Homiliae (Valerianus)

by Valerianus Cemeliensis

Valerianus Cemeliensis

Homiliae

Saeculo V

editio: Corpus Corporum
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 52

ValCem.Homili2 52 Valerianus Cemeliensisfl.450 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin

Homiliae

- HOMILIA I. De bono disciplinae.

- HOMILIA II. De arcta et angusta via.

- HOMILIA III. Item de arcta et angusta via.

- HOMILIA IV. De promissis et non redditis.

- HOMILIA V. De oris insolentia.

- HOMILIA VI. De otiosis verbis.

- HOMILIA VII. De misericordia.

- HOMILIA VIII. Item de misericordia.

- HOMILIA IX. De eadem misericordia.

- HOMILIA X. De parasitis.

- HOMILIA XI. Qui gloriatur, in Domino glorietur.

- HOMILIA XII. De bono conservandae pacis.

- HOMILIA XIII. Item de bono pacis conservandae.

- HOMILIA XIV. De bono humilitatis.

- HOMILIA XV. De bono martyrii.

- HOMILIA XVI. Item de bono martyrii.

- HOMILIA XVII. Item III de bono martyrii.

- HOMILIA XVIII. De Machabaeis.

- HOMILIA XIX. De Quadragesima.

- HOMILIA XX. De avaritia.

1 HOMILIA

I. De bono disciplinae. 1. Multi qui sanae doctrinae adversantur, justitiam culpant, et disciplinam imperium esse judicant, ac rationabilem castigationem superbiae assignant: cum non sit imperium, nisi ubi aliquid jubetur injustum; nec sit superbia, nisi ubi negligitur disciplina. Disciplina igitur magistra est religionis, magistra verae pietatis, quae nec ideo increpat ut laedat, nec ideo castigat ut noceat. Denique mores hominum irata corrigit, inflammata custodit, ita Salomone dicente: Fili, ne deficias a disciplina Domini, neque fatigeris cum ab eo increparis. Quem enim diligit Dominus, increpat; flagellat autem omnem filium quem recipit (Prov. III, 11). Nihil profecto est, quod non disciplina aut emendet, aut salvum faciat. Quam si quis sapiens apprehenderit, nec gratiam amicitiarum perdit, nec periculum damnationis incurrit. Nemo disciplinam irrationabilem putet, sub qua videt, universis quae in coelo et sub coelo sunt verbo operante compositis, omnipotentis Dei stare consilium. In principio enim operis sui Deus nihil prius quam disciplinam fecit. Nam cum assistente Sapientia coelum suspenderet, terram pararet, maria concluderet, et suis locis suisque temporibus cursum solis lunaeque globum disponeret, omnia sub disciplina constituit. Quid autem non esset tenebrosum, quid non incompositum, quid non haberetur absurdum, nisi constitutis legibus cuncta starent elementa? Numquid sine disciplina agitur solis cursus? qui quamvis diurni itineris necessitatem infatigatus impleverit, ad officium tamen suum matutinus occurrit, et se in parte coeli quotidie terrarum spatia lustraturus ostendit. Tanta est disciplinae ratio, ut intra temporum metas lege conscriptas ita indefessi itineris alternis vicibus siderum cursus agitetur, ut nec luna defectionis suae, ac damna effugiat, nec solem diurni luminis flamma destituat. Numquid sine disciplina est, quod tanti maris fluctus humili terrarum littore continentur, et in suo sinu frequenter incitata ventis altior aggere unda concluditur? Omnia profecto insipiens natura confunderet, nisi mundum disciplinae ratio gubernaret. 2. Haec ideo proposuimus dicere, ut disceretis obedire evangelicis praeceptis et coelestibus obtemperare mandatis. Quid autem rationalem animam et ad Dei imaginem factam expediat, facile potest homo intelligere, cum videt sacratis per voluntatem Dei constitutionibus disciplinae etiam elementa servire. Audite prophetam dicentem: Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore. Apprehendite disciplinam, ne quando irascatur Dominus, et pereatis de via justa (Ps. II, 11, 12). Bene in omnibus causis timor obtemperat disciplinae: qui pro hoc ipso quod imminentes periculorum casus aut iras judicum cavere novit, potestatem conservandae salutis obtinuit. Quid igitur adultero castum? quid furi esset tutum? quid latroni non pervium? quis non expavesceret concava littorum, secreta silvarum? quid non praesumptio possideret, nisi furorem animorum sub metu poenae disciplina compesceret? Ac nisi constitutus esset ordo vivendi, numquam profecto finem poneret natura peccandi. Nihil est quod non gula suadeat, si gulae disciplina consentiat. Nihil est quod non perdat luxuria, si amore vitiorum a te disciplina discedat. Nihil est quod non habendi ac possidendi cupiditate animus occupet, nisi avaritiae vitium disciplina condemnet. Omnia sub metu disciplinae vitia jacent. Jam non est in quo fides umquam erubescat, si homo futurum Dei judicium respiciat et causam reddendae rationis intendat; nec est in quo vindex scelerum flamma desaeviat, si intuitu disciplinae aut quae sunt honesta cogites, aut quae sunt pudenda castiges. Multi ibi nomen crudelitatis imponunt, ubi pro amore disciplinae crimen admissi sceleris supplicio vindicatur latronis, cum sententia judicantis justis legibus serviat; et non solum praesentibus, sed etiam futuris manum porrigat. 3. Quis igitur non licito crederet se debere peccare, si impudicis et impiis actibus judex non praescriberet disciplinam? Videamus quid lex loquatur: Non occides, non adulterabis, non furaberis, non falsum testimonium dices (Exod. XX, 13, 16). Haec sunt disciplinae legis, quibus etiam districtio sententiae saecularis obsequitur; impugnando turpia, resecando criminosa. Nam adjicit Scriptura: Judex non est vindex positus boni 2 operis, sed mali (Rom. XIII, 3). Ita ut etiam vicarium poenae genus exigat, cum dicit: Oculum pro oculo, dentem pro dente (Lev. XXIV, 20). Sed istam antiquae sententiae severitatem facile vitare possumus, si flammas futuri judicii cogitemus. Absolute autem docet Paulus apostolus posse contemni saecularis arma judicii, qui dicit: Si vis non timere potestatem, quod bonum est fac (Rom. XIII, 3). Sed haec non otiose tractanda sunt. Nam cum de his terrenis potestatibus Apostoli doctrina commemorat, sensibus nostris coelestis judicii partes insinuat. Nam cum docet serviendum saeculi legibus, admonet necessario hominem futuris cavere temporibus. Si vis, inquit, non timere potestatem, quod bonum est fac. Hoc est dicere. Vis non futurum timere judicium, declina a malo, et fac bonum (Ps. XXXVI, 27). Ergo hanc primam constitutionis formam quae saeculi legibus caret, cavere debemus et vincere, ut possimus a nobis illud praejudicium futurae mortis excludere: quia quos ista temporalis non affligit poena, hos illa in aeternum insatiabili tormentorum persequitur dolore. Nemo autem illum homicidii crimen evasisse aestimet, quem excusatum saecularis judicii corrupti sententia absolverit. Nec ille adulterii facinus praetermissum putet, qui indulgentiae lege deprehensus evasit. Nemo cum sanam dexteram videt falsitatis reo debita jure supplicia judicet fuisse concessa. Defunctis corporibus salva sunt crimina, nisi fuerint prius apud Deum lacrymarum intercessione purgata; exspectat enim reum suum gehenna debitis armata suppliciis. Ad confusionem magis praesentis vitae, non ad absolutionem criminis, pertinet auctoritas sententiae saecularis. Illa ergo nobis sunt ante omnia cogitanda supplicia, ubi homo vivit durante poena, ubi nec tormenta corpori, nec desunt membra tortori. Quae tamen facile vitare possumus, si habenas disciplinae teneamus, ita dicente Apostolo: Si vis non timere potestatem, bonum fac, et habebis laudem ex ea (Rom. XIII, 3). 4. Quis sapiens non ad haec disciplinae bona animum laetus apponat, ubi potest homo non solum criminis poenam vitare, sed et gratiam laudationis acquirere? Audite prophetam dicentem: Apprehendite disciplinam, ne quando irascatur Dominus, et pereatis de via justa (Ps. II, 12). In hoc loco ad illos, puto, pertinet ista sententia, ad quos nondum disciplina pervenit; qui adhuc in deviis morantur, capti antiquo superstitionis errore. Probantur enim sub lege numquam vixisse, qui admonentur ut apprehendant studium disciplinae. Sequitur in hoc psalmo: Ne quando irascatur Dominus, et pereatis de via justa. Igitur si illos propheta statuit reos, ad quos disciplina numquam pervenit, quid de illis judicandum putamus, quos disciplina destituit? Inter utrorumque actus auctoritas propheticae lectionis incusat minorem plane culpam non pervenisse ad disciplinam, quam legem disciplinae respuisse. Ecce dicit propheta: Qui spernit disciplinam, odit animam suam (Prov. XV, 32). Et vere, ut dixit, ita est. Nam hostis est et inimicus animae suae, qui spretis disciplinae monitis diabolicis occupatur officiis. 5. Dicunt aliquanti disciplinam satis duris legibus constitutam. Loquantur ista satis miseri, quos ad omne facinus ille diabolus auctor mortis invitat, quorum mentes insatiabilis gula possidet, super quos regnat ebrietas, quos turpis luxuria captivos tenet, et a quibus numquam superbia ingrata discedit. Illis autem quibus est studium honestae fidem servare continentiae, humilitati pietatique servire, dulce disciplinae onus est et leve jugum Domini, quod non gravat nisi aut perditos aut perituros. Erubesco dicere in confusionem humanae negligentiae, quare apud aliquantos parum proficiat disciplina, cum videamus pastorale magisterium etiam apud muta animalia non perire. Doceant nos ecce servare ordinem disciplinae tam dociles equorum animi, cum in gyrum ducti flexuosis gressibus membra componunt, et sub unius habenae retinaculo ita laxari se consentiunt, ut et currendi et stanti modus sub quadam legum dispositione servetur. Ita quos natura numero dividit, studio disciplinae conjungit. Videte quam fortia boum corpora plaustro subjaceant: quae in tantum imperio animum parant, ut tumentia naturaliter levi jugo colla supponant. Ita disciplinae constitutionibus serviunt, etiam quae in feritate nascuntur. Unde miror aliquoties hominem cui inest sapientia et intellectus prudentiae, passim praecepta disciplinae negligere, cum videamus mutum animal vitia cavere, jussis obtemperare, imperio deservire, atque ita ad omnem obedientiam animum aptare, ut cum opus fuerit armatis legionibus occurrat, et hostilibus se telis jussum objiciat. Audite in hoc loco prophetam dicentem: Cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe domini sui; Israel autem me non cognovit (Isa. I, 3). Vereor dicere, ne nostram negligentiam pulset ista sententia: non autem cognoscit Dominum, qui conditionis suae non cognoscit officium. 6. Ostendam sane quomodo Dominus possit aut inveniri aut cognosci, si tamen est animus videndi. Si vis videre Dominum, require mendicum, suscipe peregrinum, visita infirmum, curre ad carcerem. Si vis videre Deum, vincula captivitatis absolve, nodos iniquitatis incide. Audi de hoc Dominum dicentem: Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; hospes fui, et suscepistis me; nudus fui, et cooperuistis me; infirmus fui, et visitastis me; in carcere eram, et venistis ad me (Matth. XXV, 35, 36). Moneo itaque ne despicias nudum, ne caeco manum subtrahas, ne involutum pannis contemnas. In hac enim veste primum Dominus cum a magis quaereretur, inventus est. Et quia de disciplina fecimus mentionem sub qua fides Christiana viget, necesse est ut omnia in aures vestras vitae ornamenta deferantur, ut intelligat unusquisque parum sibi prodesse conversionis famam, nisi in contemptu mundi amaverit disciplinam. Ergo cui studium est Christum colere. prius cordis sic corporis indumenta suscipiat. Omnis igitur vita religionis professae, integritatis debet famam sentire, ne quem exspectat corona virtutis, pudoris damno feriat. Corporis integritas vitam muniat, integritatem fides incontaminata custodiat, ut manente utriusque partis beneficio, immaculatum hominem faciat regnare cum Christo. 7. Sed in hoc solo constat conversionis nostrae ratio, ut boni simus. Laborandum igitur illi ante omnia est, ut qui bonitatem sequitur, bonus esse judicetur. Nam quamvis homo purum corpus immaculatumque custodiat, laceratam vitam ad Deum portat, cujus actus vultum infamat, licet sciamus conscientiam solam bonis actibus posse sufficere. Sed quanto melius est ut semper de te bene sentiat, qui circa januam tuam vanis suspicionibus frequenter aegrotat? Insitum est enim naturaliter vulgo, ut de bonis male semper 3 judicet. Sed tu qui curam bonae famae colis, studio tuo gratiam integrae opinionis acquire. Vita ergo nostra ita sit lucida, ut sit omnibus nota. Integritas religioni, pudor serviat humilitati. Quem amor tenet servandae integritatis, ante omnia falsi ad se famam non admittat erroris. Magnum est quidem et gloriosum et usque ad coelum omnium ore proferendum, numquam malis actibus locum dedisse; sed multo fortius est numquam falsis suspicionibus laborasse. Quid enim tibi prodest sobrietas, si vitia ebrietatis exerceas? Quis te non ebrium judicet, si inter effluentes vino calices saltantium gyros imiteris? Quis te castum putabit, si te viderit meretricum fabulis mixtum scenico sermone compositis, aut loquentem turpia, aut inhonesta resonantem? Laudo quidem conscientiam castitatis in te, sed odi colloquium meretricis. 8. In quo loco fortasse dicat aliquis, Sufficit mihi pura conscientia. Quantum ad innocentiam pertinet, tibi soli sufficit. Sed providendum est ne facilitate tua alter peccet, et alienum peccatum in te redundet, juxta illud quod dicit Scriptura: Vae illi per quem scandalum venit (Matth. XVIII, 7). Quamvis autem pretioso serico corpus vestias, et niveo vellere membra componas, non sine macula diem transigis, si camini ardentis ora contigeris. In omni igitur actu tuo vitam tuam disciplina comitetur. Si vis placere Christo, elabora ut professionem tuam fides adjuvet, fama commendet. Praecedat vos patientia humilitatis socia, assistat pudicitia integritatis magistra: fugiat cupiditas, erubescat ebrietas, luxuria actus suos lugeat, superbia confusa discedat. Quicumque igitur est qui festinat Deum agnoscere, sub hoc disciplinae ordine Christum nostrum poterit invenire. Multa quidem superabant adhuc, dilectissimi, quae disciplinae ratio suadebat aperire: quae interim putavimus differenda, ne otiosis auribus fastidium pareret longa narratio. Sane ne quid in hoc opere subtraxisse videamur, elaborabimus ut ea quae religiosis actibus competunt, sequenti tempore disseramus. HOMILIA II. De arcta et angusta via. 1. Multis atque innumeris disciplinae legibus, dilectissimi, sicut audistis evangelistam dicentem, vivendi rationem Christus noster instituit; et diversis modis renascenti populo viam salutis ostendit: nihilque occultum esse voluit, quod animam aut salvaret aut salvaret aut perderet; ne res tanto pretio comparata diabolicis superstitionibus ignorantiae vitio decepta serviret. Sed quod pejus est, parum prodest medicina morituris: et ideo difficilis est via salutis, quia facilior est semper exitus mortis, ita Scriptura dicente: Quam ampla et spatiosa via est quae ducit ad mortem, et multi sunt qui intrant per eam! Quam arcta et angusta via quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam (Matth. VII, 13, 14)! Mirantur fortasse aliqui quare evangelista amplam et facilem dicat esse viam mortis, cum iter vitae toto arctetur accessu. Cui autem umquam difficilis fuit ad inferiora descensus, ubi homo onere suo trahitur, et fascis sui victus mole portatur? Multa sunt autem quae viam prosperae salutis impediunt. In quo loco illos specialiter mortis injuria persequitur, quibus vanitas et crudelitas dominatur. Concurrunt praeterea in praejudicium vitae dissensiones, aemulationes, lites, rixae, sacrilegia, adulteria, homicidia, fraterna odia, parricidalia consilia, falsitatibus armata perjuria, quae non solum ascendentem impediunt, sed etiam in profundum tartari mergunt. Quando ergo fieri potest ut ille homo facile ad superiora perveniat, quem tanta vitia impediunt? Arcta et angusta via est quae ducit ad vitam. Haec est illa via, dilectissimi, per quam justi pergunt, et sancti immaculatique gradiuntur; per quam illis iter est, qui humilitate, integritate, sanctitate praediti indefessi Christum nostrum prosequuntur. 2. Hujus ergo viae et eligendus nobis et muniendus accessus est, quia sicut est arduus, ita et pervius: facilem autem se volentibus praestat, si non aut vanitas impediat, aut fallax hujus mundi ornatus obsistat. Liberum autem et exutum omnibus impedimentis illum esse convenit, qui iter ardui montis aggreditur. Sicut autem videmus injusto fasce vacillare vestigia; ita multis lapsibus subjacet anima, si fuerit iniquis actibus occupata. Unde exonerandum corpus est saecularibus desideriis impeditum, ne per ardua et excelsa tendentibus, aut periculum mortis incumbat, aut desperatio laboris accrescat. Quis igitur sapiens animal suum impeditum sarcina per angustum iter dirigat, cujus unum latus excelsi montis moles premat, aliud rupes praeceps astituat? ubi si temeritas praevaluerit, aut revertendum est, aut evadendum. Similis est et hominis illius causa qui viam religionis ingressus est. Opus est ergo ut semper resecet quaecumque aut inhonesta videantur aut turpia, qui animam suam ad coelestem gloriam desiderat pervenire. Non sine causa autem dicit Dominus: Relinque bona tua, et sequere me (Matth. XIX, 21). Bona ista, dilectissimi, mala nostra sunt, terrenis actibus enutrita: quibus dum aliquanti nimium attente serviunt, coelestia perdiderunt. 3. Si vultis itaque ut vobis pateat coelestis janua, removenda sunt omnia, et poenitentiae deputanda sunt quaecumque in excidium vitae negligenter et inconvenienter usitata sunt. Difficile autem est ut ad ea quae praeparavit Dominus credentibus in se, tibi perveniendi sit aditus, nisi onustum vitiis pectus exoneres, atque omnes injustitiae culpas religiosae disciplinae auctoritate compescas. Superflue autem te putas ardui itineris et viae asperae semitas tenere, si animae impediaris errore. Ponite vobis denique, si videtur, ante oculos duos ad superiora tendentes; quorum unus gravi pondere onustus pergat, alter levi tantum baculo nixus incedat; et videbitis quis facilius ad superiora perveniat. Respicite prius ad illum qui gravatur onere; et videbitis hominis illius pendentia retrorsum festinare vestigia, atque ita flexo genu incedere, ut putetur redire. Modo descendenti, modo cadenti similis, ita in diversam partem penduli itineris toto corpore per singula momenta jactatur, ut ipsa necessitas ambulandi pene plus desperationis habeat quam laboris. Convertite modo oculos vestros ad illum, cujus cervicibus nihil ponderis imminet; et videtis quam liber incedit, quam facile illi est per ardua exutis ire plantis, et in locis scrupeis pendulis haerere vestigiis. Nunc levi cursu procerus attollitur, nunc per diversa tota animi alacritate portatur; ut ostendat difficultatem locorum liberis non impedire corporibus nec laboriosa esse cuiquam itinera, quamvis sint ardua, si exoneretur mens injustis ponderibus occupata. Similis est, dilectissimi, ratio sive his quos iniqui actus onerant, 4 sive illis quos veteri exutos culpa poenitentiae lacrymae commendant. Debet itaque quae sunt onerosa deponere, qui vult ad judicium securus venire: et terrena contemnere, cui est animus coelestia possidere. 4. Sane, dilectissimi, quo facilius illius ardui itineris exsuperemus angustias, sincerae mentis adhibenda sunt studia: et removendum si quid litium aut infelix sermo servit, aut in opprobrium domus alienae injuriae forte veneni lingua commovit. Aestimari autem non potest quantum impediant viam vitae vitia indisciplinatae linguae: quae dum nimium loquendo organum sui oris exercet, odia adversum se etiam de otiosis sermonibus excitavit. Nam dicit Dominus etiam de otiosis sermonibus rationem esse reddendam (Matth. XII, 36). Videte ergo quid illi futurum sit quem causa culpae ad principalis impugnat, cum non sit sine periculo animae ad judicium etiam levia quaecumque portare. Arcta et angusta est via, quae ducit ad vitam. Quicumque ergo est sapiens, primo loco jactet a se impedimenta mundi, et muniat iter suum studio disciplinae; removeat intercedente poenitentia quaecumque per negligentiam videntur imposita; nec secum portandum putet quidquid gloria saecularis imposuit: quia licet sint per se gravia, fiunt tamen itineris difficultate graviora. Forte aliquantis in hoc saeculo nimium delicatis angusti et ardui itineris necessitas desperationem parit. Et vere habet hoc ratio, ut aspera quaeque et difficilia rudis animus expavescat. Sed quid facimus, quod nulla deliciosis militibus virtutum patet janua? Quis autem fructus laboris esset, si per plana discurreres? aut quando te ad locum paratum venisse gauderes, si sine injuria corporis pervenires? Quis umquam otiosus tropaea composuit? aut quis circumstantibus undique hostium legionibus ad victoriam dormitando pervenit? Parum laudis habet virtutum corona, quae ex labore non descendit. Potest quidem habere palmam, sed non habet gloriam. Quando fuit ut agricola horrea sua otiosus impleret? aut quis umquam legitimo tempore agri sui fructum recepit, nisi prius multiplicato rudem terram sulco confecerit? Haec est autem magnorum ratio virtutum, ut quanto plus homo laborat, tanto plus mercedis acquirat. 5. Videamus tamen, qualis ista via mortis sit quam evangelista dicit amplam et spatiosam, et fluctibus plenam: quae quamvis referta sit mortibus, numquam tamen desinit suscipere criminosos. Est enim hujus naturae, ut cito ad se perituros invitet: facilem autem se illis praebet, quos disciplina destituit. In comparatione autem plani et angusti itineris, nihil viatori periculosius spatiosis itineribus: quia sine disciplina curritur, ubi equorum habenae laxantur: atque ita fit ut multos porta mortis recipiat; quia ubi liberius pergitur, facilius pervenitur. Audite Dominum dicentem: Tolle crucem tuam, et sequere me (Matth. XVI, 24). Facilem profecto homo illius ardui itineris non expavescit accessum. Quare autem illum labor conturbet, cui alter manum porrigit? Quisque igitur per ardua alterius latere regitur, necessitatem coeptae rei diviso itineris labore hortatur. Et ideo potest fieri ut ad promissa regni praemia non dubie perveniat, qui ad superiora Domino comitante festinat. Sed deponendum est prius, dilectissimi, sicut superius diximus, quidquid humanis corporibus infelix saeculi error imposuit: ne forte nos peccatorum mole objecta ad illa remunerationis tempora aut non patiatur pervenire; aut si pervenerimus, coelestis regni portas non permittat intrare. 6. Sed dicis, Non possumus pervenire: certis experimentis agitur; videmus enim frequenter multos insalutato patrefamilias janua teste discedere; quos tamen nequitia, aut malitia, aut perfidia, aut luxuria, aut superbia facit exosos. Contempletur unusquisque vestrum diabolicae praesumptionis offensam; et intelliget quantum superbia gravet hominem ad superiora tendentem; vel in quo statu sit positus, cui elationis spiritus dominatur. Audite de hoc Dominum dicentem: Humilibus Deus dat gratiam, superbis resistit (Jac. IV, 6). Sed nec minus impeditur necessitas hujus itineris vitio cupiditatis: quae dum vult nimia pecuniae mole gaudere, divitem in regnum coelorum non permittit intrare, ita Domino dicente: Amen dico vobis, quia difficile est divitem intrare in regnum coelorum (Matth. XIX, 23). Hinc ebrietas, luxuriae malis conscia, non parum humanis corporibus oneris indicit: quae dum impudicis actibus servit, infelicem hominem a consortio regni coelestis exclusit. Obsidet etiam angusti itineris secretum crudelitas cum impietate conjuncta: quae dum cruentis legibus mortis instituit, coelestis gloriae clausit viam, ita Apostolo dicente: Non fures, non avari, non ebriosi, non maledici, non rapaces regnum Dei possidebunt (I Cor. VI, 10). Ad haec ergo quae diximus, pugnandum nobis est studio disciplinae, ut perveniamus ad locum vitae. Adhibenda magis est itineri nostro pietas, misericordia, humilitas, integritas, castitas, sobrietas, pax, fides, charitas. Non autem prius ad locum promissae haereditatis pervenies, nisi sub hoc vitae studio onustum prius vitiis corpus exueris. HOMILIA III. Item de arcta et angusta via. 1. Omnis homo cui est cura Deum videre et coelestia regna contingere, facile potest intelligere, angusti et ardui itineris necessitates ad vitae compendium pertinere, et spem obtinendae gloriae in labore consistere. Nihil est enim quod non labor exsuperet; si tamen in alteram partem, ut assolet, animus non declinet. Constat autem illi omnes difficultates occurrere, qui illius spatiosae viae delectatur errore. Audite evangelistam dicentem: Quam ampla via et spatiosa est quae ducit ad mortem, et multi sunt qui intrant per eam! Quam arcta et angusta via est quae ducit advitam, et pauci sunt qui inveniunt eam (Matth. VII, 13, 14)! Non dubito quod aliquantis in ordine coelestis militiae constitutis desperationem faciat, quod coelestis militiae ardui itineris arctatur accessus. Et vere, dilectissimi, non solum arduum, sed etiam difficile et plus quam laboriosum est ad celsiora tendentibus. Sed invitis desidiosis, et occupatis negligentibus, sine dubio etiam per plana necessitas laboris accrescit. Quamvis autem sint aspera et difficilia quaecumque sunt in excelsis posita, non dubie fit ut in apertum campum veniant, si itinerantibus nihil desperationis occurrat. Omne igitur opus, dilectissimi, in quo studium humanae conversationis invigilat, voluntarium requirit officium. Nam inaestimabile est quantum difficultatis accrescat, si hominem voluntas in maxima rerum necessitate decipiat. Numquam ille bene iter ardui montis aggreditur, cui 5 desperatio dominatur. Quando autem potest fieri ut corpus assuescat labori, nisi voluntas obtemperet laboranti? Respice et vide quam cito ad terram resilit, qui equum trepidus ascendit: vel quantis laboret angustiis, qui invitus altum mare navigaturus ingreditur. 2. Religio Christiani nominis in qua vocati sumus, liberi arbitrii suscepit officium, ad quam si quis invitus venerit, oneri onus addit, et exutis antiqua lege corporibus, desperatae vitae pondus imponit. Inde est quod multos porta mortis recipit, quia perituris semper vitae difficultas occurrit. Necessarium itaque ut qui ad libertatis viam pervenit, si quid in se est infidelitatis, resecet, et coeleste testimonium studio voluntariae servitutis accumulet: ne homo tantis Deo beneficiis obnoxius, in parvis officiis inveniatur ingratus. A negligentibus et imperitis servitium Deo debitum forte judicetur onerosum, ex hoc quod nullum tempus vacationis excipiat. Omnem hominem Deus, non solum ad libertatem vocavit, sed etiam in summa rerum dignitate constituit. Ipse autem sibi servitium indicit, qui invitus servit. Nam si voluntati servitium accommodes, non te famulum Dei invenies esse, sed filium. Nam ita dicit propheta voce Domini: Ego ero vobis in patrem, et vos eritis mihi in filios et filias, dicit Dominus omnipotens (Jerom. XXXI, 9; II Cor. VI, 18). 3. Conditionis nostrae, dilectissimi, talis est servitus, ut laudemus semper Dominum nostrum in operibus suis, et extollamus eum in claritate majestatis suae voce continua. Quid autem praeter hoc humanum indiget invisibilis, incomprehensibilis, inaestimabilis gloriae potestas? aut in quo corporale requirat officium, cui chorus obsequitur angelorum? Illa est servitus intolerabilis, quam indicit tyrannicae, hoc est diabolicae, dominationis superbia, impiae captivitatis injuria: ad officium vero, non ad servitium pertinet voluntarie superiori personae exhibere famulatum. Audite prophetam dicentem: Voluntarie sacrificabo tibi, Domine (Ps. LIII, 8). Discite quantum distet inter addictam et voluntariam servitutem. Numquam potest fieri ut sine offensa diem transigat, quem negligentia addictae servitutis accusat. Qui ex voto Domino suo paret, acquirit gratiam invitus, accumulavit injuriam, ita propheta dicente: Maledictus homo, qui facit opera Domini negligenter (Jerem. XLVIII, 10). Si consideret unusquisque vestrum gratiam adhibitae libertatis, quam Christus noster fidelibus populis per regenerationem vitalis lavacri et Spiritus sancti effusionem concessit, intelligit non otiose Domino serviendum; cui quamvis quodlibet quotidie honoris aut muneris exhibeamus, numquam tamen persolvimus quod debemus. Quando autem est ut ille persolvat debitum, quem constat vicario poenae munere comparatum, nisi forte pro amore redemptoris se simili sententia aut mortis aut damnationis excipiat? Sed dum ista fortissimis quibusque proveniunt, nos vel quod solum possumus, Christo nostro quotidie gratiarum hostias immolemus; ut si alios commendant virtutum merita, nobis saltem locum gratiae faciant voluntariae servitutis officia. 4. Exoneremus ante omnia corda nostra impia contagione, ut fructus possimus nutrire justitiae: debet enim ex integro terrenis actibus abrenuntiare, qui vult coelestibus mandatis satisfacere. Nam sicut homo numquam invitus bene servit, ita nec occupatus bene commendata custodit. Voluntarie sacrificabo tibi. Non sine causa propheta hac se Domino voce commendat. Sciebat necessario multos dubio corde servire; et aliud ore promittere, aliud pectorum secreto disponere. Voluntarie sacrificabo tibi. Quamvis parva, ex voto offerentis magna fiunt munera: consumunt vero auctorem suum beneficia quae constiterint extorta: sic denique semper plangit quod erogavit, qui convivium invitus instituit. Voluntarie sacrificabo tibi: hoc est voluntario sacrificio. Ut auctori tuo oris munuscula quotidie laetus exhibeas, ejus sacrificium laudis verborum suavitate componas; atque ad officium operis deputati devotus occurras. Audite prophetam dicentem: Voluntaria oris mei fac beneplacita, Domine (Ps. CXVIII, 108). 5. Cum ergo convenimus ad ecclesiam, dilectissimi, ante omnia secreta pectoris nostri fides veritatis auxilio munita possideat: ut enim purum et immaculatum Deus diligit, non falsitate obsessum, non perjuriis occupatum, non fictum, non dubium; levitatis enim perfectae haec sunt indicia, aut sanctitatis amor, aut studia disciplinae, hoc est immaculatam hostiam sacrificiis exhibere, tota Domino fideliter mente servisse. Servitii autem nostri haec est ratio, ut beneficia Christi nostri semper recolas, et in quo religiose fidei labore profeceris, auctori tuae libertatis assignes. Inter omnia custodias praecepta justitiae, uni Deo servias, Trinitatis tamen honore servato. Unam fidem, unum baptisma credas, Patris, Filii, vel Spiritus sancti unam claritatis confitearis essentiam; nec divisa voluntate cujusquam aut praecedere aut regnare personam; sed Patrem et Filium et Spiritum sanctum unius potestatis, unius credas esse virtutis. Ita igitur fit ut illud arduum et angustum iter in aeternum victurus exsuperes; atque ea quae justis laboribus in coelesti parte promissa sunt, non dubie consequaris, si per hos disciplinae gradus excurras, et vitae tuae tempora sub hac vivendi lege disponas. HOMILIA IV. De promissis et non redditis. 1. Si homo obnoxius beneficiis, dilectissimi, promissioni suae satisfaceret, et studio devotionis implendae fidem placitis exhiberet; neminem umquam repetitio debiti ingrata confunderet: nec esset cuiquam imputandi locus, si mox promissi muneris votum sequeretur effectus. Sed inde est quod interdum amicitiarum fides laesa suspirat, quia necesse est aliquoties homini aut redhibitionis increpare moram, aut debitoris exprobare perfidiam. Inimicitias enim dixisse est promissa denegasse: quia ad litem pertinet, si quid aut hic invitus reddit, aut ille per moras exacerbatus exigit. Audistis prophetam dicentem: Sic psallam nomini tuo, Deus, in saeculum saeculi, ut reddam vota mea de die in diem (Ps. LX, 9). Infinitum est, dilectissimi, quid beneficia gratiae capiant, si ante diem creditorem suum debitor solutione praeveniat. Quicumque autem commodatam pecuniam ultro reddiderit, sibi reponit. Non difficile enim homo cum opus fuerit quodlibet impetrat, si feneratori suo celeri satisfactione respondeat. Ille vero quem perfidia arguit, semper creditoris sui januam clausam invenit; et quamvis frequenter, pulset ac supplicet, tristis et vacuus cum increpatione recedit. Si ergo homo homini mentiendo adversum se odia excitat; quando magis si Deo fallat, et coelestis majestatis 6 Dominum lubrica promissione decipiat? 2. Ideo haec proposuimus, dilectissimi, quia solent aliquanti imminentibus periculis ita animorum vota componere, ut accedente tempore obliviscantur se aliquid Domino promisisse. Hic hostiam corporis sui offert; ille poenitentiae lacrymas repromittit: alius in amore ecclesiarum, alius in honore sanctorum voti reus exstitit. Sed ista tam facile est promittere quam negare, circa quos tam diu durat spes devotionis implendae quam diu dolor sentitur in capite. Ita paulatim consuescit promissa denegare, postquam mortem coeperit non timere. Et miramur quare aliquoties Dominus undantibus lacrymis tam tarde respondeat, nec exaudiat supplicantium voces justis doloribus servientes! Miramur quare non sollicito agricolae laetior se solito cultura componat, quare non fecundo cespite multiplex spica parturiat, quare non pingues oleae exhibeant pretiosa commercia, quare non plenis torcularibus sudet copiosa vindemia! Nemo hic terrae imputet, nemo intemperiem aeris accuset: manus arida nihil colligit; aut si collegerit, mox amittit. Infructuosi agricolae semper vacua et otiosa sunt horrea. Nam et inde descendit, quod aliquoties non invenit medicina quos sanet. Difficile est ut medicus manum fideliter accommodet, quem frequenter languentis promissio vana destituit. 3. Ecce hic filii sui infirmitate suspirat, et sanctorum januas die noctuque precibus inquietat. Haec mariti, ille uxoris suae valetudine afflictus, secretum pectoris sui pulsat, et flebili oratione auxilium coelestis miserationis implorat, se suumque munus Deo offerens. Sed ista succedentibus votis videmus aliquoties universa subito animum excedere, ut aestimes miseros oblivionis magis bibisse poculum, non salutis. Ita non semper fallacibus votis profutura respondent. Quando autem est ut beneficium inveniat, qui debitum non reportat? Non potest fieri ne aliquando suae perfidiae poenas luat, qui inanibus verbis patientiam judicis frequenter illuserit. Inde est quod otiosis Dei auribus hominum preces evanescunt, nec habet effectum intercessio lacrymarum, quia difficile est ut exaudiantur, qui Deo suo frequenter vana promissione blandiuntur. 4. Beati apud quos manet fides placiti, et nullum studium mentiendi. Melius est profecto non promittere quam promissa fraudare: ubi quamvis homo inhumanitatis notetur culpa, nulla tamen subdolae circumventionis gravatur injuria. Recurrite denique ad Actus Apostolorum, et invenietis ad damnum animae pertinere promissis fidem frangere. Legimus igitur Ananiam et Sapphiram uxorem suam vendito patrimonio suo partem dispensandae pecuniae ad apostolos detulisse, partem domi reconditam reservasse; quibus ait sanctus Petrus: Implevit, Anania, iniquitas cor vestrum mentiri Spiritui sancto, cum esset fundus in vestra potestate; non hominibus mentiti estis, sed Deo (Act. V, 3, 4). Ita dum operantur fraudem, mercati sunt mortem; et dum cupiditati serviunt, aeterna munera perdiderunt. Ecce dicit propheta: Vota mea Domino reddam, in atriis domus Domini (Ps. CXV, 18). Obligatus legitima debiti est sine dubio pactione, qui convincitur Domino aliquid promisisse: qui autem redditurum se loquitur, necessario debitum confitetur. Tam diu enim juris tui est patrimonium tuum, quam diu chirographi fide alteri non fuerit obligatum. In omni itaque placito, sive quod amicitia obtulerit, sive quod voluntas ascripserit, non lentanda redhibitio. Nam omnis oblati muneris gratia perit, ubi causa repetitionis incumbit. Ita nihil votis suis praestitit, cui necesse est invito reddere quod promisit. Nam legimus in Salomone: Si voveris votum Domino tuo, ne moram feceris reddere illud: quaerens enim quaeret illud Dominus tuus a te, et erunt in peccatum quae egrediuntur per labia tua, nisi reddideris illud (Deut. XXIII, 21). 5. Ergo, dilectissimi, moneo ut quicumque se Domino votum promisisse novit, statim reddat. Certe qui solvendo non sufficit, non promittat. Non hic, ut aliquanti putant, inhumanitatis vitia exaggeramus; sed de fide dicimus, quam videmus apud aliquantos periclitari pestilentia vanitatis. Nam multi sunt, quod pejus est, qui subtracto libertatis suae pretio, non integram pecuniam, hoc est, semiplenam religionis fidem ad Dominum detulerunt. Audite prophetam dicentem: Vovete et reddite Deo vestro munera (Ps. LXXV, 12). Vovete, his dat consilium conversionis. Reddite, ab istis debitum promissae repetit sanctitatis. Parum autem ille habet de religione, quem studere vides saeculo, et plus praesenti vitae favere quam aeternae gloriae. Tunc probas nihil te Domino tua oblatione fraudasse, si justitiae partes colas, integritatem diligas, sanctitatem quam promisisti exhibeas. Debet autem expavescere Ananiae vel uxoris ejus exitum, qui intelligit se Domino fuisse mentitum. Vovete et reddite Deo vestro munera. In hoc loco causam munificentiae non importune prosequitur, quia testimoniis competentibus admonemur. Siquidem infructuosis hominibus acquiescamus, ut ista vox affectum indicet postulantis. Numquid a te Deus aliquid requirit, quia illi desit? quid autem non habet, qui totum possidet? Numquid quia in tribulationibus tuis promittis aurum, aut in doloribus polliceris argentum, Dei usibus necessarium est? aut ideo aliquis pretiosos lapides aut vestes offert, quia his Deus indiget? Ob hoc a te tuum munus quaeritur, ut ipse fulgeas tuo auro, ipse tuo niteas argento, ipse tuis gemmis orneris, ipse tuo serico vestiaris. Tuis donis tuam vult Dominus animam componi, quam videt aut superbiae, aut nequitiae, aut avaritiae, aut luxuriae vitio depravatam Vovete et reddite Domino Deo vestro munera. 6. Sed dicis forte, Non indiget Deus nostra munera. Non quidem munera indiget: sed fructum requirit, quem propter redemptionem animae tuae misericordiae deputavit. Nam praeter illam hostiam corporis tui quam incorruptam et inviolatam altaribus convenit exhibere, nec non vocis officia quae nostro debemus artifici, hoc est apud Dominum acceptabile sacrificium, ut bonitati et misericordiae studeas, ut justitiae partes foveas, et fide intemerata jugiter Domino placere contendas; ut nudum non invitus vestias, ut inopem non invitus pascas, ut captivos voluntarie redimas, ut in vinculo constitutum memor tuae redemptionis absolvas. Ad haec forte respondeas, Quid pauperi faciam, quid filio derelinquo? Audi Dominum dicentem: Qui plus amaverit filium aut filiam, quam me, non est me dignus (Matth. X, 37). Videtis ergo nihil praeferendum Deo, nec plus filium cogitandum esse quam Deum. Dicis, Quid filio derelinquo? Si cum unum filium habeas, alium tibi desperanti uxoris partus exhibeat, nonne utrumque tibi uno successionis 7 gradu pietas paterna commendat, et ut supervenienti locum facias, etiam testamenti jura rescindis? Ita haereditatem cui solet unus inhaereditare, frequenter videmus inter multos numero accrescente sufficere. Qui ergo habet unicum filium, cogitet Christum sibi natum; atque inter duos aut tres vel plures ita opes suas dividat, ne Christus noster exhaeredatus abscedat. Quod si tantum gaudes numero filiorum, moneo ut admisso ad consortium haereditatis redemptore tuo, ita patrimonii tui divisionem temperes, quasi aut unum minus natum tibi judices, aut unum plus accrevisse gratuleris. Fac ergo locum Christo tuo inter filios sibi dilectos. Quare autem illos non una patrimonii in terra divisio maneat, quos in coelo eadem portio promissae haereditatis exspectat? Quicumque autem indigentibus et miseris quae sunt vitae necessaria subtraxerit, primogenito et quidem meliori inter omnes filios portionem subditam denegavit. Audite in hoc loco Scripturam dicentem: Qui pauperi miseretur, Deo fenerat (Prov. XIX, 17). 7. Multi sunt qui miserorum necessitatem ita illudendam putant, ut in dies promittendo decipiant; et hoc ad illa vota pertinet, quae superius diximus oblivione consumi. Quid juvat differri miserum, si abundantia suppetit facultatum? Ubi vides hominem statim posse benefacere, et eleemosynam procrastinata humanitate differre, solam ibi voluntatem intelligis defuisse. Audite ad hunc locum Psalmistam dicentem: Sic psallam nomini tuo, Deus, in saeculum saeculi, ut reddam vota mea de die in diem (Ps. LX, 9). Numquid dixit de anno in annum? Sed dixit de die in diem. Omni ergo die operandum nobis est, dilectissimi: debitum autem Deo et promissum munus non est tempore prolongandum. Nihil futuro judicio debet, qui quotidie vota persolverit: nec est unde rationem in posterum praestet, qui de die in diem Domino bonorum operum fructus justo labore ditatus obtulerit. Ecce dicit: Quaecumque feceritis uni ex minimis istis, mihi fecistis (Matth. XXV, 40). Sive ergo bonum, sive malum quis fecerit, ad Domini majestatem noverit pertinere; utriusque enim partis retributio hominem exspectat. Unde studendum nobis est misericordiae et eleemosynis: ne cum venerit Dominus coeli et terrae, inter caeteros animae errores pauperum nobis nuditates opponat, et oculis nostris infelicitates ingerat miserorum. Nemo ergo despiciat nudum, nemo conturbet aspero ore mendicum. Haec est inter omnia placita Deo hostia, hic ordo salutarium sacrificiorum, ut miseris in necessitate subvenias: et ne in infidelitatis notam incidas, compos voti fidem tuae promissionis absolvas. HOMILIA V. De oris insolentia. 1. Non otiosum est, dilectissimi, quod inter omnia vitia quae vitam humanae conditionis impugnant, specialiter linguae insolentiam propheta castigat. Sciebat necessario amari oris studio aliquoties venena componi, et nimia facilitate labiorum frequenter odia comparari. Et vere, dilectissimi, ita est. Nam inquieta naturaliter lingua non parvum mortalibus affert vitae detrimentum, ut cum bene composita, dissipat, aut diu pacata conturbat. Quando autem est ut se rixa moveat, si se lingua compescat? aut quis ibi locus est inimicitiarum, ubi cessant venena verborum? Nam hoc habet semper lingua malitiosa commercium, ut lites serat, odia moveat, mortes acquirat, ita in hoc loco Salomone dicente: Lingua multos conturbavit pacem habentes; civitates destruxit, et domos effodit (Eccli. XXVIII, 16, 17). Falluntur profecto, qui putant nihil esse ferro fortius, nihil veneno violentius: quamvis autem ista in perficiendis mortibus habeant peculiare naturae beneficium, cedunt tamen in contentione verborum. Nihil enim est tam noxium aut malitiosum, quod non viribus suis minus sit, si se incitata semel lingua commoverit. Multa sunt quidem humani corporis vitia, et satis gravia; sed parum possunt consiliis virtutibusque suis, nisi sceleribus armentur alienis: sicut est crudelitas, quae impietati servit, et portas inferi cruenta mortis lege custodit. Quid autem falsitas posset, si cupiditas otiosa dormiret? nam et ipse mortis exitus minor esset, si aut ferrum deficeret aut venena cessarent. 2. Singulare autem malum est lingua, in qua tantum malitiae robur exsultat, ut in perficiendo opere suo alterius auxilium non requirat. Cohibenda ergo nobis est, sicut propheta admonet: ne forte cum proruperit, aut excitata laedat, aut incitata percutiat. Solet enim non impune recedere, cum se in verborum procacitate jactaverit. Nam commota flammas evomit; et cum alium nocere quaerit, totum intrinsecus male conscium pectus incendit. Audite prophetam dicentem: De multiloquio non effugies peccatum (Prov. X, 19). Facilius, si necesse est, quilibet potest ferre armatas ferro acies, et instructas rebus bellicis legiones; quis autem sustineat labiorum tela infixa pectoribus? Facilius sine dubio recipiunt sanitatem corpora ferro lacerata: aut quare aliquis tantum gladio occisorum morti crudelitatis pondus imponat, cum aliquoties minora ibi sint pericula, ubi major est cruoris invidia? Difficilius autem semper sanatur, quidquid extrinsecus collisionis includitur. Non difficile est profecto medico ulcera quamvis tumentia in oculis posita herbarum beneficio castigata mollire. Habet et vis veneni remedium suum; quod haustum quamvis in ultima viscerum sede dominetur, salutaris tamen poculi unda perquiritur: in tantum ut miretur aliquoties artifex scelerum, superveniente medicina nihil oris sui incantationem valuisse; linguae vero insanabilis plaga est, quae quamvis leviter percutiat, alta tamen semper movet pectoris dolore suspiria. Sciebat sine dubio propheta quantum malum esset linguae, cum clamaret: Pone, Domine, custodiam ori meo et ostium circumstantiae labiis meis, ut non declinet cor meum in verba mala (Ps. CXL, 3, 4). Si quis ergo est sapiens, ponat custodiam ori suo, et det labia vinculo taciturnitatis. 3. Sed nec unius tantum partis studia procacis linguae pulsat invidia. Agendum quidem est huic, ne aliquid injuriosum proferat; sed nec minus illi providendum, ut insanientis hominis dicta rationabili verborum responsione supplodat. Magnum autem studium est servandae pacis, si amaritudinem alienae linguae blando prosequaris alloquio, cito autem iniquorum labia amicus sermo confundit. Sed, quod pejus est, facilius invenies qui aut male semper dicere, aut libenter mala velit audire. Nihil est saevius, nihil violentius amaris asperisque sermonibus: quorum vulnera tanto difficilius curantur, quanto facilius proferuntur. Ferri spicula per coelum volantis facile scuti objectione contemnis; 8 verborum vero jactus nec revocari potest, nec prohiberi, multo enim velociores sagittis sunt. Quae autem ibi propugnacula subveniant, aut quae munitio tam parata succurrat, ubi emissum telum pene ante percutit quam procedit? Enumerari non potest quantis sit lingua jaculis accincta verborum, quibus satis promptum est etiam quae sunt animae secretiora percutere. Quamcumque autem aures injuriam suscipiunt, illico ad cordis secreta transmittunt: ubi si semel introierit, sine mortis exitu non recedit. Res autem quae nullis medicinae beneficiis indagata excluditur, in perpetuo dolores operatur. Unde castigandus est linguae sonus, ne de facilitate verborum faciat venenum. 4. Si respiciamus, dilectissimi, ad omnes qui corporibus dominantur dolores, nihil invenies quod non possit aut ferro sanari, aut blanda medicaminis confectione molliri. Latere autem neminem potest quam graves sint luporum morsus, quam periculosum serpentium virus: sed his facile obsisti potest aut herbarum succo, aut arte medicorum. Verborum vero intolerabile vulnus est: difficile autem sanare potest alius doloris causam, quae semel pectori infixa sedem animae latenter invaserit. Audite prophetam dicentem: Mors et vita in manibus linguae (Prov. XVIII, 21). Vere, dilectissime, si ad interiora respicias, et tumorem exasperati cordis diligenter inquiras, invenies verborum vulnera mortes operari. Quid mihi autem aliquis in comparatione malitiosae linguae artificium veneficii increpet, et noxias poculorum compositiones accuset? Excessit illa res omne genus veneni, quae non potest nisi morte compesci. Omnis quidem malitia ex corde descendit: sed haec ipsa, quamvis sit noxia, facile potest tolerari, si res iniquo nutrita consilio non provocetur in litem; sed aut tacita doleat, aut in suis volutata sedibus conquiescat. Tam diu enim sanari potest iniquarum valitudo cogitationum, quam diu id quod corde concipitur, ore tacito continetur. Verum ubi semel lingua rotante proruperit, frustra medicum quaerit; sine remedio est enim culpa verborum; quia deleri non polest quidquid lacrymarum inserta per aures propagavit injuria. Audite Dominum dicentem: Facito ori tuo ostia et seras, et verbis tuis facito stateram (Eccli. XXVIII, 28). 5. Ad haec forte respondeas, Quis possit in tantum oris sui labia continere, ut tacitus diem transeat? Non haec sententia honestae linguae vinculum taciturnitatis indicit. Vult plane loqui hominem; sed honesta proferentem, ac pacifica cogitantem. Multum autem verbis honoris accrescit, si dulcisonos organi cantus nulla mentis amaritudo confundat. Haec ideo proposuimus, dilectissimi, quia invenimus multos aliquoties uno atque eodem sermone dulcibus verbis venena miscere; et fictis pacis blanditiis litium pugnas introire. Quid istis infelicius, quid periculosius esse potest, qui fallacis linguae studio vitae insidiantur alienae? Quare isti non respiciunt ad illum propheticum psalmum, qui dicit: Disperdat Dominus labia dolosa (Ps. XI, 4)? Videtis sub quali maledictione vivit, qui aliud in corde serit, aliud in lingua disponit? Bene profecto noverat Dominus coeli ac terrae, aliquoties malos sanctorum studia ficta humilitate decipere; qui ore evangelico dicit: Veniunt ad vos in vestimentis ovium, ab intus autem sunt lupi rapaces (Matth. VII, 17). Inextricabile profecto malum est, dolosa consilia miscere blanditiis. Nolo suspectas munerum suavitates. Quis autem libenter habeat acidos lactes, et tristi herbarum sapore conditos? Difficile igitur potest fieri ut ille cuiquam placere possit, qui simul dulcem et falsam aquam profert. Quando autem est ut gustus non offendat, si favo mellis quaecumque amaritudo se misceat? Cor ipsum hominis, quamvis sit vivum et sapiens, integra prudentia caret, quod amaritudo fellis infecerit. Omnia itaque subdolae mentis compescenda sunt vitia: ne dum coeperint aliqua extrinsecus amara conficere, etiam ea quae sunt in ore nostro dulcia incipiant displicere. 6. Audite prophetam dicentem, Pone, Domine, custodiam ori meo. Haec est utilis custodia oris nostri, ut non facile declinet cor nostrum in verba, quaecumque ad expugnanda pacis studia aut turpis sermo profert, aut vilis actus personae confingit. Inter confusos autem linguae sonos neminem poenituit tacuisse. Nam videmus frequenter etiam verborum facta in crimen venire, et nimia facilitate verborum amicitiis odia succedere. Quando autem potest fieri ut homo aut magniloquus, aut maliloquus non habeatur ingratus? Quod tamen vitium si requiras, superabundat in aliquantis feminis: quae sicut non dubitant quae sunt turpia dicere, ita nec ea quae sunt pudenda confunduntur audire. Sed nec nos ista dicimus, ut aliquis semper vocem suam presso ore contineat, et linguae sonum obductis labiis perpetua taciturnitas includat. Ut nimium malos loqui ingratum est, ita inutile est bonos semper tacere. Cum opus ergo fuerit, proferamus verba justitiae: sit os nostrum conditum. 7. Sed dicis forte, Non potest non aliquando respondere provocatus. Tacendum est plane, cum improbus sermo labia quieta sollicitat; et loquendum, cum os amicum pacis studia commendat. Ita et loqui et tacere perfectio est. Est autem utriusque partis causa verborum tenuisse mensuram. Magnum est tacere, magnum est loqui; sed sapientis est utrumque moderari. Nam aliquoties nimia taciturnitas stultitiae ascribitur, sicut et verborum nimietas ad furorem refertur. De qua re si nostri sententiam requiras arbitrii, jam malo aliquis tacendo stultus, quam nimium loquendo judicetur insanus. Loquamur ergo, sed cum timore et tremore, cogitantes de omnibus verbis rationem esse reddendam (Matth. XII, 36): ita ut nihil de corde nostro iniquum exeat, nihil de ore blasphemum procedat, nihil resideat in cogitatione quod laedat. Nam praeter illa quibus auditus offenditur, quorumdam interiorem conscientiam propheta castigat: Labia dolosa in ore et corde locuti sunt mala (Ps. XI, 3). Inter illas ergo insolentis linguae culpas, cogitationes. Nam quidquid in corde loqueris, Domino confiteris; quia Deus scrutator est cordis. Videte ergo si possit fieri ut illi occultum aut excusatum possit esse quod clamas, quem non potest latere quod cogitas. Omni itaque studio, dilectissimi, aequali vinculo ora nostra moderentur. Nihil ingratum lingua proferat, nihil injuriosum improbus sermo confingat, nihil subdolum, nihil dolosum in corde nostro sit, nihil asperum, nihil otiosum. Nam Dominus dixit etiam de verbis otiosis rationem esse reddendam (Matth. XII, 36). Quamvis autem aliquis vitam fide muniat, scientia regat, castitate et sobrietate componat; nihil est quod in homine placeat, si in toto corpore sola lingua displiceat. 9 HOMILIA VI. De otiosis verbis. 1. Quotiescumque, dilectissimi, pro studio necessitatis nobis creditae causam tractavimus disciplinae, dum graviora persequi voluimus, aliquanta negleximus: quae licet aliquantis videantur facilia, si diligentius requiras, multis criminibus inveniuntur obnoxia. Quibus nunc porrigenda manus est, et elaborandum studio medicinae, ut unaquaeque res culpas suae infirmitatis agnoscat. Currite ergo per singula, si videtur, quae aut poenae serviunt, aut laetitiae blandiuntur; et invenietis non solum in saevis draconibus regnare noxium virus, sed etiam in exiguis apum venena latere corporibus. Frequenter diximus, dilectissimi, ebrietatem et cupiditatem quosdam fontes esse vitiorum, ex quibus quidam torrentes praecipitati peccatorum nascuntur, qui secum maximam partem humani generis in profundum trahunt: cum hinc ebrietas gulae gurgitem fovet, inde cupiditas furorem improbae pervasionis accendit Haec enim mater est superbiae, illa luxuriae; quarum una falsitatis, altera deformitatis est socia: quibus studii est homicidia exercere, adulteria fabricare, amicitiarum fundamenta destruere; cum quodam commercio foeditatis furtivo amori mercedem suggerit cupiditas, occasionem praestat ebrietas. 2. Sed haec, dilectissime, sicut aliquoties diximus, parvo poteris labore cohibere, si illa prius quae peccandi fomitem praestant, volueris resecare: nec plane difficile tibi erit compescere quae sequuntur, si ea quae sunt in capite vitia castigata damnentur. Cito enim universa corporis junctura deficiet, si non sit qui ventri improbo pabulum subministret. Unde ante omnia ebrietatis sive cupiditatis castiganda sunt vitia, quae sibi inter caetera vindicant principatum; ut illa quae his obsequuntur, suo periclitentur officio. Facile est enim quamvis profundi gurgitis undam siccari, si ortus aquae possit excludi. Multa quidem, dilectissimi, adhuc de his quae recolimus, memoriae suggeruntur: sed quia aliquoties in earumdem castigatione satisfecimus disciplinae, putamus pro commemoratione rerum hodie dicta posse sufficere. Unde ex his quae praesenti materiae videntur inserta, interim temperamus, donec illarum partium crimina quae aliquantis facilia videntur, exponamus. 3. Audistis, dilectissimi, evangelistam dicentem de otiosis verbis Domino rationem reddendam ( Ibid. ). Si respiciatis, dilectissimi, ad haec quae proposuimus, et illa quae in castigatione indisciplinatae linguae aliquoties diximus; intelligitis hanc sententiam ad oris insolentiam pertinere: cujus dicta quamvis otiosa dicantur, non tamen otiose tractanda sunt. Nemo autem credat levem esse culpam, quam tantopere coelestis sententia districtionis impugnat. Hinc denique exsequitur quidquid fama mentitur: otiosa sunt enim semper infructuosa colloquia ficti rumoris exposita. Qui autem putandus est otiosus esse sermo, nisi ignarus rationis et nuntius falsitatis; cui id studii est, aut ridenda confingere, aut de incertis quasi certa sentire? Est autem hoc genus hominum, quod dum fabulas pascit, nescit cavere mendacium. Audiant isti Dominum dicentem: Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). Otiosa verba sunt figurata convicia, stulta fatigatione composita, dulcibus ut aliqui putant, sed multis accincta plagis ac mortiferis insuper armata suppliciis. Nam quamvis laetitiam excitent, odia tamen frequenter incidunt. Multa sunt, dilectissimi, his similia, quae forte non sint praetermittenda, licet inter omnia verborum vitia videantur extrema. Si, verbi gratia, hominem fusci coloris appellas argenteum, otiosum verbum injuriam facie quia si verum dixeris, accusasti; si falsum detuleris, irrisisti. Cum hominem procerae staturae et antiquae infantem vocas, nonne injuriam facis, si veritate suppressa puerili studio mentiaris? Ad contumeliam enim pertinet, si verbis tuis humano corpori aut aliquid addas aut detrahas. 4. Sed dicis forte, satis levia esse ista, et facile portanda. Verum est. Nam talia sunt ista genera vocabulorum, ac si alienis crinibus leves plumas inseras; vel si per totum verticem juventutis primae honore fulgentem, liquentes cineres aut pulverulenti aliquid candoris asperseris: non quidem caput oneras, sed deformas. Similiter et detracta per jocos coma, quamvis nihil operetur doloris, multum tamen exhibet foeditatis. Cavendum est ergo, dilectissimi, ne scenico sermone alter alterum laedat, et theatralibus verbis verecundiam fratri laesae aestimationis incutiat. Solet igitur nimia oris facetia excitare motus animorum, et sermo laetitia accinctus reciprocum parare convicium. Sic denique scintilla quamvis parva flammas evomit, et ex nihilo exorta magna frequenter movet incendia. Otiosus sermo satis otioso nutritur auctore. Unde quia theatralium verborum fecimus mentionem, forte pro studio disciplinae nec illa debeam reticere, quae otiosis verbis curiosas aures capiunt, atque alti pectoris secreta concutiunt, dum plagis modulantibus blandiuntur. Haec sunt illa vitia, quae superius commemoravimus quadam mellis suavitate componi: hoc illud opus, quo diximus admixta dulcedine tristes vulnerum dolores institui. 5. In hoc loco forte aliquis pro amore disciplinae interrogandum putet quae sint istae otiosae voces, quae injuriam excitent et periculum audientibus parent. Bene requiris, ne per ignorantiam periclitetur auditus. Invenimus igitur frequenter, ita impudicitiae viam muniri, atque ex hoc fomenta adulteriis ministrari: cum hic agili plectro tinnientis citharae sonos expedit, ille docili digito laborantis organi blandimenta componit. Isti sunt laquei, quibus famulantibus inter caetera vulnera diabolus hominum mortes operatur. Nam quotiescumque dulci voce mulcetur auditus, ad turpe facinus invitatur aspectus. Nemo insidiosis cantibus credat, nec ad illa libidinosae vocis incitamenta respiciat: quae cum oblectant, saeviunt; cum blandiuntur, occidunt. Sic frequenter videmus blandis sibilis aves decipi, et hebetes feras in laqueum mortis dulcedine vocis impelli. Similis est, dilectissimi, causa mortalium quos dulcisoni cantus cura sollicitat. In hoc autem proficiunt varietates vocum, et producta sine syllabis verba, ut homo aut capiatur aut capiat. Explicari non potest, dilectissimi, quam periculosos laqueos exhibeant mimicae studia voluptatis. Nam si aliquis posset humani pectoris secreta perquirere, inveniret ad singulos sonos fistulae corda infelicium suspirare. Intelligite ergo quid inter viros ac mulieres nimium familiaris ac secretus sermo faciat, 10 quid juncta vicinia, quid jocis mixta colloquia, quid gula deliciis invitata, quid auri fames ad omne facinus prostitutionis exposita; si alienum furorem etiam mutae vocis blandimenta decipiant. 6. Refugiendus est ergo error iste vocis sonus, qui humanis pectoribus dulcedine sua amaritudinem fecit, et persuasione quadam melliflui cantus frequenter mortifera aegris venena commiscuit. In quo loco primum obturandae aures sunt, opponentes scutum fidei, quo facilius omnis lenocinantis vocis excludatur auditus. Adhibenda etiam disciplina, quae oculorum desideria repellat, et tabescentis cordis incitamenta compescat. Nam ita docet evangelista dicens: Si te scandalizat oculus, erue eum (Matth. V, 29). Nemo, dilectissimi, in hoc credat hujus sententiae stare rationem, quasi Dominus humanum corpus deformare velit, quod ad similitudinem suam plasmavit et ad speciem suae dignationis instituit: hoc est oculos eruere, quae sunt in homine turpia resecare, et viles actus emendatione compescere, castigatis illecebris truncare luxuriam, et bono conscientiae manus improbae cupiditatis abscindere. Ille autem manus suas incidit, qui in se infidelitatis tela confregerit, et justo judicio infidelitatis calamos amputarit. Ad salutem igitur animae pertinet, si debilitentur vitia iniquis actibus enutrita, et radicitus vellatur impiorum aspectus oculorum: quibus cito mortis stimulus acquiescit, si haec quae superius dixi, integra et illaesa permiseris dominari. Sed quo facilius ista operemur, audiendus est Christus, qui dicit: Relinque omnia bona tua, et sequere me (Matth. XIX, 21). 7. Scio quidem, dilectissimi, quod laboriose suscipiunt ista, qui saeculi actibus occupantur: quibus dulcis est istius vitae usus. Sed si diligenter requiras, vanitate plenus, et quodammodo tenui umbra vestitus, ad tempus mundus obsequitur, et haec quam videtis fallax divitiarum pompa blanditur. Bene ista noverat sanctus David, qui dicit: Averte, Domine, oculos meos, ne videant vanitatem (Ps. CXVIII, 37). Quae est ista vanitas, nisi cultus divitiarum et saecularium studia voluptatum? Confirmat hoc in Salomone qui dicit: Vanitas vanitatum, omnis homo dives (Eccle. I, 2). Nemo ergo, dilectissimi, in hujus mundi vanitate confidat, quam videt infirmis stare vestigiis; cujus cultus temporalis atque inanis est, et ornatus fumo ventoque similis. Talis est autem decor vultus ejus, ac si speciem illius vitis aspicias, quae solstitiani flore composita, promissae fructum nescit exhibere vindemiae; quae dum nimium parturit, maculam perpetuae sterilitatis incurrit. 8. Longe alium nobis, dilectissimi, aeternae vitae tempus promittit ornatum, si tamen homo peccatis pauper incedat. Ille autem ad Christum dives vadit, qui misericordiae fructus congregat, et stultae studia cupiditatis impugnat. Ille ad coelos opulentissimus pergit, qui a se pompam temporariae vanitatis excludit. Ille secum magnas opes ad paradisum portat, qui onustum vitiis pectus studio religionis exonerat. Ille postremo omnem penuriam mendicitatis evasit, qui quotidie in corde suo Christi nostri mandata serit, et pervigili fide horrea pectoris sui seminibus divinae institutionis impleverit. Ita ut ante omnia illius otiosi sermonis compescas libertatem, quae si inter illa religiosae vitae studia mixta consederit, non dubie in examinatione futuri judicii praejudicat sanctitati. Cito autem quae sunt in homine optima revilescunt, nisi inter caetera quae emendationem requirunt, studiose ea quae superius commemoravimus linguae vitia resecentur. HOMILIA VII. De misericordia. 1. Si respiciamus, dilectissimi, omnes justitiae gradus per quos opus religionis instruitur, non invenies cui non apud Dominum gratiosa servitus locum comparet dignitatis. Sed haec ipsa, fides quae in nobis operatur, quamvis humano labore proficiant, ad Dominum referenda sunt, per quem et in quo, si qua sunt bene gesta, consistunt, et in posterum quibusque profutura servantur. Unde nemo sapiens Dei beneficia suis virtutibus aestimet applicanda, ne audiat illam Apostoli sententiam dicentis: Quid habes quod non accepisti? aut si accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? Scimus quidem, dilectissimi, quod juxta Evangeliorum fidem quae beatitudinis promissa commemorat, homini justitia in coelestibus locum fecit: id est promissionem paradisi et terram repromissionis gratia mansuetudinis et humilitatis obtinuit; cordis puritas Christum videre meruit; misericordia consimilem mercedem retributionis accepit; pacis jucunditas multis inter filios Dei locum paravit; poena sanctorum victoriae coronam et coelestis regni gloriam ex virtutis meritis acquisivit. Sed haec omnia una atque eadem Patris et Filii et Spiritus sancti in nobis virtus operatur, quae perfectionem justis laboribus praestat, ac bonae voluntati quaecumque sunt optima subministrat. Unum est sane et pernimium, quod ex illa misericordiae sede descendit, in quo sibi quotidie juste possit mortalis homo gloriari: hoc est, refectio pauperum et redemptio captivorum; si tamen ipsam non aut jactantia dissipet, aut tristitia ingrata conturbet. 2. Auditis ecce evangelistam dicentem: Venite, benedicti Patris mei, possidete mecum regnum coelorum promissum vobis a constitutione mundi. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; nudus eram, et vestistis me (Matth. XXV, 34-36). Videtis ergo quod si gloriari cuiquam oportet, non nisi in hoc opere convenit gloriari, in quo pasci ac vestiri se Dominus praecipit; et in dies famem suam portiuncula panis fracti postulat saturari. Si vultis ergo ut non sit inanis gloriatio, primo loco abundantibus eleemosynis summi regis redimamus amicitias: et ut nobis pateat coeleste regnum, omne misericordiae studium convertamus ad Dominum. In cujus amore non otiose aut negligenter pauperum tractandae sunt lacrymae: ne ille qui totum orbem solet pascere, ad nostram confusionem inter mendicos videatur esurire. Contemplare denique singulorum necessitates, et nostri erga miseros sollicitudinem Salvatoris; et intelliges ibi esse Christum nostrum, ubi abundantiam videris lacrymarum. Nec enim longe tibi quaerendus est Dominus, si non sis avarus. Exspectat nos ecce foris, cum illa suorum turba famulorum. Non enim tibi errandum est oculo, ut dubites circa quem potissimum opus miserandae erogationis impendas. Ipsum scias esse Christum nostrum, quem videris nudum, quem aspexeris caecum, quem offenderis claudicantem, quem pannis involutum, quem videris sordida veste contectum. In hac denique veste, cum a magis quaereretur, inventus est; et cum in praesepi positus jaceret, sub hoc habitu apertis thesauris munera oblata suscepit. Ad haec respondet illa evangelica sententia, quae dicit: Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi neque tinea corrumpit, neque fures effodiunt (Matth. VI, 20). 11 Hi sunt illi thesauri qui coelestibus meritis deputantur, quos nulla res adversa contaminat; hoc est, facultatum per miseros dispensata substantia. 3. Audi itaque primo in hoc loco consilium meum, quicumque divitiarum abundantia gloriaris. Si times tineam, commenda; si furem metuis, in superiore parte commenda. Ecce habes idoneum custodem, qui opes tuas servet tibi, in aeternum et in saeculum saeculi profuturas. Addit ad haec: Nolite vobis thesaurizare thesauros in terra ( Ibid., 19). Non ab re est, dilectissimi, quod admonet Dominus, ne quis thesaurum suum terrae commendet. Frequenter enim videmus congesta terrae vitio periclitari; et opes nimium defossas quadam limi tabe consumi. Unde utilius judico esse commodare quam abscondere, et fenore magis credere quam terrae deputare. Stultitiae autem genus est, clausum tenere quod potest multiplici labore proficere, et ad usum aeternae vitae fructum exhibere justitiae. Moneo ergo ne quis in terra abscondat thesaurum suum, hoc est, ne quis terrenis actibus coelestis animae dignitatem deputandam putet. Illius autem thesauros tinea comedit, qui vanitati servit, et vitam suam in hujus mundi pompa constituit. Tinea igitur, dilectissimi, vermis est invidiae et avaritiae, qui secreta cordis solus possidet, solus quae sunt in abditis congesta consumit. Furem vero diabolum credite: qui ut bonis operibus insidietur, objecta saeculi pompa blanditur; et ut hominem a consortio regni coelestis excludat, aurum manibus ingerit, argentum oculis opponit, gemmas collo inserit. Ita superbiam nutrit, et desideria carnis stimulo cupiditatis accendit; quae sicut Scriptura dicit, mergunt hominem in interitum (I Tim. VI, 19). Non dubie autem ille poenis exonerat profundum, qui thesauros suos praemittit ad coelum. Audite quid Dominus offerat: Venite, benedicti Patris mei, possidete mecum regnum promissum vobis a constitutione mundi. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; nudus eram, et vestistis me (Matth. XXV, 34, 36). Quis dubitet post hanc vocem, de hoc saeculo cum tota patrimonii sui pompa migrare? Stultitiae profecto vanitas est, vitium in electione meritorum, plus mundum eligere, quam coeleste regnum, magis saeculo placere, quam Christo. Si quis itaque vult locum invenire in coelesti sede non desinat indigentibus necessaria ministrare. 4. Sed forte dicat aliquis, Tenues sunt facultates meae, non patiuntur tantas erogationis expensas. Si tibi aliquis domum praeclaram hujus temporariae possessionis offerret, nonne pretio collato undique nummos aggereres; et si forte sacculi tui pondus non sufficeret, rem tibi necessariam mutuata pecunia comparares, donec ampliata novo cespite possessione gauderes? Ecce possessio tibi regni coelestis offertur, et quidem parva pretii mercede taxata, quae possit etiam ab illo facile emi, qui non solet de paupertate causari. Videamus tamen quid sit quod a te nomine pretii postulatur, cibus, potus et vestitus. Ad haec non invenio cui erogatio non quotidiana suppetat. Si requiras, forte horreis tuis annonae species exuberat, et novas vini cellulas antiqui gustus fama commendat. Quid tibi prodest servare ista, si nescias lucrativis studere commerciis? Sed dicis, Pauper sum. Numquid sub hac voce illis excusare te poteris, quibus pretia specierum pro temporum sterilitate deponis? Sine causa exiguitatem tuae facultatis accusas: potes habere quod vendas, non potes habere quod dones? Non sine causa dictum est: Frange esurienti panem tuum (Isa. LVIII, 7). Ad inhumanos puto pertinere istam sententiam, quorum panes reconditos et incontaminatos solet caries exesa consumere. Frange ergo esurienti panem tuum, ne pereat, et te a consortio regni coelestis excludat. Addit ad haec, Et domesticos seminis tui ne despexeris ( Ibid. ). Qui sunt domestici nostri? Necessario omnes qui nobis sunt nascendi lege conjuncti. Quid est quod in faciendis eleemosynis non est cujusquam excipienda persona, nec habendum electionis judicium? Quia res quae necessitati servit, erogationis ordinem non requirit. Quid autem tibi est opus quaerere utrum Christianus an Judaeus, utrum haereticus an gentilis, utrum Romanus an barbarus, utrum liber an servus sit ille qui postulat? Ubi incumbit necessitas, non opus est ut personam discutias: ne cum indignos misericordia segregas, Dei Filium pariter amittas. Unde autem scire possumus in qua parte terrarum habitet Christus? Ubique credendus est esse, qui totum noscitur possidere. 5. Sequitur superiora: Tunc erumpet temporaneum lumen tuum, et vestimenta tua ante orientur, et praeibit te justitia, et claritas Dei circumdabit te. Tunc clamabis ad Dominum, et Dominus exaudiet te. Adhuc te loquente dicet, Ecce adsum (Ibid., 8, 9). Et hoc propter fracti panis particulam. Quam plus putas acquires, si majora praestaveris? Audite evangelistam dicentem: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus (Matth. V, 7). Multi quidem gradus sunt misericordiae; sed requirendum est qui potissimum existant. Principatus misericordiae est quidem lapso manum porrigere, erranti viam salutis ostendere, infirmos visitare, in tribulatione positos solatiis inhaerere; sed illa est praecipue exspectanda, esurientem pascere, nudum vestire, captivum redimere, ad tempus non habenti necessaria commodare. Invenimus aliquoties praeterea multa genera misericordiae, quibus se vulgo studia humana commendant: quae cum nullum exhibeant misericordiae fructum, misericordiae tamen mentiuntur affectum. De his enim dicit Jacobus in Epistola sua: Si frater aut soror nudi sint, et indigeant victu quotidiano, dicat aliquis vestrum: Ite in pace, calefacimini et saturamini, non dederitis eis quae necessaria sunt corpori, nihil vobis proderit (Jac. II, 15, 16). Quis non oderit tale genus misericordiae, ubi oris elegantia infirmo pietas otiosa blanditur, et infructuosae coelo lacrymae porriguntur? Quid juvat alienum flere naufragium, si negligas corpus expositum; aut prodest animum excruciare dolore alieni vulneris, si deneges poculum sanitatis? Non pascunt esurientem blanda colloquia, nec vestiunt alienam nuditatem infructuosa consilia. Quid juvat fomentis mollibus palpasse mendicum, si non reficias fame moriturum? Quod istud genus est misericordiae, ut hominem velis vivere, et nolis in necessitate servare? Crudelis est profecto pietas, quae scit dolere miseris, et nescit subvenire perituris. 6. Quid amplius quaeritis, dilectissimi, pro erogatione fracti panis? etiamsi non fuisset vobis coelestis regni portio repromissa, sufficere peccatoribus deberet illa sententia, quae mortalibus spem futurae salutis et laetitiam perpetuae detulit securitatis. Nam si respiciatis ad vestri 12 laboris fructus et coelestis indulgentiam pietatis, multo plus recipitis quam datis. Ecce pro pastu pauperis in Evangeliis coelorum vobis regnum promittitur; pro erogatione fracti panis, et hospitii receptaculo, vel nudati corporis vestimento, opem suam vobis invocantibus per prophetas Dominus pollicetur (Isa. LVIII, 9): in psalmis justitia misericordiae vestrae in saeculum saeculi collocatur (Ps. CXI, 9). Si comparemus terrenis coelestia, satis parvo constat res tam pretiosa commercio; aut quanta pars est eleemosynae vestrae ad illa quae videtur mortalibus Dominus praestitisse? Ecce nos damus terrena, ille coelestia; a nobis temporanea offeruntur, ille sempiterna largitur. Vultis scire quantum distent a coelestibus donis vestri census? In comparatione beneficiorum, non est eadem ratio, divitias accipere perpetuas, et dare quae erant peritura. Ante omnia illis lacrymis consulendum est, quas nuper furor cruentae hostilitatis indixit. Nec enim deest in quo se opere bona voluntas exerceat. Nam, quod pejus est, multos videmus de sua suorumque redemptione sollicitos, quibus manus porrigenda est. Sed dicis, pauper sum. Nec nos quemquam suademus dare quod non habet: sed cujus facultas tam tenuis est, ut non possit redimere captivum, saltem illud quod est minimum addat ad pretium, ut vel parvo nummo videatur satisfecisse mandato. HOMILIA VIII. Item de misericordia. 1. Multae causae, dilectissimi, ex evangelica lectione venientes in diversam partem animum trahunt: quas si voluerimus sub unius materiae propositione disponere, necesse est ut causa causae impediat, alterius negotii intellectum alter excludat. Quando autem potest fieri ut non confusione multa rum rerum aut dicentis, aut audientis impediatur ingenium? Inter caetera ergo, dilectissimi, quibus pro meritis suis, beatitudinis gratiam evangelista commemorat fuisse collatam, interim causam misericordiae apud vos putavimus exponendam, quae quotidiani operis fructum requirit: caetera temporibus suis, cum usus fuerit, exsequemur; ut unaquaeque res cum propriis viribus fixa constiterit, alterius causae materiam non requirat. Ecce dicit Dominus: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus (Matth. V, 7). Miror, si post hanc vocem dubitet aliquis nummum suum expendere, cum viderit justis lucra respondere beneficii. Quid autem prodest congestam auri massam sacculo custodire, cum possis quotidie et bene facere, et expensae fenus pecuniae reportare? Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus. Gaudete, dilectissimi, et securi donate, atque indubitanter expendite. Quis autem non certatim opes suas larga per miseros erogatione dispenset, cum multiplices fructus et duplicia dona se intelligat recepturum? Ecce denique beatos illos Dominus in hac vita judicavit, quibus in futuro misericordiam repromisit. 2. Audite in alio loco Dominum dicentem: Omni petenti te tribue (Luc. VI, 30). Non est otiosum, dilectissimi, quod omnibus petentibus eleemosynam Dominus dare jubet. Sciebat necessario aliquoties inter malos etiam bonos latere; atque ideo bonos malosque commiscuit, ne cum indignos erogatio nimium cauta praeteriret, etiam dignus misericordia indonatus abscederet. Nulla est discretio postulantis; nec est necessitas exploranda pauperis; dantis, non accipientis fructus quaeruntur. Non interest cui petenti eroges; non enim requirit Dominus utrum mereatur ille qui postulat; sed quaerit quantum praestet qui donat. Audite ad hunc locum Apostolum dicentem: Qui parce seminat, parce et metet (I Cor. IX, 6). Profecto nobis praestamus, quotiescumque miseris subvenimus, lucrum nostrum est, nostrarum erogatio facultatum. Nam si respicias ad spem futurae retributionis, fenori traditur quidquid esurientibus ministratur, ita dicente propheta: Beatus qui intelligit super egenum et pauperem, in die mala liberabit eum Dominus (Ps. XL, 1). His omnibus fidejussor est Christus, qui dicit: Ego vobis in centuplum reddam (Matth. XIX, 29). Insuper et vita aeterna promititur; impietati et avaritiae judicii districtio reservatur, ita evangelista dicente: Cum venerit Filius Hominis in majestate sua, et omnes angeli cum eo, tunc segregabit omnes ab invicem, oves a dextris, et haedos a sinistris; dicens illis qui a dextris sunt: Venite, filii mei, possidete mecum regnum coelorum. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; hospes eram, et collegistis me; nudus eram, et vestistis me. Dicet illis qui a sinistris sunt: Recedite a me, maledicti, in ignem aeternum. Esurivi, et non dedistis mihi manducare; sitivi, et non dedistis mihi bibere (Matth. XXV, 31, 32, 34-36, 41, 42). Cogitemus ergo, dilectissimi, et provideamus ne nos retributio impietatis inveniat. Nam sicut in pascendis vestiendisque pauperibus placatur Dominus, ita laeditur in contemptu miserorum; cui tanta est cura infelicium, ut sibi datum judicet quidquid inopem aut vestit aut reficit. 3. Audite Salomonem dicentem: Fili, benefac tecum, conclude eleemosynam in sinu pauperis (Eccli. XXIX, 15). Quisque ergo utilitatibus suis consulere desiderat, non invitus pauperem pascat. Non deest autem in quo quotidie possis lucrum facere, si ad necessitatem respicias paupertatis alienae. Nam dicit Scriptura: Eleemosyna et fide peccata purgantur. (Proverb. XV, 27). Ecce hic jejunis faucibus pastum requirit, ille miserabile vestimentum deesse sibi in nuditate testatur. Satis crudelis est et nimium durus quem non tangit dolor, cum partem corporis sui aut debilitas, aut nuditas, aut paupertas stimulat. Parum profecto sibi prospicit, qui non causae alienae necessitatis intendit. Nil tibi prosunt divitiae tuae, si divitiarum beneficiis non utaris. Nam pars mendicitatis est, congestam secreto pecuniam possidere. Nescis quod non recipit fructum quicumque non seminat, juxta illam sententiam, quam superius commemoravimus, Qui parce seminat, parce et metet (II Cor. IX, 6)? Haec est igitur exercendae culturae ratio, ut quanto plus homo seminum terrae commendat, tanto futuris messibus spes major accrescat. Qui non seminat, otiosis manibus alios metentes spectat. Nam qui inter caeteros agricolas plus laboraverit, plus reponet. Quando autem potest fieri ut horrea sua vacua despiciat, qui semina multiplicato jugiter sulco terrae commiserit? Quid tibi prodest congestis incubare divitiis, si de his nullum lucrum capias? Videmus denique frequenter inveteratam frugum massam vetustate consumi, et vitiata temporibus vina nullis in posterum usibus profutura jactari. Illud solum aliquoties Domino magis intelligimus profuisse, quod renovandi gratia solet agricola indigentibus commodare. Quidquid autem avaritia servaverit, aut aestas nimia decipit, aut vetustas ingrata consumit, aut tinea damnosa corrumpit. Hoc solum sibi homo reponit, quidquid causa miserationis expenderit. Nam ita dicit 13 Dominus: Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi neque tinea consumit, nec fures effodiunt et furantur (Matth. VI, 20). 4. Provideamus ergo, dilectissimi, ne facultates nostras vermis avaritiae exterminet. Praemittamus illuc opes nostras, ubi nullus fur irruat, nullus insidiator incendat. Commendemus divitias nostras Domino dicenti: Nolite vobis thesaurizare thesauros in terra (Ibid., 19). Quisquis enim facultates suas in opere Dei fideliter erogaverit, in parte coeli reconditas ac repositas sub justo fidejussore custodit. Nemo sapiens ad hujus saeculi ornamenta respiciat: quae dum temporaliter voluntatibus hominum serviunt, animis possidentis illudunt. Duo sunt genera divitiarum: unum quod suadet ad mortem, aliud quod ducit ad vitam. Divitiae mortis sunt, incubare facultatibus alienis, et coacervatam pecuniam infelicium lacrymis comparatam in diem annumerare saeculi haereditatibus profuturam. Illae integrae et incorruptae divitiae, quibus animae redimuntur, quibus peccata purgantur. Illius divitiae acceptabiles Deo sunt, cujus largitate pauper alitur, nudus vestitur, captivus redimitur, vinctus absolvitur, coelestis regni haereditas comparatur. Nolo illas divitias, quae quotidie augmento suo famem faciunt, et in posterum dignitatis suae flore nudatae, amatores suos esurire patiuntur. 5. Recurramus denique ad Scripturas, et intelligetis in comparatione divitiarum sub meliore sorte stare pauperiem. In castigatione enim avaritiae Dominus quemdam divitem apud inferos Abrahae patri nostro ita supplicasse assignat, ut mendicum Lazarum in sublimiori loco residentem mitteret, qui refrigeraret os ejus, et aestuantia siti labia restingueret. Cui ita traditur fuisse responsum: Fili, recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala; nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris (Luc. XVI, 25). Videtis quod quaedam vices studia bonorum ac malorum hominum manent, quas studio misericordiae convenit praeveniri; ne infructuosae divitiae adversum se ultrices criminum flammas accendant? Paremus itaque nobis, dilectissimi, apud Dominum locum gratiae, et viam vitae nostrae munificentia et largitate muniamus. Affectuum nostrorum labem apud Dominum praemissa satisfactione purgemus, respicientes ad illam propheticam sententiam quae dicit: Qui seminant in lacrymis, in gaudio metent (Ps. CXXV, 5). Si quis ergo conscientiam suam diligenter interrogat, non otiosis auribus ista suscipienda putet. Non enim poteris in illa die futuri judicii aliter invenire refrigerium, nisi vulnera tua aut curaveris refectione pauperum, aut laveris inundatione lacrymarum. Profusius autem ipsi flete, et facultates vestras flentibus erogate, ut futuris temporibus inter caeteros gaudia metentes, fructus misericordiae colligatis. HOMILIA IX. De eadem misericordia. 1. Quotiescumque, dilectissimi, charitatem vestram pro studio religionis admonere opus est, toties nobis illa sententia evangelicae lectionis occurrit, quae futuro judicio inter bonos malosque discernit: quam si quis neglexerit, lacrymas metet; si quis excoluerit, abundantissimos laetitiae fructus acquiret, ita evangelista dicente: Cum venerit Dominus in majestate sua, et segregaverit malos a bonis, dicet ad illos qui a dextris sunt: Venite, possidete mecum regnum coelorum. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere. Dicet et ad illos qui a sinistris sunt: Recedite a me, maledicti, in ignem aeternum. Esurivi, et non dedistis mihi manducare; sitivi, et non dedistis bibere (Matth. XXV, 31 seq.). Quicumque ergo, dilectissimi, vestrum ad illud coelestis regni consortium venire desiderat, primo loco paupertati manum porrigat, nec alienas lacrymas otiose respiciat; quia unumquemque sive boni operis, sive mali sententia retributionis exspectat, ita Domino dicente: Quaecumque seminaverit homo, illa et metet (Galat. VI, 8). Inter caetera ergo, dilectissimi, quibus religiosae vitae studio opera apponimus, non praetermittamus necessitatem pauperum, ne perdamus infelicium commercia lacrymarum. In hoc enim stat apud Dominum ratio pecuniae per miseros dispensata, ut quanto plus homo erogat, tanto fenoris plus reponat. Sic multis seminibus multa parturiunt, ac multis parturientibus multiplicata consurgunt. Audite de hoc quoque Dominum dicentem: Qui parce seminat, parce et metet (II Cor. IX, 6). Si ergo videtis quod qui parum serit parum metet, ita et qui parum erogaverit, parum recipiet; qui nihil serit, nihil reponit; ita fit ut qui parum recondit, invitus saepe jejunet. Quando autem potest fieri ut homo horrea sua plena magnis frugibus videat, qui nihil seminis terrae commendat? Si vultis ergo, ut fructus laetitiae colligamus, largius in lacrymis seminemus: Qui parce seminat, parce et metet. 2. Invenimus frequenter hominem, qui cum esurienti semel eleemosynam dederit, mandatum se persolvisse credit. Non igitur deficientes fame artus unius diei pastu refecisse sufficiet: sine causa autem una die bonus est, qui altera descendit ingratus. Nam praecedentis misericordiae beneficium perdidit, qui putat esurienti semel sufficere quod donavit. Ille autem ad Dominum integros misericordiae fructus praemittit, a quo pauper numquam tristis abscedit. Jugi medicamine opus est medico, ut gemitus alieni doloris excludat: quia infirmitas quae in diem crescit, medicinam in diem requirit. Sed nec minore cura nobis providendum est, ut abundantibus eleemosynis curemus, si quid in nobis cruentum, si quid est sordidum. Non enim statim sanantur vulnera quae semel laveris. Saepe excisi corporis medicina repetenda est. Si vultis itaque, dilectissimi, ut dies vitae nostrae nulla avaritiae culpa contaminet, non claudamus aures nostras ad clamorem infelicium, nec avertamus oculos nostros a nuditate miserorum. Nemo autem sibi putet perire, quod pauperibus donaverit. Nam sicut mendicitas inhumanitatem sequitur, ita opulentia humanitatis studio comparatur; ita propheta dicente: Qui dat pauperibus, numquam egebit; qui vero avertit faciem suam, in maxima penuria erit (Prov. XXVIII, 27). Ecce aures vestras clamor esurientis increpat, et jejunis faucibus januam tuam sonus vocis deficientis accusat. Quare tibi non occurrit illa sententia: Beatus qui intelligit super egenum et pauperem; in die mala liberabit eum Dominus (Ps. XL, 1)? Satis illum negotiatorem constat stultum, qui reconditum sacculo tenet nummum, de quo inde potest habere commercium. 3. Sed quod pejus est, avaritiae multa consentiunt. Hic ne misereatur pauperi, obstrepit vocem postulantium conturbatione sermonum: ille, ne audiat, aliud audisse simulat. Satis misera est ista vivendi conditio, ut homo dum studet avaritiae, auribus suis gravitatem conetur imponere. Respice ad illam sententiam quae dicit: Qui pauperi miseretur, Deo fenerat (Prov. XIX, 16). Quare ergo dubitet 14 aliquis indigentem pascere, cum videat se ista Christo nostro in pauperis refectione conferre? Sunt aliqui, qui miserabilem mendicitatem spe procrastinatae humanitatis illudunt; qui cum excusare postulantibus erubescunt, miseros promittendo decipiunt. Ecce hic dicit, Clavis deest, custos absentat; cum primum fueris reversus, accipies. Non cogitas illam sententiam Salomonis, quae dicit: Ne dixeris, Abi et revertere, cras ego dabo, cum possis statim benefacere (Prov. III, 28). Unde scis quid contingat sequenti die? Dicis, Cum primum fuerit reversus, accipies: quando est illud, esurienti ut villicus tuus redeat, qui forte te volente frequenter absentat? quando est, ut ad clamantem illa fastidiosa secretorum tuorum claustra dissiliant, quae dum tuae serviunt voluntati, nesciunt aperiri? Dicis, Cum fueris reversus, accipies. Quid si nudum gravior solito tempestas caedat? quid si deficientes fame artus exitus vicinae mortis excipiat? Quis non judicet tuo judicio deputatum morti, quem videt tuo beneficio potuisse servari? Cum fueris reversus, accipies. Cujus fide redit, quem virtus tota destituit? aut qua spe domum repetit, qui pridie confusus abscessit? 4. Deponamus quod promissioni tuae redeundo satisfaciat, forte sub hac qua pridie conditione venturus. Satis justius plane est, elemosynam statim negasse, quam esurientem spe promissa decipere. Audite Dominum dicentem: Frange esurienti panem tuum (Isa. LVIII, 7-9). Requiramus si vultis, dilectissimi, qua fractus panis mercede pensetur. Ecce dicit Dominus: Frange esurienti panem; si videris nudum, vesti eum; et domesticos seminis tui ne despexeris. Tunc erumpet temporaneum lumen tuum, et vestimenta tua cito orientur, et praeibit ante te justitia, et claritas Dei circumdabit te. Tunc exclamabis, et Deus exaudiet te; et dum adhuc loqueris dicet, Ecce adsum. Videte, dilectissimi, quantum nobis constet erogatio tenuis expensae, ut ad petitionem nostram tantae majestatis Dominus dignetur occurrere. Nam et alibi dicit: Qui dederit uni ex minimis istis calicem aquae frigidae, amen dico vobis, quia non peribit merces ejus (Matth. X, 42). In hoc loco voluntas requiritur, non facultas. In maximis enim affectum integrae devotionis ostendit, qui in minimis votum miserationis exhibuit. Unusquisque ergo, dilectissimi, prout habet, ut potest, eroget, largiatur, expendat. Nemo claudum refugiat, nemo surdum non audisse se fingat, nemo debili manus subtrahat, quia omnia ista in retributione consistunt. Vestire enim pauperem, corporis sui est operuisse nuditatem; lucrum autem magnum est refecisse mendicum. Sic enim dicit Dominus: Quaecumque feceritis uni ex minimis istis, mihi fecistis (Matth. XXV, 10). Tanta est enim apud Dominum nostrum cura miserorum, ut sibi praestitum putet quidquid egentibus erogatio miseranda contulerit. Videmus igitur aliquoties inter abundantis vini frumentique commercia egentes viduas, quas sexus et senectus decepit, quibus nec laborandi, nec providendi virtus suppetit. Satis ille impius est, quem non ad misericordiam provocat aut infelicitas desolationis, aut infirmitas senectutis. Videmus, et quod pejus est, frequenter multitudinem captivorum nudis errare corporibus. Quid tibi prodest abundantia divitiarum tuarum, si in conspectu tuo unus algeat, alter esuriat? 5. Ecce imminet tempus, dilectissimi, justae retributionis et promissae in coelestibus munus haereditatis. Erogemus ergo et expendamus in hoc saeculo, si vultis partem divitiarum obtineamus in coelo. Audite Dominum dicentem: Thesaurizate vobis thesauros in coelo (Matth. VI, 20); et alibi: Facite vobis sacculos, qui non veterascunt (Luc. XII, 33). Bene, dilectissimi, Christus noster boni operis fructum pensata facultatum qualitate disposuit; ut in faciendis eleemosynis nec dives, nec pauper excusare se possit: ita ut huic qui plurimum possidebat, thesauros juberet erogare; illum quem noverat paupertatis squalore sordere, esurienti panem juberet frangere. Quae autem tam vacua horrea, quae sustinere non possint tam tenuem erogationis expensam? aut qui tam miseri census, quos possit conturbare mendicus? Facile sane et sine difficultate potest implere mandatum, cui ultra possibilitatem nihil constat impositum. Scio quidem census tenues frequenter bonae voluntati obsistere, ita ut non sit in quo se opera pretiosae cogitationis extendant. Sed si illa quae majora sunt implere non possumus, vel haec quae parva et facilia sunt non praetermittamus. Frange esurienti panem. Ad haec quis non devota mente respondeat, quamvis paupertate oppressus sit, et tota victus mendicitate suspiret? Alioquin aut nimium mendicus, aut satis vanus est, qui in facienda eleemosyna non est fracti panis erogatione contentus. Sed dicis: Multa minutatim dispensata massam faciunt. Verum est: sed quantum est istud ad illud quod dicit Dominus: Ego vobis reddam in centuplum, insuper et vitam aeternam (Matth. XIX, 29)? Tu tamen, qui tam invitus fracti panis portiunculam porrigis, quid faceres, si a te auri pondus, si argenti pretiosum talentum, aut aliquid integrum peteretur? Nescio, si tu aliquando dato magno pretio captivum redimas, qui de re tam parva suspiras. Qui pauperi miseretur, Deo feneratur (Prov. XIX, 16). Unde, dilectissimi, moneo ut nemo partem divitiarum Deo subtrahat, qui justis laboribus non difficilem boni operis fructum reportat, cum misericordiae mercedem multiplici miseratione compensat. Non dubitemus itaque erogare, non dissimulemus expendere. Maxima enim semper fuit apud cultores terrae spes alendae vitae, ex abundantia seminasse. HOMILIA X. De parasitis. 1. Quotiescumque, dilectissimi, pro studio disciplinae, ad confusionem malorum, opus fuit bonarum partium virtutes exponere, multum amicitiis honoris exhibuimus, cum singula quaeque pro suis meritis laudaremus: praeferendo fraternae conjunctionis studia, quae pacis et charitatis juncta consortio, vitam perfectae religionis instituunt. Sed dum assidue singularum rerum causas curiosus inquiro, et honestis actibus officium sermonis accommodo, multum in ipsis amicitiis quod mihi displiceret inveni. Unde ne quid in adulatione bonarum partium subtraxisse videar disciplinae, ausus sum inter illas inimicitiarum culpas etiam amicitias castigare, si tamen amicitiae dicendae sunt, ubi operatur injuria multis acta vulneribus. In quo loco ad excusandam exsecrabilis erroris invidiam, aliquanti forte lusum praetendant, et poenalibus causis laetitiae nomen imponant. Ferat hoc quo libet animo, qui hujusmodi contumeliis subjacere consuevit. Ego ibi amicitias excessisse omne genus captivitatis puto, ubi nec laeso irasci, nec irato, convenit vindicari. In quo loco, dilectissimi, quem ex 15 duobus infeliciorem judicem, nescio: utrum illum qui aliena deformatione vivit, an istum qui corpus suum ludibrio prostituit et illusionibus tradidit. Nemo mihi in talibus causis patientiae nomen imponat: ad luxuriam profecto pertinet poena, quam irascentis inimici non extorquet injuria. Sed forte istis danda venia sit, quos ad omnem contumeliam paupertas trahit, et infelix penuria luxuriantibus plagis subjacere compellit; qui dum necessitati serviunt, contumeliis acquiescunt. Esto ut his patientiam causa improbae paupertatis indicat; quid de illis judicamus, quos aliena pascit contumelia? Qualis iste gradus est amicitiarum, quem vinxit poena, asperavit injuria? aut quae illi potest esse gratia familiaritatis, ubi est quotidie poena venalis? 2. Erubesco quidem, dilectissimi, in confusione miserorum quos fames improbae cupiditatis illexit; sed multo plus illorum actu et conversatione suspiro, apud quos poenalis amicitia tristitiam removit, et laetitiam cruentus amor familiaritatis exegit. Infelices quidem illos judico, quos ad jugem contumeliam venter invitat, et ad omnem injuriam gula numquam poculis exsatiatura sollicitat. Sed istos multo infeliciores puto, qui amica instigatione pugnas instituunt, et inter fluentes mero calices alieno sanguine satiantur. Ecce hic convivium instituit, et votivo quodam apparatu undique greges adulantium congregavit. Inter quos procedit parasitorum gula: cui consuetudinis est injuriam mero vendere, et poculis scissa plagis vestimenta sarcire. Videte ergo, quomodo isti ferant odiorum causas, apud quos cruentas esse placet amicitias. Quid non invenit infelix ac damnosa luxuria? Ecce fit spectaculo homo homini: et ad excitandam laetitiam aut sermo turpis, aut vultus exigitur foeditatis. Huic denique manducanti barba vellitur, illi bibenti sedilia subtrahuntur; hic ligno scissili, ille fragili vitro pascitur. Tanta est igitur libido ridendi, ut putent miseri nullum sine laetitia transire convivium, nisi in cibos verterint aut vestimenta corporum, aut ministeria poculorum. Quantis autem putatis miseriis ista constare? Ecce quidquid detrimenti mensa fecerit, insatiabilis venter acquirit. Nam qui hujusmodi voluptatibus servit, etiam mercedem laboris sui aut bibendo conterit, aut vapulando consumit. 3. Sed haec ante omnia illis imputanda sunt, quae laetitiae causa ad tam foedum ministerium gradum amicitiae et familiaritatis inclinant. In meliore profecto statu est apud Dominum servitus, quae standi lege deputato paret officio. Est illi inter accumbentes locus ridendi, et nulla tamen inter exspectantes tenetur culpa peccati. Ecce instruitur acies poculorum telis armata. Exspectatur primum in contentione verborum victoria: nec finis ponitur, donec abundantibus lacrymis aspera quaeque poculorum temperentur. Polluere est magis quam exornare convivium, exspectare infelicium pugnas amicorum: si tamen amici dicendi sunt, qui captivorum lege serviunt, et gladiatorum more pascuntur. Datur misero inter ciborum novitates, vini liquores, quidquid vilius, quidquid asperius, ut in tanta rerum abundantia incertum sit utrum esurire aut sitire sit melius. Minus plane ludibrio subjacet tenebrosis sedibus deputata captivitas; ubi quamvis sustineat homo durum dominationis imperium, accipit tamen ex ipsa rerum necessitate solatia. Non enim habet, in quo possit erubescere, cui necesse est invito servire. Velim tamen scire, dilectissimi, in quo reficiat exspectantis animum injuria deformitatis alienae. Asserant forte hujus rei amatores jocis ista praestari: quasi re vera desit unde homo non requirat. 4. Ostendam vobis, si placet, oblectamenta non incommoda, quae facile omnem tabescentis animi possint moestitiam removere. Ecce infantibus quam sunt verborum admiranda principia: ubi primum informis littera vocabulum matris operatur, et distantis syllabae gemitus patris nomen orditur? Quis autem ibi laetus non sit, cum inter illa sermonum dura rudimenta, luctantes labiorum sonos rudis lingua decipit, et os trepidum stillantia verba destituit? Quod si forte spectaculis delectaris, habes equorum, licet aliquoties periculosa, satis tamen grata certamina, cum plagis gradu concito ventos aut timeant aut rapiunt. Nec parum laetitiae conferunt illa studia venationum, et canibus acta certamina, quae nec periculis, nec damnis constat exposita: cum hic in conflictu aemulis cursibus aurito lepori imminet, ille argutis naribus cervi vestigia latentis inquirit. Quae tamen dimittenda sunt saeculo, in quo antiquo aestuat errore luxuria. Nos vero aliter decet, quos Christus noster suis legibus vinxit, et ab illa superstitiosae gentilitatis stultitia segregavit. Licet nec nobis desint spectacula, quae tristitiam relevent, et anxium curis animum sufficienter oblectent. 5. Ponamus nobis ante oculos illas pugnas martyrum, et intueamur admirabilium exempla virtutum; et videbitis subito accrescente laetitia cedere omnes infelicium aestus animorum. Cui autem non laetitiam paret pugna, justis partibus succedente victoria, quam ferus hostis admotis tormentorum stimulis in sanctorum persecutione composuit? Quis igitur non rideat, quis non laetus sit, cum videat militem Christi nostri suppliciis exsultantem? erubescente persecutionis auctore, victum plagis cessisse tortorem? Si quis forte dulcisoni cantus delectatur auditu, ad psallentium prophetarum choros sollicita latius corda convertat. Impleatur os nostrum coelestium exsultatione psalmorum, referente Christo nostro gratias, qui spe redditae salutis in honore nominis sui jugiter exsultare nos voluit. Haec sit exsultatio cordis nostri, ut die noctuque laetemur in Domino. Hoc est autem exsultare, mandatis Domini tota mente servisse. Mandatis autem Domini servit, qui vitam suam ab omni vitiorum contagione custodit. Ille vitam suam custodit, qui fidem proximis suis exhibet, pacem diligit, amicitias colit. Hoc est igitur amicitias colere, alienam iracundiam moderationis studio sustinere, et ferventes fratris animos patientia temperare. Ita est, ut futuro judicio inter caeteros inculpatus incedas, si de Christo nostro in his omnibus quae diximus, te probatum castigatus exhibeas. HOMILIA XI. Qui gloriatur, in Domino glorietur. 1. Non recte sentiunt, dilectissimi, qui putant vitae ornamenta proprio labore componi, et sine adjutorio omnipotentis Dei virtutum posse merita comparari. Si ergo nostrum est tantum quod boni sumus, quare vitiis subjacemus? aut si ex nobis descendit omne quidquid potest hominem aut ornare aut salvum facere, 16 quare pereundi lege concludimur? Omnem profecto modum sacrilegae superstitionis excessit, qui in laboribus justis partem Deo subtrahit, a quo sapientiae spiritum accepimus, qui totum hominem regit, et ad omne opus bonum mortalium mentes accendit, cujus est quidquid ex illa justitiae sede descendit. Omnia itaque laborum insignia ad Deum referenda sunt, ne sancti Spiritus dona rescindat. Nimiae autem praesumptionis est vitium, imperatore pugnante militem solum palmam velle reportare victoriae. Sane si vultis potestis agnoscere cui mala, cui bona debeant imputari, propheta dicente: Bonitatem fecisti cum servo tuo, Domine (Ps. CXVIII, 65). Item alibi: Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus (Ps. XIII, 1). Videtis ergo, quod bona nostra Divinitati debemus ascribere; mala autem humanis moribus imputare; quia ut bona procurante Domino creantur, ita mala diabolo auctore nascuntur. 2. Sed ut intelligatis vitam Dei munus esse, mortem diabolo subjacere, audite evangelistam dicentem: Venite, filii, possidete mecum regnum promissum vobis a constitutione mundi. Esurivi, et dedistis mihi manducare (Matth. XXV, 34, 35). Aliis vero dicit: Recedite a me, maledicti, in ignem aeternum, quia non dedistis mihi manducare (Ibid., 41). Videte ergo quod boni actus coelo serviunt, mali inferni sedibus deputantur. Divisio autem actuum nostrorum est: cum bene facimus, Christi sumus; cum mala operamur, in diaboli potestate transimus. Numquam enim deserit Dominus voluntatem religionis studio florentem: nec desunt solatia divinitatis, ubi sunt actus bonae conversationis. Tunc sane nos bona deserunt, cum deteriora succedunt: quia non dubie divino auxilio destituimur, postquam iniquitatis desideriis occupamur. Assistente igitur Deo ac Salvatore nostro, sine dubio dominatio diabolicae potestatis absentat. Ubi autem virtutum Dominus discesserit, facile hostis aulam vacuae possessionis invadit. Una est itaque spes salutis nostrae, ut malorum actuum ordinem nobis imputemus, bonorum Dei virtutibus ascribamus. Cito autem ille ad se imperium diabolicae potestatis admittit, qui divinae majestatis solatia non meruerit obtinere. 3. Sperandum ergo in Domino, ut boni simus: et cum boni fuerimus, in Domino gloriandum. Audite Apostolum dicentem: Quid habes quod non accepisti? Si accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? Haec actuum nostrorum perfecta gloriatio est, si gloriemur in Domino, apud quem victoribus virtutum corona componitur. Ibi sane de se hominem gloriari oportet, ubi pro nomine Domini voluntaria crucis poena succedit: quae tamen gloriatio hunc habet fructum, si auxiliante Christo mereatur effectum; nam propheta in hoc loco dicit: Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laborant qui aedificant eam, in vanum vigilant qui custodiunt eam (Ps. CXXVI, 1). Videtis ergo quod nec sine Domino quod bonum est aedificari, nec aedificatum sine Domino poterit custodiri. Aedificatio divinae hujus domus aedificatio est vitae nostrae, quam oportet divinae majestatis auxilio communiri. Rogandus itaque semper est Christus noster ut in nobis bona nutriat, et exorandus ut nutrita custodiat; atque ita intelligentiae nostrae corda componat, ut omnia quae bona sunt, gloriae coelestis potestati assignet. 4. Stultitiae vero genus est, ut homo suum esse judicet quod laboravit, qui in alterius potestate consistit. Ecce hic modo divitiis exsultat, modo paupertate suspirat: si in manus nostras sunt bona nostra, quare non cum volumus aut penuria cessat, aut divitiae perseverant? Hic modo sanitatis vigore attollitur, modo infirmitatis dolore vexatur: si in potestate hominis esset vitae nostrae salus, numquam periclitaretur mendicus, nec moreretur infirmus. Requirat denique unusquisque initia vitae suae, et auctorem quaerat generis humani, quis corpus formaverit, quis membra composuerit, quis terrenam materiam in humanum usum fecerit vegetare. Nonne haec omnia Dominus Sapientia procurante constituit? Cum ergo non sit nostrum quod sumus, quomodo nostrum est quod habemus? Stultitiae genus est, ut cum alii debeas vitae beneficium, tibi ascribas ornamenta virtutum. Ecce hic honore extollitur, ille sibi de corporis integritate blanditur; hic divitias labori suo imputat, ille scientiam doctrinae vigiliis assignat. Nec nos negare possumus ornamenta religiosae vitae vigilantiae studio comparari. Sed ibi Deus est, ubi integrae religionis est animus, ita Apostolo dicente: Exemplum ejus quaeritis qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII, 3)? Satis ibi vacillat humanum studium, ubi non requiritur Dei auxilium. Nam non dubie periclitatur fides, si non muniatur patrocinio divinitatis. Nostrum est igitur bonum velle, Christi vero perficere. Nam ita Apostolus loquitur: Velle adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio (Rom. VII, 18). Vides ergo boni operis voluntatem ex nobis debere descendere, perfectionem vero in Dei potestate pendere. Quare autem aliquis mortalium fieri bona suo tantum studio assignet, cum dicat propheta: Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Ps. XIII, 3): et Evangelista itidem doceat non esse bonum, nisi solum Deum (Matth. XIX, 17)? Ergo videtis, quod si quando boni videmur, bonitatem Dei operamur. Audite Apostolum dicentem: Vos estis templum Dei, si tamen Spiritus Dei habitet in vobis (I Cor. III, 16). Templum profecto Dei sumus, sed cum bene facimus. Si ergo templum Dei est homo, necessario Dei est quod habemus in templo. 5. Sed haec bonis diximus. Verum non est Dei templum, ubi convenit multitudo vitiorum. Nam ubicumque crimina porriguntur, ibi diabolus dominatur. Ad illum scilicet respicit pompa divitiarum, qui sibi in magna domo vindicat principatum. Nos procuratoris loco fungimur, si aliquid lucri fecerimus, referetur ad Dominum; si damni, referetur ad procuratoris exitium. Quidquid enim servus in domini positus potestate laboraverit, necessario domini est. Habet quidem servus gratiam laboris sui, sed domino debet fructum operis impleti. Denique utili servo ad hoc pecunia creditur, ut domino duplicati fenoris lucra numerentur. 6. Respicite itaque ad consuetudinem conversationis humanae, et intelligetis utili servo ad hoc pecuniam credi, ut domino duplicati fenoris lucra numerentur. Nam ita in hoc loco evangelista dicit, ad eum qui lucrum quadruplicatae pecuniae reverso de peregre domino portavit: Euge, serve bone, quia in pauca fuisti fidelis, in multa te constituam, intra in gaudium domini tui (Matth. XXV, 23). Ita dominus laudatur in servo bono, servus bonus praedicatur in domino. Unde cavendum est ne quando quod ad gloriam boni operis pertinet, nostris virtutibus ascribamus, scientes quod non per jactantiam victoriae corona componitur, sed per fidem et confessionem Dominicae Passionis, quibus respondent bonorum operum studia. Haec est illa pecunia, cui diximus 17 coelestis regni respondere beneficia. Hoc illud negotium justo fenore duplicatum. Haec est illa retributio meritis debita ac beatis laboribus repromissa. 7. Multiplicetur ergo in nobis pietas, fides, misericordia, bonitas; ut cum venerit Dominus facere rationem cum servis suis, intremus in gaudium Domini Dei nostri. Quod facile obtinere possumus, si usque in finem coelestia mandata servemus. Sed non otiose nobis laborandum est, ut mercede digni judicemur. Justis autem actibus facile honesta succedunt, si tamen non occupent animum pravae voluptates, quae non difficile in ventos evanescunt, si non divinae majestatis solatia requirantur. Quisquis ergo est in hoc quo stat salus homini, religionis ordine constitutus, non extollatur gloria sanctitatis: sed magis fructum laboris sui Domino reservet, qui unicuique pro meritis coelestia dona componit. Qui gloriatur itaque, in Domino glorietur (I Cor. I, 31). Omni ergo studio agendum est, dilectissimi, ut vitam nostram Domino ita fides pura commendet, ne quid extollentia humana sibi vindicet, aut suis laboribus donet. Totum autem perdidit quod laboravit, qui propriis virtutibus fructum sanctitatis ascripserit. HOMILIA XII. De bono conservandae pacis. 1. Solliciti sint forte aliqui malivolis exprobrare verbis studium bonae voluntatis, et timori aut ignaviae ascribere, si quando homo litibus cedit, et exulceratus injuriis ad omnem patientiam quietis amore confugerit. Ad confutanda tam pravae mentis judicia, sufficere quidem deberet evangelicae lectionis admonitio. Sed quod ex nobis est, fidem rerum etsi exiguo sermone prosequimur; atque ea quae plenitudo religionis postulat, pro affectu quo charitati studemus, votis competentibus adjuvamus: licet sciam antiquis legibus ita multos devicto amore servire, ut odiis semper impugnent quidquid servandae pacis cura suggesserit. Siquidem id ipsum quod dicturi sumus, multis divinarum Scripturarum testimoniis approbemus, ita in hoc loco Domino dicente: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui vos oderunt (Matth. V, 44). Non dubito quod aliquantis satis otiosum et impossibile videatur pro inimicitiis amorem deferre, pro contumeliis gratiam retulisse. Et vere, dilectissimi, difficile est, ut accepta injuria dolor non in quacumque parte corporis desaeviat. Sed sapientis est supervenientem dolorem aut patienter ferre, aut fomentis mollioribus temperare. Infinita autem virtus est, odia vicisse beneficiis. Nam ille inter caeteros palmam perfectae virtutis obtinet, qui ad vicem veneni pocula dulci melle componit. 2. Primus itaque dilectionis gradus est charitatis affectum amicitiis nutrire; integrae autem dilectionis est cumulus, odium amore repensare. Illud beneficiis ascribitur, hoc virtutibus deputatur. Additur praeterea ad cumulum perfectae dilectionis illa sententia, quae ait: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi; hoc enim faciens carbones ignis congeres super caput ejus (Rom. XII, 20). Quicumque ergo tu es, quem alienae insolentiae inquietat injuria, et dolor contumeliis excitatus stimulat; si vis perfectus esse, animorum iracundiam moderatione compesce, et a te patientiae bono odia improbae indignationis exclude: aut certe, si tantum vindicare desideras, miserere ab his qui ignorant salutem animae in hac dilectionis perfectione pendere. Forte odiis odia compensentur, et ad compensandum facinus vicaria injuria. Provocasse quidem ad iracundiam fratrem, crimen est; sed provocatum non cessasse, deforme est. Ita enim odiorum semina abundantissimos iniquitatis fructus reddunt, et scelerum poenas operantur, et cum auctor litis erubescit fratri satisfacere, et laesus justo, quantum ipse putat, judicio vindictam illatae requirit injuriae. 3. Audistis ecce, dilectissimi, quibus pacis studia fructibus gratulentur, nunc discite quantis odia criminibus incusentur. Sic enim proponit evangelista, Domino dicente: Qui odit fratrem suum, homicida est (I Joan. III, 51). Videte utriusque partis retributionem. Huic pro odio fratris homicidii macula ascribitur, illi vindicta pro parva eleemosyna praeparatur. Respice denique et vide quanto te amicitia quietis et pacis honore circumdet, quantum tibi favoris exhibeat, si adversus inimicitias amore contendas. Diligite inimicos vestros (Matth. V, 44). Longe autem minor fructus est, si amantem te diligas. Alienis enim moribus servit, qui non amantem diligit; suis autem moribus servit, qui amantem diligit. Ad illum necessario charitatis gratia pertinet, qui inter duos prior affectum amoris exhibuit; qui amantem diligit, debitum reddit. Nam non est novum meritum, ubi alterius praecedit officium: nec perfectioni ascribendum est, ubi muneribus munera, praemissis officiis redduntur officia. Si esurierit inimicus tuus, ciba illum (Rom. XII, 20). Numquid dixit, Si esurierit amicus tuus, ciba illum? Tu inimicum tuum pasce; nam amicus ipse sibi praestat ut non esuriat: quid autem ibi operatur tua eleemosyna, ubi amicum pascit amicitia. 4. Videamus tamen quid intersit inter eum qui indigentem amicum pascit et eum qui esurientem inimicum reficit. Ille gratiae reddit debitum, hic exhibet miserationis et virtutis exemplum. Gloriosum est quidem indigentem fratrem pascere, sed fortius est inimico in necessitate posito subvenire. Diligite inimicos vestros. Forte illi quem recens pulsat injuria, videantur ista non convenire rationi. Sed respiciat, quicumque est, ad vitae suae quietem; et intelliget quia inimicum dilexisse, vicisse est. Infinitum autem est, quantum periculi homini incumbat, cum duos aemulo furore consimiles ad pugnam ille diabolus magister litis armaverit, cujus est consuetudinis ad instiganda odia amaros portare ac reportare sermones. Quando est autem ut ille diem sine tribulatione transigat, vel quando est ut ab illo nox sine impia cogitatione discedat, quem ira indignatione stimulat? Numquam profecto sine suspicione vitam ducet, cui est semper necesse cogitare et timere quem laeserit. Summa itaque cura sunt dolores asperi blando verborum medicamine temperandi, quatenus et duritia cordis pacis studio castigata mollescat. In quo loco beatos illos judico, qui verba labiorum suorum tacito ore custodiunt, et memores coelestium mandatorum alienae vocis contumeliam non requirunt. Cessant enim odia, ubi non reputatur injuria; nec habet ullam virtutem iracundia, si desit unius in contentione persona. Ita duplex patientiam manet victoria: hominem vicisse proprios animorum motus, et temperasse mores alienos. 5. Scimus quidem, dilectissimi, quod aliquoties in contentione verborum laceratis auribus corda suspirant. Sed ipse sibi injuriam facit, qui litigiosi hominis 18 verba custodit: ipse se maculat, qui alterius dicta queritur in se fuisse collata. Plena victoria est, ad clamantem tacere, et non respondere provocanti. Habes enim mercedem et de tua patientia, et de fratris medela, si oblivioni deputetur injuria; ubi enim verbis verba succedunt, incendio fomenta praestantur. Sicut nihil est deformius respondere furiosis, ita nihil utilius tacere provocatis. Nam sic accrescunt inimicitiae, si cum alter se verbis defendit, alterius dicta alter accuset: nullus autem est finis inimicitiis, nisi ad tempus obtemperemus iratis. Dicis forte, Non est culpa, si illud quod dicit propheta feceris: Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis (Psal. CXL, 3). Si non vis injuriam pati, religa plectrum oris tui, et obtura aures tuas, ne ad te irascentis fratris verba perveniant; aut certe si pervenerint, silentio deputentur. Sic fit ut conceptus furor virtutem perdat, si uno tacente alter solus insaniat. 6. Audite Apostolum dicentem: Dilectio proximi malum non operatur (Rom. XIII, 10). Vultis scire quod sit istud malum, quod gratiam fraternae dilectionis excludit? odia, rixae, simultates, lites, aemulationes, quae omnem cursum vitae praesentis infamant. Hoc ergo malo absolutus est, qui charitati servit: nec habet in eo locum ruina vitiorum, qui calcatis odiis integrum charitatis custodit affectum. Addit ecce dilectionis augmentum evangelista, dicens: Dilige proximum tuum, sicut temetipsum (Matth. XXII, 39). Videamus qui sit iste proximus, quem tanto studio evangelista commendat. Non ita propheta gradum parentelae aut necessitudinem consanguinitatis exposuit, ut extraneos a gratia fraternae dilectionis excluderet. Proximus tuus est omnis homo, qui eadem tibi est Christianitatis lege conjunctus; proximus tibi est, qui ab Ecclesiae consortio non videtur alienus; proximus tibi, quicumque est proximus Christi. Qui ergo proximum diligit, Deum diligit. Ita qui Deum diligit, oportet ut Christi sui proximum veneretur. Propheta laudans conjunctionem fraternam dicit: Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum (Psal. CXXXII, 1)! Quid in vita hominis est bonum, nisi pax, sub qua omnia quae sunt honesta proficiunt ac religiosa nutriuntur? Quid est jucundius quam ut omnes gentes uni Deo in pace serviant, atque in unius Domini laudem omnium populorum vota conveniant? Habitare in unum hoc est, in unum Deum credere, et in uno Dei Filio fideliter permanere. Haec est mortalibus utilis et jucunda conjunctio, ut non dividamus, sicut haeretici faciunt, Patrem a Filio, nec Filium a Patre, nec Spiritum sanctum ab utroque; sed credamus haec tria nomina per personas divisa, unius deitatis gaudere consortio. Ita fit ut cum in unum convenerit, nullum sit in Ecclesia dissidium charitatis. 7. Vitemus ergo semper, dilectissimi, odia: sed ut odia vitare possimus, ante omnia causas vitemus odiorum. Primo loco cesset invidia, quae ad omnem litem animos humanae mentis accendit. Nemo in comparatione personae alterius natales infamet; et non est quem insolentia sui oris accuset. Cavendum ante omnia est, ne quid per concertationem simultatis accrescat. Solet enim insanabilis inimicitia ex contentione descendere. In quo loco patientia opus est, cui non sine fructu propriae salutis obsequeris. Nam sicut illum qui injuriam fratri infert gravis peccati manet culpa; ita te maxima protegit virtutis corona, si accepta non irasceris injuria. Ille enim dilectionis plenus affectus est, si oblitteratis contumeliis, infirmitatibus miserearis alienis. Scimus quod gloriosum est aliquantis, exspectare benignis oculis poenas corporum aut damna miserabilium facultatum. Sed si qui sunt isti, audiant Dominum dicentem: Orate pro calumniantibus vobis (Matth. V, 44). Multi accepta injuria vicariam contumeliam parant, et vindictae locum animo latrocinanti exspectant. Et ubi est illud quod Dominus dicit: Nemini malum pro malo reddentes (Rom. XII, 17)? Ac ne aliquid sibi vindicaret iracundia, potestatis etiam spem abstulit ultionis, cum dicit: Mihi vindictam, ego retribuam, dicit Dominus (Ibid., 19). Dimittat ergo unusquisque fratri suo ex toto corde. Nullus recolat injuriam, nemo quaerat ira perseverante vindictam. Sint tibi cum inimico tuo semper blanda, sed pura colloquia: cessent obtrectationes, et cessant lites. Sic est ut a te diligatur inimicus, si non addas causas quibus semper inflammetur iratus. HOMILIA XIII. Item de bono pacis conservandae. 1. Aliquanti forte aestimant, dilectissimi, ab antiquis legis justitiam quam criminosi satis duram judicant, nimiae bonitatis praejudicio fuisse calcatam; ex hoc quod dicat Dominus in Evangelio: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui vos oderunt, et orate pro calumniantibus vobis (Matth. V, 44). Satis crudelis est, dilectissimi, qui putat justitiae non convenire bonitatem, cum una atque eadem sit ratio Providentiae, malos bonitate compescere, bonos legis vinculo custodisse. Denique currite ad sanctum David, et invenietis fontem justitiae ac bonitatis unius esse virtutis, qui ita in parte psalmorum loquitur: Bonus es tu, Domine, et in bonitate tua doce me justificationes tuas (Ps. CXVIII, 68). Nemo ergo dilectissimi, legis descriptionem aliud putet esse quam bonitatis pietatisque consortium: quae cum disciplinae studet, honestis actibus mores instituit, et concitata iniquis cogitationibus corda severitate compescit. Nam ut sciatis nihil de antiquo jure fuisse subtractum, audite Dominum dicentem: Non veni legem solvere, sed adimplere (Matth. V, 17). 2. Non sine causa, dilectissimi, Christus noster praesentis ac veteris Testamenti praecepta unum corpus esse voluit. Sciebat alteram partem sine alterius adjutorio stare non posse: et vere ita est. Nam ubi est districtio judicantis, temperamentum semper opus est bonitatis. Omne denique poculum, dilectissimi, cujus auxilio medicina spem humanae salutis operatur, ex amaris speciebus et dulcibus constat. Quod si quis medicus rationis ignarus nequeat temperare, dum remedium quaerit, mortifera aegris venena componit, quae ita omnes extrinsecus dolores accendit, si tristes herbarum succos aequis nesciat miscere ponderibus. Ita et lex, dilectissimi, quae Christiana jura moderatur, ex amaris et dulcibus, hoc est, ex antiquis et praesentibus institutis est condita. Nam ut est peccatoribus ingrata, ita et justis tota est verborum suavitate composita: in tantum, ut his coeleste promittat regnum, illis gehennae minetur incendium. In qua si quis sapiens noverit humilitatis et pacis adjectione confectionis servare mensuram, nullam exinde districtioris juris patietur injuriam. Nam ut est facile aspera quaeque pocula mellis suavitate mollire, ita non est difficile honestis actibus antiqui juris amaritudinem temperasse. 3. Si quis itaque 19 vestrum justitiam amat, utriusque Testamenti mandata studeat, atque ita novellis legibus serviat, ut illa quae sunt antiquitus constituta non praetermittat. Sic ergo implebis legem Christi, si nihil de antiquis aut praesentibus institutis subtraxeris veritati. Quis autem sapiens opus justitiae fructum neget esse bonitatis, cum audiat prophetam dicentem: Bonum mihi quod humiliasti me, ut discerem justificationes tuas (Ps. CXVIII, 71)? Non dubito esse aliquos, dilectissimi, qui sub hac sententia perfectam putent stare justitiam, quae dicit: Oculum pro oculo, dentem pro dente (Levit. XXIV, 20). Dominabatur quidem ista dudum apud saeculi homines: sed ideo, quia necdum auctor venerat bonitatis. Qualem autem illam putatis fuisse justitiam, quae solam mortis operabatur injuriam? Et nullus profecto adhuc poenae finis esset, nisi Christus noster cruentis legibus oleum misericordiae miscuisset, hoc est, vere sine dolo implesset justitiam, bonitatis exhibuisset doctrinam. His ergo, dilectissimi, eruditionibus instituti, antiquae legis amaritudinem dilectionis studio temperemus; ne videatur ille perfectae modum excessisse justitiae, qui illatae vicem reportat injuriae. 4. Ecce dicit evangelista: Diligite inimicos vestros (Matth. V, 44). Forte aliquantis videtur absurdum, contumeliam amore repensare. Non est impossibile inimicum diligere, si partium tuarum utilitatem cogites. Diligite inimicos vestros. Nemo sub hoc mandati titulo aestimet se aliquod inimico praestare beneficium. Qui inimicum diligit, se diligit. Sibi enim pepercit, qui latrocinantis dexteram magni muneris praeda compescuit; et suum corpus texit, qui armato hosti precibus obviavit, negotio quodam conatus servare reverentiam pugnatori. Nam partem constat esse victoriae, praelium oblato auri pondere redemisse. Diligite inimicos vestros. Hoc est inimicos diligere, odiis non respondere, accepta contumelia patienter ferre, donare injuriam aut manu factam aut verborum stimulis excitatam. Nam ita dicit Dominus: Qui te percusserit in dexteram maxillam, praebe illi et sinistram (Matth. V, 19). Istud praebere scio quod aliquantis ingratum est qui nesciunt lites cavere, et imminentes suppliciorum poenas moderatione compescere. 5. Infinitum est autem quantum uni patientia sua praestet, si alter solus insaniat. Nam sicut duplicatas in se plagas excitat, qui repugnat; ita majoris rixae lucrum facit, qui manus suas alio feriente continuit. Benefacite his qui vos oderunt (Matth. V, 44).Primus gradus est ille quem diximus, ut inimicum tuum diligas, secundus vero ut inimico benefacias; nam ibi affectus docetur, hic opus miserationis exigitur. Aliud est enim inimicum diligere, aliud misero subvenisse. Parum igitur apud inimicum tuum proficit gratia dilectionis tuae, si eum quem diligere te asseris, esurire patiaris. Audite Paulum dicentem: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi; hoc enim faciendo, carbones ignis congeres super caput ejus (Rom. XII, 20). Hic, quantum video, misericordia crudelitati famulatur. Quare ergo non ille circa inimicos suos pecuniam securus expendat, quem promissae tempus ultionis exspectat? Nescit sine dubio irasci, qui dubitat misereri. Ultra felicitatem autem constat esse victoriae, inimicum salvum fecisse, et injuriam vindicasse. Sequitur in hoc ipso loco: Orate pro calumniantibus vobis (Matth. V, 44). Sine dubio hic Dominus conscientiam ficti cordis admonuit. Sciebat enim dilectionem verbis compositam, ac licet largam erogationis expensam, fieri frequenter ingratam. Ita ergo te ostendis non invitum illam vindicem tui eleemosynam fecisse, si inimici tui plagas coelesti medico supplici oratione commendes, et profusis lacrymis auxilium salutis implores. Diligite inimicos vestros. Si inimicos diligere jubemur; in quo statu putatis esse illum qui fratrem, nullis excitatus injuriis, impia infestatione insequitur? De hoc mihi videtur Apostolus dixisse: Qui odit fratrem suum sine causa, homicida est (I Joan. III, 15). Et vere ita est ac si occiderit hominem, qui odiis persequitur innocentem. 6. Sed videamus tamen qui sunt isti quos propter odia fraterna sanctus Joannes damnandos credidit. Puto illos esse de quibus propheta dicit: Invidia percussum est cor eorum. Isti sunt qui adversus se pugnas instituunt, et domos suas proprio igne incendunt, in quorum sinu clauso flamma tenetur incendio. Nam non est hic quod alteri debeat imputari, ubi nullus est cum adversa parte conflictus, cum omnes pene causae et omnia odia inter personas in acie provocatas desaeviant. Si credibile est, ecce invenimus reum qui adversarium non habet: habemus itaque qui possit puniri, et non invenimus qui debeat vindicari. Felicem plane illum judico, cujus gloriosam vitam torvis oculis alter aspexit. Nam satis bono loco est illius causa, qui aliena laborat invidia, quia non livet homo nisi melioribus; nec invidiae subjacet, nisi quem ad celsiora melior vitae profectus evexerit. Illos vero plus quam miseros puto, quos lucra alienae felicitatis exagitant; et iracundia impia aemulatione concepta occultis cordis jaculis inquietat. Bene istos sua tela puniunt; ut videatur mihi ipsa invidia aliquid habere discretionis, cum auctoris sui cor repercutit, et male conscium pectus cruento jugiter livore consumit. 7. Primo ergo castiganda invidia est, quae semel animo concepta dolores operatur. Sane ubi occurrit oculis nostris alienae gloria felicitatis, aemulationis nos magis studium teneat, non livoris; juxta illud quod dicit Apostolus: Aemulamini meliora (I Cor. XII, 31). Ille profecto nihil subtrahit veris amicitiis, qui sine invidia bonis aemulatur alienis; nec alteri injuriam facit, qui exemplis ad meliora contendit. Si quis ergo est sapiens, imitetur fructus justitiae, sequatur actus continentiae, apprehendat humilitatis gratiam, et cum bonis aemulo amore currat, ut ad meliora perveniat, respicientes ad illam apostolicam sententiam quae dicit: Sic currite ut apprehendatis (I Cor. IX, 24). Quicumque ergo movetur aliena gloria, currat post bonos, et elaboret ut apprehendat: et acquiesco ut praecedat, tantum ut sine animi livore contendat. Hoc est vere immaculatam exercuisse virtutem, sine injuria vicisse meliorem. Superbis sane locum demus, tantum ut nos in humilitate vincamus. Non nos ad aemulationem provocet lucrum militiae saecularis. Maneat illos pompa divitiarum quos admonet cura filiorum, licet multo plus lucri faciat ac sibi reponat qui culturam miserationis exercet. Nihil est autem tutius quam in ore pauperum partem recondere facultatum. Nam ita dicit Scriptura, Domino dicente: Qui parce seminat, parce et metet (II Cor. IX, 6). Tibi fraudas quidquid reservas. Erogemus ergo, dilectissimi, multum, ut multiplices colligamus fructus misericordiae. Sine lucro est autem pecunia quae sacculo tenetur inclusa: quae si negotio deputata fuerit, non multo post tempore 20 quadruplicata respondet. Quidquid pauperibus dederitis, sine dubio fenori deputatis, reddituro vobis in posterum, cum uniuscujusque labores multiplicato honore censentur. Exspectat enim singulos retributio operis sui, sive quos religiosa fides ornat, sive quos manus larga commendat. Nam ita Evangelista dicit: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Matth. V, 7, 9). Sit ergo nobis, dilectissimi, primo loco cura pacis, secundo miserationis. Nihil fictum labiis corda nostra suggerant; nihil dubii ora respondeant, respicientes ante omnia ad illam sententiam quae dicit: Quod tibi non vis, alio ne facias (Tob. IV, 16). Haec illa quam diximus, perfecta dilectio, quae affectum integri amoris instituit. Ita est ergo ut in te antiqui juris districtio nihil habeat potestatis, si ea quae legis plenitudo postulat obedienter observes. HOMILIA XIV. De bono humilitatis. 1. Non sine injuria partis alterius, dilectissimi, est, quotiescumque opus est, vocis praeconia virtutum meritis exhibere, quia cum homo meliora laudat, deteriora castigat. Non enim dubie stultus notari se aestimat, si bonorum judicio sapiens laudatus abscedat. Sed quid facturi sumus, qui non possumus nec bona sine malorum increpatione disponere, nec mala sine bonorum commemoratione damnare? Dabit ergo veniam, qui se in hoc opere injuriam aestimat accepisse. Melius est enim ut mala conscio pudore confusa discedant, tantum ut ea quae sunt laudatione digna non lateant. Duae igitur causae in unum veniunt, humilitas et superbia, quarum exponi alteram sine alterius verecundia rerum natura non patitur, quia una suis actibus, altera erubescit alienis. Dicendum igitur est quantum humilitas utilitatis habeat, ut possitis intelligere quantum superbiae infelicitatis incumbat; et exponendum quantum superbia odiorum pariat, ut discatis quantum amoris gratia humilitatis acquirat; quo facilius unusquisque agnoscat vestrum quid in se debeat emendare, vel quid possit eligere. Non ita superbiae castiganda dominatio est, ut humilitatis praetermittenda sit gratia; nec in tantum humilitas praeferenda, ut superbiae tacenda sint vitia. Quid enim prodest scire valetudinis causam, si nescias medicinam? aut quid juvat nosse auxilium sanitatis, si nulla sit compescendi cura languoris? 2. Audite de his Scripturam dicentem: Humilibus Deus dat gratiam, superbis autem resistit (Jac. IV, 6). Discite nunc, dilectissimi, utriusque partis retributionem; et intelligetis quid diligere, quid odisse debeatis. Ecce hic pro amore humilitatis invitatur ad gratiam, ille pro superbiae crimine deputatur ad poenam. Castiget ergo unusquisque in se, si cui accreverit tumor animorum, ne adversum se coelestis justitiae arma commoveat. Difficile autem sine periculo vitae suae transigit, cui adversus sublimiorem potestatem causa dimicationis incumbit. Inclinandus est itaque ad omnem humilitatem animus, ut sit apud Dominum obtinendae locus gratiae. Potestis autem intelligere quam gravis sit culpa tumentis supercilii, quam necesse est tanto Divinitatis labore compesci. Bene humilitas semper illaesa est; nescit enim vinci, cui non est causa pugnandi. Superbia vero non solum odiis, sed etiam periculis subjacet. Difficile enim potest fieri ut non sustineat pugnam, qui injuriam indicit. Sed facile a nobis omne periculum hujus necessitatis excludimus, si adversus superbiae vitia humilitate pugnemus. Humilibus Deus dat gratiam, superbis autem resistit. 3. Si diligenter requiritis, dilectissimi, universa quibus ab initio mundi Domino coepimus displicere, invenietis omnium vitiorum principem fuisse superbiam, et cognoscetis facile in quo aut humilitas meruerit coelestem gratiam, aut superbia inciderit Divinitatis offensam. Periclitari denique superbia hominem diaboli exitus docuit: qui in sublimiori constitutus loco, humiliora despexit; ac propter vitium praesumptuosae mentis angelica dignitate depulsus, tyrannicae sententiam damnationis excepit. Videtis itaque quod superbiae partes agit qui superbiae studet. Quid autem superest illi, nisi damnationis sententia, cui arrogantia dominatur? Comparemus, si placet, bonis mala, et deteriora melioribus, et intelligetis quanta homo in diem superbiae vitio laboret invidia. Sed nec longe quaerenda persona est. Tu assume officium libertatis, et statim animum superbientis agnosces. Quae, rogo, illis est vita, quibus quotidiana sunt odia? Numquam profecto ille aut sine suo aut sine alterius peccato diem transigit, qui supercilio elatus incedit, quia inter superiores inferioresque personas semper aut despicitur aut timetur. Superbia vilitatis est vitium, et indicium ignobilitatis; nescit autem extolli nobilitas mentis. Semper accrescit apud indignos mores cum potestate supercilium; verum ubi est vitae splendor, humilitas otiosa blanditur. 4. Humilitatem illam veram et sanctam dico, quam religionis et Dei amor suadet, non timor dominationis extorquet. Illius humilitatis facimus mentionem quae charitatis est juncta consortio; quae non auctoritate extorquetur imperii, sed nutritur lege vivendi. Nemo profecto mores naturae tantum vitiis aestimet imputandos, cum facultate nutritur supercilium, cum potestate crescit imperium. Quando igitur infirmis corporibus sufficeret medicina, si cum homine nascerentur et vulnera? Nutritur superbia, dum hic se verbis sapientiorem, natalibus judicat ille meliorem; hic dum non vult loco moveri, ille dum putat se posse contemni. Ita videmus vitio superbiae odia crescere in comparatione personae: dum hic adulantium oculis auri argentique pondus ingerit, ille ambitum honoris opponit; hic dum in se praefert abundantiam opum, ille sermonum; hic dum se vult propter consilium expeti, ille propter convivium desiderat salutari. Enumerari vix possunt vitia superbiae! quae si homo vincere aut cavere posset, nullum laqueum diabolicae damnationis incurreret. Ecce hic ut semper novus esse videatur, excusationem salutatoribus mandat; ille ut quotidie salutetur, aegrotat; hic ut inveniat imputandi locum, fingit se de omnibus esse sollicitum, non quod absentem desideret, sed ut reum inofficiositatis accuset. Quaerit enim quam ex matutinis horis januam salutator obsederit, ut imputet quare amicorum pompa defuerit. Ita cum ad salutationem non admittatur ille qui praesto est, reus statuitur ille qui deest; ac si cum huic qui occurrit clauditur janua, illi qui deest paratur offensa. Nolo illos dicere fastus animorum, cum egreditur diu meditato supercilio, 21 ac suis locis suisque meritis ordinationes instituit; ita ut cum hic oscula porrigat, ille pectus opponat. Nullus illi sermo gratus, nullus confabulationis servatur affectus; alios oculis praeterit, alios sermone despicit: alteram, ut alteri se ostendat iratum. Quae rogo ibi est spes vivendi, ubi unus sub specie amicitiarum praesumit dominationem; alter, dum nimium obsequitur, sustinet servitutem? 5. Videamus autem qualis sit hic superbus, cum inter aequales in judicio sententiam daturus forte consederit. Videor mihi videre pugnas verborum eructatione compositas, cum unus misericordiae studeat, alter justitiae favere se fingat; non ut recto judicio fidem servet, sed ut studia personae superioris exspectet. Aliud enim sensisse se simulat, ut alterius disceptatione dissentiat. Non putat in consiliis rectum, nisi quod solus senserit; non putat justum, nisi quod sibi ipse persuaserit. Vult solus audiri, ac solus omnium ore laudari; nec deest, quod pejus est, ex hac parte qui faveat. Cito enim superbia adulationi dat locum, dum aut hic quaerit gratiam, aut ille veretur offensam. Nec parva est in ipsis conviviis superbia, cum altior toro locus paratur, atque in tantum sublimior lectus sternitur, ut magis pendere quam jacere videatur. Ita superbia acquiescit injuriae, ne pati videatur injuriam. Quaeritur quis assurgenti manum porrigat, quis humerum regat; quis latus fulciat. Nemo mihi excusare potest hoc vitium non esse tyrannicae dominationis. Officium enim quod homo homini exhibet, si non ad hoc solum deferatur ut tueatur infirmum, constat esse servitium. In quo loco laudo paupertatis patientiam, quae cum propriis virtutibus deseritur, alienis moribus famulatur. Sed quid solis divitibus tantum superbiae pondus imponimus; cum videamus frequenter homines in summa penuria constitutos simili animorum infelicitate sordere? De quibus dicit ille sapientissimus Salomon: Tres odit anima mea . . . pauperem superbum, et caetera quae sequuntur (Eccli. XXV, 3, 4). Excedit sine dubio ille superbiae modum, cui nulla est conscientia facultatum. In maximis et in sublimioribus humilitas praeferenda est, humilem vero pauperem nemo miratur; invitus enim se humiliat, quem necessitas paupertatis inclinat. Humilitas in paupere grata est, in divite gloriosa; humilitas inter inimicos blanda, superbia vero etiam inter amicos ingrata. 6. Requiramus e contrario, dilectissimi, quae sint bona humilitatis. Blanda est et officiosa semper humilitas, in amicitiis grata, in contumeliis otiosa: non extollitur prosperis, non mutatur adversis; non indicit servitium, non extorquet; officio prior ad salutandum, tardior ad sedendum; non se adulantium grege exspectat deduci; non se ambitiose desiderat salutari; non laudis studia postulat, non favorem vocis exspectat: odit acclamantium choros, quia non sine verecundia laudatur bona conscientia. Non requirit voces adulantium, nisi qui se laudatione novit indignum; verecundius autem semper laudatur amicorum studiis, qui meretur. Verum ubi indignitas dominatur, notari actus suos aestimat, si illaudatus abscedat. Circumsepta est humilitas bonitate. Ut facere injuriam nescit, ita a contumelia non requirit. Vir humilis in contentionibus magis vult tacere quam vincere, in judiciis acquiescit imperitus videri quam impudens judicari; non in verbis promptus, non ad respondendum paratus. Citatus vero et facilis est superborum sermo, plenus contumeliis et refertus injuriis, numquam sine vulnere missus, numquam sine dolore jaculatus; cujus insanabilis plaga est, et irremediabilis macula. Ubi autem pervenerit verborum culpa, mox per satisfactionem sequitur medicina. 7. Hanc ergo amare, dilectissimi, hanc quaerere, hanc eligere, hanc tenere nos convenit, ut non perdamus gratiam mercedis munere promissam. Audite evangelistam dicentem: Qui se humiliat, exaltabitur; et qui se exaltat, humiliabitur (Luc. XIV, 11; XVIII, 14). Exaltatio ista damnatio est, quae circa arrogantes et superbos futuri judicii exserit potestatem. Inclinandus itaque nobis est animus, quatenus supplosa omni nota superbiae, odiorum studia conquiescant. Sic erit ut homo de humiliori loco ad celsiora perveniat, et remuneratus honore condigno coelestis gratiam potestatis acquirat. HOMILIA XV. De bono martyrii. 1. Multa mihi loquendi apud vos fiducia est, dilectissimi, quotiescumque opus est in amore beati martyris ad memoriam praeconia revocare martyrii, quae animosa fides peperit lucrativis incitata suppliciis, licet non tantum lingua sufficiat quantum martyria postulant. Quando autem omnia humani oris officium poterit expedire quaecumque in paratum belli coelitus virtus operata est? Itaque, quod solum possumus, favorem labiorum meritis exhibemus, siquidem nullius sensum latere possent facta certaminis quod nobis per annos singulos reparat documenta virtutum. Audistis Psalmistam dicentem: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Ps. CXV, 15). Quid pretiosius esse potest illa morte quae in conflictu pugnae hostilibus telis nescit cedere? Maximam profecto illam animam constat palmam reportare victoriae, quae non acquiescit impiis legibus decepta servire. Hoc est vere eximiae virtutis indicium, persecutionis tempore plus morti favere quam vitae. Licet aeternae vitae locum faciat, quem in confessione Christi nostri voluntaria crucis poena commendat, ita Domino dicente: Qui amat animam suam, perdet illam; et qui odit animam suam, in vita aeterna inveniet eam (Joan. XII, 25). Quis non sapiens, contempta hujus lucis usura, si ita usus venerit, ad martyrium ambitiose festinet, cum videat ad lucrum vitae pertinere morti animam deputasse? Quare autem non homo ad tam pretiosum opus devotus occurrat, ac se impiorum manus audacter objiciat, quem coelestis gratia remunerationis exspectat, juxta illud quod Dominus in illa beatitudinis descriptione commemorat: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quia ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 10). 2. Videtis quantos fructus humanis fides suppliciis probata contulerit, vel in quo loco sit posita contemptu corporis acquisita victoria. Quis autem posset de hac quam commemoravimus mercede dubitare, cum videat ecce in amore sanctorum totius orbis studia convenire, et passim undique ad devotionem annuae solemnitatis occurrere? Facile profecto intelligimus quis illis in coelesti sede locus paretur, quorum memoriam tanta officiorum 22 cura prosequitur. Aptemus itaque animos ad futuram gloriam quae reposita est nobis, et praeponamus terrenis coelestia, ut possimus illa aeternae vitae promissa contingere. Nemo autem sibi de hujus mundi ambitione blandiatur, quem videt in diem deficere accessu aetatis et temporis. Si comparemus denique aeternis praesentia, satis vilia et inutilia constat esse quae temporaliter possidemus. Require denique gratiam debitae haereditatis, et intelligis hujus mundi divitias displicere, ac judicas nihil auro obscurius, nihil argenti splendore sordidius. In comparatione autem paradisi, vitro similis est gemma pretiosior. Ita est enim hujus lucis et futuri temporis dignitas, ac si stante in coelo luna oculis hominum radius se matutinalis infuderit. Tamdiu enim placet lunare commercium, quamdiu tenebrosae nocti constitutis legibus praestat officium: quae quamvis placeat candore nocturni luminis, obscuratur tamen supervenientis sideris claritate melioris. 3. Hoc est solum quod tempora praesentis vitae commendet, si ea agimus quae futuro judicio non subjaceant accusationi, nec possint accusata convinci. Sed ut nulla in posterum anima apud Deum injustitiae. laboret invidia, amplectendus est ille profecto psalmus qui dicit: Qui seminant in lacrymis, in gaudio metent (Ps. CXXV, 5). Hoc est in lacrymis seminare et gaudia metere, praecedentes vitae actus proprio confutare judicio, et lascivientem animam justo subdidisse supplicio. Cito enim tristitia laetitiam consequitur, si districtionem judicis satisfactione praevenias, et admissi criminis culpas assidua castigatione confundas. Sed ne minorem ex hoc gratiam comparasse puteris, afflictis et moerore confectis subvenias, et causam tuam apud pauperes larga erogatione componas. Nam ita dicit Dominus: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus. Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V, 7, 5). Si quis itaque vestrum, dilectissimi, studiose Christi consolationem requirit, alienos dolores eleemosynis resecet, ac studiose lacrymas suas huic in cujus honore convenimus, patrono commendet; ac se frequentibus patrociniis insinuet, quo facilius possit impetrare quaecumque Domino pro sua utilitate suggesserit. Occurrendum est semper Dei amicis, ac serviendum est proximis, et incessabiliter supplicandum ut sanctae intercessionis possimus obtinere suffragium. Quis autem apud justum judicem locus erit veniae, si amicis regis nescias supplicare? 4. Denique respicite ad saecularis ordinem disciplinae, et intelligetis quae circa sanctorum obsequia cura manere vos debeat. Sine dubio nisi prius placatus fuerit illius animus qui secreta domus praetoriae observat, non facile pervenitur ad sublimioris amicitiam potestatis. Studiose profecto expetenda sunt suffragia patronorum, quibus solis datum est irascentis Domini animos nosse mollire, et iracundiam temperare. In magna igitur domo post dominum secundus est semper gradus amicorum. Soli sunt per quos apud dominum et suggerendi liber locus, et impetrandi facilis praebeatur accessus. Peculiari itaque veneratione excolenda nobis est memoria sanctorum, ut januam salutis aperiant, et in notitiam Domini desideria nostrae pervenire faciant servitutis. Magna enim securitatis est portio, in rebus asperis de domo regis habuisse suffragium. Nam decrescit quodammodo invidia criminis, ubi reus ad amicitias regalis familiae coeperit pertinere. Ita sine periculo homo vitam transigit, si sit qui apud Dominum negligentiam peccatoris excuset. Nemo autem est cui non opus sit potentioris etiam in maxima securitate suffragium. Nam quamvis aliquantos in hoc numero fides probata sanctificet, opus tamen est ut sit qui ipsam fidem Domino supplici intercessione commendet. Nec enim tam fortem invenias, ut non egeat auxilium fortioris. Sicut bene sub scuto militatur, ita tuto testibus sub patrono res agitur; ubi quamvis immineat poena, si sit qui intercedat, non dubie obnoxia legibus donatur injuria. Quis autem modus esse potest mortis, si cum judex sententia feriat, non sit qui reo supplici intercessione subveniat. 5. Si cogitaremus, dilectissimi, quantum nobis civis martyris virtus praestitit, a laudibus Dei nostri numquam linguae studium, numquam oris cessaret officium. Respicite ad illorum studia qui peregrinas aquas bibunt, et fontes longe positos sitientes inquirunt, et videtis quantum gratiae habeat suis aquis inundata possessio. Aestimari autem non potest quantum patrimonio utilitatis accrescat, si quando quod alibi ambitiose quaeritur, in propria possessione nascatur. Vobis ecce Dominus virtutum, de quo quotidie praesumeretis, dedit fontem vivum habere, non deficientem, non asperum, non amarum: de quo si quis voluerit bibere, semper justitiam sitiet, nec umquam ab illa coelestium mandatorum lege discedet. Si vultis ergo, dilectissimi, ut sit nobis in coelesti sede portio, quam victoribus Dominus repromisit, imitemur primo loco sancti martyris fidem in confessione, et sequamur viam ejus in virtute, nec dubitemus in amore Domini cruentis lictoris manibus pectus opponere. Voluntarium autem militem in conflictu pugnae cito protegit corona victoriae. Sed dum ista beatis superveniunt, et felicium meritis conferuntur, nos interim, quod ad praesentem animae salutem pertinet, resistamus adversis. Non deest autem in quo possis quotidie vincere, si volueris carnis desideriis repugnare. Respice et vide quanta circa te saeviant certamina criminum, vel quam multa sit acies instructa vitiorum. Hinc superbia, inde fidem nostram impugnat invidia; modo ebrietas luxuriae materiam suggerit, modo cupiditas animum ad omne genus falsitatis incendit; cujus studium est inter caetera rixas serere, lites movere, odia comparare. Adversus istas ergo legiones nobis est armis spiritalibus dimicandum, et die noctuque in acie standum, donec aut vitia cedant, aut ad poenitentiam inclinata confugiant. Quibus superatis, non dubie etiam illum qui summam martyrii palmam requirit, possumus inire conflictum. Quis autem ibi nollet pugnare, aut quis non conetur vincere, ubi non solum homo praecedentibus laborum meritis, sed etiam praesentibus virtutum docetur exemplis? HOMILIA XVI. Item de bono martyrii. 1. Satis necessaria fuit, dilectissimi, huic mundo, quantum res docet, ad excitandam virtutum gloriam victoriae tam praeclarae cognitio. Qui adhuc sine dubio jaceret in tenebrosis vinculis, si non inclytis sanctorum illuminaretur exemplis; et circa devia et incerta pugnaret, 23 nisi incredulas hominum mentes diffusa per totum orbem martyrii corona confunderet. Ob quam rem Deo agendae sunt gratiae, qui ad tantam patientiam mortalium mentes armavit, nec otiosus operis magni labores aspexit; ita ut cum amatoribus suis indiceret pugnae necessitatem, victoribus pararet justa retributione mercedem, ita evangelista dicente: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Ibid., 10). Quisque ergo sapiens studio religionis ad superiora contendit, discat prius unde magis veniat corona virtutibus. Nec enim longe nobis quaerendus quem sequamur. Ecce ante oculos nostros est, qui quotidie exemplis salutaribus provocat, et paterna affectione ad consortium sanctitatis invitat. Facile ergo, si vultis, ea quae sunt coelesti regno digna apprehenditis, cum habeatis quotidie quem possitis sequi, et quem debeatis imitari. Respicite, dilectissimi, ad aliarum regionum studia, quae videmus in amore sanctorum peregrinis latius florere commerciis; et intelligetis quantum nobis Dominus praestiterit, vel quantum circa nos sollicitudinis aut amoris impenderit, qui inter caeteras nationes quas salvandi studio respexit, etiam loca nostra martyrii cruore perfudit. Requirite, et invenietis quam ambitiose totus pene orbis expetat patrocinia sanctitatis: ita ut tantarum virtutum merita certantibus votis ac frequentibus jugiter prosequantur officiis. Facile ergo agnoscitis quam specialis circa vicem martyrum officiorum cura nos maneat, cum videatis huc etiam extraneas nationes devotae mentis amore concurrere, et, prout causa exigit, sancti martyris solatia postulare. Habetis plane quod peculiarius gratulari. Nam ex vestro fonte oritur quidquid religionis ubique bibitur, et ex vobis nascitur quidquid alibi sitientibus ministratur. Discite ergo ex hoc, dilectissimi, Deum diligere, qui se quotidie coelesti imperio sanguinis sui effusione commendat: et agnoscite quantum amatoribus Christi nostri patientia, quantum religionis actibus conferat in persecutione tristitia.

2. Ecce, sicut lectio docet, victorem possessio regni coelestis excipit. Tanti est plane sustinuisse carnificem, cui paret poena mercedem. Quis igitur sapiens, si ita usus venerit, tantae virtutis operam bene sibi conscius non requirat, ac se hostibus audaciter objiciat? Quare autem ille flammas non securus aspiciat, aut quare tortoris ungulas expavescat, quem tam pretiosa gratia remunerationis exspectat? Perfectae fidei est lucrativis locum dare suppliciis, praesertim cum tantis praecedentium virtutum docearis exemplis. Perfacile profecto potestis intelligere quid prosit fortissimis quibusque in persecutione vicisse, cum videatis quotidie adversus nequitiam diabolicae praesumptionis per singula sanctorum loca spiritalis judicii saevire sententiam. Non autem otiosa res est, dilectissimi, quod videmus frequenter in castigatione immundi spiritus corpora humana vexari, et invocatis sanctorum nominibus actus suos auctorem scelerum confiteri. Quando incredulis mentibus lectio sola sufficeret? quando humanis sensibus antiqua cognitio integram fidem veritatis insereret? aut quando ad credulitatem tantarum rerum descenderet animus, si ad assertionem praeteritorum solus exspectaretur auditus? Satis igitur infelix est, et alienus a Christo, cujus corda adhuc obsidentur stultae incredulitatis errore, cum videat merita sanctorum tantis stare virtutibus. Ad hos enim respicit, quod videmus frequenter aereum spiritum sub alterius persona psallentem, et alieno ore trepidae confessionis proferre sermonem. In quo cum operetur flamma, non videtur injuria; alter caeditur, et alius confitetur. 3. Tantum igitur Dominus per sanctos suos virtutis operatur, ut diabolicae nequitiae actus per occultas vulnerum plagas et invisibiles lacrymas judicii auctoritate confundat; et latentia scelerum blandimenta sub quodam tortore castigata compescat. Quis sapiens haec exspectet, et non statim quidquid illud est in se infidelitatis accuset, et memor conditionis suae jugi officio sanctorum memoriae condigne honorem paret? Facile videlicet potest intelligere quis illis apud Dominum locus sit, vel quo honore a nobis habendi sint, quibus examinatione palmarum commissum videt esse judicium. Horum ergo, dilectissimi, exempla sectanda sunt, horum fides sequenda, horum virtus imitanda. Nec difficile est cuiquam ista perficere: nam si cogitetis promissae remunerationis coronam, facile vobis erit vincere persecutionis injuriam. Ecce dicit Dominus: Qui perseveraverit, dabo illi victoriae coronam (Apoc. II, 26). Nemo ergo diffugiat, si ita usus fuerit, sonitus catenarum et tenebrosis sedibus otiosa supplicia, in usum impiorum parata, nervorum. Sine dubio universus apparatus mortis cedit, si tamen pugnandi voluntas accrescat. Omnis igitur spes obtinendae victoriae in fide et voluntate consistit. Si enim voluntas sequatur fidem, numquam deserit voluntatem. Difficile autem est ut ille sentiat poenam corporis, qui susceperit injuriam voluntariae passionis. Sane quo facilius in acie positus securus incedas, ante oculos ponenda sunt semper facta sanctorum. Nam in maximis praeliis non desunt pugnatori solatia, si fortissimorum virorum requirantur exempla. Ecce dicit Dominus: Tolle crucem tuam, et sequere me (Matth. XVI, 24). Sed forte non omnibus ista conveniant, quia frequenter delectatum corpus cedit injuriae. Qui de corporis sui fragilitate desperat, ad arma justitiae confugiat, quae voluntario deputatur officio. Facile autem supervenientis hostis impetum sustinet, quem ad pugnam voluntas armaverit; nec expavescit cruenti lictoris gladium, quem munit virtus animarum. 4. Sed cui ista laboriosa videntur, dilectissimi, faciliora suscipiant. Unum quidem est et arduum iter, sicut evangelista dicit, quod ducit ad vitam (Matth. VII, 14). Sed si requiramus, multae viae sunt per quas venitur ad gloriam. Ecce incumbit luxuria, dominatur superbia, saevit avaritia: adversus istas pugnandum est nobis studio disciplinae, cui omnis coelestis gloria virtutis obsequitur. Inclina denique superbiam, et statim consequeris gratiarum coronam; compesce avaritiam, et non dubie de omnibus vitiis poteris obtinere victoriam. Vince ergo prius desideria carnis, et non difficile tibi erit vincere tormenta carnificis. Nostis quantis malis invidia subjaceat; quae dum aliis livet, ipsa se percutit, vel quantum anima cupiditatis periclitetur incendio. Scitis quam gravis aspectus ad excitanda desideria, quam sint veloces jactus oculorum, quam turpis ebrietas, quam periculosae verborum sagittae, quae non sine dolore percutiunt, non sine fatigatione discedunt. Adversus haec ergo paranda nobis est crucis pugna. Toties denique in die tolles praemium, quoties desideria vinces animorum. 24 5. Multa sunt praeterea, dilectissimi, quae nobis necessitatem pugnae frequenter indicunt: quibus devictis ac superatis, non minimam palmam justo victor labore consequeris. Nam sicut quanta sunt in homine vitia, tanta sunt et vulnera, ita quanta sunt certamina, tanta sunt praemia; quot sunt victoriae, tot sunt coronae. Non enim ille sine triumpho parvo diem transigit, qui castigatis vitiis animo purificatus incedit. Ecce dicit Dominus: Tolle crucem tuam, et sequere me (Matth. XVI, 24). Scio quidem paucis deberi martyrii coronam, ipso Domino dicente: Multi vocati, pauci electi (Matth. XX, 16). Sed dum ista felicibus superveniunt, in his quae superius exposuimus excitanda fides est, ut nos, cum opus fuerit, impugnatione religiosae vitae hostilis impetus paratos inveniat. Virtus enim magna in minoribus semper experimentum capit. Sic rudis miles, priusquam ad pugnam veniat, adversus arborem truncatam robur exercet, et inductae manus vulnera ludendo componit. Nunc pedes attollitur, nunc rapido equorum cursu ventos imitatur; in tantum denique proficit studium, ut pene minor labor sit vicisse hostem, quam exercuisse virtutem. In similibus ergo, dilectissimi, praeludendum nobis est, et aptandus est studiis animus ad fortiora venturus. Virtus enim quae in parvis promittitur, facilius in maximis exhibetur. Sic dum consuescimus minora vincere, majora discimus tolerare. HOMILIA XVII. Item III de bono martyrii. 1. Asserunt, dilectissimi, solliciti agricolae rudem terram et nullis umquam examinatam sulcis, non statim justis respondere seminibus; nec bene conceptum sulco germen nutrire, nisi prius scissa ac saepius repetita mollescat. Jam tunc necesse est ut dominus agelli sui fructus securus exspectet, cum antiqui cespitis amaritudo cessaverit: ubi si arandi studium subito cultura destituit, prope est ut pristino colore terra sordescat. Haec est enim boni malique discretio, quod diligentia naturam vincit, negligentia revocat ad naturam. Sub hac, dilectissimi, vivendi ratione Christianae religionis cultura aut crescit, aut deficit; nec minore in hoc opere cura suspirat, cui necesse est duritiam humani cordis assidua castigatione mollire, et exposita frequentius fide obsessum vitiis pectus excolere. Non autem dubie apud negligentes periclitatur religiosae studium professionis; praesertim si coelestium verborum semina mens amara suscipiat, et indociles animi nesciant fructus nutrire justitiae. Nam sicut cessante studio solent spinis arva sordescere: ita ubi religionis cultura negligitur, vitium naturae renovatur. 2. Apud illas forte nationes, dilectissimi, laboriosum sit viam salutis justo sermone disponere, quibus tantum verbo fides Christianae religionis innotuit. Inveniant isti forte, etsi vanum, excusationis ingenium, qui dicant nulla sibi umquam quae sequerentur exempla admirabilium credita fuisse. Quorum vocem propheta convincit dicens: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Ps. XVIII, 5). Nos ad haec, dilectissimi, quem gradum excusationis opponimus, si quid in nobis Dominus aut negligentiae deprehenderit, aut infidelitatis invenerit, apud quos Christianum nomen a virtutibus coepit? quorum non solum auribus, sed etiam oculis quotidie sub praesentia tanti martyris fides religionis inseritur? Et cujus tandem martyris? Illius necessario qui in hoc loco pugnam inclytae virtutis primus exercuit, et quo ordine coelestis regni possessionem obtineremus ostendit, qui in dies quid agendum nobis sit exemplo docet, quid proficiamus inquirit. Nemo autem dubitet illum pro actibus suis esse sollicitum, quem videt sibi parentelae affinitate conjunctum. 3. Oportet itaque, primo loco, ut nos huic patrono frequentibus insinuemus officiis; quatenus pro nobis apud Dominum peculiaris intercessor invigilet, et vitam nostram dignationis suae favore commendet. Nihil autem est quod non possit homo in qualibet necessitate positus obtinere, si amicis summi imperatoris non desinat supplicare. Respicite illorum studia, dilectissimi, qui sitientes aquas a peregrinis fontibus petunt: hoc est, qui sanctas ac venerabiles martyrum reliquias per extensa spatia terrarum studio religionis inquirunt, et diffusa per totum orbem virtutum merita peculiaribus officiis prosequuntur; et intelligetis quo honore nobis ille habendus est qui hujus urbis locum in conflictu coelestis pugnae suo victor cruore perfudit. Vidimus enim per diversas et longe positas regiones scissi corporis plagas passim dividi, et pretiosa vulnerum documenta toto cominus orbe portari; ita ut non minor sit illis sanctorum cura, quibus sola martyrii creduntur indicia. Patrocinium ergo quod aliis fides praestitit, nobis ultro Dominus majestatis exhibuit. Non itaque longe quaerendus est quem sequamur. Hic habemus patientiae magistrum, hic exempla praemiorum, hic formam virtutum, hic documenta meritorum. Aptemus itaque, si ita usus venerit, ad omnem patientiam animam; et memores annuae solemnitatis quem veneramur meritis, sequamur et exemplis. 4. Videte quae sunt ornamenta pectoris, quae pretioso serico quasi opus Dei tegitis, et fulvo auro sidereum vultum oneratis; et discite quae sit pompa vulnerum, quae corona lacrymarum, in quo stet sustinuisse carnificem, vel quanti constet vicisse tortorem; vel in qua descendat exsultatione victoria suppliciis comparata, ita propheta dicente: Qui seminant in lacrymis, in gaudio metent (Ps. CXXV, 5). Quis sapiens his rebus edoctus non judicet temporalis vitae usum in comparatione martyrii debere contemni? Si autem respiciatis ad haec quae quotidie sanctis exhibentur officia, agnoscetis persecutionis tempore melius esse perire quam vivere. Sed quare dicimus perire, cum propheta dicat: Justus vita vivet in aeternum (Ezech. XVIII, 9)? Huic ergo, dilectissimi, virtutum magistro profusis in diem lacrymis supplicemus, ut nos profuturis doceat servire vulneribus: ostendat adversum bellis pectus opponere atque omnem conflictum injuriae sustinere. Neque enim difficile est ibi inire pugnam, ubi videas praecessisse victoriam. Cito autem sedet animis, quod docetur exemplis. Sed, quod pejus est, propter vanitatem hujus mundi difficile est cuiquam ad coelestia pervenire. Non autem obtinet regnum promissum corporis delicata custodia; nec ad coronam virtutum facile pervenit, qui non legitimo agone certaverit. Necesse est igitur ut ad omnem injuriam corpus inclinet, qui ad locum victoriae pervenire disponit. In hoc autem stat obtinendae locus gloriae, ut discat prius displicere saeculo, qui placere vult Christo. 5. Audite in hoc loco Dominum dicentem: Qui amat animam suam, perdet illam; et qui odit animam suam, in vitam aeternam inveniet eam (Joan. XII, 25). Multa sunt genera passionum, quae Deo nostro 25 mortalem hominem vivendi lege commendent: in quibus etsi non est corona martyrum, est tamen non minima palma virtutum. Sane, dilectissimi, quia reposita est haec de qua diximus, corona victoribus, nos interim vel quod possumus, peccatis circumstantibus repugnemus. Cui ergo illa prima martyrii pompa non creditur, elaboret saltem, ut inter fortissimos quosque honestae ac religiosae vitae praemia consequatur. Non igitur ignoratis quantis naufragiis mens humana subjaceat. Ecce cupiditas oculorum nostrorum portas jugiter pulsat, et corda hominum divitiarum stimulis inquietat. Hinc hominem ad omne facinus animus, inde invitat aspectus. Non deest ergo in quo vincas, si pugnare non desinas, et quasi in acie positus hostilibus telis per momenta confligas. 6. Ad haec sane expugnanda evangelica institutione opus est, quae dicit: Si te scandalizat oculus tuus, erue eum (Matth. V, 29). Hoc est oculum eruere, vitia castigare, desideria carnis exstinguere, et disciplinae studio vitae lasciviam deprimere. Paratus tibi est ecce campus, luxuriae provocaris illecebris; et ut solet fieri, specie cultuque deciperis. Si vis ut ista superes, pugnandum est studio castitatis. Occurrat tibi Theclae inter flammas et rabidas bestias custodita pudicitia; quae in tantum mundi hujus ornamenta despexit, ut amore servandae pudicitiae conjugales thalamos desponsata contemneret, et integritatem professae virginitatis pugnando nutriret, vincendo servaret. Frequenter nos ad pugnam provocat iracundia, et furor animorum: instigamur injuriis, contumeliis lacessimur. Discite quo studio ista vincamus; armemus ad patientiam animos, et quod oratione obtinere non possumus, doceat nos ad haec evangelicus sermo qui dicit: Qui te percusserit in dextera maxilla, praebe illi et alteram (Matth. V, 39). Videtis quod injuriae acquievisse, vicisse est. Nam non minimam coronam illum constat reportare victoriae, qui, juxta haec quae praemisimus verba mandati, laesus nescit irasci. Suggerunt nobis aliquoties oculi quod animus non requirit, frequenter etiam ipsa suos lingua prodit errores, erumpit in vocem turpia et inhonesta resonantem. In hoc loco haec est ratio adhibenda virtutum, ut taciturnitatis studio amoris verba claudantur. Ubi in altercatione sermonum loquendi modus est virtutis cumulus. Audite de hoc prophetam dicentem: Pone, Domine, custodiam ori meo, ut non declinet cor meum in verba mala (Ps. CXL, 3). Vincenda ergo est avaritia, confutanda iracundia, castiganda luxuria, et circumstantiae vinculo ora refrenanda. His gradibus ad paradisum tenditur, his virtutum meritis ad sanctorum consortium pervenitur. HOMILIA XVIII. De Machabaeis. 1. Multa quidem spe, dilectissimi, ad aeternam salutem animus accenditur, si quando singulorum martyrum facta recoluntur: sed multiplicato quodammodo anima gaudio in amorem Domini favoremque se commovet, quotiescumque memoriae Machabaeorum mater occurrit, quae adhortatione sua una die septenarium numerum martyrii corona vestivit, tanto fide fortior, quanto partu videtur fuisse fecundior. In qua tanta virtutum documenta, quanta fuerunt pignora. Nam tot una die omnipotenti Deo martyres tradidit, quot filios mater diversis temporum vicibus acquisivit. Beata inter omnes matres, et ipsa orbitate felicior, cui tantum fides contulit, ut sub una die ad coelestis regni gloriam cum tota ventris fecunditate migraret. Hinc respicite illam evangelicam sententiam, quae dicit Christo nostro nec parentes praeferendos esse nec filios (Matth. X, 37). Apud aliquantos forte gloriosum sit, et exemplis salutaribus proferendum, unum filium Deo hostiam obtulisse. Haec omnem animarum virtutem et vota praecessit: ita ut in dolore saevientis poenae nullum filiorum affectus maternae pietatis exceperit. Videte autem per quot virtutum gradus pretiosa fides creverit: cum acquievisse semel satis sit, haec septies in amorem Domini pietatem maternam voluntaria orbitate mulctavit; bene sibi conscia, quae sciret omnem fructum ventris sui in illa vitae aeternitate consistere, juxta illam sententiam quae dicit: Qui amat animam suam, perdet illam; et qui odit animam suam, in vitam aeternam inveniet eam (Joan. XXII, 11). 2. Docet lectio veteris Testamenti Abraham patrem nostrum unicum filium suum Isaac immolandum Deo sacrificium obtulisse. Quod per totum orbem memorabile fidei constat esse documentum. Ac licet nullus perfuderit sanguis altaria, fuit tamen in voluntate victoria, quia apud Dominum hoc est velle, quod facere; cui ita angelum legimus acclamasse: Abraham, Abraham, ne injicias manus in puerum, sufficit quod agnovi quod diligis Dominum Deum tuum (Gen. XXII, 11, 12). Si ergo pater noster Abraham unum filium sacrificium obtulit, et placuit; quanto magis haec, quae uno tempore septem votis consentientibus immolavit, se ipsam octavo loco hostiam Deo offerens; ut quae fuerat ad incitamentum coelestis gloriae magistra tot fortissimorum virorum, fieret etiam ipsa eximiae virtutis exemplum? Sed si placet, dilectissimi, ipsius pugnae ordinem recolamus, ut discant parentes amare filios, et filii obtemperare parentibus: Christi nostri amore praelato, qui victoribus legitimo agone certantibus coronam vitae coelesti flore componit, ita Domino dicente: Qui vicerit, dabo illi coronam vitae (Apoc. XI, 11). Ecce, dilectissimi, quantum rei gestae fides eloquitur, instituitur pugna pro patriis legibus inter omnipotentis Dei et diaboli ministros, multis atque innumeris instructa suppliciis; quibus armatus auctor iniquitatis venena nequitiae suae consuevit exercere. Sed quamvis adversus justitiae ministros multis saeviat hostilis ira terroribus, fit sine trepidatione conflictus. In quo loco artifex scelerum et inimicus bonorum altiori interpellat corda consilio. Molitur igitur adversus singulos impietatis suae tela, et poenali quodam argumento, ut mos est, certamen singulare disponit, dum credit in adversis divisam per partes fraternitatem facile posse turbari, nec difficile vinci, si singulos in quaestione positos poena confecerit. 3. Producitur itaque primo loco natu primus, circumstantibus ac frementibus undique cum toto mortis apparatu impietatis officiis, non otiose persecutore tractante, qui putaret, sublato conjuratae virtutis capite, omne bellum posse finiri. Sed fefellerunt eum misero crudelitatis magisterio nimium edocta consilia. Nam tanto foedius hostis vincitur, quanto adversus unum justum virum major tyranno satellitum turba famulatur. Maximum autem est indicium ignaviae, inter consertos hostium globos unum palmam victoriae retulisse. Sauciato itaque hostis 26 furore cui diversa tormentorum genera serviebant, currit per singulos manus cruenta carnificis: et ad incutiendum mortis timorem, unicuique fraternum sanguinem portat, explorans metu mortis testimonia crudelitatis. Sed dum apud alterum victoriae locum molitur, victum se ab alio confitetur. Stetit autem apud omnes inconcussa fides, vis suorum animata suppliciis. Succedit in aciem secundus; nec longo intervallo procedit et tertius; quibus coronatis, pugnam quartus aggreditur; nec quintum, aut sextum mors funesta deterruit. Est denique in omnibus una fides, una virtus, una conscientia; ut omnes unum putares, atque omnes unum esse crederes, cum tamen singulos per partes laceraret injuria. Ita fraternitas victoriae animata consortio, dum paternis legibus servit, multiplicis virtutis insignia reportavit. 4. Inter tot igitur pompas funerum discurrit mater attonita, et curis anxia, ac metu et pavore conterrita. Sed neminem ista res decipiat; trepidat quidem, sed de victoriae eventu, non de morte filiorum. Ad singulas interrogationes mater stat sollicita, ne quem fides deciperet, ne quem a collegio sanctitatis fragilitas humana segregaret. Nam adversus cruentas hostis minas unumquemque sedula adhortatione prosequitur, ne vellet aliud esse quam frater. Singuli quidem patiuntur: sed ista cum singulis patitur, et cum singulis animo sola torquetur. Tollit ergo palmam propriae virtutis in amore omnipotentis Dei. Sed si respiciatis ad singula quae sedulitas materna sustinuit, cum omnibus filiis partem est sortita martyrii. Post tam innumeras virtutum palmas, venitur ecce ad illum, cujus aetas hosti obtinendae victoriae spem fecerat, et qui viderat circa fortiores aetate viros parum profecisse minacis inquisitionem sermonis, pueriles animos lactandos blandae adhortationis alloquio, omni denique via subdolae persuasionis aggreditur. Hunc divitiis et honore dignum judicat, illam unius filii absolutione aestimat esse palpandam. Sed animus jam totus directus ad coelum non facile recipit de terrena parte consilium: accenditur magis ad virtutis culmen intrepidae animus infantiae adhortante matre. 5. O novum et mirabile virtutis exemplum! orbitate sua mater exsultat: et unde pietas damnum patitur, lucrum reportat. Praemisso etiam hoc quem delicatius amabat filio, ipsa quoque viam gloriosae mortis ingreditur: nec longe innumeris vexata suppliciis, cum triumpho persecuta filios, ad coelestia et aeterna contempta hac temporali luce proripuit. Cui ergo, dilectissimi, curae sunt ventris sui pignora, hujus matris imitetur exempla, tam numerosa, tam fortia. In quam si quis vincendi studio intenderit, non dubie multiplicis gloriae honore muneratus incedit. Quaecumque itaque mater est, filios suos hoc honore dignos judicet: ac sub ista quam didicistis adhortatione doceat, ut discant coelestium legum instituta servare. Qui autem Christo nostro serviunt, fortissimorum virorum pugnas imitentur. Illa mater probat se amare filios suos, quae hoc quo mundus nititur errore depulso, de fructu ventris sui hostiam Deo tradiderit, ac se suosque Domino quotidie immolatura libenter obtulerit. Sed quo facilius illius coelestis virtutis insignia obtinere possimus, contemnenda sunt munera et honores hujus saeculi, quae humanos oculos vanitate suadente decipiunt. Hoc autem apud Dominum acceptabile constat esse sacrificium, si praelato coelesti honore saeculum coeperis despicere. HOMILIA XIX. De Quadragesima. 1. Si respiciamus, dilectissimi, causam praesentis solemnitatis, quae nobis spem salutis aeternae futurae resurrectionis lege commendat, non ab re est, si omnes hos in laetitia dies ducamus, atque illa districtioris vitae studia temperemus. Sed in hoc mihi aliquoties displicet laetantium chorus, quod putat homo totum sibi licere, quidquid Quadragesimae tempore illi religiosae deputaverat disciplinae. Unde nulli dubium est, praecedentia officia in confusionem venire, si nescias custodire quaecumque ad purificationem animae jejuniorum et vigiliarum labore te constiterit comparasse. Cito autem ille quae sunt comparata rescindit, qui immemor spiritalium munerum carnalibus desideriis acquiescit. Oportet enim inter quae diximus gaudia, illam religiosae disciplinae viam teneri, quae non dubie Domino hominem bonae voluntatis insinuat. Cui si sciremus condignam legibus servare reverentiam, nullum gehenna susciperet, nullum perpetuae mortis poena damnaret. Omni ergo studio nobis agendum est, dilectissimi, ne purificati corporis conscientiam indulgentia nimiae remissionis impugnet: non tantum dierum illorum observatione contenti, quos annuatim jejuniorum cura commendat. Licet hanc ipsam aliquantis ob inutilem somnum et insatiabilem gulam constet ingratam. Qui dum ad sanctae Paschae dies desiderio instigante festinant, accusando vigiliarum studia continentiae bona Pascha convivia et jejunia copiosa. Quasi re vera quod Quadragesimae dies prohibeant, licito fieri solemnitas votiva permittat, et in absolutione jejunii data sit licentia peccandi. 2. Ideo nemo putet ex eo omnia sibi licere, quia videt districtioris vitae tempora praeterisse. Solet enim omnem honestae vitae statum remissio incauta decipere. Non aestimet ille ebrietati aliquid fuisse permissum, qui videt constituto tempore cessare jejunium. Non credat mentes hominum somnolentiae deputatas, qui videt juges vigilias superveniente solemnitate fuisse suspensas. Non est utilis servus, qui feriatos dies ad hoc exspectat ut dormiat. Major sollicitudo agricolae manet, postquam diutino terram labore contigerit. Vigilandum igitur est primum, ne forte commendata sulcis semina, aut fera praesumptuosa sibi vindicet, aut avis insidiosa contemnat. Sequitur ut ex otio in usum aquae bibula fossa deducatur, ne superveniens tempestas pullulantia germina aut occidat aut rapiat. Opus est etiam herbas velli, et aridum cespitem sarculo operante molliri: ac per illos quos sibi agricolae vindicant feriatos 27 dies, improbum animal circumducta sepe prohibere. Tantus est enim amor alendae vitae, tanta providentiae cura, tantum culturae studium, ut nec tunc quemquam otiosum esse conveniat, cum agricolae arista fructus perfecto flore commendat. Nam solent adultae messes spinis accrescentibus impediri: atque illa quae in spe maturitatis constituta sunt, alieno semine suffocari. Ita intelligendum et multa agricolae studio crescere, maxima quaeque per negligentiam deperire. 3. Sed dicis forte, Omnes negligentias solemnitatis excusant. Omnibus sine dubio periculis subjacet, qui vitam suam quolibet tempore negligentiae tradiderit. Numquam denique equis otio deputatis bene frena laxantur. Ita et post hiemis rigorem cito inebriata aquis terra luxuriat. Videmus etiam frequenter navigia maris portu proximo, quiescentibus remis, subita vi incurrisse naufragiis. Ad haec ergo respicientes, fratres dilectissimi, ita vitae nostrae ordinem disponamus, ut primo loco castigemus illum conviviorum luxum, quatenus a nobis desideria carnis fugitiva discedant. Non igitur ideo dico, quasi adeo sit abstinendum a cibis, aut in totum parcendum poculis: quia licet sint ad crucem parata, tamen semper sustinenda sunt corpora. Displicet mihi solum in his diebus insatiabilis gula, atque illa ventris infructuosa commercia: displicet profusum ebrietate convivium, ac per totam noctem ludibrio expositum. Excedit profecto disciplinae modum, si quis plus bibat quam sitiat. Quid igitur apud illos exosum, ubi praeter ebrietatis vitium, etiam detrimenta conveniunt facultatum? Quis autem ferat illa damna vinolentiae, ubi plus vergitur ebrietatis causa quam bibitur? aut quis apparatum illius triclinii libenter aspiciat, in quo omnia pereuntis vini odore sordescunt? Nam ubi supercurrit merum, horret necessario turpi squalore convivium, perit profecto quidquid hydria plena susceperit. 4. Videat ergo quid futurum sit cui ebrietas placet, atque ad haec quae dicturi sumus animum sapienter accommodet, et non difficile causam suae infelicitatis agnoscet. Si oleo nimio vas compleveris, ad os patulum recurrit fervens unda vendemiae, et cum foeditate revomet quidquid ex nimietate susceperit. Videmus etiam frequenter exundante vino caprini generis vasa corrumpi, et undis luctantibus cuppas figuli rimas aperire. Nihil profecto liceret morti, si scirent miseri causas vitare pereundi. Debilitatis autem viam munit, qui infirmis corporibus plus aliquid oneris imponit. Ita est ut dubie coeptum iter peragat, quem injusti fascis pondus accusat. Moneo itaque, dilectissimi, ut si quis Christo nostro placere disponit, primo loco desideria gulae castiget, quae ebrietate famulante magistra solet esse damnorum. Denique hinc nuditas, hinc mendicitas, hinc solet aliquantis venire egestuosa paupertas, ita Salomone dicente: Omnis ebriosus pannis vestietur (Prov. XXIII, 21). Perseverent magis in bonis illi fructus continentiae, quibus videmur Domino Quadragesimae diebus devota jugiter mente servire: ne cum forte nos possidendos negligentiae dederimus, videamur studium honestae vitae temporibus solum praestitisse, non moribus. Quid prodest, si te Domino quadraginta diebus bonum exhibeas, et una die furore impiae crudelitatis offendas? Quid juvat per multa temporum spatia pudicitiae servasse reverentiam, si postmodum ad turpe facinus luxuria instigante rapiaris? Quid prodest cupiditati ad tempus fraudem fecisse, si post tantos misericordiae fructus quos tibi manus larga contulit, alienis damnis et lacrymis delecteris? Perit profecto quidquid gratiae homo per multos annos justis operibus acquisivit, si sub unius horae spatio quocumque turpis vitae depravetur errore. 5. Haec est igitur servandae disciplinae ratio, ut integritatem in te nutrias, castitatem diligas, pacem colas, atque omnia quae iniquitati serviunt, sub metu disciplinae confundas: ita ut superiori non superbiat mediocritas, nec despiciatur in personarum comparatione paupertas. Sicut autem magnum est semper servisse melioribus: ita utile est et gloriosum humiliori personae reverentiam praestitisse: quia in quantum homo dignitate praeditus humiliatur, attollitur, ita Domino dicente: Qui se exaltat, humiliabitur; et qui se humiliat, exaltabitur (Matth. XXIII, 11). Humilitatis itaque ante omnia via eligenda nobis est, quae nec odiis subjacet, et multum semper amoris acquirit, ita Apostolo dicente: Humilibus Deus dat gratiam, superbis autem resistit (Jac. IV, 6). Cogitet ergo quis hujusmodi labore iniquo de poena dubitare futuri judicii, qui videt adversus sese poenam coelestis iracundiae commoveri. Quam si quis humilitate praevenerit, non difficile erit ut in coelesti sede locum aeternae possessionis inveniat, de quo ille diabolus superbia operante depulsus, sententiam perpetuae damnationis excepit. Sectemur ergo humilitatem, sobrietatem, continentiam, pudicitiam; elaboremus obtinendo studio sanctitatis; ut vita nostra nullis damnis animae concutiatur, nullis umquam apud Dominum odiis addicta suspiret. HOMILIA XX. De avaritia. 1. Asserunt, dilectissimi, auctores omnium curationum diversis doloribus medicinae beneficia diversa competere, et singulis infirmitatibus singula quaeque beneficium peculiare praestare; ita ut doceant tumentia aut ferro debere compesci, aut medicaminis confectione molliri: latentia melius esse poculis indagari, frigida corporum ferventibus pasci, calidiora frigidioribus temperari. Ego vero in opere divinae institutionis aliter sentio. Nam si illam Epistolam ad Timotheum factam recenseatis, invenietis sub uno medicamine, et unius vulneris resecatione multas valetudines posse curari. Quod autem istud vulnus sit, in quo infirmitates diversae conveniunt et mortiferos dolores operantur, sanctus apostolus Paulus evidenter exposuit dicens: Radix omnium malorum est cupiditas: quam quidam appetentes erraverunt a fide, et inseruerunt se doloribus multis (I Tim. VI, 10). Tractandum est ergo, dilectissimi, quo opere, quo labore debeat tanta criminum silva succidi. Sed prius concurrentium undique in unum omnium vitiorum causas debetis agnoscere, et singula quaeque unde descendant, quo vadant, quid deformitatis, quid doloris exhibeant, diligenter inquirere. Maxima enim spes est recuperandae salutis, fontem nosse languoris. 2. Radix omnium malorum est cupiditas. Et vere, dilectissimi, si respiciamus ad singula quibus ab initio vitam suam habendi studio conditio humana prostituit, nihil est malorum, quod non cupiditas aut concipiat, aut parturiat, aut pascat, 28 aut nutriat. Ex hoc enim fomite videmus pullulare odiorum causas, hinc evenire criminum pugnas, hinc fraternas acies instrui, hinc amicitiarum foedera dissipari. Nemo ergo singulis infirmitatibus proprii doloris crimen assignet. Nam cum omnia vitia constent nominibus suis, pendent tamen sceleribus alienis. Videmus igitur superbiam vanitatis tumore componi, et humillimum quemque arrogantiae contagione moveri. Quem si inter aequales positum subito forte respicias, alium judicas esse quam fuerit, ita elatum verbis incedere, et tumenti aspectu aspicias ad coelum collum portare, ac paupertatis beneficio diu clausum iter linguae verborum munire ponderibus; atque in tantum fastidiosi oris verba disponere, ut cum ipse velit loqui, alium nolit audire. Sed haec quamvis sint per se gravia, constat illecebris cupiditatis animari. Cessat denique divitiarum pompa, et non tam facile invenies, qui superbiae laboret invidia. 3. Radix omnium malorum est cupiditas. Curramus per singula, si videtur, et invenietis quantis malis pullulet vitium cupiditatis. Ecce armatur vicinitas frequenter ad litem: unde est, nisi quod hic forte terminos transcendere, et cespitem juris alieni cogitat occupare? Quare non occurit oculis illa sententia: Ne transeatis terminos quos posuerunt patres vestri (Prov. XII, 28)? Ecce fit primum in hoc loco de proprietate contentio: et dum suam quisque cupiditatem verbis fovet, stimulum litis accendit. Crescit postmodum de contentione causatio: atque utinam hoc solum sufficeret cupiditati! Illud gravius est, quod dum nemo vult inchoatae calumniae facere jacturam, pervenitur ad rixam. Armantur servi, incitantur propinqui, et in alterius lucrum pectus opponitur alienum. Animatur vino furor conductus, et effusus sanguis fit pretium possessionis. Aperitur postmodum legibus forum; et dum ultionis locus quaeritur, congeminatur homicidium. Videmus etiam frequenter acies cupiditate componi, dum aut hic vult videri ditior, aut ille erubescit esse pauperior. Quibus inter se aemulantibus periclitatur interim vicina possessione consortium, dum quaerit quis primus invadat, et cogitat ut immune possideat. Ita fit ut dum cupiditas quaerit augmentum, patrimonium vacillet alienum. 4. Quare non cogitant isti illam sententiam, quae dicit: Stulte, hac nocte requiretur a te anima tua; haec quae parasti cujus erunt (Luc. XII, 20)? Et vere nihil est stultius quaerere dubia et acquirere peritura. Quid enim prosunt homini opes, quae ad hoc solum congregantur ut pereant? Certe te moriente remanet cespes avaritia propagatus: relinquitur ampliata possessio; et quamvis sit in alterius potestatem transfusa, testimonium tamen tui sceleris servatura. In quo loco cogitandus semper ille propheticus sermo: Vae illi qui jungit villam ad villam (Isa. V, 8). Sed dicis, Lego parentes filiis thesaurizare debere (II Cor. I, 24). Ex hac ipsa sententia potes agnoscere quid profecerit pietas tua. Ecce ad alium transeunt divitiarum tuarum ornamenta, et tecum remanet persuasionis invidia. Apud alium facultatum tuarum pompa resedit, et tecum poena migravit. Stultitiae genus est, aliis fecisse lucrum, et sibi parasse supplicium. Nam ita dicit Apostolus: Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et laqueum diaboli (I Tim. VI, 9). 5. Sed nec longo intervallo coelestis sententia districtionis suae exserit potestatem. Nam quodam modo per gradus ad ultionem quamdam praeteritorum actuum vitiorum incrementa succedunt. Denique hic parricidali animo aut patris vitam increpat, aut matris mortem exspectat. Tueatur illum forte ab hoc crimine causa debitae haereditatis. Verum est: sed quamquam legitimus haeres sit, non tamen sine cupiditatis vitio successionis vota componit. Vellet denique unicus esse, si posset; modo de patris morte cogitat, modo de fratris vita suspirat. Non est hoc sine grandi scelere impietatis. Nam quisque hominum parentivae mortis exspectatione animam pascit, parricidali crimine in haereditate succedit. In quo loco cupiditatis impulsu nutriuntur inter cohaeredes odia. Necdum funus effertur, et jam testamenti fides juris interpretatione vacuatur. Alter de subscriptione patris disputat, alter de fratris persona desperat. Hic astruit scripturam non stare testibus, ille assignat testamentum non convenire temporibus. Ita vacillat praedium in collisione causarum; et quod acquisivit avaritia parentum, perdit cupiditas filiorum. Audite Scripturam dicentem: Ne concupiscas rem proximi tui (Exod. XX, 17). Enumerari non potest quantis modis cupiditas saeviat. Ecce ubi testamentum profertur, statim de falsitate cogitatur. Quaeritur quis mutum audierit loquentem, quis mortuum haeredes noverit ordinantem. Nec difficile est, quod pejus est, cuiquam invenire personas, aut scelere conjunctas, aut pretio comparatas. Imitatur hic infelix subscriptionem manus alienae. Ita scripturam quam testator non instituit, cupiditas calamo saepius repetente componit. 6. Radix omnium malorum est cupiditas. Hic ad confirmandam fraudem armat perjurio falsitatem, ille alienis litibus corruptum nonnumquam pectus opponit. Ita sub unius cupiditatis vitio facultas et acquiritur, et laceratur. Ubi est quod dicit Scriptura: Falsus testis non erit impunitus (Prov. V, 19)? Cui hoc imputandum putamus, quod inter illos quos audimus aliquoties criminibus interfuisse, etiam innocentes in crimen vocantur? Venit enim frequenter in quaestione suspicio; et cum apud alterum resideat furti culpa, ad alium transit pervasionis invidia. Ita dum augmentum facultatum quaeritur, etiam bene acquisita lacerantur. Sic fit ut aliquoties descendat ex cupiditate falsitas, et ex falsitate paupertas. Radix omnium malorum est cupiditas. Unde est quod videmus inter se frequenter armatas stare legiones? Quid autem aliud est, nisi quod aut ille aliena occupare quaerit, aut ille occupata custodit? Inde descendit quod aliquoties de imperii potestate contenditur, et de primatus ambitione certatur. Omnia profecto in pace consisterent, si hominem imperandi cupiditas non removeret. 7. Radix omnium malorum est avaritia. Requiramus cujus sit vitium quod tenui tabulato hominis vita committitur, et dubiis casibus pelagi incerta tentantur. Nonne cupiditati ascribendum est, cum superveniente procella altum mare nauticus clamor incusat? Nonne ad cupiditatis recurrit invidiam, cum scrupeis rupibus naufragum corpus illiditur, et tumentia aquis membra ignotis littoribus pelagi unda jactantur? Numquam se profecto nauta navigio credidisset, nisi navigandi desiderium negotiandi cupiditas incitasset. Fertur denique homo undis voto quadruplicandae pecuniae, portatur aurum ut reportetur cum falsitate perjurium. Numquam enim negotium sine fraude agitur, ubi ad hoc solum vilius emitur, ut charius distrahatur. In qua re etiam si votis hominum 29 navigatio quieta successerit, non sine naufragio est, cum inter vendentem et ementem iniquis aut ponderibus, aut mensuris, quis aut operatur aut patitur. Quare isti non cogitant illam sententiam quae dicit: Sicut mensus fueris, metietur tibi (Matth. VII, 2)? 8. Erubescimus illa dicere, dilectissimi, quae luxuria agente deferuntur cui descendit ex cupiditate commercium. Frequenter igitur conjugalis pudor pecuniae taxatione vilescit, et diu incontaminata virginitas sub parvo auri pondere prostituta fidem integritatis amisit. Tanta est apud aliquantos cupiditas, ut venalis pudor pretium foeditatis inveniat. Nam ita ad corruptionem corporis pecunia studiose pensatur, quasi dignum aliquid comparetur. Infelix profecto est, qui plus cupiditati consulit quam pudori. Damnasse est promissae haereditatis gratiam, integritatis fecisse jacturam. Videte sub uno crimine quam dissimile commercium cupiditatis. Hic pecuniam dedit, ut corruptionem emeret; illa pudorem perdidit, ut pecuniam compararet. Nihil enim sine cupiditate agitur, quotiescumque peccatur. Nam si removeas ornamentorum cultum, nullum patieris in corporis contaminatione naufragium. Cesset denique auri desiderium, et nec conjugalis fides perit, nec virginalis integritas erubescit. 9. Radix omnium malorum est avaritia. Hic proditionis arguitur, ille delator alieni criminis accusatur. Quis dubitet quod secretum pectoris oblatae pecuniae pondus irruperit? Nihil clausum constat, quod auro argentoque non pateat; nihil occultum, quod non pecunia indagante sit cognitum. Unde periculose illis conscientiae fides creditur, quibus cupiditas dominatur. Haberet profecto integritas totum secretum, si in aliena domo proditrix pecunia non haberet ingressum. Radix omnium malorum est cupiditas. Ecce ille Dominus ac Salvator noster exitum voluntariae Passionis vitio alienae cupiditatis implevit. Legimus damnationem Redemptoris nostri triginta argenteis comparatam. Sed sicut vidistis proditionem ex cupiditate venire, ita debetis agnoscere damnationem ex proditione descendere. Proditus quidem ductus ad supplicium, sed proditor currit ad laqueum. Ecce quid fructus habet cupiditas: pecunia damnationis ad comparationem sepulturae reposita, hoc est funeribus deputata. Intelligite ergo, in quo statu sit culpa cupiditatis, cum in damnationem venerit pretium proditionis. Nam et apostolus Petrus dicit: Pecunia tua tecum sit in perditionem (Act. VIII, 2). Forte sit aliquis de stultis et avaris qui sibi de hac sententia blandiatur, et praeferat quod audit secum suam pecuniam migraturam. Nihil votis istius ex hac parte subtrahimus. Ventura quidem tecum est, non ut putas ad ornamentum corporis, sed ad testimonium falsitatis. Non tamen ad illos est ratio, quos misericordia comitatur. Alia illos manet causa, quos pecunia sua circa pauperes expensanda Domino larga erogatione commendat, alia illos quos reconditae per scelus facultates accusant. Istis denique annumeratur ad supplicium, illis vero paratur ad regnum, ita Domino dicente: Venite, filii, possidete mecum regnum paratum vobis a constitutione mundi. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; nudus eram, et vestistis me (Matth. XXV, 34-36). 10. Sit ergo, dilectissimi, unusquisque vestrum illa pecuniae qualitate contentus, quae gratiam salutis acquirat, non quae causam damnationis accendat. Castigemus itaque primo loco cupiditatem, si volumus ut omnium vitiorum vincamus errorem. Nemo appetat aliena, et non est qui inimicitiarum laboret invidia; nemo impetat consortium, et nullum est de pervasione certamen. Sit unusquisque contentus propria, et nulla est de occupata possessione causatio. Contemne aurum, et paratum evanescit homicidium; nec parricidalia odia seruntur, si cupiditatis oculus castigetur. Non est in quo haeres erubescat, si quis ad mediocritatem portionis suae contentus accedat. Non sit qui pecuniae augmentum quaerat, et neminem culpa proditionis accusat. Si non requiras lucrum, nullum patieris in tempestate naufragium; et cum agelli tui otiosus secreta custodis, alienum periculum securus aspicies. Vitare ista, dilectissimi, per singulos gradus forte difficile est, et laboriosum multis simul hostibus per diversos errores occurrere. Quaerendum est ergo compendium belli, et auctor litis requirendus; ut cum illo nobis sit pugna, a quo processit injuria. Non enim dubie legiones armis instructas poteris vincere. si tyrannum potueris obtinere. Totam autem causam belli finivit, qui auctorem pugnae superavit. Instruamus ergo virtutum acies adversus paratas scelerum legiones. Sed ante omnia adversus ipsam quae caput belli est, hoc est cupiditatem, fide auxiliante pugnemus. Ita non difficilis erit de illa quam diximus vitiorum labe victoria, matre captiva.