Gesta episcoporum Tungrensium, Trajectensium et Leodensium (Heregerius Lobiensis)

by Heregerius Lobiensis

Heregerius Lobiensis

Gesta episcoporum Tungrensium, Trajectensium et Leodensium

saeculo X

editio: J. P. Migne
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 139a

Gesta episcoporum Tungrensium, Trajectensium et Leodensium (Heregerius Lobiensis), J. P. Migne cc_id: cps_2.HeLoAnL.GeEpTuT, cc_idno: 21409

PRAEFATIO.

139.0999A| Domno Annoni, venerabili Coloniensium archipraesuli, presbyterorum infimus A., praedicare annum Domini acceptum, et suam Christi familiae fideliter 139.0999B| dispensare annonam. Gloria omnipotenti Deo, qui nostris ita nomen suum dignatus est glorificare temporibus, ut te, qualem cognovimus servum suum, sanctae Coloniae sponsum, Leodicensi aecclesiae praefecerit archiepiscopum. Quarum altera, Leodicensis videlicet aecclesia, matris suae venerabilis Coloniae oppido gaudet tam fideliter te invigilare provectibus, et toto desiderii affectu in amplexus tuae karitatis gestiens, sese tuae paternitatis exoptat adjuvari pariter et confoveri amminiculis. Atque ut hoc sibi propensius tua debeat benignitas, haec suorum per me tibi dirigit gesta pontificum, ut qui per te ipsum studiose satis ad melioris vitae arcem niteris, his profecto amplius ad virtutem accendaris. Horum quidem pars prior ab Herigero, 139.0999C| Lobiensis cenobii abbate, absque capitulis est conscripta; cui nos capitula praenotantes, nostram cum capitulis suis aelucubraciunculam coaptare studuimus. Et cum illa superior gesta eorumdem pontificum a primo usque ad vicesimum septimum, scilicet a sancto Materno 139.1000A| usque ad sanctum Remaclum digesserit, nos quoque nostrum opus, quod precatu domnae Idae abbatissae conscripseramus, decapitantes, ne eadem 139.1000B| replicando fastidium legenti faceremus, a beato Theodardo incepimus, et ordinem episcoporum usque ad domnum Wazonem, quem quinquagesimum secundum esse constat, prosecuti sumus; nihil ponentes, nisi quod aut legimus, aut certa fidelium personarum relatione didicimus, aut certe ipsi praesentes vidimus et audivimus. Enimvero matrem suam, sanctam videlicet Coloniam, latere non decet quot et quales humilis Lethgia habuerit rectores; quorum si quos Deo placere cogoverit, unde abundantius gaudeat sedula mater habebit. Matrum enim est, filiarum proventus suos existimare. Quae etiam, praeter candidatorum martirum milia, unius ex patronis nostris, beati videlicet Ebergisi, noverit se cineres servare, quos 139.1000C| in Trutmonia nostri episcopatus villa consepultos, ut haec eadem testantur gesta, a Brunone archiepiscopo eodemque, ut aiunt, duce, inde in monasterium sanctae Ceciliae tam memorabilis abbatissa quam indigenae praedictae Trutmoniae perhibent 139.1001A| esse translatos, ubi hodieque vacuum ejus in maximo honore habetur sepulchrum. At quod vestrates eum Evergislum vocant ex aliquo hujus nominis episcopo, cujus mausoleum forsitan ignoratur, ob nominis consonantiam huic nostro Ebergiso hoc attributum esse arbitramur, licet nonnulli hunc eundem et Coloniensem et nostrum uno tempore fuisse contendant, eundemque cum beato Severino, antecessore ut adjiciunt suo, vocum angelicarum in transitu beati Martini psallentium auditorem asserant. Quod si ita esset, idem qui Coloniensibus quartus, nobis vicesimus quartus exsticisset. Sed hoc omnino impossibile esse, liquido ex temporum ratione colligitur. In transitu enim beati Martini secundus Archadii et Honorii annus erat, qui est a dominica incarnatione quadringentesimus primus. A quo ducenti quinquaginta duo usque ad Dagobertum regem 139.1002A| computantur, circa cujus tempora hic noster Ebergisus Trajectensi kathedrae praesidebat. Restat igitur ut dicant, suum Evergislum aut post transitum sancti Martini per eosdem 252 annos usque ad Dagobertum vixisse, ut sic videatur credibile, eundem vestrum et nostrum episcopum esse potuisse uno tempore, quod fidem excedit; aut nobiscum credant eos omnimodo diversos esse, tum quia a tempore diluvii nemo 200 annis vixisse, tum quia inter beatum Servatium episcopum nostrum, qui contemporalis fuit beato Severino, et inter istum Ebergisum tredecim episcopos nobis legamus praefuisse. In tuo igitur, domne archipraesul, pendeat juditio utrum haec quae nostra sunt, jubeas ignibus dari necne; quamquam hanc materiam utcumque dictatam, uti bene vivendi exemplum esse possit, salvam esse expediat.

LIBER PRIMUS. 139.1001|

INCIPIUNT CAPITULA LIBRI PRIMI.

5. Quod Eucharium, Valerium atque Maternum Treverim.
4..
3. Quod Dominus occidentales partes apostolorum principibus Petro et Paulo.
139.1001B|
1.
Proemium opusculi sequentis.
2. Quod Deus omnia in numero et pondere et mensura constituit, et de mysterio crucis.
139.1001| dignatus est illustrare. 139.1001| Quando Petrus Romam venerit. 139.1001| miserit.
6. Qualiter beatus Maternus defunctus, per baculum ejus sit resuscitatus.
7. Quod hi tres viri Treberi, Coloniae, Tungri praedicaverint, et de insigni fonte Tungrensi.
8. Qualiter sanctus Eucharius populum resistentem oratione ligaverit et absolverit.
139.1001C|
15. De octo episcopis qui beato Materno in sede Tungrensi successerunt.
13. Quod beatus Maternus tot annis episcopus fuerit.
10. Quod revelatum.
9. Quod filium viduae resuscitaverit.
139.1001| sit cuidam senatori, omnes oportere baptizari.
11. De obitu beati Eucharii.
12. De vita et obitu beati Valerii successoris ejus.
139.1001| , quot diebus in sepulchro jacuit.
14. Qualiter eum Eucharius et Valerius de hoc mundo per visum vocaverint.
139.1001| .
16. Qualiter in diversis locis orthodoxi viri arrianae heresi restiterint.
17. De Hunis per totum imperium Romanum diffusis.
139.1002B|
19. Qualiter ductu.
18. Quod ab inmundis spiritibus et ex magis mulieribus procreati dicantur.
139.1001| cervae insula egressi, primo Gothos, deinde alias gentes, novissime Galliam invaseriat.
20. De sancto Servatio.
21. Quod multi sancti viri contemporales illi fuerint, et de multarum urbium eversione.
22. Quod sanctus Servatius Romam adierit, si quo modo orationibus suis valeat Galliam ab Hunis liberare.
23. Qualiter ante tumulum beati Petri per visum de eversione totius Galliae et de obitu suo sit edoctus.
24. Rediens quid viderit, commisso gregi exponit.
139.1002C|
31.
Quid ad hec ille responderit, quodque baculus ejus terrae fixus floruit, et de episcopatu, vita et
26. Quod Huni multas Galliae urbes cum Tungri subverterunt, quos item.
25. Oratio ejus et lamentatio clericorum et populi, et de obitu ejus.
139.1001| Franci a Galliis expulerunt.
27. De sancto Remigio et novem Tungrensibus episcopis.
28. De sancto Domitiano, item Perpetuo et Ebregiso.
29. De sancto Johanne.
30. Quod ei a transmarino quodam praedictum sit, eum Trajectensem episcopum futurum.
139.1002D|
obitu ejus.
139.1003A|
38.
Insidiatores suos cecitate percussos, itemque caecam mulierem illuminat, monachum inobedientem
36. Dagoberti regis filium catezizat.
35. Quod Gandensem.
32. De sancto Amando.
33. De serpente orationibus ejus fugato, et quod clericus factus Turonos, hinc Bituricos, tunc Romam, itemque inde Gallias repetierit.
34. Quod episcopus ordinatus multa bona opera fecerit.
139.1003| populum converterit, Bavonem recluserit, mortuum suscitaverit. 139.1003| , Trajectensem episcopatum post triennium dereliquit.
37. Quod contemnentes verbum Dei ex ore ejus ultio divina percussit, cecus ex aqua manibus ejus infusa visum recepit.
139.1003B|
42.
Quod beato Amando in kathedra Trajectensi
paralisi percussum liberavit. Enumeratio virtutum ejus et dormitio.
39. Proemium in vitam beati Remacli.
40. De regno Francorum et Aquitania, unde sanctus Remaclus originem duxit.
41. Quod idem a beato Sulpitio, dehinc sub Elegio educatus, palatii primoribus innotuerit.
139.1004A|
51..
50..
49..
48..
46. Quod Sigebertus ex consilio ejus coenobium primum super Sesmaria.
successerit, et qualiter ibi vixerit.
43. Qui sancti viri sub eo coaluerint.
44. Sancto Trudoni adhuc puero quid eum oportent facere praedicit.
45. Quam alienus fuerit a cupiditate.
139.1003| fluvium, deinde in Arduenna construxit.
47. De Malmundarii constructione.
139.1003| De Stabulaus constructione. 139.1003| Quod designato sibi successore heremiticam vitam expetierit. 139.1003| Responsio filiorum, ne hoc fieret refragantium. 139.1003| Item excusatio ejusdem sancti viri. 139.1004B|
52. Quod multi ejus exemplis seculum reliquerunt
53. Quod crescente religione creverunt res aecclesiae.
54. Exortatio sancti sacerdotis ad fratres instante die vocationis.
55. Obitus ipsius.
139.1003| EXPLICIUNT CAPITULA.

GESTA PONTIFICUM TUNGRENSIUM SIVE LEODICENSIUM.
PROEMIUM OPUSCULI SEQUENTIS.

139.1003C| Omnis antiquitas, ut ait oratorum maximus, quo propius aberat ab ortu et divina progenie, hoc melius ea fortasse quae erant vera cernebat ; verum angelo Danibeli narrante novimus, quia pertransibunt plurimi, et multiplex erit sententia (Dan. XII, 4), in antiquis utique vigente ratione, veritatis indagatrice, et perspicatia futurorum, in modernis vero fide credulitatis, quam primum pollente cum plurima scientia praeteritorum. Illis diuturnitas vitae, vetustatis obducens callum, cognitionem praestitit omnium rerum; nobis econtra,
quod callidus sanguis, quod rerum inscientia versat , utinam non avolet ob brevem vitam et curam sollicitudinum, 139.1004C| antiquorum memorare inventa virorum.
Vixere fortes ante Agamemnona
Multi, sed inlacrimabiles
Ignotique urgentur longa
Nocte, carent quia vate sacro. Haec ut credo perpendens, abbatum reverentissime, et quia necesse est, quanto juniores, tanto esse perspicatiores: obtulisti libellum de vita tam nostri quam vestri spetialis patroni, domni se licet Remacli, conquestus propter incuriam tamen praedecessorum vestrorum brevius quam ut res expostularet pro magnitudine gestorum ejus esse editam. Simulque visus es, ne dicam precari, sed potius exhortari, ut eam nullo modo 139.1005A| examplari, verum aliquanto lepidius mandarem polliri; tum quod gestorum illius aliunde sumptorum subpetat copia, tum quod temporum, quorum diversitas nunc maxime scito opus est, ex cartulario vestro non desit noticia. Sed ad haec dum te cum tuis omnium arcium praesulem esse constaret, illudque Pierium animo occureret:
In silvam ne ligna feras! et:
In mare quid pisces, quid aquas in flumina mittis?

Suspensam interea librare silentia mentem. coeperant, cum ecce memoriam offendebat, quia vires quas imperitia denegat, karitas ministrat, et quia incepto tantum opus est, cetera res expediet. Igitur adorsus sum, et ut verbis cujusdam sapientis 139.1005B| utar et ex illo quantum res poscit tollam, « exhortatione tua, quae et praesentis honestate propositi et futurae aetatis utilitate conjuncta est, nihil antiquius existimavi. » Et ne auctoritatem diffugere viderer, ei muneri libentius adquievi. Praesumenti enim auctoritas datur, dum credit praestari posse quod petitur; et parere scire, aequalis est gloria cum imperante. Fecerant idem jamdudum aetate venerabiles Hilduinus abbas in passione sancti Dyonisii, Hincmarus archiepiscopus in Vita sancti Remigii, et alii quam plurimi in non paucorum compilandis gestis sanctorum. Quibus auctoribus optinere possumus optimis, quod in omnibus causis et solet et debet valere plurimum. Nam 139.1005C| Numquam ita quisquam bene subducta ratione ad vitam fuit, Quin res, aetas, usus semper aliquid apportet novi.

Et ne hic labor, qui te adhortante susceptus est, inferacis operis fiat: non ejus modo cujus meminimus, sancti scilicet Remacli, verum caeterorum nostrae sedis pontificum tempora et gesta, quae undecumque potuere Conradi, ad nostra usque tempora collegi, et cujus potissimum anhelabas desiderio, vitam inde exceptam, votis tuis porrexi; 139.1006A| longe quidem mea sententia ab oratoris obtimi excellentia me ratus differre, qui plurima paucis absolvere, pauca plurimis protelare. vel magna extenuare, maxima e minimis efficere, lata anguste, angusta late, vulgata dicenter, dicentia intellectualiter, nova usitate, usitata nove, et id genus valeat plurima delibare, cui et a poeta praecipitur:

Aut famam sequere, aut sibi convenientia finge. Nec ut scolares posito themate, quibus verbis uti potuit, qui injuriam passus est, vel ille qui intulit, aliquid finximus frivolum, immo nec creperum. Quod etsi eloquentissimum quendam dicentem quod et si haec, inquit, uterque non dixit, tamen in voto habuit et in actu ostendit, sectari contenderem, 139.1006B| nullius utique juditium extimescerem. Verum haec alias. Misi, inquam, karitati tuae munus, quod minus quidem effitientiae securitate, maxime autem susceptum amicitiae praesumptione. Magna etenim in difficillimi operis cursu amicitiae contemplatio supplet, et placere multa saepe rerum copia suppeditat. Unde licet verear nedum imperator muneri par nequeam esse, deficientis culpa in adhortantis cedat injuriam: tamen cum tuam specto benivolentiam, fit omne pronum et facile, et ut ita dicam voluptuarium, quod in tuae jocunditatis impenditur praescriptum. Hoc autem munere impenso sollicitum te reddere cupio; quia si quid operum tuorum quandoque postulavero, injurius mihi fueris, si negabis. 139.1006C| Quisquis magna dedit, voluit sibi magna remitti. Set non arrogantur magna, quippe tuis meritis et nostris votis imparia, quapropter oblatrantis morsus timeo invidiae, quia in difficili re facile solet livor praejuditium importare. Denique non omnes eadem mirantur amantque. Ergo Non istic obliquo oculo mea famina quisquis Limet, non odio obscuro morsuque venenet. Set tu, pater beatissime, mei laboris tuaeque adhortationis assertor, caveas securum me peractum 139.1007A| reddat officium, cum tibi pudor amici dignius possit convenire, si displicet.

2. Quod Deus omnia in numero et pondere et mensura constituit, et de mysterio crucis.

Deus summe bonus, cujus divina ex aeterno natura regnat et in aeternum sine aliqua mutabilitate perdurat, omnia providens prudenterque disponens, universa in numero et mensura et pondere constituens (Sapient. XI, 21), ipsum quoque universitatis mundum sponte sibique tantum conscia voluntate, cum non subsisteret, pulchrum pulcherrimus creavit, ut esset; non eum ex sua proferens substantia, ne coaeternus crederetur, quippe ex propria essentia solum et sibi nota ratione coaeternum, per quod omnia formarentur, ex corde eructuaverat 139.1007B| verbum. Neque ut idem crearetur mundus molitus est aliunde, ne jam vel in materia, vel in cooperatione altrinsecus esset quod ejus omnipotentissimam voluntatem extra petitis amminiculis, nec satis ad id peragendum sufficientibus, adjuvaret, ac subinde tale quiddam esset quod neque factum ab ipso esset et tamen esset; non inquam, sed verbo caelos convivificante spiritu volubiles perduxit, et ut pellem omnibus superextendit (Psal. CIII, 2), terram vero circumlibrantibus undique elementis in medio omnium collocavit, ita ut caelesti habitatione caelo dignas naturas efficeret, de terra vero terrena componeret. Quippe omnium potentissimus, solus summe bonus, solus naturaliter unus, et quod hujusmodi sit solus ut 139.1007C| nihil aliud sit nisi bonus, qui omnia de nichilo et ex non subsistentibus nempe solus subsistens creavit valde bona. Quae quoniam non sunt simplicia--non enim per se prodierunt, nec esse prorsus poterant, nisi ea is, qui solus naturaliter bonus est, esse voluisset--ideo quia bonum eorum a summo bono prodiit, eorum quoque esse necesse est bonum sit. Omnia inquam in numero et mensura et pondere suis quaeque temporibus proditura constituit, ipsumque universitatis mundum praediffinita dispositione quadripertitis elementis constantem, quatuor quoque plagarum climate quadravit, 139.1007D| dispositissima dispensatione, ut credi datur, jam praesignans, quod hominem, quem creaturus erat et propter quem cuncta visibilia fabricabat, 139.1008A| ipsumque quod idem pro nostra assumpturus erat salute humanum corpus, quadrifaria esset soliditate perfecturus, insigneque inde vivificae crucis, ut esset obstaculum adversus omnium insidias inimicorum, quadrilatera porrectione sancturus. Quod in karitatis omnium virtutum perfectissimae plenitudine videtur apostolus commendare. In karitate inquit radicati et fundati, ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis quae sit latitudo, longitudo, sublimitas et profundum (Ephes. III, 17). [In latitudine scilicet bona opera karitatis, in longitudine perseverantiam perfectionis, in altitudine praemia regni caelestis, in profundo inscrutabilia signans judit a omnipotentis, huicque intellectui coaptans mysterium salutiferae crucis.] Quod in eo auctor 139.1008B| redemptionis nostrae voluit sponte subire, ut passis palmis in cruce, reliquoque distentus corpore, ipsa membrorum positione omnia ad se credatur traxisse. [In latitudine, quo per transversum extenduntur manus, propter bonorum operum secundum karitatem exhibitionem. In longitudine quoquo propter tocius corporis crucifixionem,] voluntatem in exibitione karitatis longanimem, borealem suae agnitioni plagam missis cultoribus addixit pariter et australem. [In altitudine, quo capud voluit eminere, propter supernorum promissorum expectationem,] orientalem multis accensis praedicantium luminaribus irradiari voluit partem. [In profundum autem, quo sub pedibus pars crucis in abscondito terrae defixa latuit, propter occultam hominum 139.1008C| ex Dei voluntate vocationem,] plagam suae voluntati mancipare dignatus est occidentalem. Nec frustra illuc misericordissimum spetialius deflexit intuitum, non enim qui sani sunt egent medico. Venitque vocare peccatores ad poenitentiam, non justos (Luc. V, 31). Orientalibus etenim quibusdam nomen Domini timentibus sol justiciae quodammodo videbatur exortus, cum occidentales tenebris semper obtecti ignorantiae, delegissent eatenus creaturae potius quam creatori deservire

3. Quod Dominus occidentales partes apostolis Petro et Paulo dignatus est illustrare.

139.1008D| Non inquam frustra occiduis partibus pendens in cruce spetialius benignissimum dignatus est obtutum intendere, quas voluit tantis doctoribus, Petro 139.1009A| videlicet cum Paulo apostolorum principibus, ut geminis lampadibus illustrare. Qui post plura virtutum et documentorum insignia diversis linguis et nationibus mirabiliter praebita, Paulus quidem qui plus omnibus laboravit (I Corinth. XV, 10), ab Jerusalem usque Illiricum Christi praedicans evangelium, tandem biennio ante victoriosissimae mortis triumphum Romanae arci contra Neronem et Symonem magum Petro intulit se socium. Petrus autem et ipse quibusdam aecclesiis, deinde Antiocena bene fundata aecclesia, pluribus jam ante annis eandem urbem, totius orbis primatum sibi defendentem, suo salutifero illustraverat adventu. Quorum qui fuerit exitus agonis, satis est textus eorum triumphalissimae passionis. Hoc 139.1009B| tantum suffecerit nescientibus memorasse, per biennium ante consummationem eos in commune cum Symone mago conflictavisse postque detectionem et delectionem magi, ab Agrippa et Nerone alterum crucis confixione, alterum gladio, neci simul addictos fuisse; et Petrum quidem in praesenti mortem occubuisse; Pauli vero tropheum, occupato in aliis Nerone, a militibus quibus traditus fuerat, quosque continuo converterat, in annum quidem, sed in eandem diem dilatum esse, quod ipse videtur in epistola a Roma ad Timotheum scripta significare. Et audiant, inquit, omnes gentes, quia liberatus sum de ore leonis (II Tim. IV, 17), Neronem significans. Quod et satis testantur diversae 139.1009C| multorum tam Graecorum quam orientalium episcoporum epistolae ad diversos scriptae, sicut in historiis aecclesiasticis quilibet potest invenire. Sed et Arator Romanae subdiaconus aecclesiae in libro apostolorum actuum ita confirmat:

Non eadem tamen una dies annique voluto
Tempore sacravit repetitam passio lucem. Et nobilissimus Hyspaniarum scolasticus prodit Prudentius:
Unus utrumque dies pleno tamen innovatus anno
Vidit superba morte laureatum. Sed ut ad quod animum ut duximus articulum inflectamus, paululum praetermissa ad memoriam revocemus.

4. Quando Petrus Romam venerit.

¶ 139.1009D| Annus erat Claudii cesaris secundus, qui erat a 139.1010A| passione dominica undecimus, cum Petrus, caput Antiochiam pro se ordinato Evodio, venit Romam, ubi per 25 annos Christum annuntians, id est usque ad annum Neronis 13 et a Domini passione 36 (Cfr. EUSEB. Chron.; Hieron., De viris ill. ), animadvertit suam per se praedicationem ad praeoccupandam omnem occidentalem plagam, suo apostolatui spetialiter destinatam, non posse sufficere. In magna enim urbe et tocius orbis principe, quia maximus undique circumfluentium gentium erat incursus, maximus totius idolatriae vigebat cultus, et quia tam Symonis magi, quam multorum philosophorum et maxime Judeorum legem Moysi semper defendentium obviandum sibi sciebat erroribus, delectis bonis vineae Christi cultoribus, 139.1010B| misit qui offitium tantae legationis explerent in omnibus et Italiae et Galliae finibus. Ex quibus Marcum secundo ingressionis suae anno, cum evangelio a se quidem dictato, ab eodem vero conscripto, ad Aquileiam et alias quamplures Italiae urbes, novissime autem ad Alexandriam et Egyptum direxit. Aliis Galliarum partibus praedicatores idoneos et testes Christi veridicos misit, quos hic, quia alias festinare contendit, singillatim nominare nostra intentio nequaquam admittit (Cfr. RUFIN. II, 16). Ad Galliam itaque, quae comata dicitur, Mediomatricum urbi beatum Clementem direxerat episcopum, non eum autem qui quartus ab ipso Romanae sedis administravit pontificatum, quique postea cum 139.1010C| aliis multis veritatis assertoribus ad Galliam brachatam Parisiorum Luteciae urbi sanctum misit Dionisium.

5. Quod Eucharium, Valerium atque Maternum Treverim miserit.

Sub ipso enim tempore beatus Petrus ad metropolim Trebirorum scilicet civitatem ternos destinaverat Trinitatis unicae astipulatores, in unitate fidei, corde et animo pariter et virtute concordes, Eucharium videlicet, Valerium atque Maternum (Vita Euch., Val., Mat., 2). [Et Eucharium quidem pontificatus, Valerium vero diaconatus, Maternum autem subdiaconatus donavit honore,] et data eis apostolica benedictione: Videtis, inquit, fratres et commilitones, quanta est messis dominicae sationis, 139.1010D| quamque multis indigeat operariis. Quia igitur omnibus 139.1011A| catholici a me dogmatis sanctionibus sufficienter edocti ac christiana admodum religione estis roborati, ite, in nomine Domini partes occiduas aggredimini, et ut boni milites Christi praeliamini bella Domini Dei nostri. Murum validissimum infidelitatis, quo totius Galliae vallatur populus ac Germaniae, divini spiculo verbi perfodite, ariete fidei dominicae propugnate. Potestas quoque a Domino Jesu Christo nobis collata in ligandi et solvendi auctoritate vobis semper assit, comitante et nostra oratione cum nostri apostolatus sorte. Tali itaque dotatam benedictione hanc societatem fraternitatis absolvit abire. Qui urbe Roma egressi peregrinatione suscepta felici, circumcirca incunctanter nomen praedicabant Domini Jesu Christi; cum vix paucorum evaserant 139.1011B| iter dierum et tanti sodalitii perpessi sunt dispendium.

6. Qualiter beatus Maternus defunctus per baculum ejus resuscitatus fuerit.

[Nam cum in quoddam castellum nomine Elegia pervenissent, ibique aliquantum temporis commorantes, omnes ad credulitatem instanter incitarent, sanctus Maternus a febre valida interceptus, humanis subito exemptus est rebus.] (Vita E., V., M., 3.) Hinc diabolus auxit laeticiam, quod Christus providit ad gloriam. Reliqui dolore insperato perculsi sed de Dei pietate non dubii, cadaver decernunt non insepultum relinqui, viaque qua venerant remensa, ad beatum Petrum quantotius reverti. Cumque adessent inprovisi, suspiriis 139.1011C| ab imo cordis tractis anheli: Ecce, inquiunt, Domine, quem collegam et cooperatorem dignatus es dare, extremo vitae per omnia functus humanae, comitatu vitae susceptae incepto nos quoque frustratus est opere. At apostolus benigne eos consolatus, Revertimini, inquit, quantotius, et vobiscum nostri tollite petalum pontificatus, nec de Dei pietate et nostra auctoritate diffisi, super defuncti ponite corpus simul imperantes ut protinus surgat, iterque coeptum comitans, opus evangelistae faciat, mynisterium injunctum expleat. En, inquam, baculus pontificalis patrator efficacissimus signorum, tocius virtutis solamen 139.1012A| et alleviatio vestri laboris. Sicut fuit Dominus semper mecum in omnibus, ita votis vestris ubique assit propitius. Hac apostolica consolatione iterum animati, tandem quadragesimo postquam inde dimoverant die, sine cunctatione ad corpus regressi sunt defuncti, et egesto terra tanto thesauro, ut veritatis dominicae promissa firmarentur, qui credit in me, opera quae ego facio ipse faciet et majora horum faciet (Joan. XV, 12), et ut eorum mentes ad signa patranda corroborarentur, quorum pedes ad evangelizandum pacem dirigebantur, cujus umbra sanaverat omne genus morborum, ejus baculus a morte beatum revocavit Maternum. Qua visa virtute roborati, quid putas super recepto sodali animis eorum accumulatum 139.1012B| est gaudii? Quanta super profunditate inscrutabilium judiciorum Dei superque potentia divinitatis ejus inenarrabili? Quaeque apud superos viderat et si omnia lingua humana promere non licebat, conferendo et itineris conviantium laborem leviabat, et ad Christi magnalia praedicanda mentes collegarum amplius animabat (Vita E., V., M., 5). [Incolae autem ejus loci laudes immensas in coelum extulerunt, et multi paganorum baptismi gratiam indepti unitati fidei se conjunxerunt. Et mortis illius occasio multorum fuit ad vitam resurrectio. In quo loco postea christiani aecclesiam construxerunt, eique ex eo quod ibi acciderat nomen Resurrectionis imposuerunt (c. 6). Illi vero postquam multos ad fidem Christi imbuerunt, et jam ad alia loca 139.1012C| tempus transmigrandi videntes, valedicentes fratribus per Galliam et quocumque transibant verbi divini spargentes sementem, tandem pervenerunt ad antiquissimam Trebirorum,] trium civitatum metropoleos, urbem. Quarum medianam matremque, Mediomatricum scilicet civitatem,--quam Romani, qui bene quicquit uspiam gentium erat suo subsiderant imperio, ob memoriam Mettii Fafecei Albanorum regis, Mettim vocaverant, sicut et ob memoriam Tulli, Romanorum tercii regis eidem contemporalis, et primo quidem sibi foederati, sed post ob rutum foedus male multati, 139.1013A| Leuchum Aulercorum populosam civitatem Tullum nominaverant.--Metensem inquam urbem quidam divini jubaris jam irradiaverat spiculus, beatus videlicet Clemens a beato Petro eidem urbi jam ante praemissus. Qui dum primo illuc adventasset et sub theatrales arenas, quia aliud non habuerat hospicium accepisset, aecclesiam sub beati Petri nomine, parvulam ibi dedicavit, in qua multos scenicis maxime ludis et lupanaribus deditos ad Christum convertit.

7. Quod illi tres viri tribus civitatibus praedicaverint, et de insigni fonte.

Quoniam igitur ut dictum est quidam veri solis eam quae Treberibus vicina est jam penetraverat radius, ea neglecta jam dicti tres viri Trevirorum 139.1013B| civitatem ingressi, ut ubique Trinitas quae ab eis praedicabatur, sub unius veri Dei cultu innotesceret vere, sub unius ipsorum trium pontificatu alias sibi duas contiguas civitates addidere, Agrippinam cognomento Coloniam et Tungros. Cujus Plinius Secundus, qui temporibus Trajani augusti quadringentis et eo amplius ante ejus subversionem annis claruit, in naturali historia, libro scilicet de naturis aquarum, mentionem facit in haec verba: Tungris civitas Galliae fontem habet insignem, pluribus bullis stillantem, ferruginei saporis, quod ipsum non nisi in fine potus intelligitur. Purgat hic corpora, tertianas febres discutit, calculorum vitio adest; aqua igni admota turbida est, ac postremo rubescit. Et octaviam eam ob honorem 139.1013C| Octaviani Augusti vel matris ejus, sororis Julii Caesaris, qui primus Galliam Romano subegit imperio et Germaniam, ferunt fuisse nominatam. In quibus civitatibus ut boni verae vineae Christi agricolae jam dicti tres viri semina verbi serentes divini, comitante sibi omnium gratia virtutum, per eum quem semper secum beati Petri ferebant bacillum, multos ad Dei vivi cultum revocabant, abjecta idolorum cultura. Flectebatur leni Christi jugo ferocitas Callorum, curvabatur imperio fidei cervicositas Germanorum. Et Gallicanus, teste beato Iheronimo, coturnus, qui monstra non habuit, sed viris semper fortibus et eloquentissimis habundavit, piscatorum discipulis et magisterio favorabiliter 139.1013D| corda submittit. Laetabatur a patre hereditas Christi, quia portio cotidie minorata lugebat diaboli.

8. Qualiter sanctus Eucharius populum resistentem orationibus ligaverit et absolverit.

139.1014A| [Cumque sanctus Eucharius per singulos dies populum admoneret ut idola vana colere cessarent et ad Deum verum creatorem coeli ac terrae se converterent, illique nullo modo verbis ejus adquievissent, quodam die cum sociis urbem ingressus est, eundem sermonem ad populum habiturus (Vita E., V., M. 6). Quapropter pontifices capitolii zelo contra eos accensi, maximam partem populi adversus eos concitaverunt, et expellentes eos extra civitatem lapidibus obruere voluerunt. Quod videns beatus Eucharius (Vita E., V., M. c. 7), ad arma orationis se cum suis convertit, obsecrans videlicet cum lacrimis omnipotentis Dei clementiam, ut et 139.1014B| illis contra incredulos pium praeberet auxilium et insanis infidelium turbis ad cognoscendam fidei veritatem capabilem aperiret sensum. Inter haec omnis illa sevientium turba mirum in modum ita coelitus obligata est, ut alii ex eis incassum jactui innitentes, brachiis extentis inflexibiles starent, alii nichilominus pro colligendis lapidibus deorsum inclinati, terrae pronis cervicibus inhererent, et omnes secundum uniuscujusque motum corporis immobiles et obstinati perdurarent. Dumque hoc fere per unius horae spatium ageretur, et cuncti per varios modos nexibus superni numinis astricti tenerentur, coeperunt omnes jam nimio dolore fatigati absolutionem suorum membrorum humiliter petere, seque credituros si absolverentur clamare. Tunc 139.1014C| sanctus Eucharius iterum orationem ad Dominum fundens, omnem illam rebellantium multitudinem a vinculo doloris absolvit, et ad priorem statum reddita sanitate restauravit (c. 8). Hoc viso miraculo, omnes pariter se ad pedes sanctorum provolventes, rogabant ut eis viam salutis ostendere non differrent, sed quid illis pro eorum recuperatione agendum, quidve vitandum esset citius insinuarent.

9. Quod filium Albanae viduae resuscitaverit.

Praedicante sancto Euchario, conpuncti sunt corde, ac se numquam talia audisse vel comperisse testati sunt (c. 13). Affuit etiam huic salutiferae ammonitioni divinae virtutis confirmatio, et eam mox subsecuta est stupendi miraculi attestatio. Nam fuit 139.1014D| in eodem spectaculo quaedam vidua nomine Albana, genere praeclara, rebus opulentissima, quae a famulis illuc cum festinatione currentibus triste accepit 139.1015A| nuncium, videlicet unicum filium suum, quem domi reliquerat infirmum, redeunte ad vitalia dolore esse mortuum. Quod illa audiens, misit se statim cum lacrimis ad pedes sancti Eucharii dicens: Obsecro te, renovator nostrae urbis et illuminator totius gentis, ut mei miserae jam bis orbatae miserearis, et viscera pietatis super me infelicissimam habere digneris. Nuper enim marito sum viduata, et heu! hodie miserabiliter unici filii morte sum destituta. Quod si eum resuscitaveris, scias me certissime post haec praeceptis tuis libentissime obedire et cum ipso meo filio ac tota familia in Christum tuum credere, His gemitibus motus beatus Eucharius ibat cum illa, et pro tanti miraculi novitate, cum eo turba copiosa. Cum vero illuc pervenisset, assumptis secum 139.1015B| beatis Valerio et Materno, domum introivit, populo extra fores exspectante eventum rei. Et prius quidem flectens genua, in orationem se dedit, et ab oratione surgens, ad corpus exanime accessit, tenensque manum ejus cum fiducia dixit: Dico tibi, juvenis, ut in nomine Jesu Christi qui unicum filium viduae sua virtute resuscitavit, tu quoque ad praesentem lucem redeas, et deinceps relicto demonum errore, creatorem tuum recta fide recognoscas. Qui, redeunte anima, statim surrexit, et nondum fide imbutus, Deo gratias agere coepit. Quem assumens sanctus Eucharius, secum extra domum duxit, et coram omni populo virum et totius infirmitatis expertem matri reconsignavit. Tunc omnes qui aderant magnis vocibus coeperunt clamare dicentes: Vere 139.1015C| magnus et potentissimus Deus Christianorum esse probatur, quia talia signa et mirabilia per famulos suos operatur. Eadem die baptizata est Albana cum filio ac tota familia, et de populo turba non modica. Domus vero ejus non post multos dies a sancto Euchario est aecclesia consecrata.

10. Quod revelatum sit cuidam senatori omnes oportere baptizari.

Post haec quidam nobilis ejusdem urbis senator vidit somnium ad salutem cunctorum civium profuturum (c. 14). Quadam autem nocte aspexit per somnium virum quemdam coram se stantem, vultu elegantem, splendidissimis vestibus corruscantem, crucemque mirae estimationis in manu ferentem ac sibi dicentem: Isti viri, qui huc venerunt, 139.1015D| servi Dei sunt excelsi, et propter vestram salutem huc destinati. Et ideo si mortem evadere et ad vitam aeternam vultis pervenire, omnia quae vobis dixerint facite, et praeceptis illorum cum omni devotione obedite. Et haec dicens, ab occulis ejus sublatus est. Facto autem mane convocatis civibus narravit per ordinem quae per somnium viderat, quaeque audierat. 139.1016A| Qua revelatione freti, coeperunt certatim ad sanctos Dei currere et sacri baptismatis undam sicienter expetere. Tantaque fuit per tres dies ad illos concursio, ut in flumine quod per mediam civitatem currit eos baptizarent, nec eorum aliter obpressionem ferre sufficerent, unde et accidisse creditur, ut ex eo tempore ipse rivulus ob infusionem sancti olei derivative Olevia nuncupetur. Interim civitas a pollutione idolorum mundatur, error superstitiosus abjicitur, destruuntur demonum arae, fabricantur per loca Christi aecclesiae, personat per urbem late tuba salutaris, omnesque invitat ac pulsat ad gratiam credulitatis, armisque fidei contra spiritualium hostium insidias undique munitur, ymnusque novus in ea publice canitur, et 139.1016B| quae antea creatorem suum non cognoscendo erat adultera, ipsa se per fidem convertendo facta est Christi sacratissima sponsa. Interim (c. 16) per universas circumquaque regiones verbum vitae praedicabant, et tam sermone quam virtutibus longe lateque pollebant, nam cecos illuminabant, debiles restaurabant, mortuos suscitabant, demones fugabant et omnes languores curabant.

11. De obitu beati Eucharii.

Cumque beatus Eucharius per 23 annos pontificatum Trebericae urbis teneret et aecclesiasticas res bene firmatas atque fundatas haberet; ipseque jam provectae esset aetatis (c. 16); quadam nocte astitit ei angelus dicens: Euchari, fideliter in mandatis Domini laborasti, viriliter in agone praesentis 139.1016C| vitae certasti; veni jam in requiem tibi promissam, et accipe certaminis tui incorruptibilem coronam. His per visionem compertis, sanctus Eucharius valde gaudebat, et tempus ejus dissolutionis intrepidus expectabat. Cum vero diem exitus sui sibi instare praenosceret convocatis ad se discipulis ait: Scio, fratres karissimi, me de hoc saeculo citius migraturum atque debitum humanae conditionis expleturum, et ideo vos rogo ut fidem firmam, spem inconcussam, karitatem veram inter vos habeatis, et nequaquam deinceps diabolicis erroribus consentiatis. Quod de me terrenum est, terrae commendate, et quod spirituale, spiritualibus quoque exsequiis procurate (c. 17). Ad beatum vero Valerium dixit: Commendo tibi, frater karissime, sponsam Christi, 139.1016D| aecclesiam videlicet ejus, quam in istis regionibus ipsius virtute adquisivi, ut illam caste custodias et nullis eam errorum deceptionibus in diebus tuis pollui sinas. Mensuram evangelicae familiae largiter eroga, commissa tibi talenta in eis fideliter multiplica, ut cum judex rationem ponere cum servis suis advenerit, non ut servus nequam et desidiosus 139.1017A| pro infossis talentis puniaris, sed potius pro duplicitatis thesauris ad gaudium Domini tui feliciter introducaris. Haec dicente sancto Euchario, subito cunctis qui aderant cernentibus, lux clara velud fulgur emicuit, ac pene per unius horae spacium totam cellulam ejus circumfulsit. At ille valedicens fratribus, repressisque reverenter oculis, reliquit hoc triste seculum, et cum ipsa luce 5 Idus Decembris letus migravit ad Christum (c. 17). Tunc discipuli pro ejus exitu sacras exequias celebraverunt, et corpus ejus in aecclesia, quae est extra moenia civitatis ad meridianam plagam sita, cum ymnis et piis lacrimis sepulturae tradiderunt.

12. De vita et obitu beati Valerii successoris ejus.

Post cujus venerabilem obitum beatus Valerius 139.1017B| in ministerium sacerdotale successit (c. 18), illudque per quindecim annos sancte vivendo et verbum vitae praedicando probatissime rexit, in quo videlicet temporis spacio multos ad Dominum populos, signa magna et stupenda prodigia exercendo convertit, et ad agnitionem catholicae fidei saluberrima instigatione perduxit. Qui etiam studiosissime verbo praedicationis instabat, ut jam tunc pene per Galliam ac Germaniam christiani paganos et numero superarent et religione. Erat namque doctrina ejus singulis congrua, cunctisque audientibus dulcis et gratissima, unde et ob mellifluam sermonum ejus facundiam undique ad eum populi confluebant, et saltem aliquod 139.1017C| verbum ex ore ejus audire cupiebant (c. 19), Quantum vero ad proprios mores pertinuit, ut breviter narrem, fuit cogitatione mundissimus, verbo utilis et discretus, operatione nichilominus inreprehensibilis ac praecipuus, ac sic per activam vitam singulis compassione extitit proximus, ut tamen prae caeteris contemplatione esset suspensus. Et in hac contemplatione positus, non deserebat fraternam condescensionem vitae actualis, nec etiam in actione submissus, recedebat a sublimitate contemplationis, quique salutaria monita sui magistri recto tramite sequens, evangelicum triticum dominicae familiae fideliter dispensavit, et credita sibi talenta spiritualibus augmentis multiplicavit. Cum vero perfectuum gradibus 139.1017D| usque ad venerabiles canos pervenisset et jam consommatio sui cursus appropinquaret (c. 20), quadam nocte apparuit ei beatus Eucharius per 139.1018A| visionem dicens: Tempus jam instat, frater Valeri, resolutionis tuae, et parata sunt tibi gaudia retributionis aeternae. Patet enim tibi janua caelestis regni, quam post hanc horam, quinto die gratulabundus ingredieris, et de concessis Domini tui beneficiis sine fine laetaberis; quapropter Maternum agonis nostri cooperatorem tui officii successorem constitue, illumque de visitatione nostra ante diem sui exitus certissimum redde. Et haec dicens recessit. Evigilans autem sanctus Valerius, mox visum somnium beato Materno caeterisque fratribus qui praesto erant narravit, et eis diem obitus sui laetissimo vultu instare praedixit. Sequenti vero die venerabilem Maternum ad sacerdotalem gradum provexit, et eum de studio commissi ministerii 139.1018B| diligenter instruxit (c. 21). Cumque per praedictum spacium ob famam depositionis ejus advenientes fideles verbo salutiferae ammonitionis de exercitio sanctae conversationis instanter instrueret, et eos ad salutem animarum suarum dulciflua exhortatione paternisque visceribus incitaret, illucescente jam quinto die oratorium ingressus, viaticum quod ipse consecraverat accepit, et post haec extensis inter discipulorum manus sacris membris 4 Kal. Februarii spiritum caelo reddidit. Cujus corpus colligentes discipuli, sacratissimo corpori sancti Eucharii coaptaverunt, et in eodem sarco fago divinis laudibus condiderunt, quod superna dispositione actum esse credimus, ut quorum una 139.1018C| semper mens in Domino erat, eorum quoque corpora nec sepulchrum ab invicem separaret.

13. Quod beatus Maternus tot annis episcopus fuerit, quot diebus in sepulchro jacuit.

( An. 314.) Deinde beatus Maternus pontificalem suscipiens apicem (c. 22), coepit per civitates et regiones veram fidem quae est in Christo constanter praedicare, cunctos ad viam salutis assidua ammonitione provocare, magnis virtutibus crescere, signis et miraculis longe lateque clarescere, quanto cotidianis incrementis fidelium multitudinem plus augeri conspexerat, tanto diligentius injunctum ministerium regulariter ordinare studebat. Hic etenim quamvis esset vir magnae auctoritatis et prudentiae, nichil tamen ex proprio imperio 139.1018D| quamsi libera utens potestate exercuit, sed omnia humiliter atque simpiciter egit, communemque se subditis studio sanctae dilectionis exhibuit; 139.1019A| in omnibus etiam quae probabiliter gesserat non suam sed Christi gloriam quaesivit. Quique inter caetera sanctarum virtutum exercitia mitissimus insistens consolabatur afflictos, pavit ex his quae habebantur egenos, vestivit nudos, redemit captivos, suscepit peregrinos, errantibus viam salutis misericorditer ostendit, desperatis spem veniae consequendae clementer promisit, currentes viam mandatorum Dei semper ad anteriora inpulit, in eadem romorantes verbo exhortationis instigavit, et modo docendo, modo exhortando, modo sustinendo, modo in periculis se objiciendo, omnibus indesinenter pio solamine occurrit (c. 23). His ergo atque aliis hujusmodi bonorum operum studiis fultus, ad sanctam et laudabilem 139.1019B| senectutem pervenit et sicut quadraginta dies jacuit in sepulchro, ita etiam totidem annos mansit in sacerdotali ministerio.

14. Qualiter eum Eucharius et Valerius de hoc mundo per visum vocaverint.

Is itaque solitus erat per nocturnam quietem locum ubi corpora sanctorum requiescunt silenter frequentare et ibidem diutius in oratione solus persistere. Unde dum quadam nocte juxta morem eandem aecclesiam intraret, ibique prolixius divinas laudes celebraret, circa mediam noctem coepit somno gravari, et ab instantia precum offendente sepius lingua retardari. At ille in subsellio quod ibi erat considens, infixis ad genua cubitis, inter utrasque manus sanctum caput reclinavit et 139.1019C| paululum somno cedens celeriter obdormivit, statimque apparuerunt ei per visionem sanctus Eucharius et beatus Valerius clarissimis vultibus splendentes, sacerdotalibus infulis coruscantes, coronas singulas rosis et liliis ac caeteris odoriferis floribus mirabili arte intexas in capitibus gestantes, consimile sertum demonstrantes et dicentes: Ecce, Materne, sicut olim tibi promisimus, ita ante diem dormicionis tuae visitandi gratia ad te venimus. Nunc ergo gaude et laetare, quia die tercia ex hoc seculo migrabis et ad inenarrabilia Domini tui gaudia introibis. En cerne praemiii tui incorruptibilem coronam, quae a paradiso perpetuae amenitatis est sumpta, et tibi a Christo per nos famulos destinata; cujus flos numquam marcescet, cujus 139.1019D| odor numquam a suavitate deficit, cujus perseverantia finem non novit, quam post corruptibilem praesentis vitae incorruptibiliter possidebis, et in conspectu regis regum cum ea aeternaliter laureatus perseverabis. His dictis mox disparuerunt (c. 24). Ille 139.1020A| autem a tenuissimo somno evigilans, valde quidem laetus de ostensa sibi visione extitit, sed statim tamen adesse corporis molestiam sensit, accersitoque ministro cum ejus adjuvamine ad cellulam rediit, et seorsum familiaribus discipulis hoc quod sibi ostensum fuerat retulit (c. 24). Die autem crastina convocata ad se fratrum caterva, coepit eos studiose de fidei integritate admonere et animos eorum ad caeleste desiderium delectabilibus verbis accendere, ac per totum diem salutaria monita eis dare non cessans, usque ad octavam horam subsequentis noctis sermonem exhortatorium protraxit, et quod reliquum noctis supererat, in psalmis et ymnis cum fratribus transegit. Post pullorum vero cantum, instante jam die, venit desuper clara vox, cunctis 139.1020B| qui in illa cellula erant audientibus, dicens: Materne, dilecte Dei, veni. Qui mox quasi assuetam vocem audiens, conversus ad circumstantes fratres ait: Valete, filioli mei et viscera mea. Ego enim jam migrabo, et in praesenti seculo amplius vobiscum non ero. Et haec dicens, communionem dominici sacramenti accepit, statimque sanctam animam exalavit: Pro cujus absolutione hi qui praesentes aderant fideles condignas exequias conpleverunt et ejus corpus non longe a reliquiis sanctorum Eucharii ac Valerii honorabiliter posuerunt].

15. De octo episcopis qui beato Materno in sede Tungrensi successerunt.

139.1020C| Illoque humanis exempto, secundus ei cathedrae praesedit Navitus, tercius Marcellus, quartus Metropolus, quintus Severinus, sextus Florentinus, septimus Martinus, octavus Maximus, nonus Valentinus. Qui quorum vel imperatorum vel consulum claruerint temporibus, quosque vita singulorum habuerit exitus, quotque singuli annis amministraverint officium pontificatus, vel ubi quorumque sit tumulus, seu quantum quisque ampliaverit aecclesiae suae reditus, quia totius Galliae ab Hunis facta non solum nostrae sed aliarum aecclesiarum abolevit eversio, nec a nobis lectoris alicujus requirat exactio. Hoc certum tenemus omnium aecclesiarum copias exuberasse, circa ea scilicet tempora quo divae memoriae Romano orbi praeerat Constantinus 139.1020D| augustus, deinde filii ipsius Constans et Constantius.

16. Qualiter in diversis locis orthodoxi viri Arrianae heresi restiterint.

Quo etiam tempore inclinatis religioni christianae 139.1021A| principibus orbis, ac per hoc cessante turbine persecutionis, exuberantibus facultatibus aecclesiasticis, quanto affluentia augebatur divitiarum, tanto luxus fomenta subministrabat libidinum, haec potissimum mala superante Arrianae perfidia hereseos, quae pullis sui erroris totum resperserat orbem Romanorum. Cui pesti ubique serpenti resistebant potissimum a collo aecclesiae et turre veri David quae edificata est cum propugnaculis, dependentes mille clipei, omnis armatura fortium (Cant. IV, 4), Silvester Romanorum, Athanasius Alexandrinorum, Ambrosius Mediolanensium, Maximus Trevirorum, Hilarius Pictavorum, Martinus Turonorum. Anianus Aurelianensium, Severinus Coloniensium, Eusebius Vercellensium et eque alii 139.1021B| catholici ac praeclari ejus temporis episcopi. Ex quibus Athanasius toto orbe fugatur, sed a Maximino Trevirorum archiepiscopo intrepide suscipitur. Paulinus post eum episcopus cum Rodiano et Hilario eque Galliarum episcopis in Frigia exilio damnantur, ubi et Paulinus Trevirensis exulans mortem obiit ( An. 364). Hac itaque fece sub multis deinde imperatoribus per christianum imperium usque ad tempora Valentis augusti pullulante, videns Altissimus quod multa malitia esset hominum et cuncta cogitatio cordis humani prona esset ad malum omni tempore (Gen. VI, 5), qui primum per aquarum diluvium omnem purgaverat terram, ne commixtione filiorum Dei, de Seth videlicet procreatorum, cum filiabus hominum ex 139.1021C| Cain generatis coinquinaretur progenies, de qua pro nostra salute carnem decreverat sumere: ipse his temporibus orbi Romano praeparaverat excidium, ne aecclesia non habens maculam aut rugam suo sanguine redempta et aqua baptismi super nivem dealbata Arriana diutius fuscaretur perfidia.

17. De Hunis per totum imperium Romanorum diffusis.

Valentis igitur imperatoris tempore qui persecutionem novissimus aecclesiis catholicis non timuit intentare, et ab Eudoxio heresiarche rebaptizatus est Arriano dogmate, excitata est de latibulis 139.1022A| suis effera gens Hunorum, quae per totum diffusa est orbem Romanum. Cujus ante ea tempora invisae gentis exortus, ut sese fert antiquitas relationis, nos quoque absolvamus perpaucis. Fertur namque a quibusdam, quod tempore famis quae facta est anno decimo Claudii (Act. XI, 28) Caesaris, cujus et Lucas in actibus apostolorum meminit, cum et Petrus Romam ingressus nonum annum ageret, et Paulus omnes aecclesias ad elemosinam pauperibus sanctorum Iherosolimis mittendam moneret--modius enim annonae sex dragmis aureis aput Greciam vendebatur--cum, inquam, eo tempore, ut Lucas dicit, Claudius pro inopia totum orbem profligatura non solum Judeos expelli jussisset ab Urbe, sed et omnes inbecilliores 139.1022B| cum ipsis Judeis, ut saltem validiores sustentarentur reliquo pane, claudi fecisset in quodam abdito terrae, coaluisse usque ad supradicta tempora in gentem magnam; Ungros denique notum est huic famae assentari velle, qui et jactant se a Judeis originem ducere. De Hunis autem cum multi historiographi assint, testis verissimus prae caeteris adest Jordanis episcopus, quis eorum fuerit ortus, in historia de gestis Gothorum vel Getarum luculentissime edita in haec verba:

18. Quod ab inmundis spiritibus et ex magis mulieribus procreati dicantur.

[Postea autem non longi temporis intervallum, ut refert Horosius, Hunorum gens cum omni ferocitate atrocior exarsit in Gothos. Nam hos, ut 139.1022C| refert antiquitas, ita constitisse comperimus (Jordan., 24): Filimer rex Gothorum Gadarici magni filius, qui post egressum Scantiae insulae jam quinto loco tenens principatum Getharum, qui et terras Scithicas cum sua gente introisset, sicut a nobis dictum est, repperit in populo suo quasdam magas mulieres, quas patrio sermone Haliorunnas is ipse cognominat, easque habens suspectas, de medio sui proturbat, longeque ab exercitu suo fugatas, in solitudine coegit errare. Quas spiritus inmundi per heremum vagantes dum vidissent et se earum complexibus in coitu miscuissent, 139.1023A| genus hoc ferocissimum ediderunt. Quod fuit primum inter paludes, minutum, tetrum atque exile, quasi hominum genus, nec alia voce notum, nisi quia humani sermonis imaginem assignabant. Tali igitur Huni stirpe creati, Gothorum finibus advenerunt. Quorum natio seva, ut Priscus historicus refert, Meotida palude ulteriore ripa insidens, venationi tantum nec alio labore experta, nisi quae postquam crevisset in populis fraudibus et rapinis vicinarum gentium fines conturbans.

19. Qualiter ductu cervae insula egressi, primo Gothos, deinde alias gentes, novissime Galliam invaserint

Hujus ergo gentis ut assonet venatores, dum in ulteriore Meotide ripa venationes inquirunt, animadvertunt, 139.1023B| quo modo ex inproviso cerva se illis obtulit, ingressaque paludem, nunc progrediens, nunc subsistens, index se viae tribuit, quam secuti venatores paludem Meotidem, quam inperviam ut pecus existimabant pedibus transierunt. Mox quoque ut Scithica terra ignotis apparuit, cerva disparuit, quod credo spiritus illi, unde progeniem trahunt, ad Scitharum invidiam id egerunt. Illi vero quia praeter Meotidem alium mundum esse penitus ignorabant, admiratione ducti terrae Scithicae, et ut sunt sollertes, item illud ante hac aetate nulli notissimum per divinitus sibi ostensum rati, ad suos redeunt, rei gestum edicunt, Scithiam laudant, persuasaque gente sua, via quam cerva indice didicerunt, ad Scithiam properant, 139.1023C| et quantoscumque in ingressu Scitharum habuerunt, litavere victoriae, reliquos perdomitos subegerunt. Nam mox ingentem illam paludem transierunt, ilico Alpidzuros ac Ildzuros, Itimaros, Tuncorsos et Boiscos, qui ripae istius Scithiae insidebant, quasi quidam turbo gentium rapuerunt. Alanos quoque pugna sibi pares, sed humanitate, victu formaque dissimiles, frequenti certamine fatigantes subjugaverunt. Nam et quos bello forsitan minime superabant, vultus sui terrore nimium pavorem ingerentes terribilitate fugabant, eo quod erat eis species pavenda nigredinis, et velud quaedam, si dici fas est, deformis offa, non facies, habensque magis puncta quam lumina; quorum 139.1024A| animi fiduciam turbidus prodit aspectus, qui etiam in pignora sua primo die nata deseviunt. Nam maribus ferro secant genas, ut antequam lactis nutrimenta percipiant, vulneris cogantur subire tollerantiam. Hi inberbes senescunt et sine venustate effoebi sunt, quia facies ferro sulcata pilorum gratiam per cicatrices absumit. Exigui forma, sed acuti, motibus expediti, et ad equitandum promptissimi, scapulis latis, et ad arcus sagittasque parati, firmis cervicibus et superbia semper erecti. Hi vero sub hominum figura vivunt beluina sevitia.] Novissime autem Gallicanum inpugnare aggressi sunt orbem.

20. De sancto Servatio.

Ea tempestate sanctus Servatius Tungrensi decimus 139.1024B| praesidebat cathedrae, vir vultu angelicus, alloquio facundissimus et omni morum honestate praeclarus. Cujus quidem ortum et prosapiam, licet quidam ferant ex domini Salvatoris cognatorum descendisse familia, quia tamen locum nativitatis ejus nequaquam accepimus, nec causas ejus aliunde adventus uspiam audivimus, idcirco auditu faciles esse possumus ad credendum, nec tantae opinioni, quae fortassis ex pietate ingeritur, arbitramur omni modo derogandum. Sed cui non displicet post lapidationem protomartiris Stephani ultra trecentos ferme annos inventorem sanctae crucis Judam cognomento Quiriacum, ejusdem protomartiris ex Symone 139.1024C| fratre fuisse nepotem, ipsi nichilominus placeat, ultra quadringentos fere post nativitatem vel passionem dominicam annos, beatum Servatium sanctae Dei genitricis ex matris matertera fuisse abnepotem. Verum utcumque res sese habeat, nec illi nimium laboraverunt ad suadendum, nec nos etiam nimii simus ad derogandum, cum juxta Tullium non debeat pudere nos fateri nescire quod nescimus, et illis conveniat ignorantiam potius verecunde fateri quam inreverenter pro pietate mentiri.

21. Quod multi sancti viri contemporales illi fuerint, et de multarum urbium eversione. Hic sane vir, sicut in gestis ejus legitur antiquioribus, ex generosa magnorum virorum stirpe 139.1025A| est editus, nobiliter natus, nobilius conversatus, pontificale petalum gessit oves dominicas ab insidiatore lupo et rugiente leone protexit, pro eisdem, etsi gladius non incubuit persequentium, paratus perferre martirium. In diebus plane sui sacerdotii placens Deo, probatus inventus est, justus in tempore imminentis iracundiae (Eccli. XLIV, 17), quaerens pro barbarica irruptione fieri reconciliatio. Ejusmodi enim multas ea tempestate Dominus accenderat lucernas, qui et erroris mundani pellere possent tenebras, et sevientis in tanto turbine tribulationis sedarent procellas. Unde quidam metricanus non incongrue de eis deque hoc tempore sic ait:

Talibus aecclesiae fautoribus undique firme
139.1025B| Obstant imbriferis vento quatiente procellis
Desuper, et petram nequeunt trepidare ruinam. Et de hoc specialiter beato viro inter alia:
Servatius servando fidem servat pereuntem
Oranda populum conservans forte Trajectum. Et beatus Lupus Tricassinae urbis episcopus
Dum bella cuncta perderent
Orando Trecas muniit.

Et Iheronimus ad Geruntiam scribens epistolam super mundi contemptum, super hujusmodi quoque cladem lacrimabile sumpsit lamentum. Cujus haec sunt verba: [ Quod rari hucusque residemus, non nostri meriti, sed Domini misericordia est. Innumerabiles et ferocissimae nationes 139.1025C| universas Gallias occuparunt, quicquit inter Alpes et Pyreneum est, quod oceano et Reno includitur, Quadus, Wandalus et Sarmata, quod Alani, Gipedes, Heruli Saxones, Burgundiones, Alemanni et, o lugenda res publica! hostes Pannoni vastaverunt, etenim Assur venit cum illis. Magontiacus nobilis quondam civitas capta atque subversa est et in aecclesia multa hominum millia trucicata, Wangiones longa obsidione deleti, Remorum urbs praepotens, Ambiani, Atrabate, extremique hominum Morini, Tornacus, Nemete, Argentoratus, translatae in Germaniam, Aquitaniae, novemque populorum, Lugdunensis et Narbonensis provintiae praeter paucas 139.1025D| urbes cuncta populata sunt; quas et ipsas foris gladius intus vastat fames. Non possum absque lacrimis 139.1026A| Tolosae facere mentionem, quae ut hucusque non rueret, sancti Exuperii episcopi merita praestiterunt. Ipsae Hispaniae jam jamque periturae contremiscunt recordantes irruptionis Ambricae et quicquit alii semel passi sunt, illae semper timore patiuntur. Caetera taceo, ne videar de Dei desperare clementia. Olim a mari Pontico usque ad Alpes Julias non erant nostra quae nostra sunt, et per annos 30 fracto Danubii limite, in mediis imperii Romani regionibus pugnabatur. Aruerunt vetustate lacrimae, praeter paucos senes omnes in captivitate et obsidione generati, non desiderabant, quam non noverant, libertatem. ] Et quia non perit pius pro impio, multos sanctorum tam clericorum quam monachorum et sanctimonialium sub hoc contigit occubuisse excidio. 139.1026B| Urbes munitissimae licet longa obsidione evertebantur, aecclesiae sanctorum exurebantur, altaria jugulatorum ante ea sacerdotum sanguine profanabantur, pueri innuptaeque puellae suffocabantur, virgines Deo dicatae stuprabantur, monachi et clerici ludibrio et spectaculis exponebantur, et omnibus in commune diversa mortium facies adhibebatur. Et quia sic portio populi merita erat nequissimi, usque ad internetionem gladius seviebat Altissimi. Unde contigit sanctum Nicasium Remensis urbis episcopum, sicut et alios multos, cum Eutropia sancta virgine et sorore, hac Hunorum incursione marmora aecclesiae imbre preciosi sanguinis cruentasse. Nec solum nostri hac sunt pena multati, sed etiam 139.1026C| Arrianae defensores haereseos Gothi, qui soli Valenti augusto et Romanis in Gallia videbantur resistere et reniti, ab Hunis crudeliter sunt devastati, et Athanaricus eorum rex pro eo quod multum sanguinem innoxium catholicorum non timuit effundere, pulsus a regno meruit exulare. Verum Huni fame compulsi per avaritiam Maximi a Valente Galliis praefecti, coacti sunt Romanorum partibus refragari, moxque iterum Gallias occupare, et urbes et castra cum incolis crudeli cede vastare.

22. Quod sanctus Servatius Romam adierit si quomodo oratione valeat Galliam ab Hunis liberare.

139.1026D| Quorum adventum sanctus Servatius Tungrensis aecclesiae episcopus audiens (Gesta S. Servatii, cf. GREGOR. 139.1027A| TURON. II, 5), simulque de irruptione et perditione suae civitatis timens, vigiliis multis et jejuniis corpus affligebat, seque crebris lacrimis profundens, misericordiam Dei postulabat, ne unquam hanc gentem incredulam, seque semper indignam Gallias intrare permitteret nationemque suo cultui dicatam contaminari quodammodo sineret. Sed sentiens per Spiritum sanctum peccatis populi interpellantibus id sibi nullomodo concedi, induxit animum adire limina apostolorum Petri et Pauli, ut saltem super salvatione suae urbis per intercessionem eorum mereretur exaudiri. Et quia priusquam quid inchoetur consulto, at ubi consultum fuerit, mature opus est facto , paratis viatico commodis, et assumptis secum comitibus necessariis, 139.1027B| data etiam benedictione civibus suis, indicta pariter vigiliarum et orationum, jejuniorum et elemosinarum super tanto discrimine instantia, deliberavit beati etiam nomine et merito Auctoris Mettensis episcopi super hoc inire colloquia, qui tunc in Dei rebus habebatur praestantissimus, sed de perditione sibi commissorum et irruptione suae etiam urbis nimium sollicitus. Quique habita cum beato Servatio deliberatione, adjudicavit ejus ratam esse intentionem, simul exposcens pro se quoque suaque urbe fundi profusius ejus ante apostolorum limina precem, ut quoniam per se Romam nequibat adire, ejus sanctissimi viri intercessione voti sui compos et ipse mereretur existere. Suscepta itaque tanta profectione, posthabita totius itineris difficultate, 139.1027C| tum in vastissima Alpium progressione, tum in fluminum transmeatione, tunc etiam ex latrocinantium infestatione, dummodo quod habebat in voto assequi possit, tandem Romam peraccessit.

23. Qualiter ante tumulum beati Petri per visum de eversione tocius Galliae et de obitu suo sit edoctus.

Accedens ergo ad beati Petri tumulum (cfr. GREGOR. TUR., II, 5), depraecabatur ejus intercessionis auxilium, ut, quia suo apostolatu insignierat Omnipotens orbem occiduum, arceret saltem a Tungrensi et Metensi urbe infandam gentem Hunorum. In hac desiduus persistens oratione, macerabat se multa afflictione, maxima inedia corpus consumens, ita ut in tridui biduique interdum curriculo absque 139.1027D| edulio potuque maneret, nec esset intersticium 139.1028A| quo ab oratione vacaret. Et die quidem aliorum sanctorum patrocinia frequentabat, noctu vero ad beati Petri tumulum remeabat; tandem quia sine intermissione non cessabat aures pulsare clementissimi Dei, tali meruit visione solari. Videbat, et ecce quasi ante altare beati Petri thronus positus, et super thronum sedens Altissimus, et circumcirca sanctorum animarum et angelorum chorus, duos autem conspicui vultus viros ante ipsum thronum genu incurvantes, et vicibus Domini magestatem, vicibus sanctae Dei genitricis interventonem implorantes, quos constat praecipuos apostolorum Petrum et Paulum fuisse, et ob conservationem Gallorum obnixius subplicasse. Et quia idem sanctus vir, cui haec demonstrabantur, cum sua subplicatione 139.1028B| beati quoque Auctoris Metensium episcopi obtulerat precem, vidit in parte septentrionali altrinsecus stantem fidelem quendam virum, albis vestibus bene stolatum, quem procul dubio constat protomartyrem fuisse Stephanum, et ad eum sanctos apostolos responsa quaedam perferentes, et ab eo ad majestatem Omnipotentis subplicationes quasdam referentes. Sanctum itaque Servatium hac contemplatione attonitum acgreditur sanctus Petrus, quasi in gradibus aecclesiae positum: Et quit, inquiens, me inquietas sanctissime vir? Ecce apud Omnipotentem aequissima deliberatum est sanctione, Hunos Galliam universam impetere, cunctaque oppida et castella Europae humi coaequare, civitatemque tuam peccatis populi exigentibus penitus eversum iri. 139.1028C| Quem vides in septentrionali parte nobis interloquentem, noveris Stephanum protomartirem pro urbe Metensi subplicius rogantem. Qui licet primus praeciosi cruoris rore ante omnes rependerit Deo, quod communiter cum omni genere humano accepit ab eo, vix pro illo valuimus habere, ut saltem oratorium in Mediomatricum urbe, quo sanguis ejus dinoscitur pullulare, flammas et excidium reliquae civitatis possit evadere; quod et Auctori coepiscopo in responsis habes perferre. Tu autem, sanctissima anima in sorte sanctorum jam praeelecta, quia in diebus tui sacerdotii placens Deo facta es dilecta, vivens inter peccatores jam jamque es transferenda quia in te est inventa justitia. Jam, inquam, ad patres tuos es colligenda, ne oculi tui videant mala, 139.1028D| quae facturi sunt Huni in tota Gallia, et potissimum 139.1029A| in civitate tua. Tungris enim sicuti nomine, ita et opere tunsa et cesa permanebit usque in finem. Quamobrem reversionem festinato accelera, domumque tuam ordina, nilida linteamina quere sepulturamque compone; nec habebis in urbe scelerata et ideo peritura sepulchrum, quia placuit Altissimo oppidum reservare Trajectum, propter corpusculum tuum in eo recondendum. Hoc oraculo venerabilis pontifex Servatius suscepto, reversionem accelerat, Galliasque quam citissime repedat, transitumque per urbem Mettensium habens, beato Auctori indicat quae in responsis acceperat.

24. Rediens quid viderit commisso gregi exponit.

Tandemque nimium fatigatus, tum itineris difficultate, tum remeandi acceleratione, ad urbem 139.1029B| pervenit Tungrensem, pastoris sui adventum suspense praestolantem. Et quaeque congrua sepulturae videbantur, assumptis super via Domini sacerdotibus et levitis, necnon in commune consulebat universis, ut parati essent in animarum suarum salutem; quibus tantum imminebat discrimen. Ac per triduum dissimulata recessione, tandem omnes alloquitur, aggregatos in aecclesia catholica majore beatae semper virginis Mariae: Jam collegio vestrae fraternitatis nequeo celare, quod per triduum dissimulans, tandem compellor dicere. Ab hodierna die faciem meam non videbitis, nec ultra me in hac urbe vobiscum morantem conspicietis, quia viam totius terrae sum iturus, et huc ultra non reversurus. Super vestra salute pridem beati Petri sepulchrum 139.1029C| adii, hujus urbis reservationem supplicatione praemissa petivi, et quia hoc peccato non merebar vestro in responsum accepi: « Huic enim urbi aeternus instat interitus, vestra quoque perimmanis perditio, nisi ex toto corde morum praecedat conversio. » Quapropter et hic prohibitus sum effodere mihi sepulchrum, et ad vicum hinc jussus sum transire Trajectum, ut illinc me dies assumat extrema, priusquam me vobiscum vestra contingat vel cernere vel perpeti mala. Hoc autem quantum in me est vobis promitto quia, quodsi pro corporum vestrorum salvatione supplicans exaudiri peccatis vestris praeponderantibus nequeo, pro animarum saltem salute vestrarum a Deo mihi commissarum defunctus, et cum Christo regnans, felicius interveniens impetrabo.

25. Oratio ejus et lamentatio clericorum et populi, et de obitu ipsius.

139.1029D| Deinde multa exhortatione eos consolatus, oculis 139.1030A| ad caelum surrectis cum manibus: Et has, inquit, oves, quas, Domine, praecioso sanguine redemisti, hunc inquam gregem, quia tuus est, tibi hodie dedo, meque totum tibi commendo. Deprecor te, judex aequissime, humili et flebili prece, ne ovile tuum lupi rapaces gregi non parcentes subruant, neve carnes ovium tuarum deglutientes consumant. Tu, Domine Jesu, qui animam tuam pro eis posuisti in morte, animas eorum a luporum voracitate eripe et a rugiente leone, ut possim ad te aliquos manipulos reportare. His ergo a beato Servatio peroratis, mox universus astans populus, clamore magno irrugiit, luctus et ejulatio ab utroque sexu increvit. At vir Domini necessariis sepulturae secum levatis, progressus ad orientalem plagam 139.1030B| pedester porta Tungrensi exiit, pergens viam quae ad oppidum Trajectensium mittit. Tunc universi cum vociferatione et lacrimis vestigia illius persequuti, prodeunt a civitate dolentes, subplici hac voce subjungentes: Ne derelinquas nos, pater sancte, ne obliviscaris nostri, pastor vigilantissime, nos populus tuus et oves gregis tui, ne nos dimittas in sevientis faucibus inimici. Monachi vero et sacratae Deo puellae, quorum illic coenobia erant perplura, et omnis in commune clerus de monasterio exeuntes persequebantur ejus iter, pectora percucientes seque post omnia humi prostrantes, haec quoque ingeminantes: Cur, pastor bone, tam cito deseris, vel quo nunc iturus proripis? Educ nos tecum, ut commorientes consepeliamur tibi, quibus solum est infortunium 139.1030C| post te relinqui. Adventu tuo eramus gaudentes, quod ex longinqua reversus peregrinatione dignareris jam nunc nobiscum esse, cum nec tridui saltem curriculo apud nos velis manere. Dic nobis quid faciendum, quidve te discedente consilii sit nobis captandum. Quid erit de nobis quibus tanti aufertur praesentia patris? Quid miseri facturi sumus, qui sine te vivere nequimus, sed morti pessimae tradendi sumus? Ve nobis qui ideo tua praesentia destituimur, quia vindictae coelesti objicimur, nec digni sumus commoriendo hac poena liberari, teque nimis indignum est perditioni nostrae nobiscum implicari. O, o nomen quod semper prae te ferebas pastoris, malle te occumbere pro tibi commissis, quam oves tui gregis exponeres delaniantibus lupis! Eu non ad 139.1030D| dilaniandum potius, sed exponimur ad penitus devorandum. Saltem hac fortassis occasione quod semper sitiveras invenires martirium, essetque tua prae nostris oculis habita nostrae mortis utcumque solatium. 139.1031A| Propositam quaesumus mitte intentionem aliquam faciens progressionis dilationem, ut tridui vel bidui vel unius saltem noctis procrastinatione dignetur nostrae fructum poenitentiae acceptare, qui Ninivitis dignatus est parcere. Quorum beatus Servatius permotus insecutione, pariter et flebili talia ingeminantium excruciatus vociferatione, paulatim pro gressus iterumque resistens, in lacrimis resolutus, ut putandum est pertulisse martirium, dum exquoquebatur super aurum affectu compassionabili, torquebatur pro commissis jam jamque deserendis affectione carnali, urgebatur ad discedendum pro perditione suorum, ut dixerat, inrecuperabili. At inbecilliores et claudi, pauperes et peregrini, viduae et pupilli, a turribus et propugnaculis stantes, 139.1031B| pulveremque in caelum spargentes, cum fletu et singultibus clamabant dicentes: Quis nobis daturus est victum? Quis tribuet alimentum? Nudi sumus et famelici; quis consolabitur nostri? Sed cum his fletibus non posset revocari, data eis pontificali benedictione, osculatus eos et confortans coegit redire. Et ad Trajectensem accedens vicum, modica pulsatus febre, fragili absolutus corpore, publico elatus funere, et a viris fidelibus juxta aggerem publicum 3. Idus Maias sepultus.

26. Quod Huni multas Galliae urbes cum Tungris subverterunt, quos item Franci a Galliis expulerunt.

Post hujus obitum Huni subversis multis Galliae urbibus, civitatem quoque diruerunt Tungrorum 139.1031C| pervenientesque ad urbem Mettensem in vigilia pascae, eam obsidionibus circumdedere, fatigatique longa obsidione, cum de reditu jam cepissent tractare, muri civitatis ultro corruere, aditumque revertentibus patefecere. Tunc civitatem sine cunctatione ingressi, omnes sicut et apud Tungros interfecere in ore gladii, reliquam urbem tradentes igni, excepto oratorio beati Stephani, quod videbatur ipsis a quodam splendidissimo super illud stante viro defendi. Post eam igitur vindictam, quae facta 139.1032A| est ab eis cede Galliarum, Wandalorum prosequente crudelitate, incertum est, sicut et de multis aliarum legitur civitatum episcopis, paucis qui supererant christianis in abditis montium et cavernis petrarum habentibus latibula, quanta intercapedine aecclesia Tungrensis fuerit sine pontifice. Nam et Franci, qui ab Antenore ducebant originem (Gesta Fr. 1), et Vinetia vel ut alii ferunt in Mauritania excreverant in magnam gentem, et Sicambri vel a quodam suae gentis duce Merovingi dicebantur, quoniam propria jam eis non poterat prae multitudine sufficere patria, palantes hac et illac, praedis et rapinis intenti erant, nec stationem adhuc certam invenerant; solum ejus Toringia profugium erat. Quibus Valens 139.1032B| imperator, ad quem summa imperii pertinebat, et proprium nomen, qui Francus Attica lingua vocabatur, dedit, et partem Galliarum et ad utendum et inhabitandum sine vectigalium exactione permisit. Qui et Hunos ad Meotidas ire paludes vel in Pannoniam compulit, ubi post multos annos a Karolo magno imperatore et filio ejus Pipino penitus etiam nomine disperiere. Franci vero propter avariciam sequentium imperatorum vectigalia ab eis exigentium, et Romanis coacti sunt fidem non servare, et civitates quas adhuc tenent Galliae praeoccupare. Hi inquam paganis adhuc ritibus inserviebant, et ideo plures episcopis civitates vacabant,

27. De sancto Remigio et septem Tungrensibus episcopis.

139.1032C| Tandem ad hoc sancto Remigio caelitus praenuntiato, et per promissionem nato, ut eam gentem ad Dei vivi cultum converteret et Galliae populus in unitate fidei catholicae conveniret--jam enim ablato misericordia stillabat Altissimi et beatorum angelorum et hominum spiritus jamjamque poscebant Galliae misereri, quia, inquiunt: Tempus miserendi ejus, quia venit tempus --eo inquam tempore undecimus praesedit aecclesiae Tungrensi Agricolus et 139.1033A| deinceps 12 Ursicinus, 13 Designatus, 14 Resignatus, 15 Supplicius, 16 Quirillus, 17 Eucherus, 18 Falco, 19 Eucharius.

28. De sancto Domitiano itemque Perpetuo et Ebergiso.

Vicesimus sedit Domitianus, qui jam florente christiana ubique religione sub Hildeberti gloriosissimi regis tempore ( an. 549), Aurelianensi legitur sinodo interfuisse. Qui et civitatis jam dirutae fastidiens Tungrensis, sancti Servatii aput Trajectum frequentabat sepulchrum, circa illius quippe tumulum quamlibet nivium copia defluxisset, ita ut interdum duorum aut etiam trium pedum crassitudine circumjacens terra respergeretur; tumulus tamen ejus numquam ea operiebatur (Gesta S. Servatii. 139.1033B| Cf. GREGOR. TUR., De gloria conf., c. 72). Eratque mirum montes in circuitu nivium videre, nec tamen sancti Servatii sepulchrum contingere. Operabatur etiam multa in eodem loco Christus miracula, ut plane daretur intelligi praeciosa in conspectu ejus sancti viri jugiter esse merita. Ob hoc et devotio fidelium fratrum et frequentantis populi studium conati sunt sepe illi pro posse facere oratoriolum. Sed quia tanto viro non erat condignum, de lignis scilicet levigatis tabulisque taessalatis compactum, citius aut a vento rapiebantur, aut sponte ad terram subruebant, donec sancto Domiciano humanis exempto et apud Hoium in aecclesia majore sanctae theoticos Mariae sepulto, beatus Munulfus vicesimus primus procedente 139.1033C| tempore in regimen aecclesiae Tungrensis successit, et in sancti viri honore templum honorificatum erexit, composuit, ornavit, corpusque illius in eo cum digna reverentia transtulit, sedemque in Trajecto pontificalem amodo esse constituit, ubi et corpus suum sepeliri mandavit in medio aecclesiae. Ubi etiam beatus Gundulfus, qui 22 successit in regimine, habet locum sepulturae. Sanctus autem Perpetuus qui 23 praefuit aput Deonantum quiescit. Beatus quoque Ebergisus succedens 24 in 139.1034A| Trutmonia ejusdem episcopatus villa fuit tumulatus .

29. De sancto Johanne.

His per successionem ad alia vocatis, Johannes 25 succedit, vir totius sanctitatis, cujus vitam et gesta, ut auditu tantum et relatione a majoribus et aetate provectioribus accepimus, nos quoque perpaucis absolvamus. Nec debet existimari difficere , licet inusitatum quod placet, mirabiliter omnia valentem operari Deum, qui mirabilis in omnibus operibus suis sanctos quoque inedicibiliter suos mirificat quibuslibet modis, potens etiam efficere mirabiliora, temporibus accommodans tempora, inportunis et incredulis ingerens oportuna. Linguae enim, ut ait Apostolus, in signum sunt non fidelibus 139.1034B| sed infidelibus (I Cor. XIV, 22), ut quia cottidie in mundi fabrica, in elementorum concordia, in gubernatione caelestis machinae, et annua seminum et frugum et animalium redintegratione operantem mira non attendunt Omnipotentem, miraculis saltem invisis excitentur ad fidem. Audivimus sepe quosdam stulte submurmurantes, quia non olim mira sui dignarentur patrare martires, ignorantes profecto, quia necesse fuit tunc eos miraculis innotescere, cum pro humana fragilitate potuerunt hostibus in morte succumbere, et inproperantibus ubi est Deus eorum visi sunt ad horam vilescere. At nunc eum debita pro nosse reverentia eorum honori dependitur, non usus sit virtutibus eos coruscare, sed vota et preces fidelium intra sacrarium suae exauditionis 139.1034C| admittere, acceptanterque in ara summi Dei offerenda mandare. Ille igitur qui vocat ea quae non sunt tamquam ea quae sunt, quique stulta mundi approbat, ut confundat forcia, et contemptibilia et ignobilia et ea quae non sunt, ut ea quae sunt destruat, piscatores elegit, non philosophos, pauperes et ignobiles, et fecit apostolos, et qui stultam juxta Apostolum fecit sapientiam hujus mundi (I Cor. III, 19), ipsi nichilominus placuit per simplicem apostolorum rusticitatem salvos facere credentes. Ipse os 139.1035A| inuti aperuit, ipse linguas infantium disertas fecit. Et cum diceret propheta: Ecce nescio loqui quia puer ego sum: Noli, inquit, dicere « quia puer sum, » quia ad omnia quae mittam te ibis et quae mandavero tibi loqueris (Jer. I, 6, 7). Et ut mirabilior praedicaretur dispositio Omnipotentis etiam in gentibus discolis, sulco terentem dentalia Quintium Seranum.

Trepida ante boves dictatorem induit uxor, Et tua aratra domum lictor tulit. Et non modo alienigenae oculos adhuc apertos habenti resolvit in laudes ora prophetae, verum quod mirificum fuit cadenti et ad maledicendum properanti, ipsius cui insidebat linguam ad loquendum reseravit asellae. Ille, inquam, qui tam miris et 139.1035B| ineffabilibus signis omnibus gentibus innotescit, ipse beatum Johannem propter ejus forte temporis incredulos praestantissime mirificavit, ut, qui soli omnia scienti propter conscium sibi opus bonum erat notissimus, mirabiliter ejus temporis ostenderetur hominibus.

30. Quod ei a transmarino quodam praedictum sit eum Trajecti episcopum futurum.

Trajectensis sedes episcopo vacabat, et ad alium substituendum clerus et populus confluxerat, regia sublimitas quem vellent annuerat, sacerdotum et optimatum dignitas auditorium publicum condixerat. Forte Scinditur incertum studia in contraria vulgus, quia mirifice a Domino providetur alius. Beatus 139.1035C| Johannes, cui tunc temporis nomen erat Agnus, tanto et praesago vocabulo meritis simplicitatis et castis respondebat operibus. Insistebat enim agri culturae, quae sola fere ars exerceri valet absque totius criminis labe. Hoc autem opus non egestatis coactus penuria vel necessitatis alicujus constrictus inedia, sed pro ejus temporis consuetudine pocius invigilando sequebatur. Non autem ipse operabatur; nobilis siquidem erat, et multis magnarum possessionum reditibus abundabat. Quod ne cui forte videatur ambiguum, testantur etiam praedia ab eodem nostrae aecclesiae collata, a majoribus nostris et nobis adhuc possessa, et de quibus dominicam decimationem sanctae Cosmae retinet aecclesia, pro ejusdem sancti viri sepultura. Dum igitur talibus incumberet 139.1035D| laboribus, supervenit quidam de partibus transmarinis peregrinus, qui visione angelica fuit monitus, ut mare transiret, et civitatem bene factam, ab Antonio augusto constructam praeaccederet, et virum sanctum 139.1036A| ex nomine designatum super magnalia Dei institueret. Is itaque multas circumcirca terras lustraverat, bene factam civitatem quesierat, tandem Hoium peraccessit, civitatem ex nomine demonstrato invenit. Amplius progressus ad horientem, beatum repperisse se laetatur Johannem, juxta condignum angelicum rationali opere in praedio suo Tietantia incumbentem. Et ne ullus ejus animo scrupulus remaneret, temptavit an ex nomine reliquum inditium conveniret. Salve, inquit, vir optime Agne. Cui cum annueret, et salutatus resalutaret, cercior jam factus vir transmarinus: Bono, inquit, operi insistis, bonus et ipse a Deo cognosceris. Bonus ad te missus sum nuntius, nisi forte, quod absit! verbis meis extiteris incredulus. Opera tua et elemosinae 139.1036B| placuerunt Altissimo, coelos quoque tua frequens penetravit oratio, cuique nota sunt omnia, complacita est quae in abditis tua manet intentio. Et quia magnifice Domino famularis, magnifice ab eo honoraberis. Mirum servitutis tuae spectaculum exhibuisti angelicis spiritibus, mirabile de te exemplum praebebitur hominibus. Oppidum Trajectense proprio viduatum est pastore, statuit Dominus eo officii te sublimari honore. Ad haec sanctus vir primo obstupuit, arrectaeque comae vox faucibus inhesit, perterritusque rei novitate, tandem sic voce resumpta: Mira quoque, inquit, praedicas, nec sum incredulus his omnino quae narras. Oppidum quidem Trajectense vacuum est pontifice, sed me ad id admitti multum videtur ab re. Me enim uxorio innexum vinculo necesse 139.1036C| est juxta Apostolum cogitare « quae sunt mundi, quomodo placeam uxori (I Cor. VII, 33). » Sed nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus, et necesse est his eum vacare, qui quam suavis est Dominus (Sapient. XII, 1) cupit videre. Non enim canones antistitem statuunt, non talem statuta Patrum saltem ad clerum admittunt. Liberos habere mihi contigit, quorum prosperitati et usibus intendere lex seculi sancit, et eos quidem subditos in omni castitate (I Tim. III, 4) Apostolus praecipit, sed domum ante ordinandam canon mandavit. Et haec omnia esto suppeditent; quod necessarium tamen est, ad id mihi officium peragendum omnino deest. Opera indolis summa ab apostolo in episcopum deflorata desunt, sanctitatis privilegia stirpitus absunt, inreprehensibilem (I 139.1036D| Tim. III, 2) me esse non autumo, multis me viciis irretitum conscius mihi ipse condempno. Non astiti laborantibus, non sum compassus merentibus, cum Martha pauperibus Christi non ministravi, cum Maria verba 139.1037A| divina non attendi. Ideo ab activa multum me desentire fateor vita, contemplativae vero nunquam saltem delibasse principia. Proferentem inquit apostolus eum qui secundum fidem est rectum sermonem. Quem proferet rectum, qui pene numquam didicit ullum? Litteras non didici, nunquam studui, scolis non interfui, ferulae nequaquam manus subduxi: « Non neophitum (I Tim. III, 6) » ait apostolus. Et quomodo ad pontificatum tam insperato debet ascendere, cui non contigit singulos gradus singulariter amministrasse? Quomodo tandem poterit praeesse, qui nunquam scivit subesse? Tantos ille suo rumpebat? pectore questus. At senior demum subnectit talia dicens: « Magnus Dominus et laudabilis nimis, et magnitudinis 139.1037B| ejus non est finis (Psal. CXLIV, 3). » Qui omnia sicut vult potest, ei quoque id perficere inpossibile non est, et quidem ex nihilo cuncta creavit, ejus potentiae quis resistit? Quique valet de lapidibus suscitare filios Abrahae, ipse potest scientia sua os tuum replere. Tantum ejus majestati nichil difficile existimes, sed credulus linguam fidelem in creatoris aperias laudes. Licet enim propheta praeconem summae veritatis dignus generare sit habitus, tamen taciturnitate est dampnatus, quia divini promissi apparuit dubius. Consideravit quippe corpus suum emortuum, uxorisque conditionem effetam; nec retractavit majestatem Domini omnipotentissimam. Si enim Deum universa ex non subsistentibus fecisse satis adverteret, et stantibus aliquit componere minus dubitasset, etsi indignum se, 139.1037C| quia suam perspexit praeponderare nequitiam, sed non adversus Dei debuit putare clementiam. « Ecce, » inquit Dominus ad alium prophetam sua sibi crimina inculcantem, et ideo a visione Dei, et magnalibus ejus annuntiandis trepide suspendentem, « Ecce, inquam, calculus quo tetigi labia tua, et auferetur iniquitas tua. » Ne, queso, dubita, sed antiquorum diligenter historias pertracta,--fortassis enim aliquas saltem auditu percepisti,--quid in eis aliud antiqua sonant miracula, nisi quia ab omnipotenti Deo mirabiliter jussa innatum sibi mutavit statum natura?

31. Quid ad haec ille responderit, quodque baculus ejus terrae fixus floruit.

Ad haec beatus Johannes respondit: Horum quidem 139.1037D| nihil mihi est dubium, sed comparatione eorum, per quos vel a quibus ea gesta sunt insignia, ego sum inferior multum. Pariterque baculum, quem forte tenebat, infigens humo: Sicut, inquit, perdifficile est hoc amplius aridum quod cernis lignum 139.1038A| radicitus terrae inherere, stirpes producere, florere pariter et fructificare, ita videtur inconsentaneum verba quae dicis in me impleri posse. Mox mirum in modum lignum continuo superficiem inmutavit. stirpitus terrae inhesit, corticem induit, protinus viruit, floruit, et fructificavit. O mira potentia conditoris, o ineffabilis gratia creatoris, o tempus acceptabile, dies praedicanda ubique! Felices hi qui haec meruerunt videre, felices et nos si non dissimulemus credere, felix et rex cujus haec contigerunt tempore, felices palatini quibus contigit interesse! Felix clerus tali pontifice, felices populi tanto pastore! Renovatur antiquum miraculum, reparantur virgae Aaron praeclarum prodigium. Illa legitimi index fuit sacerdotii, haec insperati et dubii, 139.1038B| sed divinitus mirabiliter provisi monstratrix extitit pontificii, nisi quod illa unius dilationem noctis accepit, haec in momento fructificans procrastinationem nullam habuit. Illa infideles confutavit, haec caelitus destinatum ad opus adduxit. Vulgatum est hoc celebre aput omnium aures, perlatum est ad plurimos regni totius proceres. Non latuit regem fama haec, aput Trajectum congregatam occupavit plebem. Confestim properatur, legatio Hoium dirigitur, beatus Johannes cum transmarino invenitur, Trajectum usque sub admiratione omnium perducuntur. Regnum Austrifranciae Dagobertus adhuc adolescens administrabat ( an. 622), Lutharius magnus, pater ejus, monarchiam quatuor regnorum strenue solus regebat. Regia igitur praecepta 139.1038C| edicuntur, res in ancipiti posita solvitur, beatus Johannes ad episcopatum assumitur ( circa an. 625), consentitur a cunctis, omnes favent, universi laetantur. Sanctus vir licet adhuc vellet reniti, quia tamen a cunctis videbat se favorabiliter excipi, laetabatur se vinci a dispositione Dei tam mira et ineffabili. Igitur ab universis exceptus cum laudibus, electus intronizatur, adductus extollitur, acclamatus sanctificatur, sedi inpositus cum reverentia obauditur, nomenque ei Johannes immutatur. Qui qualem quantumque se meritis sanctitatis ornaverit, armis fidei induerit, virtutibus optimis decoraverit, et quod pius opere impleverit, quaecumque digna subjectis implenda mandarit, omnibus est et erit perspicuum, qui tam mira praemissa ab Omnipotente in eum 139.1038D| completa non ducent ambiguum. Nam et ipsum in omni morum honestate perfectum, complures habuisse perfectos constat discipulos, ex quibus unum accepimus beatum scilicet Mononem, responsis sub eo aecclesiasticis instantem perfectum 139.1039A| exhibuisse martyrem. Ipse vero domnus et sanctus Johannes cursum vitae praesentis explens, in senectute bona repausationem indeptus, hominem exivit, bravium coronae perhennis accepit, sepultus in aecclesia Cosmae Hoio sita in monte.

32. De sancto Amando.

Post haec sanctus Amandus 22 subrogatur, cujus, quia vita plena virtutibus habetur descripta, placuit hic inde decerpta deflorare tantummodo pauca, et ipsa ante episcopatum gestorum ejus altius repetere initia. [ (BAUDEMUNDI Vita S. Amandi, c. 2.) Igitur Aquitania nativitatis ejus extitit patria, pater Serenus, mater Amantia vocitata est, non solum secundum seculi dignitatem incliti, verum etiam christiani. Dum puer adhuc esset, patriam parentesque reliquit, 139.1039B| Ogiam insulam ad occidentem maris oceani expetivit. Illic a fratribus spiritualibus cum magno recipitur gaudio, et quia sacras litteras didicerat, in Dei cottidie servitio majori fervebat desiderio.

33. Quod serpentem oratione fugaverit, loca sancta adierit, patriam revisit.

[Primum signorum ejus inditium fuit, quia dum per eandem insulam gratia obedientiae cujusdam jussus deambularet, mirae magnitudinis serpentem obvium habuit. (c. 3.) Primo ut puerilis patiebatur aetas extimuit, deinde orationem prostratus fudit, surrexit, crucis signum opposuit, vi verborum ut ad latebras redeat edicit. Ille imperatis obaudit, quantocius redit, et in eadem insula ulterius non comparuit. (c. 4.) Deinde pater ejus ad eandem insulam devenit, 139.1039C| ut de monasterio debeat egredi monet, ut secularem resumat habitum suadet, addit insuper quia, nisi obtemperaret hereditate se privet. Ille autem: Id, inquit, territas ociose, quo semper voluntas est carere; Dominus pars hereditatis meae. Post haec Turonos sancti Martini petit sepulchrum; ibi ejus interventionis oravit auxilium, ut id sibi gratiae apponi expostulet Dominum, quatinus peregrinationi tocius vitae sibi concedat dependere cursum. (c. 5.) Ab oratione surrexit, capitis comam abscidit. Clericatus est adeptus honorem, omnem in clero gratiam transcendebat per ordinem. (c. 6.) Inde progressus Bituricos adiit, ubi a sancto Austrigisilo ejus civitatis episcopo et ejus archidiacono beato Sulpicio post honeste et humane suscipitur, 139.1039D| quorum suasu cellam ibidem construxit, quam fere per 15 annos inhabitavit. Cilicio tectus et cinere vigiliis se macerabat assidue, jejuniis et inedia attritus, ordeacio pane contentus, a vino abstinuit, aqua tenui corpus sustentavit potius quam aluit. (c. 7.) 139.1040A| Deinceps desiderio inflammatur caelesti Romam adire, limina apostolorum invisere, orationum eorundem suffragia expetere. (c. 8.) Quod ubi complevit, egredientibus quadam nocte custodibus in aecclesia submittit, inventus injuriis afficitur, ab aecclesia eliminatur. Hac de causa in foribus sedentem contristatum et subito in mentis extasi raptum sanctus eum Petrus blande et comiter delinit, ut Gallias ad praedicandum repetat admonuit. Ille hilarior redditus Gallias est resersus

34. Quod episcopus factus multa bona opera fecerit.

(c. 9.) Subinde coactus a rege et sacerdotibus episcopus ad praedicandum, ut tunc moris erat, est ordinatus. Quod officium strenue inplevit, circumquaque 139.1040B| positis verbum Domini annuntiavit, monasteria plura exstruxit, praediis et opibus a rege et principibus acceptis juvit, qui ea incolerent et Christo militarent locavit. Captivos vel transmarinos, si quos inveniebat, accepto a rege vel fidelibus pretio redimebat, litteris sacris inbuebat, diversis ad sustentandum aecclesiis dirigebat. Alii ex his visi postea sunt abbates, multi presbiteri, aliqui insuper episcopi. (c. 10.) Iterum subiit animum Romam temptare, contigitque inde revertentem Centumcellis devenisse. Ubi cum in oratione pernoctaret, diabolus unum de famulis ad mare pertrahebat, ut eum demergeret. Illo iterante: Christe adjuva me, diabolo haec inproperante: Qui Christus? ait beatus Amandus: Filius Dei vivi crucifixus. Ad hanc vocem disparente 139.1040C| diabolo, ereptus est homo. (c. 11.) Per idem pelagus navigantibus eis, captus est piscis; cujus captura gaudium cumulaverat nautis. Hanc laeticiam subito orta turbavit tempestas, quae omnes in desperationem adduxit, jactari quaeque necessaria in mari compulit, ad ultimum ad Dei famulum confugere fecit. Iterato sanctus Petrus per puppim navim transiens apparuit, confidere jussit, salvandas omnium animas repromisit. Sedata est procella, tempestas fugata. Facto mane, omnes ad terram incolomes exiere.

35. Quod Gandensem populum converterit.

(c. 12.) Aggressus est interea Ganda oppidum Scaldi fluentis inpositum, diaboli sic laqueis irretitum, ut arbores et ligna pro Deo colorent caeterisque 139.1040D| circumquaque positis ad fidem Christi inclinatis, ipsi vel propter efferatos mores, vel propter infecundos cespites, adhuc idolis inservirent, favente Aichario episcopo Noviomense, regia superincumbente auctoritate, tantum discrimen aggredi 139.1041A| ausus est sine cunctatione. Quociens injuriatus, quociens flagris cesus, quociens ab inhonestis mulieribus deturbatus, quam sepe in flumen praecipitatus, ad ultimum fugatis caeteris sodalibus ipse remansit praedicationi desiduus. ( Vita S. Bavonis. ) Monasterium sancti Petri illic aedificavit, sanctum Bavonem ex Haspanio praedonem convertit, et trans fluvium facta cellula paenitentem reclusit. (Vita S. Amandi, c. 13.) In eodem pago reus quidam comiti ad dirimendas causas sedenti a lictoribus praesentatus, graviter caesus, stipiti est addictus, sanctus vir Amandus supervenit, pro reo intercedere voluit, aput judicem nichil optinuit, domum confestim rediit. Reus patibulo est affixus, et statim apparuit mortuus. Judex cum caeteris discessit, beatus autem 139.1041B| Amandus hominem mortuum invenit, ad cubiculum ubi orare solebat deferri fecit, in oratione super corpus pernoctavit, mane fratribus convocatis aqua lotum restituit vivum, ita ut vulnerum quidem ejus nullum remaneret inditium. (c. 14.) At ubi longe lateque divulgatum hoc miraculum, sponte ad eum confluebant, idola sua propriis manibus destruebant, ex eis aecclesias Christi et monasteria edificabant. (c. 15.) Sic praedicationem suam fructificare gavisus, transito Danubio, gentibus illis praedicare est orsus. Paucos in Christo regeneravit, et quia fructum quem putavit non est lucratus, martirium quod sperabat non est indeptus, ad propria subinde est regressus.

36. Dagoberti regis filium catezizat.

139.1041C| (c. 16-17.) Dagobertus interea rex filium suscepit, beatum Amandum qui eum ex sacro fonte exciperet inquiri mandavit, et quia idem pontifex dudum pro capitalibus eum criminibus arguens, non absque injuria de regno fuerat expulsus, humiliter ut sibi hoc remitteretur volebat orare, et ex generatione filii sibi conciliare. Beatus Amandus repertus advenit, noxam remisit, filium ejus tamen de sacro fonte suscipere humiliter recusavit, fugiendo declinavit. Missis deinde rex sanctis viris Eligio et Audoenio post episcopis, vix obtinuit, filium non plus quadraginta dies a nativitate habentem catezizavit. Circumstantibus in alia occupatis non respondentibus, puer clara voce amen respondit, 139.1041D| sicque baptizatus et Sigebertus vocitatus gaudium omnibus fecit. (c. 18.) Post haec, ut supra dictum est, beatus Johannes episcopus Trajectensium feliciter migravit ad Christum ( circa an. 646). Rex convocatis 139.1042A| multis sacerdotibus sanctum Amandum evocavit, Trajectensibus praefecit. Per triennium vicos et castra circuivit, verbum vitae annuntiavit; tunc nichil se proficere cernens, sacerdotes insuper et levitas insultare sibi considerans, pulverem pedum in eis excussit, et ad alia deinde loca demigravit ( an. 649). De caetero brevitate studemus, quia aliorum scribendis gestis pontificum nos reservamus.

37. Quod contemnentes verbum Dei ex ore ejus ultio divina percussit.

(c. 19.) Canalaus postea insulam super Scaldum fluvium invenit, ibi cum fratribus spiritualibus Christo militavit. Contemptores verbi Dei ingens per biennium plaga attrivit, ita ut eo loco nullus remanserit, qui virum Dei praedicantem contempsit. (c. 20.) 139.1042B| Vacceiam deinde gentem quae Wasconia dicitur adiit. Ea in montibus manebat, idola pro Deo colebat. Mimilogus quidam servum Christi derisit, evangelium annullabat, protinus a demonio arreptus, propriis se lacerans manibus miserabiliter expiravit.

38. Insidiatores suos cecitate percussos, itemque cecam mulierem illuminat.

(c. 21.) Illic etiam parum proficiens civitatem quandam in revertendo intravit. Ibi ab episcopo civitatis honorifice susceptus, dum aqua in ejus funderetur manibus, caute jubente episcopo conservata, cecoque cuidam porrecta, dum oculos ex ea fovit, protinus vidit.

39. Monachum inobedientem paralisi percussum liberat. Enumeratio virtutum ejus.

139.1042C| (c. 22.) Franciam deinde rediit, locum ubi deinceps habitaret elegit, Hildericum regem adiit, municipium ubi monasterium construeret rogavit. (c. 23.) Igitur inpetravit, sed Mumolus Ozidinsis urbis episcopus hoc graviter tulit, apparitores continuo misit, qui ei aptiorem locum simulate ostenderent, et ad quendam montem deductum occulte interficerent. Hoc beatum virum Spiritu sancto revelante non latuit, tamen ardore martirii ire perrexit. Ad montem itaque pervenitur, apparitores cecitate feruntur, sed paenitentes beato Amando orante iterum illuminantur. (c. 24.) In redeundo apud quandam cecam in pago Belvacensi ospicium accepit; sciscitatus causam 139.1042D| cecitatis, didicit, adorare eam arborem dicatam demoniis, mox ut illam incidi ab eadem fecit, protinus mulier recepto lumine vidit.

(c. 25.) Praeposito monasterii cujusdam ut 139.1043A| plaustra vino fratrum subvehendo pararet mandavit; ille ad excusandas excusationes in peccatis quasi plaustra habere non posset neglexit, et ad horam inobediens extitit. Ut tamen ire coepit, mox in paralisi resolutus, quibus valuit verbis quia inoboedientiae causa haec pateretur manifestavit. (c. 26, 22, 27.) Navi inpositus ad virum Dei Elnonem deducitur, vinum et panem ab eo accipiens, in integrum sanitati restituitur, et de perversis moribus in reliquum emendatur. Alia multa miranda peregit, coenobia innumera aedificavit, opibusque ditavit, Deo servientibus cumulavit, ad ultimum Elnonem monasterium inhabitavit, ubi et sanctam dormitionem accepit ( circa an. 684).]

40. Proemium in vitam beati Remacli.

139.1043B| Omnipotens Dominus, qui dives est in misericordia, cujus natura bonitas, voluntas effitientia, opus misericordia, sustinuit vasa irae, apta in interitum, in multa patiencia (Rom. IX, 22), tandem salvandis omnibus venit, quia a reatu primae praevaricationis liberum nullum invenit. Divitias bonitatis et longanimitatis suae omnibus praerogavit, voluntatis omnipotentiam et ingratis et respectu gratiae suae indignis efficacissime exercuit, quia opus misericordiae salvatricis ut esset recuperabile misericorditer ante providit. Forti arma abstulit, in quibus confidebat, vasa distribuit quae possidebat, ut sicut prius fuerant peccatis interpellantibus irae, ita deinceps per gratiam divinam fierent vasa misericordiae. Quia ut non est credendum aliquem ad salutem venire 139.1043C| nisi Deo invitante, sic nec invitum quidem salutem suam operari nisi Deo auxiliante, nullum voluntate Dei perire, sed permisso arbitrii pro sua electione, ne ingenuitas potestatis attributa semel homini ad servilem cogatur necessitatem referri. Initium ergo salutis nostrae Deo miserante habemus. Ut itaque adquiescamus salutiferae inspirationi, nostrae est potestatis, ut adipiscamur quod moniti adquiescendo cupimus, divini est muneris; ut labamur, nostrae est potestatis et ignaviae, ut non labamur, indepto salutis munere nostrae quidem est quodammodo sollicitudinis, omnimodo vero adjutorii caelestis. Et ei spei fortissimae innitentes beatos esse, re ipsa comperimus, qui dum Christum in carne tantam praelibantem salutem non viderint, credere 139.1043D| fideliter audita non dubitaverint. Multos namque ipsorum quae ipse fecit fecisse, et majora (Joan. XIV, 12) juxta promissum ipsius operatos esse, non solum fatentur proximi, sed etiam ultra Sauromatas praedicant positi, et glacialem frequentantes occeanum 139.1044A| et fortunatarum incolae insularum. Et ideo tanto delectet nos succumbere bono, tanto voluptas sit subesse Domino, qui non modo fautor et adjutor est incremendo proficientium, verum remediabiliter providet ruentium casibus obviandum, dum et angelica nobis praestat suffragia non deesse, et patrocinia confert sanctorum, quos pro reatibus intercessores non dubitemus efflagitare. Quos cum passim et diversis donatos provinciis in commune conveniat honorare; singulis tamen quibusque locis misericorditer provisos attribuit, quos specialiter amplectendos et propensius exorandos voluit. E quibus nobis beatum Remaclum destinavit, cujus quia suffragiis plurimum innitimur, ejus vita et gesta, ut captus est facultatis, narrare ordimur.

41. De regno Francorum et Aquitania unde sanctus Remaclus oriundus fuit. 139.1044B| Francorum regnum a sui principio semper infatigabile, tunc prae caeteris sibi collimitaneis visum est florere, [cum jugo dominicae fidei colla passum inclinare, et quod prius adorat incendere, quod incenderat voluit deinceps adorare (HINCM. Vit. S. Remigii, c. 64. Cf. Gesta Franc. c. 40) ] Maximum autem accepit incrementum et firmum sub eo sancta Dei aecclesia statum, cum Clotharius rex justa successione hanc quartus monarchiam singulariter trium regebat regnorum, et cum quadragesimum agebat annum ( an. 613), quem Eraclius augustus sanctae crucis relator quartum decimum. Hic sceptro suo nullius circumpositi sceptrum 139.1044C| passus est occursare; sed quicquit pene Gallia et Germania regum et gentium continuit, suis studuit habenis coercere. Hic filium suum inclitum Dagobertum Austrasiis praefecerat, ejusque dominio Germaniae regna conjunxerat ( an. 622). Quorum felicissimo tempore in tantum exuberavit christianitatis titulus ubique, ut pene rara aut nulla citra finitimos inveniatur hodieque aecclesia, quae non alicujus ejus temporis sancti nobis praetendat patrocinia. Sed ut sileamus interim de innumeris, tunc sancti viri Eligius et Audoenus palatinis inceptabant insudare curis, beatus Arnulfus cum Romarico regalibus jam tunc intererant consiliis, Sanctus autem Amandus et beatus Remaclus et sanctus Goar Aquitaniam nativitatis suae illustrabant 139.1044D| auspiciis. Est autem Aquitania, quam quidam partem fere terciam autumant Galliarum, ab obliquis aquis Ligeris fluminis nuncupata, qui ex plurima parte eam limitat, peneque in orbem circumdat. Haec a circio habet occeanum, qui Aquitanicus 139.1045A| sinus dicitur, ab occasu Hyspanias, a septentrione et oriente Lugdunensem provintiam, ab euro et meridie Narbonensem. Rivulis et fluminibus piscosa, glebis terrae pinguissima, vinetis nectarea, nemoribus consita, fructibus opulenta, pascuis pecorum sufficientissima, auri et argenti et caeterorum copiis metallorum refertissima, navium et vectigalium comeatibus questuosa, sed voluptatum omnium prae ceteris provinciis luxuriae fructuosa, et viris prae reliquis efferatos mores habentibus bellicosa pariter et inquieta. Haec, municipiis et caeterarum municionum castris exceptis, habet civitates opinatissimas pergrandes pariterque populosas 14. Ex quibus duae sunt metropoleos urbes, una scilicet Burdegalensium titulis semper magnorum insignita 139.1045B| virorum, altera est Bituricum habens hac tempestate sanctum Austrigisilum archiepiscopum et beatum Sulpicium archidiaconum in brevi post eum pontificali honore donatum. In quorum parrochia beatus isdem diebus Remaclus felicissime sumpsit nativitatis exordia, [pater ejus Albucius, mater est vocata Matrinia. Ambo secundum seculi dignitatem diviciis pollentes, utpote generis nobilitate cluentes, velut traditio magnarum possessionum ejus tam Tungrensi aecclesiae quam nostro monasterio (Vita S. Remacli, c. 1) ] facta, vel ab ipso vel a proheredibus ejus, vel etiam a regia sublimitate, testatur. Multa etenim scripta ex eisdem rebus per multa annorum curricula a nobis possessis, in utrarumque 139.1045C| aecclesiarum adhuc retinentur archivis.

42. Quod idem a beato Sulpicio dehinc sub Elegio educatus palacii primoribus innotuerit. Sed ut, unde paulo momento evagati sumus, articulum reflectamus, [educatus est sublimiter bonae indolis puer Remaclus ( Vita Rem. 1) prout plurima facultatum copia ejus suppetebat parentibus,] sub beato Sulpicio, in cujus veneratione constat ab eodem sancto viro plurimas in nostra dyocesi postea dicatas aecclesias. Deinde eum adultum et tocius bonitatis, ut tali competebat aetati, jam [fructum ferentem tradunt beato Eligio, viro omnibus ejus temporis hominibus meritorum gratia praeferendo. Qui eum Solempniaco monasterio, quod ipse pio opere in sua construebat 139.1045D| hereditate,] locavit, et sacris monasticae disciplinae institutionibus ad unguem instruxit. [In tantum autem bonus adolescens adhesit monitis sancti viri, ut non modo haut segnis fieret verbi executor 139.1046A| divini, verum gratia ita exuberaret superna, ut omnibus sub eadem militantibus disciplina religiosae conversationis fieret exemplum et norma. In vigiliis namque continuis pernoctabat, orationes vero per noctem continuabat, in abstinentia praecipuus, in universa morum probitate praeclarus.] Haec sanctus Eligius, cui commissus fuerat, cernens, simulque ad ejus profectum animi alacritate commigrans, [curam sibi gregis commissi illi committere non abnuit, onus et vices repartiri non dubitavit, seque servitio palatii sicut compellebatur reindulsit. (c. 2.) Post haec labentibus annorum curriculis vulgante fama in circumpositis Galliae totius provinciis, auditum est undique de vita et actibus sancti viri. Et aures procerum, qui tunc palatinis 139.1046B| invigilabant curis, penetravit gestorum eorum opinio, quod scilicet talis ac tantus pullulans palmes vitis summae responderet plantario. Non potuit ordinante Altissimo lucerna divinae accensa gratiae spiculo sub propriae considerationis contegi modio, sed ut supplementum fieret desiduis in fide proposito lichnus superponitur candelabro. Igitur promulgatum est in aula regali tantum virum non debere abesse praesentiae regis, ut illius prudentia disponerentur regni negocia, cujus tanta jam tunc audirentur meritorum insignia. Evocatus itaque honorifice ut decebat ad palatii producitur limina, magnum eo modo omnibus solamen futurus, uti subinde perdocuit rerum eventus.] Per idem ferme tempus beatus Johannes Tungrensium vel Trajectensium 139.1046C| feliciter regens pontificatum, hominem exivit. Inclitus rex Dagobertus, qui patri defuncto auspicabiliter successerat et monarchiam imperii solus sollerter administrabat, beatum Amandum, qui ad praedicandum, ut tunc moris erat, factus fuerat episcopus, arcersierat. [Et quia dudum arguens eum pro capitalibus (Vita S. Amandi, c. 16) injuriatus fuerat et expulsus, deinde per regenerationem filii sui Sigeberti aliquantisper reconciliatus, temptavit, sicut et fecit, eum sibi arcius devincere, et in Trajectensium cathedra sublimavit. (c. 18.) Qui per triennium vicos et castra circuivit, verbum vitae disseminavit, nichil se proficere cernens, sacerdotes insuper et levitas sibi insultare 139.1046D| dolens, pulverem pedum juxta Domini praeceptum in testimonium supra illos excussit, eosque tali elogio in posterum denotavit, et ad alia deinde loca praedicando ut antea fecerat demigravit.]

43. Quod beato Amando in cathedra Trajectensi successerit, et qualiter ibi vixerit. 139.1047A| Incompertum est deinde, quanta temporis intercapedino plebs Trajectensium fuerit sine pastore, donec Sigebertum pater regem Austrasiis praefecit, et in Mediomatricum urbe sedem habere constituit ( an. 632). Cui plebs Trajectensium cum electione communi sacerdotum, cum frequentia et audientia magnatum, cum vociferatione etiam acclamatione omnium ordinum, obtulit tale precum suarum votum, neminem sibi debere nisi beatum praeesse Remaclum, hunc Deo et hominibus acceptum et nulli ejus aetatis sanctitate secundum, hunc angelicis spiritibus gratum, hunc terram incolentibus reverendum, ejus se multimoda expertos commoda 139.1047B| beneficiorum, interventionum illius tam apud regem quam apud proceres sepe sensisse suffragium, prudentiae illius advertisse sollertiam, cum regalibus crebro consiliis inpenderet operam; non deesse ei scientiam scripturarum unde proferat nova et vetera, subesse ei omnem catalogum cum dotis summa ab apostolo in episcopum deflorata (I Tim. III, 2). Talibus votis rex favorabiliter assentiens, tantis studiis officiose concordans, decrevit eorum quia aequum expostularent annuere peticioni, simulque super hoc inire colloquia beati viri. Sed quis memoratu possit sufficere, quanta illum benignissimus rex ad assentiendum demulsit verborum dulcedine? Quis denique valeat enarrare, quantum vir beatus reluctari et 139.1047C| reniti visus est pro posse? Et rex sacerdotum et obtimatum fretus consilio, a proposita non destitit intentione. Sanctus vero sacerdos metuens sanctioni contraire divinae, licet nolens septimus et vicesimus Tungrensi vel Trajectensi substituitur aecclesiae ( an. 650) [ut verbi semina deinceps in plures diffunderet, quae in se hactenus diu latentia occuluisset (Vita S. Remacli, c. 3).] Porro cujus meriti religionisque quam integre in eodem extiterit regimine, nostrae facultatis non est evolvere, cum mox in ipso initio ejus ordinationis tantam ei gratiam Dominus contulit praedicationis, ut omnes aurem quam citissime accomodarent obaeditionis, nullus esset qui non eum ex affectu diligeret, unusquisque ejus inherere doctrinae pro se sedulo 139.1047D| ageret. Nichil enim arrogantia de ejus moribus usurpabat, totum hunc humilitas tota possederat. Superbi hunc reverebantur ut sibi superiorem, humiles amplectebantur ut fratrem. In commune 139.1048A| bonus, omnibus certe benivolus, in terra positus caelestem se habitu ostendebat et moribus, angelicus in aspectu, mundus in incessu, nitidus, sanctus in actu, integerrimus corpore, sollertissimus mente, circumspectus in opere, optimus ingenio, magnus in consilio, catholicus fide, patientissimus spe, diffusus extitit charitate, et cujusque meriti erat, operibus declarabat, quippe piissimus et omni suavitate facillimus. Inter divites et pauperes semper medius, ut pauperes illum quasi pauperem, divites computarent ut divitem. Non enim personas potentum, sed pensiducebat elegantiam morum; tantum quemque honorans propensius, quantum agnovisset vivere sanctius. Quod astruebat ore, numquam destruens actione, praemonstrans opere quid esset docendum 139.1048B| voce. Et quod ei gratia divina concessit, in posteros derivavit; non solum enim per se ipsum nobis hodieque proficiunt gesta, sed discipulorum illius et qui ab eo edocti fideliter sunt exemplo et imitationi nobis opera. Coenobiorum extitit plurimorum fundator et rector, ubi ejus exemplo usque in praesentem diem Christo famulantium accrescunt agmina. Discipulorum multorum fuit pater et institutor, quorum et Christo lucratus est animas, et quorum ab eis et ab eorum successoribus adhuc lucrantur animae; ipsius cottidie usuratu foeneratur talenti recompensatione, ejusque ascribitur meritis, quod eorum cumulantur augmentis. Ex quorum numero beatus extitit Theodardus, ab eo procul dubio disciplinis aecclesiasticis informatus, 139.1048C| utpote ab ipso sibi successor designatus, et ad ultimum martirii coronam indeptus.

44. Quot sancti viri sub eo coaluerint. Sanctus etiam Lambertus unus ex discipulis ejus extitit, qui et ipse martirem probatum suo tempore exhibuit. Sic quoque beatus Badelinus, qui et ipse Aquitania ortus et convena dicitur fuisse peregrinationis illius, dum aliquando digna ubi secesserat Deo opera gereret, vidit in visione eundem patrem sibi apparuisse, vultu venustum, crine reverendum, statura reliqua praestantissimum, quique illi locum futurae conversationis et perpetuae requietionis ostendit, et fontem usibus habilem hominum demonstravit. Quod cunctis adhuc liquido demonstratur, dum et in eodem loco corpore 139.1048D| tenus requiescit, et spiritu praesens innumera credentibus ibidem cottidie beneficia praestare non desistit. In sancti quoque viri Trudonis opere et electionis sorte perpendendum est, qua intentione 139.1049A| sanctus sacerdos circa caulas et custodiam dominici gregis invigilaverit, [et quod spiritu prophetico plenus futurorum interdum praescius fuerit (Vita S. Remacli, c. 4),] et divinitatis amore flagrans cupiditatum omnium incentivo refrixerit.

44. Sancto Trudoni adhuc puero quid eum oporteat facere praedicit. Pastorali sollertia parochiam beatus Remaclus circuiebat ex more, quos poterat a luporum voracitate eripiebat, et summo pastori lucrari satagebat, bonis ut in melius proficerent adminiculabatur, desidiosis et torpentibus ut resipiscerent hortabatur. [Interea sanctus Trudo puerili adhuc aetate floridus primos emittebat boni saporis fructus. (Vita S. Remacli, c. 4. DONATI, Vita S. Trudonis, c. 1).] Hic cum superbi admodum 139.1049B| sanguinis generositate polleret, magis tamen in divini amoris et virtutum studiis anhelabat, [et ideo sancti Spiritus tactus est ardore, ut voto se aliquando obligarit, ut si quandoque Christo auspice sacros apices addisceret, aecclesiam in suae proprietatis fundo aedificare deberet, seque ibidem perhenniter famulaturum,] cooperatores et Domino conservituros quo possit aggregaturum. [ (Vita S. Remacli, c. 5.) Tali estuans desiderio, visione nocturna corripitur, et angelica consolatione in haec verba perdocetur: Vota quibus te, frater, obligasti a puericia cuncta tuenti scias accepta, preces quas Omnipotenti humiliter obtulisti, qui praeveniendo aspiravit, adjuvans coadimplevit, quique praelibavit affectum subpeditabit potenter effectum. Ipse sapientia sua inplebit cortuum 139.1049C| et erudiet te mandatis suis, et monita sua exarabit in antro pectoris tui. Ad aecclesiasticae quoque dignitatis gradus promoveberis, multos Christo et aecclesiae filios tuo exemplo generabis, et ut ex his cercior reddaris, surgens beatum Remaclum debes adire, qui nunc haut procul abest huic viciniae, illi revelavit Dominus quae agere habes omnia, ipse diriget gressus tuos in quae desiderat anima tua. (c. 6.) Surgit vir Dei propere, de visione angelica non dubitat, quo jussus fuerat tendere gressum accelerat. Sanctus Remaclus curae pascendarum interim ovium insudabat. Beatus Trudo adveniens comminus appropinquabat, cum ecce, ut Spiritus sanctus ejus dudum auriculae revelaverat, ait domesticis suis: Surgite 139.1049D| velocius, viro Dei qui ad visitandum nos venit obviam conamini quantocius, cum reverentia illum excipite, cum honore ad me introducite; ecce est in comminus, occurrite ei celerius. Illi mandata perficiunt, ad episcopum ubi domi cum suis manebat, 139.1050A| introducunt. Intuitus pater eum pius surrexit, et prae gaudio flens ejus in oscula ruit, illum suis se vestigiis advolvere conantem sustinuit, et a terra protinus elevavit, hasque de intimo pectoris Deo grates libavit: Sit tibi, Jesu bone, per Spiritum sanctum cum aeterno Patre visitator animarum, gloria, laus et jubilatio; qui voluisti nos in hac die consolari per ejus in quo habitas adventum famuli tui (c. 7.) Et tu, fili mi, sis benedictus a Deo altissimo, qui te dignatus est ad nos dirigere, et desiderium animi tui occulta inspiratione nobis significare. Scito ergo praenoscens, fili mi, quia ab hac hora filius mihi vinculo charitatis eris, et ego perhenniter jura tibi patris supplebo spiritualis. Mihi enim servo tuo dignatus est Dominus revelare quicquit super dispositione animi 139.1050B| tui te oporteat agere, et a me perdoceberis qualiter compos voti tui existere possis. In puericia tua Spiritu sancto insinuante vovisse te didici, quia si Christo adminiculante sacras unquam litteras addisceres, aecclesiam in tua hereditate edificares, ibique ipsi vita superstite militares. Haec omnia hoc ordine noveris te adimpleturum, sancto Stephano protomartiri possessiones tuas quas apud urbem Mettensem habes tradere, et ab inhabitantibus divinas pleniter scripturas addiscere. Postea voti compos ad me remeabis, et aecclesiam quo volueris sicut pollicitus es edificabis. ] Dans itaque litterarum suarum indiculum, benedictione sua munitum ad Metensis urbis misit episcopum, ab eo secundum quod sibi sanctus indicaverat Spiritus instruendum. Mediomatricum 139.1050C| urbi sanctus tunc praeerat Chlodulfus , beati Arnulfi sicut carnaliter filius, ita et virtutum meritis et pontificatus infulis heres et successor dignissimus. Hic benignissime et humanitus beatum suscepit Trudonem, non modo ejus qui suscipiebatur gratulatus electione, verum mittentis eum, sancti scilicet Remacli, reverentissima commendatione. Causas ejus adventus addidicit, inbuendum sacris litteris et divina lege mandavit, traditionem possessionum ejus vice sancti Stephani suscepit, et per plura annorum curricula illic morantem benigne habuit, pro quibus venerat instructum et ad presbiterii usque culmen promotum sancto patri et coepiscopo Remaclo remisit. [ (DONAT. Vit. S. Trud., 139.1050D| c. 9, 13.) Qui percunctatus quae erga eum Dominus egerit, et an prosperum ejus iter et reversio fuerit, et approbans ut lege divina eruditus sit, inmensas Deo gratias retulit. Laus, inquit, tibi sit, Domine pater coeli ac terrae, quod adimplere dignatus 139.1051A| es verbum, quod mihi exiguo super famulo tuo revelasti; et quia eum praeceptis tuis decenter ordinatum mihi incolomem revocasti. Et concessit illi in diocesi sua verbum annuntiare divinum, missas in quas vellet aecclesias celebrare, ut in pueritia spoponderat, in sua potestate oratorium construere.] (cf. c. 15.) Et aliquandiu illic commorans sanctissima conversatione, tandem episcopali ac paterna accepta benedictione, natale solum revisit. Quod mente diu acceperat effecit; oratorium in praedio suo fundavit, Deo servientibus cumulavit, ad ultimum a beato Remaclo consecrationem expostulavit, quam et inpetravit. Post hujus vitae multimodos laborum excursus ibidem est tumulatus, et per plura beneficiorum et miraculorum commoda apta monachico ordini 139.1051B| in hodiernum usque praebet habitacula.

45. Quam alienus fuerit a cupiditate. Libet ad haec non paucis intendere, omnium, ut praediximus, in beato Remaclo cupiditatum ignes deferbuisse, omnium nostrae aetatis sacerdotum merita excessisse, omnes nostri temporis episcopos sua comparatione dampnare. Quibus si forte eadem, ut huic viro sancto, daretur optio, aliud procul dubio facerent ne id facerent, scilicet ne, dum alteri aecclesiae et non suae offerenda a devotis testanda mandarent, ipsi potius ultroneis id facere dissuaderent, immo sibi testari facerent, et ut pace eorum dicatur, aliis supplantarent. Quod quanto in nobis hoc amplius inculcandum, tanto meritum beati Remacli talia proterentis magnificis laudibus efferendum. 139.1051C| Totum ideo beati Trudonis textum inserendum putavimus, ut etiam prophetiae donum et futurorum noticiam sancto sacerdoti Remaclo non deesse monstraremus. [Qui primo eidem Christi famulo a se discedenti, cum super ejus habitu domestici illius insultarent, eo quod talem personam tam abjectis vestimentis indutum juxta se collegisset, haec Spiritu sancto revelante cognovit, et super ea re durissime increpavit, paenitentes recepit, et de caetero emendandos ammonuit. Verum haec alias. Quis denique sufficiat enarrare, quam sancte et religiose de reliquo beatus Remaclus conversatus sit, quantave illi sollicitudo erga sibi commissum gregem fuerit? Monebat omnes ut a lenociniis blandientis mundi observarent, a secularibus curis intentionum 139.1051D| gressus retraherent,] fraternae pacis tenerent concordiam, [mandatorum] Dei sine offensa currerent semitam, mundum et ejus concupiscentias non 139.1052A| diligerent, sed velud florem foeni in brevi praetereuntes animo non repugnante calcarent, caelestia mente et opere concupiscerent. [In hoc desidius opere majore coepit animi intentione flagrare, quo liberius vacare] et quam suavis est Dominus, possit videre, causasque quod id fieret facilius inventas sibi dari optabat attentius.

46. Quod Sigebertus ex consilio ejus cenobium primum super Sismara dehinc in Arduenna construxit. Sigebertus ejus temporis rex gloriosus, loca sanctorum cultibus mancipanda, in quibus non erant partibus, maxima devotione fundabat, fundata autem aut a se aut a praecedentibus regibus benignissima largitate et opibus sustentabat, et ut debitus Deo 139.1052B| cultus non deesset, tam hujus sancti patris quam caeterorum sacerdotum invigilantia providebat. [In loco qui vocatur Casecongidunus super Sesmarum fluvium sito, coenobium idem rex obtimatum suorum consilio in honore apostolorum Petri et Pauli et Johannis aedificaverat, quia congrua servorum Dei habitationi domicilia portendebat. Munere largitatis suae ditaverat, probatas Deo servientium personas aggregaverat. Quibus beatum Remaclum provisorem instituit, et ut inhabitantes juxta traditionem Patrum vivere assuefaceret demandavit .] Extat usque in praesens locus orationis ejus opere in rupe excisus, unde infirmantibus usque nunc proveniunt beneficia; ubi et ipse se aliquandiu victimam in ara summi Dei jejuniis et vigiliis 139.1052C| maceratam litabat, et familiarius Deo conjunctus contemplationi se sanctae suspenderat, et fluenta suae doctrinae in subjectorum cordibus diffundebat. Tandem ejus loci fastidiens, licet incertum quibus de causis, tamen ut sese habet fama relationis, quia scilicet undique premeretur idem locus a circumhabitantium et potentiorum insectationibus, nec haberet rex in vicino, unde ulla eidem loco fieri posset dilatatio, induxit sanctus vir animum regem super hoc adeundum. Vestram, inquit, celsitudinem, inclite princeps, stat sententia pertemptare, quia cum plura ubi sint vestra munificentia Dei et sanctorum cultibus dicata coenobia, sola Arduenna in arduis montibus collocata, extra limitem seclusa raro immo nulla habere dinoscitur monasteria. Igitur 139.1052D| jubeat vestra serenitas, illic aliqua extruere, aderit in aedificando, Deo favente, facultas, et nostrae sedis illud supplebit vicinitas. Nec illa examplare et necessariis 139.1053A| sufficere erit inpossibile, cum circumcirca quae adjacent, vestrae ditioni constet subesse. Tuum, inquit rex, pater beatissime, tuum est nobis in hoc consulere, nostrum autem erit tuo quantocius consulto aures nostrae serenitatis ad assensum praebere, et mature facto opus esse. Tua, inquam, intersit, illud disponere et ei operi insistere, nostra intererit loca quae his accommoda elegeris delegare cujusque solatii indigueris sumptibus suppeditare. [Convocatis itaque rex fidelibus viris, scilicet sancto Cuniberto archiepiscopo, Atellano, Teodefrido, Gislochardo aeque episcopis, optimatibus quoque suis, Grimoaldo majore domus, Fulchoaldo, Bobone, et domesticis suis, Chlodulfo, Ansigisilo et Betselino: Ex voluntate, inquit, Dei et vestro 139.1053B| et caeterorum nostrorum fidelium consensu deliberamus, duo fieri monasteria infra forestem nostram, in saltu Arduennae sitam,] in quibus aggregentur viri religiosi ordini monastico inservituri, qui pro nostra et successorum nostrorum incolomitate, et pro tocius regni nostri stabilitate et quiete, et pro curis regni invigilantium observatione omnipotentem Deum debeant profusius obsecrare. Cujus rei monitorem et incitatorem habentes prae manibus beatum Remaclum, eundem praefecimus ei operi provisorem atque magistrum.

47. De Malmundarii constructione. Accepta igitur sanctus sacerdos regia auctoritate et comitum necessariorum sublevatione, Arduennae vastum paludibus et confragosis montibus saltum 139.1053C| aggreditur, Fanias transit, Warchinne rivulum peraccedit. Repperit ibi inditia, loca illa idololatriae quondam mancipata, lapides Dianae et portentuosis nominibus effigiatos, fontes hominum quidem usibus aptos, sed gentilium errore pollutos, ac per hoc demonum adhuc infestatione obnoxios. Facta itaque Christi nominis adjuratione et signi sanctae crucis protensione, locum illum a demonum incursatione piavit, et statim aqua ab ipso suo meatu guttatim dilapsa disparuit. Videns ergo locum illum tum aquis piscosis, tum pascuis uberrimis habitandi commodis habilem, copiosam super fontes orationis auxit benedictionem, lapidi signum crucis insculpsit, plumbumque superinfudit. Protinus refluxerunt aquae largissimae, quae dictis fidem faciunt 139.1053D| cernentibus hodie. Et quia eundem locum a malorum 139.1054A| spirituum mundaverat infestatione, Malmundarium quasi a malo mundatum placuit vocitare. Oratorium illic aedificavit, habitacula ad usus servorum Dei construxit, et quaeque ad cultum Dei pertinent aucmentavit.

48. De Stabulaus constructione. Quia autem illud in Agrippinensi parrochia situm erat, studuit et illud inceptare, quod tamen suae dioceseos clauderetur limite. Procedens inde quasi duobus milibus ad occidentem, Calla rivulum, qui parrochiarum conterminus est, transiit, et ad Amblava fluvium in confinio montis cujusdam substitit. Illic etiam aliquantisper commoratus, multa studio conversationis idonea est operatus, sicut quilibet ab incolis audire valebit referentibus. 139.1054B| Sed quia idem locus angustiis locorum erat constrictus, et ideo officinarum necessariarum minus sufficiens usibus, denuo reversus ad orientem processit, locum spatiosiorem et operi futuro aptiorem prospexit. Proposito labori instare coepit attentius, et ut assolet in talibus divina cooperabatur virtus, prosperoque successu voluntatem est subsecutus effectus. Et quia ob confluentiam ferarum undique illuc, vel ad potum, vel ad pastum, velut ad stabulum concurrentium, inditum eidem loco Stabulaus antiquitus erat vocabulum, non dignum duxit illut immutare, sed stabulum fidelium animarum illuc velut ad pascua vitae perhennis deinceps properaturarum semper dici et esse. Nam fratribus, quos ibidem sanctus vir ad 139.1054C| praesens aggregaverat, non parvum sepe diversarum caterva ferarum illic perstrepens incussit terrorem, ita ut ad beatum Remaclum ei operi insistentem cum horrore recurrerent, et quid muniminis, quidve defensionis caperent contra has diaboli insidias efflagitarent. Quos benigne consolatus, et in commune confortans: Credite, inquit, in Domino filioli fideliter, ejus mandata amplectimini inviolabiliter. Mentem a cogitationibus, quae sunt sine intellectu, servate innoxiam, animas vestras castificantes, servitutem Domino impendite puram. Sine intermissione orate, vespere et mane et meridie psallite, lectioni quam sepissime vacate. Frontes vestras munite crucis signaculo, ejus virtutem recondite in imo cordium antro, et confestim insidiae hostis invisibilis 139.1054D| et molimina redigentur in nichilum; istarumque ferarum, 139.1055A| per quas nos impugnandi sperat se invenisse aditum, horror erit incassum. Taliter enim inpugnabat vastam Aegyptiorum, Thebaidae et Nitriae heremum incolentes, quorum nos donet Deus vel tenuiter fieri imitatores. Sunt illi mille nocendi artes, sunt innumerae insidiarum fraudes. Sed non ignoramus versutiam ejus, qui etiam per muscas suos aliquando init congressus. At nos famuli Christi quo plus incursando premimur, eo magis assurgimus cum reluctamur. Expertus satanas pertimescit principia recte vivere iniciantium, vigilias, orationes, jejunia, mansuetudinem, patientiam, voluntariam paupertatem, vanae gloriae contemptum, humilitatem, misericordiam et praecipue purum erga Christum amorem; et ideo sicut leo in spelunca insidiatur ex oculto, ut 139.1055B| nos deterreat a proposito. Haec et his similia eos exhortans, eorum animos in Dei obsequio promtiores effecit et contra cuncta temptamina animequiores reddidit. Post haec praepositis operum dispositis, quaeque essent agenda delegavit, et Tungros vel Trajectum rediens, officio pastorali invigilandum se reimplicavit. Non multum deinde tempus erat elapsum, et rex in foreste sua monasteria sua constructa audivit, inmensas omnipotenti Domino gratias retulit. Et quia aecclesiae nova materia ornatae episcopali indigebant benedictione, misit, beatum Remaclum accersivit, et tam eam quae Coloniensi subjacebat parrochiae, cum consensu venerabilis Cuniberti ejusdem urbis metropolitae, quam eam quae nostrae adjacet diocesi, a beato Remaclo mandavit 139.1055C| sollempniter consecrari, ut cujus expositione et maximo studio fuerant aedificatae, ejus etiam diligentia pontificali donarentur benedictione. Quod vir sanctus ilico adimplevit, utpote qui regi et proceribus adeo erat carus, ut nichil praecipuum fieret absque consulto ipsius. Unde contigit ut, quia tanti honoris et dignitatis apud eos erat habitus, missarum peractis solempniis, traderet utraque coenobia Grimoaldus major domus eidem beato viro sua deinceps sollertia gubernanda, et quaeque monastico ordini necessaria ejus suggestione et sollicitudine a regia sublimitate administranda.

49. Quod designato successore heremiticam vitam expecierit. Igitur sanctus sacerdos, quod semper habuit in 139.1055D| voto, remotioris scilicet vitae solitudinem, sic Deo annuente nactus est occasionem. [ (Vita Rem, c. 12.) Tandem licet difficillime impetravit tamen a rege, ut alius sibi succederet, et sibi diu desideratam heremum adire liceret, ubi remotus a curis secularibus liberius inhiaret caelestibus.] Sancti Theodardi 139.1056A| vitam satis probabilem regi et obtimatibus ostentavit, eumque vicem suam supplere et post se cathedrae suae subrogandum ex nomine designavit ( an. 661). [O quantus de ejus abscessu exortus est luctus! o quam mestos reliquit quibus semina contulerat vitae, cum viderent se tali patre, tanto doctore orbatos remanere!] Omnis aetas utriusque sexus dolorem cordis lacrimis testari, atque cum prosequendo haec validis clamoribus profiteri. [ Heu miseri quid acturi sumus, qui tantum pastorem amittimus? Unde recipiemus consolationem, cum ipse esset praecipuum nostrarum erumpnarum levamen? Quis medebitur ultra, cum ipse fuerit solus nostrorum dolorum medicina? Qui nobis jam denique restat locus salutis, qui 139.1056B| tanti destituimur praesentia patris?] Quorum ejulatu sanctus vir permotus, sic eos est consolatus: Nolite, queso, filioli, propositum intentionis animi mei tantis persecutionibus insectari. Habetis Deum super omnia pastorem et patrem, in aeternum vestris incommodis benignum consolatorem. Providimus namque exterioribus vestris commodis filium notrum in omnibus probatum Theodardum, sagacissimum invigilatorem, et pro captu erogandi conservis in tempore tritici fidelissimum dispensatorem. Et quia ejus provisionem vobis sufficere non diffido, locum dilectae solitudinis adire delibero, et solus in superni spectatoris oculis mecum habitare contendo.

50. Responsio filiorum ne hoc fieret refragantium. Tunc forte qui aderant prudentiores intendunt 139.1056C| talia prosequentes: Vide, pater beatissime, vide quid agas, adtende cui nos ignominiae prodas. Gregem, ut patrum statuta decernunt, quem semel regendum susceperis, nisi infirmitate cogente, et ultroneus renuntiare non permitteris. Quamdiu enim vivit episcopus, quem ab officio suo necessitas infirmitatis, non crimen abducit, alium loco ejus nisi ipso recusante et scripto peticionem probante, ordinatio nulla sinit. Etiam mente capto, si intervalla egritudinis habere est solitus, nihilominus nisi peticione data annuat, non debet succedere alius. Enimvero si nullo tempore ad sanae mentis redit officium, persona fidelis ac vitae probabilis est eligenda, qui vices ejus eo vivente tantum suppleat, et defuncto ordinari digne successor valeat. Hac via promulgata patrum, si secus quis 139.1056D| egerit, et uxorem dimissam moecliari facit, et ei qui dimissam duxerit, nomen moechi procul dubio importabit. Hac ratione, pater sanctissime, vide, quantum gravetur judicium tuum, adtende quantum fama nostra subeat dispendium. Crimen tibi non intenditur, quo convictus deponaris; infirmitatis conditio non 139.1057A| aggravat, quo repudium ostentans ab officio suspendaris. Ideo peticionem abrenunciationis tuae, etiamsi scripto probetur, abdicamus; qui vices tuas suppleat, nedum qui successor te vivo existat, omni modo inprobamus. Patrem te justa successione admisimus, filii et non adulteri dici et esse percupimus. Advertisti jam ubi pergravetur juditium tuum, audias, quaesumus, ubi ignominia subsequente nostra capiat fama dispendium. Quo obtentu nos deseras, causas non habes, primo quia non sumus fornicarii, ut jure debeamus a te relinqui. In catholicae matris gremio a te sumus excepti, faciles aures numquam praebuimus perverso docmati, et si esset fortassis taliter erratum, debuerat certe a te esse subventum. Deinde ut te conferas alio, non hinc nostra te perturbat persecutio, 139.1057B| quod etsi concedatur a Domino, infirmorum non satis perfectorum est consultatio ista. Multi sanctorum patienter usi sunt pravitate malorum, et eorum sufferentia illis extitit disciplina. Denique exinde fugiendi, non equanimiter portandi sunt mali, ubi nulli supersunt qui aliquo modo lucrentur boni. Sed ve nobis, qui cum tua, quem esse constat perfectissimum, praesentia destituimur, tantae infamiae objicimur, ut non modo te super studia nostra tedere, verum nostris pravis actionibus te dicamur fugare, ubi bonum neminem superesse tanti viri recessus approbetur clamare. Nil jam, nil amplius restat, calumpnientur maliloqui, augurentur maledici, successores fortassis tuos non modo fugandos, sed morti objitiendos, dum et tu nostrum regimen subterfugis, 139.1057C| et beatus Amandus qui te praecessit pulverem pedum recedens in nobis excussit. Verum Deus omnipotens ad propitiandum facilis et clemens, prophetam super edera (Jonas, IV, 10) repente marcida increpans contristatum, approbat se super opus creationis suae si pereat multo magis constristandum, et malle poenitentiam quam mortem peccatorum.

51. Item excusatio ejusdem sancti viri. Tandem insectatione reclamantium sanctus Remaclus concussus, mentem interim moderato silentio librabat, et sic in haec verba prorupit: Nolite, mi fratres, nolite sic incusare me, patres. Utilitatem vestram aput me deplorare, non est ut deterream, injuriam vero hanc sic expostulare, non est ut sufferam. Non esse vos devoto fornicarios, ut 139.1057D| sic cordi insederit relinquendos, non in commune sic censeo inprobandos, ut omnes esse necesse sit infructuosos, ut et cum considerem hic meum laborem sine fructu esse, alias velim cum fructu migrare. Non, inquam, perfectum me esse constat, perfectissimum a vero multum abhorret. Sed ut vestra utar sententia, 139.1058A| non meo judicio, perfectorum est et ab inceptis non aeclinare, et in ulteriora perfectionis sese extendere, activae vitae cum Martha insistere, ad contemplativam vero cum Maria anhelanter suspirare, et si detur conditio, ab activa potius refragari, quam contemplativae speculationi non inhiantissime exaequari. Gregem mihi in vobis commissum rexi, Domino cooperante, ut potui, laborem meum fructificasse vota votis accumulavi. Non me tenet sacietas studiorum vestrorum, nec me offendit pravitas quae nulla est actionum vestrarum. Superest ut talentum quod votis meis in vobis gaudeo accumulatum, alias conjeram accumulandum, ut vestra habundantia inopiam suppleat aliorum. Facerunt itidem ante tempora vestra sancti, quorum nos suppares esse 139.1058B| meriti utinam contingeret! vel extremi, quorum nonnulli majoris gratia utilitatis ad alias passi sunt aecclesias se conferri, nonnulli potioris confidentia meriti commigravere ultronei. Exinde ubi se advertebant, aut parum prodesse, aut non multum necessarios, sese subtrahebant et majoribus laboribus offerebant, et ut fortissimi praeliatores Dei teneri intra claustra requietionis nolebant, sed in apertum certaminis campum sponte prosiliebant, non desertores pugnae spiritualis effecti, nec mercenariis ab aspectu luporum subterfugientibus comparandi, sed ubi aut minus praeliantes aspiciebant, aut hostes in comminus insistentes incumbebant, illic se fortiter congressuros ingerebant. Et ego, filioli, non horum me ostentatione sustollo, non meritis illorum vanus conjectator 139.1058C| aequipero. Si successoris praetensum nomen abhorret, cooperatoris et comprovisoris commendatio roboret. Nec praesentia mea vos putetis constitui, quem licet ad alios instruendos, nostra non continget excedere diocesi. Aderit in proximo aditus, consulere, si quis vos excipit eventus, ubi et pro vestris excessibus intercessorem omniumque vestrarum necessitatum me tanto sollicitius habebitis memorem, quanto constiterit curis me popularibus remotiorem, ad divinitatis contemplationem suspensius anhelantem. Et Moyses in monte stabat, nec armis sed precibus pugnabat, et Israel cum Amalech confligebat (Exod. XVII, 9), tanto inter praeliandum superior, quanto Moyses Deo in oratione propinquior, et a strepitu conflictantium hostium erat remotior. Et aput me, karissimi, fixum 139.1058D| est, ibi divinis obtutibus praesentius herere, ubi tumultus secularium non debeam tollerare. Ad hanc spem beatus me Johannes Babtista animavit (Matth. III, 1), qui in ipsa teneritudine annorum elegit etiam in convescendo bestiarum potius accola esse, quam inter cives leni saltem sermone vitam contaminare. 139.1059A| Et Moyses vitam hanc approbavit, qui in vastae solitudinis deserto Dei colloquio maluit perfrui, quam Egyptiorum divinis enervari (Exod. III). Helias et Heliseus (IV Reg. II) caeterique prophetae dedicaverunt, qui hujus theoriae contemplatione insignes ipsos subjugaverunt, Habraham omnium credentium pater fide effectus (Gen. XII; Rom. IV, 16), ad hos me incitavit effectus, cujus et exemplum imitatus, natali solo egressus, omnium renuntiavi cupiditatum proventibus. Ipsius salvatoris Domini factum me ad hoc adduxit, qui diabolum debellaturus solitarius heremum adeundum decrevit (Matth. IV), cujus misericordia concedat, pietas annuat, ut et ego versutias illic antiqui hostis proculcare et de illic instruendis lucra cumulare et vestris hic commodis mea oratione 139.1059B| valeam inservire. Sic a beato Remaclo peroratum, sic insectantium doloribus consultum, sic querimoniis est satisfactum, deinde quo intenderat acceleratum pariter et perventum.

52. Quod multi ejus exemplis seculum reliquerunt. Audientes haec vel e vicinia vel ex semotis partibus viri devoti, [ (Vit. Remacli c. 13.) quorum Deus dignatus est corda tangere,] coeperunt undique ad eum velut apes ad alvearia confluere, nonnulli se Omnipotentis servituti addere, et leni jugo Christi colla subnectere, aliqui vero liberos suos liberalibus in monasticis instruendos disciplinis et illic perpetuo inservituros contradere, multi etiam de facultatibus et reditibus suis sanctorum necessitatibus 139.1059C| communicare, inter quos domnus et pater Papolenus visendi eum gratia venit, sed ejus magisterio adherere quam redire contendit. Susceptus itaque a beato Remaclo officiosissime, et conversatus illic absque offensione, et qui instruendus venerat, plures ad imitationem sui aedificabat. Sanctus vir apud se retractans, ne forte pro hoc ipso eum Dominus direxit, non modo ne ab eo discederet rogavit, verum propter disciplinam fratribus Malmundarii positis salva in omnibus auctoritate praefecit. Ipse Stabulaus reversus ad majora se deinde virtutum opera accinxit, suique exemplo plures ad consectatum suorum operum animavit. Quis apud illum tristiciam non mutavit in gaudium? Quis iram 139.1059D| non convertit in pacem? Quis orbitatis luctum 139.1060A| non ad ejus temperavit aspectum? Quis non merore paupertatis quo premebatur oblito, et divitum despexit opulentiam, et in sua laetatus est paupertate? Quis laborum onere pressus, ejus non est hortamentis relevatus? Quis adolescens incentivis vitiorum succensus et carnis titillatione, ejus saluberrima ammonitione non statim cultor extitit pudicitiae? A diabolo vexatos curabat, nichilominus cogitationibus illicitis distractos ad petram Christum allisos ab operibus cohibebat. Sciebat quo quis laboraret incommodo, et ex vitae meritis faciens discretionem, pro morborum qualitate adhibebat correptionem. Crescebat ibidem divini fervoris ardor, et monasticae disciplinae inflexibilis rigor. Et qualiter quoque in reliquis officinis septorum inhibita sit 139.1060B| facultas peccandi, testis est cella dormitoria ejusdem loci, testis est sanctus martyr Lambertus, qui pulsus ab episcopio hunc specialiter expetendum decrevit, quia ibidem sanctae religionis tramitem rigidius observari agnovit, testis et crux apud quam [ (STEPHANI Vit. Lamb., c. 6.) cum ad orationem medio noctis tempore surrexit, quia lapsu calcei quietem fratrum sonitu incussit, adjudicatus usque crepusculum stetit, psalmodiae et orationi vacavit, frigus reppulit, nivem restrinxit, sanctus esse omnibus innotuit.] Verum haec alias.

54. Quod crescente religione creverunt res aecclesiae. [ (Vit. Remacli, c. 14.) Crescente religione, crescebat et census aecclesiae. Nam audiens inclitus rex 139.1060C| Sigebertus hujusmodi erga Christi cultum fervorem, misit, beatum Remaclum accersivit,] et supra id quod prius dederat, quodque vir illustrissimus Grimoaldus adquisierat, unde et eatenus victitaverant, cum consensu fidelium suorum tam episcoporum quam et procerum supradictorum ad honorem et cultum sanctorum apostolorum Petri et Pauli et sancti Martini, quibus ipsa loca erant dicata, concessit beato Remaclo et ad usus servorum Dei, quatinus quietius deinceps viverent, [et absque inpressione vicinorum liberius soli Deo vacarent, mensurarentur in girum utriusque monasterii duodecim leugae,] inter quarum limites quicquid contineretur, ab solis utriusque coenobii colonis excoleretur. 139.1060D| Dicitur autem leuga Gallorum tantummodo 139.1061A| lingua haberi duo milia passuum vel 16 stadia. [Quod testamento confirmatum et anuli regii inpressione signatum sanctus vir suscepit libenter, tenuit reverenter. Procedente quoque tempore, anno scilicet quarto decimo regni sui, addidit idem rex et testamento confirmavit beato Remaclo quasdam res in Aquitania, thelonium videlicet, quod est ad portum Vetraria super fluvios Taunaco et Itta, portum quoque qui dicitur Sellis, immoque et Vogatio super fluvium Ligeris cum omnibus illic appendentibus, decimas etiam dedit ex fiscis circa monasteria adjacentibus.] Post haec idem rex gloriose gubernans Austrasiae regnum, diem clausit extremum ( an. 655). (Cfr. Gest. Franc., 43.) Grimoaldus major domus sub optentu munerandi a Clodoveo fratre ejus 139.1061B| Parisius evocatus, regredi non est permissus; filium namque domini sui Sigeberti, quem in fide susceperat, ut eum substitueret in regno patris, clericum fecerat, filiumque suum regnare instituerat. Clodoveo quoque defuncto, Lotharius filius ejus in occidente, frater ejus Hildricus [ (Gest. Franc. 44, 45) inperabat regno Austrasiae ( an. 656). Quem sanctus vir adiit, quod patruus contulerat, confirmari rogavit. Rex libens annuit, et juxta peticionem viri Dei a successore illius sancto Theobardo et Odone domestico ejusdem mensurae procinctum regirari mandavit. Cujus medietatem suo dominio reservavit, aliud medium usibus servorum Dei testamento reconfirmavit.] Quod virum Dei sagaciter provideque constat fecisse, ut si successores 139.1061C| suos minus contingeret aliquando posse, cum minori difficultate quod minus esset sine invidia et inquietate vicinorum valerent liberius retinere. (Cfr. Gest. Franc. 45.) Et Lotharius rex mortem obiit ( an. 670), Hildricus frater ejus monarchiam singularis obtinuit. Post haec et ipse propter insolentiam morum interfectus mortem occubuit ( an. 673), fraterque illorum Theodericus cum Ebruino occidentalibus regnaturus successit. Quorum tyrannidem abdicantes Austrasii, (c. 47) Pipino satis agebant principi.

55. Exortacio sancti sacerdotis ad fratres instante die vocationis. 139.1061D| Eo tempore et beatus Remaclus jam senior, 139.1062A| sed moribus quam annis maturior, diem sibi vocationis intelligens imminere, quo reconpensaret honor in caelis quod triverat labor in terris, morem gerere decrevit subjectis. Quos accersitos et de abcessu patris suaque desolatione mestos, his ultimis solatus est verbis: Ecce, patres sanctissimi, ecce fratres karissimi, praecordiorum meorum conviscerati compage, pars animae dimidia meae, viam universae terrae sum ingressurus, et ad vos deinceps non reversurus. Vestra me, vestra quos desero solitudo sollicitat, non mea abicio, qui Deo solatore confortor, contristat. Non me terret proventus conditionis omni mortali communis, cum tota etiam sapientium vita commendatio esse debeat mortis. Non turpis mors potest accidere viro forti, non inmatura 139.1062B| consulari, non misera prospicienti, vestrarum me magis vestrarum mentium, quas asperioribus adhuc esset necesse studiis informari, teneritudo retentat; vobis, inquam, timeo, ut si luporum adigerit rabies, ne nemo sit qui abigat. Haec monasteria Dei et sanctorum dicavi, vestris quoque ancillari usibus delegavi. Vestra ad hoc usus sum opera forti et fideli; vereor cum sepe pendere debeat animi. Quo loco nostrae sitae sunt res, in commune videtis, et quia hic mundus in maligno positus sit (I Joan. V, 19), juxta mecum omnes attenditis. Si ergo quicquum pensi est, videte ne ab integritate, quam in vos locavi, ullo unquam errore seducamini, sed unanimi glutino pacis in Christo, juxta quod et patrum habet traditio, et scripturarum sanctarum lectione, sed et 139.1062C| meae invigilantiae didicistis ammonitione. Et vestris itaque manibus sacra nunquam recedat lectio, et in ea vobis jugis sit meditatio. Ut enim ager, quamvis fertilis sine cultura, non potest esse fructuosus, sic sine doctrina animus, doctoque homini et erudito vivere est cogitare, orationi frequenter incumbendum, pro excessibus humana fragilitate contractis exorandum, et de caetero contrahendis non modo supplicandum, verum cauta sollertia invigilandum. Ubi namque socordiae se quis ignaviaeque tradiderit, nequicquam Deum inploret. Vobisque Virtus sit vitium fugere, et sapientia prima 139.1062D| Stulticia caruisse; 139.1063A| Pudor justiciaeque soror Incorrupta fides nudaque veritas in vestris cordibus obtineant locum, ut vestra opera spectantes, provocentur ad exemplum. Confessionem veram delictorum Deo et praelatis offerte, temptationum pulsationes in ipso aditu detegite, quia Stultorum incurata pudor malus ulcera velat, et tegendo vires ministrat. Obedientiae bonum majoribus exhibete, eorum documentis animos inbuite, quia quisque Tum recte vivit, si curat id esse quod audit. Ab omnibus quae ira fieri amat temperate, quia verum 139.1063B| est solum esse triumphum innocentiae, non peccare, ubi liceat posse. In optimis quoque et adjudicantes temperantes estote, quia Est modus in rebus; sunt certi denique fines Quos ultra citraque nequit consistere verum Metiri se quemque suo modulo ac pede verum est. Nemo injuriosus sit alteri, quia accipere quam facere praestat injuriam. Pacientiam, quae miseriarum portus est, amplectimini; quoniam Nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit, Si modo culturae pacientem commodet aurem. A nullo labore a praelatis proposito deterreamini, quia 139.1063C| omnes clari et nobilitati labores, contentu etiam fiunt tollerabiles, et consuetudo laborum perpessionem facit faciliorem dolorum. Segnitiem devitate, quia tardis mentibus non facile comitatur virtus. Superbiam supra omnia calcate, ut vera donemini libertate, liber enim non est, quem superbus inflammat animus. Castitatem diligite, quia omnis sacra scriptura

Nil ait esse prius, melius nil celibe vita. Prospera, quae sapientium animos fatigant, non vos delectent, quia 139.1064A| Quem res plus nimio delectavere secundae, Mutatae quacient. Pacem prae omnibus et unanimitatis concordiam moneo tenendam, ut, sicut in duobus monasteriis estis aggregati, ita gemina ferveatis dilectione Dei et proximi, et quia ab uno pastore regimini, numquam aliquo scandalo vel scismate possitis disjungi. Non vos quae ossa consumit rumpat invidia, quia Invidus alterius maccrescit rebus opimis, Invidia Siculi non invenere tyranni Majus tormentum Et de minori forte substantia non queramini, Pauper enim non est, cui rerum suppetit usus, ipsaque vos cottidie natura ammonet, quam paucis, quam vilibus, quam pravis egeat rebus. Esto,

139.1064B| Non opibus mentes hominum curaeque levantur Haec igitur meae sunt exhortationis monita, quae jamjamque recessurum et ultimum valefacturum, me vobis communicatum oportuit, ut vestris tanto arcius inprimantur cordibus, quanto constiterit meo vos discessu gravari molestius. Quae si aliquem attulerint fructum, id mihi erit palmarium, id fieri triumphabo, inde animus gaudebit inpendio. Vos quoque, karissimi, morituros scitote, ideo poenitentiae tempus indultum non paciamini, queso, transire incassum. Veniet, veniet dies certissime, cum frustra desideretis unius usuram horae. Dum tempus est operamini bonum ad omnes, quia labuntur anni fugaces dieque truditur dies. Immortalia non speranda monet annus et album 139.1064C| Quae rapit hora diem. Mors ultima linea est. Perpetuus nulli datur usus, et heres Heredem alterius velut unda supervenit undam. Pulvis et umbra sumus, Omnes una manet mors Et calcanda semel via laeti. In bono autem opere finientes, beati erimus, cum relictis corporibus cupiditatum omnium et emulationum expertes fuerimus.

56. Obitus ipsius. 139.1065A| Post has dulces paternae pietatis ammonitiones et extrema caritatis verba eorum super suo discessu merorem sedavit, et a contionando quievit. Deinde modica febre pulsatus, et sacrosancti corporis et sanguinis viatico confirmatus, inter karissimorum filiorum manus unde animam suo reddidit creatori ( circa an. 667), ubi Dei plurimum insudaverat servituti; verus Israhelita egressus de Aegypto spoliavit (Exod. III, 22) vicinum conditori suo foeneratum reportans talentum. [ (Vita. S. Remacli, c. 16.) Corpus ejus honorifice curatum, cum multa melodia psalmorum et hymnorum] in oratorio beati Martini, 139.1066A| quod ipse condiderat, est sepultum. Ubi et aliquandiu jacuit, et se cum Domino vivere miraculis attestantibus indicavit. Successit illi domnus apostolicus vir Papolenus, cujus superius mentionem fecimus. Deinde Sigilinus beati patris aeque judicio approbatur. Subinde Goduinus annis et morum maturitate grandevus, qui etiam sancti viri corpus transtulit, et in aecclesia beati Petri locavit, lectum illius auro argentoque decoravit. Ubi per ejus merita multa Dominus usque in praesens operatur miraculorum beneficia, quorum ibidem congesta et descripta conservatur copia ad laudem et gloriam nominis sui, quod est benedictum in secula. Amen.

LIBER SECUNDUS. CAPITULA LIBRI SECUNDI GESTORUM PONTIFICUM TUNGRENSIS, TRAJECTENSIS SIVE LEODIENSIS AECCLESIAE. 139.1065| 9. Quod in Bawarri et. 6. Qualiter denuo ad episcopatum raptus in eo. 139.1065B| 1. Prooemium opusculi sequentis. 2. De sancto Theodardo. 3. De sancto Lamberto. 4. Quod pulsus ab episcopatu monasterium adierit. 5. Qualiter ibi probatus fuerit. 139.1065| vixerit, et Texandriae praedicaverit. 7. Qualiter a perfidis sit interemptus. 8. Item alia de eodem opinio. 139.1065| pago Wirzeburgensi ad memoriam ejus frequenter fiunt miracula. 10. Quid apud Lovinion ad memoriam ejus contigerit. 11. De equo in rabiem verso et mortuo. 139.1065C| 22.. 12. De quodam qui pedem foribus aecclesiae ejus illisit et putrefactum amisit. 13. De eo qui vomitu furtum prodidit. 14. De contracto manifeste erecto. 15. Oratio ad sanctum Lambertum. 16. De sancto Huberto. 17. De sancto Floreberto. 18. De aliis septem episcopis. 19. De Francone episcopo, et quid ejus tempore acciderit. 20. De Stephano et Richario episcopis. 21. Exemplar testamenti in quo testatur Richarius Stephanum condidisse responsoria de sancta trinitate. 139.1065| Item de Richario. 139.1065D| 23. De aliis quatuor episcopis. 24. De Everhardo episcopo, et quid sub eo in Calabria contigerit. 139.1066B| 25. De Nokero episcopo, et quantum omnia apud nos melioraverit. 26. Quam sapienter cujusdam potentis cupiditatem aeluserit. 27. De aecclesiis sancti Dionisii et sancti Johannis aevangelistae. 28. Quanta illi cura erga educandos pueros fuerit. 29. Qui et quales sub eo coaluerint. 30. Quod mitis humilibus, terribilis fuerit superbis. 31. De Baldrico episcopo. 32. De Walbodone episcopo. 33. Qualiter episcopus factus fuerit. 34. Quid placaturus imperatorem Henricum fecerit. 139.1066C| 45. Quod, defunctis praepositis Johanne et Lamberto, 35. De vocatione ejus. 36. De Durando episcopo. 37. De Reginardo episcopo. 38. De Nithardo episcopo. 39. De domno Wazone episcopo. 40. Qualiter in scolarum magisterio se habuerit. 41. Controversia ipsius in Johannem praepositum. 42. Quid a rusticis sit perpessus. 43. Quod capellanus imperatoris Cuonradi sit effectus. 44. Quod Judeum sententia veteris Testamenti revicit. 139.1066D| praepositus efficitur. 46. Praepositus factus ut se habuerit, et quod praebendam fratrum melioraverit. 139.1067A| 54. Quod belli tempestatem maxima ex parte sedavit. 53.. 51.. 50.. 49. Quod defuncto Reginardo imperator Cuonradus illum episcopatu. 47. Qualiter exteriora amministraverit. 48. Qualis interius fuerit. 139.1067| donare voluerit. 139.1067| Qualiter in episcopatum electus fuerit. 139.1067| Quod episcopus factus vigilanter sanctam religionem exequebatur. 52. Quam largus cujusque generis hominibus fuerit tempore sterilitatis. 139.1067| De bello et karitate Wirdunensibus inpensa. 139.1067| . 55. Quod castella praedonum everterit. 56. De divisione gratiarum huic homini collata. 139.1067B| 57. Ut imperatori injuste suspectus fuerit. 58. Quid in causa Ravennatis episcopi senserit. 59. Qualiter a comitissa Montis castrorum temptatus fuerit. 60. Quod sollicitatus sit per litteras ut imperatori resisteret. 139.1068A| 67.. 63.. 62.. 61. Quod regem Francorum, ne Aquasgrani invaderet per litteras absterruerit. 139.1067| Episcopus Catalaunensis eum per litteras consulit, quid de hereticis censeat agendum. 139.1067| Responsio ejus, quae sibi super hoc sedeat sententia. 64. De hereticis nequaquam interficiendis. 65. De apostolico eligendo quid sibi videatur per nuntium imperatori respondet. 66. Insimilatus ab inperatore quid fecerit, quidve responderit. 139.1067| Quos vel quales praebendarios constituerit. 68. De inpendiis ab eo ad aedificia datis et vitae ejus perfectione. 139.1068B| 69. De imminente corporis ejus dissolutione. 70. De confessione ejus et unctione. 71. Quod abbas Olbertus, ne 7 dies super eum faceret, exoravit. 72. Quod Lethgia tanto pastore orbatur. 73. Apostropha ad Lethgiam, ut religionem teneat sanctamque Coloniam imitetur. 139.1067| EXPLICIUNT CAPITULA.

INCIPIT LIBER SECUNDUS GESTORUM PONTIFICUM TUNGRENSIS, TRAJECTENSIS SIVE LEODICENSIS AECCLESIAE. I. PROOEMIUM OPUSCULI SEQUENTIS. 139.1067C| Superiori volumine gesta Tungrensium pontificum sunt digesta, quae fideliter servant ordinem eorum quae relatu digna erant gestorum sive dictu, a 27 memoratae sedis episcopis, quorum primus beatus Maternus in cathedra Tungrensi fere 20 habuit successores. Sed beatus Munulfus, qui 21. extitit, ex auctoritate canonum a Tungri sedem episcopii amovit, et eandem Trajecti, ubi tunc temporis aptior locus erat, constituit; qui locus tandem episcopii sedem usque ad sanctum Hubertum servavit. Isque propter patrocinia sancti martiris Lamberti, aput Leodium vicum publicum, ubi usque hodie perseverat, voluit esse caput episcopii. Deinceps quae sequuntur jussu priorum loci istius anno Dominicae incarnationis 1056 ex 139.1067D| alterius opusculi libello, quem quidam ex canonicis sancti Lamberti nomine composuit monitu 139.1068C| Idae venerabilis abbatissae, quae regebat monasterium sanctae Ceciliae virginis in Colonia, huic operi sunt annexa; cujus, ut ipse testatur, suscepti laboris causa talis fuit. Requiescit in eodem sanctae virginis monasterio corpus beati Ebergisi, qui Tungrensi aecclesiae praefuit 24; quod a Brunone archiepiscopo, qui dux fuisse fertur, a Trutmonia Leodicensis episcopii villa, ubi sepulchrum ejus adhuc cernitur, illuc translatum esse affirmant. De cujus vita quia nichil ibidem habebatur, eadem venerabilis abbatissa Ida memoratum Leodicensis aecclesiae canonicum pudicum admodum familiaritate, quippe quae eum ex sacro fonte spiritualis mater susceperat, est aggressa, ut si quid in Leodicensi aecclesia de eodem sancto 139.1068D| haberetur, conscriberet et ei mittere non tardaret. Quae etiam sepe et multum de vita et moribus 139.1069A| domni Wazonis, nostra memoria episcopi, percunctabatur, et nonnunquam inter audiendum aliqua vel extrema de eodem beato viro religiosos gemitus et piae recordationis lacrimas edere solebat. Hac nimirum splendida ancillae Christi inportunitate sollicitatum se dicit, ut quod ultra vires fuisset, hoc opus nimis audacter arripere temptaverit. Et priorem quidem ejusdem opusculi sui partem ex praesentibus 27 episcoporum gestis se compilasse non est confusus confiteri, ita dicendo: Ex pontificum Tungrensium gestis, quae a sancto Materno usque ad beatum Remaclum sunt porrecta, placuit quasi ex florigera prati amenitate decerptum de diversis floribus texere sertum. Cui deinceps annectere studuimus quae de posterioribus sparsim aut legimus 139.1069B| aut certa antiquorum relatione didicimus, et breviario quodam nomina singulorum cum paucis quorumdam ipsorum gestis usque ad domnum Wazonem perstrinximus. De cujus vita et moribus extrema quaelibet dicendo, paulo diutius immorati sumus, tum ut posteris, si quis haec dignetur legere, tanti viri non negetur noticia, tum potissime quia hoc lacrimis vestrae pietatis negare non potui; quibus cum ejusdem venerabilis viri, nunquam fatiae, sed fama tantum cogniti, dulcissimam mentionem soletis amplexari. Quibus vere quod temptare ultra vires fuit, nisi cum auxilio divino voluntas optemperandi foret, a nobis extorquere potuistis. Unde contigit ut ad pingendum pulcherrimum hominem a vobis coactus sim pictor ignarus, qui si in aliquo tanti viri 139.1069C| laudes exilis ingenii seu tenuis stili vitio detrivi, ex oboedientia favorabiliter Christi sponsae inpensa obsecundantis ignoretur ignorantia. Quae cum ita sint, nos quoque non inconvenienter ejusdem opusculi capite sublato, ut inoffenso pede servare possimus ordinem gestorum pontificalium, a successore sancti Remacli, beato videlicet Theodardo, novum ingrediamur exordium. 2. De sancto Theodardo. ( Circa an. 661.) Beatus igitur Theodardus sub beato Remaclo aecclesiasticis ad unguem disciplinis informatus, magistro ultro pontificatus honorem desiderio artioris vitae declinanti, in cathedra Tungrensi sive Trajectensi successit 28 (Acta S. Theodardi, 139.1069D| c. 8). Hic pro rebus aecclesiae sibi creditis dum regias aures pergit compellare, et contra pervasores praediorum aecclesiae auxilium postulare, in saltu quodam qui dicitur Biwalt haut longe ab urbe Nemetensi, quae usitato nomine Spira nunc dicitur, ab ipsis suae aecclesiae praedonibus ex inproviso undique vallatur, et diffugientibus a se 139.1070A| circumquaque comitibus, ipse innocens ibidem trucidatur ( circa an. 668). Nec mora, quanti meriti apud se vir iste fuerit, omnipotentis Dei clementia declaravit (Act. S. Theodardi. c. 12, 13). Nam puella quaedam dum pia temeritate fila subtegminis, unde in frusta comminutum caput martiris colligaretur, dominae subtraxisset, rediens cum pecore ipsam dominam suam, eo quod pensum non redderet, vehementer offendit, adeo ut, furore exagitata, pugnis et verberibus in ipsam insurgeret. Sed repente dum percutit, ipsa graviori ictu, cecitate videlicet, divinitus percutitur. Perstrepit ilico lugens familia, adsunt acciti domesticorum plangore vicini. Exquisita diligenter tam subitae cecitatis causa, ad cadaver sacerdotis ocius cucurrit, 139.1070B| rea illuc cum fide et precibus confluentium perducitur, in confessione criminis venia postulatur et impetratur; discitque ab eo misericordiam querere, cujus funeri paulo ante noluerat pietatem ab ancilla fuisse exhibitam. Unde indigenarum sollicitudo certata de virtutibus sacerdotis tam evidenti indicio, ejus ossa ibidem terrae mandare student cum summa reverentia. Procedente vero tempore, successor ejus venerabilis patronus noster Lambertus, eadem magistri ossa inde ad nos transferre sepissime temptavit. Cumque multum reclamante rusticorum manu, et sui, ut aiebant, martiris ossa cum armis vindicante, hoc diu frustra esset, tandem divina misericordia famulo suo in conspectu ibidem commanentium 139.1070C| tantam concessit gratiam, ut inde transferendi tanti thesauri darent copiam sacerdoti. Quorum singulos uberrimis pecuniae muneribus cumulatos relinquens, sacri funeris pignus aecclesiae suae sanctus advexit Lambertus. Cujus adhuc passionis diem ejusdem provintiae compatriotae singulis annis cum summa celebritate solent frequentare, et, licet ossibus absentem, meritis et signis, quae ibidem frequenter fiunt, se gaudent habere praesentem.

3. De sancto Lamberto. Huic successit semper memorandus venerabilis noster patronus Lambertus in ordine 29 (GODESCALCI Vit. Lamberti 1). Is, ut perpaucis multa de vita ejus perstringamus, beatus Lambertus ex nobilissima 139.1070D| tunc temporis Trajectensium stirpe natus, a primaeva aetate nobilius in sancta religione conversatus, et ob meritum excellentis vitae ad supplendas jam dicti antecessoris ejusdemque pii praeceptoris vices raptus est potius quam electus (STEPHANI Vit. Lamb. c. 3). In quo videlicet episcopatus 139.1071A| culmine, cum inreprehensibilis vitae gratia in ipso bonis hominibus eluceret imitanda, adeo pravis quorumdam moribus erat invidiosa, qui ad tantam quandoque devoluti sunt insaniam, ut regem suum Hildricum nomine innocentem obtruncarent ( an. 673), et hunc sanctum virum a sede pontificali dejicere non perhorrescerent (GODESC. Vit. Lamb. c. 2).

4. Quod pulsus ab episcopatu monasterium adjecit. Hac ille gratantissime contumelia accepta, quippe qui jam dudum ultro transitorios honores evasisse exobtabat, ubi potissimum sanctos viros monasticae conversationis studio fervere constabat, Stabulaus monasterium a sancto Remaclo institutum adiit. Quique strenue noverat praesse, ut abbatis 139.1071B| imperio subesse sibi liceret expetiit et optinuit, atque ibidem per septem annos sanctam et angelicam conversationem in laboribus, in jejuniis, in vigiliis et orationibus, in caritate, in pacientia, immo in omni virtutum exegit observantia (GODESC. Vit. Lamb c. 3).

5. Qualiter ibi probatus fuerit. (Ibid.) Cumque nocte quadam, qua tempestas hiemalis solito asperior frigoris et nivium horrore incanduit, vir Dei ex carissimo suo illo usu fratrum vigilias in Dei laudibus pergeret anticipare, a manu pie festinantis subito calceus est elapsus, atque aliquantus perinde sonus a patre monasterii est auditus. Isque statim eum qui taliter fratrum fregisset silentium, adjudicatus est cruci sub 139.1071C| divo positae--nam haec erat ibidem hujusmodi corrigendis excessibus disciplina--nesciens tamen cui hoc imperaret, inflexibili addicit sententia. Ille, velocius quam si prospera juberentur, abbatis edicta facessit, et ut erat solo indutus cilicio, pedibus nudis coram cruce mundo crucifixus carnisque desideriis, orans et psallens perseveravit. Stat instar crucis ante positae, stat plane vivens Christi hostia, offerens caelo suavissimos odores oboedientiae, dum et obrigescenti prae algore corpusculo incumbentes fortiter comtempnit nives, et psalmodiae nichilominus persolvit munus, procul dubio sic creatori suo multo acceptius. Vere eodem spiritu hunc nostrum et ex hoc jam supplicio martirem inflammatum esse crediderim, quo craticulatus 139.1071D| ille Laurencius aestuans interius exteriores flammas calcavit victor. Quorum par fides illo igne quem dominus Jesus in terras misit, vehementer ignita ad dispares poenas quasi insensibilia reddidit corpora 139.1072A| (STEPHAN. Vit. S. Lamb. c. 6.); sicque alterum contemptus ignis caelo transmisit, alterius vitam ad majores certaminum labores frigoris inmanitas interim parcendo servavit. Qui licet propter salutem multorum a gloria caelesti paululum sit dilatus non tamen communi sanctis martiribus praeciosa morte nec multiplici certaminis fructu tandem est fraudatus. Tegitur nive magis quam veste, ut dictum est, sacratissimum venerabilis viri corpus, eo usque ante crucem manens fixum et immobile, dum fratres expletis vigiliis ut frigentia caloribus curarent corpora, nunc in conclave his aptatum usibus sese conferunt, consideratisque omnibus, solum abbas deprehendit abesse beatum Lambertum (GODESC. Vit. Lamb. c. 3); cujus absentiae causas 139.1072B| requirens, agnovit a referentibus eum esse qui ipsius jussu crucem intempesta nocte adierit, cum pene nudum et discalciatum nive et frigore intollerabili etiam vestitis, jamdudum excruciari. Curritur ocius; sacerdos Dei vixdum agnosci valens extrahitur media illa nivium densitate, artusque sacri acsi in mortem rigentes prae frigore copiosis ignibus admoventur, non sine multa fratrum et abbatis maxime penitentia, se reum, se sacrilegum ingeminantis, qui talia in sanctum virum judicare praesumpsisset. Nec prius abstitit sedulitas fraternae pietatis, donec cum Dei auxilio multa adhibendo fomenta afflictum corpus pristina incolomitate redintegrat.

6. Qualiter denuo ad episcopatum raptus in eo vixerit et Texandriae praedicaverit. 139.1072C| Non multo post (GODESC. Vit. Lamb. c. 4) devotio filiorum Trajectensis aeclesiae amissi pastoris sed vivi dampnum sero reminiscitur. Tandem detrectans jugum impiissimi supplantatoris, qui indignissime oves Dominicas per septem annos vexaverat, domnum Lambertum unanimiter sibi reposcunt episcopum. Quem diu multumque reclamantem, majori violentia quam antea expulsus fuerit, de monasterio extractum ad sedem episcopii reducunt, exceptumque egregio hinc Deo servientium, hinc pauperum Christi triumpho, iterum in cathedra pontificali sublimant. Tum vero quantam utriusque vitae, contemplativae scilicet et activae, 139.1072D| perfectionem assecutus fuerit, a majoribus nostris conscripta evidenter ipsius declarat Vita; quam his qui non legere, haec compendio scribimus, simul ne gloriosissimum patronum nostrum, cui multo ampliora debemus, silentio praeeterisse 139.1073A| videamur. Texandriam eatenus idolatriae deditam constantior quam tunc cum sub nivibus staret (GODESC. Vit. Lamb. c. 6), fortis bellator aggreditur confodere eo verbo quod est penetrabilius omni gladio (Hebr. IV. 12); nec mora, annuente Dei gratia, silvestris illa humanorum cordium feritas mansuescit, et vasta solitudo quae nichil aliud retro quam miricas noverat, ex Domini benedictione caedrum, abietem, pinum et buxum (Isai. LX, 13) se suscipere laetatur; mediisque interjacens paludibus ager diu sterilis et infecundus, alius centenos, alius sexagenos, alius trigenos, Domino fertiliter reddit fructus (Matth. XIII, 8).

7. Qualiter a perfidis sit interemptus. Talibus virtutum exerciciis ad gloriosum venitur 139.1073B| martirium, quo vitae ingressum, mortis exitum victor invenit (GODESC. Vit. Lamb. c. 7). Violatores et pervasores rerum aecclesiasticarum duos fratres aliqui ex propinquis sancti Lamberti, ipso nesciente, interfecere; quod Dodo. proximus eorum, eodem tempore praepotens in domo regia, non alias quam in ipsum episcopum censuit esse vindicandum. Collectisque non paucis ad hoc facinus militum copiis, in pontificem cum rara domesticorum manu tunc forte Leodii commorantem, ut lupus in oves insilit. Et primo diluculo domum praesulis, quam videre nonnulli tota illa nocte caelesti lumine instar Dominicae crucis insigniri, audacissimus praesumptor armatorum cinxit obsidione. At vir Dei intrinsecus somno, cui post vigilias defessa 139.1073C| membra reclinaverat, improviso tumultuantium fragore expergiscitur; statimque nichil reniti vel contramoliri querens, cum et posset,--sciebat enim quia bellatores Christi exemplo magistri moriendo quam pugnando norunt vincere--totum corpus in oratione prosternens, praeciosam constantissime mortem operitur. Nec mora, adversariis ex omni parte parietes domus inrumpentibus, multi ante pastorem trucidantium ferro ad caelum praemittuntur martyres, tandemque ipse pater venerandus, ut erat solo fixus, laetali vulnere est confectus; sicque cum oratione spiritum afflavit vitae ( circa an. 709). Nec est dubitandum (GODESC. Vit. Lamb. c. 11) quin sanctam martiris animam exceperint laudes angelicae, cujus cadaveri non 139.1073D| defuerunt caelestes exequiae, quae eo loci ubi primum sepulturam habuit, videlicet Trajecti, ab idoneis testibus sunt compertae (c. 13). Dodo 139.1074A| autem, inmanissimi perpetrator sceleris turpiter egestis intestinis, ante expletum annum vita privatus, aeterna morte est damnatus; caeteri nihilominus omnes, qui neci antistitis interfuere, alii inter se dimicantes se ipsos interemere, alii a demonibus vexati miserabile spectaculum divinae ultionis in se hominibus praebuere (c. 14.). Post aliquot autem annos sacerdotibus multisque aliis Deum timentibus revelatum est a Domino corpus sacratissimum in locum passionis, scilicet Leodium, transferri debere. Quod fidelissime a beato Huberto successore ejus est adimpletum. Nam effossum humo sacratissimum corpus, non corruptum et miris odoribus respersum repertum est; levatumque inde in feretro, in locum quo nunc colitur, cum 139.1074B| omni honore est deportatum. Ubi inter eundum per illuminationem ceci et claudi curationem, martiris sui virtutem Dominus confluentibus undique turbis dignatus est amplius declarare. Ex quo innumera ad tumulum ejus, tum ante nos, tum nostra memoria ostensa sunt miracula, quae pro sui numerositate minime sunt conscripta. Quo modo vivit illic ubi vivit, qui tot miraculis vivit, ubi corpus mortuum requiescit? Non ergo pigeat sanctam Coloniam, multis martirum milibus insignitam, etiam hunc filiae suae venerari patronum, ut censeat se ei debitorem apud Deum in prece, qui tanti fuerit apud eam quae suae urbi praesidet aecclesiam.

8. Item alia de eodem opinio. Huic beatissimo viro testimonium perhibet Regino 139.1074C| abbas Prumiensis, ita scribens inter caetera in chronicis suis, quae a primo incarnationis Dominicae anno usque in nongentesimum octavum ejusdem Domini annum extendit: « Tempore, inquit, Vigilii papae habita est synodus Aquileiae contra hereticos, qui beatam Mariam solum hominem, non deum hominem genuisse affirmabant. In qua sinodo catholice institutum est ut Maria semper virgo Theodocos diceretur, quia non solum hominem, sed verum Deum et hominem genuit. Ea tempestate claruit Lambertus Tungrensis aecclesiae episcopus. Qui dum regiam domum zelo religionis accensus increpasset --sic habet alterius adhuc scripturae relatio nobis a prioribus relicta-- rex Pippinus tunc temporis monarchiam regni tenens, sororem memorati 139.1074D| Dodonis, legitimae conjugi pelicem induxerat, et suadente diabolo licitos amores illicitis postposuerat. Pro qua re hic solus auctoritate sacerdotali principem 139.1075A| publice adulterii arguere non reformidabat, et nunc minitando terrore divini judicii, nunc honestatem legalis thalami commendando, et contra turpitudinem adulterii detestando, hoc apud ferocem ejus animum vir apostolicus effecerat, ut jam jamque minus in fornicaria insaniret. Quod ubi illa primum persentiscere potuit, furore simul et libidine estuans, qualis Hiezabel in Heliam, vel Herodias in Johannem, fratrem gemebunda adit, fratri contumeliam a sacerdote sibi illatam memorat, ipsius instinctu aversum a se regis animum, mori sacius e se quam tam honestis ignibus privari cum dedecore; faxit ut sacerdos intereat; nullus posthac regalis thalami fore discidium. Bibit ille transfusum a viperea sororis lingua alto pectore venenum, armat statim ex domesticis regiae domus ad 139.1075B| necem episcopi milites auxiliarios, et miser dum in sacerdotis necem crudeliter grassatur, nescit quia sibi aeternam mortem, illi finem laborum et perpetuam pariat vitam. Hanc passionis ejus causam scriptorem vitae ipsius ideo tacuisse arbitror, ne, ut fit, eorum incurreret offensam, quorum majores tali notati essent infamia. Cujus vitae sanctitatem et gloriosae passionis dignitatem cum et rerum experimento, et auctoritate tot testamentorum approbemus, tum confidenter Christianae religioni persuadere nudemus hunc vere esse angelorum concivem et martyrum coheredem, quem gloriosa Dei genitrix apud nos in majori aecclesia, inque omnibus quae ad illam videntur apenditia, suo dignatur consortio.

9. Quod in Bawari et pago Wirzeburgensi ad memoriam ejus frequenter fiunt miracula. 139.1075C| In diversis profecto terrarum partibus, ubi in honore et memoria venerandi martiris oratoria habentur constructa, pro ejus meritis frequenter fiunt Dei miracula, ut liquido constet fidelibus nichilominus ejus preces vigere ubi cineres ejus cernuntur abesse, quam nobiscum ubi praesens est corpore. Est in Bavaria lacus, qui quandam infra se insulam blando stagnantis aquae allambit circuitu. In hac in honore sancti Lamberti situm est monasterium, quod ab antecessoribus domni Piligrini Coloniensis archiepiscopi ibidem cum claustro et officisis monasterio necessariis constructum, et opulentissimis praediorum reditibus ab eisdem est ditatum; ubi quod sepissime ad memoriam sancti martiris et episcopi 139.1075D| nostri miracula Christi fiant, frequenter audivimus. Haud longe ab urbe Wirzeburg vicus cognomento Duckelinhusen aecclesiam habet in honore 139.1076A| ejusdem sancti martiris, ad quam in anniversario passionis ejus undique confluere consuetudinem habent provincialium frequentia, atque huc copiosa frumenti, vini et pectorum convenere sancto martiri xenia. Dumque devote student offerre carnalia, praeter invisibilia animarum amminicula sepissime laesorum quacumque parte corporum etiam sese gaudent inde referre medicamenta. Testis est domnus Thietwinus episcopus et quotquot ex illis partibus ad nos venire solent clerici sive laici.

10. Quod apud Lovinion ad memoriam ejus contigerit. Nec inter haec praetereunda esse arbitror quaedam de miraculis ejusdem sancti martiris, quae me ante biennium a presbitero quodam nomine Wirino 139.1076B| contigit audisse. Possessiuncula quaedam est hujus aecclesiae nimis contigua oppido, quod Lovanium nomine diminutivum ex suo nomine eidem villulae indicit vocabulum; cognominatur enim Loviniol. Continetur in eadem possessione aeclesia, quae ut ea lignea antiqua patrum religione diu est servata, sed ejus parietes nunc minores meliorare student cementi et lapidum structura. Referebat memoratus presbiter se multa audisse et vidisse in eodem loco gesta Christi domini miracula. Quae cum majori ex parte memoria exciderint, pauca quae in mente veniunt, strictim statui memorare.

11. De equo in rabiem converso. Pullus equi indomitus aliquando ad parietem ipsius 139.1076C| aecclesiae latera confricabat, statimque in rabiem versus, non multo post cecidit mortuus.

12. De quodum qui pedem foribus aecclesiae ejus illisit et putrefactum amisit. Adolescens temerarius puellam quandam opprimere volens, rapido cursu post illam fugientem ferebatur. Illa pernicibus plantis insequentem diu fatigans juvenem, alium evadendi locum minime inveniens, in memoratam aecclesiam confugit, fores diligenter exclusit. Quam ille celeriter insecutus, ut erat amore simul et furore exestuans, cum maximo impetu pedem ejusdem sacris foribus inpegit. Ignotum est an fores praefregerit, sed pes pro tanta temeritate tam graviter collisus est, ut deinceps 139.1076D| per annum integrum cottidie excrescente affectus dolore, tandem putrefactus et miserabiliter a junctura tibiae sejunctus ceciderit. Sicque miser 139.1077A| ille evidens omnibus spectaculum dedit, sacra loca non revereri quantum sit periculi.

13. De eo qui vomitu furtum prodidit. Pleps ejusdem parrochiae, sicut et vicinarum circa regionum, solent quaecumque possunt alter alteri subripere, annonam, vestem seu quamlibet aliam subpellectilem; ubi aperte nequeunt, latenter involare, pecudes sibi abigere; de caetero nec bannum sacerdotis, nec terrorem alicujus potestatis, qui ejusmodi sceleribus prohibendis, ne dicam rarus, immo nullus est, reformidare. Factiosus quidam unus de talibus porcum vicino sublatum cum aliis similia secum actitare solitis coxerat et comederat. Postera die, quae Dominica habebatur, populo ad aecclesiam concurrente, iste, licet facti conscius, propius 139.1077B| altari cancellos inpudenter, unde omnium oculis contiguus esset, astitit. Proclamatio ad presbiterum de sublati porci dampno perfertur; statimque ab eo, si quis ejus rei in facto seu conscientia reus sit, bannitur. Dissimulante illo videlicet praedone et aliis facti consciis, conclamat pleps omnis cum sacerdote, orans ut omnipotentis Dei misericordia propter praesentem sanctorum memoriam talium praedonum diu non sineret homines latere nequitiam. Vix dum haec verba compleverant, cum ecce praedo ille temerarius abjuratam cum obsceno vomitu cepit praedam reicere. Namque ferunt qui videre, multa suillae carnis frusta cum parte pedis quae, pridie consumpta, jam digesta esse poterant, ore ejus effluere. Turpius factum turpi prodentem 139.1077C| nausea expellunt ab aecclesia, nec absistunt donec evidentius fatetur ubi, quando, quicum eundem porcum abegerit. Pro hujusmodi miraculis Domini non parva eidem loco servatur reverentia, nichilque indecens, quod inultum sit, circa eandem aecclesiam sive atrium ejus credunt posse contingere. Idem presbiter ovibus caeterisque pecudibus suis idem atrium, propter timorem vicinorum praedis inhiantium, ad pascua pervium fecerat, sed eorum animalium aliquod diu vivere posse, propter quod callem illicitum sepius per atrium trivissent, negabat.

14. De contracto manifeste erecto. Liceat adhuc ad laudem et gloriam Domini martirisque ejus preciosi unum enarrare, cujus 139.1077D| nostra memoria gesti in praesenti aecclesia, ubi venerandum ejus requiescit corpus, tot esse possunt testes, quot qui hoc idem videre sunt superstites. Adolescentulus quidam a primis puericiae annis claudus aecclesiam et quocumque procederemus cum scabellis perreptare, et continuis septem annis erga signa pulsanda, hostia seranda et reseranda, sedulus esse solebat; 139.1078A| cottidie ex fraternarum stipe elemosinarum alebatur, nec aliunde vivere noverat. Unde contigit, cum inter fratres sermo incideret de gyrovagis quibusdam, signa in sese facta mentientibus, ut si iste erectus foret, sine dubio hoc credi debere asseveraretur, quippe qui prae nimia simplicitate, nedum aliquid fingeret, longe prius falli quam fallere posset. Taliter apud nos septem paulo plus minusve conversatus annis, quadam vice, sicut erat hilaris et ad exhibenda talia agilis, sed caetera omnino claudus et debilis, ad mensam fratribus occurrere festinans, criptam in qua sancti martiris est mausoleum pergit claudere. Venitur ad sinistri lateris hostium cui dum summis innixus articulis, pessulum obdere tenderet, sensit paulatim nervos 139.1078B| laxari, tybias a coxis disjungi, adeo ut non jam articulorum amminiculo subrigi, sed si se ita posse crederet, totus in directum ad hoc valeret assurgere. Miratur ac stupet simplicitas adolescentuli novam in se recte incedendi potentiam, nec unde sibi hoc contigerit intelligere valens, nescio timore an pudore, rem nulli puplicat; it itaque incassum scabellis aliquamdiu, multo nunc quam ante vere debilis inpotentior. At tandem ex matriculariis quemdam ad se secreto advocans, eidem quid donante Deo posset ostendit. Ille primum prae pavore rei inusitatae fugiens, sed subinde resumptis viribus rediens, tempus et ordinem curationis inquisivit, illo simpliciter narrante cognovit, nobis narravit, et ex illo scabellis in virtutis testimonio 139.1078C| ante martiris tumulum derelictis, novellos baculo sustentante didicit regere gressus. Contractum prius et post erectum vidimus, aliquantis eum postea annis vixisse vidimus, scabella in testimonium virtutis retinemus. Haec ideo non dicimus, ut cottidiana Dei in nos ob sancti martiris meritum beneficia extenuare velimus, quae tot ac tanta sunt ut humanus ea vix comprehendere valeat animus, sed ut his qui nova et inusitata mirari consuevere satis faceremus, et ut nova memorando ad disquerenda cottidiana studiosorum sollicitudo excitaretur.

15. Oratio ad sanctum Lambertum. Jam ad te noster vertatur sermo, martir Christi inclite, servulorum preces ne adverseris 139.1078D| obsecro. Tu fonte evangelico majorum rigans pectora, terram simul precioso irrigasti sanguine. Spiritus caelum possidet, terra servat cineres, nos eosdem veneramur, qui terra et cinis sumus, ut peccata servulorum quae exsuperant harenas numero et pondere, tuo precatu deleas. Per tuum quo hanc aecclesiam fundasti, pastor, sanguinem, 139.1079A| quippe ipsam ex minima ferme exequasti majoribus, oramus, quod enutristi, plus tuere precibus. Non petimus augeri fundorum ex reditibus; fuerit hoc majorum moribus praeditorum, scientia pollentium, rem auxisse publicam. Nos minores sufficiat talium vel longe sequi vestigia sub te patre, te tutore teque dulci praesule. Nullam tuarum ovium peccati contagio sinas esse morbidam, sed et si qua mortali labe est confecta, per lamenta poenitentiae tuo ovili rursus dignam esse facito. Depelle primum turgidam cum livida filia superbiam. Absit ira, absint odia, nullum locum in fraternis cordibus habeat discordia. Foris pugnae, intus rixae, tuo interventu omnia sint pacata. Fugiat cum sodali gula turpis ebrietas, 139.1079B| cedant et invicem pugnantia, luxus et avaritia, cedat et libido, animarum mille ferens naufragia. Obtine, quaesumus, prece tua tibi servientibus a Deo veram cum pacientiae benignitate humilitatem. Karitas non ficta in nobis cum fraterna regnet concordia, pax interior exteriora bella derideat, cum sincera sobrietate adsit cibi temperantia caro Dei adjutorio castitatis edometur legibus. Pro ambitu terrenorum appetitus veniat caelestium pro amore praesentis seculi numquam dormitet horror judicii, praedonis ferrum retunde visibilis, multoque magis hostes preme invisibiles. Isti enim necant animas, illi nisi exteriora tollant, nil agunt amplius. Neminem de grege tuo Vehemoht (Job. XL, 10) illius crudelissimi, obnixe deprecamur, 139.1079C| sinas gutture absorberi; sed si quem tuorum dentibus arripuerit, eum pro tuis meritis circumplectentis armillae gratia per maxillae foramen liberet. Ora pro spiritibus eorum, quos tibi hac in eadem aecclesia Dominus aggregavit retroactis temporibus. Ora postremo pro omnibus et viam universae carnis ingressis, et modernis qui eodem tendimus, et sequentis aevi posteris, ut omnes simul ab auditione mala liberemur in adventu judicis. Ut hoc possis, aput primogenitum suum adjuvet te Theodoche optima, namque debet tibi suisque tecum servulis. Concedat nos idem vestris meritis nos ita sibi vivere, ut placatus nobis appareat in novissimo 139.1079D| districti die examinis; cui sit cum aeterno Patre et Spiritu sancto laus et gloria per infinita secula seculorum. Amen. Jam dudum longius a suscepti 139.1080A| operis intentione evagati sumus, petita venia ad propositum redeamus

16. De sancto Huperto. Igitur successit sancto Lamberto venerabilis pater Hupertas ( an. 708) in ordine episcopali tricesimus; cujus vitam qui plenius nosse volunt, ad Vitam ejus, quae virtutibus plena aput nos habetur descripta, recurrant. Sed ne nos eum silentio praeterisse videamur, tantum de eo dicamus, quantum scientibus non sit onerosum, nec omnino ignorantibus obscurum. Hic cum ossibus beati Lamberti Leodium transtulit sedem episcopii, quae eatenus habebatur Trajecti. Ipse primum in humili Leodio, Deo opitulante, religionis posuit fundamentum, unam tantum aecclesiam ordinando, 139.1080B| eandemque pro temporis oportunitate fabricis caeterisque insignibus adornando. Jus civile oppidanis tribuit, vitam et mores ipsorum disciplinae freno composuit. Libram panis, libram vini, modiumque, quae nobiscum perseverant usque hodie, sapienter constituit. Tandem multis virtutibus plenus, in senectute bona migrans ad Dominum ( an. 727), a semet dictatam in ecclesia, quae nunc est apostolorum principis, apud nos accepit sepulturam. In qua cum post septuaginta annos corpore jam futurae resurrectionis gloria demutato inveniretur, obtentu Ludowici, filii Karoli Magni, in pagum Arduennam est translatus ( an. 825), ibique ex satis amplis reditibus fidelium devotione oblatis proprium illi conditum est monasterium ( an. 139.1080C| 817).

17. De sancto Floreberto. Post hunc 31 episcopatum suscepit Florebertus, dictus quidem, ut vulgatum est, sancti antecessoris filius. Quem si carnalis idem pater ante sanctae religionis generavit habitum, nichil de dignitate derogari potest alterutri; sin vero spiritualis alter alteri patri erat filius, nichil obest, immo multum prodest, spirituales filios si bonis patribus contigerit succedere. Hujus corpus cum Petro et Audoleco, qui occisi sunt cum beato Lamberto, uno compositum est sepulchro ( an. 746).

18. De aliis 7 episcopis. 139.1080D| Tricesimus secundus sedit Fulgaricus ( an. 769), 33u s Agilfridus, ad quem Karolus Magnus 139.1081A| Desiderium Italiae regem Leodium misit in exilium ( an. 787). Cui successit 34u s Gerbaldus, postque illum 35u s suscepit episcopatum Walcaudus ( an. 810); cujus anno quarto, qui est ab Dominica incarnatione 814, Karolus diem clausit extremum. Walcaudo successit Eirardus in sede 36u s ( an. 831), 37u s Harcarius ( an. 842).

19. De Francone episcopo. Tricesimus octavus possedit Franco Leodium ( an. 854), a Trajecto transvectam episcopalem cathedram, quam ibidem circiter 48 annos prudenter regere studuit, inter asperrimas fluctuantis seculi procellas. Hujus enim tempore legimus (REGINO an. 881) diram Nortmannorum gentem cum duce suo crudelissimo Godefrido a transmarinis 139.1081B| partibus nostros fines irrupisse, et ex Oceano quidem in Rheni partim in Mosae alveos subito tantum evolasse exercitum, ut, relicto in fluviis navigio, incredibili pedum velocitate utrobique terras percurrerent, et vastantes omnia cede et incendio illesi quaeque vellent, iterum ad naves verterent. Adeo nescio quis terror divinae ultionis animos eorum quibus est cordi armis libertatem tueri, invaserat, ut, nullam in armis spem ponentes, servire quam rebellari maluerint (REGINO an. 882). Sed et si qui tale aliquit temptassent, numerosam nostratum copiam paucis eorum sepius turpiter terga dedisse compertum est. Huic tantae miseriae invictissimam retro Lutharingiam principis Lotharii crimen involvit, 139.1081C| qui dum honestos legitimae uxoris amores illicitis concubinae posthabuit, ipsos, quod dictum est nefas, sacerdotes in perniciosissimum erroris sui miserabiliter praecipitavit consensum (REGINO an. 863). Namque adulterinam convocantes synodum, falsis dant locum accusatoribus, ut reginam Tietbirgam arcessant adulterii. Illa dum contra querit excusare, acsi scortum repulsa, regali indigna 139.1082A| judicatur thalamo, mecho dissimulante et scelus jam duplicatum occultante, quod quasi tristaretur juditio episcoporum dulci sese privari conjuge. Nec multo post a legalibus thalamis injusto facto divortio, non caelat mechus quid maligno corde machinatus fuerit; cum Waldrada enim turpi volutatur adulterio. Auditur hoc Romae; nuncius huc statim a beato papa Nicolao mittitur, qui diligenter omnem rei veritatem investiget. Venit ergo responsalis domni apostolici. Ut auditum Romae fuerat, ita verum esse reperit: archiepiscopos Guntharium Coloniensem, Tietgaudum vero Treverensem, tanti mali fautores deprehendunt simul et auctores, qui Metensem synodum ( an. 862) turpiter regalium nuptiarum injusto fedaverint discidio. Convocantur 139.1082B| Romam ( an. 863) cogente apostolica auctoritate cum Lothario rege archiepiscopus uterque. Rex de injusto legalis matrimonii divortio canonicis legibus insimulatur. Rex se esse laicum, canones ignorare confitetur; sed super hoc in omnibus se episcopali paruisse juditio. Conjuge amissa, non negat se duxisse aliam, eo quod ita juvenilis calor aetatis poposcisset. Quid ultra memorem? Thietbirga legitime debere esse regina, altera Waldrada scilicet adjudicatur adultera, archiepiscopi qui hujusmodi flagitio assensum dederant sacerdotali dignitate privantur ( an. 865). Sed contempnunt infelices, rex et alter archiepiscopus, Guntarius videlicet, apostolicam auctoritatem. Rex enim contempnit jusjurandum quo fidem legitimae reginae se servaturum spoponderat, 139.1082C| et volutabro potius delectatur adulterii: ille praesumtuoso fastu divinum audet celebrare officium. Ob quam rem illi ambo eisque consentientes anathemate dampnati sunt ab apostolico. Hujus causa reatus adeo miseros fecit Galliae populos, ut, sicut supra memoravimus, Dei omnipotentis ira barbaram Nortmannorum gentem omnino sineret praevalere nostratibus. ( An. 867-869.) Tandem divina 139.1083A| ultio regem ferit cum archiepiscopis . Nam dum ficte veniam ab apostolico querunt, atque inde humanitatem summi sacerdotis experti redeunt, intra Italiam peregrini interierunt. (FOLCUINI Gest. abb. Lobiens. 17) Ea tempestate aiunt nostrum episcopum Franconem, non ferentem diutius indigenas vastari ab externis praedonibus, tandem pro defensandis aecclesiae rebus, pro viduarum et orphanorum causis in libertatem vindicandis arma sumpsisse, in barbaros hostes sepissime fortiter dimicasse, donec a tanta pervasorum peste cum Dei adjutorio patriam liberaverit. Et quia pro hac necessitate crebro humani sanguinis effusioni interfuerit, memorant quod ipse spontaneus se officio altaris abdicaverit. Ipse amenum huic nostrae aecclesiae contulit lustinum, 139.1083B| abbaciam Lobiensem et praeposituram Fossensem adquisivit. Quem omnipotens Dominus ut pius pater flagello suo corripere voluit. et quicquit sibi in eo displicebat ad purum excoquere. (Isai. I, 25). Nam ante finem vitae diutino corporis fatigatur languore, animae, ut credimus, integratur sanitate, quam multis tribulationibus attritam caelestibus apothecis credimus reconditam. Domus sanctae Mariae et sancti Lamberti terrae creditos ejus servat cineres ( an. 901, Jan. 9). Circa idem tempus cathedra Coloniensis per septem annos pastoris expers, vastata a Nortmannorum rabie urbe et aecclesiis sanctorum cede et incendio, propiciante demum divinitate, Willebertum suscepit archiepiscopum ( an. 870). Cujus tempore 139.1083C| domus sancti Petri, quae adhuc ibidem praesto est, ab ipso et ab aliis compluribus episcopis est dedicata, ubi pridie quam dedicaretur, ingentes demonum strepitus sunt auditi conquerentium se a noto propelli habitaculo.

20. De Stephano episcopo et Richario. Tricesimum nonum habuimus Stephanum ( an. 901), qui, eo quod Metensis aecclesiae fuerit canonicus et protomartiris alumnus, de inventione ipsius quae cantantur responsoria edidisse dicitur. (FOLCUIN., c. 18.) Verum, ut de incertis taceamus, idem Vitam sancti Lamberti simpliciter antiquitus dictatam 139.1084A| urbani sermonis expolivit facetiis, et responsoria quae in sollempnitate ejus cantamus, composuit; scribens ad domnum Herimannum archiepiscopum, memorati Willeberti successorem. Idem ipse responsoriororum quae de sancta Trinitate cantantur auctor fuit, quod nos quidem ignorabamus, credentes, quod fama habebat, nescio quem Hubaldum ipsorum fuisse compositorem. Sed infra hoc fere decennium, dum aliquae in armario revelverentur cartulae, insperato una ex his inventa est a successore praedicti venerabilis Stephani nomine Richario aedita, cujus exemplar, ut fidem astruamus omnibus quicumque hujus rei veritatem scire volunt, non ab re credimus huic inserere opusculo; quod in hunc modum continetur:

21. Exemplar testamenti in quo testatur Richarius Stephanum condidisse responsoria de sancta Trinitate. 139.1084B| Omnibus sanctam Trinitatem confitentibus, Patrem et filium et Spiritum sanctum, Patrem plenum Deum in se, Filium plenum Deum a Patre genitum, Spiritum sanctum plenum Deum a Patre et Filio procedentem, non tamen tres Deos sed unum Deum, Richarius Tungrensis aecclesiae episcopus, gratia vobis et pax a Deo Patre et Filio ejus domino nostro Jesu Christo et Spiritu sancto. Si aliquid utilitatis vel fructificationis in aecclesiasticis rebus nobis commissis ordinare valemus, quantotius accelerare debemus. Idcirco noverit industria fidelium, tam praesentium quamque futurorum, quia venerabilis vir, praecessor 139.1084C| videlicet noster Stephanus, in honore sanctae Trinitatis quaedam responsoria cum antiphonis nocturnalibus sive matutinalibus necnon vespertinalibus totumque ad plene officium dulcissime modulationis stabilire curavit, credens sibi suaeque aecclesiae liquido profuturum, si illi debitas laudes speciatim deferret, cui nichil addi vel minui potest, quia semper est quod est, cui proprium est quod sempiternum est, cui idem est vivere et intelligere. Hanc quoque semitam vestigii suprascripti firmiter incedentes, curavimus quoddam oratorium in aecclesia sancti Lamberti, ubi ipse quiescit, struere, atque in eo altare 139.1085A| statuentes, quamvis a cunctis fidelibus Deus et Dominus, vera et sempiterna unitas, in substantia ubique fideliter adoretur, quia una substantia est Pater et Filius et Spiritus sanctus, tamen in honore ipsius sanctae Trinitatis dedicare maturavimus. Sequitur deinceps cujusdam fundi ad idem altare traditio; unde, ut ibidem continentur, luminaria et reliqua divinae servitutis jugiter adimpleantur sollempnia, quae hic interponere supervacuum extimavi. Actum est hoc Leodii sub die 16. Kalendas Decembris anno Domini 932, indictione 5, regnante Heinrico rege gloriosissimo anno 15 ( an. 932, Nov. 16). Sed ad propositum redeamus. Idem venerabilis vir (FOLCUIN. c. 18) Stephanus nonnulla sanctae aecclesiae contulit utilia, ex quibus est libellus ille 139.1085B| in quo unicuique tempori congruas per totum anni circulum compegit lectiones cum responsoriis, versiculis, et orationibus quas collectas vocant, horis rite canonicis recitandas, scribens memoratum codicem Roperto Mettensium episcopo.

22. Item de Richario episcopo. Migrante autem illo feliciter ad Dominum ( an. 920, Mai. 19), paulo ante dictus Richarius ex abbate Prumiensi nobis episcopus est ordinatus. Hic aecclesiam, in qua sanctus Hupertus primum requievit, ampliavit, et in honore apostolorum principis consecravit ( an. 922), deputans illic tantum praediorum, unde usque nunc 30 fratres canonici victus et vestitus habent sufficientiam.

23. De aliis episcopis quatuor. 139.1085C| (FOLCUIN. c. 21.) Hic quadragesimus quadragesimum primum Hugonem habuit successorem ( an. 945, Jul. 23). Hugoni subrogatus est 42. Farabertus ex abbate Prumiensi ( an. 947, 139.1086A| Jan. 24). Post hunc Ratherius, genere nostras, a Veronensi episcopatu primum dejectus, in sedem Leodicensis adsciscitur pontificii 43 ( an. 953, Aug. 28). Nec tamen usque in finem vitae suae ejus honoris est potitus; nam dum in mores hominum tam scriptis quam dictis inveheretur aequo mordatius, hoc non ferente potentum insolentia, a nostra sede nichilominus dejicitur, indultisque sibi aliquantis episcopii ad usum vitae agellis, quadragesimo quarto locum dedit Baldrico ( an. 954, Dec. 25.). Cujus Ratherii nonnulla aput nos multo sale condita habentur opuscula; hodieque auditorum conscientias acerbe solet confricare .

24. De Everacro episcopo. 139.1086B| (FOLCUIN. c. 27.) Baldrico post paucos amministrati episcopatus annos defuncto, Everacrus Cisalpinae Veronae praepositus, quae vulgo Bunna dicitur, 45. nobis constitutus est episcopus ( an. 959, Apr. 30.), annuente Brunone archiepiscopo, eodemque ut aiunt duce, cujus providentiae tunc temporis intererat universa hujus regni negotia dispensare, Otone imperatore primo circa alias regni partes occupato. Hic cum eleganti morum probitate, liberali adprimae honestatis scientia, cum jam pridem aput illius temporis nostrates funditus liberale studium cum memoria absolvisset, ille scolas per claustra stabilire curavit; quas ipse vicissim non indignum duxit frequentare, lectiones majusculis tradere, si 139.1086C| quid minus in lectione intelligerent, benignissime identidem inculcare, spondens, quae non tam facile paterent intellectu, se eis vel cencies enodare. Si quando autem eum contingeret, aut ad palatium, aut 139.1087A| in expeditionem longius ab hac urbe discedere, quos reliquisset scolarum magistros, litteris animare, ipsis crebro dulci carmine alludere solebat, adeo quibus praesens congaudere non poterat, uti erat imperialibus edictis obnoxius, sepe ab Italia, sepe a Calabria, ut caros filios, ad studia incendebat. Nec ante a tam praeclaro labore destitit, donec multos ex rudibus tam spiritualibus quam saecularibus disciplinis brevi perfectos reddidit. Et, quia paulo ante mentio incidit Calabriae, quiddam quod ibidem contigit illo praesente, non pigeat memorare. Imperator cum exercitu longe per agros diffuso Calabriae fines tenebat, cum ecce repentinum omnes ingenti pavore solis perculit deliquium ( an. 968, Dec. 22.). Namque, ut 139.1087B| audivi referentem domnum Wazonem episcopum, cum multum diei superesset, vident, deficiente paulatim sole, cum adhuc maturus foret, diem quasi jam vesperascentem nigrescere, et ceu sub noctem greges peccorum a pascuis stabula avesque aviaria petere. Unde nostrates qui ibidem forte tunc aderant, incredibili pavore exterriti, nichil aliud quam diem juditii putant imminere, et valida armatorum manus, quae multas urbes egregiis viribus excidisset, multosque rebellantium populos ferro perdomuisset, hanc alienam rutilantibus stellis noctem in tantum expavit, ut incredibili anxietate diversas quasi tutandae vitae exquireret latebras. Sic alii vasis vinariis, alii cistis, alii sub carris turpiter sese recondunt; quisque pro 139.1087C| lucro vitae computat, si quod pro hac inusitata nocte sibi reperire queat latibulum. Stupet super his prudens antistes, non de eglipsi solis, cujus naturaliter factae optime noverat rationem, sed de irrationabili tot virorum fortium formidine, quos minimo terrori fore suspicabatur hostibus, in quorum medio consederant, si rem naturalem ita timuisse ab illis fuissent auditi. Sicque ut in suis quisque castris parvo, ceu putabant, laeti discrimine latitabant, singulos ipse circuiens, ignaviae accusare, innatae virtutis ammonere studebat, arguens probrose satis, cur, qui his orti fuerint majoribus quorum nemo ullis aliquando rerum asperitatibus succubuerit, 139.1088A| quique ipsi durioribus sepe superandis assuefacti fuerint, ex hoc naturali solis defectu animis tam facile labefactari potuerint. Fortissimi, inquit, bellatores, qui per mille periculorum facies tociens egregio vestro nomini insignes rapuistis victorias, surgite, queso, nil timentes surgite, virile robur, quod turpiter dormitantes amisistis, resumite. Pudeat naturales elementorum vices horrere. Nil de vitae periculo agitur, nullus de inflicto cum hostili dextra cruor stillat vulnere; innoxiae tantum hunc aerem involvere tenebrae, quas paululum post cernetis illucescere redintegrato lumine; ceterum in tuto sunt omnia. Tandem his verbis expergefacta vano terrore sopita tot heroum pectora agnoscunt, post paululum, lucidum orbem Phebeae lampadis 139.1088B| sensim in proprium reformari statum; vident diem terris redditum, quem paulo ante nimis trepidantibus animis spectaverant ablatum; suusque illis horor postmodum jocundo fit ludibrio. Multa idem episcopus a suis sepe perpessus, cum retribuere posset, cum pacientia superavit, nullam pro injuria sua volens reddere vindictam. Unde contigit ut, dum cives Leodicenses domum ejus vi irrupissent, et rubeos Wormacensis vini rivos a monte quo nunc aecclesia sancti Martini sita est, usque in Mosam deduxissent, ille hoc aequanimiter ferens, nullam adversariis pro hac temeritate vicem rependere quesivit. Et quamvis innumeris premeretur molestiis, et multa familiaris rei angustia, quippe qui a viris militaribus episcopio 139.1088C| appendiciis privatus esset villis, duas tamen nobiscum condidit aecclesias ( an. 963), quarum unam in beati Pauli, alteram in beati Martini honore consecravit, singulis triginta fratres canonicos deputavit, terciam in honore beati Laurentii coepit, sed non perfecit. Cujus corpus post 12 episcopatus annos terrae est redditum in aecclesia beati Martini ( an. 971, Oct. 27).

25. De Nokero episcopo. Substitutus est Everacro 46 Nokerus, genere quidem Alamannus, sed admodum omni morum elegantia insignitus, paterna dilectione 139.1089A| erga aecclesiae filios nostras fieri studuit. Ut enim paucis plurima perstringam, omnia aput nos tam exterius quam interius melioravit et ampliavit, domum sanctae Mariae et sancti Lamberti, sicut in praesentiarum est, cum ornamentis, claustro et aedificiis episcopii renovavit, urbem muris dilatavit et reparavit. Multa auferens incommoda, plura huic nostrae aecclesiae contulit commoda, inter quae miseros Leodicenses liberare studuit a munitissimo et factiosis hominibus semper fecundo Montis Caprarum castello. Quod quam damnose fuerit ipsi Leodio, haut longe hinc distantes fidelibus oculis subjectae attestari possunt ejusdem oppidi ruinae. Erat enim, praeter naturalem ex situ loci munitionem, aedificiis editioribus exstructum, tribus 139.1089B| aecclesiis ornatum. In quarum una 12 presbyteri ad serviendium Deo erant deputati, ad quorum usus respiciebant de adjacentibus villis nonnullae decimarum partes, et praeterea quorundam ex integro agrorum usufructus. Quae omnia quum post ipsius oppidi excidium in suas suaeque aecclesiae utilitates posset retorsisse, quippe qui et antistes ejus dioceseos foret, et in palatio Ottonis tercii adhuc pueri inter primos consiliarius esset, simul ut a loco suo invidiam facti transferret, maluit sedem regiam honorare his quae prius ad memoratum oppidum erant appenditia. Unde et in oratorio sanctae Mariae, quod est Aquisgrani, quantus illic antea inerat numerus clericorum, tantumdem adauxit ibidem Deo servientium, sibi suaeque 139.1089C| credens sufficere aecclesiae, si fideles ejus tantum liberos esse liceret a molestissima improborum hominum, qua eatenus vexabantur, oppressione, cujus tota erat causa ejusdem oppidi refugium.

26. Quam sapienter cujusdam potentis cupiditatem eluserit. Studuit vir idem praeclarus, in providendo filiorum saluti linceos habens oculos, ab his cautum 139.1090A| esse, quae aliquo modo posteris noxia esse poterant. Unde in uno quod refero, et insidiae humanae malitiae prudenter obviavit, et magnificentiam Creatoris devote honoravit. Erat in hujus urbis editissimo loco spacium quod talis videretur capax esse aedificii, unde reliqua urbs ab ejusdem arcis habitatoribus violenter posset inpugnari. Hujus aedificandi copiam cum quilibet in armis praepotens expetisset, quasi inde totam urbem et universas episcopii facultates contra hostiles insidias defensaturus, intellexit prudens antistes versutam hominis nequitiam, et si quod petebatur annueret, rem omnem in contrarium esse vertendam, ita plane ut qui defensionem promisisset aecclesiae, ipsi episcopo vim inferret, clerum et 139.1090B| populum opprimeret, postremo cuncta illuc appenditia sibi pro libito diriperet, hac perniciosa fretus municione. Assumpta ergo evangelici serpentis astucia, vultu quidem quasi benignissimas ejus precibus aures accommodaret, pro tempore simulavit, corde autem quomodo domestici hostis obviaret insidiis altiori consilio deliberabat, cum interim, differendo rem usque in quemlibet certum diem, hominem jam in spem potiundae voluntatis adductum suspendit. Nec multo post, accersito archidiacono eidemque majoris aecclesiae praeposito, nomine Rotperto, secreto dolos occulti pervasoris aperit. Suadet, monet, immo jubet, ut faxit ibidem pocius fundari aecclesiam in honore victoriosissimae crucis, cujus virtute magis quam omnibus mortalium 139.1090C| armis seque suaque omnia tuta esse posse certum teneret; atque ut ejusdem aecclesiae ante praescriptum diem maturet fundamenta locari, propensius indicit; praebet insuper ad hoc maturandum larga satis impendia, spondens profecto quae ille ad haec aut nollet aut non posset inpendere, se in nullo necessario illi defuturum auxilio. Ille autem boni praesulis artibus instructus, ante condictum 139.1091A| diem aecclesiae in honore sanctae crucis fundamenta ibidem locare studuit, beneficium quod ex dono episcopi tenebat, illuc destinavit, voto insuper addens quicquit de suo vel haberet vel habiturus esset. Verum ubi impio jam dicto pervasori compertum est eo loci fundari aecclesiam, ubi arcem sibi vana spe futuram spoponderat, non sine multis querelis atque conviciis recurrit ad episcopum; illum perfidiae accusat et fraudis Alemannicae, qui sententiam mutasset, atque ubi ipse domum postulasset, ibi fallax promissor aecclesiam fundari mandasset. Episcopus autem contra magis ut morem gereret armipotentis personae, quam deservire volens falatiae, diu manet in dissimulando ejus rei conscientiam; atque ad satisfaciendum ei, cujus 139.1091B| moribus habebat deservire, in tali temporis necessitate, ipso praesente, memoratum accersiri jussit praepositum, quid struat, qua spe, qua fidutia, cujusve jussu hoc coeperit, non sine multa quasi indignatione rogitat. Ille autem cum summa humilitate, nullo temeritatis studio, pro nullius odio, immo hoc ob Redemptoris ejusque reverendae crucis impensius optinenda suffragia, ad hoc sese esse adductum respondet. Terram, inquit, ibidem inveni vacuam per multos annos alicujus utilitatis immunem; visum est mihi illam aecclesiae sanctae crucis, cujus et fundamenta struere coepi, maxime esse idoneam. Quod si aliter vestrae, domne praesul, sedet sententiae, sive placet domus Dei fundamenta in praedonum commutari refugium, nil mea 139.1091C| intererit bonae voluntatis; si qua est ex me, merces mihi a Deo non deerit. Si quis autem ne haec aecclesiae in honore Dei consummetur obstiterit, super hoc peccati immunis [esse] non poterit. Audiens hoc episcopus, jam sedato vultu, quasi iram reprimens: Si quid aliud, inquit, ibi coepisses, pro certo id frustra esset, fidesque amico promissis inconvulsa maneret. At nunc quandoquidem salvator crucis suae vexillo hunc locum per te destinare voluit, quod coepisti inconcussum conservabimus, immo quae poterimus supplementa suppeditabimus. Injuriam namque Creatori inferimus, si posthabito eo spem vanae salutis in armis hominum posuerimus. Ita profecto dolus ejus qui jam rapina animi pervaserat aecclesiastica, laudabiliter satis splendida, admodum non 139.1091D| fraude, sed industria pontificis compescitur. Aedificium aecclesiae cum claustro et congruis pro loco officinis consummatur eademque in honore sanctae crucis dedicata, agris et decimis donatur; 139.1092A| unde 15 fratribus victus et vestitus solatia penderentur.

27. De ecclesiis sancti Dyonisii et sancti Johannis. Alia nichilominus ipsius amminiculo condita est ecclesia a Nithardo custode majoris ecclesiae in honore beati martyris Dyonisii. In qua primum quidem 20 aggregati sunt canonici, procedente vero tempore additis decem in tricenarium ipsorum numerus excrevit. Ipse vero praeterea suo nomine ecclesiam in honore beati Johannis evangelistae construxit et dedicavit, 30 fratres canonicos ad serviendum Deo ordinavit, fundos a se adquisitos, unde sufficiens illis victus et vestitus esset, deputavit, corpusque suum, quod et factum cernimus, ibidem sepeliri mandavit.

28. Quanta illi cura erga educandos pueros fuerit. 139.1092B| Maxima illi circa educandos pueros erat sollicitudo, eosdemque cum aecclesiasticis disciplinis instruendos, adeo ut quocumque vel ad proxima vel ad longinqua loca pergeret, scolares adolescentes, qui uni ex capellanis sub artissima non aliter quam in scolis parerent disciplina, secum duceret, cumque his librorum copiam ceteraque arma scolaria circumferri faceret. Sicque fiebat ut quos plerumque rudes et illiteratos a claustro abduxisset, et ipsos quos prius magistros habuerant, in litterarum perfectione redeuntes superarent. Sed vereor ne hujuscemodi se tueantur exemplo, qui 139.1092C| e scolaribus alis in curias regum et episcoporum querunt erumpere, et, disciplinae jugum detrectantes, levitati animum dare contendunt, quos ego felices judicaverim, si in nullo ab istius exempli disciplina exorbitaverint. Nam si nunc temporis inter strepitus curiarum studia bonarum arcium haut secus quam in claustri quiete constiterit valere, de remissiori ad arciorem discendi viam non negamus convolari debere. Sin autem longe est res e contrario, immo quia est, cesset ultra lasciva aetas falsas instabilitati suae causas praetendere, quia quod in tranquillitate claustri neglexit, verum est quod nequaquam in tumultuantis seculi turbine possit assequi, quamque o si nostris temporibus tam aurea possent revocari secula, ut in capellis tam imperatoris 139.1092D| quam episcoporum nil magis appeteretur quam cum litterarum studio morum disciplina! At nunc quia longe res est contra, nos quoque ad nostrum Notkerum revertamur.

29. Qui et quales sub eo coaluerint. 139.1093A| Cum ad honorem aecclesiae suae tam diligenter et ingenuos et eos qui essent ex fideli familia aecclesiae, quorum nonnullos sepe a praegnantibus etiam expostulasset matribus, tam diligenter alendos esse censeret, tunc aliarum nichilominus filios aecclesiarum, qui sibi a studiosis committerentur coepiscopis sive parentibus, gratanter suscipiebat. Multique tantam apud eum Deo donante assecuti sunt perfectionem, ut idonei rectores fierent animarum. Ex illis enim multae aecclesiae se gavisae sunt pastores habere, quarum Salzburgensis aecclesia archiepiscopum habebat Gunterum, Cameracensis duos alterum alteri succedentem, Ruothardum et Eclewinum Wirdunensis Heimonem, Tullensis 139.1093B| Hezelonem, Trajectensis Adeboldum, licet a multis praeterea non episcopis, qui similiter sub eo coaluissent, quamplurimae correctae sunt aecclesiae. Ex quibus Durandus postea noster episcopus Bavenbergensem aecclesiam religionis et arcium liberalium disciplina illustravit, Otbertus cum aliquibus aliis secum hinc abductis vitam Aquensium clericorum, perneciosae contagio licentiae retro depravatam, ad sanctam religionis, in quantum potuit, normam reducere studuit. Quid dicam de Hupaldo, qui, dum adolescentulus a scolari disciplina hinc aufugisset, Parisius venit, canonicis sanctae Genovefae virginis adhesit, in brevi multo scolarium instruxit? Ubi cum aliquamdiu moraretur, interim videlicet cum a domno Notkero episcopo nesciretur, 139.1093C| tandem canonica episcopalis sententiae executione compulsus est redire; digressusque inde, prosequentibus eum cum multo fletu amicis in brevi sibi conciliatis, studii et moralitatis nonnulla ibidem reliquit vestigia. Contigit autem non multo post Notkerum episcopum, ut conciliaret amicicias inter Ruopertum Francorum regem et imperatorem nostrum Heinricum Parisius devenire, cum memorate beatae Genovefoe virginis canonici ad eum devotissime concurrerunt, humillime petentes ut in anno per unum mensem Hubaldo aput eos manendi copia daretur. Episcopus autem bonum testimonium de conversatione canonici gratanti animo accipiens, illis quidem, ut si cum eis tres men es morari vellet, ultro concessit, illum autem huc 139.1093D| rediens gratia et donis muneratum, ad virtutem amplius accendit. Qui postea sub Baldrico Pragam 139.1094A| Boemiae civitatem transmissus, cum nonnulla ibidem Christianae religionis documenta dedisset, ad nos cum maximo honore remeavit. Multi praeterea sub tanto patre enutriti, religione et studiis liberalibus diversa illustravere loca, cum in suo quidem loco quicquit ubivis studii vel religionis esset, vigere adlaboraverit. Idem prudenti consilio praedia aecclesiae in tres aequas porciones divisit, quarum unam suis et successorum usibus, alteram Deo servientibus per aecclesias et per monasteria, terciam his qui miliciam exercerent concessit. Multosque consilii et bonarum arcium studiis informatos vitae et moralitatis suae imitatores reliquit, qui quas videre noticia discipulorum de magistri elegantia nequaquam sinit dubitare.

30. Quod mitis fuerit humilibus, terribilis superbis. 139.1094B| Erat enim pauperibus mitis, superbis, divitibus terribilis, bonis quibusque mansuetus, iniquis et factiosis hominibus metuendus, potentibus venerabilis, mediocribus amabilis, admirabilis sapientibus, indoctis eruditor clementissimus, senum atque debilium baculus, juvenum et adolescentium corrector studiosus, providus in consilio, circumspectus in facto, clarus in eloquio, discretus in silentio; quem summi proceres, antistes, dico, Romanae urbis, pariterque imperator, tanto honore duxerunt ut alter eorum, papa videlicet, in dicceptationibus praesulum Cisalpinorum vice sua sequestrum, sepe esse jusserit, imperator vero in disponendis regni negotiis primum habuerit. Hic tanti habitus extrinsecus, talis erat interius, 139.1094C| qui numquam nec in se nec in aliis familiarius sibi adherentibus torpori locum esse voluerit, dum ipse cum clericis evolvendis atque iterandis divinae Scripturae paginis jocundissime intentus, laicos nichilominus adolescentes, quibus alendis sua seorsum erat disciplina, aetati et ordini suo congruis artibus inplicaverit. His et talibus insistens laboribus pater venerandus, 36 inreprehensibiter in episcopatu exegit annos, ( an. 1008, apr. 30) multosque nequaquam a nobilitate sua degeneres reliquit filios. Quorum nonnullos nos vidisse meminimus, inter quos piae memoriae domnus Wazo velut Lucifer inter minores stellas enituit. Qui cum in ipsius capella primo quidem minimus et fere abjectus librorum abbaci que gerulus coaluerit, succedente paulalatim 139.1094D| valentis ingenii progressu, tandem ad regendas majoris aecclesiae scolas, ipso domno Rothero 139.1095A| episcopo jubente, evolavit. Cujus exemplis imbutus et doctrinis instructus, adjectis insuper propriis ex divino munere virtutibus, nostris quoque magistrum repraesentare studuit temporibus. De quo suo in loco, quantum Deus donaverit, lacius dicere habemus.

31. De Balderico episcopo. Quadragesimus septimus episcopatum suscepit Baldericus, generis et morum nobilitate insignitus. Qui cum in pluribus sepe rebus boni antecessoris inniti contenderet vestigiis, tum in aecclesiis honorandis Dei earumque rebus agendis magnificus fuisse habetur, adeo ut nullam aecclesiam vel monasterium in episcopatu praeterierit (Vita Balderici, c. 3), quod non aliquo vel agrorum vel 139.1095B| decimarum usufructu donaverit. Et, licet excrescente fratrum aliorumque propinquorum numero, in multas particulas dividendae hereditatis angustia, carnaliter timeri posset consanguineae posteritati, maluit tamen ex praediis suis magna ex parte aecclesiam et pauperes Christi facere heredes. Unde contigit ut Pannardum oppidum, alodium suum, majori aeccclesiae ad usus fratrum, et aecclesiam ad sustentandos victu 24 egenos condonaverit, cum praeterea comitem Arnolfum cum uxore nobilissima Liutgarde ad hoc exortando adduxerit, ut liberis orbati aecclesiam sibi pro animarum remedio heredem facerent. Ejus tempore Gerhardus Cameracensis aecclesiae episcopus cum fratre suo 139.1095C| Godefrido monasterium Florinense, in honore sancti Johannis Baptistae constructum, et commoda satis pro modulo suo praediorum parte honestatum, matri Domini sanctoque Lamberto martiri contradidit. Cui monasterio, ne quit Deo ibidem servientibus minus suppeteret, idem domnus Baldricus episcopus duas ex sese gratantissime addidit aecclesias. Ipse praesente sancto Heriberto Coloniensi archiepiscopo, a beato antecessore Notkero constructam domum sanctae Mariae sanctique Lamberti dedicavit, cum dehinc tertia die aecclesia, quam vir gloriosus Godescalcus majoris aecclesiae praepositus ex alodiis suis, unde 12 canonicis fratribus victus et vestitus sufficiens foret, dotavit ( an. 1015, 139.1096A| Oct. 28.) Videns autem quia, pro mediocritate loci ab antecessoribus constructae sufficerent 8 aecclesiae canonicae religionis, dignum duxit etiam monasterium struere, ubi arctor vita sub beati Benedicti regula duceretur, ut eorum mens qui ibidem inessent, eo magis studio orationis esset intenta, quanto a secularium curarum turbine esset libera. (c. 19, 20, 29, 27.) Coepit ergo fideli devotione in honore beati Jacobi apostoli locare fundamenta monasterii ( an. 1016), cujus criptam, in qua nunc ipse corpore requiescit, cum perfecisset, et in honore beati apostoli Andreae dedicasset, pauca ad opus Deo inibi famulantium praedia constituit, reliquum opus semiplenum et non altius quam usque ad fenestras, die occupante extrema, dimisit; et ipso die eademque 139.1096B| hora qua praelium apud Flardenges committebatur, in quo maxima nostratum cedes facta est, vitale flatum exhalavit ( an. 1018. Jul. 29.)

32. De Wolpodone episcopo. Huic 48. vir Domini Walpodo successit. Qui apud Ulterius Trajectum sub religiosis admodum patribus in aecclesiasticis claustralis vitae adolevit disciplinis, quibus postea, de bono discipulo optimus magister effectus, subditorum vitam exercere studuit. Et, licet praepositus factus exteriorum curam suscepisset, adprime tamen regendis interioribus constanter invigilavit, et se ipsum quidem ante omnia suavissimo Christi jugo subjiciens, alios secum intra angustae illius viae oras, quae ad vitam 139.1096C| ducit (Matth. VII, 14.), tam exemplis quam documentis cohibebat. Senioribus filium, juvenibus fratrem, adolescentibus se patrem exibebat, quorum lascivam aetatem hinc arciori disciplina reprimebat, hinc ipse per se sacrae Scripturae lectionibus erudiebat; nullusque alicui locus evagandi, aut quoquam a sanctae religionis tramite exorbitandi sub eo locus erat.

33. Qualiter episcopus factus vixerit. Hunc ob eximiae vitae meritum imperator Heinricus miro karitatis affectu amplectebatur; qui et eundem invitum ab claustrali quiete abduxit, et secum in capella aliquandiu commorari voluit. Hujus ergo episcopatus sede pastore viduata, inspirante 139.1097A| ut credimus Deo, huic beato viro nec opinanti, immo amarissime flenti, ejusdem regendi securus curam committit ( an. 1018.). In cujus nimirum gradus culmine nil de prioris vitae statu remittere, immo rigore intentiori corpus institit edomare, ne, ut ait apostolus, aliis praedicans ipse reprobus efficeretur (I Cor. IX, 27.) Nam praeter certissimam qua sub oculis superni inspectoris afflicto corpori inperitabat disciplinam, jejuniorum et vigiliarum impiger executor extitit. Nil illi dulcius erat, quam si cui itidem cordi esset explorare; quorum aliquos si quando aut in angulis aut circum altaria invenisset, hos magni pendere et donis honorare consueverat, nullum a quo Deum timeri sciebat negligere, a quo autem 139.1097B| Dei servitus negligeretur, nullius momenti ducere. Eidem, statura procero, non ex carne sed ex ossium mole venerabilis inerat corpulentia, cui dupla quam cuilibet exili corpore refectio esset necessaria, ut videmus in hominibus ejusmodi. Quod tamen corpus suum tali magnitudine vastum cybario pane atque aliis cibis communioribus longe citra saturitatem reficiebat, et lauciora quidem et exquisita quae sibi apponerentur manibus, ac si ea in momento esset voraturus, contrectans, nichil de his sibi indulgere volebat, sed omnia pauperibus distribuebat, se gulosum, se edacem esse accusans, qui necdum multorum vel secularium parcitatem assequi posset, licet, ut dictum est, longe minus quam inmenso corpori sufficeret victus acciperet. Enimvero cum 139.1097C| in mensa sibi parcissimus, pauperibus esset humanissimus, tum alias nichilominus cujuscumque modi egenis largitor erat tam profluus, ut quaecumque sibi ipsi posset fideli furto subtrahere, nihil pene sibi retinens, per manus pauperum omnia Christo reddere non cessaret. Unde plerumque pallia, tapetia, vel quaelibet episcopii ornamenta contra pauperes, qui ea nocturnis horis a domno praesule accepissent, precio quo possent a camerariis redimi opus erat. Quid de vigiliis et orationibus, quibus exequendis adeo studiosus erat, ut multas hibernas noctes insomnes continuaret, sanctorum limina circuendo et pauperum manus, qui sese per nota viarum diverticula divisissent, largiter 139.1097D| replendo? Attestari solet quidam de his qui familiarius sibi adherebant, quod inter lavandum pedes 139.1098A| ejus frigore et glaciali viarum asperitate adustos viderit, ut ex usu ejusmodi deambulationis sanguinem ab interioribus elicitum in utroque pede constaret occaluisse.

34. Quid placaturus imperatorem Heinricum fecerit. Iratum contra se imperatoris Heinrici animum placaturus, consilio suorum aliquantum pecuniae contraxerat, quam ut eidem pro gratia ejus offerret, Coloniae occurrere deliberaverat ( an. 1020.) Set subinde retractans animo cur non pocius daretur largitori omnium, in cujus manu corda sunt regum: offenso coelorum dominatore, frustra terrenum principem placari; itemque Creatore placato, quantumlibet sublimati hominis minus 139.1098B| contemni debere; coepit ipsa qua in crastinum profecturus erat nocte quae collegerat fideliter dispergere, et inter eundum adeo expendere omnia, ut ne unam quidem ex memoratae pecuniae summa ad placandum principem sibi retineret siliquam. Itaque fama, quibusdam deferentibus, ad aures imperatoris praecurrerat, episcopum Walpodonem ad conciliandam sibi gratiam ipsius non parvam auri argentique copiam coegisse; cum ecce, expectans quando haec ad cameram suam afferretur, iterum audit deputatam sibi ut, crediderat, pecuniam pauperibus esse distributam. Et licet in aliis sane perfectum aliqui contendant hunc orthodoxum virum contra avariciam minus consuluisse, in hoc tamen facto venerabilis episcopi aequitatis contra 139.1098C| se ipsum censuram tenuit. Et qui, si carnales sequeretur affectus, succensere habebat, ex splendido illo suo contemptu unde eum amplius amaret invenit, suamque vanam potentiam in hac parte a bono sacerdote derisam esse oppido gavisus est. Sicque magis celebre hujus nomen episcopi nichil largiendo in aula regia est effectum, quam aliorum quorumque praesulum, qui, creditas sibi spoliantes aecclesias, mimos caeterosque palatinos canes ditare contendunt, ipsique scurrilibus stultiloquio et turpissimis circa reges adulationibus inservire non erubescunt. Hujus veteris novique morbi antistes hic noster omnino inmunis, male blandientis seculi lenocinia fortiter calcabat, ad coelestia toto corde 139.1098D| suspirabat, et per duos semis annos quibus in episcopatu vixit, praeter spontaneam qua corpus 139.1099A| servituti subicere non cessabat afflictionem, continua stomachi infirmitate laboravit, eoque magis animae vires roborans, erga subditos tam monitis quam exemplis aecclesiasticis rigorem auxit disciplinis. Multique a levitate, quam retro fuerant sectati, ad gravitatem morum conversi, inniti vestigiis sanctitatis ejus sunt conati.

35. De vocatione ejus. Celebratis, ut solebat, in spirituali jocunditate paschae diebus ( an. 1021, Apr. 2), sentit se vocante Deo ad perhennis paschae gaudia invitari, cum ingravescente quidem morbo praemortua ulterius non valens sustentare membra, spiritum coelo intentum psalmodia et divinae legis meditatione roborabat, vilibus stramento et superjecto nudus incumbens 139.1099B| cilicio, fratresque, qui sibi assistebant, saluberrima exhortatione contestans ut eam, quam sibi instare cernerent, horam praesenti exemplo reformidare discerent. Cumque idem sepius iterasset, conversus ad Johannem archidiaconum, postea praepositum, ipsi identidem inculcabat, neminemque a foribus domus in qua jacebat arceri volens, omnibus admissis sui morientis praebebat spectaculum, ut tanto cuique sua caro in pulverem redigenda vilesceret, quanto abjectius hanc in episcopo emori viderent. Nec defuere interim antiqui illius draconis insidiae, qui, more suo explorare volens si quid suum in egrediente sancta anima inveniret, propter vestigia jacentis astitit. Quem ille visum agnovit, mox orando cum aspersione aquae 139.1099C| benedictae repulit: Nequaquam, inquiens, o sceleratissime tenebrarum accola, donante Deo tibi praeda ero; nullam partem habiturus cum sinistris, lucis mansione fruiturum me confido cum dextris. Orat 139.1100A| deinde circumstantes, sine intermissione psallere pro sui exitus expectatione, ipse incipiendis psalmis antiphonas, itemque finiendis collectas inponens; et ut hoc efficatius vel pocius posset, os et linguam vicina jam morte siccatam aqua infusa madefieri jubebat. Tandem oblata Salvatoris crucifixi imagine, capud suum ejusdem petit admoveri vestigiis, et inter salutandum et inexplebili dulcedine adosculandum crucifixo Domino, cujus imaginem foris amplectebatur, reddidit spiritum ( an. 1021, Apr. 21). Ad cujus corpus in beati Laurentii martiris monasterio tumulatum quicumque ex fide petunt, diversi generis languorum medicinam inveniunt, ejusque meritorum apud Deum efficatiam tum ex me ipso, tum ex aliis sum expertus, quorum 139.1100B| nota fides et auctoritas de rei gestae veritate non sinit dubitare. Quae nos huic opusculo inserere devitavimus, partim quia ad alia festinamus, partim quia de relatu miraculorum nondum pervulgato dijudicari devitamus, sed posteris fideliter scribenda relinquimus.

36. De Durando episcopo. Quadragesimus nonus subrogatus est Durandus ( an. 1021), natus quidem ex humili genere, servorum memorati Godescalci praepositi, sed admodum pollens nobilitate ingenii. De quo fertur quod, cum idem dominus suus manus sibi dare vellet, ut mos est, et sacramentum facere, cum magna reverentia de sede episcopali eidem assurrexerit et hoc fieri humiliter recusaverit, asserens se pocius 139.1100C| servum domino suo debitam servitutem exhibiturum.

37. De Reginhardo episcopo. Huic defuncto et apud Sanctum Laurentium tumulato successit Reginhardus ( an. 1025, 139.1101A| Jan. 14), qui conlitteralis archiepiscopo Heriberto, eximiae sanctitatis viro, perfectionem in ecclesiasticis assecutus fuerat disciplinis; a quo et praelatus canonicae apud Veronam, quae usitatius Bunna vocitatur, institutae, eandem strenue pluribus annis rexerat. Hic bonis bonus, perversis studio erat molestus, mitem sese pauperibus, asperrimum quoque iniquis exibebat divitibus. Ejus tempore non parva exulum copia ex occidentali regione in hanc urbem confluxit, qui patriam et dulcia arva linquentes, ut ipsi ferebant, praedis et incendio in solitudinem redacta, parvulos suos miserabiliter circumferentes, ab ignotis gentibus stipem mendicare cogebantur. Horum cottidie concurrentium turba cum aliquantum gravis esset indigenis cibos 139.1101B| manu et arte querentibus, propter coemendi panis angustiam, qui tantae plebi minus posset sufficere, hic domnus episcopus ad concives nostros paterna usus est ammonitione, ut unusquisque hujusmodi egenis studeat pro posse misericordiam impendere, qui autem aliquid largiri nequeat, vel nullam eis molestiam inferat; humanam mentem horum exemplo tangi debere, quod similis casus quandoque ingrueret vicissitudo, non aliter sibi ab eisdem forsitan panem expetitum iri. Ut ejus misericordiae, quam populo suggesserat, prior exemplum 139.1102A| praeberet, trecentos ex eis stipe sua alendos suscepit, et ad similia pietatis opera pro posse explenda alios accendit. Hic in aecclesia beati Bartholomei apostoli ad duodecim canonicos, qui ibidem prius inerant, ex bonis a se adquisitis 8 addidit; et inter alia quae fecit insignia, pontem super Mosam magno sumptu extruxit ( an. 1026), monasterium sancti Laurentii renovavit, praediis auxit, et triginta monachos sub abbate, qui adhuc superest, vivere regulariter constituit, ipsumque monasterium Piligrinum archiepiscopum consecrare fecit; ubi etiam post obitum suum ( an. 1037, Dec. 5) locum sepulturae accepit.

38. De Nithardo episcopo. Hujus in loco successit Nithardus, custos 139.1102B| majoris aecclesiae, a clero et populo unanimiter electus. Is juvenis aetate, moribus senior, quatuor semis in episcopatu degens annos, in tam brevi tempore magnum ornatum, quem aput nos fas est cernere, nostrae addidit basilicae, in qua defunctus ( an. 1041, Aug. 16) postea adeptus est sepulchrum.

39. De domno Wazone episcopo. Hujus episcopi Vitam quae librum Anselmi claudit, dedimus ad annum 1048, Patrologiae tom. CXLII, col. 725.

Quotation analysis