Migne Patrologia Latina Tomus 137
Historia de conversione Proterii (Hrothsuita Gandersheimensis), J. P. Migne cc_id: cps_2.HroGan.HiDeCoP, cc_idno: 9548c
Historia de conversione Proterii
En tibi versiculos Gerberg fero domna novellos
Jungens praescriptis carmina carminulis.
137.1111| Qualiter et veniam meruit scelerosus amandam,
Congaudens modulis succino dactylicis.
Spernere quos noli, nimium cum sint vitiosi,
Sed lauda miti pectore facta Dei.
PRAEFATIO IN PROTERIUM.
137.1111|
137.1111A| Qui velit exemplum veniae comprendere certum,
Nec non larga Dei pietatis munera magni,
Pectore versiculos submisso perlegat istos,
Nec fragilem vilis sexum spernat mulieris,
Quae fragili modulos calamo cantaverat istos;
137.1112A| Sed mage coelestem Christi laudet pietatem,
Qui non vult digna peccantes perdere poena,
Sed plus perpetuae conversos reddere vitae.
Gaudens gaudebit, quod, verum stare, probabit,
Quisquis praesentem perscrutatur rationem.
ARGUMENTUM
137.1111|
146 Erat vir quidam nobilis, Proterius nomine, Caesariensis civitate, in Asia Minori, attissimus. Is filiam speciosam et unicam habuit, quam castitati devovit. Erat illi servus delicatus, qui, amore puellae correptus, Magum adibat, super connubio puellae consulens. Is respondit se velle puellae animum implere, et amore suo insanam reddere, si se suamque animam diabolo devoveret. Annuit servus, datoque chirographo daemoni, puella potitur, nuptiae celebrantur. Postea autem quam puella comperit illum diis manibus devotum, matrimonii divortium petit, in ecclesiam ducit, et a sancto Basilio chirographus a daemone repetitur, ille fidei Christianae et Ecclesiae restituitur.
SEQUITUR HISTORIA.
137.1111|
137.1111B| Tempore, Basilius quo, vir virtutibus almus,
Rexerat Ecclesiam justo moderamine sanctam,
Sedem rectoris sortitus Caesariensis,
Vir satis illustris degebat partibus illis,
Nomine Proterius, comes plebi venerandus,
Nobilitate potens, opibus rerum quoque pollens.
Unica feminei sexus proles fuit illi,
Nec alius substantiolae mansit sibi magnae
Heres, quam certe tenero dilexit amore
Affectuque pio, nec non pietate paterna
Optans, plus animam natae, nunquam morituram,
Ornari gemmis perfectae virginitatis,
Quam corpus pompa mundi mortale caduca.
Curavit sacris ipsam sociare puellis,
Quae, consignatae Christo velamine sacro,
137.1111C| Coenobii claustris pariter servantur in artis.
Doctor sed scelerum, qui decepit protoplastum,
Detestando viri votum laudabile justi,
Ipsius proprium fecit fervescere servum
In supra dictae dementer amore puellae.
Qui nimis infelix, spiculis perfossus amoris,
Quo magis ardescit, tanto plus corde calescit.
Indignum se conjugio meminit quia tanto,
147 Nec audet nudare novum cordis cruciatum.
Tandem namque magum quaerens invenerat unum,
Secretum cui moestitiae monstravit amarae,
Promittens illi non parvi dona lucelli,
Si teneram prolis mentem proprii senioris
Ejus servili jam conglutinasset amori,
Cui mox perversus fraudis dicebat amicus.
137.1111D| Nam fateor tantae non me valetudinis esse,
137.1112B| Ut servo propriae jungam consortia domnae.
Sed, si rite meo satagis parere magistro,
Qui princeps aeternarum constat tenebrarum,
Ipse potest certe complere tuum cito velle,
Si post haec Christi numen non vis venerari.
Cui male caecatus bacchanti corde misellus
Se consensurum monitis promiserat istis.
Tunc magus iste suo mandat scribenda ministro
Princeps inferni, regnator magne profundi,
Concede ergo tuos semper tentare ministros,
Si possint aliquos, fontis baptismate lotos,
Assignare tibi, subtractos de grege Christi,
Ut, quae te sequitur, semper pars multiplicetur.
Hinc tibi namque virum misi gaudens satis istum,
Ejus propositum, quo, mox complendo secretum,
137.1112C| Ipsum discipulum facias tibi rite futurum.
Hanc, ita perscriptam, misero dederat quoque chartam,
Supra gentilis tumulum, sub tempore noctis,
Stans, erebi domino supplex, dicens, dabis illam.
Quapropter, domini natae complexibus uti
Si cupias, licito Christum prius ore negato.
Quod mox praeceptum mente amplectens male suasum,
Gaudens tendebat, qua se magus ire jubebat,
Auxilium veteris supplex orando draconis,
Interitum praebere suis qui tentat amicis.
Nec mora, tartarei cursim venere ministri,
Errantemque satis laeti duxere maligni
Mox ad concilium cludere tenebricolarum,
148 Illic inventor sceleris, cunctae quoque fraudis,
137.1112D| Damnandus damnandarum princeps legionum,
137.1113A| Consedit medius, corvino milite septus,
Tendens incautis laqueos clam calliditatis,
Nec non insidias evolvens ante repertas,
Inquirit, scelerum faceret quid quisque suorum.
Scilicet, ut litteras perscrutatur sibi missas,
Utitur his verbis, frendens velut ira leonis,
Perterrendo virum saeva ratione misellum:
Nunquam Christicolae permansistis mihi fidi
Sed mox ut vestrum complevi velle jucundum,
Protinus ad vestrum fugistis denuo Christum,
Me detestando penitus post munera tanta,
Credentes talis certe Christum pietatis,
Ut veniam nulli vellet tardare petenti
Reddere, conversum respuit nec post scelus ullum,
Christicolisque datum Christi baptisma sacratum.
137.1113B| Scilicet, et mecum te velle, fatere, per aevum
Poenis inferni permansuris cruciari.
Hincque tuis manibus scriptam mihi porrige chartam.
Ostendam citius quantum possit mea virtus.
His mox infelix servus monitis male captus,
Scribebat proprium ridenti pectore damnum,
Interitusque sui causam tetro dedit hosti.
Qui mox, damnando nimium gaudens super illo,
Laeto tartareos emisit corde ministros,
Virginis ut miserae mentem facerent in amore
Incesto, proprii citius fervescere servi.
Et mens blanditiis fragilis pulsatur amoris.
Exclamat subito magna de stirpe creata,
Optans praestari sibimet consortia servi,
Atque patri proprio perfudit talia verba:
137.1113C| Jam miserere tuae, genitor dulcissime, natae,
Et citius meme juveni, quem diligo, trade,
Ne moriar tristis, languens per taedia cordis.
His pater auditis, lacrymis dicebat amaris:
149 Heu! heu! quid pateris, veluti spes unica patris?
Dic, rogo, quis verbis te decepit male blandis?
Vel, quis blanditiis circumvenit simulatis?
Nonne, tibi patriam reddi cupiendo supernam?
Sponso coelesti Christo te denique vovi,
Hunc casta solum coleres quo mente per aevum,
Illius et laudes cum coelicolis resonares,
Addita virgineis, mortis post vincula, turmis?
Et tu lascivo fervescis amore famelli!
137.1113D| At nunc submissa, soboles mea, voce rogabo,
Finem stultitiae pergas ut reddere tantae,
Ne genus omne tuum male confundas generosum,
Si tamen incepto tentas durare maligno
Turpiter absque mora paries, dulcissima proles.
Quae nam, consilium penitus spernendo paternum,
Vultu mordaci proprio dicit genitori:
Si complere meum tardabis denique votum,
Comperies, claram citius prolem morituram.
Tunc senior, non sponte, minis devictus amaris,
Tradiderat sobolis servo consortia dulcis
Condonans substantiolam pariter pretiosam
Ipsis, hinc animo natae dicebat amaro
Infelix non felicis tu nata parentis,
Tu decus atque dolor matris temet parientis,
137.1114A| Totius et nostri generis confusio turpis,
Congaudes jam nunc servo misere tibi caro,
Et post aeternis poenis moerens capieris
Tali conjugio, Satanae cum fraude peracto,
Condoluit Christus, mundi Salvator amandus,
Quos pius effusa salvavit sanguinis unda,
Hostis subdiri vinclis captos retineri,
Et placet auxilium lapsis praestare benignum.
Scilicet erranti mox narratur mulieri
Quod non catholicus fuerit conjux miser ejus,
Nec limen templi vellet pede tangere sancti,
Se quia serpentis juri tradebat avari,
150 Sacra negans sectae fidei, nomen quoque Christi.
Quae, se deceptam cognoscens esse misellam,
137.1114B| Auribus intentis ut sensit verba loquentis,
In terram cecidit, membris tremefacta solutis,
Eruit et proprios summo de vertice pilos,
Nec non verberibus pulsavit sedulo pectus,
Cum lacrymis tales spargens super aethera voces:
Quisquis praedulces non vult audire parentes,
Nunquam salvatur, quod in hac ratione probatur.
Heu! heu! splendorem diei cur nata recepi,
Vel, cur continuo non sum concessa sepulcro,
Infelix foveam caderem ne mortis in atram!
Haec dum tristitia dicebat continuata,
Conjux illius subito venit scelerosus,
Et de se falsas juravit res fore dictas.
Quae mox constanti respondet voce neganti
Si reus ingentis culpae jam denique non sis,
137.1114C| Laetus ad ecclesiam mecum cras pergito sacram
Illic et sanctae celebrans solemnia missae.
Qua mox devictus justa ratione misellus,
Causam commissi narravit namque piacli.
Illaque, mollitiem jam deponens muliebrem,
Et sumens vires prudenti corde viriles,
Mox ad Basilium currebat namque beatum,
Nec non vestigiis coram prostrata sacratis,
Utitur his verbis, turbato pectore fusis:
Sancte Dei, clemens nobis succurre misellis,
Et trahe de tetris saevi nos faucibus hostis,
Qui nostras fragiles jactat se perdere mentes.
Cumque modum culpae denudavit sibi tantae,
Vertitur ad servum praesul Domini scelerosum,
137.1114D| Accepit verbis illum rogitare benignis,
Post scelus ad Christum vellet si vertere sensum.
Qui, se salvari desperans, dixerat illi,
Si posset fieri, voluissem mente libenti,
Sed restat menti sceleris res facta volenti
151 Me quia per litteras hosti dederam male scriptas,
Et nomen Christi caecato corde negavi.
Ad quem vir Domini: Curam tibi fingere noli,
Ceu tibi sit veniae penitus spes dempta petendae.
Unicus ergo Patris, judex mitissimus orbis,
Ad se conversum qui nunquam respuit ullum,
Si defles culpam, gaudet praestare medelam;
Hinc jam mortiferum peccati linque profundum,
Nec non ad certum pietatis confuge portum,
137.1115A| Ad se tendentes qui salvos suscipit omnes.
His igitur miserum monitis correxit homullum,
Nec non sponte sua nigro conclusit in antro,
Illic ut sordes licito defleret enormes
ost tres ergo dies iterum veniebat ad illum,
Inquirens talem si posset ferre laborem?
Qui, lassus nimium, verbis responderat istis:
Poenas spirituum patior vix namque nigrorum,
Me quia continuis attrectant namque flagellis,
Atque petunt jaculis lapidum saepissime duris,
Insuper opprobriis opponunt semper amaris,
Quod non invitus pridem, sed gratis, adirem
Illos, ipsorum sine vi me dans ditioni.
Tunc animae medicus languescentis, bene doctus,
Lassatum refici jussit, statimque recessit.
137.1115B| Post tempus parvum veniebat denique rursum,
Quaerens obscuro quid tunc pateretur in antro?
Qui dixit: Certe melius valeo, Pater alme,
Longius horribiles tantum quia sentio voces.
Hinc praesul, laetus secreto pectore factus,
Egreditur, juxta morem faciendo priorem.
Tandem post spatium veniens quadraginta dierum,
In queis peccatum lapsus deflevit amarum,
Invenit laetum, quem credebat fore moestum.
Et, cum laetitiam miraretur sibi charam,
Peccator, lacrymis jam mundatus bene largis
Ut certus veniae, sancto dicebat, amandae:
152 Spero quidem, per te me salvari, Pater alme,
In somnis quia te vidi luctamen inire
Pro me cum saevo nec non serpente maligno,
137.1115C| Quem tu vicisti subito virtute superna.
Auribus intentis ut sensit verba loquentis
Antistes, laudem Christi cecinit pietati,
Extraxitque loco captivi membra nigello,
Et loca in propria noctis sub tempore cella,
Quae fuit ecclesiae lateri conjuncta sacratae,
Illic et plebem jussit coire fidelem,
137.1116A| Ut pariter preculis pernoctarent studiosis,
Quo bonus errantem, per consuetam pietatem,
Pastor ovem turmis proprii junxisset ovilis.
Ortus cumque nigras noctis sol expulit umbras,
Dextra praedicti comprensa, praesul, homulli,
Intrat in ecclesiam, secum quoque duxerat ipsum.
Ut limen sacris tetigit venerabile plantis,
Adfuit insidiis latitans clam daemon amaris,
Attraxitque virum magna vi denique sursum,
Illius arrepta secreta fraude sinistra,
Ad quem Basilius, forti mandamine functus:
Improbe fur, Regis facturam redde perennis,
Et furto captam victus cito desere praedam.
Cui mox communis cunctorum dixerat hostis,
Perversis vacuas implens latratibus auras:
137.1116B| Cur satagis proprium mihimet vi tollere servum,
Qui sua sponte meis submisit colla catenis?
Chartam percerte, mihimet quam reddidit ipse,
Tempore judicii Christo monstrabo futuri.
Cui sanctus rursum reddebat tale responsum,
Ipsius Christi praecepto, judicis aequi,
Reddere litterulas, spero, te protinus ipsas.
His igitur dictis, oravit turba fidelis
Altithronum preculis, devoto pectore fusis,
Fidum pastorem quo confortaret in hostem.
Nec mora, de summo cecidit scriptura dolosa.
153 Ante pedes sancti nec non pastoris amandi.
Tunc plebs, corde pio gaudens cum praesule digno,
Sparsit adusque polum voces cum carmine laudum,
Collaudans Christum, solita pietate benignum,
137.1116C| Qui captum veteris retraxit ab ore leonis.
Nos quoque plaudentes, spargamus ad aethera voces,
Laudantes Dominum ridenti pectore Christum,
Quo nobis talem clemens veniae tribuat spem.
Ipsi namque decus soli, victoria, virtus,
Laudum cantamen maneatque perenniter. Amen.