Migne Patrologia Latina Tomus 50
EucLug.Homili 50 Eucherius Lugdunensisc.380–c.449 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
HOMILIA I. Ad monachos.
Exhortatur nos sermo divinus, ut curramus dum lucem habemus, priusquam nos tenebrae comprehendant. Lucem habemus si currimus, si gressum fidei promovemus; in tenebris residemus, si promovere cessamus. Paratos nos inveniat extrema necessitas, quae saepe praevenit imparatos. Certam nobis imponat sollicitudinem incerta conditio; quotidianus sit illius periculi metus, cujus nescitur incursus. Quam tarde misera anima malorum suorum poenitebit, cum die ultimo superveniente separari se a corpore suo viderit, cum sibi in fine claudenti oculos nigrescere et horrescere sempiterna nox coeperit, cum jacere ante se vacuum salutis ac lucis infelicem commilitonem suum viderit incentorem pariter ac deceptorem, cum quo de arena mundi hujus per flagitium suum victa discessit. Cum coeperit ab eodem jam divulsa immanes et inanes dare super eum planctus, et dicere: Ubi sunt animositates et cupiditates tuae, quibus hucusque impatienter arsisti, et arsura jugiter congregasti? Ecce transierunt illa omnia tamquam umbra, abierunt oblectamenta, et sola in perpetuum opprobria et crimina remanserunt. Vae mihi, o anima, ad tam perditum vas velim nolim reditura sum, et propter fugitivas voluptates numquam effugiendis cum eo vaporibus concremanda. Quid inter haec, cum eam coeperit ad definitam sententiam, et immobili lege defixam importunus depositi exactor abstrahere, et hinc inde insultare, et insistere [ Forte insilire] infernalium dirae facies ministrorum? Quid erit cum ab apparitoribus mortis per hunc vastum aerem separari, et per semitas tenebrarum abduci trans diem coeperit, et nequaquam remeabile iter agere per fines illos ubi ipsa lux deficit, cum peregrina illa ubique anima comitante malorum suorum tristi agmine viderit se per extremas mundi oras in illud inane ac vacuum cadere de mundo, atque illud magnum chaos, quod vitae mortisque regionem discernit, intrare et vitales auras naturae ipsius exsul amittere? Cum rebus humanis vale ultimum dicens, mortem ante se habens, et vitam post se relinquens, in illud horrendum et vix oculis attingendum pertrahetur profundum, diversis avaritiae ac malitiae catenata criminibus quantum perdidit pretium, tantum exceptura supplicium? Cum ad haec itaque crudelis custodiae perventum fuerit loca, ubi jam futuri poenarum judicii ipsa sui exspectatione desaeviet, ne dicam aliud, solus moeror excruciabit animam universis solatiis destitutam, sola torquebit cogitatio desperatam, solus metus examinabit attonitam; et quia ibi jam nulla erit parandi victus aut vestitus sollicitudo, nulla laborandi, militandi agendive occupatio, nulla facultatis aut honoris ambitio, solus mentem omnibus aliis curis vacuam intolerandus reddendae rationis terror implebit, solum ac totum judicii pondus captivis sensibus imminebit. Quid vero quando regredi ad carcerem corporis sui, et per resurrectionem recipere illud praecipietur ad societatem malorum? Quid faciet cum foedis vulnerum signis castis angelorum praesentanda conspectibus, et ante regem saeculorum causam de singulis redditura? Quae modo absque dubio si in medio nostri objicerentur, reatum intra se suum sustinere non posset, pudore magnae confusionis oppressa. Quid tunc animi habebit, cum alios illic erogante Domino percipere viderit illaesae et integrae fidei bravium, candidae thesaurum castitatis, fructus misericordiae, talenta justitiae? Cum indigna sibi sorte conspexerit novissimos de primis fieri, et de novissimis primos? pauperes supra divites, servos supra dominos glorificari? et unumquemque pro meritis immortalitatis luce perfusum in angelorum statum ex hominibus promoveri, et cum terreno quondam corpore supra excelsa regni coelestis imponi, et inter filios majestatis opulenta parentis Dei haereditate ditari; se autem inter haec cum peccatis suis relictam, de spectaculo felicitatis alienae dolorum vitia reportantem? Qui [ Forte Quid] posthaec? cum se miseranda conditione [ Forte conditio] viderit omni consolatione nudatam in exteriores tenebras excuti, et ab illa beatorum Ecclesia perpetua excommunicatione seclusam ab ipsa vitae radice praecidi? Illud autem quomodo trepidus et male conscius sermo poterit explicare, cum coeperit inexpiabilis caro et infectae peccatis medullae saevis gehennae aestibus penetrari, et more ferventium ac decoquentium metallorum inexstinguibili ardore tota hominis substantia intus infundi, et depascentibus flammis corpora atque animas ex parte consumi, ex parte nutriri, ut inter medios ignium globos damnata natura det pabulum, et accipiat incrementum? Si forte inspersum illud dudum conscientiis vitium, et aeris et plumbi adulterina permixtio, quandoque inter stagna ferventia anhelantis gurgitis exuretur, transituris per vada ignea mora erit supplicii magnitudo peccati; escas ardoribus crimina ministrabunt, manebit in hoc praeceptum et auctoris et judicis, ut viscera doloribus obnoxia, et solis cruciatibus consecrata, ignis arbiter depasta non devoret, sed ad hoc pereat [ Forte ardeat] ut semper interimat: ut opus ac figmentum corporis nostri in antiquis sceleribus mortuum, et ad sola tormenta redivivum finem in ipso interitus confinio non inveniat, sed exinanita jamque tolerantiae virtus sic pereat, ut resurgat. Illa enim non casualis, sed rationabilis et poenalis exustio, quia culpam jubetur inquirere, substantiam nescit absumere. Et quia velut carbasa [ Forte ut in suppliciis] levis percurrens concrematio, ipsa purgatio est, flamma illa non tam reum persequitur quam reatum; et si modus fuerit delictorum, erit et mensura cruciatuum. Si vero totam naturam occupavit pariter, et involvit excessus capitalium scelerum quia non recipit causa remedium, carebit fine supplicium. Occidente itaque poena, et vivificante sententia, stabit saeculis materia reparabilis, et numquam ad metam malorum termino fugiente perveniet; et dum sibi nullam spem promittere poterit vel post immensa tempora, jam etiam in praesenti sentientur consequentium tormenta saeculorum; ac sic dolorem mortis conscientiae impositae immortalitas augebit. Vae qui haec lugenda in posterum, ridenda tunc deputant! Vae quibus haec prius experienda sunt quam credenda! Ideoque, charissimi, haec omnia quae illic finiri non poterunt, hic redimi possunt per emendationem prioris vitae, per eleemosynas, per lacrymas, per humilitatem cordis, per corporis castitatem, per exercitia justitiae ac misericordiae. Quae cum ita sint, per tot errores festinamus ad mortem, qui tot vias accepimus ad salutem. Per Jesum Christum Dominum nostrum, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit.
HOMILIA II. Ad monachos.
Quid salubritatis, charissimi, etiam in praesenti conferant sanctae occupationes, scire debemus. Tradidit sacra lectio, munda animalia esse quae ruminant. Quid autem sit ruminare, aperte docet sermo divinus, dicens: In lege Domini voluntas ejus, et in lege ejus meditabitur die ac nocte (Ps. I, 2); et iterum: Meditatio cordis mei in conspectu tuo semper (Ps. XLVIII, 4); ita nos quoque dum cibum salutis spiritaliter ruminamus, clausis sensibus improbas cogitationes excludimus; deinde Dei laudibus delectamur, et interius nostrum mundum animal fieri per exercitia sancta sentimus; et dum contra reprobas voluntates interiora nostra munimus, animas nostras cibis coelestibus satiamus, ut et de nobis illud propheticum dici possit: Panem coeli dedit eis, panem angelorum manducavit homo. Panis angelorum Christus est, cujus cibi et nos participes sumus, quando mentem in ejus praeconiis occupamus. Ecce verum cibum, qui reficit et non deficit, sed usu suo proficit, et suis crescit expensis. Hoc pane reficimur esuriendo, et pascimur jejunando, vim quamdam vitiis nostris et desideriis inferentes, ut de nobis dici possit: Regnum coelorum vim patitur, et violenti diripiunt illud (Matth. XI, 12). Qui sint violenti, nosse debemus. Scimus quia mens humana diversis mundi illecebris et concupiscentiis delinita fugit laborem, et expetit voluptatem, et vix adducitur ut consuetudinem a se vitae prioris excludat; sed cum coeperit cogitare ultimi diei necessitatem, ad futuri judicii pondus incitata et stimulata, vel spe praemii, vel timore supplicii voluntarium bellum indicit passionibus, vim facit pristinis studiis suis, et violenter se vincere melioris vitae mutatione contendit. Non enim sine violentia fieri potest, ut de abundantia et de divitiis ad famem et sitim, ad abstinentiam et crucem transeat; ut somno prius atque otio amicam carnem; contritione vigiliisque conficiat; non, inquam, sine violentia fieri potest, ut unusquisque iracundiam patientia, superbiam humilitate commutet, amore paupertatis ac sufficientiae affluentiam superet, vinolentiam sobrietate, luxuriam castitate commendet, et homo subito in virum alterum transformetur, et quodammodo alter reddatur ex altero; ac sic a talibus per violentiam regnum coeleste diripiatur. Duo autem sunt abstinentiae et crucis genera: unum corporale, alterum spiritale: unum a potu atque epulis temperare, appetitum gulae a delectationibus et mollissimis suavitatibus coercere; ab his quae per tactum, per gustum visumque decipiunt, sensum viriliter revocare, ac violenter abstrahere. Alterum abstinentiae et crucis genus est pretiosum atque sublime, motus animi regere, et perturbationes illius modestiae tranquillitate peccare, ac superbiae impetus quasi feram bestiam refrenare, litigare, quotidie contra vitia sua, increpare se quadam censoria austeritate virtutis, et rixam quodammodo cum homine interiore conserere. Haec facit qui, perrupto passionum muro, violenter ad coelorum regna conscendit. Ad quae vos perducere in suo viventes timore dignetur qui regnat in saecula saeculorum. Amen.
HOMILIA III. Ad monachos.
Instruit nos atque hortatur sermo divinus, qualiter nos accingere debeamus ad inquirenda promissa sua, et obtinenda illa bona quae nec visu capi, nec auditu percipi, nec cogitatu comprehendi possunt. Petite, inquit, et accipietis, quaerite et invenietis, pulsate et aperietur vobis (Luc. XI, 9); id est, ut petamus orando, quaeramus laborando; pulsemus desiderando, pulsemus proficiendo, pulsemus perseverando; et in spem coelestium promissorum tanto incitemur studio, tantoque inardescamus affectu, ut cum praemiorum dignitate desideriorum magnitudo concordet. Non vult Deus noster bona sua nimia inveniendi facilitate vilescere; pretiosa et concupiscibilis merces cupidum amatorem et avidum negotiatorem requirit.
Ergo ille tantorum munerum repromissor non vult in opere suo tepidum, despicit fastidiosum, recusat coactum, respuit indevotum. Lentum enim et parum gratum quaerere gratiam divini muneris, maxima est injuria remuneratoris. Ergo totis licet et animae et corporis laboribus desudemus, totis licet obedientiae viribus exerceamur, nihil tamen condignum merito pro coelestibus bonis compensare et offerre valebimus. Non valent vitae praesentis obsequia aeternae vitae gaudiis compensari. Lassescant licet membra vigiliis, pallescant licet ora jejuniis, non erunt tamen condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis (Rom. VIII, 18). Pulsemus ergo, charissimi, in quantum possumus, quia non possumus quantum debemus. Futura beatitudo acquiri potest, aestimari non potest. Nisi enim cum aviditate, nisi cum bona voluntate, cum laetitia Dei opera egerimus, Deo nos perire noverimus. Putamus, charissimi, quod digne quaerat illa anima, et ita pulset ut ei aperiatur, quae ad leve praeceptum senioris respondere praesumit, et dicere: Numquid servi vestri sumus? Jam feci vicem meam, et ille faciat suam quomodo hoc dicit, cui praeceptum est, Nolite quaerere quae vestra sunt? Et iterum: Non quae sua sunt singuli considerantes (Phil. II, 4); a quo non hoc solum expetitur, ut mercedem suam impleat, sed ut alienas invadat, praeoccupet, rapiat. Putamus, inquam, quod ita petat ut accipiat, ita quaerat ut inveniat, ita pulset ut aperiatur ei, qui pro aliqua negligentia correptus, et pro disciplinae ordine castigatus, non se ad emendationem, non ad satisfactionem confert, sed magis ad illam proterviam, ut dicat, desero atque discedo, hoc ego ferre non patior, ingenuus homo sum. Jam primum qui ante praepositum vel abbatem ingenuum esse se jactitat, puto quod adhuc emptum se esse nesciat. Qui Christianae militiae mancipatus, dicere se praesumit ingenuum, pene est ut neget se Christi sanguine comparatum. Quid est aliud, liber sum, quam ipsi Domino clamare, nihil debeo? De talibus dicebat Apostolus: Cum enim servi essetis inobedientiae, liberi fuistis justitiae (Rom. VI, 20). Non bene ingenuus approbatur, qui vitiorum servitute deprimitur. Clamat autem in contumelia disciplinae, in peccato animae suae: Malo discedere quam emendare, quam satisfacere, quam implere quod praecipis. Quid est hoc aliud quam jugum Christi a se rebelli cervice discutere? Isti tales nesciunt quid noverunt, obliti sunt propter quid huc venerunt. Isti tales non bene petunt, sed male vitiis appetuntur. Non fide pulsant, sed infidelitate pulsantur. Quid prodest quod discedis, qui undique astrictus es vinculis passionum, quem hinc atque inde circumvallant vitia tua? Quid, inquam, prodest quod discedis, qui quocumque locorum vadis, te tecum portas? Merito discederes, si quoquam te fugere posses. Digne aliquis discessit, si illo ire possit, ubi illum diabolus invenire non possit. Nemo se fallat, non fugiat adversarium de loco ad locum, sed de vitio ad virtutem, de passione ad emendationem. Nam si eum taliter fugias, sequetur te. Emenda te, et fugiet a te, sicut ait Apostolus: Resistite diabolo, et fugiet a vobis (Jacob. IV, 7). Non obedire autem et velle discedere, hoc est, dupliciter diaboli voluntatem facere: hoc est, voluntarie sibi etiam in praesenti damnationem inferre. Illis ipsis qui gravius apud nos delinquunt, nullam tristiorem, nullam acerbiorem possumus invenire sententiam, quam ut a corpore congregationis abscissi, sine pace discedant. Et nonne amentiae genus est, ut hoc quisque pro remedio expetat, quod etiam a praeposito [non] nisi pro summo crimine non possit inferri? Intelligamus ergo, charissimi, istas indignitates et contradictiones inimico operante et disponente provenire. Ille enim quia non potest aliquem absolute de loco salutis excutere, immittit primum occasiones et causas, immittit inobedientiae passionem, quam semper socia infidelitas comitatur. Quae cum captivam illaqueaverit mentem, statim intoleranda atque impossibilia facit etiam illa quae parva ac levia sunt. Et sane dubium non est quod vires inobedientibus divinitus subtrahuntur, sicut et ille qui non habebat in se necessariam fidei devotionem, etiam quod habebat auferebatur ab eo, ita inobedientia obdurat animum quem semel ceperit, ut ad suscipienda praecepta nec auctoritate, nec ratione flectatur. Sed quod pessimum est, sibi soli credat, et pro omni ratione intentiones suas sequatur, et hoc solum rectum putet, quod obdurato corde conceperit, similis ei effectus de quo divinus sermo pronuntiat: Itinera insipientium recta in conspectu eorum (Prov. XVI, 25); et iterum: Sunt viae quae rectae esse videntur hominibus, novissima autem eorum venient in profundum inferi (Prov. XIV, 12). Postremo eveniet ejusmodi animabus, quod domui quae supra arenam aedificata est (Matth. VII, 26). Haec enim parabola maxime ad inobedientes respicit. Sic enim legimus: Omnis qui audit verba haec, et non facit ea, similabitur viro stulto, qui aedificavit domum suam supra arenam: venerunt flumina, et reliqua (Ibid.); id est, cum influxerint stillicidia passionum, cum advenerint flumina torrentis atque impetus tribulationum, ex multitudine negligentiarum, cum flaverint venti, illi utique qui in aere isto volitant, parati ad Christi aream ventilandam, sicubi inveniant paleas, quas ad ludibrium suum rapiant atque dispergant, tunc irruent in domum illam, quae sine obedientiae fundamento aedificata est, et fiet ruina illius magna. Sed forsitan dicat aliquis: Numquid statim de hoc loco discedere, ruina dicenda est? Dico, charissimi, non grandis spes est, si in navi est in fluctibus constituta, licet ipsa non pereat, tamen jacturam maximam de onere ac de mercibus suis faciat, et ipsa ad portum vacua atque inanis perveniat; sic non grande gaudium est, si saeculi aliquis ad fluctus revertens nomen atque habitum professionis suae custodire videatur, anima vero ejus negligentiis tabescat ac defluat; et quid gravius quam ut subito tamquam ales repentinus eradiceris de loco ad quem te Dominus tuus vocaverat, in quo te primum illuminaverat, in quem te post mala saeculi quasi ad portum de gravi tempestate induxerat? Oblivisci subito fraternitatis, societatis et consolationis; oblivisci loci illius in quo primum pristinum habitum et nomen saeculare exueras? Aves ipsae diligunt nidos suos, amant ferae loca in quibus nutritae sunt, amant cubilia et pascua; et quamlibet naturali libertate passivis perversa rapiantur incursibus, saepius tamen ad chara sibi loca quodam cibi desiderio revertuntur; et tu intellectu praeditus, ratione munitus, ita interdum sensu alienus efficeris, ut praeferas Dei beneficiis voluntates vel intentiones tuas, et sequaris proprias cogitationes, quae quamlibet ad duros labores, quamlibet ad salutis naufragia atque animae detrimenta te rapiant, totum tamen hoc prae nimia cordis indignitate non sentis. Hoc ait sermo divinus: Tempore enim discessionis multa promittit inimicus; persuadet sibi se illic quo tendit majorem profectum, multam gratiam atque rerum omnium abundantiam reperturum, ac se tamquam angelum suscipiendum. Et post haec quando anxietate repletus, et pace nudatus, memor quomodo profectus sui studium, et sacrum ovile reliquerit, tunc animadvertit, et quasi sedata temporis sui tempestate, tunc videt quid mali de se gesserit, tunc recognoscit quid periculi incurrit, cum de loco ad quem cum gaudio venerat, sine pace et cum scandalo discessit. Tunc se sera poenitentia super ruinas suas poenitet ac deflet. Sicut quaedam aves quae prae dolore super eos quos occiderint flere dicuntur; et haec omnia animae detrimenta ex inobedientiae malo eveniunt: obedientes autem et humiles animae multas tribulationes, atque omnes labores prosternunt, atque in compendium mittunt. Sciendum est enim quod quanto humiliores et obedientiores fuerimus, tanto super nos levius ac dulcius jugum Domini sentiemus; quanto obedientiores fuerimus praepositis et patribus nostris, in tantum obediet Deus orationibus nostris. Videamus quam acceptabilia sunt Domino opera et [vel] jejunia eorum qui suis potius quam seniorum voluntatibus obsequuntur. Clamant illi: Quare jejunavimus, et nescisti? humiliavimus animas nostras, et non aspexisti? Et ille respondet: Ideo quia in diebus jejuniorum vestrorum inveniuntur voluntates vestrae (Isai. LVIII, 3). Videmus per inobedientiam animarum opera non respici, jejunia non audiri, vota non suscipi. Unde nos amplius illius mandata sectemur, qui ad hoc ad nos e coelo descendit, ut non solum nos redimeret mortis pretio, sed etiam ut vitae aedificaret exemplo; et cum illo dicamus: Ego non veni facere voluntatem meam, sed voluntatem illius qui misit me, Patris (Joan. VI, 38). Ire autem post voluntates proprias tam perniciosum est, ut hoc Dominus jam postmodum iratus pro damnatione peccati irroget, dicens: Et dimisi illos secundum desideria cordis eorum (Ps. LXXX, 13). Quamobrem qui vult tuta esse opera sua vel recta in conspectu Dei, nihil obedientiae praeferat, nihil penitus anteponat, sive senior, sive junior sit. Magis quanto senior est, tanto plus debet studere aedificationi et perfectioni. Nullum sibi finem faciat proficiendi, nullumque terminum constituat acquirendi, cum sibi dici audiat: Para in exitu opera tua; et iterum: Non verearis usque ad mortem justificari (Eccl. XVIII, 22). Et iterum: Sapientia in exitu canetur (Prov. I, 20). Quanto ergo plus proficimus, tanto plus humiliemur, quia quanto plus humiliati fuerimus, tanto plus proficiemus. Nullus illic senior tam doctus appareat, ut putet quod eum non deceat obedientia, quae Deum decuit. Humilitas enim atque obedientia in junioribus adhuc necessitas, in senioribus vero dignitas; ille enim bene proficit, ille bene consumat, qui quotidie sic agit quasi semper incipiat. Quamobrem augmenta meritorum incitamenta debent esse profectuum. Scriptura vero pronuntians de his qui dum primas negligentias praetermittunt, in alias atque alias semper incurrunt, ita ait: Peccator adjiciet ad peccandum (Eccl. III, 29). De profectu vero dicitur: Et sanctus adhuc sanctificetur (Apoc. XXII, 11). Videamus primum quid est, peccator adjiciet ad peccandum? v. g., mali cujuslibet aut obtrectationis passio impugnare me coepit; si non statim me poenitudo vitae hujus momordit, cras tanta mihi hujus vitii facilitas veniet, et quaedam (ut sic dixerim) suavitas, ut revocare me ab illo et continere non possim. Ita enim evenit, ut qui primo tempore emendare noluerit, incipiat in sequenti nec velle nec posse. Verbi gratia, superbiae acquiescere coepi, regulam violavi, seniorem laesi, juniorem destruxi. Si non statim me poenituit tam graviter fuisse praeventum, ita de die in diem libentissime me rapiet ipsa violentia consuetudinis, et impetus passionis, ut jam nec delinquere me intelligam, nec peccare me sentiam. Obscurat enim atque obruit intellectum onus delicti, assiduitas delinquendi, etenim ita cor negligentiis obduratur, ut hoc ipsum si se non humiliet, si non satisfaciat proposito [ Forte, praeposito] suo, nocere se credat, insuper insultet et dicat: Quam constanter illi restiti, quam bene non acquievi, quanta auctoritate respondi? Putabat quod me semper illi humiliare deberem. Quod qui facit, diabolo se tradidisse captivum constat, qui de hominum vitiis et passionibus ac perditione laetatur, et ejusmodi animae eveniet illa sententia: Peccator adjiciet ad peccandum (Eccl. III, 29). Quam nos, charissimi, refugientes, illam potius teneamus quae dicit: Et sanctus adhuc sanctificetur (Apoc. XXII, 11); quotidie addamus ad merita, nec de nobis aliquid praesumamus, quia Dei est omne quod possumus; simus itaque fratres in opere Dei indeficientes, propter aeternam retributionem, et quotidie ad meliora tendamus. Ipsa enim apprehendendi aviditas, ipsa consuetudo proficiendi semper nos ad majora provocabit: et ubi viderit Deus devotionem animi ardentiorem, insinuabit affectum; et quantum nos addiderimus ad studium, tantum ille apponet ad adjutorium; quantum nos apposuerimus ad diligentiam, tantum ille addet ad gloriam. Qui habet, dabitur illi, et superabundabit (Matth. XIII, 12), et alio loco dicit: Posui adjutorium super potentem (Ps. LXXXVIII, 20). Gratia ergo de gratia nascitur, et profectus profectibus serviunt; lucra lucris, et merita meritis lucrum [ Forte, locum] faciunt; ut quanto quis plus acquirere coeperit, tanto plus conetur et delectetur inquirere, ut acquisitionis lucrum acquirendi nutriat appetitum. Et quanto quis avidius de sapientiae bonis hauserit, tanto plus haurire desideret, sicut ipsa de se Sapientia loquitur: Qui edit me, adhuc esuriet. Urgeamus itaque, charissimi, cursum nostrum, ut crescat in novissimo vita nostra. Quaeramus usque in finem, unde sine fine gaudere mereamur. Sed esto, non possumus exercere corporis labores, conferamus nos ad spiritalium bonorum desiderium, ad compunctionis et charitatis augmentum. Si quotidie in cordibus nostris disponamus ascensus, nulla infirmitate, nulla aetate lassari possumus, ut his spiritalibus quibusdam gradibus ascendere mereamur ad promissa Domini Jesu Christi.
HOMILIA IV. Ad monachos.
Sicut a nobis Dominus pro suscepta officii necessitate loquendi deposcit officium, ita a vobis, charissimi, audiendi requirit affectum. Ita, inquam, charitati vestrae expedit his quae pro salute vestra dicimus obedire, sicut nobis imminet non tacere. Nam si nos offensam metuimus de silentio, quanto magis vos eamdem debetis expavescere de contemptu? Si, inquam, nobis grande periculum est aliena non arguere, quanto periculosius est propria non corrigere? Ait quodam loco beatus Apostolus: Videte vocationem vestram, fratres (I Cor. I, 26); quapropter, dilectissimi, et nos videamus vocationem nostram. Non enim satis prodest quod istum locum expetivimus, si hic tales sumus quales in saeculo esse potuimus. Si enim bene perspicimus, non solum ista solitudo nos ad perfectionis necessitatem, sed etiam ipsa congregationis multitudo nos constringit. Nam sicut pretiosum atque praecipuum est in medio multorum bene agere, plurimos ad profectum exemplo boni operis excitare; ita periculosum atque perniciosum est negligentius ac tepidius agendo multorum fidem frangere, multorumque animas depravare. Sicut, inquam, fructuosum est in medio tantorum positum probabiliter vivere; ita periculosum est aliquid destructionis egisse. Hoc autem quare dico? quia (quod pejus est) facilius invenimus qui ea quae deteriora sunt, quam quae meliora, sectentur; promor enim est ad imitationem mali humana fragilitas. Quapropter non nobis sufficere credamus, quod nos in hanc scholam cernimus congregatos, nisi quod vehementius in nobis negligentias nostras professa perfectio, quam nec assumpta condemnat. Quia secundum Scripturae fidem, qui multum promittunt, multum necesse est ut repetatur ab eis. O quantis proderit, et quantis e contrario oberit loci hujus opportunitas, et congruae habitationis occasio! Non enim in hoc loco vixisse, sed in hoc loco bene egisse, laudandum est. Nam quid bonis habitationis hujus secretum prodest, quando tyrannico dominatu malitia in nobis regnat, quando ira superequitat, quando majorem metum in nobis humanus oculus quam divinus vidit; quando nos illi laudabiles eremitae, qui extra mundum esse nos credimus, per diversarum passionum vitia mundum intra nos inclusum tenemus, ita ut qui putabamus nos precibus nostris saeculo ipsi posse succurrere, pene sit ut videamus nos magis saeculi intercessionibus indigere? Dubium quippe non est quod illa anima quae per concupiscentiam saecularium voluptatum possessio efficitur mundanae conversationis, non potest effici regnum Divinitatis. Ideoque, fratres, videte vocationem vestram. Venire quidem ad eremum, summa perfectio est: sed non perfecte in eremo vivere, summa damnatio est. Quid prodest, si locus quietis tantum corporaliter teneatur, et inquietudo in corde versetur? Quid, inquam, prodest, si in habitatione silentium sit, et in habitatoribus vitiorum tumultus et colluctatio passionum? si exteriora nostra serenitas teneat, et interiora tempestas? Non enim ideo ad istum convenimus locum, ut nobis mundus famularetur, ut rebus omnibus abundantes omni quiete frueremur: non utique ad requiem, non ad securitatem, sed ad pugnam huc convenimus, ad agonem processimus, ad exercenda cum vitiis bella properavimus: ut linguae gladios retundamus, non solum invicem non inferamus injurias, sed nec sentiamus illatas. Peculiarius autem istud ad professionem nostram pertinet, nihil in hac vita consolationis requirere, nihil quietis. Nec recipere velle bona in vita sua, sed honores refugere, subjectione atque abjectione gaudere, paupertatem studio quaerere, et non solum facultates, sed etiam ipsas cupiditates e cordibus eradicare, nihil enim habere interdum res necessitatis est: nihil vero cupere, res virtutis: et ideo hunc sibi specialiter modum religiosus debet imponere, ut tantum habeat quantum necessitas poscit, non quantum cupiditas concupiscit. Habendi enim amor, nisi ad integrum resecetur, ardentior est in parvis, et plus torquentur in minimis: et nisi ex corde atque affectu pauper sis, paupertas ipsa non virtus, sed miseria judicanda est. Noverimus itaque, fratres, nihil prodesse, si carnem nostram jejuniis ac vigiliis affligamus, et mentem nostram non emendemus, aut quae interiora sunt non curemus. Quid enim prodest afflictio corporalis, si linguam nequitiis et obtrectationibus polluamus? Nonne omnes labores nostri in nihilum rediguntur? Nonne opus nostrum velut fumus atque umbra evanescit, et velut stappae favilla in nihilum redigitur? O quanti et quam diuturni labores subito pereunt! Quanta bona frequenter jam acquisita ac reposita de manu rapiuntur, dum id quod acquirere studemus, custodire negligimus! Quapropter gratis nobis de cruce et corporis afflictione blandimur, si exterior noster sanctis laboribus exercetur, et a passionibus non curatur interior: sic est quomodo si aliquis statuam faciat a foris auream, ab intus luteam; vel quomodo si domus magnifica arte constructa a foris pulcherrimis coloribus depicta videatur, et ab intus serpentibus et scorpionibus plena sit. Quid prodest quod affligis corpus tuum, quando nihil proficit cor tuum? Valde dura et nimis dolenda conditio est, omni intentione studium laboris impendere, et fructum non recipere post laborem; jejunare et vigilare, et mores non corrigere: sic est quomodo si aliquis extra vineam aut circa vineam exstirpet et colat, vineam ipsam desertam atque incultam derelinquat, ut spinas ac tribulos germinet, quae, insistente cultore, jucundissimos ex se fructus proferre potuisset. Agnoscite itaque, charissimi, quod ad salutem perpetuam conquirendam abstinentia corporalis sola non sufficit, nisi et animae quoque jejunium per abstinentiam vitiorum fuerit satiatum [ Forte sociatum]. Quid enim juvat, si sit quispiam corpore castus, et mente pollutus? Quem malitia depravat, quem furor iracundiae facibus exagitat, quem superbia omni gratia Dei spoliat, quem mendaciis vel maledictis lingua commaculat, nonne ipse se fallit, nonne ipse se irridet ac decipit, si credat solis jejuniis ac vigiliis sanctificandum? Et idcirco, dilectissimi, ita corpus exerceamus jejuniis, ut mentem purgemus a vitiis. Cogitemus illius judicis incessanter adventum, qui utinam sic nos paratos inveniat, quomodo nemo potest dubitare quod veniat. Quod si requiras quomodo veniat? illo utique corpore quod pro nostra salute susceptum, pro nostris criminibus addictum, pro nostra absolutione damnatum et pro nostrorum vulnerum medicina lancea clavisque confixum est. Prima enim erit in reos intoleranda sententia reverendarum praesentia cicatricum. Quid igitur illo tempore facturi sumus, quando contra illos crucifixi Domini livores notae peccatorum nostrorum ac maculae libidinum proferentur? Aut quo putas vultu respiciet redemptio nostra perditionem nostram? Tanto graviora erunt humana delicta, quanto majora se ostenderunt divina beneficia. Verendum est autem ne illam vocem resurrectionis pretiosa crucis vestigia protestantem, etiam in judicio suo ad vasa iniquitatis prolaturus atque dicturus sit: Infer digitum tuum huc, et vide manus meas, et affer manum tuam, et mitte in latus meum (Joan. XX, 27), et agnosce quae pro te et a te, impietas humana, pertulerim. Illa utique clavorum signa bonis salutaria, malis terribilia, quae usque ad diem judicii non dolentur, sine dubio objicienda servantur; et quid post haec sequitur, nisi illud interpositum inter vivos ac mortuos expavescendum chaos, vastumque discrimen exclusae a natura viventium tenebrae exteriores, dura separatio a dulci intuitu sanctorum, et a societate fidelium [ Forte felicium]: et econtrario inter lacrymabiles gemitus planctusque lugentium, collegium triste miserorum, et a beata patria aeternum teterrimae noctis exsilium? Quam lugubre erit homini Deum videre, et perdere, et ante pretii sui perire conspectum! Et ideo, charissimi, ista, dum tempus est, cogitantes, ita indefesso studio laboremus, ut quod nobis contulit judicatus, integrum in nobis inveniat judicaturus.
HOMILIA V. Ad monachos.
Scimus quidem spiritali militiae cui nos mancipavimus, magnam esse in futurum repositam remunerationem. Sed si bene respiciamus in hoc ipso opere quod agamus [ Forte agimus], quodammodo etiam in praesentiarum partem praemii possidemus; et plane magnus vitae fructus est, saeculum potuisse despicere, et Deo servire coepisse; evasisse vitiorum infelicissimum dominatum, et fugisse gulae atque luxuriae foedissimam servitutem. Quid ergo? Nonne jam magna pars praemii est nihil habere commune cum mundo, vanarum rerum cupiditatibus non excruciari, sceleribus non admisceri, et in innocentia diem transigere, beatae castitati operam dare, gloriosae paupertatis sufficientiam cum timore Domini possidere? de qua loquitur Sapientia: Melior est exigua portio cum timore Domini, quam thesauri magni sine timore. Intelligamus itaque quantum nobis Dominus pia vocatione contulerit, numeremus, si possumus, ex illo tempore ex quo hic conservari videmur, quanta lucrifecerimus: de quantis fraudibus, de quantis adulteriis, rapinis, perjuriis, sacrilegiis liberati simus: et tunc videbimus quantum etiam de praesentibus beneficiis Domino debeamus. Si nunc in saeculo essemus, quid aliud ageremus quam volveremur in malis nostris, et animas nostras quotidianis violaremus maculis, quotidianis confoderemur vulneribus? et ita, ut nec sentiremus. Habet enim hoc infelix consuetudo peccandi, ut quantum amplius quisque peccaverit, tanto minus peccata ipsa intelligat, et tanto plus eum peccare delectet: ut eveniat illud, quod propheta peccatoribus clamat: Non est Deus [Forte Dominus] in conspectu ejus, auferuntur judicia tua a facie ipsius (Ps. IX, 26); etenim quando subrepit peccandi delectatio, statim futuri judicii diem abscondit oblivio. Econtrario autem quanto quisque sollicitior circa se fuerit, tanto plus metuit, sicut ait Scriptura: Sapiens timendo declinat a malo (Eccl. I, 16). Sapiens ergo semper in compunctione et semper in metu est: et, ut de praeteritis suspirat malis, ita de futuris periculis pervigili sollicitudine contremiscit, qui de praeteritis anxius est, id secum cogitat ac revolvit, ne forte parum defleverit praeterita; ne forte nondum satisfecerit pro innumeris debitis suis; ne forte magis ad veteres iniquitates nova superposuerit vulnera; ne super antiquas conscientiae maculas recentia adhuc crimina impresserit, et conversationis nomen ad hoc assumpserit, ut gravius sub sacra professione delinqueret. Aliquanti sufficere nobis putamus, quod ad secretum istud conscendimus, quod locum habitumque mutavimus, quod hic aliquantulum temporis viximus, spem omnem in annorum numero collocantes. Ac sic perniciosa nosmetipsos persuasione fallentes, putamus nos de omnibus debitis transegisse, putamus quod mala nostra spatio temporis evanuerint: et quia illa nos obliti sumus, credimus quod de memoria divinae severitatis elapsa sint. Sed non ita est. Omnia apud illum collecta, omnia apud illum reposita atque signata sunt. Audiamus quid dicit ille qui cum ipso diabolo manu ad manum singulari certamine dimicabat, beatus Job: Signasti quasi in sacculo peccata mea (Job XIV, 17); et iterum ipse Dominus ait: Nonne haec collecta sunt, et signata in thesauris meis (Deut. XXXII, 34)? Non putemus tam facile remitti posse inusta semel crimina, et profundo vulnere in animae ipsius impressa visceribus. Multo opus est fletu, multo gemitu, multo dolore cordis ad sanandos ipsius cordis dolores. Tota incumbendum est spiritus contritione, ut vetusta mala tamquam sagittae quaedam de conscientia debellentur. Non sufficit summis labiis dicere: Peccavi, parce, remitte. Et Saul dicebat, peccavi (I Reg. XXVI, 21): sed non obtinuit illam veniam quam David una poenitentiae voce promeruit. Et hoc quare? Quia confessionem illam nuda magis verba quam veri gemitus exprimebant. Quia non compensabat magnitudinem criminis laeta humiliatio supplicantis. Non levi agendum est contritione, ut debita illa redimantur quibus mors aeterna debetur; nec transitoria opus est satisfactione pro malis illis propter quae paratus est ignis aeternus. Si volumus intelligere quam graves apud se faciat judex noster hominum culpas, respiciamus ad poenas. Quantum enim nunc patiens est Deus noster in sustinendis delictis nostris, tam severus erit in discutiendis; et sicut inaestimabilem paravit justis gloriam, ita inaestimabilem paravit improbis poenam. Ergo suppliciorum acerbitatem econtrario de praemiorum ipsorum magnitudine colligamus. Quia qui novit remunerare merita, novit punire delicta. Saluberrima ergo est, ac multum necessaria futuri judicii recordatio, praeteritorum commemoratio, vel deploratio delictorum. Quod si quis est qui sibi de praeteritis illaesae vitae meritis blandiatur, et adhuc innocentem se transisse putet ad Domini servitutem, et ideo se credidit debere esse securum, iste talis respiciat quam, incerti et quam lubrici sint exitus vitae, de qua dicitur: Ne laudaveris hominem in vita sua (Eccli. XI, 30); et cum hoc prospexit [ Forte prospexerit], etiamsi de praeterito putat se non habere quod lugeat, de futuro inveniet habere quod timeat. Nemo ergo de praeteritis securus sit. Tanti laquei objecti sunt ante pedes animae nostrae, tam innumeri hostes observant et custodiunt iter nostrum, tantae foveae et tanta praerupta, tantae rerum difficultates interjacent inter nos et finem nostrum; via ipsa, quae per se arcta atque ardua est, tantis spiritalium latronum insidiis obsidetur, tantos nos scopulos tantosque fluctus transire necesse est et videre, antequam anchoram optato in littore collocemus, et putamus nos de praeteritis debere esse securos, et sine quotidiana cura, sine quotidiano timore et tremore diem nostrum transigere debere! Quis transiens super alicujus profunda fluminis per arctissimi pontis angustius, etiamsi majorem partem inoffenso transmiserit pede, jam periculum evasisse se credat, cum in ultimi pontis spatio, si paululum titubaverit casum quem in medio spatio timebat incurrit? Sic nos etiamsi magna pars vitae istius prospere videatur fuisse transacta, non ideo fiduciam praesumamus, cum adhuc periculum pars extrema minetur. Quis in acie positus, ante finem certaminis, aut ante victoriae securitatem arma deponat? Nemo ergo securum debere esse se judicet, antequam ad finem felici consummatione perveniat. Nec hoc nobis sufficere putemus ad plenam salutem, quod inter servos Dei vel habitatione censemur, vel nomine computamur: quod in insula vivere, atque inter monachos pollere videamur. Clamat enim nobis Deus noster: Non omnes qui dicunt mihi: Domine, Domine, intrabunt in regnum coelorum (Matth. VII, 21). Hoc quare? Quia non auditores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis justificabuntur (Jacob. I, 22; Rom. II, 13). Unde etiam si bene viximus, cursum nostrum stabilitate et perseverantia commendare debemus, in loco vocationis nostrae persistendo et proficiendo. Vere dico, etiamsi hic viginti aut triginta annos Domino impendissemus, cui utique totum noscimus [ Al. nos scimus], debere quod vivimus, et ut satis annum unum ageremus in saeculo, inaestimabile esset, quantum nos de aeternae vitae gaudiis fraudaremus. Quia spes nostrae omnes in consummatione atque in fine consistunt. Quid mihi prosunt [ Al. proderit], si mihi sata viridantia in herbis spem messis ostendant, et me sub ipso falsis tempore subita vel aeris intemperie, vel pluviarum inundatione decipiant? Quid mihi proderit, si vinea spem omnem in flore promittat, et vel ferarum incursio, vel vastitas grandinis spem omnem in consummationem subducat? Ideoque omnis prosperitas, omnisque laborum in fine consistit. Cum autem illis dolendum sit qui hinc post multa laborum stipendia, post aliquantum annorum profectum, aliquibus desideriis abstrahuntur, quid de illis erit qui hic quatuor aut quinque annos longissimum tempus credunt, et omnem reliquae vitae tractum in saeculi vanitate consumunt? Dum etiam annus saeculi labores nostros in eremo acquisitos ita possit absumere, quomodo si mare magnum parvissimum intra se rivulum recipiat et absorbeat, atque ei nec nomen relinquat. Nescio ad quae lucra velimus in illo saeculo vivere. Nam cum hic grande putetur damnum non quotidie aliquid acquiri, illic grandis quaestus esse putandus est, vel acquisita non perdere: ubi, inquam, grave detrimentum creditur, non quotidie proficere, ibi vero summa virtus est non perire. Ideoque si adhuc tenues ac pauperes sumus, hic aliquid consequi laboremus. Si vero aliquid consecuti sumus, hic illud servare curemus. Hoc solum nobis in compendium erit et gaudium, quod hic Domino vixerimus. Ideoque quamdiu hic consistimus, in arbitrio est, cum velis ad saeculum declinare. Cum vero declinaveris, jam difficile ac pene impossibile erit ad locum istum vel cogitatione respicere. Quod si aliquis ideo securum se putat de hoc loco aliquando posse discedere, quoniam hic bene cucurrerit, quod hic multum laboraverit, hic talis hoc agit, quomodo si aliquis oneratam mercibus navem de portu solvat, et tempestatibus tradat, et ad scopulos atque ad saxa detorqueat. Quanto magis itaque laboramus, tanto cautiores esse debemus. Proficientibus enim insidiatur inimicus, et ubi videt aliquam spem, aliquam gratiam, ibi tamquam leo rugiens et circumiens ad invadendum praedam totus incumbit; et ideo quia hic positis nocere non praevalet, vult aliquos minus cautos per cogitationes ac per diversas tentationes ex hoc loco quodammodo, quasi extra castra producere, et quasi de munitissima arce deponere, et cum deposuerit, velut de loco superiore confligere: ut etiamsi navem non valet me gere, saltem ex detrimentis et damnis, quae abundant in saeculo, jucundissimam praedam referat. Immittet primum intentiones diversas, indignitates, animositates: ut dum homo quod semel destinavit, atque in furore definivit, implere contendit, non cogitet damnum suum, non respiciat ad ruinam; et cum illum [ Al. illo] deposuerit, tunc in nihilo jam futura poenitudo succedit. Hic sumus, et toti non sumus. Aut enim cordis cogitationibus variis et improbis atque inhonestis agitamur, aut venenatis linguae gladiis vulneramur, pro minimis et parvissimis rebus scandalizantes, interdum etiam (quod monachum non decet) in lites et jurgia prorumpentes, interdum professionem nostram regulae transgressione violamus, furtum inferre praepositis, immo animabus nostris sub Dei oculis committere non timentes: quod agere sub praesentia praepositorum veremur, sub Dei oculis committere non timemus; non contenti sumus necessariis, sed rursum per cordis teporem abundantiam, quam in saeculo relinquimus, desideramus. Unde non satis prodest quod a nobis qualescumque facultates exclusimus, quando ipsae in nobis resederunt cupiditates. Inde est quod interdum de rebus parvissimis excitamur, et pro vilium rerum appetitu vilissimas intentiones movemus. Hoc quare? Quia licet reliquerimus in rebus exteriora bona, adhuc tamen in cordibus mala interiora retinemus; et inter haec quomodo exsultat adversarius noster, quando nos videt ad hoc maxima contempsisse, ut in minimis deformius vinceremur? Ideoque ea quae foris posita erant abjecisse nil prodest, nisi etiam ea, quae intus ipsius animae visceribus adhaeserunt, radicitus evellantur. Unde et Apostolus non dixit, aurum vel argentum radix est omnium malorum, sed magis cupiditas divitiarum (I Tim. VI, 20); et non solum divites, sed et qui volunt divites fieri, incidere in laqueum et tentationem (I Tim. VI, 9). Ergo Apostolus non solum habentes, sed ipsam habendi persequitur voluntatem. Ideoque nihil proficit homo relinquendo quod extra se est [ Al. habet], qui vitia intra se tenet. Itaque (ut dixi), fratres, hic sumus, et toti non sumus; et qui intra muros positi vix resistimus, in saeculo expositi quid faciemus? Qualiter stare poterunt in fluctu, atque in ipso colluctantium tempestatum impetu, qui tam graviter periclitantur in portu? Ideoque in quantum possumus, stabiles simus, in hoc tranquillissimo sinu quamlibet negligens, quamlibet tepidus non in vacuum cucurrit, qui ad palmam consummationis perseverando pervenerit.
HOMILIA VI Ad monachos.
Ad hoc ad istum locum convenimus, fratres, ut Domino nostro vacare possimus, non his rebus quibus noster delectatur inimicus. Certum est quod quando ea quae ad saeculum pertinent loquimur, aut nimiis murmurationibus et obtrectationibus nos mordemus, ille horas nostras Deo subtrahi, et sibi gaudet acquiri. Quid prodest quod nos pretiosis vigiliis laboribusque conficimus, et ea quae maxime Deus noster desiderat non habemus? hoc est, cor mundum et liberum ab istis minutiis negligentiarum: quos qui non observat paulatim defluit, et ad majora prolabitur. Illud ergo imprimis habere studeamus, quod in nobis Dominus noster exspectat, id est, suavem benignumque sermonem, mentem ab omni maledicto, ab omni malitia liberam, et devitatis his quibus Spiritus sanctus offenditur, humilitati, quieti, charitati operam dantes [ Al. dantem]: haec sunt praecipua sacrificia, haec pinguia holocausta, quae in conspectu Domini in odorem suavitatis ascendunt, hoc etiam maxime studeamus, ut illa quae in honorem Domini nostri agimus, cum claro agamus animo, cum fidei gaudio, et cum bono ac devotae voluntatis affectu. Quidquid vero inviti atque compulsi facimus, noverimus nos ex eo non solum nullum habere fructum, sed maximum incurrere detrimentum: faciamus aliquem [ Al. alicui] viro potenti obsequium solvere, quod utique superiores personae a clientibus suis exspectare consueverunt: nonne si nos viderit homo ille debitum sibi officium invito atque extorto animo, etiam cum quodam exhibere fastidio, nonne magis sibi factam judicaret [ Al. indicaret] injuriam, et exhonorari se potiusquam excoli pronuntiaret, et ejusmodi negligenti atque indevoto offensam potius crederet esse referendam quam gratiam? Si ergo cultus atque honor hominis devotionem, fidem, hilaritatem requirit, ibi utique interdum melior est ille a quo cultus ipse exhibetur, quam ille qui colitur, ubi nullum fructum officiositas ipsa consequitur, sed hoc solum fructus est, si mereatur susceptus vocari. Quanto magis nos in honore Dei nostri observare debemus, ne ad obsequia ejus indevoti atque compulsi, ne tristes, ne ingrati invitique veniamus, et non respiciat Deus ad munera quae negligenti ac vili animo offeruntur? Non enim homini, sed illi potius fides nostra servituram se esse promisit, cui ad mortem usque servire, vel ipsam impendisse animam, parum debet videri; cujus se obsequiis atque beneficiis etiam ipsi angeli impares confitentur. Cui postremum cum totum debeatur, nihil tamen gratis solvitur, sed remunerationem quasi ipse vicissim debitor factus reddit, pro exsolutione debitorum, et pro exiguis immensa restituet. Pro hac enim misera vita, et laboribus et doloribus plena, in qua et usus brevis est, et ipsa brevitas incerta, quam utique vitam etiamsi auctori suo offerri dissimulet devotio voluntatis, continuo a nobis est exactura lex mortis, et quod non datur ex voto, solvitur ex debito. Pro hac itaque vita dabit illam vitam quae nec oculo potest cerni, nec tacita mentis cogitatione pertingi. Quam utique consequi est facilius quam enarrari; cujus erit cursus sine termino, usus sine fastidio, refectio sine sibi adjutorio, requies sine noctis otio, aetas sine senio, indeficiens sub vultu Dei claritas, et sub antiquis perpetuisque gaudiis semper nova jucunditas, sine ullo amitiendi periculo secura felicitas. Hujus ergo vitae dulcedinem jam nunc de futuris illis saeculis quotidie cogitando etiam in hoc corpore praegustare conemur, et exclusa de sensibus nostris saecularium vel colloquiorum vel desideriorum amaritudine, quemdam beatitudinis illius odorem totis ad nos cordibus attrahamus; et discusso omni torpore, omni pigritia, cujus mater est infidelitas, illa jam hilaritate, illa alacritate Domino ac Deo nostro, illoque gaudio serviamus, quo gaudio ad munera sua ipso invitante veniamus.
HOMILIA VII. Al monachos.
Qui inter multos vitam agere constituerunt, aut cum grandi fructu, aut cum grandi periculo, vel etiam diligentes vel negligentes sunt; unde felix est illa anima quae, dum bene in congregatione versatur, multorum gaudium est, et plurimi ex ea vel aedificantur vel illuminantur. Bono [ Forte bona] enim ejus, dum multi communicant [ Forte communicantur], adduntur. Ad quod etiam Sapientis illius sententia respicit: Fili, si sapiens fueris tibi, et proximis tuis (Prov. IX, 12). Itaque si in congregatione positus obedientiam tenuit, si humilem patientemque se praebuit, quantos aedificavit, tantis feneravit; et quantum bonum ex se proximis commodavit, tantum in sua lucra convertit. Si vero econtrario per inobedientiam vel superbiam suam alios (quod facilius evenire solet) ad maculam [ Al. malum] compulit, quantos destruxit, de tantis periculum damnationis incurrit; de quantis detrimentum fuit, de tantis damna contraxit; et peccatum quod ab illo semel processit, ad eum multipliciter redundavit. Quamobrem sicut ille valde admirandus atque laudandus est, cujus cursus multorum profectus est; ita ille merito lugendus est, cujus vita multorum ruina est. Ideoque, charissimi, quae ad aedificationem pertinent, ea in medio positi agere studeamus, ne vitia nostra aliorum virtutibus noceant, ne aliorum fervorem tepor noster debilitet, ne aliorum [virtutibus] patientiam iracundia nostra violet, ne aliorum humilitatem superbia nostra depravet, ne aliorum sanitatem infirmitas nostra corrumpat, ne aliorum pulchritudinem foeditas nostra contaminet, ne aliorum ardentes exstinguamus lampadas, si nostras illuminare non possumus. Et quidem illae stultae virgines, quamlibet stultae essent, non tamen alienas exstinguere, sed suas illuminare cupiebant. Ideo ad istarum similitudinem, si cui nostrum deest pinguissima gratia, si humanitatis, si fidei ignis, si flamma fervoris, si oleum charitatis, si lumen discretionis veniat ad eos quos magis abundare perspexerit, et gratiam ad se proximi non auferendo, sed imitando transfundat, et bona possessionis alienae sine damno, immo cum lucro possessoris invadat. Numquam enim tibi deficiet quidquid alteri de te proficiet. Numquam enim sensit luminis sui damnum plurimis ignis accensus, nec minuit solis lucem considerantium multitudo. Sed quanti ad eum conspexerint, tantis munera sua commodat, et ipse semper integer permanet. Benedicta illa Deo anima, cujus humilitas alterius confundit superbiam, cujus patientia proximi exstinguit iracundiam, cujus obedientia pigritiam alterius tacite increpat, cujus fervor inertiam alieni teporis exsuscitat. Qui proximi sui turbatum prae ira oculum cordis, gratia consolationis atque aedificationis illuminat. Melius hic quam ille qui fratrem paululum ab aliquo contristatum, non jam solum porrecta manu sublevat, sed magis titubantem, sicut parietem inclinatum, maleloquiorum impulsu adjuvat ad ruinam; et pro disciplinae ratione correptum, per sinistra consilia sic incitat ut allidat, sic armat ut perimat. Itaque, fratres, cui mala propria non sufficiunt, ille sic agat, ut judicium etiam alienae perditionis incurrat. Certum est, charissimi, nisi hic nostras quotidie resecemus et circumcidamus passiones, deteriores nos multo effici quam fuimus dum in saeculo viveremus, ita ut fiant extrema nostra pejora prioribus.
HOMILIA VIII. Ad monachos.
Si quando terrae operarius et ruris cultor agrum suum seminibus praeparat, non sibi sufficere putat rudem campum vomere proscidisse, et assiduo aratro duras edomuisse glebas, ac sulcis frequentibus confecisse, sed insuper studet agrum illum infecundis germinibus [ Al. graminibus] emundare, noxiis evacuare ruderibus spinarum, stirpium fomites excussa radice convellere, sciens terram suam sine purgatione mali germinis, boni feracem esse non posse; ad se dictum putans illud quod ad spiritalem agricolam pertinet, novate vobis novalia, et nolite serere super spinas (Jerem. IV, 3; Ose. X, 12). Ita et nos qui Dei agricultura effecti sumus, qui spem fructuum nostrorum non terrae credimus, sed coelo repositum; non nobis sufficere putemus terram corporis nostri vigiliarum exercitiis edomare, vel jejuniorum labore conficere, sed in primis mentem exstirpatione vitiorum mundare conemur, circumcidere mores, excidere passiones, eradicare superbiam, plantare humilitatem, effodere iram, fundare patientiam, amputare invidiam, inserere benevolentiam, et hujuscemodi virtutibus agrum cordis, quasi quibusdam bonae frugis fecundare seminibus. Caeterum si caro conteritur, et anima non fructificat, simile est ac si arari campus non desinat, et numquam tamen messis appareat. Quamobrem si interius non mundamur, et exterius affligimur, quantum video, inimicitias contra utrumque suscipimus. Tantum nobis laboris indicimus propter animam, et nihil impendimus studii circa ipsam animam. Interdiximus nobis diversas saeculi voluptates, varios deliciarum sapores, in quibus erat aliquid jucunditatis atque dulcedinis; et nunc abstinere non possumus a superbia, ab ira, ab invidiae venenatis passionibus, in quibus nihil est, nisi quidquid amaritudinis atque rancoris est. Propter amorem Domini nostri ad relinquendos dulces affectus et chara pignora fortissimi fuimus, jucundissimos piissimorum vultus parentum quasi odissemus, ita fugimus. Bellum quodammodo pietati ipsi indiximus, et nunc ad declinandas negligentias, ad expugnanda levissima [ Al. lenissima] vitia infirmi ac desides sumus. In abdicanda saeculi jucunditate tam magna praemisimus, et nunc maledicere, obtrectare, moveri contra vilia, insuper et in hominem irasci, et scandalizari, haec vincere impossibile, ac supra humanam putamus esse virtutem. Sed quod nunc in minoribus cedimus, per vitia nostra ipsi non accusamus. Docemus enim quod quidquid nunc agimus, non impossibilitatis est, sed teporis. Ideoque, fratres, respiciamus ad fidem illam fervoremque quo coepimus, et ad ornandum conversationis nostrae usum saltem de primordiis nostris sumamus exemplum: si periculosum est non quotidie aliquid addidisse, quanto periculosius est etiam ab initiis recessisse? Opus est ergo ut corporalem laborem spiritalis fructus, id est, morum emendatio subsequatur. Vitia quae utrumque hominem impetunt, uniuscujusque labore vincenda sunt atque expugnanda. Parum prodest carnis contritio, si non habeatur cordis sollicitudo et mentis intentio. Quod si solum laboret corpus, et spiritus noster repugnet, quid prodest passiones impugnari a famula, quae pacem inveniuntur habere cum domina? Nam levius est, si interdum caro sola impugnationibus quibuscumque vexetur, verbi gratia, si concupiscentia gulae ac luxuriae aculeis inquietetur. Fieri enim potest ut ad omne [ Al. ad animae] non perveniat periculum, si mens respuat voluptatem. Quod si concupiscentia peccati arcem mentis obtineat, quid mihi prodest, si nondum maculatus videatur exterior [homo] meliore sui parte vitiata? Si enim interior victus est, jam uterque captivus est. Quid prodest, si extra civitatem geramus bellum, et intus patiamur excidium? Ideoque si me de vigiliis revertentem inobedientiae passio, si spiritus invidiae, si consuetudo obtrectationis excipiat, si ad transgressionem regulae praesumptio furtiva sollicitet, et si zizania tritico miscui, quod videbar congregasse dispersi, spem messis avibus ferisque donavi. Ac sic uno momento laborem totius noctis effudi, et quod pejus est, nec effudisse me sensi. Haec est enim spiritualium bonorum ratio, ut cum [ Al. et cum] ea summo labore constet acquiri, tam facile pereant, ut vix possit intelligi: et inde est quod nos interdum sanctos putamus, quia lucra de laboribus aestimamus, et detrimenta subsequentia deprehendere non valeamus. O quam frequenter judicationis malum, vanitatis ac jactantiae morbum, dum non sentimus, incurrimus! Quam frequenter invidiae spiritu adurimur, vel inhonestis atque obscenis cogitationibus in ipso esse confundimur, et perceptionem vulneris nullus sequitur sensus doloris, nulla contritio compunctionis! Sed quid ego de his occultis loquor, quae serpentino quodam lapsu ad ipsam animam penetrantes, venenato nescios et ignaros dente percutiunt? apertis interdum a nobisipsis scandalorum bellis collidimur, obtrectationibus ac maleloquiis linguae nostrae, velut proprio mucrone confodimur, cum vitiis interdum etiam in praepositos illatis violamur, et in eorum injuriis ipsum quodammodo Christum Dominum colaphizamus, qui dixit: Qui vos spernit, me spernit (Luc. X, 16); et nullus conscientiae scrupulus, nulla compunctionis medicina subsequitur. Sed quid in nobis medicinam poenitentiae quaero [ Al. poenitentiae gemitus quaero]? utinam interdum post speratam veniam non poeniteatur! utinam non poeniteret humiliari, quos non poenitet praeveniri! Respondeat mihi illa anima quae peccatum suum confusione mortifera in conspectu fratrum sic agnoscere erubuit, quomodo vitare debuisset, quid faciet cum ante tribunal divinum, cum ante [ Al. et ante] coelestis militiae fuerit praesentata consessum? Cum hinc atque inde quasi quibusdam vehementissimis testibus urgeri coeperit, veteribus circumdata malis, quae per humilitatis et compunctionis remedium curare noluit, dum licebat, quae praepositis subtrahendo atque celando aeterno examini atque aeterno judici integra reservavit [ Al. reservabit]. Ideoque qui culpas et negligentias, etiam quae parvae aestimantur, praesenti deflet atque exponit reatu, noverit se de supplicio aeterno brevi transiisse compendio. Itaque si cupimus ut nos nequaquam fallat atque decipiat sollicitissima carnis vanitas, et secretae inhonestaeque cogitationis obscenitas, tacitae mentis voluptas, incauti cordis impietas; prius ea quae manifesta sunt, id est, gulae appetitus, irae motus, superbiae impetus, contradictiones tumidas, obtrectationes improbas a moribus nostris excidere festinemus. Quomodo enim praevidere poterimus in secreto hostem, si hic vitare [ Al. si evitare] non valuerimus aperta congressione pugnantem? Ideoque, charissimi, militia nostra hoc a nobis requirit, ut non contra alios, sed contra nosmetipsos quotidie dimicemus, et universos hostes nostros in nobismetipsis jugiter persequentes, palmam spiritalis triumphi a Domino consequamur: et quidem quamdiu ad mundum pertinebamus, illis actibus ac negotiis militante, in quibus nunc erubescimus, tunc nobis adversarius non obstabat, immo etiam consentiebat, quia circa miserabilem et perditam vitam nostram non inveniebat in quo suam exerceret invidiam. Delectabant illum nostra opera, sufficiebant illi per se nostra crimina. Quis enim suscipiat bellum cum milite suo? Quis velit impugnare subjectum suum? Supra omnem infelicitatem erat vita illius cui nocere non dignabatur inimicus. At vero nunc postquam voluptatibus illius renuntiavimus, videt cultores suos ad auctoris pristini redisse famulatum, videt in nobis quodammodo idola sua in Dei templa mutari, frendens, et tamquam leo rugiens, omnes nocendi aditus pervigil insidiator explorat (I Petr. V), dirigit contra nos visionum acies, exhibens secum septem spiritus nequiores se, si forte domum nostram spiritualibus bonis inveniat vacuam ac vacantem, et cum turbis suis eam valeat occupare; ut sibi [ Al. ac sibi] in ea praemissis vitiis quasi quibusdam metatoribus praeparet mansionem. Atque ideo, charissimi, mille contra nos nocendi versat ingenia. Juniores quosque [ Al. quoque] et insipientes, vel indecoris [ Al. indedecorosis] gulae blandimentis attentat, vel aculeis non edomitae carnis impugnat, si possit eorum sensus vel honestas cogitationes polluere, et ignobilem [ Al. nobilem] triumphum de castitatis vulnere reportare. Meliores vero quosque ac seniores, per elationis ac jactantiae malum, profectu ipso ac meritis propriis expugnare conatur; ut dum tempora, dum merita ingerit, per immundissimam vanitatem, humilitatem cordis excidat; et, quod periculosum est, in conspectu Dei sibi hominem placere persuadeat [ Al. persuadet]. Jam vero illud commune ac familiare malum est, quod armat contra nos linguae nostrae gladios, quod irarum inflammat stimulos. Atque ita diversis passionibus inebriat mentem, ut quando aut irascimur, aut obtrectamus, aut maledicimus, aliis nocere credamus. Sed non ita est, charissimi; nam uniuscujusque vitii malum in suum redundat auctorem. Suam linguam maliloquus maculat, suum cor obtrectator exulcerat, suae mentis lumen iracundus obcaecat, suam animam invidus veneno livoris aspergit. In quo illud quoque Salomonis impletur: Fili, si malus fueris, solus hauries mala (Prov. IX, 12). Inde ergo evenit, dilectissimi, sicut dixi, quod nos interdum deteriores esse sentimus quam in saeculo fuimus, quia ad malum in colluctatione incentores sumus, quia hosti, quem ipsa conversatione procuravimus [ Al. provocavimus], in medio certamine manus damus. Nec in fervore quo coepimus perseveramus, sed debellante tepore succumbimus. Ideoque magnis viribus defendendum est magnae nomen professionis. Multum est quod ad eremum veniendo promisimus Deo, quamlibet multa sint quae speramus a Deo. Ideoque discutiamus omnem inertiam, omnem lassitudinem mentis, et pretiosam militiam pretioso agamus affectu. Non exspectemus ad obsequia Domini nostri mercenariorum ac servorum more compelli, neque contenti simus ut alius a nobis exigat quidquid ad salutem et gloriam nostram pertinere cognoscimus. Ante omnia caveamus ut quod nobis agere necesse est, non agamus inviti. Nec ante opus contradicamus, nec in opere murmuremus, nec nobis de consummato opere placeamus, male blandiente jactantia. Ante omnia, fratres, sollicito cordis oculo negligentias nostras quotidie discutiamus, easque nobis discusso teporis nubilo ante oculos constituamus, dicentes illud: Peccatum meum ego agnosco, et delictum meum contra me est semper (Ps. L). Scelus est, quod interdum nobis levia ac vilia facit peccata nostra ipsa consuetudo peccandi, cum certum sit nos sicut de minimis bonis augeri, ita de minimis negligentiis debere compungi. Non est enim minimum vitia in vita hominum [ Al. intra vitia hominum] negligere minima. Nescio de quibus delictis debeant esse securi, etiam de peccatis ignorantiae judicandi, ac rationem de otiosis sermonibus ac de cogitationibus reddituri. Nescio quae debeant delicta negligere, de quibus et ipse Dominus cum quadam definitione declarat: Amen dico vobis, si quis dixerit fratri suo, Fatue, reus erit ignis (Matth. V, 22). Quis inter haec ullam sperare indulgentiam posset? nisi quam proclivis est homo ad delinquendum, tam misericordia Domini nostri dives esset ad remittendum? Respiciamus ergo, fratres, vocationem nostram, ambulemus in humilitate, in omni patientia, in omni mansuetudine. Ponamus ori nostro custodiam; timor futuri judicii mitiget iracundiam; cogitatio ultimi diei frangat superbiam. Cogitemus qui luctus erit negligenti animae ex hoc corpore discedenti, quae angustiae, quae caligo, quae tenebrae, cum ex illo adversariorum numero prima occurrere coeperit conscientia diversis circumjecta criminibus. Ipsa enim remotis omnibus probationibus, ipsa ingerenda oculis nostris, ut nos et convincat probatio, et confundat agnitio. Non ulli [ Al. non ibi] licebit vel celare aliquid, vel negare, ubi non de longe aliunde, sed de intus processurus est accusator et testis. Quamobrem ut futuram illam confusionem ex praesenti, quae inter homines evenire solet, confusione conjiciamus [ Al. conjiciamur], cogitemus si alicui nostrum inter nos objicerentur delicta et occulta sua, quemadmodum et cordi intrinsecus nota sunt, vere dico, communes omnium vultus ferre non posset; et quid faciet infelix anima quando cum opprobriis et foeditatibus suis angelorum fuerit conspectibus praesentata? At vero illa anima quae bene cursum suum direxerit, quae Christo in senioribus suis obtemperaverit, quae professionem suam per omnia custodierit, non timebit ultimae illius horae necessitatem; exire de hujus corporis habitaculo ita sibi videbitur, quasi post longas carceris tenebras producatur ad lucem, quasi de aliquo obscurissimo specu in aulam regiam introducatur, quasi de lacu miseriae et de luto faecis abstracta, speciosis ac splendidis vestibus induatur, atque inter florum et aromatum suavitatem miris reficienda odoribus collocetur. Recordemur quam jucunda sit quies, quam delectabilis repausatio, post se depositum alicujus gravissimi oneris fascem. Quam dulce sit post longae captivitatis catenas ad charam patriam recuperata libertate remeasse. Quam pretiosum sit, post multae navigationis pericula ad optatam terram, atque ad portum desiderabilem pervenisse. Atque ex his colligamus et cognoscamus quam jucundum erit comite bona conscientia ad vera et solida gaudia, atque ad angelorum transire consortia, et ad illam vitam conscendere ubi nulli erunt labores, nulli dolores, nulla damna, nulla incommoda, et quod supra omne bonum est, nulla peccata; sed aeterna innocentia, inviolata justitia, inconcussa securitas ac sempiterna felicitas.
HOMILIA IX. Ad monachos.
Videte vocationem vestram, fratres charissimi (I Cor. I, 26). Venire ad eremum summa perfectio est; non perfecte in eremo vivere, summa damnatio est. Quid prodest, si in loco quies teneatur, et inquietudo in corde versetur? Si in habitatione silentium sit, et in habitatoribus vitiorum tumultus, et colluctatio passionum? Si exteriora nostra serenitas teneat, et interiora tempestas? Solemus annos nostros, et temporum spatia, quibus nunc vivimus, supputare. Non te fallat, quicumque ille es, numerus dierum quos hic relicto corporaliter saeculo consumpsisti. Illum tantum diem vixisse te computa, in quo voluntates proprias abnegasti, in quo malis desideriis restitisti. Quem sine ulla regulae transgressione duxisti, illum diem vixisse te computa; quem non malitia, non invidia, non superbia commaculavit; quem non mendacii, non perjurii culpa respersit; qui peccato non cessit, qui diabolo repugnavit. Illum diem vixisse te computa, qui paritatis et sanctae meditationis habuit lucem, quem non conversatio tenebrosa mutavit in noctem. Illum, inquam, diem applica ad vitam tuam, cujus usus pervenit ad animam tuam. Solemus etiam nobis de corporalium jejuniorum ac visibilium vigiliarum assiduitate blandiri, qui post vigilias ac de ipsis forte vigiliis ad obtrectationis, ad verbositatis, ad murmurationis malum egredimur. [Nam] qui se de choro [ Al. de cura] psallentium ad commessationes inhonestas, bibitionesque furtivas, non solum damnabili transgressione, sed etiam abominabili vilitate subducit, multo esset levius, si sobrietate dominante dormiret. Qui jejunans oneratum et praegravatum pectus iracundiae, et indignationis distentione circumfert; qui a vino abstinet, et in sensibus suis amara discordiae ebrietate turbatur; qui, inquam, in exteriore salutifera poculorum parcitate se macerat, et interior cor ejus mortiferum [ Al. et interior mortiferum] virus odiorum visceribus infectis [ Al. viscera infectus] eructat, nonne in se propheticas voces dirigi jam etiam in praesenti vita praedamnatus intelligit: Non tale jejunium elegi, dicit Dominus (Isai. LVIII, 5); vel illud: Ex vinea enim Sodomorum, vinea eorum, et vites eorum ex Gomorrha. Uva eorum, uva fellis, et botrus amaritudinis in ipsis (Deut. III, 2)? Ita autem interdum diabolus cum adverterit animam fide vacuam, et Dei timore nudatam, ita diversis passionibus inebriat mentem, ut quando aut maledicimus, aut irascimur, aut obtrectamus, quando haec agimus, aliis nos nocere credamus. Sed non ita est. Nam uniuscujusque vitii malum in suum recurrit auctorem, sicut dicit sermo divinus: Fili, si malus fueris, solus hauries mala (Prov. IX, 12); suam linguam maliloquus maculat, suum cor obtrectator exulcerat, suae mentis lumen iracundus obcaecat, suam invidus animam velut quadam rubigine pestifero livore corrumpit, et sicut exulceratis parentibus nascuntur viperae, sicut, inquam, nasci viperei fetus disruptis matrum visceribus asseruntur; ita humana praecordia ipsis primitus quas conceperint passionibus dilacerantur. Illa, inquam, praecordia, de quibus vitiorum generatio serpentina profertur, ipsa primitus monstruosa partus [ Al. a partu] fecunditate violantur. De tali partu dicit sermo divinus: Ecce parturit injustitiam, concepit dolorem, et peperit iniquitatem. Convertetur dolor ejus in caput ejus, et in verticem ipsius iniquitas ejus descendet (Ps. VII). His itaque auditis, nostrae ut oportet circa vos ferventis charitatis animus pro aliquorum negligentiis longo cruciabatur dolore. [Sed praemisso affectu] et aliquibus exonerati pectoris aestibus praecipimus, admonemus, atque etiam vos pro vobis (si tamen affectum praecipientis audire non dedignemini) obsecramus, ut de reliquo corrigamus mores, negligentias emendemus, ne huc postmodum non cum linguae ac sermonis virga, sed cum his verberibus quae obdurata [ Al. obturata] deposcunt corda, veniamus. Elaborate potius deinceps ut intervos [ Al. nos] contentione laudabili ac meliore tandem aemulatione certetis. Sit unusquisque vestrum [ Al. qui vestrum] in opere Dei promptior, in oratione [ Al. quis in oratione] ferventior, in lectione sollicitior, in castitate sit purior, in sobrietate parcior, in lacrymarum largitate profusior, in corpore honestior, in corde sincerior; [ Al. quis] in ira mitior, in mansuetudine moderatior, in risu rarior, in compunctione ferventior, in gravitate fundatior, in charitate jucundior. Et ideo ipsi nosmetipsos castigemus, quotidie ipsi nobiscum rationem de quotidiana conversatione faciamus. Alloquatur se in secretis cordis unaquaeque anima et dicat: Videamus si hunc diem sine peccato, sine invidia, sine obtrectatione ac murmuratione transegi. Videamus si hodie aliquid quod ad profectum meum, quod ad aedificationem aliorum pertineret, operatus sum. Puto quod hodie illum incipientem destruxi; hodie seniori meo inobediens fui, mentitus sum, pejuravi [ Al. perjuravi], ira vel gula victus sum; plus hodie risi; plus cibo ac potui, plus otio ac somno quam quem decebat indulsi; minus legi, minus oravi quam debui. Quis mihi reddet hunc diem, quem fabulis in vanis perdidi? Ac sic, fratres, de omnibus negligentiis nostris compungamur in cubilibus (Ps. IV), id est, in cordibus nostris: si ita egeritis, nos quidem de profectu vestro laetabimur [ Al. laetificabimur], sed vos de acquisita salute gaudebitis, nos vobis pro salutis vestrae acquisitione subdetis. Donet autem illius pietas, ut ita de sermone nostro proficiatis, ut nos vicissim vestris meritis adjuvetis, nobisque in praesenti [vita] ornamentum sitis, et in futura [ Al. in futuro] praesidium.
HOMILIA X. Ad monachos.
Ait quodam loco sermo divinus: In diebus solemnitatum vestrarum affligite animas vestras (Lev. XVI, 29; XXIII, 27). Quare hoc dixit? Quia jejunia et vigiliae et sanctae afflictiones humilia [ Al. humiliata] corpora macerant, sed maculata corda purificant. Membris subtrahunt fortitudinem, sed conscientiis addunt nitorem; nihilominus enim de contritione redimuntur crimina voluptatum. Per durae crucis exercitia deceptae dudum carnis gaudia puniuntur. Ac sic mortificatione praesenti futurae mortis sententia praevenitur; et dum culpae auctor humiliatur, culpa consumitur: dumque exterior [ Al. exteriori] afflictio voluntariae districtionis infertur, tremendi judicii offensa sedatur; et ingentia debita labor solvit exiguus, quae vix consumpturus erat ardor aeternus. Tractantes ergo causam salutis nostrae, faciamus intra nos quod circa nos medici solent. Si laesura aliqua vel querela in prima corporis cute sentitur, curatio medicamenti blandioris apponitur. Si vero in ossibus vulnus ab conditum, aut in viscerum profunda demersum est, austeriorem ac violentiorem poscit vis occulta medicinam, ut ulceris magnitudo aut exustione supercuretur, et dolor dolore pellatur. Similis ratio in aegritudine interioris hominis adhibenda est: si levia sunt fortasse delicta, verbi gratia, si homo vel in sermone, vel in aliqua reprehensibili voluntate, si oculo peccavit, aut corde; verborum et cogitationum maculae quotidiana oratione curandae, et privata compunctione tergendae sunt. Si vero quisque conscientiam suam intus interrogans, facinus aliquod capitale commisit, aut si fidem suam falso testimonio expugnavit ac prodidit, ac sacrum veritatis nomen perjurii temeritate violavit, si velum baptismi vel tunicam, tunc etiam [ Al. tunc eam] et speciosam virginitatis holosericam coeno commaculati pudoris infecit, si in semetipso novum hominem hece hominis occidit, si per augures, et divinos atque incantatores captivum se diabolo tradidit; haec atque hujusmodi commissa expiari penitus communi et mediocri, vel secreta satisfactione non possunt, sed graves causae, graviores et acriores, et publicas curas requirunt. Ut qui cum plurimorum destructione se perdidit, simili modo cum plurimorum aedificatione se redimat. Homo enim ipse se decipit, si cum in medullis fervere sibi sentiat morbum, per super ficiem corporis molle deducat unguentum. Haec itaque principalia mala ingenti rugitu, gemitu et fonte indigent lacrymarum, eique post lacrymandum est cum propheta: Rugiebam a gemitu cordis mei; lavabo per singulas noctes lectum meum (Ps. VI). Et iterum: Ego autem cinerem sicut panem manducabam, et potum meum cum fletu miscebam (Ps. CI). Nemo despiciat hanc humilitatem. Summus rex erat, qui ista dicebat; summus rex erat, qui ista faciebat. Oportet itaque sicut supra mortuum conclamatum, ita magnos supra exstinctam animam dare planctus: et quomodo solet mater orba [ Forte, orbata] super amissione unici sui fracto pectore lamentari, ita convenit super unicam suam, sed cum spe reparationis affligi. De qua unica sermo propheticus dicit: Eripe a framea animam meam, et de manu canis unicam meam (Ps. XXI, 21). Quare unicam dixit? Sive quia tamquam unica diligenda est, sive quia ipsa sola et singula ante tribunal coeleste rationem, remotis omnibus solatiis, redditura est; ita, inquam, necesse est super hanc unicam criminum mucrone confossam, totum pondus doloris effundi, si forte possit lacrymarum vivificata fontibus calore fidei suscitari. Accendenda est compunctio, corroborandae sunt preces futuri recordatione judicii, misericordiarum operibus adjuvandae. Audienda est prophetae sententia, sed audienda obedientiae aure, dicentis: Accipe, inquit, o rex, consilium meum, et peccata tua eleemosynis redime (Dan. IV, 24). Exemplum etiam illius evangelici viri ita est audiendum, quasi vere pro nostra redemptione conscriptum: Ecce dimidium bonorum meorum, Domine, do pauperibus (Luc. XIX, 8). De quibus in Evangelio audivimus Dominum ineffabili dignatione et charitate dicentem: Qui fecit uni ex minimis istis, mihi fecit (Matth. XXIV). Quae verba eleemosynarum nobis effectus coelesti auctoritate commendant. Sed forte quando de eleemosynis loquimur, expavescit [ Forte, expavescat] augusta paupertas. Non ita, charissimi: meminerit potius aera minuta divitum thesauris fuisse praelata. Quia Deus noster non solum copia largitatis, sed benevolentia pascitur largientis. Ego autem puto, charissimi, quod ita Dominus noster pauperes in hoc mundo esse permiserit, ut in pauperibus divitum fidem probaret; vel in pauperum misericordia divitibus misereretur, ut abondantibus bonis operibus, haec redemptionis suae occasio non deesset, ut benevolum locupletem, etiam inopia aliena ditaret, et opulentior quisque ingentia de egente lucra reciperet [ Forte, lucrari coeperit]: et mirilico summoque commercio, dum inopi misericordia temporaria largitate confertur, sibi aeternus thesaurus compensaretur. Dirigamus actus nostros, et quidquid possumus, et quidquid valemus, in exercitia bonae voluntatis, in studia justitiae ac misericordiae conferamus. Curramus dum lucem habemus, prius quam nos tenebrae comprehendant (Joan. XII, 35), quia jam in illo saeculo emendationi ac redemptioni prospicere non licebit. Sicut dicit sermo divinus: Quoniam non est in morte qui memor sit tui (Ps. VI). Sicut ergo ibi jam nulla timebitur meritorum amissio, ita nulla tribuetur remissio peccatorum. Nulla jam ibi exercendi boni operis licentia concedetur. Numquid illic pascere aliquis esurientem poterit, ubi edendi et bibendi necessitas non etit, ubi cibo et potu nec impius inter inferni flammas, nec pius inter paradisi delicias indigebit? Numquid ibi algentem vestire continget, ubi omnino tegendi corporis cura cessabit; ubi sub illo frigore, de quo propheta dicit: Ante faciem frigoris ejus quis sustinebit [Al. subsistet (Ps. CXLVII) ]; ubi in perpetuum nudus erit qui hic indumentum nuptiale perdiderit; ubi malus maculosae conscientiae tenebris, bonus vero pallio immortalitatis et beatitudinis vestietur; ubi indumenta merita erunt, sicut dicit [Dominus:] Tunc justi fulgebunt; et iterum: Sacerdotes tui induantur justitiam (Ps. CXXXI); vel illud: Astitit regina a dextris tuis in vestitu deaurato (Ps. XLIV)? Ubi ergo pro sanctorum corporum tunica lux refulgebit aeterna, ibi vestitus numquam ullis saeculis exuendus convertetur in corpus, ibi indumentum transibit in praemium, ibi angelica illa stola non jam erit amictus, non jam erit habitus, sed natura. Numquid ibi jam avarus aut tenax de abundantia sua benefacere alteri poterit, ubi ne sibi quidem unam guttam in medio stagni aestuantis voluntas inveniet? Nihil enim secum de his quae propria habere se credidit, portaturus est (sicut dixit propheta): Non enim cum morietur, accipiet omnia, neque simul descendet cum eo gloria domus ejus (Ps. XLVIII, 18), auditurus inter defessa supplicia: Esurivi, et non dedistis mihi manducare; sitivi, et non dedistis mihi bibere (Matth. XXV). Intelligamus quid damnationis erit spoliasse pauperem, quem summum crimen est non pavisse. Huic ergo qui tenuem atque egenum sine ulla futuri judicii consideratione nunc comprimit, huic, inquam (sicut quidam dixit), Adveniet tempus, cum optaverit a se fuisse intactum pauperem, et non spoliatum quem oderat; et quam jam intolerabilis dolor erit, si inde quisquam causas mortis incurrat, unde vitae gaudia comparare potuisset? Noli ergo despicere inopem, qui cum sibi pauper sit, facere te divitem potest: rapiamus ergo de praesenti saeculo, ferventi devotione, quod possumus. Cito transeunt dies nostri, utinam bene transeant! Rapiamus ergo quod possumus de hoc saeculo, gratias agentes illi qui ita dispensavit utramque vitam, ut laborum et agonum tempora cito finirentur, honorum vero et praemiorum gaudia sine fine durarent.
HOMILIA. De sancta Blandina Lugdunensi. Etiamsi martyribus regionis extraneae pia votorum debita redderemus, propriis consulere utilitatibus et commodis probaremur, nostros eos fides faceret, et remotis quamlibet finibus, sperata nobis patrocinia corrogarent. Studiorum siquidem sunt hujusmodi suffragia, non locorum: proinde apud domesticos Dei tantum intercessionis promereris, quantum venerationis impenderis. Oportet itaque ut alienos potius nobis devotio religiosa conciliet, quam forte proprios a nobis negligentia irreligiosi teporis alienet. Agnoscamus, charissimi, circa Ecclesiam nostram uberiorem divinorum munerum largitatem; exsultant singularum urbium populi, etsi unius saltem martyris reliquiis muniantur: ecce nos populos martyrum possidemus. Gaudeat terra nostra, nutrix coelestium militum, et tantarum parens fecunda virtutum. Ecce profanus hostis nequaquam ei tantum prodesse potuisset obsequio, quantum profuit gladio. Nam sicut sacratissimi praesentis diei manifestant festa, quantum contra eam iniquitas abundavit, tantum in ea gratiae nunc et benedictionis exuberat. Legimus in Bethleem ab Herode, dum Christum persequitur, millia felicium exstincta esse puerorum, dicente propheta: Rachel plorans filios suos, et noluit consolari quia non sunt (Jer. XXXI, 15; Matth. II, 18). Ita haec beata parens, et triumphalium illustris patria bellatorum, tantorum dives pignorum meritis, etsi ad monumentum oculis inspicientium orbari visa est, nequaquam tamen indiget consolari, nec plorat filios suos: quia in videndis luctibus dum perderet, acquisivit. Fiducialiter inter haec tecum, o Bethleem terra Juda (quae Herodis immanitatem puerorum exstinctione perpessa es; quae sub uno tempore candidatam plebem imbellis infantiae Deo offerre meruisti); digne, inquam, tecum, o Bethleem, Lugdunus noster certaret, et super divinis circa utraque beneficiis velut collato tecum sermone contenderet, ita dicens: O Bethleem, in martyrum nostrorum titulis tu numero fortasse praecedas; ego merito in tuis interfectio fui, confessio non fui; in meis colluctatio passionis, in tuis sola fuit opportunitas et occasio felicitatis; te exitus ditavit benedictione, me virtus; tu in sanguine parvulorum potuisti videre pereuntes, non potuisti exspectare certantes; te coronavit innocentia morientium, me gloria triumphantum; tui in praemium regni sine conscientia pervenere martyrii, mei autem cruciatibus afflicti, suppliciis explorati, saevis ignibus sacrificii more decocti, quantas susceperunt in corpore poenas, tantas in spiritu perceperunt coronas; ac sic per tormentorum plagas et torquentium moras prius consecrati sunt quam perempti; tu obtulisti annis parvulos, ego etiam meritis consummatos: ego obtuli qui per tormenta sua vincerent, cum periclitari in fide potuissent; tu obtulisti qui fructum moriendi habere possent, periculum negandi timere non possent; tu obtulisti infirmum populum, ne Christum sacrilegus inveniret: ego obtuli robustum numerum, cujus exemplo etiam sacrilegos in salvandis persecutorum ministris Christus acquireret. Postremo beata illa morte qua Herodes dum sacrum puerum quaerit solum, tantum pueros immolavit; triumphum tuum sexus unus, meum uterque promeruit: mea pugna palmam de mundi principe etiam in feminis reportavit. Chorus meus in pueris innocentes tuos habere potuit, chorus tuus Blandinam meam habere non potuit. Praestitit inter ista divina providentia, ut in tantis patriae sacrificiis etiam pontifex non deesset. Rapitur ad impiam quaestionem grandaevus et plenus dierum beatus Pater noster Focinus Ecclesiae hujus antistes, et pro eruditionis, ut credimus, merito gregi suo jungitur; ac post Dominici corporis sacrificium, profanis tribunalibus novam de se hostiam Christo oblaturus infertur. Senilis infirmitas per injurias et afflictiones furentium ministrorum ita celerem sortitur exitum, ut eum intelligeres ad tempus illud soli martyrio reservatum. Felix cui in ipso vitae limine constituto, finem suum non tam naturae contigit debere quam gloriae. Corroborantur hic piae mentes tanti parentis exemplo, et parata supplicia non tam excipiunt quam invadunt. Diversa multimodae crudelitatis ingenia, novosque cruciatus in semet sanctorum pectora invicta consumunt, et intolerandum pondus malorum contemnendo vincunt, et sentiendo obtinent ut sentire non possint; subjiciuntur ignes, sed ad hoc tamen valere cognoscuntur ut consecrent: instigantur bestiae, sed ad praedam suam feritas impasta miratur [ Al. minatur]. Dilacerata vario tormentorum genere membra sanctificant flammae dum pascere nesciunt, honorant bestiae dum saevire non norunt. Ubi sunt qui dicunt venerationem sacris martyrum deferendam non esse corporibus? Ecce cruentae feritatis immanitas quae religionis non recipit sensum, defert venerationis obsequium; et quae discretionem rationis ignara non recipit, ad malorum tamen damnationem, quid honoris sanctis debeatur agnoscit; ac sic supplicii ministerium vel instrumentum miro modo meritorum efficitur testimonium; et dum pietati reverentiam praestat, profert tacitam de impietate sententiam. Cum ergo, charissimi, Ecclesia nostra tantis fidei adornetur tropaeis, id elaborabat jus iniquitatis, ut seipsam scelerum novitate superaret. Sacra corpora funeris honore privantes ignibus dabant, et post hominum mortem contra ipsam pugnabant humanitatem. Et cum jam causa perisset furoris, finem non imponebant crudelitati; sed tamen, vellent nollent, beatitudinis eorum testes erant, quibus etiam mortuis invidebant. Quomodo semper malitia cum stultitia conjuncta est? veneranda ossa in cineres redigebant, quasi vero possent flammis merita consumi, et virtutes cum cineribus concremari. Quam confusa dementia! quibus coelum acquirebant, his terram negabant. Nil ergo fecisti inaudita saevitia: incassum te exstinguere eorum memoriam credidisti, quorum gloriam propagasti. Dispergis sanctorum pulverem fluentis Rhodani ne resurgat, sed aquis resurrectio non consumitur, quae per gratiam regenerationis etiam aquarum munere celebratur. Adorandas reliquias Rhodano tradis: hoc facit vis fluminis in corporis resolutione, quod temporis. Quidquid itaque ex humana substantia avis rapuerit, bestia devoraverit, unda sorbuerit, etiamsi tumulo non clauditur, intra mundi gremium continetur. Neque enim reparatio hominis in ratione terrae, sed in legis natura et in reparatoris virtute consistit. Ipse enim veridico ore testatus est: Ego sum resurrectio et vita (Joan. XI, 25), qui vivit in saecula saeculorum. Amen.
HOMILIA. De sanctis martyribus Ephipodio [Epiphodio, Martyrol. 22 April.] et Alexandro. Magnum quidem est publicis atque communibus dare vota solemnitatibus, sed excellentior quaedam festivitas judicanda est alumnis exsultare virtutibus. Et ideo indigenarum martyrum cultus et honor specialium patronorum sicut peculiare dat gaudium, ita proprium requirit affectum. Etenim si peregrinas palmas extraneasque victorias et coronas ac transmarinos triumphos tanta nos oportet sedulitate venerari ut quod alienum est locis nostrum faciamus officiis, et illud quod non includitur sepulcris, sit commune suffragiis; quanto nos impensius convenit in eorum celebritate fervere studio, excubare famulatu, quibus multiplicem debet religio devotionem, Ecclesia honorem, patria charitatem? Ut sicut eorum per unius parentis gremium jure nascendi cognati sumus, ita nobis erga eos pietatis et gratiae privilegium vindicemus, atque ad eos fidei devotione prius accedamus, ut quorum esse cives gratulamur in terris, cum his municipatum [ πολίτωμα. Phil. III, 20. Vulgat. conversationem] habere mereamur in coelis: duplicia itaque Ephipodii et Alexandri tropaea Ecclesiae nostrae fides interjecta bidui vel tridui distinctione concelebrat, non adventitiis festa reliquiis, sed intemeratis patrii sinus festa monumentis. Plurimae autem populorum Ecclesiae etiam illa sanctificatione contentae sunt, quam de angelicis membris sacri amictus, vel duri catenarum nexus contingendo rapuerint; ut quod fuit instrumentum poenae, sit gloriae testimonium, et dolorum materia transeat ad insigne meritorum; nos vero beatorum illustre munus totum atque integrum possidemus; et quod universo mundo possit sufficere, intra gremium civitatis hujus specialiter conclusum tenemus, et geminas palmas triumphi aemulas apostolici, Urbi attollimus, atque habentes et nos Petrum Paulumque nostrum, binos suffragatores cum sublimi illa sede certamus. Et quidem beati martyres, quorum pretiosus pulvis per diversas usquequaque regiones in populorum disseminatur salutem, plenum quocumque loci cultum de honore Dei impensa sibi religione suscipiunt, et quanto celebratum fuerit fide ditiori, tanto erit eis gratia celebritatis acceptior. Sed absque dubio multo eis gratius, multo jucundius est, si eos ibi potissimum fervor excolat pietatis, ubi super eos furor incubuit passionis; si illic eis supplicationum sacrificia deferantur, ubi in Dei sacrificium procubuerunt; si illic eis vota fundat praedicanda posteritas, ubi innocentem sanguinem feralis profudit immanitas; si denique eos ille Christiani nominis inimicus ubi credidit interemptos, illic videat consecratos. Dulcius, inquam, eis probatur obsequium, si ibi eos laudum concelebret benedictio, ubi super eos tribulationum desaevit magnitudo; si inde invocentur ad suffragium, unde primo resurrectionis signo evocabuntur ad praemium. Quae cum ita sint, charissimi, ad tenendam fidem, ad excolendam religionem, non nobis aliqua de longinquo sunt exspectanda documenta, paternis instruimur magisteriis, ac domesticis admonemur exemplis. Num [ Al. Nonne] nobis ad cor nostrum clamat cognati viva vox sanguinis? Discite, inquit, ex nobis fidem quaerendo acquirere, vivendo excolere, moriendo servare; discite plus peccatum timere quam gladium, discite propter vitam magis justitiam amare quam vitam, fidemque et timorem Dei. Quem nos in media belli tribulatione servavimus, observate ne vos in pace vel pacis securitate perdatis. Cavete ne anchoram spei ac religionis quam nos custodivimus in fluctu, vos amittatis in portu. Cavete ne vitam bonam, si quando afflictionibus subditam videritis, miseram judicetis. Cavete ne in arena mundi, in qua ad subeundos agones missi sumus, aliquam felicitatem exspectandam putetis. Beatitudo parari hic potest, non potest acquiri. Non hic quaeras quod hic nullus sanctorum consummatus [ Al. consummato] labore, nullus confessor obtinuit; non hic quaeras quod hic nec Christus invenit. Si mundus pacem haberet, gloriam martyres non haberent; si examinatio non praecederet, tribulationis periret occasio. Hi ergo sunt, dilectissimi fratres, qui transierunt per magnas tribulationes, qui laverunt stolas suas, et candidas eas fecerunt in sanguine Agni (Apoc. VII, 14). Hi sunt commilitones illorum qui, secundum Apostolum, lapidati sunt, secti sunt, et tentati sunt, in occisione gladii mortui sunt; egentes, angustiati, afflicti, quibus dignus non erat mundus (Hebr. XI, 37). Sed inter haec fortasse, charissimi, quando boni et sancti tanta hic mala patiuntur, aliquis intra se cogitet et dicat: Certum est rerum Dominum non respicere quae nostra sunt, negligere humana, non curare terrena. O quicumque ille es, quomodo respicis sanctorum labores, cur non respicis remunerationes? Ecce per totum mundum, in sanctis apostolis atque martyribus felicitati adversitas viam fecit, saluti perditio militavit, et ostium dum vitae claudit, gloriae patefecit; et in Deum fiduciam collocantibus dum terram invidet [ Al. despicit], coelum paravit. Hoc ergo in exemplum patientiae humano generi providentia divina proposuit. Quae cum ita sint, falso miser putatur qui in virtute non laeditur. Nemo ergo in Christiano ac fideli paupertatem et afflictionem laboris et injustitias tribulationis, infelicitatem ac miseriam vocet. Et haec quando bonis accidunt, non incommoda aerumnarum, sed exercitia esse noverimus virtutum. Quando cultor Dei adversis laborare permittitur, non deseritur, sed probatur; et ideo dicit sermo divinus: Beatus qui suffert tentationem; quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae, quam repromisit Deus diligentibus se (Jacob. I). In hoc itaque mundo praevalente malitia, iniquitate dominante, pauper affligitur, dives multiplicatur: an tu hunc potentem vocas, qui in mortem suam fortis est, cui praesentium fallax umbra proventuum, aeternorum congregat causas malorum? Quis beatam dixerit validam in jugulum suum dexteram? Quis probabiliter laudat velocem ad ardua praecipitia festinantem? Quis ejus miretur ascensum, quem de summo prospicit esse casurum? Perinde est, si aliquem miraris impia et iniqua per opes et divitias operantem, ac si quempiam videas inaurato atque gemmato sibi poculo venena miscentem: an tu illum felicem vocas qui infidelis, obscenus, cupidus, et cruentus, pro eo quod vias Domini aspernatur, per suas ire permittitur, dexterae angustiis offensus, et sinistrae latitudine delectatus, flagitiis involvitur, sceleribus inficitur, spoliis contaminatur, et inter haec se beatissimum putat, ex hoc quoque infelicior, quod se non intelligit infelicem. Quid his faciat medicina coelestium mandatorum, quae non sanat nisi volentes? Pigri itaque ad curam salutis, alacres ad militiam mortis et captivitatis, ut dictum est, exsultant in rebus pessimis (Prov. II, 14), et de sui perditione laetantur; similes illis qui forte sumentes exitiabiles herbarum succos, cum risu perire dicuntur. Sed inter haec aliquis secum cogitat, et dicit [ Al. dicat]: Deus potentiae, Deus habitans in arce justitiae, aut peccata si non damnat, ignorat, aut favet peccatis si damnare dissimulat. Primum scire illum universa non dubium est, qui intrat et implet et excedit universa, cujus oculis exposita et nuda sunt omnia, de quo dicitur: Quoniam mul a sapientia Dei, et fortis potentia, videns omnes sine intermissione. Scire itaque illum omnia, et proximum esse, non dubium est, qui te orantem in cubiculum conscientiae praecepit intrare; qui audit in cogitatione, et audit in corde: damnare vero illum delicta ac scelera, evidenter prophetarum monita, apostolorum magisteria, evangelistarum testantur oracula. Inter haec dum proponit triste supplicium, dum ignem minatur aeternum, hic dat sententiam, sed illic reservat ad poenam. Hic vibrat gladium, illuc importabit exitium. Cur, inquit, non statim peccantem reum punit? Quis hunc ferre possit mentis errorem? de patientia Dei queritur, qui indulgentiam non meretur; non esset justitia perfecta damnantis, nisi clementia praecederet arguentis, Deus nobis per omnem seriem Scripturarum patientiam benignus insinuat; et quod Dominus praedicat in servo, quomodo servus reprehendit in Domino? Nonne videmus interdum etiam humanarum legum administratores, non minus moderatione quam districtione praedicandos, multis praejudiciis edictisque reperitis deposita praevenire judicia? Jam culpa convincitur, et adhuc ira differtur. Sic praetendunt in severitate motum, ut non negligant in dissimulatione consilium. Ita et Dominus noster haec quae gerantur in terris, non negligenter ignorat, sed patienter exspectat. Opera et voluntates hominum explorat ante, sic judicat, pensat, in conversatione [vel conversione] meritum, temperat in dilatione judicium. Sensim ordinat humanas per moras temporum, dispensator aeternitatum. Hic minatur ictum, illic completurus interitum. Quod si Deus humana nesciret, quis beatis martyribus instanti administratione belli esset adjutor? aut quomodo in conspectu Dei sanctorum pretiosa mors esset (Ps. CXV, 13)? Aut unde salus justorum a Domino, nisi protectionem in tempore tribulationis acciperent? Quae omnia pro religione atque justitia fidei bella praeliantibus, praesentiam Domini exspectantis et protegentis ostendit. Unde nos quoque auxiliatorem filium, ac martyrum protectorem fiducialiter exoremus, ut nostras quoque manus ad certamen spiritale corroboret contra hostem illum, qui si horrescitur, repellendus est; si nescitur, ingressurus est. Multum autem roboris amittit, si manifestus fit conscientiis, qui solis vincit insidiis. Dimicaverunt patres nostri contra asperrimos dolores; nos e contrario dimicemus contra mollissimas voluptates: vicerunt illi tormenta flammarum; nos vincamus ignea tela vitiorum. Illi calcato diabolo retulerunt spolia de morte; nos caveamus ne Christum spoliemus in paupere. Illi per virtutem fidei expensi sunt in hostiam Dei; nos observemus ne quis nostrum per vulnus peccati, victima efficiatur inimici. Illi mortui sunt in poena exterioribus in membris, et nos habemus quod occidamus in nobis. Ac sic illustrium bellatorum pugnas, privata cum passionibus nostris congressione meditemur. Nam quia esse novimus sine persecutore bellum, potest dare Deus et sine cruore martyrium.
FRAGMENTUM HOMILIAE A Mamerto Claudiano allatae lib. II de Statu animae cap. 9.
Quaerere quidam solent quomodo in Christo misceri potuit homo et Deus. Quaerunt et rationem hujus mysterii quod semel factum est, cum ipsi reddere rationem nequaquam possint ejus rei quae fit semper, quomodo societur anima corpori, ut fiat homo. Ergo quomodo corporea res incorporeaque conjungitur, et corpori anima miscetur ut homo efficiatur: ita homo conjunctus est Deo, et factus est Christus; et tamen ut fieret Christus, duo illa incorporea, id est anima et Deus, facilius conjungi permiscerique potuerunt quam miscetur una incorporea aliaque corporea, id est anima et corpus, ut persona hominis existat.