnalia desideria secuti 117.0697C| fuerimus, de ipsa carne metemus corruptionem, hoc est, damnationem accipiemus, et trademur in die judicii poenis inferni, ubi corripiemur a vermibus et igni perpetuo. Si vero seminaverimus in spiritu, hoc est, si spiritalia opera impleverimus et praeceptis sancti Spiritus obedientes fuerimus, de spiritu, spiritalibus operibus, Spiritu sancto donante, vitam aeternam accipiemus.
Bonum autem facientes non deficiamus, id est a bono opere quod inchoavimus, non cessemus, sed in hoc perseveremus, ut salutem consequamur quam Dominus promisit, inquiens: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. XXIV). Tempore enim suo, id est tempore congruo et opportuno, metemus, hoc est, mercedem nostri laboris accipiemus, non 117.0697D| deficientes, a percipienda mercede operis. Modo est tempus seminandi, hoc est, bonum operandi: in die autem judicii vel in die mortis erit tempus messionis et collectionis. Illa nunquam deficiet collectio, quia illa vita sine termino manet, annisque volventibus illa semper juvenescit et pollet.
Ergo dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes. Tempus seminandi et operandi virtutes, praesens vita est, quia post istam non erit tempus vel spatium poenitentiae atque salutis. De hoc tempore dicit Apostolus alibi: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (II Cor. VI). In isto tempore debemus operari bonum ad omnes homines, ad fratres, ad haereticos, ad paganos, tam in eleemosynae officio 117.0698A| quam in doctrina verbi. Omnibus enim hominibus misericordia impendenda est, et doctrina fidei imitando patrem nostrum, qui solem suum oriri facit super bonos et malos (Matth. V). Maxime autem ad domesticos fidei oportet bonum operari. Domestici dicuntur a domo, qui in una domo nutriuntur et conversantur. Ad omnes quidem bonum debemus operari, hoc est, ad haereticos, ad paganos, sed maxime ad illos qui in una domo, id est in unitate Ecclesiae nobiscum sunt, et qui eamdem fidem habent, et praecipue ad illos qui iter rectitudinis nobis ostendunt verbo et exemplo.
Videte, qualibus litteris scripsi vobis mea manu. In fine omnium epistolarum suarum Apostolus nomen suum Hebraicis litteris scribebat, ne a pseudoapostolis 117.0698B| ejus dicta corrumperentur: in hac vero epistola, sicut tradunt doctores, ab hoc loco usque ad finem propria manu scripsit, ut eos ad fidem Christi plenius traheret, dum viderent ejus amorem erga se.
Quicunque enim placere volunt in carne, hi cogunt vos circumcidi, id est qui volunt placere in carnali circumcisione scribis et pharisaeis suis ministris, illi cogebant, circumcidere gentiles, et hoc ideo ut persecutionem crucis Christi non paterentur. Nam Octavianus, Caius, aliique imperatores decreverant, ut ubicunque essent Judaei, suis legibus uterentur, et Judaei qui legem et Evangelium volebant tenere, idcirco se circumcidebant, ne propter nomen Christi persequerentur, dicentes se Judaeos esse, et circumcisos, et legem custodire. Sed ideo non custodiebant, 117.0698C| quia erant homicidae, adulteri, invidi, cupidi, aliisque vitiis pleni. Ut in carne vestra glorientur. Gloriabantur Judaei, dicentes: Tot gentiles heri coegi ad circumcisionem, tot hodie.
Mihi autem absit gloriari. Nolo gloriari in divitiis hujus mundi et dignitatibus, sed in cruce Christi, id est passione illius quae in cruce est celebrata, gloriabor, unde est mea redemptio et salvatio. Vel in cruce Christi gloriabor, id est, ex hoc gloriabor si potuero imitari passionem Christi, ut qualia ipse sustinuit pro me, talia sustineam pro nomine ejus. Per quem, subaudis crucem vel Christum. Dicit beatus Hieronymus quia crux masculini generis est apud Graecos, et interpres hujus Epistolae eumdem articulum et ejusdem generis transtulit in Latinum quem 117.0698D| invenit in Graeco. Potest et referri ad Christum, vel pro amore passionis ejus. Mortuus est mihi mundus et ego mundo, quia nec quaero nec diligo ea quae sunt in mundo, nec mundus, id est amator hujus mundi quaerit vel diligit me. Verbi gratia: sicut sunt duo mortui, ex quibus nullus tangit vel diligit alterum.
In Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, id est utrum sit circumcisus an incircumcisus, nec prodest, nec obest in fide Christi, tantum ut per illam circumcisionem non credat se posse salvari. Si vero hoc credit, tunc obest.
Super Israel Dei, non super Israel carnalem, sed 117.0699A| super omnes gentes veros Israelitas, qui Deum mente vident.
Nemo mihi molestus sit, id est nemo mihi quaestiones moveat de circumcisione et sacrificiis legalibus, quia multum tractavi de his omnibus saepe vobiscum. Ego enim stigmata Jesu in corpore meo porto. Stigmata sunt notae servilium poenarum, quibus solent 117.0700A| servi fugitivi vinciri comprehensi a dominis suis. Et beatus Apostolus stigmata sive notas ferebat, quae pro Christo sustinuerat, quia adhuc plagae virgarum et lacerationum in corpore ejus apparebant, et quomodo catenis fuerat astrictus et per plateas tractus, etc.
IN EPISTOLAM AD EPHESIOS. ARGUMENTUM. 117.0699B| Ephesus civitas est Asiae et Graeciae, cujus habitatores Ephesii nominantur a nomine suae civitatis quam incolunt. Hi accepto verbo veritatis ab Apostolo perstiterunt in fide, nec receperunt falsos apostolos sicut et Galatae et alii. Ad hos ergo cum venisset Apostolus mansit cum eis anno uno et mensibus sex, instanter praedicans verbum Evangelii, et confortans in fide credentes. Erant autem misti in eadem civitate magi et philosophi, judaei et gentiles, contra quos Apostolus viriliter pugnavit pro veritate Evangelii quasi ad bestias, sicut alibi dicit: Si ad bestias pugnavi Ephesi, quid mihi prodest si mortui non resurgunt? (I Cor. XV.) Ipsos ergo appellavit bestias propter saevitiam et propter bestiales mores. Ephesus interpretatur voluntas in ea, et ubi quondam ira omnipotentis Dei fuerat propter idololatriam atque maleficia, ibi per praedicationem Apostoli, voluntas Dei omnipotentis requievit. Sed et 117.0699C| hoc sciendum, quia hanc Epistolam de Roma, positus in carcere, per Tychicum Diaconem misit eis: et pene omnibus Epistolis difficilior est, quia sicut cor in medio ventris, ita ista in medio corpore Epistolarum consistit. CAPUT PRIMUM. Paulus. Multi quaerunt quare Apostolus, qui ante Saulus vocabatur quam ad fidem veniret, postea Paulus sit appellatus. Ex qua quaestione diversa est auctoritas Patrum. Beatus Hieronymus dicit, quia a primo spolio quod abstulit diabolo, et attulit Ecclesiae, Paulus sit appellatus a Paulo Sergio, scilicet viro prudenti, quem Christo acquisivit. Dicit etiam beatus Hieronymus quia humilitatis causa appellavit se Paulum, quasi modicum. Nam paulum sive paululum, 117.0699D| modicum dicimus, ut in Virgilio habetur de Achaemenide fugiente Polyphemum: Atque procul paulum conspectu territus haesit. Paulum enim pro paululum posuit. Sic et ipse Apostolus alibi ait: Mihi omnium minimo data est gratia (Ephes. III), et: Ego sum minimus Apostolorum (I Cor. XV). Quidam etiam dicunt illum fuisse binomium, ut Claudius, quod auctoritate Patrum non roboratur. Auctoritatis autem causa nomen suum posuit in omnibus Epistolis suis, praeterquam ad Hebraeos, veluti solent facere hoc modo reges: Nero imperator Senecae suo salutem. Apostolus. Hoc nomen Graecum est, licet quidam dicant Hebraeum et interpretatur missus. Et 117.0700A| recte semetipsum nominat apostolum, quia a Domino 117.0700B| missus est, dicente ipso ad eum: Ecce ego mittam te longe in regiones et gentes (Act. XXII). Hoc etiam nomen apostolatus, dignitatis causa posuit, ut majoris honoris essent ejus Epistolae apud auditores. Apostolorum autem genera sunt quatuor: Primum est quod neque ab hominibus est, neque per hominem, sed a Deo tantummodo: de quorum numero fuerunt Moyses et Isaias, aliique quamplurimi prophetae et apostoli: qui quamvis ab homine Christo essent missi, tamen ipse homo erat et verus Deus. Moysi dictum est: Mittam te ad Pharaonem (Exod. III); et Isaiae (Isa. VI): Quem mittam? et quis ibit nobis? Et ille: Ecce ego, mitte me. Et Dominus: Vade (inquit) ad populum (Exod. XIX) istum. Secundum genus a Deo est, sed per hominem, de quorum numero fuit Josue, qui Deo praecipiente per Moysen missus est, aliique quamplurimi, qui electi vocibus populi pro meritis vitae Deo volente electi 117.0700C| sunt, quia voluntas populi aliquando voluntas Dei est. Tertium genus est quod ab homine tantummodo et non a Deo, cum favore hominum aliquis eligitur, non pro bona conversatione, neque causa religionis, sed pretio subrogatur in sacerdotii dignitatem: de quorum numero dicit uni beatus Ambrosius: O episcope, vere nisi centum solidos dedisses, hodie episcopus non esses. De istorum etiam numero erant illi de quibus dicitur in libro Regum, quia temporibus Jeroboam implebant manus suas, et fiebant sacerdotes idolorum (III Reg. XIII). Quartum genus est, quod neque a Deo, neque per hominem, sed a semetipso fit, ut sunt pseudoprophetae et pseudoapostoli, qui dicunt: Haec dicit Dominus, cum Dominus non miserit eos. Sciendum etiam, quia inter 117.0700D| istos omnes sunt quidam tantae dignitatis, ut et prophetae et apostoli sint, ut Moyses, Jeremias, Isaias, Joannes Baptista, quo dicitur: Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam (Marc. I), ex quibus fuerunt apostoli, qui praemia electorum, et mala reproborum suis praedixerunt auditoribus: quidam vero solummodo prophetae officio funguntur Jesu Christi. Jesus nomen est hominis assumpti a verbo, sicut ad Mariam angelus ait: Vocabitur nomen ejus Jesus (Luc. II); Christus vero nomen est dignitatis. A chrismate enim, id est ab unctione dicitur Christus. Nam sicut apud Romanos diadema et purpura reges facit, ita antiquo tempore apud Judaeos unctio chrismatis reges et sacerdotes faciebat: et per illam unctionem visibilem, invisibilem merebantur accipere 117.0701A| gratiam Spiritus sancti; verbi gratia: sicut in baptismate modo accipiunt credentes Spiritus sancti dona. Christus vero non est unctus oleo visibili, sed plenitudine Spiritus sancti repletus, de quo dicit Psalmista: Unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae (Psalm. XLIV). Paulus ergo apostolus est Jesu Christi, quia ab illo est electus, et ab illo est missus. Per voluntatem Dei, subaudis Patris. Ideo autem dicit per voluntatem Dei Patris, quia voluntas una est Patris et Filii. Omnis salutatio Epistolarum istarum potest etiam media distinctio in hoc loco esse, ubi dixit in Christo Jesu, ut quidam simplicium dicunt, et postea subinferri, gratia vobis: sed melius et congruentius est perfectam distinctionem ibi ponere. Et cum subauditione salutem dicit, ac deinde alium 117.0701B| versum incipere, Gratia vobis et pax: quia quod dicit omnibus sanctis qui sunt Ephesi, salutem optat, tertia persona est, quam requirit omnis salutatio: et quod subnectit, Gratia vobis, jam secunda persona est, ad quam debitus convertitur postea salutationis sermo: quare autem dicit, cum omnibus sanctis et fidelibus? Quia non omnes fideles sancti sunt. Sunt enim catechumeni fideles, quia credunt in verum Deum, sed quia nondum sunt baptizati, non sunt sancti. Ideo addidit in Christo Jesu, quia sunt multi qui sunt fideles, sed non in Christo Jesu: sicut sunt servi, qui non ideo sunt fideles dominis suis, ut gratiam Jesu Christi inveniant, sed gratiam dominorum suorum, et quia timent flagellari ab illis. Illis ergo Apostolus optat salutem qua sanctificati sunt in 117.0701C| baptismate, et fideles sunt in Christo Jesu, hoc est fidem habent Jesu Christi: et fidem quam habent, bonis operibus exornant.
Gratia vobis, subaudis sit, id est fides, salus et remissio peccatorum, quae vobis gratis data est in baptismate; et pax, qua reconciliati sumus Deo per passionem Filii ejus a Deo Patre et Domino Jesu Christo. Quidam volunt dicere: Gratia vobis a Deo Patre, qui gratis misit nobis Filium suum, et pax a Domino Jesu Christo per cujus passionem pacificati sumus Deo et angelis; sed utrumque possumus referre ad utramque personam, ut dicamus hoc modo: Gratia vobis et pax a Deo Patre, et gratia et pax a Domino Jesu Christo. Videtur tamen quibusdam personam Spiritus sancti praetermisisse Apostolum, sed 117.0701D| subtiliter inspicientibus patebit nihilominus totius Trinitatis mentionem fecisse. In eo enim quod dixit, Gratia vobis, comprehendit personam Spiritus sancti, quia gratiam, hoc est remissionem omnium peccatorum, per donum sancti Spiritus accepimus: sive ubi una persona Trinitatis ponitur, ibi tota Trinitas intelligitur, quia sicut inseparabilis est substantia divinitatis, ita inseparabilis est virtus operationis.
Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi. Hoc dupliciter potest accipi: Benedictus, inquit, Deus, creator omnium rerum, qui est Pater Domini nostri Jesu Christi et qui illum genuit ante omnia saecula in natura divinitatis. Aliter: Benedictus Deus Filius, qui erat in principio Verbum, et 117.0702A| qui est pater Domini nostri Jesu Christi, hoc est, hominis a se assumpti. Homo siquidem assumptus a Verbo totius Trinitatis operatione formatus est in utero virginali. Et hoc attendendum, quia a laudibus et benedictionibus inchoat Apostolus, sicut soliti sunt agere sancti Patres, et benedixit Deum, a quo omnia quae benedici merentur, benedicuntur. Qui benedixit nos in omni benedictione spirituali in coelestibus in Christo. Cum dixit, in omni benedictione, quid necesse fuit addere, spirituali vel in coelestibus, vel in Christo? Quia est benedictio temporalis, non in coelestibus sive in Christo, et terrena. Benedictio temporalis est turba filiorum, famulorum atque ancillarum: Benedictio terrena, divitiarum exuberantia et frugum. Quae etiam benedictio usque ad animantia 117.0702B| pervenit, sicut legitur in Genesi, quod benedixit Deus omni creaturae, dicens: Crescite et multiplicamini, et replete terram (Gen. I). Benedictio vero spiritualis et aeterna, et fides, spes, charitas, caeteraeque virtutes. In coelestibus vero subnexum est, quasi de coelestibus: quia omne datum optimum et omne donum perfectum, desursum est (Jac. I). Addidit etiam quasi per Christum: quia quidquid boni habemus, non nostris meritis, sed per illum et ab illo habemus. Sed quaestio oritur, quare dixerit in omni benedictione spirituali, cum nullus hominum possit habere in praesenti saeculo omnes benedictiones, id est virtutes sive omnia bona Spiritus sancti, usquequo illud impleatur quod alibi idem Apostolus ait: Cum tradiderit regnum Deo Patri, tunc erit Deus omnia in 117.0702C| omnibus (I Cor. XV). Nam in praesenti saeculo dona Spiritus sancti singulis dividuntur, non tamen omnia singulis dantur, quia alii datur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae, etc., usque dum subjungitur: Haec omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult? (I Cor. XII.) Quae quaestio tripliciter solvitur: vel quia quod unusquisque in se habet, in generalitate habet, charitate fraternitatis hoc faciente. Verbi gratia: quia unus habet charitatem, alius castitatem, alius abstinentiam, alius mansuetudinem, alius sapientiam; vel quia in omni benedictione quam habemus, ab illo benedicimur; vel tertio modo potest esse praeteritum tempus pro futuro, ut sit sensus: Qui benedicet nos post generalem resurrectionem, in omni benedictione 117.0702D| spirituali. Sequitur:
Sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti et immaculati in conspectu ejus in charitate. Ex superioribus ista pendent. Sic, inquit, benedixit nos, sicut elegit, hoc est praedestinavit et praeordinavit in ipso, hoc est in Christo. Omnipotens ergo Pater ante omnem creaturam, spiritualem videlicet atque corporalem, praedestinavit omnes credentes in Christo, ut ipse sit caput omnium in se credentium, et omnes credentes sint ejus membra, et hoc ideo, ut essemus sancti et immaculati in conspectu Dei Patris in charitate et dilectione, qua diligitur Deus et proximus, vel etiam in ea charitate, qua ipse dilexit nos, in ipsa nos praedestinavit. Qui 117.0703A| in tantum dilexit nos, ut Filium suum unigenitum daret pro nobis, sicut etiam Joannes dicit: Sic Deus dilexit mundum, ut unigenitum Filium suum daret pro mundo (Joan. III). Hoc autem distat inter immaculatum et sanctum: quia immaculatus est puer vel aliquis hominum, quando ab omnibus maculis peccatorum mundatur in baptismo: sanctus vero efficitur labore et studio, tradendo corpus suum variis tormentis pro Christi nomine, sicut sancti martyres fecerunt, sive mortificando cum vitiis et concupiscentiis. Vel ideo nos elegit, ut sancti et immaculati essemus quod nondum eramus, cum dixit: Sicut elegit nos, id est praeordinavit sua dispositione, quia futurum erat ut in Christum crederemus, qui praedestinavit nos in adoptionem filiorum per Jesum 117.0703B| Christum in ipsum, secundum propositum voluntatis suae. Praedestinare est praeordinare et praefinire, quando illud quod facturi sumus, longe ante praefinimus in corde, quando et quomodo illud opere impleamus. Adoptio autem sive optio dicitur electio. Unde dicimus optimum, hoc est electum. Sic ergo Deus Pater praefinivit, et statuit in voluntate et dispositione sua, ut nos in electionem filiorum ejus reciperemur per Jesum Christum in ipsum, hoc est, ut in ipsum Jesum Christum credentes, filii Dei efficeremur per gratiam, qui non eramus per naturam. Secundum propositum voluntatis suae, id est secundum quod disposuit in voluntate sua, in laudem gloriae gratiae suae, in qua gratificavit nos in dilectione Filii sui: Deo dicit gloriam et gratiam. Gloria autem 117.0703C| referenda est ad redemptionem nostram, qua nos redemit: gratia autem ad redemptionem peccatorum, quam nobis gratis dedit in baptismo per fidem passionis suae, et per gratiam sancti Spiritus. Elegit itaque nos in electionem filiorum per Jesum Christum in laudem gloriae et gratiae suae, ut ipse laudetur et gratificetur ab omni creatura rationabili. In qua subaudis gratia, gratificavit nos, hoc est gratis redemit et dedit remissionem peccatorum: et sic postmodum gratos et acceptos nos fecit sibi, et hoc per passionem dilecti Filii sui. Dicit beatus Hieronymus, quia in Graeco sermone non habetur, Filio suo, sed tantummodo absolute: dilecto ut ostendatur dilectus esse omni creaturae rationabili. Ita autem dicitur a gratia gratificare, sicut a justitia 117.0703D| justificare.
In quo, id est Christo, vel per Christum, habemus omnes redemptionem sive liberationem de morte ad vitam, per sanguinem passionis ejus, et remissionem peccatorum, in baptismate, per fidem passionis ejus, sicut Joannes dicit: Qui dilexit nos, inquiens, et lavit nos-a peccatis nostris in sanguine suo (Apoc. I), hoc est per passionem suam et per fidem; secundum divitias gratiae suae, subaudis, habemus nos redemptionem et remissionem peccatorum, quae, subaudis gratia, superabundavit, id est supercrevit, in nobis in omni sapientia et prudentia. Divitiae gratiae ejus sunt misericordia et pietas, quae in tantum crevit in nobis, ut non solum redimeret et 117.0704A| remissionem peccatorum per Spiritum sanctum nobis daret, sed etiam mysteria cognitionis suae nobis revelaret, quae in Novo et Veteri Testamento continentur, in omni sapientia divina et humana visibilium et invisibilium rerum, et in omni prudentia visibilium mortaliumque rerum. Nam sapientia est, ut quidam dicunt, cognitio divinarum humanarumque rerum, visibilium et invisibilium, mortalium et immortalium: prudentia vero visibilium et humanarum atque transitoriarum. Aliter: Sapientia est cognitio sanctae trinitatis; prudentia vero visibilium rerum, elementorumque cognitio, ut cognoscat homo mundum a Deo esse factum, quando ei placuit, et quomodo ei visum est; ut cognoscat etiam cursum siderum, quantum humanae fragilitati permittitur, 117.0704B| ordinemque temporum, et quomodo facta sunt ista, et ad quem finem tendant.
Ut notum faceret nobis, Deus Pater, sacramentum voluntatis suae, secundum beneplacitum ejus quod proposuit in eo, id est in Christo. Sacramentum est res secreta, id est mysterium, hoc est aliquid occultum. Quod fuit istud sacramentum quod nobis manifestavit Deus Pater? Mysterium nativitatis Christi, passionis atque resurrectionis ejus, nostraeque redemptionis. Voluntas enim Dei Patris fuit quam proposuit, sive disposuit vel decrevit in Christo sive per Christum implere, ut nos per adventum Filii sui redimeremur. Haec ergo sacramenta voluntatis suae nobis manifestavit Deus Pater per incarnationem Filii sui, secundum quod ei beneplacuit, et secundum 117.0704C| quod ipse in eo decrevit, et quando hoc factum sit manifestavit dicens: in dispensatione, hoc est, in dispositione vel ordinatione plenitudinis temporum praefinivit ipse Deus Pater instaurare omnia in Christo, sive per Christum. Dicit beatus Hieronymus quia prae nimio amore quo Apostolus Christum diligebat, saepe extraordinarie nominis ejus mentionem ponebat, sicut et ipse Apostolus de seipso dicit: Imperitus fui sermone, sed non scientia (II Cor. XI). Restaurare est ad instar prioris status aliquam rem quae lapsa fuerat revocare. Restauravit ergo Deus Pater per Filium suum omnia quae in coelo et in terra sunt, quando angelicam naturam et humanam reparavit. Quae in coelo sunt reparavit, quando angelorum numerum, qui quondam imminutus fuerat ex lapsu angeli, per 117.0704D| reparationem generis humani complevit, et eis laetitiam reddidit, quam amiserunt peccante homine. Ea quae in terra sunt reparavit, quando genus humanum, quod in mortem ruerat peccando, ipse sua passione sua redimendo, de morte revocavit ad vitam. Aliter: Per coelum possumus intelligere Judaeos, qui coelestia mandata acceperant; per terram vero gentiles qui solummodo terrena cogitabant atque quaerebant, et pro Deo idola colebant. Reparavit ergo Deus Pater omnia quae in coelo et quae in terra sunt per passionem Filii sui, quando hoc quod periit in Judaeis in infidelitate manentibus, ex multitudine gentium venientium ad fidem complevit, et hoc in dispensatione plenitudinis temporum fecit, id 117.0705A| est in aetate saeculi sexta, quam Deus ipse decreverat et statuerat. De hac plenitudine temporum dicit alibi idem Apostolus: Postquam venit plenitudo temporum, id est sexta aetas, misit Deus Filium suum (Gal. IV). Et quod dicit hic pluraliter temporum, et alibi singulariter, tempus unum idemque est.
In quo, id est in Christo sive per Christum, sorte sive electione vocati sumus, subaudis ad vitam aeternam, praedestinati, sive praeordinati secundum propositum ejus, id est secundum dispositionem Dei Patris, qui omnia operatus est secundum consilium voluntatis suae, hoc est secundum quod ipse vult et ordinat. Ideoque sumus praedestinati sive praeordinati ad vitam aeternam, ut simus in laudem gloriae ejus, subaudis nos Judaei qui ante speravimus in 117.0705B| Christo, hoc est, ut laudetur et glorificetur ipse ab omnibus. Et laudetur non solum ex salute gentium, sed etiam ex nostra, cum fuerimus justificati per baptismum et per fidem passionis ejus, qui non poteramus justificari per legem, quae neminem ad perfectum adduxit. Sciendum quia ipse nostra laude non eget, sed nos egemus ut illum laudando perveniamus ad gratiam illius. Verbi gratia: sicut sol non eget nostro aspectu, ut nos claritatem ejus videamus et splendorem, sic nos indigemus illius calore et illuminatione, ut ab illo illuminemur et caleamus.
In quo, id est in Christo sive per Christum, et vos, subaudis Ephesii, cum audissetis verbum veritatis, hoc est, Evangelium salutis vestrae, subaudis, recepistis 117.0705C| fidem ejus, in quo, id est in Christo credentes signati, id est sigillati vel assignati estis Spiritu promissionis sancto, id est per Spiritum sanctum, qui promissus est a Domino apostolis, et per quem nos habemus promissionem vitae in baptismo. Assignati ergo sumus Deo per Spiritum sanctum, quem percepimus in baptismo, quia signaculum similitudinis Dei, quod perdidimus peccante primo parente nostro, illud recipimus in baptismo, hoc est innocentiam et sanctitatem animae, in qua homo factus est ad imaginem et similitudinem Dei: non enim in corpore fuit illa similitudo et imago, sed in anima. Habemus siquidem innocentiam animae receptam, purgati ab omni labe peccati, et immortalitatem in corpore jam tenemus in spe. Qui, subaudis Spiritus sanctus, est 117.0705D| pignus haereditatis nostrae in redemptionem acquisitionis. Dicit beatus Hieronymus in explanatione hujus Epistolae, quia melius est dicere, qui est arrha haereditatis nostrae quam pignus: quia ita habetur in Graeco. Interpres enim qui hanc Epistolam transtulit de Graeco sermone in Latinum, non intelligens proprietatem verbi, pro arrha transtulit pignus. Aliud siquidem est pignus, aliud arrha: pignus est vadium sive vadimonium, quod ideo datur ut recipiatur, et solent hoc dare homines, quorum pecora inveniuntur in aliorum segetibus, aut vineis, aut cui aliquod damnum committunt; arrha autem est quam solent negotiatores dare illis a quibus aliquid emunt, quae ideo datur non ut recipiatur, sed ut quod de est ex pretio 117.0706A| compleatur. Unde dicitur arrha a re complenda, pro qua datur. Ipse ergo Spiritus sanctus credentibus est arrha, quia ab illo operationem miraculorum accipiunt, aliasque virtutes, spem videlicet, fidem et charitatem, interpretationem sermonum caeteraque hujusmodi. Et si in praesenti tantam gloriam habeamus ab illo, cum adhuc arrham teneamus, non aliud quid putandum est quantae dignitatis erimus, cum nobis in aeterna felicitate complebitur quod modo deest, in qua sine fine praesentia Dei fruituri sumus? Et notandum quia in redemptionem acquisitionis nostrae, et laudem gloriae Christi habemus nos arrham Spiritus sancti, quia per illum acquirimur Deo, redempti sanguine ipsius, id est Christi, et baptizati in fide ejus, ut ipse Deus omnipotens laudetur et glorificetur.
117.0706B| Propterea, subaudis quia vos arrham Spiritus sancti habetis, acquisiti estis Deo, et ego audiens fidem vestram, quae in Domino Jesu, id est quam habetis in fide et dilectionem Christi, quam habetis in omnes sanctos, hoc est in omnes sanctificatos in baptismate.
Non cesso gratias agens pro vobis, subaudis Deo, memoriam faciens vestri in orationibus meis, primum pro me, deinde pro vobis, ut Deus Domini nostri Jesu Christi, id est Deus Pater qui est Deus, assumpto homine a Verbo, et Pater gloriae, id est Pater Verbi, det vobis Spiritum sapientiae et revelationis sive manifestationis, in agnitione ejus, hoc est, in cognitionem Dei Patris. Quare dixit, non cesso pro vobis gratias referre Deo? Nunquid semper poterat 117.0706C| insistere laudibus et orationibus? Non, sed propter maximam assiduitatem dixit talia. Ideo autem diximus Deum Patrem Deum esse hominis assumpti a Verbo quia in veritate ita habetur, sicut ipse ex parte humanitatis loquitur in passione, Deus, Deus meus, quare me dereliquisti (Matth. XXVII); et resurgens a mortuis, dixit Mariae: Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum (Joan. XX). Pater autem gloriae est, id est Pater Verbi, quia ipse Filius gloria appellatur, dicente Patre ad eum: Exsurge, gloria mea, exsurge psalterium (Psal. LVI), id est chorus omnium virtutum. Per illum enim glorificatus est Deus Pater.
Illuminatos oculos cordis vestri, subaudis et det vobis, ut sciatis quae sit spes vocationis a subsequentibus 117.0706D| in sanctis, hoc est ut habeatis spem percipiendi vitam aeternam. Sequitur, et omnia sub pedibus ejus subjecit. Quae omnia? scilicet genera hominum, et omnia quae in terra sunt et in coelo continentur. Quaestio oritur in hoc loco cum Psalmista dicat, omnia subjecta esse potestati Filii Dei, sicut et in hoc loco dicitur, quare Apostolus in Epistola ad Hebraeos dicat, necdum videmus subjecta omnia ei? (Heb. II.) Quae quaestio hoc modo solvitur, quia duae sunt subjectiones, voluntaria sive spontanea, et coactiva sive potestativa. De voluntaria igitur subjectione dicit Apostolus ad Hebraeos necdum esse subjecta omnia ei, per fidem et voluntatem: quia necdum omnes gentes crediderunt in eum. De coactiva vero sive potestativa subjectione 117.0707A| dicit Psalmista, omnia subjecta esse ei, quia per potentiam, velint nolint, Judaei atque pagani et daemones subjecti sunt ei: quia daemones per invocationem nominis ejus fugantur ab obsessis corporibus, et pagani illo permittente aliorum regna et terras invadunt. Et ipsum, id est Christum dedit Deus Pater, caput, hoc est principem, super omnem Ecclesiam quae est corpus ipsius, subaudis quae constat ex angelis et hominibus justis; Christus ergo caput sive princeps est Ecclesiae, quia sicut a capite reguntur membra, et a spiritu vivificatur corpus, ita et a Christo reguntur omnes electi et vivificantur: et sicut corpus constat ex ossibus et carnalibus et fortibus atque infirmis membris, et tamen omnia a spiritu vivificantur, ita Ecclesia continet in se fortes in fide et in bono opere, peccatores 117.0707B| quoque qui sunt infirmi in fide et in virtutibus: quos tamen omnes vivificavit Christus, qui est caput illorum, dum eos ad fidem vocat. Et plenitudo ejus, qui omnia in omnibus adimpletur. Subauditiones hujusmodi hic sunt necessariae: Quae Ecclesia quae est corpus Christi, plenitudo ejus, subaudis est, id est, plenitudo corporis Christi, quae per omnia genera hominum in omnibus gentibus hominum adimpletur, hoc est augetur. Dum enim quotidie ex singulis gentibus ad fidem Christi per baptismum concurrit, quotidie corpus illius augetur. Verbi gratia: sicut de quolibet rege dicitur, quia dum ad Deum exercitus et populi diversarum gentium confluunt, augetur.
CAPUT II. 117.0707C| Et vos, subaudis Ephesii, cum essetis mortui delictis et peccatis vestris, in quibus aliquando ambulastis secundum saeculum mundi hujus, id est secundum desideria amatorum hujus mundi, secundum principem potestatis aeris hujus, hoc est voluntatem diaboli: quia in caligine hujus aeris servatur cruciandus, spiritus, id est diabolus quem superius appellavit principem, qui nunc operatur in filios diffidentiae, id est, qui suam voluntatem operatur in filiis diffidentiae, hoc est in paganis et haereticis atque Judaeis, qui fidem rectam et perfectam non habent. Hoc distat inter delictum et peccatum, quia delictum perpetramus quando ea omittimus quae nobis a Deo praecipiuntur implere, ut est illud: Diliges, 117.0707D| proximum tuum sicut teipsum (Matth. XIX). Quando illum non diligimus, et non honoramus parentes, tunc delinquimus. Unde dicitur delictum, quasi derelictum. Peccatum vero est, quando illud perficitur, a quo Deus praecepit observari; verbi gratia, sicut est: Non occides, non adulterabis (Deut. V), etc. Aliter: Delictum est in cogitatione, peccatum in operatione. Judaei ergo et gentiles mortui erant delictis et peccatis, quia anima quae peccaverit, ipsa morietur, non per substantiam, sed peccato, propter quod recedit a Deo qui est vita animae. Nam sicut moritur corpus recedente anima, ita moritur anima recedente Deo. Quod autem dicit in quibus, subaudis delictis et peccatis, aliquando ambulastis, blandiendi 117.0708A| causa hoc dixit, et tale est quale et illud: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino (Ephes. V). Sequitur: In quibus, subaudis delictis et peccatis, et nos omnes, subaudis Judaei, aliquando conversati sumus in desideriis carnis nostrae, id est in carnalibus concupiscentiis et terrenis voluptatibus, facientes voluntatem carnis et cogitationum, hoc est, quod cogitabamus corde implebamus opere, adulterium videlicet, fornicationem, furtum, etc., et eramus natura filii irae filiique vindictae, sicut et caeteri subaudis homines. Non debemus putare quod natura humana a Deo mala sit creata et condita, quia bona, sancta et immortalis facta est, sed vitio suo corrupta et depravata est. Ad imaginem et similitudinem Dei factus est homo 117.0708B| in anima, non in corpore; sed peccando perdidit imaginem quam habebat in sanctitate et in innocentia, et similitudinem quam habebat in immortalitate. Ipse autem homo non genuit Filium ad illam similitudinem, qua ipse factus est, sed ad imaginem et similitudinem suam quam ipse jam habebat, hoc est peccatorem et mortalem sicut ipse erat. Dum ergo peccatores et mortales nati sumus ex primis parentibus nostris, qui similes nobis jam erant effecti, quasi natura sive naturaliter eramus filii vindictae, quia propter praevaricationem mandatorum Dei, qua praevaricati sumus in parentibus nostris, vindictam merebamur accipere.
Deus autem qui dives est, hoc est abundans et multiplex, non solum potentia et virtute, sed in 117.0708C| misericordia propter nimiam, sive maximam charitatem et dilectionem suam qua nos dilexit, cum essemus mortui peccatis, eo modo quo superius diximus. Communicavit, id est simul vivificavit nos Christo in baptismate per fidem passionis Filii sui: ut sicut ille resurgens a mortuis, jam non moritur (Rom. VI), sic nos a peccato resurgentes vivamus virtutibus. Cujus subaudis Christi, gratia salvati estis, o Ephesii, non vestris meritis, et conresuscitavit et consedere fecit in coelestibus in Christo, id est per Jesum Christum. Hoc dupliciter potest intelligi. Conresuscitavit, id est simul resuscitavit cum Christo in baptismo, quando, verbi gratia, descendimus in fontem, et mortui sumus peccato ibi, sicut Christus mortuus est in cruce, et depositus est in sepulcrum, et nos 117.0708D| resurreximus de morte ad vitam, de immunditia ad innocentiam, procedentes de fonte purificati et mundati ab omnibus peccatis sicut Christus resurrexit de sepulcro, et consedemus jam in coelestibus per fidem et spem, juxta quod promisit apostolis, dicens: Vos, inquit, sedebitis super sedes duodecim (Matth. XIX). Nam quando Apostolus ista loquebatur, in carcere erat positus, et tamen cum fiducia talia dicebat: possumus et aliter intelligere, accipientes praeteritum tempus pro futuro, hoc modo: Conresuscitavit nos Deus Pater per potentiam verbi sui, in die judicii, et consedere faciet in coelestibus per Christum Jesum. Ineffabilis est ista dilectio, quia Deus Pater non solum pro justis, sed etiam 117.0709A| pro peccatoribus, et quod majus est pro rebellibus dignatus est mittere Filium suum, ut ostenderet, pro eo quod est ut ostendat in saeculis supervenientibus abundantes divitias gratiae suae super nos, qui in eum credimus, in bonitate sive in pietate, in Christo Jesu, hoc est per Christum. Saecula dicuntur eo quod sequantur et in se revolvantur. Ideo autem dicit, in saeculis supervenientibus sive futuris, quia multa saecula et multa tempora erunt post diem judicii atque innumerabilia, licet continuata sit dies. Non enim sol occasum patietur, juxta illud: Non occidet tibi ultra sol tuus. Istae sunt ergo divitiae quas ostendet super nos, quas oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt (I Cor. II), hoc est gaudia aeternae vitae sine fine mansura, quae tunc 117.0709B| ostendentur nobis per Christum in saeculis venturis, quia in praesenti saeculo non possunt videri.
Gratia enim, subaudis Dei, salvati estis de morte ad vitam per fidem in baptismate, non vestris meritis, et hoc, subaudis quod salvati estis et fidem habetis non est ex vobis, Dei enim domum est, ut salvi sitis et fidem habeatis. Unde Dominus dicit: Hoc est opus Dei, ut credatis in eum (Joan. VI). Si opus Dei est, non est ex nobis. A nobis siquidem neque fidem, neque salutem habemus, neque aliquid boni: qua Deus operatur in nobis et velle et perficere (Phil. II). Quia solent plerique dicere: propter bona opera mea veni ad fidem, ideo subjungit Apostolus, non ex operibus, subaudis accepistis fidem, ut ne quis glorietur, sed per gratiam Dei. Prius praecedit fides, deinde subsequitur 117.0709C| operatio. Solent etiam illi qui ex operibus suis gloriantur. Cornelium centurionem in exemplum trahere, dicentes quia propter bona opera quae habebat, meruit accipere fidem instructus a Petro. Quibus respondendum est quod Cornelius centurio erat Judaeorum, habens cognitionem et notitiam unius Dei: a quo sperabat ipse et credebat pro suis bonis operibus se esse remunerandum: et quia aliquid fidei habebat jam perceptum quam exornabat bonis operibus, meruit instrui a Petro, de cognitione totius Trinitatis, et baptizari baptismi sacramento, sine quo nemo potest mundari a peccatis. Ipsius enim sumus factura, hoc est ipso Christo adjuvante effecti sumus boni et facti innocentes, creati sive renovati in bonis operibus, in Christo Jesu, 117.0709D| id est per Christum Jesum, sive per fidem Christi Jesu, quae subaudis bona opera, praeparavit Deus ut in illis ambulemus, proficiendo de virtute in virtutem. Non de illa factura loquitur hic, qua in principio facti sumus ut essemus, sed de illa qua cum mali essemus, boni effecti sumus ipso operante.
Propter quod subaudis, quia renovati estis in bonis operibus, memores estote sive mementote quia aliquando, id est antequam ad fidem veniretis vos, gentes eratis in carne, id est in carnali conversatione, qui dicebamini praeputium ab ea, subaudis gente, quae dicitur a vobis circumcisio manufacta in carne. Judaei propter circumcisionem a gentibus appellabantur circumcisio: et gentes, quia incircumcisi erant, a 117.0710A| Judaeis appellabantur praeputium, qui sunt peccatores et alieni a Deo. Bene autem et circumcisio dicitur esse et manufacta, quia in uno solummodo corporis membro illa circumcisio fiebat manuum operatione: nostra vero circumcisio non fit in exspoliatione unius membri solummodo, sed in toto corpore et in omnibus corporis sensibus, quoniam circumcidimus vitia in nobis et delectationes carnis et concupiscentias pravas, exspoliantes nos ab omnibus peccatis delectationum atque operationum. Sequitur, qui eratis illo tempore, antequam crederetis, sine Christo, hoc est sine fide Christi, vel sine promissione de Christo, alienati a conversatione Israel, id est extranei et alieni a conversatione Judaeorum, quia non servabatis circumcisionem, neque 117.0710B| sabbatum, neque sacrificia legalia offerebatis, et hospites testamentorum, subaudis eratis. Hospes dicitur quasi ostii pes, eo quod quando suscipiebantur in domum, ponebat dominus domus, et qui suscipiebatur, pedem supra ostium: et datis dextris, jurabat quod pacificus esset ejus ingressus: gentiles ergo transeuntes ad judaismum, quamvis circumciderentur, et legalia offerrent sacrificia, tamen non ideo reputabantur ut cives, sed proselyti appellabantur et advenae, et quasi hospites habebantur: ideoque dicit Apostolus quia hospites et advenae et proselyti erant testamentorum Dei, non habentes spem promissionis vitae aeternae, vel illius promissionis quae facta est ad Abraham, quod in semine ejus, id est in Christo benedicendae essent omnes gentes (Gen. XXII). Quamvis 117.0710C| enim illa promissio facta esset de eis, tamen illi non habebant spem quod possent pervenire ad societatem Judaeorum, quia non habebant legem et prophetas, in quibus ipsa promissio continebatur; et sine vero Deo, subaudis eratis, non habentes cognitionem ejus, quia dii quos colebant non erant dii, sed daemones et opera manuum hominum (Psal. CXIII).
Nunc autem in Christo Jesu, id est per Christum Jesum, sive in fide Jesu Christi, vos gentiles, qui eratis aliquando longe, subaudis a Deo non loco, sed merito, facti estis prope in sanguine Christi, hoc est in fide passionis Christi.
Ipse enim Christus est pax, id est, reconciliatio nostra, quia nos reconciliavit Deo per sanguinem passionis suae. Et quia utraque subaudis genera hominum, 117.0710D| Judaeorum scilicet ac gentium, fecit unum, subaudis ovile, et unum corpus in unitate Ecclesiae et fidei, sicut ipse promisit in Evangelio: Et fiet, inquiens, unum ovile et unus pastor (Joan. X), et solvens, id est destruens et evacuans, in carne sua, id est in passione sua, medium parietem maceriae, hoc est inimicitias, subaudis quae erant inter duos populos.
Legem mandatorum in decretis evacuans, id est, in praeceptis et statutis Evangelii evacuans legem, ut duos, subaudis populos, condat, sive perficiat vel aedificet in semetipso, id est in unitate fidei suae. Medium parietem appellat in hoc loco legalia praecepta, circumcisionem, scilicet observationem sabbatorum, 117.0711A| festivitatem neomeniarum et sacrificiorum, quae dividebant duos populos, Judaeos et gentiles, veluti paries dividit ac separat duos homines, sive duas res. Et quod dixit parietem, hoc exposuit, cum dixit inimicitias et legem mandatorum, quod propter legem et observantiam ejus erant inimicitiae et contentiones inter duos populos: quoniam Judaei deputabant gentiles quasi immundos. Sed illum parietem sive inimicitiam vel legem mandatorum destruxit ipse in passione sua, quando pro omnibus immolatus est, sic vocans gentiles ad fidem et redimens veluti Judaeos, et insuper in decretis Evangelii evacuavit legem in mysteriis: quia non praecepit neque Judaeo neque gentili offerre sacrificium et circumcidi, postquam ipse passus est, qui praefigurabatur in illis 117.0711B| sacrificiis, in unum novum hominem, id est in seipso faciens pacem. Quomodo factus est ipse novus homo? In hoc quod homo factus est, natus ex virgine, sine semine virili, et conversatus est in mundo sine peccato, quod nemo nec antea nec postea fecit, ut reconciliaret Deo Patri ambos populos per crucem, hoc est per passionem crucis suae, in uno corpore, id est in una Ecclesia, in una fide, in una soccietate: vel in uno corpore, ut omnes ex Judaeis et gentibus credentes, unum corpus ejus sint, interficiens et destruens vel evacuans, inimicitiam in semetipso. Quam inimicitiam dextruxit? Illam quae erat inter Judaeos et gentiles propter circumcisionem et sacrificia legalia, tunc in semetipso evacuavit, quando passionem sustinendo, quae erant in mysteriis, implevit 117.0711C| in veritate, et post non praecepit offerri vel observari.
Et veniens in mundum per incarnationis mysterium, evangelizavit per angelos, per se et apostolos pacem vobis gentibus, qui longe fuistis, a Deo, non loco, sed merito, et pacem his, id est Judaeis qui erant prope per cognitionem ejus quam habebant, quoniam per ipsum Christum habemus nos ambo populi accessum ad Patrem in uno spiritu, subaudis confitentes. Vel renati per Christum accedimus ad Deum Patrem, quia ipse est mediator per quod homo et Deus est (I Tim. II). Et per illum nostras preces ad Deum Patrem dirigimus, et per illum introducimur in conspectu illius, sicut ille dixit: Nemo venit ad Patrem nisi per me (Joan. XIV). Fratres, jam non estis hospites 117.0711D| et advenae, vel proselyti, vel alieni a consortio Judaeorum, vos gentiles, sicut quondam fuistis, eo modo quo superius paululum diximus, sed estis cives sanctorum, patriarcharum, prophetarum aliorumque justorum, et domestici Dei. Cives dicuntur ab una civitate et communione, domestici a domo, quia in una domo conversantur. Ergo gentiles socii sunt et cives sanctorum, et domestici Dei: quia ad unam civitatem coelestem Hierusalem pervenire contendunt, et in una domo quae est Ecclesia Dei, commorantur
Superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum. Fundamentum apostolorum et prophetarum omniumque fidelium Christus est, quia in fide 117.0712A| illius sunt fundati et stabiliti, sicut ipse dixit: Supra hanc petram, id est super me aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI), quae constat ex angelis et hominibus justis. Omnis enim qui fidem Christi habet, super ipsum est fundatus, ipso summo angulari lapide Christo Jesu. Quomodo est Christus et fundamentum et summus lapis? Per hoc quod ab illo incipitur fides, et in ipso, et ab illo perficitur atque completur ipsa fides ideoque omnes electi in ipso sunt fundati. Ipse enim dixit, pro eo quod est in ipso. Angularis etiam dicitur, quia sicut angularis lapis duos parietes jungit, ita Christus duos populos in unitate fidei suae conjungendo continet.
In quo Christo omnis aedificatio Ecclesiae constructa et aedificata crescit in templum sanctum in Domino. 117.0712B| In quo Christo, quia quotidie ex omnibus gentibus ad fidem Christi veniunt, fides crescit in ipsa Ecclesia, quae est templum Christi, sicut alibi dicitur: Templum Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III). Licet enim omnipotens Deus per divinitatis potentiam ubique sit, tamen aliter habitat in electis, atque aliter in reprobis.
In quo Christo, id est in cujus fide et vos coaedificamini in habitaculum Dei, ut sitis templum Dei vivi crescendo de virtute in virtutem: et hoc in Spiritu sancto, id est per gratiam Spiritus sancti.
CAPUT III. Hujus rei gratia, id est propterea quia vos estis cives sanctorum et super Christum estis fundati, 117.0712C| ego Paulus vinctus sum Christi Jesu pro vobis gentibus. Vinctus sum dicit catenis et astrictus pro fide Christi et pro vobis gentibus, quibus praedico verbum salutis: vel, vinctus amore Christi, pro vobis gentibus teneor in carcere; et est sensus: Si voluissem permanere in judaismo, et a praedicatione nominis Christi quiescere, possem esse dives, et magister synagogarum appellari. Sed quia Christum praedico vobis, nunc astrictus teneor in egestate positus, si tamen audistis dispensationem sive administrationem gratiae Dei quae data est mihi in vobis, id est in vestram utilitatem. Si tamen isto in loco potius est affirmativa conjunctio quam dubitativa, et nihil aliud est nisi dicere: Certe audistis officium praedicationis meae, quod datum est mihi per gratiam Dei ad vestram 117.0712D| utilitatem. Quoniam secundum revelationem Dei notum mihi factum est sacramentum, sive mysterium, sicut supra in hac Epistola scripsi vobis in brevi, prout possitis intelligere prudentiam meam in mysterio Christi, legentes dicta mea. Idcirco haec Epistola omnibus Epistolis pene difficilior habetur, quia obtinet in se magna et occulta mysteria, brevique sermone comprehensa. De quo sacramento sive mysterio dicat, quod ei per revelationem Dei manifestatum est Paulo in sequentibus panditur, hoc est quod gentes in societatem Judaeorum essent venturae sine aliqua differentia. Unde et sequitur: Quod, subaudis sacramentum sive mysterium mihi revelatum est. Nunquid non revelatum est patriarchis et prophetis? 117.0713A| utique. Illis enim solummodo est revelatum in Spiritu, hoc est per Spiritum sanctum, qui filii Dei erant per adoptionem, sicut et Paulus, non illis qui filii et amatores hujus mundi erant. Aliter: Aliis generationibus filiis hominum, id est patriarchis et prophetis atque aliis hominibus, non est ad liquidum ita manifestatum mysterium fidei gentium, sicut apostolis et prophetis Novi Testamenti, ut fuit Agabus: quorum praedicatione ad fidem venerunt. Quod potest probari ex hoc quod Dominus ait apostolis: Multi reges et prophetae voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt (Matth. XIII). Majoris enim sapientiae fuerunt apostoli quam patriarchae: quia quod illi viderunt a longe in spiritu, viderunt isti et mente et oculis corporeis. Siquidem Judaei nullo modo poterant 117.0713B| credere gentes venturas esse in societatem suam, sed dicebant illis qui proselyti fiebant: Vitam aeternam quidem percipietis, sed non tantae dignitatis eritis in gloria quantae nos. Quid ergo manifestatum est apostolis? esse gentes cohaeredes Judaeis in prima coelesti, in gloria aeterna, et concorporales, id est, simul corpus Christi esse, vel in uno corpore Ecclesiae sociari, et comparticipes promissionis ejus in Christo, id est consortes esse promissionis Dei Patris, quod in semine Abrahae benedicentur omnes gentes.
Mihi omnium sanctorum minimo data est gratia haec evangelizare, sive praedicare in gentibus investigabiles divitias Christi, et illuminare omnes. Quare dicit modo: Mihi minimo omnium apostolorum data 117.0713C| est gratia, cum alibi dicat: Plus omnibus laboravi? Utrumque verum est: et unum referendum est ad laborem, quod dicit: Plus omnibus laboravi; aliud ad tempus vocationis suae. Plus enim omnibus apostolis laboravit, quia cum caeteri in locis sibi distributis praedicarent, ille non solum Judaeis praedicavit, sed etiam omnibus gentibus quibus constitutus est magister et praedicator (I Cor. XVI). Minimo autem quod dicit, tale est, ac si diceret, novissimo et ultimo. Novissimus enim apostolorum ipse vocatus est ad gratiam Evangelii, quia illi ante passionem a Domino, hic vero post ejus ascensionem, de coelo vocatus est. Evangelizare, est bona annuntiare, quia Evangelium est bonum nuntium. Evangelizat ergo, non solum qui Evangelium praedicat Christi ore prolatum, 117.0713D| sed qui bona annuntiat, et gaudia patriae coelestis promittit, quae in lege et prophetis et psalmis, dictisque sanctorum Patrum continentur. Quae sunt istae divitiae Christi investigabiles, ad quas missus est Apostolus evangelizare in gentibus? Nimirum illae, de quibus idem Apostolus alibi dicit: Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II), hoc est, gaudia patriae coelestis, vita sine fine mansura. Quod ergo hoc loco dicit divitias, in subsequentibus appellavit sacramentum, ideoque per divitias non incongrue mysteria incarnationis et passionis Christi possumus intelligere, redemptionem generis humani et fidem gentium, et quo nulla distantia 117.0714A| est inter Judaeos et gentiles in gratia Dei. Quae omnia sacramentum recte appellantur, quia ante Christi adventum occulta et secreta fuerunt. Sed si investigabiles sunt ipsae divitiae, quomodo Apostolus missus est eas evangelizare? Nam investigabilis res est, quae non potest investigari et comprehendi. Quae dupliciter potest solvi: Investigabiles siquidem ante Domini adventum fuerunt, quia nullus eas potuit ad liquidum cognoscere; sed quae erant ante investigabiles, Domino veniente, vestigabiles et comprehensibiles factae sunt. Aliter: in sua natura investigabiles sunt, per gratiam autem et revelationem sancti Spiritus hominibus fidelibus vestigabiles sunt. Verbi gratia: statua quam non potuit Nabuchodonosor intelligere quid praefiguraret, per revelationem sancti 117.0714B| Spiritus Danieli vestigabilis et comprehensibilis fuit, qui interpretator ejus exstitit. Data est etiam gratia Apostolo illuminare per fidem omnes qui voluissent credere, quia sicuti ille qui infidelis et incredulus est, in tenebris moratur, ita qui fidelis et credulus exsistit in luce quiescit; et non solum illuminare, sed et evangelizare quae sit dispensatio, id est distributio vel ministratio, sacramenti absconditi in Deo, qui omnia creavit. Idem modo appellat sacramentum quod superius divitias, mysterium incarnationis Filii Dei, fidem et salutem gentium, et gaudia vitae aeternae quod a saeculis, sive ab initio, absconditum fuit in Deo vero qui creavit omnia. Notandum quia non dicit Deo fuit absconditum, sed in Deo usquequo ipse per semetipsum manifestare designatus est. Unde appellatur 117.0714C| sacramentum, quod est res secreta et occulta, antequam in publicum deducatur.
Ut innotescat, hoc est, manifesta et nota fiat, multiformis sapientia Dei, et principibus et potestatibus in coelestibus per Ecclesiam. Multiformis sapientia Dei dicitur, quasi multiplex et multas species et formas habens. Videamus quomodo multiformis sit. Filius Dei natus est de virgine sine virili semine, vagiebat in praesepio ut infans, sed ab angelis glorificabatur ut Deus in coelo; ab Herode quaerebatur interfici ut homo, sed a magis stella ducente quaerebatur adorari ut Deus; mortuus est ut homo, resurrexit per potentiam Deitatis. Resurgens a mortuis apparuit discipulis in habitu hominis, sed Spiritum sanctum dedit eis ut Deus. Ecce qualiter multiformis 117.0714D| est sapientia Dei. Ut ergo ista multiplex sapientia Dei manifestaretur principibus et potestatibus in coelestibus, quas beatus Hieronymus angelicas virtutes vult intelligi in coelo residentes, Filius Dei veniens in mundum revelavit eam apostolis suis. Et per Ecclesiam, hoc est, in Ecclesia praedicantibus apostolis manifestavit angelicis virtutibus. Dixit namque beatus Hieronymus, quod quaedam angelicae dignitates erant, quae mysteria superius memorata ad purum non intellexerunt, donec completa est passio Christi, et apostolis praedicantibus per omnes gentes coepissent praedicatione sua gentiles trahere ad fidem. Quod probari potest ex hoc quod angeli admirando dixerunt, illo ascendente ad coelos propria virtute: 117.0715A| Quis est iste qui venit de Edom (Isa. LXIII), hoc est, de cruento et sanguinolento mundo? Et in Psalmis: Quis est iste rex gloriae (Psal. XXIII)? Illis enim qui majoris dignitatis sunt et per quorum ministerium illa mandata sunt, cognita fuerunt, utpote consiliariis et nuntiis: illis vero qui minoris dignitatis sunt, potest esse ut ex parte incognita essent, et hoc manifestat.
Secundum praefinitionem, vel praeordinationem sive praedestinationem saeculorum, quod unum est; quam praefinitionem fecit, sive implevit in Christo Jesu, id est per Christum Jesum. Sicut ergo Deus Pater praeordinavit ante omnia saecula, sic complevit et manifestavit multiformem sapientiam suam per Christum. Propter quod, subaudis, quia fidem in 117.0715B| Christo habetis et accessum ad Deum Patrem per ipsum, obsecro vos ne deficiatis in tribulationibus meis pro vobis, id est, ne recedatis a fide Christi, dum me videtis tribulari pro vobis, quae tribulatio est gloria vestra. Convenientius diceret, quae tribulationes sunt gloria vestra. Pro illis ergo Apostolus tribulabatur, quia dum illis praedicabat verbum, comprehendebatur a persecutoribus. Sed ejus tribulatio gloria illorum erat, qui confortabantur in fide, et per passionem suam acquirebant gloriam aeternam.
Hujus rei gratia, id est propterea ne vos recedatis a fide Christi, flecto ego genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi. Sicut sunt exteriores oculi corporis et exteriora genua, caeteraque membra, ita etiam dicuntur esse et interiora. Unde hic Apostolus 117.0715C| non loquitur de exterioribus genibus. Per genua ergo debemus intelligere tantummodo submissum et humiliatum sensum mentis. Flecto, inquit, genua mea, id est, submitto et humilio sensum cordis mei, orando Deum pro vobis. Quod sequitur, ad Patrem Domini nostri Jesu Christi, in Graeco sermone non habetur, nisi tantummodo ad Patrem, ut intelligatur absolute Creator esse omnium rerum. Quod vero in Latinis codicibus additum est, Domini nostri Jesu Christi, bene convenit, quia illi est proprie et naturaliter pater, nobis autem adoptivus. Sequitur:
Ex quo, Deo Patre, omnis paternitas in coelo et in terra nominatur. Sicut in praesenti saeculo habemus quos appellamus patres, et sunt a quibus appellamur patres, ita et in illo collegio sanctorum spirituum 117.0715D| sunt qui alios diligunt archangelos vocare patres, sicut praelatos, verbi gratia: angeli diligunt archangelos appellare patres, sic de caeteris virtutibus intelligendum. Ideo dixit, ex quo omnis paternitas in coelo et in terra nominatur, quia et angeli in coelo et homines in terra ab illo exordium sumpserunt, et ab illo qui est Pater omnium rerum acceperunt ut patres aliorum vocarentur.
Ut det vobis secundum divitias gloriae suae virtute corroborari per Spiritum sanctum ejus in interiori homine, Christum habitare per fidem in cordibus vestris. Idcirco, inquit, ego flecto genua mea ad Patrem Domini nostri, ut ipse det vobis virtutem secundum largitatem gloriae suae, ut sitis corroborati in fide, et 117.0716A| possit Christus habitare per fidem in interiori homine, hoc est, in cordibus vestris. Licet enim omnipotens Deus per potentiam divinitatis suae ubique sit, tamen in illis specialiter dicitur habitare qui fidem ejus habent.
In charitate radicati et fundati, ut possitis comprehendere in vobismetipsis cum omnibus sanctis, quae sit latitudo, longitudo, sublimitas et profundum. Ex superioribus ista pendent: Ideo etiam submitto sensus cordis mei ad Deum, ut sitis in charitate radicati, sicut arbor plantata radicitus firmatur in terra ut habeat humorem, et a vento facile non eradicetur, et non solum radicati, sed et fundati in ipsa charitate, quasi super solidissimam petram, ut possitis intelligere quae sit latitudo charitatis. Latitudo 117.0716B| charitatis est qua diligitur Deus, et non solum amicus, sed etiam inimicus. De quo mandato dicit Psalmista: Latum mandatum tuum nimis (Psal. CXVIII). Longitudo charitatis est perseverantia in bonis operibus. Longanimitas etiam sive longitudo charitatis est ab initio fidei usque ad finem spei, usque dum perveniamus ad illud, ut quod modo tenemus in spe, tunc possideamus in re, patienter pro Dei amore adversa saeculi hujus tolerantes. Sublimitas sive altitudo charitatis est, ut pro omnibus nostris bonis operibus tam pro latitudine charitatis quam patientia, longanimitate, perseverantia in bonis operibus, sublimitatem patriae coelestis quaeramus, sperantes nos a Deo remunerandos. Profundum autem sive occultum charitatis est, ut omnia bona quae habemus 117.0716C| de alto Dei dono et inspirationem nobis venire credamus. Haec autem omnia in cruce vel in charitate Christi possumus comprehendere.
Scire etiam supereminentem scientiae charitatem Christi. Det vobis etiam intelligere charitatem Christi supereminentem scientiae humanae, hoc est, det vobis scientiam quatenus possitis intelligere quanta sit charitas Christi qui pro nobis mortuus est, quae charitas transcendit et excedit omnem scientiam humanam, et non solum humanam, sed etiam divinam quam hominibus largitur. Et quomodo possimus illam scire, si supereminens est scientia quae omnibus tribuitur? Hoc debemus scire, quia ignoramus illam: quis enim hominum 117.0716D| mortalium valet comprehendere quanta charitas fuit in Deo Patre, qui pro nobis unicum Filium non solum incarnari, sed etiam mori permisit? Sequitur: Ut impleamini in omnem plenitudinem Dei. Idcirco, inquit, exoro scire vos charitatem Christi, ut impleamini virtutibus, et mereamini annumerari numero fidelium ex quibus quotidie corpus Christi impletur. Plenitudo enim corporis Christi est Ecclesia, quae quotidie ex omnibus gentibus impletur
Ei autem qui potens est omnia facere superabundanter quam petimus aut intelligimus secundum virtutem quae operatur in nobis, ipsi gloria in Ecclesia et in Christo Jesu in omnes generationes saeculi saeculorum. Amen. Ei autem, id est Deo Patri qui potest omnia facere quae vobis sunt necessaria superabundanter 117.0717A| quam petimus, id est qui potest omnia nobis tribuere plus quam petere sciamus, et petere praesumamus, et hoc secundum virtutem divinitatis potentiae suae: quae virtus divinitatis operatur in nobis miracula, fidem, virtutes et doctrinam, sit gloria in Ecclesia et in Christo Jesu. In Ecclesia est gloria Dei Patris, quia multitudo fidelium glorificat et laudat Deum Patrem in omnibus quae agit. Per illam etiam glorificatur: juxta quod Dominus dicit: Videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum (Matth. V). In Christo quoque Jesu est gloria Dei Patris, quia omnia quae ipse Filius operatus est, ad laudem et gloriam ejus retulit, dicens: Pater in me manens ipse facit opera (Joan. XV). In omnes generationes sit Deo Patri gloria, id est in praesentes et 117.0717B| futuras: vel in generationes gentium, et generationes Judaeorum in omnia futura saecula. Amen.
CAPUT IV. Obsecro itaque vos ego vinctus in Domino, ut digne ambuletis vocatione qua vocati estis. Obsecro, id est deprecor vos ego vinctus in Domino, ut digne ambuletis et sancte vivatis illa vocatione qua vocati estis in baptismate. Estis vocati ut sancti essetis et immaculati, sancte et immaculate conversamini, ambulantes de virtute in virtutem. Quod autem dicit, ego vinctus, duplici modo intelligi potest: vel vinctus catenis et positus in carcere in Domino, id est pro Domino, sive pro amore Domini; vel vinctus, id est astrictus amore dilectionis erga vos propter Deum cum omni humilitate et consuetudine; subaudis, ambulate et conversamini 117.0717C| digne.
Cum patientia supportantes vos invicem in charitate. Humilis dicitur humi acclivis. Mansuetudo est lenitas et tranquillitas animi. Ambulate, inquit, et conversamini cum omni humilitate et mansuetudine mentis, supportantes vos invicem in charitate vel in dilectione Dei et proximi, juxta illud: Alter alterius onera portate, imitantes naturam servorum; verbi gratia: qui dives est opibus hujus saeculi, supportet illum qui pauper est in substantia praesenti et dives spiritualibus virtutibus: et econtra, ille qui sanctus est sua sanctitate et suis precibus sustineat peccatorem; vel qui dives est, sustineat sua eleemosyna pauperem. Solliciti, id est studiosi, cauti et attenti sitis semper. Servare unitatem spiritus, ut unum 117.0717D| sapiatis de Christo, ut unam fidem babeatis; et non sint in vobis schismata atque haereses, et hoc agite in vinculo pacis, id est in dilectione Dei et proximi, sive in concordia fraternitatis. Dilectio etenim vinculum recte appellatur, quia duos ligat et conjungit, Deum videlicet et hominem, vel duos proximos.
Unum corpus Christi vos estis, et unus Spiritus sanctus habitat in vobis, sicut vocati estis in una spe vocationis vestrae, sicut sancti vocati estis, uniti in baptismate, secundum illud: Sancti estote, quia ego sanctus sum (Lev. XI), ideo sancte vivere debetis. Bene autem dicit, in una spe vocationis vocati estis, quia omnes fideles unam spem habent perveniendi ad patriam coelestem.
117.0718A| Unus est Dominus omnium creaturarum, una fides debet esse in omnibus credentibus, quibus unum baptisma est. Licet alii majorem, alii minorem fidem habeant, qui majora et minora de Deo intelligunt, tamen in hoc dicitur esse una fides, quia unum Deum credunt trinitatem habere in personis, et unitatem in substantia. Unum est baptisma, quia omnes aequaliter per universum orbem baptizantur, qui signaculum fidei percipiunt.
Unus est Deus omnium creaturarum, et pater omnium rerum, id est creator, qui, subaudis Pater, super omnes creaturas excellit, et per omnia est Filius, quia omnia per ipsum facta sunt (Joan. I) et reparata, et in omnibus nobis, subaudis est Spiritus sanctus, qui in cordibus fidelium diffusus est, et in 117.0718B| omnibus creaturis, juxta illud: Spiritus Domini replevit orbem terrarum (Sap. I).
Unicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi. Loquitur in hoc loco Apostolus ex persona sua aliorumque apostolorum, vel omnium credentium. Data est gratia, fides et remissio peccatorum et redemptio, et quidquid boni habemus. Gratia autem dicitur gratis data. Et haec omnia gratuito munere omnipotentis Dei largita sunt nobis secundum mensuram donationis Christi: donationem vel donum Patris et Filii debemus intelligere in hoc loco Spiritum sanctum, de quo Dominus dicit in Evangelio mulieri Samaritanae: Si scires donum Dei (Joan. IV), id est Spiritum sanctum, etc. Cum vero dicit: data est secundum mensuram donationis 117.0718C| Christi, sic videntur verba haec sonare, quasi Spiritus sanctus mensuram habeat et mensurabilis sit. Sed quomodo potest mensurabilis esse, de quo dicitur: Spiritus Domini replevit orbem terrarum? Notandum ergo quia sicut Deus Pater immensurabilis est qui dicit, Coelum et terram ego impleo (Jer. XXII); et Filius immensurabilis est, qui est sapientia Dei Patris quae attingit a fine usque ad finem fortiter: ita Spiritus sanctus immensurabilis est: quia sunt tres personae, ideoque hanc mensuram donationis ad nostram capacitatem referre debemus, quia juxta quod nos capere valemus, ex donis Spiritus sancti datur mensura. Verbi gratia: mare immensurabile est in longitudine, profunditate, latitudine sui et multitudine aquarum; et sicut incolae 117.0718D| venientes ad illud, aquam secundum mensuram vasculorum suorum unusquisque deportat, alius plus, alius minus, et tamen mare immensurabile manet, ita et nos secundum mensuram nostrae capacitatis ex donis Spiritus sancti accipimus, et ipse in sua natura immensurabilis manet.
Propter quod, subaudis quia unicuique data gratia secundum mensuram donationis Christi, alii major, alii minor, dicit Psalmista: Ascendens Christus in altum, captivam duxit captivitatem; dedit dona hominibus. Quidam doctor hoc modo hunc versiculum explanat, quod a veritate non discrepat, et appellat diabolum captivitatem: quia genus humanum de paradiso captivavit. Ascendens Christus in altum, id 117.0719A| est in crucem, juxta quod et ipse ait; Cum exaltaveritis Filium hominis (Joan. VIII), etc., tunc captivitatem, id est diabolum duxit captivum, et captivavit illum auferendo ab illo potestatem quam tenebat in hoc mundo, juxta illud: Nunc princeps hujus mundi ejicietur foras (Joan. XII). Sed quid fecit postmodum? Tertia die resurgens, dona Spiritus sancti dedit discipulis insufflans, et dicens: Accipite Spiritum sanctum (Joan. XXIX). Aliter: Ascendens Christus in altum, id est in coelum quadragesimo die resurrectionis suae, captivam duxit captivitatem, quando naturam humanam quae de paradiso fuerat a diabolo captivata, ipse iterum captivavit de potestate diaboli abstrahendo illam, et ad coelestia revocando, ac postmodum decimo die ascensionis suae dedit dona 117.0719B| sancti Spiritus discipulis. Quaeri autem potest cum superius dixerit singulari numero, Data est gratia secundum mensuram donationis suae, quare modo dicat plurali numero: Dedit dona hominibus? Ad quod dicendum, quia licet Spiritus sanctus singulari numero donum vel donatio appelletur, tamen secundum qualitatem meritorum tribuuntur dona ejusdem Spiritus sancti; unde Apostolus (I Cor. XII): Alii (inquit), datur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae, etc., usque dum subjungit: Haec omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult.
Quod autem ascendit, quid est nisi quia et descendit primum in inferiores partes terrae? Interrogabat Apostolus semetipsum, et dixit: Quid est quod dixi, 117.0719C| ascendit? Quomodo potest Deus ascendere, qui ubique est? Certe nihil est aliud nisi quia et descendit. Et primum descendit in inferiores partes terrae ad infernum, ac deinde in coelum ascendit. Ergo non secundum divinitatem, quae omnia implet, ascendit ipse neque descendit: sed secundum humanitatem. In anima quidem sola descendit ad infernum, et iterum in corpore et anima ascendit super omnes coelos. Notandum quia per hoc quod dicit: Descendit ad inferiores partes terrae, ostendit infernum infra terram esse: unde dicitur infernus, quod sit inferior terra, vel infra terram.
Qui descendit, subaudis ad inferiores partes terrae, ipse est et qui ascendit super omnes coelos, id est Christus, ut adimpleret omnia, id est oracula legis et prophetarum 117.0719D| quae de se erant scripta; vel omnia, id est quasdam dispensationes, quas ipse cum Patre disposuerat, et quas ipse solus cum illo sciebat. Vel etiam ut impleret omnia coelestia et terrestria de sua cognitione et revelatione divinitatis suae, quae omnia ante illius adventum quasi vacua erant ad comparationem illam, quam postmodum de ejus divinitate cognoverunt. Coelestia impleta sunt, quia erant quaedam angelicae potestates, quae mysteria nativitatis Christi, passionis et resurrectionis, ascensionisque ad coelos, ad liquidum non cognoverunt, quousque impleta sunt. Unde admirando dicitur in psalmo: Quis est iste rex gloriae? Terrestria quoque implevit, quia in hominibus qui Deum ignorabant, suam 117.0720A| cognitionem dedit, suaque gratia illos implevit.
Et ipse dedit quosdam quidem apostolos, ut fuerunt duodecim, et septuaginta duo discipuli, quosdam prophetas, ut Agabus et alii Antiocheni, et quatuor filiae Philippi, alios vero evangelistas, ut fuit Lucas et Marcus, Joannes quoque et Matthaeus, qui et apostoli fuerunt, alios autem pastores et doctores ad consummationem, id est ad perfectionem sanctorum, ut illi, qui praedestinati sunt ad gloriam aeternam, illorum praedicatione et exemplis perficerentur. Fuerunt in primordio fidei, evangelistae, prophetae, pastores quoque et doctores: sunt et modo in Ecclesia. Quicunque bona annuntiat, evangelista est; quicunque gaudia electorum, poenasque reproborum suis auditoribus annuntiat, propheta est. De nomine vero 117.0720B| pastorum et doctorum interrogatus beatus Augustinus a Paulino, respondit unum esse pastorem et doctorem. Pastor enim non potest esse, nisi habeat doctrinam qua pascat gregem sibi commissum. Quia si caruerit doctrina, licet nomen habeat pastoris, caret tamen officio. Pastores autem et doctores Ecclesiae, quod unum est, sunt episcopi, presbyteri, aliique rectores et ministri Ecclesiae, qui tandiu constituti sunt in opus ministerii et in aedificationem corporis Christi, donec occurramus omnes in virum perfectum, et in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei. Ideo constituti sunt pastores et doctores ut corpus Christi aedificent, quod est Ecclesia, quae quotidie aedificatur ex numero credentium venientium ad fidem, ut habeamus vitam post resurrectionem, et 117.0720C| omnes aequaliter Deum cognoscamus. In praesenti siquidem saeculo sicut est diversitas scientiae, ita est diversa fides: quia alius plus, alius minus de Deo intelligit, et secundum quod intelligit et cognoscit de divinitate omnipotentis Dei, habet et fidem. Post resurrectionem autem jam non erit diversitas fidei, quia sicut omnes aequaliter Deum videbunt, ita aequalem fidem habebunt. Erit enim Deus omnia in omnibus (I Cor. XV). In virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi. Ex superioribus ista pendent. Ipse (inquit) dedit pastores qui aedificent corpus illius, donec occurramus omnes post resurrectionem generalem in virum perfectum. Quidam hoc modo illud intelligunt, quod in generali resurrectione omnes in eadem aetate resurgent, in qua Christus resurrexit, 117.0720D| cujuscunque etiam aetatis fuerint, et in nomine virorum comprehenduntur et mulieres. Quod dicit in virum perfectum, licet contra fidem non sit, tamen hoc melius est ut aliter intelligamus. Virum perfectum appellat Christum cum omni corpore suo, quod non erit perfectum quousque omnes electi compleantur. Completo autem numero electorum, occurremus omnes in virum perfectum, id est omnes electi occurrent capiti suo Christo, ut jam postmodum unus sit vir, Christus et Ecclesia, perfectus et integer. Et in mensuram aetatis plenitudinis Christi. Sicuti homo per aetates singulas crescit, donec perfectus sit vir, sic quotidie crescit utique ad diem judicii Christus, non in se, sed in nobis, qui sumus corpus ejus. Completa 117.0721A| autem mensura aetatis, id est perfecto et integro numero electorum ex quibus plenitudo corporis impletur, obviabimus ei
Ut jam, id est post resurrectionem in qua Christus erit perfectus, non simus, subaudis sensu, parvuli fluctuantes, huc illucque vagantes, nunc ad illud vitium, nunc ad istud cadentes, et circumferamur omni vento doctrinae. Quantum ad praesentem sapientiam pertinet, beatus apostolus non erat parvulus sensu, quia sapientior erat cunctis mortalibus; quantum vero ad illam perfectionem attinet sapientiae, quam habituri sunt sancti post resurrectionem, parvulus erat sensu et intellectu imperfectus. Quod vero dicit, Neque circumferamur owni vento doctrinae, ventum doctrinae appellat dialecticam et sapientiam mundanam, quae nullius utilitatis est, a qua circumferimur 117.0721B| et pulsamur, quia plerumque seducimur per illam, putantes ea esse vera quae sunt falsa. Et isti Ephesii dialectici erant, per quam seducebant simplices, facientes ea putare vera quae erant falsa suis fictionibus et astutiis. Unde et sequitur: In nequitia, id est in malitia, hominum et astutia illorum circumvenimur ad circumventionem erroris. Dicit beatus Hieronymus: Quid prodest jugiter dialecticae arti insistere, et syllabas iamborum componere in diversa carmina, ubi nulla veritas est, sed seductio et error hominum? In praesenti quidem saeculo potest illud esse, sed post resurrectionem cessabit.
Renovamini spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus est in justitia 117.0721C| et sanctitate veritatis. Haec verba Apostoli ex superioribus pendent. Nam loquitur ad Ephesios. Deponite vos, inquiens, secundum pristinam conversationem veterem hominem, qui corrumpitur secundum desideria erroris, ac deinde subdit: Renovamini autem spiritu mentis vestrae. Pristina conversatio peccatum est, et in peccatis manere: vetus autem homo conversatio veteris hominis Adae. Quicunque enim in peccato manet conversationem veteris hominis habet. Qui homo, id est conversatio illa, corrumpitur et depravatur secundum desideria errorum et vitiorum. Renovamini igitur spiritu mentis vestrae. Spiritum et mentem, pro uno debemus accipere, secundum beatum Augustinum, id est pro rationabilitate mentis. Duae sunt autem renovationes: 117.0721D| una subitanea, quae fit in baptismate, in qua renovamur ab omnibus peccatis originalibus et actualibus. Altera, quae fit per spatium temporis, et per assiduitatem lectionis, et per operationem bonorum operum, de qua hic dicitur. Dum enim animus ea quotidie per studium lectionis de Deo intelligit quae antea ignorabat, et dum proficit quotidie de virtute in virtutem, quotidie innovatur; tale est ergo ac si diceret: Estis renovati in baptismate, renovamini quotidie per studium lectionis, ea de Deo intelligendo quae ante vos latebant, et crescendo de virtute in virtutem. Et induite novum hominem: novum hominem appellavit novi hominis conversationem vel ipsum Dominum Jesum. Videamus quomodo sit ipse 117.0722A| novus homo et secundum Deum creatus. Conceptus est in utero virginali opere Spiritus sancti, ex semine mulieris, sine semine viri: hoc novum fuit, miracula fecit quae nemo alius fecit, conversatus est sine peccato in hoc mundo, est verus Deus et verus homo, resurrexit a mortuis, et haec omnia nova fuerunt et sunt. Secundum Deum creatus in justitia, quia justus est: et in sanctitate veritatis, quia justus et verus est: et non solum justus, sanctus et verus est, sed insuper ipsa justitia, ipsa veritas et sanctitas. Quod ergo dicit, Induite novum hominem, tale est ac si diceret: Induite Dominum Jesum Christum, id est, conversationem novi hominis et omnes virtutes, quas intelligitis in Christo esse. Quicunque enim assumit justitiam, sanctitatem, 117.0722B| veritatem, sapientiam, charitatem, et omnes virtutes quas in Christo cognoscit esse, Christum utique induit.
Propter quod deponentes omne mendacium, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo, quia omne mendacium a diabolo est, qui est mendax et pater mendacii. Quicunque filii veritatis sunt, debent deponere et abjicere omne mendacium, dolositatem et duplicitatem, et loqui veritatem de animo puro cum omni homine, non solum Christiano, verum etiam pagano et haeretico: quia omnes sunt proximi nostri. Et quare debemus loqui veritatem cum proximo? Quoniam sumus invicem membra. Est autem Christus caput, membra illius sunt electi. Et sicut membra corporis nostri sunt sibi invicem necessaria, 117.0722C| et sibi invicem ministrant, ita membra Christi debent sibi invicem ministrare quae sunt necessaria; verbi gratia: necessarii sunt oculi manui ac pedi, et manus et pes oculo, ideoque ministrat oculus manui ac pedi lumen, manus autem abstergit illum et lavat a sordibus: sic in Ecclesia sancta praedicator quilibet ministrare debet lumen scientiae et praedicationis aliis, quae sunt manus et pedes, id est qui sunt eleemosynarii, et qui currunt ad sepeliendum mortuum, et qui activae vitae sunt dediti. Econtra autem illi debent de sua substantia sustentare oculum, id est praedicatorem, praebentes ei cibum et potum, et ministrantes caetera quae necessaria sunt illi: hoc faciendo, erunt sibi invicem membra. Sequitur:
117.0722D| Irascimini et nolite peccare. Dupliciter possumus hoc intelligere: Si quando peccatis, et a via rectitudinis diabolo suadente receditis, irascimini vobismetipsis et indignamini, ne talia amplius faciatis, castigando corpus vestrum vigiliis et jejuniis. Aliter: etsi, inquit, irascimini, nolite perficere. Permittit quidem irasci, quod humanum est; sed prohibet vindictam expetere, quod jam non est humanum, quia Ira viri justitiam Dei non operatur (Jac. I). Sol non occidat super iracundiam vestram. Similiter et hoc duplici modo potest intelligi: Dicamus simpliciter, Sol non occidat super iracundiam vestram, id est, si commoti fueritis ad tempus adversus proximum, ante solis occasum reconciliamini, 117.0723A| et recedat ira a vobis. Aliter: Sol appellatur Christus in Scripturis sacris, ut ibi: Vobis timentibus nomen meum, orietur Sol justitiae (Malac. IV). Qui sol justitiae plerumque propter iram quae vindictam expetit et propter discordiam occidit nobis, id est recedit a nobis, sicut occidit falsis prophetis, de quibus dicitur: Occidit sol eis cum adhuc esset media dies (Jer. XV). Sol non occidat super iracundiam vestram, id est, cavete ne propter vestram iram et propter vestrum peccatum recedat sol justitiae, id est Christus, a vobis.
Nolite locum dare diabolo, id est, nolite vindictam expetere, neque irasci ultra modum, ne recedat sol a vobis Christus, adveniatque diabolus princeps tenebrarum. Quandocunque enim peccamus, locum 117.0723B| damus diabolo in nobis.
Qui furabatur bona aliorum, jam non furetur, vel qui furabatur verba et doctrinam Evangelii per haereticam pravitatem, sicut falsi prophetae de quibus dicitur: Qui furabantur sibi verba, dicentes: Haec dicit Dominus, cum Dominus non miserit eos, jam non furetur, sed recedat ab errore suo. Magis autem laboret, operando manibus suis quod bonum est, ut habeat unde tribuat necessitatem patienti. Ille qui antea furabatur, non solum debet a furto cessare, sed debet operari manibus suis, ut habeat unde sustentet alios, inopiam patientes.
Nolite contristare Spiritum sanctum Dei in vobis, in quo signati et sigillati estis, et designati Deo in die redemptionis, hoc est, Nolite per mala opera Spiritum 117.0723C| sanctum fugare a vobis, qui habitator esse coepit vestri in die redemptionis, id est in die baptismatis. Sicut enim contristatur homo quando de propria domo expellitur quam ipse sibi aedificavit ut quiete ibi habitaret, sic Spiritus sanctus contristari dicitur, quando de homine quem sibi mundavit in baptismate, per prava opera ejicitur. Aliter: Nolite contristare Spiritum sanctum Dei, id est: spiritales homines, in quibus Spiritus sanctus habitat, nolite contristare per vestra mala opera. Siquidem spiritales viri, si quando vident alios peccare, et a via rectitudinis deviare, contristantur de illorum miseria, et condolent de aliis utpote de se.
117.0723D| Estote imitatores Dei sicut filii charissimi. Hortatur Apostolus Ephesios ut sint imitatores Dei, sicut filii charissimi. Imitari autem est sequi. Imitatio autem est quaedam imaginatio; verbi gratia, quando discipulus conatur imitari magistrum in aliquo opere. Quomodo ergo possumus imitari Deum omnipotentem? Videamus. Est ille sapiens, prudens, misericors, justus et verus: simus et nos secundum modulum nostrae capacitatis sapientes, prudentes, simus justi et veraces et misericordes, diligentes amicos in Deo, et inimicos propter Deum. Sicut, inquit, filius charissimus imitatur patrem bonum in omni conversatione morum et lenitate mentis atque honestate vitae, ita et vos imitamini Patrem vestrum 117.0724A| Deum omnipotentem, secundum quod ipse vobis adjutorium bonae voluntatis et operationis praestiterit. Patrem autem dico non per naturam, sed per adoptionem. Sequitur:
Et ambulate, id est vivite, conversamini et crescite, in dilectione Dei et proximi, sicut et Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis. Magna et miranda et inenarrabilis dilectio ut unicus Filius Dei semetipsum traderet morti, Dominus pro servis, Creator pro creatura. Sicut ergo ille pro nobis animam suam posuit, ita et nos, si necessitas fuerit, pro ejus nomine animas ponere debemus: et non solum pro nomine ejus, sed etiam pro fratribus nostris, propter amorem nominis ejus. Quod vero dicit 117.0724B| Apostolus, qui se tradidit in odorem suavitatis, licet legamus in Genesi (Gen. VIII), quod odoratus est Dominus odorem suavitatis in sacrificio, quod ei obtulit Noe egressus de arca, non debemus putare quod omnipotens Deus, qui spiritus est, fumo et odore carnalium delectetur, sed odorem suavitatis debemus intelligere intentionem bonae voluntatis et affectum mentis, quibus Deus delectatur: ita et in hoc loco Apostolus intentionem mentis et affectum sincerissimae dilectionis qua Dei Filius nos dilexit, odorem suavitatis appellat: quia multum in his delectatus est Deus Pater, et quasi multa aromata in conspectu ejus efferbuerunt. Ipse denique fuit oblatio, et hostia, ipse sacerdos et sacrificator, qui semetipsum obtulit Deo Patri in altare crucis pro nobis.
117.0724C| Fornicatio autem et omnis immunditia, aut avaritia, nec nominetur in vobis, sicut decet sanctos. Fornicatio dicitur a fornicibus, id est, a locis lupanaribus et theatralibus, quae fornicibus, id est, arcubus sunt constructa, quae et arenaria appellantur, in quibus erant meretrices, cum quibus miscebantur spurcissimi quique. Fornicari autem est cum puellis liberis et cum viduis necdum Deo sacratis. Immunditia omnis incontinentia ad libidinem pertinens, quocunque modo fiat immunditia et impudicitia atque luxuria appellari potest. Avaritia in hoc loco dupliciter potest intelligi: potest siquidem pro amore pecuniarum accipi, potest et pro adulterio quod et alibi ab Apostolo negotium appellatur, ubi dicit viris et uxoribus: Nolite fraudare invicem (I Cor. VII), 117.0724D| neque circumveniat aliquis in negotio, id est in adulterio, fratrem suum (I Thess. IV). Praecepit autem Apostolus ut ista quae diximus, non solum non sint in nobis, sed nec nominentur, quia si fuerint, nominabuntur. Si vero saepius nominata fuerint nisi pro aedificatione, facilius declinabit animus ad ea. Corrumpunt enim mores bonos colloquia mala. Estote autem sicut decet sanctos. Quid decet sanctos? Honestatem morum servare, virtutes appetere, vitia cavere. Aut turpitudo. Turpitudo est quando nimis motus carnis nostrae inflammantur ad libidinem, sed plerumque propter mortem Dei, et timorem poenarum refrenantur. Aut stultiloquium. Stultiloquium est otiosus sermo et nullius utilitatis, quando relictis 117.0725A| proficuis et utilibus rebus, de inanibus et inutilibus tractatur. Aut scurrilitas, quae ad rem non pertinet, sed magis gratiarum actio. Scurrilitas est jocularitas, quae risum solet movere. Hoc autem distat inter stultiloquium et scurrilitatem, quod stultiloquium nullius utilitatis est nihilque in se sapientiae habet: scurrilitas vero plerumque ab ore sapientium procedit, et constat quadam urbanitate, ut illud Virgilii: Qui Bavium non odit, amet tua carmina, Maevi: Atque idem jungat vulpes, et mulgeat hircos; caeteraque talia quae nihil in se mali habent, nisi tantummodo quia otiosa sunt, et ad rem perfectam non pertinent, sed magis sunt gratiarum actio, id est ideo proferuntur scurrilitates, ut graves apud 117.0725B| auditores prolatio sit. Ideoque praecipit Apostolus ea cavere, quia de omnibus verbis otiosis reddituri sunt homines rationem. Potest et hoc aliter intelligi quod dicit, sed magis gratiarum actio. Non sint in vobis ista quae diximus, sed nec nominentur, sed sit in vobis magis gratiarum actio, ut gratias Deo referentes in omnibus quae agitis et quae habetis, vel sitis vos gratiosi et accepti Deo et hominibus.
Hoc enim scitote intelligentes quod omnis fornicator, aut immundus, aut avarus, quod est idolorum servitus, non habet haereditatem in regno Christi et Dei. Superius jam diximus de his vitiis, nunc videamus quare dicat avaritiam simulacrorum servitutem. In hoc ergo dicitur esse avaritia simulacrorum servitus, quia sicut ille servit diabolo, qui omnipotentis Dei 117.0725C| culturam et religionem quae illi soli convenit, et singulare nomen ut solus Deus vocetur, quantum in se est illi aufert et daemonibus impendit, ita et ille servit diabolo, qui omnipotentis Dei communia, quae omnibus hominibus communiter data sunt, in proprios sibi usus male usurpat. Aliter: recte etiam avaritia idololatriae comparatur, quia dum metallis auri et argenti, de quibus simulacra fiunt, homines immoderate serviunt, et denarios constituunt, in quibus imagines fiunt imperatorum, aurum et argentum pro Deo venerantur, quia servi sunt divitiarum. Vel tertio modo, avaritiam idololatriae ideo comparavit, ut nihil illa scelestius demonstraret. Radix enim omnium malorum est avaritia. Et notandum quia loquens de turpitudine, stultiloquio et scurrilitate, 117.0725D| non subjungit quod talia facientes possessuri non essent regnum Christi, sicut de fornicatione, immunditia et avaritia. Quo facto ostendit quidem illa esse peccatum, ista vero magis, eo quod separant a regno Christi. Regnum autem Christi et Dei Patris dixit quia sicut una est substantia Patris et Filii et Spiritus sancti, ita est una potestas, una trinitas, unum regnum.
Nemo vos seducat inanibus verbis. Inania verba loquuntur, id est, quae nullius utilitatis sunt, qui dicunt apud inferos aliam poenam non sustineri, nisi conscientia propria torqueri, non attendentes quod dicit Isaias in fine sui voluminis de reprobis: Vermis eorum non morietur, et ignis non exstinguetur. (Isa. V.) Erit enim ibi poena intra suam conscientiam 117.0726A| qua torquebuntur graviter, erit et extrinsecus vermis et ignis a quibus cruciabuntur durissime. Inania enim verba et seductoria loquuntur, qui dicunt: Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit (Marc. XVI); si et mala opera agat, quod omnino mendacissimum est. Propter haec enim, id est propter fornicationem, immunditiam et avaritiam, venit ira Dei in filios diffidentiae, sive diaboli, id est in illos qui perierunt in diluvio et postmodum in Sodomis aliisque civitatibus. Illi quidem qui in diluvio perierunt, propterea perierunt quia contra praeceptum Domini plures uxores acceperunt, et carnes comederunt. Leviori poena quodammodo perierunt quam Sodomitae, qui in igne succensi sunt, quia non plures uxores acceperunt, sed insuper contra naturalem 117.0726B| usum fornicabantur. Diabolus autem diffidentia appellatur, quia homines diffidere et in desperationem cadere facit.
Nolite ergo effici participes, id est, nolite illos imitari, quia si fueritis socii in opere, eritis et in poena.
Eratis enim aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino (Ephes. V), id est eratis peccatores et ignorantes Deum antequam ad fidem veniretis, et filii diaboli principis tenebrarum; modo estis justificati per fidem, per baptismum, et filii Dei per adoptionem, qui dixit: Ego sum lux mundi (Joan. VIII). Quapropter ut filii lucis ambulate, hoc est ut filii vitae, et conversamini sancte et immaculate, ambulantes de virtute in virtutem (Psal. LXXXIII). Quanta 117.0726C| distantia est inter lucem et tenebras, tanta distantia est inter lumen fidei et cognitionis Dei, bonorumque operum, et inter tenebras infidelitatis et ignorantiae atque peccati.
Fructus enim lucis, id est operatio bonae conversationis et fidei, in omni bonitate, et justitia, et veritate vivere, ut qui fidem habet, lumenque cognitionis Dei, omnia bona opera sectetur, juste vivat, vera loquatur ad proximum, attendens quod Apostolus subdit: Probantes quid sit beneplacitum Deo. Sicut trapezita, id est monetarius, probat metalla, pondere, puritate et tinnitu, ita debemus nos opera nostra probare. Debemus illa probare pondere, considerantes quanta et quam magna sint. Puritate, utrum puro et simplici animo, bonaque intentione 117.0726D| fiant: tinnitu, utrum bonam famam de se reddant.
Omnia, subaudis opera, quae arguuntur, id est quae reprehenduntur a bonis et sanctis hominibus in malis; a lumine, id est ab illis qui filii lucis sunt, manifestantur, non esse bona. Quandiu enim mala opera non reprehenduntur a bonis, videntur esse bona malis: cum vero boni coeperint ea reprehendere, ostenduntur non esse bona. Omne enim quod manifestatur lumen est, id est omne malum opus quod manifestatur per confessionem sive per poenitentiam, lumen est. Lumen jam incipit esse, quia bonum est ut peccata per confessionem et poenitentiam manifestentur.
Propter quod dicit: Quis est qui dicit? dicit 117.0727A| beatus Hieronymus, quia neque in Veteri Testamento, neque in Evangelio iste versiculus inveniri potest, nisi tantummodo in isto loco, nisi et ab hoc loco exempli causa sit alibi positus a doctoribus. Sed cum dictaret Apostolus hanc Epistolam, subito Spiritus per eum locutus est hoc, sicut et alia multa, ideoque ait: Propter quod, id est quia omne quod manifestatur per confessionem, jam incipit lumen esse, dicit Spiritus sanctus, subaudis per me. Surge, qui dormis et exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus. Dormire dicitur et mortuus esse qui in peccato jacet, quia anima quae peccaverit ipsa morietur. Surge de vitiis ad virtutes, qui dormis modo in peccatis, exsurge a mortuis ad vitam, de peccato ad bona opera, et praebebit tibi Christus 117.0727B| lumen fidei et cognitionis suae, lumenque bonae operationis.
Fratres, videte quomodo caute ambuletis, non quasi insipientes, sed ut sapientes. Alloquitur Apostolus Ephesios, et in illis omnes homines, hortaturque ut caute et considerate vivant sicut sapientes, et non sicut insipientes. Fratres autem illos vocat in fide et in societate dilectionis, quia unum Patrem omnipotentem Deum omnes habemus: non per naturam sed per adoptionem. Videte, fratres, id est considerate quomodo caute ambuletis et ordinate vivatis et conversamini in medio nationis pravae et perversae, non quasi insipientes, id est infideles qui non habent sapientiam veram in se Christum habitantem, sed ut sapientes fideles qui sapientiam substantialem in 117.0727C| vobis habetis. Quanta enim distantia est inter lumen et tenebras, inter fidelem et infidelem, tanta differentia est inter sapientem et insipientem, quia lumen et sapientia non potest esse in eo, nisi fidem omnipotentis Dei habeat.
Redimentes tempus, quoniam dies mali sunt. Quomodo tempus malum: quod secundum dispositionem Dei semper volvitur mensibus, diebus et noctibus, horis, momentisque currentibus? Sicut enim dicitur mala esse domus, quae malos habitatores habet: ita dicuntur mali dies, in quibus mala fiunt a malis hominibus. Quid est quod dicit, redimentes tempus? Id est, vestrum illud facite; verbi gratia: alii vendunt illud, mala operando ad malum suum, vos redimite illud a vobis, talia opera faciendo, pro quibus 117.0727D| remunerationem capiatis. Quicunque enim hoc facit quod sibi utile est, tempus redimit sibi et acquirit, quia suum illud facit, et in suam salutem illud occupat.
Propterea, subaudis quia dies mali sunt, nolite fieri imprudentes, sed intelligentes quae sit voluntas Dei. Prudens dicitur quasi porro videns, qui a longe considerat quem finem sua opera habitura sint: et qui scit quid debeat appetere, et quid vitare; et qui considerat quae placeant, aut quae displiceant Deo. Econtra ille qui inconsiderate et improvide omnia agit et qui non considerat ad quem finem opera sua deducat, et quid placeat voluntati Dei, appellatur imprudens et stultus. Unde dicit Apostolus: Propterea, 117.0728A| inquiens, quia dies mali sunt, in quibus multa mala fiunt, nolite fieri imprudentes, sive non considerantes, sed estote intelligentes quae sit voluntas Dei, id est quid placeat Deo, et in quibus operibus voluntas Dei impleatur.
Et nolite inebriari vino, in quo est luxuria, sed impleamini Spiritu sancto. Per luxuriam debemus intelligere omnia vitia quae per ebrietatem solent evenire, quia, ut quidam doctor dicit, ebrietas nullum vitium excusat. Sed notandum quia sicut illi qui replentur vino, replentur inverecundia, impatientia, luxuria, impudicitia, superbia, caeterisque vitiis: ita illi qui replentur Spiritu sancto, replentur castitate, humilitate, mansuetudine, caeterisque virtutibus, loquentes vobismetipsis in psalmis 117.0728B| et hymnis et canticis spiritualibus. Nobismetipsis in psalmis loquimur, quando alternatim canimus psalmos. Psalmi dicuntur a psallendo, qui in psalmis, id est in psalterio inveniuntur. Hymnus Graece, Latine eloquio sonat laus Dei. Hymnus autem si componitur et non cantatur, non est hymnus: si componitur et cantatur, sed non in laudem Dei, non est hymnus. Hymnos autem Latinos, Ambrosius et Hilarius, clarissimi viri, composuerunt praecipue. Bene autem, cum dixit canticis, subjunxit spiritualibus, quia sunt cantica quae non sunt spiritalia neque in laudem Dei cantantur, sicut sunt cantica saecularium hominum. Cantica autem spiritalia sunt quae composuerunt prophetae afflati Spiritu sancto et repleti, ut sunt cantica Moysi et Annae et Debborae, et Isaiae, et 117.0728C| Ezechiae, caeterorumque prophetarum. Hoc vero distat inter canticum et psalmum, quia canticum ore solummodo profertur et decantatur; psalmus autem, addito quodam instrumento musicae artis, id est psalterio. Cantantes et psallentes in cordibus vestris Domino. Ideo dixit in cordibus vestris, quia multi sunt qui cantant ore, quorum mens non concordat voci, et qui magis attendunt ad sonoritatem vocis, ut auditoribus placeant, quam considerent mente quid dicunt. Illi vero cantant in corde, quorum mens concordat voci, juxta illud beati Benedicti: Sic stemus ad psallendum, ut mens nostra concordet voci nostrae, gratias agentes semper pro omnibus in nomine Domini nostri Jesu Christo Deo et Patri. Pro omnibus beneficiis nobis a Deo datis, vel pro omnibus prosperis 117.0728D| et adversis debemus gratias agere Deo Patri, qui omnibus creaturis est Deus Pater, id est creator et factor. Et quomodo? In nomine Domini nostri Jesu Christi, dicentes ei: Gratias tibi referimus, Domine, sancte Pater, qui nos per Filium tuum fecisti et redemisti, et viam patriae coelestis aperuisti. Et ideo in nomine Domini nostri Jesu Christi gratias referre debemus Deo et Patri, quia per illum qui mediator est noster, preces et sacrificia offerimus nostra, et transmittimus ad Deum Patrem, dicentes: Suscipe, Domine, preces populi tui per Dominum nostrum Jesum Christum.
Subjecti invicem in timore Christi. Sicut auditores et subjecti suis praelatis subditi sunt causa obedientiae 117.0729A| et reverentiae, sic debent etiam praelati humiliare se erga subjectos, inquantum vident illos aequales sibi in virtutibus et vitae meritis: inquantum autem vident illos erigi in superbiam contra se, et vitia sectari, debent officium suae praepositurae ostendere, et fortiter redarguere et increpare, quod probari potest ex factis apostoli Petri. Qui cum vidisset Cornelium centurionem cum omni domo sua humiliter se velle adorare, econtra ille humiliavit se illi, dicens: Surge, nam et ego homo sum (Act. X). Ubi autem vidit Ananiam et Saphiram a via veritatis recedere, et vitiis subjacere, potentiam sui officii et praepositurae ostendit, solo verbo illos interficiens (Act. V). Sed ista omnia in timore Christi sunt agenda, id est pro amore Dei, non causa adulationis, nec 117.0729B| patrocinationis, quod quidam faciunt ut possint invenire gratiam praelati, et ut liberius quae eos delectant operentur.
Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit Ecclesiam et seipsum tradidit pro ea, ut illam sanctificaret. Sicut Christus dilexit sponsam suam Ecclesiam, intantum ut seipsum traderet Judaeis pro ea ut eam sanctificaret, id est, ut sanctam faceret per fidem suam, per baptismi sacramentum, per remissionem peccatorum, ita et vir debet uxorem suam diligere, et castam custodire, ut sit sancta: et si necessitas evenerit, debet pro illa animam suam ponere. Sequitur ergo de Ecclesia, mundans eam lavacro aquae, id est lavacro baptismatis, in verbo vitae, id est in sanctificatione sui nominis, per quam sanctificationem 117.0729C| accepit homo vitam aeternam. Post abrenuntiationem enim diaboli, sanctificat illum sacerdos, dicens: Baptizo te in nomine Patris, et Filii, et Spritus sancti. Et quare hoc fecit Christus? Quare mundavit, et quare quotidie mundat in lavacro baptismi per invocationem sui nominis? Ut exhiberet ipse sibi gloriosam Ecclesiam, non habentem peccati, maculam aut rugam duplicitatis mente, aut aliquid hujusmodi, id est aliquid vitii; sed ut sit sancta et immaculata. In praesenti quidem saeculo, uno modo potest dici et esse Ecclesia gloriosa, videlicet quia reges et principes hujus saeculi habet subjectos, et continet in se diversos ordines et gradus, tamen sine macula peccati et ruga non potest esse, quia multi sunt in ea poenitentes. Et si dixerimus quia peccatum 117.0729D| non habemus, nosipsos seducimus, et veritas in nobis non est (Joan. I), etc. Non est homo super terram, qui faciat bonum, et non peccet (III Reg. VIII). Quapropter melius est ut referamus haec verba ad generalem resurrectionem, quando erit gloriosa, quia fulgebit sicut sol in regno Patris sui, et erit sine macula peccati, et sine ruga duplicitatis: quia incorruptibilis erit in corpore, et incommutabilis in anima. Per hoc etiam quod dicit sine macula et ruga, ostendit etiam Ecclesiam vestimentum esse Christi, juxta quod ei Pater dicit per prophetam: Vivo ego, dicit Dominus, quia omnibus his velut vestimento vestieris (Isa. XLIX). Vestimentum enim quoddam solet habere maculas et quasdam notas ex aliqua tinctione, 117.0730A| et solet esse rugatum, id est plicatum et duplicatum per loca. Est et aliud vestimentum, quod neque maculam neque rugam habet, ut est linteum bene extensum. Post resurrectionem siquidem Ecclesia sine macula est et ruga, quia erit sine peccato, et extensa in contemplatione omnipotentis Dei sicut linteum.
Nemo carnem suam odio habuit, sed nutrit et fovet eam, sicut et Christus Ecclesiam. Hoc dupliciter potest intelligi, ut sit sensus: Sicut carnem suam odio nemo habet, sic etiam suam uxorem nemo debet odio habere, quia de corpore ejus facta est. Aliter: carnem posuit hic pro uxore, quae est ex viri corpore sumpta. Nemo enim carnem suam odio habuit, id est nemo uxorem suam odio debet habere: sed debet illam nutrire et fovere, sicut Christus tam corporaliter 117.0730B| quam spiritualiter fovet et nutrit Ecclesiam. Membra enim sumus corporis ejus. Sicut generaliter omnis Ecclesia corpus est Christi, ita singuli electorum membra sunt corporis ejus, id est membra Ecclesiae. Non illius corporis membra sumus quod ipse assumpsit in utero virginali, sed membra Ecclesiae quae est corpus ejus. Alius est enim in Ecclesia oculus, sicut quilibet praedicator: alius auris, ut bonus auditor: alius manus, qui est eleemosynator: alius pes, qui curam infirmorum et mortuorum gerit: De carne ejus et de ossibus ejus sumus nos. Duplici intelligentia accipi potest. De carne et ossibus ejus sumus, quia sicut nos constamus ex carne et ossibus, ita et ille verum corpus habet ex carne et ossibus. Aliter: in Ecclesia sunt fortes in fide, in opere, in 117.0730C| praedicatione, qui designantur per ossa, ut fuerunt apostoli, martyres, et modo episcopi et praelati; et sunt infirmi, qui designantur per carnem, qui indigent sustentari a fortibus, sicut caro ab ossibus. Qui fortes et infirmi sicuti membra ejus dicuntur, ita etiam recte ossa et caro illius appellantur.
Propter hoc, id est, propter hanc dilectionem quam debet habere vir cum uxore, relinquet homo patrem et matrem suam, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. Quantum ad litteram pertinet, ita fit: Relinquit homo patrem et matrem et conjungit se suae uxori, et sunt duo in carne una, id est de una carne. Vel etiam relinquit in illa conjunctione concubitus, quando simul miscentur, in carne una sunt: spiritualiter autem potest referri ad Christum et ad Ecclesiam, 117.0730D| qui propter Ecclesiae dilectionem reliquit Deum Patrem, per hoc quod non in forma divinitatis, quae aequalis est Patri, apparuit, sed semetipsum exinanivit, et adhaesit uxori suae sanctae Ecclesiae dilectione, et carne quam assumpsit, et sunt modo duo Christus et Ecclesia in carne una: quia de una carne sunt, et Christus verus est homo, per se verum corpus hominis, et Ecclesia similiter. Haec autem primo vates Adam de Christo et Ecclesia prophetavit.
Sacramentum hoc, subaudis quod dixi modo, magnum est. Sunt sacramenta majora, sunt et minora. Ut ergo Apostolus ostenderet tam secundum litteram, quam secundum spiritualem sensum, haec debere intelligi, ideo subjunxit: Sacramentum sive 117.0731A| mysterium hoc quod ego dixi, propter quod relinquit homo patrem et matrem, etc., magnum est, quia pertinet ad Christum et ad Ecclesiam: unde etiam subdit: Ego autem dico in Christo et in Ecclesia, subaudis id esse completum.
CAPUT VI. Fratres, de caetero confortamini in Domino et in potentia virtutis ejus. Post specialia praecepta quibus admonuit Apostolus viros et mulieres, patres et filios, dominos et servos, subjunxit illis ista generalia non solum ad Ephesios, quibus mittebat hanc Epistolam, sed ad omnem sexum et ad omnem conditionem et dixit: De caetero, id est deinceps, et praeter illa quae superius diximus, fratres mei in fide et dilectione, 117.0731B| et qui unum Deum omnipotentem habemus, confortamini in Domino, et in fide illius, et in potentia virtutis ejus. Nolite confidere in vestra fortitudine, neque in meritis vestris, neque in potentia principum hujus saeculi, sed in Domino et in potentia virtutis ejus confortamini.
Induite vos armaturam Dei, ut possitis stare adversus insidias diaboli. In hoc nomine quod est armatura comprehenduntur omnia vasa bellica, lorica videlicet, galea, scutum, lancea, tela, caeteraque instrumenta armorum; spiritaliter autem quod debemus intelligere per armaturam Dei? Dominum Jesum Christum cujus protectione defenduntur omnes electi, et quam indunt, juxta quod idem Apostolus alias dixit: Quotquot in Christo baptizati estis, 117.0731C| Christum induistis (Gal. III). Tunc enim induunt electi Christum, quando virtutes quae in Christo sunt, per adjutorium illius assumunt. Quod ergo dicit: Induite armaturam Dei, tale est ac si diceret: Induite Dominum Jesum Christum, id est omnes virtutes quas scitis in illo esse, in vobis assumite, verbi gratia: Et ille justus, verus, patiens, castus, mansuetus, appellatus est agnus, et leo, et vitulus: induit vos justitiam, veritatem, patientiam, charitatem, castitatem, mansuetudinem: estote agnus, id est mites: leo, fortes in fide et bono opere contra diabolum: estote et vitulus, mortificantes vosmetipsos cum vitiis et concupiscentiis, ut possitis stare adversus insidias diaboli. Multis modis insidiatur nobis diabolus. Denique insidiatur nobis per malas 117.0731D| suggestiones, insidiatur per vitia carnis nostrae et incentiva malarum delectationum: insidiatur per ministros suos, per haereticos videlicet et falsos fratres, atque paganos: sed contra hos omnes debemus nos viriliter pugnare, ne possimus superari. Poterat aliquis dicere: O Paule, quare praecipis nos omnem armaturam Dei induere? Ad haec ille subjunxit, quia nobis, inquiens, non est colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritalia nequitiae in coelestibus. Carnem et sanguinem appellat in isto loco Apostolus omnes qui constant ex carne et sanguine a quibus plerumque, suadente diabolo, impugnantur, et dicit: Quia non 117.0732A| est nobis colluctatio adversus illos solummodo, sed adversus daemones qui principantur malis hominibus, et potestatem exercent super illos, regunt illos potius ad malum quam ad bonum, ipsique appellantur spiritalia, subaudis daemonia. Nequitiae, hoc est malitiae, qui morantur in hoc aere. Coeli nomine appellatur aer in Scripturis sanctis, unde et aves coeli dicuntur. Qui, ut prophetae dixerunt et ut doctores etiam nostri opinantur, ita plenus est daemonibus et malignis spiritibus, sicuti radius solis minutissimus atomis, id est pulvisculis individuis. Contra hos ergo pugnandum est nobis potius quam contra homines constantes ex carne et sanguine, quia quidquid mali contra nos homines machinantur, ab illis suggeritur, et si superavimus illos qui sunt 117.0732B| principes militiae, et quorum instinctu vitia carnis nostrae contra nos saeviunt, tunc facile superare poterimus omnes ministros illius, verbi gratia, sicut superato principe, exercitus facile fugatur. Quod probari potest ex libro Judith, quo narrante, dicimus quia Holoferne principe militiae interempto, multitudo exercituum in fugam versa est, et a Judaeis facillime est superata (Judith X). Sed quaerendum est quomodo pugnare possumus contra daemones, qui spiritus sunt? Nonne omnibus patet contra spiritum armis materialibus non posse pugnare, quia spiritus sunt invisibiles? Quapropter necesse est ut arma spiritalia formentur, videlicet supra memorata, et decertemus eo modo quo legimus (Gen. XXXII) luctatum esse Jacob cum angelo, orando, jejunando, vigilando, 117.0732C| caeterisque bonis operibus insistendo, ut sicut ille meruit ab angelo sancto benedici, cum quo luctabatur orando, ita et nos, superato diabolo, a Domino benedici mereamur. Caeterum quaeri potest, ubi acceperit Apostolus, ut daemones et malignos spiritus principes et potestates ac rectores tenebrarum harum, id est hominum infidelium appellaret, Deum ignorantium et peccatorum, de quorum numero fuerant illi quibus quondam dicebat: Fuistis aliquando tenebrae (Ephes. V), id est infideles et peccatores, Deum ignorantes? Ad quod dicendum, quia ex libro Danielis illud accepit, ubi legitur: Principes Graecorum et principes Persarum (Dan. X); ex libro quoque Ezechielis ubi dicitur ad principem Tyri: Tu signaculum similitudinis in paradiso 117.0732D| Dei fuisti (Ezech. XXVIII): et caetera quae ibi dicuntur de hoc et de principibus aliarum gentium, Aegyptiorum videlicet, Assyriorum, Idumaeorum. Nam principes illi, id est daemones, intelliguntur illis gentibus praepositi. Sicut enim unusquisque fidelium habet sibi angelum delegatum ad custodiam sui: ita et pagani habent malos qui eis principantur permissione Dei, et sicut Michael praepositus est genti Judaeorum vel Christianorum, de quo dicitur: Et nemo est adjutor meus nisi Michael princeps vester (Dan. X); ita habent et gentes in infidelitate manentes malos principes. Dicamus et altius: Apostolus repletus gratia Dei cognovit per Spiritum sanctum, quia sicut boni reges Israelitarum significabant 117.0733A| Dominum Jesum et principes qui sunt in Ecclesia, verbi gratia, qualis fuit David qui interpretatur manu fortis sive desiderabilis, aliique quamplurimi: et sicut populus Israel significabat populum credentium qui sunt veri Israelitae, ita mali reges et principes cum suis gentibus, qui contra populum Dei pugnabant, ut fuerunt reges Ismaelitarum, Assyriorum, et Idumaeorum, et Philisthinorum, significabant daemones, qui principantur paganis et haereticis, qui Ecclesiam Dei semper impugnant.
Propterea, subaudis quia non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes; accipite armaturam Dei, illam quam supra diximus, id est, omnes virtutes, ut possitis resistere in die malo, et in omnibus perfecti stare, id est: in omnibus prosperis 117.0733B| et adversis perseverate firmi in fide bonisque operibus. Diem malum appellat praesens tempus, non quod per se sit malum, sed quia multa mala in eo fiant. Vel etiam diem malum dicit, diem judicii, in quo omnes mali damnabuntur.
State ergo succincti lumbos vestros in veritatem. Lumbos succingimus, cum luxuriam refrenamus. State, inquit, in fide, in bono opere, et restringite lumbos a luxuria, ubi maxime viget, et hoc in veritate facite, non in mendacio, neque per hypocrisim, neque ut laudem hominum capiatis; vel in veritate dicit, quasi pro amore nominis Christi, qui est veritas. Induti loricam justitiae. Recte justitia loricae comparatur, quia sicut lorica multis circulis contexitur, ita justitia multis virtutibus constat. Aliteri 117.0733C| justitia etenim loricae potest comparari, quia sicut lorica pectus munit, ventrem stringit, femora protegit, ita justitia superfluas cogitationes quae in pectore versari solent, repellit, ingluviem ventris stringit, luxuriam quoque comprimit.
Et calceati pedes, subaudis sint vobis, in praeparationem Evangelii pacis; et est sensus: Sicut ille qui calceatos habet pedes, serpentes spernit, spinasque omnemque asperitatem vitae pro nihilo ducit, ita et vos diabolum serpentem antiquum, spinas quoque, id est punctiones passionum, omnemque asperitatem vitae hujus contemnite, et liberi ad praedicationem Evangelii incedite. Aliter: per calceamenta quae ex mortuis animalibus fiunt, debemus intelligere dicta et exempla sanctorum patrum praecedentium. Calceatos 117.0733D| ergo pedes habemus, cum dictis et exemplis praecedentium patrum muniti, securi ad praedicandum Evangelium pacis accedimus. Evangelium autem pacis dicitur, quia ibi continetur pax quam Christus apostolis commendavit, et in apostolis omnibus fidelibus: 117.0734A| vel etiam quia propter observantiam Evangelii meremur reconciliari Deo.
In omnibus, subaudis discipulis et certaminibus, sumentes scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea exstinguere. Quidquid missile est vel jacitur, telum potest appellari: proprie tamen illud quod in longum protenditur, ut lancea. Nam telon dicunt Graeci longum, unde mustela dicitur mus longus. Sicut ergo scutum se tenentem protegit et tela repellit, ita fides hominem munit, et ab eo diaboli jacula et infestationes repellit, ita tamen si fuerit bonis operibus adornata. Tela denique diaboli ignea appellat suggestionem pravam, quae nos incendit ad mala opera agenda, et quae exstinguitur per virtutem fidei. Et galeam salutis assumite. Galea in capite ponitur, 117.0734B| omnesque corporis sensus munit et protegit, visum videlicet in oculis; auditum in auribus, gustum in ore, olfactum in naribus, tactum in toto corpore. Quid debemus ergo intelligere per galeam, quae, ut diximus, omnes sensus corporis protegit? Dominum Jesum Christum et protectionem illius; per caput vero mentem, quia sicut capite reguntur membra, ita cogitationes mente disponuntur. Ponamus igitur galeam in capite, id est protectionem Christi recondamus in secreto mentis nostrae, habentes in illo fiduciam, non in nobismetipsis, et ipse tuebitur omnes sensus nostros, ne a diabolo hoste antiquo possint vulnerari; et gladium spiritus, quod est verbum Dei, subaudis assumite. Gladius Spiritus sancti intelligitur verbum Dei, ut Apostolus ait, id est 117.0734C| doctrina et scientia divinarum Scripturarum, quae per Spiritum sanctum nobis tribuitur. Idcirco autem gladius appellatur, quia sicuti gladio fugantur hostes, ita per cognitionem divinarum Scripturarum possumus fugare omnes insidias et omnia machinamenta diaboli, appetendo illa quae Scriptura docet, et vitando quae prohibet: et non solum daemones per ejus cognitionem et adjutorium Dei possumus superare, sed etiam auctoritate illius haereticos convincere, et errorem illorum destruere.
Gratia, id est fides et remissio peccatorum, sit vobis in incorruptione, id est in integritate cum omnibus qui diligunt Dominum Jesum Christum. Aliter: Gratia, id est fides et remissio peccatorum, societas aeterna sit vobis cum omnibus sanctis in incorruptione, 117.0734D| hoc est in generali resurrectione, ubi accipient omnes electi incorruptionem in corpore et immortalitatem in anima, fulgentes sicut sol in regno Patris sui, cum quo felices in saecula saeculorum manebunt. Amen.
IN EPISTOLAM PAULI AD PHILIPPENSES. ARGUMENTUM. 117.0733D| Philippenses sunt Macedones, id est Graeci. Graecia enim a diversis regibus diversa nomina sortita est. Vocatur enim Macedonia a Macedone rege, et Aemathia ab Aematho, et Thessalia a Thessalo: generaliter 117.0734D| autem omnis terra Graecorum Graecia vocatur a Graeco rege, ut Servius dicit: Hi Philippenses postquam acceperunt verbum praedicationis ab Apostolo, fortes in fide fuerunt nec receperunt falsos apostolos, sicut in argumento ostenditur.
CAPUT PRIMUM. 117.0735A| Paulus. Quare posuit nomen suum in primordio Epistolae? Ut majoris auctoritatis esset Epistola. Sic namque soliti sunt agere reges et principes. Quare non servavit morem suum, ponendo nomen apostolatus sui in Epistola hac, sicut in omnibus, praeter in illa ad Hebraeos? In qua ideo praetermisit, ne utilitas lectionis differretur. Philippenses ergo, ut diximus, postquam per illum crediderunt, non dubitaverunt quin ipse esset Apostolus et magister gentium, ideoque non fuit necesse ut eis scribens, apostolum se nominaret. Corinthii vero, seducti a falsis prophetis, recesserunt a fide, et dubitaverunt illum esse apostolum a Deo electum et missum, dicentes: Vere Paulus non vidit Christum in carne, neque 117.0735B| ejus doctrina est vera. A quo necesse duxit se apostolum nominare, inquiens; Paulus apostolus non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christum et Deum Patrem (Galat. I). Sciendum etiam beato Paulo revelatum esse per visum quod Philippensibus verbum Dei deberet praedicare. Nam apparuit ei, ut legimus in Actibus apostolorum (cap. XVI), vir Macedo, deprecans eum et dicens: Transiens in Macedoniam, adjuva nos. Qui vir angelus Dei fuisse creditur illi genti positus a Deo. Et Timotheus. Quare interponebat nomina discipulorum in Epistolis suis? Ut majoris auctoritatis essent, secundum quod Dominus dixit: In ore duorum vel trium testium stet omne verbum (Deut. XXVII), et ne aliquis diceret, in mendacio ista excogitata sunt, vel etiam 117.0735C| complebat ipse Apostolus quod docuerat dicens: Si cui revelatum fuerit sedenti aliquid, prior taceat (I Cor. XIV). Nam quando dictabat Epistolas, omnes discipuli ejus aderant: et si alicui illorum alia revelata essent, quae ipse non dicebat, aut aliter quam dicebat, quia idem Spiritus sanctus erat in discipulis, qui et in magistro: sicuti ab illo dicebatur, ita ponebat ille in ordinem, non invidens bonus magister suis discipulis, et insuper nomen illius ponebat in exordio cum suo, quia partem ejus habebat. Servus. Sicuti gloriabatur aliquis consulum servum se esse imperatoris, ut Andromachus servus Octaviani, ita et Apostolus, ut ejus Epistola firmior esset, dicebat se servum esse Christi, omnibus sanctis, id est omnibus sanctificatis in baptismate, et in ea sanctificatione 117.0735D| manentibus, qui sunt Philippis cum episcopis, id est cum presbyteris: quia una civitas non potest habere plures episcopos. Philippis est civitas Graeciae, quam aedificavit Philippus pater adoptivus Alexandri, vocans eam nomine suo Philippis; et diaconibus, subaudis sit salus et remissio peccatorum.
Gratias ago Deo meo in omni memoria vestri, id est, in memoria fidei vestrae, in qua solide permanetis, gratias reddo Deo, vel memor vestri semper in meis orationibus gratias ago illi, qui vos confirmat semper in fide.
Cum gaudio, subaudis spiritali, deprecationem faciens, non cum moerore. Pro illis qui in fide perseverant et fidem quam tenent, bonis operibus exornant, 117.0736A| non est necesse cum moerore orare, sed gratias Deo reddere: pro his vero qui labuntur, cum gemitu et moerore est orandum.
Super communicatione vestra, id est, de communione quam habetis nobiscum, vel quia recepistis Evangelium et participastis fidei ejus: vel etiam de communione et participatione, qua nobis participastis in praedicatione, quia praedicatis jam sicut et nos, a primo die, id est a primordio fidei, fratres confidimus in Domino Jesu, quia qui coepit in vobis opus bonum, id est Christus qui dedit vobis initium fidei et bonae conversationis, dabit et perseverantiam usque in diem mortis, vel usque ad diem judicii per successionem.
Sicut est mihi justum, id est justum est mihi hoc 117.0736B| intelligere de vobis, quia permanebitis in fide Christi, et ideo debeo gaudere et hoc sentire, id est intelligere, eo quod habeam vos, in corde et in vinculis meis, subaudis vestri reminiscor.
Testis est mihi Deus quomodo vos cupiam in visceribus Jesu Christi. Viscera dicuntur filii: et viscus dicitur quidquid intra corium est. Ideo duobus modis intelligitur. Cupio, inquiens, omnes vos filios Dei esse, vel cupio ut ipse sit templum vestrum, et vos communicantes corpori et sanguini ejus maneatis in illo.
Et hoc oro ut charitas vestra, et caetera, id est, sicut fides habet initium, habet incrementum et perfectionem, ita charitas. Oro, inquit, ut non solum in Deum et proximum, sed etiam ad inimicos 117.0736C| extendatur charitas vestra, in scientia, subaudis legis, et in omni sensu, id est doctrina Evangelii, ut probetis, id est intelligatis majora de Deo, ut sitis sinceri, id est perfecti in Deo, et fide, et in omni bonitate. Sinceris materia est solida et firma, quae nullius rei varietate maculatur, ita debet et fides solida esse. Sine offensa, id est, sine offensione, in diem judicii, repleti fructu justitiae, id est, sitis repleti omnibus virtutibus, de quibus dicit Apostolus: Fructus autem Spiritus est gaudium, pax (Gal. V), etc. In gloriam et laudem Dei, ut glorificetur Deus in vobis et Dominus Jesus laudetur, per quem omnia bona habemus.
Scire autem vos volo, fratres, quia quae circa me sunt, magis ad profectum venerunt Evangelii. Sciens 117.0736D| beatus Apostolus Philippenses contristari de suis tribulationibus et condolere de suis infirmitatibus, ne illi deficerent in fide, audientes eum talia pati, scribebat eis dicens: Scio quidem vos compati afflictionibus meis, sed innotescere vobis volo quia quae circa me sunt, vincula videlicet, carcer et cippus, magis ad profectum, id est, ad utilitatem et augmentum sunt Evangelii, quam ad contrarietatem. Ita ut vincula mea in Christo, id est, quae non pro aliquo alio crimine sustineo, sed propter Christum, manifesta fierent in omni praetorio et in caeteris omnibus locis. Praetor dicitur a praeeundo et quasi praeceptor, quia praecepta dat populo. Praetorium autem dicitur quasi praeceptorium, eo quod ibi praetores sive praeceptores 117.0737A| et praefecti sedeant ad discutienda quaedam et praecepta danda. Veniente ergo beato Apostolo Romam, vincto pro Christi nomine, cum esset retrusus in carcerem, in domo imperatoris, et coepisset docere, infirmos curare, multa miracula patrare, multi crediderunt in tantum, sicut beatus Hieronymus dicit, ut domum persecutoris Neronis ecclesiam faceret Redemptoris. Tunc manifestatum est in omni praetorio, id est, imperatori, omnibusque consulibus et principibus, et in omnibus locis propter Christum illum talia sustinere. Et plures e fratribus, id est ex credentibus in Domino, id est, per Dominum, confidentes in vinculis meis, id est exemplo vinculorum meorum confortati, cum vidissent talia pati beatum Apostolum, omni formidine mortis 117.0737B| repulsa, exemplo vinculorum ejus confortati atque corroborati, coeperunt audacius verbum Dei praedicare sine timore.
Quidam quidem et propter invidiam et contentionem, quidam autem et propter bonam voluntatem. Hi quatuor modi qui sequuntur in duas species, sicuti doctoribus videtur possunt redigi: Prima videlicet et ultima species pro una computata, duae vero mediae similiter pro una. Sed tentemus per singulas stilum trahere. Quod dicit primum quidem propter invidiam et contentionem, subaudis Christum annuntiant unum esse. Erant quidam ex Judaeis credentibus atque gentibus qui invidentes beato Apostolo quod ipse dicebatur solus magister gentium et praedicator, dicebant: Nunquid Paulus solus dicitur 117.0737C| magister gentium? Nos doctrinam habemus, praedicabimus sicut et ille, ut appellemur magistri gentium. Et hoc agebant, quia volebant contendere cum illo. Secunda species est: Quidam propter bonam voluntatem, id est, bonam intentionem, cupientes salvare alios sicut et ipsi salvati erant. Tertia species est: Quidam ex charitate, subaudis qua diligebant Deum, cupiebant alios salvare, et ex charitate qua diligebant Apostolum, volentes ei adjutorium in praedicatione praebere. Quarta species est: Quidam ex contentione, non sincere. Sincera res est solida et firma. Et erant quidam qui praedicabant non sincere, id est, non pura conscientia, quia propter commoda praesentis vitae, et propter lucra temporalia praedicationi insistebant, ut ita a subjectis cibum 117.0737D| et vestimentum acciperent, dicentes: Dominus ordinavit qui Evangelium annuntiant, de Evangelio vivere (I Cor. IX). Et propter contentionis occasionem non cessabat Apostolus positus in carcere, sed etiam discipulos suos per totum orbem mittebat praedicare. Volebant quidam ut occideretur, ut dum ille occisus esset, liberius possent illi exspoliare suos auditores.
Scientes quoniam in defensione Evangelii positus sum, id est in ea defensione quam paulo superius diximus. Non sincere, id est non pura intentione, existimantes se pressuram, id est persecutionem majorem, suscitare vinculis meis.
Quid enim, id est: Quare contristor, aut quare 117.0738A| moveor in tristitia? Sive per occasionem, id est, per invidiam et non sincere, sive per veritatem, id est bonam voluntatem et charitatem, et in hoc gaudeo, id est quia Christi nomen per bonam voluntatem et ex charitate praedicatur, sed et gaudebo, subaudis propter hoc: quia illis non invideo.
Scio enim quia proveniet mihi hoc ad salutem. Hoc enim proveniet mihi ad salutem, id est ad vitam aeternam, quod sustineo pro Christi nomine: vel quia illis mala non opto qui mihi invident: et mihi tribulationem excitant, Et subministrationem Spiritus Jesu Christi, id est auxilium ministrante et praebente mihi Christo et Spiritu sancto.
Secundum exspectationem et spem meam. Exspectatio et spes unum est: quia spes est exspectatio futurorum 117.0738B| bonorum. Et beatus Apostolus certus erat quod mercedem erat accepturus aeternae retributionis: propter hoc quod sustinebat pro Christo, et de hoc etiam exspectabat mercedem, quia suis invidis persecutoribus bona optabat. Quia in nullo confundar, id est, in nullo horum quae illi agunt, ut mihi persecutionem majorem ingerant: vel quae sustinebo: jam positus in vinculis non erubesco. Sed in omni fiducia, id est in omni fide mea, sicut semper, et nunc magnificabitur Christus in corpore meo, sive pervitam, sive per mortem. Si tormenta sustinuero, omnes qui audierint, dicent, Magnus est iste Deus, pro cujus nomine servi ejus non timent mori.
Mihi autem vivere Christus, id est, si vixero, Christus mihi vita est: vel si vixero, per praedicationem 117.0738C| meam corpus ejus angebo. Et mori lucrum. Si sub poenis mortuus fuero, maximum lucrum est mihi, et magis ac magis praedicabitur. Vel lucrum est mihi mori, quia, si mortuus fuero, maximum lucrum percepturus sum, id est vitam aeternam.
Vivere in carne, hic mihi fructus est operis, quia quo amplius vixero, mercedem meam augebo. Et quid eligam ignoro, id est, utrum mortem appetam, an adhuc in carne manere optem. Est autem sic distinguendum. Et quid eligam ignoro, cum Christo esse, multo magis melius. Cum dixit multo magis melius esse dissolvi et cum Christo esse, et subdit permanere in carne necessarium, ostendit quid magis eligat, et bonum quidem esse manere hic, sed melius et optimum manere cum Christo.
117.0738D| Et hoc confidens scio, quia manebo, id est, confido et credo, quia manebo quandiu Domino placuerit, et permanebo, id est, usque ad perfectionem et corroborationem fidei vestrae manebo omnibus vobis ad profectum vestrum, id est ad utilitatem, et gaudium fidei, id est, ut ego et vos gaudeamus de vestra fide. Ut gratulatio vestra, id est, ut gaudium vestrum, abundet in Christo Jesu in me per meum adventum iterum, ad vos. Gratulari est congaudere et gratias referre, et est sensus: Ut vos, inquit, gaudeatis de meo adventu et gratias referatis Deo, qui vobis me incolumem reddidit liberatum a vinculis.
Tantum, id est tantummodo, digne in Evangelio Christi conversamini, id est, vivite et perseverate. 117.0739A| Digne in Evangelio conversari est Christum secundum quod Evangelium docet, credere, docere, secundum ejus praecepta vivere et quae promittit sperare, et ex mandatis ejus omnia agere. Ut sive cum venero et videro vos, subaudis gaudeam de vestra fide. Quia statis, perseveratis, solidi estis, in uno Spiritu, in una voluntate. Unde in Actibus apostolorum Lucas dicit, Multitudinis credentium erat cor unum et anima una (Act. IV), id est una voluntas, una fides. Unanimes, id est in uno spiritu, collaborantes, id est, simul laborantes in fide Evangelii, bene vivendo, recte credendo et docendo.
Et in nullo terreamini, facto vel negotio. Terreamini dicit, id est paveatis minas et errores haereticorum, paganorum, falsorum Christianorum, quia 117.0739B| afflictio qua vos tribulant, ad damnationem est illis, et vobis ad praemia aeternae remunerationis. Quae, subaudis afflictio et tribulatio vestra, illis est ad damnationem. Et hoc illis a Deo fiet ad damnationem, et vobis ad salutem. Aliter: Hoc, inquit, a Deo, subaudis concessum est vobis, ut pro ejus nomine talia patiendo perseverare possitis, ut palmam martyrii obtineatis, quod non concedit nisi amatoribus suis, quos ipse amare se facit. Sed ut etiam pro illo patiamini, id est pro illo patiendo perseverantiam habeatis et postea palmam obtineatis. Idem certamen habentes, id est agonem contra haereticos, paganos falsosque Christianos. Si necessitas fuerit, sustineatis qualia sustinui apud vos, quando verberatus sum pro muliere pythonissa, a qua spiritum malignitatis 117.0739C| exclusi, quae magnum quaestum praestabat dominis suis.
CAPUT II. Et nunc audistis de me, subaudis quae sustineo Romae positus.
Implete gaudium meum ut idem sapiatis, id est, quod sapimus in fide, in opere, in doctrina, vel unam voluntatem habeatis, eamdem charitatem habentes, unanimes, id est, unius voluntatis, idipsum sentientes, id est, sapientes quod nos sapimus: vel quod intelligitis de fide sanctae Trinitatis, qui sapientiores estis, facite ut vestro studio et praedicatione minus capaces idipsum sapiant.
Nihil per contentionem. Omnem hic prohibet contentionem, 117.0739D| et voluntariam et necessariam. Contentiosi erant apud Philippenses, qui contendebant de quaestionibus legis, et de genealogiis: hoc ideo, ut dum alios superabant, ipsi gloriosi apparerent. Neque per inanem gloriam, id est vanam, sed in humilitate superiores sibi invicem arbitrantes. Omnes enim debemus nobis meliores et superiores existimare: et si videamus aliquem aliquo vitio mancipatum esse, et tamen aliqua virtute pollere, propter unam virtutem quam habet, debemus nobis illum praeferre: et si non videamus in illo aliquam virtutem, potest tamen habere aliquod bonum quod nos lateat.
Non quae sua sunt singuli considerantes. Non solummodo sua commoda et suam utilitatem debent 117.0740A| quaerere, sed aliorum. Utilitas enim multorum multis prodest; unius vero, tantum uni prodest. Sed et ea quae aliorum, id est, quae ad multorum utilitatem pertinent quaerere debemus.
Hoc enim sentite in vobis, hoc est, intelligite et sapite et complete in vobis, quod intelligitis in Christo esse completum, quod et in Christo Jesu, id est, sicut Christus non quaesivit sua, sed nostra: ita nos non solummodo nostra quaeramus, sed aliorum. Qui cum in forma Dei esset, id est, in aequalitate paternae Divinitatis, consubstantialis et coaequalis in omnibus illi, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo. Rapina est quando quilibet homo alienam rem per violentiam sibi usurpat, quae illi non competit. Et Dominus Jesus rapinam non fecerat, 117.0740B| quando dixit se parem esse Deo Patri et aequalem dicendo, Ego et Pater unum sumus (Joan. X). Nisi in veritate esset Filius Dei, aequalis illi non esset in omnibus. Praecursor vero illius quando dixit, Non sum Christus (Joan. I), interrogatus a scribis et Pharisaeis et populo, si dixisset, Ego sum Christus, rapinam fecisset. Simon ergo magus rapinam fecit, quando, cum esset filius diaboli, dixit (Act. VIII): Ego sum filius Dei, ego sum paracletus, ego sum filius Dei. Sed semetipsum exinanivit, id est, humiliavit, et quasi contraxit et minoravit. Exinanitio est, quando res magna et incomprehensibilis, in parva formula comprehenditur. Verbi gratia: Si quilibet artifex totius mundi machinam, et quae in mundo habentur, homines, bestias, volucres, montes, 117.0740C| arbores, civitates, flumina, pisces, in parvissima formula ad comparationem magnitudinis mundi voluerit comprehendere in pictura vel cera, illud est exinanitio. Similiter Verbum Dei Patris, quod ubique est per invisibilitatem Divinitatis suae, quando in parva forma hominis dignatus est apparere visibilis, quasi semetipsum exinanivit et humiliavit, atque (ut ita dicam) quodammodo contraxit. Est enim supra omnia, extra omnia, infra omnia, et quidquid est, intra ipsum est. Verbi gratia: sicut beatus Augustinus dicit, dans similitudinem ex spongia, et mari, comparans spongiam mundo positam in medio maris, et comparans mare Divinitati: Sicut, inquit, spongia posita in medio maris et fluminum, undique habet aquam, supra, intra, undique 117.0740D| et per medias latebras penetratur, ita mundus comparatione Divinitatis quasi nihil est, et ita circumdat et penetrat Divinitas omnia, sicut mare spongiam. Formam servi accipiens, id est, in veritate hominem suscipiens. In similitudinem hominum factus. Hic similitudo pro ipsa veritate ponitur, id est, verus homo factus, quia Verbum caro factum est (Joan. I) id est, Deus homo factus est. Et habitu inventus ut homo. Multis modis habitum dicimus. Est autem habitus accidens nobis, qui mutat illum cui accidit, sed non mutatur: sicut est sapientia quae mutat hominem quem de stulto vel stolido facit esse sapientem, sed ipsa non mutatur. Est habitus secundo modo qui mutat hominem et mutatur, sicut 117.0741A| est cibus, qui de exilitate atque languore mutat nos in robur et valetudinem, et tamen ipse mutatur comestus a nobis. Est habitus tertio modo, qui nec mutat nec mutatur sicuti annulus positus in digito, qui modus rarissime invenitur. Quartus modus est, cum ea, quae accidunt, nec mutant, nec mutantur, sed tamen aliam speciem et formam accipiunt, sicut vestis quae aliam speciem habet complexa sive complicata, quam induta. Qui modus congruit huic comparationi. Nam sicut vestis cum induitur adhaeret quidem corpori, sed non mutatur a sua natura, ut semper vestis non permaneat, licet aliam speciem et majorem honorem assumat quam antea habuisset, ita Verbum Dei Patris assumendo hominem, non est mutatum in hominem, neque ipse 117.0741B| homo assumptus est a Verbo, mutatus est in Verbo, licet aliam speciem assumpsisset in hoc quia majoris honoris et dignitatis exstitit quam aliquis hominum, quia speciosus fuit forma prae filiis hominum (Psal. XLIV).
Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem. Factus obediens Deo Patri, cujus voluntas fuit ut redimeret genus humanum, et non solum Patri, verum etiam et matri, ut in Evangelio habetur, quia venit Nazareth, et erat subditus illis (Luc. II). Mortem autem crucis. Ideo crucifixerunt eum, quia omnibus mortibus saevior est mors crucis, propter longum cruciatum. Si enim gladio transverberassent eum, cito finiretur, vel, sic placuit ei, ut quia per lignum peccavit homo, per lignum 117.0741C| redimeretur.
Propter quod, subaudis tormentum, vel propterea quia obediens fuit Deo Patri, Deus Pater exaltavit illum, hominem assumptum a Verbo, tertia die a mortuis suscitando, et quadragesimo die ad coelos sublevando, vel supra omnia constituendo, et donavit illi nomen, quod est super omne nomen. Quod nomen dedit illi? Ut Filius Dei vocaretur et esset, qui Filius hominis erat, secundum quod in die baptismatis innotuit paterna vox, inquiens: Hic est Filius meus dilectus (Matth. III). Similiter in monte. Vel etiam nomen dedit illi quod est super omne nomen, ut Jesus vocaretur, id est salvator. Licet enim legamus homines in Genesi, et angelos in libro beati Job, filios Dei appellatos esse, tamen 117.0741D| nullus illorum appellatus est salvator: neque Filius Dei proprie, sed abusive, quia nemo illorum potuit genus humanum salvare, nisi ille solus. Ut in nomine Jesu, id est in invocatione nominis Jesu, omne genu flectatur, id est omnia genera hominum subjecta sunt ei, coelestium, id est angelicarum virtutum, terrestrium, id est hominum et creaturarum, et infernorum, id est daemonum et animarum quae in inferno habitant. Aliter: Omnia coelestia et omnia sub terris, quae in inferno esse dicuntur, ejus judicio et nutui et imperio serviunt. Et omnis lingua confiteatur, id est omnis homo confiteatur quia Dominus Jesus in gloria est Dei Patris, in aequalitate potestatis et natura Divinitatis.
117.0742A| Itaque, charissimi mei, in fide et dilectione, sicut semper obedistis, subaudis Domino et mihi, non ut in praesentia mei tantum, id est sicut semper obedientes fuistis in praesentia mea, cum apud vos essem, sed multo magis obedite nunc verbis nostris in absentia. Multi sunt enim qui in praesentia obedientes sunt, et in absentia inobedientes exsistunt, sicut servi qui ad oculum serviunt. Cum metu, subaudis, cordis, et tremore, subaudis corporis, vestram salutem operamini, id est, vitam aeternam praeparate vobis.
Deus est enim qui in vobis operatur. Ne videretur Deum a nostra salute excludere, et quasi sine Dei auxilio salvari possimus, subjunxit: Deus est enim qui in vobis operatur, etc. Omne ergo bonum quod 117.0742B| habemus, tam bona voluntas, quod bona operatio, non est a nobis, sed a Deo. Sed quaestio est: Si ipse dat voluntatem et possibilitatem, qua mercede digni sumus? Praevenit nos siquidem gratia Dei et misericordia, et nos debemus obedire voluntati illius, et ipse postmodum dat possibilitatem. Debemus ergo nos obtemperando obsecundare ei, et dum jungimus voluntatem nostram et obsequium voluntati et possibilitati illius, laudandus est ille qui praevenit, et qui possibilitatem praestat atque perseverantiam, ut nos digni simus mercede aeterna. Et velle, id est, bonam voluntatem habere, et perficere, pro bona voluntate, id est ut semper quod bonum est velimus.
Omnia autem facite sine murmurationibus, subaudis 117.0742C| audis bona, quae Evangelium praecipit, sine murmurationibus, id est, ne dicatis: Gravia nimium sunt quae Deus praecipit. Sine haesitationibus, id est dubitationibus: id est, ne dubitetis in fide, nec de his quae Evangelium promittit.
Ut sitis sine querela. Id est sine reprehensione; et simplices sicut filii Dei. Sicut Deus simplex est, ita filii ejus puro et simplici corde debent incedere. Sine reprehensione. Id est, sine crimine in medio nationis pravae et perversae, inter quos lucetis. Quando Apostolus ista scribebat Philippensibus, necdum adhuc renati omnes erant neque fideles, sed multi erant infideles et haeretici falsique Christiani. Inter quos omnes lucetis. Optabat Apostolus ita illos qui fideles erant vivere, ut sicut sol fugat tenebras, et luna caeteraque 117.0742D| sidera illuminant noctem, ita illi lucendo fide, opere, et doctrina, tenebras erroris et nebulas infidelitatis suo exemplo et doctrina de cordibus infidelium fugarent. Sicut luminaria. Sol, luna et caetera astra. In mundo. Vel in hac vita.
Verbum vitae continentes. Id est fidem rectam qua vivit justus; vel, illius Verbi memoriam, de quo dicitur: In principio erat Verbum (Joan. I). Ad gloriam meam in die Christi. Quia vobis praemium erit, si ita vixeritis, et mihi gloria in die judicii, qui verbum vitae vobis ministravi. Quia non in vacuum cucurri. Subaudis de loco ad locum praedicando. Neque in vacuum laboravi corporeae linguae instantia. Et hoc ad gloriam meam.
117.0743A| Sed et si immolor. Id est interficior a Nerone. Nero ipse fuit sacerdos Petri et Pauli, quia ipse mactavit eos: mactavit quidem, sed non obtulit, quia ipsi seipsos obtulerunt. Supra sacrificium. Gaudeo. Quia vos obtuli sacrificium Deo. Et super obsequium fidei vestrae. Et supra cultum fidei et religionis quem vos docui. Beatus Paulus qui Philippenses ab infidelitate liberavit, et in baptismate a peccatis purgando sanctificavit, ipse utique obtulit eos et sacrificium ejus ipsi fuerunt. Obsequium etiam appellat cultum et religionem, ut alibi: Rationabile sit obsequium vestrum (Rom. XII), et est sensus: Et si (inquit) interficior a Nerone, non sentio poenas, neque pertimesco mortem, congaudens omnibus vobis, propterea quia vos sacrificium obtuli Deo, et quia vos 117.0743B| docui religionem fidei.
Idipsum autem et vos gaudete. Id est, sicut ego gaudeo de vestra fide, ita et vos congaudete de meo praemio quod percepturus sum pro vobis.
Spero autem in Domino Jesu Christo Timotheum, etc. Timotheus erat discipulus Apostoli, omni fide atque doctrina atque operibus bonis adornatus, et per hoc Apostolo admodum charus, in tantum ut unanimis dicatur esse illi, id est, unius voluntatis. Habebat tamen et alios eodem affectu diligentes, ut erat Titus, Lucas, Clemens et alii; sed quando hanc Epistolam misit illis, non habebat secum de perfectioribus nisi istum: omnes enim erant causa praedicationis dispersi per diversa loca, ideoque dicit neminem habere se in praesenti tamen unanimem. 117.0743C| Vel poterat esse ut Timotheus plus omnibus discipulis ejus Philippenses diligeret. Cito. Id est, in proximo. Me mittere ad vos, ut et ego bono animo sim. Id est tranquillo et securo animo sim. Cognitis quae circa vos sunt. Id est, dum cognovero per illum quae circa vos aguntur, tam in fide quam in conversatione.
Neminem enim habeo. Subaudis modo apud me. Qui sincera, id est pura et firma, affectione pro vobis sollicitus sit. Et ea voluntas quae erat in Apostolo erga Philippenses, erat et in Timotheo. Ideo dicit: Neminem habeo tam unanimem, qui eamdem mentem gerat erga vos, et pro vobis ita sollicitus sit. Ideoque ille mittendus est, qui et mihi est charissimus: et curam de vobis maximam gerit. Omnes enim quae 117.0743D| sua sunt, subaudis commoda, quaerunt, non quae sunt Jesu Christi. Modo ostendit quare alii qui cum illo erant, non erant ei ita conjuncti sicut iste. Omnes enim sua commoda quaerunt aut quietem, nolentes tribulari pro aliorum salute, nisi ut ab eis lucra temporalia recipiant, non curantes de remuneratione aeterna.
Experimentum, id est probamentum, ejus cognoscite, quia sicut patri filius mecum servivit in Evangelio. Non mihi, inquit, servivit, sed mecum servivit Christo in Evangelii praedicatione. Servivit tamen et beato Apostolo
Hunc ergo spero me mittere ad vos, mox ut videro quae circa me sunt. Positus Apostolus in vinculis dubitabat 117.0744A| utrum decollandus esset a Nerone, aut dimittendus liber de carcere, ideoque dixit: Cum cognovero quid mihi evenerit. Si de carcere incolumis exiero, mittam eum ad vos.
Confido autem in Domino quoniam et ipse cito veniam ad vos. Sciendum tamen quia postmodum ipse non venit ad eos.
Necessarium autem existimavi Epaphroditum mittere ad vos. Quia Timotheum non possum mittere quousque cognoscam quae circa me sunt, puto necessarium esse vobis mittere Epaphroditum: qui Epaphras appellatur alio loco, sicut Lucius, Lucas. Apostolus enim non curabat de proprietate nominum. Cooperatorem, id est simul laborantem in praedicatione. Et socium sive commilitonem, in castris Dei 117.0744B| pro fide. Vestrum autem Apostolum, vel qui ad vos a me mittitur, vel quem vos de vestris elegistis in apostolum mittendo illum ad me. Et ministrum necessitatis meae, et desiderii qui mihi jam posito in carcere ministrat quae necessaria sunt, et insuper praedicationi insistit. Apostolum autem illum vocat, quia ab illo missus est. Omnis enim qui mittitur Apostolus vocatur.
Propterea quod audieratis illum infirmatum: nam et infirmatus est usque ad mortem, sed Deus misertus est ejus, subaudis quia revocavit eum de faucibus mortis ad vitam. Non solum autem ejus, subaudis misertus est, verum etiam mei misertus est. Quare? ne tristitiam mortis ejus super tristitiam infirmitatis ejus haberem. Beatus Apostolus dolebat de infirmitate 117.0744C| Epaphroditi. Sed si ille ab hac luce migrasset, super tristitiam infirmitatis haberet tristitiam mortis ejus. Vel quia ipse in vinculis astrictus tenebatur, si contigisset Epaphroditum mori, qui ei necessaria procurabat, super tristitiam vinculorum haberet tristitiam de morte illius.
Ut viso eo iterum gaudeatis. Gaudium Apostoli gaudium erat Philippensium, sicut tristitia ejus tristitia illorum: similiter tristitia Philippensium tristitia erat Apostoli, et laetitia illorum laetitia illius: sicut ipse dixerat: Gaudete cum gaudentibus, et flete cum flentibus (Rom. VII), et ego sine tristitia sim, subaudis cum cognovero vos laetificatos illius praesentia: et cum per illum agnovero quae circa vos aguntur.
Excipite itaque illum cum gaudio in Domino, et ejusmodi 117.0744D| cum honore habetote, id est, non solum qui vester apostolus est cum gaudio spirituali suscipite, sed omnes qui eamdem fidem habent, et bonis operibus insistunt, sicut ille. Quoniam propter opus Christi usque ad mortem accessit, id est, propter charitatem et praedicationem Evangelii usque ad mortem accessit, subaudis praedicando et mihi ministrando contra jussa principum. Tradens animam suam, subaudis periculo mortis, ut impleret id quod ex vobis deerat erga meum obsequium. Philippenses qui ab Apostolo verbum praedicationis audierunt, per quod salvati sunt si facultas eis adfuisset, et longitudo terrae non obstitisset, ipsi debuerant ei omnia subsidia temporalia praebere et ministrare. Quod ergo 117.0745A| illi implere nequiverunt, solus Epaphroditus vice illorum contra praecepta imperatoris adhaesit illi in carcere, et procuravit illi victum et vestimentum, et insuper socius fuit praedicationis. Hic ergo tradidit animam suam periculo mortis, quia contra praeceptum imperatoris accessit ad illum, ut diximus, et in hoc quod ei ministravit, implevit quod ex eis deerat, quia quod illi debuerant agere, ipse fecit sicut Apostolus declarat. Ut impleret quod ex vobis deerat, id est quod vos non poteratis implere impediente longitudine terrarum, ipse pro vobis implevit.
CAPUT III. De caetero, id est deinceps, et praeter illa quae superius dicta sunt, fratres mei in fide gaudete in Domino, 117.0745B| non in rebus temporalibus et terrenis atque caducis. Eadem vobis, id est, ea quae docui praesens, quia vobis et mihi est necessarium, me non piget scribere, sed videre ne vobis pigrum sit ea legere et implere.
Videte canes, id est cavete et declinate. Canes appellat Judaeos, et malos operarios eosdem appellat circumcisionem, quia consuetudo ejus est Judaeos appellare circumcisionem, et gentiles praeputium. Ideo ergo appellat eos canes, quia sicut canis latrat ac deinde mordet, ita illi loquendo oblatrabant, et seducendo aspere mordebant. Mali operarii erant, quia male suadebant eis operari, dicentes: Non potestis salvari per baptismum, nisi circumcidamini, sicut lex praecipit (Act. XV), quia scriptum est: Masculus 117.0745C| cujus caro circumcisa non fuerit, peribit anima illius de populo suo, quia pactum meum irritum fecit (Gen. XVII).
Nos enim sumus circumcisio. Nos, id est omnes recte credentes, sumus spiritualiter circumcisi, qui spiritu Deo servimus, id est spiritualiter et non carnaliter: vel etiam qui mente Deo servimus, sicut in Evangelio habetur: Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu, id est in mente, oportet adorare (Joan. IV). Et gloriamur in Christo Jesu, id est in fide Jesu Christi, et non in carne fiduciam habentes, id est carnali circumcisione, quia nos habemus omnes sensus corporis circumcisos. Quanquam ego habeam confidentiam et in carne, id est, habere possem in carnali circumcisione, si aliqua ibi esset fiducia.
117.0745D| Si quis autem alius, subaudis vestrum gentilium, videtur confidere in carne, ego magis. Diceret aliquis: Non es circumcisus neque injussus circumcidi, ideo talia praecipis? Ad haec ille: Non ideo, inquit, talia praecipio, id est, ideo praecipio non circumcidi, quasi ego non sim circumcisus, et possim in gloria mea confidere plus quam aliquis vestrum gentilium, si esset in ea aliqua fiducia et justitia, postquam Christus venit: sed quia non est ibi aliqua gloriatio, nolo ut circumcidamini a Judaeis. Ex genere Israel, subaudis natus sum, de tribu Benjamin, quod nemo vestrum est. Hebraeus ex Hebraeis, subaudis natus de tribu Benjamin: secundum legem pharisaeus, id est doctor legis Mosaicae, secundum aemulationem persequens 117.0746A| Ecclesiam Dei. Fui, inquit, doctor legis, et propter studium et amorem Synagogae, quam volebam statuere, persequebar Ecclesiam Dei. Aemulus dicitur, invidus et imitator, et studiosus, sed in hoc loco pro studioso ponitur. Beatus ergo Apostolus studiosus aemulator fuit in lege, volens Synagogam statuere, et Ecclesiam Dei destruere persequendo sanctos. Secundum illam justitiam quae in lege est. Si aliqua justitia modo in lege est, conversatus, subaudis vixi sine crimine et sine reprehensione, ut mihi visum est et aliis: quia circumcisus sum octavo die, et quadragesimo die per me legalia munera sunt oblata, et festivitates, et sabbata observavi, et caetera omnia quae lex praecipit.
Sed quae mihi fuerunt lucra, hoc est, quae putabam 117.0746B| quod mihi praestarent magnum quaestum et praemium haec omnia intellexi mihi futura ad damnum, si ea carnaliter observarem propter Christum, id est, postquam in Christum credidi vel propter fidem illius quam teneo, credo omnia illa ad damnum et dispendium esse illorum, qui ea observaverint, et propter hoc Evangelium Christi, secundum cujus doctrinam debemus vivere, quod supereminet atque transcendit sua dignitate et veritate omnem scripturam divinorum eloquiorum.
Verumtamen existimo omnia, subaudis legalia praecepta, detrimentum, id est damnum, esse suis auditoribus propter eminentem scientiam, id est propter Evangelium, propter quem, id est propter Christum vel propter fidem ejus, omnia quae lex praecipit carnaliter 117.0746C| observare, quasi damnum duxi, et pro nihilo deputo, ut Christum mihi lucrer, et acquiram, et inveniar in illo, id est in fide ejus perfectus, non habens meam justitiam quae ex lege est, sed illam quae est ex fide Jesu Christi. Justitia quae in lege erat, justitia hominis dicebatur, quia manibus operabatur, videlicet in circumcisione et oblatione munerum. Istam justitiam respuebat Apostolus, et nolebat eam amplius habere, sed potius desiderabat inveniri in justitia fidei et Evangelii, quae non est hominis justitia, sed Dei, quia spiritaliter in baptismate fit et in mente.
Quae ex Deo est justitia, subaudis dico, in fide ad cognoscendum illum, quia per fidem quae bonis operibus adornatur, cognoscitur Deus: Resurrectionis ejus virtutem, subaudis cognoscendam. Quae est virtus 117.0746D| resurrectionis? Ut sicut Christus mortuus et resurrexit, et jam non moritur, ita et nos moriamur in fonte baptismatis peccato, et resurgamus ad vitam, et semper in novitate vitae ambulemus. Et haec virtus per fidem cognoscitur, et per fidem ejus pervenitur ad societatem passionum christi, quia nisi fidem haberemus nequaquam passionem ejus imitaremur. Debemus autem imitari illam, ponendo animas nostras pro illo, si necessitas fuerit, vel etiam in nobisipsis debemus mortificare vitia et peccata. Configuratus sum morti ejus, id est imitator sum mortis ejus et passionis illius. Si quo modo, id est si aliquo modo occurram ad resurrectionem, subaudis electorum. Ista resurrectio non erit omnium resurgentium, 117.0747A| sed tantummodo electorum, quia licet omnes in momento resurgant justi et impii in die judicii, soli tantum justi occurrunt Domino, in aera deportati ab angelis, sicut alibi idem Apostolus ait: Rapiemur obviam Christo in aera (I Thess. IV). Impii vero manebunt in terra quousque percipient illam terribilem sententiam judicis: Ite, maledicti, in ignem aeternum (Matth. XXV). Quae est, id est, quae futura est ex mortuis in die judicii.
Non quod jam acceperim, id est non ideo talia dico de resurrectione quod jam perfectionem acceperim, quia non sum adhuc perfectus, aut etiam justificatus perfectus sim. Quantum ad sapientiam illam pertinet, quae mortalibus hominibus datur, beatus Apostolus sapientissimus omnium hominum erat, qui tunc 117.0747B| temporis in carne morabantur: quantum vero ad illam perfectionem pertinet quam recepturi sunt sancti post generalem resurrectionem, perfectissimus non erat, quia videmus nunc in aenigmate, tunc autem facie ad faciem (I Cor. XIII), quia videbimus Deum sicuti est (I Joan. III). Sequor autem, id est imitabor Christum, si quo modo comprehendam, subaudis perfectionem, in quo et comprehensus sum. Omnes electi praedestinati ad vitam aeternam in passione Domini sunt comprehensi, quia per illam sunt redempti non solum qui post resurrectionem ejus salvandi erant et purgandi per baptismum, sed etiam omnes justi qui praecesserunt ejus adventum. Sed dicit aliquis: Si ego comprehensus sum in passione ejus, id est redemptus, et baptismate purgatus, quare 117.0747C| non habeo modo in praesenti perfectionem fidei, sapientiae atque justitiae? Cui respondendum est, quia baptismi renovationem polluisti male vivendo, non poteris illam perfectionem obtinere, quousque iterum mundatus per poenitentiam venias ad illum qui te in baptismate mundavit.
Fratres, ego non arbitror me comprehendisse, subaudis perfectionem, quia in praesenti saeculo non possumus esse perfecti. Unum autem, subaudis verbum dicam, quae quidem retro sunt obliviscens. Quae sunt illa quae retro sunt? Omnia temporalia et transitoria, praedia, divitiae, et commoda praesentis vitae. Quae ideo dicuntur esse retro, quia cum ab hac vita transierimus per mortem carnis, omnia post nos relinquemus. Ad ea quae sunt priora extendens me. 117.0747D| Quae sunt priora? Praemia et gaudia patriae coelestis, quae nobis futura sunt et sine fide mansura. Aliter beatus Apostolus omnia bona quae in hoc saeculo habebat perfecta, ad comparationem aeternorum pro nihilo deputabat, et sic quotidie vivebat quasi semper insipiens, ideoque dixit: Obliviscor praeteritorum, desiderans semper ad alia tendere.
Ad destinatum persequor, id est ad promissum tendo, ad bravium, id est ad coronam supernae remunerationis in Christo Jesu, id est per Christum Jesum.
Quicunque ergo perfecti sumus, ad comparationem aliorum, hoc sentiamus, subaudis, quia non sumus perfecti. Quicunque sumus perfecti, id est, qui perfecti 117.0748A| arbitramur esse ad comparationem fidelium et minus intelligentium hoc sapiamus, quia non sumus perfecti ad illam comparationem quam percepturi sumus in die judicii. Et si quid aliter sentitis, vel sapitis de hoc quod diximus, et hoc non ex vobis, sed Deus illud manifestabit. Beatus Beda loquens quodam loco ex dictis Apostoli ait: Unusquisque in suo sensu abundet et si aliud quid sapitis, et hoc vobis Deus revelabit. Quid ergo: Si haereticus est debet in suo sensu abundare? Minime. Non de haeretico loquor, sed de Christiano. Unusquisque, inquit, fidelis in suo sensu abundet, id est, quod credit opere impleat studeatque abundare virtutibus: et si quid aliud sapit quod contra fidem fit, propter bona opera quae habet, revelabit illi Deus, ut illud corrigat, sicut fecit Cypriano Carthaginensi 117.0748B| episcopo, qui unam mersionem tantummodo dabat baptizandis, ignoranter hoc agens. Sed quia bonis operibus inserviebat, et quod intelligebat opere implebat, meruit revelationem percipere a Domino, ut trinam mersionem daret baptizandis.
Ad quod pervenimus, id est in fide ad quam perveni ego, docente Domino et vos me praedicante, in ea maneamus ambulantes de virtute in virtutem, ut idem sapiamus, subaudis de Christo, id est unam fidem habeamus, et permaneamus in regula, id est in rectitudine fidei.
Fratres, imitatores mei estote. Imitatio est cujusque rei quaedam cognitio: imitari est sequi, et est sensus: Si Christum non potestis imitari et sequi, saltem me imitamini discipulum ejus in fide, in opere, 117.0748C| in doctrina: ut sicut ego credo, operor, doceo, ita et vos credatis, operemini, doceatis. Et observate eos. Hoc verbum, quod est observare, varias habet significationes. Aliquando significat declinare et cavere, ut ibi, observate eos qui dissensiones et offendicula faciunt, id est declinate ab eis. Aliquando insidias moliri, ut ibi: Et ipsi observabant, id est insidias tendebant. Aliquando imitari, ut hic, observate, id est imitamini tales qui formam doctrinae nostrae habent, qui ita credunt, vivunt et docent, qui ita ambulant, id est qui ita vivunt sicut et ego, sicut habetis formam nostram, id est formam doctrinae nostrae.
Multi enim ambulant, id est non recte vivunt, sicut pseudoapostoli, quos saepe dicebam vobis, id est, quos saepe praedicabam vobis cavendos 117.0748D| esse, cum apud vos essem praesens. Nunc autem et flens dico. Imitanda est charitas Apostoli, qui etiam inimicos crucis Christi deflebat: sicut Samuel inimicum suum Saul; et sicut idem Apostolus Corinthios alibi, qui post fornicationem non egerunt poenitentiam. Inimicos crucis Christi flens dico, ut declinetis ab illis, quorum finis, id est mors praesentis vitae, interitus, est illis, id est perditio aeterna: quia ut ab hac vita transierint, tradentur poenis sempiternis. Inimicos crucis Christi appellat Judaeos et alios infideles, qui dicebant non posse hominem salvari per fidem Dominicae passionis sine circumcisione. Quorum Deus venter est, subaudis ab illis declinate. Quorum Deus venter est? Illorum qui ideo praedicant, 117.0749A| ut ventrem suum possint implere. Et gloria in confusione ipsorum, id est, in verecundo et pudendo membro genitali, quia gloriantur se circumcisos esse. Qui terrena sapiunt, id est, qui legem non spiritaliter, sed terrene intelligunt: vel qui carnalem circumcisionem in se et in aliis observare volunt.
Nostra autem conversatio in coelis est. Jungit se caeteris sanctis, qui terram corpore, coelum vero mente inhabitant. Unde, id est de coelis, etiam Salvatorem exspectamus, subaudis venturum ad judicium, qui reformabit, id est renovando formabit, corpus humilitatis nostrae. Corpus nostrum corpus humilitatis est, quod per mortem in pulverem et vermes humiliari potest. Istud corpus primum formavit in utero materno, sed iterum reformabit illud 117.0749B| per gloriam resurrectionis. Configuratum, id est assimilatum corpori claritatis suae, id est in gloria et immortalitate: quia illam claritatem habebunt corpora sanctorum post diem judicii, quam habuit corpus Christi clarificatum in monte, quia similes angelis erimus et poterat aliquis dicere: Quomodo poterit corpora nostra reformare, quae a vermibus erunt corrupta, et in pulverem redacta? Ad haec beatus Apostolus: Secundum illam, inquit, potestatem qua semetipsum tertia die resuscitavit, et qua sibi potuit omnia subjicere, corpora etiam nostra in die judicii reformabit ad claritatem suam. Operationem qua possit, id est, potest vel potuit, subjicere sibi omnia.
CAPUT IV. 117.0749C| Itaque, fratres mei in fide, charissimi in dilectione, et desideratissimi opere vel affectu, gaudium meum, subaudis in praesenti.
Et corona mea, subaudis in futuro, quia vos Deo acquisivi, sic state, id est sic perseverate in fide, in opere, in doctrina, sicut a me audistis et vidistis.
Evodiam rogo et Syntychen deprecor, idipsum sapere in Domino, subaudis quod nos sapimus, ego aliique fideles, qui ita sapiunt et credunt perfecte sicut et ego. Sapientes et religiosae mulieres erant apud Philippenses quae praedicabant domi in suo sexu: parvulos etiam et parvulas docebant, non tamen in ecclesia, quia idem Apostolus hoc praecipit ut mulieres in Ecclesia taceant.
Et te, Germane compar. Germanus comes erat ipsius 117.0749D| in fide, in officio praedicationis, et tamen dives ideoque praecepit ut ipse qui abundabat opibus, vel etiam in praedicatione adjuvaret illas. Compar, comes in fide et officio. Adjuva illas, subaudis supra memoratas, quae mecum laboraverunt, subaudis docentes in suo sexu. Cum Clemente. Clemens philosophus fuit, sed postea discipulus apostolorum Petri et Pauli factus, praefuit Ecclesiae Romae praesul, et pro Christi nomine in mare est praecipitatus. Et caeteris adjutoribus meis. Ne Philippenses dure acciperent, quod illorum nomina in hac epistola non continerentur, ideo subjunxit: Et caeteris adjutoribus meis, quorum nomina sunt in libro vitae, et est sensus: O Philippenses, nolite graviter ferre quod omnes vos 117.0750A| in Epistola mea non nominavi, quoniam etsi in mea Epistola non estis scripti, in libro tamen vitae continemini, quia mei adjutores estis. Iste est liber vitae de quo Dominus dicit: Gaudete quod nomina vestra scripta sunt in coelis (Luc. X), id est in libro vitae, id est in memoria omnipotentis Dei.
Gaudete in Domino semper. Vos qui non gaudetis in temporalibus rebus, negotiis terrenis, caducis, et transitoriis, gaudete in Domino, in fide, in ore, in opere: mente, et corpore.
Modestia, id est mansuetudo et humilitas, vestra nota sit omnibus hominibus, fidelibus et infidelibus, haereticis falsisque fratribus. Fidelibus nota sit, ut vestro exemplo coroborentur in omni bonitate, imitatores vestri facti, ut vos mercedem recipiatis. Infidelibus 117.0750B| nota sit, ut videntes vestram religionem et bonam conversationem, non possint infamare vestram fidem et nomen Domini salvatoris, sed potius vestro exemplo revocentur ab errore. Dominus, prope est omnibus videlicet qui recte credunt, juste vivunt, bene docent et cor immaculatum habent: vel prope est, ut vos ab hac vita abstrahat per mortem carnis: vel prope est, ut ad judicium veniat.
Nihil solliciti sitis de mundanis terrenisque rebus. Sollicitudo est superflua cura. Sed justi non debent superfluam curam habere de rebus transitoriis, sed in Domino omnem spem ponere, juxta quod Psalmista ait: Jacta super Dominum curam tuam, et ipse te enutriet (Psal. LIV): Sed in omni oratione et obsecratione cum gratiarum actione. Oratio est pro praeteritis 117.0750C| excessibus et delictis, obsecratio pro adipiscendis futuris, gratiarum actio pro collatis beneficiis. Ideo debemus omnipotenti Deo gratias referre pro beneficiis collatis, ut cum de perceptis muneribus non inveniamur ingrati, de percipiendis non judicemur indigni. Petitiones vestrae innotescant apud Deum. Nolite, inquit, superfluam curam assumere pro temporalibus rebus, sed petitiones vestrae innotescant apud Deum, id est notae fiant Deo per ministerium angelorum. Si ergo omnipotens Deus omnia non solum praeterita et praesentia, sed etiam futura cognoscit, et non solum opera, sed etiam cogitationes discernit, et totus ubique est, quid necesse est ut per ministerium angelorum renuntientur ei quae agimus? Non ergo ideo illi nuntiant, quod illum aliquid lateat, 117.0750D| juxta quod Salomon ait: Tu solus nosti corda filiorum hominum, sed ut officium et ministerium suum adimpleant, quia nuntii sunt.
Et pax Dei quae exsuperat omnem sensum. Exsuperat, id est transcendit omnem sensum et angelorum et hominum, non tamen Dei. De qua pace loquitur? Qua reconciliati sumus Deo per passionem Filii ejus. Ante adventum siquidem Domini longe eramus a Deo, et discordes eramus tam Deo quam angelis, sed per passionem Filii Dei reconciliati sumus Deo. Ista reconciliatio necesse est ut semper nos custodiat. Exsuperat autem omnem sensum praeter sensum Domini, quia nemo angelorum, nemo hominum potest penetrare mysterium passionis Filii Dei 117.0751A| et nostrae reconciliationis, et quanta fuerit charitas in illo: quia cum Deus esset, pro vobis homo fieri dignatus est. Custodiat corda vestra et intelligentias vestras. Cor et intellectus pro uno est accipiendum. In Christo Jesu, id est per Jesum Christum, vel in fide Jesu Christi.
De caetero, fratres, praeter illa superius memorata, quaecunque sunt vera, quaecunque pudica, quaecunque justa, quaecunque sancta, quaecunque amabilia, id est omnia quae in Evangelio habentur cogitate, et cogitando opere implete, quia illa sunt vera. Omnia vera sunt pudica et casta, quia ab omni mendacio sunt, inviolata et incorrupta. Illa sunt justa et sancta, quae sanctitatem et justitiam docent. Quaecunque sunt bonae famae, id est, quae bonam famam nos 117.0751B| faciunt habere, omnia ista cogitate et perficite. Siqua virtus, subaudis fidei, operationis, doctrinae, et unde laudari Deus potest, illa Deo applicate, non vestris meritis.
Quae audistis, subaudis per litteras nostras, vel a meipso, et vidistis, in opere, haec agite: et Deus pacis erit vobiscum, hoc est, Deus qui est pater pacis, id est, Domini nostri Jesu Christi qui est pax nostra, qui fecit utraque unum.
Gavisus sum autem in Domino vehementer, quoniam tandem aliquando, etc. In principio praedicationis Apostoli, quando Philippenses crediderunt, maximam humanitatem praebuerunt ei, ministrantes ei laeto animo quae necessaria erant; sed cum coepissent persecutionem pati a suis civibus infidelibus, et 117.0751C| tribulari a persecutoribus, cessaverunt a ministratione: neque enim poterant in seditione ac persecutione positi, officium charitatis ita implere, sicut tempore pacis. Cum vero reddita esset illis tranquillitas Domino suffragante, reversi sunt ad pristinam conversationem, coeperuntque ministrare Apostolo aliisque sanctis quae necessaria erant. Quapropter congaudet Apostolus illorum bonitati, et dicit: Gavisus sum valde, quoniam tandem, id est ad ultimum, aut vix aliquando refloruistis, id est florem virtutum, protulistis, reversi ad priorem conversationem et consuetudinem. Floruistis, id est florem bonae operationis protulistis, id est affectum dilectionis erga me exhibere coepistis, sicut ante exhibebatis. Occupati autem eratis, subaudis in persecutione 117.0751D| civium. Excusat eos modo, dicens: Indulgeo vobis si ad tempus illud omisistis, quia detenti eratis in persecutione inimicorum.
Non quasi propter penuriam, id est indigentiam, hoc dico; ego enim didici in quibus sum, sufficiens esse, id est, ego scio in quibus possum sufficientiam habere, quia scio indigentiam patienter ferre, et abundantiam cum temperantia disponere. Multi sunt qui positi in paupertate, nesciunt eam patienter ferre: et sunt multi qui positi in abundantia, nesciunt temperantiam habere, sed comedunt et bibunt ultra modum, et utuntur his quibus abundant intemperate: quorum numero erat Apostolus alienus.
Scio et humiliari, id est scio penuriam patienter 117.0752A| sustinere: scio et abundare, id est in abundantia temperans esse, ne corrumpar ab ea. In omnibus institutus sum, et satiari, id est abundare, et esurire, id est penuriam pati.
Omnia possum in eo qui me confortat. Ne videretur sibimetipsi tribuere hoc quasi suis viribus potuisset in penuria patiens esse, et in abundantia temperans, ait: Omnia autem ista in eo possum implere qui me confortat, id est in Christo, qui mihi possibilitatem tribuit.
Verumtamen bene fecistis, communicantes tribulationi meae, id est, quamvis ego nullo indigeam, bene fecistis vos, charitatis officium in me adimplentes, compatiendo passionibus meis, et mittendo mihi quae erant necessaria.
117.0752B| Scitis autem, etc., usque, profectus sum a Macedonia. Macedonia provincia est Graecorum, dicta a Macedone, et Thessalonica civitas est a Thessalo rege dicta. In hoc ergo quod laudat Philippenses, qui ei necessaria miserunt, vituperabat alios qui ei nullum obsequium praebuerunt. In ratione dati et accepti. Quidquid accipitur vel datur ratio inde potest esse. Ratio dati est quia scit dator quod dat, aut quantum dat, aut cui dat, utrum aurum, an vestimentum det, libram auri, aut equum. Ratio accepti est, quia scit ille qui accipit metallum aliquid aut vestimentum, quantum accipit, et a quo accipit; et est sensus: Ex omnibus de quibus potest esse ratio dati et accepti, non ministraverunt mihi, quia ipsi nihil dederunt, et ego nihil accepi
117.0752C| Non quaero datum, subaudis tantummodo, sed requiro fructum, id est benevolentiam et benignitatem animi, abundantem in oratione vestra, id est ad utilitatem vestram. Quidam codices habent: Abundantem in oratione vestra. Oratio Apostoli, oratio Philippensium erat, quia pro illis orabat. Et quando quilibet orat pro aliquo, si vita illius munda fuerit, pro quo oratur, sublevat orationem deprecantis, ut a Deo exaudiatur, sicut e contra vita mala ejus pro quo oratur impedit orationem illius qui pro ipso orat. Unde dicit Dominus Jeremiae: Noli orare pro populo hoc, quia non exaudiam te (Jer. VII). Ergo beati Pauli oratio quam pro illis fundebat, bona vita illorum sublevabatur. Unde dicit: Non requiro tantummodo datum, sed requiro benevolentiam et benignitatem 117.0752D| abundantem in oratione vestra, id est ut vestra voluntate sublevet oratio, quam pro vobis fundo.
Habeo autem omnia, et abundo. Ille omnia habet qui nullo indiget, qui praeter necessaria nihil requirit. Repletus sum, inquit, subaudis omni abundantia, acceptis ab Epaphrodito, subaudis muneribus, quae, subaudis munera, misistis mihi. Miserant illi Philippenses aut aurum, aut argentum, aut vestimenta, per Epaphroditum, in quibus ille multum laetatus et gratulatus est, non tam pro sua quam pro aliorum necessitate. In odorem suavitatis. Odor suavitatis est apud Deum, intentio bona et voluntas promptissima offerentis, de qua legimus in Genesi, quia odoratus est odorem suavitatis Dominus, 117.0753A| quando Noe obtulit sacrificium Deo, egressus de arca. Non enim est putandum quod Dominus omnipotens sacrificio victimarum et fumo carnium atque nidore pinguedinis delectetur, sed intentione bona et voluntate promptissima offerentis. Si enim fumo et nidore carnium delectaretur, nequaquam diceret per prophetam: Sacrificia vestra odivit anima mea.
Deus autem meus impleat omne desiderium vestrum. Tale desiderium habebant Philippenses, ut socii et comparticipes merentur fieri beati Apostoli, et est sensus: Concedat, praestetque Deus meus, ut sicut participes estis passionis meae et condoletis tribulationibus meis, ita sitis participes praemiorum meorum, et congaudeatis laetitiae meae. Et qualiter fiet 117.0753B| istud? Secundum divitias suas in gloria aeterna. Quae sunt illae divitiae? Quas oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt, id est, gaudia aeterna et praemia sine fine mansura. Et hoc in Christo Jesu, hoc est, per Christum Jesum.
Deo autem et Patri nostro, id est sanctae Trinitati quae unus Deus est, maneat honor in saecula saeculorum, id est per omnia futura saecula.
117.0754A| Salutate omnem sanctum, id est omnem sanctificatum in baptismate, vel qui sine crimine, et sine graviori peccato florent. Maxime autem qui de Caesaris domo sunt. Quare addidit: Maxime autem illos qui de Caesaris domo sunt? ut illos Philippenses acueret et instigaret ad fidem servandam, et bonis operibus laborandum, quasi diceret: O Philippenses, attendite: si illi qui apparitores sunt imperatoris, et ei semper assistere debent in palatio illius, veniunt ad fidem pro nihilo deputantes iram imperatoris, et viriliter in fide et doctrina laborant, quanto magis vos debetis ferventi animo fidem servare, bonis operibus insistere, qui longe ab aula regali remoti estis, neque terremini jussu malignorum principum. Nam manente Apostolo in carcere in 117.0754B| domo imperatoris, multi ex domo Caesaris veniebant ad eum: et docti ab illo, baptizabantur in tantum ut (jam diximus) domum persecutoris facerent Ecclesiam Redemptoris.
Gretia Domini, id est fides vel salus, et redemptio atque remissio peccatorum maneat cum spiritu vestro, id est in corde vestro et mente: quia si manserit in mente, manebit et in corde, etc.
IN EPISTOLAM AD COLOSSENSES. CAPUT PRIMUM. 117.0753B| 117.0753C| Mysterium quod absconditum fuit a saeculis et generationibus. Mysterium incarnationis passionisque Filii Dei et redemptionis generis humani absconditum fuit ab initio mundi sapientibus hujus saeculi, patriarchis autem et prophetis aliisque quamplurimis justis patefactum est.
Quod est Christus, in vobis spes gloriae. Christus est spes gloriae electorum, quia quicunque firmiter in eum credunt, sperant se accepturos vitam aeternam, et gloriam quam ipse promisit.
Corripientes omnem hominem. Omnem hominem debemus hic intelligere Judaeum et gentilem, dominum et servum, ditem et pauperem, omnemque sexum et conditionem, quibus praeceptum est apostolis praedicare. Sed quod dicit: Corripientes omnem hominem, 117.0753D| pertinet ad ingratos et superbos; et quod dicit, docentes, pertinet ad humiles et subjectos. In omni sapientia. Id est in fide sanctae Trinitatis, in qua est omnis sapientia. Perfectum in Christo Jesu. Hoc est in fide Jesu Christi, secundum quod in praesenti saeculo potest quilibet electus perfectus esse. In praesenti etenim saeculo nemo potest esse perfectus ad comparationem aeternae perfectionis. Unde idem Apostolus alibi: Quotquot perfecti sumus, hoc sapimus (Philipp. III), quia subaudis non sumus perfecti. Quod enim nunc videmus in aenigmate et tenemus in spe, tunc possidebimus in re, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III).
In quo et laboro, certando. Duo dicit laborem et certamen, ex quibus unum refertur ad praedicationem, 117.0754B| alterum ad conflictum hostium. Laboro, inquit, 117.0754C| ad praedicationem, certando contra hostes Christi, et hoc non meis viribus, neque mea virtute, sed secundum quod ipse mihi opem tribuit.
CAPUT II Volo enim vos scire, o Colossenses, qualem sollicitudinem habeam pro vobis. Sollicitudo est maxima cura. Beatus ergo Apostolus eamdem sollicitudinem et studium gerebat de illis qui docebantur ab ejus discipulis, et ad quos ipse mittebat epistolas, licet ipse eos corpore non vidisset, quam habebat ex his quos proprio ore docebat. Ideo autem talia loquebatur blandiendo, ut illorum animos mulceret, et Epistolam ejus reciperent. Et pro his qui sunt Laodiciae. Laodicia est civitas Graeciae. Instructi. Id est 117.0754D| firmati et docti. In charitate. Id est in dilectione Dei et proximi, in agnitionem mysterii Dei, id est in cognitione sanctae Trinitatis, et fide Domini salvatoris, credentes eum pro salute nostra venisse in carnem.
In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae. Sapientia refertur ad humanam rem, scientia ad divinam: et in Christo Jesu est sapientia, qualiter temporalia et humana dispenset, et quomodo divina ordinet. Vel sapientiam in humanis, et in divinis scientiam abscondit quia non omnibus patent. Ante Domini adventum, nomen Domini Patris incognitum fuit cunctis retro generationibus, non illud nomen quod Deus, sed quod Pater vocatur, sicut ipse Filius ait: Pater, manifestavi nomen tuum (Joan. XVII).
Hoc autem dico, subaudis ut sitis firmati in charitate, 117.0755A| ut nemo vos decipiat in subtilitate, id est in tenuitate sermonum, et in calliditate, vel in syllogismis. Quidam codices habent in sublimitate, quod idipsum est in altitudine.
Nam etsi corpore absens sum, sed spiritu vobiscum sum, gaudens de fide vestra et videns ordinem vestrum, id est, revelante Spiritu sancto qui in me est, cognosco omnia quae circa vos aguntur in fide, bonisque operibus, quasi praesens sim in corpore. Dicit namque beatus Hieronymus quodam loco, tantam ei gratiam datam esse ut cuncta cognosceret, quae circa illos agebatur, quos vel ipse vel discipuli ejus docuerunt. Et firmamentum ejus. Firmamentum fidei Christi appellat firmam perfectamque fidem, quae operibus bonis ordinatur.
117.0755B| Sicut ergo accepistis, id est acceptum habuistis, in ipso, id est in fide ipsius, ambulate radicati. Quod dicit radicati, id est aedificati in Christo, et confirmati in fide illius, unum et hoc est, ut fidem quam habetis bonis operibus exornetis. Sicut et didicistis, subaudis a discipulis nostris, abundantes, hoc est in fide illius, in gratiarum actione, id est semper reddentes illi gratiarum actionem ex omnibus quae habetis.
Videte ne quis vos decipiat per philosophiam, id est humanam sapientiam et inanem fallaciam, per quam falluntur homines. Praevidebat Apostolus qui erant philosophi gentium, insuper et Judaeorum, qui volebant Colossenses per sublimitatem humanae sapientiae a fide separare. Dicebant enim quia sicut 117.0755C| nihil est corporeum quod possit gignere per se aliquod corpus sine commistione corporalis rei quae est femina, ita femina non potest gignere sine commistione viri. Et hoc dicebant, attendentes ad naturam elementorum, non ad potentiam divinitatis, quae naturam elementorum potest mutare. Naturam autem dixi, id est ordinem. Nam natura est, ut omnis creatura Creatori suo obtemperet. Sic etiam dicebant quia si beata Maria virgo concepit, et virgo peperit, tamen post partum virgo non fuit. Ideoque illos alloquitur, ne ab his deciperentur. Quia in ipso, id est in Christo, inhabitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Non ideo dicit corporaliter, quod ipsa divinitas sit corpus, licet quaedam substantia sit viva, sed corporaliter posuit pro eo quod est veraciter, 117.0755D| substantialiter, pleniter. Aliter enim habitat in singulis electorum, aliter in Christo, quia illis datur spiritus ad mensuram, in illo autem pleniter. Habitavit enim in Salomone per sapientiam, in Daniele per castitatem, in prophetis per sanctitatem, in Moyse per mansuetudinem, in Christo vero per omnem virtutem et innocentiam. Aliter: Corporaliter, id est sicut in templo suo, quia habitatio totius divinitatis corpus Christi fuit. Plus enim habitavit in illo, quam in templo Judaeorum.
Et estis in illo, id est Christo, repleti vel per illum estis repleti fide, qui est caput, id est principium et initium: quia ipse tenet principatum super omnia coelestia et terrestria. Omnis principatus et potestatis. 117.0756A| Potestates autem sunt per quas sancti ejiciunt daemones de obsessis corporibus principatus qui principantur aliis ordinibus.
In quo, id est in Christo, circumcisi estis, id est mundati ab omnibus peccatis in baptismate Christi, non circumcisione manufacta qua ipse circumcisus est octava die secundum morem Judaeorum. Illa petra fiebat, et ista mundatio per Christum, qui est petra.
Consepulti ei, id est sepulti simul in baptismate ei in quo, id est in Christo, et resurrexistis a peccato et vitiis per fidem. Quomodo sumus consepulti ei? Verbi gratia: Mortuus est in cruce Christus, positus est in sepulcrum, de sepulcro vivus surrexit, et jam non moritur. Similiter et nos quando interrogante 117.0756B| sacerdote juxta fontem stantes, arbrenuntiamus diabolo et omnibus pompis ejus, quasi tunc morimur, cum vero in fontem descendimus, quasi tunc.in sepulcro sepelimur: et cum de fonte eximus mundati, tunc quasi resurgimus. Sed cavendum est, ut sicut Christus jam non moritur ita et nos non moriamur in peccato. Per fidem operationis Dei. Virtus Divinitatis quae tertia die Christum resuscitavit, ipsa operatur in nobis fidem.
Et vos cum essetis mortui in delictis, et praeputio carnis vestrae. Delicta et praeputium pro uno, id est pro carnalibus peccatis, vel delicta ad transgressionem post peccata pacta donans, id est indulgens.
Delens quod adversus nos erat chirographum decreti quod erat contrarium nobis. Chirographum dicitur 117.0756C| manuscriptio. Nam χείρ manus, γραφή scriptura. Decretum autem vocat legem et statutum quod Deus praecepit Adae, dicens: Ex omni ligno paradisi comede, etc. Usque morte morieris (Gen. II). Peccatum ergo quod primus parens noster commisit, in quo omnes peccavimus, mortalesque effecti sumus, appellat modo chirographum decreti, quia in memoria omnipotentis Dei mansit scriptum, usque dum Filius Dei veniret qui illud daret: Unde dicitur a Deo in psalmis in cantico Moysi: Nonne haec condita sunt apud me et signata in thesauris meis (Deut. XXXII)? Per manum enim intelligitur operatio, et quando extendit manum, ut contingeret lignum vetitum, quasi tunc scripsit chirographum decreti, id est manuscriptionem quod tunc ageret contra Dei decretum: 117.0756D| Quod chirographum contra nos erat, quia omnes trahebat ad mortem et nemo poterat justificari quoadusque per Dominum deletum est. Quomodo ergo delevit illud? Innocenter et sine peccato vivendo in mundo, vel, innocenter in cruce moriens pro peccatoribus. Ipsumque, subaudis chirographum vel peccatum, tulit de medio, affigens illud cruci, quia sicut diximus, tunc crucifixit illud, id est occidit in semetipso, quando sine peccato vixit, vel quando innocens pro peccatoribus mortuus est. Alia translatio habet: Exspolians se carne moriendo in cruce, et exemplavit, id est exemplum dedit innocenter vivendo, triumphans de principatibus ac potestatibus tenebrarum. Et ipsum tulit de medio, subaudis nostrorum, 117.0757A| quia factus mediator noster abstulit peccata nostra quae quasi in medio erant quando nos separabant a Deo.
Exspolians principatus, id est daemoniacas potestates exspoliavit animabus hominum mortuorum, et potestatem de hoc mundo auferendo, et potestates traduxit, id est superavit cum fiducia, palam triumphans illos in semetipso, quia per se vixit innocenter, et palam est crucifixus. Triumphans, devincens, superans in semetipso iisdem modis quibus diximus.
Nemo ergo vos judicet, id est nullius judicium attendatis in hac parte: ut abstineatis ab his quae Deus mandavit. Nam non quod intrat in os, coinquinat hominem (Matth. XV). In cibo aut in potu, aut in parte diei festi, dicentes alios dies festos esse. Dies 117.0757B| ducunt et sabbata observant quiescendo a vitiis, et transeundo de vitiis ad virtutes.
Quae sunt umbra futurorum, subaudis omnia superius dicta de cibo et potu, quae in lege habentur, umbrae sunt aliarum rerum quae in Christo et in Ecclesia completa sunt, et complentur. Corpus autem Christi, id est veritas et corpus illarum rerum vel umbrarum, Christus est et Ecclesia. Erant enim Judaei qui voluerunt simul observare legem et Evangelium, et ipsi suadebant Colossensibus similia agere, hoc est, in circumcisione, in celebratione festivitatum legalium. Dicebant enim: Estis baptizati, debetis circumcidi, communicastis jam corpori et sanguini Domini, debetis sacrificia legalia offerre, comedere debetis quae lex praecipit, et abstinere ab his 117.0757C| quae prohibet: et si ceciderit mus in puteum, non debetis bibere. Sed ut ab illis non seducerentur, scribebat Apostolus eis talia, quia in Domini adventu omnia mundata sunt, et cessavit lex in mysteriis.
Nemo vos seducat, vel separet a fide, volens, subaudis vos, in humilitate, subaudis sensus decipere. Humilis dicitur humi acclivus. Volens vos decipere in humilitate, id est humili sensu et humili doctrina quae utilitatem non habet, sicut est in differentia ciborum et de observatione. Et religione angelorum, id est in cultura angelorum. Erant philosophi gentium et aliqui Judaeorum qui dicebant: Sicut sunt quatuor elementa, ita sunt quatuor angeli, qui praesunt singulis elementis. Hi ergo dicebant ad illos qui crediderant volentes apparere religiosi: quia ex quatuor 117.0757D| elementis constatis, debetis angelis illis qui praesunt elementis aliquam culturam et sacrificia offerre. Sed quia nihil erat, quod dicebant, subjunxit Apostolus: Quae non vidit, subaudis docens, ambulans, frustra, inflatus sensu carnis suae, id est, de suo errore et mendacio ambulans inflatus. Ex hoc enim quod videbatur aliquid scire, superbiebat in mente, praeferens humilitatem in vultu. Vel, sicut alia editio habet, quae non vidit inculcans, id est replicans frustra. Licet enim illam religionem falsam vidissent a quibusdam celebrari, tamen ipsos angelos non viderunt, neque ea quae docebant.
Et non tenens caput, id est non adhaerens capiti, id est Christo, qui est caput omnium sanctorum. Ex 117.0758A| quo totum corpus subministratur, id est multitudo sanctorum angelorum et multitudo hominum augmentatur. Et construitur per nexus, id est copulationes et connexiones et conjunctiones, crescitque sive augetur in augmentum Dei. Sicut ergo corpus construitur ex multis membris multisque compagibus, ita ex multis gentibus, multisque provinciis ac multis generibus hominum augmentatur et crescit, quando quotidie numerus fidelium crescit.
Si mortui estis cum Christo, subaudis tempore baptismatis, ab elementis hujus mundi, id est erroribus pompisque, quid adhuc tanquam viventes in mundo, subaudis id mundo, decernitis, id est cur discretionem facitis inter cibos. Aliter: Si mortui estis ab elementis hujus mundi: elementa mundi sunt omnia 117.0758B| corporalia et visibilia et transitoria. Quando vero gentiles Deum ignoraverunt, elementis mundi servierunt quia illis serviebant et ea adorabant. Venientes autem ad fidem mortui sunt elementis hujus mundi, id est erroribus et superstitionibus, sive variis et vanis culturis, abrenuntiantes diabolo et omnibus pompis ejus atque erroribus ejus. Possumus autem et per elementa mundi intelligere legem quae praecipiebat discretionem facere inter pecus et pecus, et inter cibos et cibos. Sed postquam Dominus dixit: Non quod intrat in os, coinquinat hominem (Matth. XV), statim omnis illa discretio cessavit. Unde dicit Apostolus tam Judaeis quam gentibus: Si mortui estis cum Christo ab elementis, id est erroribus atque pompis et vanis religionibus tempore 117.0758C| baptismatis, quid adhuc discretionem facitis ciborum, cum Deus omnia munda esse dixerit?
Ne tetigeritis, neque gustaveritis, neque contrectaveritis. Haec vox illorum est qui dicebant: Ne tetigeritis, ne contrectaveritis mortuum, neque scabellum ubi sedit mulier menstruata, quia immundi eritis, neque gustaveritis carnem suillam neque leporinam, quia immunda est, et caetera talia.
Quae omnia, subaudis quae lex concedit seu prohibet, sunt in interitum ipso usu, id est ipsa consuetudine edendi in interitum sui vadunt, quia in stercus rediguntur omnia statim ut comesta fuerint. Quae sunt quidem rationem habentia sapientiae, subaudis mundanae, secundum praecepta et doctrinas hominum, id est secundum traditionem Scribarum et Pharisaeorum, 117.0758D| et secundum illos qui causa infirmitatis nolunt ea comedere, dicentes: Nolo comedere carnem suillam quia melancholicus sum, neque anguillam. Sed ista sapientia non secundum Deum, quia non pertinet ad religionem in superstitione et humilitate, subaudis quae est etiam in superstitione, id est vana religione et superfluo timore: hoc est enim superstitio, subaudis humilis sensus. Superfluus timor est vana religio atque humilis sensus, ea nolle comedere, et dicere immunda, quae Deus sanctificavit: nisi causa abstinentiae aliquis se ab his observet, sicut et a vino. Quae sunt etiam non ad parcendum corpori, id est non ad conservandam sanitatem corporis: quia dum non vult comedere quae habet 117.0759A| et appetit quod non habet, dicens: Noli comedere hoc, quia immundum est, sed si haberem carnem arietinam, illam comederem, infirmatur et debilitatur qui talibus escis sustentatur. Quae sunt etiam, non in honore aliquo, sed ad saturitatem carnis, id est nullum majorem honorem praestat aries corpori quam lepus praestaret, si eum comederet, tantummodo ut venter repleatur.
CAPUT III. Fratres si consurrexistis cum Christo, id est de morte ad vitam tempore baptismatis, quae sursum sunt sapite, id est gaudia patriae coelestis. Christus est sursum habitans in plenitudine paternae majestatis, et ubi est, illuc debemus anhelare: et quae sursum 117.0759B| sunt sapere, id est perpendere et intelligere, et in his animum ponere, non in his quae supra terram sunt transitoria.
Mortui enim estis. Mortui estis peccato tempore baptismatis, sicut paulo supra diximus, et vita vestra, id est beatitudo, abscondita est cum Christo in Deo. Vita enim vestra et beatitudo Christus est, sicut ipse dixit: Haec est vita aeterna, ut cognoscant te, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII). Ideo ubi ille est, ibi est vita et beatitudo nostra abscondita, non ut nobis denegetur vel occultetur, sed ut potius conservetur nobis ad salutem.
Cum Christus apparuerit vita vestra, subaudis in judicio gloriosus et fulgidus, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria, gloriosi et fulgidi, sicut ipse promisit.
117.0759C| Mortificate ergo membra vestra, id est malos usus membrorum. In Epistola ad Corinthios multitudinem peccatorum appellat Apostolus, corpus, dicens ita ut destruatur corpus peccati (Rom. VI). Sicut enim multa membra faciunt unum corpus, ita multa peccata faciunt unum corpus, id est unam summam; et est sensus: Mortificate membra, id est malos usus membrorum, et malam consuetudinem peccandi per efficientem, id quod efficitur, ostendens. Neque praecipit ut mortificemus gladio materiali corpus nostrum et membra nostra, sed peccata. Tunc enim mortificamus membra nostra, cum desistimus peccare: et quot peccata in nobis mortificamus, quasi tot membra occidimus, quae sunt super terram, id est quandiu estis in mundo. 117.0759D| Fornicationem. Fornicarii sunt cum puellis liberis, aut cum jumento, aut aliquid tale. Adulterare vero est, alterius torum violare, id est cum alterius uxore, aut cum Deo sacrata, quae Dei uxor est. Libidinem. Omnis incontinentia libido appellatur. Concupiscentiam malam. Ideo dicit concupiscentiam malam, quia est et concupiscentia bona de qua dicitur: Fili, concupisce sapientiam, serva mandatum; et: Cupio dissolvi, et esse cum Christo. Concupiscentia mala est, appetere mala. Et avaritiam quae est simulacrorum servitus. Quomodo est simulacrorum servitus, avaritia? Ideo, quia sicut ille servit diabolo, qui omnipotentis Dei culturam et religionem, quae illi soli convenit, et singulare nomen ut Deus vocetur, quantum in se est, illi 117.0760A| aufert, et daemonibus impendit, ita et ille servit diabolo, qui bona omnipotentis Dei communia, quae omnibus hominibus communiter data sunt, in proprios usurpat usus. Recte etiam avaritia idololatriae comparatur, quia dum metallis, auri et argenti, de quibus simulacra fiunt, homines immoderate serviunt, aurum pro Deo venerantur (Exod. XX): quia servi sunt divitiarum. Vel tertio modo avaritiam idololatriae comparavit, ut nihil scelestius demonstraret. Radix enim malorum est avaritia, ideoque monet illam omni ratione fugiendam.
Propter quae facinora, id est superius dicta, venit ira Dei super filios qui perierunt in diluvio et in Sodoma aliisque civitatibus, et super filios incredulitatis, id est super illa sexcenta millia quae in deserto mortua 117.0760B| sunt, incredulitatem cordis habentes, in quibus, subaudis peccatis, et vos ambulastis aliquando cum viveretis, peccato ante fidem, et essetis mortui Deo, sed nunc jam non ambulatis:
Nunc autem deponite et vos omnia, subaudis superius dicta, vel ea quae sequuntur: iram, quia ira viri, justitiam Dei non operatur; indignationem, id est nolite indignari minoribus, si reprehendimini ab illis. Malitiam. Malitia est mala voluntas. Blasphemiam, id est derisionem in Deum et proximum; turpem sermonem, id est otiosum verbum vel joculare de ore vestro, subaudis deponite.
Nolite mentiri invicem: Omne mendacium a diabolo est: quia ipse mendax est, et pater ejus, ideoque filii veritatis veritatem debent loqui cum proximis, 117.0760C| exspoliantes vos veterem hominem. Veterem hominem appellat hic Veteris hominis conversationem et vitam. Quae est conversatio veteris hominis? infidelitas, inobedientia, concupiscentia mala, rapina, adulterium, homicidium, et caetera talia. Quousque ergo renovetur in baptismate regenerationis: semper in vetustate erit, quia originalibus peccatis et actualibus tenetur obnoxius. Sed debet baptizari et induere novum hominem, id est novam mentem, et novam novi hominis conversationem. Quae est conversatio novi hominis? Virtutes sectari, et omnia bona in se habere. Et ne putaremus quod hominem exteriorem praeciperet renovari ad alicujus rei similitudinem, subjunxit: Eum hominem, inquit, praecipio renovari, qui renovatur in agnitionem Dei secundum 117.0760D| imaginem ejus qui creavit eum, id est hominem interiorem: anima et mens quae ad imaginem Dei facta est, sancta, justa et rationabilis et immortalitas. Homo autem exterior, id est corpus, non est ad imaginem Dei factus, quia Deus spiritus est. Duae autem sunt renovationes, una momentanea, quae fit in baptismate, altera quae fit quotidie, quando pro studium legendi Scripturas sacras ea studet intelligere de Deo, quae antea ignorabat, ex quo quotidie mens renovatur. Potest fieri etiam tertia renovatio post lapsum per poenitentiam, in agnitionem, id est ad cognitionem, secundum imaginem ejus qui creavit eum, quia homo ad imaginem Dei factus est.
117.0761A| Ubi non est gentilis et Judaeus. Ubi, id est in mente hominis ubi est imago Dei, non praejudicatur apud Deum sexus vel conditio, aut genus, aut provincia, id est nulla distantia est hominum apud Deum, quia in anima non est sexus, nisi tantummodo sola bona conversatio cum fide recta requiritur; barbarus et Scytha. Plus est nobis Scytha alienus quam barbarus. Barbarus siquidem nobis potest esse quilibet cujus linguam ignoramus: Scytha autem dicitur a Scythia provincia, quae est remota ad septentrionem, fulgoribus rigens, moribus barbara, sed omnia et in omnibus Christus. Ideo non est ulla differentia, quia omnia, subaudis genera hominum fidelium, Christum habent caput, et in omnibus illis est Christus.
117.0761B| Sancti dilecti unum est. Viscera misericordiae, id est misericordem voluntatem. Viscera dicuntur filii. Viscus etiam significat singulariter promptissimam et bonam voluntatem; benignitatem, id est magnam et bonam voluntatem; modestiam, id est mansuetudinem; patientiam, subaudis in tolerandis adversis.
Supportantes invicem. Supportare nos praecipit Apostolus invicem secundum illud: Alter alterius onera portate. Verbi gratia: Ille qui continens est, et est sine uxore et filiis, et abundat divitiis bonisque temporalibus, debet illum qui incontinens est et habet uxorem et filios, sustentare si necessitas fuerit. Sic de caeteris necessitatibus intelligendum imitando cervos, qui transeuntes per aliquod fretum ad insulam, aut ultra fluvium, sustentantur et supportantur 117.0761C| ad invicem, mentum ponens sequens super clunes prioris, et lassato qui prior incedebat, dat locum ut transeat, et ipse ponat iterum mentum super clunes ultimi; et donantes, id est indulgentes, si quis adversus aliquem habet quaerelam, id est veram causationem. Verbi gratia: Abstulit mihi aliquis equum meum, dum recordabor quod Dominus dixit: Si quis abstulerit quae tua sunt, ne repetas, debeo ei dimittere, sic de omni re et commisso. Sicut Dominus donavit vobis, ita et vos. Sicut Christus qui cum non haberet quod ei dimitteretur, dimisit nobis omnia peccata in baptismate, ita et nos dimittamus proximo in nos peccanti, qui habemus quod nobis dimittatur et a Deo et a proximo.
Super omnia autem haec superius dicta, charitatem 117.0761D| habete, quod est vinculum perfectionis. Vinculum enim perfectionis est charitas, quia per illam omnia bona ligantur ne pereant: sic homo pro dilectione Dei et proximi omnia agit: unde dicitur dilectio, quia duos homines ligat, vel hominem et Deum; in qua, subaudis pace vel charitate, vocati estis in uno corpore, ut unum corpus Christi sitis, et grati estote, id est gratiosi estote et accepti tam Deo quam hominibus.
Et verbum Christi, id est evangelica doctrina, habitet in vobis, id est in corde, ore, et opere vestro, et pax Christi exsultet, ita etiam vos, in quantum humana fragilitas potest servare, sine peccati macula manentes, ut habeatis in vobis Spiritum sanctum, 117.0762A| in omni sapientia, in omni doctrina Evangelii, et in fide sanctae Trinitatis, docentes et commonentes vosmetipsos. Vos qui sapientiores estis, docete alios et commonete, atque exhortamini vos invicem, in psalmis, subaudis Davidicis, et hymnis, trium puerorum et sanctorum, in gratia cantantes, id est semper reddite Deo gratias, ita ut quod ore canitis, corde intelligatis, et mens concordet voci.
Omne quodcunque facitis in verbo, id est in doctrina, aut in opere, subaudis aliquo, in nomine Domini nostri Jesu Christi, in omnibus semper dicite: Deus in adjutorium meum intende (Psal. LXIX), et semper nomen Domini invocate; gratias agentes Deo et Patri per ipsum, id est per Christum: quia ipse est mediator noster et in fide ejus salvamur.
117.0762B| Mulieres, subditae estote viris, sicut oportet, in Domino. Mulier, propter culpam, subdita est viro, sicut oportet, in Domino, sicut praecipit Dominus in Genesi: Sub viri potestate eris, et ipse dominabitur tui (Gen. III). In primordio siquidem fidei erant multae mulieres, quae se causa religionis abstinebant a consortio maritorum, quas modo alloquitur Apostolus specialiter, ne propterea quia a coitu virorum se abstinebant, resisterent viris, rebellarent, sive repugnarent. Sicut enim sancta Ecclesia subjecta est sponso et viro suo Christo, ita debet esse unaquaeque mulier. Erant etiam multi viri, qui similiter abstinebant a coitu vel qui cum aliis mulieribus coibant, et verberabant uxores suas, ne illae similiter cum aliis agerent, nec aliquid auderent murmurare contra eos, 117.0762C| quos similiter alloquitur.
Viri, diligite uxores vestras, et nolite amari esse ad illas, id est si sustinetis ad tempus a coitu causa religionis vel quia cum aliis concubitis, nolite eas propterea ad amaritudinem provocare. Sed quaestio hic oritur, quare Apostolus uxorem diligendam praedicet: cum Dominus dicat: Qui . . . non odit . . . uxorem . . . non potest meus esse discipulus? (Luc. XIV.) Quae hoc modo solvitur, ut quantum nobis pater et mater, frater atque uxor per cognationem carnis proximi sunt, diligamus eos, et in quantum nobis adversarios in via Dei cognoscimus esse, odiendo malum eorum, et fugiendo nesciamus.
Filii, obedite parentibus, id est patri et matri, per omnia, subaudis quae Deo placent. Si autem 117.0762D| praeceperint vobis homicidium, furtum, rapinam, aut aliquid tale perpetrare, nolite obedire illis. Hoc enim placitum est in Domino, subaudis ut obediatis eis. Patres, nolite ad iracundiam provocare filios vestros, ut non pusillo animo fiant, id est ut non exasperati a vobis fiant iracundi, id est leves ad irascendum, sed vestro exemplo discant esse patientes.
Servi, obedite dominis per omnia, subaudis quae Deo non displicent. Servi non sunt per naturam, sed per culpam et propter peccatum, sicut Chanaan, filius Cham. Propter peccatum enim venit captivitas, et per captivitatem servitus. Unde illi qui servabantur ab hostibus, a servando dicti sunt servi, et mancipia 117.0763A| quasi manu capta, quia manibus capiebantur; non ad oculum servientes. Ille ad oculum servit, qui aliud in secreto agit, et in praesentia Domini servitium explet quolibet modo: absente autem illo, non curat de utilitate illius; sed in simplicitate cordis, id est non duplici animo, neque mala voluntate, sicut Domino, et non hominibus. Servus qui pro Dei amore Domino carnaliter servit, sperans se inde mercedem recepturum a Deo, illud servitium non homini, sed Deo impendit: ideoque mercedem licet ab illo non recipiat praesentem, tamen non debet se a servitio subtrahere; retributionem aeternae haereditatis, id est aeternam retributionem. Domino Christo servite, licet hominibus temporale servitium exhibeatis, tamen pro amore Christi illud implete.
117.0763B| Qui enim injuriam facit, id est si Dominus injuste affligit servum, et non reddit ei dignam mercedem, damnationem inde suscipiet. Et si servus fuerit furtivus, et de servitio Domini se in aliquo subtraxerit, etiam inde damnabitur. Ne servi dicant: Nos qui servi sumus non merebimur venire ad gloriam sanctorum: dicit Apostolus: Non est personarum acceptio apud Deum, id est, si dominus male egerit, et servus bene, dominus damnabitur, et servus glorificabitur.
CAPUT IV. Domini, quod justum est et aequum, servis praestate, id est nolite tenere eos ut servos, sed estote eis ut patres: quia inde appellati sunt patresfamilias 117.0763C| quidam, quod omnes in domo sua aequali amore diligebant ut filios, ita et servos.
Orationi instate vigilantes. Ille vigilat in oratione, et in gratiis, Deo reddendis, qui non cum tempore neque cum desidia illud implet, sed cum hilaritate. Si enim ab homine non potest impetrari hoc quod petitur, si cum desidia illud agitur, quanto magis a Deo?
Orantes simul et pro nobis, subaudis, qui verbum vitae administravimus, ut Deus aperiat nobis ostium verbi, id est, ut corda et sensum auditorum nostrorum aperiat, ut ea quae loquimur, et quae ab ore nostro emittimus, ad corda et ad sensum eorum possint intrare, et intelligant quae docemus. Tale quid legimus in Actibus apostolorum de muliere nomine 117.0763D| Lydia, purpuraria civitatis cujus Dominus aperuit cor, ut intelligeret ea quae a Paulo dicebantur. Aliter: ut aperiat nobis ostium sermonis, id est sensus et intelligentiam divinorum eloquiorum, ut prompti simus ad loquendum mysteria incarnationis Christi et divinitatis, propter quod, subaudis Evangelium, ita ut oportet me loqui, id est ut sciam cui et quid et quando, vel quantum debeam loqui.
In sapientia ambulate ad eos, id est in fide sanctae Trinitatis, ubi est omnis sapientia, et bona conversatione ibi vivite et conversamini ad eos qui foris sunt, id est ad paganos, haereticos, et falsos Christianos, ut non possint vos reprehendere, redimentes tempus, id est vestrum facientes, et vobis bene vivendo 117.0764A| et recte loquendo lucrantes. Tempus enim sibi redimit, qui suam utilitatem in illo operatur.
Sermo vester semper in gratia sale sit conditus, id est, ut semper gratiam et utilitatem praestet auditoribus, et gratiosus sit omnibus: et sicut sal condimentum praestat omnibus escis, ita et ille cunctorum mentes condiat, ut sciatis quomodo oporteat vos unicuique respondere, id est quomodo haeretico, quomodo Christiano, ut si vos interrogaverit haereticus, quomodo respondeatis, vos credere in Deum Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, et his tribus trinitatem habere in personis, et unitatem in substantia, et Dominum Jesum Christum, verum Deum et verum hominem esse: similiter et Christiano est respondendum.
117.0764B| Quae circa me sunt vincula, carcerque, omnia nota faciet vobis Tychicus. Iste praedicator erat Colossensium, charissimus, subaudis in fide, quia unius fidei sumus, minister, subaudis Evangelii praedicatione et conservus in labore, quia simul laboramus in praedicatione, et consolentur consolatione corda vestra, id est suo adventu et meo exemplo, ut non deficiatis in fide, sed potius consolidemini, ut si necessitas fuerit, talia sustinere possitis, qualia et ego sustineo cum Onesimo charissimo. Hic ostenditur Philomenem Colossensem fuisse dominum Onesimi et ipsum Onesimum; nota faciet vobis, subaudis Tychicus et Onesimus.
Salutat vos Aristarchus. Aristarchus discipulus fuit beati Pauli et comes in praedicatione, concaptivus 117.0764C| meus, id est qui in vinculis tenetur sicut et ego pro Christi nomine, et Marcus. Iste est pro quo dissensio facta est inter Paulum et Barnabam, sicut in Actis apostolorum legitur qui recessit a beato Paulo de quodam conflictu, quem habuit cum persecutoribus: et ut quidam dicunt, ipse scripsit Evangelium, quia licet cum beato Paulo fuisset, fuit et cum beato Petro. Consobrinus Barnabae. Consobrini dicuntur quasi sororii, quia de singulis sororibus nascuntur. Ideo dicit consobrinum illum esse, ut majoris honoris haberetur apud illos propter Barnabam, et nisi dixisset, suscipite illum, nequaquam auderent suscipere illum: quia jam audierant illum ab eo discessisse. Emendatus et correctus iterum sociatus est ei, de quo, subaudis Marco, mandata accepistis, id est scriptum, 117.0764D| quia jam redeunt ad nos. Hi soli sunt superius memorati, qui sunt ex circumcisione, id est ex Judaeis.
Ipsi sunt auditores mei in regno Dei, hoc est in praedicatione Evangelii, quod observatores suos perducit ad regnum Dei. Ut stetis perfecti, subaudis in fide, et pleni bonis operibus.
Qui sunt Laodiciae, quae est civitas Graeciae, Hierapolis est civitas Graeciae.
Salutat vos Lucas medicus. Iste est Lucas qui Evangelium scripsit, et Actus apostolorum; qui fuit genere Syrus; et Demas. Hic ad tempus discessit ab illo, sed emendatus rediit.
Salutate fratres qui sunt Laodiciae. Salutare est salutem 117.0765A| optare; et Nympham. Nympha nobilis erat quaedam matrona, in cujus domo multitudo erat fidelium.
Et cum lecta fuerit apud vos Epistola, facite ut et in Laodicensium ecclesia legatur. Et epistolam istam quam Colossensibus dixerit, ideo praecipit legi in ecclesia Laodicensium, et eam quae erat Laodicensium ideo praecipit Colossensibus legi, quia licet perparva sit, et in canone non habeatur, aliquid tamen utilitatis habet.
Dicite Archippo. Archippus episcopus erat illorum. Vide ministerium tuum, id est custodi et intellige subaudis episcopatum.
117.0766A| Salutatio mea manu Pauli, quod est signum in omni epistola mea. Memores estote vinculorum meorum, id est accipite me in exemplum, ut sicut ego non timeo pro Christi nomine vincula et carceres sustinere, ita nec vos timeatis, si necesse fuerit. Gratia Domini nostri Jesu Christi cum omnibus vobiscum. Amen. Gratia dicitur gratis data: et gratia est qua accepimus remissionem peccatorum in baptismate, et est sensus: Gratia Filii Dei et salus ac remissio peccatorum maneat semper vobiscum. Amen.
IN EPISTOLAM I AD THESSALONICENSES. ARGUMENTUM. 117.0765B| Macedonia provincia est Graecorum in qua est civitas metropolis Thessalonica, quae postquam a Paulo apostolo fidem percepit, licet multa pericula sustinuissent a suis civibus non credentibus et a pseudoapostolis voluissent seduci, nullo modo tamen a veritate fidei recesserunt. Hos collaudat Apostolus, scribens eis ab Athenis per Timotheum, etc.
CAPUT PRIMUM. Paulus et Silvanus et Timotheus Ecclesiae Thessalonicensium salutem. Nomen suum suorumque ponit in exordio epistolae ob causas in aliis epistolis memoratas. Generaliter omni Ecclesiae scribit, quia forsitan tunc temporis non habebant episcopum sibi 117.0765C| ordinatum. Licet apud Judaeos nomen Synagogae et Ecclesiae habebatur in usu, sicut legitur in libro Regum quia benedixit Salomon omni Ecclesiae Israel, tamen apostoli maluerunt in suis epistolis Ecclesiae nomen inserere quam Synagogae, propter interpretationem nominum. Ecclesia namque interpretatur convocatio, quae non potest fieri nisi ex rationabili creatura: Synagoga autem, quae interpretatur congregatio, potest consistere ex irrationabili et inanimata, sicut congregatur grex ovium, congregantur lapides. Et ut ipsos ostenderet gentiles credentes amplius esse rationabiles quam Judaeos infideles, qui hoc nomine Ecclesiae maxime utuntur.
Gratias agimus Deo, id est laudes referimus illi, semper pro omnibus vobis. Et non solum pro Thessalonicensibus, 117.0765D| sed et pro omnibus qui praedicationem eorum receperunt.
Memores operis fidei vestrae. Duo conjungit, opus et fidem, quae perfectum hominem reddunt. Fides namque bonis operibus adornata placet Deo: quae vero sine operibus est, mortua et inanis est. Et sustinentiae spei Domini nostri. Sustinentia est exspectatio. Unde dicimus in Psalmis (Psal. XXIV): Etenim qui te sustinent, id est qui te exspectant, non confundentur. Sustinentiam spei Domini nostri appellat exspectationem futurorum bonorum, quae per Dominum 117.0766B| dantur, et exspectationem adventus Domini ad judicium. Ante Deum, id est coram Deo Patre: quia in praesentia et in conspectu Dei Patris judicabit Filius mundum.
Scientes autem, subaudis sumus, electionem vestram, qua a Deo estis electi ante constitutionem mundi, quia Evangelium nostrum non fuit in sermone, sive in verbo, tantum, sed in virtute et in Spiritu sancto, id est in virtute miraculorum, quae per Spiritum sanctum operati sumus, et in plenitudine multa doctrinae et bonorum operum. Scitis quales fuerimus in vobis, id est humiles fuimus, propter vos, ut vos potuissemus Deo lucrari, et facti estis imitatores nostri et Domini, quia qualia sustinuit Dominus, et nos propinquis nostris Judaeis, talia et vos sustinuistis 117.0766C| patienter, excipientes verbum fidei et doctrinae in tribulatione multa cum gaudio Spiritus sancti, quia Spiritus sanctus, qui erat in vobis, faciebat vos gaudere inter tormenta persecutionum: ita ut facti sitis forma et exemplum fidei et doctrinae omnibus credentibus in Achaia et Macedonia duabus provinciis.
A vobis enim diffamatus est sermo Dei. Diffamatio maxime pro vituperatione ponitur et in contrariam partem. Sed Apostolus non curans de proprietate verborum, cum debuit dicere, a vobis manifestatus et divulgatus est sermo Dei, dixit diffamatus. Non est necesse quidquam loqui vobis, subaudis, quia vos estis Dei praedicatores effecti. In omni loco, subaudis vobis vicino, etc.
CAPUT II. 117.0766D| Exhortatio nostra, id est doctrina nostra, non fuit de errore, id est de mendacio, neque de immunditia, quia non fuimus luxuriosi, neque in dolo, id est fraude, astutia; nec in hypocrisi, id est simulatione, ut vos exspoliaremus.
Ita loquimur, non quasi hominibus, subaudis malis, placentes: ille quaerit hominibus placere, qui adulatur et favet aliorum peccatis, sed apostoli non hoc faciebant alicui, sed publice increpabant.
117.0767A| Neque in occasione avaritiae praedicavimus, aut propter cupiditatem praedicaremus vobis.
Tanquam si nutrix foveat filios suos, subaudis non alienos, ita diligimus vos. Solent mulieres luxuriosae divites et incontinentes committere filios suos aliis mulieribus ad nutriendum, quae licet pabulum eis ministrent, tamen non eo affectu diligunt illos ut proprios, sed ut mercedem temporalem accipiant. Pseudo ergo apostoli non affectu materno diligebant eos, sed ut lucra temporalia ab eis acciperent. Apostolus autem Paulus sociique ejus non ut nutrix aliena diligebant illos, sed ut mater unicum filium fovet affectu materno, ita ipse diligebat eos, quia ipse primus genuit eos in fide Christi.
Memores estis, fratres, laboris nostri et fatigationis. 117.0767B| Laborabat Apostolus in praedicatione et opere manuum eo modo quo saepe diximus. Et quare laboravit ipse? Ut non esset otiosus. Omnis otiosus in desideriis est: et ut ipse prava desideria vitare posset, labore manuum insistebat.
Cum accepissetis verbum auditus Dei, accepistis illud, non ut verbum hominum. Verbum praedicationis quod Apostolus praedicabat, a Deo audierat. Et sic perceperunt illud Thessalonicenses, quasi ab ipso Christo audirent per praesentiam.
Quia eadem passi estis a contribulibus vestris quae et ipsi a Judaeis. Contribules dicuntur qui ex una tribu sunt. Crescente igitur fide Domini in Judaea, persecutionem sustinebant credentes ab incredulis, Rubenitae a Rubenitis, Gadditae a Gadditis, similiter ex 117.0767C| omnibus tribubus: ita et Thessalonicenses credentes a non credentibus suis contribulibus, id est suis civibus et vicinis persequebantur.
Ut impleant, subaudis ipsi Judaei, peccata sua. Expleto tempore quadragesimi anni, quod Dominus dedit Judaeis ad poenitentiam, post passionem suam illis nolentibus credere completa sunt peccata eorum, de qua completione dixit eis Dominus; Implete mensuram patrum vestrorum: quando autem Apostolus ista loquebatur, adhuc stabat Jerusalem et templum: ideoque necdum erant completa peccata eorum quae completa sunt advenientibus Romanis. Unde enim sequitur: Pervenit enim ira Dei, id est vindicta Dei super illos usque in finem. Vindictam Dei appellat adventum Romanorum: quando perditi 117.0767D| sunt fame, pestilentia, gladio, captivitate. Quae vindicta manebit super illos usque in finem saeculi, quia semper erunt captivi. Vel si dixerimus, praevenit sive antevenit illos ira Dei, sicut quidam codices habent, erit sensus: Praevenit eos vindicta Dei in hoc saeculo, quae permanebit usque in finem. Quae idcirco dicitur praevenire illos, quia vindictam futuri judicii, in qua aeternaliter damnabuntur praevenit ista temporalis.
Desolati a vobis ore, id est, sermone, collocutione familiari, aspectu, id est praesentia corporis, sed non corde, id est affectu dilectionis.
CAPUT III. Placuit nobis solis, subaudis mihi et Silae vel Silvano, 117.0768A| remanere Athenis, et misimus ad vos Timotheum.
Ipsi enim scitis quod in hoc positi sumus, subaudis a Deo, ut persecutiones et tribulationes istius saeculi patienter sufferamus, quatenus per ista temporalia perveniamus ad gaudia aeterna.
CAPUT IV. Rogamus vos et obsecramus in Domino Jesu. Postquam laudavit Apostolus Thessalonicenses de perseverantia fidei, quam tenuerunt, non recipientes falsos apostolos, coepit eos exhortari, ut semper in melius proficerent, bonisque operibus fidem exornarent, inquiens: Rogamus et obsecramus. Hanc habet Apostolus consuetudinem, ut verba sua duplicet ac triplicet unum sensum habentia, sicut in hoc 117.0768B| loco. Quod enim est rogare in hoc loco, hoc est et obsecrare: et quod dixit in Domino Jesu, tale est ac si diceret, per Dominum Jesum. Tale quid invenitur in epistola ad Hebraeos: Locutus est nobis in Filio (Hebr. I), id est per Filium. Ut quemadmodum accepistis a nobis, audiendo et intelligendo a me et Silvano quomodo oporteat vos ambulare, id est vivere, et cursum hujus vitae in bonis operibus perducere, et placere Deo, fidem quam habetis bonis operis exornando, sicut et ambulatis, vivitis et conversamini modo, ut abundetis magis, scilicet magis ac magis crescatis in fide et bonis operibus. Ille enim placet Deo, qui fidem rectam quam habet exsecutione virtutum decorat. Et ille bene abundat qui crescente aetate fidei in se, studet etiam abundare in 117.0768C| sanctis operibus, et in studio virtutum.
Scitis enim quae praecepta dederim vobis per Dominum Jesum, id est in Domino Jesu per me loquente. Quae fuerunt illa praecepta quae dedit eis? Praecepta fidei fuerunt et conversationis Christianae, in quibus exhortatus est eos servire Deo vivo et vero, et exspectare Filium ejus de coelis ad judicium, quem suscitavit Deus Pater. Jesum dico qui eripuit nos per passionem suam et per gratiam suam ab ira ventura.
Haec est enim voluntas Dei sanctificatio vestra, id est haec est voluntas Dei ut sanctificetis vos eo modo, quo sequentia manifestant, videlicet ut abstineatis vos a fornicatione. Fornicatio isto loco tripliciter potest intelligi. Fornicari est per culturam idolorum 117.0768D| a Deo recedere, et idola pro Deo vero colere. De qua fornicatione dicit Psalmista: Perdes omnes qui fornicantur abs te (Psal. LXXII). Et illud: Fornicatus est Israel cum gentibus, id est idola coluit. Et est alio modo fornicatio quando homo amorem terrenarum rerum, filiorum videlicet, possessionum, divitiarum, praeponit amori omnipotentis Dei, et recedit a Deo per talia, qui vir animae est. Tertio est fornicatio corporalis, qua quis coit cum meretricibus, vel quocunque modo libidinem suam explet.
Ut sciat unusquisque vestrum suum vas, id est corpus suum et corpus uxoris suae, possidere in sanctificatione, id est in castitate, et honore. Tunc honorat quisque 117.0769A| corpus suum, et corpus uxoris suae, quando abstinet a coitu: quia corpus castum servando, ejus oratio castior et acceptior est Deo. Non in passione desiderii. Passio desiderii est quando homo velut equus et mulus, qui sunt sine intellectu, praeceps fertur ad libidinem, nec frenat ardorem libidinis, respectu et timore omnipotentis Dei. Sicut gentes quae ignorant Deum. Gentes quae ignorant Deum fornicatrices sunt, et nimium libidini deditae, utpote non habentes cognitionem Dei, sicut sunt Mauri, Vandali, et maxime Sarraceni, intantum ut plurimi illorum sexaginta et eo amplius uxores habeant, et est sensus: Cavete et observate ne nimium et immoderate libidini servientes, efficiamini similes gentibus, qui Deum castitatis amatorem ignorant, et cum eis damnemini, 117.0769B| et multo amplius, quia servus qui scit voluntatem Domini sui, et non facit vapulabit multis: et melius est viam veritatis non cognoscere, quam postea retrorsum abire.
Et ne quis supergrediatur, neque circumveniat in negotio fratrem suum. Beatus Apostolus sociique ejus praedicabant atque suadebant suis auditoribus, diebus festis et diebus jejuniorum abstinere ex consensu ab omni coitu, quod et multi faciebant obedientes praeceptis et monitionibus ejus. Et ne forsitan aliquis post devotam continentiam instigante diabolo provocaretur ad coitum illis diebus quibus habebant devotum, ait Apostolus: Et ne quis vestrum supergrediatur, neque circumveniat in negotio isto coitus, id est ne aliquo circumventione violentiam 117.0769C| inferat aliquis pari suo, volenti votum servare, provocando eum ad coitum, sed ex consensu ab omni coitu abstineant, sicut devoverunt, quia melius est non vovere, quam votum non implere. Cum enim omni tempore oratio munda placeat Deo, tunc est acceptior et gratiosior apud Deum quando mundo corde et corpore funditur, diebus scilicet jejuniorum. Unde Dominus ait per prophetam: Egrediatur sponsus de cubili suo, et sponsa de thalamo suo (Joel. II), sponsum et sponsam in hoc loco conjugatos debemus intelligere. Dicit enim beatus Hieronymus, quia frustra assumitur poenitentia in voce et habitu, nisi etiam abstineatur a delectatione carnis et coitus. Potest et de omni negotio et mercimonio intelligi, ut nemo debeat fraudem facere fratri, neque 117.0769D| circumvenire illum. Quoniam vindex est Dominus de his omnibus. Non solum de fornicatione et publica turpitudine, sed etiam de transgressione omnis boni propositi, verbi gratia, sicut de illis qui faciunt votum, ut ex consensu abstineant a coitu tempore jejunii et postmodum non adimplent promissum. Sicut praediximus vobis, subaudis praesentes, et testificati sumus, ita erit Dominus vindex de omnibus.
Non enim vocavit nos Deus, ad fidem suam et gratiam, et ad patriam coelestem, in immunditiam, ut immunditiae serviamus, sed in sanctificationem, ut sancte vivamus, sancti simus, imitantes eum qui dixit: Sancti estote, quia ego sanctus sum (Lev. XI). Immunditiae nomine intelligitur omnis incontinentia 117.0770A| et impudicitia, et quocunque modo aliquis semetipsum polluat. Sanctificatio autem ista constat in orationibus, in jejuniis, in elemosynis, in hospitalitate, in charitate, caeterisque virtutibus. Beatus Apostolus more sanctorum Patrum volebat sanctificare Thessalonicenses, sicut legimus quod Moyses legislator, daturus legem, sanctificavit populum, id est monuit ut sancte viventes et mundi manentes, digni essent audire vocem Domini, et percipere ejus praecepta, dicens: Sanctificamini, lavate vestimenta vestra, abstinete ab uxoribus vestris. Si ergo Deus illos vocavit in sanctificationem, quanto magis nos quos redemit sanguine suo, et mundavit per baptismi gratiam, in sanctificationem vocavit, quatenus digne possimus accedere ad sacramentum corporis 117.0770B| et sanguinis ejus? Similiter beatus Job mittebat per singulos dies ad filios suos, qui forsitan uxoris extra domum ejus habitabant, et sanctificabat eos, id est monebat eos sancte vivere, quatenus illorum sacrificia et vota accepta essent. Samuel quoque cum venisset ungere David in regnum, vocabit Isai et filios ejus ad sacrificium et sanctificavit eos, id est monuit ut tales se praepararent, quatenus digni essent tanto honore, quorum frater a Deo in regnum erat electus. Sic quotidie nos sanctificant apostoli et sancti doctores suis dictis admonendo ut sancte vivamus, quatenus digni simus non solum Christiani vocari, sed et filii Dei, et ut Deus omnipotens dignetur in nobis habitare.
Itaque qui haec, subaudis verba, spernit, despicit, 117.0770C| et contemnit, non hominem spernit, id est non me despicit, sed Deum, cujus verba recito, et qui loquitur per os meum.
Nolumus ignorare vos de dormientibus, ut non contristemini, sicut et caeteri qui spem non habent. Philosophi et gentiles infideles non credentes resurrectionem, multos ex hoc decipiebant, negantes resurrectionem, et faciebant contristari et dolere de morte propinquorum. Et non solum infideles, sed etiam multi fidelium apud Macedones et Thessalonicenses contristabantur de morte parentum, non credentes eos resurrecturos. Pagani ergo et infideles merito contristabantur de morte suorum, quia per mortem temporalem perveniebant ad aeternam. At vero credentes et infideles, merito contristabantur super recessu 117.0770D| fidelium, quia per mortem temporalem perveniebant ad vitam aeternam. Quapropter volens eos Apostolus certificare de resurrectione, et consolari super morte propinquorum, ait: Nolo vos ignorantes reddere de dormientibus, quia resurrecturi sunt, ut non contristemini super morte eorum, sicut infideles qui non habent spem resurgendi.
Si enim credimus quod Jesus mortuus est et resurrexit, ita et Deus Pater eos qui dormierunt per Jesum, adducet cum eo. Miram rem ait Apostolus. Christum qui jam vivit, et resurgens a mortuis jam non moritur, dicit fuisse mortuum, et electos mortuos appellat dormientes. Christum ergo appellat mortuum, ut dum audimus et scimus illum fuisse mortuum et resurrexisse, 117.0771A| nos quoque speremus resurrecturos per virtutem divinitatis ejus. Electos vocat dormientes, quoniam nemo hominum tam facile potest socium suum excitare a somno, quam facile omnes suscitabuntur a somno mortis. Quod autem dicit, quia Deus Pater eos qui dormierunt per Jesum, adducet cum eo, id est cum Jesu, ad judicium, tales est ac si diceret: Qui dormierunt in Jesu, illi nempe venient cum Christo in gloria ad judicium, qui mortui sunt ante ejus adventum, et postea in fide passionis ejus, et qui signo crucis sunt muniti, atque sacramento corporis et sanguinis ejus die mortis muniti, credentes suam salutem ibi contineri. Dicit beatus Augustinus merito pro illis post mortem offerri sacrificium Deo, et corpus Domini consecrari, qui positi in saeculo, 117.0771B| devotissime illud perceperunt.
Hoc enim vobis dicimus in verbo Domini, id est in sensu Domini, quia Deus omnipotens loquitur per os nostrum, quia nos qui vivimus, qui residui sumus in adventum Domini, non praeveniemus eos qui dormierunt in Christo, modo supra dicto. Sic videntur haec verba Apostoli sonare quod Apostolus suo tempore demonstraverit diem judicii venturum. Unde et Thessalonicenses legentes hanc epistolam, putaverunt tempore Apostoli diem judicii venturum. Quapropter alloquitur et exhortatur eos in secunda epistola, inquiens: Nolite terreri per epistolam quasi instet dies Domini. Considerandum est ergo, quod ex persona electorum loquitur, qui vivi in corpore inveniendi sunt in adventu Domini, qui residui dicuntur esse 117.0771C| patriarcharum, prophetarum, apostolorum, omniumque sanctorum qui eos praecesserunt per spatia temporum et praecedunt modo atque praecedent usque ad diem judicii, ad requiem animarum, quia post illos relicti erunt. Tam velox ergo erit et celerrima resurrectio mortuorum electorum ut illi qui in corpore vivi inventi fuerint et super terram, non potuerint praevenire eos, eundo obviam Domino in aera, qui in pulvere terrae jacebant.
Quoniam ipse Dominus Jesus in jussu, id est in jussione Dei Patris descendet de coelo, et in voce archangeli et in tuba Dei descendet de coelo, et mortui qui in Christo sunt, mortui eo modo quo supra diximus, resurgent primi. Idcirco dicit, in jussu, quia, jubente et disponente Deo Patre, veniet Filius 117.0771D| ad judicium. Per unum archangelum debemus juxta Augustinum, intelligere omnes virtutes angelicas, quia angeli personabunt vocibus eo veniente. Per tubam autem intelligitur uno modo magna vox angelorum et sonus, de quibus Matthaeus ait: Mittet Filius hominis angelos suos cum tuba et voce magna (Matth. XXIV). Quod per tubam intelligatur vox angelorum, ostendit Psalmista loquens de Domini ascensione: Ascendit Deus in jubilo, et Dominus in voce tubae (Psal. XLVI). Sicut enim ibi tubam appellat vocem angelorum dicentium: Viri Galilaei, quid admiramini aspicientes in coelum (Act. I), etc., ita in hoc loco, vocem angelorum tubae comparat dicentium: Ecce sponsus venit, exite obviam illi 117.0772A| (Matth. XXV); et: Exsurgite de sepulcris vestris, occurrite ad judicium Redemptori vestro. Ista vox qua omnes resuscitabuntur bene potest appellari tuba. Alio modo tuba pro manifestatione ponitur, ut in Evangelio ait Dominus: Cum facis eleemosynam, noli tuba canere ante te (Matth. VI), id est noli manifeste facere, ne lauderis ab hominibus sicut hypocritae. In tuba ergo Dei descendet Dominus de coelo, id est manifeste veniet ad judicium, ut ab omnibus possit videri, secundum illud: Videbit omnis caro salutare Dei (Luc. III). Licet ergo quidam pueriliter intellexerint, quod dictum est in Joel propheta: Judicium Domini veniet in valle Josaphat, quasi in illa valle judicaturus sit omnes gentes, non est ita intelligendum, quoniam non pro loco, sed pro interpretatione 117.0772B| illud nomen posuit ibi propheta. Josaphat namque interpretatur vallis judicii, et Domini adventus ad judicium in valle erit reprobis, quia electis elevatis ad superna cum Domino, illi remanebunt in imis et in inferioribus inferni partibus. Dicamus et tertio modo secundum beatum Ambrosium, hoc quod dicit in tuba Dei descendet de coelo. Legimus quod Moyses legislator Domino praecipiente fecerit tubas argenteas et postea Salomon in templo Domini, quibus concrepabant in solemnitatibus et in praeliis, sicut factum est quando muri Jericho corruerunt, et postea a Gedeone, et sicut de solemnitatibus dicit Psalmista: Buccinate in neomenia tuba (Psal. LXXX). Recte ergo Dominus in tuba dicitur venire ad judicium, quia ipse ad hoc veniet, ut quasi 117.0772C| in praelio debellet adversarios suos, Judaeos, paganos, haereticos, falsos Christianos, et victoriam sumat ex eis, dicens illis: Ite in ignem aeternum; et ad hoc etiam ut remuneret electos suos introducendo illos ad solemnitatem aeternae gloriae et felicitatis.
Deinde nos qui vivimus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obviam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus. Ex persona illorum loquitur, sicut et superius, qui vivi inveniendi sunt, qui dicunt: Simul rapiemur cum illis, subaudis qui nos praecesserunt ad requiem animarum, sed tunc pariter veniemus obviam Domino. Hoc verbum quod est rapere, pro velocitate saepe ponitur. Et in hoc loco nimiam velocitatem resurrectionis et diem judicii designat, de qua supra jam diximus. Nam 117.0772D| sicut Deus in momento cuncta fecit, ita in momento cuncta dijudicabit. Cum dicit: Rapiemur ab angelis cum illis qui nos praecesserunt obviam Domino in aera, ostendit quia non descendet Dominus ad terras, sed in altitudine istius aeris sedebit ad judicandum, et cum addit: Et sic, id est cum corpore et anima immortales effecti, erimus semper cum Domino, non debemus putare quod in aere cum Domino simus regnaturi, quia finito judicio, revertetur cum omnibus electis ad beatitudinem aeternam, de qua descendit ad judicium. Si electi qui vivi reperti fuerint, rapientur in aera obviam Domino ab angelis, quaerendum est quomodo complectitur quod dictum est a Deo primo homini Adae, et in ipso 117.0773A| omni semini ejus: Terra es, et in terram ibis, cum illi mortem experti non fuerint? Quae hoc modo solvitur secundum beatum Augustinum. Homo de terra factus est in corpore, et antequam inspiraret Dominus in faciem ejus spiraculum vitae, id est antequam daret ei animam, illud corpus terra erat, et electi qui vivi reperti fuerint, in ipso raptu dum angelicis manibus portabuntur subito morientur, subitoque resurgent: et dum anima in ipso raptu exierit a corpore, remanebit corpus terra, sed tamen brevissimum spatium tenebit ipsa mors, in tantum ut nec cogitari nec perpendi possit.
Itaque consolamini vos invicem, o Thessalonicenses, de resurrectione, in verbis istis, et nolite dolere super morte parentum.
117.0773B| De temporibus, subaudis diei judicii, et momentis, utrum aestate an hyeme, vere an autumno veniat, vel qua hora diei vel noctis, non indigetis ut scribamus vobis. Quare? Ipsi enim diligenter scitis, quia dies Domini sicut fur in nocte, ita veniet, id est, sicut fur subito et insperate intempesta nocte venit dormiente domino domus, ita insperate veniet dies judicii et Domini adventus. Dominus requisitus post resurrectionem de die illa, de regno videlicet electorum, ab apostolis dicentibus: Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel, ait: Non est vestrum nosse tempora vel momenta (Act. I), et ante passionem suam de eadem die ait: De die illa, inquiens, nemo scit, 117.0773C| neque angeli qui sunt in coelo, neque Filius, nisi Pater solus (Matth. XXIV). Ergo si Pater novit, utique et Filius novit, qui unius substantiae est cum eo. Sed idcirco dicitur Filius ignorare, quia discipulos ignorantes reliquit.
Cum enim dixerint, subaudis reprobi, pax et securitas, tunc repentinus illis superveniet interitus, id est subitanea perditio diei judicii, sicut dolor est in utero habenti, subaudis partum, et non effugient. Sicut mulier praegnans imminente tribulatione et persecutione, non valet effugere persequentium insidias, ita et illi non poterunt effugere, de quibus ait Dominus: Vae praegnantibus et nutrientibus in illis diebus (Marc. XIII). Sicut in verbis Danielis prophetae invenimus, regnante Antichristo et ministris ejus 117.0773D| tribus annis et dimidio, et interfectis ab illo Elia et Enoch sicut in Apocalypsi habetur, quo tempore erit persecutio talis, qualis non fuit antea nec postea subsequetur, interficietur ipse Antichristus, et maxima pars membrorum ejus a Michaele, ut beatus Gregorius dicit, et ut beatus Paulus dicit: Dominus Jesus interficiet eum spiritu oris sui, id est in verbo suo et virtute sua. Quod utrumque verum potest esse: quia si Michael illum interfecerit, non sua, sed Dei virtus erit et jussio. Post mortem autem ejus remanebunt quadraginta quinque dies, in quibus multa erit pax, ut in illis electi qui aliquid titubaverunt in persecutione, poenitentiam agant et salventur, ministri autem Antichristi qui remanserunt 117.0774A| post mortem ejus, gaudebunt per illos quadraginta quinque dies, ducentes uxores et convivia celebrantes, et jocos diversi generis exercentes, ac dicentes: Licet princeps noster sit mortuus, modo nos habebimus pacem et securitatem. Et cum talia dixerint, subito veniet eis subitaneus interitus.
Vos autem non estis in tenebris infidelitatis. Qui enim dormiunt, et quiescunt in peccatis, nocte dormiunt, id est in peccatis et vitiis quiescunt et jacent. Induti loricam fidei et charitatis, et galeam spei et salutis, id est habemus fidem in Deum charitatem in Deum et proximum, spem et exspectationem futurorum bonorum in capite: quia de coelis veniet nobis salus: et his armis muniti, securi et liberi erimus in adventu Domini.
117.0774B| Non posuit nos Deus in iram, id est non ideo nos posuit Deus in fide sua, in Ecclesia et cognitione sua, ut in nobis suam vindictam exerceat, sed in acquisitionem salutis posuit nos, ut salutem nobis inveniremus per fidem Jesu Christi, ut sive vigilemus, id est vivamus in hoc saeculo; sive dormiamus, id est moriamur in corpore, simul cum illo, id est cum Christo, vivamus in anima et in spe resurrectionis.
Propter quod, id est propter illa quae superius diximus de resurrectione, consolamini vos invicem. Rogamus vos ut noveritis eos, id est diligatis, honoretis, et necessaria eis ministretis: qui laborant inter vos, in praedicatione et doctrina.
Rogamus vos, corripite inquietos, consolamini pusillanimes. Apud Thessalonicenses erant quidam 117.0774C| vagi, et ut ita dicamus, gyrovagi otiose viventes, et non laborantes manibus suis unde viverent, neque orationibus aut psalmodiis vacantes, sed circuibant domos aliorum, atque peragrabant de loco ad locum, quaerentes unde vivere possent, cujus rei causa multos inquietabant. Vel etiam inquietos vocat superbos, qui causa superbiae alios inquietabant. Iterum erant alii pusillanimes et timidi, qui bonum timebant inchoare, ne forte non possent illud ad effectum perducere: vel si inchoabant, non libere illud agebant, sed verecundabantur ex hoc in praesentia aliorum ipsique pusillanimes erant, quia adversa hujus saeculi patienter ferre non volebant citoque scandalizabantur in verbo et facto aliorum. Inquietos ergo, id est vagabundos, otiosos et instabiles, 117.0774D| vel superbos qui alios molestabant, praecipit Apostolus corripi a praelatis et magistris, quatenus desisterent ab otiositate quae est inimica animae, et deponerent superbiam radicem omnium vitiorum. Pusillanimes autem praecipit consolari blandius, ut per exhortationem et consolationem praepositorum roborarentur in omnibus bonis. Suscipite, subaudis in officium charitatis, infirmos in fide, in corpore. Patientes estote ad omnes. Modo admonet praelatos ut subjectorum improbitatem et impatientiam patienter ferant, dum in aliquo contra eos murmurant. Solent enim inquieti et immodesti seu impatientes, quando corripiuntur a praelatis, insurgere contra eos, et impatienter ferre illorum correptionem, nolentes 117.0775A| ab eis corripi, sed suam voluntatem implere. Quorum animositatem debent praelati ad tempus sustinere, et iterum tempore opportuno et congruo cum consilio et auxilio emendare.
Videte, id est cavete, ne quis vestrum malum pro malo alicui reddat. Hoc vult ostendere Apostolus isto in loco, ut non solum malum pro bono non debeamus reddere, sed nec malum pro malo. Quatuor modis redditur, aut bonum pro bono, aut malum pro malo. Bonum pro malo redditur, sicut Redemptor noster nobis qui mortui et perditi eramus, atque propter peccata a Deo alieni, quando per passionem suam et baptismi gratiam nos redemit. Bonum pro bono, sicut in die judicii dabit electis, dicens eis: Quia esurivi et dedistis mihi manducare, percipite regnum 117.0775B| vobis paratum (Matth. XXV). Malum pro bono redditur, sicut Judas et Judaei Domino reddiderunt. Unde ipse dixit eis per Zachariam prophetam: Si bonum est in oculis vestris, afferte mercedem meam, et est sensus: Infirmos vestros curavi, leprosos mundavi, mortuos suscitavi, esurientes pavi, date mihi ex hoc mercedem, si dignum et bonum est: et appenderunt mercedem meam triginta argenteos (Zach. XI). Malum pro malo reddet Dominus reprobis in die judicii, dicens eis: Quia esurivi et non dedistis mihi manducare, ite in ignem aeternum (Matth. XXV). Quapropter non debemus vindictam expetere, ut reddamus malum pro malo, quia non possumus hoc tranquilla mente agere, sed debemus illi reservare qui semper idem et aequalis manet: et qui dixit: 117.0775C| Mihi vindictam reservate et ego retribuam (Rom. XII), illis supplicia, vobis autem praemia. Malum siquidem pro malo reddere non est bonum, malum vero pro bono, valde nimiumque malum est. Semper quod bonum est sectamini, id est imitamini et perficite in invicem, sive alterutrum, et in omnes, hoc est, non solum in credentes, sed etiam in non credentes, quia fratres sumus omnes secundum carnem.
Semper gaudete. Non in divitiis caducis et temporalibus honoribus, sed in Domino gaudete, et bonis operibus: et quia filii Dei estis.
Sine intermissione orate. Quis hominum mortalium potest semper orationi insistere? Aut ergo totum tempus pro parte posuit Apostolus, ut dicat illum semper orare, qui canonicas horas observat, secundum 117.0775D| morem et consuetudinem sanctorum Patrum: aut etiam illum, qui semper de Deo cogitat, et Deo placere desiderat. Quandiu enim quis bene cogitat, et bonum desiderat, semper orat. Nam quidquid boni justus agit, ad orationem est referendum, et nunquam desinet orare, nisi desierit justus esse.
In omnibus gratias agite, id est in fide, spe, charitate, caeterisque bonis operibus, et in prosperis, et in adversis semper gratias et laudes agite Deo, quia neque prospera nisi eo donante, neque adversa nisi eo permittente evenient. Haec enim est voluntas Dei in omnibus in Christo Jesu, id est per Christum Jesum, a quo omnia bona nobis donantur, et sine quo nihil boni agere valemus, sicut ipse dixit: Sine me 117.0776A| nihil potestis facere (Joan. XV). Haec est, inquit, voluntas Dei, ut malum pro malo non reddatis: bonum semper sectemini, sine intermissione oretis, ut gaudeatis in Domino, et in omnibus ei gratias referatis.
Spiritum nolite exstinguere. Dicamus hoc secundum Ambrosii sensum: Spiritum nolite exstinguere, id est si aliquem ad horam Spiritus sanctus repleverit sua gratia, ut possit interpretari divinas Scripturas, et divina mysteria loqui, nolite eum prohibere quin loquatur et doceat: quia Deus qui os asinae aperuit, quae seni non aperit revelat saepe juniori quod melius est. Aliter secundum Augustinum: Spiritus sanctus qui unius substantiae est cum Patre et Filio in sua natura, non potest exstingui, sed per 117.0776B| vitium nostrum exstinguimus illum in nobis, dum illum a nobis excludimus peccando. Spiritus sanctus, inquit, disciplinae effugiet fictum. Dum ergo tradimus corpus nostrum libidini, et conjungimus illud meretrici, quod tempore baptismi et manus impositionis factum est templum sancti Spiritus, excludimus illum a nobis, et fugamus, et quantum est in nobis, ut Augustinus dicit, exstinctores sumus ejus. Sed ne hoc agamus, ait Apostolus, Spiritum sanctum qui in vobis coepit habitare tempore baptismatis, nolite fugare a vobis neque exstinguatis illum in vobis peccando et tradendo corpus vestrum diversis turpitudinibus quod templum ejus debet esse.
Prophetias nolite spernere, id est, si aliquis valet explanare dicta prophetarum, sicut Hieronymus caeterique 117.0776C| doctores ad aedificationem auditorum loqui et praedicare: nolite illum despicere, nolite contemnere, sed humiliter attendite quae docet.
Omnia autem probate; quod bonum est tenete, hoc est, attendite omnia quae ille loquitur. Probate utrum dicta illius et verba conveniunt dictis Evangelii, dictis prophetarum, et dictis apostolorum. Quod si probaveritis non discrepare a sensu sanctorum patrum verba illius, quod bonum est tenete corde, et opere perficite.
Ab omni specie mala abstinete vos, id est ab omni re mala, et cogitatione prava, et opere perverso abstinete vos.
Ipse autem Deus pacis, id est Dominus Jesus, qui pacem reliquit discipulis suis, et in omnibus nobis 117.0776D| dicens: Pacem relinquo vobis (Joan. XIV), et qui etiam nos pacificavit et reconciliavit Deo Patri per passionem suam, ipse sanctificet vos per omnia, id est sanctos faciat in omnibus quae cogitatis et opere perficitis; ut integer spiritus vester et anima et corpus sine querela in adventu Domini nostri Jesu Christi servetur. Quod dicit ut integer spiritus vester et anima et corpus servetur, dupliciter possumus intelligere. Homo constat ex corpore et anima et spiritu, tamen in eo non sunt tres substantiae, sicut Didymus contendit, nec est tertius in substantia hominis spiritus, sed spiritus ipse est anima, unde dicitur in Evangelio: Inclinato capite emisit spiritum (Joan. XIX), et idcirco appellatur anima spiritus, eo quod spiritalis 117.0777A| naturae est, vel quod spiret in homine: anima vero dicta est eo quod ad vivificandum animet corpus, et ad videndum corpori data sit. Ita etiam rationabilitas et excellentia animae qua sapimus, et discernimur ab aliis creaturis, spiritus appellari solet, sicut ostenditur ibi: Benedicite spiritus et animae justorum Domino (Dan. III), tamen quia spiritus et anima unum sunt, inde apparet quia corpore incedimus anima vivimus, spiritu intelligimus et sapimus. De quo spiritu sive rationabilitate animae, quae rationabilitas etiam mens appellatur, loquitur hic Apostolus cum ait: Ut integer spiritus vester et anima, etc. Orat ergo Apostolus ut spiritus, id est rationabilitas nostra, integra, et incorrupta, atque inviolata permaneat: et anima et corpus similiter 117.0777B| incorrupta et immaculata permaneant usque in diem mortis nostrae, vel in diem judicii, sicut ab omnibus sordibus peccatorum mundati sumus tempore baptismatis; quia ergo potest corpus mundum esse, et anima ac spiritus inquinari per malum cogitatum et desiderium, ideo dicit totum in homine mundum esse debere. Aliter: Spiritus sanctus saepe ponitur pro gratia et donis suis, sicut in epistola prima ad Corinthios: Spiritus, inquit, prophetarum prophetis subjectus est (I Cor. XIV), id est dona Spiritus sancti, quia non cogunt hominem loqui sicut arreptitium 117.0778A| et daemoniacum. Sic in isto loco potest intelligi pro gratia sua quae nobis datur tempore baptismatis, qua mundamur ab omnibus inquinamentis vitiorum, quam orat Apostolus ut integra, et incorrupta, atque immaculata maneat in nobis, ne nostro vitio et immunditia corrumpatur, aut minuatur, vel fugatur a nobis. Si enim mala vita aut cogitatio incidit, non est jam integra ipsa gratia, quia deserit hominem obnoxium peccatis; nam dum ea agit homo quae odit Spiritus sanctus, recedit ab eo ejus gratia ex toto, aut minuitur illi qui peccat. Deus, inquit, pacis sanctificet vos per omnia, id est totum hominem, ut gratia Spiritus sancti, quam percepistis tempore baptismatis, non recedat a vobis, sed integra maneat vobis, et anima incorrupta sit, corpusque immaculatum, 117.0778B| et totus homo mundatus integer servetur sine querela. Non dicit sine peccato, quia non est homo qui faciat bonum et non peccet, et in multis offendimus omnes (Jac. III). Si enim dixerimus, quia peccatum non habemus, veritas in nobis non est (I Joan. I).
Fidelis est, id est verax in promissionibus suis, qui vocavit vos ad fidem et gratiam suam; qui etiam faciet, subaudis id quod promisit. Fidelem dicit Deum in promissionibus suis, ut securi de praemio recte conversentur.
IN EPISTOLAM II AD THESSALONICENSES. ARGUMENTUM. 117.0777C| Thessalonicenses accipientes priorem epistolam, cum pervenissent legendo ad illum locum ubi loquitur Apostolus ex persona electorum, qui in die judicii inveniendi sunt vivi, inquiens: Deinde nos qui vivimus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis obviam Christo in aera (I Thess. IV), conturbati sunt, nimiumque perterriti, putantes Apostolum ita esse locutum, quasi suo tempore et illorum venturus esset Dominus ad judicium, et timebant illi mitti cum diabolo in carcerem aeterni supplicii, eo quod, tarde venientes ad fidem, imperfecti essent. Quapropter Apostolus, ut comperit illos super hoc tristari, scripsit eis istam epistolam secundam, in qua significavit eis nondum imminere diem judicii suo tempore, 117.0777D| et ostendit eis quod antea destruendum esset regnum Romanorum, tamen occulte et obscure. Neque enim audebat aperte scribere de abolitione regni Romani, ne forte in credentes persecutionem excitaret. Denuntiat etiam adventum Antichristi et interfectionem ejus.
CAPUT PRIMUM. Paulus et Silvanus. Idem est initium, idemque sensus quem in priori exposuimus.
Supercrescit fides vestra. Fides augmento eget; unde apostoli dicunt Domino: Adauge nobis fidem (Luc. XVII). Et quidam alius: Credo, Domine, adjuva infidelitatem meam (Marc. IX).
117.0778C| Gloriemur in tribulationibus quas sustinetis in exemplum justi judicii Dei. Sicut ex verbis Prosperi aliorumque doctorum colligere possumus, nihil agitur in hoc mundo, nisi aut Deo faciente, aut ipso permittente. Sancti ergo martyres aliique fideles, Deo permittente, multa pericula et adversa in hoc mundo ad exemplum justi judicii Dei patiebantur, quoniam in ipsis ostendebatur quia si illi qui dilecti Deo erant talia patiebantur, multo ampliora et graviora reprobi et inimici illius in die justi judicii Dei suscipient. Justum Dei judicium dicit, quia tunc judicabit Deus orbem terrae in aequitate.
Si tamen justum est apud Deum retribuere malis mala, et bonis bona. Si tamen conjunctio causalis in hoc loco non pro dubitatione ponitur, sed pro affirmatione, 117.0778D| quasi diceret: Quoniam justum est Deo ita agere. In revelatione, id est in manifestatione, Domini Jesu de coelo venientis ad judicium, cum angelis virtutis ejus, sicut ipse dixit: Cum venerit Filius hominis, et omnes angeli cum eo (Matth. XXV), et in revelatione Domini Jesu dantis vindictam reprobis, in flamma ignis his qui non noverunt Deum, id est paganis, et qui non obediunt Evangelio, haereticis videlicet, et falsis Christianis, atque Judaeis. Bene in flamma ignis dicit daturum Dominum vindictam reprobis, quia ignis praecedet eum, tantum spatium aeris occupans, quantum occupavit aqua in diluvio, qui ardebit terram et crassitudinem aeris, et purgabit electos; reprobi autem audientes a Domino: Ite 117.0779A| in ignem aeternum (Matth. XXV), involventur ab isto igne, et trahentur ad supplicia inferni.
Qui reprobi dabunt poenas aeternas in interitu. Dabunt poenas aliis, sed sibi dabunt et inferent: quia mala fecerunt pro quibus talia recipient. Dare etiam aliquando ponitur pro sustinere, sicut in Virgilio: Et pro purpureo poenas dat Scylla capillo, id est sustinet poenas, ita et hi dabunt poenas, id est sustinebunt.
Cum venerit glorificari in sanctis ejus, id est clarus apparere eis et blandus, reprobis autem terribilis et saevus. Quia creditum est testimonium nostrum super vos, id est quia receptum et creditum est Evangelium et praedicatio nostra in nobis et a vobis, in die 117.0779B| illo, id est propter illum diem, ut Evangelium perhibeat vobis testimonium credulitatis in die illo, et recipiatis mercedem aeternam. In quo, subaudis negotio, oramus, vel ad hoc oramus semper pro vobis, etc.
CAPUT II. Rogamus vos, fratres, per adventum Domini nostri Jesu Christi et nostrae congregationis in ipsum. Duos Domini adventus legimus, primum in humilitate, secundum in potentia, quando veniet ad judicium, de quo hic ratio agitur. Congregationem suam appellat multitudinem electorum, vel quae cum eo veniet, vel quae ei obviabit ad judicium. In ipsum dicit quasi in ipso, quia in Christo sunt omnes electi, ut pote membra adhaerentes illi. Rogamus vos, fratres, 117.0779C| per adventum Domini Jesu, ad judicium, et per adventum nostrae congregationis in ipsum, id est omnium sanctorum qui in ipso consistunt, ut non cito moveamini, id est ut non cito conturbemini, neque terreamini, quasi instet dies Domini, neque per spiritum, id est si aliquis se dixerit admonitum a Spiritu sancto quod dies judicii immineat, nolite illi credere, neque terreamini ejus verbis, neque per sermonem, id est per tractatum. Si aliquis explanator et tractator prophetiarum vobis dixerit: Collegi sensum prophetae Isaiae, et Danielis, aliorumque prophetarum, et praevideo diem judicii imminere, et Christum venire ad judicium, nolite ideo terreri. Neque per epistolam tanquam per nos missam. Si aliquis pseudoapostolus hoc finxerit, nolite ei credere.
117.0779D| Quoniam nisi venerit discessio primum, ut discedant omnia regna a regno et imperio Romanorum: et revelatus, sive manifestatus, fuerit homo peccati. Antichristus videlicet, qui licet homo sit, fons tamen erit omnium peccatorum. Et filius perditionis, id est filius diaboli, non per naturam, sed per imitationem. Qui ideo appellatur perditio, quia per illum venit perditio, et ipse perdidit humanum genus.
Qui adversatur, id est contrarius est Christo omnibusque membris ejus, et extollitur, sive erigitur in superbiam supra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur; non est verum quod ait: Quod dicitur Deus, aut quod colitur. Extollet se Antichristus supra omne quod dicitur deus, id est supra omnes 117.0780A| deos gentium: Herculem videlicet, Apollinem, Jovem, qui falso dicuntur dii, et supra omnes electos qui nuncupative vocantur dii, ut Moyses, qui dicitur: Ecce constitui te deum Pharaonis (Exod. VII); et in lege: Diis ne detrahas (Exod. XXII), id est sacerdotibus; et: Ego dixi: Dii estis (Psal. LXXXI). Igitur super omnes istos extollet se Antichristus, et majorem se dicet omnibus istis, et non solum super illos, sed etiam (quod majus est) supra omne quod colitur, id est supra sanctam Trinitatem, quae solummodo colenda et adoranda est ab omni creatura. Ita se extollet ut in templo Dei sedeat, ostendens se tanquam sit deus. Hoc dupliciter potest intelligi: Nascetur Antichristus in Babylone de tribu Dan, juxta quod Jacob dicit: Fiat Dan coluber in via, cerastes 117.0780B| in semita (Gen. XLIX). Et cum venerit Hierosolymam, circumcidet se, dicens Judaeis: Ego sum Christus vobis promissus; tunc confluent ad eum omnes Judaei, et reaedificabunt templum, quod est destructum a Romanis, sedebitque ibi, dicens se esse Christum. Vel etiam in templo Dei, id est in Ecclesia sedebit, ostendens se tanquam sit Deus. Nam sicut in Christo omnis plenitudo divinitatis requievit, ita in illo homine qui Antichristus appellatur, eo quod sit contrarius Christo, plenitudo malitiae et omnis iniquitatis habitabit, quia in ipso erit caput omnium malorum diabolus, qui est rex super omnes filios superbiae. His verbis demonstravit Apostolus Thessalonicensibus, non prius venturum Dominum ad judicium, qui regni humani defectio fieret, quod jam 117.0780C| nos impletum videmus, et Antichristum apparere in mundo qui interficiet Christi martyres.
Non retinetis quod cum adhuc essem apud vos, haec dicebam vobis? de adventu Antichristi et de die judicii.
Et nunc quid detineat scitis, ut reveletur in suo tempore. Dicit: Scitis quid detineat et non demonstrat quid. Quod nihil melius ibi intelligitur voluisse significare quam destructionem regni Romanorum de qua obscure hic locutus est, ne forte aliquis Romanorum legeret hanc epistolam, et excitaret contra se aliosque Christianos persecutionem illorum, qui se putabant semper regnaturos in toto mundo. Vos scitis, inquit, quid detineat illum Antichristum, et 117.0780D| quid moretur illum, quia necdum destructum est regnum Romanorum, nec recesserunt omnes gentes ab illis. Ut reveletur, sive manifestetur ipse Antichristus, in suo tempore, id est congruo tempore et a Deo disposito, postquam omnia regna discesserint a Romano imperio.
Nam mysterium iniquitatis jam operatur. Mysterium Graece, Latino vocabulo dicitur aliquid occultum et secretum. Mysterium ergo iniquitatis appellat interfectionem sanctorum martyrum et persecutionem, quam inferebat Nero et principes ejus fidelibus Christi. Quae ideo appellatur mysterium, quia quod diabolus operatus est manifeste per Antichristum, interficiendo sanctos martyres Eliam et Enoch, aliosque plurimos, hoc operatur jam occulte per 117.0781A| membra sua, Neronem ac principes ejus, interficiens per illos principes, martyres apostolos. Istud mysterium iniquitatis coeptum est a Nerone, qui occulte instigante patre suo diabolo, zelo idolorum interfecit sanctos martyres, et pervenit usque ad Diocletianum et Julianum apostatam, qui plurimos sanctorum peremerunt. Sicut ergo Christus, qui est caput omnium electorum, longe ante suum adventum, occulte et per mysterium praefiguratus est, sicut in morte Abel, et immolatione Isaac, et in David rege, qui Goliam interfecit, qui diabolum significabat, quem Christus in sua morte et passione debellavit, ita diabolus qui in Antichristo erit, in membris suis, malis, scilicet regibus, praefiguratus est occulte et per mysterium. Tantum ut qui tenet nunc, teneat, donec de medio fiat. 117.0781B| Id est hoc solummodo restat, ut Nero, qui nunc tenet imperium totus orbis, tandiu teneat illud, donec de medio mundi tollatur potestas Romanorum. In Nerone comprehendit omnes imperatores Romanos qui post illum imperii sceptra tenuerunt. Ideo dicit: Donec de medio tollatur, quia undique ex omnibus gentibus confluebant Romam, et quasi in medio mundi erat, habens in circuitu suo omnes gentes; vel quidquid intra initium et fines continetur, medium potest dici.
Et nunc. Subaudis cum ablata fuerit potestas a Romano imperio, revelabitur, sive manifestabitur ille iniquus, Antichristus, quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui, sive Dominus Jesus interfecerit illum potentia jussionis suae, sive Michael interfecerit 117.0781C| eum, virtute Domini Jesu occidetur, non virtute Michaelis. Occidetur autem (sicut doctores tradunt) in monte Oliveti in Babylone et solio suo, illo in loco contra quem Dominus ascendit in coelos. Quod vero dicit Apostolus: Tunc revelabitur ille iniquus postquam fuerit destructum Romanum imperium, non est ita intelligendum, quod statim dixerit illum venturum, sed primum illud destruendum, ac deinde Antichristum venturum, tempore a Deo disposito. Et illustratione, sive claritate adventus sui destruet Dominus Jesus eum, id est Antichristum.
Cujus est adventus secundum operationem Satanae. Hoc ad ipsam diem judicii pertinet, quando destruetur ipse Antichristus cum omnibus membris suis. Audient enim a Domino: Ite in ignem aeternum. 117.0781D| Notandum quia non statim veniet Dominus ad judicium, ubi fuerit Antichristus interfectus, sed (sicut ex libro Danielis intelligimus) post mortem illius concedentur electis ad poenitentiam dies quadraginta quinque. Quantulumcunque vero spatium temporis sit usquequo Dominus veniet, penitus ignoratur. Quodque dicit: Cujus adventus erat secundum operationem Satanae, intelligendum est quia quidquid operabitur, diabolo instigante et cooperante, implebit, qui ex toto illum possidebit, tamen non amittet sensum, ut ignoranter dicat se nescire Deum, neque vexabitur a diabolo, sicut phrenetici: quia, si ita esset, nequaquam peccatum haberet quidquid ageret; sicut illi non habent qui phrenesim patiuntur, 117.0782A| qui nesciunt quid agant. In omni virtute, signis et prodigiis mendacibus, subaudis erit adventus Antichristi. Signa et prodigia pro uno accipiuntur. In signis ergo et prodigiis mendacibus operabitur, quia videbit mortuos suscitare, et alia multa signa facere, sed mendacia erunt et a veritate aliena, quia per magicam artem et phantasiam deludet homines, sicut et Simon magus delusit illum qui, putans eum occidere, arietem decollavit pro eo. Vel etiam in signis et prodigiis mendacibus erit adventus ejus, quia per signa et prodigia falsa quae videbitur operari, tradet homines ad mendacium colendum, id est ad semetipsum, qui est mendax et pater ejus. Et omni seductione sive deceptione iniquitatis erit his qui pereunt, id est Judaeis et paganis, eo quod 117.0782B| charitatem veritatis non receperunt ut salvi fierent, id est spiritum Christi qui dixit: Ego sum veritas (Joan. XVI), per quem Spiritum sanctum infunditur dilectio Dei et proximi in cordibus nostris. Ideo quia neque Christum neque Spiritum sanctum voluerunt recipere, mittet illis Deus operationem erroris, id est permittet ad eos venire Antichristum operatorem mendacii. Plus est quod dixit operationem, quam operatorem, quia ipsam rem mittet eis, id est ipsum mendacium et patrem omnis malitiae et iniquitatis. Ut credant mendacio, id est diabolo, ut judicentur, sive damnentur, omnes qui non crediderunt veritati, Christo, sed consenserunt iniquitati, diabolo, quod elegerit nos apostolos primitias in salutem omnium gentium. Apostoli primitiae fuerunt, quia primi 117.0782C| crediderunt. In acquisitionem gloriae Domini Jesu, id est ut vos acquisiti ad fidem nostra praedicatione, augmentum faciatis corpori Christi, et glorificetur per vos atque laudetur juxta illud: Videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V).
Deus Pater qui intantum dilexit nos, ut Filium suum pro nobis daret, et dedit consolationem aeternam promittendo nobis regnum coelorum, et spem bonam, exspectationem futurorum bonorum, in gratia sua, non in merito nostro, exhortetur, id est doceat corda nostra.
CAPUT III. De caetero orate pro nobis, ut sermo Dei currat, ab 117.0782D| ore nostro ad aures vestras, et ab auribus ad cor, sicque vertatur in operationem. Ut liberemur ab importunis, qui non stant in portu quietis.
Dominus autem dirigat corda vestra, id est: si quid fortitudinis in vobis habetur, augeat, et faciat vos per rectitudinem vitae ambulare, et rectos gressus figere in bono opere. In charitate Dei et proximi, et patientia Christi, ut patientes sitis inter adversa hujus saeculi, sicut Christus pertulit patienter opprobria, irrisiones, flagella, crucem: vel (sicut quidam codices habent) in exspectatione Christi, ut exspectetis Christi adventum ad judicium.
Gratis panem non manducavimus, id est sine labore.
117.0783A| Si quis non obedit verbo, subaudis nostro aut vestro, ut non sit otiosus, per epistolam, subaudis vestram, hunc notate nobis, et nos aspere increpabimus illum.
Salutatio mea manu Pauli, quod est signum in 117.0784A| omni epistola. In fine omnium epistolarum Hebraicis litteris et Graeco sermone nomen suum scribebat, ne illud quod sequitur ab aliquo pseudoapostolorum potuisset corrumpi. Ita scribo. Quomodo: Gratia Domini nostri Jesu Christi cum omnibus. Amen.
IN EPISTOLAM I AD TIMOTHEUM. ARGUMENTUM. 117.0783A| Timotheus filius fuit mulieris viduae, patre gentili Graeco procreatus. Quae mater, dum vellet circumcidere secundum praeceptum legis, pater prohibuit, qui erat incircumcisus, ut pote gentilis. Traditus 117.0783B| autem litteris, eruditus est tam divinis Scripturis quam liberalibus artibus: sociatusque beato Paulo, factus est ei comes in praedicatione: ac postea ab illo ordinatus et constitutus episcopus. Cui Apostolus direxit hanc epistolam, instruens eum de ordinatione episcopatus, diaconii, omnisque ecclesiasticae disciplinae et ordinis: et quomodo deberet docere populum.
CAPUT PRIMUM. Paulus Apostolus Christi Jesu secundum imperium Dei, id est secundum jussionem et voluntatem Dei Patris Salvatoris nostri et secundum jussionem Christi Jesu spei nostrae, salutem refert ad Deum Patrem, et spem nostram ad Christum: quia Deus Pater dedit 117.0783C| nobis salutem per Filium suum quem dignatus est mittere nobis, et per Spiritum sanctum, quem nobis tribuit tempore baptismatis, et tempore manuum impositionis. Per Christum autem habemus spem, id est exspectationem futurorum bonorum; quia sicut ille resurrexit a mortuis et ascendit ad coelos, ita nos speramus resurrectionem vobis profuturam per ipsum, et ad gloriam aeternae beatitudinis ascensuros. Timotheo dilecto filio in spiritu, in doctrina, in fide, non carne. Gratia, qua gratis dimittuntur peccata, et misericordia et pax, qua reconciliamur Deo Patri. Misericordiam mediam interposuit, ut ostenderet quia gratia, et pax per misericordiam Dei nobis confertur: non per meritum nostrum.
Sicut rogavi te ut remaneres Ephesi, quae est civitas 117.0783D| metropolis Asiae, cum irem in Macedoniam, provinciam Graecorum, ut denuntiares quisbusdam, id est Judaeis judaizantibus, et non recte credentibus, ne aliter docerent, subaudis, quam nos docemus, neque intenderent fabulis et genealogiis interminatis, id est generationibus quae terminum non habent: quae fabulae et genealogiae, quaestiones praestans magis quam aedificationem Dei, quae est in fide. De Judaeis loquitur, qui praeter Pentateuchum et prophetas, aliasque scripturas, habent quasdam traditiones, non scriptas, sed memoriae commendatas ex traditione patrum, quas Apostolus fabulas, id est fictiones et cogitationes appellat, quae nullam utilitatem habent in se, nisi contentiones generant et quaestiones. 117.0784A| Ex quibus pauca de pluribus dicamus: Traditio illorum est in exordio duas mulieres esse factas, Evam, et alteram, ex quibus dicunt multos filios esse natos, quod nusquam sacra Scriptura narrat. Tales etiam erant illi, de quibus dicit Dominus 117.0784B| (Matth. XV; Marc. VII): Vae vobis, Pharisaei et scribae, qui supponitis traditiones vestras mandatis Dei, dicentes patri Corban, id est donum vel munus quodcunque ex me tibi proderit, et multa his similia. Similiter de genealogiis proponebant quaestionem, quot annis vixerit Mathusalem, Heber, Noe caeterique patres; et quid fecerint, et quomodo vel quando: unde proponunt quaestionem, si Salomon duodecimo anno aetatis suae unctus est in regem, et quadraginta annis regnavit, et Roboam, filius ejus, quadragesimo similiter anno aetatis suae suscepit regnum, quomodo Salomon duodenis potuerit filium procreare? Quae traditiones et genealogiae nullam aedificationem Dei praestant, quae est in fide, id est quae ad fidem Dei pertinet. Aedificatio Dei est, 117.0784C| quando quis ea loquitur quae aliquid utilitatis habent, per quae praeparat et aedificat Deo templum in cordibus auditorum; sed figmenta Judaeorum quae memoriter recitant nullius utilitatis sunt. Dicit enim beatus Hieronymus: Quid mihi prodest scire quot annis vixerit Mathusalem, Noe, Sem, aliique patres? nihil. Sic intelligendum est de fictionibus illorum, a quibus Apostolus praecipit eis per Timotheum ut desistant.
Finis enim praecepti est charitas. Finis est terminus, finis est consumptio qua consumitur cibus, ut ultra non sit quod erat: unde dicimus: Finitus est cibus. Finis etiam est completio, perfectio, consummatio, qua consummatur tela: unde dicimus: Finita est tela, id est, texendo perfecta est et consummata. 117.0784D| Sic finis praecepti, sive praeceptorum perfectio et completio est charitas. Totam enim magnitudinem et latitudinem divinorum eloquiorum secura possidet charitas, qua diligimus Deum et proximum. Omnis igitur praecepti finis sive completio charitas est, id est ad charitatem refertur omne praeceptum, quia qui Deum diligit, non peccat: et qui proximum amat ut seipsum, non delinquit: quia non adulterat uxorem ejus, quoniam non vult suam adulterari; non occidit alium, quia non vult occidi: sic de caeteris iintelligendum est praeceptis. Et ipsa charitas de corde puro debet esse non de ficto, et conscientia bona et fide non ficta. Conscientia saepe ponitur pro spe, sicut in hoc loco. Charitas ergo de 117.0785A| spe bona debet procedere, quia ideo debet Deum et proximum diligere, ut aeterna praemia se speret exinde recepturum. De fide etiam non ficta, ut quod credit et intelligit, opere perficiat. Nam fides ficta est quae confitetur ore, sed non tenetur corde, neque exornatur operibus, quam multi habent, de quibus dicitur: Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Fides vero vera est quae tenetur corde, profitetur ore, perficetur opere.
A quibus subaudis virtutibus, id est a charitate, spe bona, et fide non ficta, aberrantes quidam Judaeorum conversi sunt in vaniloquium, loquentes ea quae vana sunt, nullamque utilitatem in se habentia.
Volentes esse legis doctores, non intelligentes ea 117.0785B| sicut intelligenda sunt, neque quae loquuntur, neque de quibus affirmant. Judaei si quando de prava et falsa opinione sua, et de fabulis et traditionibus suis vanis reprehendi et convinci coeperint, ad defendendum id quod laevissima temeritate et cogitatione, necnon et apertissima falsitate, dixerunt eosdem libros suos, unde id probant proferre conantur: vel etiam memoriter, quae ad testimonium valere arbitrantur, multa verba inde pronuntiant, non intelligentes sicut intelligenda sunt, neque quae loquuntur, neque testimonia quae proferunt, de quibus volunt affirmare suam falsitatem, ponentes incongrua exempla.
Scimus autem quia bona lex est, si quis ea legitime utatur. Ille utitur legitime lege qui intelligit quare 117.0785C| sit data, videlicet ad reparandam et roborandam naturalem legem, quam genus humanum jam conculcatam habebat, et qui intelligit quandiu observari debuit, in figura scilicet usque ad Christi adventum, et qui ea quae in lege praecipiuntur carnaliter et in figura post Domini adventum spiritaliter intelligit: et jam non in figura, sed in veritate adimplet, videlicet ut circumcidat se, id est exspoliet per baptismum et per poenitentiam ab omnibus peccatis, et celebret sabbatum spiritaliter, quiescendo a pravo opere, et praecepta moralia teneat. Qui taliter utitur lege, bona est illi lex.
Sciens hoc quia justo non est lex posita, id est justificato per fidem et gratiam baptismatis, et legem volenti implere non est lex posita, id est imposita 117.0785D| ut supra illum sit. In illam enim est potius, et cum ipsa quam sub illa, quia amicus legis est. Unde si omnes justi essent, nequaquam esset lex data. Sed justis et peccatoribus data est lex, ut illi ejus timore desinant peccare; plagiariis, subaudis posita est lex: plagiarii sunt seductores, qui homines seducendo furantur et vendunt.
Fidelis sermo et omni acceptione dignus, quia Christus Jesus venit peccatores salvos facere, quorum primus ego sum. In Graeco habetur humanus sermo, id est jucundus, gratus et acceptus. Quid enim jucundius, quid gratius vel acceptius, quam audire quia Christus Jesus venit peccatores salvos facere? Si ergo est humanus, nunquid est et divinus? Est 117.0786A| utique, quia nisi esset divinus, nequaquam potuisset peccatores salvos facere. Sed humanum illum dixit alio modo, quia Verbum caro factum est, et habitavit in nobis; vel fidelis sermo est, id est verus et dignus est, ut ab omnibus acceptus habeatur, quia Christus Jesus venit peccatores salvos facere: sicut ipse dixit: Non veni vocare justos, sed peccatores (Matth. IX), ad poenitentiam, et venit Filius hominis salvare quod perierat. Sed quaerendum est quare dicat Apostolus: Quorum primus ego sum. Nunquid ante eum non fuit peccator Cain? Nunquid ante eum non fuerunt peccatores Sodomitae et Judaei, qui crucifixerunt Dominum? Vel nunquid illum primum venit vocare et salvare? Nunquid ante eum non est vocatus et salvatus Petrus, aliique apostoli, multique 117.0786B| credentes? Sunt utique. Notandum quia sicut dicitur primus in bono inter alios, ita etiam et primus inter alios in malo: et ponitur aliquando pro ordine vel dignitate. Sed in hoc loco Apostolus causa humilitatis primum se dixit, quasi pejorem aliis, aut pessimum omnium. Sic enim soliti sumus dicere, verbi gratia: Transit rex aut quaelibet potestas per quemdam locum, et invenit turbam latronum, et dicit: Quis est primus in vobis, adducite illum, id est quis est primus ad malum, adducatur, cujus auctoritate alii latrocinium exercent. Sic etiam dum invenit aliquis artifices laborantes, dicit: Quis est hic primus? Non interrogat quis prior sit aetate, sed quis prior sit arte; sicut ille prior est in arte, ita latro primus est in iniquitate. Et beatus Apostolus 117.0786C| hoc modo de se dicit causa humilitatis: Quorum primus ego sum, id est de illorum peccatorum, quos venit Christus salvare, ego sum pessimus. Re enim vera multum erat imbutus, iniquitate, qui Christum jam in coelo sedentem persequebatur in terra in membris suis.
Sed ideo misericordiam consecutus sum, ut in me primum ostenderet Christus Jesus omnem potentiam [Vulg., patientiam] ad informationem, sive ad exemplum eorum qui credituri sunt illi in vitam aeternam. Quare sit misericordiam consecutus, exponit causas: Christus, inquit, daturus veniam conversis ad se peccatoribus, extendit charitatem suam usque ad inimicos suos, me primum elegit acriorem inimicum, quem cum sanaret, ne me in caeteris desperaret, egit Dominus 117.0786D| more peritissimi medici qui veniens ad illum locum ubi antea ignotus erat, et ubi plurimi infirmi sunt, quemcunque graviori infirmitate laborantem, et in desperatione positum invenit, illum assumit primum ad curandum, ut in illo ostendat peritiam suae artis, et ut alii infirmi videntes illum sanatum qui graviori morbo gravabatur, non desperent de salute, sed unusquisque illo in loco dicat proximo suo: Vade ad illum medicum, securus esto, sanabit te; sic Dominus Jesus Christus verus medicus, ostendit in beato Paulo gratiam suae medicinae, id est misericordiam suae pietatis, sanando illum a languore infidelitatis et morbo vitiorum, ut in illo ostenderet quia si illius misertus est, qui ejus fuit persecutor 117.0787A| in sanctis martyribus, utique et aliis miserebitur.
Regi autem saeculorum immortali, invisibili, soli Deo honor et gloria in saecula saeculorum. Quidam regem saeculorum in hoc loco intelligunt Deum Patrem, pro eo quod ait Apostolus invisibili, dicentes in Deo illum appellatum esse ab Apostolo invisibilem, quod ejus persona in Veteri Testamento per aliquam subjectam creaturam et similitudinem non fuerit ostensa, sed Filii, sicut ostensa est Isaiae, qui vidit illum in habitu regnantis sedere, et Danieli qui dixit (Dan. VII): Aspiciebam in visu noctis, et ecce Filius hominis venit, et data est ei potestas. Quos beatus Augustinus reprehendit, affirmans regem saeculorum invisibilem sanctam Trinitatem appellatam 117.0787B| esse, Patrem videlicet, et Filium, ac Spiritum sanctum, quae trinitas personarum unitatem Deitatis facit, quae est unus Deus, et sicut est Pater invisibilis, ita Filius invisibilis, et Spiritus sanctus invisibilis, quia Deus spiritus est. Illi ergo qui dicunt personam Patris non esse ostensam in Veteri Testamento, attendant quid dicat Daniel: Aspiciebam, inquit, et ecce Antiquus dierum sedit (Ibid.). Quapropter rex saeculorum sancta Trinitas est, quae est unus et verus Deus, immortalis, immutabilis et invisibilis in sua substantia. Pater igitur, et Filius, et Spiritus sanctus, unus Deus rex est saeculorum praeteritorum et futurorum; homo vero assumptus a Verbo ex eo tempore rex est futurorum ex quo assumptus est a Verbo; nam praeteritorum saeculorum non fuit rex 117.0787C| ille homo quia non erat. Soli Deo, id est sanctae Trinitati honor, laus, jubilatio, et gloria in omnia saecula saeculorum sit.
Hoc praeceptum, superius dictum, quia Christus Jesus venit peccatores salvos facere, vel etiam hoc praeceptum commendo tibi quod dicturus sum, fili Timothee, secundum praecedentes in te prophetias, ut milites in illis bonam militiam. Prophetias praecedentes appellat intelligentiam prophetarum, quam habebat Timotheus antequam ordinatus esset episcopus: Commendo, inquit, tibi hoc praeceptum, subaudis intelligentiam prophetarum, quae praecessit in re antequam episcopus ordinatus a me, ut milites, id est certes in illis prophetiis bonam militiam, id 117.0787D| est pugnam, docendo te et alios quod praedicas ore perficiendo opere: nam militia dicitur pugna, et miles pugnator.
Habens fidem, subaudis rectam, et conscientiam bonam, id est bonam spem, quae intelligitur per conscientiam, sicut paulo superius praediximus. Ille ergo habet bonam spem qui talia opera agit pro quibus sperat se praemia aeterna percepturum. Quam, subaudis fidem vel spem, repellentes quidam, circa fidem naufragaverunt. Naufragium dicitur navis fracta; et sicut ille nudatur a substantia sua quam habebat in navi qui naufragium patitur, et insuper ipse perit, ita qui repellunt fidem nudantur a veritate fidei, et pereunt insuper aeterna perditione. Circa 117.0788A| fidem naufragaverunt, id est nudi et alieni a veritate fidei remanserunt vel etiam perierunt.
Ex quibus, id est ex his qui a veritate fidei recesserunt, est Hymenaeus et Alexander, quos tradidi Satanae ut discant non blasphemare. Alexander quidem fuit faber aerarius, veniens ad fidem Christi, sed postea reversus est ad apostasiam suam, qui postea erat apud Athenas faciens aedes Dianae, quando commovit totam civitatem contra Apostolum. Unde ipse dicit in epistola sua ad Timotheum: Alexander aerarius multa mala mihi ostendit (II Tim. IV). Multi ergo fuerunt qui a fide recesserunt, ex quibus fuit Simon magus, et Hymenaeus, atque Alexander, quos duos tradidit Apostolus diabolo ad vexandum et puniendum, quo suadente et instigante a fide recesserunt, 117.0788B| et nomen omnipotentis Dei blasphemabant, ne alii auderent similiter facere. Nam tantae potestatis erat Apostolus, tantamque gratiam habebat, ut recedentes a fide solo verbo traderet diabolo.
CAPUT II. Obsecro igitur primo omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones, pro omnibus hominibus, pro regibus, et omnibus qui in sublimitate constituti sunt. Beatus Apostolus dirigens haec verba Timotheo, in illo tradidit omnibus episcopis et presbyteris, omnique Ecclesiae formam quomodo deberent missarum solemnia celebrare, et pro omnibus hominibus orare; quam formam vel exemplum omnis Ecclesia modo retinet. Nam obsecrationes 117.0788C| sunt quidquid praecedit in missarum solemniis, usque ad illum locum ubi incipit sacerdos consecrare mysteria corporis et sanguinis Domini, inquiens. Te igitur, clementissime Pater, petimus . . . Orationes sunt quas fundit sacerdos in consecratione Eucharistiae usque ad fractionem corporis Domini, videlicet quando particulam quamdam sacerdos in calicem ponit. Postulationes sunt benedictiones episcopales, quas dicit episcopus super populum, invocans nomen Dei super illum, quod tractum est ex Veteri Testamento. Per Moysen namque dixit Dominus sacerdotibus: Invocabitis nomen meum super filios Israel et ego benedicam eis (Num. VI). Gratiarum actiones sunt laudes quas communicato populo refert sacerdos Deo Patri, qui dignatus est mysteria corporis et 117.0788D| sanguinis Filii sui dare eis ad salutem et redemptionem. Et ne forte diceret aliquis: Non debemus orare pro regibus infidelibus et judicibus ac ducibus, quia pagani sunt, praecepit Apostolus pro omnibus hominibus orare, eodem Spiritu sancto afflatus, quo et Jeremias propheta, qui misit epistolam Judaeis qui erant in Babylone ut orarent pro vita regis Nabuchodonosor filiorumque ejus, et pro pace civitatis ad quam ducti erant captivi, inquiens (Jer. XXIX): Ideo debetis orare pro eis, quia in pace illorum erit pax vestra. Similiter et Apostolus reddit causas quare talia praecipiat: Ut tranquillam et quietam, id est pacificam, vitam agamus in omni pietate et castitate. Pietas est cultus et religio omnipotentis Dei. 117.0789A| Ideo ergo orandum est servis Dei pro regis vita et pace regni, ut ipsi liberius possint dediti esse cultui et religioni Dei, quia plerumque dum hostes fugant servos Dei a propriis sedibus, et desaeviunt bella et seditiones per regna, non possunt in cultura Dei esse intenti per omnia sicut tempore pacis. Pietas etiam est misericordia quam debemus impendere pauperibus et indigentibus. Si ergo depraedamur ab hostibus, non possumus opus misericordiae exercere, quia non valet misericordiam impendere alteri, qui non habet unde miseriam suam vel semetipsum sustentet. Sed ut habeamus unde eleemosynam tribuamus, orandum est pro vita regis ac principum, et pro pace regni, et ut agamus vitam nostram, id est ducamus in omni castitate corporis. Tempore 117.0789B| pacis utcunque et cum minima difficultate servari potest castitas, quando vero depraedatur regnum a praedonibus et hostibus, nequaquam potest servari, quia Domini qui depraedati sunt captivos, explent voluntatem suam et immunditiam cum eis ut libet, nec valent resistere. Quapropter orandum est pro salute et vita fidelium regum et principum, ut longo tempore conservati, pacem habeant et regnum, et magis ac magis proficiant in melius. Pro infelicibus quoque orandum est, ut resipiscant ab infidelitate, et transeant ad fidem.
Hoc enim bonum est coram Salvatore nostro Deo, subaudis ut pro omnibus hominibus oremus, qui vult omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis 117.0789C| venire. Cum Psalmista dicat: Omnia quaecunque voluit Dominus fecit (Psal. CXIII); et Apostolus: Qui vult omnes homines salvos fieri, quaerendum est quare omnes homines non salventur? Ad quod dicendum, quia verum est quod Psalmita dicit. Quia ipse dixit et facta sunt (Psal. XXXII), similiter omnes homines vult salvare qui salvantur, et qui per misericordiam quaerunt salvari. Totum enim pro parte posuit Apostolus, sicut et in Evangelio, ubi dicit Dominus: Si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me (Joan. XII). Non enim omnes homines traxit, aut trahit ad se, sed omnia, subaudis electa, et ex omnibus generibus et gentibus, et ex omni sexu et conditione a regibus usque ad mendicum, a perfectis usque ad puerum vel infantem unius dici. Nemo tamen potest salvari 117.0789D| nisi quem Dominus vult, quia ipse cujus vult miseretur (Rom. IX). Si enim omnes homines in sua perditione mansissent, rectum Dei judicium esset; sed ut ejus misericordia et potentia ostenderetur, quia ipse potens est omnes homines salvare, in illis qui pereunt ostendit suum rectum judicium et in his qui salvantur suam misericordiam. Praevenit enim nos ejus gratia ut velimus, debet nostra voluntas voluntati illius concordare, et tunc ipse dabit posse, atque ex hoc quod ejus voluntati jungimus nostram voluntatem, digni sumus remuneratione. Tamen totum illius gratiae est retribuendum quidquid boni agimus. Qui vult, inquit, omnes homines salvos fieri, subaudis qui salvantur, et ad agnitionem sanctae 117.0790A| Trinitatis venire, quae est summa et substantialis veritas.
Unus enim Deus, Pater, et Filius, ac Spiritus sanctus, unus mediator Dei et hominum homo Christus Jesus. Dominus Jesus in una persona verus Deus et verus homo est; si solummodo Deus esset, non poterat esse mediator noster: quia ipse in natura Divinitatis, unius substantiae est cum Patre. Econtra, si solummodo homo purus esset, nequaquam mediator esset inter nos et Deum Patrem, quia peccator esset et similis nobis omnibus. Accepit ergo humanitatem nostram qui Deus erat: et per hoc quia sine peccato conceptus, natus, et conversatus est, Deus verus et homo existens, innocenter pro nobis mortuus, factus est mediator noster, quia nemo est Deus et homo, 117.0790B| nisi ipse solus, nam mediator non potest esse nisi inter duas partes. Est autem mediator malus qui generat discordias inter duos; bonus vero mediator generat et procurat pacem, sicut Dominus Jesus inter nos et Deum Patrem.
Qui dedit redemptionem pro omnibus, subaudis electis. Quam redemptionem? semetipsum. Qui dedit etiam testimonium, subaudis resurrectionis nostrae et ascensionis ad beatitudinem aeternam, temporibus suis, id est tempore quo resurrexit et ascendit ad coelos. Testimonium resurrectionis dedit, quia sicut ipse mortuus est, et tertia die resurrexit, atque postmodum ad coelos ascendit, ita nos credimus resurgere in die judicii, atque ad gaudia coelestis regni transire, sicut ipse promisit.
117.0790C| In quo testimonio, id est in spe resurrectionis, positus sum ego praedicator, ut illam annuntiem.
Volo ergo viros orare in omni loco. Si Apostolus vult, Deus vult qui habitat in eo; quia vas electionis est ille. Ne forte putarent aliqui non esse orandum nisi tantummodo in Ecclesia, ait Apostolus: Volo homines orare in omni loco: in agris, in silvis, in domibus, in itinere. Tamen non praecipit orare in turpibus locis, sicut est sterquilinium, neque in publicis locis, in foro videlicet, aut in plateis, nisi causa itineris, ut in itinere sit positus, ne reprehendatur ille talis cum Pharisaeis, quibus Dominus ait: Vae vobis, Pharisaei hypocritae, qui oratis in angulis platearum. Levantes ad coelum puras manus ab homicidio, a rapina, a furto, a perjurio, sine ira et 117.0790D| disceptatione, id est discordia.
Similiter volo et mulieres orare in habitu ornato, non ornato auro, vel gemmis aut margaritis, sed ornato dicit, id est congruo sibi; quia nullus est plus congruus quam candidus, sicut est sindon, sed quod decet mulieres, subaudis illud indumentum habeant, promittentes pietatem per bona opera, id est ostendentes religionem et cultum Dei se tenere per bona opera.
Mulier in silentio discat, subaudis quod ignorat, cum omni subjectione, non in ecclesia, neque cum superbia, sed in domo.
Docere autem mulieri non permitto. In suo sexu permittitur mulier docere in domo sua, et pueros 117.0791A| etiam in ecclesia autem prohibetur. Et hoc quare? quia subjecta debet esse viro, quia de corpore ejus facta est; vel etiam idcirco non permittitur ei docere, quia fragilior est sexu quam vir, et cavendum ne, sicut Eva per serpentem seducta mortem attulit mundo, ita etiam facile ad errorem lapsa, alios ad eumdem errorem pertrahat.
Adam non est seductus, subaudis primus, per serpentem: mulier autem seducta, subaudis prima, in praevaricatione fuit, id est praevaricationis poenae subjacuit.
Salvabitur autem, subaudis mulier, per filiorum generationem, si permanserit eadem mulier in fide perfecta et dilectione Dei et proximi ac sanctificatione, ut praeter virum per proprium alterum 117.0791B| non cognoscat, cum sobrietate sive cum temperantia. Salvabitur mulier per filiorum generationem, id est per bona opera, si habuerit charitatem, misericordiam, hospitalitatem, caeteraque talia, quae beatus Gregorius intelligi vult per filios. Aliter: nunquid salvabitur mulier amplius, si permanserit in castitate? Utique; sed si genuerit filios, et eos in fide et religione omnipotentis Dei educaverit, atque ad perfectionem bonae vitae perduxerit: si quid deliquit, salvabitur pro labore quem illis impendere studuit. Fidelis sermo id est verax, sive praecedens sive subsequens, vel humanus sermo, ut in Graeco habetur, id est jucundus, gratus et acceptus.
CAPUT III. 117.0791C| Si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Opus non dignitatem, laborem non honorem; ideo debet aliquis episcopatum desiderare, ut aliis doctrinam verbi Dei annuntiet, ut bonum exemplum ostendat: et si necessitas fuerit, ut primus ad palmam martyrii currat.
Oportet episcopum irreprehensibilem esse, id est sine crimine et capitali peccato. Non dixit sine peccato, quia non est homo super terram qui faciat bonum et non peccet; ornatum moribus, et virtutibus, atque doctrina, non auro redimitis vestibus aut castoriis; pudicum, id est castum ab omni immunditia; hospitalem, laicus aut quilibet ecclesiasticus, si duos aut tres pauperes hospitio colligit, hospitalitatis officium implet: episcopus vero, si omnes non receperit, 117.0791D| inhospitalis reputatur; percussorem, ut non sit pugil, sicut judices istius saeculi: vel si percussus fuerit, non reddat vicem, vel etiam pravo suo exemplo aut doctrina perversa, non percutiat animos subjectorum; non cupidum, morbo cupiditatis penes omnes laboret unius uxoris virum, id est antequam ordinetur unam uxorem debet habere, ut non sit bigamus aut trigamus; postea vero penitus abstinere debet.
Suae domui bene praepositum, id est suae familiae antequam ordinet; non neophytum, id est novellum conversum, id est noviter venientem ad fidem, vel noviter deserentem militiam saecularem, ne in superbiam elatus, in judicium incidat diaboli, id est in damnationem, in quam diabolus incidit per superbiam, 117.0792A| et dicat: Indigebat Ecclesia mea sapientia vel meo auxilio, ideo me ad fidem adduxit, et super se constituit.
Oportet etiam illum et testimonium bonum habere ab his qui foris sunt, id est ab haereticis et paganis, qui extra Ecclesiam sunt debet habere bonum testimonium, sicut de beato Basilio legimus
Similiter diaconos, subaudis oportet esse pudicos. Quare tacuit de praesbyteris? quia in ordine episcopali comprehenduntur praesbyteris. Omnis enim episcopus praesbyter est, et tamen non omnis praesbyter episcopus est; non turpe lucrum sectantes, turpe lucrum est, per usuram et quasdam inventiones lucra temporalia cumulare.
Habentes mysterium fidei in conscientia bona. Mysterium 117.0792B| dicitur res occulta, et mysterium fidei appellat hic ipsam fidem qua credimus in Deum, quae occulta est, quia non videtur nisi in corde. Conscientiam bonam dicit spem bonam, ut per bona opera sperent percipere praemia aeterna. Habentes mysterium fidei, id est fidem perfectam in spe bona.
Similiter mulieres oportet esse pudicas. Quidam voluerunt hic intelligere diaconissas, sed non est illud, ut beatus Augustinus dicit.
Scias quomodo oporteat te in domo Dei conversari, quae est ecclesia Dei vivi, columna et firmamentum veritatis. Ecclesia, et columna, et firmamentum veritatis appellatur, quod unum est propter firmitatem fidei, et quia doctrinis coelestibus et divinis miraculis 117.0792C| firmata est.
Et manifeste magnum est pietatis sacramentum, quod manifestum est in carne, justificatum est in spiritu. Sacramentum dicitur occulta res, idem est et mysterium, sive mysticum aliquod. Sacramentum autem isto in loco appellat Apostolus Verbum Dei Patris, quod in natura Divinitatis in qua quod aequale est Patri invisibile manet. Sacramentum vero pietatis dicit, id est religionis et verae culturae, quia illi soli competit religio sancta, et illum convenit venerari. Istud magnum sacramentum pietatis manifeste est, id est manifestatum est in Ecclesia, in cordibus fidelium, quod Filius Dei est. Et hoc est quod subjungit: quod manifestatum est in carne, id est istud sacramentum quod in natura Divinitatis non poterat videri, 117.0792D| visibile factum est per carnem et per doctrinam coelestem, et per miracula divina. Unde dicitur in Evangelio: Hoc fecit initium signorum Jesus, et manifestavit gloriam suam (Joan. II). Justificatum est istud sacramentum in spiritu, id est justum apparuit esse per plenitudinem Divinitatis, quae erat in illo, et quae custodivit eum a peccato. Apparuit angelis, id est apostolis et praedicatoribus per carnem et miracula, praedicatum est gentibus ab apostolis quando profecti praedicaverunt ubique, creditum est in mundo, id est ab habitatoribus mundi creditum est quod ipse esset Verbum Dei, assumptum est in gloria paternae majestatis. Ordo praeposterus est: apparuit enim apostolis, ac deinde assumptum est ad dextoram 117.0793A| Patris, et sic postmodum praedicatum est ab apostolis, et creditum est a gentibus.
CAPUT IV. Spiritus autem manifeste dicit, subaudis per me; tale est ac si diceret: Haec dicit Spiritus sanctus per me, quia in novissimis temporibus, id est in hac novissima aetate in qua modo sumus, discedent quidam a fide, attendentes spiritibus erroris, id est daemonibus in errorem illos trahentibus. Idem est quod subdit: et attendentes doctrinis daemoniorum in hypocrisi loquentium mendacium, id est in simulatione veritatis. Daemones enim loquuntur per hora haereticorum simulate, quasi vera sit eorum praedicatio: et cauteriatam habentium suam conscientiam. Cautere cauterium est ferramentum medici, a quo corrumpitur 117.0793B| et uritur cutis et caro hominis; et sicut cauterio cutis et caro corrumpitur, ita illorum mens qui a fide recedunt corrupta est prava doctrina et perverso opere, et hoc est quod dicit Apostolus: Corruptam habentes mentem.
Prohibentium nubere, id est nuptias celebrare, dicentes nuptias a diabolo esse invetas, non recolentes neque intelligentes quod dixit Dominus primis hominibus: Crescite et multiplicamini (Gen. I), et: Propter hoc relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae (Gen. II). In his locis notavit Apostolus per Spiritum sanctum haereticos qui post discessum ejus fuerunt, Marcion videlicet, Hebion, Cherinthum, Manem, caeterosque perversi dogmatis doctores.
117.0793C| Ineptas autem, id est non aptas et non congruas fidei, et aniles fabulas devita. Aniles fabulas appellat deliramenta, quae solent anus et vetulae mulierculae excogitare et narrare juvenculis. Exerce teipsum ad pietatem, id est extende ad cultum et religionem omnipotentis Dei, et ad misericordiam.
Nam corporalis exercitatio ad modicum, id est ad aliquid utilis est. Verum est quia exercitatio corporalis quae fit in aliquo opere, levamen praestat corpori; aliter: corporalis exercitatio quae fit in jejunio, in vigiliis, id est abstinentia, in refrenatione corporis, parum prodest illi qui habet unde faciat eleemosynam pauperi, et retinet illam. Pietas autem, id est misericordiae opus, ad omnia utilis est, promissionem 117.0793D| habens vitae praesentis, quae nunc est et futurae etiam vitae. Qui eleemosynam impendere pauperi curat, et in praesenti ministrat ei Deus temporalia subsidia, et in futuro vitam aeternam, et hoc est quod dicit: Promissionem habens praesentis vitae et futurae.
Qui est Salvator omnium hominum maxime fidelium. Sicut omnipotens Deus creator est omnium creaturarum, ita etiam salvator, quia ipse salvat illam in hoc saeculo. Maxime tamen fidelium salvator est, quos salvat in hoc saeculo et in futuro.
Nemo adolescentiam tuam contemnat. Adolescentia et juventus pro uno accipiuntur. Et Timotheus juvenis jam erat, ideo dicit: Talem te praebe, ut aetatem 117.0794A| tuam nemo possit spernere. Es juvenis aetate, sis senex mente et moribus.
Noli negligere gratiam qui in te est, quae data est tibi per prophetiam cum impositione manuum presbyteri. Gratiam appellat hic fidem, et sapientiam, atque remissionem peccatorum, et gratiam episcopatus, quae per prophetiam data est illi, quia prophetiae spiritu revelante cognovit beatus Paulus Timotheum dignum esse episcopali honore.
Seniorem ne increpaveris, quia solent senes dure accipere, quando increpantur a junioribus. Sed dicit beatus Gregorius, quia licet Apostolus dicat: Seniorem ne increpaveris, senior tamen stultus vehementer 117.0794B| est increpandus, etc.
Viduas honora, quae vere viduae sunt, id est talem quae sexaginta annorum est et fuit unius viri uxor, et quae desolata est a filiis, et filiabus, omnique substantia. Honor autem hic pro dono et muneribus accipitur.
Nam vidua quae in deliciis est vivens corpore, mortua est in anima apud Deum, licet apud homines videtur vivere.
Si quis fidelis vel si qua vidua suorum filiorum, et maxime domesticorum qui in domo ejus sunt, curam non habet, ut illos doceat recte vivere et conversari, fidem negavit per mala opera, et est infideli deterior; quia melius est viam veritatis non cognoscere quam postea deviare.
117.0794C| Vidua eligatur, subaudis ad sustentandum de substantia Ecclesiae non minus sexaginta annorum, id est sexagenaria.
Cum enim luxuriatae fuerint illae adolescentiores viduae nubere volunt in Christo, id est in fide Christi, et fidelem Christianum accipere in maritum. Solent multae mulieres mortuis viris suis promittere Deo viduitatem, castitatem, et accipere velamen super caput suum, postea vero miscent se servis suis, et aliis et fornicatoribus, atque ad ultimum in Christo volunt nubere, id est aliquem Christianum accipere, dicentes: Quia non possum me continere, nubam alicui Christiano fideli. Istam talem juvenculam praecipit Apostolus devitare, habentes damnationem, quia primam fidem et promissionem, quam Deo promiserunt 117.0794D| permanere in viduitate, irritam fecerunt accipientes postea maritum.
Volo nullam occasionem dare adversario, id est volo ut occasionem non dent diabolo gratia sive causa, maledicti ut maledicantur et blasphementur ab illis.
Si qua fidelis mulier habet viduas filias aut neptes subministret illis quae necessaria sunt.
Qui bene praesunt praesbyteri, duplici honore digni habeantur. Duplicem honorem praecipit exhiberi praesbyteris, in salutationibus videlicet, ut humilient se illis subjecti, et exhibendis donis subsidiisque temporalibus.
Sine praejudicio nihil facias in aliam partem declinando, id est nihil facias nisi prius tuo judicio et 117.0795A| discretione examines, et discernas utrum faciendum sit nec ne.
Manus cito nemini imposueris, donec praebes vitam illius et fidem, utrum rectam fidem teneat atque doctrinam illius ut possit populum docere. Sine his tribus nullus est ordinandus episcopus aut presbyter, id est sine fide catholica, conversatione bona, et doctrina sana.
Neque communicaveris peccatis alienis. Peccatis communicat episcopus, id est particeps est peccatorum alicujus, quando cognoscit aliquem veraciter criminosum esse, vel audit malam famam illius, et ordinat illum episcopum vel presbyterum. Si vero ignorat peccata illius, nec audit illius malam famam, neque videt illum confessum aut convictum testibus, 117.0795B| licet sit peccator qui ordinatur, non est episcopus particeps peccatorum ejus.
Noli adhuc aquam bibere, sed modico vino utere propter stomachum tuum, et frequentes tuas infirmitates. Solent homines qui cum vino nutriti sunt, infirmari quando abstinent a vino, quia quasi natura est illis vinum bibere. Similiter de caeteris rebus cum quibus homo nutritus est, et quae in usu habuit: si quando ab illis abstinet, debilitatur corpus, et non valet explere ita divinum officium, et Dei servitio esse deditus. Quapropter ne Timotheus nimium abstinendo a vino infirmaretur amplius, et non posset postmodum divino operi insistere, praecipit ei Apostolus modico vino uti, quoniam si vinum cum temperantia et sobrietate quis biberit, levamen praestat 117.0795C| corpori. Sed quid est quod patrem Publii dyssenteria laborantem solo verbo sanavit Apostolus, et discipulum suum Timotheum non sanavit, nisi tantummodo medicinam quodammodo ostendit, per quam possit aliquid corpus allevare? Pater Publii quia infidelis erat, necesse habebat sanari per miraculum, ut per sanitatem corporis sibi praestitam perveniret ad sanitatem animae: Timotheus vero qui fidelis erat, non indigebat sanari per miraculum, quia fidelissimus erat.
CAPUT VI. Si quis aliter docet, subaudis quam nos praedicamus, non debere servos fideles servire dominis infidelibus; et non acquiescit sanis sive veris sermonibus 117.0795D| Domini nostri Jesu Christi, et ei etiam doctrinae non acquiescit, quae secundum pietatem, id est secundum religionem est, subaudis de vita. In hoc loco Judaeos notat, qui dicebant non temere servum in servitio teneri nisi sex annis, secundum legis praeceptum. Sed dicit beatus Augustinus quia illud spiritaliter est intelligendum, magnumque mysterium in se continet, quod illi carnaliter observabant, et dicit omni tempore quo vixerit servus, debere dominis suis servire, nisi ab eis libertatem promeruerit.
Superbus est ille talis qui aliter docet nihil boni sciens, sed languens in animo circa quaestiones et pugnas verborum, quod unum est. Ex quibus quaestionibus oriuntur blasphemiae, quia blasphemat sacram 117.0796A| Scripturam per malam interpretationem; suspiciones malae ad invicem, quia unus suspicatur alium non recte intelligere conflictationes hominum mente corruptorum, quia confligendo inter se de quaestionibus, corrumpunt hominum mentes, et illi tales a veritate privati sunt, id est longe separati sunt, existimantium quaestum sive lucrum temporale esse pietatem sive praedicationem, id est qui ideo praedicant ut lucrum temporale possint accipere ab auditoribus.
Est autem quaestus magnus, pietas cum sufficientia. Ac si diceret: Vis scire, o Timothee, quod sit lucrum magnum seu quaestus? Pietas, id est fides et cognitio sanctae Trinitatis est lucrum magnum cum sufficientia, quando homo non desiderat plus habere 117.0796B| quam necesse est ad corporis necessitatem implendam.
Nam qui divites volunt fieri incidunt in tentationes diversas, quia diu noctuque cogitant quomodo possint ditari, et incidunt etiam in laqueum, id est in damnationem diaboli.
Radix sive initium omnium malorum est cupiditas, id est amor pecuniarum et honoris: quae et avaritia nominatur, quia omnia mala de illa procedunt. Videamus quomodo? verbi gratia: Volo adulterium perpetrare, occido virum mulieris, et hoc cupiditas agit; volo abundare divitiis, aufero equum alicujus, et exspolio alios, et in hoc cupiditas est; similiter de caeteris vitiis intelligendum est. Sed quaestio est in hoc loco: quare dicat Apostolus: Radix omnium malorum est cupiditas sive avaritia? 117.0796C| cum sapientia dicat: initium sive radix omnis peccati superbia: quomodo ergo erit utrumque et avaritia radix peccati, et superbia initium peccati. Utrumque verum est, quia ista duo conjuncta sunt, et unum sine altero nequaquam sit. Avaritia etenim non solum divitiarum est, sed altitudinis et dignitatis. Omnis namque superbus ideo se extollit ut major appareat aliis, et avarus ideo congregat divitias ut altior et potentior sit aliis in dignitate, et praecellat eos in multitudine divitiarum; quam, subaudis cupiditatem sive avaritiam, quidam appetentes, id est ultra modum quaerentes, erraverunt a fide, etc.
Apprehende vitam aeternam, recte docendo et bene vivendo, ad quam percipiendam vocatus es et 117.0796D| confessus bonam confessionem coram multis testibus. Apprehende vitam aeternam. Timotheus quando baptizatus est, tantae aetatis erat, ut interrogatus utrum crederet Deum omnipotentem, et quomodo crederet, ipse ore proprio confiteretur se credere.
Praecipio tibi coram Deo Patre qui vivificat omnia, subaudis quae vivificantur, et coram Christo Jesu, qui testimonium reddidit sub Pontio Pilato, bonam confessionem. Quod fuit illud testimonium, sive illa confessio? quod unum est, istud Pilato interrogante, utrum ipse esset rex Judaeorum? ait: Tu dicis: Ecce testimonium. Similiter quando dixit: Ego testimonium perhibeo veritati. Et quid praecipio tibi? 117.0797A| Ut serves mandatum tibi a me commendatum, sine macula, irreprehensibile usque in adventum Domini nostri Jesu Christi, id est usquequo ab illo voceris per mortem corporis, vel usque ad diem judicii servet unusquisque fidelium hoc mandatum, quod supra tibi commendavi, quem, subaudis adventum Domini nostri Jesu Christi, suis temporibus, id est congruis et dispositis, ostendet beatus et solus potens Rex regum et Dominus dominantium. Beatum et solum potentem Regemque regum ac Dominum dominantium debemus intelligere hic sanctam Trinitatem, Patrem videlicet, Filium, ac Spiritum sanctum, unum Deum omnipotentem, qui adventum hominis assumpti a Verbo ostendit congruis temporibus, qui solus habet immortalitatem, id est immutabilitatem. 117.0797B| Angeli et animae hominum immortales sunt, sed comparatione omnipotentis Dei, cujus immutabilitas neque initium, neque finem habet, isti immortales non sunt quia eorum immortalitas ex tempore coepit esse. Vel ut amplius dicamus, in hoc quod mutari potuerunt angeli et animae, quasi immortales non fuerunt. Quando enim angelus peccavit, in superbiam erigens se, cujus rei causa mutatus est de bono in malum, quasi in mortem cecidit, quia mutari potuit; similiter homo, quando peccando mutatus de bono in malum in mortem corporis et animae cecidit, ideoque solus omnipotens Deus et immortalis manet in aeternum, et lucem habitat inaccessibilem. Deus omnipotens lux est substantialis, quia illuminat omnem hominem; sed si 117.0797C| inaccessibilis est, quare dicit Psalmista: Accedite ad eum et illuminabimini (Psal. XXIII)? In hoc ergo est inaccessibilis, quia nemo potest accedere ad eum, nisi a Deo attrahatur. Qui vero a Deo attrahitur, illi est accessibilis, quem nullus vidit hominum, subaudis corporeis oculis, sed nec videre potest, sicuti est corporeis oculis, videtur tamen ex parte mentis intuitu. Divitibus hujus saeculi praecipe non sublime sapere, id est non superbire, neque in superbiam erigi, neque sperare in incerto divitiarum. 117.0798A| Divitiae hujus saeculi incertae sunt quia transitoriae sunt, quam plerumque amittet illas homo ante mortem, ex toto autem in ipsa morte. Ideoque nemo debet spem suam in illis ponere, sed in Deo, subaudis debet sperare, qui praestat nobis omnia abunde ad fruendum, id est qui omnia bona nobis administrat, quae possumus ita disponere in praesenti, ut in futuro fruamur remuneratione eorum. Praecipe etiam illis bene agere, videlicet ut bene agant, communicare, id est mortales se recogitare et socios esse aliis hominibus in fragilitate, et thesaurizare sibi fundamentum bonum in futurum, id est divitias sibi praeparare in futurum, faciendo amicos de mammona iniquitatis, juxta quod Dominus ait: Thesaurizate vobis thesauros in coelo: ubi est 117.0798B| thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. O Timothee, depositum, sive commendatum custodi, id est gratiam fidei et sapientiae doctrinam quam tibi commendavi devitans, sive declinans profanas, id est irreligiosas novitates vocum. Sunt enim novitates vocum non profanae, sed religiosae, sicut legimus quod in Antiochia primum Christiani appellati sunt, et sicut sancti Patres in synodo novum quoddam nomen adinvenerunt homousion, id est unius substantiae: quod in tota serie divinarum Scripturarum ante non est inventum. Istae tales novitates vocum non sunt contra religionem, sed religiosae, quia ad religionem pertinent. Econtra sunt novitates vocum profanae, quas adinvenerunt haeretici, a quibus praecepit Apostolus declinare Timotheum. Et devita etiam oppositiones, 117.0798C| id est quaestiones scientiae falsi nominis, id est quaestiones Judaeorum, quas solent opponere, quae videntur quaestiones esse scientiae, sed falso nomen scientiae habent, quia non est ibi scientia quam, scientiam falsi nominis quidam promittentes, id est ostendentes, tanquam vera scientia sit circa fidem exciderunt, id est a veritate fidei alieni pejerunt. Gratia Dei tecum, subaudis sit. Amen, id est fiat quod oro, vel verum est quod hactenus dixi, etc.
IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUM. ARGUMENTUM. 117.0797D| Secundam Epistolum Timotheo scripsit ab urbe e carcere de exhortatione martyrii, et quid futurum sit temporibus novissimis, et sua passione; et ut perseveraret in officiis rectae praedicationis, et sancta operatione, etc.
CAPUT PRIMUM. Paulus apostolus. Cujus Apostolus? Christi Jesu per voluntatem Dei Patris, secundum promissionem vitae quae est in Christo Jesu. Deus omnipotens Pater ad hoc voluit eligi per Filium suum Paulum apostolum, ut per illum annuntiaret promissionem vitae aeternae, quae est in Christo Jesu, id est quae datur per fidem Christi Jesu electis. Vita enim aeterna per 117.0798D| Christum datur, quia in illo consistit, sicut ipse dicit: Ego sum via, veritas et vita (Joan. XIV); et: Haec est vita aeterna ut cognoscant te, et quem misisti Jesum Christum, unum et verum Deum (Joan. XVII).
Timotheo charissimo filio, in Graeco habetur germanissimo fratri; gratias ago Deo meo, cui servio a progenitoribus, sive a patribus meis, in conscientia pura, id est in mente pura ab omni fictione et simulatione, quod sine intermissione habeam tui memoriam. Quidam codices habent: quam sine intermissione, sed melius est dicere quod legimus in Genesi (cap. XIV), quod Abraham revertente a caede quatuor regum, occurrerit ei Melchisedech, sacerdos Dei summi, et obtulerit et panem et vinum, cui Abraham 117.0799A| dedit decimas de praedis omnium hostium; et dicit idem Paulus apostolus in epistola ad Hebraeos, quod Levi, qui decimas accepit a fratribus suis, ipse decimatus est in proavo suo Abraham. Adhuc enim in lumbis erat Abrahae, quando decimas dedit Melchisedech sacerdoti. Unde considerandum est, quia sicut Levi in proavo suo decimatus est, ita Apostolus in Abraham, Isaac, et Jacob, aliisque patribus Deo servivit. Et hoc est quod dicit: Gratias ago Deo meo cui servio a progenitoribus meis. Hoc autem ideo dicit ut ostendat eamdem fidem habuisse ut veteres patres qui Domini adventum praecesserunt, quam habebat ipse aliique apostoli, et ab illis patribus descendit ad apostolos, et ab aliis ad nos, sicut et a nobis descendit ad illos qui futuri sunt. Refert 117.0799B| autem gratias Deo, quo donante semper erat memor discipuli sui Timothei, nec poterat illius oblivisci; vel etiam in hoc referebat ei gratias, quia serviebat illi a progenitoribus suis, desiderans te videre ut gaudio replear de tuo adventu, memor lacrymarum tuarum quas fudisti a me recedendo. Quando Apostolus ista sciebat, Timothus erat ultra mare, et ipse jacebat in carcere constrictus catenis et cippo: ideoque tantum desiderabat illum, ut in illo haberet aliquam consolationem. Nam quando ab illo discessit Timotheus, amarissimas fudit lacrymas. Recordationem accipiens, sive habens ejus fidei quae est in te non ficta, quia bonis operibus illam exornas, quae fides habitavit primum in avia tua Loide et in matre tua Eunice. Genealogiam Timothei 117.0799C| ad memoriam reducebat Apostolus, ut ostenderet amorem suum quem habebat non solum erga illum, sed etiam erga parentes ejus, quorum memoriam habebat; certus sum autem quod et in te, subaudis habitat eadem fides.
Propter quam causam, quia fidem veram habes, admoneo te ut resuscites gratiam Dei, quae est in te per impositionem manuum mearum. Quia Timotheus mansuetissimus erat et nimiae patientiae, hortatur illum Apostolus quatenus fortiter consistat in praedicationis officio, et fortiter redarguat negligentes, inquiens: Ideo admoneo te ut evigilare facias in te gratiam Dei, ut sine timore praedices, et corripias peccantes. Gratiam autem Dei appellat fidem, doctrinam, et operationem, quae omnia gratis dantur. 117.0799D| Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sed virtutis. Duo sunt timores, unus bonus, alter malus: malus timor est qui a diabolo immittitur, quem habuit Petrus quando Dominum negavit, et de quo dicit Dominus: Nolite timere eos qui occidunt corpus (Matth. X); bonus autem timor a Deo datur, quem dicit Isaias super Dominum requievisse. Et requiescet, inquiens, super eum spiritus timoris Domini (Isa. XI), et de quo Dominus in Evangelio: Timete, inquit, eum qui potest animam et corpus perdere. De malo ergo timore, per quem quis discedit a fide, dicit Apostolus hic: Non dedit nobis spiritum timoris, ut timeamus persecutores hujus saeculi, et cessemus propter hoc a praedicatione, sed spiritum virtutis, id 117.0800A| est fortitudinis, ut constanter annuntiemur verbum fidei et dilectionis, ut diligamus Deum et proximum; et sobrietatis, ut in omnibus sobrie et temperate agamus.
Noli itaque erubescere testimonium Domini nostri. Erant quidam illo tempore qui erubescebant dicere Christum esse hominem verum, et mortuum, et passum: quidam etiam negabant illum natum esse de virgine, et resurrexisse a mortuis. Quapropter alloquitur Timotheum, inquiens: Nolite verecundari testimonium praebere Christo, quia natus est de virgine, quod passus est, quod mortuus est, quod resurrexit, atque ascendit ad coelos, ubi sedet nunc in gloria paterna. Sed neque me vinctum ejus erubescas aut despicias, quia non causa furti aut homicidii 117.0800B| teneor astrictus vinculis, sed pro veritate. Sed collabora Evangelio. Laboro ego, collabora tu mecum, secundum virtutem Dei, qui nos liberavit a morte et vocavit vocatione sua sancta. Hic jungit se omnibus Apostolis, quia Domino sunt vocati. Nam sicut Petrus, Andreas, Jacobus et Joannes a Domino vocati sunt, quibus dixit: Venite post me, faciam vos piscatores hominum (Marc. I), ita apostolus Paulus vocatus est de coelo, dicente Domino: Saule, Saule, quid me persequeris? (Act. IX.) Ista ergo vocatio sancta fuit quia per illam sanctificati sunt non secundum opera nostra, id est merita nostra vocavit nos, sed secundum propositum suum, id est, secundum quod ipse definivit et praedestinavit, vocavit nos, et secundum gratiam quae data est nobis in Christo Jesu, 117.0800C| ante tempora saecularia. Tempora saecularia debemus hic intelligere tempora et saecula quae ex eo tempore esse coeperunt, quo mundus factus est, et dies, et nox. Nam antea non erant saecula neque tempora, quousque venit vicissitudo dici et noctis, et mutabilitas temporis, sed quasi aevum erat. Igitur ante omnia saecula et tempora, data est apostolis gratia in praedestinatione Dei, quod apostoli Christi essent futuri, et omnes etiam electi a Deo praedestinati sunt in Christo ante initium mundi, sicut in epistola ad Ephesios dicitur: Qui praedestinavit nos in ipso, id est in Christo ante mundi constitutionem; de qua praedestinatione dicit Dominus in Evangelio: Clarifica me, tu Pater, apud temetipsum claritate quam habui in praedestinatione, priusquam mundus esset 117.0800D| (Joan. XVII). Manifestata est autem, subaudis eadem gratia, nunc in ultima aetate, per illuminationem Salvatoris nostri Jesu Christi, id est per doctrinam et miracula illius qui lux est, et qui illuminat omnem hominem (Joan. I). Ostensa est et manifestata illi gratia in mundo, quae est praedestinata ante exordium mundi, qui destruxit quidem mortem resurgendo, a mortuis et electos suos de morte revocando; illuminavit autem vitam et incorruptionem per Evangelium, id est vitam aeternam, et incorruptionem, atque immortalitatem quam habet in se, ex quo resurrexit a mortuis, quia resurgens a mortuis, jam non moritur. Vel ostendit et manifestavit, sive illuminat per praedicationem Evangelii, quoniam sicut 117.0801A| ille vivit, ita speramus nos resurgere et vivere sine fine feliciter cum illo, in quo, subaudis Evangelio, positus et constitutus sum ego praedicator.
Ob quam causam, subaudis quia ego constitutus sum praedicator Evangelii, etiam haec patior, sed non confundor, id est non erubesco. Quid patiebatur Apostolus? persecutiones, flagella, carceres, vincula, cippum, famem, sitim, et caetera talia incommoda. Scio enim cui credidi, id est Christo, ideoque non confundor inter tormenta, et certus sum quia potens est depositum meum servare in illum diem. Depositum posuit per commendatum, et quid Apostolus habebat commendatum Christo? salutem suam habebat apud illum commissam; inde dicit: Certus sum quia Christus cui credidi, potens 117.0801B| est servare salutem meam in illum diem, id est in diem judicii, quia salutem in spe et in fide illius collocavi.
Formam habens, id est exemplum sanorum verborum quae a me audisti. Sana verba sunt sive sana doctrina, quando hoc quod praedicatur operibus impletur.
Bonum depositum custodi per Spiritum sanctum qui habitat in nobis, id est doctrinam et operationem quam tibi commendavi, custodi per virtutem Spiritus sancti, qui est in nobis; vel depositum quod accepisti per Spiritum sanctum custodi.
Scis quia aversi sunt, id est recesserunt a me omnes qui in Asia sunt. Si Apostolus interim praedicavit in Asia, donec omnes Asiani crederent, sicut in Actibus apostolorum Lucas dixit, quare hic dicit 117.0801C| Apostolus a se omnes recessisse? Et ibi ergo et hic totum pro parte positum est. Crediderunt ergo omnes Asiani electi et praedestinati, recesserunt omnes reprobi et non praedestinati, ex quibus est Phygelus et Hermogenes. Alter fuit Phygelus, et alter fuit Philetus, et tamen uterque apostata Phygelus et Hermogenes socii fuerunt, de quibus hic dicitur, et Philetus similiter et Hymenaeus, de quibus in subsequentibus sermo habebitur. Phygelus ergo et Hermogenes adhaeserunt non simpliciter beato Apostolo, sed ut explorarent ejus praedicationem et conversationem, et reprehenderent eum; sed cum hoc non potuissent, recesserunt ab illo, quia non erant rectae fidei.
Det misericordiam Dominus Onesiphori domui, id 117.0801D| est familiae illius. Iste Onesiphorus Asianus fidelis erat affectus per praedicationem Apostoli. Qui cum sui causa venisset Romam ad imperatorem, ut pote quia nobilissimus erat magnaeque dignitatis, requisivit ubi esset Apostolus; et cum reperisset illum esse in carcere, non est dedignatus ad illum venire, sed consolatus est illum, et praebuit ei quae necessaria erant. Inde dicit Apostolus: saepe me refrigeravit, suo colloquio et consolatione, et catenam meam non erubuit.
Det illi Deus Pater invenire misericordiam in illa die a Domino, subaudis Filio, id est in die adventus Filii Dei ad judicium, det illi Deus Pater misericordiam invenire. Tale est hoc quale et illud quod 117.0802A| legitur in Genesi: Pluit Dominus Filius a Domino Patre. Quanta Ephesi ministravit, idem Onesiphorus non solum mihi et tibi, verum etiam aliis fidelibus; tu melius nosti, subaudis quam alius.
CAPUT II. Tu vero, fili mi, confortare in gratia Dei vel in sapientia Dei, quae est in Christo Jesu, et quae audisti a me per multos testes, sive quae audivisti coram multis testibus, haec commenda fidelibus hominibus, qui idonei erunt et alios docere. Illis debet committi praedicatio divina qui apti sunt illi officio in omni conversatione sua, videlicet ut quod praedicant ore, confirment operibus.
Nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus, 117.0802B| quia nemo potest duobus dominis servire (Luc. XVI), Deo et saeculo. Saecularia negotia sunt, per usuras et adulationes lucra temporalia acquirere, sicut faciunt illi qui regibus et comitibus ideo serviunt, ut ab eis temporalia accipiant beneficia. A talibus debent se custodire episcopi, qui (ut canones dicunt) praedicationi debent semper insistere et orationibus. Et non solum episcopi, sed etiam omnis ordo ecclesiasticus debet se inquantum valet ab his immunem reddere: ideoque debet qui Deo militat ab his se removere, ut ei placeat Deo, cui se probavit, id est cui se devovit tempore baptismatis.
Laborantem agricolam oportet primum de fructibus sui laboris percipere. Quantum ad litteram pertinet, dignum est ut agricola et vinitor primum fructus 117.0802C| sui laboris degustent: altiori autem sensu, ager est hic mundus vel Ecclesia; agricolae et vinitores sunt praedicatores, qui ligore verbi Dei excolunt, corda auditorum; qui debent fructus sui laboris, id est victum, et calceamentum, et vestimentum accipere ab auditoribus suis, qui dignus est operarius mercede sua. Et primum debent illi suam necessitatem implere ex his quae accipiunt, et sic postmodum aliis de his quae supersunt ministrare. Fortasse quaerit aliquis quare Apostolus, qui labore manuum suarum vivebat, talia praeceperit Timotheo, videlicet ut acciperet ab auditoribus suis ea quae necessaria sibi erant? Cui respondendum est Timotheum bonae voluntatis atque intentionis fuisse; et quia ipse sciebat beatum Apostolum labore manuum suarum vivere, 117.0802D| nihilque accipere a subjectis, volebat imitari magistrum; sed non volebat operari, gravatus infirmitate stomachi. Quapropter scripsit ei Apostolus quatenus acciperet a subjectis subsidia, consulens infirmitati illius. Unde et subidit: Intellige quae dico, subaudis quia ad te pertinent. Dabit enim tibi Dominus intellectum, non solum in hic, sed etiam in omnibus.
Memor esto Dominum Jesum resurrexisse a mortuis, ex semine David, id est de progenie David: secundum Evangelium meum, id est secundum praedicationem meam. Non oportet Timotheum, ita scribebat Apostolus, ut ipse ignoraret, sed propter haereticos quos pervidit futuros, qui dicturi erant 117.0803A| Christum non resurrexisse a mortuis, neque natum de virgine. Si enim de virgine natus non est, utique nec de semine, id est de progenie David descendit. Sed veritate roboratum illum de semine mulieris esse natum sine semine viri, et tamen virgo permansit.
In quo Evangelio laboro usque ad vincula quasi male operans, id est quasi latro aut homicida: sed verbum Dei non est alligatum, id est licet ego sim alligatus corpore, tamen verbum Dei non est alligatum; quia semper praedico positus in vinculis.
Ideo, subaudis quia verbum Dei non est alligatum, omnia incommoda sustineo propter electos, id est propter illos qui electi et praedestinati sunt ut salutem consequantur.
Nam si commortui sumus, et convivemus, id est si morimur peccatis in baptismate, sicut Christus mortuus 117.0803B| est carne sine peccato, vivemus utique cum illo vita aeterna, si in bonis operibus permanserimus, et supervivemus in spe.
Si sustinebimus, subaudis tribulationes et passiones pro Christo in hoc saeculo, sicut ipse sustinuit pro nobis, et conregnabimus cum illo in aeterna beatitudine; si negaverimus, subaudis illum coram hominibus, et ille negabit nos, sicut ipse dixit: Qui negaverit me coram hominibus, negabo eum coram Patre meo (Matth. X).
Si non credimus illum, subaudis Filium Dei esse et verum Deum, ille fidelis manet, id est verus Deus manet. Sicut Deus omnipotens non eget nostra laude, sic etiam si adhaeremus illi non crescit, neque recesserimus 117.0803C| decrescit, quia semper manet idem. Negare seipsum non potest, id est negare seipsum non vult quod non sit Deus, ut beatus Augustinus dicit: nec enim decet Deum ut semetipsum neget.
Haec commone, testificans coram Deo, id est testem Deum invocans. Noli verbis contendere, subaudis neque cum gentibus neque cum Judaeis; ad nihil enim utile est contendere, nisi ad subversionem sive ad deceptionem audientium. Saepe dum contendunt homines de quaestionibus Scripturarum, maxime illi qui sapientes videntur esse decipiunt corda auditorum simplicium, quia plerumque talia proferunt quae contra salutem sunt et contra veritatem, non curantes nisi tantummodo ut vindicant. Attamen si aliquid disputandum est de Scripturis divinis, inter 117.0803D| sapientes potius collatio est habenda cum ratione, quam contentio cum furore.
Sollicite, id est studiose, cura teipsum probabilem, id est probatum et laudabilem, exhibere Deo operarium inconfusibilem, sive irreprehensibilem, recte tractantem et cum veritate exponentem verbum veritatis.
Profana autem, id est irreligiosa et veritati contraria, et vaniloquia quae nullam utilitatem habent, devita et fuge. Multum enim proficiunt ad impietatem, id est multum praevalent ad irreligiositatem vaniloquia, et sermo eorum, id est sermo haereticorum ut cancer serpit. Sicut morbus qui appellatur cancer, quando nascitur in membro hominis, totum membrum 117.0804A| occupat, et plerumque totum corpus mortificat, quia magis ac magis servit, id est crescit, carnemque comedit, ita sermo haereticorum vitam animae comedit, id est fidem comedit et mortificat ipsam animam suo errore: et sicut cancer serpit, id est crescit de membro in membrum, ita error crescit de uno transeundo in plurimos. Ex quibus haereticis vaniloquia sive inaniloquia habentibus est Hymenaeus et Philetus, qui a veritate fidei exciderunt, sive ceciderunt, dicentes resurrectionem jam factam. Duae resurrectiones a Domino sunt prolatae et a nobis creditae: prima est quae fit in anima et in fide, quando homo qui mortuus est in infidelitate, in inobedientia, in injustitia, omnibusque peccatis, venit ad baptismum, et per fidem qua credit in Deum 117.0804B| omnipotentem, et per gratiam baptismatis resurgit ad fidem et obedientiam. De qua resurrectione dicit Dominus: Venit hora, et nunc est quando mortui audient vocem Filii Dei; et qui audierint, id est qui obedierint, vivent (Joan. V). Altera est generalis corporum quid erit in die judicii, de qua etiam ait Dominus: Venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt audient vocem Filii Dei, et procedent (Ibid.). De illa resurrectione quae fit in anima et in fide loquitur hic Apostolus quam Hymenaeus et Philetus dicebant jam esse. Et nunquid verum non dicebant? Verum utique, neque proter hoc reprehenduntur ab Apostolo; sed propterea quia istam solummodo confitebantur, alteram quae erit in corpore denegantes. Omnes enim sectae quae suum errorem hominibus 117.0804C| inserere praesumpserunt, non negaverunt istam mentium resurrectionem, ut beatus Augustinus dicit, sed corporum, ne dicerent eis: Si non resurget anima, quare mihi talia loqueris? Quid in me facere vis? Si non facis ex deteriore meliorem, quare mihi loqueris? Multi tamen carnis resurrectionem negaverunt, sicut Hymenaeus et Philetus, qui a fide et societate beati Pauli recedentes seminabant errorem hujusmodi: Quicunque baptizatus est jam resurrexit in anima. Non est necesse ut timeat aliquis, quia non erit resurrectio corporum.
Sed firmum fundamentum Dei stat, habens signaculum hoc. Quasi diceret aliquis: Et quis poterit resistere eis, Phileto scilicet et Hymenaeo? Ideo subjecit statim: Firmum autem fundamentum Dei 117.0804D| stat. Firmum fundamentum Dei appellat fidem firmam qua credimus Deum omnipotentem, sicut credendum est, et qua credimus resurrectionem animarum in praesenti et corporum in futuro. Istud fundamentum stat in cordibus fidelium habens hoc signaculum, subaudis quod sequitur: Novit Dominus qui sunt ejus. Ista est impressio sigilli, quia novit, id est elegit Dominus illos qui ad ejus haereditatem pertinent. Et hoc est signaculum fidei, quia aliis recedentibus a fide, illi qui electi sunt, nullo modo possunt seduci. Nam Dei cognoscere, eligere est. Et si ita est, id est si Dominus eligit illos qui sunt ejus, discedat ab iniquitate, id est ab hominibus iniquis, et si non valet corpore, saltem mente. Vel etiam ab 117.0805A| omni iniquitate et errore recedat omnis electus qui nominat nomen Domini, sicut nominandum est, corde videlicet, ore et opere.
In magna autem domo non solum sunt vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia. Quantum ad litteram attinet: in magna domo regis, aut alicujus hominis magni sunt vasa aurea et argentea in honorem in quibus ipse comedit et potat: sunt lignea et fictilia in contumeliam ubi concoquuntur carnes et defertur aliquid. Altiori autem sensu, ista magna domus sancta Ecclesia est, quae tantae magnitudinis est ut ab oriente usque ad occidentem, a meridie usque ad septentrionem protendatur. In qua sunt vasa aurea et argentea, electi: sunt lignea et fictilia, reprobi. Per aurum intelliguntur illi qui spiritalem 117.0805B| sensum habent, per argentum minoris dignitatis qui habent eloquium et sermonem. Isti sunt in honorem, quia ad honorem et gloriam patriae coelestis sublevabuntur: lignea et fictilia sunt reprobi, qui demerguntur in supplicium damnationis.
Si quis ergo se emundaverit ab istis, subaudis haereticis et erroribus, erit vas in honorem. Juvenilia autem desideria, id est adulterium, immunditiam, luxuriam, furtum, rapinam, venationem, vagabunditatem, omnemque lasciviam, devita et fuge. Sectare, id est amplectere justitiam, ut recte vivas: ac si diceret: In locum juvenilium desideriorum insere istas virtutes.
Stultas autem quaestiones Judaeorum, haereticorum atque gentilium, et quae sunt sine disciplina, id est 117.0805C| sine aliqua utilitate, devita, quia generant lites, lites vero generant odium.
Servum autem Domini oportet docibilem esse. Quantum ad proprietatem verborum pertinet, hoc distat inter docilem et docibilem, quia docilis est qui alios potest docere: docibilis qui facile potest doceri; unde dicitur: Erunt omnes docibiles Deo (Joan. VI), id est facile docebuntur a Deo. Sed Apostolus non curans de proprietate verborum, videtur in hoc loco docibilem posuisse pro docili: quia episcopus docilis debet esse, id est alios debet docere.
Cum modestia corripientem eos qui resistunt veritati, ne forte det illis Deus poenitentiam, subaudis de pristinis erroribus et peccatis, ad agnoscendam veritatem. 117.0805D| Hic sermo quo dicit ne forte, vel sicut quidam codices habent, ne quando det illis Deus poenitentiam, pro si forte ponebatur antiquitus, sed modo inusitatus habetur. Corripientem, inquit, eos cum modestia, si forte det illis Deus poenitentiam. Et resipiscant a diaboli laqueis, id est ut recedant ab erroribus diaboli, quibus illaqueati tenentur et incipiant iterum sapere veritatem. Nam resipiscere est quasi resapere. A quo, id est a diabolo, capti tenentur ad ipsius diaboli voluntatem peragendam.
CAPUT III. In novissimis diebus, id est in ultima aetate, erunt homines seipsos amantes, subaudis, non Deum. Seipsum 117.0806A| amat qui sibimetipsi placet, qui desideria et voluntates proprias implet, non Dei: nec potest dicere cum Petro veraciter: Tu scis quia amo te (Joan. XXI). Nam ille Deum amat qui non quaerit suam voluntatem, sed Dei. Paulus apostolus propheta erat, ideoque prophetavit quae modo sunt in ecclesia, et quae adhuc futura sunt. Qui enim hoc animo pascunt oves Christi, ut suas velint esse, non Christi, se convincuntur amare, non Christum. Et erunt cupidi, id est amatores pecuniarum; elati, volentes aliis dominari; superbi, gloriantes de honoribus quos a subjectis accipiunt; blasphemi, Deum blasphemantes per haereses; parentibus non obedientes, id est patribus spiritalibus vel etiam patri et matri; ingrati, beneficiis Dei, vel malum pro malo 117.0806B| reddentes; scelesti, patrem et matrem non honorantes, modum peccati transcendentes, vel interficientes animas suas et alienas; sine affectione, id est sine dilectione, non compatientes infirmis; criminatores, id est detractores, famam sanctorum maculare conantes; incontinentes, id est cupiditates pessimas non refrenantes; immites, id est saevi, lites generantes; sine benignitate, id est sine benevolentia, nescientes neque volentes subvenire aliis; proditores, id est facta bonorum hominum, quae occultanda sunt, inimicis indicantes et manifestantes: quia non est homo qui faciat bonum et non peccet; protervi, id est procaces, verecundiam humanam inverecunda excogitatione perturbantes; voluptatum amatores magis quam Dei, id est spiritalibus gaudiis laetitias 117.0806C| temporales anteponentes, et desideria carnis perficientes. Haec omnia vitia ex illa radice pullulant quod sunt homines seipsos amantes.
Habentes quidem speciem pietatis, id est exemplum religionis, virtutem autem ejus abnegantes. Virtus religionis sive pietatis est finis sive completio praecepti, id est charitas de corde puro et conscientia bona, et fide non ficta, id est charitas cum fide, et spe, et cum exsecutione bonorum operum.
Ex his enim, subaudis haereticis, sunt qui penetrant domos, et captivas ducunt mulierculas oneratas peccatis. Praevidit Spiritu sancto repletus Apostolus Manichaeos haereticos futuros et alios, et loquitur de futuro quasi de praesenti. Manichaei enim ingrediebantur in domos mulierum et decipiebant eas, et 117.0806D| hoc maxime apud Persidem. Inde dicit Apostolus: Erunt, inquiens, quidam qui penetrabunt mulierum domos, et ducent mulierculas captivas a sensu rectae fidei ad pravum sensum oneratas peccatis. Quae ducuntur variis desideriis atque erroribus; semper discentes, et nunquam ad scientiam veritatis pervenientes. Studium videntur habere, sed non perveniunt ad hoc ut discernant inter veritatem et mendacium, inter bonum et malum.
Quemadmodum autem Jannes et Mambres restiterunt Moysi, ita et hi resistunt veritati. Animositas haereticorum semper inquieta est. Quos magi Pharaonis haberent conatus demonstrat Apostolus Jannes et Mambres duo fratres fuerunt magi, quorum 117.0807A| nomina Apostolus non invenit in divinis libris, sed in apocryphis, id est in occultis, qui ab omnibus non sunt legendi, quia inter vera multa continentur falsa. Isti ergo duo magi restiterunt Moysi, quando et virgas suas converterunt in dracones, sicut Moyses suam, et aquam in sanguinem. Sed cum perventum esset ad tertium signum, id est ad cymphes, ibi defecerunt, dicentes: Digitus Dei hic est. Sublato enim signo a terra, sublata est et eorum magica maleficentia. Et bene etiam a tertio signo superati sunt, quia virtute Spiritus sancti, qui tertia persona est Trinitatis, illorum maleficentia est victa. Homines dico erunt corrupti mente reprobi circa fidem, id est non probi, sed ultra non poterunt, subaudis resistere, si adhibita fuerit veritas. Sic factum est 117.0807B| statim ut haeretici in concilium verorum doctorum venerunt, et cum illis coeperunt habere narrationem ultra non potuerunt superare suis erroribus alios, sicut Elvidius superatus a beato Hieronymo, et alii haeretici ab aliis veris doctoribus.
Tu autem assecutus es meam doctrinam et institutionem, quod idipsum est. Instituo autem dicitur quasi intus statuo. Et assecutus es etiam propositum meum bene vivendi.
Omnes qui volunt pie, id est religiose ac juste, vivere in Christo Jesu, persecutionem patientur aut a diabolo, aut a malis hominibus, vel etiam a suis ipsis membris.
Omnis scriptura divinitus inspirata, id est a Deo data, utilis est ad docendum alios, ad redarguendum 117.0807C| negligentes, ad corripiendum volentes in malitia permanere, ad erudiendum in justitia, ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum instructus.
CAPUT IV. Testificor coram Deo et Christo Jesu, qui judicaturus et vivos et mortuos, per adventum ipsius et regnum ejus, praedica verbum Evangelii: Insta in admonitione opportune volentibus et in portu quietis consistentibus, importune nolentibus: argue peccantes, obsecra bene laborantes ut in melius proficiant, increpa illos qui nolunt corrigere se in omni patientia et doctrina. Quid est quod ad Titum scribens praecepit illi, inquiens increpa cum omni imperio, et ad Timotheum similiter epistolam dirigens dicit, increpa cum omni patientia, nisi quia medicus erat 117.0807D| amborum? Nam Titus nimiae erat patientiae, ideoque praecepit ei et instigavit ad hoc ut increparet cum omni imperio, ne forte propter suam mansuetudinem non corriperet delinquentes. Timotheus autem quia acrioris animi erat, necesse habebat admonere, ut cum omni patientia increparet delinquentes, ne forte ultra modum dure increpans, in desperationem aliquem pusillanimem poneret.
Ad sua desideria coacervabunt sibi magistros, id est veritatis magistros contemnentes, congregabunt sibi magistros qui illa loquantur quae ipsi desiderant, et ad voluntatem ipsorum pertinent. Prurientes auribus. Prurire est scalpere; illi pruriunt auribus qui semper aures habent intentas ad hoc ut aliquid novi audiant.
117.0808A| Opus fac evangelistae. Opus evangelistae est docere et operari, sicut legimus de Christo, quia coepit Jesus facere et docere (Act. I). Qui ergo bonum aliquod denuntiat, sed ipse idipsum opus non implet quod docet, evangelista quidem appellari potest, sed opus evangelistae non facit. Ministerium tuum imple. Ministerium illius erat alios docere, ut eo recedente a corpore, remaneret aliquis qui in ejus locum subrogari potuisset, et est sensus: Tempus meae passionis jam imminet, in proximo est et tuus recessus. Sicut ergo te docui, ut remaneret post me qui ministerium meum impleret, sic et tu alios instrue qui tibi succedant; et quasi ei diceret Timotheus: Quare mihi praecipis ut ministerium meum impleam? subjunxit, inquiens:
117.0808B| Ego enim jam delibor, et tempus meae resolutionis instat, sive imminet. Libare dicimus degustare, et fundere, vel immolare: inde componitur: delibo, debas, et delibor, delibaris, hic autem pro sacrificatione et immolatione ponitur, ac si diceret: Ego enim jam immolor. Sacerdos Petri et Pauli exstitit Nero, sed ejus immolatio non est reputata ad gratiam, mors autem illorum gratissimum sacrificium fuit Deo.
Bonum certamem certavi, id est bene pugnavi, cursum consummavi. Sicut ille qui in stadio currebat, perveniens ad locum destinatum, bravium sibi promissum accipiebat, sic beatus Apostolus inter metas fidei currens, pervenit ad coronam sui laboris. Unde ipse dicit: Fidem servavi.
117.0808C| In reliquo, sive de reliquo vel de caetero, reposita est mihi et reservata apud Deum, corona justitiae quam reddet mihi Dominus in illa die, id est in die judicii, justus judex. Sic loquitur de die judicii absolute, quasi de re omnibus nota. Re enim vera omnibus certa et nota debet esse illa dies, et ab omnibus exspectanda. Non solum autem mihi, subaudis reddet coronam, sed et his qui diligunt adventum ejus. Illi diligunt adventum ejus qui securi de praemio sperant se remunerari ab illo. Sicut rex quilibet aut imperator alicui suorum principum coronam tribuebat antiquitus victoriam reportanti ab hostibus, ita Dominus suis victoribus et militibus praemia aeterna et bravia sine fine mansura donabit.
117.0808D| Demas me reliquit diligens hoc saeculum magis quam Deum, et abit Thessalonicam. Iste adhaesit beato Apostolo per multum tempus, sed cum tempus persecutionis advenisset, recessit ab illo, factusque est apostata.
Crescens in Galatiam. Iste exstitit fidelis, et causa praedicationis abiit ad alias nationes, Apostolo volente: similiter et Titus.
Marcum assume, et adhuc tecum. Est enim mihi utilis in ministerio praedicationis. Iste est Marcus evangelista, qui cum Petro et Paulo multo tempore mansit, aliquando morans apud Petrum, aliquando apud Paulum.
Penulam quam reliqui Troade apud Carpum, veniens 117.0809A| affer tecum, et libros, quos ibi dimisi, maxime autem membranas defer, ubi scribam meas epistolas. Penula vestis erat consularis, qua induebantur consules Romani quando ingrediebantur in curiam. Sed forte quaeret aliquis quomodo vel unde acciderit hoc genus vestimenti beato Apostolo? Cui respondendum est: Romanos ante adventum Domini hunc habuisse morem sive consuetudinem, quando monarchiam totius orbis sibi acquirebant, ut quaecunque gens eis cum pace et coronis occurrisset, darent ei libertatem, intantum ut fratres eorum dicerentur, civesque Romani appellarentur, dabantque eis potestatem aedificandi curiam et habere consules, sicut et illi habebant. Pater igitur Pauli de Giscali oppido terrae repromissionis fuit, ubi natus 117.0809B| translatus est in Tarsum Ciliciae. Quodam tempore venientibus Romanis per Ciliciam occurrit eis ipse cum aliis Tarsensibus, utpote qui nobilis inter illos habebatur: excepit eos cum pace. Tunc Romani dederunt eis libertatem supradictam, et potestatem aedificandi curiam, vestesque induere consulares, ut penulati intrarent in curiam more Romanorum, ibique pater beati Pauli penulam accipere meruit causa dignitatis. Post cujus mortem Apostolus ob memoriam ejus recordationis, hanc vestem sibi retinuit.
Alexander aerarius multa mala mihi ostendit. Iste est Alexander de quo jam supradiximus, qui reversus est ad apostasiam. Et quia erat artifex, fabricabat aedes Dianae apud Athenas, unde et ipse commovit 117.0809C| omnem civitatem contra Apostolum; resistens fortiter praedicationi ejus. Reddet ei Dominus secundum opera ejus. Non ait: Reddat optativo modo, sed reddet indicativo, quod verbum praenuntiantis est, non imprecantis. Sic dicit et de illa hypocrisi Judaeorum, cui eversionem imminere cernebat: Percutiet te Deus, paries dealbate (Act. XXIII). Prophetae namque solent maxime figura imprecantis futura praedicere, sicut figura praeteriti temporis ea quae ventura erant, saepe cecinerunt.
117.0810A| In prima mea defensione nemo mihi affuit. Defensionem in hoc loco appellat persecutionem atque pressuram, quam sustinuit quando in primordio suae fidei missus est cum Barnaba a Spiritu sancto ad praedicandum. Quam persecutionem bene vocat defensionem, quia tribulatio temporalis defendet electos in die judicii a poenis inferni. Omnes me dereliquerunt: non illis imputetur. Non orat pro Alexandro qui invidentia fraternitatem oppugnando peccaverat, sed pro his orat qui non abruperant amorem, sed timore succubuerant ut eis ignoscatur. Quapropter interest multum cum post agnitionem Dei quisquam oppugnat fraternitatem, et adversus ipsam gratiam qua reconciliatus est Deo, invidentiae facibus agitatur.
117.0810B| Dominus autem mihi astitit, ut audiant omnes gentes verbum praedicationis de ore meo, et liberatus sum de ore leonis, id est de insidiis diaboli, de quo dicit Petrus: Adversarius vester diabolus tanquam leo rugiens circuit, quaerens quem devoret (I Petr. V). Vel etiam leonem appellat Neronem, de cujus manibus liberavit eum Dominus quando venit Romam, adductus ab his qui praeerant Judaeae, ob hoc quia Caesarem appellavit. Nam cum venisset Romam, duobus annis mansit in libera custodia, et in suo conductu, et postea transivit ad alias nationes quae erant in circuitu Romae. Nam quando ista scribebat, in libera custodia erat: et quia statim ut adductus est, non est interfectus idcirco dicit se liberatum.
117.0810C| Dominus Jesus Christus cum spiritu tuo, sit. Dominus Jesus Christus, Deus et homo est, ideo orat Apostolus, ut Verbum Dei Patris, Dominus videlicet Jesus, sit cum spiritu illius. Et si fuerit cum spiritu, erit et cum corpore. Gratia vobiscum, id est remissio peccatorum et reconciliatio Dei Patris omniaque bona quae divinitus gratis largiuntur, sint vobiscum. Amen. Id est fiat, vel vera sint quae hactenus scripsi, etc.
IN EPISTOLAM AD TITUM. ARGUMENTUM. 117.0809D| Transiens Apostolus a Creta insula ad alias nationes et civitatum incolas, reliquit Titum discipulum suum Cretae vice sua ut haberent nuper ad fidem venientes protectorem, ne forte Judaeorum garrulitate, aut haereticorum latratu, a statu rectae fidei subverterentur. Sed ut illum sollicitiorem redderet, praesertim cum castigatio seu hortatio magistrorum studiosorum studiosiores efficiat discipulos, commonefacit eum et instruit ad plenum de constitutione presbyterii et de spiritali conversatione, et de haereticis vitandis qui Judaicis fabulis credunt, scribens, ei a Nicopoli civitate.
CAPUT PRIMUM Paulus servus Dei. Cum Dominus ac Redemptor 117.0810D| noster apostolis suis dixerit (Joan. XV). Jam non dicam vos servos, sed amicos meos, quaeri potest quare egregius praedicator et magister gentium servum se postmodum vocaverit? Sed si bene perpenderimus, duo esse genera servitutis, sicut et timoris, procul dubio luce clarius patebit, quia non exstitit contrarius verbis Dominicis. Si quidem servitus timoris est, qua timet servus Dominum suum, et ancilla dominam suam, timentes ab eis flagellari: servitus autem amoris est, qua timet bonus filius patrem suum, metuens animum ejus offendere in aliquo, atque haereditate privari. De servitute ergo illa quae pertinet ad timorem poenatem, dicit apostolis quia jam non dicam vos servos timoris, sed amoris. De illa vero quae pertinet ad amorem filiorum, loquitur 117.0811A| alibi dicens: Cum feceritis omnia quae praecepta sunt vobis, dicite, Servi inutiles sumus, quod debuimus facere fecimus (Luc. XVII). Et Psalmista: Timor Domini sanctus permanens in saeculum saeculi (Psal. XVIII). Hunc namque timorem habent et sancti angeli, quem profecto habuerunt apostoli per adventum Spiritus sancti, per quem diffusa est charitas in cordibus eorum, quem et nos summopere debemus habere. Quaeri etiam potest, quid sit quod in Epistola ad Romanos servum se Jesu Christi vocat, hic autem servum Dei Patris: nam cum dicit Paulus, servus Dei, nomine Dei, persona Patris accipitur. Ad quod dicendum, quia ut demonstraret in tribus personis unam essentiam unamque deitatem, atque unam potentiam esse, aperte ibi servum se dixit Jesu Christi, 117.0811B| et hic Dei Patris: quoniam sicut illae tres personae regnant et dominantur omni creaturae, ita inseparabiliter omnem servum sibi devotum possident: ac per hoc quicunque servus est Christi utique servus est Patris ac Spiritus sancti. Apostolus autem Jesu Christi dixit: Sicut servitus Apostoli indifferenter ad totam Trinitatem refertur, ita quoque apostolatus ejus in commune ad totam Trinitatem est referendus. Tota enim Trinitas elegit illum ad praedicationis gratiam, dicens ad apostolos: Segregate mihi Paulum et Barnabam in opus quod assumpsi eos (Act. XIII). At vero considerate discrevit servitutem ab apostolatu, quoniam non omnis qui servus, statim et Apostolus, sed quicunque apostolus, utique et servus. Secundum fidem electorum Dei. 117.0811C| Electos hic accipere debemus illos de quibus Dominus dicit: Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Joan. XV), et de quibus idem egregius praedicator, Qui elegit nos in Christo ante mundi constitutionem (Ephes. I) eos videlicet, qui non tantum vocati, sed insuper electi sunt ad gloriam sempiternam, secundum quorum electorum fidem Paulus Christi Jesu apostolus est, quia ad rectitudinem fidei quam ipsi apostoli tenuerunt, missus est ipse gentibus praedicare. Et agnitionem veritatis quae secundum pietatem est. Ex superioribus pendet hoc modo: Apostolus Jesu Christi secundum fidem electorum Dei, et secundum agnitionem veritatis, quae veritas secundum pietatem est. Veritas est Christus, qui dixit: Ego sum via, veritas, et vita (Joan. VII): secundum cujus agnitionem 117.0811D| Paulus apostolus officium implevit, imo secundum agnitionem totius Trinitatis, quae summa veritas est. In hoc enim secundum agnitionem veritatis Apostolus exstitit, quia agnovit omnipotentem Deum trinitatem habere in personis, et unitatem in substantia deitatis. Et haec agnitio veritatis, bene secundum pietatem (hoc est cultum et religionem Dei) dicitur constare, quoniam ea docet, et ea amando amplectitur, quae ad religionem veri Dei pertinent. Est namque veritas carens pietate, sicut in liberalibus artibus. Grammatica enim atque dialectica, veritatem recte loquendi habent, et inter falsa et vera syllogismorum argumentatione dijudicat, sed tamen agnitionem pietatis minime in se habent, dum de 117.0812A| religione veri Dei et salute animae non disputant. Geometria quoque et arithmetica simulque et musica, quae numerorum subtilitate consistunt, agnitionem veritatis, in se quidem habent, sed non est illa scientia pietatis agnitio. Ut ergo Apostolus ostenderet se agnitionem illius veritatis habere, quae secundum pietatem est, idcirco provide ista protulit. Sequitur:
In spem vitae aeternae. Fides electorum et agnitio veritatis, quae secundum pietatem est, in spem vitae aeternae remunerationis posita est: quia quicunque fidem rectam habet atque agnitionem omnipotentis Dei, quam pie et religiose vivendo exornat, utique spem aeternae remunerationis possidet. Neque enim aliquis valet habere fidem agnitionemque veritatis, 117.0812B| si defuerit spes certa. Quam promisit, qui non mentitur, Deus, ante tempora saecularia. Certum omnibus fidelibus est, quia omnis homo mendax, solus autem Deus verax, qui potest cuncta implere quae promisit. Ipse ergo qui non mentitur, quia summa veritas est, ipse promisit fidelibus suis vitam aeternam ante tempora saecularia. Saecularia dicuntur a sequendo, quod in se resolvantur: Varrone teste. Saecula autem computantur ex eo quo materies informis per species discreta est, et ex quo Deus dixit: Fiat lux, et facta est lux (Gen. I). Ex eo enim coepit varietas temporis et vicissitudo horarum pariterque dierum in semet resolvi: ant a vero, ut doctores dicunt, non erat tempus sed aevum, quod solummodo esse habebat. Nam inter tempus et aevum hoc distat, quia aevum 117.0812C| stabile est, tempus vero mutabile. Sed si hominibus promisit vitam aeternam, quod omnino non dubium est, quomodo promisit illis qui necdum erant creati ante tempora saecularia, nisi quia in ejus aeternitate in praescientia et praedestinatione jam fixum erat quod congruo tempore futurum erat. Quamvis igitur humana divinis ex toto non sint comparanda, dicamus aliquid sub exemplo, ut lucidius comprehendatur quod dicitur: Quilibet hominum cupidus filii, multo antequam habeat illum, procurat domos, familiam, possessiones praediorum, disponens in animo suo omnia illa dare filio, necdum adhuc nato: ita et omnipotens Deus in praescientia et praedestinatione sua promisit fidelibus atque electis suis ante omnia 117.0812D| tempora vitam aeternam dandam. Sequitur:
117.0812D| Manifestavit autem temporibus suis verbum suum in praedicatione, quae credita est mihi secundum praeceptum Salvatoris nostri Dei. Verbum Dei Patris, Filius est, de quo Joannes: In principio, inquiens, erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I). Istud Verbum quod in natura Deitatis invisibile erat, manifestavit Deus Pater per humanam naturam, in qua homo factus, visibilis mundo apparuit temporibus suis, id est congruis et ab illo dispositis, de quibus idem Apostolus alias dicit: Postquam venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum (Gal. IV), etc. Vita ergo aeterna quam promisit Deus Pater electis ante omnia saecula, Verbum illius est, quod de seipso dixit: Ego sum via, 117.0813A| veritas et vita (Joan. VI). Et qui Filium promeretur habere qui est vita, habet utique Patrem cum Spiritu sancto, quae tota Trinitas una vita aeterna est, sicut ipse Dominus ait: Haec est vita aeterna, ut cognoscant te, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII), cum Spiritu sancto unum et verum Deum esse. Vitam igitur aeternam, quam promisit ante omnia saecula, id est Verbum suum, manifestavit Deus Pater temporibus suis, eo modo quo dictum est. Manifestavit quoque nobis, quoniam vidimus illum praesentem in praedicatione sive per doctrinam Pauli apostoli, quae credita et commendata est ei secundum praeceptum Salvatoris nostri Dei, qui dixit Apostolis: Segregate mihi Paulum et Barnabam in opus ad quod assumpsi eos (Act. XIII). Salvator 117.0814A| autem Deus non alius intelligitur quam Filius. Ipse enim cum Patre et Spiritu sancto unus et verus Salvator et Deus est.
Tito, dilecto filio. Filium suum eum vocat doctrina, exemplo, eruditione, atque disciplina, non tamen natura. Eodem modo Titus filius ejus erat quo et Corinthii, quibus ipse dicebat: Per Evangelium ego vos genui (I Cor. IV). Nam ipse ad fidem Christi eum adduxerat. Secundum communem fidem. Non secundum omnium credentium fidem Titus filius ejus erat, quoniam non omnium fides perfecta est. Sed secundum communem fidem dicit, hoc est secundum suam et illorum, quorum fides perfectissima erat. Gratia et pax a Deo Patre nostro et Christo Jesu Salvatore nostro. Amen
IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM. ARGUMENTUM. 117.0813B| Beato Apostolo praedicatione evangelica intonante in Asia, credidit inter caeteros quidam vir nobilis, nomine Philemon, divina gratia illustratus, et baptizatus est in sacro ac vivifico fonte. Apostolo autem degrediente ab illis partibus, non est prosecutus eum Philemon, sed remansit in propria regione, ministrans de suis facultatibus fidelibus. Dives enim erat, abundans multis opibus. Habebat tamen servum nomine Onesimum, adhuc infidelem, qui eum fugiens, furatus est bona ejus. Et quia Dominus illius magnae potestatis erat atque nobilitatis, timens comprehendi ab illo multisque tormentis affici, ut pote cui non parvum dispendium intulerat, transiit mare, et a Graecia venit Romam; ibique reperiens 117.0813C| Apostolum retrusum in carcerem pro fide in Christo, accessit ad eum, quoniam agnoscebatur ab illo: sicque ab Apostolo instructus credidit, et baptizatus ministrabat ei. Et quia Apostolus praedicabat servos debere esse subditos dominis suis, duxit indignum servum alterius sine voluntate domini sui secum retinere. Quapropter dimisit illum ad dominum suum, scribens ei familiares litteras de carcere per eumdem servum, quatenus susciperet illum cum affectu dilectionis, non inferens poenas pro bonis ab illo sublatis: cujus Epistolae principium illud est.
CAPUT UNICUM. Paulus vinctus Jesu Christi. De nomine Apostoli saepius in aliis Epistolis disputatum est. Nunc videamus 117.0813D| quare in exordio hujus Epistolae, vinctum Christi Jesu se dicat, et nomen apostolatus reticeat, quod in aliis solite ponere consuevit. Plus ergo videtur dicere vocans se vinctum Christi Jesu quam apostolum: quoniam multi fuerunt qui dixerunt se esse apostolos Christi, dum praedicarent, qui noluerunt esse vincti Jesu Christi, refugientes tormentum passionis. Non tamen omnis vinctus Christi Jesu vinctus dici potest, quoniam multi sunt qui latrocinio, aut sacrilegio, 117.0814B| aut aliqua culpa promerentur mitti in carcerem, vinculisque astringi: qui vero pro veritate fidei vinculantur, dubium non est quin vincti Christi Jesu existant, sicut Paulus aliique apostoli, qui gloriabantur vincti Christi Jesu appellari. Digni enim habiti erant pro nomine Jesu contumelias pati (Act. V). Dicit ergo se vinctum Jesu Christi, ut nullo modo auderet inexpletum dimittere neque denegare quod miles tanti regis rogabat. Et Timotheus frater. Timotheus coepiscopus ejus erat ab illo ordinatus, ideoque frater in fide. Ponit autem cum nomine suo nomen coepiscopi sui, ut majoris auctoritatis esset ejus Epistola. Potest et aliter intelligi: Quandocunque Apostolus Epistolas suas dictabat, erant in circuitu ejus discipuli consedentes, et si alicui aliquid relatum 117.0814C| esset, ita ponebat in corpore Epistolae ut pote sua verba, recogitans quia saepe Dominus juniori revelat quod melius est. Quapropter quia particeps erat illius Epistolae, ponebat nomen illius ut suum.
Philemoni dilecto et adjutori nostro, et Appiae sorori charissimae. In Graeco non habetur dilectus, sed diligibilis. Non enim dilectus potest dici qui diligitur, et non diligit, neque est dignus dilectione. Diligibilis autem qui et diligitur et diligit, dignusque est dilectione: quod isti Philemoni satis congruit. Ipse enim dignus erat dilectione, ideoque diligebatur ab Apostolo, diligens et ipse Apostolum. Adjutorem eum vocat, quia opere praedicationis collaborabat illis, et administratione facultatum suarum subveniebat fidelibus. Appia quam vocat sororem charissimam religiosa 117.0814D| femina creditur fuisse. Quam causa dignitatis sororem appellat in fide, non quod revera soror ejus exstiterit in carne. Fuit autem aut revera conjux Philemonis, aut etiam soror natura. Inseritur nomen illius in medium inter duos viros apostolicos, inter cooperatorem videlicet Pauli, Philemonem, et commilitonem ejus Archippum, ut tali ex utroque latere fulta comitatu, non videatur ordinem sexus habere, sed meriti. Hic autem Archippus arbitrandus 117.0815A| est cum Paulo et Timotheo contra adversarios pro Christi nomine aliquando dimicasse et victor exstitisse. Quapropter nunc commilito illorum nuncupatur, sive quod in eodem certamine belloque victor exstiterit, sive quod adhuc commilitaret illis in praedicatione assidua. Et Ecclesiae quae est in domo tua. Philemone ad fidem veniente, credidit uxor illius et liberi et maxima pars servorum illius, quibus omnibus Apostolus verba salutatoria dirigit, et quia plures erant, Ecclesiae nomine designavit illos. Ecclesia siquidem Latino vocabulo dicitur convocatio fidelium. Ut ergo putaretur certius non ad Archippi, sed ad Philemonis referendum esse personam, aperte patefecit, dicens: Quae in domo tua est, o Philemon!
117.0815B| Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Jesu Christo, subaudis sit. In omnibus Epistolis aequale principium ponit, gratiam eis et pacem optans quibus scribit. Gratia autem est fides et remissio peccatorum, quam gratis consequimur in baptismo. Pax vero qua reconciliamur Deo Patri et angelis. Potest quidem et ita intelligi, ut ad Deum Patrem referatur quod dicit, Gratia vobis a Deo Patre nostro, et pax ad Dominum Jesum Christum, qui per sanguinem passionis suae factus est nobis pax et reconciliatio; sed quia una est Patris Filiique natura, melius est ut simul ad utrumque referamus et gratiam et pacem, sicut aliis Epistolis meminimus plenius exposuisse. Persona vero Spiritus sancti in donis suis intelligitur, vel ubi una persona Trinitatis 117.0815C| auditur, ibi tota Trinitas intelligitur.
Gratias ago Deo meo semper memoriam tui faciens in orationibus meis. Hactenus Paulus et Timotheus Philemoni, Appiae et Archippo pariter scripserunt, tamen in sequentibus approbatur Apostolum tantummodo ad Philemonem scribere, et unum cum uno sermocinari. Hunc etiam morem in aliis Epistolis ejus invenire possumus, ut cum plures in praefatione ponuntur postea per totum corpus Epistolae unus disputans inducatur. Quod autem ait, Gratias ago Deo meo, semper memoriam tui faciens in orationibus meis, ita accipiendum est, ut semper gratias ageret Deo pro illorum salute, quos Domino acquisierat semperque illorum memoriam ageret in orationibus, quatenus in fide recta bonisque operibus perseverarent. 117.0815D| Nec mirum si ille qui alios hortatur, dicens: In omnibus gratias agite, et sine intermissione orate (I Thess. V), ipse etiam hoc opere primum impleverit. Et notandum quia cum dixisset, gratias ago Deo, statim subintulit meo, quoniam cum omnipotens Deus omnium communiter Deus sit, tamen illorum specialiter dicitur Deus esse, qui per fidem et vitae meritum eum venerantur et colunt, ut Abraham, Isaac, et Jacob, de quibus ipse dicebat Moysi: Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob (Exod. III), per fidem videlicet rectam vitaeque meritum: et quia beatus Apostolus fidem constantissimam habebat, per quam sciebat Deum sibi placabilem fore, vitaeque meritum, quod non ignorabat illum delectari, cum fiducia dixit: 117.0816A| Gratias ago Deo meo, id est laudes refero illi cum gratiarum actione pro salute tua.
Audiens charitatem tuam et fidem quam habes in Domino Jesu et in omnes sanctos. Philemon qui tanta laude dignus erat apud Apostolum, haud dubium quin charitatem haberet erga Deum et proximum, fidem quoque haberet in Domino Jesu credendo in eum et in omnes sanctos, imitator fidei illorum existendo. Ille enim fidem et charitatem habet in Deum et in omnes sanctos, qui ipsam charitatem et fidem in operationem vertit. Sequitur: Ut communicatio fidei tuae, subaudis quas communicas et participas fidei apostolicae, evidens fiat in agnitione omnis operis boni in Christo Jesu. Potest ergo ex superioribus ita conjungi: Gratias ago Deo meo, audiens 117.0816B| charitatem tuam et fidem quam habes in Domino Jesu et in omnes sanctos, semperque memoriam tui facio in orationibus meis, ut participatio fidei qua participas fidei apostolicae, evidens seu manifesta fiat omne bonum in se habere. Communicatio siquidem hic pro participatione fidei apostolicae accipitur, cui ille participabat: quanquam et ad communionem possit referri, qua participabat fidelibus de facultatibus suis.
Gaudium enim magnum habui et consolationem in charitate tua, quia viscera sanctorum requieverunt per te, frater. In carcere erat beatus Apostolus, ibique famam Philemonis audiebat, quia maximum refrigerium praestabat sanctis in tribulatione positis. Unde et plenius inculcat quare dixerit, Gratias ago Deo 117.0816C| meo, memoriam tui faciens in orationibus meis. Dignum siquidem erat gratias agere Deo meo pro charitate illius, qui interno cordis affectu et profundo, animos sanctorum preces suscipiendo refrigeraverat. Viscera siquidem aliquando ponuntur pro filiis, aliquando pro interno et immenso dilectionis affectu, hic autem pro utroque accipi possunt. Viscera, inquit, sanctorum requieverunt per te, frater, id est filii sanctorum in tribulatione et egestate positi, refrigerium acceperunt in consolatione tua, et in subministratione, qua eis ministrasti, sive interni sensus et magni affectus sanctorum requieverunt per te. Magnum etenim refrigerium habent in tribulatione et egestate positi, dum aliquem repererint consolantem, quod aperte invenitur implesse iste 117.0816D| Philemon.
Propter quod, subaudis quia interni affectus requieverunt per te, multam fiduciam habens in Christo Jesu imperandi tibi quod ad rem pertinet, hoc est, ad utilitatem tuam. Propter charitatem magis obsecro, cum sis talis, ut Paulus senex, nunc autem vinctus Jesu Christi. Idcirco toties se repetit vinctum Christi Jesu esse, ut illum in fide perfectissimum redderet, nec desperaret si in eum aliqua contrarietas prorumperet, sive etiam quia illi aliter subvenire non poterat positis in tribulatione, saltem quod obsecrabat pro servo facilius impetraret. Poterat autem illi imperare sicut ipse manifestat, ut pote Apostolus subjecto, praesertim cujus studio ad fidem venerat: 117.0817A| sed quia maximam charitatem habebat erga omnes sanctos, maluit obsecrare quam imperare. Nec enim erat necesse ut ex auctoritate apostolica ei imperaret. In hoc autem quod dicit, cum sis talis, ut Paulus senex, ostendit illum coaevum sibi, ac per hoc quasi honorabilius alloquitur illum, quam si esset junior aetate.
Obsecro te pro meo filio, quem genui in vinculis, Onesimo. Volens impetrare quod postulabat, jam non pro servo Philemonis, sed pro suo filio precatur, ut dum audit illum ab Apostolo filium vocari, magis diligat illum ut fratrem, quam tormentis afficiat pro fuga et furto ut servum. Genuerat autem illum in vinculis positus non carne, sed praedicatione, sicut et Corinthios, quibus dicebat: Per Evangelium ego 117.0817B| vos genui (I Cor. IV). In vinculis enim tenebatur, quando ad illum venit Onesimus, qui tibi aliquando inutilis fuit, nunc autem et mihi et tibi utilis: inutilis autem exstitit Onesimus domino suo Philemoni, quando non solum de servitio illius fuga se subtraxit, sed insuper illius bona furatus est. Tibi, inquit, soli inutilis, non caeteris, nunc econtrario utilitatis compensatione qua et ipsi domino et Paulo utilis est caeterisque, per Paulum plus charitatis meretur quam odii ante meruerat. Domino suo in hoc erat jam utilis, quia serviebat Apostolo pro domino suo, quod utique dominus ejus debuerat agere, si praesens esset. Apostolo in hoc erat inutilis, quia illo in carcere posito, vinculisque detento, ministrabat ei, prout in temporalibus, et insuper in spiritalibus, deferens 117.0817C| litteras Apostoli huc illucque.
Tu autem illum ut viscera mea suscipe. Viscera, sicut jam diximus, significant internum cordis affectum, et plenam ex animo voluntatem: cum totum quidquid in nobis est suscipitur a rogante: aliquando tamen intelliguntur et filii. Suscipe, inquit, illum ut mea viscera, hoc est ut filium meum charissimum, vel in illo suscipe internum affectum dilectionis meae.
Quem ego volueram mecum retinere, ut pro te mihi ministraret in vinculis Evangelii. Idcirco filium suum et filium vinculorum et ministrum Evangelii in vinculis constituti toties replicat, ut Philemon prudens dispensator tantum in praefatione laudatus non auderet negare, ne suis laudibus videretur indignus. 117.0817D| Ut pro te, inquit, mihi ministraret, quia si fieri posset, tu debueras mihi in vinculis posito ministrare.
Sine consilio autem tuo nihil volui facere, hoc est, nolui eum sine tuo consensu retinere, uti ne velut ex necessitate bonum tuum esset, sed voluntarium. Poterat quidem Apostolus sine voluntate Philemonis Onesimum sibi in ministerium retinere: sed si hoc sine voluntate ejus fecisset, bonum quidem erat ejus, sed non voluntarium: quod autem non esset voluntarium: ostenderetur non esse ex toto bonum. Nihil quippe perfectum bonum est nisi quod ultroneum est. Ex quo Apostoli consideranda est prudentia, qui idcirco fugitivum servum remittit ad dominum, 117.0818A| ut posset domino suo prodesse, dum ab eo fuerit remissus: qui prodesse non poterat si teneretur, domino ignorante neque volente. Quo loco quaerunt nonnulli, quare omnipotens Deus non creaverit Adam ita ut non posset peccare. Quibus respondendum est, quia si talem fecisset eum, ut non posset peccare, bonum illius non esset perfectum, quod praemium mereretur, sed necessarium, neque etiam liberum arbitrium haberet. Creavit enim hominem ad imaginem et similitudinem suam, ut sicut ipse voluntate est bonus, non necessitate, ita et homo voluntate esset bonus, non necessitate.
Forsitan ideo discessit ad horam a te, ut aeternum illum reciperes, jam non sicut servum, sed pro servo charissimum fratrem. Pulchre adverbium dubitativum 117.0818B| addens forsitan, sententiam temperavit; occulta quippe Dei judicia sunt, et temerarium est quasi de certo pronuntiare quod dubium est. Caute ergo et timide, et non fixo gradu locutus est, ne videretur omnibus servis occasionem fugiendi dare, ut praedicatorum discipuli fierent. Quod autem dixit, ad horam, pro tempore posuit. Omne enim tempus praesentis vitae ad comparationem aeternitatis, aut nihil est, aut brevissima hora. Ut aeternum, inquit, illum reciperes. Nullus dominus aeternum servum potest habere, quoniam uterque illorum et conditio utriusque morte finitur. Onesimus vero qui per fidem Christi factus est aeternus aeterno Philemoni, quia et ipse in Christum crediderat, spiritu libertatis accepto, jam non servus, sed frater in fide coepit esse, de servo 117.0818C| frater charissimus et frater aeternus; unde et Apostolus dicit: ut aeternum illum reciperes, hoc est aeternaliter cum Christo regnaturum: et non sicut servum, sed plus servo, id est magis quam servum, charissimum scilicet fratrem. Plus enim ad nos pertinet frater in affectu charitatis quam servus. Habent et quidam codices ut pro servo charissimum fratrem reciperes. Quod utrumque accipi potest: quoniam quando fugit, servus erat, adhuc infidelis existens: quando vero reversus est, jam frater erat in fide fidelis effectus. Et ut Philemon non dedignaretur illum vice fratris tenere, addidit et maxime mihi, subaudis charissimus frater est, quanto magis tibi et in carne et in spiritu; et est sensus: Si mihi charissimus est, quanto magis tibi et in carne et in spiritu debet 117.0818D| esse charus? Mihi quidem spiritu est conjunctus propter unitatem fidei; tibi autem et in fide, et in spiritu, et in carne debet esse charus, quia ad te pertinet. Fide enim est frater tuus, carne autem et conditione servus tuus: quapropter magis a te diligi debet. Siquidem quando erat ei subjectus in carne, non erat ei junctus in Domino, nunc autem et in carne et in Domino. Ex quo colligitur servum qui crediderit in Christum duplici domino suo lege constringi, ut ei et in carnis necessitate jungatur ad tempus, et in aeternum spiritu copuletur.
Si ergo habes me socium, in fide suscipe illum sicut me, quasi diceret: Si me vis habere socium, habeto et Onesimum, quem ego et consortem et 117.0819A| socium habeo. Quem si nolueris habere ut fratrem et socium, attende quia et me habere non poteris.
Si autem aliquid nocuit aut debet tibi, hoc mihi imputa. Ego autem Paulus scripsi mea manu, ego reddam. Ego, inquam, qui alias epistolas meas non scribo, sed dicto, causa amoris tui ut obtinere possim quod postulo, scripsi istam tibi: ego reddam quod Onesimus furto rapuit. Hujus responsionis Epistola ista testis est: quam non solito more dictavi, sed manu mea scripsi, unde poterat ei reddere quod Onesimus abstulerat, siquidem in carcere tenebatur? Qui ergo divitiis temporalibus pro Christi amore carebat, securus erat posse ei recompensare ex dono divitiarum coelestium. Ego, inquit, reddam 117.0819B| tibi obtentu mearum precum thesauros indeficientes. Noli morulas facere in indulgendo Onesimo: securus esto de praemio. Ut non dicam tibi quod et teipsum mihi debes. Si hoc, inquit, feceris quod peto: tunc non dicam tibi quod et tu omnia tua mei debes et in potestate mea debes consistere. Propter sermonem enim Christi quem tibi evangelizavi, et quod Christianum filiumque Dei te effeci, teipsum mihi debes. Et si tu meus es, non solum Onesimus, sed etiam omnia tua mea sunt, et ad me pertinent. Poteram, inquit, eo uti ut meo, sed voluntati tuae relinquo, ut, mercedem habeas ignoscendo.
Ita, frater, subauditur fac ut populo: ego te fruar in Domino. Frui est cum delectatione uti et possidere, unde dicitur in lege: Si non feceris quae tibi 117.0819C| percepta sunt, generabis filios, et non frueris illis, hoc est cum delectatione non videbis illos: quoniam captivi ducentur coram te. Ego, inquit, fruar te in Domino, hoc est delectabor in dilectione tua. Refice viscera mea in Domino, id est filium meum Onesimum, vel internum amorem et affectum dilectionis meae.
Confidens in obedientia tua scripsi tibi: sciens 117.0820A| quoniam et super id quod dico, facies. Qui praesumit de illo quem rogaturus est, ipsa quodam modo praesumptione praedicat, ne ei negare liceat quod rogatur.
Simul autem et para mihi hospitium. Spero enim per orationes vestras donari me vobis. Idcirco praecipit sibi hospitium parari, ut audiens eum ad se venturum Philemon indulgeat, et dum eum exspectat, facilius faciat quod rogatus est. Et quia ubicunque Apostolus erat, multitudo ad eum confluebat, necesse erat ut magnam domum haberet, et quae remota esset a circo, a theatro et a spectaculo, ubi lascivi discurrentes, turpia quaeque sectabantur.
Salutat te Epaphras concaptivus meus in Christo Jesu. Iste Epaphras praedicator Evangelii existens, adhaerebat 117.0820B| beato Apostolo, et fortassis cum illo fuerat captivus ductus de Hierosolymis Romam, vel certe tunc cum illo tenebatur in carcere. Marcus ipse est qui Evangelium scripsit. Demas ipse est de quo alibi dicit: Demas me dereliquit, Lucas ipse est scriptor Evangelii, Actuumque apostolorum, de quo et in alio loco dicit: Misimus cum illo fratrem, cujus laus est in Evangelio (II Cor. VIII). Et sicut apostoli de piscatoribus piscium, facti sunt piscatores hominum, ita hic de medico corporum, in medicum conversus est animarum. Quotiescunque enim dicta illius leguntur medicinam praestant intelligentibus.
Gratia Domini nostri Jesu Christi cum spiritu vestro. Amen. Gratia hic accipitur fides, remissio peccatorum, et donum Spiritus sancti, quae orat Apostolus 117.0820C| esse cum spiritu illorum quibus ista scribebat. Per spiritum autem, sive animam sive etiam rationabilitatem possumus intelligere. Cum enim in anima sive rationabilitate gratia divina fuerit, totum hominem replet faciens eum spiritalem, ut adhaereat Domino mente et corpore, et impleatur illud quod scriptum est: Qui adhaeret Domino, unus spiritus est (I Cor. VI).
IN EPISTOLAM AD HEBRAEOS. PRAEFATIO. 117.0819C| 117.0819D| In primordiis hujus Epistolae dicendum est, quae causa exstiterit, cur apostolus Paulus morem suam in hac Epistola non servaverit, videlicet ut vel vocabulum nominis sui, vel ordinis describeret dignitatem. Haec igitur causa exstitit quod nomine suo non titulavit eam, quia Judaeis scribebat suis fratribus, quibus odiosus erat, eo quod circumcisionem et sabbatum et sacrificia, caeteraque quae lex praecipit observanda, ipse doceret non debere carnaliter observari post Domini passionem. Nam illi qui crediderant Judaei, contendebant utrumque teneri, baptizari scilicet secundum gratiam Evangelii, et circumcidi, sabbatum quoque observare secundum legis praeceptum. Quapropter si posuisset nomen suum Apostolus in exordio hujus Epistolae, poterat evenire ut 117.0820C| ejus aemuli nomen illius in prima fronte legentes, dedignarentur 117.0820D| eam recipere, sicque utilitas lectionis differretur. Nomen autem apostolatus idcirco non posuit, quoniam ipse apostolus gentium constitutus, si nomine apostolatus sui praetitularet Epistolam ad eos directam, vocans se apostolum, videretur illis fortasse quod se vellet apostolo praeferre Petro, qui princeps illorum erat a Domino ordinatus, sicut idem egregius praedicator alio in loco dicit: Qui operatus est Petro, inquiens, in apostolatum circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes (Galat. II). Fortassis etiam dicerent: Quid est quod Paulus, doctor gentium, praefert se apostolis nostris Petro et Jacobo? Scribat suis gentibus, non indigemus ut scribat nobis. Habemus enim apostolos nobis a Domino constitutos, qui nos abunde possunt docere. Quo facto ostendit 117.0821A| se non ignorare illorum superbiam, pariterque suam exhibuit humilitatem. Simili modo etiam et apostolus Joannes causa ejusdem rationis et humilitatis, nomen suum in Epistola sua praetermisit. Vel certe, ut dicunt quidam, quod propterea quia Christum in hac erat Epistola nominaturus apostolum, dicens: Habemus pontificem et apostolum confessionis nostrae Jesum justum, noluerit nomen apostolatus sui in primordio hujus Epistolae nominare. Non enim congruum duxit, ut ubi Christum dicturus erat apostolum, inihi etiam se apostolum nominaret, maximeque in titulo, ne cuilibet videretur se praeferre Christo, sed maluit tacito nomine de figuris legis eos instruere, et ad veritatem quae Christus est, perducere. Hanc autem Epistolam quidam dicunt esse 117.0821B| Barnabae apostoli, quidam Lucae, quidam Clementis, dicentes quoniam si Pauli esset, ipse utique more solito sicut in aliis, ita etiam nomen suum in ista praeponeret. Sed si Pauli non erit, quia ejus nomine non est titulata, ergo nec Barnabae, nec Lucae, neque Clementis, aut alicujus erit, eo quod nullius nomine titulatur. Cui ergo illorum ascribenda est? Utique egregio praedicatori: quippe quae ex lucido sensu et genere locutionis comprobatur illius esse, quanquam subtiliori atque apertiori stylo comprehensa sit omnibus ejus Epistolis. Nam fertur Apostolus hanc Hebraeis missam Hebraeo sermone eam conscripsisse, in quo ipse peritissimus exstitit, cum reliquas Graeco sermone scripserit. Post discessum vero Apostoli, Lucas evangelista Graeco sermone eam comprehendit, 117.0821C| ex quo postmodum translata est in Latinam linguam sicut et reliquae.
CAPUT PRIMUM. Multifariam multisque modis olim Deus loquens patribus in prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in Filio. Omnis intentio beati Apostoli in hac Epistola est, ut Judaeos cognatos suos, qui et Hebraei ab Heber appellantur, in quo assumpti sunt a lege Moysi transire faciat ad gratiam Evangelii, ab observatione carnali ad spiritalem: simulque eminentiam gratiae quae per Filium data est fidelibus, discernit a legalibus umbris, quae angelicis ministrationibus exhibitae fuerunt. Unde et primum ponit prophetas diversis modis variisque locutionibus patribus fuisse 117.0821D| locutos dicens: Multifariam, id est multis locutionibus: multisque modis, hoc est, multis qualitatibus: olim, id est in praeterito videlicet tempore loquens Deus Pater per prophetas patribus nostris. Deinde ut ostenderet quanta differentia esset gratiae inter illos et patres illorum, subjunxit: Novissimis diebus istis ultimae aetatis, locutus est nobis per Filium. Dicendo autem: Locutus est in prophetis et in Filio tantumdem valet, quasi diceret: Per prophetas et per Filium: quia in praepositio pro alia praepositione per accipitur: sicut multis in locis Epistolae ejus invenitur his praepositionibus indifferenter uti. Consideremus ergo, quomodo multis locutionibus, multisque qualitatibus locutus sit Deus Pater patribus Veteris 117.0822A| Testamenti, multis vero locutionibus, multisque qualitatibus locutus est eis, quia non semper uniformiter secreta sua eis revelavit. Aliquando enim aperte et per angelum locutus est eis ut Abrahae cui dixit: Secundum hoc tempus veniam, eritque Sarae filius (Gen. XVIII); Moysi quoque praecepta legalia dando, Non occides, non adulterabis (Deut. V), caeteraque hujus modi; Loth quoque de Sodomis eum educendo (Gen. XII), aliisque quampluribus. Aliquando vero obscure, et per aenigmata, et per ignem, ut Moysi, cui dixit: Ego sum qui sum. Haec dices filiis Israel: Qui est, misit me ad vos (Exod. III). Aliquando in habitu militis, ut Josue: Aliquando in corde, ut David, quod dicebat: Audiam quid loquatur in me Dominus Deus (Psal. LXXXIV), caeterisque prophetis. 117.0822B| Aliquando per somnium, sicut Daniel, quod genus prophetiae est: Novissime autem, id est in fine temporum locutus est nobis apostolis suis, caeterisque credentibus per Filium suum, et est sensus: Patribus nostris, utpote servis, locutus est olim per servos suos angelos, et per conservos illorum prophetas, novissime autem diebus istis ultimae aetatis, locutus est nobis apostolis, omnibusque aliis fidelibus per Filium, utpote filiis. Nam quanta distantia est inter gratiam Evangelii, quae per Filium data est, et legem quae per servum administrata est: tanta differentia est inter ministros et auditores legis, quoniam servi ad servos missi sunt, et inter promissionem et gratiam, quae per Filium data est filiis, ac postmodum per filios filiis administrata. Sequitur: 117.0822C| quem constituit haeredem universorum. Haeres dicitur ab hero, id est domino, eo quod libera potestate in haereditate paterna dominetur. Constituit ergo Deus Pater Filium suum haeredem universorum, hoc est totius mundi, seu omnium creaturarum, non tantum secundum divinitatem, qua coaeternus est Patri et coaequalis est illi in omnipotentia deitatis, et in qua aeternaliter ipse possidet omnia cum Patre, sed potius secundum humanitatem assumptam a verbo, constitutus est ille dominus et haeres super omnem creaturam, sicut illi Deus Pater promisit, dicens: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae (Psal. II). Et ipse Filius resurgens a mortuis, sic loquitur ex persona humanitatis: Data est mihi, inquiens, omnis potestas 117.0822D| in coelo et in terra (Matth. XXVIII). Non ergo dividimus personas, sed distinguimus naturas. Unde animadvertendum est solerti indagine: Apostolum in hac Epistola, nunc de substantia humanitatis loqui, nunc vero de substantia deitatis. Nam quod dixit illum constitutum esse a Deo Patre haeredem omnium creaturarum, ad humanitatem illius retulit: Volens autem discretionem facere inter divinitatis naturam et humanitatis ejus, et ostendere quid proprie pertinet et ad unamquamque naturam, subintulit, dicens: Per quem fecit et saecula. Saecula dicuntur a sequendo, eo quod se sequantur, in semetipsa revertendo ac redeundo. Hic autem per saecula debemus intelligere omnia quae facta sunt in tempore. Ut ergo ostenderet 117.0823A| Apostolus eumdem novissimis diebus venisse in mundum, ac temporaliter haereditatem percepisse, qui ante omnia saecula erat cum Patre, dixit: Per quem fecit Deus Pater omnia quae in tempore facta sunt. Nam quod evangelista Joannes dicit: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I), hoc Apostolus significavit, dicendo: Per quem fecit et saecula, referens hoc ad divinitatem ejus. Deinde vero quibusdam gradibus ascensionum eleganter utens, pervenit ad id quod omnibus his majus est, et insonuit, dicens: Qui cum sit splendor gloriae, et figura substantiae ejus. Deus Pater lux est, sicut idem Apostolus ait, loquens de Filio: Qui habet, inquit, lucem inaccessibilem, et Filius lux est, et Spiritus sanctus lux (I Tim. VI), ita et Pater splendor, et 117.0823B| Filius splendor, et Spiritus sanctus splendor. Sed quomodo lux nascitur ex luce, et splendor procedat de splendore, non crescente numero, impossibile est definire. Idcirco autem appellatur Filius splendor Patris, quia sicut in igne tria sunt inseparabilia, ignis videlicet, calor, et splendor, et tamen splendore ostenditur nobis ignis et calor, licet humana non sint comparanda divinis, ita natura Patris et Filii et Spiritus sancti inseparabiliter conjuncta et unita est, et per verbum suum quasi per splendorem dignatus est semetipsum ostendere, et insuper mysterium totius Trinitatis, dicente ipso Filio: Ego et Pater unum sumus (Joan. X); et iterum: Baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII). Mirabili igitur modo Apostolus unam substantiam 117.0823C| deitatis Patris et Filii ostendit, ut duas personas aperiret in gloria et splendore. Per splendorem quippe, unitatem declaravit essentiae cum Deo Patre: in nomine autem gloriae, personam Dei Patris expressit: in splendore autem, personam Filii. Et sic est Filius splendor de splendore, sicut lux de luce, Deus de Deo, lumen de lumine, principium de principio. Sequitur: et figura substantiae ejus. Quantum ad homines pertinet, aliud est figura, aliud est substantia, quia dum pingitur imago et figura alicujus hominis in pariete, non est illud figura, quod est substantia. Apostolus autem figuram in hoc loco pro ipsa substantia et pro aequalitate essentiae posuit, et quod hic dixit figuram, alias dixit formam, inquiens: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam 117.0823D| arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philip. II). Forma enim illic, et figura hic, unam declarant aequalitatem essentiae, Christus ergo splendor Patris est, et figura substantiae ejus, quia per illum Pater manifestatus, sicut ipse dicit: Pater, manifestavi nomen tuum hominibus (Joan. XVII), et aequalis est illi in substantia deitatis. Sequitur, portansque omnia verbo virtutis suae. Dicendo portans, facilitatem continendi voluit exprimere: posuitque portans pro eo quod est gubernans et regens. Verbum igitur Dei Patris omnia quae fecit verbo virtutis suae portat, hoc est potentia virtutis suae, et verbo jussionis suae omnia gubernat et regit. Non enim minus est gubernare 117.0824A| mundum quam creasse. Nam in creando ex nihilo substantiae rerum productae sunt, in gubernando vero ea quae facta sunt, ne ad nihilum redeant, continentur. Ergo dum haec omnia reguntur, et ad invicem sibi repugnantia coaptantur, magnum et admirabile virtutis Dei judicium declaratur. Post tantam divinae majestatis in Filio claritatem, ad humilia incarnationis ejus descendit, pariterque discernit naturam divinitatis atque humanitatis, dicens: Purgationem peccatorum faciens. Nam quod dixit, portans omnia gubernatione sua, et regimine virtutis suae, ad divinitatem retulit: quod vero subdidit, purgationem peccatorum faciens, ad humanitatem ejus proprie pertinet. Quomodo fecit purgationem peccatorum? Per redemptionem utique 117.0824B| passionis suae, et per aquam baptismatis, juxta quod Joannes in Apocalypsi sua dicit: Lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo (Apoc. I). Sedet ad dexteram majestatis in excelsis. Considerandus est ordo verborum. Primum siquidem perhibuit purgationem peccatorum Dominum sua passione nobis procurasse, ac deinde dixit illum sedere ad dexteram majestatis in excelsis. Nam Christus primum nos redemit sanguine passionis suae, et sic postmodum altitudinem coelorum penetravit, ubi nunc ad dexteram Patris sedet. Sedere autem illius pro habitare et esse ponitur isto in loco, sicut et dextera pro honore et dignitate summa. Nam non est putandum quod omnipotens Pater, qui spiritus est incircumscriptus, omnia replens, dexteram aut sinistram 117.0824C| habeat: sicut et nos habemus aut quod ita sedeat in dextera illius Filius ejus, sicut solent filii regum sedere juxta patrem, apposito sibi solio: sed sicut diximus, dextera pro gloria et dignitatis honore accipitur. Siquidem et Pater a dextris esse scribitur Christi, ut in psalmo habetur: Dominus a dextris tuis, confregit in die irae suae reges (Psal. CIX). Ambo ergo a dextris sunt, quia nihil est in divinitate sinistrum: quia unum est cum Deo jam in gloria homo assumptus a Verbo, et quadragesimo die exaltatus ad coelestia. Quid est ergo, sedet ad dexteram majestatis? nisi ut dicatur, habitat in plenitudine paternae majestatis. Et cum dicit, in excelsis, ostendit illum hominem super omnem creaturam angelicam et humanam exaltatum esse. Unde et sequitur:
117.0824D| Tanto melior angelis effectus, quanto differentius prae illis nomen haereditavit. Factum autem vel effectum, pro susceptum debemus hic accipere, tanquam diceret: Tanto melius atque honorabilius prae angelis a Deo Patre susceptus est in gloria majestatis, quanto prae illis differentius atque excellentius nomen filiationis haereditavit. Nam quanta distantia est inter nomen filii et servi, tanto ille majoris dignitatis est prae angelis, quoniam ille Creator, secundum divinitatem dico, illi creaturae. Ipse quoque homo in hoc est major omnibus angelis omnique creatura, quia potestas quae erat in Verbo ante omnia saecula, requievit in illo homine assumpto a 117.0825A| Verbo ex tempore conceptionis. Quapropter illi sunt ministri et famuli, sicut in ejus tentatione et passione, in resurrectione quoque et ascensione declaratum est. Ille autem Filius proprius et haeres exstitit, quod nobis et Apostolus innuit, dum subjungit:
Cui enim dixit aliquando angelorum: Filius meus es tu, ego hodie genui te? subaudis, nulli angelorum hoc dictum est. Hoc de Verbo Dei intelligendum est, quod coaeternum et consubstantiale est Deo Patri, non de qualibet creatura, licet legamus in libro Job angelos appellatos esse filios Dei: in Genesi quoque filios Seth: quod utique quando fit, abusive fit. Quando ergo dixit ei: Filius meus es tu? Tempore baptismatis et in monte quando intonuit vox paterna coelitus, dicens: Hic est Filius meus dilectus (Matth. 117.0825B| XVII). Et in hoc quod dicit, Filius meus es tu, manifestat ex ipsa sua essentia illum esse genitum. Notandumque quia non dixit, ante omnia saecula genui te, vel in praeterito tempore, sed hodie, inquit, genui te, quod est adverbium praesentis temporis. In Deo enim nec praeterita transeunt nec futura succedunt, sed omnia tempora simul ei juncta sunt, quia omnia praesentia habet; et est sensus: Sicut ego semper aeternus sum, neque initium, neque finem habens, ita te semper Filium coaeternum mihi habeo. Tale est et istud, quod alibi dicit: Ante luciferum genui te (Psal. CIX), id est ante angelicam creaturam, et ante omnia saecula. Et rursum: Ego illi ero in patrem, et ipse erit mihi in filium. Videsne quomodo discernit geminam naturam in Christo? 117.0825C| Nam quod dixit paulo superius, hodie genui te, ad divinitatis retulit naturam: at vero quod subintulit, ego ero illi in patrem, ad humanitatis essentiam refert sine aliqua dubitatione. Unde et congrue verbo futuri temporis usus est, dicens, ero. Quoniam Deus Pater quando dixit ad David (II Reg. VII): Cum dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen tuum, quod egredietur de lumbis tuis, et firmabo thronum ejus super thronum tuum, ipseque erit mihi filius, et ego ero illi in patrem, futurum erat adhuc ut Verbum Dei Patris assumeret hominem ex utero virginali in unitate personae suae, qui Filius Dei in veritate esset, non adoptivus, sed proprius. Haec autem sententia et ad superiora potest respicere, ut ita legatur sub interrogatione rursum cui 117.0825D| angelorum dixit: Ego ero illi in patrem? et subauditur nulli; vel certe absolute et affirmative hoc modo, rursum de illo dicit Deus Pater: Ego ero illi in patrem.
Et cum iterum introducit primogenitum in orbem terrae dicit: Et adorent eum omnes angeli Dei. Omnis unigenitus potest dici primogenitus, eo quod primus aperiat vulvam matris, non tamen omnis primogenitus unigenitus, quia habet alios fratres sequentes se. Dominus autem Jesus tam secundum divinitatem quam secundum humanitatem, et unigenitus et primogenitus dici potest. Unigenitus est secundum divinitatem, quia in natura divinitatis non habet fratres sequentes se. Secundum humanitatem 117.0826A| quoque unigenitus est beatae Mariae, quia post illum alios non genuit, sicut calumniatur Helvidius dente viperino. Primogenitus est secundum divinitatis essentiam, sicut per Salomonem testatur, dicens: Ego sapientia ex ore Altissimi, prodivi primogenita ante omnem creaturam (Eccli. XXIV). Secundum humanitatem quoque primogenitus est in multis fratribus adoptivis, de quibus ipse dicit Mariae: Vade ad fratres meos et dic eis (Joan. XX). Quod autem dicit Apostolus, cum iterum introducit Deus primogenitum Filium suum in mundum, sic videntur haec verba sonare, quasi jam altera vice introductus esset. Sed quomodo hoc sit intelligendum, evangelista Joannes ex parte manifestat, dicens: In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non 117.0826B| cognovit (Joan. I). Verbum ergo Dei Patris per quod omnia facta sunt unius essentiae existens cum Deo Patre et Spiritu sancto, ubique est et omnia implet: quia cingendo implet omnia, implendo cingit, gubernando praesidet, praesidendo gubernat. Et quia in mundo erat, ubi carnem assumpsit, et tamen inaccessibile erat nostris aspectibus, quia non videbatur: ipsam assumptionem carnis appellat alterum introitum. Dum enim qui invisibilis erat humanis aspectibus, assumpta carne, visibilem se praebuit quasi iterum introductus est. Notandumque quia quod Apostolus introitum nominat, hoc in Evangelio ipsa Veritas exitum vocat, dicens: Exivi a Patre, et veni in mundum (Joan. XXVI). Merito ergo exitum vocat incarnationis suae assumptionem, manifestationemque, 117.0826C| quia non foris eramus a Deo expulsi extra aulam paradisi et palatium regis aeterni positi in carcere hujus mundi, et in auxilio relegati. Verbi gratia, sicut excluduntur ab aula regia, regis offensam incurrentes, et destinantur in exsilium atque in carcerem clauduntur: sed sicut bonus mediator volens eis veniam impetrare, non eos primum introducit in aulam regis, sed ipse foras egreditur, ibique cum eis miscet sermocinandi negotium, sicque correctos et castigatos introducit eos in conspectum regis: eo modo Dominus Jesus exivit ad nos. Nam egressus est ad nos a conspectu paternae majestatis carnem assumendo, visibilemque praebendo, et collocutus est nobiscum praecepta regis aeterni, sicque nos suis praedicationibus et miraculis correctos et 117.0826D| castigatos, atque sua fide confirmatos, suaque passione a peccatis emundatos, introduxit in aulam et in conspectum paternae majestatis, quando ascendendo ad coelos patefecit nobis aditum regni coelestis. Dicendo autem introducit eum in orbem terrae, hoc significat, cum ei committit orbem terrae, et eum manifestat illum Dominum esse totius mundi. Tunc enim possedit orbem, cum ab universis est agnitus Dominus totius orbis. Hoc autem non de substantia Verbi, sed de essentia hominis accipe dictum. Quodque sequitur, et adorent eum omnes angeli Dei, tale est ac si diceret, omnes angeli mei et ipsius, quia per eum sunt facti. Tunc ergo adoraverunt cum, quando nativitatem illius annuntiaverunt, 117.0827A| et quando illo esuriente accesserunt et ministraverunt ei, sive quando sepulcrum ejus custodierunt, quotidie quoque adorant eum, quia jussioni illius obtemperant. Sed nunquid solis angelis praecepit Deus Pater illum adorare? Non, quin potius omni creaturae.
Et ad angelos quidem dicit: Qui facit angelos suos spiritus, et ministros suos flammam ignis. Quod dicit, et ad angelos quidem Deus Pater, vel Scriptura divina, tale est ac si diceret de angelis, ad ponens pro de. Non enim servat Apostolus ordinem sive sensum praepositionum, et est sensus: Ipse quem praecipiuntur angeli adorare, de ipsis suis spiritibus quotiescunque vult facit angelos. Ministros etiam suos facit flammam ignis: quia qui in conspectu illius assistunt, 117.0827B| in amore suo incendentes et inflammantes reddit, juxta quod alibi dicitur, in quem desiderant angeli prospicere. Nam quod dixit, qui facit angelos suos spiritus, praepostero ordine protulit. Debuerat enim dicere, qui facit spiritus suos angelos. Sciendum est autem quod angelus nomen est officii non naturae, qui semper quidem sunt spiritus, sed nequaquam jure semper vocantur angeli, nisi quando mittuntur. Angelis etenim Graeco vocabulo, Latino dicitur nuntius. Si quaeris nomen naturae, spiritus est: si officii, angelus est. Ex eo quod subsistit, spiritus est, et ex eo quod mittitur, angelus. Verbi gratia, sicut homo nomen est naturae, miles autem nomen est officii. Dicatur et alio modo: Angeli et ministri Dei omnipotentis sunt sacerdotes et praelati Ecclesiae, juxta 117.0827C| quod Malachias dicit (c. II): Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirunt ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est. Sacerdotes ergo Ecclesiae spiritus sunt, quando gaudia patriae coelestis suis auditoribus annuntiant, dicentes: Poenitentiam agite: appropinquabit enim regnum coelorum (Matth. III); et Fulgebunt justi sicut sol (Matth. XIII); et Erunt sicut angeli Dei in coelo (Matth. XXII). Flamma vero ignis sunt, quando terrorem ignis gehennae suis auditoribus minantur, dicentes: Omnis arbor non faciens fructum bonum excidetur et in ignem mittetur (Matth. III).
Ad Filium autem, subaudis dicit Psalmista: Thronus tuus Deus in saeculum saeculi, virga aequitatis, virga regni tui. Intuere quomodo et cum quanta claritate 117.0827D| discernat angelicam creaturam a Filio qui cuncta creavit. Thronus Graece, Latine dicitur sedes regia, sicut et solium. Per thronum autem uno modo possumus intelligere regnum, per sceptrum autem quod est virga aurea, potestas intelligitur regni. Dicit ergo Psalmista loquens ad Filium Dei: O Deus, regnum tuum et potestas imperii tui in saeculum saeculi manebit! Tale quid et Gabriel dicit ad Mariam: Ipse regnabit in domo Jacob in aeternum, et regni ejus non erit finis (Luc. I). Istud est regnum, de quo turbae clamabant benedictum quod venit regnum patris nostri David; et de quo ipse Dominus Pilato: Regnum meum non est de hoc mundo (Joan. XVIII). Aliter: Thronus sive sedes judicantium solet esse. Unde et in 117.0828A| lege humana praecipitur, ut non detur judicium nisi sedendo. Quapropter non incongrue per sedem possumus intelligere judicium quod procedit a sede. Istud est judicium, de quo ipse Filius dicit: Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio (Joan. V), et de quo Psalmista ad Deum Patrem: Deus, judicium tuum regi da (Psal. LXXI), id est Christo. Thronus ergo Dei in saeculum saeculi manebit, quia judicium novissimum quod dabit electis, dicens eis: Venite, benedicti, percipite regnum vobis paratum (Matth. XXV); et reprobis dicit: Ite in ignem aeternum (Ibid.), aeterna discretione stabit inter utrosque, eo testante in Evangelio ac dicente: Tunc ibunt hi in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam. (Ibid.) Quod vero sequitur, Virga aequitatis virga regni tui, per 117.0828B| virgam aequitatis intelligitur rectitudo sententiae et judicii illius, sive potestas regni justa, quae virga regit justos in justitia, et percutit impios juste et recte, sine aliqua personarum acceptione, cunctos gubernans et judicans.
Dilexisti justitiam et odisti iniquitatem. Ista est virga recta, ut diligatur justitia, et odio habeatur iniquitas. Nemo enim perfecte potest diligere justitiam, nisi odio habuerit iniquitatem. Iniquitas autem quae et anomia nominatur, intelligitur quidquid contra legem divinam fit. Veritatis etenim amor odium est falsitatis. Et quia Dominus dilexit justitiam, quia non peccavit, et odio habuit iniquitatem, quid praemii meruerit percipere exponit, dicens: Propterea unxit te Deus, Deus tuus oleo exsultationis 117.0828C| prae participibus tuis. Psalmista alloquitur Filium Dei, et dicit: O Deus, unxit te Deus Pater oleo exsultationis. propterea quia odio habuisti iniquitatem, et dilexisti justitiam. Non ergo est intelligendum quod Filius Dei, secundum naturam divinitatis, in qua aequalis est Patri, possit Deum habere, quia ipse cum Patre et Spiritu sancto verus est Deus. Secundum autem quod homo est, Deum Patrem habet Deum, quia ab illo est factus, ideoque dicit Psalmista: Unxit te Deus, Deus tuus oleo (Psal. XLIV). Unctus est Christus non oleo visibili, sed plenitudine Spiritus sancti, qui die baptismi in specie columbae super eum requievit, nec ex tempore baptismatis solummodo plenitudo Spiritus sancti in eo mansit: sed potius ex tempore conceptionis, juxta quod Isaias 117.0828D| loquitur, dicens: Requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, replebitque eum spiritus timoris Domini (Isa. XI). Oleo autem exsultationis seu laetitiae dicit illum unctum, quia Christus qui nunquam peccavit, nunquam tristitiam habuit ex recordatione peccati. Quid est enim oleo laetitiae ungi, nisi peccati maculam non habere? Sanctorum etenim conscientia tunc magis ac magis hilarescit, atque in laetitiam magis prorumpit, quando nulla peccati gravioris recordatione mordetur. Spiritus quidem sanctus qui requievit in Christo, custodivit illum, et sine peccato conciperetur, sine peccato nasceretur, et sine peccati macula ab hoc mundo 117.0829A| transiret, juxta quod de illo scriptum est (Psal. XXXI). Peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. Sed quid est quod de illo dicit Psalmista: Unxit te Deus, Deus tuus oleo exsultationis prae participibus tuis (Psal. XLIV)? Qui sunt ergo ejus participes? In Veteri quidem Testamento fuerunt patriarchae participes Christi in hac unctione, quia cum non essent oleo visibili uncti, sed dono Spiritus sancti repleti, appellabantur Christi, id est uncti, juxta quod in psalmo scriptum est, dicente Domino de Abraham, Isaac et Jacob ad Abimelech, et ad caeteros reges Palaestinorum: Nolite tangere Christos meos (Psal. CIV). Fuerunt quoque reges, sacerdotes et prophetae participes illius, quia ad illos specialiter unctio pertinebat, per quam donum Spiritus sancti 117.0829B| merebantur accipere. Nam legimus Saulem unctum a Samuele, et David, Salomon quoque unctus est in Sion: Sacerdotes ungebantur, sicut unctus est Aaron a Moyse, dicente sibi Domino: Unges Aaron et filios ejus mihi in sacerdotes jure perpetuo (Exod. XXX). Prophetae nihilominus ungebantur, sicut unctus ab Elia est Elisaeus, cui dixit Dominus: Unge Elisaeum prophetam pro te. Isti tres ordines Dominum praesignabant, qui est verus rex, sacerdos, atque propheta. In Novo autem Testamento participes sunt illius apostoli, martyres, confessores, atque omnes qui per gratiam baptismatis abluuntur, et Spiritus sancti donum consequuntur, et a Christo Christiani dicuntur. Christus ergo prae omnibus participibus suis unctus est oleo laetitiae, quia omnes ad mensuram 117.0829C| accipiunt Spiritum sanctum, ipse autem non ad mensuram accepit, sed ad plenitudinem secundum illud. Non enim ad mensuram dat Deus Pater Spiritum Filio suo, sed in ipso habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Col. II).
Et tu in principio, Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt coeli. Post humanitatis Filii Dei excellentiam, convertit se iterum ad aeternitatem ejus divinitatis, dicens: Tu, inquit, Domine, in principio creaturarum terram fundasti. Ubi ergo fundavit terram? Si recte perpendimus, videbimus quia nutu et dispositione divina subsistit fundata super nihili nisi in semetipsa. Et quod dicit, Opera manuum tuarum sunt coeli, non est putandum quod Verbum Dei Patris, quod incorporeum est, 117.0829D| manibus operetur, quia non habet lineamenta corporis in natura divinitatis, sicut nos habemus. Opera ergo manuum ejus, virtutem jussionis ejus debemus accipere, quoniam verbo et potentia virtutis ejus suaeque jussionis quaecunque vult operatur, juxta quod Psalmista dicit: Ipse dixit, et facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt (Psal. XXXII). Virtute igitur Verbi Dei coelum et terra subsistunt, quia virtute jussionis ejus omnia facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I). Sed cum Moyses in principio Geneseos coelum dicat primum factum, ac deinde terram, sic dicens: In principio fecit Deus coelum et terram (Gen. I), quaestio oritur, quare Psalmista primum ponit terram, ac deinde coelum, quasi terra 117.0830A| ante fuerit facta quam coelum? quae ita solvitur, quod ille praeposuit coelum terrae, iste supposuit, idcirco factum est, ut ostenderetur simul illa duo esse facta, sed quod divina potestas simul fecit, humana vox simul nequivit proferre, quapropter necesse erat unum ante alterum dicere.
Ipsi peribunt, tu autem permanebis. Positus est hic pluralis numerus pro singulari sicut multis aliis in locis divinae Scripturae. Non enim de firmamento hoc intelligendum est, ubi sidera continentur, neque de coelo ae hereo, per quod cursus septem planetarum aguntur, sed de isto coelo aereo, a quo et aves coeli dicuntur, potius accipiendum est: in die ergo judicii peribit istud coelum acreum unde anhelitum attrahimus et remittimus, non ut penitus desinat esse a 117.0830B| sua natura, sed mutabitur ab hac specie in meliorem, et ab hac densitate in subtilitatem et claritatem aetheris. Unde et Apostolus in alio loco dicit: Praeterit figura hujus mundi (I Cor. VII). Si figura praeterit, substantia remanebit. Nam, quantum spatium occupavit aqua tempore diluvii, ita ut altior esset quindecim cubitis super omnes montes sub omni coelo, et, ut quidam dicunt, pertingens usque ad circulum lunae, tantum spatium tenebit ignis in die judicii, comitans Domini adventum, juxta quod Psalmista dicit (Psal. XCVI): Ignis ante ipsum praecedet qui consumet omnia nubila, omnemque densitatem istius aeris, eritque coelum novum et terra nova. De hac immutatione et Dominus in Evangelio loquitur dicens: Coelum et terra transibunt (Matth. XXIV). Transibunt 117.0830C| quidem ab hac figura et specie in melius per innovationem, et permanebunt in substantia propria, et omnes ut vestimentum veterascent. Vestimentum hic debemus accipere corpus humanum, quod consumitur longaevitate temporis et dolore infirmitatis, ac redigitur in pulverem. Sicut ergo corpus humanum veterascit quidem, et in pulverem redigitur, sed in die judicii per resurrectionem innovabitur: ita istud coelum aereum prae nimia longaevitate quodammodo jam veterascit, sed in die judicii per inflammationem ignis innovabitur et velut amictum mutabis eos, et mutabuntur. Amictus dicitur ab amiciendo, id est a circumdando. Bene ergo coelum amictui coaeparatur quo circumdamur, quoniam sicut amictus humanum corpus hinc inde cingit, ita coelum 117.0830D| ex omni parte cingit terram, aequa lance libratum. Unde et pelli animantis alio in loco comparatur, dicente Psalmista: Extendens coelum sicut pellem (Ps. CIII). Mutabis, inquit, coelum sicut amictum, ac si diret: Sicut amictus facile plicatur si fuerit extensus, rursusque plicatus leviter extenditur: et si fuerit sordibus coinquinatus, facile potest mundari, ita coelum a te facile est extensum atque compositum, sicque facilitate incomprehensibili in die judicii mutabis ab hac figura et specie in meliorem: et ut ostenderet jam deinde facta Domini sub aeternitate mansura, addidit: Et mutabuntur, quasi diceret: Postquam mutati fuerint, in ea novitate permanebunt, nunquam ad hoc corruptibile redituri. Tu autem 117.0831A| idem ipse es, et anni tui non deficient. Ecce differentia inter creaturam temporalem factam et creatorem in sua aeternitate aequaliter manentem. In omnipotentem etenim Deum non cadit praeteritum vel futurum, neque aliqua mutabilitas, sed omnia sunt ei praesentia, semperque est immutabilis: unde Psalmista aeternitatem et immutabilitatem Verbi Dei subtili consideratione perpendens, substantivo verbo praesentis temporis usus est, loquens de illo. Coelum, inquit, et terra mutabuntur, tu autem idem ipse es modo qui eras ante omnia saecula, et anni tui, id est aeternitas tua non deficiet. Ipse ergo qui semper habet esse, dicit de semetipso ad Moysen: Ego sum qui sum. Haec dices filiis Israel: Qui est misit me ad vos (Exod. III). Quapropter omnis creatura rationabilis, 117.0831B| quae per se mutabilis est ac temporalis, summopere laborare debet, quatenus ei possit conjungi et adhaerere, qui semper idem manet.
Ad quem autem angelorum dixit aliquando: Sede a dextris meis quoadusque ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum? Postquam autem majestatem divinae aeternitatis ostendit in Filio esse, iterum convertit beatus Apostolus sermonem ad glorificationem ejus humilitatis, dicens: Ad quem angelorum dixit aliquando: Sede a dextris meis? subaudis ad nullum. Nulli enim archangelorum, nulli dominationum aut virtutum sive principatuum hanc gloriam concessit Deus Pater, ut ei diceret: Sede a dextris meis, hoc est, habita et quiesce mecum in plenitudine meae majestatis. Victori autem Filio et totius mundi per incarnationis 117.0831C| suae dispensationem triumphatori, post resurrectionis gloriam quadragesimo die dicit ei: Laborasti in passione, laborasti in redemptione generis humani, quiesce mecum in gloria, quoadusque ponam inimicos tuos, ut sint scabellum pedum tuorum (Ps. CIX). Quoadusque vel donec, non significat finem alicujus temporis isto in loco, sed pro infinito et sempiterno positum est, quasi diceret aliis verbis: Tu semper habita in plenitudine majestatis meae, quia ego subjiciam aeternitati tuae inimicos tuos Judaeos, aliosque incredulos. Pedes etenim Domini, stabilitatem aeternitatis ejus designant, ubi ille tanquam in vestigiis firmis virtute omnipotentiae suae consistit. Possumus et per pedes non incongrue mysterium incarnationis ejus accipere. His autem pedibus. 117.0831D| aeternitatis videlicet illius, seu fidei ac potentiae incarnationis ejus, duobus modis quotidie subjiciuntur inimici illius, dum videlicet vitiorum atque infidelitatis contrarietate derelicta, sponte se subjiciunt illi ad salutem, ut sub illo tueantur, vel certe dum nolentes in cum credere, coacti subjiciuntur illi, et calcantur dominio potestatis ejus. Sequitur.
Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium missi propter eos qui haereditatem capiunt salutis? Si omnes spiritus coelestium virtutum mittuntur ad salutem credentium, quid est quod Daniel dicit: Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena millia assistebant ei (Cap. X)? Quomodo enim omnes mittuntur, si decies centena millia ei assistunt? Intelligendum 117.0832A| est ergo quod omnipotens Deus qui Spiritus est incircumscriptus omnia implet, et ubique totus est. Quapropter angelicus spiritus, qui incircumscriptus est, quocunque mittatur, intra Deum currit, Deumque semper praesentem habet, ideoque ipsi qui mittuntur, ipsi etiam et assistunt ei, vel certe ideo omnes mitti dicuntur quia sicut Didymus Graecus in libro de Spiritu sancto ait: Ex omnibus ordinibus coelestium dignitatum mittuntur, sicut Gabrielem, Michaelem archangelos legimus missos in volumine Danielis, Raphaelem quoque ad Tobiam; unus etiam legitur de Seraphin missus ad Isaiam, quando calculo tetigit os et labia ejus; et sicut frequenter angeli leguntur ad sanctos missi. Generaliter autem, sicut doctores dicunt, unicuique fidelium ab ortu nativitatis, 117.0832B| vel a tempore baptismatis datur a Deo angelus ad sui custodiam et qui ei suadeat bona agere. Unde Apostolus hic dicit: Missi sunt, inquiens, in ministerium salutis propter electos qui haereditatem patriae coelestis sunt percepturi: In hoc ergo loco: sicuti diximus, omnes mittuntur, ejusdemque dignitatis sunt qui mittuntur, cujus et qui assistunt, vel certe quia omnes ejusdem voluntatis sunt, et dum illi qui semper assistunt, consentiunt cum eis qui mittuntur, quodammodo in illis omnes assistunt, omnesque mittuntur; et est sensus: Quid mirum si unico Filio Dei ministerium suum exhibent angeli, cum etiam nostrae salutis ministros eos constet esse effectos? Quapropter nemini illorum dixit: Sede a dextris meis.
CAPUT II. 117.0832C| Propterea abundantius oportet observare nos ea quae audivimus, ne forte supereffluamus. Propterea, inquit, quia Filius Dei excellentior est omnibus angelis, qui nobis Evangelium suum dedit, vel certe quia angelos nobis ministrat, qui Deo semper renuntiant opera nostra, licet ipse ubique sit, abundantius atque plenius oportet nos observare ea quae audivimus a Christo in Evangelio, et ab apostolis ejus quam in lege solebamus, quae per servum data est. Et quare abundantius? ne forte supereffluamus, id est ne forte pereamus et a salute excidamus, vel ne forte evanescamus transeuntes in perditionem more fluminis decurrentis in mare, dum sensus nostri per inania quaeque discurrunt. Jungit autem personam suam illis more suo agens. Et quare abundantius? 117.0832D| Reddit causam, dum in sequentibus verbis explicat, dicens: Si enim qui per angelos dictus est sermo, factus est firmus, et omnis praevaricatio et inobedientia accepit justam mercedis retributionem, quomodo nos effugiemus si tantam neglexerimus salutem? Sermo legis et prophetarum per angelos dictus est ad patres nostros: quia per subjectam creaturam locutus est Moysi et prophetis, juxta quod beatus Stephanus in contentione sua manifestat, dicens de Moyse: Hic est Moyses qui fuit cum angelo, qui loquebatur ei in monte Sina. Factusque est firmus, id est verus idem sermo per angelum dictus, quoniam sicut ibi praedictum est, ita omnia evenerunt, sive bona sive mala, omnisque praevaricatio sive transgressio legis, atque 117.0833A| inobedientia contra illum sermonem patrata accepit justam retributionis mercedem, judicium scilicet aeternae damnationis, sicut illis contigit, qui murmurando inobedientes exstiterunt. Notandum autem quia cum merces in bonam partem maxime accipiatur, hic pro malo posuit Apostolus more solito, non curans de proprietatibus verborum, sed indifferenter unum pro altero ponens, sicut hic mercedem in malo, et alibi captivitatem in bono, ubi dicit (II Cor. X): In captivitatem, redigite omnem sensum ad obediendum Christo. Facit ergo Apostolus comparationem a sermone legis qui per angelum dictus, ad gratiam Evangelii per Filium datam, et dicit: Si enim sermo legis per angelum dictus, verus est in omnibus quae promisit bonis, vel quae minatus est 117.0833B| malis, quanto magis erit firmus sermo Evangelii datus per Filium? Et si illi qui inobedientes exstiterunt legi, damnationem aeterni judicii non potuerunt evadere, quomodo nos effugiemus vindictam Dei, si tantam neglexerimus salutem, fidem scilicet Evangelii vitamque aeternam tam magnam, utpote per Filium nobis annuntiatam atque promissam? Subaudis, nullo modo. His verbis manifestat Apostolus non fuisse tantam salutem in lege, quanta est in Evangelio. Lex enim promittebat terram, dicens: Si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis: Evangelium autem promittit coelum, dicens: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Matth. III). Illa praestabat vindictam de terrenis hostibus, istud praestat de spiritalibus; illa promittebat 117.0833C| vitam longaevam temporalem: Evangelium concedit vitam sine fine mansuram. Quae, subaudis salus, cum accepisset initium enarrari per Dominum, ab eis qui audierunt, in nobis confirmata est. Salus ergo quae in Evangelio continetur, a Domino accepit initium enarrandi, quia ipse primum annuntiavit eam per seipsum, dicens: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum; et, Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit (Marc. XVI). Deinde vero confirmata est, hoc est credita est ab eis qui audierunt eam, ab apostolis videlicet qui cum Domino fuerunt, et successoribus eorum: vel certe confirmata, id est consolidata est et perfecta in nobis ab eis qui ab ipso Domino perceperunt eam, quia salus quae per Spiritum sanctum nobis data est, permanet 117.0833D| in aeternum. Causa humilitatis suam jungit personam cum eis, dicens: In nobis confirmata est ab eis qui audierunt. Ad haec poterat aliquis dicere: Quomodo confirmata est ab eis? Cui ille: Contestante Deo signis et portentis et variis virtutibus, et Spiritus sancti distributionibus secundum suam voluntatem. Confirmata est, inquit, in nobis, eadem salus ab eis qui audierunt, contestante Deo, id est simul testimonium perhibente eorum doctrinae ac praedicationi: non voce, sed virtute, sed exhibitione miraculorum et varietate linguarum, quia si dicebat aliquis apostolorum mortuo aut infirmo: Surge, esto vivus aut sanus, statim surgebat incolumis. Signa autem, et prodigia, et virtutes pro uno hic accipiuntur. Quod 117.0834A| vero subjungit, Spiritus sancti distributionibus, affluentiam significat gratiarum, quam non habuerunt patres Veteris Testamenti, quae fuit data postquam glorificatus est Dominus Jesus, teste evangelista, qui dicit: Nondum erat Spiritus datus, quia nondum fuerat Jesus glorificatus (Joan. VII). Istae sunt distributiones seu divisiones quas Apostolus alio in loco commemorat, dicens: Alii datur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae (I Cor. XII), etc., quae in sequentibus enumerat, usque dum subjungit: Haec omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult (Ibid.); unde et hic dicit, secundum suam voluntatem. Divinae enim voluntati atque consilio cuncta tribuit, ne quis in suis meritis confideret. Ipse enim Spiritus sanctus novit quid cuique prosit, 117.0834B| vel quid cuique sit commodum.
Non enim angelis subjecit Deus orbem terrae futurum, de quo loquimur. Ad ea quae superius dixit Deum Patrem dixisse Filio: Sede a dextris meis donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum (Psal. CIX), pertinet hoc quod modo dicit. Orbem autem futurum appellat homines habitantes in orbe, de quibus tunc temporis futurum erat ut in Christum crederent, vel de quorum salute praedictum est a prophetis quod futura esset. Non, inquit, angelis subjecit Deus Pater orbem crediturum de quo loquimur, dicendo ex persona Dei Patris ad Filium, ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum, sed Filio suo tradidit illum, cui ipse dicit in psalmo: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam (Psal. II). 117.0834C| Unde et ipse Filius congratulans sibi traditum orbem crediturum, dicit: Ego autem constitutus sum rex ab eo (Ps. II), id est a Deo Patre.
Testatus est autem in quodam loco quis dicens: Quia nomina prophetarum reticet in hac Epistola, quorum testimonia ponit, non causa invidiae, aut abscondentis affectu hoc agit, sed narrantis voto et ostendentis intuitu, Hebraeos multam habere scientiam divinarum Scripturarum, quibus ista scribebat, in tantum ut nec opus haberet nomen ponere dicentis. Hoc ergo testimonium ex Psalterio Davidico sumptum, est qualiter loquitur ad Deum Patrem: Quid est homo? Suppresse et cum despectu pronuntiandum est istud, quid est homo? subaudis fragilis, mortalis, caducus et sequax Adae, qui in veteri peccato 117.0834D| originali pronitate est devictus. Quod memor es ejus? subaudis ita ut misericordiae tuae dona largiaris, tua est gratia, non illius meritum. Hominis memor est Dominus, quando ei peccata dimittit gratuita misericordia, et misericordiae suae dona largitur. Sequitur, Aut Filius hominis, subaudis quid est? Hoc quidem doctores referunt ad Christum, qui in Evangelio saepissime filium hominis, id est filium Mariae se vocat, ac propterea sub interrogatione sursum erigenda est vox, et est sensus: Quid promeruit ille homo assumptus a Verbo, ut Filius Dei fieret? Quodque sequitur, quoniam visitas eum, ad genus humanum refertur, de quo paulo superius sub nomine hominis dictum est, quid est homo; et est sensus: 117.0835A| Quoniam visitas genus humanum per Filium tuum, et perpetuo largiris beneficia, non est meritum illius, sed tua gratia, ideoque subsistit, quia a te visitatur. Visitatio ad medicum et aegrotum pertinet. Nam visitationis officium dicitur medicus implere, quando ad infirmum quempiam ingreditur. Et genus humanum, quod infirmum et languidum erat, Deus Pater tunc visitavit, quando misit Filium suum, qui Verbum caro factum est et habitavit in nobis (Joan. I): de qua visitatione dicit etiam Zacharias pater beati Joannis Baptistae: Visitavit nos Oriens ex alto (Luc. I), quidam doctores hoc quod dicit: Quid est homo quod memor es ejus, aut Filius hominis, quoniam visitas eum? totum referunt ad genus humanum, hoc vero quod sequitur, referunt concorditer ad Christum.
117.0835B| Minuisti eum paulo minus ab angelis. Per mortem corporis et opprobria passionis, minorem fecit Deus Pater Filium suum angelis, qui secundum divinitatem aequalis ei erat in omnipotentia deitatis, quia angeli immortales et impassibiles existunt. Minoratus est autem non necessitate, sed spontanea voluntate, sicut idem Apostolus alias ait: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, factusque est obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II). Ex ea enim parte qua mori potuit Creator angelorum, minor factus est angelis. Bene autem dixit paulo minus et si mortale corpus assumpsit: peccati tamen maculam non habuit; gloria et honore coronasti eum. Psalmista loquitur ad 117.0835C| Deum Patrem de humilitate et exaltatione Filii Dei, dicens: Minuisti, inquit, Filium tuum paulo minus ab angelis, dum eum mortalem creasti, sed quia ille obediens tibi exstitit usque ad mortem, gloria et honore coronasti eum. Tale est illud quod Apostolus dicit in alio loco: Propter quod et Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum. (Ibid.) Gloria ergo coronavit illum Deus Pater in resurrectione, honore autem in ascensione quando quadragesimo die resurrectionis suae exaltavit illum super omnem creaturam. Aliter: Gloria coronatus est in multitudine credentium, videlicet cum post resurrectionis triumphum, credulitatem totius mundi in hoc quod homo est accepit, 117.0835D| honore autem in confessione paternae majestatis, hoc est in eo quod in plenitudine paternae gloriae habitat; et constituisti eum super opera manuum tuarum. Per hoc quod homo factus est, constitutus est a Deo Patre super opera jussionis ejus, supra coelestia videlicet, terrestria, et infernalia, qui secundum divinitatis potentiam, sicut cum Deo Patre omnia creaverat, ita cum illo omnia possidebat. Dicendo enim, Constituisti eum super opera manuum tuarum, omnis creatura monstratur subjecta esse illi, quia sicut potestate Verbi omnia creata sunt, ita ille homo assumptus a Verbo cum Verbo possidet cuncta.
Omnia subjecisti sub pedibus ejus, id est aeternitati illius et potestati, ut omnis creatura illum 117.0836A| adoret, et hoc est quod ipse post resurrectionis gloriam apparens discipulis suis dixit eis: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XXVIII). In eo enim quod omnia ei subjecit, nihil dimisit non subjectum ei. In eo, id est in hoc dono vel facto, quod ei omnia subjecit, nec coelestia videtur excepisse, nec terrestria, ut diceret praeter angelicam creaturam: sed ita conclusit, dicens: Omnia subjecit ei. Nunc autem necdum videmus omnia subjecta ei. Quid est quod beatus Apostolus loquitur, nam cum dixisset, omnia subjecta esse Christo, statim subintulit, dicens: Nunc autem necdum videmus omnia subjecta ei? si omnia sunt ei subjecta, quomodo non sunt subjecta? Intelligendum est ergo hoc modo ut superius ubi dixit: Nihil dimisit non subjectum ei, ut intelligamus 117.0836B| universalem subjectionem et voluntariam, scilicet per fidem, et necessariam, qua cogitur omnis creatura subjecta esse suo Creatori. Hic vero ubi dicitur, Necdum videmus omnia subjecta ei, tantummodo de voluntaria subjectione accipere debemus: qui per fidem constat qua in eum credere nolunt. Quia enim tunc temporis quando Apostolus ista loquebatur, Evangelii necdum praedicatio per totum mundum divulgata erat, necdumque omnes praedestinati ad vitam credebant, recte dixit: Necdum sunt ei omnia subjecta, et non solum tunc, sed etiam adhuc omnes praedestinati non credunt.
Eum autem qui modicum quam angeli minoratus est, videmus Jesum propter passionem mortis gloria et honore coronatum. Hic aperte manifestat quia gloria et 117.0836C| honor Christi crux ejus fuit, pro qua modicum minoratus est ab angelis moriendo pro nostra salute. Unde et Apostolus alibi cum dixisset, factus obediens est Patri usque ad mortem, mortem autem crucis, statim subsecutus est, dicens: Propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est super omne nomen, etc. Sic etiam ipse Dominus provocabat apostolos dicens: ut glorificetur Filius hominis. Sed si ille qui Dominus est ea quae pro servis passus est gloriam vocat, multo magis tu homo quae pro Domino pateris, tibi ad gloriam sempiternam pertinere non dubitare debes. Eum, inquit, Jesum videmus coronatum non oculis corporeis, sed oculis mentis: dum sedet in plenitudine paternae majestatis, ut gratia Dei pro omnibus gustaret mortem. Gratia Dei Patris appellatur 117.0836D| Filius, eo quod nobis a Deo Patre gratis sit datus, et quod gratis pro nobis mortem sustinuit. Non enim debebatur nobis nostro merito, ut Filius Dei pro nobis gustaret mortem, sed ineffabilis gratia hoc fecit. Quod autem dicit pro omnibus illum gustasse mortem, quidam doctores ita absolute intelligunt ut dicatur pro omnibus pro quibus gustavit, id est pro electis ad vitam aeternam praedestinatis. At vero quidam ita generaliter accipiunt, ut dicatur pro omnibus fidelibus atque infidelibus mortem gustasse, dicentes: Ipse quidem pro omnibus mortuus est, licet omnes non salventur. Et si omnes non credunt, ille tamen quod suum erat fecit. Unde beatus Prosper hanc ponit similitudinem: Est quilibet 117.0837A| medicorum peritissimus qui veniens in civitatem populosam ubi multi infirmi habentur, temperat potionem contra omnia genera infirmitatum, et convocat omnes, dicens: Venite, omnes populi qui variis infirmitatibus laboratis, et bibite ex hac potione, quam causa salutis vestrae praeparavi: spondeo vobis cum obtestatione, quod si quis biberit ex ea medelam statim consequetur. Qui credunt verbis illius, accedunt, bibunt et sanantur: qui vero renuunt bibere, non sanantur, sed in sua infirmitate contabescunt. Quantum ergo ad medici devotionem pertinet, pro omnium illorum salute potionem temperavit, licet aliis non prosit, nisi his qui ex ea biberunt, ita et Christus, quantum in se fuit, pro omnibus mortuus est, quanquam non prosit ejus passio nisi solummodo 117.0837B| modo his qui in eum credere voluerunt. Simulque notandum quia non dixit Apostolus, subjacuit morti, sed proprie gustavit mortem, per quod velocitatem resurrectionis voluit ostendere. Brevi etenim tempore a morte potuit teneri, ut ea devicta, confestim victor resurgeret.
Decebat enim eum propter quem omnia, et per quem omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum consummari per passionem. Decebat, inquit, eum auctorem, scilicet salutis eorum, per passionem consummari, id est perficere omnium salutem per passionem Christi, qui est auctor salutis omnium credentium, et qui ante passionem suam multos filios adoptivos adduxerat in gloriam fidei, spei et charitatis, qui certam spem habebant gaudia 117.0837C| patriae coelestis et aeterni regni haereditatem se posse percipere; vel certe per passionem decebat eum perficere omnia quae de illo praedicta erant. Unde ipse dixit pendens in cruce: Consummatum est (Joan. XIX). Propter quem omnia, id est per mortem ejus restaurata sunt omnia coelestia et terrestria: homo scilicet redemptus et numerus angelorum redintegratus. Per quem omnia, subaudis facta sunt, juxta quod Joannes dicit, omnia per ipsum facta sunt (Joan. I). Videsne quantum est in medio nostri, nobisque conjunctus est? Ipse Filius et nos filii, ille proprius et nos adoptivi: sed ille salvat et nos salvamur. Vides quomodo nos conjungit et discernit? Nam cum dicit, multos filios adduxit in gloriam, hic conjunxit: cum vero addit, auctorem salutis eorum, hic discernit.
117.0837D| Qui enim sanctificat et qui sanctificantur, ex uno omnes. Quis est qui sanctificat? Christus per fidem passionis suae et per donum baptismatis. Qui sunt qui sanctificantur? Omnes credentes qui sanctificantur fide passionis Christi et gratia baptismi. Sed qui sanctificat Christus, et nos qui sanctificamur, ex uno Deo Patre omnes sumus, quia ab illo omnia originem acceperunt. Unus est enim Deus, per quem et a quo omnia. Sed aliter ille, aliter nos. Ille quasi proprius Filius potest sanctificare, nos vero quasi adoptativi ab illo sanctificamur. Attamen unum habemus Patrem in coelis, ille proprium, nos adoptivum. Propter quam causam, subaudis 117.0838A| quia et ipse et nos ex uno Deo Patre sumus, licet discrete, non confunditur fratres vocare eos, qui sunt filii adoptivi, dicens: Nuntiabo nomen tuum fratribus meis. Cum dicit, non erubescit fratres eos vocare, ostendit nos esse eamdem fraternitatem nostrae humanitatis, sed in misericordia ejus multa, et humilitate maxima qui nos fratres elegit sibi: hoc quoque prophetico affirmat testimonio ne quasi novum putaretur, et non multo ante praedictum. Ait enim: Nuntiabo nomen tuum fratribus meis. Post sacram passionem et venerandam resurrectionem, promittit se gloriam divinitatis paternae, et nomen ejus quo pater dicebatur toto orbe divulgaturum. Nuntiabo dicit, id est narrari faciam a praedicatoribus meis mihi a te datis. Nam resurgens a mortuis 117.0838B| dicit mulieribus: Ite, nuntiate fratribus meis (Matth. XXVIII); et ad Mariam: Vade ad fratres meos (Joan. X), et dic eis. Fratres autem dicuntur et qui diligunt et qui diliguntur; addit vero: In medio ecclesiae laudabo te. In medio Ecclesiae, hoc est in coetu fidelium laudavit Deum Patrem Filius quando apostolis reversis a praedicatione dixit: Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terrae, id est laudo et glorifico te, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis (Luc. X). Ipse quoque quotidie in medio Ecclesiae laudat Deum Patrem, dum fideles quique ejus passione et resurrectione redempti, ejusque baptismate abluti, indefessas laudes Deo Patri referunt corde, ore et opere: his enim tribus modis laudandus est Deus. Et iterum: Ego ero fidens in eum, 117.0838C| hoc est in Deum Patrem. Vox est Filii Dei de Deo Patre ex parte humanitatis loquentis. Nam homo susceptus a verbo, totam confidentiam suam in Deum Patrem positam habebat, unde dicebat: Pater, clarifica Filium tuum (Joan. XII). Et pro fidelibus suis supplicans aiebat: Pater, volo ut ubi ego sum, et isti sint mecum (Joan. XVII). Quos etiam exhortans ut confidentiam haberent, dixit: Confidite, ego vici mundum (Joan. XVI).
Et iterum: Ecce ego et pueri mei quos dedit mihi Deus. Haec duo testimonia sumpta sunt ex oraculo Isaiae prophetae loquentis in persona Filii Dei. Isti autem sunt pueri, sancti videlicet apostoli, quibus Dominus ait: Pueri, nunquid pulmentarium habetis (Joan. XXI)? Qui bene pueri vocantur propter innocentiam 117.0838D| et humilitatem, de qualibus ipsa Veritas dicit: Sinite parvulos venire ad me, talium est enim regnum coelorum (Matth. XIX).
Quia ergo pueri communicaverunt carni et sanguini: et ipse similiter participavit eisdem. Hoc de apostolis, omnibusque fidelibus dictum est, quia per hoc fratres fuerunt Domini, quia verum corpus et sanguinem habuit, sicut et illi habuerunt. Quo loco confunditur Manichaeus cum suis, qui ausus est dicere Deum verum corpus non habuisse, cum Apostolus dicat, quia assumendo carnem particeps exstitit illorum. Sicut enim illi pueri, et nos carne et sanguine, constamus: sic et Christus participavit carni et sanguini, homo factus, et sicut Christus communicavit 117.0839A| nostrae substantiae per assumptionem hominis, sic et nos participes ejus sumus per assumptionem corporis et sanguinis ejus. Quare autem communicaverit Christus carni et sanguini, in sequentibus manifestat, dicens: Ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium, id est diabolum, et liberaret eos qui timore mortis per totam vitam erant obnoxii servituti. Admirabile, quiddam hic demonstrat Apostolus, ostendens diabolum per hoc devictum a Christo, per quod potestatem tenebat in mundo. Arma quae fuerunt illi quondam fortia adversum mundum, hoc est mors, per ea illum Christus percussit, sicut David abstracto David Goliae gladio, in eo caput illius amputavit in quo quondam victor ille solebat fieri. Quia ergo diabolus, per mortem hominis in mundo principatum 117.0839B| praesumpserat, per mortem Christi temporalem vinci debebat. Quapropter participavit Christus carni et sanguini, ut mori potuisset ad tempus, sicque dum mortuus est, qui peccatum non fecerat, destruxit diabolum qui peccatum attulerat, per quod mors in orbem venerat. Sive etiam in hoc destruxit diabolum et mortem, quia semper mortuus est peccato, dum non peccavit. Destructo autem imperio diaboli, liberavit electos suos, qui timore mortis per totam vitam suam quandiu vivebant in hoc saeculo, obnoxii, id est debiti et astricti erant servituti mortis et diaboli. In hoc enim timebant mortem, quia servi erant mortis, dum omnes morti subjacebant.
Nusquam enim angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit. Quod superius dixerat, pueros 117.0839C| communicasse carni et sanguini, et quia Christus participaverit eis, exsequitur amplius hunc sensum, volens ostendere unde participaret eis, et dicit: Nusquam, id est in nullo loco, neque in coelo, neque in terra angelicam creaturam assumpsit, sed corpus humanum de semine Abrahae assumpsit. Quibus verbis favet illis blandiendo, quod semen illorum assumpserit. Quia ergo homo redimendus erat morte Filii Dei, non angelus, idcirco non angelicam naturam assumpsit, quae mortem non potest pati, sed humanam in qua mori potuisset. Nec angelis tanta est dignitas collata, ut in una persona eorum naturae Filius Dei conjungeretur: quam dignitatem et honorem humanae naturae divina gratia contribuit, ut Deus et homo una esset persona. Et quare dixit apprehendit, 117.0839D| quod pertinet ad fugientem, quia nos quasi recedentes a se, et longe fugientes insecutus apprehendit.
Unde debuit per omnia fratribus assimilari. Pro hac, inquit, ratione, quia non assumpsit angelicam naturam, sed humanam de semine Abrahae, debuit per omnia assimilari fratribus. Quid est per omnia? id est natus est, educatus, crevit, esuriit, passus est ac mortuus, ut per omnia ista similis esset fratribus, qui hujusmodi conditioni subjecti sunt et connexi. Sed fortasse quaerit aliquis, quare homo sit reparatus potius quam angelus lapsus? Cui respondendum est, hominem non tantum deliquisse, quantum diabolum. Ille enim diabolo suadente peccavit, diabolus vero 117.0840A| nullo suadente, sed superbiendo corruit. Homo quoque, quia corpus habebat, manducare indigebat: diabolus autem, quia spiritus est, totus inexcusabilis est. Fuit et tertia causa, videlicet quia homo necdum pervenerat ad locum ubi aeternaliter cum Deo regnaturus erat, sed in paradiso terreno morabatur, de quo transferendus erat in coelum completo numero electorum: diabolus autem in coelo jam erat collocatus, ut misericors fieret et fidelis pontifex ad Deum, ut repropitiaret delicta populi. Misericors dicitur a misero corde, videlicet quia miseriam sustinet et cognoscit per experimentum misereri. Itaque non fuit alia causa illum per omnia fratribus assimilari, nisi ut misericordiam nobis praestaret nos redimendo, et fidelis fieret verusque et potens pontifex ad Deum 117.0840B| Patrem interpellando pro nobis, nostrisque propitiaret peccatis. Haec enim hujus miserandae dispensationis causa fuit: vidit quippe humanum genus humo intentum, peccatorum vinculis ligatum, et misertus est ejus sicut fidelis pontifex, reconcilians nos Deo Patri, et reconciliando purgans. Ministerium etenim sacerdotis atque pontificis est fidelem esse, ut possit eos quorum sacerdos est liberare a peccatis. Pontifex quoque dicitur eo quod pontem, id est viam praebeat suis sequacibus suo bono exemplo, ita et Dominus pontem fecit nobis, id est bonam viam ostendit, cum diceret: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI). Pontem etiam nobis fecit, quando aperuit nobis januam regni coelestis. Ubi modo consistit, Deum Patrem interpellans pro nobis.
117.0840C| In eo in quo passus est ipse et tentatus, potens est eis qui tentantur auxiliari. In eo, inquit, in homine in quo tentatus est ipse a diabolo, sed non superatus, et passus a ministris illius, potens est vinctos liberare, tentatosque adjuvare ne vincantur: quia tentationes nostras et passiones, non solum sicut Deus cognoscit, sed etiam sicut homo experimento probavit, ac propterea non solum per hoc quod Deus est potest nobis auxiliari, sed insuper per hoc quod homo est, quoniam ejusdem potestatis est homo assumptus a verbo, cujus erat et idem verbum.
CAPUT III. Unde, fratres sancti, vocationis coelestis participes, 117.0840D| considerate apostolum et pontificem confessionis nostrae Jesum qui fidelis est ei qui fecit illum, sicut et Moyses in omni domo ejus.
Fratres eos vocat tam carne quam spiritu, qui ex eodem genere erant, eamdemque fidem habebant; sanctos quia sanctificati fuerant fide passionis Christi et aqua baptismatis, qui participes erant coelestis vocationis, hoc est patriae coelestis, ad quam Dominus omnes vocat, dicens: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos (Matth. XI). Considerate apostolum et pontificem fidei nostrae Jesum. Apostolus Graece, Latine dicitur missus. Et Dominus Jesus apostolus noster est, quia gratis a Deo Patre nobis missus est, sicut ipse testatur, dicens: Non sum 117.0841A| missus nisi ad oves perditas domus Israel, et sicut misit me Pater et ego mitto vos (Matth. XV; Joan. XX). Unde et idem egregius praedicator alio in loco dicit: Misit Deus Filium suum factum ex muliere (Gal. IV). Pontifex autem confessionis nostrae est, quia confessionem fidei nostrae praetendit ante Deum Patrem qui fidelis est ei, id est Deo Patri qui fecit illum, juxta quod alibi dicitur, quia factus est ei ex semine David secundum carnem. Notandum autem de humanitatis essentia hoc esse dictum in qua ipse fidelis fuit Deo Patri, obediens ei usque ad mortem (Phil. II). Nonne fidelis erat Deo Patri, quando omnia quae agebat, non suae gloriae reputabat, sed Patri dicens: Pater in me manens ipse facit opera? Sicut et Moyses, inquit, fidelis erat in omni domo ejus. Domum Dei hic populum debemus intelligere, 117.0841B| plebem scilicet Israeliticam, cui Moyses praepositus erat a Deo, de qua domo dicit Isaias: Vinea Domini sabaoth domus Israel est, et iterum exhortando: Domus Jacob, venite et ambulemus in lumine Dei (Is. II, V). In qua domo Moyses fidelis fuit, id est devotus et bonae voluntatis, defendens ea quae Dei erant, sibique non usurpans gloriam Dei
Amplioris enim gloriae iste prae Moyse dignus habitus est, quanto ampliorem honorem habet domus qui fabricavit illam. Hoc in loco aut erit hypallagae in sensu, aut satis necessaria subauditio supponetur hoc modo. Tanto majoris gloriae Christus prae Moyse dignus inventus est, quanto majorem honorem habet, subaudis Dominus domus qui fabricavit eamdem domum, sive tanto majori gloria Christus prae Moyse 117.0841C| dignus inventus est, quanto majorem honorem habet fabricator a domo, quam ipse fabricavit. Redditque causam quare majoris gloriae sit fabricator domus quam domus ab eo fabricata.
Omnis namque domus fabricatur ab aliquo. Qui autem omnia creavit, Deus, subaudis est. Hic factorem a factura discernit, utriusque domus auctorem Deum esse intelligi volens, et populi scilicet Israelitici, et gentilis.
Et Moyses quidem fidelis erat, hoc est, devotus et bonae voluntatis in tota domo ejus, tanquam famulus in testimonium eorum, subaudis verborum, quae dicenda erant; Christus autem tanquam filius in domo sua habitat, ordinans et disponens illam. Quanta differentia est inter famulum quem paterfamilias praeponit 117.0841D| domui suae, et filium quem derelinquit haeredem, tanta distantia est inter Moysen et Christum. Moyses enim fidelis et devotus famulus fuit in domo Dei omnipotentis, hoc est in plebe Israelitica in testimonium eorum verborum, quae per illum dicenda erant ad populum, quoniam testis erat verborum Domini ad populum, iterumque populi ad Deum; Christus vero libere ordinat domum suam, hoc est Ecclesiam suam, tanquam filius haereditatem paternam. De qua domo subjungit Apostolus, dicens: Quae domus sumus nos, si fiduciam et gloriam spei usque ad finem firmam retineamus. Hortatur iterum Apostolus Hebraeos fortiter stare in fide, et perseverare in bono opere, jungens se more 117.0842A| solito illis. Domus, inquit, Dei sumus, si fiduciam, id est fidem rectam et gloriam spei nostrae firmam retinuerimus usque ad finem mortis nostrae, vel usque ad diem judicii. Gloria spei nostrae est, qua gloriamur nos in spe jam esse filios Dei, et quod modo tenemus in spe, credimus nos possessuros in re. Bona enim quae nobis promissa sunt, in hac poenali vita habere nequaquam possumus, quamobrem habentes fidem rectam, spem certam, exspectemus patienter praemia nobis a Domino promissa. Sequitur: Quapropter, dicit Spiritus, hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra, etc., usque ad si introibunt in requiem meam. De spe paulo superius locutus fuerat beatus Apostolus, quod oporteat sperare ea quae futura sunt, et dat inde testimonium 117.0842B| propheticum sub comparatione quodammodo illi perierunt, qui desperaverunt de potentia Dei, et quid promeruerunt pauci qui sub spe certa promissis Dei crediderunt. Quia ergo obscure beatus Apostolus locutus est, necesse est replicare hostiam Veteris Testamenti, ut manifestior fiat oratio. Eductus populus Israeliticus de Aegyptia servitute in signis et mirabilibus Domini, cum multam viam deserti perambulassent, pasti a Domino manna, aqua de petra potati, ejusque protectione tutati, consilium inierunt omnes mittere de singulis tribubus principes speculatores, qui deberent speculari atque considerare terram a Domino sibi promissam. Qui pergentes lustraverunt terram; reversique sunt post spatium quadraginta dierum ad multitudinem, nuntiantes terram 117.0842C| fertilissimam, magnorumque fructuum procreatricem, sed habere urbes munitas, virosque inexpugnabiles esse in ea, ut pote de stirpe Enachim, hoc est gigantum. Israelitae vero ingrati et insensati, quos oportebat recordari tantorum Dei beneficiorum, quomodo eos clausos in medio tanti exercitus Aegyptiorum eripuerit de periculis, fluviorumque fontes de petra sine defectu donaverit, manna tribuerit, aliaque innumerabilia beneficia eis contulerit, nec Deo crediderunt, desperantes de ejus potentia, nec horum aliquid rememorati sunt, sed timore desperabili perterriti, murmurando dixerunt: Utinam non introducat nos Dominus in terram illam, revertamur in Aegyptum. Deus igitur iratus quod sic cito obliti fuissent beneficiorum ac mirabilium ejus, juravit 117.0842D| quod non esset intratura generatio illa in requiem et patriam olim patribus promissam, sicque illa sexcenta millia quae egressa sunt de Aegypto perierunt, praeter duos tantummodo: Caleph videlicet filium Jephonae et Josue filium Nun, qui seditionem populi compescere nisi sunt, creduli promissionibus Domini. Notandum autem tres requies ab Apostolo in hac Epistola commemorari: unam sabbati, qua requievit Deus ab operibus suis; secundam in Palaestina, in quam ingressi Israelitae requieturi erant a miseria et laboribus multis; tertiam quoque quae vera est requies, regnum videlicet coelorum, ad quam quos pervenire contigerit, plenissime requiescent a laboribus aerumnisque hujus saeculi, de 117.0843A| qua hic Apostolus prophetando spiritaliter loquitur, dicens: Quapropter, subaudis quia domus Dei sumus, si fidem rectam et gloriam spei firmam retinuerimus, nolite obdurare corda vestra, ne similia patiamini, qualia progenitores vestri passi sunt privati requie promissa. Hortabatur his verbis Apostolus Hebraeos, ut non essent infideles et increduli, ne perderent requiem aeternam sibi a Domino promissam, sicut perdiderunt patres eorum requiem temporalem. Nolite, inquit, hodie obdurare corda vestra, sicut, subaudis, obduraverunt patres vestri in exercebatione, in amaricatione, quando me ad amaritudinem provocaverint secundum diem tentationis eorum in deserto, ubi tentaverunt me patres vestri multis molis, dicentes: Nunquid poterit Deus parare mensam 117.0843B| in deserto? Et nunquid poterit nos introducere in terram patribus promissam? Quod autem dicit hodie, non loquitur jam Psalmista ad illos qui mortui sunt in deserto murmurando contra Dominum, et increduli existendo, sed potius ad illos qui dominicae praedicationis tempore fuerunt, apostolorumque, et usque ad finem saeculi futuri sunt. Hodie, inquit, id est in die Novi Testamenti, vel omni tempore quandiu dicetur hodie: Nolite obdurare corda vestra. Hodie namque pro sempiterno ponitur, id est, donec mundus et vita praesens manet. Sequitur: Probaverunt et viderunt opera mea quadraginta annis. Quod dicit, probaverunt opera et mirabilia mea, non est ita intelligendum, ut dicatur probaverunt, id est elegerunt causam gratiarum actionum, sed potius probatio haec 117.0843C| ad curiositatem est referenda et tentationem. Probaverunt, inquit, opera mea, hoc est curiositatis causa exquisierunt tentantes utrum Omnipotens essem. Sed quid factum est? viderunt illa per quadraginta annos, et permanserunt ingrati. Potest quod dicit quadraginta annis, et ad sequentia jungi. Quadragenarius autem numerus mysticus in divina Scriptura habetur: Quadraginta diebus Dominus in deserto jejunavit, ut triumpharet de illo, per quem illi quadraginta annis murmuraverunt in eremo contra Dominum, consummataque tota gloria victoriae in passione et resurrectione, quadraginta diebus fuit cum discipulis antequam coelorum altitudinem penetraret. Primis vero diebus quadraginta tentationem hujus saeculi ostendit, posterioribus quadraginta 117.0843D| diebus consolationem, qua consolandi sunt in patria. Corpus enim ejus, id est Ecclesia, necesse est ut tentationes patiatur in praesenti saeculo (Matth. XVIII), ut postmodum pervenire possit ad gaudia patriae coelestis. Tamen et in praesenti non deest ille Consolator, qui dixit: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII). Sequitur:
Propter quod, subaudis quia tentaverunt me causa curiositatis, et opera mea quadraginta annis probaverunt, infensus fui generationi huic. Plus est dici offensum sive infensum quam dicere iratum, quoniam qui irascitur facile potest ab ira removeri: qui vero infensus sive offensus fuerit, aut vix aut 117.0844A| nullo modo potest placari; ita omnipotens Deus offensus, id est valde et implacabiliter iratus fuit illis sexcentis millibus qui perierunt in deserto. Et dixit ad Moysen et Aaron, vel etiam ad Josue: Semper hi errant corde. Multis modis castigavit eos Dominus Deus omnipotens, sed illi semper corde erraverunt, a via veritatis et rectitudinis deviantes. Quicunque enim voluntati Dei non obsecundat, errat a rectitudine justitiae. Ipsi vero non cognoverunt vias meas. Non cognoverunt dicit, hoc est non approbaverunt, nec elegerunt actiones meas et praecepta mea; vel non cognoverunt, quia noluerunt ad hoc cognoscere ut tenerent et observarent illa. Quibus juravi in ira mea, si introibunt in requiem meam. Si, aliquando ponitur pro affirmatione, aliquando pro dubitatione, 117.0844B| aliquando pro negatione, ut in praesenti loco pro non, et in Psalmo dicente Propheta: Si reddidi retribuentibus mihi mala (Psal. VII), id est, non reddidi. Ordo verborum est: Non introibunt in requiem meam, sicut juravi in ira mea, hoc est in vindicta mea. Ira enim Dei vindicta est illius. Loqui Deum, magnum est: jurare vero, nimis metuendum. Cum enim omnis sermo illius pro juramento accipi debeat, quoniam semper verus est, dicitur aliquando jurare ad exaggerandam vim rei, et ut terrorem incutiat auditoribus. Sic dicitur et irasci more humano, cum semper ipse idem maneat, quatenus dum audivimus illum iratum, metuamus peccare. Quod autem dicit, non introibunt in requiem meam, hic (sicut supra dictum est) geminam requiem debemus 117.0844C| intelligere; unam terram repromissam Abrahae, quam illi perdiderunt propter infidelitatem suam: alteram vero, vitam aeternam de qua Apostolus spiritualiter loquitur, dicens: In qua non introibunt Judaei in infidelitate manentes.
Videte, fratres, ne forte sit in aliquo vestrum cor malum incredulitatis, discedendi a Deo vivo. Hortatur iterum Apostolus eos blandiendo, vocans eos fratres, et dans consilium quomodo intrare possint in requiem veram. Fratres mei carne, fratres etiam fide, videte, id est cavete, summaque diligentia attendite, ne forte sit in aliquo vestrum voluntas non bona, et cor malum incredulitatis discedendi a Deo vivo, sicut fuit in illis qui erraverunt in deserto adorando idola, et pereatis, sicut illi perierunt.
117.0844D| Sed exhortamini vosmetipsos per singulos dies, donec hodie cognominatur, ut non obduretur quis ex vobis fallacia peccati. Quia illis Judaeis scribebat, qui jam crediderant et inter quos tales erant qui alios in fide, spe, bonisque operibus exhortari poterant, ideo taliter loquitur: Exhortamini, inquiens, vos invicem, et corrigite vosmetipsos per singulos dies, donec hodie cognominatur; id est, omni tempore praesentis vitae in quo est spatium poenitendi. Si quisquam peccaverit, non desperet de venia quandiu vivit, nec obduretur aliquis vestrum fallacia peccati; id est, desperatione decipiente peccato infidelitatis, quasi per poenitentiam non possit promereri indulgentiam. 117.0845A| Ille enim qui satis perfecte non credit, solet plerumque in desperationem ruere, redditque causam, quare nemo debeat desperare de venia dicens:
Participes enim Christi effecti sumus. Christo participamur et conjungimur, ut pote unum cum illo existentes. Si quidem in hoc participamur illi, quia ipse caput nostrum, et nos membra illius, cohaeredes et concorporales illi, secundum spiritalem hominem qui creatus est in ipso. In eo etiam participamur illi, quia corpus et sanguinem ejus sumimus ad redemptionem nostri, quapropter non est desperandum. Si tamen initium substantiae usque ad finem firmum retineamus, dum dicitur: Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra contra Deum in infidelitate, quemadmodum in illa exacerbatione, 117.0845B| subaudis obduraverunt patres vestri corda sua. Initium substantiae Christi dicit fidem Christi, per quam subsistimus et renati sumus, quia ipse est fundamentum omnium virtutum. Et bene substantiam eam vocat, quia sicut corpus anima subsistit et vivificatur, ita anima fide subsistit in Domino et vivificatur, ac sine fide quasi nihil est. Unde dicit per prophetam (Habac. II): Justus autem meus ex fide vivit. Et idem egregius praedicator: Sine fide, inquit, impossibile est placere Deo (Hebr. XI). Substantia autem Christi appellatur fides, vel quia ab illo datur, vel certe quia ipse per eam habitat in cordibus fidelium; juxta quod idem Apostolus alias dicit, optando in interiore homine, habitare Christum per fidem in cordibus vestris (Ephes. III). Tunc ergo veraciter Christi 117.0845C| participes sumus, si fidem ejus usque ad finem mortis nostrae, vel usque ad diem judicii firmam retinuerimus omni videlicet tempore, quandiu dicitur nobis per prophetam: Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra.
Quidam enim audientes exacerbaverunt, sed non omnes, qui profecti sunt ab Aegypto per Moysen. Illius historiae tacite mentionem facit, quando reversis exploratoribus dixerunt murmurando (Num. XIV): Utinam non introducat nos Dominus in terram illam; Josue autem et Caleb glorificaverunt Deum dicentes ad omnem multitudinem: Potens est Dominus introducere nos ad terram illam. Quidam ergo audientes verbum Dei de promissione et sermone exploratorum, ad amaritudinem provocaverunt eum 117.0845D| ob incredulitatis et desperationis malum, sexcenta videlicet millia, quorum corpora prostrata sunt in deserto; sed tamen non exacerbaverunt eum omnes qui profecti sunt ex Aegypto: quoniam Josue et Caleb ex tanta multitudine glorificaverunt illum, unde et meruerunt terram repromissionis non solum possidere, sed etiam aliis per sortem dividere. Quare autem Apostolus hoc prosequatur sensus est: Audierunt illi omnes verbum Dei de promissione terrae repromissionis, sicut et nos audivimus de patria coelesti; sed, quid profuit illis sermo auditus? Nolite ergo putare quod ex auditu tantum praedicationis introitus sit in requiem Dei, nisi adhibita fuerit fides de corde puro.
117.0846A| Quibus autem infensus est quadraginta annis? nonne illis qui peccaverunt, quorum cadavera prostrata sunt in deserto? Quibus autem juravit non introire in requiem suam nisi illis qui increduli fuerunt? Id est, illis qui dubitaverunt quod potuisset eos Dominus inducere in terram repromissionis. Et videmus, id est intelligimus, quoniam non potuerunt intrare in requiem ipsius illa sexcenta millia propter incredulitatem.
CAPUT IV. Timeamus ergo ne forte relicta pollicitatione introeundi in requiem ipsius, existimetur aliquis ex vobis deesse. Timeamus, inquit, perditionem illorum, justumque judicium Dei, qui reddet unicuique secundum 117.0846B| opera sua, ne forte relicta et neglecta pollicitatione fidei, quam Deo dedimus in baptismate introeundi in requiem patriae coelestis, et revertamur iterum ad opera infidelitatis, quae abdicavimus coram multis testibus. Potest et de illa pollicitatione intelligi, quam Dominus promisit nobis dicens: Discite a me quia mitis sum et humilis corde et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI). Et ipse ergo nobis illam requiem promisit et nos spopondimus nos intraturos in eam tempore baptismatis. Quamobrem laborate, ne existimetur aliquis ex vobis deesse ab illo regno, hoc est, ne aliquis vestrum minus dignus inveniatur introeundi in requiem Dei. Loquitur Apostolus more viatorum proficiscentium de una regione in aliam, quibus solet dicere is qui 117.0846C| omnibus dicit: Videte ne quis vestrum in itinere remaneat, ut simul omnes pervenire possimus quo tendimus; sed etsi cujus jumentum prae lassitudine defecerit, sublevate invicem ejus sarcinas, ne forte ob hoc in via remaneat. Electi enim in praesenti saeculo, quasi in via sunt tendentes ad patriam; sed ne aliquis remaneat, qui non possit pervenire ad patriam coelestem, simplices quique et infirmi sublevandi sunt opere et auxilio fortium, juxta illud: Alter alterius onera portate (Gal. VI).
Etenim et nobis nuntiatum est, quemadmodum et illis. More solito jungit se Judaeis qui tunc temporis erant, et dicit: Etenim omnibus nobis Judaeis nuntiatum est ut intremus in requiem patriae coelestis quemadmodum et illis qui egressi sunt ex Aegypto, 117.0846D| nuntiatum est ut intrarent in requiem terrae repromissionis; nobis tamen per Filium, illis autem per famulum. Sed non profuit sermo auditus non admistus fidei ex his quae audierunt. Sermo quem audierunt illa sexcenta millia per Moysen de requie terrae Palestinae, non profuit illis, quia non fuit admistus et conjunctus fidei, et contemperatus fide ex his promissionibus quas audierunt. Tunc enim prodesset eis sermo auditus si credidissent, quoniam tunc esset contemperatus fide. Quoniam vero non crediderunt, non fuit conjunctus fidei, ideoque nihil eis profuit quod audierunt, quoniam in eam intrare non meruerunt. Post haec verba exhortationis subjunxit Apostolus, dicens:
117.0847A| Ingrediemur enim in requiem ejus qui credidimus; quemadmodum dixit: Sicut juravi in ira mea, si introibunt in requiem meam. Isto in loco ad completionem sensus, necesse est aliquid adjicere. Ingrediemur (inquit) in requiem patriae coelestis, a Deo nobis promissam subaudis, ne forte dicatur nobis si increduli fuerimus, quemadmodum dixit illis qui non introierunt, si introibunt, id est, non introibunt in requiem meam. Quibus verbis hortatur omnes intrare in requiem Domini, ne forte nobis dicatur ob infidelitatem quod illis dictum est. Nam sicut certum est quod increduli non introibunt, sic certum fixumque habetur quod creduli introibunt. Et quidem operibus ab institutione mundi perfectis, id est ornatu mundi perfecto.
117.0847B| Dixit quodam loco de die septima sic: Et requievit Deus die septima ab omnibus operibus suis. In Genesi dixit Deus per Moysen istud (Gen. II). His verbis vult Apostolus ostendere, aliam esse requiem meliorem ad quam vocati sumus, quam fuerit illa in Palaestina, ad quam Judaei vocati sunt; nec dicit nos intraturos in illam quae fuit in Palaestina, sed ostendit illos non intrasse propter duritiam cordis sui, nec in Palaestinam, nec in requiem coelestem. Dicit ergo de prima requie sic: Requievit Deus die septima ab omnibus operibus suis. Requievit quidem a conditione novarum creaturarum, sed non requievit a gubernatione eorum quae fecerat, et ut quotidie ex ipsis etiam nova producat. Unde Veritas in Evangelio Judaeis dicit: Pater meus usquemodo 117.0847C| operatur et ego operor (Joan. V). Non enim plus est Deo mundum ex nihilo creare, quam factum gubernare. Praemissa ergo prima requie septimi diei, in qua requievit Deus, subjunxit secundam quae promissa est populo Dei dicens: De illa quidem quodam loco ita dixit Deus per Moysen, et in isto loco rursum dicit: Si introibunt in requiem meam. Si vero conjunctio, sicut jam supra dictum est, pro affirmatione pro dubitatione et pro negatione accipi potest. Superius namque pro negatione duobus in locis posita est; ubi ait jurasse Deum propter incredulitatem illorum, si introibunt in requiem meam, id est non introibunt: hic vero pro affirmatione potest accipi, sub alio sensu, sicut Joannes Chrysostomus aliique doctores exponunt, quasi diceret: Si 117.0847D| introibunt in requiem meam, subaudis bene habebunt, et hoc de requie quae fuit in Palaestina accipe. Unde protinus additur:
Quoniam ergo superest quosdam introire in eam, et hi quibus prioribus annuntiatum est, non introierunt propter incredulitatem, ideo dicit: Quoniam superest vel restat quosdam intrasse in requiem terrae promissionis, et quia pauci intraverunt in eam requiem quae fuit in Palaestina, id est duo tantum Caleb et Josue, ex omnibus illis qui de Aegypto exierunt, hi, id est sexaginta millia quibus prioribus annuntiatum est, non intraverunt in eam, sed cadavera eorum prostrata in deserto. Iterum terminat diem quemdam hodie in David dicendo, post tantum 117.0848A| temporis, sicut supra dictum est: Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra. Ordo verborum est: Post tantum temporis quo illi murmuraverunt, et mortui sunt in deserto, terminavit, hoc est statuit et definivit Spiritus sanctus iterum quemdam diem; tempus videlicet Novi Testamenti, dicendo per David: Hodie, sicut supra dictum est, ubi Apostolus ex persona prophetae locutus est: Hodie si vocem ejus audieritis etc., quasi diceret aliis verbis, O Judaei concives mei, nolite putare quod istud quod David dixit: Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra, ad illud tempus pertineat quo illi murmuraverunt in deserto, vel quod causa salutis illorum dixerit, qui jam mortui erant: quoniam ad aliud tempus pertinet, ad tempus videlicet 117.0848B| Novi Testamenti. A die enim murmurationis eorum in deserto, multum tempus est usque ad David et usque ad nos, quibus David ista proloquebatur. Considerandumque simul diem pro tempore Dominici adventus, Novique Testamenti accipiendum, et quid dicit in David, tale est quasi per David. Mutavit enim propositionem more solito. Potest et ita intelligi quod dicit: Terminat diem quemdam, hoc est, terminum et finem imponit Spiritus sanctus praeterito tempori, quod fuit a die murmurationis illorum, et dat initium alteri tempori, dicendo per David, Hodie, etc. Sequitur:
Nam si eis Jesus filius Nave, ductor populi Israelitici, praestitisset requiem, subaudis veram, nunquam de alia requie loqueretur David, posthac die, id est 117.0848C| deinceps, postquam illam adepti essent. Hic ostendit tertiam quamdam requiem de qua David dixit, Hodie, etc., non illam significans, ad quam Jesus filius Nave populum introduxit, sed aliam quamdam multo excellentiorem, ad quam non typicus Jesus, sed verus introducit quotidie eos qui sunt ejus. Si enim Jesus filius Nave veram praestitisset requiem populo, cujus ductor exstitit, nequaquam de alia requie loqueretur David postea. Certum est enim quia futurum est quosdam accipere, quae per illam significata est, quae fuit in Palaestina.
Itaque, subaudis quia Jesus filius Nave non praestitit veram requiem populo cui praeerat, relinquitur, id est reservatur in futurum, sabbatismus populo Dei. Veram requiem patriae coelestis sabbatismum vocat, 117.0848D| alludens ad nomen, quoniam Judaei requiem sabbatismum dicebant. Requies ergo coelestis sabbati populo Dei credenti veraciter reservatur in futurum, vita scilicet aeterna, quae praecellit sabbatum legis: quoniam in illo requiescebant tantum corpora, in ista autem animae populi Dei. Unde sequitur:
Qui enim ingressus est in requiem ipsius, hoc est, Dei omnipotentis, quae est vita aeterna, etiam ipse requievit ab operibus suis, terrenis omnibusque laboribus, sicut a suis Deus, requievit die septima. Requies Dei perfectio operum illius intelligenda est, videlicet dum sexto die finita primordiali rerum creatione, in septimo cessavit a creatione novarum rerum. Per illam vero requiem Dei, quae est aeterna, 117.0849A| studiose provocat nos ut ad requiem aeternae beatitudinis illam, quam sabbatismum appellat, totis nisibus anhelemus. Quisquis ergo istud Dei sabbatum intraverit, requiescet perpetuo ab omni labore et opere, sicut Deus requievit a creatione novarum rerum.
Festinemus ergo ingredi in illam requiem ut ne in idipsum quis incidat incredulitatis exemplum. Magna quidem res et salutaris est fides, quoniam sine hac non est salvari possibile alicui, sicut scriptum est: Sine fide impossibile est placere Deo (Hebr. XI). Quisquis Deo non credit, non salvatur; sed ad salutem non sufficit sola fides. Necessarium est etenim cooperari per dilectionem fidei, et conversari digne Deo, quia fides sine operibus mortua est. Proinde 117.0849B| Apostolus, considerans felicitatem perpetuae vitae, hortatur dicens: Festinemus fide recta, operatione sancta introire in illam requiem patriae coelestis nobis promissam, ne aliquis nostrum incidat in idipsum incredulitatis exemplum et desperationis, in quod illi ceciderunt. Festinemus, inquit, quoniam non sufficit sola fides, sed debet addi et vita fidei condigna. Sufficienter enim exemplo parentum nostrorum docemur, ne in idipsum infidelitatis exemplum incidentes, in quod illi ceciderunt, talia patiamur, qualia illi passi sunt.
Vivus enim est sermo Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti. Apostolo dicente et hortante, festinemus ingredi in requiem patriae coelestis, fide et operatione, ne aliquis nostrum incidat in idipsum infidelitatis 117.0849C| exemplum, in quod illi ceciderunt, et eveniant nobis talia qualia illis evenerunt; qui prostrati sunt in deserto, poterant illi Judaei respondere: Nequaquam nobis talia evenient, quia non habemus prophetas et judices, per quorum ora nobis loquatur Dominus, sicut illi habuerunt: ideo quidquid egerimus, excusabiles erimus. Ad haec Apostolus volens ostendere eumdem habere nos judicem quem illi habuerunt, qui illos propter incredulitatem damnavit, dixit, Non est ita: Vivus est enim sermo Dei et efficax. Sermo Dei Patris et Verbum Filius est, qui potentialiter interfecit illa sexcenta millia in deserto ob infidelitatem, quia ei noluerunt credere. Hic est sermo qui nunquam moritur, sed semper idem manet, juxta quod Psalmista dicit: Tu autem idem ipse 117.0849D| es, et anni tui, id est anni aeternitatis tuae, non deficient (Psal. CI). Hic est sermo qui de seipso dicit: Si quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit in aeternum (Joan. VIII). Si enim illi istum sermonem Dei servassent recte credendo et bene vivendo, viverent utique temporali et aeterna vita, terramque repromissionis intrarent. Similiter et nos si servaverimus sermonem ejus vivemus, requiemque coelestem intrabimus. Iste sermo Dei Patris, qui semper vivit cum Deo Patre, et per quem Pater omnia judicat, efficax est, hoc est ad operandum facilis, quia sine labore operatur: Ipse enim dixit, et facta sunt; et: Omnia quaecunque voluit, fecit (Psal. CXXXIV, CXLVIII). Penetrabilior quoque est omni gladio ancipiti, 117.0850A| hoc est ex utraque parte acuto, quia gladius materialis utraque parte acutus membra quidem dividere potest a corpore et penetrare secreta carnis, adeo ut animam a corpore faciat exire, ipsumque corpus in mortem redigat, sed tamen ipsam non potest dividere minutatim, neque secreta ejus penetrare. Unde Dominus dicit: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere (Matth. X). Sequitur: Pertingens idem sermo Dei usque ad divisionem animae ac spiritus, compagum quoque et medullarum, et discretor cogitationum et intentionum cordis. Anima vivimus, spiritu, id est rationabilitate intelligimus. Vita nobis carnalis cum bestiis communis, ratio spiritalis cum angelis. Et sunt quaedam peccata quae pertinent specialius ad 117.0850B| corpus quam ad spiritum: ut est homicidium, fornicatio, adulterium, furtum, sacrilegium, et caetera talia, quae actu corporis perpetrantur. Iterum sunt alia quae pertinent specialius ad spiritum quam ad corpus, ut est odium, ira, dolositas, invidia, caeteraque hujusmodi quae sine actu corporis constant. Et quia corpus anima vivificatur, non incongrue per animam possumus intelligere peccata corporalia: per spiritum vero peccata spiritalia, quae in secreto mentis versantur. Iterum per compages debemus intelligere cogitationes quae sibi invicem compaginantur et conjunguntur, dum una alteram subsequitur: per medullas vero subtiles intentiones, et hoc est quod subjungit, discretor cogitationum et intentionum cordis, cogitationes referens ad compages, 117.0850C| intentiones ad medullas. Ita autem jungendus est iste versiculus: Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti, et pertingens usque ad divisionem animae et divisionem spiritus, et pertingens usque ad divisionem compagum et divisionem medullarum, et discretor est cogitationum et intentionum cordis. Sermo ergo Dei Patris intantum est efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti, ut discernat inter opera carnis et opera spiritus, inter carnalia peccata et spiritalia, inter cogitationes bonas malasve, et intentiones bonas vel malas. Potest etenim cogitatio utcunque bona esse, et intentio mala. Verbi gratia, ut sub comparatione loquamur: Est quaedam vidua, cujus possessio haereditaria a fortiore invaditur, accedens autem ad judicem legisque 117.0850D| doctorem, deprecatur quatenus suscipiat ejus causam sitque ei in auxilium, quatenus obtinere haereditatem sibi abstractam possit, promittens ei, aut centum solidos aut etiam non modicam partem haereditatis ejusdem. Qui judex ingrediens ecclesiam Dei, prosternit se in faciem, orans et dicens: Deus aeterne, qui omnia juste judicas, et qui dixisti, judicate pupillos, defendite viduam (IV Esd. II), praebe mihi hodie auxilium, quatenus causam hujus viduae obtinere possim. Haec dicens, cogitatio quidem et verba bona sunt, sed intentio nequam: quoniam nisi vidua aliquid promisisset quod ille speraret se accepturum, nequaquam causam illius suscepisset. Hanc subtilitatem cogitationum et intentionum cordis discernit et 117.0851A| dijudicat sermo Dei, considerans quo animo vel quo desiderio quisque serviat in corde; tamque penetrabilis est sermo Dei, et ejus intuitus, ut omnia nostra quae agimus vel cogitamus certius ab illo quam a nobis ipsis cognoscantur. Illum ergo habeamus semper in testimonium actuum nostrorum, cogitationumque vel intentionum nostrarum, quem judicem habituri sumus. Timeamus ejus praesentiam, cujus scientiam nullatenus effugere valemus. Unde sequitur:
Non est ulla creatura, invisibilis in conspectu ejus. Neque angelica creatura, neque humana invisibilis est in conspectu ejus. Omnia autem nuda, id est manifesta, et aperta sunt oculis ejus, hoc est, praesentiae illius. Quomodo ergo potest illi aliqua res incognita 117.0851B| esse a quo omnia facta sunt? Nec mirum si totus ubique totam suam cognoscat creaturam. Hinc maxime terruit Apostolus Judaeos, dicens: Omnia nuda et aperta esse oculis ejus, ad quem nobis sermo. Quis est ad quem nobis sermo? ad quem nisi Filium, cui ipsi reddituri sumus rationem actuum nostrorum simulque cogitationum et intentionum.
Habentes ergo pontificem magnum, qui penetravit coelos, Jesum Filium Dei, teneamus spei nostrae confessionem, id est fidem nominis ejus. Paululum in superioribus de divinitate Filii Dei disserens dixit omnia nuda esse et aperta oculis ejus. Nunc autem quia de carne loquitur, et de pontificatu illius disputat, qui semetipsum obtulit in ara crucis causa nostrae salutis. Ipse enim pontifex sive sacerdos, 117.0851C| ipse et sacrificium. Pontifex namque dicitur eo quod pontem et viam praebeat populo. Et ipse Dominus viam rectitudinis nobis exhibuit per quam ambulare debemus, dicens nobis: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI). Et pontem ad patriam coelestem perveniendi praestitit sanguine passionis suae, et per undam baptismatis: vel quia ipse primus coelos penetravit. Ergo Moyses ductor populi, cui promissa est requies transitoria, non intravit in requiem, quam saepius populo promisit. Iste vero noster sacerdos melioris promissionis sponsor, faciens viam credentibus in se, primus intravit in requiem populo sibi credito promissam. Unde et magnum pontificem eum appellat, qui habet sempiternum sacerdotium, semper vivens ad interpellandum 117.0851D| pro nobis. Sic enim dixit de illo angelus ad Mariam: Hic erit magnus et Filius Altissimi vocabitur (Luc. I). Ostendens etiam illum esse Filium Dei, dixit Jesum Filium Dei, quod nusquam de Moyse dicere voluit, sed potius eum famulum ejus dixit. Sequitur:
Non enim habemus pontificem qui non possit compati sive condolere infirmitatibus nostris. Hoc est dicere: Non ignorat quae nostra sunt; venit enim per viam humanae conditionis per omnia sine peccato. Quapropter non solum per hoc quod Deus est et omnia novit, cognoscit infirmitatem fragilitatis nostrae et potest misereri, verum etiam per hoc quod homo est nostri particeps factus in fragilitate carnis absque peccato, et cognoscit et indulgere valet. 117.0852A| Multi pontifices ignorant eos qui in tribulatione sunt constituti, neque quae sit tribulatio in quolibet sciunt. Impossibile est quippe eum afflictiones afflictorum scire, qui experimentum afflictionis non habuit, et sensibiliter omnia non sustinuit. Pontifex autem noster competenter omnia sustinuit quae fuerunt illata humanae miseriae post peccatum primi hominis, et tunc in interiora velaminis ad thronum paternae majestatis ascendit. Unde et sequitur: Tentatum autem habemus pontificem per omnia tentamenta pro similitudine, subaudis carnis peccati, absque peccato. Tentatus quidem est Christus multis modis per omnia tentamenta, sed non est superatus in tentationibus, quin potius probatus victor gloriosus exstitit. Tentamenta autem quibus tentatus est, haec fuerunt: 117.0852B| Esuries, sitis, tentatio diaboli, persecutio plurimorum, sputa, accusationes, calumniae, repulsio a propria gente, ad ultimum crucifixio. Tentatus est siquidem his modis pro similitudine carnis absque peccato. Sed cum in veritate Christus veram carnem habuisset, quare dicit pro similitudine carnis absque peccato illum esse tentatum? In hoc enim, quia homo factus est, veram carnem habuit: in hoc vero quia peccati carnem non habuit, absque peccato similitudinem carnis nostrae habuit, quae est caro peccati. Nam peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ipsius (I Petr. II). Quod si peccatum habere potuisset, haberet utique jam non similitudinem carnis peccati, sed proprietatem carnis peccati. Caro enim nostra, caro peccati est, quia cum peccato concipimur, cum 117.0852C| peccato nascimur; illius autem caro non fuit caro peccati, sed munditiae et castitatis atque innocentiae: quia sine peccato natus est, conceptusque, et sine peccato ab hoc mundo transiit. Quapropter non est tentatus in carne peccati, ut peccatum faceret, sed in similitudine carnis peccati, ut absque peccato maneret.
Adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratiae ejus, ut misericordiam consequamur et gratiam inveniamus in auxilio opportuno. Quia pontificem habemus qui scit compati infirmitatibus nostris, per hoc quod similia sustinuit, et potest adjuvare per hoc quod Deus est, quia jam penetravit propria virtute altitudinem coelorum, hortatur Apostolus accedere nos ad thronum ejus cum fiducia, et dicit: Adeamus mente 117.0852D| et contemplatione, per fidem quoque bonis operibus exornatam, ad thronum gratiae, hoc est ad sedem Filii Dei, qui nobis gratis datus est a Deo Patre: et qui sedens in plenitudine paternae majestatis, gratis potest dimittere nobis peccata nostra. Gratia namque Dei Filius illius appellatur, nobis gratis datus, juxta quod idem Apostolus in hac eadem epistola manifestat dicens (Hebr. II): Gratia Dei pro omnibus gnstavit mortem. Et quare debeamus accedere ad thronum ejus fide et devotione, subsequitur, inquiens: Ut misericordiam consequamur, id est remissionem peccatorum et gratiam donorum Spiritus sancti, sive indulgentiam inveniamus in auxilio opportuno, id est in praesenti saeculo. Nunc enim opportunum tempus 117.0853A| est auxilii et misericordiae ipsius, de quo idem Apostolus alias dicit: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (II Cor. VI); et de quo propheta: Tempore, inquit, accepto exaudivi te (Isa. XLIX). Cui enim in praesenti saeculo misericordiam praestat, dimittendo ei peccata, et gratia donorum spiritalium replet, illum utique in futuro regno secum regnare promittit. Et quia pontifex noster est sedens in throno gloriae paternae, omnia tribuit quae nobis ad salutem provenire certissimum est.
Omnis namque pontifex ex hominibus assumptus, pro hominibus constituitur in his quae pertinent ad Deum ut offerat dona et sacrificia pro peccatis, qui 117.0853B| possit condolere his qui ignorant et errant, quoniam et ipse circumdatus est infirmitate; et propterea debet quemadmodum et pro populo, ita etiam pro semetipso offerre pro peccatis. In his verbis quaedam ponit Apostolus communia Christo et sacerdotibus legis, quaedam vero altiora pertinentia proprie ad Christum: et iterum quaedam humiliora pertinentia solummodo ad sacerdotes veteris legis. Nam quod ait, omnis pontifex ex hominibus assumptus, sicut Aaron et Christus, pro hominibus constituitur in his officiis quae ad Deum pertinent, orando pro illorum salute, hoc commune est Christo et illis sacerdotibus. Pontificis enim officium est inter Deum stare et populum, et Deum deprecari pro populi delictis. Hoc est Christus per hoc quod et homo et Deus est fecit, 117.0853C| seipsum offerens pro peccatis nostris, semper vivens ad interpellandum Deum Patrem pro nobis (Heb. VII). Semel quidem ex hominibus assumptus, semper pro hominibus interpellat. Iterum quod dicit, ut offerat dona et sacrificia pro peccatis, ex parte commune est, et ex parte minime, atque dissimile. Nam in hoc quod Christus sacrificium obtulit pro populi delictis, quod et illi agebant quaedam communio est: sed in hoc quod ille pro se non obtulit, sicut illi pro suis delictis hostias offerebant, jam non est communio. In hoc quoque dissimilitudo existit, quia illi irrationabilia offerebant sacrificia, boves scilicet, arietes, hircos, et caetera talia; Christus vero rationabile animal pro totius mundi salute obtulit, hoc est, seipsum, qui est agnus immaculatus, juxta quod Joannes, dicit: 117.0853D| Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Reliqua quae jam sequuntur, non sunt communia. Etenim quod dicit, qui possit condolere his qui ignorant et errant, hoc est qui ignoranter peccant et errant: quoniam et ipse circumdatus est infirmitate carnis, in qua tentari potuit per omnia pro similitudine carnis peccati absque peccato. Hic jam excellentia est pertinens ad Christum, de qua paulo superius plenius disseruimus. Per hoc enim quod similia passus est, potens est compati; et per hoc quod Deus est, in utraque substantia potens est misereri. Quod vero adjunxit, et propterea debet quemadmodum et pro populo, ita etiam pro semetipso offerre pro peccatis, hoc ad sacerdotes legales, 117.0854A| sive nostri temporis, magis pertinet quam ad Christum, qui peccatum non fecit. Potest et illud quod dixit, quoniam et ipse circumdatus est infirmitate, referri ad sacerdotes legis, sive nostros, ita ut infirmitas accipiatur pro peccato: et quia ipsi circumdati sunt infirmitate carnis, hoc est peccato, indigent ut pro populo, ita et pro se offerre. His verbis ostendere voluit Apostolus quod sit pontifex, et demonstrare quae pertineant ad pontificem, et quid sit ejus ministerium, et quae sint signa pontificatus, videlicet ut offerat dona et sacrificia pro peccatis, sciens condolere his qui ignorant et errant. At deinde disputare aggressus est, quomodo quis ad sacerdotium accedere debeat, dicens:
Nec quisquam sumet sibi honorem sacerdotii, sed 117.0854B| qui vocatur a Deo tanquam Aaron, subaudis vocatus est signo florentis virgae, sive signo incendii illorum, qui ejus pontificatui invidentes, dignitatem sacerdotii affectando invadere moliebantur. His enim duobus signis ostensis, demonstratus est sacerdos a Deo electus. Confundit autem ac percutit beatus Apostolus sacerdotes cupidos honoris, et sacerdotii avidos, qui sponte immittunt se et ingerunt ad ministerium sacerdotale, non vocatione Dei vel voluntate, sed potius interventu munerum: quia non pro salute populi, sed pro ambitione saeculi hoc agunt.
Sic et Christus non semetipsum clarificavit ut pontifex fieret, sed ille qui locutus est ad eum: Filius meus es tu; ego hodie genui te. Glorifico, honorifico, 117.0854C| clarifico, tria quidem sunt verba, sed unum sensum habentia: quod uno verbo Graece concluditur, dicendo ἐδόξασε: unde in interpretum varietate aliter atque aliter in Latino positum habetur. Nam quod in Evangelio evangelista dicit Dominum dixisse: Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est (Joan. VIII), hic Apostolus clarificationem nominavit. Christus ergo semetipsum non clarificavit, id est non glorificavit, ut a semetipso pontifex fieret, pontificatusque honorem haberet, quia non erat a seipso. Et hoc est quod ipse in Evangelio dicit: Non veni a meipso, sed ille me misit (Joan. VII). Et iterum: Ego gloriam meam non quaero, est qui glorificat me, Pater meus (Joan. VIII). Sicut ergo a seipso non venit, quia a seipso non erat, suamque gloriam non quaerebat, 117.0854D| ita semetipsum non clarificavit, ut pontificatus honorem a seipso haberet, sed a Patre clarificatus est, qui locutus est ad eum die baptismatis, dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Matth. III). Quae clarificatio sive glorificatio multo ante per prophetam, Spiritu sancto inspirante, praedicta est, loquentem in persona Filii Dei, et dicentem: Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te (Psal. II). Et quia omnipotenti Deo omnia futura, quasi jam praeterita aut praesentia sunt, quod ei post baptismum dicturus, quasi jam dictum habebat. Quapropter merito praeterito tempore usus est, inquiens: Dominus dixit ad me. Nomine autem Domini Deum Patrem intelligere debemus. 117.0855A| Et ut in Christo unam personam esse credamus, adjecit: Ego hodie genui te; hoc est dicere: Ego semper et aeternaliter manens, semper te habeo Filium coaeternum mihi. Hodie namque, adverbium est praesentis temporis, quod proprie Deo competit. Sequitur:
Quemadmodum et in alio loco dicit: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Ex superiori versiculo ista pendent, ubi dicit Apostolus, quia Christus non semetipsum clarificavit ut pontifex fieret, sed Deus Pater qui locutus est ei, Filius meus es tu, ipse clarificavit eum, quemadmodum et in alio loco dicit ipse ad Filium: Tu es sacerdos in aeternum, etc. Considerandum autem Christum non esse sacerdotem secundum id quod genitus est a Deo 117.0855B| Patre ante omnia saecula, coaeternus gignenti et consubstantialis verus Deus manens apud Patrem, sed secundum hoc quod natus est ex utero virginali in fine temporum homo factus, necnon propter victimam quam pro nobis obtulit a nobis acceptam, carnem videlicet ac sanguinem suum. Sed quare secundum ordinem Melchisedech, et non secundum ordinem Aaron, dicatur existere sacerdos, diversae causae existunt. Et prima quidem est, quia Melchisedech secundum legalia mandata non fuit sacerdos, sed secundum cujusdam singularis sacerdotii dignitatem, panem offerens Deo et vinum, et non brutorum animalium sanguinem. In cujus ordine sacerdotii Christus factus est sacerdos, non temporalis, sed aeternus: nec offerens victimas legales, sed instar illius, 117.0855C| panem et vinum, carnem videlicet ac sanguinem suum, de quibus ipse dixit. Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus (Joan. VI). Ista quoque duo munera, panem videlicet et vinum, commisit Ecclesiae suae in memoriam sui offerenda; unde patet sacrificium pecudum perisse, quod fuit ordinis Aaron et illud manere potius, quod fuit ordinis Melchisedech: quia et Christus illud corroboravit, et Ecclesiae suae tenendum reliquit. Secunda autem causa est, quia Melchisedech rex et sacerdos fuit, unctusque fuit non oleo visibili sicut sacerdotes legis, sed oleo Spiritus sancti. Et Christus hac gemina dignitate insignitus manet. Nam quod regiam dignitatem possideat, ipse manifestat dum dicit: Ego autem constitutus sum rex ab eo (Ps. II), id est a Deo Patre. Et post resurrectionem 117.0855D| suam dixit: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XXVIII). Psalmista quoque dicit ad Deum Patrem: Deus, judicium tuum regi da (Psal. LXXI). Quod vero sacerdos existat, satis patet, quoniam seipsum obtulit in ara crucis pro nobis, et nunc interpellat Deum Patrem pro nostra salute. Quod etiam unctus sit non oleo visibili, sed plenitudine Spiritus sancti, Psalmista nobis innuit, dicens ad ipsum: O Deus, unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis (Psal. XLIV), hoc est, plenitudine Spiritus sancti. Tertia quoque causa est, quare secundum ordinem Melchisedech, et non secundum ordinem Aaron Christus dicatur sacerdos, videlicet quia sicut de Melchisedech semel legitur 117.0856A| in divina Scriptura, et de ejus sacerdotio, ita Christus semel semetipsum obtulit immolandum pro nobis. Sequitur:
Qui in diebus carnis suae, preces supplicationesque ad eum qui possit illum salvum facere a morte, cum clamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia. Hoc non de Melchisedech dicit Apostolus, sed de Christo, volens certius exprimere quod pontifex noster egisset in suo vero sacerdotio. Quid est: In diebus carnis suae? Hoc est, quandiu habitavit in corpore mortali, preces, supplicationesque cum clamore valido et lacrymis offerens ad eum, hoc est ad Deum Patrem. Dies carnis Domini nostri, dies sunt in quibus carnem assumpsit, in quibus tentatus est et passus, et in quibus mortale corpus 117.0856B| inhabitavit. Omnia autem quae ipse egit in carne, preces, supplicationesque fuerunt pro peccatis humani generis. Sacra vero sanguinis ejus effusio clamor fuit validus, in quo exauditus est a Deo Patre pro sua reverentia, hoc est voluntaria obedientia, et perfectissima charitate. Nonne cum lacrymis preces fundebat, dicens: Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI; Marc. XIV); et: Pater, si fieri potest, transfer calicem istum a me? (Marc. XIV; Luc. XXII.) Et quia voluntarie obediens fuit Deo Patri usque ad mortem, exaudivit illum Deus Pater die tertia eum suscitando, juxta quod Psalmista dicit: Non dabis sanctum tuum videre corruptionem (Psal. XV). Dicitur autem fudisse preces supplicationesque non timore mortis, quam sponte suscipiebat, sed potius causa nostrae salutis, 117.0856C| voluntatem paternae dispensationis praeposuit voluntati carnis suae, ut veram ostenderet in seipso naturam humanitatis nostrae. Notandum autem, quia reverentia secundum Cassiodorum duplici modo accipitur: aliquando pro amore, aliquando pro timore; hic vero pro summa ponitur charitate, qua Filius Dei nos dilexit, et pro summa obedientia, qua fuit obediens Patri usque ad mortem.
Et quidem cum esset Filius Dei, didicit ex his quae passus est obedientiam, et consummatus, factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis aeternae, appellatus a Deo pontifex juxta ordinem Melchisedech. Cum esset, inquit, Filius Dei in veritate, didicit obedientiam ex his opprobriis et tormentis quae passus est, hanc voluntariam jam exhibuit Patri obedientiam, 117.0856D| expertus illa ex parte humanitatis. Hanc obedientiam quam hic didicisse dicit Apostolus Filium Dei, hoc est voluntarie suscepisse, alio loco ostendit, ubi dicit: Cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, factusque obediens Patri usque ad mortem (Phil. II). In eo vero quod ait: Et consummatus, id est perfectus in sacerdotio, omnique obedientia factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis aeternae, ostendit quantum lucrum sit ejus passio, ejus obedientia, quae omnibus credentibus sufficit ad salutem aeternam. Sequitur:
De quo, id est non de Melchisedech, sed de Christo, grandis nobis sermo et in interpretabilis ad dicendum, 117.0857A| quoniam imbecilles facti estis ad audiendum. Illa difficultas interpretandi sermonem quem de Filio incarnato instituit, non fuit in ejus ignorantia cui revelata sunt mysteria a saeculis abscondita, sed potius in illorum tarditate, qui imbecilles, id est infirmi in fide, et fragiles sensu ad intelligendum profunda mysteria fuerunt, qui etiam pro tempore magistri debuerant esse, unde et ipse reddit causam dicens: Quoniam imbecilles facti estis ad audiendum, ac deinde subjungit:
Etenim cum deberetis magistri esse propter tempus, subaudis quo pene ab initio legem habuistis et prophetas, rursum indigetis ut doceamini a me, aliisque apostolis, quae sint elementa exordii sermonum Dei, et facti estis quibus lacte opus sit, non solido cibo. Ad 117.0857B| eos loquitur qui diu morantes in lege, exercitatum sensum debuerant habere de adventu Christi per dicta legis et prophetarum, per gratiam quoque quae per eum credentibus allata est. Qui certe cum debuissent magistri esse gentilium propter tempus praeteritum, in quo omnia superius memorata habuerunt, rursum indigebant ut docerentur ab illo caeterisque apostolis quae sint elementa sermonum Dei. Elementa dicuntur quasi elevamenta, eo quod ex ipsis caetera originem sumant, initia videlicet et fundamenta creaturarum. A quibusdam etiam dicuntur elimenta per id est quasi fabricamenta, ab eo quod est elimo elimas, quasi ex eis fabricata sint omnia. Hic autem elimenta sive elementa duobus modis possumus intelligere, id est ut ipsos characteres et 117.0857C| pronuntiationes litterarum, a quibus exordium sumunt sermones vel certe ipsa initia et fundamenta fidei. Quasi diceret: Hoc indigetis ut doceamini quae sint elementa litterarum vel initia fidei, cum deberetis profunditatem mysteriorum intelligendo scrutari, et perfecti esse in fide. Facti estis, inquit, quasi infantes, quibus lacte opus sit, id est simplici et rudi doctrina, non solido cibo, id est perfecta doctrina profundisque sermonibus vel mysteriis. Beatus Apostolus hanc habet consuetudinem, ut simplicem doctrinam lactis nomine designet, perfectam autem, solidum cibum appellet; unde dicit Corinthiis adhuc minus perfectis (I Cor. III): Lac vobis potum dedi, non escam, quia necdum potestis capere. Lac ergo simplicis doctrinae est incarnatio Filii Dei, passio, 117.0857D| mors, resurrectio illius, ascensio in coelos: solidus vero cibus perfecti sermonis est mysterium Trinitatis, quomodo Filius coaeternus sit Patrii quomodo Spiritus sanctus procedat ab utroque, et quomodo tres sint in personis, et unus in substantia Deitatis. Sed qui non potest intelligere quod evangelista ait: Verbum caro factum est, quomodo poterit ad altitudinem sermonis ejus pervenire, ubi ait: In principio erat Verbum? et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I). Sequitur:
Omnis enim qui lactis est particeps, id est simplicis tantum doctrinae, expers est sermonis justitiae, hoc est, alienus est a discretione perfectae justitiae, quia nondum potest penetrare arcana mysteriorum 117.0858A| nec scit ita ut expedit, discretionem facere inter bonum et malum, redditque causam quare: Parvulus est enim, subaudis sensu et intellectu. Perfectorum autem hominum est solidus cibus, id est qui perfectos habent sensus, illorum est alta et obscura sentire mysteria de Divinitate omnipotentis Dei; unde et sequitur: Eorum, dico esse solidum cibum, qui pro consuetudine lectionis exercitatos habent sensus, hoc est studiis litterarum extensos, ad discretionem boni ac mali, necnon ad discretionem veritatis ac haereticae pravitatis. Sicut enim parvulus inter cibum et cibum discernere nescit, et saepe in innoxiis sumendis cibis periclitatur si non prohibeatur a seniore, ita indoctus quisque qui discretionem doctrinarum nescit, facile decipitur atque in via erroris 117.0858B| periclitatur. Quapropter dicit, quia omnis qui lactis est particeps, expers est sermonis justitiae: quod enim in lacte et solido cibo, hoc in indocto et sapiente differt. Sicut lac parvulis congruit, et solidus cibus aetate perfectis, ita indoctis humilis sermo, et sapientibus arcanum mysterium nosse convenit: qui exercitatos habent sensus studio lectionis. Ex usu quidem lectionis et frequenti meditatione divinarum Scripturarum, efficiuntur sensus nostri exercitati et extensi ad majora intelligenda: unde Psalmista beatum esse virum dicit, qui . . . in lege Domini meditatur die ac nocte (Psal. I).
CAPUT VI. Quapropter intermittentes inchoationis Christi sermonem, 117.0858C| ad perfectiora feramur. Quapropter, quia exercitatos sensus decet nos habere in lege Domini, intermittentes sermonem inchoationis Christi ad profunda et alta mysteria Deitatis ejus ducamur. Sermonem inchoationis Christi vocat initium fidei, instructionem videlicet de nativitate Christi de passione, de resurrectione, atque ascensione ejus, et gratia baptismatis. Sicut enim eum qui litteris est imbuendus, elementa litterarum oportet primum audire, sic et Christianus debet his instrui primo omnium, et postmodum ad mysteria Divinitatis venire. Non rursum jacientes fundamentum poenitentiae ab operibus mortuis, et fidei, fundamentum, subaudis non rursum jacientes, ad Deum. Fundamentum poenitentiae vocat unde primum instrui 117.0858D| debet qui baptizandus est, si tamen ad aetatem intelligibilem pervenit, hoc est ut credat Dominum Jesum Christum genitum ex Deo Patre ante omnia saecula, natum de Maria virgine in fine temporum pro salute generis humani, sine semine viri; passum, mortuum, resurrexisse tertia die, ascendisse ad coelos, venturum ad judicium ut reddat unicuique secundum opera sua, resurrectionem corporum et immutabilitatem animarum, bonos in gloria, malos in poenis manere, omnipotentem Deum trinitatem habere in personis, unitatem in substantia. Postquam ista omnia confessus fuerit se credere, debet confiteri peccata sua, sicque injungenda est ei poenitentia aut quadraginta, aut viginti, aut septem dierum, sicut 117.0859A| in passionibus sanctorum legimus, ac deinde debet baptizari, abrenuntians diabolo et omnibus pompis ejus, omnibusque operibus ejus. Baptizatus vero debet plenius instrui de Divinitate, ut credat Patrem unigenitum Filiumque genitum, Spiritum sanctum nec genitum nec ingenitum, sed ab utroque procedentem: regula quoque vivendi secundum doctrinam evangelicam atque apostolicam qua debeat agere bona, et vitare mala. Quia ergo Judaei quibus Apostolus ita scribebat jam baptizati erant, jamque fundamentum superius descriptum perceperant, hortatur illos ad ista majora tendere, et opus non esse ut iterum illud fundamentum poenitentiae et fidei ad Deum jaciatur in illis. Idcirco autem fundamentum poenitentiae id vocat, quia, sicut dictum est, 117.0859B| baptizandis poenitentia prius injungebatur. Unde in Actibus apostolorum beatus Petrus dicit Judaeis ad fidem concurrentibus: Poenitentiam agite et baptizetur unusquisque vestrum (Act. II). Fundamentum quoque fidei ad Deum est, quia fides qua accedimus ad Deum, fundamentum est omnium virtutum. Non debet esse, inquit, necesse ut iterum jaciamus fundamentum poenitentiae ab operibus mortuis, et fundamentum fidei, per quam accedit ad Deum quod in vobis jactum est antequam ad baptismi gratiam venissetis. Poenitentiam ab operibus mortuis agere est ipsa opera mala per poenitentiam delere, quae animam mortificabant. Opera namque mortis sunt peccata. Nam sicut anima vivificatur fide aliisque virtutibus, ita infidelitate moritur et peccatis. Sequitur:
117.0859C| Non rursum jacientes fundamentum baptismatum doctrinae. Fundamentum baptismatum doctrinae est institutio et doctrina baptismatis, videlicet quid contineat in se baptisma, et quid conferat ad fidem accedentibus. Sed quod dixit plurali numero baptismatum fundamentum, pro varietate accipientium posuit, non quod plura baptismata debeant intelligi, sed unum: quia sicut unus est Deus, et una est fides, ita unum baptisma. Impositionis manuum fundamentum non debemus rursus facere. Impositionem manuum appellat confirmationem per quam plenissime creditur accipiendus Spiritus sanctus, quod post baptismum ad confirmationem unitatis in Ecclesia a pontificibus fieri solet. His igitur perfecte in Ecclesia perceptis, fides resurrectionis et judicii 117.0859D| futuri habenda est. Unde subjungit Apostolus, dicens: Ac resurrectionis mortuorum et judicii aeterni fundamentum non debetis jacere, ut iterum instruamini de fide generalis resurrectionis et judicii quod dabitur justis pariter et injustis, quasi jam non sitis de his instructi. Notandumque ad omnia semper subaudiendum esse et non rursum jacientes fundamentum.
Et hoc faciemus, si quidem permiserit Deus, hoc est, et ad majora vos ducemus, et de his omnibus quae enumeravimus, plenissime docebimus vos, ut non sit iterum necesse ex toto et a capite ponere fundamentum. Ne vero nullatenus quis secundum vel tertium existimaret post peccata fieri baptismum, 117.0860A| mox subintulit dicens: Impossibile est enim eos qui semel sunt illuminati, subaudis per gratiam sancti Spiritus in baptismate fidei, gustaverunt etiam donum coeleste, hoc est, remissionem peccatorum perceperunt in baptismate, sive communicaverunt corpori et sanguini Domini post baptismum, et participes facti sunt Spiritus sancti, in distributione scilicet donorum, gustaverunt nihilominus bonum Dei verbum, id est doctrinam evangelicam intellexerunt, virtutesque saeculi venturi, id est glorificationem resurrectionis, vitamque futuram; et prolapsi sunt a fide Christi, negando illum, aut etiam ad criminalia peccata prolapsi, renovari iterum ad poenitentiam, hoc est, novos fieri per poenitentiam, subaudis a superioribus, impossibile est. Impossibile est, inquit, 117.0860B| iterum renovari posse eos per poenitentiam et per baptismum, qui postquam omnia quae superius memorata sunt perceperunt, prolapsi sunt ad immunditiam criminalium peccatorum aut etiam ad infidelitatem. Non dixit difficile est, sed impossibile. Quod enim difficile est, utcunque potest agi. Impossibile vero est quod nullo modo fieri potest. Quid ergo? Exclusa est poenitentia post baptismum et venia delictorum? Absit. Duo siquidem genera sunt poenitentiae, unum quidem ante baptismum, quod et praeparatio baptismi potest appellari, de quo superius diximus quia injungitur illis qui instruuntur, antequam ad baptismum perveniant, quod beatus Apostolus hic excludit dicens, non posse iterum renovari per poenitentiam, quatenus poenitentia peracta 117.0860C| iterum baptizentur: Alterum autem genus poenitentiae est quo post baptismum delentur peccata quae beatus Apostolus minime excludit. Terret ergo omnes ut timeant post baptismi gratiam gravioribus peccatis se implicare, quia non potest fieri secunda vice renovatio per lavacrum baptismatis. Nam sicut Christus semel mortuus, et semel resurgens, jam non moritur (Rom. VI), ita semel gratia baptismatis agenda est, nec potest iterari, nisi dubium fuerit, utrumnam quis captus ab hostibus sit baptizatus. Renovari autem dixit novum fieri. Novum autem fieri hominem sacri baptismatis est, de quo Propheta dicit: Renovabitur ut aquilae juventus tua (Psal. CII). Impossibile est, inquam, iterum renovari posse aliquem per poenitentiam quae fit ante baptismum ad 117.0860D| hoc ut iterum baptizetur poenitentia expleta. Qui ea quae supra commemorata sunt perceperunt, virtutesque saeculi venturi gustaverunt. Quod dicit, gustaverunt virtutes saeculi venturi, tale est, ac si diceret: Si cognoverunt quod in resurrectione venturi saeculi sunt electi sicut angeli Dei in coelo: et quod justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum (Matth. XII, XIII), nullo modo possunt iterum ita renovari per poenitentiam, et per baptismum iteratum si peccaverint criminale peccatum, sicut in primo baptismate novi effecti sunt. Erant enim qui volebant baptismum iterare dicentes: Quidquid peccavero non est mihi curae, quoniam praecipiam me baptizare rursus, et renovabor totus sicut prius. Quod Apostolus denegat ex toto 117.0861A| nullo modo posse fieri. Et quia virtus baptismatis in cruce et sepultura Christi maxime constat, proinde subjunxit.
Rursum crucifigentes sibimetipsis Filium Dei et ostentui habentes. Tamen non ideo denegatur poenitentia, quia licet non renoventur in baptismate, iterum indulgentiam tamen valebunt accipere per confessionem peccatorum, per humilitatem, per poenitentiam, per eleemosynam si habetur facultas, et si dimiserint fratribus in se peccantibus. Qui iterum baptizari volunt, quantum in se est, Christum quoque iterum crucifigere volunt et derisioni habere, hoc est enim illum ostentui habere. Sed non potest fieri, quoniam sicut Christus semel mortuus est in carne in cruce, ita et nos semel mori possumus 117.0861B| in baptismate peccato.
Terra enim saepe super se venientem bibens imbrem, et generans herbam opportunam illis a quibus colitur, accipit benedictionem a Deo. Hoc paradigmate arguit Judaeos qui saepe biberunt imbrem coelestis doctrinae, sed nunquam germina fidei bonorumque operum protulerunt. Ponit autem primum comparationem de bona terra, ac deinde de mala. Terra, inquit, bibens imbrem, id est sanctae et bonae voluntatis anima accipiens gratiam Spiritus sancti, imbremque divinorum eloquiorum et generans herbam opportunam, hoc est virtutes bonas, fidemque perfectam proferens suis praedicatoribus, a quibus excolitur, sive sibimetipsi accipit benedictionem vitae aeternae, vel abundantiam virtutum, et refert fructus 117.0861C| tricesimos, sexagesimos, pariterque, centesimos. Nihil enim opportunius fide perfecta fidelium Dei cum vita optima. Proferens ergo Apostolus hoc exemplum de anima florente in virtutibus, Deique benedictione digna, mox subjunxit aliud paradigma de illa quae suam negligit salutem, dum frequenter imbrem coelestis doctrinae possit suscipere:
Proferens autem spinas ac tribulos, reproba est et maledictioni proxima. Per spinas ac tribulos punctiones peccatorum possumus intelligere, quibus pungitur anima, de quibus Dominus dixit Adae: Terra tua spinas ac tribulos germinabit tibi (Gen. III), id est, caro tua punctiones peccatorum et aculeos vitiorum proferet tibi. Sive per spinas et tribulos, curas superfluas, sollicitudinesque istius saeculi debemus 117.0861D| accipere, de quibus Dominus in Evangelio dicit: Curae istius saeculi et sollicitudines divitiarum suffocant verbum, ita ut infructuosum reddatur (Matth. XIII). Anima igitur proferens punctiones peccatorum, curisque saeculi et sollicitudinibus divitiarum occupata, reproba est, hoc est, laude indigna et maledictioni proxima. Notandumque quia non dixit, maledicta est, sed maledictioni proxima. Quandiu enim reservatur ad poenitentiam quasi non est maledicta: sin vero poenitentiam noluerit agere, jam maledicta erit. Unde et sequitur, cujus consummatio, id est finis illius animae in pravo opere et perseverantia in malo usque ad exitum vitae, in combustionem, subaudis ignis aeterni erit. Quasi diceret: 117.0862A| Non quidem quandiu spatium poenitendi habet maledictioni proxima est, sed si permanserit in iniquitate sua, combustioni aeterni supplicii subjacebit. Haec enim combustio non erit nisi his qui usque in finem vitae suae permanserint in peccatis suis: quia in quacunque die conversus fuerit peccator, vita vivet, et non morietur. Postquam sufficienter increpavit eos, terruit ac percussit, blandiendo iterum alloquitur eos, ne desperatos redderet; sed tamen neque in omnibus adulatur, neque in omnibus percutit. Dicit ergo:
Confidimus autem de vobis, dilectissimi, meliora et viciniora saluti, tametsi ita loquimur. Quia non habuit unde eos ad praesens laudaret, laudat eos de spe futurorum quam habebat de illis, quasi diceret: Non 117.0862B| dicimus hoc veluti putantes vos spinis plenos, sed timentes ne tales efficiamini. Melius est enim vos verbis terreri, quam de rebus doleatis. Optima quaeque opera de vobis confidimus, vestraeque saluti proficua: quamvis ita loquamur. Nam quod superius diximus de reproba terra et combustionibus proxima, non de vobis hoc diximus, quia meliora de vobis credimus. Reduxit quoque eis praeterita bona opera illorum in memoriam, et quatenus ex praeteritis posset adducere ad bona quaeque, ideo subjunxit.
Non enim injustus est Deus, ut obliviscatur operis vestri et dilectionis, quam ostendistis in nomine ejus, qui ministrastis sanctis et ministratis. Ecce quomodo recreavit animos eorum et reformavit: praeterita bona opera ad mentem revocans; quia in omnipotentem 117.0862C| Deum oblivio non cadit, ideo non obliviscitur operum et laborum fidelium suorum, et in hoc est justus, quia remunerat electos suos pro se laborantes. Si enim oblivisceretur operum illorum, nec eos remuneraret, utcunque injustus putaretur, quod omnino nefas est dicere. Unde Apostolus: Non, inquit, injustus est Deus, ut obliviscatur operis laborisque vestri, et dilectionis quam ostendistis pro amore nominis ejus in invicem et in omnes, qui ministrastis sanctis, et adhuc secundum vestrum posse ministratis. De illis sanctis dicit, qui venientes ad fidem Christi, exspoliati sunt ab aliis Judaeis, quos laudat in hac Epistola, dicens: Rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis (Hebr. X): et de quibus Isaias longe ante praedixerat: Et qui recessit, 117.0862D| inquiens, a malo Judaeorum praedae patuit (Isa. LIX). Istis talibus exspoliatis, hi qui non fuerant exspoliati, prout poterant ministrabant. Quare vero quantumve desiderium haberet de salute eorum, sequentibus verbis ex parte exprimit, dicens:
Cupimus autem unumquemque vestrum eamdem ostendere sollicitudinem, subaudis quam retro habuistis, ad expletionem spei usque in finem vitae vestrae, sive diei judicii, ut non segnes efficiamini, hoc est pigri et desides in bono opere et in mandatis Dei perficiendis. Desideramus, inquit, vos non tantum circa verba, sed etiam in virtutibus conversari, non quasi praeterita opera vestra culpantes, sed ut de 117.0863A| futuris solliciti sitis admonentes; hoc est, quales fuistis primum, tales cupimus et modo esse et in futurum. Et non dixit volo, quod est auctoritatis divinae, sed quod erat paternae dilectionis, hoc est: cupimus unumquemque vestrum eamdem erga fratres semper ostendere dilectionem quam olim habuistis ad completionem spei in aeternam resurrectionem: expletio enim spei est adeptio rerum quas nos consecuturos speramus. Verum imitatores eorum, subaudis cupimus vos esse, qui fide et patientia haereditabunt promissiones. Hortatur iterum eos ut fide non ficta et patientia perfecta exspectent promissiones Dei, et haereditatem quam sanctis suis promisit. Quod dupliciter accipi potest, scilicet ut referatur ad patriarchas et sanctos Veteris Testamenti, 117.0863B| qui multas promissiones acceperunt de Christo, et de haereditate terrae repromissionis: qui fidem habentes perfectam, qua crediderunt Deum implere posse quae promisit, et patientiam solidissimam, qua non in se, sed in filiis suis promissiones exspectaverunt implendas, meruerunt amici Dei esse, et in filiis suis easdem promissiones haereditare. Potest et ad apostolos aliosque sanctos referri, qui per fidem et patientiam meruerunt consequi, et haereditare promissiones aeternae benedictionis a Domino sibi omnibusque fidelibus promissas.
Abrahae namque promittens Deus, quoniam neminem habuit majorem per quem juraret, juravit per semetipsum, dicens: Nisi benedicens benedicam tibi, et multiplicans multiplicabo te. Ut firmius corroboraret 117.0863C| ea quae superius dixerat de sanctis quod haereditabunt promissiones Dei fide et patientia, idcirco utitur exemplis. Sed mira est sapientia ejus: Aliquando enim laudibus extollendo blanditur eis, aliquando terroribus terret. Nam in superioribus terret eos, ne infideles essent, et minus creduli promissionibus Dei, nunc autem exemplis hortatur ad patientiam et fidem ut indubitanter credant, non solum Deo dicente, verum etiam jurante per semetipsum. Si promittente Deo iniquum est non credere, quam impium est Deo jurante fidem non accomodare! Juravit autem Deus Pater Abrahae per semetipsum, quia neminem habuit majorem per quem juraret, dicens: Nisi benedicens benedicam te, etc. Repetitio verbi confirmatio est rei. Nisi in hoc loco affirmative ponitur 117.0863D| pro certe sive pro quia, et est sensus: Certe semper benedicam te in filiis tuis semperque multiplicabo te.
Et sic longanimiter ferens adeptus est repromissionem, hoc est diu per patientiam credendo sustinens consecutus est promissionem in filiis suis de terra repromissionis, quam ei promisit, dicens: Terram hanc tibi dabo et filiis tuis (Gen. XIII), et insuper promissionem de Christo, de quo ait: In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXII). Sequitur:
Homines enim per majorem sui jurant: et omnis controversiae eorum finis ad confirmationem est juramentum. Quasi diceret: Si hominibus in futurum creditur, de quibus per Prophetam dicitur, Omnis 117.0864A| homo mendax (Psal. CXV), quanto magis Dei juramento credi debet, qui est veritas, et qui nec falli potest nec mentiri, et cui insuper sine juramento credi oportet! Homines, inquit, per majorem sui jurant, hoc est, per Deum, qui est eorum creator. Juramentum quoque est finis omnis contentionis eorum ad confirmationem, quia per juramentum credendum est, nec debet postmodum querela fieri juramento completo, sed finis contentionis debet esse juramentum sub confirmatione.
In quo, subaudis juramento, vel propterea quia confirmatio rei juramentum est, volens Deus ostendere abundantius immobilitatem consilii sui haeredibus pollicitationis, id est patribus sive promissionis haeredibus, interposuit jusjurandum, ut per duas res 117.0864B| immobiles, quibus impossibile est Deum mentiri, fortissimum solatium habeamus, id est firmiter illi credamus, qui confugimus credendo ad tenendam propositam spem, hoc est ad accipiendam promissam remissionem vel remunerationem. Duas res immobiles hic debemus accipere promissionem Dei de Christo, qua dixit: In semine tuo benedicentur omnes gentes, et jusjurandum illius quod dixit: Per memetipsum juravi tibi. Promissio enim illius est immobilis, quia non potuit mutari, et juramentum illius veridicum est. Quidam enim unam rem immobilem intelligi volunt promissionem et juramentum illius: alteram autem completionem ipsius rei. Propositam vero spem, dicit veritatem rerum gestarum, promissionem videlicet patriae coelestis, ad quam percipiendam 117.0864C| confugimus per fidem.
Quam spem sicut anchoram habemus animae tutam ac firmam. Sicut anchora projecta a navi non permittit eam circumferri neque periclitari, licet venti commoveant eam, sed jactata firmiter tenet navem inter procellas et fluctus, ita fides spe futurorum bonorum roborata, firmat mentem nostram inter prospera hujus saeculi et adversa, et introducit nos in speciem rerum, quam modo fide et spe tenemus. Ideoque addit Apostolus dicens: Et incedentem usque ad interiora velaminis. Interiora velaminis vocat secreta regni coelorum et gaudia patriae coelestis. Velum enim quod erat ante sancta sanctorum, significat coelum; quae vero erant intra velum, secreta sunt regni coelorum. Spes autem interiora velaminis penetrat, 117.0864D| dum per mentis contemplationem futura bona conspicit, dum coelestia praemia absque ulla dubitatione credit sibi provenire, sperat, amat, operibusque ostendit quod credat et quid speret. Si hanc spem non habuerimus, utique submergemur, non tantum in spiritalibus, verum etiam in carnalibus, sicut submergetur navis non habens jactatam anchoram. Sed si voci Prophetae obaudierimus dicenti: Jacta super Dominum curam tuam, et ipse te enutriet (Psal. LIV), tunc nostra spes fixa in interiora velaminis nulla infidelitate mergi poterit. Sequitur:
Ubi praecursor pro nobis introivit Jesus, pontifex factus, et constitutus a Deo Patre in aeternum, secundum ordinem Melchisedech. Ut firmiorem nobis spem adderet, 117.0865A| ideo hoc de Christo subjunxit. Praecursor autem dicitur a praeeundo et praecurrendo, et est alicujus praecursor, sicut Joannes Christi. Considerandum autem, quia non dicit simpliciter, introvit Jesus in interiora velaminis, sed cum additamento, dicens: Ubi praecursor pro nobis introivit, veluti absque dubio nos oporteat prosequi praecursorem nostrum. Praecursorem vero et consequentes, in eadem via esse convenit. Christus itaque resurgens a mortuis, praecucurrit nos ad altitudinem coelorum, factusque est nobis praecursor, aperiendo nobis coelum, et gaudia patriae coelestis reddendo. Si ergo volumus subsequi praecursorem nostrum, debemus sicut ille, et ipsi ambulare. Hoc autem ad naturam humanitatis Filii Dei refertur, in qua semetipsum obtulit Deo 117.0865B| Patri in ara crucis sacrificium salutis nostrae. Quare Christus secundum ordinem Melchisedech dicatur existere sacerdos, satis aperte, ut reor, paulo superius ostensum est. Sed quod dixit introisse illum in interiora velaminis, more pontificum Judaeorum loquitur, qui semel in anno ingrebiebantur intra velum in Sancta sanctorum oraturi in templo pro populo, sic et Christus secreta regni coelorum penetrans, orat assidue pro salute fidelium suorum.
CAPUT VII. Hic enim Melchisedech rex Salem, sacerdos Dei summi, subaudis fuit, qui obviavit Abrahae regresso a caede regum, et benedixit ei, cui et decimas omnium divisit Abraham. Tradunt Hebraei ipsum Sem primogenitum Noe, filium qui eo tempore quo natus est 117.0865C| Abraham, habuerit annos aetatis ducentos nonaginta duos, eoque tempore quo mortuus est Abraham, habuerit annos quingentos sexaginta quinque, et ita supervixerit Abraham annis tringinta quinque. Quibus expletis, facti sunt omnes dies vitae suae sexcenti anni. Nec esse mirum, si Abrahae obviam processerit, eique panem et vinum obtulerit, quod abnepoti suo jure paternitatis debebat, et benedixerit ei, decimasque praedae atque victoriae ab eo acceperit, sicut sacerdos summi Dei excelsi non falsorum deorum et idolorum, qui fuit etiam rex Salem. Salem autem (sicut beatus Hieronymus dicit) non est putanda Jerusalem, ut Josephus historiographus, nostrorumque arbitrantur plurimi, sed juxta oppidum est Scythopolim quae usque hodie appellatur 117.0865D| Salem sive Salim, de quo (teste beato Hieronymo) in Evangelio legitur: Erat autem Joannes baptizans in Aennon, juxta Salim, quia aquae multae erant ibi (Joan. III). Idcirco autem fit ista varietas nominum, quia Hebraei multis in locis per consonantes solummodo scribunt, subtractis vocalibus, atque ita secundum arbitrium legentis pronuntiatur, non uno semper eodemque modo. Ostenditur autem in eodem oppido palatium Melchisedech, ex magnitudine ruinarum ostendens veteris operis excellentiam, ad quam civitatem sive oppidum legitur etiam Jacob descendisse, qui fuit in terra Chanaan regionis Sichem (Gen. XXIX). Considerandum quoque, quod Abraham de caede hostium revertens, quos persecutus est usque 117.0866A| Dan, non in via reversionis habuit Jerusalem, sed potius Salem oppidum supra memoratum. Primum quidem qui interpretatur rex justitiae, deinde rex Salem quod est rex pacis, sine patre, sine matre, sine genealogia, neque initium dierum, neque finem habens vitae. Saepe beatus Apostolus Melchisedech in typum Domini salvatoris introducit. Quamvis enim pene omnes sancti et patriarchae et prophetae prioris temporis, in aliqua re figuram Christi expresserint, tamen Melchisedech specialius, qui non fuit de genere Judaeorum, in typo praecessit sacerdotium Filii Dei, de quo Deus Pater dicit in Psalmo: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Psal. CIX). Ordinem autem ejus multis modis interpretari possumus, sicut 117.0866B| jam supradictum est, scilicet quod solus rex fuerit et sacerdos, et ante circumcisionem functus sacerdotio ut non gentes a Judaeis, sed Judaei a gentibus sacerdotium acciperent, neque unctus oleo visibili, ut mosaica praecepta constituunt, sed oleo exsultationis fideique puritate, neque carnis et sanguinis victimas immolaverit, sed pane et vino simplici puroque sacrificio Christi dedicaverit sacerdotium, sed primum (ut apostolus dicit) in hoc assimilatur Filio Dei, quia interpretatur rex justitiae: Melchon etenim sive Melchi regem sonat; Sedech vero, justus sive justitia. Et quis est verus rex justitiae, nisi Christus, qui dicit in Psalmo: Ego autem constitutus sum rex ab eo (Psal. II). Ipse enim juste et recte regit et gubernat electos suos, justitiae amatores effectos, deinde autem 117.0866C| assimilatur Filio Dei, per hoc quod dicitur rex pacis, quod pertinet ad Christum. Salem interpretatur pax, Christus igitur nos justificat, qui est rex justitiae, et ipse pacificat omnia quae in coelis et quae in terra sunt, qui nascendo et moriendo et resurgendo atque ascendendo pacem attulit mundo, qui secundum Divinitatem sine initio et sine fine rex est aeterno Patri coaeternus, quamvis ex temporali matre temporalis esset. Sicut enim istius Melchisedech non legimus initium vel finem in Scriptura sacra, sic non novimus Filii Dei initium vel finem, quia non habet aliquid horum in natura Deitatis, et in hoc est similitudo, quod nec illius, nec istius initium legitur vel finis: illius quidem, quia non est scriptum, istius autem, quia omnino non est. Neque enim sub quo 117.0866D| natus est Melchisedech legitur, neque quando mortuus est narratur, sed subito introducitur, sicut et Helias. Nec omnino credendum est quod Melchisedech sine patre, aut sine matre esset, cum Christus quoque secundum utramque naturam, et patrem habuerit et matrem, sed propterea hoc dicitur de illo, quia subito introducitur in divina Scriptura, sicut diximus, et genealogia illius non commemoratur. De quo etiam dicitur quod assimilatus Filio Dei, in his omnibus superioribus dictis, manet sacerdos in aeternum, non in se, sed in Christo. Nam Melchisedech mortuus est, sed figura ejus aeternaliter in Christo manet. Similitudo autem hic non pro aequalitate ponitur sed pro figura.
117.0867A| Intuemini autem quantus sit hic, cui decimas dedit de praecipuis Abraham patriarcha. Convertit sermonem suum ad eos qui gloriantur se filios esse Abrahae et nobilitatem generis ab illo ducere se jactant. Unde in Evangelio Domino eum praeponere conabantur, cum dicerent: Nunquid tu major es Patre nostro Abraham? (Joan. IV.) Ut ergo illorum confunderet superbiam, Apostolus dixit: Intuemini et attendite diligenter quantus fuerit hic Melchisedech sacerdos Dei summi, cui decimas dedit Abraham patriarcha de praecipuis, id est de melioribus spoliis. Quibus verbis vult ostendere, majoris dignitatis et honoris fuisse Melchisedech quam Abraham, ac per hoc majus et sanctius fore sacerdotium Christi quam Judaeorum, quasi diceret: Quem vos excellentiorem omnibus 117.0867B| hominibus aestimatis, hic decimas obtulit Melchisedech, qui in figura Christi praecessit.
Et quidem de filiis Levi sacerdotium accipientes, mandatum habent decimas sumere a populo secundum legem, id est, a fratribus suis, quanquam et ipsi exierint de lumbis Abrahae. Tanta est, inquit, excellentia sacerdotii, ut etiam ipsi qui eumdem habuerant progenitorem, et ab uno patre descenderant: propter excellentiae meritum quo meliores erant fratribus suis, utpote Aaron, qui inter vivos et mortuos stans, iram Domini placavit, sacerdotii dignitatem adipisci mererentur, ac propterea nisi Melchisedech majoris dignitatis esset quam Abraham, nequaquam Abraham alienigenae decimas dedisset, sicut Aaron majoris meriti fuit quam fratres illius reliquarum tribuum. 117.0867C| Dicit ergo, et quidem de filiis Levi accipientes sacerdotium, sicut accepit Aaron et filii ejus, mandatum et praeceptum habent secundum legem sumere decimas a populo, quasi meliores illis, et hoc a fratribus suis, cum unum eumdemque habuissent progenitorem, juxta quod Apostolus manifestat, dicens: Quanquam et ipsi fratres Levi exierint de lumbis Abrahae
Cujus autem generatio, id est Melchisedech, non annumeratur in eis, id est in filiis Levi, decimas sumpsit ab Abraham, et hunc, id est Abraham, qui habebat repromissiones de Filio Dei, benedixit ille Melchisedech. Hic ostendit incircumcisum sacerdotem, circumciso sacerdote multo esse sublimiorem. Quomodo ergo hoc ostenditur? Utique, quia ipse 117.0867D| Levi ex quo sacerdotale genus ortum est, decimatus est a Melchisedech in lumbis progenitoris sui, jamque erat Abraham circumcisus, jamque promissionem a Deo acceperat quod in semine ejus benedicentur omnes gentes, quando benedictus est a Melchisedech sacerdote incircumciso, dans ei decimas totius praedae. Benedicens autem eum Melchisedech, dixit (Gen. XIV): Benedictus Abraham Deo excelso, quo protegente, hostes in manu ejus prostrati sunt, et alia quae sequuntur in eodem loco.
Sine ulla enim contradictione quod minus est a meliore benedicitur. Quasi diceret: Omnibus luce clarius videtur, quod minor a majore benedicitur. Unde Abraham quasi minor a Melchisedech tanquam 117.0868A| a meliore benedictionem percepit. Proinde major ac melior est typus Christi, quam illius qui promissiones de Christo habebat.
Et hic quidem morientes homines decimas accipiunt, ibi autem contestatur, quia vivit. Hic, inquit, hoc est in praesenti saeculo vel in templo quod adhuc stabat, morientes homines, filii videlicet Levi, qui mortales ac moribundi sunt, decimas accipiunt, ibi autem, id est in alia vita, vel loco ubi dicitur de Christo: Tu es sacerdos in aeternum, contestatur Deus Pater cum juramento, quia vivit Christus. Unde dicit Psalmista: Juravit Dominus et non poenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Psal. CIX).
Et ut ita dictum sit, per Abraham et Levi qui decimas 117.0868B| accepit, in filiis suis, vel accepit hactenus a fratribus suis, decimatus est a Melchisedech, adhuc enim in lumbis, hoc est propagine seminis, patris erat Levi quando obviavit ei Melchisedech. Quomodo dicit Levi decimatum a Melchisedech, cum nondum natus esset, praesertim cum et filius fuit naturalis Jacob? Utique non est in se decimatus, sed in Abraham, de cujus progenie descendit. Quando enim Abraham decimas obtulit Melchisedech, in illo omnes filii ejus dederunt: quapropter dicit Apostolus, quia Levi qui decimas accepit in filiis suis a fratribus suis, decimatus est per Abraham sive in Abraham. Quibus verbis declaratur, quia nisi sacerdotium Melchisedech qui in figura sacerdotii Christi praecessit, majoris dignitatis esset, nequaquam 117.0868C| Abraham omnesque filii ejus ab illo decimati essent. Dum enim sacerdotium a sacerdotio decimatur, majoris dignitatis unum altero ostenditur.
Si ergo consummatio per sacerdotium Leviticum erat (populus enim sub ipso legem accepit), quid adhuc necessarium fuit secundum ordinem Melchisedech alium exsurgere sacerdotem et non secundum ordinem Aaron dici? Translato enim sacerdotio, necesse est ut et legis translatio fiat. Hinc incipit jam plenius differentias Novi Testamenti ostendere dicens, si consummatio, id est perfectio vitae atque justificationis, per sacerdotium Leviticum fuit, quid necesse fuit alium exsurgere sacerdotem secundum ordinem Melchisedech? Nam quia Aaron primum post legem datam sacerdotem fuisse de tribu Levi, nulli dubium 117.0868D| est, ideo sacerdotium quo functus est Leviticum nominavit sacerdotium, vel certe, quia ipse Levi in filiis suis junctus est ipso sacerdotio. Nam abnepotes illius susceperunt illud, Moyses scilicet et Aaron, cum reliquis fratribus suis ex eadem tribu. Nam Levi genuit Caath, Caath vero Amram, Amram autem genuit Moysen et Aaron. Ideoque dicit populum sub ipso sacerdotio legem accepisse, quia Moyses et Aaron principes erant illis temporibus in populo; qui ipsam legem administraverunt de tribu sacerdotali exeuntes. Ergo sacerdotio Levitico multo melior est ordo sacerdotii Melchisedech, qui typum gerebat sacerdotis nostri: nequaquam enim dixisset secundum ordinem Melchisedech, si illud 117.0869A| sacerdotium Aaron melius esset, sub quo populus Judaeorum legem accepit. Si autem sacerdotium legis translatum est ad Christum secundum ordinem Melchisedech, necesse est ut et legis translatio fiat, hoc est, a lege Moysi necesse est transire ad legem Evangelii. Neque enim potest sacerdos sine lege et sine Testamento esse et sine praeceptis. Summis nisibus laborabat Apostolus ut a lege Moysi faceret eos transire ad legem Evangelii, a carnalibus ad spiritualia.
In quo enim haec dicuntur, de alia tribu est, de qua nullus attari praesto fuit. Manifestum est enim quod ex Judas ortus sit Dominns noster, in qua tribu nihil de sacerdotibus Moyses locutus est. In quo enim ait, haec dicuntur, id est, de quo hic dicuntur, 117.0869B| quod est sacerdos in aeternum, Dominum significans Salvatorem, de alia tribu est, quam sacerdotali, de illa videlicet de qua nullus altari praesto fuit, hoc est, de tribu Juda. Non enim ordine tantummodo, neque Testamento vel praeceptis, mutatum est, sed etiam tribu. Et quomodo translatum est sacerdotium de tribu in tribum, de sacerdotali videlicet ad regalem, ut eadem ipsa sit et regalis et sacerdotalis in Christo, qui est rex et sacerdos? Intuere mysterium. Primo fuit regale sacerdotium in Melchisedech, secundum consequentiam hujus sermonis, secundo autem fuit sacerdotium solummodo sacerdotale in Aaron, tertio autem fuit iterum regale sacerdotium in Christo, sicut et primo. Unde et Ecclesia modo regale sacerdotium habet, dicente Petro: Vos enim genus electum, regale sacerdotium (I Petr. II; Matth. 117.0869C| XXVIII). Tribus ergo Juda ex qua Dominus ortus est per virginem Mariam, cum semper regia esset, et nunquam sacerdotalis, in Christo fuit utrumque et regalis et sacerdotalis, translato ex toto sacerdotio a tribu Levi, quae antea sacerdotalis erat.
Et amplius adhuc manifestum est, si secundum ordinem Melchisedech exsurgat alius sacerdos qui non secundum legem mandati carnalis factus est, sed secundum virtutem vitae insolubilis. Contestatur enim Deus. Pater loquens ad Filium quoniam tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Delectus dictionis isto in loco habetur satis necessarius, quapropter nunc dicatur ita: Et amplius adhuc manifestum est, subaudis, destructum esse 117.0869D| sacerdotium legis, per hoc quod Christus non secundum ordinem Aaron dicitur sacerdos esse in aeternum, sed secundum ordinem Melchisedech; quapropter hoc: quia de tribu Levi non fuit. Quod enim dicit si secundum ordinem Melchisedech exsurgeret alius sacerdos, non dubitative loquitur, sed affirmative, quasi diceret: Amplius adhuc per hoc demonstratur destructum esse sacerdotium legis, quia secundum ordinem Melchisedech surrexit Christus alius sacerdos, qui non secundum carnalis mandati legem factus est sacerdos sicut Aaron. Legem carnalis mandati vocat, quia ex maxima parte carnalis erat carnalia praecipiens: in circumcisione, in mundatione corporis, in hostiis et oblationibus carnalibus, 117.0870A| in discretione ciborum, dierum ac temporum, dicens: Mane extra castra, lava corpus tuum: offer hoc vel illud, abstine ab his cibis, observa ista tempora, caeteraque his similia, quae omnia morte finienda erant; Christi autem sacerdotium spiritale est, et secundum virtutem vitae insolubilis, id est secundum potentiam vitae indeficientis, quae nullo interveniente mortis metu solvi poterit. Habet enim Christus in se vitam insolubilem, quia quamvis ad tempus mortuus esset in carne, tamen vivit in aeternum divinitate, et insuper humanitate: postquam victor a mortuis resurrexit, unde Deus Pater contestatur jurando, quia vivit, dicens per Psalmistam: Tu es sacerdos in aeternum.
Reprobatio quidem fit praecedentis mandati, hoc est 117.0870B| legis Moysi propter infirmitatem ejus et inutilitatem. Infirmitatem utique in hoc habebat lex: quia operantes non valebat adjuvare, inutilitatem vero in hoc, quia nemini regnum coelorum valebat aperire. Unde sequitur: Nihil enim ad perfectum adduxit lex. Quid enim, nihil profuit lex? profuit quidem aliquid corpora mundando, peccata levia relaxando; sed nihil ad hoc profuit, ut perfectos facere potuisset servientes in ea, quoniam graviora peccata non tollebat, nec januam regni coelestis alicui aperiebat. Quapropter reprobata est, ut gratiae daretur locus, in qua perfectio constat; utilis quidem fuit fidem habentibus in Christo, non illis qui totam spem suam in ejus carnalibus observationibus ponebant. Introductio vero melioris spei, subaudis est 117.0870C| modo in gratia, per quam spem proximamus ad Deum Habuit quidem lex spem, sed non talem qualem gratia praestitit. Sperabant enim beneplacentes legemque custodientes possidere terram et juxta illud: Si volueritis bona terrae comedetis, nihilque aerumnosum patri prospere vivere, sicut dictum est: Qui fecerit ea vivet. Hic autem speramus: quia placentes et Evangelica praecepta custodientes, non terram possidebimus, sed coelum; insuper etiam quod coelo multo melius est, speramus proximi Deo consistere, ad ipsum paternum solium pervenire et ministrare ei cum sanctis angelis, juxta quod Salvator ait in Evangelio: Fulgebunt justi sicut sol in regno Patris sui, eruntque sicut angeli Dei in coelo (Matth. XIII, 43). Hoc vero sacerdotium, per quod 117.0870D| hanc gloriam possessuri sumus, non est sine jurejurando, ut firmam Dei promissionem credamus. Unde Apostolus subdit: Et quantum est, subaudis firmum, istud sacerdotium Christi de quo loquimur, utique multum est, quia non sine jurejurando firmatum est. Alii quidem sine jurejurando facti sunt sacerdotes ut Aaron filiique ejus, quibus Deus non juravit quod essent sacerdotes in aeternum secundum ordinem legis, hic autem, id est Christus cum jurejurando sacerdos factus est per eum, hoc est per Deum patrem qui dixit ad illum: Juravit Dominus et non poenitebit eum, id est non mutabit juramentum suum, quoniam tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. In tantum melioris Testamenti 117.0871A| sponsor sive promissor factus est Jesus, scilicet in quantum cum jurejurando Dei Patris suum sacerdotium tenet. In quantum sacerdotium Christi, quod juramento Dei est sancitum, sua dignitate praecellit sacerdotium legis veteris, in tantum praecellit etiam gratia Evangelii legem Moysi.
Et alii quidem plures facti sunt sacerdotes, idcirco quod morte prohiberentur permanere, hic autem, id est Christus cui Pater dixit cum jejurando, Tu es sacerdos in aeternum, eo quod maneat in aeternum, sempiternum habet sacerdotium. Duas ponit hic differentias, beatus Apostolus, quia sacerdos noster non habet finem sicut sacerdos legis, et quia cum jurejurando suum sacerdotium possessurus est. Quia enim sacerdotes legis mortales erant, plures facti 117.0871B| sunt sacerdotes in ipsa lege, sicut Aaron et filii ejus, idcirco quod morte praeventi prohiberentur permanere in sacerdotio. Mortuis enim patribus, succedebant filii in locum ipsorum; Jesus autem solus, quia immortalis est, sempiternum habet sacerdotium, nec ullum habere poterit subsequentem, eo quod ipse maneat in aeternum. Sequitur: Unde et salvare in perpetuum potest accedentes per semetipsum ad Deum, semper vivens ad interpellandum pro nobis; unde, inquit, quia Christus in aeternum manet, et sempiternum habet sacerdotium, semper interpellat pro nobis semperque potest salvare. Quia vero quidam codices habent, accedens per semetipsum ad Deum, quidam vero plurali numero accedentes, utrumque recipi potest. Christus ergo pontifex noster, 117.0871C| non per alium pontificem majorem se accedit ad Deum Patrem, sed per semetipsum, ideoque potest salvare in se credentes. Potest et ita intelligi quod dicit, salvare in perpetuum potest accedentes per semetipsum ad Deum. Nos qui puri homines sumus, per illum accedimus ad Deum Patrem, quia Mediator noster existens assistit vultui Dei pro nobis, dirigens per illum preces nostras ad Deum Patrem. Unde et sacerdotes Ecclesiae altari assistentes dicunt: Suscipe, Domine, sancte Pater, preces populi tui per Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum. Et quia semper vivit, semper interpellans pro nobis. Alii vero pontifices qui non semper erunt, non semper interpellant; interpellat autem pro nobis per hoc quod naturam assumpsit humanam, 117.0871D| quam assidue ostendit vultui Dei pro nobis, ut misereatur secundum utramque substantiam. Talis enim dicebat ut nobis esset pontifex sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus, et excelsior coelis factus. Non eramus digni, nec promerebamur talem habere pontificem, sed necesse erat nobis ut talem haberemus pontificem, qui esset sanctus in interiori homine innocens manibus, impollutus corpore, segregatus a peccatoribus, id est ab omni peccato immunis et a conversatione peccatorum separatus. In hoc enim fuit seperatus a peccatoribus, quia alii homines cum peccato concipiuntur et nascuntur, atque ab hoc saeculo cum peccato transeunt, hic autem sine peccato est conceptus, sine 117.0872A| peccato natus, et sine peccato ab hoc mundo transivit, quoniam peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus. Factus autem est excelsior coelis, quando quadragesima die admirandae suae resurrectionis super omnes coelos, et super omnes ordines coelestium spirituum elevatus est ad consessum paternae majestatis, ubi sedet nunc in plenitudine honoris et gloriae. Potest et ita intelligi quod dicit: Talis dicebat ut nobis esset pontifex, quasi diceret: Judaei velut servi per timorem legis Deo servientes, legales pontifices habuerunt, sibi conservos mortales ac peccatores, qui pro semetipsis similiter indigebant offerre, nos autem quibus dictum est: Jam non dicam vos servos, sed amicos meos (Joan. XV), et qui filii Dei sumus serviendo illi amore filiationis, decet 117.0872B| ut habeamus pontificem immortalem, segregatum a peccatoribus. Sequitur: Qui non habet quotidie necessitatem, quemadmodum sacerdotes legis, prius pro suis delictis hostias offerre, deinde pro populi. Hoc enim fecit semel seipsum offerendo Dominus noster Jesus Christus. Quid fecit? Utique obtulit sacrificium non pro suis dilectis, sed pro nostris, et semel hoc fecit non amplius, quia semel mortuus pro peccatis nostris, jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur (Rom. VI, 9). Magnitudinem sacrificii Christi hic ostendit, quod semel oblatum, tantum praevaluit, quantum omnia sacrificia legalia non valuerunt. Unum enim fuit, et semel oblatum, et sufficit in sempiternum ad tollenda omnia peccata credentium. Pontifices autem Judaeorum peccatores 117.0872C| erant, et ideo necesse habebant pro suis delictis hostias offerre, et ideo sacrificia illa hominem justificare non poterant, quia inconveniens erat, ut pro homine rationali irrationale animal offerretur. Quaerebatur pontifex sine peccato, et hostia rationabilis, nec inveniebatur; inventus est autem unus sine peccato Deus et homo, et obtulit seipsum rationabile sacrificium pro salute hominis rationalis. Lex enim homines constituit sacerdotes infirmitatem habentes. Dicit enim Dominus ad Moysen in lege: Unges Aaron et filios ejus mihi in sacerdotes (Exod. XXX, 30); sed quia illi infirmitatem, hoc est, peccata habebant quibus infirmabatur illorum anima, necesse habebant ut pro populi, ita etiam pro suis delictis hostias offerrent. Iste autem tam potens est, ut non 117.0872D| indigeret pro se offerre, sed insuper semel oblato suae carnis sacrificio, omnium saluti sufficeret. Sermo autem jurisjurandi, qui post legem est, Filium in aeternum perfectum, subaudis ostendit, sive perfectum constituit sacerdotem non infirmitate gravatum, sicut lex constituit suos. Post legem factus est sermo Dei Patris ad David de Christo cum jurejurando ubi dicitur: Juravit Dominus et non poenitebit eum, etc., ponit hic amplius Filii nomen ad distinctionem servorum qui fuerunt in lege, qui servi infirmi fuerunt, sive quia peccatores, sive quia mortales erant, Filium vero perfectum ostendit quia semper vivit, et semper sine peccato est.
CAPUT VIII. 117.0873A| Capitulum autem super ea quae dicuntur, hoc est, repetitio super ea quae dicuntur de Christo. Quo dicto significat aliquid summum et magnum et quasi per recapitulationem praecedentis disputationis ad rem ipsam deducit auditorem. Talem habemus pontificem qualem subaudis superius diximus, sanctum videlicet, innocentem, impollutum segregatum a peccatoribus et qualem adhuc dicturi sumus in sequentibus, qui consedit in dextera sedis magnitudinis in coelis, sanctorum minister, et tabernaculi veri quod fixit Deus et non homo. Sedem magnitudinis in coelis debemus accipere plenitudinem paternae majestatis, in qua Filius Dei sedet, quae etiam designatur per dexteram. Nec est pueriliter accipiendum, quod Deus 117.0873B| Pater dexteram aut sinistram habeat, qui spiritus est omnia implens, ut ita sedeat Filius in dextera illius, sicut solet Filius sedere juxta Patrem suum regem; sed sicut diximus, plenitudinem majestatis, summamque gloriam beatitudinis et prosperitatis debemus per dexteram intelligere, in qua Filius Dei sedet. Sedere autem Filii pro habitare ponitur. Pontifex ergo noster qui consedit in summa gloria paternae majestatis, in coelis sanctorum minister est. Quod duobus potest modis accipi: veniens quippe Dominus in mundum, per incarnationis exhibitionem, ministravit sanctis apostolis aliisque fidelibus, et etiam qui adhuc futuri sunt, panem refectionis verbi spiritalis, et potum doctrinae evangelicae, dicens: Si quis sitit, veniat ad me et bibat (Joan. VII, 117.0873C| 37), et: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos (Matth. XI, 28). Ministravit illis etiam documentum fidei et gratiam baptismatis, et insuper quod majus fuit sacramentum redemptionis per passionem suam et cognitionem mysteriorum in lege et prophetis, ac postea sua ascensione ministravit nobis aditum patriae coelestis. Ecce quod et quid ministravit electis suis apparens mundo. Dicatur et aliter: Sanctorum minister erit in futurum, quando semetipsum ministrabit illis ut cognoscant eum cum Patre et Spiritu sancto, sicuti est, scilicet cum tradiderit regnum suum Deo et Patri. Unde in Evangelio de se sub persona patrisfamilias loquens dicit: Amen dico vobis quod praecinget se, et faciet illos discumbere, et transiens ministrabit illis. 117.0873D| (Luc. XII, 37.) Transire enim dicitur, quia electos suos de judicio ad regnum transire faciet, vel a contemplatione humanitatis ad cognitionem divinitatis suae. Ministrabit illis cum se et Patrem cum Spiritu sancto eis monstrabit; nam cibus et vita illorum visio sanctae Trinitatis erit, sicut ipse dicit ad Patrem: Haec est vita aeterna, ut cognoscant te cum Spiritu sancto, et Jesum Christum quem misisti unum et verum Deum. Tabernaculi quoque veri minister est quod constituit sive composuit Deus et non homo, id est coeli quod ipse nobis administrat ut claritate siderum illius illustremur. Tabernaculum etenim quod Beseleel composuit in deserto, sive quod a Salomone factum est in terra repromissionis, non fuit verum 117.0874A| quia carie et vetustate consumptum est, nec semper durare potuit, ideoque tabernaculum verum coelum vocat, quoniam in aeternum stabit, nullaque vetustate consumetur. Potest et altiori sensu intelligi, ut tabernaculum verum accipiantur animae justorum, quibus ipse Filius Dei gaudia patriae coelestis administrat, et in quibus ipse habitare dignatur, juxta quod per prophetam dicitur: Inhabitabo in illis et inambulabo (II Cor. VI, 16). Et Apostolus: In interiore homine habitare Christum per fidem in cordibus vestris (Eph. III, 17). Et: Templum Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, 17). Omnis enim pontifex ad offerenda munera constituitur, unde necesse est et huic habere aliquid quod offerat. Non enim potest esse sacerdos nisi habeat quod offerat. Pontifices vero 117.0874B| veteres sacerdotii secundum praeceptum legis munera et hostias pro suis et pro populi offerebant delictis. Christus vero, cum in sempiterna divinitatis suae natura non haberet quod offerret, sumpsit ex nobis quod pro nobis offerret, id est carnem humanam, seipsum videlicet quem obtulit in ara crucis. Quid ergo tam aptum immolationi quam caro rationalis pro rationali? Et quid tam mundum pro immundis quam carnem sine ulla contagione offerre? Et quoniam quatuor in omni sacrificio consideranda sunt: videlicet cui offerat, a quo offeratur, quod offeratur, pro quibus offeratur, haec etiam possumus hic reperire satis eleganter. Quia enim nulli sacrificium debetur nisi soli vero Deo, pontifex noster mundam hostiam pro nobis Deo Patri obtulit, idem existens 117.0874C| sacerdos et sacrificium. Offert etiam sacrificium Deo Patri acceptum per Ecclesiam suam. Dum enim nos offerimus sacramenta corporis ejus, ipse offert. Si ergo esset super terram, subaudis sacerdos terrenus secundum ordinem Aaron, nec esset sacerdos, secundum ordinem Melchisedech, cum essent sacerdotes Levitici generis qui offerrent secundum legem munera, qui exemplari et umbrae deserviunt coelestium, sicut responsum est Moysi cum consummasset ac perfecisset tabernaculum oraculi. Si esset terrenus pontifex super terram, sicut Aaron, vel aliquis secundum ejus ordinem immortalis et sine peccato, qui suis sacrifi iis potuisset mundare genus humanum, perfectumque reddere, non esset utique sacerdos secundum ordinem Melchisedech in aeternum, quia 117.0874D| satis essent qui offerrent legalia munera. Sed quia Aaron et filii ejus mortales erant et peccatores, quapropter non poterant genus humanum perfectum reddere, ideo venit Christus sine peccato, qui in aeternum suum sacerdotium teneret, suoque sacrificio genus humanum perfectissime mundaret, non talis quales fuerunt illi qui exemplari et umbrae deserviunt coelestium. Exemplar est figura et similitudo per quod alia ostenditur, sicut imago expressa in pariete, exemplar est et figura veri hominis. Sacerdotes igitur Judaeorum exemplari, id est figurae et umbrae coelestium mysteriorum deserviebant, quia omnia illa similitudines et figurae erant istorum quae in Ecclesia modo in veritate aguntur. Coelestia autem 117.0875A| mysteria dicit spiritalia, quod observatores suos in veritate ad coelestia ducunt. Nonne coeleste altare est fides nostra, in qua offerimus quotidie orationes nostras Deo? Vide (inquit), omnia facito secundum exemplar quod tibi ostensum est in monte. Quoniam auditus noster minus aptus esse videtur ad disciplinam percipiendam quam visus, non enim in animo commendamus quae audimus, quomodo illa quae ipso visu percipimus, ideo non solum auditu, verum etiam visu demonstratum est Moysi a Domino in monte tabernaculum: quod facturus erat cooperante Beseleel. Unde dicit ei: Vide ut omnia facias secundum illam similitudinem quae tibi in monte ostensa est. Quod autem dicit, intelligendum est tam de tabernaculi constructione vasorumque ejus, quam de sacrificiis 117.0875B| et hostiis quae ibi oblaturi essent.
Nunc autem melius sortitus est ministerium, sacerdotii videlicet dignitatem, quanto et melioris testamenti mediator est, quod in melioribus repromissionibus sancitum est, hoc est firmatum, statutum et corroboratum: Vides, inquit, quanto melior est ista celebratio illa quae nunc temporis agebatur. Siquidem illa exemplar et figura, ista veritas est, sicut in Evangelio dicitur: Lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est (Joan. I, 17). Nunc, hoc est, in hac novissima mundi aetate, tanto melius ministerium sacerdotii sortitus est Christus, quam fuisset illud legale, quanto et melioris testamenti est mediator. Quanto meliora sunt coelestia terrenis, aeterna temporalibus, tanto melioris 117.0875C| testamenti dator et mediator est Jesus, et tanto melioribus promissionibus confirmatum est istud. Testamentum etenim Vetus terrena ac temporalia promittebat, dicens: Si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis (Is. I, 19). Et: Observa quae praecepio tibi, ut sis longaevus super terram (Exod. XX, 12), caeteraque his similia, promittens temporalia atque terrena. Novum vero quod per Christum datum est, promittit ac tribuit coelestia et aeterna, vitamque perfectam per gratiam baptismatis, et fidem Dominicae passionis, remissionem videlicet omnium peccatorum. Dicit namque evangelista: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Matth. III, 2). Et: Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit (Marc. XVI, 16). Et: Quia erunt electi sicut angeli 117.0875D| Dei in coelo (Marc. XII, 25). Et insuper quod majus est, quod dicitur in Evangelio Joannis. Quotquot, inquit, receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. XI, 12).
Ecce quomodo melioris testamenti mediator et dator est Christus, et quomodo melioribus promissionibus confirmatum est. In hoc quoque melius sacerdotium sortitus est, quia illud temporale fuit, istud est aeternum; illud non poterat hominem justificare nec regnum coelorum suis observatoribus reserare; istud vero perfecte justificat hominem, statimque ei regnum coelorum aperit. Mediator autem testamenti appellatur Dominus, quia sicut Moyses mediator fuit inter Deum et populum, verba Dei ad populum referens 117.0876A| iterumque populi ad Deum, ita et Christus verba Dei Patris nobis retulit, iterumque nostra refert ad Deum. Transiens Apostolus a sacerdote et sacrificio, tunc demum testamenti differentiam facit, dicens: Nam si illud prius testamentum culpa vacasset, non utique secundi testamenti locus inquireretur, hoc est, si aliud testamentum legis peccata posset auferre, ut observatores sui inculpabiles essent, non secundi testamenti locus nunc inquireretur. Sed quia illud non fuit perfectum, illo sublato, inventus est locus aptus secundi testamenti, sicut vituperans eos, id est non approbans dignos laude, dicit per prophetam: Ecce dies venient, dicit Dominus; et consummabo super domum Israel, et super domum Juda testamentum novum; non secundum testamentum 117.0876B| quod feci cum patribus eorum in die qua apprehendi manum illorum ut educerem eos de terra Aegypti: quoniam ipsi non permanserunt in testamento meo, et ego neglexi eos, ait Dominus Deus. Ecce dies Novi Testamenti, et ultimae saeculi aetatis venient, dicit Dominus, et consummabo, id est perficiam super domum Israel et super domum Juda Testamentum Novum. Quantum ad litteram pertinet, per domum Israel decem tribus intelliguntur, quae separaverunt se a domo David temporibus Jeroboam: per domum autem Juda, duae tribus Juda et Benjamin cum tribu sacerdotali, quae adhaeserunt domui David. Altiori autem intellectu per utramque domum debemus intelligere omnes tam ex Judaeis quam ex gentibus credentes, qui Deum recte confitendo (quod interpretatur 117.0876C| Judas) veri Israelitae sunt, hoc est, Deum mente videntes, quibus Dominus perfecit atque complevit Novum Testamentum, gratiam scilicet Evangelii. Testamentum autem Novum dicitur ad differentiam Veteris. Ut vero altius dicamus, Vetus Testamentum ob hoc dicitur, eo quod hominem in vetustate peccati positum, novum reddere non valebat: at vero Novum Testamentum dictum est, eo quod veterem hominem, id est peccato veteris hominis Adae commaculatum, novum efficiat in baptismate per fidem Dominicae passionis, quod non est simile Testamento Veteri, quod fecit cum patribus eorum: quia illud terrena promittebat ac temporalia, et praecipiebat carnalia, istud vero aeterna et coelestia promittit praecipiens spiritualia. Quod vero dicit: In die qua 117.0876D| apprehendi manum illorum, ut eos ducerem de terra Aegypti (Jer. XXXI, 32), magnam familiaritatem suam omnipotens Deus ostendit, quam exhibuit illi populo. More enim mulierum loquitur sermo divinus, quae apprehendere solent parvulorum manus, et plerumque ad se conducere, plerumque etiam huc illucque sustentando ne labantur, ut pote firmos gressus non habentes adhuc. Si omnipotens Deus, cum ille populus puerilis ac parvulus esset: quia neque gressus bonae operationis habebat, neque fortitudinem qua se posset exsolvere a jugo opprimentium, tetendit manum suam ei, magnum videlicet auxilium pietatis suae, et extraxit eum de fornace ferrea, trahens ad cognitionem suam et amplius amore cum diligens 117.0877A| gratissimo, simulque deducens per deserti vastitatem, introduxit in terram omnibus meliorem. Sed quia non permanserunt in testamento ejus, id est non observaverunt quae praecepit in testamento suo, neglexit eos, hoc est dimisit eos ire secundum desideria cordis sui, juxta quod Psalmista dicit (Psal. LXXX, 13). Notandum autem quia cum dixisset sermo divinus: Perficiam testamentum novum, non secundum illud quod pepigi cum patribus eorum, ne forte Judaei possent oblatrando dicere illud testamentum destruendum esse de quo dixit ad Abraham Deus: In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXVI, 4), districte manifestavit de quo loqueretur, cum subintulit, dicens: In die qua apprehendi manum illorum ut educerem eos de terra Aegypti. De 117.0877B| lege enim dixit hoc, quam quinquagesimo die egressionis illorum de terra Aegypti, datam esse constat in monte Sinai, in qua non permanserunt patres eorum, sed fecerunt vitulum conflatibilem in Oreb, et adoraverunt illum. Nam illud quod pepigit cum Abraham, in Christo completum est in quo benedicentur omnes gentes.
Quia hoc est testamentum quod disponam domui Israel, scilicet credentibus, post dies illos, dicit Dominus, dabo leges meas in mente eorum, et in cordibus eorum superscribam eas: et ero eis in Deum, et ipsi erunt mihi in populum: et non docebit unusquisque proximum suum, et unusquisque fratrem suum, dicens: Cognosce Dominum, quoniam omnes cognoscent me a majore usque ad minorem eorum, quia propitius 117.0877C| ero iniquitatibus eorum, et peccatorum eorum non recordabor amplius. Magna distantia est inter legem et legem, inter scripturam et scripturam, inter doctores legis doctoresque Evangelii, inter litteram et gratiam spiritalis intelligentiae. Nam littera legis scripta est in tabulis lapideis, gratia autem spiritalis intelligentiae data est fidelibus per Spiritum sanctum per quem charitas Dei diffusa est in cordibus fidelium. Hoc autem quod dicit, Dabo leges meas in mente eorum, et in cordibus eorum superscribam eas, specialiter ad sanctos apostolos pertinet, qui gratiam Novi Testamenti non habuerunt scriptam in tabulis lapideis, neque in membranis, sed in mente et in cordibus suis divinitus exaratam habuerunt. Primum quidem ante Dominicam passionem quando, 117.0877D| sicut Matthaeus narrat, ascendit in montem, ibique cum illis illum prolixum sermonem habuit, ubi institutio totius perfectae vitae continetur. Secundo vero post resurrectionem suam quando, sicut Lucas testatur, aperuit illis sensum ut intelligerent omnia quae scripta erant in lege Moysi et prophetis et psalmis de ipso (Luc. XXIV, 45); deinde vero decimo die ascensionis suae, adveniente Spiritu sancto in linguis igneis super eos, revelavit eis ut cognoscerent quidquid mortalibus de Deo sciendum erat. Quomodo enim possent evangelistae tanta miracula et verba coelestia post ejus ascensionem scribere, nisi ea in tabulis cordis divinitus exarata haberent? et praecipue beatus Joannes, qui sexagesimo quinto 117.0878A| anno post Dominicam ascensionem Evangelium scripsit, quomodo posset tanta de divinitate illius proferre, quae ipse Dominus eis protulit maxime ea nocte qua comprehensus est? Nos autem partim in cordibus, plenius autem in membranis scriptum habemus ab illis nobis relictum ut in illis meditando exerceamur. Quod autem subjungit, Non docebit unusquisque proximum suum et unusquisque fratrem suum, dicens: Cognosce Dominum, non ad praesens tempus referendum est, ubi invicem docemur, sed (sicut dicit beatus Augustinus) dum loqueretur propheta Jeremias de primo Domini adventu, subito convertit oculum mentis ad secundum, postquam nemo docebit proximum suum ut cognoscat Deum, quoniam electi positi in ejus contemplatione videbunt 117.0878B| et cognoscent eum sicuti est. Nam in praesenti (sicut diximus) docemur in invicem. Postea etiam peccatorum illorum non erit memor, quoniam omnes exspoliati ab omni fece mortalitatis et corruptionis corporis, et mutabilitate atque peccato, resurrectionis gloria donati fulgebunt sicut angeli Dei in coelis.
Dicendo autem novum veteravit prius. Sumens Apostolus fiduciam et auctoritatem ex dictis propheticis, ubi dicitur: Consummabo Testamentum Novum super domum Israel, ostendit verus jam liquidius esse finiendum. Dicendo autem, Consummabo Novum Testamentum, ostendit in vetustatem redigi, sive vetustum effici illud quod erat prius, unde subjungit: Quod autem antiquatur et senescit, prope interitum 117.0878C| est, quasi diceret: Quia sermo divinus per hoc quod dixit Testamentum Novum futurum, et vetustum esse prius, datur intelligi quia, si antiquatur, et vetustum est prius testamentum, in proximo est ut intereat, finemque recipiat. Hoc vero intelligendum est non de praeceptis vitae ac morum, in quibus lex manet concordans cum Evangelio, sed de mandatis sacrificiorum carnalium, in quibus adveniente Christo quem figurabant, finem acceptura erat lex.
CAPUT IX. Habuit quidem et prius justificationes culturae et sanctum saeculare. Prius quidem testamentum habuit justificationes culturae, quia per divinum cultum justificabantur 117.0878D| homines a levioribus culpis: habuit et sanctum saeculare, in quo saeculi homines, hoc est gentiles ad judaismum transeuntes recipiebat. Patebat enim non solum Judaeis, sed etiam gentilibus. Sanctum ergo saeculare vocat locum atriorum, ubi gentiles stabant ad adorandum post Judaeos. Tabernaculum enim factum est primum, in quo candelabra, et mensa quae, subaudis mensa vel propositio panum, dicitur sancta. Non de illo tabernaculo disputaturus est hic Apostolus, quod Moyses fecit in eremo. Ubi tantummodo unum candelabrum fuit, sed de templo quod postea Salomon aedificavit in Hierusalem, ubi fuerunt plura candelabra. Unde quod dicit primum, non est referendum ad tempus, sed potius ad locum. 117.0879A| Dividit enim illud templum Salomonis beatus Apostolus in duo tabernacula: et primum quidem tabernaculum appellat illam partem templi ubi erant candelabra et mensa, super quam ponebantur duodecim panes calidi, sex hinc, et sex inde, et super panes duae patinae aureae, plenae thure: una hinc, et altera inde, eratque ibi a sabbato usque ad sabbatum, et erat ibi altare aureum, ubi offerebatur incensum thymiamatis mane et vespere, cum qua parte templi comprehendit altare holocaustorum, quod erat sub divo ante fores templum Domini, in quod tabernaculum licite ingrediebantur quotidie sacerdotes, et reliqui ministri; secundum autem tabernaculum vult intelligi Sancta sanctorum, illam videlicet partem templi quae dividebatur pariete viginti cubitorum 117.0879B| et velo, quod pendebat ante parietem ubi intrinsecus erat arca Moysi, continens in se tabulas legis et urnam auream, in qua erat manna, virga quoque Aaron quae fronduerat. Ipsa autem arca plano schemate erat facta, ideoque super ipsam erat tabula aurea quae appellabatur propitiatorium, eo quod inde loqueretur Dominus Moysi et sacerdotibus, et super ipsam arcam erant duo cherubin quae alis suis obumbrabant tabulam propitiatorii, versisque vultibus respiciebant in propitiatorium, In istud secundum tabernaculum, hoc est Sancta sanctorum, nemo ingredi audebat, nisi solus pontifex semel in anno, qui accepto sanguine in vasculo ingrediebatur intus oraturus pro populo, septima decima videlicet die septimi mensis a festivitate 117.0879C| paschali, quae dies appellabatur quidem propitiationis, in crastinum autem sequebatur festivitas tabernaculorum. Spiritualiter autem illud primum tabernaculum ubi sacerdotes licite ingrediebantur, statum praesentis Ecclesiae significat, ubi sunt plura candelabra, sancti videlicet praedicatores, qui sibi et aliis lucent verbo et exemplis, vel etiam ubi sunt dona Spiritus sancti, quibus fidelium corda illuminantur, qui per fidem in Ecclesia consistunt. Et de mensa, divina videlicet Scriptura, de qua Psalmista dicit: Parasti in conspectu meo mensam. (Psal. XXII, 5). Est et propositio panum in mensa, intellectus videlicet sacrae Scripturae, quo quotidie reficiuntur animae fidelium. Possumus et per panem intelligere corpus et sanguinem Domini, quod in 117.0879D| Ecclesia consecratur.
Post velamentum autem secundum tabernaculum, subaudis est, quod dicitur Sancta sanctorum, aureum habens thuribulum et arcam testamenti circumtectam ex omni parte auro, in qua urna aurea habens manna, et virga Aaron quae fronduerat, et tabulae testamenti. De his singulis quomodo et qualiter essent ordinata, secundum litteram paulo superius elucidatum est, quapropter spiritualia mysteria videamus. Velum post quod erat tabernaculum, quod appellabatur Sancta sanctorum, causa suae dignitatis, sicut et Cantica canticorum, significat coelum, post quod sunt interiora patriae coelestis. Elevato velo, ingrediebatur pontifex cum sanguine in Sancta 117.0880A| sanctorum, oraturus pro populo, et Dominus noster pontifex cum sanguine passionis suae, eadem passione peracta, reserato coelo, Sancta sanctorum penetravit, ubi assidue Deum patrem exorat pro nobis. In Sancta sanctorum erat thuribulum, quia Christus in secretis patriae coelestis consistit per quem orationes nostras ad Deum Patrem dirigimus. Arca testamenti circumtecta ex omni parte auro, caro est Domini nostri Salvatoris, qui auctor est utriusque testamenti, et qui interius plenus erat Divinitate, et exterius refulgebat virtute miraculorum verborumque coelestium. In auro enim solet claritas sermonis designari, sicut Sapientia dicit: Concupisce sapientiam sicut aurum. Urna aurea habens manna, Christus est, in quo manna Divinitatis 117.0880B| est, qui dixit: Ego sum panis vivus qui de coelo descendi (Joan. VI, 41). Virga Aaron quae fronduerat, sacerdotii dignitas est, quae semper floret in Christo, sive potentia imperialis. Duae tabulae testamenti in arca duo sunt testamenta consistentia in Christo. Sequitur, super quae erant, id est super arcam, duo cherubin gloriae obumbrantia propitiatorium. Duo cherubin tegentia arcam, quae interpretantur plenitudo scientiae, duo sunt testamenta, in quibus plenitudo est scientiae quae tegunt Christum, qui est propitiatio pro peccatis nostris, quia in divina Scriptura latet: de quibus, omnibus subaudis quid mysterii in se habeat, non est modo dicendum per singula. Fortassis ideo reticuit, quia multis sermonibus opus habebat, sive quia necdum 117.0880C| erant capaces omnia capere.
His vere ita compositis et ordinatis, quae diximus esse tam in primo tabernaculo quam in secundo, hoc est in Sanctis sanctorum, in priori quidem tabernaculo, hoc est in illa parte templi in qua altare incensi erat, et ante cujus etiam fores erat altare holocaustorum, semper introibant sacerdotes sacrificiorum officia consummantes. Non est ita intelligendum quod in templo super altare incensi hostias offerrent aut ubi perficerent sacrificia victimarum, sed potius sacrificiorum officia possumus accipere incensum, ad quod offerendum semper ingrediebantur sacerdotes mane et vespere, sive consummato et perfecto sacrificio ante templum, in altari holocaustorum, semper ingrediebantur in 117.0880D| templum cum incenso. Potest et tertio modo intelligi, ut (sicut superius diximus) cum templo altare etiam holocaustorum comprehenderit, ac per hoc a parte totum voluerit comprehendere. Utrumque tamen pro vero accipi potest. In secundo autem semel in anno solus pontifex non sine sanguine quem offert pro sua et populi ignorantia. Secundum autem tabernaculum in quod solus pontifex cum sanguine ingrediebatur, significat interiora patriae coelestis; ille vero pontifex significat Christum, qui semel ingressus est Sancta sanctorum intra velum, completa passione sua, ut assistat nunc vultui Dei pro nobis orans, non pro suis, sed pro nostris delictis, nisi forte dicatur orare pro suis, propter 117.0881A| communionem quam habet cum corpore suo, quod est Ecclesia: unde dicit in passione: Deus, Deus meus, ut quid me dereliquisti? longe a salute mea verba delictorum meorum (Psal. XXI, 1). Quae sunt enim verba delictorum nisi corporis ejus quod nos sumus? Ipse enim peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus (I Petr. II, 22), hoc significante Spiritu sancto nondum propalatam esse sanctorum viam, id est, hoc significante Spiritu sancto ad Moysen, nondum venisse Christum qui semel cum sanguine passionis suae ingrederetur coelorum secreta, quasi diceret aliis verbis: Ideo solus pontifex cum sanguine intrabat semel in Sancta sanctorum, ut discamus quia coeleste regnum inaccessibili erat adhuc mortalibus, quoadusque veniret Christus qui, expleta passione 117.0881B| sua, aperiret nobis januam patriae coelestis, reserato velo, id est coelo. Nondum enim erat manifestata sanctorum via ingrediendi in patriam coelestem, sive non manifesta via intelligentiae, quia ignorabant homines quid significarent illa mysteria. Nec putemus illuc nos non posse ingredi quo pontifex noster prior ingressus est, ipse namque dicit ad Patrem: Pater, volo ut ubi ego sum, et isti sint mecum (Joan. XVII, 24), et alibi, ubi sum ego, illic et minister meus erit (Joan. XII, 26). Et quia adhuc templum stabat quando Apostolus ista loquebatur, et munera legalia, quamvis sine causa ibi offerebantur, ideo subjunxit, dicens: Adhuc priore tabernaculo habente statum quae, subaudis res, parabola est, hoc est figura et similitudo temporis instantis sive praesentis. 117.0881C| Quod enim agebatur in templo tunc temporis, figura erat et similitudo istius veritatis, quae jam in Ecclesia completur. Sequitur, juxta quam, subaudis parabolam sive figuram, munera et hostiae offeruntur, adhuc ibi a sacerdotibus, quae, munera vel hostiae, non possunt perfectum facere servientem juxta conscientiam. Conscientia dicitur cordis scientia per quam intelligitur mens hominis; illa, inquit, munera carnalia non poterant perfectum reddere servientem in lege, juxta perfectionem mentis, quia non valebant mentem justificare dum non tollebant graviora peccata. Neminem enim ad perfectum adduxit lex. Sed in quibus ex maxima parte mundatio legis constabat, subsequenter ostendit, inquiens solummodo in cibis et potibus et variis baptismatibus 117.0881D| et justitiis carnis, subaudis videbatur perfectum facere servientem, usque ad tempus correctionis, id est meliorationis et emendationis, impositis istis scilicet justitiis carnis. Hae justitiae carnales in differentia ciborum et potuum, ac variorum baptismatum sive lavationum usque ad tempus Dominici adventus impositae fuerunt, sicut et reliqua quae agebantur in figura; Domino autem adveniente correctae sunt, hoc est emendatae ac in melius mutatae. Nam per munda animalia quae lex praecepit ut edantur, significantur munda opera; per immunda vero animalia, immunda opera intelliguntur, a quibus abstinendum est. Per potus vero mundos, doctrinam ecclesiasticorum virorum, per immundos vero, doctrinam 117.0882A| haereticorum nihilominus debemus accipere. De baptismatibus vero Judaeorum plenius in Evangelio Marci legitur, ubi vituperabant Pharisaei Dominum et discipulos ejus non lotis manibus manducare (Marc. VII, 2). Omnes enim lavationes illorum nomine baptismatum designantur. Aliquando autem manus solummodo lavant, aliquando pedes, aliquando totum corpus quando aut aliquid immundum contingunt, aut etiam si ad mortuum accedunt. Sed frustra lavant manus corpusque totum, dum contemnunt fonte Salvatoris ablui. Nam quod propheta dicit: Lavamini, mundi estote, et mundamini qui fertis vasa Domini (Isa. I, 16), illi solummodo carnaliter intelligebant, cum potius de lavatione baptismatis Christi et munditia operum dictum 117.0882B| sit. Ista omnia imposita erant usque ad tempus correctionis, hoc est usque ad tempus Dominici adventus. Postea vero immutata sunt a Christo in melius, quia dum carnaliter observabantur, munditiam corporis adimplebant; dum vero spiritaliter coeperunt observari, munditiam animae pariter coeperunt operari.
Christus autem assistens pontifex futurorum bonorum, per amplius et perfectius tabernaculum non manufactum, id est non hujus creationis. Pontifex Judaeorum qui semel in anno cum sanguine introibat intra velum in Sancta sanctorum oraturus pro populo Christum significabat sicut jam multis in locis declaratum est, qui cum sanguine passionis suae reserato coelo ingressus est secreta patriae coelestis, 117.0882C| ubi nunc assistit vultui Dei Patris, orans pro nobis. Pontifex autem futurorum bonorum duobus modis appellatur: futura enim bona quae nobis ipse administravit, fuerunt verba coelestia, passio illius, resurrectio, baptismus, remissio peccatorum, perfectaque justificatio, quae idcirco futura bona appellabantur, vel quia mysteriis praefigurata sunt, vel etiam quia praedicta sunt in divinis oraculis. Altiori autem intellectu futura bona possumus accipere gaudia patriae coelestis, quae nobis per Christum administrata sunt. Unde et pontifex appellatur, eo quod potestatem, id est viam justitiae, viamque ad patriam coelestem ascendendo nobis exhibuerit. Alia translatio habet, Christus adveniens pontifex futurorum bonorum. Nisi enim advenisset, nequaquam haec futura 117.0882D| bona nobis administrasset, neque assisteret vultui Dei Patris pro nobis. Notandumque quia non dixit simpliciter Apostolus illum assistere, sed per tabernaculum, usus etiam comparativo gradu, dicens: Per amplius et perfectius. Tabernaculum autem per quod assistit Deo Patri, humanitas illius est quoniam nisi homo fieret, nequaquam Deo Patri assistere posset. Tabernaculum ergo corporis Dominici amplius est tabernaculo Moysi, tabernaculo quoque Salomonis, quia illa manibus carnalium hominum facta sunt, hoc vero intra uterum virginis, sine semine virili, totius Trinitatis opere effigiatum est. Sive in hoc est amplius et majus illis tabernaculis, quia divinitas Verbi, quae tota non potest 117.0883A| comprehendi tabernaculo manufacto, in illo homine plenissime requiescit. Perfectius sive sanctius in hoc est illis tabernaculis, quia cum neutrum illorum sibi ministrantes sanctificare perfectosque facere posset, istud vero tabernaculum ad se accedentes et a peccatis mundare, et perfectos facere potest. Quod dixit, non manufactum, exposuit ipse, dicens: Id est non hujus creationis cujus nos sumus, quia non fuit semine virili concretum. Iste est lapis quem vidit Daniel abscisum de monte sine manibus, hoc est de populo Judaeorum, natum sine semine virili et coitu masculino.
Neque per sanguinem hircorum aut vitulorum sed per proprium sanguinem semel introivit in sancta aeterna redemptione inventa, non cum sanguine legalium 117.0883B| animalium, a quo perfecta justificatio non poterat dari: sed cum sanguine passionis suae introivit in patriam coelestem quo sanguine omnes sunt redempti, perfecteque justificati non temporali, sed aeterna redemptione. De hac redemptione dicitur per Zachariam patrem beati Joannis: Visitarit nos et fecit redemptionem plebis suae (Luc. I). Redemptio autem ad captivos pertinet, et nos captivi eramus, captivati a diabolo in primo parente nostro.
Si enim sanguis hircorum et taurorum, et cinis vitulae aspersus, inquinatos sanctificat ad emundationem carnis, quanto magis sanguis Christi, qui per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, emundabit conscientium nostram ab operibus mortuis, ad serviendum Deo viventi? Si sanguis animalium 117.0883C| irrationabilium poterat mundare conscientiam nostram secundum carnem, et, sicut tunc temporis videbatur, sanctificabatur si quis immundus aspersus fuisset illo sanguine: multo magis sanguis Christi poterat mundare animam nostram et plenissime justificare. Sed ne quis putaret plenam justificationem et emundationem provenire aspersione illius sanguinis legalis, subintulit Apostolus carnis emundationem secundum legem per illum dari; quasi dicat: Sanctificatur quidem caro et mundatur propter legis praeceptum, sed tamen anima non expiatur. Addidit quoque differentiae causam, per quam demonstravit illum sanguinem animalium non esse immaculatum, dicens de Christo: Qui per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum 117.0883D| Deo. Spiritus sanctus, qui replevit illum hominem in utero virginali, custodivit cum ut absque peccato ab hoc mundo transiret, essetque immaculatum sacrificium in odorem suavitatis Deo Patri. Emundabit conscientiam nostram, id est mentem nostram ab operibus mortuis. Opera mortua sunt peccata, quae animam occidunt. Sicut enim anima vivit virtutibus, quae opera vitae appellantur, ita moritur vitiis et peccatis, simulque trahitur ad mortem aeternae perditionis. Et bene dixit ab operibus mortuis: si quis enim in lege tangebat mortuum, polluebatur, tamen aspersione sanguinis postea mundabatur. Similiter qui imitatus fuerit opus mortuae animae, inquibatur: tamen per fidem Dominicae passionis mundatur. 117.0884A| Qui enim tetigerit picem, inquinabitur ab ea: tamen per fidem Dominicae passionis mundabitur, hoc est, si per poenitentiam et gratiam baptismatis quis fuerit ablutus ab operibus mortuis, si eadem iterum attigerit, contaminabitur. Sequitur: Ad serviendum Deo viventi. Hic apertissime ostenditur. quia opera mortua habentes non possent servire vivo et vero Deo, quia illi mortui sunt et falsi. Si enim qui mortuum aut aliquod immundum tangebat, non oportebat eum intrare in templum, quanto magis quis opera mortua habens, non poterit intrare in coelum.
Et ideo Novi Testamenti mediator est, ut morte intercedente, sive interveniente in redemptionem earumdem praevaricationum, quae erant sub priori testamento 117.0884B| repromissionem accipiant qui vocati sunt aeternae haereditatis: ubi enim testamentum est, mors necesse est intercedat, seu interveniat testatoris. Testamentum enim in mortuis confirmatum est, alioquin, id est aliter, nondum valet firmum esse testamentum, dum vivit ille qui testatus est. Leges humanas hic videtur Apostolus tangere, quae solent testamentum quod alter alteri de haereditate sua facit, infirmum facere, quousque testator ipsius testamenti morte interveniente discesserit: mortuo vero illo testatore qui testamentum fecit, omnino jam firmum manet. In hunc modum testamentum vitae aeternae quod a Christo accepimus non aliter nobis firmum manere poterat, nisi ipse morte sua illud roborasset. Tantum enim erat peccatum nostrum, ut aliter non potuissemus 117.0884C| redimi et salvari nisi unigenitus Dei Filius pro nobis moreretur. Et quia ad illud consequendum quod ille promiserat indigni eramus, ipse nobis morte sua mediator factus est, ut per mortem suam indebitam illam quae nobis debebatur auferret. Et quia fortassis poterant multi minus perfecti dubitare de promissionibus Domini, maxime ex eo quod mortuus est quasi infirmus, beatus Apostolus ponit exempla ex communi consuetudine legum humanarum, ostendens quia non viventibus testatoribus, sed morientibus firmantur testamenta, fortitudinemque accipiunt. Quandiu enim vivit testator, potest immutare sententiam suam, et alios atque alios haeredes adducere in haereditatem suam. Quapropter volens Apostolus firmum esse testamentum, quod 117.0884D| Christus nobis dimisit, dicens: Ideo, inquiens, Christus Novi Testamenti mediator est, ut morte sua interveniente in redemptionem illarum praevaricationum, quae non poterant auferri et deleri in priori testamento deletae sunt autem per ejus passionem, ut repromissionem aeternae haereditatis accipiant illi qui vocati sunt aeterna vocatione. Nam non loquitur hic de generali vocatione de qua Dominus ait: Multi sunt vocati, sed pauci electi (Matth. XX), sed illa de qua idem egregius praedicator loquens, ait de electis Dei quos praescivit, hos et praedestinavit et quos praedestinavit, hos et vocavit, et quos vocavit, illos et justificavit, et quos justificavit, illos et magnificavit. Titulum autem aeternae haereditatis ex 117.0885A| parte in praesenti saeculo jam possidemus nobis a Domino datum, Evangelium videlicet illius, quod observatores suos aeternaliter cum Deo facit vivere, subministrans gratiam Spiritus sancti, remissionem peccatorum, cognitionem suam et pacem quam nobis reliquit pergens ad passionem suam. Pacem, inquit, relinquo vobis (Joan. XIV). Istum quidem titulum haereditatis quasi arrham in praesenti habemus, sed perfectius nobis supplebitur, cum erit Deus omnia in omnibus, cum tradiderit Christus regnum Deo Patri, cum fuerimus perducti ad gaudia patriae coelestis, in qua futuri sunt electi sicut angeli Dei in coelo videntes Deum sicuti est: et haec erit perfecta haereditas electorum, quam Christus in morte sua confirmavit.
117.0885B| Unde, hoc est, quia testamentum in mortuis confirmatur, nec primum quidem testamentum sine sanguine dedicatum est, id est confirmatum et consecratum.
Lecto enim omni mandato legis a Moyse universo populo, accipiens sanguinem vitulorum et hircorum cum aqua et lana coccinea et hyssopo, ipsum quoque librum et omnem populum aspersit dicens. Omnia ista in figura agebantur. Nam vitulus ille, qui plerumque hostia sacerdotis erat, Christum significabat, qui verus sacerdos existens, vitulum, hoc est semetipsum obtulit Deo Patri in ara crucis. Iste est vitulus quem pius pater mactavit pro reversione filii prodigi. Hircus quoque qui pro peccato offerebatur eumdem Christum significabat, qui pro peccatoribus 117.0885C| oblatus est, juxta quod idem apostolus alias ait: Eum qui non noverat peccatum, Deus Pater pro nobis peccatum fecit, hoc est hostiam pro peccato. Quod enim Vetus Testamentum sanguine respersum est ad confirmationem, similiter et populus, typice significabat sanguine passionis Christi Novum Testamentum confirmandum, et populum credentem mundandum: aqua autem qua populus aspergebatur, aqua est baptismatis qua fideles perfunduntur. Lana coccinea charitatem Christi qui pro nobis passus est, et de qua alibi dicitur: Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret pro mundo. Hyssopus herba est humilis in petra nascens, per quam humilitas designatur Christi et fortitudo, qua interiora nostra purgantur. Nam hujus herbae genere, 117.0885D| pulmonum vitia purgari solent. Potest et per hysopum poenitentia accipi, quae fortiter peracta interiora vitia mentis purgat.
Hic sanguis testamenti quod mandavit ad vos Deus; ac si diceret: Haec est confirmatio hujus testamenti quod mandavit ad vos Deus. Iste sanguis praefigurabat illum sanguinem qui de latere Christi in cruce manavit. Hoc sanguine Christus et nos aspersit, et testamentum suum confirmavit, sicut ipse dixit: Hic est sanguis Novi Testamenti in remissionem peccatorum (Marc. XIV).
Etiam tabernaculum et omnia vasa mysterii, sanguine similiter aspersit. Tabernaculum illi intelligendi sunt, de quibus per prophetam Deus loquitur, dicens.: 117.0886A| Inhabitabo in illis, et inambulabo. Et de quibus Apostolus alibi dicit: Templum enim Dei sanctum est quod estis vos (I Cor. III). Vasa vero diversa, fideles sunt in Ecclesia, diversa officia habentes. Quidam etenim sunt vasa praedicationis sicut Apostolus, de quo Dominus ad Ananiam ait: Vas electionis mihi iste (Act. IX). Quidam vero diversos gradus ac varia officia habent, quae idem egregius praedicator commemorans, ait (I Cor. XII): Alii datur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae, alii prophetia, alii gratia sanitatum, et alii atque alii diversa dona habent quae singulis dividit Spiritus sanctus prout vult. Tabernaculum ergo et omnia vasa illius sanguine asperguntur, quia universalis Ecclesia cum omnibus sibi ministrantibus sanguine 117.0886B| passionis Christi mundatur. Sequitur: Et omnia pene in sanguine mudantur secundum legem, et sine sanguinis effusione non fit remissio. Quare dixit pene in sanguine mundari omnia secundum legem? Quoniam illis non erat perfecta mundatio, neque perfecta remissio: corpora enim quantum ad legem pertinent mundabantur aspersione sive effusione sanguinis animalium, leviaque peccata relaxabantur: sed in hoc quod majora crimina non tollebat, neque perfectum hominem reddebat non erat perfecta mundatio. Perfecta autem mundatio et remissio in sanguine Christi consistit, qui pro nobis effusus est in remissionem peccatorum, sine cujus sanguinis effusione nemo redimitur.
Necesse est ergo exemplaria quidem coelestium his 117.0886C| sacrificiis et aspersionibus mundari. Ipsa autem coelestia, melioribus hostiis mundantur quam istis. Sacrificia legalia, exemplaria, id est figuram et similitudinem vocat: ista autem quae modo in Ecclesia in veritate celebrantur, coelestia appellat, id est spiritalia, quoniam spiritualia sunt, et spiritualiter agenda; sive coelestia, eo quod illos qui in veritate ea celebrant, ad coelestia perducant. Exemplaria, inquit, coelestium mysteriorum ac rerum quae in lege agebantur in figura istorum, quae modo in Ecclesia complentur, necesse erat mundari talibus sacrificiis typicis, et aspersionibus figurativis, quia non habebantur vera ipsa aut coelestia, id est spiritalia quae in veritate modo in Ecclesia celebrantur, melioribus hostiis mundantur quam istis legalibus, sanguine videlicet 117.0886D| passionis Christi; nam quia quaerebantur vera sacrificia, quibus perfecte potuissent homines mundari, nec inveniebantur, necesse fuit tam diu manere illa, quousque vera advenirent.
Non enim in manufactis Sanctis Jesus introiit exemplaria verorum, sed in ipsum coelum, ut appareat nunc vultui Dei pro nobis. Non introivit, inquit, Jesus in manufactis sanctis, subaudis quae sunt exemplaria verorum. Manufacta appellat Sancta sanctorum, quae primum manibus Beseleel facta sunt in eremo, et postea similiter manibus operatorum in templo Salomonis, in quo non introiit Jesus, sed in ipsum coelum, quod non est manibus hominum factum, sed jussione et voluntate Verbi Dei extensus 117.0887A| Igitur illa fuerunt exemplaria et figurae verorum, quia ista vera. Sancta sanctorum praefigurabant quae Christus semel introiit. Introire autem dicimus Jesum secundum id quod homo est. Nam secundum id quod Deus est, ubique est, et omnia implet, nec in manufactis hominum introiit sed in ipsum coelum, jussione Dei creatum. Nec hanc solam differentiam ostendit, sed etiam pontificem proximum primum factorem, ut appareat, inquit, vultui Dei pro nobis, hoc est, ut seipsum exhibeat potentiae paternae nobisque illum propitium reddat. Unde Joannes dicit: Advocatum habemus apud Patrem Jesum justum, et ipse est propitiatio pro peccatis nostris (Joan. II). Neque enim ut saepe offerat semetipsum, quemadmodum pontifex intrat in Sancta sanctorum 117.0887B| per singulos annos in sanguine alieno; alioquin oportebat eum frequenter pati ab origine mundi. Non est Christus ad hoc ingressus in Sancta sanctorum, ut saepe semetipsum offerat quemadmodum pontifex Judaeorum ingrediebatur in Sancta sanctorum per singulos annos, neque cum sanguine alieno, sed cum suo, quoniam ipse qui sacerdos est et sacrificium, semel seipsum obtulit in ara crucis: ac vero resurgens a mortuis jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur (Rom. VI): nec est necesse ut amplius moriatur, quoniam ad salutem omnium credentium satis sufficit una passio ejus.
Alioquin, hoc est si aliter esset, ut semel passus non prodesset omnibus, saepius oporteret eum crucifigi ab origine mundi, hoc est, quot fuerunt electi 117.0887C| et quot futuri sunt pro singulis mori illum oporteret, si eos redimere vellet: sed noluit nisi tantum semel mori, quia una morte illius redemptio facta est.
Nunc autem semel in consummatione, hoc est in fine saeculorum, in novissima aetate, ad destructionem peccati per hostiam suam apparuit, hoc est per corpus suum quod fecit hostiam pro peccato. Semel, inquit, in fine saeculorum ad hoc apparuit, ut per hostiam suam destrueret peccatum. Merito tunc apparuit, quando multa erant peccata, ut ostenderet divitias gratiae suae. Si enim in principio fieret, fortassis nullus crederet et hoc semel in consummatione saeculorum, per proprium sanguinem, non per alienum.
Et quemadmodum statutum est hominibus semel mori, post hoc autem judicium: sic et Christus semel oblatus 117.0887D| est ad multorum exhaurienda peccata; secundo sine peccato apparebit exspectantibus se in salutem. Sicut hominibus statutum et decretum est, ut non possint mori nisi semel, postea autem accipiant judicium, hoc est prout unusquisque gessit in corpore sive bonum, sive malum: sic et Christus semel oblatus est a semetipso ad multorum tollenda peccata, nec potest amplius mori, sed nec indigemus. Notandum autem ad multorum tollenda peccata illum esse oblatum, et non omnium, quia non omnes credituri sunt. Tale est quod et ipse Dominus apostolis ait: Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum (Matth. XXVI). Quod autem sequitur: secundo 117.0888A| sine peccato apparebit exspectantibus se in salutem, tale est ac si diceret: Primum quidem ille apparuit per hostiam suam, hoc est per corpus mortale, quod fuit hostia pro peccato, secundo autem apparebit sine hostia pro peccato, quia jam non erit hostia pro peccato, sicut prius fuit. Non enim poterit deinceps mori. Sicut enim unusquisque nostrum post mortem recipit juxta opera sua: ita Christus devicta morte, et adepto regno, secundo apparebit exspectantibus se in salutem, ut juste vindicet suos, qui juste passus est ab alienis. Melior est haec apparitio exspectantibus se in salutem, quam communis visio de qua dicitur: Vibebit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt (Apoc. I). Hoc est ergo secundo apparere sine peccato jam non videri in similitudinem carnis peccati, 117.0888B| sed nec aliorum peccata portantem in corpore suo super lignum, sicut in primo adventu fecit, nec intervenire amplius pro peccatis, sed vindictam exercere in peccantes.
CAPUT X. Umbram enim habens lex futurorum bonorum non ipsam imaginem rerum per singulos annos eisdem ipsis hostiis quas offerunt indesinenter, nunquam potest accedentes perfectos facere. Ordo verborum est: Habens lex umbram futurorum bonorum non ipsam imaginem rerum, nunquam potest accedentes ad se perfectos facere eisdem ipsis hostiis quas offerunt indesinenter per singulos annos. Futura bona duobus modis intelligenda sunt, videlicet vel sacramenta 117.0888C| quae in veritate in Christo et in Ecclesia completa sunt, quae futura erant ut venirent, vel etiam gaudia patriae coelestis. Umbram autem vocat figuram et similitudinem, imaginem autem pro veritate ponit. Multifariam igitur sacramenta Christi et Ecclesiae per figuram ostendebat, donec veniret ipsa Veritas Christus, qui interiorem ejusdem figurae sensum data gratia Spiritus sancti Ecclesiae suae patefaceret, simulque moriendo in cruce, omnia illa sacramenta revelaret. Nunquam autem potuit accedentes ad se perfecte mundare eisdem ipsis hostiis quas semper offerebant ipsi sacerdotes per singulos annos. Easdem enim ipsas hostias irrationabiles offerebant omnibus annis, arietes videlicet, boves, hircos, turtures, et columbas. Sequitur: Alioquin cessassent offerri, ideo 117.0888D| quod nullom haberent ultra conscientiam peccati, cultores illius semel mundati; sed in ipsis commemoratio peccatorum per singulos annos fit. Alioquin, hoc est si ab omnibus essent liberati peccatis, cessassent offerri illae hostiae eo quod nullam haberent ultra conscientiam, id est memoriam et recordationem peccatorum illorum a quibus cultores illius semel mundati essent. Sed quia hoc non potuit fieri, et nunquam potuerunt majora et criminalia peccata illis sacrificiis mundari; fit per singulos annos commemoratio peccatorum in ipsis hostiis; verbi gratia: Si obtulisset quis praesenti anno hostias pro peccato adulterii, aut sacrilegii, aut parricidii, necesse erat, ut omnibus annis id ageret, quoniam non poterat perfecte 117.0889A| expiari ab illo piaculo. Proinde accusatio peccatorum fuit quod fiebat, non solutio; accusatio infirmitatis, non virtutis ostensio. In eo enim quod semper offerebantur, redargutio peccatorum erat: in eo autem quod semper necessaria, redargutio infirmitatis ejusdem sacrificii. Propter hoc, inquit, impetravit semper offerri propter infirmitatem, quia non poterat perfecte mundare, et ut memoria et redargutio peccatorum fieret. Quid ergo dicendum est? Nunquid et sacerdotes nostri quotidie idem non agunt dum offerunt assidue sacrificium? Offerunt quidem, sed ad recordationem facientes mortis ejus. Et quia nos quotidie peccamus, quotidie indigemus mundari. Et quia ille non potest jam mori, dedit nobis hoc sacramentum corporis et sanguinis sui, ut sicut passio 117.0889B| illius redemptio et ablutio fuit mundi, ita etiam ista oblatio, redemptio et mundatio sit omnibus in vestra fide offerentibus, bonamque intentionem habentibus. In hoc enim differt ab illo veteri sacrificio saepius repetito istud nostrum quod similiter repetitur, quia istud est veritas, illud figura, illud perfectum reddit hominem, illud minime, et istud non causa infirmitatis suae repetitur: quod non possit perfectam conferre salutem, sed in commemorationem passionis Christi, sicut ipse dixit: Hoc facile, inquiens, in meam commemorationem (Luc. XXIV): et una est haec hostia non multae sicut illae erant. Quomodo una est et non multae, cum et a multis et diversis in locis diversisque temporibus offeratur? Attentissime ergo animadvertendum est quia divinitas 117.0889C| Verbi Dei, quae una est et omnia replet, et tota ubique est, ipsa facit ut non sint plura sacrificia, sed unum sacrificium, licet a multis offeratur, ut sit unum corpus Christi cum illo quod suscepit in utero virginali, non multa corpora. Haec nunc quidem aliud magnum, aliud minus, aliud hodie, aliud cras offerimus semper: sed idipsum aequam magnitudinem habens. Proinde unum est hoc sacrificium Christi, non diversa, sicut illorum erant. Nam si aliter esset, quoniam in multis locis offertur, multi essent Christi: unus ergo Christus ubique est, et hic plenus existens, et illic plenus, unum corpus ubique habens: et sicut qui ubique offertur unum corpus est non multa corpora: ita etiam et unum sacrificium. Sequitur: Impossibile enim est sanguine taurorum 117.0889D| et hircorum auferri peccata. Quae ratio esse poterat ut rationabilis homo sanguine irrationabilis animalis mundaretur? Quapropter etsi leviora peccata per illa sacrificia purgabantur, corpusque mundabatur, quantum ad legem pertinet, tamen impossibile erat, criminalia et graviora peccata illis sacrificiis mundari. Unde neminem ad perfectum adduxit lex.
Ideo ingrediens mundum dicit: Hostiam et oblationem noluisti, corpus autem aptasti mihi. Holocaustomata pro peccato non tibi placuerunt, tunc dixi: Ecce venio. In capite libri scriptum est de me, ut faciam, Deus, voluntatem tuam. Anteriores hostiae ostenduntur his verbis inutiles esse ad integram perfectamque 117.0890A| fectamque mundationem, et forma magis fuisse, nec esse acceptabiles Deo, quoniam ab initio non placuerunt ei. Non est putandum quod omnipotens Deus nidore carnium et concrematione animalium unquam delectatus fuerit, licet legatur odoratus esse odorem suavitatis, sed fide et desiderio offerentis, unde et per Hieremiam dicit: Holocaustomata vestra non sunt mihi accepta, et victimae vestrae non placuerunt mihi (Hier. VI), et per Isaiam: Ne offeratis (inquit) ultra sacrificium mihi, incensum abominatio est mihi Qui mactat bovem, quasi qui excerebret canem (Isa. I; LXVI). Sed quaestio hinc potest oriri non modica, quare imperaverit ut offerri debuissent, si illi non placuerunt, nec voluntatis illius fuit? Quae gemina solutione potest solvi. Considerans Deus omnipotens 117.0890B| animos Judaeorum pronos ad idola colenda, et ritum gentium imitandum, imperavit eis multa et gravia sacrificia offerre, ne otiosi sine sacrificiis sedentes, in cultum deorum alienorum, cum vidissent alios offerre, inciderent, maluitque sibi offerri a se creata, quam idolis, daemoniorumque portentis, imposuitque illis in servitutem, non in justificationem, quia non est ejus voluntas talia offerri: tali modo et egregius praedicator, ut pote creatura Creatorem sequens suis in dictis peregit, dicens: Volo omnes homines esse sicut meipsum (I Cor. VII), id est castos et continentes; et iterum: Volo (inquit) juvenes nubere, filios procreare (I Tim. V), propter fornicationem et adulterium. Ecce duas voluntates constituit, sed tamen non sunt ejus ambae. Primum dicens: Volo omnes 117.0890C| homines esse in continentia sicut meipsum, voluntatem suam expressit. Secundo vero, Volo juvenes nubere; indigentiae causa taliter locutus est propter fragilitatem carnis. Similiter non erat voluntas omnipotentis Dei talia sacrificia offerri, sed propter humilitatem illorum praecipit. Unde superius dixit, quia non solum non voluit, sed nec desideravit. Potest et ita resolvi, ut quia futurum erat verum sacrificium per Christum in Ecclesia, praeceperit typica et figurativa sacrificia, praecedere. Et revera ita necesse erat ut, sicut verbis praenuntiabatur, ita etiam et mysteriis praesignaretur, quatenus a figura citius transirent ad veritatem. Sed quia illi non placuerunt illa sacrificia advenit iterum, de quo Apostolus ait: Ideo, inquit, quia impossibile erat sanguine 117.0890D| hircorum auferri peccata, et quia non placebant Deo talia sacrificia, ingrediens mundum non dubium est quin Christus dicat: Ingressio autem ista nihil est aliud nisi missio ejus, ac participatio ejus, videlicet humanitatis. Quando enim qui ubique praesens erat, sed tamen invisibilis, factus postea homo visibilis, mundo apparuit, quodammodo ubi erat illuc ingressus est. Et quid dicit Deo Patri: Hostiam, inquit, et oblationem noluisti, corpus autem aptasti sive perfecisti mihi: illud tibi offeram sacrificium acceptum. Holocaustomata pro peccato non tibi placuerunt, tunc dixi: Ecce venio per incarnationis mysterium, ut meo sacrificio redimam genus humanum. Holocaustum dicebatur eo quod totum cremaretur 117.0891A| in altari quasi totum incensum. Nam holon dicitur totum, caustum vero, incensum. Sed si holocaustomata pro peccato ei non placebant, quaeri potest quomodo mundabantur. Ad quod respondendum est: quia fide et poenitentia digna mundabantur, sicut mundatus est David a peccato adulterii atque homicidii. Perfecta autem mundatio in Christi adventu data est. In capite libri scriptum est de me: ut faciam, Deus, voluntatem tuam. De hujus libri capite diverse a doctoribus disputatur. Quidam enim intelligunt hic initium Genesis (cap. I), ubi scriptum est, quod in principio, id est in Filio fecerit Deus coelum et terram; quidam primum psalmum, quem quidam referunt ad Christum, quidam ad quemlibet electum, in quo dicitur: In lege 117.0891B| Domini voluntas ejus (Psal. I). Sed quia in his nihil de morte Christi praefiguratur, de qua Apostolus sermonem per totum hunc locum habet, melius videtur intelligi de Levitici libri initio dictum, qui liber cum totus de sacrificiis et hostiis contineatur, primum sacrificium de vitulo praecepit offerri, dicens: Si quis ex vobis hostiam offert Domino de pecoribus, masculum immaculatum offerat, hoc est, vitulum de bobus, sive de armento. Vitulus iste de bobus assumptus, atque in sacrificium oblatus, Christus est de genere patriarcharum ortus, ac pro salute generis humani immolatus. Dicit ergo Christus ad Patrem: Quia sacrificia irrationabilium animalium tibi non placent, eo quod perfecte hominem mundare non possunt, ecce venio in mundum per 117.0891C| incarnationis mysterium. In capite etenim libri Levitici scriptum est de me, ut faciam voluntatem tuam, hoc est, ut moriar pro salute generis humani. Voluntas enim Dei Patris fuit, ut Filius sua passione genus humanum redimeret. Unde ipse Filius appropinquans suae passioni dixit (Joan. XIV): Sed ut cognoscat mundus quia diligo Patrem: et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio. Surgite, eamus hinc ad passionem. Superius dicens: Quia hostias, et oblationes, et holocaustomata pro peccato noluisti, nec placita sunt tibi, quae secundum legem offeruntur, tunc dixi: Ecce venio ut faciam, Deus, voluntatem tuam: aufert primum, subaudis testamentum: dum ejus oblationes respuit, ut sequens testamentum statuat, id est stare et permanere faciat.
117.0891D| In qua voluntate Dei Patris quam Filius adimplevit, sanctificati sumus in baptismate per oblationem corporis Jesu Christi semel. Quod dicit, semel, tale est ac si diceret: Sanctificati sumus in baptismate per passionem, quam Christus celebravit semel.
Et omnis quidem sacerdos legis praesto est altari quotidie ministrans et easdem saepe offerens hostias, quae nunquam possunt auferre peccata, subaudis criminalia atque capitalia.
Hic autem haud dubium quin Christus unam pro peccatis offerens hostiam in sempiternum sedet in dextera Dei, de caetero exspectans donec ponantur inimici ejus scabellum pedum ejus. Ministrare sive offerre, signum est ministrationis, per quod intelligitur 117.0892A| humilitas Christi: at vero sedere, signum est judicantis et dominantis, et ut ei ministretur, per quod ostenditur exaltatio et gloria Filii Dei, qui humilis quidem apparuit, nunc autem exaltatus super omnem creaturam, habitat in plenitudine paternae majestatis, exspectans et considerans tempus de reliquo, quando judicet orbem terrae. Et cujus rei causa fiat subjectio exponit, dicens: Ut ponantur inimici ejus scabellum pedum ejus. Inimici ejus sunt Judaei, haeretici et falsi christiani, omnes infideles qui subjiciendi sunt potestati illius: hic enim et necessaria potest subjectio intelligi, quae pertinet ad reprobos, in nequitia permanentes, et voluntaria, quae pertinet ad electos, qui deserentes viam nequitiae, sponte se subdunt Christi per fidem. Illi sacerdotes Judaeorum, 117.0892B| multas quotidie offerendo hostias, non poterant auferre peccata: Christus autem semel semetipsum offerens, abstulit peccata mundi, et sedet nunc in gloria Dei Patris.
Una enim oblatione consummavit in sempiternum sanctificatos, id est semel se offerens perfectos fecit sanctificatos in sempiternum.
Contestatur autem nos et Spiritus sanctus. Postquam enim dixit: Hoc autem testamentum quod testabor ad illos post dies illos, dicit Dominus, dabo leges meas in cordibus eorum, et in mentibus eorum superscribam eas, et peccatorum et iniquitatum eorum jam non recordabor amplius. Contestatur, inquit, nos, et Spiritus sanctus, id est testimonio suo verba nostra confirmat, non solum per Psalmistam, sed etiam 117.0892C| per prophetam, quia illae hostiae jam non sunt offerendae. In sequentibus verbis defectus sententiae est satis necessarius, quapropter dicatur ita: Postquam enim dixit omnipotens Deus per prophetam Jeremiam: Hoc autem testamentum quod testabor ad illos post dies illos, dicit Dominus: dabo leges meas in cordibus eorum et in mentibus eorum superscribam eas, statim subintulit: Et peccatorum eorum non memorabor amplius, ostendens jam non fore deinceps necessarias hostias figurativas, quod etiam Apostolus manifestat, dum subdit: Ubi autem horum peccatorum remissio jam non est necessaria oblatio pro peccato. Nam postquam hoc testamentum adimpletum est quod Deus per prophetam promittebat, statim illae hostiae finem acceperunt, quia 117.0892D| veniente veritate umbra discessit. Notandum autem, quia ubi recordatio peccatorum non est, quae in baptismate per fidem Dominicae passionis dimittuntur, jam non est necessaria oblatio legis pro peccato.
Habentes itaque, fratres, fiduciam in introitu sanctorum, in sanguine Christi, quam initiavit nobis viam novam, et viventem per velamen, id est, carnem suam, et sacerdotem magnum super domum Dei. Hactenus ostendit pontificis et hostiarum, tabernaculi quoque et testamenti et repromissionis distantiam, multamque differentiam: nunc invitando hortatur accedere ad ea quae per Christum in veritate nobis advenerunt, dans auctoritatem de magno pontifice, 117.0893A| dicens: Propterea (inquit) plus habemus fiduciam per sanguinem Christi mundari, quam illi qui carnaliter hostias offerebant, quia hostia nostra vera et rationabilis est. In tantum enim majorem fiduciam habemus in ingressu coelorum per sanguinem Christi, in quantum magis cohaeredes effecti sumus. Nullus autem ad dona Spiritus sancti pervenire valebit nisi per fidem sive fiduciam, id est per viam novam et viventem quam initiavit nobis Christus, hoc est initium utendi dedit: viam vero novam dicit fidem novam, quae per Christum data est, sive exemplum humilitatis, per quod ipse perrexit, humilians semetipsum usque ad mortem. Possumus, et novam viam accipere aditum patriae coelestis nobis per Christum reseratum, qui idcirco nova via appellatur, 117.0893B| quoniam nulli antea gressibilis fuit. Dicendo autem novam, conatur ostendere cuncta majora nova nos habere. Siquidem nunc aperta est nobis via fidei, per quam plenissimam justificationem accipimus, et apertae sunt nobis portae coeli, quod nemini antea concedebatur. Viventem quoque appellavit eam, hoc est semper manentem seu semper patentem, quoniam et fides recta aeternaliter manebit et porta coeli semper patebit. Initiavit autem hanc viam nobis Christus, id est dedicavit et confirmavit seu initium utendi dedit, per velamen, id est per carnem suam idemque primo secavit illam viam ascendendo ad patriam coelestem, et ipsa prima initium nobis dedit utendi. Caro autem Dominica non incongrue velaminis nomine designatur, quia 117.0893C| sicut velum celabat arcam et ea quae intra illud erant, ita intra illam divinitatis Verbi Dei latebat, et sicut per velamen perveniebatur ad interiora ita per humanitatem pervenitur ad divinitatis cognitionem. Sacerdos autem magnus super domum Dei, Christus intelligitur, qui est a Deo Patre constitutus super Ecclesiam, juxta quod ipse dicit: Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum ejus (Psal. II). Sequitur: Accedamus cum vero corde in plenitudine fidei, aspersi corda a conscientia mala, et abluti corpus aqua munda. Ex superioribus ista pendent, ubi dixit Apostolus: Habentes itaque, fratres, fiduciam in ingressu sanctorum per sanguinem Christi, accedamus ad eum cum vero corde. Quid esset in vero corde accedere ad Christum exposuit, 117.0893D| subjungens, in plenitudine fidei, ut credamus resurrectionem generalem futuram; quasi diceret: Jam quia fiduciam habemus ingredi in patriam coelestem, non debemus haesitare quod quorumdam sit resurrectio, quorumdam vero non, sed vera fidei debemus credere omnes homines resurrecturos quosdam ad gloriam, quosdam autem ad poenam. Nam si quis de hoc haesitat, non habet veram plenamque fidem. Potest et aliter intelligi: Plena fides est quae concipitur corde, confitetur ore et operibus bonis exornatur. Hac fide accedendum est ad Deum, quicunque vult introitum patriae coelestis sibi reserari. Necesse est etiam ut sint aspersi corda a conscientia mala, id est mundati per corda sive mundata 117.0894A| corda habentes a peccatis et voluntate mala, simulque ostendit quia non fide sola, sed etiam vita cum virtutibus quaeritur, quoniam fides sine operibus mortua est (Jac. II). Judaei corpora mundabant, nos conscientiam. Et abluti, inquit, corpus, id est ablutum corpus habentes aqua munda, hoc est aqua baptismatis. Idcirco autem dicit corpus aqua baptismatis abluendum, quia dum corpus abluitur, aqua Spiritu sancto sanctificatur anima.
Teneamus spei nostrae confessionem indeclinabilem. Fidelis enim est qui repromisit. Confessionem spei indeclinabiliter tenemus, si non desperamus de patria coelesti, et de omnibus quae nobis promisit Dominus, vel si firmiter ea observamus quae professi sumus in baptismate. Sicut enim fidelis et verus remunerator 117.0894B| est Christus in promissionibus suis, ita fideles nos esse vult in promissis nostris quae vovimus tempore baptismatis, diabolo videlicet contradicere Christoque servire.
Consideremus invicem in provocationem charitatis et bonorum operum, hoc est consideremus diligenter inter nos, et quemcunque viderimus majorem charitatem habere, et operibus melioribus intentum, provocemur illius exemplo, quatenus eum summopere imitemur, et in eum intendamus, et diligamus: ex dilectione quippe bona opera procedunt. Quapropter magnum bonum est dilectio, nullumque bonum, quod non per charitatem fiat: quia plenitudo legis est charitas.
Non deserentes collectionem nostram, id est congregationem 117.0894C| fidelium, sicut est consuetudinis quibusdam, sed consolantes, subaudis vos invicem. In hoc loco non solum admonuit, sed etiam culpavit et terruit unitatem charitatis scindentes. Erant enim multi qui conturbabant congregationem fidelium, quasi non possent inter illos habitare causa suae sanctitatis, et deserebant collectionem illorum habitantes soli, ut Deo liberius viderentur vacare. Isti tales typo superbiae distenti despiciebant reliquos et disrumpebant charitatem. Quod Apostolus utrumque et admonet et terret, hortans non deserere societatem fidelium, sed potius consolari simpliciores, et suo exemplo confortare. Si enim tantum valet societas fidelium, ut ubi duo vel tres congregati sunt in nomine Salvatoris, ipse sit in medio eorum: multo 117.0894D| magis ubi plures sunt fidelium Christus eis semper praesens aderit. Sequitur: Et tanto magis, semper subaudis sectamini charitatem, vosque invicem consolamini, quanto videritis appropinquare diem judicii, in quo singulorum merita examinabuntur, vel etiam extremum diem vitae nostrae. Dicit enim alio in loco: Nihil solliciti sitis, Dominus prope est (Philip. IV).
Voluntarie enim peccantibus nobis post acceptam notitiam veritatis, id est post notitiam verae fidei, gratiaeque baptismatis, jam non relinquitur pro peccatis hostia. Sponte peccantibus nobis et deliberate postquam accepimus agnitionem verae fidei, et postquam mundati sumus in baptismate, non reservatur nobis ultra 117.0895A| hostia pro peccato, quae pro nobis offerantur, sicut in veteri lege donatum est, hostias saepius offerre pro peccatis. Neque enim Christus qui est hostia nostra, iterum immolandus est pro peccatis nostris: hoc enim semel factum, et secundo opus non est, sed magis opus est post acceptam gratiam permanere in fide recta, et munditia bonorum operum. Mundatus es in baptismate, liberatus es a criminibus omnibusque peccatis, factusque es Filius Dei. Si ad primum vomitum reversus fueris, gravissimum te exspectat judicium, sicut sequentia manifestant, nisi per dignam poenitentiam revocatus fueris. His autem verbis non poenitentiam excludit, neque propitiationem quae sit per poenitentiae medicamentum, sed secundum lavacrum baptismi excludit. Non 117.0895B| enim ita est inimicus salutis nostrae, ut diceret, non est ultra poenitentia, neque peccatorum remissio, sed hostia, inquit, ultra non est, hoc est, crux ultra non est secunda ut iterum Christus crucifigatur, iterumque nos baptizemur. Nam sicut Christus semel mortuus est, et jam non moritur, ita nos semel baptizati in fide mortis ejus et sepulturae, sicut Apostolus alias dicit, consepulti cum illo per baptismum in mortem jam non possumus rebaptizari.
Terribilis autem quaedam exspectatio judicii et ignis aemulatio quae consumptura est adversarios. Aemulatio aliquando pro imitatione ponitur, aliquando pro invidentia: hic autem pro consumptione et vindicta accipitur. Terret ergo Apostolus omnes. ut metuant post baptismi lavacrum ad vitia relabi, quia non 117.0895C| possunt rebaptizari. Terret etiam ut si peccaverint, poenitentiam statim studeant agere dignam, quoniam quicunque poenitentiae medicamentum neglexerit, vindicta et consumptio ignis aeterni devorabit eum. Quapropter unusquisque ad poenitentiae dum tempus habet medicamentum confugiat, ne igni tradatur aeterno.
Irritam quis faciens legem Moysi, sine ulla miseratione duobus vel tribus testibus, subaudis convictus, moritur.
Quanto magis putatis deteriora mereri supplicia, qui Filium Dei conculcaverit et sanguinem testamenti pollutum duxerit in quo sanctificatus est, et spiritui gratiae contumeliam fecerit? Lex Moysi dicitur, vel quia per Moysen populo data, vel quia Moysi data 117.0895D| est a Domino, sicut et nos soliti sumus dicere in oratione Dominica ad Deum: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie (Luc. XI), non quod noster ante fuerit, sed cum ab illo datur, noster efficitur. Incutit autem Apostolus terrorem Christianis, sumens comparationem a lege Moysi, quam si quis transgressus fuisset, irritam eam et inanem faciens, duobus vel tribus testibus convictus, sine ulla miseratione et venia a judicibus dijudicatus, confestim occidebatur. Dicit ergo: Si ille, inquiens, qui legem, quae per servum data est, transgressus fuerat, sine ulla miseratione occidebatur, quanto magis majora supplicia sustinebit, qui Filium Dei conculcaverit? Utique quanto major est Christus Moyse, et gratia Evangelii 117.0896A| per Filium data quam lex per servum administrata, tanto majora merebitur supplicia, qui Christum conculcaverit. Sed quomodo possumus illum conculcare qui in dextera Dei Patris sedet, elevatus super omnes coelos? Dum enim praecepta illius pro nihilo ducimus, dedignantes ea implere, tunc utique eum conculcamus. Sicut enim ea quae conculcamus pro nihilo ducimus, et nullius honoris, sic et qui libere peccant, absque timore et absque poenitentia, Christum conculcant, sive contemnunt, atque despiciunt, eumque judicem futurum minime formidant. Vel certe Christum conculcat, quicunque corpus illius indigne percipit. Sive (ut tertio modo dicamus) Christum conculcat, qui male vivendo de tabernaculo cordis sui eum expellit, qui dixit: Inhabitabo in illis et 117.0896B| in ambulabo (Levit. XXVI). Sanguinem quoque testamenti pollutum ducit, sive, ut in Gregorio habetur, communem sive immundum, qui sanguinem passionis Christi pro nihilo ducit, quo Testamentum Novum confirmatum est, quo ipse etiam sanctificatus est tempore baptismatis. Alio enim modo nihilominus sanguinem testamenti pollutum ducere, est mysterium sanguinis Christi indigne percipere, nullamque differentiam inter illum et reliquos potus facere, cum in illo sanctificatus sit tempore baptismatis, et possit etiam quotidie sanctificari, si digne perceperit eum. De talibus dicit Apostolus: Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit, non dijudicans corpus et sanguinem Domini (I Cor. XI), sive discernens a reliquis cibis et potibus, spiritui quoque 117.0896C| gratiae, id est, Spiritui sancto contumeliam facit, qui de tabernaculo cordis sui male vivendo, illum ejicit, vel qui non credit quod per illum in Ecclesia fit remissio peccatorum, vel certe qui blasphemat illum opera ejus denegando, et diabolo tribuendo. Unde Dominus dicit: Qui blasphemaverit in Spiritum, non remittetur ei neque in hoc saeculo, neque in futuro (Matth. XII). Qui idcirco spiritus gratiae vocatur vel quia per illum nobis gratis dimittuntur peccata, vel certe quia illo distribuente dividuntur gratiae donorum spiritualium fidelibus, quas Apostolus commemorat, dicens: Et alii quidem per Spiritum datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae (I Cor. XII), et caetera, usque dum concludit, dicens: Haec autem omnia operatur unus atque idem Spiritus, 117.0896D| dividens singulis prout vult. (Ibid.).
Scimus enim qui dixit: Mihi vindictam et ego retribuam. Loquitur omnipotens Deus per Prophetam: Mihi injuriam et contumeliam facientibus vindictam reddam et retribuam eis juxta quod merentur (Deut. XXXII; Rom. XII). Et iterum: Quia judicabit Dominus populum suum. De inimicis suis hoc dictum est: Ego retribuam eis, qui male faciunt, non de his qui male patiuntur, de his videlicet qui negligenter vivunt, et per poenitentiam se purgare nolunt; sed cum male faciunt, secure ad mensam Dominicam accedunt. Populum autem quem Dominus judicare dicitur, dupliciter possumus intelligere, et ad electum scilicet populum referre et ad reprobum. Judicabit enim Dominus 117.0897A| populum suum, hoc est, separabit plebem suam et discernet bonos a malis, fideles ab infidelibus. Quod si ad reprobos relatum fuerit, judicare pro damnare accipiendum erit; populus autem Domini appellatur non per gratiam, sed per creationem.
Horrendum est incidere in manus Dei viventis. Incidit in manus Domini, qui judicium hominis contremiscit et judicium Dei parvi pendit. Incidit quoque in manus Domini, id est in potestatem et judicium omnipotentis Dei, quisquis post peccatum contemnit poenitentiam agere. Quicunque ergo peccator est, si non poenituerit de peccatis suis, incidet in horrendum et valde extimendum judicium omnipotentis Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua.
117.0897B| Rememoramini autem pristinos dies in quibus illuminati magnum certamen sustinuistis passionum. Optimi medicorum cum vulnus secuerint, et per incisionem augmentum doloris fecerint, solatium et remedium illi loco adhibent, ubi dolor inest, et perturbatam refovent animam. Postquam autem recreaverint illum, alteram jam non adjiciunt sectionem, quin etiam illa quae secta sunt, medicaminibus mitioribus et valentibus mitigare student, sic et Apostolus isto in loco more illorum egit. Postquam enim concussit animos eorum, et compunxit mentione gehennae, affirmans omnino disperituros qui gratiae Dei faciunt injuriam aliquomodo, et hoc ex lege Moysi, aliisque testimoniis edocens, et dicens metuendum esse incidere in manus Dei viventis, protinus 117.0897C| ne multo timore in desperationem ruerent, consolatur eos per laudum blandimenta et exhortationes, reducens eis ad memoriam praeterita illorum bona opera. Rememoramini, inquit, pristinos dies in quibus illuminati per fidem, et confirmati per gratiam divinam, magnum certamen sustinuistis, ac si diceret: Quando introducti estis in fidem, quando in initio fidei eratis, tantam fortitudinem demonstrastis, ut magnum certamen passionum sustineretis pro Christi nomine a contribulibus vestris; Judaei enim credentes quidam exspoliati sunt ab aliis non credentibus, quidam vero non: illi vero qui non fuerant exspoliati subministrabant aliis de facultatibus suis. Quapropter cum hoc agnovissent infideles, multa mala intulerunt utrisque. Unde non dixit Apostolus 117.0897D| simpliciter certamen sustinuisse eos, sed addidit magnum, nec dixit tentationes, sed passiones.
Et in altero quidem, facto vel opere, opprobriis et tribulationibus, spectaculum facti estis: in altero autem socii taliter conversantium effecti. Ex parte, inquit, opprobriis, id est contumeliis et irrisionibus seu tribulationibus spectaculum facti estis, hoc est, publice in conspectu multorum irrisi; et ex parte altera effecti estis socii in compassione taliter conversantium, apostolorum videlicet et eorum qui sunt exspoliati propriis facultatibus et verberibus afflicti, atque in carcerem retrusi. Duobus modis ostendit eos bene laborasse, scilicet vel quia publice contumeliis 117.0898A| et tribulationibus sunt diversis afflicti, quod genus humanum gravius sustinet in conspectu plurimorum aliquid inhonestum, aut verbis aut factis: sive etiam quia positis in carceribus compatiebantur, victumque ac vestimentum prout poterant subministrabant. Unde facti erant eorum socii quoniam mercedem et retributionem quam praecipiet praedicator veritatis pro Christi nomine positus in carcere aliisque tormentis afflictus, eamdem recepturus est ille, qui ei subsidium praebet ne deficiat in tribulationibus, sicut ipsa Veritas promisit, dicens: Qui recipit prophetam in nomine prophetae mercedem prophetae accipiet (Matth. X). Notandumque quia non dixit simpliciter tribulationibus afflictos, sed etiam augmentum fecit, dicens: Spectaculum facti estis. 117.0898B| Cum enim quis secrete exprobratur, constritatur quidem, sed multo amplius si publice, et in conspectu multorum. Genus enim humanum sicut valde delectatur laude publica, facile captivatur opprobriis aperte sibi illatis. Quod illi ea exhibuerunt quae enumeravimus apertius jam ostendit, dum sequitur.
Nam et vinctis compassi estis, et rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis. Mirabiliter laudat eos in fide, quoniam si fidem non haberent meliora se recepturos pro hac substantia subtracta, non cum gaudio suscepissent rapinam ejus. Quandiu enim promissum est eis, compassi sunt aliis exspoliatis, atque aliis in carcere positis: exspoliati vero cum gaudio susceperunt rapinam et damnum sibi illatum, credentes se meliora recepturos. Unde subdit: 117.0898C| Cognoscentes vos habere meliorem et manentem substantiam; quasi diceret: Videntes divitias spiritales vobis pro his temporalibus profuturas, sustinuistis cum gaudio rapinam bonorum temporalium. Hoc autem totum factum fuit apostolicum opus, et dignum fortibus animabus, ut flagellis gauderent, sicut in Actibus apostolorum dicitur: Euntes autem a conspectu consilii ibant gaudentes, quoniam digni habiti sunt contumeliam pati pro nomine Jesu (Act. V). Et ut demonstraret istam temporalem substantiam non esse semper mansuram, ideo dixit illos meliorem habere substantiam et manentem, prout diceret formam substantialem atque perpetuam quae perire non possit, sicut ista terrena perit.
Nolite itaque amittere confidentiam vestram quae 117.0898D| magnam habet remunerationem, id est nolite deficere in tribulationibus, quia magna est remuneratio. Apparet autem quia magnam confidentiam habebant ad Deum, quam ne amitterent instantissime eos hortatur. Facilius enim integra conservatur, quam amissa recuperatur. Quapropter quod tenetur et formidinem habet, necesse est ut fortitudinem habeat. Nihil, inquit, vobis necessarium est, nisi ut stetis firmiter in fide vestra, et permancatis in fortitudine vestra quae magnam habet remunerationem apud Deum.
Patientia enim vobis necessaria est, ut voluntatem Dei facientes reportetis promissionem. O quam magna remunerationis et consolationis fiducia, veluti si quis ad athletam ac certatorem hoc diceret, qui cunctos 117.0899A| superasset, nullumque relictum haberet qui sibi decertare posset. Verbi gratia, dum ille diceret: Jam quia omnes superavi nullusque superest qui mecum certet, da mihi coronam, poterat illi quilibet dicere: Sustine parumper usque dum veniat arbiter, aut etiam rex qui tibi bravium reddat pro victoria tua. Quod si ille athleta impatienter ferret, non tolerans sitim atque aestuationes, dicens: Aut date quod merui, aut recedam, diceretur illi: Patienter sustine hanc morulam, in proximo est ut veniat imperator, qui tibi reddet praemium. Isto modo et Apostolus hortatur eos ne deficerent in laboribus, sed patienter exspectarent Domini adventum. Patientia, inquit, vobis necessaria est, hoc est, unum opus habetis, videlicet ut perseveretis in agone, donec recipiatis 117.0899B| coronam dignam labore vestro, non enim qui coepit coronabitur, sed qui perseveraverit in certamine usque in finem, hic salvus erit. In patientia, inquit Dominus, possidebitis animas vestras. Reportetis, inquit, promissionem, id est accipiatis gloriam sempiternae beatitudinis.
Adhuc enim modicum aliquantulum, qui venturus est veniet, et non tardabit. Qui venturus est veniet, et non tardabit, haud dubium quin Christum significet. Consolatur eos tanquam parum sit temporis usque dum veniet. Non modica enim consolatio est laboris, cito sperare judicem et remuneratorem, constantiam certaminis remuneratorum.
Justus autem meus ex fide vivit. Quod si subtraxerit se, non placebit animae meae. Hoc propheticum 117.0899C| testimonium intulit Apostolus ad exhortationem fidei in acquisitionem animae. Sicut vita corporis anima, ita vita animae fides est, quae videlicet concipitur corde, confitetur ore, exornatur opere, quoniam fides sine operibus mortua est. A qua fide si quis subtraxerit se, non placebit voluntati Dei. Non est enim putandum quod Deus Pater aut Spiritus sanctus, aut Filius in natura divinitatis habeat animam, sed more humano loquens divina Scriptura, nobis consulendo voluntatem illius animae vocabulo exprimit. Considerandum autem, quia sicut displicebit qui haesitaverit, ita placebit Deo qui crediderit, vivens in fide sua recta. Laborastis, inquit, in certamine, exspectate beatam spem. Nolite dubitare quaerere quae speratis: quia justus ex fide vivit.
117.0899D| Nos autem non sumus subtractionis filii in perditionem, sed fidei in acquisitionem animae. Non sumus, inquit, ego et vos filii illorum paganorum atque gentilium, qui se subtrahunt a vita fidei et luce sempiterna ad perditionem animarum suarum, sed sumus filii patriarcharum, qui in fide probati sunt, et in fide perfecti fuerunt ut acquirerent sibi suas animas ad salutem et insuper aliorum suo exemplo.
CAPUT XI. Est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. Ordo verborum: Est autem fides substantia sperandarum rerum, argumentum videlicet rerum non apparentium. Fides est ea 117.0900A| credere quae non videntur et dum ea credimus in veritate aut fuisse, aut esse, aut futura esse, quae non videmus, ipsa fides facit ea subsistere in corde nostro, quasi ante oculos corporis. In rebus autem quae videntur neque credulitas dici potest, neque incredulitas, sed potius agnitio dicenda est. At vero fides est, ita animum firmum esse de his quae non videntur, sicut de his quae jam videntur, et dum hoc fit, fides facit ea subsistere in nobis credenda. Verbi gratia, ut ex multis saltem paucis utamur exemplis: resurrectio generalis necdum facta est: et cum necdum sit in substantia, spes facit eam subsistere in anima nostra, quasi prae oculis eam habeamus. Hoc est quod dixit, fidem esse substantiam illarum rerum quae sperantur necdumque videntur. Et si argumentum 117.0900B| est eadem fide rerum quae necdum apparent, quid est quod eam jam volunt videre? Arguere dicebant antiqui ostendere: a quo venit argumentum, quasi ostensio et praemonstratio futurarum rerum, et illarum rerum quae non videntur. Est autem proprie argumentum, ratio quae rei dubiae facit fidem. Profecto ergo liquet, quia fides illarum rerum argumentum est, quae apparere non possunt. Quae enim apparent, jam fidem non habent, sicut superius diximus, sed agnitionem. Dum ergo vidit Thomas (Joan. XX), dum palpavit, cur ei dicitur: Quia vidisti me, credidisti? Sed aliud vidit, aliud credidit. A mortali enim homine Divinitas videri non potuit. Hominem quippe vidit, et Deum confessus est, dicens: Dominus meus et Deus meus. Videndo ergo credidit quia 117.0900C| considerando verum hominem, Deum quem videre non poterat exclamavit.
In hac enim fide testimonium justitiae consecuti sunt senes. Senes hic debemus intelligere patres Veteris Testamenti, patriarchas videlicet, prophetas, aliosque justos qui in fide quam crediderunt Deo ejusque promissionibus, testimonium laudis atque justitiae promeruerunt. Unde Abraham qui credidit Deo, reputatum est ad justitiam, et amicus Dei appellatus est. Haec autem fides ita est accipienda, ut credat in corde, confiteatur ore, exornetur operibus. Ille enim veraciter credit, qui exercet operando quod credit. Quod contra de his qui fidem nomine tenus retinent, Paulus dicit: Confitentur se nosse Deum, factis autem negant.
117.0900D| Fide intelligimus aptata esse saecula verbo Dei, ut ex invisibilibus visibilia fierent. Quia enim quidam Hebraeorum adhuc debiles erant et a fide quidem initium sumpserant, ex passionibus autem tribulationum pusillanimes efficiebantur, minusve patienter mala sibi irrogata ferebant, hortatur eos Apostolus primo ex seipso, dicens: Rememoramini pristinos dies, deinde ex Scriptura divina dicente, quia justus ex fide vivit, deinde autem ex rationibus, ostendens fidem esse substantiam rerum non apparentium. Nunc vero ex progenitoribus incipit loqui, mirabiliter eos in exemplum ponens, quia sicut illi omnes per fidem salvati sunt, ita et nos omnes per fidem salvamur. Cum enim invenerit anima in eisdem passionibus 117.0901A| socium, requiescit ac respirat. Hoc in fide, hoc in tribulatione qualicunque solet accidere. Valde enim est fragile genus humanum nimiumque haesitans in cogitatione; quapropter necessaria est consolatio ex praecedentium fide et patientia. Apostolus ergo ex patribus eos quidem hortatur, sed primo ex communi initio, dicens: Manifestum est, quia non ex stantibus quae sunt Deus haec fecit, sed ex invisibilibus visibilia, ex non existentibus existentia. Ratiocinando hoc invenire non possumus quomodo fecerit ex nihilo omnia, vel ex invisibilibus visibilia, quia non eramus quando facta sunt. Unde ergo certum habetur? Utique manifestum est, quod fidei res est ista credere. Fide quippe credimus aptata esse, id est, perfecta seu facta, saecula, quia non ex visibilibus, 117.0901B| sed ex invisibilibus facta sunt quae videntur. Invisibilia autem hic possumus intelligere informem materiam de qua dicitur in exordio Genesis: In principio fecit Deus coelum et terram. In coeli autem nomine non est intelligendum istud coelum corporale, quod appellatur firmamentum, sed angelica natura, coelique spiritales: per terram vero intelligitur informis materies, de qua facta sunt postmodum omnia corporalia, quae tunc quodammodo invisibilia erant, quando tenebrae erant super faciem abyssi. Ex invisibili autem materia facta sunt visibilia, quando per species et formas divisa et discreta sunt omnia. Potest et alio modo intelligi, quod dicit ex invisibilibus visibilia fieri. Invisibiliter mundus antequam formaretur in Dei sapientia erat, qui tamen per expletionem 117.0901C| operis visibilis factus est humanis obtutibus. Quod autem dicit, saecula perfecta esse Verbo Dei, per saecula debemus intelligere omnia quae facta sunt in tempore, sive saecula Verbi Dei Patris, juxta quod Joannes dicit: Omnia per ipsum facta sunt (Joan. I): saecula autem, ut Ovidius Naso dicit, dicuntur a sequendo, eo quod sese sequantur, atque in se revolvantur, teste Varrone: saecula autem ex eo dici possunt, ex quo varietas coepit esse temporis.
Fide plurimam hostiam Abel quam Cain obtulit Deo, per quam testimonium consecutus est esse justus, testimonium perhibente muneribus ejus Deo, et per illam defunctus adhuc loquitur. Primum ponit eum qui mala passus est, et hoc a fratre, proprium illorum 117.0901D| ponens exemplum. Etenim eadem passi illi fuerant a contribulibus suis. Quapropter hortatur eos, ut sicut ille injuste occisus est a fratre, et non recusavit persecutionem, ita et illi non recusarent si injuste paterentur a contribulibus fratribusque suis. Plurimum quippe, id est majorem hostiam Abel obtulit Deo quam Cain, non quod illa hostia in rebus carnalibus major exstitisset, sed quidquid melius habuit Abel per fidem Deo benevolo animo protulit, et exinde ei sua multiplicata fuerunt, et intelligimus ipsum per hoc placuisse Deo. Fide namque hoc fecit, quia credidit haec quae bona voluntate offerebat, Deo placere et se remunerandum credebat ab eo. Testimonium quoque Deo perhibente muneribus ejus, 117.0902A| sive quod ignis descendit de coelo, ut in Theodotione legitur, quia inflammavit Dominus super Abel et super munera ejus, seu per illam sententiam qua a Domino in Evangelio est laudatus comprobatusque est esse justus. Sic enim dixit Dominus in Evangelio (Luc. XI): Amen dico vobis, requiretur omnis sanguis justorum qui effusus est super terram a sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae. Per illam etiam hostiam adhuc loquitur jam defunctus, ut dicitur: Sanguis Abel clamat ad me de terra (Gen. IV), sive adhuc loquitur, hoc est, licet interemerit eum corpore, tamen ejus gloriam non potuit interimere cum eo. Dum enim gloria illius in toto mundo praedicatur, dum ejus laus in ore omnium versatur, dum eum omnes admirantur, quotidie adhuc 117.0902B| licet defunctus loquitur: qui enim alios suo exemplo admonet ut justi sint, aliquo modo loquitur.
Fide Henoch translatus est ne videret mortem, et non inveniebatur, quia transtulit illum Deus. Henoch per fidem placuit Deo, quae fuit bonis operibus exornata, credens se omnino per illam placere Deo. Quapropter translatus est in paradisum terrenum, unde quondam ejectus fuerat Adam: videlicet ne experiretur mortem temporalem, donec tempus a Deo constitutum percurrat. Quo habitu vero vel quo statu modo existat in paradiso, non est nostrum inquirere. Hoc tamen credendum est, quia sine aliqua molestia, et sine aliquo dolore aut labore quiescit in illo paradiso: et sicut ille vivit sine aliqua impugnatione carnis, sine aliqua molestia, ita nisi homo primum peccasset, 117.0902C| completo omnium numero electorum, a paradiso terreno transferretur ad paradisum coelestem. Ut autem transferretur, causa fuit quod placuit Deo: sed ut placeret Deo, causa fuit ejus fides. Nisi enim crederet quod redditurus esset ei Deus mercedem, quomodo placeret ei? Ante translationem enim testimonium habuit placuisse Deo, dicente Scriptura quia ambulavit Henoch cum Deo, obtemperans voluntati ejus.
Sine fide enim impossibile est placere Deo. Credebat Henoch, quia si quis crediderit esse Deum, et ad eum accesserit, retributionem haberet. Quia ergo fides fundamentum est omnium bonorum, ideo sine fide nemo potest Deo placere, credere enim oportet accedentem ad Deum quia est, et iniquirentibus 117.0902D| se remunerator sit. Quicunque ad Deum accedit credendo, credere oportet illum quia Deus est, hoc est, semper habet esse, juxta quod ipse dixit ad Moysen (Exod. III): Ego sum qui sum. Et: Qui est misit me ad vos. Credere etiam debet, quia inquirentibus se per bona opera, juxta quod Psalmista dicit, Quaerite Dominum, et confirmamini (Psal. CIV), aeternus et verus remunerator sit.
Fide et Noe, responso accepto de his quae adhuc non videbantur, hoc est, de imbribus, metuens aptavit arcam in salutem domus suae, per quam, subaudis fidem, damnavit mundum, comparatione scilicet melioris fidei et facti; et justitiae quae per fidem est, haeres est institutus. Fide credidit Deo quod inducturus 117.0903A| esset aquas super terram, dicente sibi illo (Gen. VI): Finis universae carnis venit coram me, et inducam aquam super eos: fac tibi arcam de lignis levigatis et caetera quae sequuntur: et ideo salvatus est cum omni domo sua, hoc est, familia sua. Perfectum autem operis aut rationis experimentum, nihil in hac causa profecit. Nubebant, inquit, alii, ut ait Dominus in Evangelio, et aer serenus erat, signa quoque millia apparebant diluvii: verumtamen ille timuit, atque per fidem de his quae necdum videbantur metuens, construxit arcam in salutem familiae suae, per quam fidem damnavit mundum comparatione fidei suae, quam mundus habere noluit. Ostendit enim eos dignos hoc supplicio, qui neque per centum annorum spatia illius arcae constructione 117.0903B| corrigi voluerunt. Per fidem quoque non per legem haeres justitiae est institutus, dum ipse solus fidem patrum tenuit, quam ab illo caeteri didicerunt. Haeres autem regni coelorum vel haeres mundi dicitur, quia de semine suo fuit reparatio mundi, et ex hoc apparuit justus, quia credidit Deo.
Fide qui vocatur nunc Abraham obedivit in locum exire, quem accepturus erat in haereditatem, et exivit nesciens quo iret, quasi diceret, et ipse Abraham per fidem placuit Deo: statim enim ut ei dixit Deus: Exi de terra tua, et vade in terram quam monstravero tibi, daboque illam tibi et semini tuo (Gen. XII), credidit Deo, et exivit in locum in quem ei praeceperat, nesciens quo abiret. Ignotus enim ei erat locus et habitatio illius terrae: et in quantum ambulavit 117.0903C| per fidem ambulavit. Sive nesciens quo iret, quoniam quem imitaretur non habebat.
Fide moratus est in terra repromissionis tanquam in aliena in casulis ab inhabitando cum Isaac et Jacob cohaeredibus repromissionis ejusdem. Casula diminutivum est a casa, id est domo, hic autem pro tentoriis tabernaculisque positum est, in quibus Abraham cum Isaac et Jacob habitavit more viatorum et peregrinorum, docens eos fidem Dei, utpote cohaeredes promissionis suae. Ea enim promissio quae facta est ad Abraham, facta est ad Isaac et Jacob, omnesque qui simul cohaeredes sunt in repromissionibus Abrahae. Abrahae namque dictum est: In te benedicentur omnes gentes terrae (Gen. XXII); et in Isaac vocabitur tibi semen (Gen. XXI). Ad Isaac 117.0903D| autem inquit: Complens Deus juramentum quod spopondi Abrahae patri tuo, multiplicabo semen tuum sicut stellas coeli, daboque posteris tuis universas regiones has (Gen. XXVI). Ad Jacob quoque dixit: Ego Deus omnipotens. Crescere et multiplicari ex te gentes faciam, daboque tibi terram quam dedi Abraham et Isaac (Gen. XXXV). Ecce quomodo omnes cohaeredes sunt in repromissionibus Abrahae. Notandum autem quia fides Abrahae duplicatur pro magnitudine fidei. Unde et caput fidei dicitur. Nam sicut fide exivit de terra sua, nesciens quo iret, sic fide mansit et demoratus est in terra sua quasi in aliena. Vidit filium ibi ut peregrinum habitantem, vidit nepotem, vidit seipsum in aliena terra peregrinantem, 117.0904A| et nihil turbabatur. Quanquam enim ad ipsum dictum esset, quia tibi dabo et semini tuo, non per semen tibi, sed tibi et semini tuo, tamen neque ipse, neque Isaac, neque Jacob potiti sunt hac promissione, sed successio illorum. Et quia quando obedivit Deo, exiens de terra sua, non vocabatur Abraham, sed Abram. Ideo considerate, dixit Apostolus: Fide qui vocatur nunc Abraham, tunc autem vocabatur Abram, moratus est in terra repromissionis quasi in aliena. Primum quidem vocabatur ille Abram, deinde vero Abraham.
Exspectabat enim fundamenta habentem civitatem, cujus artifex et conditor Deus. Civitas superna fundamenta habere dicitur propter stabilitatem et firmitatem sui. In qua qui semel locum invenerit, 117.0904B| nunquam poterit exhaereditari neque evelli. Ideo, inquit, illi fide morati sunt in terra repromissionis quasi in aliena, quia repromissiones in terra factas non attendebant, sed futuram quietem quaerebant. Ostenderunt enim seipsos majoribus esse dignos, idcirco non permisit eos accipere ista, quia majora dare volebat.
Fide et ipsa Sara sterilis virtutem in conceptione seminis accepit, etiam praeter tempus aetatis generavit, quoniam fidelem credidit qui repromiserat. Quaestio hic oritur quare dicat fide accepisse Saram virtutem concipiendi, cum ab angelo reprehensa sit, cur riserit causa infidelitatis? Risus enim ille etiamsi gaudii et plenae fidei non fuit, risus autem Abrahae et gaudii et plenae fidei sunt. Quae ita solvitur: 117.0904C| Quia etsi primum dubitavit, postmodum tamen verbis angeli solidata est in fide, et evacuata dubitationis causa, introducta est fides. Virtutem in conceptione seminis accepit, quia jam mortificata erat aetate et sterilis. Duplex enim erat praeclusio: Una temporis, senuerat quippe jam; alia vero ex natura, sterilis enim erat; sed ad suscipiendum et retinendum semen accepit virtutem. Mulieres namque ex duabus praecipue rebus steriles esse solent, sive quia in vulva caloris virtutem non habent, qua excoquant semen, quod et in senectute evenit cum deficiunt muliebria; sive quando vulva concluditur etiam in juventute, ut non perveniat semen ad loca conceptionis. Contra quae dedit Deus virtutem: hoc est, contra sterilitatem, stabilitatem 117.0904D| et senectutem. Ad locum etenim conceptionis satis pervenit semen: et postquam pervenit, dedit partus soliditatem mulieri. Factumque est ut fidei soliditate uteri insolida confortarentur, et omnia possibilia fierent credenti.
Propter quod et ab uno orti sunt et hoc emortuo, tanquam sidera coeli in multitudine facti sunt, et sicut arena quae est ad oram maris, innumerabilis. Propter hoc, inquit, quia uterque veram fidem habuit, Abraham videlicet et Sara, ab uno corpore Abrahae et Sarae orti sunt innumerabiles populi. His verbis voluit ostendere, quia non solum Isaac genuit Sara, verum etiam plures quam aliqua fecundarum mulierum. Unum autem corpus dicit habere illos duos, 117.0905A| propter hoc quod in Genesi dicitur, quia erunt duo in carne una (Gen. II). Addidit quoque adhuc, et hoc, inquiens, corpore emortuo nati sunt non vita mortua, sed semine. Senex enim homo semen quidem jam fundere potest: sed tamen soliditate seminis caret, ut filios procreare possit, nisi forte de adolescentula, ut alii fuerunt. Sicut sidera, inquit, coeli vel arena maris. Hyperbolice hoc dictum est. Per sidera autem coeli, boni intelligendi sunt ex utroque populo filii Abrahae per fidem, at vero per arenam maris reprobi accipiuntur ex Judaico populo filii Abrahae per carnem, qui terrena semper quaerentes, pondere peccatorum gravantur. Et si hominibus stellae coeli, sive arena maris vel etiam illi qui designati sunt per hoc, innumerabiles sunt, Deo autem 117.0905B| cui omnia patent numerabiles existunt.
Juxta fidem, id est cum fide, defuncti sunt omnes isti, non acceptis repromissionibus: sed a longe eas aspicientes, salutantes, et confitentes quia peregrini et hospites sunt super terram. Qui enim haec dicunt, scilicet: quia peregrini sunt super terram, significant se patriam inquirere. Et siquidem illius terrae meminissent de qua exierant, ad hoc ut vellent reverti, habebant utique tempus revertendi: nunc autem, quia nolunt reverti ad eam de qua exierunt, sed morantur in aliena quasi peregrini, meliorem appetunt, id est coelestem. Duo quaedam hic dignum est quaerere. Cum enim supradixisset, translatus est Henoch ne videret mortem et non inveniebatur, hic dicit, quia secundam fidem mortui sunt omnes isti. Et 117.0905C| cum iterum dixisset, non accepisse eos repromissiones, sed a longe aspexisse, superius dixit de Abel, quia testimonium consecutus est quod esset justus: et de Henoch, quia translatus est. De Noe quoque quia salvatus est de condemnatione mundi, de Abraham, etiam Isaac et Jacob, nulli dubium quin plurimas promissiones tam de Christo quam de terra repromissionis acceperunt? Quae duo hujusmodi solutione egent. Quod primum dixit, omnes isti mortui sunt cum fide, ita est intelligendum: quod omnes illi mortui sunt, praeter solum Henoch, quem novimus esse translatum. Quod vero subintulit, non accepisse eos repromissiones, manifestum est, quia in quibusdam rebus acceperunt, in quibusdam minime. Accepit siquidem Henoch ne videret mortem, 117.0905D| accepit Noe ut salvaretur, acceperunt et alii plurimi. Sed haec quidem erant illis libamina quaedam, erant et primae degustationes futurorum, non plenitudo repromissionum. Deus enim non solum quae futura sunt nobis largitur, sed etiam quae hujus vitae sunt necessaria praestat, sicut discipulis suis dicebat: Primum quaerite regnum Dei et justitiam ejus, et haec omnia, temporalia vitae, inquantum expediunt, adjicientur vobis (Matth. VI). In hoc enim quia in praesenti saeculo ex parte laudem justitiae promeruerunt, nec cum impiis perierunt locupletesque fuerunt bonis temporalibus, licet peregrini essent, ut pote legitur de Abraham, quia erat dives in argento et auro, aliquas degustationes promissionum perceperunt. 117.0906A| In hoc vero quia plenam promissionem patriae coelestis non sunt consecuti, quasi non perceperunt promissiones, de longe tamen aspiciebant promissiones, quas veniens Dominus Christus praedicavit, dicens: Quoniam si quis dimiserit domum aut fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem propter me, centuplum accipiet, et vitam aeternam possidebit (Matth. XIX). Istam promissionem non sunt consecuti illi ante Domini adventum, licet omnia sua reliquissent, sicut et apostoli: sive etiam promissiones de Domini adventu non sunt consecuti, quoniam, licet eis promissus esset, tamen non viderunt eum praesentem in mundo. Salutabant quoque easdem promissiones, id est optabant et desiderabant, sicut Dominus ait in Evangelio: Multi reges et prophetae voluerunt videre 117.0906B| quae vos videtis, et non viderunt, et audire quae auditis, et non audierunt (Luc. X). Ex metaphora navigantium dixit salutantes, quia a longe prospicientes desideratas civitates antequam ingrediantur eas, salutatione praeveniunt, easque sibi familiares efficiunt. Aspiciebant autem in fide istas promissiones, salvabant desiderio, et confitebantur sermone quod peregrini essent, juxta quod Psalmista dicit, quoniam peregrinus sum apud te, sicut omnes patres mei (Psal. XXXVIII). Peregrinus a peregre, id est a longe proficiscendo dictus est. Peragrare enim perambulare dicimus. Nam qui in tabernaculis habitabant, qui sepulcra pecuniis emebant, certumque est quoniam peregrini erant, in tantum ut etiam ubi suos sepelirent non haberent. Quapropter prima virtus 117.0906C| est peregrinum esse mundi hujus et hospitem, nihilque habere commune cum regibus hujus saeculi, sed removeri ab eis sicut peregrinus
Ideo non confunditur, id est non erubescit, Deus vocari Deus illorum. Paravit enim illis civitatem. Ideo, inquit, quia illi Deo crediderunt, nihilque de terrenis sibi praesumpserunt, ad hoc ut in illis spem suam ponerent, idcirco non erubescit omnipotens Deus vocari Deus illorum. Sic enim ipse dicit: Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob (Deut. III), per fidem videlicet vitaeque meritum. Sicut enim glorificatur quando benignorum et optimorum hominum Deus vocatur et colentium virtutem, sic econtrario confunditur et erubescit in actis nefandorum si invocatur ab illis. Unde dicit per prophetam: Per 117.0906D| vos nomen meum blasphematur inter gentes (Isai. III). Illi autem ita erant clari virtutibus et confidentia pleni, ut non confunderetur, sed potius glorificaretur, cum illorum vocaretur Deus. Dicitur autem generaliter Deus terrae et Deus coeli, siquidem et Deus gentium, et non solum gentium, sed etiam totius mundi, eo quod ipse omnia condidit. Sanctorum vero illorum non sic dicitur Deus solummodo per creationem, sed sicut amicus, dicitur et nunc Dominus Deus Christianorum. Paravit, inquit, illis civitatem Jerusalem, scilicet coelestem, ideoque non dedit illis in praesenti saeculo haereditatem, vel etiam ideo non erubescit vocari Deus illorum, quia secum praedestinavit illos regnare in coelesti civitate.
117.0907A| Fide obtulit Abraham Isaac cum tentaretur et unigenitum offerebat, in quo susceperat repromissiones, ad quem dictum est quia in Isaac vocabitur tibi semen, arbitrans quia et a mortuis suscitare potens est Deus. Quid est quod beatus Jacobus in epistola sua mentionem Abrahae faciens laudat eum summopere ex operibus suis; beatus vero apostolus non opera illius, sed fidem attentissime commendat? Recte igitur beatus Jacobus ex operibus eum laudat, quem sciebat etiam fide perfectum, quoniam illis scribebat qui fidem quidem videbantur habere, sed eamdem fidem bonis operibus non exornabant. At vero beatus Paulus, qui illis scribebat qui opera bona legis videbantur habere, sed fidem perfectam non habebant, jure fidem Abrahae attentius commemorat, quatenus 117.0907B| studerent eum imitari, vel certe ut ostenderet quia qui filii Abrahae volunt esse, necesse est fidem et opera habeant, merito unus ex fide, alter nihilominus laudavit eum ex operibus. Fide, inquit, obtulit Abraham Isaac cum tentaretur, licet non haberet filium liberum nisi illum, et in illo percepisset promissiones quod multarum gentium esset futurus pater, tamen non fuit ideo inobediens Deo; et quanquam contraria iterum audiret, dicente sibi Deo: Offer Isaac filium tuum mihi (Gen. XXII), a quo jam audierat: Quia in Isaac vocabitur tibi semen (Gen. XXI), non haesitavit de promissionibus, credens quia a mortuis posset illum suscitare Deus, et ex eo multitudinem populorum multiplicare. Quapropter filium mox offerre voluit, quia a Deo hunc continuo resuscitandum 117.0907C| esse credebat. Sed ne posset quisquam dicere quia habebat alterum filium ex quo sperabat repromissionem implendam, propterea confidens obtulit istum, dicit Apostolus: Etiam unigenitum obtulit ipse Abraham, qui repromissiones de illo perceperat. Quare ergo tentavit illum Deus? Nunquid ignorabat fortem esse virum illum in fide et probabilem? Sciebat utique. Tentavit autem illum non ut ipse cognosceret, sed ut aliis demonstraret, et manifestam ejus fortitudinem faceret, sicut ostendit ipse, dicens: Nunc cognovi quod timeas Dominum (Gen. XXII), id est, alios cognoscere feci quod timeas Dominum. Unde eum et in parabola accepit. Parabola Graeco vocabulo, Latine dicitur similitudo sive figura. Accepit eum in parabola de morte ab eo qui dixit 117.0907D| ei: Ne extendas manum tuam super puerum (Gen. XXII), quia ariete occiso iste salvatus est. Occisus est Isaac quantum ad voluntatem pertinet patris, deinde redonavit illum Deus patriarchae in parabola, id est, in figura et similitudine passionis Christi. In similitudine enim erant omnia quae tunc agebantur in Abraham, quae pro nobis verus Abraham, Deus videlicet Pater et creator omnium gentium, in fine saeculi agere disposuerat; Abraham siquidem figuram Dei Patris gestabat, Isaac vero figuram Christi. Abraham siquidem portabat, ut Scriptura dicit, ignem et gladium, quia Deus Pater gladium passionis portavit quodammodo, quando eum occidi permisit, unde dicit Filius in psalmo ad eum: Quoniam 117.0908A| quem tu percussisti, hoc est, percuti permisisti, persecuti sunt (Psal. LXVIII). Et Deus Pater per Zachariam: Percutiam pastorem (Matth. XXVI), id est, percuti permittam. Ignis quoque quem ferebat, calor et fervor summae dilectionis illius est, qua nos diligit, de qua dicitur: Sic Deus dilexit mundum, ut Unigenitum suum daret pro mundo (Joan. III). Nam sicut Abraham unicum et dilectum filium suum Deo victimam obtulit, ita Deus Pater unigenitum Filium pro nobis omnibus tradidit. Isaac autem ipse sibi ligna gestabat quibus erat imponendus, quia et Christus portabat in humeris lignum crucis in quo crucifigendus erat. Aries significat carnem Christi. Isaac oblatus est, et non interfectus, sed aries tantum, quia Christus in passione oblatus est, sed divinitas 117.0908B| illius impassibilis mansit
Fide et de futuris benedixit Isaac Jacob et Esau. Fide de futuris benedixit eis, quia juxta quod eis imprecatus est, ita postea omnia illius evenire credidit, et quae futura illis erant, ea benedicendo optavit. Potest et aliter intelligi. De futuris mysteriis benedixit eis, quia Jacob figuram Christi sive populi Christiani gestabat: Esau vero Judaici.
Fide Jacob moriens singulos filiorum Joseph benedixit, et adoravit fastigium virgae ejus. Legimus in Genesi (cap. XLVIII), quod audiens Joseph aegrotare patrem suum venit ad eum, et obtulit ei duos filios suos, Ephraim et Manassen ad benedicendum, qui fidem habens omnia illis evenire juxta quod illis a Deo inspiratus optasset, benedixit eos. Idcirco autem 117.0908C| dicitur singulos illorum benedixisse, quia super utrumque propriam benedictionem fudit, posuitque minorem ante majorem, quoniam praevidebat res ita futuras. Quodque sequitur, et adoravit fastigium virgae ejus, id est virgae Joseph, dupliciter intelligi potest. Spiritu siquidem prophetico afflatus Jacob, cognovit designari per virgam illam Joseph, regnum Christi: per fastigium vero, id est summitatem virgae potentiam et honorem regni Christi, de qua Psalmista ait: Virga recta est virga regni tui (Psal. XLIV). Ergo non virgam adoravit pro Deo secundum ritum gentilium qui idola colebant, sed in virga Christum, cujus regnum et potentiam praevidebat praefigurari in illa. Quantum vero ad litteram pertinet, fortassis secundum consuetudinem illius temporis 117.0908D| adoravit virgam Joseph, quem videbat Dominum esse totius terrae Aegypti, ea, scilicet ratione qua Esther legitur adorasse virgam Assueri (Esth. V).
Fide Joseph moriens de profectione filiorum Israel memoratus est, et de ossibus suis mandavit. De profectione filiorum Israel locutus est, credens omnia vera esse quae promiserat Deus patribus eorum, praecipue quod dixerat ad Abraham: Scito praenoscens quia peregrinum erit semen tuum in terra aliena, maleque tractabunt illud annis quadringentis; verumtamen gentem cui servierint judicabo ego, dicit Dominus, et posthaec revertentur in terram patrum suorum (Gen. XV): nequaquam ergo de suis ossibus mandaret Joseph, nisi plena fide speraret reditum eorum in 117.0909A| terram repromissionis. Dicit enim eis visitans: Visitabit vos Dominus post dies multos: efferte ossa mea hinc vobiscum (Gen. L). Et non solum tribus Joseph ossa patris sui deportaverunt secum per desertum in terram repromissionis, sed etiam reliquae tribus: omnium patriarcharum ossa secum detulerunt, sepelieruntque ea in Sichem, quae evenit in possessionem tribus Joseph. Nam Abraham, Isaac et Jacob in spelunca duplici Mambrae vel Arbeae, quam Abraham emerat a filiis Heth, sepulti sunt cum Sara et Rebecca et Lia, ubi et Adam cum Eva sepultus quiescebat. Fortassis vero quaerit aliquis quae causa exstiterit, ut omnes illi sancti patres in terra repromissionis maluerint sepeliri quam alio in loco? Cui respondendum est, non curam gerendo sepulcrorum hoc agebant, sed 117.0909B| potius quia per Spiritum sanctum praevidebant Dominum in ea terra genus humanum redempturum, ibique resurrecturum summo cum desiderio ibi consepeliri optabant, quatenus eo resurgente, pariterque cum eo resurgerent. Nos autem non debemus pusillanimes fieri ubicunque sepeliamur, cum plurimorum martyrum nesciamus ubi eorum corpora gloriose jaceant humana.
Fide Moyses natus, occultatus est mensibus tribus a parentibus suis, eo quod vidissent elegantem infantem et non timuerunt regis edictum. Non sua fide occultatus est Moyses qui adhuc fari non poterat: sed fide parentum suorum, patris scilicet ac matris, qui fidem habentes quod omnipotens Deus posset eum liberare et custodire, custodierunt illum tribus mensibus, 117.0909C| deinde vero cum non potuissent eum celare propter vagitus ipsius, posuerunt in fiscellam sirpeam, posueruntque in carecto fluminis. Edictum enim hujusmodi regis erat, ut omnes pueri in fluvium jactarentur. Sed quid est quod dicit, non timuisse hos regis edictum? Si non timuerunt, quare custodierunt? In hoc ergo timuerunt, quia non sunt ausi retinere eum: in hoc vero quasi non timuerunt, quia non projecerunt illum in apertum fluvium, sed in fiscella posuerunt eum, sicque immiserunt carecto fluminis, habentes spem atque fiduciam quod omnipotens Deus custodiret illum, fiducimam quapropter ac si non timuissent, ita reputatum est illis. Unde ergo isti speraverunt salvare puerum, nisi per fidem? Viderunt, inquit, elegantem infantem. Siquidem ab ortu nativitatis magna fuit illi infusa 117.0909D| gratia venustatis, non natura hoc operante, quod natus est honestus infantulus: sed gratiae divinae dono quae etiam barbaram illam mulierem Aegyptiam, filiam videlicet Pharaonis, ad hoc excitavit, ut amaret eum, ut sumeret et nutriret.
Fide Moyses grandis factus, negavit se esse filium filiae Pharaonis, magis eligens affligi cum populo Dei, quam temporalis peccati habere jucunditatem, majores divitias aestimans thesauro Aegyptiorum improperium Christi. Aspiciebat enim in remunerationem. Tanquam si diceret ad eos quibus haec scribebat: Nullus vestrum dimisit aulam regalem amplam et claram, neque regios thesauros, sicut Moyses fecit, qui non solum contempsit, sed etiam abnegavit. Coelo quippe 117.0910A| praeposito, noluit admirari Aegyptiaci regni pulchritudinem, magis eligens cum populo Dei affligi quam temporalis peccatoris habere jucunditatem. Peccatum namque deputavit, si maneret in aula regis, laetitia temporali fruens, suosque fratres in tribulatione relinqueret. Non affligi, inquam, cum aliis peccatum esse judicavit. Si igitur ille nova affligi acriter cum aliis peccatum esse judicavit, quantum cumulum peccati habituri sunt, qui congregationem fidelium deserunt? Vos, inquit, pro vobisipsis patimini, ille autem non solum pro se solo, aspiciens in remunerationem, sed etiam pro aliis hoc elegit, ut majorem mercedem reciperet, ultroque se projecit in tanta pericula, cum ei liceret pie vivere, et saecularibus bonis perfrui. Majores, inquit, divitias aestimans thesauro 117.0910B| Aegyptiorum improperium Christi. Improperium Christi dicit, quia pro Christo sustinuit Moyses improperium, qui unius essentiae secundum divinitatem cum Patre est: Sive improperium Christi dicit, hoc est quale Christus sustinuit a suis propinquis. Sicut enim Christus improperium sustinuit a suis quos venerat redimere, quando ei dixerunt: Daemonium habes (Joan. VIII), etc., mala ei intulerunt usque ad passionem: ita et Moyses improperium sustinuit a fratribus suis, quos volebat liberare: dicebat enim ei unus ex eis: Quis te constituit principem aut judicem super nos? num interficere me vis sicut interfecisti heri Aegyptium? (Exod. II.) Similiter quando quilibet a domesticis, vel ab eis quibus beneficium praestitit, improperium sustinet, improperium Christi 117.0910C| sustinet. Aspiciebat, inquit, in remunerationem suam, et totius populi. Ita quando quisque adversi aliquid patitur, debet reducere ad memoriam quam remunerationem a Domino exinde sit recepturus.
Fide reliquit Aegyptum, non veritus animositatem regis: invisibilem enim tanquam praesentem sustinuit. Legimus in Exodo, quia cum Moysi dictum esset a quodam Hebraeo qui faciebat injuriam fratri, quem Moyses voluit increpare: Nunquid interficere ut me vis sicut interfecisti heri Aegyptium? Fugit Moyses in verbo isto, eo quod Pharao audito hoc quaereret eum interficere: sed cum manifestum sit fugisse illum in Madian, quid est quod beatus Apostolus dicit: Non veritus animositatem regis? Si enim non timuit, quare fugit? Quod ergo fugit fidei fuit, credens 117.0910D| liberari a Deo et praetendit exterius timorem cum interius nullum haberet metum, ideoque sic ei reputatur, quasi non timuisset. Idcirco enim noluit ibi manere, ne causas jactantiae videretur se in apertum periculum praecipitare, ac tentare Dominum Deum suum, quod omnino diabolicum est. Sancti etenim viri quandiu habent quod faciant, Deum tentare non debent, sed debent imitari Dominum suum, qui frequenter locum dedit Judaeis, audientes quod ipse praecepit, dicens: Cum vos persecuti fuerint in civitate una, fugite in aliam (Matth. X). Fuga ergo Moysi tota exterior fuit: quoniam maxime de Dei auxilio fidebat. Unde Apostolus dicit invisibilem, inquiens: Deum tanquam praesentem sustinuit, quod 117.0911A| est dicere: Ita erat fisus de Dei adjutorio et ita semper de ejus protectione securus erat, tanquam omnipotentem Deum qui natura est invisibilis, semper praesentem aspiceret.
Fide celebravit Pascha et sanguinis effusionem, ne qui vastabat primitiva, tangeret eos. Fide qua Moyses credidit per illum sanguinem salvandum esse populum, celebravit Pascha et sanguinis effusionem quo linivit postes, ne angelus qui vastabat primitiva Aegyptiorum, affligeret Israelitas, ac si diceret illis: Si sanguis agni typici in medio Aegyptiorum, et in tanta devastatione illaesos servavit Judaeos, quorum postes fuerunt respersi illo sanguine, multo amplius salvabit nos sanguis viri agni, hoc est Christi, quorum ostia, id est frontes munita sunt signo passionis 117.0911B| Christi. Timuit enim illum sanguinem angelus, intelligens ibi Dominicam mortem, ac propterea non tetigit postes, licet quod fiebat nihil esset: sed quod per illud fiebat, magnum erat. Sanguine agni illinuntur Israelitarum postes, ne vastator angelus audeat inferre mortem; signantur Dominicae passionis signaculo fideles populi in frontibus ad tutelam salutis, ut ab interitu liberentur.
Fide transierunt mare Rubrum tanquam per aridam terram, quod experti Aegyptii devorati sunt. Ac si diceret illis quibus ista scribebat: In tantum fidem firmiter tenere debemus, ut quando in desperationem aliquam animus noster fluctuat, tunc quoque fisi simus ut liberemur, ac si usque ad mortem veniamus, et si de nobis desperetur. Quaenam spes poterat 117.0911C| esse illis? Ex una enim parte erat mare, ex altera parte cingebantur altissimis montibus, a tertia parte erant hostes. Si vellent fugere, aut in mari erant perituri, aut in manus Aegyptiorum inciderent. Habentes autem fidem cuncta vicerunt. Fide enim qua credidit Moyses Deo, ad verbum illius percussit mare, et divisit illud in duodecim divisiones, juxta quod in Psalmis dicitur: Credentes omnes illae tribus sicco vestigio posse transire mare, ingressae sunt: sed prima tribus Juda, juxta quod in Osee legitur: Juda, inquit, princeps cum Deo in mari. Quapropter illud mare Hebraeis fuit a dextris et a sinistris pro muro, praebens eis siccum iter: Aegyptios autem submersit. Unde dicit Apostolus quia experti illud Aegyptii devorati sunt, cognoverunt 117.0911D| enim quod mare esset. Ex hoc enim apparuit aquam esse, quia illi viventes absorpti sunt, et ex hoc apparuit non esse phantasiam, sed rerum veritatem, quam experti Aegyptii, devorati sunt. Allegorice autem mare Rubrum baptismus est, rubore sanguinis Christi consecratus; Hebraei qui exierunt de Aegypto, et transierunt per mare Rubrum, fideles sunt, qui derelinquentes tenebras infidelitatis, transierunt per fontem baptismatis. Pharao et Aegyptii mortui sunt in mari, quia in fonte baptismatis mortuus est diabolus, amittendo potestatem quam habebat. Mortua sunt etiam peccata originalia et actualia, si qua antea erant.
Fide muri Hiericho corruerunt circuitu dierum septem. 117.0912A| Non enim tubarum sonitus murorum saxa dejecit, sed fides qua illi crediderunt Deo, dejecit illos. Legimus quod Domino praecipiente, Josue praecepit arcam Dei portari per septem dies in circuitu Hiericho ac personare tubis. Septimo autem die cum increpuissent tubis, corruerunt muri Hiericho quod a magno mysterio non vacat. Hiericho quae interpretaur luna, speciem hujus mundi tenet, quia sicut luna menstruis completionibus deficit, ita hic mundus quotidianis defectionibus cadit. In arca vero Ecclesia figuratur, in tubis autem aereis, praedicatores fortes accipiuntur; Josue, qui circumdedit arcam, Christus est, qui Ecclesiam suam per hunc mundum gubernat. Hanc ergo urbem Hiericho diebus septem Israelitae ferentes arcam, aeneis tubis 117.0912B| clangentibus circumeunt, et muri ejus per arcae praesentiam atque aerearum tubarum sonitum cadunt, quia in hoc tempore quod septem dierum vicissitudine volvitur, defertur arca, id est, dum orbem terrarum circuiens movetur Ecclesia ad praedicantium voces: quasi ad tubarum sonitum muri Hiericho, id est elati hujus mundi et principes, ac superba infidelitatis obstacula corruunt, donec in fine temporum mors novissima inimica destruatur.
Fide Raab meretrix non periit cum incredulis, excipiens exploratores cum pace. Magnam consolationem et exhortationem beatus Apostolus isto in loco omnibus praebet: quia si meretrix infidelis et idololatra, sola fide salvata est, multo magis illi salvabuntur, qui ad graviora crimina non sunt prolapsi, 117.0912C| ac si patenter diceret: Inhonestum est, si meretrice infideliores estis. Illa tantum homines nuntiantes audivit, confestimque credidit: vos autem non solum homines auditis, verum etiam voces prophetarum, quae per omne sabbatum leguntur: et insuper ipsum Filium Dei ad vos missum cognoscitis. Nam Raab effectum fidei consecuta est. Omnibus quippe pereuntibus sola salvata est. Raab autem, quae interpretatur dilatata, figuram tenet Ecclesiae quae dilatata est ab oriente in occidentem, ab aquilone in meridiem, et latitudinem charitatis habet, intantum ut etiam pro ipsis inimicis orationem fundat. Et bene de extraneis atque alienis gentibus erat vivens in desideriis carnis, ac fornicationi deserviens, quia Ecclesia aliena erat ante Domini adventum a Deo, 117.0912D| secundum desideria vivens carnis fornicationique atque idololatriae deserviens. Postquam autem Jesus verus misit ad eam duos exploratores, hoc est Petrum et Paulum, sive duo testamenta, fidelis effecta reliquit fornicationem idololatriae, sicque salvata est, et salvatur quotidie ne pereat cum infidelibus. Hucusque narravit de legislatore, et de antiquis patribus, nunc dicturus est de judicibus qui fuerunt post Josue, nomina eorum tantummodo commemorans propter brevitatem sermonis, qui per fidem pugnaverunt, et gentes plurimas vicerunt.
Et quid adhuc dicam? Deficiet enim me tempus enarrantem. Hoc est, deficiet tempus destinatum ad scribendum Epistolam: si cuncta illorum facta prosequi 117.0913A| voluero, quos hactenus commemoravi, sive quae narrare possum de his qui successores illorum fuerunt, de Gedeon, Barac, Samson, Jephte, David, Samuel, et prophetis qui per fidem vicerunt regna. Quod omnes siquidem in commune commemorat, illud est quod singulorum opera eadem fide acta sunt: quia omnes illi per fidem simul vicerunt regna. Gedeon siquidem accipiens signum a Domino in trecentis viris, qui manibus aquam hauserunt de quibus Dominus dixit ei: In his superabis Madian, in vellere quoque humido et sicco, fide repletus prostravit Zebee et Salmana, accepitque victoriam ex hostibus. Allegorice autem Gedeon, qui interpretatur in utero circumiens, significat Dominum Jesum Christum, qui per incarnationis mysterium 117.0913B| in utero virginis collocatus, plenitudine divinitatis (quae omnia replet) totum mundum circuibat, quia implendo omnia, circumdat omnia. Trecenti autem viri, qui manibus aquam hauserunt, et accepto igne in lagenis contra Madian profecti sunt, confractisque lagenis ignis resplenduit, tubisque increpuerunt: simulque hostes in fugam conversi sunt, typum tenet sanctorum praedicatorum, qui fidem sanctae Trinitatis habentes, signo Dominicae passionis insigniti sunt, quod designatur per thau T litteram, quae suo numero trecentos exprimit, et quae apud veteres Judaeos similitudinem crucis habebat. Lagenae autem, quae sunt vascula fusilia vel fictilia, significant corpora eorumdem praedicatorum infirma, de quibus idem egregius praedicator dicit: Habemus 117.0913C| thesaurum istum in vasis fictilibus (II Cor. IV). Sonus tubarum voces praedicatorum exprimit. Fractis ergo lagenis resplenduit ignis, hostesque in fugam versi sunt. Madianitae typum tenent istius saeculi, quia postquam sancti martyres ab hoc saeculo deficiunt, crescunt miraculo; sicque virtute miraculorum concussi in fugam vertuntur: scilicet, aut fidei subdendo eos, aut etiam a tormentis cessando, victi timore signorum. Illud quoque non vacat a mysterio, quod Gedeone orante vellus primo madidum fuit, et tota terra sicca: secundo vero vellus siccum, et tota terra madida. Vellus enim figuram tenet populi Judaici, terra autem omnium gentium. Jure ergo vellus primo madidum fuit, terra autem manente sicca, quia quando Judaicus populus rore supernae sapientiae 117.0913D| fuit humefactus ante Domini adventum, omnes gentes siccitate fidei et sapientiae exsiccatae erant. Iterum cum post Domini adventum omnes gentes rore sapientiae fuerunt madidae effectae, Judaea ariditate periit. Barac (Jud. IV) ipse est Lapidoch maritus Debborae, qui fide, qua credidit prophetissae superavit Sisaram omnesque currus ejus, Samson fide qua credidit impetravit a Deo quod orabat, plures interfecit moriens quam vivens. Dixit enim: Domine Deus, memento mei et redde nunc mihi pristinam fortitudinem, Deus meus, ut ulciscar me de inimicis meis, et pro amissione duorum luminum unam ultionem accipiam (Jud. XVI). Jephte fidem habuit pugnando contra filios Amon, et filiam suam offerendo, licet in hoc 117.0914A| stulte egisset, quod omnipotenti Deo sanguinem humanum fundens putavit placere. Vovit siquidem ut si ei Dominus victoriam daret de filiis Amon, immolaret ei quicunque primus occurreret de domo sua. Quod et ita fecit. Nam occurrit ei filia sua, quam post deploratam virginitatem occidit (Jud. XI). Sed potest quaeri qua de causa mos inoleverit, ut omni anno virgines Hebraeorum plorent filiam Jephte. Quae ista cognoscitur esse ratio, ut dum cernunt deplorari illam a filiabus suis, nemo ad tantam stultitiam tantumque piaculum audeat prosilire, ut Deo humanum sanguinem fundat. David fide plenus processit contra Philisthaeum, et interfecit eum (I Reg. XVII). Et quoniam Deo credidit, multas promissiones de Christo promeruit. Samuel propheta et sacerdos fidem habuit 117.0914B| perfectam, qua unxit David in regem ad verbum Domini, et occidendo Agag, regem Amalech (I Reg. XV), operati sunt justitiam, quia quod crediderunt corde, opere compleverunt, exornantes eamdem fidem, adepti sunt repromissiones de Christo vel de patria coelesti. Abraham enim de Christo promissionem accepit, dicente sibi Domino: In semine tuo, id est in Christo, benedicentur omnes gentes (Gen. XXII). David quoque plurimas promissiones accepit, cui Dominus dixit: Cum dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen tuum quod egredietur de lumbis tuis, et firmabo thronum ejus super thronum tuum (II Reg. VII). Et alibi: De fructu lumbi tui ponam super sedem tuam (Psal. CXXXI). Et cum jurejurando semel, inquit, juravi in sancto meo, si David mentiar, semen 117.0914C| ejus in aeternum manebit (Psal. LXXXVIII). Obturaverunt, id est, clauserunt ora leonum, ut Samson, David, et Daniel missus in lacum.
Exstinxerunt impetum ignis, sicut tres pueri Danielis socii jussu Nabuchodonosor Chaldaica urgente vesania, missi sunt in fornacem ignis ardentis, quibus nihil molestiae intulit (Dan. XIII). Effugerunt faciem gladii, id est repulerunt fortitudinem hostium a se, valide pugnando, sicut Josue, Gedeon, David, aliique reges et principes Judaeorum. Convaluerunt de infirmitate, ut Job et Ezechias, qui, cum aegrotasset usque ad mortem, Domino sibi propitio redditus est pristinae sanitati per spatium quindecim annorum (IV Reg. X). Possumus ex infirmitatis nomine malum captivitatis intelligere, de qua liberati sunt, Domino volente, 117.0914D| Cyro jubente, Esdra et Nehemia procurante. Fortes facti sunt in bello, ut Jesus Nave successor Moysi, Samson qui mandibula asini multos Philistinorum interfecit (Judic. XV), David quoque rex, Juda Machabaeus et fratres ejus, quorum temporibus etiam sex millia Judaeorum interfecerunt centum millia hostium, et tria millia missa Antiochiam in auxilium Demetrii, peremerunt centum viginti millia. Castra verterunt exterorum in fugam. Frequenter hoc egerunt. Castra autem dicuntur a castrando, eo quod ibi castretur libido. Non est enim mos militaris ut per gentes in praelium uxores aut feminas alias secum ducant. Duo autem quondam principes terrae cum comitatu uxorum perrexerunt in bellum, Darius videlicet 117.0915A| et Antonius, sed uterque inibi corruit. Darius quidem superatus est ab Alexandro, Antonius vero ab Octaviano Augusto
Acceperunt mulieres de resurrectione mortuos suos. Eas mulieres dicit quarum filii ab Elia et Eliseo suscitati sunt, quos illae acceperunt post resurrectionem, vel resuscitationem, non ut eos haberent in maritos, sed quos amiserant in morte, receperunt vivos. Alii autem distenti sunt, non suscipientes redemptionem, ut meliorem invenirent resurrectionem. Plurimi sanctorum distenti sunt, hoc est in cruce extensi funibus colligati, sicut beatus Andraeas. Seu distenti, hoc est ad capita duarum arborum colligati ac disrupti, vel etiam ad brachia equorum indomitorum extenti: sicque ab eis disrupti vel certe distenti 117.0915B| sunt, hoc est decollati, quae omnia in sanctis martyribus videntur esse completa. Non susceperunt redemptionem, hoc est liberationem in praesenti, ad hoc ut solverentur a tormentis, ut meliorem atque gloriosiorem invenirent resurrectionem in futurum; quoniam quo ampliora quis tormenta pro Deo in praesenti sustinet, eo gloriosior in resurrectione apparebit.
Alii vero ludibria et verbera experti, insuper et vincula et carceres. Ludibria dicuntur a ludo, hoc est irrisione. Primo enim sancti martyres ludibriis et irrisionibus deludebantur, deinde verberibus afficiebantur, sicque vinculis astricti, ponebantur in carceres; ad postremum vero interficiebantur diversis et exquisitis tormentis.
117.0915C| Lapidati sunt, ut Naboth, Jeremias in Aegypto a reliquiis transmigratorum, Ezechiel in Babylone, aliique quamplures in Novo Testamento. Secti sunt. Hic pluralis numerus pro singulari positus est. Neminem enim sanctorum legimus in Veteri Testamento sectum, nisi Isaiam prophetam, quem fecit secari serra lignea Manasses rex, qui filiam ejus habebat in uxorem. Tentati sunt, ut Abraham et alii multi, non ad deceptionem, sed potius ad probationem, illa scilicet tentatione de qua dicitur: Tentat vos Dominus Deus vester, id est probat vos; nam Deus intentator malorum est (Jac. I). In occisione gladii mortui sunt, ut Urias et Josias, et alii multi. Circumierunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiati, afflicti. Eliam in hoco loco debemus 117.0915D| intelligere, et alios qui taliter egerunt, et qui afflicti undique penuriis et tribulationibus angustiati, fide sustinuerunt omnia, ut ad desideriorum supernorum praemia possent pervenire. Omnis autem indigentia et egestas angustia vocatur, qua angustiatur homo, id est affligitur, seu fame seu alia inopia. Melotam dicunt quidam genus esse vestimenti ex pellibus caprinis, ex uno latere dependens, quo genere vestimenti, propter asperitatem in Aegypto monachi dicuntur uti. Elias quoque legitur usus isto fuisse. At vero quidam dicunt ex pellibus taxi, genus vestimenti est compositum. Est enim animal quod taxus vocatur et melius, solitus habitare in cavernis terrae: cujus pellis hispida esse fertur, a quo nomine derivatur 117.0916A| vocabulum hujus vestis, id est a melo melota.
Quibus dignus non erat mundus. Mundi nomine hic sub una significatione possumus intelligere amatores mundi, qui, terrena solummodo appetentes, ab amore creatoris sui longe remoti erant, ac propterea non erant digni tales socios habere, quales fuerunt illi quarum magnalia Apostolus supra descripsit. Sive mundi nomine possunt accipi omnia quae continentur in coelo et in terra, aurum videlicet, argentum, gemmae atque omnia pretiosa, et ipsi insuper reprobi, amore mundanarum rerum decepti. Istis ergo sanctis non erat dignus mundus, hoc est, si totus redigeretur sub pretio, non poterat uni illorum recte comparari, neque etiam si omnia illa in pretium dari potuissent, talem aliquem virum emere poterant. 117.0916B| Ut ergo ex pluribus paucorum memoriam agamus, quomodo poterat talis ac tantus vir comparari ut Moyses fuit, qui, quando voluit, mare divisit, quando voluit, aquas ejus reduxit, quando voluit, manna de coelo descendere fecit, aquam de petra produxit, et caetera innumerabilia quae fecit (Deut. VIII). Vel quomodo poterat comparari pretio mundano talis ac tantus vir ut fuit Josue successor ejus, qui, quando voluit, solem ac lunam, illa duo maximo luminaria, uno in loco stare fecit, dicens: Sol contra Gabaon, et luna contra vallem Aiaton ne movearis? (Josue, X.) Fortassis dicit aliquis: Ideo non poterant emi, quia non poterant inveniri; utique verum est quia non poterant in toto mundo similes illorum inveniri: et si potuissent, nequaquam ullo pretio 117.0916C| possent comparari, quoniam quod totus mundus nequibat perficere, hoc unus illorum verbo agebat. Nam cum totus mundus temporibus Eliae laborasset per tres annos et sex menses siccitate, nec potuisset pluviam impetrare, verbo Eliae apertae sunt cataractae coeli, et venit pluvia super faciem terrae. In solitudinibus errantes, in montibus et speluncis et in cavernis terrae. Eliam eximium prophetarum hic vult intelligi, et filios prophetarum qui temporibus Achab et Jezabelis fugati sunt, eo quod voluisset eos Jezabel interficere, tunc temporis pavit eos quinquagenos Abdias in speluncis et in cavernis terrae. Unde et meruit donum prophetiae juxta quod Dominus in Evangelio dicit, qui recipit prophetam in nomine prophetae mercedem prophetae accipiet.
117.0916D| Et hi omnes testimonio fidei probati, non acceperunt repromissionem, Deo pro nobis aliquid melius providente, ne sine nobis consummarentur. Qui sunt isti qui testimonio fidei sunt probati, nisi omnes superius memorati? Quorum tam clara et laudabilis fides commemorata est, stellae videlicet firmamenti, terreni homines, et coelestes angeli, vivi lapides et splendidae margaritae, quorum opera quae egerunt fidem eorum confirmant, quoniam absque fide impossibile est placere Deo. Testimonio itaque fidei fuerunt probati, hoc est, operatione sancta, quae per fidem operabatur, laude digni inventi sunt, fides enim illorum operibus mundis declarabatur. Sed cum ita essent perfecti, repromissionem non acceperunt. 117.0917A| Dicit ergo aliquis: Quid eis profuit Deo servisse, si hactenus sine praemio manent? Absit hoc a fidelium cordibus, ut credamus eos sine praemio manere. Adhuc quippe mortali carne circumdati, magnum praemium perceperunt, videndi scilicet, Deumque cognoscendi, multaque mira patrandi, nunc vero quiescunt in anima, in beatitudine regni coelestis ineffabili laetitia perfruentes. Sed videamus quid Joannes de illis in Apocalypsi sua dicit, sicque nobis manifestabitur quam promissionem non acceperunt: Vidi, inquit Joannes, sub altare Dei animas interfectorum propter verbum Dei, quod habebant, et clamabant voce magna, dicentes: Usquequo, Domine sanctus et verus, non judicas et vindicas sanguinem nostrum de his qui habitant in terra? Et datae sunt 117.0917B| illis singulae stolae albae, et dictum est illis ut requiescerent tempus adhuc modicum, donec impleatur numerus conservorum et fratrum illorum (Apoc. VI). Singulas stolas modo habent animae sanctorum de sua immortalitate gaudentes, et de felicitate de qua fruuntur exsultantes. Binas vero stolas habebunt, cum in generali resurrectione receperint immortalitatem et incorruptionem in corpore, quam modo habent solummodo in anima. Hanc ergo promissionem necdum perceperunt, de qua Isaias dicit: In terra sua duplicia possidebunt, scilicet post generalem resurrectionem. Et revera ita dignum est ut qui in corpore et in anima Deo servierunt, in corpore et pariter et anima remunerationem percipiant. Quodque sequitur, Deo pro nobis aliquid melius 117.0917C| providente, ne sine nobis consummarentur, hoc est, perfectionem consequerentur illi, more humano agitur. Verbi gratia: Sicut quidam filii revertentes de agro, dicunt patri: Pater, laboravimus hodie, aestum solis perpessi sumus (Matth. XX), tempus est ut tribuas nobis refectionem; et ille eis respondeat: Sustinete parumper quoadusque veniant omnes fratres vestri qui nobiscum similiter laborabant, et tunc cum eis plenissime epulabimini; sic omnipotens Deus quodammodo egit dum non dedit electis immortalitatem in corpore ut major gloria, majusque esset desiderium, cum omnes generaliter in die judicii binas stolas acceperint. Et hoc est quod dicit: ne sine nobis qui adhuc hic peregrinantur perfectionem consequerentur in resurrectione 117.0917D| corporum.
CAPUT XII. Ideoque et nos tantam habentes impositam nubem testium, deponentes omne pondus et circumstans nos peccatum, per patientiam curramus ad propositum nobis certamen. Nubem testium appellat multitudinem patriarcharum ac prophetarum reliquorumque fidelium qui testes fuerunt perfectae fidei, testes etiam Filii Dei, quem praedixerunt in mundum venturum. Qui bene nubes vocantur propter altitudinem ac multitudinem meritorum. Sicut enim nubes a sole illuminatur, ejusque calore perfunditur, sicque postmodum terram calefacit et plerumque imbrificat 117.0918A| illam, plerumque autem coruscationes emittit: ita illi sancti Patres a vero sole calefacti atque illuminati suo exemplo corda hominum calefaciunt atque illuminant, suoque tempore pluviam emiserunt verbis, et coruscaverunt miraculis. Imposita est ergo nobis in exemplum tam magna nubes testium, ut fidem illorum et opera imitari satagamus. Quapropter simus deponentes omne polidus vitiorum per poenitentiam, somnum quoque pigritiae, et cogitationes infirmas. Per hoc autem quod subdidit, et circumstans nos peccatum simus deponentes, ostendit Judaeos ex omni parte a diabolo tentari, desideriisque carnalibus deservire, multisque peccatis abundare. Per patientiam curramus ad propositum nobis certamen, ut sicut illi sustinuerunt patienter adversa hujus 117.0918B| saeculi, ita et nos sustineamus. Non dicit addamus cursui nostro aliquid, sed in eodem manentes, curramus ad destinatum nobis certamen juxta quod Psalmista dicit: Viam mandatorum tuorum cucurri (Psal. CXVIII). In praesenti enim saeculo in certamine sumus positi contra vitia carnis, contra daemones, contra falsos fratres, et necesse est ut patienter curramus, sive expleamus certamen istud, quatenus pervenire possumus ad promissum certaminis praemium.
Aspiciamus in auctorem fidei et consummatorem Jesum qui proposito sibi gaudio sustinuit crucem, confusione contempta. Sicut filii parentes, et discipuli magistrorum in studio operis atque in certaminibus attendunt, informantes mentem ex parte 117.0918C| doctorum, sumentes quasdam regulas ab eis per visum, ita et nos si volumus currere et discere ut bene curramus ad auctorem sive consummatorem Jesum Christum, attendamus qui dixit nobis: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI); et alibi: Si me, inquit, persecuti sunt, et vos persequentur (Joan. XV); et: Si patremfamilias Beelzebub vocaverunt, quanto magis domesticos ejus? (Matth. X.) Attendamus in Christum, et accipiamus in illo exemplum patientiae, qui dixit: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. XXIV). Ipse namque est auctor fidei et consummator. Auctor fidei nobis est, quia ipse nobis fidem infundit. Non enim possumus credere, nisi ab illo praeveniamur. Unde ipse fidelibus suis dicit: Non vos me elegistis, 117.0918D| sed ego elegi vos (Joan. XV). Ipse consummator fidei, sive perfector est, quia consummationem sive perfectionem nobis praestat in hoc ut in fide perseveremus. Sive in hoc perfector est fidei, quia dat voluntatem atque possibilitatem perficiendi bonum, quo ipsa fides exornetur. Nam fides sine operibus perfecta non est: mortua enim est (Jac. II). In illo enim omnes perfectionem habemus qui proposito sibi gaudio sustinuit crucem. Ipse Filius Dei proponens sibi, hoc est in praesentia sua statuens gaudium resurrectionis atque ascensionis in coelum, totiusque gloriae quam percepit post resurrectionem sustinuit crucem propter hoc quod in postremo videbat sibi profuturum. Confusione contempta, hoc est pro 117.0919A| nihilo deputata verecundia, quoniam sine erubescentia et verecundia illud opprobrium sustinuit. Gaudium namque maximum fuit illi quod pro nobis est passus, ut voluntatem Dei Patris impleret pro quo postea potentiam supra omnem creaturam accepit. Unde ipse dicit: Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum (Luc. XXII). Si igitur ille qui nullam habuit necessitatem ut crucifigeretur, crucifixus est propter nos, quanto magis justum est nos omnia fortiter tolerare? Ad hoc itaque Dominus apparuit in carne ut humanam vitam admonendo excitaret, exemplum praebendo accenderet, moriendo redimeret, resurgendo repararet. Propter hoc enim morietur, ut doceret nos nihil exstimare gloriam quae ab hominibus defertur. Atque in dextera sedis 117.0919B| Dei sedet, hoc est in prosperitate aeternae vitae et plenitudine paternae majestatis. Si nulla esset alia Dei promissio et exhortatio, istud solum exemplum debuerat sufficere, quod in hoc loco de Christo ostendit Apostolus ad persuadendum omnia adversa patienter tolerare, ut cum Christo mereamur considere in gloria. Recogitate, eum qui talem sustinuit a peccatoribus adversus semetipsum contradictionem, ut non fatigemini animis vestris deficientes. Omnia adversa quae Christus sustinuit a Judaeis: plagas scilicet, irrisiones, sputa, colaphos, alapas, blasphemias, ipsamque mortem, Apostolus solo nomine contradictionis ostendere voluit. Rememoramini, inquit, Christum, qui tanta ac talia sustinuit contraria pro peccatoribus, qui peccatum non fecerat: 117.0919C| ut nos qui transgressores et peccatores esse dignoscimini, non fatigemini deficientes in animis vestris: sed imitando illum, sustinete similia patienter. Adversus temetipsum sustinuit Christus contradictionem, id est, dimisit illos secundum quod voluerunt facere contra se: nihil eis contradicens. Hortatur autem eos ne deficiant in tribulationibus, dum usque ad martyrium et sanguinis effusionem non adhuc pervenerant. Unde et subdit: Nondum enim usque ad sanguinem restitistis, adversus peccatum repugnantes. Ac si diceret: Et si amisistis facultates terrenas, exspoliati a contribulibus vestris, tamen mortem non sustinuistis. Adhuc enim vivi manetis. Usque ad sanguinem restitit pugnans adversus peccatum, qui pro veritate fidei adversus infideles pugnavit 117.0919D| usque ad mortem, sicut sancti apostoli, eorumque successores fecerunt: nam infidelitatis peccatum maximum est: dum autem quis vult decipere aut blanditiis, aut terroribus, pugnans pro fide contra infideles, utique adversus peccatum repugnat. Potest et de omni peccato intelligi, de mala videlicet suggestione, et prava voluntate, immundoque desiderio: quibus qui resistit non consentiendo eis, adversus peccatum pugnat.
Et obliti estis consolationis, quae vobis tanquam filiis loquitur, dicens: Fili mi, noli negligere disciplinam Domini, neque fatigeris dum ab eo argueris. Sapientia Dei Patris, quae per Salomonem loquebatur, inter caetera etiam protulit hoc per os illius, 117.0920A| quod beatus Apostolus modo in exemplum assumpsit, hortans Judaeos ne deficiant in tribulatione: quia a Domino arguuntur causa probationis. Dicit ergo: Fili mi, noli negligere, sive negligenter ducere disciplinam Domini. Disciplina dicta est a discendo, quae alio nomine correctio morum potest appellari. Dum enim quis angustiis et tribulationibus afficitur, non debet fatigari nec deficere: sed potius patienter sustinere, recogitans quia a Domino corrigitur.
Quem enim diligit Dominus castigat: flagellat autem omnem filium quem recipit. Ideo haec testimonia ponit Apostolus, ut sicut filli a parentibus suis flagellantur, ut digni sint ad haereditatem paternam accedere, unde et plerumque stare tota nocte in 117.0920B| frigore jubentur, variisque modis excoquuntur: ita et isti similiter correctiones a Deo alacri animo sustineant, ut ad veram haereditatem perpetuae patriae pervenire sint idonei. Sunt enim multi qui in prosperis Domino serviunt: sed tamen in adversis cedunt. Hi tales non sunt adhuc perfecte probati ad haereditatem captandam. Unde Apostolus quem in prosperis bene vivere docuit, ne in correctione deficiat hortatur: quoniam filium quem diligit Dominus ad hoc ut haeredem illum regni coelorum constituat: castigat illum variis diversisque modis, et flagellat aut infirmitate aut paupertate, aut persecutione, aut tormentis. Notandum autem quia non omnis qui flagellatur, filius est: sed omnis filius flagellatur. Quem ergo sanctorum ab hoc saeculo ad haereditatem sempiternam 117.0920C| legimus pervenisse sine flagellatione divina? Quapropter tanto minus de flagello quo castigamur, murmurare debemus: quanto certius in eo paternae dilectionis affectum sentimus. Unde ipse dicit: Ego quos amo, arguo et castigo (Apoc. III). At vero multi flagellabant: ut Antiochus et Herodes, non ut ad haereditatem assumantur, sed ut hic ex parte demonstretur, quae mala passuri sint post mortem.
In disciplina perseverate. Tanquam filiis charissimis vobis offert se Deus, subaudis: ut haereditatem patriae coelestis capiatis; ac si diceret: Melius est vobis per disciplinam et correctionem, quae affectu paterno agitur, transire ad haereditatem coelestem, quam extra disciplinam esse, sicque ad poenas descendere 117.0920D| inferni. Putatis enim quod odio vos habeat ac dereliquerit Deus, per haec quae passi estis? Si hae non pateremini, tunc magis hoc vos cogitare competebat. Nam si flagellat omnem filium quem recipit, qui non flagellatur sine dubio non est in numero filiorum. His verbis ostendit eis, quia unde putabant se derelictos esse: inde magis credere poterant diligi ab illo. Quis enim filius quem non corripit pater? Solet aliquoties paterfamilias filios alienos negligere: suos vero castigare et corripere, ne eos opprimat mala negligentia. Nullus est pater sapiens qui non corripiat filios delinquentes, et aliquando bona agentes increpat ut ad meliora accendantur. Unde et Heli, quia filios suos non corripuit, 117.0921A| non meruit eos haeredes sacerdotii post se derelinquere (I Reg. I).
Quod si extra disciplinam estis, cujus participes facti sunt omnes boni filii, vel Patres sancti superius memorati, ergo, adulterini et non filii estis. Quisquis extra disciplinam Domini manet, cujus disciplinae participes facti sunt omnes boni filii pertinentes ad haereditatem coelestem, adulterinus filius est, nec pertinet ad haereditatem paternam, quia non est filius liberae. Cavete ne sitis adulterini filii. Omnes enim infideles et negligentes disciplinamque Domini contemnentes, adulterini et non filii reputantur. Deinde patres quidem habuimus eruditores, et reverebamur eos. Num multo magis obtemperabimus Patri spirituum, et vivemus? Deinde, subaudis considerare debemus, 117.0921B| quia patres habuimus eruditores, et timebamus eos, nonne multo magis obtemperabimus Deo patri spirituum, et vivemus in gloria aeterna? Pater spirituum vel creator animarum, Deus omnipotens est, quia omnia creavit primum ex nihilo, deinde vero ex elementis corpora hominum, alienorumque animalium, animam vero hominis ex nihilo creavit, et creat adhuc. Non est enim putandum, quod anima pars Deitatis sit, quoniam Deitas non est creata, anima autem creata est. Idcirco autem omnipotentem Deum creatorem animarum appellat non corporum, cum omnium creator sit, quia corpus nostrum ex semine paterno simulque materno conficitur: anima vero semper a Deo ex nihilo creatur. Si, inquit, patres carnales timebamus, a quibus temporaliter 117.0921C| erudiebamur, ut haeredes illorum mereamur fieri, quanto magis Creatori animarum obedire atque obtemperare debemus, ut cum illo in gloria aeternae beatitudinis vivamus. Nec solummodo differentia est inter eos propter discretionem personarum, quia isti terreni, ille est coelestis, sed etiam ipsa causa disciplinae atque eruditionis. Non enim ad eamdem causam, vel ad res spiritales erudiunt, sed ad id quod eis videtur, sicut Apostolus manifestat, dicens: Et illi quidem, patres carnales, ex quorum semine corpora sumpsimus, in tempore paucorum dierum, secundum suam voluntatem erudiebant nos: hic autem, Pater scilicet spirituum, ad id quod utile est erudit nos, hoc est ad salutem et utilitatem animae nostrae: in recipiendo sanctificationem 117.0921D| ejus. Illi quidem patres carnales ad hoc erudiunt nos, ut ipsis simus utiles secundum suam voluntatem, quae in omnibus non est utilis: Deus vero omnipotens ad omnia utilia nos instituit, ut animae nostrae in salutem consequamur et recipiamus sanctificationem ejus, videlicet ut simus sancti secundum quemdam modum, sicut et ipse sanctus est, juxta quod ipse dicit: Sancti estote, quia ego sanctus sum (Lev. XI). Ad hoc, inquam, nos erudit et castigat, ut nos efficiat dignos suis muneribus. Unaquaeque etenim gens secundum suam voluntatem filios erudit, sicut consuetudo fuit Romanorum suos filios erudire in re militar et Graecorum litteris instituere suos.
117.0922A| Omnis autem disciplina in praesenti quidem videtur non esse gaudii, sed moeroris; postea autem fructum pacatissimum exercitatis per eam reddet justitiae. Omnis, inquit, disciplina tam humana quam divina, tunc quando discitur, non videtur esse disciplina gaudii, sed moeroris. Ideo autem hanc omnem et divinam et humanam disciplinam vocavit, quia quidquid discitur, disciplina vocatur. Idcirco autem in praesenti non videtur disciplina gaudii, sed moeroris, quoniam flagellatur saepissime et constringitur, de quo id agitur sustinet famam, patitur frigus omnemque laborem. At vero cum pervenerit ad perfectionem, gaudet, laetatur, gratissimamque mercedem recipit, sicut Apostolus dicit: Postea, inquiens, cum pervenerit ad culmen perfectionis, reddet ei eadem 117.0922B| disciplina pacatissimum fructum justitiae per eam exercitatis, id est per eamdem disciplinam probatis atque perfectis. Fructum autem pacatissimum vocat gratissimam atque acceptissimam remunerationem quam percipiunt hi qui per eamdem disciplinam exercentur atque probantur. Verbi gratia: Romani tirones, qui in disciplina rei militaris sunt exercitati, multa contraria primum sustinentes postea gavisi sunt, monarchiam totius orbis possidentes. Similiter intelligendum de his qui in disciplina divina affliguntur, qui praemia aeterna recepturi sunt, sicut sancti apostoli, martyres et doctores Ecclesiae. Propter quod remissas manus et soluta genua erigite, et gressus rectos facite pedibus vestris, ut non claudicans quis erret, magis autem sanetur. Propter quod? 117.0922C| quia propter disciplinam mercedis praemium redditur, gaudiumque subsequitur: vel propterea ut possitis haereditatem supernam cum bonis filiis percipere, remissas manus a bono opere, et torpentes otio pigritiae: et soluta genua erigite ad bona opera agenda. Per pedes autem et genua, debemus accipere bona opera, sicut et per manus, per gressus autem intellectum intentionemque mentis, et est sensus: Talia opera agite, quae perfectum intellectum habeant quod bona intentione fiant. Recte, inquit, ambulate, ne claudicatio plus accrescat, sed potius ad statum rectitudinis erigatur. Remissas manus et genua soluta mandat erigere, sicut et Isaias praecipit, dicens: Confortate manus dissolutas, et genua debilia roborate (Isa. XXXV, 3), ut non claudicans 117.0922D| quis erret, id est, ut non haesitans quis in fide bonisque operibus erret via rectitudinis, magis autem sanetur a peccatis credendo recte in Deum, ac si diceret: Qui non recte credit, melius est ut firmius et tenacius credat quatenus omnibus modis inveniat medicinam animae suae. His autem verbis haesitationes eorum tangit, ad hoc ut sine aliqua dubitatione crederent in Deum.
Pacem sequimini cum omnibus, subaudis bonis, et sanctimoniam sine qua nemo videbit Deum. Plurima quidem sunt, quae formam discretionemque christianitatis ostendunt, sed plus omnibus ac melius charitatis mutuae affectus et pax, quae omnium hominum corda consociat. Quapropter dicit ipsa Veritas: 117.0923A| Pacem relinquo vobis (Joan. XIV, 27); et iterum: In hoc cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad invicem (Id. XIII, 35); propterea Apostolus dicit: Pacem sequimini cum omnibus bonis. Pacis autem nomine intelligenda est dilectio et concordia. Sanctimonia autem dicitur castitas mentis et corporis ac si diceret: Ita diligite omnes bonos ut vosmetipsos, et si in vobis castitas, sive munditia mentis et corporis, quoniam sine pace et sanctimonia nemo videbit Deum. Beati enim pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V). Contemplantes nequis desit gratiae Dei. Quid dicit contemplantes, id est diligenter attendentes atque considerantes, ut quis vestrum dicit gratia Dei, sic 117.0923B| loquitur cum eis tanquam cum viatoribus, qui cum numero et comitatu in longa itinera permaneant quibus solet dicere is qui eis praeest: Videte ne aliquis remaneat qui non pergat nobiscum; veluti si diceret: Non hoc tantum requiro, ut vos soli gratiam consequamini, patriamque coelestem intretis, sed etiam inspiciatis et caeteros. Gratiam autem Dei dicit, fidem, spem, et charitatem, per quas meretur homo gratiam Dei invenire, quia cum istis habet, et reliquas. Sive gratiam Dei dicit remissionem peccatorum, quae nobis gratis datur a Deo in baptismo. Videte, inquit, ne quis vestrum alienas sit a gratia Dei, quae datur in baptimate, vel a fide perfecta, caeterisque virtutibus, ne qua radix amaritudinis sursum germinans impediat, et per illam inquinentur 117.0923C| multi. Radicem amaritudinis vocat voluntatem malam, pravamque intentionem, unde procedit peccatum amaritudinis. Nam sicut radix amara fructus dulces non potest proferre, sed sui similes, hoc est amaros, sulphureus quoque fons aquas non emittit habiles ad bibendum, ita mala voluntas et intentio prava malam operationem et peccatum amaritudinis a se emittunt quibus impeditur iter ad patriam ascendendi coelestem, atque per illam malam voluntatem de qua procedunt semina nequitiae, inquinantur multi, quia modicum fermentum totam massam corrumpit, et uno peccato infidelitatis, omnia opera quae poterant bona esse depravantur, et uno peccatore multi coinquinantur. Radix enim amaritudinis specialiter peccatum infidelitatis potest intelligi, licet 117.0923D| ad malam voluntatem, atque intentionem nequam, ut diximus, referatur. Et congrue peccatum amarum dixit esse, quoniam nihil amarius est illo postquam fuerit perpetratum. Quod experimento agnoscunt, qui post admissum delictum, conscientiae moerore macerantur, diraque satis amaritudine consumuntur in tantum ut amaritudo ipsius delicti, ipsum intellectum, ipsamque rationem aliquoties subvertat, sicut de Cain legimus qui in desperationem ruit.
Ne quis fornicator aut profanus ut Esau, qui propter unam escam vendidit primogenita sua. Fornicator appellatur Esau, qui contra voluntatem patris et matris uxores alienigenas duxit (Gen. XXXVI). Profanus 117.0924A| autem proprie dicitur irreligiosus, quasi porro, id est longe a fano et templo Dei, hic autem pro castrimargo, sive pro illo qui utile pro inutili vendit, ponitur. Quod bene congruit Esau, qui fuit castrimargus atque gulosus, vendens primogenita sua pro vili cibo, pro lenticula scilicet rufa. Primogenita autem isto in loco appellantur honor et dignitas sacerdotii. Ante sacerdotium enim Aaron, quo a Deo constitutum est in lege, omnes primogeniti sacerdotes erant sicut fuit Sem qui et Melchisedech primogenitus filius Noe fuit. Magna etenim dignitas erat habere primogenita, quoniam et de substantia atque haereditate paterna majorem portionem sumebant, vestimentorumque ornatu locupletior splendebat. Unde legitur in Genesi, quod Rebecca 117.0924B| accipiens vestimenta Esau valde bona, quae apud se domi habebat, induit ea Jacob, sicque adduxit eum ad patrem (Gen. XXVII). Qui ut sensit odorem, vestimentorumque ejus fragrantiam, dixit: Ecce odor filii mei quasi odor agri (Ibid.). Quia ergo inter Judaeos eranquidam sectatores Esau in fornicatione atque castrimargia, reducit eis Apostolus ad memoriam factum Esau, hortans cavendum ab omnibus illis, ne quis illi similis fieret qui pro delectatione temporalium rerum, usque ad vendenda sua primogenita pervenit. Propria siquidem negligentia et cupiditate vendidit honorem, quem a Deo perceperat, et pro parva re magnam gloriam perdidit. Postremus factus est, qui erat primus: et qui erat secundus, mansit primus. Scitote enim quoniam postea cupiens haereditare 117.0924C| benedictionem, reprobatus est, subaudis a Deo. Narrat historia Genesis (Ibid.) quod Esau revertens de agro, ut comperit se praeventum a fratre ad benedictionem patris, dixit cum lacrymis et clamore magno: Num unam benedictionem habes, pater? Benedic etiam et mihi. Cui Isaac: Dominumtuum illum constitui, et ultra, fili mi, tibi quid faciam? (Ibid.) Tandem victus Isaac clamoribus illius, dedit ei benedictionem de divitiis hujus saeculi: et ut in his quae terra profert abundaret dicens: In pinguedine terrae et in rore coeli desuper, erit benedictio tua (Ibid.). Apparet ergo quia cum voluisset haereditare benedictionem paternam, dignitatem videlicet sacerdotii recipere, quae jam amiserat necnon et sanctitatem patris cum spiritu prophetiae, peccatis impedientibus ad hoc perductus 117.0924D| est, ut reprobaretur a Deo, et fraudaretur a fratre benedictione paterna. Unde et sequitur: Non enim invenit poenitentiae locum, quanquam cum lacrymis inquisisset eam. Quare non invenit poenitentiae locum, id est veniam per poenitentiam, quam cum lacrymis quaesivit? Quia ita non quaesivit ut debuit. Lacrymae enim illae indignationis fuerunt potius amissi honoris et rancoris contra fratrem quam humilitatis veraeque poenitentiae, unde et dixit: Venient dies luctus patris mei ut occidam Jacob fratrem meum (Ibid.), quapropter quanquam cum lacrymis inquisisset eam, jam ad illum locum benedictionis non potuit pervenire ut frater suus. Ita enim debuerat poenitere, sicut de Petro legimus, qui cum Dominum 117.0925A| negasset, egressus foras flevit amare (Luc. XXII). Idcirco illi dimissum est tam grande peccatum quoniam sicut debuit poenitentiam egit. Non enim accessistis ad tractabilem et accessibilem ignem et turbinem et caliginem et procellam, et tubae sonum, et vocem verborum. Mos est illorum qui comparationes faciunt, ut alteram partem deprimant atque extenuent, ut res alterius partis emineat. Sic et Apostolus ex comparatione illorum quae fuerunt in Veteri Testamento, nostra majora ostendit et clariora, mansuetiora quoque et meliora atque admiratione digna. Facit enim nunc differentiam inter Christum et Moysen, inter Evangelium et legem, inter coelum et montem Sina, aspersionem sanguinis legalis, et emundationem sanguinis Christi. Multo enim meliora 117.0925B| sunt ista quam fuissent illa. Ibi enim requiescet umbra, hic veritas tenetur et panditur. Non accepistis, inquit, ad tractabilem et accessibilem ignem, id est, non accessistis ad visibile et palpabile lumen ignis quod visu corporeo tractari possit, sicut de veteri populo Judaico legimus, sed invisibilem et incomprehensibilem Deum. Haec in Sina monte facta referuntur, quando data est lex, ignis videlicet, turbo, caligo, procella, tubae sonus, et vox verborum. Visus est, inquit Dominus Deus in monte Sina (Ex. XIX, XX). Turbo est ventus validus auferens stipulas et levia quaeque ac pulverem terrae involvens, plerumque etiam extollit quae ponderosa sunt. Caligo est tenebrositas fumi et ignis. Procella est tempestas et pluvia. Facta sunt autem ista quando lex dabatur ut 117.0925C| corda Judaeorum prona ad peccandum concuterentur, ne ipsam legem auderent transgredi. Unde et terraemotus exstitit ibi, ut ipsi ex toto terrore percussi, ad Deum coelorum confugium facerent. Tenebrae autem sicut et caligo obscuritatem ipsius legis designant. Turbo sive commotio ventorum, comminationem ipsius legis, quae dicit, si quis hoc vel illud fecerit, occidatur. Procella ipsam vindictam: tubaesonus praesentiam et adventum Dei omnipotentis, unde idem Apostolus alias dicit: In jussu et in voce archangeli et in tuba Dei descendet de coelo (I Thess. IV, 16): per tubam autem intelligitur ipsa vox angelorum. Non enim est putandum quod aenea aut cornea tuba angeli increpaverint. Vox quoque verborum non ipsius omnipotentis Dei 117.0925D| intelligitur, sed angelorum. Per subjectam enim creaturam, hoc est per angelum, loquebatur Deus ad Moysen. Nam quod non esset vox Dei, Dominus demonstrat in Evangelio, loquens Judaeis: Neque vocem ejus audistis, neque speciem ejus vidistis (Joan. V). Et quod Moyses cum angelo, non cum Domino fuerit locutus ostendit beatus Stephanus in concione sua quam habuit cum Judaeis: hic est, inquiens, Moyses, qui fuit cum angelo, qui loquebatur ei in monte Sina. Evangelium autem non fuit datum in tremore neque cum comminatione, sed affectu paterno. Locutus est Dominus fidelibus tanquam filiis. Nam ascendens in montem quando inter caetera praecepta vitae octo beatitudines eis protulit, non apparuerunt 117.0926A| neque visa sunt signa quibus terrentur, sicut quando lex data est. Sequitur: Quam vocem tubarum et angelorum, qui audierunt excusaverunt se, ne eis fieret verbum, id est, ne eis loqueretur. Non enim portabant quod dicebatur ad eos, hoc est non poterant ferre vocem angeli prae timore, unde et dixerunt Moysi: Loquere tu nobis, non loquatur nobis Dominus, ne forte moriamur (Exod. XX). Nimio enim timore fuerant perculsi, videntes totum montem Sina fumare, procellas quoque et tonitrua et voces tubarum (Ibid.). Et si bestia tetigerit montem, lapidabitur, subaudis lapidibus grandinis coelitus missis. Sic enim praeceperat Dominus: Longe se faciant filii Israel a monte, quoniam si homo aut aliqua bestia accesserit ad montem, lapidibus grandinis interficietur. 117.0926B| Et ita terribile erat quod videbatur, subaudis ut neque auderent audire, neque accedere ad montem.
Moyses enim dixit: Exterritus sum et tremebundus. Si Moyses exterritus est, quid dicendum de aliis? Sed accessistis ad Sion montem et civitatem Dei viventis, Hierusalem coelestem. Ex superioribus ista pendent, ubi dictum est, non accessistis ad tractabilem et accessibilem ignem montis Sinai, sed accessistis ad Sion montem, caetera per parenthesim dicta sunt. Per Sion autem quae interpretatur speculatio, et per Hierusalem quae interpretatur visio pacis, vult intelligi coelestem patriam, Ecclesiam videlicet supernam, quae constat ex angelis et hominibus justis, ad quam acceditur fide et desiderio. Accessistis, inquit, ad Sion montem, hoc est ad civitatem Dei viventis 117.0926C| Hierusalem fide et desiderio. Et accessistis ad frequentiam sive multitudinem multorum millium angelorum, consociati illis in fide, consociandi iterum in gloria, juxta quod Dominus dicit: Erunt electi sicut angeli Dei in coelo, et accessistis ad Ecclesiam primitivorum qui conscripti sunt in coelis. Ecclesiam primitivorum debemus accipere in apostolis, qui primi crediderunt, quorum fidei illi adjuncti sunt credendo: et quorum nomina scripta sunt in memoria omnipotentis Dei, juxta quod ipsa Veritas eis dixit: Gaudete quia nomina vestra scripta sunt in coelis (Luc. X). Et accessistis ad Deum judicem omnium, id est ad Dominum Jesum qui dicit: Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio (Joan. V), per illum enim judicabit Deus Pater non solummodo 117.0926D| Judaeos, sed omnes homines: et accessistis ad spiritum justorum perfectorum. Spiritum justorum vocat Spiritum sanctum, per quem sanctificantur omnes in baptismate, accipientes ab illo remissionem omnium peccatorum: et bene perfecti vocantur, quia tunc justi perfecti existent, dum ab omnibus contagiis mundantur, sive spiritum justorum perfectorum dicit, animas sanctorum qui apud Deum probabiles exstiterunt, quibus conjuncti fuerant illi fide et desiderio. Accessistis quoque ad Jesum mediatorem Testamenti Novi. Dominus Jesus per hoc quod homo pariter et Deus est, mediator noster est, quoniam sicut Moyses mediator fuit inter Deum et populum, verba Dei referens ad populum, rursusque populi ad 117.0927A| Deum secundum quod ipse dicit: Ego sequester vester medius inter Deum et vos (Deut. V, 5), ita et Dominus Jesus verba Dei Patris retulit nobis, et modo nostra refert ad illum interpellans assidue pro nobis, simulque sua passione confirmans nobis Testamentum Novum. Ad aspersionem quoque sanguinis accessistis melius loquentem quam Abel. More legis, aspersionis nomine emundationem Christi sanguinis intimavit, quoniam mundatio quae per sanguinem fiebat, aspersio vocabatur. Accesserunt ergo illi ad sanguinem Christi sive ad emundationem, hoc est ad passionem ejus quoniam fide passionis ejus mundati sunt. Sanguis vero Christi melius loquitur quam sanguis Abel, quia sanguis Abel vindictam exposcebat homicidae fratris: sanguis vero Christi vitam et indulgentiam implorabat 117.0927B| suis persecutoribus, dicente illo ad Patrem: Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt (Luc. XXIII, 34). Vel certe melius loquitur dum nos loquentes facit quod Jesus ipse est Filius Dei, cujus passione sumus redempti et baptismate abluti: et quia per sanguinem ejus sumus effecti filii Dei, Videte ne recusetis loquentem, quod est dicere: Cavete ne contemnatis Jesum loquentem per Evangelium suum, quoniam in dextera Patris sedet considerans quod unusquisque nostrum agat (Luc. XXIV). Si enim illi non effugerunt, recusantes eum qui super terram loquebatur, multo magis nos qui de coelis loquentem nobis avertimus, subaudis non effugiemus, ac si diceret: Si patres vestri vindictam omnipotentis Dei non effugerunt, qui praecepta illius praevaricati sunt 117.0927C| fabricando idolum, quae per Moysen vel per angelum data sunt illis, quorum uterque in terra loquebatur, multo magis nos non poterimus evadere vindictam illius, si praecepta quae per Filium data sunt, contempserimus. Illi eum in terra loquentem audierunt, nos de coelo: propter unitatem autem personae quam habet Filius Dei in duabus naturis, dicitur de coelo nobis loqui. In terra enim videbatur loqui per humanitatem, sed erat in terra et in coelo per divinitatem. Unde ipse dicit: Nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis qui est in coelo (Joan. III). Similiter dum Evangelium praedicatur in terris, ipse quoque de coelo nobis loquitur: quapropter audiendus est multo melius quam Moyses. Sequitur, cujus vox movit terram 117.0927D| tunc, subaudis quando lex data est, nunc repromittit, dicens: Adhuc semel et ego movebo non solum terram, sed etiam coelum. Ipse qui tunc jussione movit montem Sina, et terram in circuitu ejus ubi populus stabat, quando Moysi dedit legem, ipse nunc repromittit, non partem terrae movendam a se, neque ipsam totam terram solummodo, sed etiam coelum. Et ideo quanto majora opera fieri promittit, tanto magis timendus est. Licet enim terraemotus saepius fuerit in diversis locis diversisque partibus mundi, non fuit tamen per totum mundum, et si mota est terra, non tamen coelum. Unde bene dicit semel futurum esse hoc in die judicii, ostendens quia nunquam iterum movebuntur. Unde et sequitur: 117.0928A| Quod autem adhuc semel dicit, ostendit mobilium translationem tanquam factorum, ut maneant ea quae sunt immobilia. Ista motio coeli et terrae ad innovationem et meliorationem illorum pertinet. Terra quidem, appropinquante die judicii, motum sustinebit, sed pariter movebuntur coelum ac terra: et mutabuntur ab hac specie in meliorem, juxta quod Apostolus dicit alibi: Praeterit figura hujus mundi (I Cor. VII). Mutata figura, remanebit substantia, eritque postea coelum novum et terra nova. Coelum autem hic non sidereum neque aethereum, sed istud aereum accipe, a quo et aves coeli dicuntur.
Itaque regnum immobile suscipientes, subaudis nunc in spe, quod percepturi sumus in re, habemus gratiam per quam serviamus placentes Deo cum 117.0928B| metu et reverentia. Regnum immobile, Ecclesia est coelestis quae constat ex angelis et hominibus justis. Regnum autem Dei Ecclesia ista est, et regnum Ecclesiae omnipotens Deus est. Hoc regnum modo suscipimus in spe, tunc autem percipiemus in re, cum tradiderit Christus regnum Deo et Patri. Idcirco autem appellatur regnum immobile, quoniam si coelum et terra immobiliter permanebunt post immutationem, multo magis electi post resurrectionem immobiliter immortalitatem in corpore, et incommutabilitatem in anima percipient, regnaturi cum Deo aeternaliter: eruntque ipsi regnum immobile omnipotentis Dei, et regnum illorum contemplatio sanctae Trinitatis. Et quod istud regnum immobile suscipiamus in re, hortatur Apostolus ut habeamus 117.0928C| gratiam, per quam serviamus Deo, placentes illi. Gratiam autem dicit fidem rectam, spem certam, charitatem perfectam, cum operatione sancta, per quae debemus Deo servire cum metu, timentes illum ut Deum et judicem omnium, et cum reverentia diligentes illum ut patrem. Timere eum debemus, ne et hic flagellemur, et postmodum a requie separemur.
CAPUT XIII. Etenim Deus noster ignis consumens est. Deus omnipotens ignis appellatur, non ut materiam quam fecit consumat, sed quod exterius homo attrahat, rubiginem scilicet peccatorum. Non enim illud consumit quod ipse fecit: sed quod malitia hominum intulit. Agit et illud iste ignis, dum corda videlicet 117.0928D| hominum ad amorem Dei accendit. De quo igne veritas dicit: Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut ardeat (Luc. XII, 49)? Terra enim vocata sunt corda terrena, quae dum semper in infimis cogitationibus desideriisque terrenis versantur, a malignis spiritibus quasi terrena conculcantur. Sed ignem Dominus in terram mittit cum afflatu Spiritus sancti corda carnalium hominum ad amorem Dei et proximi accendit. Ecce quare appellatur omnipotens Deus ignis, videlicet quia rubiginem peccatorum consumit, et corda hominum ad charitatem accendit. Sed potest adhuc quaeri quare assimiletur igni? Ad hoc vero respondendum est: quia sicut ignis latet in silicibus et petris, ita omnipotens Deus in 117.0929A| creatura sua manet: sed tamen non videtur.
Charitas fraternitatis maneat in vobis. Quod est dicere: Ita diligite omnes, sicut vosmetipsos, recogitantes vos habere unum Deum Patrem omnipotentem, et unam matrem Ecclesiam, sive ex uno patre Adam, et una matre Eva progenitos esse: et hospitalitatem nolite oblivisci. Non dixit: Hospitales estote, sed hospitalitatem nolite oblivisci. Fuerant enim illi satis hospitalitatibus dediti, antequam exspoliati essent propriis facultatibus, sed postquam enudati sunt ex maxima parte propria substantia, erant iterum nimium tenaces. Quapropter hortatur eos Apostolus, ut secundum possibilitatis modum, hospitalitatis officium adimplerent, dicens eis: Hospitalitatem nolite oblivioni tradere pristinam. Hospitalitas 117.0929B| autem hilari mente et animo laeto est agenda, juxta quod beatus Petrus dicit: Hospitales invicem sine murmuratione (I Petr. IV, 9). Et alibi: Hilarem datorem diligit Deus (II Cor. IX, 7). Sequitur: Per hanc enim placuerunt quidam Deo, angelis hospitio receptis, ut Abraham qui meruit promissionem de filio accipere, et Loth qui liberatus est de excidio Sodomorum, unde ipse judex omnium dicturus est in die examinis: Quandiu fecistis uni ex minimis meis, mihi fecistis (Matth. XXV, 40).
Mementote vinctorum tanquam simul vincti, hoc est, sicut optaretis vobis subveniri, vestrique meminisse si essetis vincti in carcere, ita mementote illorum qui pro fide Christi vinculati tenentur, videlicet tanquam et vos simul sitis vincti cum illis, et laborantium, 117.0929C| subaudis mementote, tanquam et ipsi in corpore sitis morantes, quod est dicere. Quia in corpore adhuc estis morantes, per quod experimento cognoscitis quid necesse est laborantibus, mementote illorum qui laborant in doctrina et operatione sancta, subministrando victum, vestimentum, sicut velletis vestri meminisse, si taliter laboraretis. Per hoc enim quia in corpore mortali manetis, sicut et illi experimento probatis quia militia est vita hominis super terram (Job. VII, 1), et homo ad laborem nascitur, sicut avis ad volatum.
Honorabile connubium, subaudis sit in nobis, sicut placet Deo, et thorus immaculatus. Connubium dicitur a connubendo. Erant quidam tunc temporis qui condemnabant nuptias, dicentes immundum esse 117.0929D| conjugale connubium, nec esse mundum posse a lecto conjugis surgentem. Unde beatus Apostolus legitimum connubium, quod causa amoris filiorum sit, non causa libidinis explendae, non solum concedit, sed etiam dicit Deo illud placere. Honorabile enim connubium est, amore filiorum legitime uxorem ducere temporibusque certis ab ea abstinere, nec plures uxores habere, quoniam in initio (ut Scriptura dicit) creavit Deus hominem ad imaginem suam, ad imaginem Dei creavit illum, masculum et feminam creavit eos dixitque eis: Crescite et multiplicamini (Gen. I). In sequentibus quoque dicitur, quod futuri essent duo in carne una. Hujusmodi connubii thorus immaculatus est, hoc est legitimus 117.0930A| concubitus absque fornicationis causa et immaculatus lectus, immaculati et illi inde surgentes, hoc est, maculam peccati inde non trahentes. Unde beatus Matthaeus apostolus dicit in quodam loco, quia legitimum conjugium et thorus immaculatus, sordes habent quodammodo in commixtione seminis, sed peccati maculam non habent. Melius est enim uxorem legitimam ducere, quam cum meretriculis fornicari, aut etiam aliorum uxores violare. Si vero non fuerit legitimum connubium, neque amore filiorum, sed causa libidinis explendae, pluresque fuerint uxores, jam non est honorabile connubium, neque thorus immaculatus, fornicatores enim et adulteros judicavit Deus. Fornicari est quoquo modo pollui, libidinemque explere, adulterare vero est alterius 117.0930B| thorum violare. Unde adulter, quasi alterius thorum violans, sed nunquid omnipotens Deus solummodo fornicatores et adulteros judicabit, hoc est, damnabit, praetermissis homicidis, sacrilegis, furibus, aliisque diversis criminibus involutis? Minime. Quare ergo Apostolus specialiter fornicatores et adulteros judicandos fore dixit? Nimirum quia de homicidis, sacrilegis, latronibus, parricidis, atque aliis peccatotorum pondere gravatis, nulla haesitatio est quin sint damnandi, de fornicatoribus vero et adulteris erant tunc temporis qui dubitabant, dicentes ad haec factos masculos et feminas a Deo, ut simul coeant, ideoque non esse peccatum cum qualibet muliere concumbere, quod omnino longe a veritate est. Unde Apostolus, cum primum dixisset honorabile connubium 117.0930C| et thorum immaculatum placere Deo, mox subintulit, Quia fornicatores et adulteros judicabit Deus, ostendens juste judicari fornicatores et adulteros. Si enim connubium concessum est, juste fornicatores suppliciis afficiuntur, juste puniuntur adulteri.
Sint mores sine avaritia, contenti praesentibus. Mos est honestas vitae et bene vivendi. Non dixit: Nolite possidere divitias, sed sint mores, id est vita et conversatio vestra sine avaritia. Avarus dicitur avidus auri, videlicet quia tenax est in largiendo, et cupidus in accipiendo et qui manum habet collectam ad dandum, et extentam ad accipiendum. De quo quidam sapiens admonuit, dicens: Non sit porrecta manus tua ad accipiendum et ad dandum collecta. Fortassis postquam exspoliati fuerant propria facultate 117.0930D| a non credentibus, cupiebant sub retentu eleemosynae iterum congregare divitias. Ideoque admonuit Apostolus ut essent mores illorum sine avaritia, contenti tantum praesentibus necessariis, non praecogitantes de futuro, juxta quod ipse alibi hortatus fuerat, dicens: Habentes victum et vestitum, his contenti simus (I Tim. VI); et ne forte dicerent: Quid facturi erimus si necessaria nobis contigerit deesse suffragia, proximis consolationem addidit, adhibens testimonium de libro Jesu Nave. Ipse enim Deus omnipotens dixit: Non te deseram neque derelinquam. Post mortem Moysi dixit Dominus Josue: Sicut fui cum Moyse, ita ero tecum. Confortare, et esto robustus (Dan. X); non te deseram, neque derelinquam. 117.0931A| Quod exemplum ut pertinet ad Josue, ita et ad omnem electum, qui spem suam in Deo habet positam. Nulla enim ratione mentitur, si in illo spem nostram ponimus.
Ita, subaudis est ille nobiscum, ut confidenter dicamus, Dominus mihi adjutor est, non timebo quid faciat mihi homo. Hominis nomine intelligitur hic, non solum carnalis quilibet adversarius, sed etiam hostis antiquus, qui homo appellatur, ab officio suo vocabulum sumens, eo quod hominem decipiat, sicut et Christus leo appellatur propter fortitudinem. Unde Propheta dicit: Eripe me, Domine, ab homine malo (Psal. CXXXIX), id est diabolo. Oportet ergo nos in omnibus tribulationibus seu tentationibus hunc versiculum Psalmographi seu Apostoli exclamare, dicentes: Dominus mihi adjutor est, non timebo 117.0931B| quid faciat mihi homo, id est quilibet hostis aut adversarius.
Mementote praepositorum vestrorum, qui vobis locuti sunt verbum Dei: quorum intuentes exitum conversationis, imitamini fidem. Omnes quidem praelati et doctores in quantum bona praedicant et bona operantur, audiendi sunt et imitandi: in quantum vero aut non recte praedicant, aut male vivunt, neque audiendi sunt neque imitandi; verbi gratia: Si recte praedicat, et bene vivit, audiendus est et imitandus: si vero neutrum agit, non est audiendus neque imitandus: at vero si recte praedicat, licet male vivat, non est contemnendus ut non audiatur. Unde Dominus dixit (Matth. XXIII): Quae dicunt facite, quae autem faciunt facere nolite. Quia ergo isti bonos praepositos 117.0931C| habuerant, sanctos videlicet apostolos eorumque successores, hortatur eos ut memores sint illorum, eorumque conversationis, considerantes exitum, hoc est perseverantiam usque in finem in fide recta, bonisque operibus imitarentur fidem, hoc est firmitatem bonorum. Quia ergo finem bonum habuit eorum conversatio, idcirco imitamini fidem illorum. Fidem autem firmitatem seu perseverantiam illorum dicit.
Jesus Christus heri et hodie, ipse et in saecula. Ad superiora pertinent ista, ubi testatus est dixisse Deum: Non te deseram neque derelinquam. Poterant illi respondere hoc non pertinere ad Dei promissum, quia non est nobis promissum, sed potius Josue promisit 117.0931D| hoc Deus; ad haec Apostolus: Nolite deficere, quoniam, sicut pertinet ad Josue ista promissio, ita pertinet ad vos, quoniam Jesus Christus qui unius essentiae existens cum Patre tunc temporis ipse fuit, ipse est, ipse erit et in saecula. Nolite putare quasi qui tunc temporis fuit et non sit modo. Idem ei qui fuit heri, idem erit et in saeculum. Heri autem praeteritum significat tempus: hodie, praesens: saecula vero, futurum sine termino, tanquam diceret: Ante saecula et in saecula et post saecula, semper manebit, sicut de illo Propheta dicit: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Hebr. I).
Doctrinis variis et peregrinis nolite abduci. Doctrinae variae et peregrinae, nova dogmata sunt haereticorum, 117.0932A| quibus abducuntur et separantur simpliciores a veritate fidei, superstitiones quoque Judaeorum, qui docent abstinendum a quibusdam cibis, quos lex prohibet, quosdam vero concedunt. Quia ergo inter illos erant quidam carnaliter sapientes, qui escarum observatione et differentia seducebant quosdam, abstrahentes eos a doctrina evangelica, quae dixit omnia esse munda mundis (Tit. I), alloquitur illos Apostolus, ne illorum peregrina doctrina abducerentur. Quod et apertius manifestat subjungens: Optimum est enim gratia stabilire cor, non escis quae non profuerunt ambulantibus in eis. Optimum, inquit, et perfectum est, stabilire et consolidare intellectum animi in gratia Novi Testamenti, ut habeatis fidem perfectam, credentes omnia munda mundis, non stabilire in differentiis et observationibus 117.0932B| escarum, dicentes quosdam cibos mundos, quosdam immundos qui nihil profuerunt ambulantibus in illis observationibus. Post Domini adventum omnia illa quae in figura contingebant, cessaverunt: et maxime postquam Dominus dixit: Non quod intrat in os coinquinat hominem: sed omnia sunt munda mundis. Vidit siquidem Deus cuncta quae fecit, erantque valde bona. Melius est enim fidem retinere cum perfecto opere, quam de differentia ciborum disputare, rejiciendo illa quae Deus munda creavit. Una namque perfecta observantia est, abstinere a peccatis: nihil enim prodest abstinere a cibis si non abstineatur a peccatis. Nam licet gererent illi studium circa hujuscemodi observationes, 117.0932C| nihil eis profuit, si fidem non habuerunt. In hoc enim quod legem custodiebant, profuit illis: in hoc quod escis non vescebantur, nihil utilitatis perceperunt.
Habemus altare de quo edere non habent potestatem qui tabernaculo deserviunt. Legalem consuetudinem ad mysterium spiritalemque sensum refert Apostolus. Legis siquidem praeceptum erat ut decima die septimi mensis a festivitate paschali, festivitate videlicet propinationis, acciperent vitulum et hircum, et immolarent eum extra castra: sanguinem autem illorum animalium ferret pontifex in Sancta sanctorum, oraturus solus pro populo: carnes vero illorum portarentur extra castra, ibique concremarentur, nec esse licitum alicui tabernaculo deservienti ex illis comedere. Spiritualiter autem 117.0932D| illa duo animalia, videlicet vitulus et hircus, figuram tenent Domini Salvatoris: Ipse est enim vitulus, quem pius pater in regressione filii prodigi immolavit, ipse et hircus qui pro peccatoribus oblatus est. Pontifex quoque ille qui cum sanguine illorum animalium intrabat in Sancta sanctorum oraturus pro populo, typum gerebat istius veri pontificis, qui cum sanguine passionis suae in interiora patriae coelestis intravit, oraturus pro fidelibus suis. Immolabantur illa animalia intra castra sed carnes illorum extra castra comburebantur, quia et Redemptor noster in Hierusalem quasi intra castra immolatus est vocibus et judicio filiorum Israel, sed carnes illius extra Hierusalem in cruce combustae sunt 117.0933A| igne passionis: Quando enim adjudicatus est morti, clamantibus Judaeis (Matth. XXVI). Reus est mortis: Crucifige, crucifige eum, quodammodo (quantum ad illos pertinet) immolatus est. Quod Marcus evangelista volens nobis ostendere ita esse, dicit: Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum (Marc. XV): linguis videlicet suis. Nam hora sexta in cruce est levatus extra Hierusalem, ibique corpus ejus combustum est igne passionis. Altare autem illud Judaeorum quod fiebat extra castra, ubi consumebantur carnes, altare Ecclesiae est, ubi quotidie corpus consecratur Christi. Habemus ergo altare Ecclesiae, ubi consecratur corpus Dominicum: de quo non habent potestatem edere, qui tabernaculo corporis sui deserviunt: fornicatores videlicet, adulteri, ebriosi, 117.0933B| immundi, et hi qui seminant inter fratres discordias, omnesque qui voluptatibus et desideriis carnis suae deserviunt. Qui enim manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit (I Cor. XI).
Quorum enim animalium infertur sanguis pro peccato in Sancta per pontificem, horum corpora cremantur extra castra. Haec quomodo ad Deum pertineant satis, ut reor, dictum habetur. Sed quia ipse caput omnium electorum, per carnes illas animalium possint intelligi omnes electi qui extra castra, hoc est extra conversationem saecularium carnalium qui hominum mortificando membra sua cum vitiis et concupiscentiis, sive martyres pro Christi nomine sustinent omnia adversa, et fervore sancti Spiritus accensi consumunt in se quidquid fluidum 117.0933C| atque libidinosum invenitur, ardentque pariter amore dilectionis Dei et proximi Dupliciter enim consumuntur extra castra, sive dum mortificant membra sua cum vitiis et concupiscentiis, ut diximus, sive dum ad exemplum Dominicae passionis martyrii palmam subeunt, juxta quod beatus Petrus hortatur dicens: Christus passus est pro nobis, relinquens vobis exemplum, ut sequimini vestigia ejus (I Petr. II). Infertur sanguis illorum intra Sancta per pontificem, dum illorum vita laudabilis Deo Patri praesentatur per verum sacerdotem Jesum qui est advocatus noster interpellans pro nobis. Et congrue per sanguinem juxta accipitur, quia vita hominis in sanguine est. Sive sanguis illorum infertur in Sancta, dum illorum animae cum triumpho passionis 117.0933D| ad coelestia deferuntur. Bene quoque in altari consumuntur quia omnia ista sancti martyres in fide adimplent, qua se credunt a Deo remunerari. De his quae in hoc altari consecrantur, non habent potestatem edere qui tabernaculo deserviunt, quoniam ad ea quae sancti martyres in fide perfecta sustinendo adimplent, non audent accedere hi qui carnaliter vivunt, et amore hujus saeculi tenentur astricti.
Propter quod, subaudis mysterium adimplendum, et Jesus, ut sanctificaret per sanguinem suum populum in se credentem, extra portam passus est. Sicut liber Evangeliorum testatur, dicens: Extra portam Hierusalem passus est in loco decollatorum, qui vocabatur 117.0934A| Calvarius (Matth. XXVII). Ut ergo Dominus umbram et figuram in veritatem converteret, quae de se suisque membris praefigurabantur, suoque sanguine redimeret atque mundaret populum in se credentem, foris Hierusalem passus est.
Exeamus igitur ad Deum extra castra, improperium ejus portantes. Quia ergo Dominus pro nobis passus est, hortatur Apostolus ut imitemur illum, dicens: Igitur, quia ipse extra castra passus est ut nos sanctificaret, egrediamur ad eum extra conversationem carnalium hominum, mortificantes membra nostra cum vitiis et concupiscentiis, et imitemur ejus passionem, martyrium pro illo sustinendo. Hoc est enim improperium illius portare, eadem quae ille sustinuit pati. Crux enim illius improperium 117.0934B| ejus videtur esse paganis, nobis autem est sanctificatio et redemptio. Exeamus igitur ad eum extra castra, despicientes praesentia, amantes futura, contemnentes visibilia, desiderantes et amantes aeterna. Sequitur:
Non enim habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus. Certum est quia in hoc mundo non possumus habere habitaculum aeternum, neque civitatem semper manentem, quoniam mundus transibit et concupiscentia ejus. Quapropter debemus tendere summis nisibus ad civitatem coelestem Hierusalem, quae habitatorem habet Deum, aeternaliter permansurum.
Per ipsum igitur offerimus hostiam laudis semper Deo, id est fructum labiorum confitentium nomini 117.0934C| ejus. Per ipsum, id est Christum, debemus offerre Deo Patri sacrificium laudis et gratiarum actiones pro omnibus bonis ab illo perceptis. Idcirco autem gratiarum actiones fructum labiorum vocat, quia eaedem gratiarum actiones fructum praemiorum merentur. Unde Apostolus dicit, quia ore fit confessio ad salutem (Rom. X). Illi ergo pecudes offerebant, nos autem nihil horum offerimus, sed solam gratiarum actionem Deo offerre debemus. De hoc sacrificio dicit Psalmista: Immola Deo sacrificium laudis (Psal. XLIX).
Beneficentiae autem et communionis nolite oblivisci. Talibus enim hostiis promeretur Deus. Beneficus, dicitur homo largus et eleemosynis deditus. Inde beneficentia dicitur largitas eleemosynarum. Beneficentiae, 117.0934D| inquit, et communionis nolite oblivisci, id est largitatis eleemosynarum, et communionis (qua communicare et participare debetis aliis ex facultatibus vestris) nolite oblivisci. Si alii vestras rapuere substantias, tamen ex eis quas habetis, eleemosynas dare nolite oblivisci, sicut Propheta dicit: Beatus qui intelligit super egenum et pauperem (Psal. XL). Talibus enim hostiis, et muneribus eleemosynarum promeretur Deus adipisci. Unde dicit propheta: Misericordiam volo et non sacrificium (Osee. VI). Non est considerandus pauper qui videtur accipere, sed potius qui jussit dare. Eleemosyna enim quae pauperi largitur in terra, a Deo recipitur in coelo. Et noli attendere quod hoc tibi sit redditurus quod accepite 117.0935A| tu enim terram dedisti, ille coelum reddet, temporalia dedisti, aeterna mercaberis.
Obedite praepositis vestris et subjacete eis. Obediendum est omnibus praelatis et praedicatoribus, inquantum doctrina et mores illorum sancte et pie existunt. Si autem a via rectitudinis deviaverint, sicut Scribae et Pharisaei, non faciamus qualia agunt, sed qualia dicunt, nisi forte in fide contrarii exstiterint. Nam si in fide contrarii exstiterint, non solum vitandi sunt, sed etiam fugiendi. At si bene docuerint, discrepaverint autem moribus a Christo, audiamus eum dicentem de talibus in persona Scribarum et Pharisaeorum: Super cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei: omnia ergo quaecunque dixerint vobis servate et facite, secundum vero opera 117.0935B| illorum nolite facere. Dicunt enim et non faciunt (Matth. XXI). Ipsi enim pervigilant, quasi rationem pro animabus vestris reddituri, ut cum gaudio hoc faciant et non gementes. Omnibus quidem praelatis et praepositis obediendum est, nisi forte a veritate fidei aberraverint: praecipue tamen illis qui pervigilant, hoc est si sine intermissione vigilant in praedicatione, in bono exemplo, et cura exteriorum solliciti existentes, qualiter pro eis rationem reddant. Ideo subditi debemus esse praelatis nostris, qui solliciti sunt de nobis, utpote pro nobis rationem reddituri, ut cum gaudio hoc faciant, et non gementes, id est, ut cum laetitia et hilaritate curam nostri agant, et non cum murmure et perturbatione animi, quoniam plerumque mala conversatio et inobedientia 117.0935C| subjectorum ad amaritudinem provocant animos praelatorum, adeo ut segniores atque tristiores circa profectum illorum existant: sive obedire debemus illis, ut in die judicii cum gaudio pro nobis rationem reddant securi de praemio, et non gementes anxii de nostra damnatione. Hoc enim non expedit vobis, subaudis ut illi gemendo curam vestri agant, vel pro vobis rationem cum tristitia reddant.
Orate pro nobis. Hic superbiam elationemque mentis quorumdam pontificum destruit, qui typo superbiae inflati dedignantur deprecari suos subjectos, quatenus pro eis orationes fundant. Si ergo ille qui ad hoc vocatus est a Domino, ut doctor et magister omnium gentium fieret, non est dedignatus petere, quatenus pro illo subjecti ejus, quos Domino 117.0935D| acquisierat orarent, quanto magis indigent pleni invidia, rapina, aliisque vitiis respersi, orationibus subjectorum subveniri? Sequitur: Confidimus enim quia bonam conscientiam habemus, in omnibus bene volentes conversari. Culpabatur Apostolus a Judaeis, quod non diligeret gentem suam, sicut gentiles, ideoque blande ac deprecatorie alloquitur illos, ostendens se bonam voluntatem habere in omnibus hominibus, hoc est, et in Judaeis et in gentilibus. Confidimus, inquit, ego ac socii mei, bonam voluntatem nos habere in omnibus hominibus, bene volentes conversari tam Judaeos quam gentiles. Nolite aliquas accusationes aut detrectationes proferre, quoniam conscientia nostra in nullo nos reprehendit, 117.0936A| neque damnat quod bonam voluntatem non habeamus erga vos.
Amplius autem deprecor vos hoc facere, quo celerius restituar vobis. Voluntatis quidem meae est venire ad vos, ideoque attente deprecor vos pro me orare, ut cito desiderium meum impleatur veniendi ad vos. Et notandum quod primo postulabat ab eis orationis suffragium ac deinde non simpliciter, sed tota intentione, et omni prorsus studio piam orationem pro eis ad Dominum fundit, inquiens:
Deus autem pacis qui eduxit de mortuis pastorem magnum omnium in sanguine testamenti aeterni Dominum nostrum Jesum Christum. Deus pacis isto in loco intelligitur Deus Pater a quo vera pax procedit, qui est amator pacis, et qui nos pacificavit per omnia 117.0936B| sibi per sanguinem Filii sui, ipse eduxit pastorem magnum ovium de mortuis, id est de sepulcro, qui locus proprie mortuorum est, suscitans illum tertia die, juxta quod ipse Filius appropinquans passioni orabat, dicens: Pater, clarifica Filium tuum (Joan. XVII), id est, suscita Filium tuum. Et quid dicit eidem Deus Pater in psalmo: Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium (Psal. LVI), id est chorus omnium virtutum. Cui Filius: Exsurgam diluculo (Ibid.). Deus ergo Pater eduxit Filium suum de mortuis, hoc est de inferno vel de sepulcro, juxta quod psalmus praedixerat: Non dabis sanctum tuum videre corruptionem (Psal. XV). Et, ut ita dicamus, ipse Filius suscitavit semetipsum per potentiam verbi. Nam sicut tota Trinitas creavit illum hominem in 117.0936C| utero virginali, ita tota Trinitas eduxit illum a mortuis, quoniam indivisibiliter operantur illae tres personae. Magnus autem pastor est Dominus Jesus qui ad pascua vitae, et amoena prata virentis paradisi suas oves perducit. Ipse est pastor qui dicit in Evangelio: Ego sum pastor bonus (Joan. X). Oves ejus sunt electi, de quibus ipse dicit: Oves meae vocem meam audiunt et sequuntur me, et ego vitam aeternam do eis (Ibid.).
Aptet vos, id est praeparet vos, perfectosque reddat, in omni bono, ut faciatis voluntatem ejus, faciens in vobis quod placeat coram se per Jesum Christum, qui est gloria in saecula saeculorum. Amen. Deus, inquit, pacis aptet vos in omni bono, hoc est faciat vos aptos in fide recta, in doctrina, in operatione perfecta, 117.0936D| ut possitis ejus voluntatem perficere, faciens ipse in vobis quod placeat illi. A vobis enim nihil boni habere potestis, nisi illo praeveniente et subsequente, juxta quod psalmus exorat, dicens: Misericordia ejus praeveniet me, et misericordia ejus subsequetur me (Psal. LVIII). Apostolus quoque alias dicit: Deus est qui operatur in nobis et velle, et perficere (Philipp. II). Haec autem omnia per Jesum Christum, in oratione perficit, quoniam per illum facti atque redempti sumus: et per illum quidquid boni habemus, nobis subministratur. Cui est gloria, id est Deo Patri et Jesu Christo, in omnia futura saecula. Amen. Amen autem confirmatio est pro eo quod est fiat, vel ita est verum ut dixit.
117.0937A| Rogo autem vos, fratres, ut sufferatis verbum solatii. Etenim per paucis scripsi vobis. Nota quod totam Epistolam unum verbum appellavit nec dixit: Rogo vos ut sufferatis patienter verbum admonitionis, quia pusillanimes erant; sed verbum solatii, hoc est verbum consolationis, verbumque adhortationis. Non enim scripsi vobis multa, sed pauca, ad comparationem illorum quae vobis dicerem, si praesens essem, timens vobis oneri esse.
Cognoscite fratrem nostrum Timotheum dimissum. Timotheus coepiscopus erat beati Apostoli, et adjutor in praedicatione, quem dicit dimissum a se, et ad praedicationem directum, sive Athenis, ubi illum dimiserat fortassis Apostolus. Potest etiam intelligi quod in carcere retentus, tunc fuerit dimissus. Cum 117.0937B| quo, id est cum Timotheo, si celerius venerit ad vos, videbo vos. Mansuetiores eos vult reddere, dicens se paratum ad eos venire.
Salutate omnes praepositos vestros et omnes sanctos. Sicut generaliter omnibus Hebraeis hanc epistolam scripserat, ita generaliter omnes salute vigere optabat, non solum praelatos, sed etiam omnes subjectos, quos sanctos vocat, quia sancti fuerant in baptismate, 117.0938A| simulque blanditur eis, dum honorabiliter eos salutat, quatenus animadverterent se diligi ab illo, non ad oculum, sed et ex toto mentis affectu. Salutant vos de Italia fratres. Apertissime his verbis nobis innuit quia Romae hanc epistolam scripserit, quae in regione Italica sita est, et sicut doctoribus videtur, in carcere erat tunc temporis.
Gratia cum omnibus vobis. Amen. Gratia dicitur gratis data. Gratiae autem nomine debemus hic accipere fidem perfectam cum exsecutione bonorum operum, remissionem quoque peccatorum, quam percipiunt electi tempore baptismatis, donum etiam Spiritus sancti, quod datur tam in baptismate quam per impositionem manus episcoporum, quae omnia gratis a Deo dantur. Orat ergo Apostolus ut ista omnia illi 117.0938B| quibus scribebat possiderent. Oremus et nos Dominum pia supplicatione, quatenus per suffragium egregii sui Apostoli horum numerum nos possessores in praesenti efficiat, fidemque quam docuit integerrime custodientes, bonisque operibus exornantes, ad contemplationem supernae visionis, Christo duce, pertingere mereamur. Amen.
(no apparatus)