Liber II  |
LIBER PRIMUS INCIPIT.
[recensere]
CAPUT PRIMUM. Quod tempore Heraclii Augusti, Homar filius Catab, tertius post Mahumeth, dux Arphum, universam occupavit Syriam.
Tradunt veteres historiae, et id ipsum etiam habent Orientalium traditiones, quod tempore quo [0213C] Heraclius Augustus Romanum administrabat imperium, Mahumeth primogeniti Satanae (qui se prophetam a Domino missum mentiendo, Orientalium regiones, et maxime Arabiam seduxerat) ita invaluerat doctrina pestilens, et disseminatus languor ita universas occupaverat provincias, ut ejus successores jam non exhortationibus vel praedicatione, sed gladiis et violentia in suum errorem populos descendere compellerent invitos. Cum enim praedictus Augustus, victor reversus de Perside (unde crucem Domini cum gloria reportaverat) adhuc in Syria moram faceret, et per Modestum, virum venerabilem, quem Hierosolymis ordinaverat episcopum, ecclesiarum ruinas, quas Cosroe, Persarum [0213D] satrapa nequissimus hostiliter dejecerat, in priorem statum, datis sumptibus necessariis, reformari praecepisset. Homar, filius Catab, a praedicto seductore tertius, erroris et regni successor, cum infinitis Arabum copiis, egregiam Palaestinorum urbem Gazam jam occupaverat violenter. Unde postmodum Damascenorum fines cum suis legionibus et infinita multitudine, quam secum trahebat, ingressus, Damascum expugnaverat, praedicto imperatore adhuc in Cilicia rei exitum exspectante. Quod cum ei nuntiaretur quod Arabes in tantam elati superbiam, et e sua multitudine praesumentes, Romanorum fines invadere, et eorum urbes sibi vindicare non vererentur, videns quod ei vires non suppeterent ad occurrendum tantae multitudini, et ut eorum [0214B] comprimeret insolentiam, maluit ad propria sospes redire, quam viribus imparibus, bellorum se dubiis committere casibus. Sic ergo eo discedente, qui afflictis civibus tenebatur patrocinium ministrare, Arabum invaluit violentia, ita ut subito et infra tempus modicum, a Laodicia Syriae usque in Aegyptum, [0214C] universas occupaverint regiones. Quis autem fuerit praedictus Mahumeth, et unde, et quomodo ad hanc proruperit insaniam, ut se prophetam mentiri et a Deo missum dicere praesumeret; cujus porro vitae et conversationis; quandiu regnaverit, et ubi; et quos demum habuerit successores; et quomodo pene orbem universum pestiferis ejus repleverint dogmatibus, qui eum in eodem errore secuti sunt, alibi disseruimus diligenter, sicut ex subsequentibus datur intelligi manifeste.
CAPUT II. Quae fuit occasio, quod ita subito Orientem occupavit; et quod idem Hierosolymam veniens, templum Domini reaedificari praecepit.
[0214D] Cooperabatur sane ad eorum propositum, quod paucis ante annis praedictus Cosroe, eamdem Syriam violenter ingressus, urbes dejecerat, concenderat suburbana; et ecclesias subvertens, populum captivaverat; et, Urbe sancta effracta, hostiliter in ea triginta sex civium millia gladio perimens, crucem Dominicam et loci ejusdem episcopum Zachariam, cum residuo populi tam urbis quam regionis universae secum transtulit in Persidem. Hic enim rex Persarum potentissimus, domini Mauritii Augusti (cujus adeo familiaris fuit beatus papa Gregorius, ut unum de liberis ejus de sacro fonte susciperet) filiam nomine Mariam in uxorem duxit; cujus gratia conjugii, lavacrum regenerationis adeptus est, fuitque Romanorum amicissimus, [0215A] quandiu praedictus vixit imperator. Quo demum a Phoca Caesare, qui eidem postmodum in imperio successit, proditiose interfecto, abominatus eorum perfidiam, qui tam nefarium hominem, et adhuc domini sui caede cruentatum, super se regnare passi fuerant, quasi occultae societatis reos et illius sceleris habentes conscientiam: imperii fines violenter ingressus est, in res eorum violenter desaeviens, soceri necem, uxore stimulante, ultum iri desiderans: subactisque caeteris regionibus, quae Romanorum suberant ditioni, novissime Syriam, ut praemisimus, obtinuit, populis ejus aut peremptis gladio, aut secum in Persidem deductis. Ingressi ergo Arabes, terram habitationibus reperientes vacuam, majorem subjiciendi eam sibi repererunt [0215B] opportunitatem. Sic ergo urbem Deo amabilem, Hierosolymam videlicet, paribus calamitatibus involutam comprehendentes, populo, qui in ea orat modico, ut eis factus tributarius extremis conditionibus deserviret, pepercerunt, permittentes eis suum habere episcopum et ecclesiam, quae, ut praedictum est, dejecta fuerat, reparare, et religionem libere conservare Christianam. Dum autem in eadem civitate princeps supra nominatus moram faceret, coepit diligenter a civibus percunctari, et maxime a viro venerabili Sophronio, ejusdem loci episcopo (qui Modesto piae memoriae jam defuncto successerat) ubinam esset locus in quo templum Domini fuerat, quod a Tito Romano principe, cum ipsa urbe dirutum fuisse legitur: qui ostendentes ei [0215C] locum designaverunt, aliqua vetusti operis exstantia vestigia demonstrantes, ubi sumptibus qui sufficere possent ad impensam designatis et convocatis artificibus, subjecta pro votis materia tam ex marmorum diversitate quam ex lignorum differentia multiplici, templum aedificari praecepit. Quo postea infra modicum tempus, juxta conceptum mentis feliciter consummato, quale hodie Hierosolymis esse dignoscitur, multis et infinitis ditavit possessionibus, unde suppeterent facultates ad habenda perpetuo ejusdem sarta tecta, et vetera renovanda, et continenda luminaria per manum eorum qui in eodem templo deservirent. Quae autem sit illius forma, et quae operis elegantia, quoniam pene omnibus [0215D] notum est, non est praesentis tractare negotii. Exstant porro in eodem templi aedificio, intus et extra, ex opere Musaico, Arabici idiomatis litterarum vetustissima monumenta, quae illius temporis esse creduntur: quibus et auctor, et impensarum quantitas, et quo tempore opus incoeptum, quoque consummatum fuerit, evidenter declaratur.
CAPUT III. Quanto tempore sub alternis dominiis Syria jugum passa est servitutis: et quomodo fidelibus, qui sub infidelium ditione degebant, utilis fuit amicitia magnifici imperatoris Caroli, cum Aarum rege Persarum contracta.
Sic igitur civitate Deo amabili et sacrosancta, peccatis nostris exigentibus, infidelium subjecta hostium ditioni, jugum indebitae servitutis continuis [0216A] passa est laboribus per annos quadringentos nonaginta; conditionibus tamen alternis. Nam frequenti rerum mutatione, dominos mutavit frequentius; secundum quorum dispositionem, plerumque lucida, plerumque nubila recepit intervalla; et aegrotantis more, temporum praesentium, gravabatur aut respirabat qualitate. Plenius tamen convalescere non poterat, quae infidelium principum et populi sine Deo, dominatione premebatur violenta. Diebus tamen illius admirabilis et praedicandi viri, Aarum videlicet, qui cognominatus est Ressith, qui universo praefuit Orienti (cujus liberalitatem et urbanitatem praecipuam, et mores singulariter commendabiles, universus etiam usque hodie Oriens admiratur, et praeconiis attollit immortalibus) interventu [0216B] piissimi et immortalis memoriae viri, domini videlicet imperatoris Caroli (qui mutuam, intercurrentibus nuntiis frequentibus, inter se gratiam et mirabili subnixam foedere, conciliaverant), plebi Dei tranquillitas praestita est, et favor principis clementer indultus ad multam consolationem; ita ut magis sub imperatore Carolo, quam sub dicto principe degere viderentur. De quo ita legitur in Vita praedicti viri gloriosi: Cum Aarum, rege Persarum, qui, excepta India, totum pene Orientem tenebat, talem habuit in amicitia concordiam, ut is gratiam ejus, omnium qui in toto orbe terrarum erant regum ac principum amicitiae praeponeret, solumque illum honore ac magnificentia sibi colendum judicaret. Ac proinde cum legati ejus, quos cum [0216C] donariis ad sacratissimum Domini ac Salvatoris nostri sepulcrum locumque resurrectionis miserat, ad eum venissent, et ei domini sui voluntatem indicassent, non solum quae petebantur fieri permisit, sed etiam sacrum illum et salutarem locum, ut illius potestati ascriberetur, concessit, et revertentibus legatis suos adjungens, inter vestes et aromata, et caeteras Orientalium terrarum opes, ingentia illi dona direxit: cum ei ante annos paucos, eum quem tunc solum habebat, roganti mitteret elephantem. Nec solum iis qui Hierosolymis habitabant sub infidelium potestate fidelibus, verum et iis qui in Aegypto et in Africa sub impietate degebant Sarracenorum, suarum largitionum frequenter dirigebat solatia, et [0216D] pietatis opera porrigebat; sicut in ejus Vita legitur, quae habet ita: Circa pauperes sustentandos, et gratuitam liberalitatem (quam Graeci eleemosynam vocant) devotissimus, ut non in patria solum et in regno suo id facere curaverit, verum trans maria, in Syria et Aegypto atque Africa, Hierosolymis, Alexandriae atque Carthagini, ubi Christianos in paupertate vivere compererat, penuriae eorum compatiens, pecuniam mittere solebat. Ob hoc maxime transmarinorum regum amicitias expetens, ut Christianis sub eorum dominatu degentibus, refrigerium aliquod ac relevatio proveniret. Quod autem et quantis rerum, temporum et dominiorum variis permutationibus hoc medio tempore flagellata fuerit, tam praedicta Dei cultrix civitas quam universa ei adjacens regio, [0217A] si quis scire desiderat, eam relegat historiam, quam nos De gestis Orientalium principum, a tempore praedicti seductoris Mahumeth usque in hunc praesentem diem, qui est nobis ab Incarnatione Domini 1182, per annos quingentos septuaginta seriem rerum complexam, cum multo labore confecimus.
CAPUT IV Quomodo in potestatem devenit Aegyptii caliphae, et quomodo Heque nequissimo regnante, servitutis jugum super fideles factum sit intolerabilius; et de ruina ecclesiae Hierosolymitanae.
Porro per idem tempus inter Aegyptios et Persas aemula nimis et pertinax erat de monarchia contentio. Ministrabat autem odiorum fomitem [0217B] et incentivum majus, contradictoriarum observantia traditionum, qua usque hodie uterque populus contentionibus reciprocis sacrilegos se appellant, sibi non communicantes invicem, ita ut etiam nominibus velint habere differentiam. Qui enim Orientalium superstitionem sequuntur, lingua eorum Sunni dicuntur; qui vero Aegyptiorum traditiones praeferunt, appellantur Siha, qui nostrae fidei magis consentire videntur. Quae autem sit inter eos erroris differentia, non est praesentis temporis edocere. Tandem vero Aegyptiorum regno invalescente, et usque Antiochiam provincias et regiones occupante, cum caeteris in ejus Urbs sancta, legibus communibus, descendit potestatem. Sub quo principatu (sicuti captivis solent aliquando tempora indulgentiora [0217C] concedi) a suis anxietatibus coepit aliquantulum esse remissius, quousque consummata hominum nequitia exigente, eidem regno Hequen calipha praefectus est. Hic et praedecessorum suorum et successorum pariter longe vincens malitiam, factus est posteris et ejus insaniam legentibus solemnis fabula. Adeo enim in omni impietate et nequitia singularis exstitit, ut ejus vita Deo et hominibus odibilis speciales exigat tractatus. Hic inter caetera, quae perniciosa plurima praeceperat, ecclesiam Dominicae Resurrectionis (quae per venerabilem virum Maximum, ejusdem loci episcopum, praecipiente domino Constantino Augusto aedificata fuerat, postea per reverendissimum Modestum tempore [0217D] domini Heraclii reparata) funditus dejici mandavit. Cujus praecepti rescriptum quidam ejus procurator, praeses videlicet Ramulensis, Hyaroe nomine, ad se directum suscipiens, praedicta ecclesia usque ad solum diruta, jussionem regiam effectui mancipavit. Praeerat vero ea tempestate eidem ecclesiae vir venerabilis Orestus nomine, ejusdem nequissimi regis avunculus, matris ejusdem frater. Hoc autem ideo fecisse dicitur, ut suae perfidiae populis infidelibus daret argumentum. Objiciebatur enim ei Christianitatis titulus, eo quod ex matre Christiana natus esset; quam quasi crimen a se volens depellere, praedictum facinus ausus est perpetrare, nihil arbitratus superesse calumniae, quod in ejus personam impingi posset, quodque ejus [0218A] aemulis pateret ad morsum, ex quo religionis fontem Christianae, fidei catholicae cunabula dejecisset.
CAPUT V. Quae erat conditio fidelium per illud tempus inter infideles.
Ab ea die coepit fidelium in eadem civitate multo deterior esse conditio, tum ex dolore justissimo, quem ex casu sanctae Resurrectionis ecclesiae conceperant; tum ex multiplicatis angariis geminata molestia. Nam praeter enormitatem tributorum et vectigalium, quae ab eis praeter morem et contra privilegia a suis praedecessoribus indulta exigebantur, solemnitates etiam interdixerat, quas usque ad illum diem sub aliis principibus, et in occulto et palam satis libere celebraverant. Quoque dies erat celebrior, eo [0218B] arctius domiciliorum suorum septis cohibebantur, nec in publicum audebant comparere, domi etiam non tutum dabatur eis habere refugium, sed jactu lapidum et sordium immissione, et violentis irruptionibus, quanto dies erat solemnior, tanto amplius molestabantur. Ad haec et pro quolibet verbo levi, ad quamlibet accusatoris alicujus suggestionem, sine causae cognitione rapiebantur ad cruces et supplicia, bona confiscabantur, auferebantur possessiones, filiique eorum et filiae rapti de domibus parentum, flagellis aliquando, nonnunquam blandimentis et promissionibus apostatare cogebantur, aut patibulis affigi. Qui autem pro tempore erat illis patriarcha, is primum injurias excipiebat et opprobria; tum eos et publice et secretius ad longanimitatem invitans, [0218C] pro temporalibus quae patiebantur malis, coronas promittebat sempiternas. Cujus verbis et exemplo commoniti, transitorias pro Christo contemnentes injurias, se invicem mutua charitate consolabantur. Referre per singula longum esset, quanta in propriis corporibus praedicti servi Dei pertulerint tormenta, ut haeredes fierent in domo Domini, et ut leges aemularentur paternas. Unum tamen de tot millibus, exempli gratia, producamus in medium, ut per haec deprehendat vestra dilectio, quam ex frivolis causis ad ultima supplicia rapiebantur. Quidam civis ex infidelibus nostros odio persequens insatiabili, vir perfidus et nequam, ut eis aliquid ad mortem moliretur, morticinum canis clam [0218D] projecit in atrium templi, in cujus munditia conservanda, ejus custodes et universa civitas omnem impendebant sollicitudinem. Mane facto, qui orationis gratia accesserunt ad templum, reperientes immundum cadaver et fetens, pene ad insaniam versi, universam urbem repleverunt clamoribus. Concurrit subito populus universus, et omnes asserunt pro constanti, Christianos hoc fecisse. Quid plura? Decernitur interitus universis, et tam piaculare flagitium morte piandum judicatur. Fideles porro de sua confidentes innocentia, mortem pro Christo parati erant subire. Dumque adessent spiculatores eductis gladiis ut populum interimerent, obtulit se adolescens plenus spiritu, dicens: Periculosum est, fratres, si ita perit omnis haec ecclesia. Expedit magis [0219A] ut unus moriatur pro populo, et non tota gens pereat. Concedite mihi, ut mei habeatis annuam in benedictione memoriam, et generi meo honor in perpetuum debitus conservetur; ego vero, auctore Domino, hanc a vobis stragem depello. Susceperunt igitur gratanter verbum, et quod ille petierat, ultro concedunt. Et ut in Ramis palmarum ad perennem ejus memoriam, contribules ejus olivam, quae Domini nostri Jesu Christi significativa est, introducant in civitatem, in processione solemni, confirmant. Quo facto, praedictus adolescens primatibus se offert civitatis, reum se confitetur, et omnes alios astruit innocentes. Quod audientes judices, aliis absolutis, illum gladio exposuerunt. Et ita pro fratribus animam ponens, cum pietate dormitionem [0219B] accepit, optimam in Domino habens repositam gratiam.
CAPUT VI. Quomodo patri nequam, filius Daber egregius moderator regni successit: et precibus domini Romani, Constantinopolitani imperatoris, reaedificatur ecclesia, cooperante Joanne Carianite, Constantino monacho necessaria ministrante.
Adfuit tandem divina clementia, et afflictorum miserta, consolationem intulit non modicam rebus desperatis. Praedicto enim principe nequam rebus humanis exempto, cessavit ex parte quassatio, filio ejus Daher regnum obtinente. Hic siquidem ad petitionem domini Romani imperatoris Constantinopolitani (qui cognominatus est Heliopolitanus, [0219C] cum quo etiam foedus quod pater ejus violaverat resarciens, contraxerat amicitiam) praedictam ecclesiam reaedificandi fidelibus concessit potestatem. Qua concessa, cognoscens plebs fidelium, quae Hierosolymis habitabat, quod ad tanti operis restaurationem eorum vires non sufficerent, missis nuntiis ad praedicti Romani successorem, dominum Constantinum monomachum, qui tunc agebat in sceptris, precibus porrectis, humiliter significant in quanto moerore et in quanta desolatione post ecclesiam dirutam populus consedisset: orant affectuosissime, ut ad reaedificationem ecclesiae, imperialis munificentiae liberalem porrigeret manum. Procurabat autem eorum legationem quidam Joannes cognomento Carianitis, Constantinopolitanus [0219D] natione, nobilis quidem secundum carnem, sed moribus multo nobilior. Hic postposita saeculi dignitate, Christum secutus, religionis assumpto habitu, Hierosolymis pauper pro Christo habitabat. Missus ergo, debita instantia, sollicitudine non pigra, apud eumdem dominum imperatorem fideliter elaborans, obtinuit, ut ad opus praedicti aedificii de proprio fisco, idem Deo amabilis Augustus, sumptus necessarios et sufficientes ministrari praeciperet. Impetrata ergo pro voto fidelis populi postulatione, laetus Hierosolymam reversus est. Ubi nuntiato itineris successu, et precum porrectarum exauditione, universum clerum et populum, quasi de gravi aegritudine convalescentes recreavit. Praeerat autem eidem ecclesiae tunc vir venerabilis, [0220A] Nicephorus patriarcha. Sic ergo obtenta licentia, et sumptibus de imperiali aerario ministratis, eam quae nunc Hierosolymis est, sanctae Resurrectionis aedificaverunt ecclesiam, anno ab Incarnatione Domini 1048, ante urbis liberationem annis LI, tricesimo vero septimo postquam diruta fuerat. Qua constructa, contra imminentia pericula, et mille mortis discrimina consolationem receperunt. Non tamen cessabant adversus eumdem populum fidelem frequentes injuriae et angariarum nova genera; sputa, colaphi, vincula, carceres; ad ultimum, suppliciorum omne genus, quibus populus Dei incessanter affligebatur. Nec solum iis qui in eadem urbe erant, sed etiam iis qui in Bethlehem et Thecua, ubi soli habitabant fideles, idem cauterium [0220B] imprimebatur. Quoties enim novus accedebat praeses, et missus a calipha recens dirigebatur procurator, toties contra Dei populum novae struebantur calumniae, et varia extorquendi inveniebantur argumenta. Et quoties a domino patriarcha et populo communiter aliquid volebant violenter exigere, si aliquo casu eorum differebatur postulatio, statim minabantur ecclesiam dejicere. Idque pene annis patiebantur singulis, confingentibus praesidibus se hujusmodi rescriptum a regia directum celsitudine habere prae manibus, ut si aliquam difficultatem vel moram in praestandis tributis aut vectigalibus praesumerent adnectere, eorum statim usque ad solum dirutae deponerentur ecclesiae. Quandiu tamen Aegyptiorum aut Persarum praevaluit regnum, sub [0220C] eorum imperio fideles melioribus usi sunt conditionibus. At vero postquam Turcorum invalescere iterum coepit regnum, et eorum viatus super Aegyptiorum et Persarum fines ampliari, et in eorum Urbs sancta decidit potestatem, per triginta octo annos, quibus eam detinuerunt occupatam, majoribus molestiis coepit populus Dei fatigari; ita ut leve ducerent, quod sub Aegyptiorum vel Persarum jugo pertulerant.
CAPUT VII De ortu et prima origine gentis Turcorum.
Et quoniam de gente Turcorum frequenter nobis in opere praesenti erant dicenda quamplurima, quae ipsi contra nostros, nostrique adversus eos viriliter [0220D] magnificeque saepius gesserunt; et adhuc proterve nimis in nostrorum impugnatione perseverant: non videtur alienum a nostro proposito, de ortu et prima origine gentis hujus, et processu ad hunc excellentiae gradum, in quo jam multis annis stetisse leguntur, aliquid praesenti interserere narrationi. Gens igitur Turcorum, seu Turcomannorum (nam ab eodem habuerunt originem) ab initio septentrionalis fuit, inculta penitus, et certam non habens sedem. Vagabantur etenim, et passim circumferebantur, pascuorum sectantes commoditatem, non habentes urbes vel oppida, vel alicubi manentem civitatem. Volentes autem proficisci, incedebant simul qui ex eadem tribu erant, aliquem de majoribus contribulium suorum habentes quasi principem, [0221A] ad quem universae quae in eadem tribu simul emergebant, referebantur quaestiones; cujusque dicto ab utraque dissonantium parte parebatur; cujusque non impune licebat examen declinare. Migrantes autem, universam secum suam substantiam transferebant, equitia, greges, et armenta, servos et ancillas; nam in his eorum omne consistebat peculium: nusquam agriculturae dantes operam; emptionum et venditionum ignorantes contractus, sed solis permutationibus, vitae sibi comparantes necessaria. Volentes autem alicubi, locorum herbidorum amoenitate tracti, tabernacula figere, et ad tempus aliquod moram sine molestia facere, per quosdam ex suis, qui videbantur prudentiores, regionum principes solebant convenire [0221B] et pactis initis sub placitis conditionibus, et certa tributorum praestatione, sub principe qui regioni praeerat, moram juxta condictum habebant in pascuis et nemoribus. Accidit autem quod illius populi multitudo maxima ab aliis seorsum incedens, Persarum ingressi fines, regionem invenerunt sibi aptissimam. Datoque regi, qui erat pro tempore, secundum quod inter eos ab initio convenerat, tributo, per annos aliquot moram ibi habuerunt diuturniorem. Augebatur autem eorum populus in immensum, et multiplicationis eorum non erat finis; ita ut regi et indigenis, mentem quodammodo habentibus praesagam, suspecta nimis esset eorum embola. Unde factum est, quod habito consilio violenter a regni finibus eos per se propellere, decreverant. [0221C] Sed mutato consilio visum est eis expedientius, ut multiplicatis angariis, et consuetis pressionibus, novis irregulariter superadditis eos fatigarent, usque dum sponte sine coactione discederent. Cumque jam annis pluribus injuriarum pondus et tributorum enormitatem exactorum sustinentes, diutius tolerare nolle, communicato decernerent consilio, et hoc regi esset compertum, missa voce praeconia, jussi sunt a regno infra certum tempus discedere universo. Transeuntesque fluvium Cobar, qui regnum ex ea parte limitabat, ubi vident solito liberius et diligentius suorum infinitam multitudinem; nam prius seorsum habitantes, sui nec numerum noverant, nec potentiam: mirati [0221D] sunt quomodo tantus tamque innumerabilis populus alicujus principum aliquando tolerare potuerit superbiam, et angariarum et tributorum acerbitatem portare. Visumque est eis absque dubio, quod et Persarum populo, et qualibet natione nec numero nec viribus essent impares; nihilque eis ad obtinendas violenter finitimas regiones deesset aliud, quam id quod more aliorum populorum sibi regem non haberent. Volentes igitur votis consonis sibi regem creare, describentes suorum universam multitudinem, repererunt in eis centum familias caeteris splendidiores; quarum quamlibet sagittam unam praeceperunt afferre, et juxta numerum familiarum centum sagittarum colligaverunt manipulum. Quem operientes, vocaverunt quemdam [0222A] puerulum innocentem, praecipientes ei, ut immissa manu sub velamento, quo praedictarum latebat manipulus sagittarum, eo unam educeret solam, ea conditione ut de ea familia rex assumeretur, cujus sorte sagitta exiret. Factumque est casu, quod puer eduxit sagittam familiae Selducorum. Unde constitit apud omnes, sicuti prius ordinatum fuerat, quod ex ea tribu princeps futurus crearetur. Praeceptum est iterum, ut ex eadem tribu centum eligerentur, qui et aetate et moribus, et virtute caeteros anteirent suos contribules; utque singuli singulas afferrent sagittas, offerentium habentes inscripta nomina. Factoque ex eis iterum manipulo, et diligenter cooperto vocatus est iterum puer, vel idem qui et prius, vel alius fortasse ejusdem [0222B] innocentiae: cui similiter persuasum est, ut unam ex eis educeret: eduxitque unam cui inscriptum erat nomen Selduc. Erat autem is vir speciosus admodum, nobilis et in sua tribu praeclarus, provectae aetatis, sed integer viribus, et in re militari multam habens experientiam; quique tota corporis habitudine magni principis praetenderet elegantiam. Hunc ergo de communi decreto sibi praeficientes, in throno sublimaverunt regio, eam quae debetur regibus, ei exhibentes reverentiam, et ad ejus implenda imperia, foedere complacito et juramentis corporaliter praestitis se obligantes. Ille autem statim collata sibi satis pro imperio utens potestate, missa voce praeconia, edici publice mandat, ut retransito flumine et transmissis [0222C] legionibus universis, Persarum fines, unde prius exierant, occupent violenter, et adjacentia sibi vindicent regna, ne de caetero compellantur regiones exteras errabundi circuire, et aliarum nationum tolerare fastus importabiles. Factumque est, quod infra paucos annos non solum Persarum, verum etiam universa Orientalium regna sibi subjugaverunt, subacta Arabum et aliarum nationum, quae principatus obtinebant, violentia. Sicque populus vilis et abjectus ad tantum subito culmen evolavit, quod universum occupavit Orientem. Idque factum est vix triginta aut quadraginta annis, antequam nostri Occidentales principes peregrinationis iter, de quo hic agendum est, arriperent. [0222D] Utque aliqua esset differentia saltem nominis inter eos qui sibi regem creaverant, et per hoc ingentem erant gloriam consecuti; et eos, qui in suo ruditate adhuc permanent, priorem vivendi modum non deserentes, dicuntur isti hodie Turci; illi vero prisca appellatione Turcomanni. Subactis itaque regnis Orientalibus, adjecerunt etiam, ut potentissimum Aegyptiorum regnum invaderent: descendentesque in Syriam, Hierosolymam cum quibusdam aliis finitimis urbibus, violenter subjugaverunt sibi, fideles quos in ea repererant habitatores, durioribus solito aggravantes molestiis, et angariarum multiplicitate fatigantes, ut praemisimus.
CAPUT VIII. Quot et quantis vitiis per illud tempus subjectus esset mundus. [0223A]
Nec solum in Oriente ita fideles ab impiis opprimebantur, verum in Occidente et in omni pene orbe terrarum, maxime inter eos qui fideles dicebantur, fides defecerat, et Domini timor erat de medio sublatus: perierat de rebus justitia, et aequitate subacta, violentia dominabatur in populis. Fraus, dolus et circumventio late involverant universa. Virtus omnis locum dederat et cesserat quasi inutilis, malitia subintrante. Videbatur sane mundus declinasse ad vesperam; et Filii hominis adventus secundus fore vicinior. Nam multorum refrixerat charitas, et fides non inveniebatur super terram: [0223B] confusis ordinibus cuncta ferebantur, et in chaos pristinum mundus videbatur redire velle. Majores enim principes, qui subjectos ad pacem tenebantur dirigere, neglecto pacis foedere, pro causis levibus contendentes ad invicem, regiones tradebant incendiis, praedas passim exercebant, pauperum bona impiis satellitibus suis exponebant ad rapinam; non erant tutae alicujus facultates inter tot insidias; causa sufficiens putabatur, ut ad carceres quis traheretur, aut vincula, et in proprio corpore indignos sustineret cruciatus, quod aliquid habere crederetur. Ecclesiarum et monasteriorum non parcebatur praediis, nec sanctorum possessionibus conferebant aliquid a piis principibus indulta privilegia; sed nec immunitatem solitam, et pristinam [0223C] sibi vindicabant dignitatem. Effringebatur sane sanctuarium, et usibus dedicata coelestibus vi rapiebantur utensilia. Non distinguebat sacrum a profano manus sacrilega; sed sublata differentia, praedae patebant altarium vestes, amictus sacerdotum et vasa Domini. De gremio divinae domus, de adytis penitioribus, de basilicarum atriis, qui ad eas confugerant, ad mortem trahebantur et supplicia. Vias quoque publicas accincti gladio grassatores improbi obsidebant, iter agentibus praetendentes insidias, ubi nec peregrinis, nec viris parcebatur religiosis. Sed nec urbes nec oppida ab iis importunitatibus vacabant, in quibus sicarii vicos omnes et plateas suspectas reddebant innocentibus. [0223D] Quo quis erat insontior, eo pluribus subjacebat insidiis. Fornicationum etiam genus quodlibet, quasi res licita, passim et sine rubore exercebatur impune. Sed nec inter affines aut propinquos, tuta erant matrimoniorum foedera. Amica coelestibus et Deo placens, quasi res vilis, jussa migrare erat continentia. Nec parcimoniae aut sobrietati locus erat, ubi luxus, et ebrietas, et pernox alea praeoccupaverant aditus atque atria possidebant. Nec clerus a populo vita nobiliore differebat, sed sicut in propheta legitur: Sicut populus, ita et sacerdos (Osee IV, 9; Isa. XXIV, 2). Nam episcopi negligentes facti erant; canes muti, non valentes latrare (Isa. LVI, 10); personarum acceptores, oleo peccatoris impinguentes capita sua, commissa ovilia lupis venientibus, [0224A] mercenariorum more, deserebant. Et illius verbi immemores Dominici, quo dicitur: Accepistis gratis, gratis date (Matth. X, 8); Simoniacam non declinabant haeresim, Giezi sordibus et macula foedati. Quid plura? ut in summa dicatur: Omne in praecipiti vitium stetit, et: Omnis caro corruperat viam suam (Gen. VI, 12). Nec pronos ad malum revocare poterant Domini comminantis prodigia in coelo sursum, et signa in terra deorsum. Erant enim pestilentiae et fames, terroresque de coelo, et terraemotus magni per loca (Matth. XXIV, 7); et caetera quae Dominus in Evangelio diligenter enumerat. Sed obstinati in operibus mortuis, quasi sus in volutabro (II Petr. II, 22); et quasi jumenta putrescebant in stercore suo, pia Domini longanimitate abutentes; [0224B] quasi quibus a Domino diceretur: Percussi eos, et non doluerunt; curavi eos, et non sunt sanati (Jer. V, 3).
CAPUT IX. Quomodo peccatis exigentibus, Persae usque ad Hellespontum universas occupaverunt regiones.
His igitur et hujusmodi ad iracundiam provocatus Dominus, non solum eos qui in terra promissionis erant fideles, praedictae jugum servitutis patiebatur portare, et supra vires molestiis fatigari multiplicibus; verum et aliis qui adhuc sua videbantur libertate gaudere, et quibus certum erat omnia pro votis succedere, suscitavit adversarium, flagellum populorum, malleum universae terrae. Regnante enim apud Graecos Romano, qui cognominatus [0224C] est Diogenes, et cum omni prosperitate Constantinopolitanum administrante imperium, egressus est de intimis finibus Orientis, Persarum et Assyriorum satrapa potentissimus, Belpheth nomine, infinitam incredularum nationum secum trahens multitudinem, quae numerum diceretur excedere, et universam terrae superficiem operiret. Ascendens ergo in curribus et equis, in gregibus et armentis, et magnifico nimis apparatu fines ingressus est imperii, cuncta sibi subjiciens a suburbanis campestribus, usque ad urbes muratas et oppida munitissima. Non erat qui resisteret; non erat qui pro salute, pro liberis et conjugibus, et (quod gravius est) pro libertate contendens, se opponeret. [0224D] Interea nuntiatur imperatori gladius incumbens, vis major, et hostilis exercitus Christianum devastans imperium; qui, pro republica sollicitus, expeditiones convocat equitum, et peditum colligit copias, quantas imminens compellebat necessitas, et quantas universum imperium poterat ministrare. Quid plura? Congregatis legionibus et equitatu copioso, hostibus procedit obviam; et imperii penetralia jam tenenti, et ad interiora jam progresso, in manu forti, sed favore divino destitutus occurrit. Certatur utrinque acerrime, et copiis pene paribus, sed odiis majoribus, qualia sacrilegii dolor et zelus fidei solet suggerere. Quid multa? Perit Christianus exercitus, fidelium prosternitur acies; sanguis Christi redemptus sanguine ab impiis effunditur; [0225A] quodque miserabilius est, capitur imperator. Redit qui evaserat particulatim exercitus, confusionem quae acciderat nuntians. Consternati sunt qui hoc audierunt, in gravia se dantes lamenta, et de vita et salute desperantes. Interea vir infidelis, sed magnificus, de tanto elatus successu et de collata victoria factus sublimior, imperatorem sibi praecepit praesentari; et in contumeliam nominis et fidei Christianae sedens in throno regio, eum mandat pedibus subjici; et scabelli vice, coram positis principibus, ascendens et descendens, corpore utitur imperiali; tandemque pro tanto obsequio eum libertati restituens, cum paucis ex suis magnatibus, qui cum eo capti fuerant, abire permisit. Hoc vero audientes principes imperii, alium sibi praeficiunt: [0225B] indignum arbitrantes, ut qui tam indigna in proprio pertulerat corpore, in sceptris ageret et dignitate fungeretur Augustali: insuper privatum oculis et ignominiose tractatum, vitam vix indulserunt agere privatam. Princeps autem supra nominatus, proposito libere satisfaciens suo, universas a Laodicia Syriae usque ad Hellespontum, qui Constantinopoli praeterlabitur, itinere dierum triginta in longitudine, decem vero vel quindecim in latitudine, occupavit regiones, cum suis civitatibus et municipiis, universo populo captivato. Tradidit eos Dominus in manus inimici, et dominati sunt eorum qui oderunt eos (Psal. CV, 39). Inter quas nobilis et eximia provinciarum multarum moderatrix, princeps civitas, Principis apostolorum sedes prima, [0225C] capta est; sed novissima; et facta est infidelibus serviens sub tributo (II Reg. VIII, 2). Sic igitur Celessyriam, utramque Ciliciam, Isauriam, Pamphyliam, Lyciam, Pisidiam, Lycaoniam, Cappadociam, Galatiam, et utrumque Pontum, Bithyniam, et Asiae Minoris partem, nobiles provincias, et omni commoditate insignes, plebibus refertas fidelibus, infra modicum tempus in suam jurisdictionem recepit; captivans populos, ecclesias dejiciens, et cultum Christianum furore persequens exterminato. Quod si copiam habuisset navium, ipsam urbem regiam sibi procul omni dubio subjecisset. Tantam enim Graecis incusserat formidinem, ut vix regiae civitatis se crederent moenibus, et maris interpositi non [0225D] satis tutum arbitrarentur praesidium. Haec igitur et similia populo fideli, qui Hierosolymis et in finibus ejus habitabat, miseriarum addebant cumulum et in desperationis abyssum demergebant. Nam imperio prius in prosperis constituto, sicut praemissum est, non deerat eis ab imperiali domo frequens in necessitatibus solatium; et imperii status integer et incolumis, et vicinarum urbium felix successus, et Antiochiae potissimum, spem aliquam libertatis aliquando futurae, in eis confovebant. At nunc tam suam quam aliorum gerentes sollicitudinem, et sinistris rumoribus usque ad supremum defectum fatigati, mortem magis quam vitam optantes, in se ipsis liquefientes tabescebant de perpetua servitute securi.
CAPUT X. Quomodo per idem tempus fidelium turbae ad Urbem sanctam accedebant, et qua conditione habebantur tam intus quam extra: et quomodo in manus Turcorum iterum restituta est civitas. [0226A]
Inter has tam periculosi temporis insidias, accedebat tam Graecorum quam Latinorum gratia devotionis, ad loca venerabilia multitudo nonnulla, quibus per mille mortis genera, perque hostium regiones ad urbem accedentibus, negabatur introitus, nisi in porta aureus, qui pro tributo constitutus erat, janitoribus daretur. Sed qui in itinere cuncta perdiderant, et vix cum incolumitate membrorum ad loca pervenerant optata, unde tributum solverent, non habebant. Sic ergo fiebat, ut ante urbem [0226B] ex talibus, mille vel plures collecti, et exspectantes introeundi licentiam, fame et nuditate consumpti deficerent. Hi, tam viventes quam mortui, miseris civibus intolerabili erant oneri. Nam et viventes alere, et cibo quocunque modo sustentare satagebant; et mortuos sepulturae tradere nitebantur, cum tamen eis supra vires sua essent negotia. Quibus autem solito pretio, urbem dabatur ingredi, hi majorem civibus ingerebant sollicitudinem, timentibus, ne forte deambulantes incaute, tanquam loca sancta visere volentes, sputis et alapis afficerentur; ad postremum autem, ne clam suffocati interirent. Unde haec mala praevenire cupientes, peregrinos ad loca sancta volentes properare, cives de eorum vita et incolumitate, charitate fraterna solliciti, eorum [0226C] sequebantur vestigia, timentes ne quid eis sinistri casus accideret. Erat tamen in civitate monasterium Amalfitanorum, quod usque hodie cognominatur Sanctae Mariae de Latina; et juxta illud xenodochium, ubi erat oratorium modicum, in honore beati Joannis Eleymon Alexandrini patriarchae, ad curam abbatis praedicti monasterii respiciens, in quo hujusmodi miseris sic advenientibus, tam de monasterio quam de fidelium largitionibus, eis utcunque alimonia ministrabatur. Nam de mille vix unus accedebat, qui sibi sufficere posset. Amissis enim viaticulis, laborum immensitate consumpti, vix incolumes evadere poterant. Igitur nec foris nec domi quies erat civibus, quibus mors diebus imminebat [0226D] singulis; et quolibet mortis genere deterior, servitus dura et intolerabilis incumbebat. Accedebat etiam ad miseriarum cumulum, quod ecclesias eorum, quas cum tot et tantis laboribus reparaverant et conservaverant, reparatas violenter ingressi, et dum divina celebrarentur, cum furore et strepitu terrorem fidelibus incutientes, super altaria sedebant, nullam facientes locorum differentiam; subvertebant calices et vasa divinis obsequiis mancipata pedibus conculcantes, confringebant marmora, clerum contumeliis et verberibus afficientes. Ipsum quoque dominum patriarcham, qui erat pro tempore, quasi vilem et abjectam personam, de sede propria per barbam et capillum, in solum dabant praecipitem. Plerumque etiam raptum, et quasi vile [0227A] mancipium tractum, sine causa detrudebant in carcerem, ut sic populum affligerent patri compatientem. Hoc igitur tam dirae servitutis genus, plebs Deo devota, per hos quadringentos, ut praemisimus, et nonaginta annos, pia longanimitate perferens, gemitibus et lacrymosis suspiriis, et jugi precum instantia, clamabat ad Dominum, ut correctis parcens, ab eis iracundiae suae flagella clementer averteret. In profundum enim malorum descenderant; unde et abyssus abyssum invocans (Psal. XLI, 8), abyssus miseriarum abyssum misericordiarum, ab eo qui Deus est totius consolationis, meruit exaudiri. Hos enim tandem de sede gloriae suae Dominus misericorditer respiciens, finem tantis laboribus volens imponere, consolationem eis juxta eorum [0227B] desideria, paterna provisione, procurare disposuit. Cujus modum et divinae dispositionis ordinationem, qua diutinam plebi suae relevare voluit afflictionem, hoc praesenti opere, ad Christi fidelium perpetuam memoriam, scribere proposuimus.
CAPUT XI. De adventu viri Dei, Petri Eremitae; et collatione ejus, et venerabilis viri Simeonis patriarchae Hierosolymorum.
Per idem igitur tempus, cum Deo placens praedicta civitas tantis, ut praemisimus, subjecta esset molestiis, inter eos qui orationis gratia, et causa devotionis ad loca accedebant venerabilia, sacerdos quidam, Petrus nomine, de regno Francorum, de [0227C] episcopatu Ambianensi, qui et re et nomine cognominabatur Eremita, eodem fervore tractus, Hierosolymam pervenit. Erat autem hic idem statura pusillus, et quantum ad exteriorem hominem, persona contemptibilis. Sed
Major in exiguo regnabat corpore virtus. Vivacis enim ingenii erat; et oculum habens perspicacem, gratumque, et sponte fluens ei non deerat eloquium. Hic, lege communi semelque proposita Christianis introire volentibus, dato tributo, urbem ingressus, hospitio susceptus est apud quemdam fidelem, qui et ipse de numero erat Christi confessorum. A quo de eorum conditione diligenter percunctans (sicuti vir industrius erat) ab eo non solum de praesenti periculo temporis, verum etiam et [0227D] de persecutione, quam passi fuerant progenitores, a multis retro temporibus, plenius edoctus est; et si quid defuit ad plenam verbo factam eruditionem, id postea fides oculata complevit. Nam moram faciens in civitate, et ecclesias circuiens, didicit ipse plenius, quod prius verbo referentibus aliis comprehenderat. Audiens vero quod ejusdem civitatis patriarcha vir esset religiosus et timens Deum, volens cum eo conferre de praesenti rerum statu, et de quibusdam aliis ab eodem perfectius edoceri, accessit ad eum, praeseusque constitutus per fidelem interpretem mutuis sunt confabulationibus recreati. Erat autem nomen patriarchae Simeon; qui ex verbo Petri colligens, quod vir esset circumspectus et rerum multarum habens experientiam, potens [0228A] quoque in opere et sermone, familiarius coepit exponere universa, quae populum Dei in civitate commorantem acrius affligebant. Dumque Petrus, fraterno compatiens dolore, lacrymas continere non posset, quaereretque diligentius, utrum aliqua salutis via contra haec mala ingruentia reperiri possit; respondit vir justus: Petre, lacrymas nostras, gemitus et suspiria peccatis nostris praepedientibus, exaudire dedignatur justus et misericors Dominus; nondum enim ad plenum purgata est nostra iniquitas, unde necdum flagella quiescunt. Sed si vester verus Dei cultor populus (cujus per superabundantem Domini misericordiam vires sunt adhuc integrae; et nostris hostibus formidabile, longe lateque floret imperium) praesentibus fraterna pietate compati [0228B] vellet, et remedium procurare his quae nos premunt calamitatibus; aut saltem pro nobis apud Christum vellet intercedere; spes esset nobis, afflictionem nostram in proximo finiri. Nam de Graecorum imperio, licet et consanguinitate et loco nobis sint propinquiores, et divitiis abundent amplius, nulla nobis spes est de caetero, ut inde nobis aliquam habeamus consolationem. Vix enim sibi sufficiunt: omnisque eorum, ut audivisse potest vestra fraternitas, virtus emarcuit, ita ut infra paucos annos plus quam dimidium amiserint imperii. Cui Petrus: Noveris, Pater sancte, quod si Ecclesia Romana et Occidentis principes, hujus calamitatis quam patimini, diligentem et fide dignum habuerint instructorem, procul omni dubio, [0228C] et verbo quantocius et opere his malis vestris tentarent remedia procurare. Scribe ergo diligentius tam domino papae et Ecclesiae Romanae, quam regibus et principibus Occidentis, et scriptum sigilli tui auctoritate corrobora. Ego vero, pro remedio animae meae, hunc laborem mihi assumere non refugio; sed, auctore Domino, paratus sum omnes convenire, omnes sollicitare, instantius aerumnarum vestrarum immensitatem protestari, et ad properandum remedium diligenter singulos invitare. Placuit sermo, et visus est bonus in oculis tam domini patriarchae, quam eorum qui assistebant fidelium; et depensis ingentibus gratiarum actionibus viro Dei, pro sua compassione, tradunt scriptum postulatum.
CAPUT XII. Revelatio quae facta est eidem Petro, in ecclesia Sanctae Resurrectionis. [0228D]
Vere magnus es, Domine Deus noster, et misericordiarum tuarum non est finis. Vere, Jesu bone, non erit in te sperantibus confusio. Nam unde huic egeno et inopi, et rerum necessariarum suffragiis destituto peregrinanti, et a patriis finibus longe posito, tanta fiducia, ut supra vires negotium sibi audeat assumere et de voti consummatione habeat fiduciam? nisi quod in te, protectorem suum, jactaverat cogitatum; nisi quod charitatis ardore succensus, fratribus compatiens, proximum tanquam se ipsum diligens, legem implere satagebat? Vires non suppetunt, suadet tamen charitas. Et licet durum et impossibile videretur, quod fratres injungebant, [0229A] amor Dei et proximi leve facit, quia fortis est, ut mors, dilectio (Cant. VIII, 6). Fides igitur per dilectionem operans est (Gal. V, 6), quae apud te meretur: et merita, apud te non sunt otiosa. Unde nec diu fluctuare permittis servum tuum; sed te ipsum manifestas ei et tua eum revelatione solidas, ne vacillet, Apocalypsim insinuans, per quam exsurgat fortior ad opus charitatis implendum. Accidit enim quadam die, dum praedictus Dei famulus pro reditu ad propria et pro implenda legatione assumpta, amplius solito esset sollicitus, ad fontem misericordiarum tota devotione recurrens, ecclesiam Dominicae Resurrectionis ingressus est. Ubi cum pernoctans, orationibus vigiliisque fatigatus esset impendio, labore victus, in pavimento decubuit, ut [0229B] somno satisfaceret irruenti. Cumque sopor (ut solet) se infudisset altius, visus est ei Dominus noster Jesus Christus, quasi coram positus astitisse, et eamdem injunxisse legationem dicens: Surge, Petre, propera; et quae tibi sunt injuncta, intrepidus perage: ego enim tecum ero. Tempus est enim ut purgentur sancta, et servis meis subveniatur. Expergefactus Petrus, et visione quam viderat confortatus in Domino, factus ad obediendum proclivior, et divinam admonitionem secutus, moras rumpit impiger, ad redeundum accinctus. Peractis igitur de more orationibus, sumptaque a domino patriarcha licentia et impetrata benedictione ad mare descendit, navem ibi reperiens mercatorum, qui in Apuliam transfretare proposuerant. Quam ingressus, et [0229C] prospera usus navigatione, Barum pervenit. Inde Romam profectus, dominum papam Urbanum circa partes illas reperit, cui domini patriarchae et fidelium qui Hierosolymis habitabant, litteras porrigit; eorumque exponit miserias et abominationes quae in locis sanctis fiebant a gentibus immundis; et injunctam sibi tam fideliter, quam prudenter, exsequitur legationem.
CAPUT XIII. De controversia inter imperatorem Henricum, et Gregorium papam septimum: et quomodo Urbanus ejus successor, Petrum ab Jerosolymis reversum, benigne suscepit.
Porro per annos ante aliquot, Henricus Teutonicorum rex, et idem Romanorum imperator, a [0229D] domino Gregorio papa septimo, hujus Urbani praedecessore passus fuerat quaestionem et controversiam non modicam, super annulo defunctorum episcoporum, et baculo. Inoleverat enim consuetudo, praesertim in imperio, quod defungentibus ecclesiarum praelatis, annulus et virga pastoralis ad dominum imperatorem dirigebatur. Unde postmodum unumquemlibet de familiaribus et capellanis suis investiens, ad ecclesiam vacantem dirigebat, ut ibi pastoris fungeretur officio, non exspectata cleri electione. Quod dominus papa contra omnem fieri honestatem considerans, et jura in eo facto conculcari ecclesiastica perpendens, semel, secundo ac tertio eumdem imperatorem commonuit, ut a tam [0230A] detestabili desisteret praesumptione. Quem praececeptis salutaribus commonitum, cum revocare non posset, vinculo anathematis innodavit. Quod factum nimis indigne ferens imperator, Romanam coepit Ecclesiam persequi, et domino papae Guibertum Ravennatem archiepiscopum, virum litteratum et locupletem nimis, suscitavit adversarium. Qui de viribus imperatoris praesumens et de multitudine divitiarum confisus, excluso violenter praedicto venerabili viro, sedem invasit apostolicam: ita delirus et ab intellectus sinceritate deficiens, ut id se esse crederet, quod falso dicebatur. Cumque prius infelix mundus in maligno positus, vias sequeretur periculosas, ut praediximus, et inutiles, hujus schismatis occasione ad deteriora declivis, omnem Dei [0230B] et hominum post tergum dederat reverentiam, noxia sequens et declinans salutaria. Capiebantur pontifices; et quilibet ecclesiarum praelati, tanquam homicidiorum rei, mancipabantur carceribus, bonis eorum confiscatis, quicunque imperatori in hac sua perversitate non erant consentientes. Nec solum ad tempus eis irrogabantur injuriae, verum exclusis in perpetuum, intrudebantur successores. Fugiens igitur dominus papa Gregorius imperatoris indignationem, in Apuliam secesserat, ubi a domino Roberto Guischardi, Apuliae duce honeste susceptus est, et benigne tractatus, cujus etiam beneficio praedicti imperatoris manus evaserat. Tandem Salernum veniens, ibi diem vitae clausit extremum: ubi et sepultus est. Cui, post dominum Victorem, qui solis duobus [0230C] mensibus post eum sedem obtinuerat, successit dominus praedictus Urbanus, qui Henrici nihilominus, praedicti Henrici successoris, in eadem malitia obstinati, furorem declinans, locis munitioribus apud suos fideles delitescebat, nusquam plene securus. Hic in illa sua adversitate constitutus, praedictum Petrum virum venerabilem ab Hierosolymis reversum, jam dictae legationis fungentem officio benigne suscepit; et ei in verbo, cujus bajulus erat, se fidelem cooperatorem tempore accepto repromisit. Petrus autem omnem transcurrens Italiam, zelo divino succensus, Alpes transiens, Occidentales principes omnes singulatim circuit, instat sollicitus, increpat, arguit; atque cooperante gratia, monendo quibusdam persuadet, ut fratribus in tanta afflictione [0230D] positis subvenire non differant; et loca sancta, quae Dominus propria dignatus est illustrare praesentia, infidelium spurcitiis diutius profanari non permittant. Nec visum ei sufficere, quod hoc apud principes disseminaret, nisi etiam et plebes et inferioris manus homines, ad id ipsum piis exhortationibus animaret. Percurrens ergo nationes, pie sollicitus, et regna, pauperibus et abjectissimis personis, legationi suae fideliter satisfaciens, id ipsum evangelizabat. Cui tantam gratiam, ejus fidei meritum respiciens, contulerat Dominus, ut raro unquam sine fructu populus conveniret. Fuitque domino papae, qui eum ultra montes sine dilatione sequi decreverat, in eodem verbo plurimum necessarius. [0231A] Nam praecursoris functus officio, auditorum mentes ad obediendum praeparaverat, ut facilius idem persuadere volens, obtineret propositum, et universorum animos ad se compendiosius inclinaret.
CAPUT XIV. De ingressu domini Urbani papae ad partes ultra montanas, et synodo apud Clarummontem habita.
Anno igitur ab Incarnatione Domini 1095, indictione IV, regnante domino Henrico quarto, Teutonicorum rege, et eodem Romanorum imperatore, anno regni ejus quadragesimo tertio, imperii vero duodecimo: illustri quoque Francorum rege domino Philippo, Henrici filio, regnante in Francia, praedictus dominus Urbanus, videns hominum malitiam [0231B] modum excessisse, et cuncta ferri deorsum, quasi ad malum prona, post concilium quod ex universa Italia, ad corrigendos excessus hominum necessarium valde, apud Placentiam celebraverat, imperatoris praedicti indignationem fugiens, discedens ab Italia, Alpes transcendit, regnum Francorum ingressus. Ubi videns, sicut et prius audierat, divina passim conculcari monita, doctrinam Evangelii sordere, fidem periisse, charitatem et omnem periclitari virtutem; econtrario autem adversae potestatis et principis tenebrarum longe lateque nimis patere imperium: anxius plurimum, sicut ex officii debito tenebatur, quomodo tot vitiorum monstris, tot peccatorum prodigiis posset occurrere, quae ita [0231C] miserabiliter pullulabant, et orbem involverant universum concilium generale, prius apud Vigiliacum, deinde apud Podium, convocare disposuit. Sed novissime apud Clarummontem Alverniae civitatem, divina comite gratia, ex universis transalpinarum partibus provinciarum, mense Novembre, episcoporum et abbatum convenit sacer conventus, in nomine Domini, praesentibus etiam praedictarum partium nonnullis principibus. Ubi, ordinatis de praelatorum Ecclesiae et virorum Deum timentium consilio institutionibus, quae ad erigendum labentis Ecclesiae statum videbantur respicere; et promulgatis canonibus, qui ad morum aedificationem et corrigendam delictorum enormitatem poterant proficere; et qui pacem, suggerente Petro Eremita, [0231D] quae de rebus perierat, reformarent, qui verbo sibi injuncto debitam gerebat sollicitudinem; novissime ad hanc exhortationem se convertit, dicens:
CAPUT XV. Exhortatio domini papae ad populum, pro via Hierosolymitana.
Nostis, fratres dilectissimi, et vestram nosse id expedit charitatem, quomodo humani generis Reparator, pro nostra omnium salute carnem assumens, et homo inter homines conversatus, terram promissionis, quam pridem patribus promiserat, propria illustravit praesentia; et assumptae dispensationis operibus, et crebra simul miraculorum exhibitione reddidit specialiter in ignem. Id enim et Veteris et Novi, pene in omnibus syllabis, docet series Testamenti. Quadam [0232A] sane dilectionis praerogativa certum est eam dilexisse, ita, quod eam orbis partem, imo particulam, haereditatem suam dignatus est appellare, cum ejus sit omnis terra et plenitudo ejus (Isa. XXXIV, 1). Unde per Isaiam ait: Haereditas mea Israel (Isa. XIX, 25); et item: Vinea Domini Sabaoth, domus Israel est (Isa. V, 7). Et licet totam, in partem praecipuam, sibi dedicaverit ab initio, peculiarius tamen Urbem sanctam sibi adoptavit in propriam, testante Propheta, qui ait: Diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Jacob (Psal. LXXXVI, 1). De qua gloriosa dicuntur, videlicet quod in ea docens, passus, et resurgens Salvator, salutem operatus est in medio terrae: ad hoc a saeculis praeelecta, ut tantorum esset conscia, et cella familiaris mysteriorum. Electa nimirum: [0232B] quod ipse qui elegit, testatur, dicens: Et de Hierusalem civitate quam elegi, veniet vobis Salvator. Quam etsi peccatis inhabitantium id exigentibus, justo judicio suo in manus impiorum saepius tradi permiserit Deus, et durae jugum servitutis ad tempus eam sustinere passus sit; non tamen arbitrandum est, quod eam quasi a se repudiatam abjecerit. Cum scriptum sit: Flagellat Deus omnem filium quem recipit (Hebr. XII, 6); illi vero thesaurizat iram, cui dicit: Recessit zelus meus a te, jam amplius non irascar tibi (Ezech. XVI, 42). Diligit ergo eam, nec intepuit erga eam dilectionis fervor, cui dicit: Eris corona gloriae in manu Domini, et diadema regni in manu Dei tui; et non vocaberis amplius desolata, sed vocaberis voluntas mea in ea, quia complacuit [0232C] Domino in te (Isa. LXII, 3). Haec igitur salutis nostrae incunabula, Domini patriam, religionis matrem, populus absque Deo, ancillae filius Aegyptiae, possidet violenter; et captivatis liberae filiis, extremas imponit conditiones, quibus versa vice merito servire tenebatur. Sed quid scriptum est? Ejice ancillam, et filium ejus (Gen. XXI, 10). Sarracenorum enim gens impia, et mundanarum sectatrix traditionum, loca sancta, in quibus steterunt pedes Domini, jam a multis retro temporibus violenta premit tyrannide, subactis fidelibus et in servitutem damnatis. Ingressi sunt canes in Sancta, profanatum est sanctuarium; humiliatus est cultor Dei populus; angarias patitur indignas genus electum; servit in luto et latere regale [0232D] sacerdotium; princeps provinciarum, facta est sub tributo, civitas Dei. Cujus non liquefiat anima? cujus non tabescant praecordia, his ad animum recurrentibus? Quis haec siccis oculis audire potest, fratres charissimi? Templum Domini, de quo zelans Dominus vendentes ejecit et ementes, ne domus Patris ejus fieret spelunca latronum (Matth. XXI), factum est sedes daemoniorum. Id ipsum enim et Mathathiam sacerdotem magnum, sanctorum progenitorem Machabaeorum, ad zelum accendit commendabilem, sicut ipse testatur, dicens: Templum Domini quasi vir ignobilis; vasa gloriae ejus abducta sunt captiva (I Mach. II, 8). Civitas Regis regum omnium, quae aliis regulas intemeratae tradidit fidei, gentium superstitionibus cogitur invita deservire. Sanctae Resurrectionis [0233A] ecclesia, requies dormientis Domini, eorum sustinet imperia, foedatur spurcitiis, qui resurrectionis non habebunt participium, sed stipula ignis aeterni, perennibus deputabuntur incendiis. Loca venerabilia divinis deputata mysteriis, quae Dominum in carne susceperunt hospitem, signa viderunt, senserunt beneficia, quorum omnium in se plena fide praetendunt argumenta, facta sunt gregum praesepia, stabula jumentorum. Laudabilis populus, cui benedixit Dominus exercituum, sub angariarum et sordidarum praestationum pondere gemit fatigatus; rapiuntur eorum filii, matris Ecclesiae chara pignora, ut gentium immunditiis deserviant, et nomen Dei vivi abnegent vel ore blasphement sacrilego, compelluntur; aut impia detestantes imperia, caeduntur gladiis more bidentium, [0233B] sanctis martyribus sociandi. Non est sacrilegis locorum differentia, non est personarum respectus: in sanctuariis occiduntur sacerdotes et levitae; coguntur virgines fornicari, aut per tormenta perire; nec matronis aetas maturior suffragatur. Vae nobis, qui in hanc tam periculosi temporis descendimus miseriam, quam in spiritu praevidens electus a Domino David rex fidelis, deplorat dicens: Deus, venerunt gentes in haereditatem tuam, polluerunt templum sanctum tuum (Psal. LXXVIII, 1). Et item: Populum tuum humiliaverunt, et haereditatem tuam vexaverunt (Psal. XCIII, 5). Utquid, Domine, irasceris in finem, accendetur velut ignis ira tua? (Psal. LXXVIII, 5; LXXXVIII, 47.) Ubi sunt misericordiae tuae antiquae, Domine? (Psal. LXXXVIII, 50.) Verumne [0233C] est quod dicitur: Non obliviscetur misereri Deus, non continebit in ira sua misericordias suas? (Psal. LXXVI, 10.) Recordare quid acciderit nobis; intuere, et vide opprobrium nostrum (Thren. V, 1). Vae nobis, ut quid nati sumus videre corruptionem populi nostri, et contritionem civitatis sanctae; et sedere illic cum dantur in manibus inimicorum sancta? (I Mach. II, 7.) Vos igitur, dilectissimi, armamini zelo Dei. Accingimini unusquisque gladio suo super femur suum potentissime (Psal. XLIV). Accingimini, et estote filii potentis. Melius est enim mori in bello, quam videre mala gentis nostrae et sanctorum. Si quis zelum legis Dei habet, adjungat se nobis. Subveniamus fratribus nostris. Disrumpamus vincula [0233D] eorum, et projiciamus a nobis jugum ipsorum (Psal. II, 3). Egredimini, et Dominus erit vobiscum. Arma quae caede mutua illicite cruentastis, in hostes fidei et nominis Christiani convertite. Furta, incendia, rapinas, homicidia, et caetera qualia qui agunt, regnum Dei non possidebunt, hoc Deo beneplacito redimite obsequio; ut delictorum, quibus Dominum ad iracundiam provocastis, celerem indulgentiam pro vobis obtineant haec pietatis opera, et deprecatio collata sanctorum. Monemus igitur et exhortamur in Domino, et in remissionem peccatorum injungimus, ut fratribus nostris, et coelestis regni cohaeredibus (omnes enim sumus invicem membra, haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi [Rom. VIII, 17]) qui Hierosolymis et in finibus ejus habitant, afflictioni [0234A] et laboribus compatientes, infidelium insolentiam (qui sibi regna, principatus et potestates subjicere contendunt) debita compescatis animadversione; et illis totis viribus occurratis, quibus est propositum, nomen delere Christianum. Alioquin futurum est, ut in proximo Ecclesia Dei jugum indebitae perferens servitutis, fidei sentiat dispendium, praevalente gentilium superstitione. In quanta enim positi sint afflictione, noverunt ex vobis nonnulli, qui haec quae loquimur, oculata conspexerunt fide, et praesens illorum per manum Petri, viri venerabilis, qui praesens est, ad nos delata docet epistola. Nos autem, de misericordia Domini et beatorum Petri et Pauli apostolorum auctoritate confisi, fidelibus Christianis, qui contra eos arma susceperint, et onus sibi hujus peregrinationis [0234B] assumpserint, injunctas sibi pro suis delictis poenitentias relaxamus. Qui autem ibi in vera poenitentia decesserint, et peccatorum indulgentiam et fructum aeternae mercedis se non dubitent habituros. Interim vero eos qui ardore fidei ad expugnandos illos laborem istum assumpserint, sub Ecclesiae defensione, et beatorum Petri et Pauli protectione, tanquam verae obedientiae filios recipimus; et ab universis inquietationibus, tam in rebus quam in personis statuimus manere securos. Si vero quisquam molestare eos interim ausu temerario praesumpserit, per episcopum loci excommunicatione feriatur: et tandiu sententia ab omnibus observetur, donec et ablata reddantur, et de illatis damnis congrue satisfiat. Episcopi vero et presbyteri, qui talibus fortiter [0234C] non restiterint, officii suspensione multentur, donec misericordiam sedis apostolicae obtineant. His dictis, finem dicendi fecit, praecipiens iis qui aderant, ecclesiarum praelatis, ut ad propria reversi, cum omni instantia et debita sollicitudine plebes suas ad idem hortentur et invitent diligentius. Iis dictis finem dicendi fecit, et soluta synodo valedicentes ad invicem, ad propria sunt reversi: ante omnia, juxta statuta synodi fideliter laborantes, ut pax (quae verbo vulgari treuga dicitur) ab omnibus observetur illibata, ne ire volentibus, et ad necessaria discurrere, ullum ministraretur impedimentum.
CAPUT XVI. Qui de principibus ad iter se obtulerunt; et de signo crucis, quod ituri vestibus suis in signum voti et futurae peregrinationis imprimebant. [0234D]
Dedit ergo Dominus fideli servo suo evangelizanti virtute multa, et excelso in verbo gloriae, pro fidei meritis verbum efficax, et sermonem omni acceptione dignum in oculis universorum. Et visa est a Domino res egressa, ita ut mandatum ejus, licet arduum nimis et difficile videretur, cum omni aviditate tam majores quam minores amplecterentur. Nec solum praesentes ex illius verbo succensus hujus desiderii fervor ad iter armaverat; verum longe lateque sermo idem egrediens, absentes etiam pari voto ferventes accendebat ad idem. Episcopi vero; prout in mandatis acceperant, fideles se cooperantes [0235A] exhibebant, plebes suas ad id ipsum invitantes, et circumeuntes parochias suas, verbum vitae disseminabant in populis, nec cadebat vel unus apex sine fructu super terram: ita ut vere dici posset, quod vere illud verbum Domini impleretur: Non veni pacem mittere, sed gladium (Matth. X, 34). Dividebatur enim maritus ab uxore, uxor a marito; patres a filiis, filii a parentibus; nec erat charitatis vinculum, quod huic fervori posset praejudicium facere: ita ut de claustris multi egrederentur monachi; et inclusi de carceribus, in quibus se incluserant spontanei propter Dominum. Nec tamen apud omnes erat in causa Dominus; et virtutum mater discretio votum excitabat; sed quidam ne amicos desererent, quidam ne desides haberentur, [0235B] quidam sola levitatis causa, aut ut creditores suos (quibus multorum debitorum pondere tenebantur obligati) declinantes eluderent, aliis se adjungebant. Omnes igitur ex causis variis properabant. Non erat in regnis occidentalibus, qui aut aetatis, aut sexus, aut conditionis, aut status vellet esse memor; aut aliquibus persuasionibus deterritus ab incoepto desisteret; sed omnes indifferenter manus dabant; omnes unanimiter corde et ore votum profitebantur. Videbatur ad litteram impleri quod in Tobia scriptum est: Jerusalem civitas Dei, nationes ex longinquo ad te venient, et munera deferentes, adorabunt in te Dominum: et terram tuam in sanctificatione habebunt, nomen magnum invocantes in te (Tob. XIII, 13). De praesentibus igitur qui concilio [0235C] interfuerant, multi cum gaudio susceperunt insitum verbum, quorum primus fuit dominus Ademarus, bonae memoriae Podiensis episcopus, vir vitae venerabilis, qui postea apostolicae sedis legatione functus, in eadem expeditione populo Dei tam fideliter quam prudenter praefuit: Dominus quoque Willelmus Aurasicensis episcopus, vir vere religiosus, ac timens Deum. De absentibus vero utriusque regni principibus, eodem fervore succensi, ad iter se accingebant, mutuo se et frequenter exhortantes; et certum praefigentes diem, ut collectis necessariis, et viae consortibus convocatis, iter arriperent. Videtur vere divinitus procuratum praesens, unde loquimur, negotium, et verbum vere egressum a Domino. [0235D] Nam catervatim concurrebant populi, unum ubicunque de principibus iter vovisse audierant, ut se illius comitatui sociarent; ejusque super se in toto itinere invocarent nomen, obsequia promittentes et fidem. Et quia verbum illud publice diceretur:
Occupet extremum scabies, mihi turpe relinqui; laborabant certatim, se necessariis communire, mutuo se praevenire cupientes. Vere divinitus procuratum; necessarius enim erat hic ignis purgatorius, quo praeterita, quae nimia erant, diluerentur commissa; et occupatio ista utilis, qua declinarentur futura. Non enim erat inter mortales respectus Dei, nec ad homines reverentia. Convenerat autem apud omnes et id ipsum de mandato domini papae injunctum fuerat, ut quotquot praedictae viae voto se [0236A] obligarent, vivificae crucis salutare signum vestibus imprimerent; et in humeris illius sibi portarent memoriam, cujus passionis locum visitare proposuerant; illum imitantes, cui ad nostram redemptionem properanti, Factus est principatus ejus super humerum ejus (Isa. IX, 6). De quo etiam non immerito videtur posse intelligi illud Isaiae: Levabit Dominus signum in nationibus, et congregabit dispersos Israel (Isa. XI, 12). Sed et illud mandatum Domini juxta litteram videbatur impleri: Qui vult venire post me, abneget semetipsum; et tollat crucem suam, et sequatur me (Matth. XVI, 24).
CAPUT XVII. Nomina principum qui de regno Francorum et Teutonicorum iter assumpserunt.
[0236B] De utroque itaque regno, in arrham futurae peregrinationis, signo crucis se communiverant, vir illustris dominus Hugo Magnus, domini Philippi Francorum regis frater; dominus Robertus, Flandrensium comes; dominus item Robertus, comes Normannorum, domini Willelmi Anglorum regis filius; dominus Stephanus, Carnotensium comes et Blesensium, senioris Theobaldi comitis pater; dominus Ademarus, Podiensis episcopus; dominus Willelmus, Aurasicensis episcopus; dominus Raimundus, comes Tolosanus et Sancti Aegidii; cum aliis multis inclytis et nobilioribus viris: vir quoque strenuus et insignis, dominus Godefridus, Lotharingiae dux, et cum eo fratres ejus, dominus videlicet Balduinus, et dominus Eustachius: Balduinus [0236C] itidem, qui cognominatus est de Burgo, praedictorum consanguineus, domini Hugonis comitis de Retest filius: item comes Garnerus de Gres; Balduinus, comes Hamaucorum; Isuardus, comes Diensis; Rainbaldus, comes Aurasicensis; Willelmus, comes de Foreis; comes Stephanus de Albamarla; Retrodus, comes Perticensis; comes Hugo de Sancto Paulo. Sed et de viris majoribus, qui tamen comites non erant, ad id ipsum Deo placitum obsequium sponte se obtulerunt inclyti viri et nobiles: Henricus de Ascha, Radulfus de Bagentiaco, Hebrardus de Pusato, Gentonius de Bear, Willelmus Amanen, Guastus de Bederz, Willelmus de Montepessulano, Gerardus de Russelun, Gerardus de [0236D] Ceresiaco, Rogerus de Barnavilla, Guido de Possessa, et Guido de Garlanda, Francorum regis dapifer; Thomas de Feria, Galo de Calvo monte; praedictus quoque Petrus Eremita cum ingenti multitudine, quam tum ex regno, tum ex imperio multo labore contraxerat. Circa Alpes vero dominus Boamundus, Tarentinorum princeps, domini Roberti Guiscardi Apuliae ducis filius; dominus quoque Tancredus, ejus ex sorore nepos; et alii multi, quorum numerum vel nomina non tenemus. Hi omnes tempus exspectantes opportunum, cum ingentibus militarium virorum copiis, ad militiam parati Christianam erant accedere; et se tantae peregrinationis laboribus pro Christi nomine devote mancipare. Transcursa itaque hieme, cum prima veris subsequentis se obtulerunt [0237A] initia, et frigore depulso, grata terris reddita est temperies, equos praeparant, arma exerunt, componunt sarcinas, et mutuis se, qui simul erant profecturi, invitant legationibus: diligenter praeordinantes, quando oporteat eos iter arripere, ubi convenire, et qua via tutius commodiusque possint incedere. Nec enim poterant tot tamque infinita populorum millia in una qualibet regione sibi reperire necessaria. Unde studiose procuratum est, ut singuli majorum principum, seorsim legiones suas traherent, et non eodem tramite proficiscerentur. Sed neque antequam ad urbem Niceam pervenirent, eorum exercitus convenerunt. Nam, sicut dicetur inferius, dux cum suis legionibus per Hungariam; comes Tolosanus et episcopus Podiensis, per Dalmatiam; [0237B] reliqui vero principes per Apuliam, sed variis temporibus, Constantinopolim pervenerunt. Parabatur interim quod ad tantum iter sufficere posse credebatur; et viaticula sua, cum viae quantitate metiri nitebantur, ignorantes quod non sunt in manu hominis viae illius. Ignorat enim mortalis infirmitas quid sibi crastina pariat dies. Non erat uspiam in tot provinciis, quot habet Occidens, domus otiosa vel una. Cuique juxta suam conditionem familiaria suberant, circa quae sollicitabantur, negotia, dum hic paterfamilias, ibi filius, illuc vero tota domus ad migrandum se componeret. Dirigebantur frequentes epistolae, quibus qui simul profecturi erant, se mutuo exhortabantur, attentius moram increpantes et monentes properare celerius. [0237C] Vocantibusque caeteros his, qui turmarum erant duces designati, cum singultibus et suspiriis dividebantur ab invicem charorum amplexus, et supremum sibi valedicentes, separabantur in osculis. Mater filium, parentem filia, soror fratrem, uxor maritum, in ulnis deportantes parvulos, et suggentes ubera, cum lacrymis et ejulatu comitabantur abeuntes: et dicto vale, quos gressu non poterant, defixis obtutibus prosequebantur.
CAPUT XVIII. Galterus Sensaveir primus viam ingressus, Constantinopolim pervenit.
Anno igitur ab Incarnatione Domini 1096, mense Martio, octava die mensis, quidam Galterus, cognomento [0237D] Sensaveir, vir nobilis et in armis strenuus, cum ingenti multitudine pedestrium turmarum (nam paucissimos secum habebat equites) primus iter arripuit, et pertransiens Teutonicorum regnum, in Hungariam descendit. Est autem regnum Hungariae paludibus interjectis, et magnis fluminibus praecinctum, et inaccessibile; ita ut nisi certis locis, et iis vehementer angustis, volentibus introire vel egredi, non pateat introitus vel exitus. Eidem autem regno tunc praeerat vir Christianissimus, rex Calemannus, qui cognito praedicti Galteri adventu, et de ejus edoctus proposito, piam illius commendans intentionem, eum benigne admisit, et transitu suis expeditionibus per Hungariam concesso, publicorum commerciorum gratiam non negavit. Ille [0238A] vero regno ejus cum omni tranquillitate transcurso, usque ad fluvium Maroe, qui ejusdem regni limes ab Oriente dignoscitur esse, pervenit incolumis. Quo transito, Bulgarorum fines cum suis legionibus attigit, ad locum perveniens qui dicitur Bellegravia. Eo tamen ignorante, trans eumdem fluvium in loco cui nomen Malavilla, de comitatu ejus quidam remanserant, ut cibos emerent, et ad iter colligerent quaedam necessaria; quos Hungari comprehendentes, nudatos, et affectos verberibus, ablatis omnibus, remiserunt ad suos. Et licet eorum adversitati universus plena charitate compateretur exercitus, et sinistro, qui acciderat, casui plurimum sociis condoleret; tamen videntes quia durum erat nimis, et pene impossibile fluvium retransire, [0238B] et occasione emergentium negotiorum iter differre propositum, satius arbitrati sunt dissimulare ad tempus injuriam, quam ad id quod assequi non possent, temere aspirare; spem habentes in eo, cui militare proposuerant, quod Christi servis illata gratis injuria non praeteriret impunita, sed condignam ab eo reciperent mercedem, qui suis fidelibus repromisit dicens: Et capillus de capite vestro non peribit; in patientia vestra possidebitis animas vestras (Luc. XXI, 18). Continuantes igitur iter, Bellegraviam pervenerunt, ut praemisimus, ubi Galterus a duce Bulgarorum, qui eidem loco praeerat, emendi licentiam postulans, et impetrare non valens, ante urbem castrametatus est; ubi exercitum [0238C] suum victus inopia laborantem, cohibere non valens, grave nimis populi sui passus est dispendium. Nam cum a Bulgaris omnino venalium nihil, aliquo pretio interveniente, obtinere possent, egressus est ejus exercitus, ut sibi modo quocunque alimenta compararent; ne prae necessarii victus deficere cogerentur inopia. Qui greges Bulgarorum invenientes, et armenta, violenter ex eis coeperunt abducere, et castris inferre suis. Quod audientes Bulgari, correptis armis, ad eos qui eorum abducebant animalia, hostiliter egressi, praedam revocare volentes, bellum raptoribus inferunt. Et facti superiores, centum quadraginta ex eis a praecedentium comitatu separatos incautius, in oratorio quodam (quo se gratia consequendae salutis contulerant) [0238D] igne supposito, combusserunt, reliquis in fugam adactis. At vero Galterus sciens quod populum secum traheret durae cervicis, et indiscretum, relictis his qui suo proprio spiritu ducebantur, incorrigibiles facti, cum reliquis agminibus Bulgarorum silvas, longe lateque diffusas, prudenter circumspecteque pertransiens, Straliciam Daciae mediterraneae metropolim egregiam pervenit, ubi ejusdem civitatis praesidi de damno et injuria plebi Dei injuste a Bulgaris illata conquestus, plenam super omnibus commissis justitiam consecutus est. Insuper ab eodem duce, viro egregio, et timente Deum, humanissime tractatus, commerciorum legem obtinuit communem, ut sibi, et populo suo aequa mensura et justo pretio necessaria venderentur; [0239A] et ut legibus humanis in ejus obsequio nihil videretur deesse, duces etiam itineris, qui eis usque ad urbem praeessent regiam, concessit. Quo perveniens, et in praesentiam domini imperatoris introductus, ab ejus obtinuit magnificentia, ut usque ad adventum Petri, de cujus praecepto iter arripuerat, exercitum suum in locis urbi finitimis, indulta emendi vendendique licentia, habere permitteretur: quod ei concessit imperator.
CAPUT XIX. Petrus Eremita subsecutus, per Hungariam transiens, Hungarorum sentit perfidiam.
At vero Petrus, post haec non multo interjecto temporis intervallo, [cum innumerabili exercitu transcursa Lotharingia, Franconia, Bavaria, et ea [0239B] regione quae Austria dicitur, cum universa multitudine, quam ex omni populo, et tribubus, et linguis, et nationibus collegerat, quasi ad quadraginta millia, fines Hungarorum attigerat. Unde missa legatione ad dominum regem, impetravit, ut si pacificum vellet habere introitum, et sine tumultu et scandalis regnum ejus pertransire, ei sine difficultate aditus praestetur. Qua suscepta licentia, et conditionem approbans interpositam, cum universis legionibus, quae eum sequebantur, regnum ingressus est. Quod cum omni tranquillitate transcurrens, alimentorum multa copia, justo pretio, et bonis conditionibus ab indigenis ministrata, usque ad superius memoratam Malevillam pervenit. Ubi intellecto quod consortibus eorum, qui Galterum secuti, [0239C] eos praecesserant, multam illius loci habitatores intulerant injuriam, et impietatem non modicam in eos exercuerant; videntes etiam eorum spolia et arma nihilominus in muro civitatis, quasi pro tropaeo dependentia, justa ira succensi, protinus arma corripiunt, et se invicem exhortantes, urbem violenter infringunt, incolis pene omnibus aut interemptis gladio, aut in vicino flumine submersis. In quo tumultu, eorum meritis id exigentibus, illa die cecidisse dicuntur de Hungaris quasi ad quatuor millia; de expeditione vero Petri, centum dicuntur occubuisse. Sic igitur urbe correpta violenter, quinque diebus continuis manserunt in ea, propter alimentorum, quam in ea repererunt opulentiam. [0239D] At vero Bulgarorum dux, Nichita nomine, qui Galtero et ejus legionibus rerum venalium forum prius interdixerat, intelligens quod Malevillanis pro eo quod in praecedentes ipse quoque deliquerat, subsequentes in eum vellent refundere, relicta Bellegrava, cui praeerat, de loci diffidens munitione, aufugit. Loci vero incolae cum sua quisque familia oppidum nihilominus deserentes, cum gregibus et armentis in opaca silvarum, et nemorum abdita, longe interius se contulerunt. Petrus autem dum adhuc in expugnato praesidio moram faceret, relatione quorumdam edoctus, quod rex Hungariae suorum stragem, quam audierat, nimis aegre ferens, militares ex universo regno convocaret copias, et in suorum ultionem accingeretur animosius, congregatis [0240A] navibus quotquot ex utraque fluminis ripa invenire potuit, legiones suas sub omni celeritate transferri praecepit, secum trahens greges et armenta, spoliaque uberrima, quae de loco violenter effracto usque ad redundantem copiam eduxerat: Quibus in ulteriore ripa collatis, ante Bellegravam, quam tamen vacuam repererunt, castrametati sunt. Unde cum plaustris et vehiculis, cum gregibus et armentis, et universo comitatu, itinere dierum octo, nemorum late patentium condensa pertransiens, ante urbem Niz, turribus et muro valido munitissimam, et viris fortibus refertam, cum suis astitit legionibus; et flumine quod eamdem urbem praeterfluit, per quemdam pontem lapideum transmisso, castra ibidem metatus est. Dumque ejus exercitus. [0240B] jam deficiente viatico, victus inopia laboraret, missa legatione ad praesidem civitatis, amice postulat ut rerum venalium, et eorum maxime quae vitae sunt necessaria, bonis conditionibus, et justo pretio, populo peregrinanti, et obsequiis divinis mancipato fiat commercium. Ille vero id nullatenus posse fieri respondit, nisi prius datis obsidibus se obligaret exercitus, ut indigenis forum ministrantibus nec injuria, nec vis major ulla inferatur. Qua conditione utrinque placita, datis obsidibus, egressi sunt cives secum deferentes venalia.
CAPUT XX. Apud Niz urbem Bulgariae, inter peregrinos et Bulgaros tumultus oritur periculosus.
Facta est igitur expeditionibus universis alimentorum [0240C] plenior abundantia, emendi vendendique contractibus mutua charitate inter utrumque populum celebratis; nocteque illa in omni tranquillitate et mutua charitate transcursa, summo mane receptis obsidibus, ad iter accinguntur. Dumque essent in proficiscendo, et major pars praecessisset, imo pene omnis exercitus; quidam turbati capitis homines, et divina animadversione digni, memores satis frivolae contentionis, quam hesterna nocte cum quodam Bulgaro habuerant occasione vendendi emendique, separati aliquantulum a praecedentibus agminibus, septem molendinis, quae juxta praedictum pontem in flumine volvebantur, ignem supponentes, subito converterunt in favillam. Erant [0240D] praedicti filii Belial natione Teutonici, numero quasi centum: qui etiam, cum eorum non sufficeret furori, quod commiserant, adjecerunt etiam, ut quorumdam domicilia, quae extra muri erant ambitum, non dispari nequitia succenderent. Consummatoque scelere, turbis innocentibus, tanquam commissi maleficii conscientiam non habentes, cursu maturato adjungere se sategerunt. At vero dux, qui eos benigne satis nocte tractaverat hesterna, videns quod non satis ei responderant digne pro meritis; scilicet pro collato beneficio, supplicium reportare cogebatur: paucorum commissum, non aequo satis judicio, refundens in omnes, universos praedones reputans, et incendiarios: cives evocat, arma monet corripere; et ipse praevius cum ingenti multitudine, [0241A] verbo suos exhortatur et exemplo, praedictas insequi expeditiones; et tanquam de sacrilegis vindictam reposcere persuadet. Egressi ergo unanimiter, praecedentes insectantur; et partes praecedentis exercitus posteriores invadunt hostiliter, gladiis instantes atrocius. Praedictos itaque malefactores, qui necdum castris se adjunxerant, seorsum a turbarum frequentia reperientes, justissima indignatione, morti tradiderunt. Sed sive casu, sive ex industria involventes justum cum impio, multos de immeritis pari poena confoderunt. Currus autem et vehicula, quibus tam alimenta quam omnimodam eorum supellectilem deferebant, senes quoque et valetudinarios, matronas quoque cum pueris et puellis, quae passibus aequis caeteros subsequi [0241B] non poterant, comprehendentes, vinculis alligatos secum deduxerunt: consummata strage, interemptorum sanguine satiati et spoliis onerati, redeuntes ad propria.
CAPUT XXI. Petrus fugientem suum revocat exercitum, et iterum cum Bulgaris quaerit pacifice convenire; sed factus est error novissimus pejor priore, et dissipatae sunt ejus legiones.
Interea vir venerabilis, Petrus, et universa quae praeibant agmina, majoresque cuncti expeditionis viri, hujus infortunii, quod suis acciderat, ignari penitus, iter continuabant inceptum. Cum ecce quidam equo raptus velocissimo, cursu praecipiti festinans, casum nuntiat, stragem suorum et captivitatem [0241C] ex ordine pandens. Quo cognito, de communi prudentium consilio, viam, qua tota die venerant, relegentes, revocatis legionibus, factae caedis argumenta, et fratrum interemptorum funera non sine lacrymis et gemitu contuentes, ante urbem, ubi hesterna nocte castra locaverant, constiterunt. Erat autem Petro, et his qui secum erant sensus habentes magis exercitatos, in eo facto simplex oculus, et pura intentio. Ideo redierant, ut causa mali cognita, et scandalorum amputata materia, inter utrumque populum pax plenior reformaretur; et ad propositum tutius purgata redirent conscientia. Missis igitur viris prudentibus et honestis ad praesidem et majores civitatis, diligenter discutiunt [0241D] quaenam causa intercesserit, ut ad tantum tumultum et tantam sanguinis innocentis effusionem ita subito veniretur. Causa itaque cognita, intelligentes qui missi fuerant, quod satis juste indignatione concepta, ad arma convolaverant; et quod non erat tempus satis idoneum ad hoc, ut super illatis reposceretur vindicta, modis omnibus competentibus, et tota instant sollicitudine, ut pace reformata, praedam, sarcinas, socios, et universa quae amiserant, cum integritate reciperent. Dumque in eo perseverarent, pactis pene ad placitam utrinque redactis consonantiam, excitatus est casu, inconsulto quorumdam calore et ausu temerario, in castris tumultus: volentibus indiscretis quibusdam injuriam, quam sustinuerant, violenter vindicare. Porro Petrus [0242A] eorum insaniam volens compescere, et causam caedis declinare quaerens, missis quibusdam prudentibus et magnae auctoritatis hominibus, ab impetu et furore, quo civibus instabant hostiliter, eos revocare nitebatur. Cumque non proficeret, neque ejus, licet salutaribus, acquiescere vellent monitis, exercitui missa voce praeconia sub promissae obedientiae debito, praecepit districtius ut nemo illis qui sua temeritate pacem reformatam ausi fuerant violare, opem ferat, aut ministret auxilium. Cui verbo acquiescens exercitus, sedebat quasi arbiter, finem inchoati tumultus, et rei exitum praestolantes. Qui autem pro bono pacis missi fuerant ad praesidem, videntes quod excitus in populo tumultus sedari non valeret, sed magis ac magis augebatur, [0242B] et quod juxta propositum proficere non poterant, reversi sunt ad castra infecto negotio, elaborantes cum Petro viro Dei, ut turba comprimeretur. Sed neque id effectui mancipare dabatur. Erant autem quasi mille, qui ad hanc proruperant temeritatem. Quibus totidem de urbanis egressis obviam, bellum ingens ante urbem utrinque committitur. Videntes autem qui in urbe erant quod quasi schisma ortum erat in populo exteriore, sperantes quod, quia invito et contradicente Petro, rixam concitaverant, reliqua pars exercitus nullatenus eis vellet ministrare subsidia, reseratis aditibus, omnes unanimiter egressi, ex nostris pene quingentos supra pontem occiderunt: reliquis pene omnibus, dum vada nesciunt, tanquam locorum ignari, submersis [0242C] in flumine. Quod videns exercitus, et tantam suorum non ferens injuriam, ad arma convolant universi: et confligentibus inter se agminibus fit strages infinita, ita ut esset error novissimus pejor priore. Populares ergo, et vulgus indocile, Bulgarorum non ferentes instantiam, fugam ineunt; aliosque qui in certamine viriliter desudabant, exemplo suo et impetu, terga dare compellunt. Fugit itaque universus exercitus, et turbatis ordinibus, non erat qui resisteret. In quo tumultu saepe dictus Petrus universam pecuniam, quam de fidelium largitione principum, ut inde pauperibus et egenis in itinere necessaria ministraret, collegerat, retento curru in quo universa ejus deferebatur substantia, [0242D] penitus amisit. Bulgari autem instantes animosius, ex eis quasi ad decem millia gladio peremerunt, retentis vehiculis et sarcinis universis; mulierum quoque et puerorum ingenti multitudine captivata. Qui autem evaserant, silvarum latebras et devia secuti, vix tertia die, monentibus lituis et strepentibus tubis revocati, circa Petrum et illos qui cum eodem evaserant, et in collem se receperant sublimem aliquantulum, convenerunt.
CAPUT XXII. Petrus, recollecto profligatarum legionum suarum residuo, Constantinopolim pervenit; et transito Bosphoro, castrametatur in Bithynia.
Die tandem quarta, recollectis adinvicem eis qui dispersi fuerant, et ex occultis in quibus triduo latuerant [0243A] prodeuntibus, conglobati iterum quasi ad triginta millia rursus ad iter se accingunt. Et licet plaustra currusque, quasi ad duo millia, imprudenter amisissent, tamen a proposito deficere ignominiosum reputantes, viam, licet multa difficultate, continuant. Dumque essent in proficiscendo, alimentorum multam sustinentes inopiam, ecce domini imperatori nuntius castris eorum se intulit, qui Petrum et alios ejusdem exercitus capitaneos, regiam proferens jussionem, publice convenit, dicens: Sermo gravis et verbum satis absonum, viri nobiles et inclyti, fama referente, de vobis ad imperialem pervenit audientiam, quod in imperio suo violentiam regionis habitatoribus et ejus subditis inferatis enormem, rixas et tumultus concitantes. Quapropter [0243B] ejus auctoritate, si in conspectu majestatis ejus gratiam aliquando invenire quaeritis, vobis injungimus, quatenus in aliqua urbium ejus ultra triduum moram facere non praesumatis, sed continuato itinere congruo, tamen moderamine temperato, versus Constantinopolim expeditiones vestras quantocius dirigatis. Nos autem exercitum vestrum praeeuntes, victui necessaria justo pretio vobis ministrari faciemus. Quo audito, revixit spiritus eorum, qui prae victus inopia jam contabuerant; et intellecta erga se domini imperatoris clementia, in spem majorem erecti, postquam apud eum qui regios detulerant apices, de sua innocentia, et supportata patienter, quam eis immeritis Bulgari gratis intulerant injuria, [0243C] pro tempore sufficienter allegaverunt; ducem praedictum sequentes, ab omni abstinentes enormitate, maturato. itinere Constantinopolim pervenerunt. Ubi reperto praedicto Galtero, qui cum suis legionibus eorumdem praestolabatur adventum, junctis exercitibus, castra in loco sibi deputato metati sunt. Petrus vero a domino imperatore vocatus, urbem ingressus est; et in ejus praesentia constitutus, sicuti vir magnanimus erat et eloquens, de sua intentione, et tanti laboris causa interrogatus, plene disseruit: et quod eum maximi Occidentalium partium et Deo digni principes, in proximo subsequerentur, edocuit: tanta mentis constantia, et verborum usus ornatu, ut et palatii principes, viri admirarentur animositatem et prudentiam, et ipse [0243D] dominus imperator eum propensius commendaret. Benigne igitur habitum, et donis cumulatum uberioribus, ad suos redire praecepit imperator. Ubi cum dies aliquot, ejus et victualibus, et requie refocillatus esset exercitus, paratis navibus ex imperiali mandato, transito Hellesponto, in Bithyniam, quae prima, de Asiana dioecesi, provincia eodem mari terminatur, descenderunt: demumque ad locum supra idem mare situm, cui nomen Civitot, pervenientes, castrametati sunt.
CAPUT XXIII. Exercitus ejus, eo absente, a finibus Nicaenis praedas agit, et juxta urbem Nicaenam oppidum expugnat.
Erat autem idem locus in hostium confinio positus; ubi cum in multa rerum opulentia quasi duobus [0244A] mensibus continuis consedisset exercitus, non defuit eis pene quotidie rerum venalium copia, et refectio pro tempore necessaria. Qua rerum ubertate simul et otio dissolutus miser et durae cervicis populus, prodeuntibus ex adipe stimulis insolentiae (Psal. LXXII, 7), coepit seorsum invitis magistratibus turmas agere, et ad decem vel amplius milliaria perlustrare regionem, greges et armenta secum trahentes. Receperant tamen saepius ex parte domini imperatoris litteras commonitorias, quatenus ante adventum majorum principum, qui subsequi dicebantur, longius evagari, aut in se hostes provocare non praesumerent; sed in loco designato moram facerent, circumspecte se habentes. Petrus autem pro plebe sibi commissa valde sollicitus, ad [0244B] urbem regiam profectus erat, ut rerum venalium, si posset, alleviaret pretium, et humaniorem commerciis obtineret conditionem. Unde populus contumax et calcitrosus, sumpta occasione ex ejus absentia, coepit insanire vehementius; et conglobati seorsum ab exercitu ejusdem factionis complices, quasi ad peditum septem millia, adjunctis sibi equitibus trecentis, aliorum interdictum auribus surdis praeeuntes, versus Nicaeam ordinatis agminibus profecti sunt. Unde de locis praedictae urbis conterminis, greges et armenta ad maximum numerum contrahentes, in castra reversi sunt incolumes. Porro videntes Teutonici et illius linguae homines, quod Latinis in eo negotio ad quod exierant, [0244C] prospere successerat, rapinarum amore concepto, adjiciunt et ipsi simile aliquid attentare, unde et nomen obtineant, et vires inferant rebus domesticis. Tandem vero colligati ex eadem natione quasi ad tria millia cum ducentis equitibus, versus Nicaeam contendunt. Erat autem in eadem regione oppidum ad radicem montis situm, a Nicaea quatuor vix milliarium distans spatio, ad quod accedentes, impetu vehementissimo et totis viribus oppugnant undique; et, licet plurimum resistentibus oppidanis, expugnatum occupant violenter, et ibidem, interemptis habitatoribus et occupatis quae eorum fuerant universis, loci amoenitate tracti simul et opulentia, castrum communiunt, proponentes usque ad adventum principum in eodem loco commanere.
CAPUT XXIV Solimannus Turcorum princeps praedictum recuperat oppidum; et quotquot in eo reperit, gladio perimit. [0244D]
Solimannus vero illius regionis dux et moderator, audito longe ante Christianorum principum adventu, ex universo interim Orientis tractu, tam prece quam pretio, et modis quibus poterat, infinitas virorum fortium colligens copias, ad easdem partes redierat, ut contra hostiles impetus civibus et regioni optata praeberet solatia. Qui audiens quod Teutonicorum praedicta manus oppidum ejus expugnasset, et expugnatum detinere praesumeret, illuc sub omni celeritate festinat, et castrum obsidens, violenter [0245A] expugnat, omnibus quotquot intus reperit, gladio peremptis. Interea rumor in castris personuit, et celebri fama pervulgatum est, Teutonicorum cohortes, quae recenter de castris exierant, in manu Solimanni penitus cecidisse. Unde mente plurimum consternati, gemitu et lacrymis, quas prae spiritus angustia cohibere nequeunt, dolorem protestantur. Tandem comperta plenius veritate, exoritur tumultus popularium in castris; vociferante plebe, et id summa exigente precum instantia, ut illatam fratribus tam enormem non dissimularent injuriam; sed correptis armis, omnes unanimiter, tam equites quam pedites, interemptorum fratrum sanguinem vindicaturi procederent. Quod verbum majores exercitus, et qui in talibus pleniorem [0245B] habebant experientiam, domini imperatoris consilio parere volentes, cum vellent comprimere et furentis populi indiscretum mitigare fervorem, insurrexit plebs adversus eos indomita; et cujusdam Godefridi, qui cognominabatur Burel, qui princeps erat factionis, usa patrocinio, majoribus contumelias coepit irrogare, timiditati ascribens, et non prudentiae, quod fratrum interfectores, ultore gladio non persequerentur.
CAPUT XXV Concitatur adversus eumdem Solimannum ob caedem fratrum universus exercitus, et pugnans adversus eum consumitur.
Praevaluit tandem deterius affectorum sententia; [0245C] et arma corripientes universi, relictis debilibus cum mulieribus et parvulis, et his quibus arma non erant, congregati sunt ad viginti quinque millia peditum armatorum, quingentos equites optime loricatos habentes. Ordinatis ergo agminibus et in acies digestis, versus montana per silvam praedictam, ad partes Niceas contendunt. Vixque ad tria milliaria processerant, cum ecce Solimannus cum innumera suorum multitudine eamdem silvam ingressus, ut in castra nostrorum, quae in loco erant supra nominato, subitus irrueret, accelerabat. Audiensque per eamdem silvam clamores insolitos, ut primum comperit quod a castris egressae nostrorum sibi occurrerent legiones, relictis montibus et silva, ad patentes campos se contulit. Quo etiam [0245D] nostri pervenientes, adventus hostium ignari penitus, postquam eorum in vicino constitutum cognoverunt exercitum, mutuis se vocibus exhortantes, in hostes irruunt, gladiis instantes cominus, interemptorum fratrum sanguinem de manu hostium requirentes. Hostes vero votis omnibus et ardente proposito nostros in se irruentes gladiis excipiunt; et, compertum habentes quod res pro capitibus ageretur, resistunt viriliter, justa indignatione succensi, et de sua multitudine praesumentes. Tandem confligentibus adinvicem hinc inde cohortibus strenue, satisque viriliter, oppressi nostrates ab eorum multitudine, et pondus belli non valentes ferre diutius, dissolutis agminibus, in fugam versi sunt: quibus nihilominus Turci gladiis incumbentes, [0246A] usque in eorum castra, stragem operantes infinitam, eos insectati sunt. Ceciderunt in ea congressione de viris nobilibus, qui Petri castra sequebantur, Galterus Sensaveir, Rainaldus de Breis, Fulcherus Aurelianensis, et alii innumerabiles. Nam de viginti quinque millibus peditum, qui de castris egressi fuerant, et de quingentorum numero equitum, vix vel unus superfuit, qui aut mortem effugerit, aut vincula.
CAPUT XXVI. Sotimannus victor nostrorum castra diripit: residuum populi aut captivum trahit, aut perimit; castrum Civitot obsidet; sed, audita imperatoris legatione, recedit.
Tandem vero hac potitus victoria, et praesenti [0246B] successu Solimannus factus elatior, in castra violentus irruit; id residuum quod supererat, nemine jam qui resistere posset invento, gladiis abolet; senes, valetudinarios, monachos et clerum universum, matronas quoque grandaevas ferro perimens; solis pueris et puellis, adhuc impuberibus, quorum pro eis aetas intercedebat, et facies, ad hoc parcens, ut servituti manciparet. Erat autem juxta nostrorum castra, in littore maris situm, praesidium vetus, semirutum, habitatoribus vacuum, ita ut nec seras haberet, nec ostia; in quod, necessitate compulsi, salutem in eo posse consequi arbitrantes, peregrinorum quidam se contulerunt, quasi ad tria millia. Qui objectis clypeis, et magnorum [0246C] advolutione molarium aditus obstruunt, et ad sui tuitionem, prout necessitatis articulus imperabat, accinguntur. Dumque Turcos instantes vehementius, spe obtinendae salutis, qui obsessi erant, a se repellunt longius, pro vita et libertate totis viribus decertantes, nuntius quidam sub omni celeritate ad Petrum accedens, stragem suorum indicat; et residuos de populo jam consumpto, in oppido quodam semiruto arctissima obsidione vallatos edocet, armorum et victus inopia laborantes. Qui ad dominum imperatorem accedens, fusis humiliter precibus, obtinet ut missa illuc sub omni velocitate militia reliquias populi ab imminentibus periculis praecipiat liberari: quod et factum est. Turci enim, audita domini imperatoris jussione, ab oppidi protinus [0246D] destiterunt impugnatione, et trahentes secum quos in vincula conjecerant, cum tentoriis et papilionibus, equis, mulis, et omnimoda nostrorum supellectile optima spolia deferentes, Niceam reversi sunt. Sic ergo cervicosus populus et intractabilis, dum monitis nesciunt acquiescere melioribus, suo lapsus impetu, totus descendit in interitum; et dum disciplinae salutaris nescit jugum portare, suarum viarum fructus inutiles collegit, hostium gladiis deputatus.
CAPUT XXVII. Godescalcus, sacerdos quidam Teutonicus, iterum exercitum ducens, in Hungariam pervenit; qui turpia in Hungaros operari non veretur.
Post Petri vero transitum in Bithyniam, consequenter [0247A] non multo temporis intervallo, quidam sacerdos, Godescalcus nomine, natione Teutonicus, Petri sequens vestigia, ejusdem peregrinationis accensus desiderio, exhortationis habens gratiam, multos ex universo Teutonicorum regno ad idem opus animaverat. Collectisque viae consortibus, quasi ad quindecim millia, Hungariae fines, sine difficultate admissus, ingressus est. Ubi cum ejus exercitui venalia de mandato regio bonis conditionibus ab Hungaris exhiberentur, alimentorum abutentes opulentia et ebrietati vacantes, ad inferendas enormes indigenis se contulerunt injurias: ita ut praedas exercerent, venalia foris illata publicis violenter diriperent, et stragem in populo committerent, neglectis legibus hospitalitatis. Quod [0247B] domino regi postquam innotuit, ira succensus, regnum universum praecipit convocari; et in ultionem tantarum injuriarum armari populum imperat, et majores etiam regionis. Commiserunt enim gravia in locis quampluribus, turpiaque nimis, et relatione indigna, quae nonnisi cum subjectorum odio et timiditatis nota, rex poterat dissimulare. Convocata igitur totius regni militia, tanquam in hostes et suprema dignos animadversione, unanimiter ruunt praecipites, pro tantis excessibus mortem irrogaturi. Tandemque apud locum cui nomen Bellegrava est, qui locus in umbilico regni eorum positus est, praedictorum insensatorum confusam reperiunt multitudinem, qui praecognito regis adventu, et de [0247C] ejus indignatione non ignari, verentes quam laesam portabant conscientiam, arma corripuerant, quasi vim vi repellere, et a se propulsare injurias parati. Quos postquam Hungari armis incumbentes viderunt et ad resistendum animatos, perpendentes quod non sine suorum multa strage poterant eis vim inferre, erant quippe fortes viri, armorum usum habentes, quique non facile vellent gratis animas ponere, more suo dolis tentant peragere quod viribus nequeunt. Missa enim legatione ad praedictum Godescalcum, et exercitus primates, verbis pacificis eis locuti sunt in dolo, dicentes:
CAPUT XXVIII. Epistola regis Hungarorum ad praedictum Godescalcum, et ejus exercitum; et interitus eorumdem miserabilis.
[0247D] Pervenit ad dominum regem de vestro exercitu gravis querimonia, quod populo sibi subdito graves nimis et enormes intuleritis molestias, iniqua lege vestros hospites, qui vos benigne tractaverunt, remunerantes. Tamen domini regis plenius novit prudentia, quod non estis omnes horum commissorum rei; sed certum habet inter vos viros prudentes et timentes Deum, quibus aliorum displicet enormitas, et quibus invitis et renitentibus commissa sunt quae dominum regem merito ad iracundiam provocarunt. Unde aliquorum crimen timens in omnes refundere, ne justum involvat cum impio, decrevit irae suae modum imponere et Christianae consortibus professionis parcere in praesenti. Unde consulimus ut ejus [0248A] omnino quiescat indignatio, quod et personas vestras, et omnem, quam hic habetis substantiam, arma quoque in manus domini regis sine aliqua conditione tradatis. Alioqui nec unus solus ex vobis mortem poterit evadere; cum in medio regni ejus constituti, nec viribus pares sitis, nec fugiendi habeatis potestatem.Godescalcus igitur, et legionum primicerii, quibus ab initio contumacis populi displicebat insania, de regia benignitate praesumentes, in simplicitate spiritus, populum totis viribus renitentem, et pro vita decertare paratum, in eam quasi violenter traxerunt sententiam, ut cum armis et omni eorum substantia in potestatem domini regis se traderent, pro his omnibus quibus eum offenderant, satisfacientes. Acquievit tandem populus universus, [0248B] et armis traditis, universaque eorum substantia, regis primiceriis et suis procuratoribus resignata, dum veniam exspectant, mortem inveniunt. Irruentes enim in populum nil tale verentem, armorum solatio destitutum, et de regis clementia non immerito praesumentem, non distinguentes justum ab impio, stragem immanissimam exercuerunt, ita ut interemptorum funeribus, et cruore occisorum locus pollueretur universus, et tantae multitudinis vix superessent vestigia. Evaserunt tamen aliqui commune periculum; et praevia Domini misericordia, Hungarorum gladios declinantes, et ad propria reversi, de suorum strage, et sinistro casu qui acciderat, eos qui profecturi [0248C] erant, et ejusdem viae votis tenebantur obligati, reddiderunt instructiores: monentes ut praedicti nequam populi suspectam semper habentes malitiam, prudentius incedant et cautius discant negotiari.
CAPUT XXIX. Quomodo praecedentes exercitus subsecuta est insensatorum hominum multitudo infinita, Judaeorum interimens populum, et absque disciplina incedens.
Per idem tempus, modico interjecto intervallo, convenerant eodem studio ex occidentalibus finibus turbae innumerabiles, et peditum manus infinita absque duce et rectore, passim et imprudenter incedentes. Erant tamen inter eos viri quidam nobiles, Thomas de Feria, Clarenbaldus de Vendoliolo, [0248D] Willelmus Carpentarius, comes Hermanus, et alii nonnulli, quibus in nullo, disciplinae impatiens, subjiciebatur populus; sed neglecta prudentium et melius affectorum doctrina, passim et sine delectu per omnia libere discurrebant illicita. Unde factum est, ut cum in timore Domini iter debuissent inceptum peragere, et divinorum memores mandatorum, observata evangelica disciplina, pro Christo peregrinari, converterunt se ad insanias, et Judaeorum populum in civitatibus et oppidis per quae erat eis transitus, nil tale sibi verentem, et se habentem incautius, crudeliter obtruncabant. Hoc autem maxime factum est in urbibus Colonia et Magontia, ubi etiam vir potens et nobilis comes Emico, in eadem regione praeclarus, eorum coetibus cum multo se adjunxit [0249A] comitatu, non solum prout ejus decebat generositatem, nec morum censor, nec correptor enormitatis; sed maleficiorum particeps et flagitiorum incentor. Qui omnes, transcursa Franconia et Bavaria, postquam fines attigerunt Hungariae, pervenientes ad locum cui nomen Meeszeburg, arbitrati quod libere, et sine difficultate eis liceret introire, clausum reperientes aditum, citra pontem substiterunt. Erat autem is locus praesidium, munitum valde fluminibus maximis, Danubio et Lintace, et profundis circumseptum paludibus, ita etiam ut majori multitudini, invitis his qui observabant introitum, non esset facile irrogare violentiam. Dicebatur tamen esse eorum qui advenerant numerus ad ducenta millia peditum; equitum vero, quasi tria millia. Porro [0249B] rex Hungariae transire volentibus aditum prohiberi mandaverat, timens ne injuriarum, quas Godescalci legionibus intulerat, memores, in ultionem armari cuperent intromissi. Recens enim factum, et cruentae caedis enormitas, longe lateque divulgata, regem sibi timere compellebant. Obtinuerunt tamen ab his qui ad praedicti municipii deputati erant custodiam, et a principibus legionum, qui in ea parte regionem observabant, ut legatos ad regem dirigerent, qui, pro impetranda pace et obtinenda transeundi libertate, regem suppliciter convenirent. Ipsi vero interim citra paludes in locis pascuis castrametati sunt, rei praestolantes eventum.
CAPUT XXX. Quomodo castrum Meeszeburg obsederunt, et septingentos ex Hungaris interfecerunt, et tandem divinitus in fugam versi, pene omnes ab Hungaris interfecti sunt [0249C]
Interea, qui missi fuerant ad regem, infecto prorsus negotio, paucis evolutis diebus, reversi sunt. Quorum relatione majores edocti, qui erant in exercitu, quod nullam apud regem gratiam poterant invenire, proponunt terras, quas citra fluvios et paludem rex possidebat, depopulari, et suburbana succendere, et in rebus ejus hostiliter versari. In quo dum desudarent attentius, accidit, die quadam, quod septingenti ex regis supradicti militia navigio transeuntes occulto, peregrinis ex insperato, ut ab illatis regionem tuerentur injuriis, casu se dederunt [0249D] obviam: quos cum declinare non possent, nec redire ad propria, aquis impedientibus, pene omnes interfecti sunt, paucis exceptis, qui in carecto [0250A] et paludibus, equis amissis, vitae consuluerunt et saluti. Qua erecti victoria, adjiciunt etiam ut, pontibus fabricatis, praesidium expugnent; et iter ferro aperientes, in regnum violenter ingrediantur. Juxta hoc propositum cohortes excitant, et per pontes, quos de novo erexerant, moenibus applicantes, protecti clypeis, ad muri suffossionem, et violentum introitum animosius se accingunt. Eoque jam per eorum diligentem instantiam ventum erat, ut muro in locis pluribus perforato, jamjam peregrinis pateret introitus. Et qui intus erant in municipio, omnino in desperationem descenderant, de vita penitus diffidentes; cum ecce repente immisso divinitus timore, relicto assultu, et maxima impedimentorum parte neglecta, versi sunt in fugam qui victores [0250B] videbantur, fugae causam penitus ignorantes. Nec aliud in causa dicitur exstitisse, nisi quod peccatis multiplicibus Dominum ad iracundiam provocaverant, impietatem secuti, quae suis cultoribus terrorem solet incutere. Fugit enim impius, juxta verbum Sapientis, nemine persequente (Prov. XXVIII, 1). Hungari vero meliore facta conditione, videntes hostium cuneos terga dedisse, insecuti sunt eos tanquam victores, quos prius habuerant formidini; et quos infra moenia vallati paludibus vix poterant sustinere, ultro insequuntur, vice versa, non solum formidinem, verum et mortem irrogantes. Ex quibus comes Emico, cum maxima parte dissolutarum turmarum fugiens, in patriam suam reversus est. Alii vero nobiles quos supra nominavimus, per Carinthiam declinantes, [0250C] in Italiam pervenerunt, qua decursa Apuliae se intulerunt finibus: unde et eos de principibus, idem iter agentibus, qui Durachium navigare proposuerant, secuti, in Graeciam se contulerunt. His ergo et hujusmodi motibus pene totus concutiebatur Occidens, et seorsum turmas agebant pene nationes universae, et aliae sub principibus, aliae quasi acephalae iter aggrediebantur. Viae tamen compendium, quod qui per Hungariam descenderant, certum erat reperisse, propter insolentiam eorum et enormitates nimias, quas frequenter et praeter meritum, regionis inferebant habitatoribus, transeuntes qui praecesserant, eis penitus negabatur. Unde et eos, qui subsequebantur, reddiderunt magis [0250D] sollicitos, ut regis Hungarorum sibi gratiam conciliarent.