V.
[recensere]IRCA hoc tempus etiam natus est regi filius secundogenitus Henricus, qui postea regnavit. Secuta est paulo post nuptiarum solennizatio inter Carlum et Annam Britanniae ducissam, cum qua Carolus ducatum Britanniae nomine dotis accepit, Maximiliani filia paulo ante domum remissa. Quod postquam ad aures Maximiliani pervaeniiset, qui illud nunquam crediderat antequam peractum esset, quique in seipso decipiendo principales semper partes obtinebat (etsi hoc quidem in negotio rex Gallus partus secundas eleganter sistineret) at cogitationibus suis sursum deorsum agitans et revolvens quale hoc esset, ut ipse uno icto, duplici autem ludibrio, tam nuptiis propriis quam nuptiis filiae suae deiiceretur (ex quarum utrisque magna sibi et sublimia auguratus est) patientiam omnem amisit, atque abiciens reverentiam illam atque decus quod magni reges (etiam cum sanguis eorum maxime effervescat) mutuo servare debent, regis Gallis personam et facta acerbissimis convitiis proscidit. Et quanto factis minus poterat, tanto verbis intemperantior quascunque poterat excogitare contumelias in regem Carolum effudit, aiens eum inter omnes sub sole homines esse maxime perfidum, illumque monstrum quoddam peperisse ex raptu <et> adulterio commistum. Quod iustissimo Dei iudicio (ut aiebat) decretum erat ut (nullitate huius matrimonii toti mundo conspicua) posteri personae tam indignae in Gallia non regnarent. et statim legatos tam ad regem Angliae quam ad regem Hispaniae expedivit, qui eos ad bellum et foedus offensivum ineundum contra Gallum excitarent, se cum magnis copiis in bellum adfuturum pollicitus. Hinc rex Angliae (etsi propria insistens via) parlamentum suum convocavit, regni scilicet anno septimo, et in primo sollenitatis die (ut solio suo sedens) ipse ad hunc modum in conventu ordinum locutus est:
- “Proceres mei et vos populi deputati, cum bellum Britannicum instituissem per locumtenentem meum gerendum, allocutus sum vos per cancellarium meum. Nunc vero cum decreverim bellum Franciae inferre in persona propria, rem vobis ipse exponam. Bellum illud ad foederati nostri ius defendendum spectabat, hoc vero ad ius proprium nostrum vindicandum et recuperandum. Illud casu fortuito terminatum est, hoc in victoriam desiturum speramus.
- “Rex Gallus orbem Christianum perturbat. Quae possidet sua non sunt, et tamen ulteriora appetit. Britanniam in ditionem suam redegit. Rebelles Flandriae contra regem suum fovet. Italiae minatur. Quatenus ad nos ipsos, a dissimulatione exorsus ad neglectum processit, a neglectu ad contumeliam. Foederatos nostros invasit. Tributum nostrum solvere renuit. Ut verbo dicam, bellum quaerit. Non sic pater eius, sed pacem a nobis petiit. Quid etiam rex iste fortasse faciet, postquam consilium sanum aut tempus idem eum prospicere rebus suis docuerit, quemadmodum pater fecit.
- “Interim ambitionem eius in commodum nostrum convertamus. Neque nummulis paucis tributi aut recognitionis nomine contenti simus, sed (divino favore innisi) de iure nostro ad regnum ipsum Galliae armis experiamur, memores plane regem Franciae in Anglia quondam captivum, rurus regem Angliae in Gallia coronatum maiores nostros vidisse. Foederati nostri nullatenus sunt diminuti. Burgundia hodie potentiore manu regitur quam unquam antehac, nec magis unquam irritata fuit. Britannia quidem nobis auxilio esse non possit, eis tamen nocumento futura est. Novae provinciae imperio additae oneri magis sunt quam robori. Qui res novas moliti sunt in regno ipsius non ignobiles, plebeii, aut titularii impostores extiterunt, sed gradus sublimioris. Rex Hispaniae (ne dubitetis) nobiscum coniunctus erit, incertus quo regis Galli ambitio progressura sit. Sanctus pater noster papa transmontanos in Italia non libenter videt. Verum hic de foederatis sermo in considerationem recte venire debet, in computationem autem minime. Absit enim ut Angli ius suum in Galliam asserere non valeant, nisi aliunde adiuti.
- “In praeliis Cressei, Pictavii, Agincurti, ipsi absque auxiliis stetimus. Gallia populo maxime abundat, militibus haud item. Stabiles peditum phalanges et cohortes nullas habent. Equitatu certe utuntur bono, verum copiae equitum in bello defensivo minoris sunt usus, ubi actiones belli ab invadentis electione pendent. Discordiae nostrae solae in caussa fuerunt quod regnum Galliae perdidimus, atque (Deo annuente) pax qua nunc domi fruimur idem restituet. Deus hucusque gladio meo affuit. Hoc tempore quo regnum tenui malos subditos extirpare et bonos probare mihi contigit. Populus iam meus et ego satis nos invicem novimus, quod confidentiam parit. Quod si sanguis aliquis pravus aut infensus in regno reliquus sit, honorificum bellum externum remedium fuerit optimum ad eum expurgandum aut rectificandum. In negotio hoc magno et arduo, consilio et auxilio vestro me iuvate. Si cui vestrum filium suum in equitem auratum cooptari contigerit, auxilium illi a tenentibus suis lege debetur. Haec vero quae agitur res ad honorem et calcaria regni spectat, cuius ego parens sum, atque ad illud non solum tuendum, verum etiam amplificandum regio munere obligatus. Quantum vero ad pecunias, illae hominibus tenuioris fortunae non imponantur, sed iis ad quos belli ipsius commoda aliquatenus pervenire possint. Gallia eremus non est. Ego vero, qui me regem frugi profiteor, spero me effecturum ut bellum post initia se ipsum alat. Ite in consilium, in Dei nomine, neque temporis iacturam facite. Etenim huius negotii gratia solius hoc parlamentum convocavi.”
- In hunc modum rex locutus est. Veruntamen, etsi magnam alacritatem ad bellum inferendum non solum parlamento et aulae suae, verum etiam concilio suo sanctiori (exceptis duobus episcopis et paucis aliis) ostendisset, nihilominus in secreto suo ad bellum Gallicum animum non adiecit. Veritas autem rei sic se habuit. Mercaturam quandam instituebat rex belli famas cum pecuniis permutandi. Satis sciebat Galliam hoc tempore in omnibus suis partibus fuisse redintegratam, neque a multis retro annis tanta potentia floruisse. Vidit etiam, experentia edoctus atque exemplo copiarum in Britanniam paulo ante missarum, Gallos non ignorare qualis optima foret belligerandi cum Anglis ratio, nimirum ut praelii aleae rem non committerent, sed eos obsidione oppidorum et castris metandis in locis opportunis et munitis fatigarent. Iacobum Tertium Scotiae regem sibi fidissimum periisse meminerat. Iacobum autem Quartum, qui successerat, Gallis addictissimum, adversus se malevolum noverat. Coniunctionibus autem Ferdinandi Hispaniae et Maximiliani parum fidebat. Alteri enim copiae aderant, voluntas deerat; alteri contra voluntas aderat, deerant copiae. Praeterea Ferdinandus tunc noviter respirare coeperat a bello Granadae, et cum Gallia hoc ipso tempore negotiabatur circa restitutionem provinciarum Russigniani et Perpigniani, paulo post oppignoratarum. Neque etiam penitus sine metu erat a motibus internis, quos cum semper praesens compescere solitus est, minime volebat ut se in partibus transmarinis bello implicatum deprehenderent. Quare, cum belli difficultates et incommoda recte perpendisset, secum animo volvebat qua tandem ratione duo quae expetebat obtinere posset. Primum erat quo modo ex bello denunciato et inchoato utilitate suae inserviret; alterum quomodo se a bello, cum opportunum foret, salvo honore subduceret. Utilitatem et emolumentum duobus modis aucupabatur. A subditis suis propter bellum, ab hostibus propter pacem, tanquam mercator prudens qui lucrum facit tam ex mercibus exportatis quam ex importatis. Quantum vero ad honoris considerationem, ne fama sua paulo ad metas haereret si a bello desisteret, recte secum cogitabat qod, sicut auxiliis Ferdinandi et Maximiliani fidere secure non posset ad belligerandum, ita alterius impotentiam, alterius vero duplicitatem et minus sincera consilia semper praesto habiturus esset ad pacem excusandam. Haec omnia prudentissime praevidit, nec minus artificiose executus est. Unde omnia ex voto veluti in gremium suum placide delapsa sunt.
- Interea ordines parlamenti sine mora flammam conceperunt, inde ab antiquo belli Gallici cupidi, atque etiam praesente occasione excitati ut honorem regis et regni ex amissione Britanniae (ut putabant) imminutum repararent. Itaque magna cum alacritate consilium regi dederunt ut bellum cum Gallis susciperet. Quamvis autem parlamentum ex prima et secunda nobilitate, una cum civibus et burgensibus principalibus, consisteret, attamen iuste admodum et cum dignitate potius ad populum (cuius deputati erant) quam ad privatas suas fortunas respicientes, quin et regis omniti memores, in hoc consenserunt, ut contributio (quod benevolentiam appellabant) ob opulentioribus tantum exigeretur. Hoc contribuendi genus (dictum benevolentia) ab Edwardo Quarto excogitatum fuerat, ob quod invidiam magnam sustinuit. Postea vero a rege Richardo Tertio per suffragia ordinum damnatum fuit et abolitum, quo gratiam apud populum iniret, iamque a rege denuo introductum est, sed tamen accedente auctoritae comitiorum. Hoc enim tempore Edwardi Quarti defuit. Hac autem ratione summas pecuniarum ingentes corrogavit, ita ut civitas Londini (etiam illa aetate) novies mille libras et amplius contribuerint, praecipue a locupletioribus collatas. Traditur Mortonum cancellarium dilemma quoddam excogitasse quo benevolentiam istam in maius augeret, quod alii furcam eius, alii hamum nominabant. Etenim mandatis commissariorum ad benevolentiam exigendam assignatorum inseri voluit ut, si incidissent in homines frugi et parsimoniae deditos, illos moneret fieri non posse quin ille pecuniis abundarent quod magnos sumptus non facerent; si vero in quos qui liberalius viverent, itidem dicerent illis pecunias proculdubio suppetere ex impensis quas faciebant conspicuum esse. Ita utrosque captabat.
- Haec comitia mere erant militaria, neque enim aliud tractabant quam declarationem belli contra Galliam et Scotiam cum aliquibus statutibus eo tendentibus. Veluti circa severam animadversionem in capitaneos qui aut stipendia militum mortuorum vel absentium in rationes suas referrent, aut etiam stipendia detinerent. Severe etiam sancitum est contra milites qui post delectum habitum sine licentia se subtraherent. Etiam protectiones quae prius lege communi in usu erant pro iis qui militabant statuto roboratae sunt. Atque alio statuto porta patefacta est omnibus qui terras suas vendere vel oppignorare vellent, ne aliquid inde pro earum alienationibus regi solveret, ut sumptui in militiam et usus belli sufficerent. Postremo edictum est ut omnes Scoti ex Anglia absederent. Lata etiam est lex ut exemplar ponderum et mensuram quod in scacchario regis ut authenticum repositum est, in universum regnum dispergeretur, et pondera atque mensurae ubique ad eam normam examinarentur et reducerentur. Aliae etiam nonnullae minoris momenti similiter latae.
- Postquam parlamentum finitum esset (quod ad breve tempus duraverat), rex se accinxit ad apparatum in omnibus instruendum pro bello Gallico. Neque tamen interea res Maximiliani neglexit, pro motu Flandriae sedando et auctoritate Maximiliani inter subditos suos restituenda. Eo enim tempore dominus Ravenstonus, non tantum subditus rebellis sed servus proditor (eoque maliciosior et violentior) adiutus copiis Brugarum et Gandavi, oppidum atque castella ambo Slusiae ceperat, ut superius diximus. Et postquam (opportunitate usus portus illius) naves quasdam et lembos coegisset, coepit piraticam quandam exercere praedando et spoliando, et in captivitatem abducendo, naves et rates omnium nationum quae per illas oras navigabant versus nundinas Antuerpiae vel aliquam partem Brabantiae, Zelandiae, et Frizlandiae, commeatu semper adiutus ex Picardia praeter eum quem percipiebat ex Slusia et regionibus circumiacentibus, et ex praeda propria. Galli eum perpetuo, sed in occulto, adiuvabant. Ipse quoque (ut omnes solent, qui partes subinde alternarunt) se securum minime putabat nisi in tertiae aliquius personae protectionem se reciperet.
- Fuit autem oppidum quoddam parvum duobus miliaribus distans a Brugis versus mare, dictum Damnum, quod propugnaculum fuit Brugarum, et ad eum aditum praebebat, et ad Slusiae quoque res utile esse poterat. Hoc oppidum rex Romanorum saepe tentarat (non quod oppidum ipsum tanti erat, sed ut Brugam suffocaret et maris commoditate privaret), atqui irrito semper conatu. At sub idem tempus dux Saxoniae in Flandriam advenerat pro arbitro se gerens ad res inter Maximilianum et subditos suos componendas, revera tamen Maximiliano impense favens. Sub hoc neutralitatis et tractatus praetextu ad Brugas profectus est, a magistratibus Brugarum petens ut in urbem ei pacifice ingredi liceret cum comitatu tali armatorum qualis dignitati suae conveniret, quos eo plures secum adducere par est ob securitatem suam in loco ubi omnia armis strepebant, simul etiam eis intimans se multa habere magni prorsus momenti quae cum illis communicaret in commodum ipsorum. Quod postquam impetrasset, impedimenta sua et epistathmos ante se misit qui hospitium ei apparent, ita ut milites sui ordine instructi urbem intraverint, ipse autem sequeretur. Qui agmen ducebant de diversoriis et hospitiis percontabantur, acsi in animo haberent in ea urbe pernoctare. Atque hoc modo perrexerunt ad portam urbis quae versus Damnum recta ducebat. Cives autem Brugarum mirabundi tantum eos spectabant, neque transitus arcebant. Praefecti etiam et inhabitantes ad Damnum nihil mali suspicabantur ab aliquibus qui a Brugis venerant, atque copias a longe aspicientes eas in auxilium suum a Gallis submissas credebantur, qui pericula aliqua nova illis intenta nossent. Itaque nil hostile nisi sero nimis metuentes, eos in oppidum suum admiserunt. Qua certe fraude potius quam stratagemate oppidum Damnum captum est, et urbs Brugarum damno affecta, magna cum civium constristatione.
- Dux Saxoniae, capto Damno, statim ad Henricum regem misit, certiorem eum faciens Slusiae maxime et domino Ravenstono imputari debere quod rebelles Flandriae adhuc arderet, quodque si rex Slusiani ex parte maris obsidere vellet, se certe terra illam obsidere paratum esse, atque hoc modo medullam ipsam belli se extracturos.
- Rex auctoritatem Maximiliani apud subditos suos munire cupiens (ut froeno Galliae esset), atque etiam mercatorum suorum querelis commotus, eo quod mare navibus Ravenstoni multum infestaretur, Edwardum Poyningum equitem auratum, virum strenuum et qui antea bene res gesserat, confestim misit cum duodecim navibus, militibus, et tormentis bene instructis, ut mare liberarent et Slusiam ab ea parte obsiderent. Angli his copiis non tantum Ravenstonum veluti in ergastullum compulerunt, ita ut se nullam in partem commovere poterat, et similiter maritimam Slusiae partem obsidione cinxerunt, verum etiam unum ex castellis Slusiae adorti sunt atque insultum per dies viginti subinde renovarunt (sub refluxum maris semper a navibus exeuntes) ita ut in magnam caedem eorum qui castellum defendebant facerent, qui assidue ut eos repellerent pugnabant, licet ex parte etiam Angliorum quinquaginta viri cecidissent, inter quos fuit frater comitis Oxoniae.
- Sed obsidione Slusianos arctius quotidie premente et utroque castello (quae praecipua oppidi robora fuerunt) afflicto, altero per Saxoniae ducem, altero per Anglos, et ponte quodam scapharum quem Ravenstonus inter untrunque castellum extruxerat ut alterum alteri suppetias ferre possit noctu ab Anglis incenso, Ravenstonus amplius oppidum se tenere posse plane desperabat. Itaque tandem castella Anglis, oppidum autem duci Saxoniae per compositionem dedidit. Quo facto, dux Saxoniae et Poyningus cum Brugensibus ut se Maximiliano domino suo submitterent egerunt, quod paulo post Brugenses fecerunt, solventes magna ex parte belli impensas, unde Germanni et Angli dimissi sunt. Exemplum Brugarum reliqua oppida quae defecerant secuta sunt, ita ut Maximilianus a periculo iam liber esset, ab indigentia autem (prout ipse res suas administrabat) nunquam. Poyningus vero (postquam aliquod dies apud Slusiam moratus esset donec res in tuto esset) ad regem tunc Bononiam obsidentem reversus est.
- Circa hoc tempus venerunt literae a Ferdinando et Isabella regibus Hispaniae, quae significarant debellatum iam esse cum Mauris apud Granadam. Quod facinus per se tam memorabile, Ferdinandus (cui in more erat nullam ex virtutibus suis male repraesentando obscurare) literis suis fuse admodum et magno verborum ornatu depinxerat, cum omnibus circumstantiis et religiosis ceremoniis et magnificentiis quae in receptione eius regni fuerant adhibitae. Inter alia commemorabat quod ab ingressu suo in urbem abstinebat, donec crucem super altissimam Granadae turrim erectam a longe vidisset, unde solum ipsum redditum fuisset Christianum. Quodque etiam antequam ingressus esset homagium fecisset Deo e fastigio turris per patrem patratum proclamando se recogonoscere et confitere regnum illud se recuperasse auxilio omnipotentis Dei, et gloriosae viriginis, et beati apostoli Iacobi, et sancti patris Innocentii Octavi, egregiam sibi insuper operam praestantibus praelatis, nobilibus, et populis suis. Quodque e castris pedem non movisset donec exercitum exiguum martyrum ad numerum septingentorum et amplius Christianorum (qui in vinculis et crudelissima servitute Maurorum permultos annos vixerant) ante oculos suos transire videsset, pro retemptione sua gratias agentes et hymnum canentes. Atque ut tributum Deo solvisset per eleemosynas quas singulis largitus esset propter suam in urbem receptionem. Haec in literis inserta erant, cum aliis multis caeremoniis, plenis sacrae cuiusdam ostentationis.
- Rex (qui semper in omnibus actionibus religiosis, consortio et choro eorum qui illas celebrabant se libenter adiungere consueverat, et ex genii sui inclinatione regis Hispaniae addictus erat — pro modulo amoris quo reges alter alterum prosequi possint — partim ob virtutes eius, partim ad potentias Gallorum libramentum ) his literis receptis statim magnates et praelatos suos qui circa urbem et aulam manebat, una cum maiore et senatu Londinensi, magna sum solennitate aedem D. Pauli adire iussit, ut ibidem declarationem a cancellario, iam cardinale facto, audirent. Postquam convenissent, cardinalis in supremo gradu ascensus ad chorum stans nobiles omnes, praelatos, et magistratus civitatis, iuxta gradus in imo manentes, allocutus est, declarans eos illo consecrato loco ex regis mandato convenisse ut Deo cantarent canticum novum. Nam per plures iam annos Christianos aiebat nullas provincias novas aut territoria a Saracenis et Mahumatenis eripuisse, neque Christiani orbis terminos protulisse. Hoc vero iam factum esse virtute et auspiciis Ferdinandi et Isabellae regum Hispaniae, qui (in nominis sui decus immortale et gloriam) regnum magnum et opulentum Granadae, una cum urbe populosissima et potentissima eiusdem nominis, recuparassent a Saracenis, qui possessionem eius per septingentos annos et amplius usurpaverant. Itaque ob hoc coetu et Christiano orbe universo gratias maximas Deo agendas esse, ac celebrandum etiam nobile hoc et insigne facinus regis Hispanie, qui certe hoc nomine non tantum illustrem victoriam obtinuisse, sed etiam apostolico munere perfunctum esse, merito censeri posset, quod scilicet provincias novas Christianae fidei aggregasset. Tanto magis, quod victora haec absque multa sanguinis effusione parta est, unde bene sperare liceret lucrum demeti posse, non tantum territorii, sed innumerarum animarum in ecclesiae Christi augmentum, quandoquidem tam multos Deus pro su bonitate vivere volsuisset, ut demum converterentur. Tum vero cardinalis retulit res maxime memorabiles quae in victoria potiunda intervenerunt. At oratione eius finita coetus universus solenni processione hymnum Te Deum cecinerunt.
- Non multis diebus ab hoc solennitate, rex festum sanctorum Philippi et Iacobi apud palatium suum de Shine, nunc Richmondiam dictam, celebravit, ubi, ut sanguis aulicorum et iuventutis nonnihil incalesceret, spectacula edidit magnifica hastiludiorum et turneamentorum et huiusmodi pugnarum umbratilium per totum illum mensem. In quibus ludis contigit ut Iacobus Parkerus eques auratus et Hugo Vaughanus (unus ex regis ostiariis), inter se altercantes de insignibus quibusquam quae rex caeremoniarum dederat Vaughano gestanda, hastis decertare consenserunt. Et infortunio quodam galeae pravae quam Parkerus portabat, primo cursu in ore percussus est, ita ut lingua eius gutturi fere affigeretur, unde subito in ipso loco animam efflavit. Quod factum propter controversiam praecedentem et mortem secutam habitum est vulgo ut monomachia pro decisione iuris. Rex sub finem aestatis, postquam copias suas quibus Galliam est invasurus praeparasset (sed minime congregasset), misit Urswicum (iam factum eius eleemosynarium) et Ioannem Risleium equitum auratum ad Maximilianum. Qui significarent ei regem iam arma cepisse et ad traiiecendum in Galliam paratum esse, solumque expectare ut ab eo certior fieret quo loco et tempore copias suas cum copiis regis coniuncturus foret, prout promiserat per legatum suum Countebaltum.
- Legati Angliae cum ad Maximilianum adventassent, facultates eius et pollicitationes longo intervallo inter se disiunctas repererunt, cum omnino ei deesent pecuniae, milites, arma quae tanta expeditioni sufficerent. Maximilianus enim, cum neutram alarum suarum integram haberet (quoniam patrimonium suum Austriae ad eum non dum devenerat, patre siquidem adhuc vivo, atque ex altera parte territoria sua matrimonalia partim ducissae viduae in dotem cesserant, partim recentibus rebellionibus exhausta erant), copiis ad bellum necessariis plane destitutus erat. Neque hoc non viderunt legati, sed prudente consilio satius esse duxerunt regi hoc per literas significare quam ab aula Maximiliani discedere antequam regis mentem circa hanc rem cognovissent, eo magis quod Maximilianus ipse nihil de magniloquiis suis detrehabat, sed eos responsis quae rem indies differebant detinebat, adeo ut mora iustam caussam habere viderentur. Rex (qui hoc fore praesenserat et eventum negotii sui usque a principio praeceperat) ad legatos rescripsit discretionem eorum in reditu differendo laudans, simulque iubens ut quo in loco Maximiliani res esset sedulo occultarent donec ap ipso ulteriora mandata recepissent. Ipse interim ad expeditionem suam regalem in Galliam accingebatur, nuncium hunc de inopia et pusillis viribus Maximiliani ad tempus supprimens.
- Iam exercitus magnus et potens Londini convenerat, in quo erant Thomas marchio Dorcestriae, Thomas comes Arundeliae, Thomas comes Derbiae, Georgius comes Salopiae, Edmundus comes Suffolciae, Edwardus comes Devoniae, Georgius comes Cantii, comes Essexiae, Thomas comes Ormondiae, cum magno numero baronum, equitum auratorum, et aliorum virorum eminentiorum. Inter caeteros autem memoratur Richardus Thomas merito celebratus ob cohortes pulcherrimas quas adduxit e Wallia. Universus excertus numerum viginti quinque millium peditum et mille sexcentorum equitum complevit. Quibus copiis rex (constanter se gerens in delectu ducum suorum) praefecit Iasparum ducem Bedfordiae et Ioannem comitem Oxoniae, sub persona sua propria. Nono Septembris, octavo regni sui anno, a Grenovico movit versus mare, mirantibus omnibus quod tempestatem illam anni elegisset (cum iam hyems adesset) ad bellum inchoandum. Quidam utem hoc in signum trahebant bellum minime diuturnum futurum. Attamen rex contrarium credi voluit, inquiens se cum bellum eius generis instituisset quod non opus unius aestatis futurum esset, sed absque termino praefixo, regni Galliae subiugationem pro periodo haberet, non curare quo anni tempore inciperet, praesertim cum Caletum a tergo haberet ubi, si ratio belli postularet, hyemare possit. Sexto Octobris apud Sandovicum naves conscendit, eodem die Caletum appulit, qui locus designatus erat ubi copiae universae convenirent. Verum in itinere versus mare (in quo ob causam quam nunc memorabimus haerebat diutius) literas a domino Cordeso accepit. Qui, quo violentior fuisset in negotio belli contra Anglos, eo in tractanda pace sincerior habebatur, qui etiam alias homo verax et pectoris aperti existimabatur. His literis pacis conditiones a parte regis Galli proponebantur, quae regis Henrici gustui non prorsus erant ingratae. Verum negotium istud pacis a principio mirabili artificio occultatum est. Quamprimum rex Caletum venisset, pacis aurae lenes flare coeperunt. Primum enim legati Angli ad Maximilianum missi e Flandria redierunt, regemque certiorem fecerunt eum a Maximiliano auxilia neutiquam sperare posse, quod ad bellum prorsus imparatus erat. Voluntatem sane ei adesse, pecunias deesse. Haec autem quae ferebant legati non facta sunt exercitui et undique sparsa. Quamvis autem Angli eo nuncio allatio animos nihil demiserunt, necnon moris sit apud milites ex malis nunciis magis fieri alacres et erectos et magnificientius loqui. Nihilominus loco praeparativae erat ad pacem. Hunc nuncium e Flandria except nuncius ex Hispania (ita enim rex rem disposuerat) Ferdinandum et Isabellam Hispaniae reges pacem cum rege Carolo fecisse, Carolumque iis provincias Russigniani et Perpigniani restituisse, prius a Ioanne rege Aragoniae patre Ferdinandi Hispaniae pro tercentum mille coronatis oppignoratas, quae summa per hanc pacem gratis ei remissa esset. Hoc etiam ad pacem Henrici cum Gallo promovendam eleganter viam stravit, tum quia foederatus tam potens (qualis fuerit Ferdinandus) se subtraxerat, tum quia pacis emptae praeclarum exemplum exhibueret, ita ut rex pacis non futurus esset mercator solus. Inter has auras pacis rex se non difficilem praebuit ad pacem tractandam, consensitque ut episcopus Exoniae et dominus Daubeneius praefectus Caleti colloquerentur cum domino Cordesio super tractatum pacis. Ipse tamen cum exercitu suo decimo quinto Octobris a Caleto movebat et post quatuor dies Bononiam obsidere coepit.
- Durante obsidione Bononiae (quae ad mensem fere producta est), nil memorabile intervenit. Sollummodo Ioannes Savagius eques auratus, vir fortis, dum muros urbis inspiciendi gratia circumequitaret interfectus est. Oppidum et bene munitum erat et militibus abundabat. Attamen satis in arcto res eius erant, et omnia ad insultum aggressoribus erant parata. Qui si factus fuisset, opinio erat multo sanguine constiturum, sed tamen in fine oppidum captum fore. Interea pax per legatos utriusque regis firmata est, ad terminum vitarum amborum regum. In qua videre minime erat articulum alicuius momenti. Nec mirum, cum mercatura quaedam potius esset quam tractatus. Omnia enim in statu relinquebantur in quo tunc fuerunt, nisi quod regi Henrico persolvi deberent a rege Gallo septingenta quadraginta quinque millia ducatorum prae manibus, pro impensis in ea expeditione factis et viginti quinque millia coronatorum annuatim pro impensis circa res Britannicas erogatis. Pro qua summa posteriore, licet Maximilianum ante ei obligatum haberet, tamen debitoris mutationem, non minus quam si debitum ipsum esset persolutum, aestimabat. Etiam huius summae annua solutio nullo termino praefixo definita est, id quod Angli in eam partem accipiebant ac si pro tributo penderetur, sed specio tamen obtentu. Adque verissimum est pensionem illam et regi Henrico et filio eius Henrico Octavo diutius persolutam esse, quam ex ulla impensarum supputatione continuari possit. Insuper, praecipui regis consiliarii magnis pensionibus annuis a rege Gallo donati erant praeter munera larga in praesenti. Quod utrum rex ideo permisisset ut propriae munificentiae parceret, an ut invidiam negotii apud populum ingrati communicaret, diversam interpretationem subiit. Pro certo enim rex huius pacis auctor videri detrectavit. Itaque paulo ante multos e ducibus suis et viris militaribus primariis secreto subornarat ut in scriptis ad pacem eum hortarentur, idque obnixe contenderent per viam supplicationis. Veritas autem rei ita se habet pacem hanc utrique regi pergratam fuisse, Carolo quidem quod ei possessionem Britanniae confirmaret, expeditionem Neapolitanam ab omni impedimento liberaret, Henrico quod arcas suas pecuniis implevit, quodque hoc ipso tempore praevidit procellam quandam motuum intestinorum ingruentem, quae non ita multo post erupit. At contra, nobilitatem et viros in exercitu primarios (utcunque nonnulli ex illis ad eius nutum se accommodassent) male admodum habebat, quorum plurimi fortunas suas aut vendiderant aut oppignorarant, in bello spes collocantes. Neque veriti sunt dicere regi nihil pensi esse nobilitati et populo suo plumas detrahere, modo seipsum bene plumatum redderet. Alii autem ridebant ea verba quae rex apud comitia protulerat, nempe se minime dubitare quin bellum post principia se ipsum compensare posset, eum promisso suo stetisse dicentes.
- Cum movisset Bononia Caletum rediit, ubi per aliquod tempus mansit. Unde etiam literas scripsit (quo genere comitatis interdum utebatur) ad maiorem et senatum Londinensem, gloriando fere de pecuniis quas propter pacem receperat, satis gnarus arcas regis plenas Londinensibus rem suavissum auditu esse. Magis tamen laetati fuissent illi, si contributio ipsorum (benevolentia dicta) mutuatio sola fuisset. Verum decimo septimo Decembris sequentis Westmonasterium rediit, ubi festum nativitatis domini celebravit.
- Haud multo post regis in Angliam reditum, misit ad Alphonsum filium promogenitum Ferdinandi regis Neapolitani ducem Calabriae insigne ordinis periscelidis, honorem quidem a duce ipso petitum, qui eum in oculos Italorum eveheret. Siquidem arma Caroli expectans plurimi aestimabat amicitiam Angliae, utpote qua fraenos ambitioni Caroli iniicere possit. Illud insigne ab Alphonso maxima cum celebritate et pompa receptum est, ut solet fieri in iis quae existimationis gratia procurantur. Missum autem fuerat per Urwicum, in quem rex hanc legationem contulit ut ei post multas legationes unde nihil lucri percipi poterat, propter liberalitatem ducis Alphonsi praemii loco esset.