 Actus II |
Actus IV  |
PAM. Neminĭ plura acerba credo esse ex amore homini umquam oblata
quam mi. heu me infelicem, hancin ego vitam parsi perdere!
hacin causa ego eram tanto opere cupidu’ redeundi domum! hui
quanto fuerat praestabilius ubivis gentium agere aetatem
285quam huc redire atque haec ita esse miserum me resciscere!
nam nos omnes quibus est alicunde aliquis obiectus labos,
omne quod ĕst interea tempu’ priu’ quam id rescitumst lucrost.
PAR. ac sic citiu’ qui te expedias his aerumnis reperias:
si non rediisses, haec irae factae essent multo ampliores.
290 sed nunc adventum tuom ambas, Pamphile, sciŏ reverituras:
rem cognosces, iram expedies, rursum in gratiam restitues.
levia sunt quae tu pergravia esse in animum induxti tuom.
PAM. quid consolare me? an quisquam usquam gentiumst aeque miser?
priu’ quam hanc uxorem duxi habebam alibi animum amori deditum;
295tamen numquam ausu’ sum recusare e͡am quam mi obtrudit pater:
iam in hac re, ut taceam, quoivis facile scitust quam fuerim miser.
vix me illi‹m› abstraxi atque inpeditum in ea expedivi animum meum,
vixque huc contuleram: em nova res ortast porro ab hac quae me abstrahat.
tum matrem ex e͡a re me aut uxorem in culpa inventurum arbitror;
300quod quom ita ĕsse invenero, quid restat nisi porro ut fiam miser?
nam matri’ ferre iniurias me, Parmeno, pietas iubet;
tum uxori obnoxius sum: ita olim su͡o me ingenio pertulit,
tot me͡as iniurias quae numquam in ullo patefecit loco.
sed magnum nescioquid necessest evenisse, Parmeno,
305unde ira inter eas intercessit quae tam permansit diu.
PAR. haud quidem hĕrcle: parvom; si vis vero veram rationem exsequi,
non maxumas quae maxumae sunt interdum irae iniurias
faciunt; nam saepe est quibus in rebus aliu’ ne iratus quidem est,
quom de e͡adem causast iracundu’ factus inimicissimus.
310pueri inter sese quam pro levibu’ noxiis iras gerunt
quapropter? quia enĭm qui e͡os gubernat animus eum ĭnfirmum gerunt.
itidem illae mulieres sunt ferme ut pueri levĭ sententia:
fortasse unum aliquod verbum inter eas iram hanc concivisse.
PAM. abĭ, Parmeno, intro ac me venisse nuntia. PAR. hem quid hŏc est? PAM. tace.
315trepidari sentio et cursari rursum prorsum. PAR. agedum, ad fores
accedo propius. em sensistin? PAM. noli fabularier.
pro Iuppiter, clamorem audivi. PAR. tute loqueris, me vetas.
(MY. intus) tace obsecro, mea gnata. PAM. matri’ vox visast Philumenae.
nullus sum. PAR. quidum? PAM. perii. PAR. quăm ŏb rem? PAM. nescioquod magnum malum
320profecto, Parmeno, me celant. PAR. uxorem Philumenam
pavitare nescioquid dixerunt: id si forte est nescio.
PAM. interii; quor mihi id non dixti? PAR. quia non poteram una omnia.
PAM. quid morbi est? PAR. nescio. PAM. quid? nemon medicum adduxit? PAR. nescio.
PAM. cesso hinc ire intro ut hoc quam primum quidquid est certo sciam?
325 quonam modo, Philumenā mea, nunc te offendam adfectam?
nam si periclum ullum in te inest, perisse me una haud dubiumst.—
PAR. non usu’ factost mihi nunc hunc intro sequi;
nam invisos omnis nos esse illis sentio:
herĭ nemo voluit Sostratam intro admittere.
330si forte morbus amplior factus siet
(quod sane nolim, maxume erĭ causa mei),
servom ilico introisse dicent Sostratae,
aliquid tulisse comminiscentur mali
capiti atque aetati illorum morbu’ qui auctu’ sit:
335era ĭn crimen veniet, ego vero in magnum malum.
SO. Nescioquid iamdudum audio hic tumultuari misera:
male metuo ne Philumenae mage morbus adgravescat:
quod te, Aesculapi, et te, Salus, nequid sit huius oro.
nunc ad eam visam. PAR. heus Sostrata. SO. hĕm. PAR. iterum istinc excludere.
340SO. ehĕm Parmeno, tun hic eras? perii, quid faciam misera?
non visam uxorem Pamphili, quom in proxumo hic sit aegra?
PAR. non visas? ne mittas quidem visendi causa quemquam.
nam quĭ amat quoĭ odio ipsus est, bis facere stulte duco:
laborem inanem ipsus capīt et ĭlli molestiam adfert.
345tum filius tuos intro iit videre, ut venit, quid agat.
SO. quid ais? an venit Pamphilus? PAR. venit. SO. dis gratiam habeo.
hĕm ĭstoc verbo animu’ mihi redit et cura ex corde excessit.
PAR. iam ea te causa maxume nunc hoc intro ire nolo;
nam si remittent quidpiam Philumenae dolores,
350omnem rem narrabit, scio, continuo sola soli
quaĕ ĭnter vos intervenerit, unde ortumst initium irae.
atque eccum video ipsum egredi: quam tristis[es]t! SO. o mi gnate!
PAM. mea mater, salve. SO. gaudeo venisse salvom. salvan
Philumenast? PAM. meliusculast. SO. utinam istuc ita di faxint!
355quid tu igitur lacrumas? aut quid es tam tristi’? PAM. recte, mater.
SO. quid fu͡it tumulti? dic mihi: an dolor repente invasit?
PAM. ita factumst. SO. quid morbi est? PAM. febris. SO. cotidiana? PAM. ita aiunt.
i sodes intro, consequar iam te, mea mater. SO. fiat.—
PAM. tu pueris curre, Parmeno, obviam atque îs onera adiuta.
360PAR. quid? non sciunt ipsi viam domum qua veniant? PAM. cessas?
Nequeo me͡arum rerum initium ullum invenire idoneum
unde exordiar narrare quae necopinanti accidunt;
partim quae perspexi hisce oculis, partim quae accepi auribus:
qua me propter exanimatum citius eduxi foras.
365nam modo intro me ut corripui timidus, alio suspicans
morbo me visurum adfectam ac sensi esse uxorem: ei mihi!
postquam me aspexere ancillae advenisse, ilico ŏmnes simul
laetae exclamant “venit”, id quod me repente aspexerant.
sed continuo voltum earum sensi inmutari omnium,
370quia tam incommode illic fors obtulerat adventum meum.
una illarum interea propere praecucurrit nuntians
me venisse: ego ei(u)s videndi cupidu’ recta consequor.
postquam intro adveni, extemplo eiu’ morbum cognovi miser;
nam neque ut celari posset tempu’ spatium ullum dabat
375neque voce alia ac res monebat ipsa poterat conqueri.
postquam aspexi, “o facinus indignum” inquam et corripui ilico
me inde lacrumans, incredibili rĕ ătque atroci percitus.
mater consequitur: iam ut limen exirem, ad genua accidit
lacrumans misera: miseritumst. profecto hoc sic est, ut puto:
380omnibu’ nobis ut res dant sese ita magni atque humiles sumus.
hanc habere orationem mecum principio institit:
“o mi Pamphile, abs te quăm ŏb rem haec abierit causam vides;
nam vitiumst oblatum virgini olim a nescioquo inprobo.
nunc huc confugit tĕ ătque alios partum ut celaret suom.”
385sed quom orata huiu’ reminiscor nequeo quin lacrumem miser.
“quaeque fors fortunast” inquit “nobis quae te hodie obtulit,
per eam te obsecramus ambae, si ius si fas est, uti
advorsa eiu’ per te tecta tacitaque apud omnis sient.
si umquam erga te animo esse amico sensisti e͡am, mi Pamphile,
390sine labore hanc gratiam te uti sibi des prŏ ĭlla nunc rogat.
ceterum de redducenda id facias quod ĭn rem sit tuam.
parturire eam nec gravidam esse ex te solus consciu’s:
nam aiunt tecum post duobu’ concubuisse [eam] mensibus.
tum, postquam ad te venit, mensis agitur hic iam septimus:
395quod te scire ipsa indicat res. nunc si potis est, Pamphile,
maxume volŏ doque operam ut clam partus eveniat patrem
atque adeo omnis. sed si id fieri non potest quin sentiant,
dicam abortum esse: sciŏ nemini aliter suspectum fore
quin, quod veri similest, ex te recte eum natum putent.
400continuo exponetur: hic tibi nil est quicquam incommodi,
et ĭlli miserae indigne factam iniuriam contexeris.”
pollicitus sum et servare in eo certumst quod dixi fidem.
nam de redducenda, id vero ne utiquam honestum esse arbitror
nec faciam, etsi amor me graviter consuetudoque ei(u)s tenet.
405lacrumo quae posthac futurast vita quom in mentem venit
solitudoque. o fortuna, ut numquam perpetuo’s data!
sed iam prior amor me ad hanc rem exercitatum reddidit,
quĕm ego tum consilio missum feci: idem [nunc] huc operam dabo.
adĕst Parmeno cum pueris: hunc minimest opus
410in hac re adesse; nam olim soli credidi
ea me abstinuisse in principio quom datast.
vereor, si clamorem ei(u)s hic crebro exaudiat,
ne parturire intellegat. aliquo mihist
hinc ablegandu’ dum parit Philumena.
415PAR. Ain tu tibi hoc incommodum evenisse iter?
SO. non hercle verbis, Parmeno, dici potest
tantum quam re ipsa navigare incommodumst.
PAR. itan est? SO. o fortunate, nescis quid mali
praeterieris qui numquam es ingressus mare.
420nam alias ut mittam miserias, unam hanc vide:
dies triginta aut plus eo in navi fui
quom interea semper mortem exspectabam miser;
ita usque advorsa tempestate usi sumus.
PAR. odiosum. SO. haud clam me est. denique hercle aufugerim
425potius quam redeam, si e͡o mihi redeundum sciam.
PAR. olim quidem te causae inpellebant leves,
quod nunc minitare facere, ut faceres, Sosia.
sed Pamphilum ipsum video stare ante ostium:
ite intrō; ego hŭnc adibo, siquid me velit.—
430ere, etiam [nunc] tu hic stas? PAM. et quidĕm tĕ ĕxspecto. PAR. quid est?
PAM. in arcem transcurso opus est. PAR. quoĭ homini? PAM. tibi.
PAR. in arcem? quid eo? PAM. Callidemidem hospitem
Myconium, qui mecum una vectust, conveni.
PAR. perii. vovisse hunc dicam, si salvos domum
435redisset umquam, ut me ambulando rumperet?
PAM. quid cessas? PAR. quid vis dicam? an conveniam modo?
PAM. ĭmmŏ quod constitui me hodie conventurum eum,
non posse, ne me frustra illi exspectet. vola.
PAR. at non novi homini’ faciem. PAM. at faciam ut noveris:
440magnu’ rubicundu’ crispu’ crassu’ caesius
cadaverosa facie. PAR. dĭ ĭllum perduint!
quid si non veniet? maneamne usque ad vesperum?
PAM. maneto: curre. PAR. non queo: ita defessu’ sum.—
PAM. ille abiit. quid agam infelix? prorsus nescio
445quo pacto hoc celem quod me oravit Myrrina,
su͡ae gnatae partum; nam me miseret mulieris.
quod potero faciam, tamen ut pietatem colam;
nam me parenti potiu’ quăm amori obsequi
oportet. attat eccum Phidippum et patrem
450video: horsum pergunt. quid dicam hisce incertu’ sum.
LA. Dixtin dudum illam dixisse se exspectare filium?
PH. factum. LA. venisse aiunt: redeat. PA. causam quam dicam patri
quăm ŏb rem non redducam nesciŏ. LA. quĕm ego hic audivi loqui?
PA. certum offirmare est viam me quam decrevi persequi.
455LA. ipsus est de quo hoc agebam tecum. PA. salve, mi pater.
LA. gnate mi, salve. PH. bene factum te advenisse, Pamphile;
atque adeo, id quod maxumumst, salvom atque validum. PA. creditur.
LA. advenis modo? PA. admodum. LA. cedo, quid reliquit Phania
consobrinu’ noster? PA. sane hercle homŏ voluptati obsequens
460fu͡it dum vixit; et qui sic sunt haud multum heredem iuvant,
sibi vero hanc laudem relinquont “vixit, dum vixit, bene.”
LA. tum tu igitur nil attulisti plus una hac sententia?
PA. quidquid est id quod reliquit, profuit. LA. immo obfuit;
nam illum vivom et salvom vellem. PH. inpune optare istuc licet:
465ill’ revivescet iam numquam; et tamen utrum malis scio.
LA. herĭ Philumenam ad se accersi hic iussit. dic iussisse te.
PH. noli fodere. iussi. LA. sed eam iam remittet. PH. scilicet.
PA. omnem rem scio ut sit gesta: adveniens audivi modo.
LA. at ĭstos invidos di perdant qui haec lubenter nuntiant.
470PA. ego me sciŏ cavisse ne ulla merito contumelia
fieri a vobis posset; idque si nunc memorare hic velim
quam fideli animo et benigno in illam et clementi fui,
vere possum, ni te ex ipsa haec mage velim resciscere;
namque e͡o pacto maxume apŭd te meo erit ingenio fides,
475quom illa, quae nunc in me iniquast, aequa de me dixerit.
neque mea culpa hoc discidium evenisse, id testor deos.
sed quando sese esse indignam deputat matri meae
quae concedat cui(u)sque mores toleret sua modestia,
neque alio pacto componi potĕst inter eas gratia,
480segreganda aut mater a me est, Phidippe, aut Philumena.
nunc me pietas matri’ potiu’ commodum suadet sequi.
LA. Pamphile, haud invito ad auris sermo mi accessit tuos,
quom te postputasse omnis res prae parente intellego;
verum vidĕ ne inpulsus ira prave insistas, Pamphile.
485PA. quibus iris pulsu’ nunc in illam iniquo’ sim
quae numquam quicquam erga me commeritast, pater,
quod nollem, et saepe quod vellem meritam scio?
amoque et laudo et vehementer desidero;
nam fu͡isse erga me miro ingenio expertu’ sum;
490illique exopto ut relicuam vitam exigat
cŭm eo viro me qui sit fortunatior,
quandoquidem illam a me distrahit necessitas.
PH. tibi id in manust ne fiat. LA. si sanus sies:
iube ĭllam redire. PA. non est consilium, pater:
495matris servibo commodis. LA. quŏ abis? mane
mane, inquam: quŏ abis?—PH. quaĕ haĕc est pertinacia?
LA. dixin, Phidippe, hanc rem aegre laturum esse eum?
quam ob rem te orabam filiam ut remitteres.
PH. non credidi edepol adeo inhumanum fore.
500ita nunc is sibi me supplicaturum putat?
si est ut velit redducere uxorem, licet;
sin aliost animo, renumeret dotem huc, eat.
LA. ecce autem tu quoque prōterve iracundus es!
PH. percontumax redisti huc nobis, Pamphile!
505LA. decedet iam ira haec, etsi merito iratus est.
PH. quia paullum vobis accessit pecuniae,
sublati animi sunt. LA. etiam mecum litigas?
PH. deliberet renuntietque hodie mihi
velitne an non, ut alii, si huic non est, siet.
510LA. Phidippe, adĕs, audi paucis.—abiit. quid mea?
postremo inter se transigant ipsi ut lubet,
quando nec gnatu’ neque hĭc mi quicquam obtemperant,
quae dico parvi pendunt. porto hoc iurgium
ad ŭxorem quoi(u)s haec fiunt consilio omnia,
515atque in eam hoc omne quod mihi aegrest evomam.
| Actus II |
Actus IV |