Migne Patrologia Latina Tomus 72
Migne Patrologia Latina Tomus 72
MarBra.FoHoVi 72 Martinus Braccarensisc.520–580 Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin AD MIRONEM REGEM GALLICIAE. Gloriosissimo ac tranquillissimo, et insigni catholicae fidei praedito pietate, Mironi regi Martinus humilis episcopus. Non ignoro, clementissime rex, flagrantissimam animi tui sitim sapientiae insatiabiliter poculis inhiare, eaque te ardenter quibus moralis scientiae rivuli manant, fluenta requirere. Et ob hoc humilitatem meam tuis saepius litteris admones, ut Dignationi tuae crebro aliquid per epistolam scribens aut consolationis aut exhortationis alicujus, et qualiacunque sint dicta offeram. Sed quamvis hoc a me exigat laudabile tuae pietatis studium, scito tamen tenuitatis meae insolentem continuo a cautis impingi propterviam, si regalis reverentiae gravitatem aut assiduis aut vilibus, ut libet, dictis adjungam. Et ideo ne aut ego licentia piae invitationis abuterer loquendo, aut vestro magis desiderio obsisterem reticendo, libellum hunc nulla sophismatum ostentatione politum, sed planitie purae simplicitatis excerptum, capacibus fidenter auribus obtuli recitandum. Quem non vestrae specialiter instituo potestati, cui naturalis sapientiae sagacitas praesto est, sed generaliter his conscripsi, quos ministeriis tuis astantes haec convenit legere, intelligere et tenere. Titulus autem libelli est: Formula vitae honestae; quem idcirco tali volui vocabulo superscribi, quia non illa ardua et perfecta, quae a paucis et peregregiis Deicolis patrantur, instituit; sed ea magis commonet, quae et sine divinarum Scripturarum praeceptis, naturali tantum humanae intelligentiae lege etiam a laicis recte honesteque viventibus valeant adimpleri.
Quatuor virtutum species multorum sapientium sententiis definitae sunt, quibus animus humanus componi ad honestatem vitae possit. Harum prima est prudentia; secunda magnanimitas; tertia, continentia; quarta, justitia. Singulae tibi in officiis quae subsunt, annexae sunt, ac bene moratum virum efficiunt.
CAPUT PRIMUM. De prudentia. Quisquis prudentiam sequi desideras, tunc per rationem recte vives, si omnia prius existimes et perpenses, et dignitatem rebus non ex opinione multorum, sed ex earum natura constituas. Nam scire debes quia sunt quae videantur esse bona et non sunt, et sunt quae videantur non bona esse et sunt. Quaecunque autem ex rebus transitoriis possides, non mireris, nec magnum existimes quod caducum est; nec apud te quae habes tanquam aliena servabis, sed pro te tanquam tua dispenses et utaris. Si prudentiam amplecteris, ubique idem eris; et prout rerum ac temporum varietas exigit, ita te accommodes tempori; nec te in aliquibus mutes, sed potius aptes: sicut manus quae eadem est, et cum in palmam extenditur, et cum in pugnum astringitur. Prudentis proprium est examinare consilia, et non cito facili credulitate ad falsa prolabi. De dubiis non definias, sed suspensam teneas sententiam. Nihil inexpertum affirmes, quia non omne verisimile statim verum est; sicut et saepius quod primum incredibile videtur, non continuo falsum est. Crebro siquidem faciem mendacii veritas retinet. Crebro mendacium specie veritatis occulitur. Nam sicut aliquando tristem frontem amicus, et blandam adulator ostendit; sic verisimilitudine coloratur veritas et ut fallat vel subrepat, coloratur. Si prudens esse cupis, in futurum, prospectum intende; et quae possunt contingere, animo tuo cuncta propone. Nihil tibi subitum sit, sed per otium ante conspicies. Nam qui prudens est, non dicit: Non putavi quidem hoc fieri; quia non dubitat, sed exspectat; nec suspicatur, sed cavet. Cujuscunque facti causam require: cum initia inveneris, exitus cogitabis. Scito te in quibusdam debere perseverare, quia coepisti: quaedam vero nec incipere, in quibus perseverare sit noxium. Prudens fallere non vult, falli non potest. Boni est viri, etiam in morte neminem fallere. Opiniones tuae judicia sint. Cogitationes vagas et inutiles, et velut somnio similes, non recipies; quibus si animus tuus se oblectaverit, cum omnia disposueris, tristis remanebis: sed cogitatio tua stabilis, et certa sit; sive deliberet, sive quaerat, sive contempletur, non recedat a vero. Sermo quoque tuus non sit inanis, sed aut suadeat, aut moneat, aut consoletur, aut praecipiat. Lauda parce, vitupera parcius. Nam similiter reprehensibilis est nimia laudatio, ut immoderata vituperatio. Illa siquidem adulatione, ista malignitate suspecta est. Testimonium veritati, non amicitiae reddes. Cum consideratione promitte plenius quae promiseris praesta. Si prudens est animus tuus, tribus temporibus dispensetur. Praesentia ordina, futura praevide, praeterita recordare. Nam qui nil de praeterito cogitat, perdit vitam, qui nil de futuro praemeditatur, in omnia incautus incidit. Proponas in animo tuo futura mala et bona ut illa sustinere possis et ista moderari. Non semper in actu sis, sed interdum animo tuo requiem dato: et requies ipsa plena sit sapientiae studiis, et cogitationibus bonis: nam prudens nunquam otio marcet. Habet autem aliquando remissum animum, nunquam solutum. Accelerat tarda, perplexa expedit, dura mollit, exaequat ardua. Scit enim quid qua via aggredi debeat: et distincte cuncta videt. Consilium peritorum, ex apertis obscura aestimat, ex parvulis magna, ex proximis remota, ex partibus tota. Non te moveat dicentis auctoritas, nec quis, sed quid dicat, intendito. Nec quam multis, sed qualibus placeat, cogita. Id quaere quod invenire possis. Id disce, quod potes scire. Id opta, quod optari coram bonis potest. Nec altiori te rei imponas, in qua tibi stanti tremendum, ascendenti cadendum sit. Consilia tibi salutifera advoca. Cum tibi alludit vitae prosperitas, tunc te velut in lubrico retinebis ac sistes, nec tibi dabis impetus liberos, sed circumspicies quo eundum sit, vel quousque.
CAPUT II. De magnanimitate. Magnanimitas vero, quae et fortitudo dicitur, si insit animo tuo, cum magna fiducia vives liber, intrepidus, alacer. Magni animi hominis bonum est non vacillare, constare sibi, et finem vitae intrepidus exspectare. Nil aliud magnum in rebus humanis, nisi animus magna despiciens. Si magnanimus fueris, nunquam judicabis tibi contumeliam fieri. De inimico dices: Non nocuit mihi, sed animum nocendi habuit; et cum illum in potestate tua videris, vindictam putabis, vindicare potuisse. Scito enim honestum et magnum genus vindictae esse ignoscere. Neminem susurro appetas, neminem suffodias, palam aggredere. Non geres, conflictum nisi indixeris; nam fraudes et doli imbecillum decent. Eris magnanimus, si pericula nec appetas, ut temerarius, nec formides, ut timidus; nam nil timidum facit animum, nisi reprehensibilis vitae conscientia. Mensura ergo magnanimitatis est, nec timidum esse hominem, nec audacem.
CAPUT III. De continentia. Continentiam vero si diligis, circumcide superflua et in arctum desideria tua constringe. Considera tecum, quantum natura poscat, et non quantum cupiditas expetat. Si continens fueris, eo usque pervenies, ut te ipso contentus sis. Nam qui sibi ipsi satis est, cum divitiis natus est. Impone concupiscentiae tuae frenum et modum, omniaque blandimenta quae occultam voluptatem trahunt, rejice. Ede citra cruditatem, bibe citra ebrietatem. Observa ne in convivio aut in qualibet vitae communitate, quos non imitaberis, damnare videaris. Nec praesentibus deliciis inhaerebis, nec desiderabis absentes. Victus tibi ex facili sit, nec ad voluptatem, sed ad cibum accede. Palatum tuum fames excitet, non sapores. Desideria tua parvo redime, quia hoc tantum curare debes, ut desinant: atque quasi ad exemplar compositus divinum, a corpore ad spiritum, quantum potes, te festina reducere. Si continentiae studes, habita non amoene, sed salubriter: nec dominum esse velis notum a domo, sed domum a domino. Non tibi ascribas quod non eris, nec quod es; nec majus quam es videri velis. Hoc majus observa, ne paupertas tibi immunda sit, nec parcimonia sordida, nec simplicitas neglecta, nec lenitas languida; et si tibi res exiguae sunt, non tamen sint angustae. Nec tua defleas, nec aliena mireris. Si continentiam diligis, turpia fugito ante quam accedant; nec quemquam alium vereberis plus quam te. Omnia tolerabilia praeter turpitudinem crede. A verbis quoque turpibus abstineto, quia eorum licentiam imprudentiam nutrit. Sermones utiles magis quam facetos et amabiles ama, rectos potius quam obsecundantes. Miscebis interdum seriis jocos, sed temperatos, et sine detrimento dignitatis ac verecundiae. Nam reprehensibilis risus est, si immodicus, si pueriliter effusus, si muliebriter fractus. Odibilem quoque hominem facit risus, aut superbus, aut clarus [ An elatus?], aut malignus et furtivus, aut alienis malis evocatus. Si ergo ipsos jocos exigis, hoc quoque dignitate sapientiae gere, ut te nec gravent tanquam asperum, nec contemnant tanquam vilem. Non erit tibi scurrilitas, sed grata urbanitas. Sales tui sint sine dente, joci sine vilitate, risus sine cachinno, vox sine clamore, incessus sine tumultu: quies tibi, non desidia erit; et cum ab aliis luditur, tu sancti aliquid honestique tractabis. Si continens es, adulationes evita: sitque tibi tam triste laudari a turpibus, quam si lauderis ob turpia. Laetior esto, quoties displices malis, et malorum de te existimationes malas, veram tui laudationem ascribe. Difficillimum continentiae opus est, assentationes adulatione repellere, quarum sermones animum voluptate resolvunt. Nullius per assentationem amicitiam merearis, nec ad tuam promerendam per hanc aditum pandas. Non eris audax, nec arrogans: submittes te, non projicies; gravitate servata, admoneberis libenter, et reprehenderis patienter. Si merito objurgabit aliquis, scito quia profuit; si immerito, scito quia prodesse voluit. Non acerba, sed blanda timebis verba. Esto vitiorum fugax ipse; aliorum vero neque curiosus scrutator, neque acerbus reprehensor, sed sine exprobratione correptor, ita ut admonitionem hilaritate praevenias, et errori facile veniam dato. Nec extollas quemquam, neque dejicias. Dicentium esto tacitus auditor, audientium promptus receptor. Requirenti facile responde, contemnenti facile cede: ne in jurgia exsecrationesque discedas. Si continens es, animi tui motus corporisque observa, ne indecori sint. Nec illos ideo contemnas quia latent; nam nil differt, si nemo videat, cum tu ipse illos videas. Mobilis esto, non levis; constans, non pertinax. Alicujus rei scientiam habere te nec ignotum sit, nec molestum. Omnes tibi pares facies: sed inferiores superbiendo non contemnes. Superiores, recte vivendo, non metuas. In reddenda officiositate, neque negligens, neque exactor appareas. Cunctis esto benignus, nemini blandus, paucis familiaris, omnibus aequus. Severior esto in judicio quam sermone, vita quam vultu: cultor clementiae, detestator saevitiae, bonae famae, neque tuae seminator, neque alienae invidus. Rumoribus, criminibus, suspicionibus minime credulus vel malignus, sed potius his qui per speciem simplicitatis ad nocendum aliquibus subrepunt, oppositissimus. Ad iram tardus, ad misericordiam pronus, in adversis firmus, in prosperis cautus et humilis: occultator virtutum, sicut alii vitiorum. Vanae gloriae contemptor, et bonorum quibus praeditus es, non acerbus exactor. Nullius imprudentiam despicias. Rari sermonis ipse, sed loquentium patiens. Severus, non saevus; sed hilarem non aspernens. Sapientiae cupidus et docilis: quae nosti, sine arrogantia postulanti imparties; quae nescis, sine occultatione ignorantiae tibi postula impartiri. Non conturbabit sapiens mores publicos, nec populum in se vitae novitate convertet. Justitiae post haec virtus est.
CAPUT IV. De justitia. Quid est justitia, nisi naturae tacita conventio, in adjutorium multorum inventa? Justitia non nostra constitutio, sed divina lex est, vinculum societatis humanae. In hac non est quod aestimemus quid expediat: expedit tibi, quidquid illa dictaverit. Quisquis ergo hanc sectari desideras, Deum time prius et ama, ut ameris a Deo. Amabilis eris Deo, si in hoc illum imitaberis, ut velis omnibus prodesse, et nulli nocere. Et tunc te justum virum appellabunt omnes, sequentur, venerabuntur et diligent. Justus enim ut sis, non solum non nocebis, sed etiam nocentes prohibebis: nam nil nocere, non est justitia, sed abstinentia alieni est. Ab his ergo incipe, ut non auferas, ut ad majora proveharis, et aliis ablata restituas. Raptores quoque ipsos ne aliis timendi sint, castiga et cohibe. Ex nulla vocis ambiguitate controversiam nectes, sed animi qualitatem speculare. Nihil tibi intersit, an firmes, an jures. De fide et religione scias agi, ubicunque de veritate tractatur: nam si jurejurando Deus invocetur, et non invocanti testis est, amen non transies veritatem, ne justitiae transeas legem. Quod si aliquando coarcteris uti mendacio, utere non ad falsi, sed ad veri custodiam; et si contigerit fidelitatem mendacio redimi, non mentieris, sed potius excusaberis: quia ubi honesta causa est, justus secreta non prodit, tacenda enim tacet, loquenda loquitur: atque illi aperta, et secura tranquillitas, ut dum alii vincantur a malis, vincantur ab illo mala. Haec ergo si studere curaveris, laetus et intrepidus cursus tui finem exspectabis, prospicies haec tristia hujus mundi hilaris, tumultuosa quietus, extrema securus.
CAPUT V. De mensura et moderatione prudentiae. His ergo institutionibus observatis, quatuor virtutum species perfectum te facient virum, si mensuram rectitudinis earum aequo vivendi fine servaveris. Nam si prudentia terminos suos excedat, callida et pavida commiseris, investigator latentium, et scrutator qualiumcunque noxarum ostenderis, notaberis timidus, speciosus [ forte, suspiciosus], attentus, semper aliquid quaerens, semper aliquid timens, semper aliquid dubitans, et subtilissimas suspiciones suas ad animi tui apprehensionem impingas. Monstraberis digito astutia plenus, versipellis, et simplicitatis inimicus, contemplatorque culparum, et postremo uno nomine vocaberis a cunctis, malus homo. In has ergo maculas prudentia immensurata perducet. Quicunque in illa mediocri lance persistit, nec obtusum in se aliquid habeat, nec versutum.
CAPUT VI. De moderanda fortitudine. Magnanimitas autem si se extra modum suum extollat, faciet virum minacem, inflatum, turbidum, inquietum: et in quascunque extollentias dictorum actorumque, neglecta honestate, festinum; qui momentis omnibus supercilia subrigens, et bestiarius etiam quieta excitat, alium ferit, alium fugat. Sed quamvis audax sit impugnator, tamen multa extra se valentia ferre non poterit. Sed aut miserum appetit finem, aut aerumnosam sui memoriam derelinquit. Mensura ergo magnanimitatis est, nec timidum esse hominem, nec audacem.
CAPUT VII. De modo temperantiae. Continentia deinde his terminis astringat: cave ne parcus sis, ne speciose et timide manum contrahas. Ne in minimis quoque speculum ponas. Nam talis et tam circumcisa vilis putabitur integritas. Hac ergo mediocritatis linea continentiam observabis, ut nec voluptati deditus, prodigus et luxuriosus appareas nec avara tenacitate sordidus aut obscurus exsistas.
CAPUT VIII. Qualiter sit moderanda justitia. Justitia postremo eo mediocritatis tibi itinere regenda est, ut nec ductu jugiter [ Al. turpiter] levi immotam semper animi rationem negligentia subsequatur. Dum neque de magnis, neque de minimis errantium vitiis corrigendi curam geris, sed neque licentiam peccandi, aut illudentibus tibi blande, aut illudentibus proterve permittis, neque rursus nimia rigiditate et asperitate, nil veniae aut benignitati reservans, humanae societati durus appareas. Ita ergo justitiae regula tenenda est, ut reverentia disciplinae ejus neque nimia negligentiae communitate despecta vilescat, neque severiori atrocitate diuturna gratiam humanae amabilitatis amittat.
Conclusio praemissorum. Si quis ergo vitam suam ad utilitatem non tantum pariat, sed multorum inculpabiliter componere desiderat, hanc praedictarum virtutum formulam pro qualitatibus temporum, locorum, personarum atque causarum sequatur: eo mediocritatis insistens, quo per abrupta altrinsecus praecipitia, aut ruentem corporis devitet insaniam, aut efficientem puniat ignaviam.