Migne Patrologia Latina Tomus V
Instructiones adversus deos gentium (Commodianus Gazaeus), J. P. Migne
I.--PRAEFATIO.
(0201C)
Praefatio nostra viam erranti demonstrat;
Respectumque bonum, cum venerit saeculi meta;
Aeternum fieri: quod discredunt inscia corda:
Ego similiter erravi tempore multo,
(0202C)Fana prosequendo, parentibus insciis ipsis.
Abstuli me tandem inde, legendo de Lege.
Testificor Dominum; doleo: pro civica turba!
Inscia quod perdit, pergens deos quaerere vanos.
Ob ea perdoctus, ignaros instruo verum.
II.--INDIGNATIO DEI.
(0203A)
In lege praecepit Dominus coeli terrae marisque:
Nolite, inquit, adorare deos inanes,
De manibus vestris factos ex ligno vel auro;
Indignatio mea nevos disperdat ob ista.
Gens ante Mosen rudis, sine lege morata,
Nesciensque Deum, morientes deos orabant,
Ad quorum effigies faciebant idola vana.
Translatis Judaeis Dominus de terra Aegypti,
Imposuit legem postmodum, et ista praecepit
Omnipotens, sibi soli deservire, non illis.
De resurrectione quoque docetur in ipsa,
Et spe, fortunatum rursum in aevo vivendi,
Idola si vana relinqantur, neque colantur.
III.--CULTURA DAEMONUM.
(0203B)
Cum Deus omnipotens, exornaret mundi naturam,
Visitari voluit terram ab Angelis istam,
Legitima cujus spreverunt illi dimissi:
Tanta fuit forma feminarum quae flecteret illos,
(0204A)Ut coinquinati non possent coelo redire.
Rebelles ex illo contra Deum verba misere.
Altissimus inde sententiam misit in illos;
De semine quorum gigantes nati feruntur.
Ab ipsis in terra artes prolatae fuerunt;
Et tingere lanas docuerunt, et quaecumque geruntur.
Mortales et illis mortuis simulacra ponebant.
Omnipotens autem, quod essent de semine pravo,
Non censuit illos recipi defunctos e morte.
Unde modo vagi subvertunt corpora multa:
Maxime quos hodie colitis deos et oratis.
IV.--SATURNUS.
Saturnusque senex; si deus, quando senescit?
Aut si deus erat, cur natos ille vorabat
(0204B)Terroribus actus? sed quia deus non erat ille
Viscera natorum rabie monstrosa sumebat.
Rex fuit in terris, in monte natus Olympo;
Nec divinus erat, sed deum sese dicebat.
Venit inops animi lapidem pro filio sorpsit.
Sic deus evasit: dicitur modo Juppiter ille.
V.--JUPPITER.
(0205A)
Juppiter hic natus in insula Breta Saturno,
Ut fuit adultus, patrem de regno privavit.
Proinde nobilium uxores sororesque delusit.
Praeterea, sceptra fecerat faber illi Pyracmon.
Initio caelum terram Deus et mare fecit:
Terribilis autem iste, medio tempore natus,
Ex antro processit juvenis, furtimque nutritus.
Respice quod rerum auctor est Deus, non Jovis ille.
VI.--DE FULMINE IPSIUS JOVIS.
Dicitis o flulti, Jovis tonat: fulminat ipse:
Et si parvulitas sic sensit, cur annis ducentis
Fuistis infantes; numquid et semper eritis?
Versa in maturum infantia, non capit aevum
(0205B)Lusus: puerilis aetas cessit, sic et corda recedant.
Moribus virilibus consilia vestra debentur.
Insipiens ergo Jovem tonitruare tu credis;
Natus hic in terris lacte caprino nutritur.
Ergo si illum devorasset Saturnus,
In istis temporibus quis pluebat illo defuncto?
Praesertim si mortali patre deus nasci credatur,
Saturnus in terris senuit, et defecit in ipsis.
Illum non aliquis prophetavit praenasci.
Vel si tonat ipse, lex ab ipso lata fuisset.
(0206A)Seducunt historiae per vates confictae.
Ille autem in Creta regnavit, et ibi defecit.
Omnipotens vobis factus Alcmenes amator;
Vivos ipse modo similiter amaret, si viveret ille,
Impuros oratis, et dicitis esse coelestes,
Semine mortali natos de gigantibus illis.
Auditis, et legitis natum in terra fuisse;
Unde bene meruit corruptor ascendere caelum?
Dicitur et fulmen cyclopas illi fecisse;
Immortalis enim habuit a mortalibus arma.
Tot rerum criminibus, parricidam quoque suorum,
Ex auctoritate vestra contulistis in altum.
VII.--DE SEPTIZONIO ET STELLIS.
De circulo zonae fallit vos imperitia vestra,
(0206B)Ex eoque forte Jovem experitis orandum.
Saturnus fertur ibi, sed stella; nam ille
Expulsus a Jove, aut Jovis in stella credatur:
Poli qui sidera tractavit, solique sator,
Trojanis qui bellum fecit, Venerem almam amavit,
Ipsis sideribus aut Mars cum ipsa deprensus
Zelo maritali; deus nominatur aduliscens.
O nimium stulti, qui putatis Majos ab astris,
Nascentes regere, aut totam mundi naturam!
In vulnera positi, et ipsi sub fata viventes
(0207A)Obsceni, curiosi, bellatores impiae vitae;
Et filios totidem mortales illi fecere;
Terribiles omnes, stulti, septizonio fortes.
Si stellas colitis, colite et bis sena sigilla;
Tum arietem, taurum, geminos, ferumque leonem.
Et denique vadunt in piscibus: eoque, probabis.
Lex sine lege fuga vestra, quod vult esse valebit.
Lasciva vult esse, sine freno vivere quaerit.
Ipsi quod vultis eritis, et deos et deas oratis.
Sic ego colui dum erravi, quod modo culpo.
VIII.--DE SOLE ET LUNA.
De sole et luna, licet sint praesentanea nobis,
Erratis, quod ego prius, putatis oranda.
Sunt quidem in astris, sed non sua sponte currunt.
Omnipotens illos, cum conderet omnia primum,
Locavit ibidem cum stellis quarta dierum.
(0207B)Errorem antiquus quin cum ***
Et quidem in lege jussit, ne quis illos adoret.
Tot deos oratis, qui nihil de vita promittunt.
Lex quorum in terra non est, nec ipsi praedicti.
Vos autem seducunt sacerdotes pauci,
Numinis quid dicant aliquid morituri prodesse,
Accedite, legite, et discite verum.
IX.--MERCURIUS.
Mercurius vester fiat cum Saraballo depictus.
Et galeam aut pileum pinnatus, et caetera nudus.
(0208A)Rem video miram, deum cum saccello volare.
Currite pauperculi cum gremio quo volat ille,
Ut sacculum effundat; vos extunc estote parati.
Respicite pictum, quoniam vobis sic ab alto
Jactabit nummos; vos tunc saltate securi.
Vane, non insanis? colere deos pictos in axe?
Si vivere nescis, cum bestiis perge morari.
X.--NEPTUNUS.
Neptunum facitis deum ex Saturno pronatum:
Et tridentem gerit, ut pisces suffigere possit.
Patet esse deum cumatilem illo paratu.
Trojanis non ipse cum Apolline muros eduxit?
Unde deus factus inops caementarius ille?
Non cyclopem genuit monstrum? non majus et ipse
Vivere non poterat de suo? quod structura gerebat.
(0208B)Sic genuit generatus, qui fuit jam mortuus olim.
XI.--APOLLO SORTILEGUS, FALSUS.
Apollinem facitis citharaedum atque divinum.
Primum de Maia natus in insula Delo,
Oblata mercede postmodum structor, obsecutus
Laomedonti regi Trojanorum muros eduxit.
Locavitque sese, quem deum seducti putatis:
Ossibus cujus amor Cassandrae flagravit,
Subdole quem lusit virgo, falliturque divinus.
Officio vervecis potuit scire bicordem.
(0209A)Repudiatus enim discessit inde divinus.
Terruit hunc virgo specie, quam ille deberet.
Illa prior quae debuerat deum amavisse,
Lasciviens qui Daphnem sic coepit amare:
Et tamen insequitur, dum vult violare puellam;
Gratis amat stultus, nec potuit consequi cursu.
Vel, si deus erat, occurreret illi per auras.
Sub tectis illa prior venit, remansit que divinus.
Fallit vos gens hominum, nam victu tristi fuerunt.
Admeti pecora quoque pavisse refertur.
Lusibus impositis dum mitteret discum in altum,
Sublapsum non potuit retinere: prostravit amicum:
Ultimus ille dies fuit Hyacinthi sodalis.
Si divinus erat, mortem praescisset amici.
XII.--LIBER PATER, BACCHUS.
(0209B)Liberum patrem certe bis genitum dicitis ipsi,
In India natus ex Jove Proserpina primum.
(0210A)Belligerans contra titanas profuso cruore,
Exspiravit enim sicut ex mortalibus unus
Rursus fato suo redditus in altero ventre
Percipit hoc Semele iterum Jovis altera Maia.
Abscisso cujus utero, prope partum defunctae,
Tollitur, et datur Niso nutriendus alumnus,
Ex eo bis natus, Dionysus ille vocatur,
Religio cujus in vacuo falsa curatur.
Bacchantur et illi, qualia nunc ipsi videntur
Aut periculones Mimnermonisque futores,
Conspirant in malo, proludunt ficto surore,
Ceteros ut fallant, dicturos numen adesse.
Hinc manifeste vides homines simile viventes,
Vino permotati primus quod expresserat ille,
Sub ludicro suo honorem illi dedere.
XIII.--INVICTUS.
(0210B)
Invictus de petra natus, si deus habetur,
(0211A)Nunc ergo retro vos de istis date priorem.
Vicit petra deum; quaerendus est petrae creator.
Insuper et furem adhuc depingitis esse;
Cum si deus esset unquam, non furto vivebat.
Terrenus utique fuit, et monstrivora natura.
Vertebatque boves alienos semper in antris,
Sicut et Cacus, Vulcani filius ille.
XIV.--SYLVANUS.
Silvanus unde deus iterum apparuit esse?
Inde forte placet, eo quod bene fistula cantat,
Largitur quoniam lignum; nam forte non esset.
Venalem emisti dominum cum empseris illi.
Aspice, deficit lignum. Quid illi debetur?
Non te pudet, stulte, tales adorare tabellas?
(0212A)Unum quaere Deum, qui post mortem vivere diat.
Secde ab istis qui sunt biothanati facti.
XV.--HERCULES.
Hercules quod monstrum aventini montis elisit,
Evandri qui solitus erat armenta furari;
Rustica mens hominum, indocilis quoque, pro laude
Cum gratias agere vellent, absenti tonanti.
Voverunt hostias inepti, ut deo orando,
Lactentes aras in memoriam sibi fecerunt.
Ex eo provenit de vetusto more colatur.
Sed deus hic non est, licet fuit fortis in armis.
XVI.--DE DIS DEABUSQUE.
Dicitis esse deos, qui sunt manifeste cruenti:
Et dicitis fata genesis adscribere vobis.
(0213A)Dicite nunc ergo quibus primum sacra ferantur.
Inter utrinque vias, mors immatura vagatur,
Si tribuunt fata genesis, cur deum oratis.
Deciperis vane, qui manes quaeris orare,
Et qui fabricantur dominos tibi nuncupas esse.
Aut feminas quoque nescio quas deas oratis,
Bellonam et Nemesim deas, Fariam una coelestem,
Vrgines, et Venerem, cui conjuges vestrae delumbant.
Sunt alia praeterea daemonia fanis,
Quae nec numerantur adhuc, et in collo feruntur,
Ut nec ipsi sibi, possint rationem reddere. Pestes
Exportari magis in ultimas terras deberent.
XVII.--DE SIMULACRIS EORUM.
(0213B)Deludunt vos pauci scelerati vates inanes.
(0214A)Extricare suam dum quaerunt vitam;
Subornant aliis esse sub mysteria falsum.
Inde simulantes concuti numine quodam,
Majestatemque canunt, et se sub figura fatigant.
Vidistis saepe Dindymarios, quali fragore
Luxurias ineunt dum furias fingere quaerunt,
Aut cum dorsa sua allidunt spurca bipenne:
Cum doctrina sua servant quod cruore sanant.
Respicite quo non illos nomine cogunt,
Ipsis qui se primum compununt integra mente.
Sed stipem ut tollant, ingenia talia quaerunt.
Ex eo videte, quoniam sunt omnia ficta.
Obumbrant populum simplicem, perituri ni credant.
Res semel in vano de vetustate processit,
Ut vaticinanti credatur prodenti falsa.
(0214B)Majestas autem illorum nulla locuta est.
XVIII.--DE AMMUDATE ET DEO MAGNO.
(0215A)
Diximus jam multa de superstitione nefanda,
Et tamen exsequimur, ne quid praeterisse dicamur.
Ammudatemque suum cultores more colebant:
Magnus erat illis, quando fuit aurum in aede.
Mittebant capita sub numine quasi praesenti.
Ventum est ad summum, ut Caesar tolleret aurum:
Defecit numen, aut fugit, aut transit in ignem.
Auctor hujus sceleris constat, qui formabat eumdem
Tot viros et magnos seducit false prophetans;
Et modo reticuit qui solebat esse divinus.
Erumpebant enim voces, quasi mente mutata;
Tanquam illi deus ligni loqueretur in aurem.
Dicite nunc ipsi, si non sint numina falsa?
Ex eo prodigio quot perdidit ille propheta?
(0215B)Oblitus est iste prophetare, qui ante solebat.
Monstra adeo ista ficta sunt per vinivoraces;
Audacia quorum damnabilis numina fingit.
Gestabant enim, et aruit tale sigillum:
Nam et ipse silet, nec ullus de illo prophetat
Omnino, sed vos ipsos perdere vultis.
XIX.--NEMESIACIS VANIS.
Non ignominium est, virum seduci prudentem,
Et colere talem, aut Dianam dicere lignum?
(0216A)Mane ebrio, crudo, perituro creditis viro;
Ex arte qui ficte loquitur quid illi videtur:
Severe dum agit, sibi viscera pascit.
Incopriat cives unus detestabilis omnes.
Adplicuitque sibi, simili collegio facto,
Cum quibus historiam fingit, ut deum adornet.
Ipse sibi nescit divinare, caeteris audet.
Succollat, quando libet, eum, et quando deponit.
Vertitur a se rotans cum ligno bifurci;
Ac si putes illum afflatum numine ligni.
Non deos vos colitis quos ipsi false prophetant;
Ipsos sacerdotes colitis, in vano timentes.
Sed si corde viges, fuge jam sacraria mortis.
XX.--TITANES.
Titanas vobis Tutanos dicitis esse.
(0216B)Immites tacitos sub culmine vestro rogatis.
Tot lares, aediculas, simulacra ficta Titano.
Adoratis enim stulti malo leto defunctos;
Non legem ipsorum legentes: non ipsi loquuntur.
Et deos audetis aeramine dicere fusos.
Solveritis eos magis in vascula vobis.
XXI.--MONTESIANIS.
Montes et deos dicitis: dominentur in auro.
Obscurati malo, aliena mente juvantes.
(0217A)Nam, si purus animus et mens serena maneret,
Tu tibi de illis ipsi disputare deberes.
Excordaris homo, si putas, ut ipsi te salvent.
Seu regant, seu minuant. Si quid tu sani requiris,
Justitiam legis quaere magis: illa salutis
Auxilium portat, et fieri dicit aeternum.
Nam quod in vanis sequeris, per tempora gaudet.
In brevi laetaris, et postmodum plangis in imis.
Subtrahe te illis, si vis resurgere cum Christo.
XXII.--HEBETUDO SAECULI.
Heu doleo, cives, sic vos hebetari de mundo!
Excurrit alius ad sortes, aves aspicit alter,
Balantum cruore fuso, manus inspicit alter,
Et cupit audire responsa vana credulus.
Tot duces, et reges ubi sunt consulti de vita,
(0217B)Vel portenta sua scisse quid profuit illis?
Discite quaeso bonum, cives, simulacra cavete:
Omnipotentis enim in lege quaerite cuncti.
Sic ipsi complacuit Domino dominorum in altis,
Ad probationem nostram daemonas in mundo vagari
(0218A)Et tamen exalia parte mandata praemisit
Caelestes fieri qui relinquunt aras eorum.
Unde non hoc curo disputare parvo libello:
Lex docet, in medio ciet, Consulite pro vobis.
In duas intrastis vias, condicite rectam.
XXIII.--DE UBIQUE PARATIS.
Dum ventri servis, innocentem esse te dicis,
Et quasi communis facis te ubique paratum.
Vae tibi stulte homo, mortem circumspicis ipse.
Barbaro de more sine lege vivere quaeris;
Ipse tibi hymnificas etiam insinere de verbo,
Qui simplicem fingis: simpliciter vivo cum isto.
Vivere te credis, dum ventrem cupis implere.
Exiguus tua in domo residere prave;
(0218B)Paratus ad epulas, et refugiscere praecepta.
Aut quia discredis Deum judicare defunctos;
Rectorem caeli facis te inepte pro illo.
Aspicis ad ventrem, quasi tu sis providus illi.
Tu modo profanus, modo sanctus esse videris.
(0219A)In supplicem prodis dei, sub aspectu tyranni.
Senties in fatis cujus modo lege juvaris.
XXIV.--INTER UTRUMQUE VIVENTIBUS.
Inter utrumque putans dubie vivendo cavere,
Nudatus a lege, decrepitus luxu praecedis.
Tot vane prospicis, quid quaeris iniqua?
Et quidquid egisti instinc remanere defuncto,
Respice tu stulte: non eras, et ecce videris.
Unde processisti nescis, nec unde nutriris;
Tu Deum excelsum fugis tuae vitae benignum,
Rectoremque tuum, qui te magis vivere vellet:
Vertis te in faciem et dorsum deo remittis:
Mergis te in tenebras, dum putas te in luce morari.
Quid in synagoga decurris ad pharisaeos,
(0219B)Ut tibi misericors fiat, quem denegas ultro?
Exis inde foris, iterum tu sana requiris.
Vis inter utrumque vivere, sed inde peribis.
Insuper et dicis: Quis est qui a morte redemit?
Ut credamus ei, quoniam ibi poenae aguntur,
Eia non sic, ut putas esse, maligne.
Nam illi prodest post funera, recte qui vixit.
Tu tamen mox moriens duceris in loco maligno:
In Christo credentes autem in loco benigno:
Blanditurque quibus haeret amoenitas illa.
Vobis autem dubiis, in vos sine corpore poena,
Suscitat in fratrem tortoris ordo clamare.
XXV.--QUI TIMENT, ET NON CREDENT.
Quamdiu, stulte homo, Christum agnoscere non vis?
(0220A)Vitas agrum pinguem, et sterili semina jactas.
In sylva manere quaeris, ubi latro moratur.
Tu dicis, et ego Dei sum; et foras oberras.
Ingredere jam nunc toties invitatus in aulam.
Matura jam messis, tempus totidemque paratum.
Ecce modo mete: quid? non te poenitet? inde
Nunc, si non habes, collige: vindemia vina.
Tempus adest vitae credendi tempore mortis.
Est Dei lex prima fundamentum posterae legis.
Te quidem signabat crediturum in lege secunda,
Nec minae ex ipso, sed ex ipsa tibi potentes:
Obstupe jam factus, jura te credere Christo;
Nam testamentum vetus de illo proclamat.
Credere enim opus est tantum in ipso defuncto,
Resurgere posse, vivere tempore toto.
(0220B)Ergo si quis ea discredis esse futura,
Dummodo vincetur reus in morte secunda,
Eventura canam paucis in isto libello.
Nam cognosci potest, ubi sit spes anteponenda.
Tamen vos adhortor quantocius credere Christo.
XXVI.--REPUGNANTIBUS ADVERSUS LEGEM CHRISTI DEI VIVI.
Respuis infelix bonum disciplinae caelestis,
Et ruis in mortem, dum vis sine freno vagari.
Perdunt te luxuria et brevia gaudia mundi:
Unde sub inferno cruciaberis tempore toto.
Gaudia sunt vana quibus oblectaris inepte.
Non illa te reddunt hominem fuisse defunctum?
(0221A)Anni te non possunt jam triginta reddere doctum?
Nescius si primum errasti, respice canum.
Tu putas nunc vitam istic perfrui laetam
Injurias inter: ibi sunt damna tuorum,
Bella, vel infandae fraudes, cum sanguine furta,
Ulceribus corpus vexatur, gemiturque ploratur,
Seu leves invadit, aut longo morbo teneris,
Aut natis orbaris, aut perdita conjuge defles.
Deseritur totum: heu! ruunt dignitates ab alto,
Vitiis, pauperie, dupliciter certe, si languis:
Et dicis vitam, ubi vitrea vita mortalis?
Respice jam tandem hoc tempus irritum esse:
Sed in futuro tibi spes est sine dolo vivendi.
Vivere volebant utique parvuli rapti,
Sed vita privati juvenes senescere forte,
(0221B)Laetitios dies, perfruique ipsi parabant;
Et tamen inviti reponimus omnia mundo.
Gens et ego fui perversa mente moratus,
Et vitam istius saeculi veram esse putabam;
Mortemque similiter sicut vos judicabam adesse;
Cum semel exisset, animum periisse defunctum.
Haec autem sic non sunt, sed conditor orbis et auctor
Requisivit enim fratrem a fratre peremptum.
Impie dic, inquit, Ubinam frater? ille negavit.
Sanguis enim fratris ad me proclamavit in altum.
Torqueris, video, ubi nil sentire putabas:
Ille autem vivit, et loca dextera tenet;
Delicias fruitur, quas tu perdidisti, nefande;
Et cum revocasti saeculum; et ille praegressus,
Immortalis erit; nam tu sub tartara planges.
(0221C)Vivit certe Deus, qui defunctos vivere fecit;
Innocuisque bonis ut reddat praemia digna:
Vesanis autem et impiis tartara saeva.
Incipe sentire judicia Dei, seducte.
XXVII.--STULTE NON PERMORERIS DEO.
(0222A)
Stulte, non permoreris, nec mortuus effugis Altum.
Tu licet disponas nihil te sentire defunctum,
Vinceris insipiens: vivit Deus conditor orbis,
Legitima cujus clamant valere defunctos.
Tu autem dum praeceps sine Deo vivere quaeris,
Extinctum in fatis judicas, et fatale credis.
Non ita disposuit, ut tu putas, Deus aeternus,
Oblivitos esse mortuos de gesto priore.
Nunc nobis imperitans fecit receptacula mortis;
Post cineres autem nostros videbimus illa.
Exuere stulte, qui putas per funera ut non sis;
Rectorem dominumque tuum nil posse fecisti:
Mors autem in vacuum non est, si corde retractes.
Optandum noscas: nam sero senties illum.
(0222B)Rector eras carnis; non te certe caro regebat.
Exemptus ab illa, reconditur illa, tu horsum:
Recte mortalis homo separatur a carne:
Idcirco non poterunt oculi mortales aequari.
Sic habet abyssus noster de Dei secreto.
Da nunc ergo Deo, fragilis dum moreris, honorem:
Et crede quod Christus vivum te de mortuo reddet.
Omnipotenti laudes in Ecclesia reddere debes.
XXVIII.--JUSTI RESURGUNT.
Justitia et bonitas, pax et patientia vera
Vivere post fata faciunt, et cura de actu.
Subdola meus autem, noxia, perfida, prava,
Tollit se in partes, et fera morte moratur.
Impie, nunc audi, quid per malefacta lucraris;
(0222C)Respice terrenos judices, in corpore qui nunc
Excruciant poenis diros: aut ferro parantur
Supplicia meritis, aut longo carcere flere.
Ultime tu speras Deum irridere coelestem,
Rectoremque poli, per quem sunt omnia facta?
(0223A)Grassaris, insanis, detractas nunc et Dei nomen;
Unde non effugies: poenas per factaque ponet.
Nunc volo sis cautus, ne venias ignis in aestum.
Trade te jam Christo, ut te benefacta sequantur.
XXIX.--DIVITI INCREDULO MALO.
Differes, dives, nimium tua cuncta videndo
Insatiabiliter, quibus adhuc adhaerere quaeris.
Vivere post ista, dicis, non spero defunctus.
Ingrate summo Deo, qui sic Deum judicas esse;
Te qui nesciente protulit, deinde nutrivit:
Ipse prata tua gubernat, vineas ipse,
Ipse gregem pecorum, et quidquid possides ipse.
Nec istis attendis, aut tu regis omnia forte.
Coelum hoc et terram et maria salsa qui fecit,
(0223B)Reddere decrevit nos ipsos in aureo saeclo;
Et modo si credis, vivitur in Dei secreto.
Disce Deum, stulte, qui vult te immortalem adesse,
Ut gratias illi referas in agone perennes.
Lex docet ipsius, sed quia vagari tu quaeris,
Omnia discredis, et inde in tartaros ibis:
Mox animam reddis, duceris quo te poenitet esse.
Adluitur ibi poena spiritalis aeterna;
Lugia sunt semper, nec permoreris in illa,
Omnipotentem Deum jam nunc ibi sero proclamans.
XXX.--DIVITES HUMILES ESTOTE.
Disce, moriture, bonum te ostendere cunctis.
In medio populi quid te facis alterum esse?
Vadis ubi nescis, et inscius inde recedis.
Impie tractas, cum ipso corpore sitis
Tu semper divitias: nimium te tollis in altum,
(0223C)Et typhum ducis, nec respicis pauperes ultro.
Subditos nunc vobis, nec parentes pascitis ipsos.
Heu miseri! fugiant longius mediocres a vobis.
(0224A)Vixit: et, extinxi. Pauper, Ευρεκα, clamat.
Mox furiis ageris cum pereas ipse, Charybdis.
Indisciplinati sic vos divites estis.
Legem datis istis, non vobis paratis ipsis.
Exue te dives tantis malis, Deo perversus,
Subveniat utique tibi quod nunc operasti, si forte.
Estote comes numinis, dum tempus habetis,
Sicut ulmus amat vitem, sic ipsi pusillos.
Terribilem legem malis, bonis aeque benignam
Observa nunc sterilis, subtutus in prosperis esto:
Tollite corda fraudis divites, et sumite pacis.
Et spectate malum vestrum. Benefacitis? Adsum
XXXI.--JUDICIBUS.
Intuite dicta Salomonis, judices omnes.
Uno verbo suo qualiter vos ille detractat.
(0224B)Dona quam et xenia corrumpunt judices: inde
Inde jus sequitur: datores semper amatis;
Cumque erit causa, victoriam tollit iniqua.
Innocens sic ego sum, nec vos incuso pusillus,
Blasphemium tollit Salomon quia aperte.
Vobis autem Deus est venter et praemia jura.
Suggerit hoc Paulus apostolus, non ego duplex.
XXXII.--SIBI PLACENTIBUS.
Si locus aut tempus favet, aut persona provexit;
Judex esto novus: quid nunc extolleris inde?
Blasphemas indocilis, de cujus praestantia vivis,
In fragilitate tanta non respicis unquam.
Per gradus et lucra avidus fortunae praesumis;
Lex tibi non ulla est, nec te in prosperitate dinoscis.
Auro licet censeantur, bacchent aulica semper;
(0224C)Cruciarium Domini si non adorasti, peristi.
Et locus et tempus et persona tibi donatur
Nunc, si tamen credis: sin autem, pro eo timebis.
(0225A)Tempera te Christo; et cervicem illi depone.
Isti honor remanet et tota fiducia rerum.
Blanditur quando tibi tempus, cautior esto.
Ultima fatorum non providens quae te oportet,
Sine Christo reviviscere non potes unquam.
XXXIII.--GENTILIBUS.
Gens sine pastore ferox, jam noli vagare.
Et ego qui moneo idem fui, nescius, errans.
Nunc ideo Domini figuram sumite vestri:
Tollite corda fera et exasperata sursum:
Intrate stabiles Silvestri ad praesepe pastoris,
Latronibus tuti sub regia tecta manentes.
In sylva lupi sunt; ideo refugite sub antro.
Bellaris insanis, nec respicis ubi moraris.
Uni crede Deo, uti mortuus vivere possis;
(0225B)Surgas et in regno cum fiet resurrectio justis.
XXXIV.--ITEM GENTILIBUS IGNARIS.
Indomita cervix respuit jugum ferre laboris;
(0226A)Tunc juvat in campis crassis satiari siliquis:
Et tamen invita domatur utilis equa,
Minuiturque ferox esse, primum dedomata.
Gens, homo, tu frater, noli pecus esse ferinum,
Erue te tandem, et tecum ipse retracta;
Non utique pecus, nec bestia es, sed homo natus;
Tu te ipse doma sapiens, et intra sub arma,
Idola qui sequeris, nihil nisi vanitas aevi:
Levia vos corda perdunt poene liberatos.
Ibi aurum, vestes, argentum ulnis refertur:
Bellatur ibi, dein cantatur pro psalmis Amor.
Vitam esse putas, ubi ludis, aut prospicis ista?
Sortiris, ignare, extincta, aurea quaeris:
Inde non effugies pestem, licet ipse divinus.
Gratiam quam misit Dominus in terra legendam,
(0226B)Non requiris eam, sed sic quasi bestius errans.
Aurea praefata venient tibi saecla, si credis,
(0227A)Rursus et incipies immortale vivere semper.
Illud quoque datur scire quod ante fuisti:
Subjectum te praebe Deo, qui cuncta gubernat.
XXXV.--DE LIGNO VITAE ET MORTIS.
Adam protolapsus, ut Dei praecepta vitaret,
Belias tentator fuit de invidia palmae;
Contulit et nobis seu boni seu mali quod egit,
Dux nati nativitatis, morimur indeque per illum:
Ex divino ipse ut recedens exsul a verbo.
Finitis sex millibus annis immortales erimus.
Gustato pomi ligno mors intravit in orbem:
Hoc ligno mortis generamur vitae futurae.
In ligno pendet vita ferens poma, praecepta.
Cavete nunc vitalia poma credentes.
Lex a ligno data est homini primitivo timenda,
(0227B)Mors unde provenit neglecta lege primordi:
Nunc extende manum, et sume de ligno vitali.
Optima lex Domini sequens de ligno processit.
Perdita lex prima; gustat unde licet illi.
Qui deos adorat vetitos, mala gaudia vitae.
Respuite gustum; sufficiet scire quod esset.
Si vivere vultis, reddite vos legi secundae.
(0228A)Templorum culturas, daemonum fata vitate
Vertite vos Christo, et eritis Deo sodales.
Xanta Dei lex est, quae mortuos vivere docet.
Imnum sibi solus Dominus proferre praecepit;
Zabolicam legem omnes omnino vitate.
XXXVI.--DE CRUCIS STULTITIA.
De duplici signo dixi, mors unde processit;
Et iterum inde procedere vitam frequenter.
Crux autem stultitia facta est adulterae genti.
Rex aeternitatis per crucem dirus adumbrat,
Ut sibi nunc credant, o stulti morte viventes!
Cain juniorem occidit, nequam repertus:
Inde Enoch suboles Cainaea nati feruntur.
Sic gens iniqua increvit mundo, quae nunquam
Transmittit animos in Deum: credere crucem
(0228B)Venit in horrorem, et dicunt se vivere recte.
Lex in ligno fuit prima, et inde secunda.
Terribilem legem primo, cum pace revenit.
In praevaricationes vanas elati ruerunt:
Trajectum clavis Dominum cognoscere nolunt:
Judicium cujus cum venerit, ibi dignoscent.
Abel genus autem credit modo Christo benigno.
XXXVII.--QUI JUDAEIDIANT FANATICI.
(0229A)
Quid? medius Judaeus, medius vis esse profanus?
Unde non effugies judicium Christi defunctus.
Ipse caecus eras, et ad caecos intras, inepte:
Idcirco caecum caecus in fossam deducit;
Vadis ubi nescis, et inscius inde recedis;
Discentes ad doctos eant doctique recedant.
At tu ad eos vadis, unde nihil discere possis.
Exis pro foribus, inde et ad idola vadis
Interroga primum quid sit in lege praeceptum;
Dicant illi tibi, si jussum est deos adorare.
Ignorantur enim propter quod maxime possunt.
At illi quoniam rei sunt, ex ipso delicto
Nihil de praeceptis Dei nisi mirabile narrant:
(0229B)Tunc tamen in fossam secum vos caeci deducunt.
Funera sunt, nimium de illis nota referre.
Aut quia concludit agrum congestus aratri.
Noluit omnipotens illos intelligere regem;
A scelere tanto refugit ipse cruentus.
Tradidit sese nobis superaddita lege,
Inde modo latitant nobiscum rege deserti.
Caeterum in illis si spem esse putatis,
In totum erratis, si Deum et fana colatis.
XXXVIII.--JUDAEIS.
Improbi semper, et dura cervice recalces,
Vinci vos non vultis, sic haeredes eritis.
(0230A)Dixit Esaias incrassato corde vos esse.
Aspicitis legem, quam Moses allisit iratus.
Et idem Dominus dedit illi legem secundam:
In illa spem posuit, quod vos subsanati reicitis.
Sed ideo digni non eritis regno coelesti.
XXXIX.--ITEM JUDAEIS.
Inspice Liam, typum Synagogae fuisse;
Tam infirmis oculis, quam Jacob in signo recepit:
Et tamen servivit rursum pro minore dilecta.
Mysterium verum et typum Ecclesiae nostrae.
Intuite plene dictum Rebeccae de coelo:
Unde similantes alienae, Christo credatis.
Deinde Thamar partum geminorum adite:
Ad Cain intendite, primum terrae cultorem,
(0230B)Et Abel pastorem, qui fuit immaculatus
In fratris exitio offertor mactatus a fratre.
Sic ergo percipite, juniores Christo probatos.
XL.--ITERUM IPSIS.
Incredulus populus, non est nisi vester, iniqui,
Tot locis et totiens reprobatus lege clamantum,
Et sabbata vestra spernit et tricesimas Altus
Respuit omnino universas vestras de lege,
Ut ne sacrificia faceretis illi praecepta;
Mittere qui dixit lapidem in scandalo vestro.
Iniqua si qui non crediderint morte perisse;
Perque alias leges salvari dilectos: inde
(0231A)Suspensam in ligno vitam, nec illi creditis,
Ipse Deus vita est: pependit ipse pro nobis.
Sed vos indurato corde subsannatis eumdem.
XLI.--DE ANTICHRISTI TEMPORE.
Dixit Esaias: Hic homo, qui commovet orbem,
Et reges totidem, sub quo fiet terra deserta.
Audite quoniam propheta de illo praedixit:
Nihil ego composite dixi, sed neglegendo.
Tum scilicet mundus finitur, cum ille parebit.
In tres imperantes ipse diviserit orbem:
Cum fuerit autem Nero de inferno levatus,
Helias veniet prius signare dilectos.
Res quas Africae regio et Arctoa natio, tota
In septem annis tremebit undique terra,
Sed medium tempus Helias, medium Nero tenebit.
(0231B)Tunc Babylon meretrix incinefacta favilla,
Inde ad Jerusalem perget, victorque Latinus
Tunc dicet: Ego sum Christus quem semper oratis.
Et quidem conlaudant illum primitivi decepti.
Multa signa facit, quoniam ejus pseudopropheta.
Praesertim ut credant illi, loquetur imago.
Omnipotens tribuit ut talis evadat.
(0232A)Recapitulantes scripturas ex eo Judaei,
Exclamant pariter ad excelsum sese deceptos.
XLII.--DE POPULO ABSCONSO SANCTO OMNIPOTENTIS CHRISTI DEI VIVI.
Desideretur absconsus ultimus sanctus,
Et quidem ignotus a nobis ubi moretur,
Per novem tribum agens, et dimidiam nobis
O. . . . . . . . . . . . .
Praecepitque per legem vivere priscam:
Vivamus nunc omnes; novella traditio legis:
Lex ut ipsa docet, aptius judico vobis.
Obrelictae duae tribuum et dimidia: quare
Ab istis dimidia tribuum? ut martyres essent
Bellum cum inferret electis suis in orbem:
Seu certe sanctorum chorus prophetarum
(0232B)Consurgeret ad plebem, qui frenum imponeret illis,
Obsceni quos equi trucidarunt calce remissa;
Nec rueret temere ad pacem manus aliquando.
Semotae sunt istae tribuum, et mysteria Christi
Omnia per istas complentur saeculo toto.
Sunt autem de scelere duorum fratrum enatae,
Auspicio quorum facinus secutae fuere.
(0233A)Non immerito tales dispersi sunt ipsi cruenti:
Convenient iterum propter mysteria Christi.
Tunc autem properant compleri legis narrata.
Omnipotens descendit Christus ad suos electos,
Obscurati nobis qui fuerunt tempore tanto;
Millia tot facti: illa est gens vera coelestis.
Non natus ante patrem moritur ibi neque dolores
In suis corporibus sentiunt, aut tubera naso.
Pausantes in lecto suo mature recedunt,
Omnia complentes legis: ideoque tutantur.
Transire jubentur ad Dominum partibus dextris,
Exsiccat fluvium quibus sicut ante trajectis;
Nec minus et Dominus ipse procedit cum illis,
Transiit ad nostra; veniunt cum rege coelesti.
In quorum itinere quid dicam quod Deus educet?
(0233B)Subsidunt montes ante illos, et fontes erumpunt:
Caelestem populum gaudet creatura videre.
Hic tamen festinant matrem defendere captam.
Rex autem iniquus qui obtinet illam, ut audit,
In partem boreae fugit, et colligit omnes.
Sed cum se inlidet exercitu Dei tyrannus
Terrore coelesti prosternuntur milite coeli;
Ipse cum infando comprehenditur pseudopropheta.
Decreto Domini traduntur vivi gehennae.
Ex eo primores et duces servire jubentur.
Intrabunt tunc sancti ad antiquae ubera matris.
Ut autem et illi refrigerent, quos male ille suasit,
(0234A)In variis poenis cruciabit sibi credentes.
Ventum est ad finem, quo tolluntur scandala mundo.
Incipiet Dominus judicium dare per ignem.
XLIII.--DE SAECULI ISTIUS FINE.
Dat tuba coelo signum, sublato leone;
Et fiunt subito tenebrae cum coeli fragore.
Summittit oculos Dominus ut terra tremiscat;
Adclamat ut et audiant omnes in orbem:
Ecce diu tacui sufferens tanto tempore vestra.
Conclamant pariter plangentes sero gementes;
Ululatur, ploratur, nec spatium datur iniquis.
Lactanti quid faciet mater? cum ipsa crematur.
In flamma ignis Dominus judicabit iniquos:
Justos autem non tanget ignis, sed immo delinget.
Sub uno morantur, sed pars in sententia flevit.
(0234B)Tantus erit ardor, ut lapides ipsi liquescant;
In fulmina coeunt venti, furit ira coelestis,
Ut quacumque fugit impius, occupatur ab igne.
Suppetium nullum erit, nec nautica puppis:
Flammat Amen gentes, et Medi Parthique fervent
In annis mille, ut ferunt operta Joannis.
Nam inde post annos mille gehennae traduntur,
Et fabrica cujus erant, cum ipse cremantur.
XLIV.--DE RESURRECTIONE PRIMA.
De coelo descendet civitas in anastasi prima:
Est quod referamus de fabrica tanta coelesti.
(0235A)Resurgemus illi qui fuimus illi devoti,
Et incorrupti erunt, jam tunc sine morte viventes:
Sed nec dolor ullus, nec gemitus erit in illa.
Venturi sunt illi quoque sub Antichristo qui vincunt
Robusta martyria: et ipsi toto tempore vivunt,
Recipiuntque bona quoniam mala passi fuere,
Et generant ipsi per annos mille nubentes.
Comparantur ibi tota vectigalia terrae,
Terra quia nimium fundit sine fine novata.
Inibi non pluvia, non frigus in aurea castra,
Obsidiae nullae, sicut nunc, neque rapinae,
Nec lucernae lumen desiderat civitas illa:
Ex auctore suo lucet, nec non ibi paret
Per duodecim millia stadia lata; longa, sic alta;
Radicem in terra, sed caput cum coelo peraequat,
(0235B)In urbe pro foribus autem sol et luna lucebit.
Malus in angore septus propter justos alendos.
Ab annis autem mille Deus omnia perdet.
XLV.--DE DIE JUDICII.
De die judicii propter incredulos addo.
(0236A)Emissus iterum Dei donabitur ignis:
Dat gemitum terra verum, tunc in ultima fine
Iter agentes, et tunc increduli cuncti,
Evitante tamen sanctorum castra suorum,
In una flamma convertitur tota natura:
Uritur ab imis terra, montesque liquescunt:
De mare nil remanet, vincitur ab igne potente.
Interit hoc coelum et astra, et ista mutantur.
Componitur alia novitas coeli terraeque perennis.
Inde qui mereunt, mittuntur in morte secunda:
Interioribus autem habitaculis justi locantur.
XLVI.--CATECUMINIS.
Credentes in Christo, derelictis idolis, omnes
Admoneo paucis propter salutaria vestra.
(0236B)Temporibus primis per errorem si qua gerebas,
Erogatus enim Christo tu cuncta relinque.
Cumque Deum nosti, esto bonus tiro, probatus;
Virgineusque pudor tecum versetur in agno.
Mens bonis invigilet: cave ut non delinquas in ante.
In baptismo tibi genitale solox lavatur.
(0237A)Nam si quis peccans catechumenus poena notatur,
In signis illa vivat, sed non sine damno.
Summa tibi: gravia peccata devita tu semper.
XLVII.--FIDELIBUS.
Fideles admoneo fratres de odio tollant:
Impia martyribus odia reputantur in ignem;
Destruitur martyr, cujus est confessio talis;
Expiari malum nec sanguine fuso docetur.
Lex iniquo datur, ut possit sese frenare.
Inde debet carere dolis; similiter et tu.
Bis Deo peccas, qui lites fratri protendis:
Unde non effugies peccatum prisca sectans.
Semel es lotus, numquid poteris denuo mergi?
XLVIII.--FIDELES CAVETE MALUM.
(0237B)Falluntur volucres, et silvarum bestiae silvis,
(0238A)Ipsis incanta, jactura quibus est tradita, mentis.
Decipiuntque quaestuosa, ut esca, sequentes;
Et vitare malum nesciunt, nec lege tenentur.
Lex homini data est, et doctrina vitae legenda,
Ex qua recordatur, ut possit vivere caute,
Suique locum; mortis et deroget ea quae sunt.
Condemnat se ipsum graviter, qui regi delinquit;
Aut ferro ligatus, aut de suo gradu dejectus,
Vel vita privatus perdit, quod frui deberet.
Exemplo moniti, graviter peccare nolite.
Translati lavacro magis caritatem habete.
Escam muscipuli, ubi mors est, longe vitate.
Multa sunt martyria, quae fiunt sine sanguine fuso.
Alienum non cupere, velle martyrii habere,
Linguam refrenare, humilem te reddere debes,
(0238B)Vim ultro non facere, nec factam reddere contra.
(0239A)Mons patiens fueris, intellige te martyrem esse.
XLIX.--POENITENTIBUS.
Poenitens es factus, noctibus diebusque precare:
Attamen a matre noli discedere longe,
Et tibi misericors poterit Altissimus esse.
Non fiet in vacuum confessio culpae; perinde
In reatu tuo disce manifeste deflere.
Tu si vulnus habes, herbam medicumque require.
Et tamen in poenis poteris tua damna lenire.
Namque, fatebor enim, unum me ex vobis adesse,
Terroremque linquendum: sensi ipse ruinam.
Idcirco commoneo vulneratos cautius ire.
Barbam comamque foedare in pulvere terrae,
Volutarique saccis, et petere summo de Rege,
Subveniet tibi, ne pereas forte de plebe.
L.--QUI APOSTATAVERUNT DEO.
(0239B)
Quando bellum autem geritur, aut ingruit hostis,
Vincere qui poterit aut latere, magna tropaea.
Infelix autem erit, qui fuerit captus ab illis.
Amittit patriam et regem, qui digne pro veritate
Pugnare, pro patria qui noluit, neque pro vita:
Obisse deberet, quam ire sub barbaro rege;
Servitiumque petat, qui hostibus sine lege deferre.
Tu si proeliando moreris pro rege, vicisti.
At si manus dederis, incolumis lege peristi.
Transfluviat hostis; tu sub latebra conde:
(0240A)Aut si intrare potest, si nec ne, ne cessa:
Undique te redde tutum, tuos quoque; vicisti.
Et vigilanter age, ne quis incurrat in illa.
Res infamis erit, si quis se propalat hosti.
Vincere qui nescit, et occurrit tradere sese,
Nec sibi nec patriae laudem remisit ineptus.
Tunc vivere noluit, cum ipsa vita peribit.
Domini si quis inops, aut profanus ab hoste,
Eramen sonans facti, vel ut aspides, surdi,
Orare satis debent, aut se condere tales.
LI.--DE INFANTIBUS.
Duellum hostis subito venit inundans,
Et prius quam fugerent, parvulos occupavit inertes.
Improperandum eis non est, licet capti videntur:
(0240B)Nec quidem excuso: ob delicta forte parentum
Fuere promeriti; ideo Deus tradidit illos.
Attamen adultos hortor in arma recurrant,
Nascanturque quasi denuo suae matri de ventre.
Terribilem legem fugiant, semperque cruentam,
Impiam, indocilem ferina vita viventem.
Bellum enim aliud cum fuerit forte gerendum,
Vincere qui poterit, aut certe jam scire cavere,
S . . . . . . . . . . . . .
LII.--DESERTORES.
Desertores enim genere non uno dicuntur.
Est alius nequam, alius in parte recedit;
(0241A)Sed tamen utrique judicia vera decernuntur.
Ecce militatur Christo, sicut Caesari paretur.
Refugium regis pete, si delictor fuisti;
Tu illum implora, prostratus illi fatere:
Omnia concedet, cujus sunt et omnia nostra.
Repositis castris, ulterius cave delinquas.
Errare noli diu miles per spelaea ferarum.
Sit tibi peccare, desistere gestum immensum.
LIII.--MILITIBUS CHRISTI.
Militiae nomen cum dederis, freno teneris.
Incipe tunc ergo dimittere pristina gesta:
Luxurias vita, quoniam labor imminet armis.
Imperio regis omni virtute parendum,
Tempora postrema si vis pertingere laeta.
Ille bonus miles, semper exspecta fruenda;
(0241B)Blandire noli tibi, desidias omnino mitte,
Ut tuo praeposito cottidie praesto sis, ante
Solicitus esto, matutinus signa revise.
Cum videris bellum, agonia sume propinqua.
(0242A)Haec gloria regis, militem videre paratum;
Rex adest, optato propter spem dominicaturum.
Ille parat dona, ille pro victoria laetus
Suspicit, et proprium satellem dedicat esse.
Tu tibi praeterea in Belian parcere noli:
Impiger esto magis, ut reddat famam pro morte.
LIV.--DE REFUGIS.
Damnatorum animae merito seipsae secernunt.
Ex hoc progeniti iterum ad sua recurrunt.
Radix cainaea, maledictum semen erumpit,
et in servili gente sub barbaro rege refugit,
Flamma quos aeterna torquebit die decreto.
Vult vagus errare sine disciplina profugus,
Grassari per fauces viarum lege solutus.
Isti ergo tales, quos nulla poena coegit,
(0242B)Si vivere nolunt, ab idolis respici debent.
LV.--DE LOLII SEMINE.
De semine lolii, qui stant in Ecclesia mixti.
(0243A)Expletis temporibus messis, separatur a fructu
Lolium enatum, quod non miserat Dominus.
Omne lolium agricola collectum separat illud.
Lex ager nobis est: qui fecerit bonum in illa,
Ipsa utique nobis praestat requiem veram
Ipse dominator: nam lolium igne crematur.
Si ergo putatis, quoniam sub uno morantur,
Erratis: steriles christianos vos esse designo.
Maledicta fuit arbor sine fructu ficulna
In verbo Domini; et statim exaruit illa.
Non operas facitis, non donum gazo paratis.
Et sic promereri Dominum putatis inanes?
LVI.--DISSIMULATORI.
Dissimulas legem tanto praeconio latam,
In tot prophetarum coelesti voce clamantem?
(0243B)Si propheta tantum declamasset in nubem,
Sufficeret utique Domini vox missa per illum.
In tot prophetarum volumina lex Domini proclamat;
Malitias nullus dimittit: ita aeque de corde
Vis bona videre, et fraudibus vivere quaeris.
Lex ipsa cur ergo processit tanto labore?
Abuteris Domini mandata, et te filium inquis.
(0244A)Tu si talis eris sine caussa, videris, inquam.
Omnipotens mites quaerit sibi filios esse,
Rectos corde bono, devotos legi divinae:
Immites autem jam scitis ubi demersit.
LVII.--SAECULARIA IN TOTUM FUGIENDA.
Si quidam doctores, dum exspectant munera vestra,
Aut timent personas, laxant singula vobis;
Et ego non doleo, sed cogor dicere verum
Cum caterva mali pergis ad spectacula vana,
Ubi satanas fragoribus circo operatur.
Licere persuades tibi quodcumque placebit.
Altissimi proles; cum filiis Zabuli mixta,
Respicere num vis, queis renuntiasti, priora?
In ipsis versaris iterum, quid proderit Unus?
Aut si pro languore datum; quod stulte profanus
(0244B)I . . . . . . . . . . . . .
Nolite diligere mundum, neque ambitum ejus:
Tanta Dei vox est, et tibi proba videtur.
Observas mandatum hominis, et Dei devitas;
Tu fidis muneri, quo doctores ora procludunt,
Ut taceant, neque dicant tibi jussa divina.
Me vera dicentem, sicut teneris, prospice summum:
(0245A)Filius cujus eras, illi te adsigna clientem.
Vivere si quaeris gentiliter homo fidelis,
Gaudia te mundi removent a gratia Christi:
Indisciplinate quod leve licere praesumis,
Et caros histriones et cantica musica quaeris;
Nec tali subolem garrire amentia curas:
Eum vita frunisci putas? improvidus erras.
Altissimus jubet, et justa praecepta devitas.
LVIII.--CHRISTIANUM TALEM ESSE.
Cum Dominus dicat, in gemitu edere panem:
Heic, ut quid nunc agis, qui cupis vivere laetus?
Rescindere quaeris sententiam summi Dei missam
In protoplastum: vis frenum prodere legis.
Si Deus omnipotens cum sudore vivere jussit,
Tu qui jucundaris, eris jam exterus illi.
(0245B)Indignatum ait Dominum scriptura ludaeis.
Ab esca refecti surrexerunt ludere filii.
Nunc ergo cur illos prosequimur sponte profectos?
Unde perierunt illi, nos cavere debemus.
Maxima pars vestrum luxuriis dedita paret.
Transgrederis legem, cum te fucis inficis: in te
Apostolus clamat, immo Deus per illum:
Licentia vestra vos, inquit, in ipsa deperdunt.
Esto ergo talis, qualem vult esse te Christus.
Mitis et in illo hilaris, nam saeculo tristis.
Excurre, labora, suda, cum tristitia pugna.
Spes cum labore venit, et victoriae palma donatur.
Si refrigerare cupis, admartyriza.
Exspecta requiem futuram in transitu mortis.
LIX.--MATRONIS EECLESIAE DEI VIVI.
(0245C)Matronas vis esse, christiana, ut saeculi domnas,
(0246A)Auro te circumdas, aut serica veste pudica;
Terrorem legis ex auribus vento remittis:
Res vanas adfectas, cuncta de Zabuli pompa:
Ornaris ad speculum, cincinnos fronte reflexos;
Nec non et inducis malis medicamina falfa:
In oculis puris stibium perverso decore,
Seu crines tingis, ut sint toto tempore nigri.
Est Deus inspector, penetrat qui singula corda;
Ceterum pudicis ista necessaria non sunt.
Casto atque pudico sensu pertundite pectus.
Lex Dei testatur tales abscedere leges.
Ex corde qui credit, feminae marito probatae
Sufficiat esse non cultibus, sed bona mente.
Induere vestes quas optat frigus et aestus
Aut nimium solis; tantum ut pudica proberis;
(0246B)Et in plebe Dei facultatis dona demonstra.
Das tibi momerium clarissima quondam.
Exanimata jacens precibus viduarum erecta,
In dando promeruit, non comtibus, inde levari.
Vos matronae bonae vanitatis fugite decorem.
In feminas congruit cultura lupanas.
Vincite malignum, pudicae feminae Christi.
In dando, divitias vestras ostendite totas.
LX.--ITEM IPSIS.
Audi vocem, quae vis Christiana manere,
Beatus Paulus qualiter te ornari praecipit;
Caeliloquus item Esaias doctor et auctor:
Detestatur enim pravitatem mundi sequentes.
Exaltatae, inquit, jacebunt filiae Sion.
(0246C)Fas in Deo non est Christianam coli fidelem.
(0247A)Gentili more quaeris procedere, Dei sancta?
Has Dei praecones damnant in lege clamantes,
Injustas esse feminas, quae se taliter ornant.
Capillos inficitis, oculos fuligine relinitis,
Levatis comulas granulatim, fronte depicta,
Malas medicatis quodam superducto rubore,
Nec non et inaures gravissimo pondere pendent;
Obruitis collum monilibus, gemmis et auro;
Palmas Deo dignas praesagio malo legatis.
Quid memorem vestes, aut totam Zabuli pompam?
Respuitis legem cum vultis mundo placere.
Saltatis in domibus, pro psalmis cantatis amores.
Tu licet sis casta, non te purgas sinistra sequendo:
Vos ideo tales Christus cum gentibus aequat;
Ymnificato choro placitoque Christo placete;
Zelantes fervore Christo offerte odorem.
LXI.--IN ECCLESIA, OMNI POPULO DEI.
(0247B)
Justus ego non sum, fratres, de cloaca levatus:
Nec me supertollo, sed doleo vestri, qui cerno
Ex tanto populo nullum in agone coronari.
Certe si non ipse pugnat, vel suggerat illis.
Cladem objurgatis; o venter effercite luxu,
Laborat frater adversante mundo sub armis,
Et fartus opibus nec pugnas, nec pugnanti te sistis?
(0248A)Stulte, non intendis unum bellare pro multis?
In talem pendet Ecclesia tota, si vincat.
Abstineri vides fratrem, et pugnare cum hoste.
Optas tu in castris pacem, foras ille repugnat:
Misericors esto, ut sis ante omnia salvus.
Nec metuis Dominum praeconio tanto clamantem:
Inimicis etiam qui jubet alimenta praebere,
Prandia ab eo prospice Tobia, qui semper
Omnibus omnino diebus cum paupere sumpsit.
Pascere tu quaeris, stulte, qui te denuo pascat.
Vis ille mihi paret, qui componi proponit?
Laute cibatum distento ventre declamat
Oppressus inopia frater juxta tabescens.
De die dominica quid dicis? si non ante locavit,
Excita de turba pauperem, quem ad prandium ducas.
(0248B)In tabulis spes est vestra de Christo refecto.
LXII.--MARTYRIUM VOLENTI.
Martyrium, fili, quoniam desideras, audi.
Abel qualis erat esto, aut qualis Isaac ipse, aut
Rectam qui diligit Stephanus sibi vitam in iter.
Tu quidem quod optas, res est felicibus apta.
Vince prius Malum benefactis, recte vivendo.
Rex ille tuus cum viderit, esto securus.
(0249A)Ipsius est tempus, et nos in utrumque gerentes:
Ut si bellum abest, in pace martyres ibunt.
Multi quidem errant dicentes: Sanguine nostro,
Vicimus Iniquum, quo manente vincere nolunt.
Obsidiando perit, et ideo sentit Iniquus:
Legitimus autem non sentit poenas adactas.
Ejulatuque zelando pectus pugnis pertunde.
Nunc si benefactis viceris, martyr in illo.
Tu ergo qui quaeris martyrium tollere verbo,
In pace te vesti bonis; et esto securus.
LXIII.--BELLUM COTTIDIANUM.
Belligerare quaeris, stulte, quasi bella quiescant.
Ex protoplasto die pugnatur in fine vobis.
Libido praecipitat, bellum est, pugna cum illo.
Luxuria suadet, abutere, bellum vicisti.
(0249B)Vino copioso parce, ne per illum (illud) aberres.
Maledicti retine linguam, unde Dominum adoras.
Compesce furorem: pacificum redde te cunctis.
Oppressos miseriis deprimere cave minores.
Tutorem accommoda tantum, et noli nocere.
Tramite vos recto ducite sincero prae zelo.
In tuis divitiis comem te redde pusillis.
De labore tuo dona, nudum vesti: sic vinces.
Insidias nulli facias, qui Deo deservis.
Aspice principium, unde periit invidus hostis.
(0250A)Non sum ego doctor, sed lex docet ipsa clamando.
Verba geris tanta vane, qui sub uno momento
Martyrium quaeris otiosus tollere Christo.
LXIV.--DE ZELO CONCUPISCENTIAE.
Dum cupis, inde peris; dum ardes proximi zelo:
Extinguis te ipsum quando te incendis ab intus.
Zelaris alium, invide, de malo laborantem;
Et te parem concupis fieri pecuniae tantae.
Lex sic non aspicit: dum illum incumbere quaeris,
Omnia suspensus, vivis in ardore lucrorum.
Cumque reus tibi sis, ipsum te judice damnas.
Oculorum acies numquam satiatur avara.
Nunc ergo si redeas et cogites, vana cupido est.
C. . . . . . . . . . . . . .
Unde Deus clamat: Stulte hac nocte vocaris,
(0250B)Post te mors ruit: cujus erunt ista talenta?
In suprema aedis injusta lucra condendo.
Suggeret cum Domino unicuique vita diurna.
Congestet alius: tu bene vivere quaere.
Et Dei cor conscius, ages super omnia victor.
Nec enim dico ut te in trivio tinnites,
Cum pro die tuo vigilas, sine fraude vivendo.
In esca perit avis, aut haeret improvida visco.
Arbitrare tibi simpliciter valde cavendum.
Excedant alii finem: tu prospice semper.
LXV.--QUI DE MALO DONANT.
(0251A)
Quid te bonum fingis alieno vulnere, vecors?
Unde tu largiris, alter cotidie plorat.
Ista tu discredis Dominum videre de coelis?
Dona iniquorum non probat Altissimus, inquit.
Erumpes miseris, dum fueris locum adeptus.
Munera dat alter, ut alterum reddat inanem.
Aut si foenerasti: duplicem centesima nummum,
Largiri vis, ut te, quasi malum malo depurges.
Omnipotens tales operas omnino recusat.
Donasti de lacrymis: candidatus ille ingratis
Oppressus usuris deplorat factus egenus.
Nactus praeterea tempus captatoribus, hostis
Ad praesens populus; pretio tu sanctus iniquus,
Nec non et de lucro mercis vis te piare;
(0251B)Te ipsum inludis, non alium, inique.
LXVI.--DE PACE SUBDOLA.
Dispositum tempus venit nostris: pax est in orbe;
Et ruina simul blandiente saeculo premit.
Praecipitis populi, quem in schisma misistis.
Aut facite legem civitatis, aut exite de illa.
Conspicitis stipulam cohaerentem in oculis nostris,
Et vestris in oculis non vultis cernere trabem.
(0252A)Subdola pax vobis venit, persecutio flagrat.
Vulnera non parent, et sic sine caede ruitis.
Bellum in absconso geritur, sub pace quod ipsa
De vobis vix unus caute se gessit.
O male muniti, et in occisione praedicti!
Laudatis pacem subdolam, et vobis iniquam.
Alterius facti milites, non Christi, peristis.
LXVII.--LECTORIBUS.
Lectores moneo quosdam, cognoscere tantum,
Et dare materiam caeteris exemplo vivendi;
Certamen fugere, lites totidemque vitare;
Terrorem premere, nec umquam esse superbos.
Obsequia justa malorum quoque deferte.
Reddite vos Christo similes, filioli, magistro;
Inter agrestina benefactis lilia sitis.
(0252B)Beati facti estis, cum feritis edicta.
Vos flores in plebe, vos estis Christi lucernae.
Servate quod estis, et memorare potestis.
LXVIII.--MINISTRIS.
Mysterium Christi Zacones exercite caste,
Idcirco ministri facite praecepta magistri.
Nolite ludere personam judicis aequi,
Integrate locum vestrum per omnia docti,
(0253A)Susum intendentes, semper Deo summo devoti.
Tuta Deo reddite sacra ministeria arae,
Rebus in diversis exemplum dare parati.
Inclinate caput vestrum pastoribus ipsi.
Sic fiet, ut Christo possitis esse probati.
LXIX.--PASTORIBUS DEI.
Pastor si confessus fuerit, geminavit agonem.
Apostolus autem tales jubet esse magistros:
Sit patiens rector, sciat ubi frena remittat.
Terreat in primis, et postea melle perungat.
Observetque prius ut faciat ipse quae dicit.
Redditur in culpa pastor saecularia servans,
In faciem cujus sis ausus dicere quidquam.
Bullit in inferno rumoribus ipsa gehenna.
Vae miserae plebi, dubia quae fronte vacillat.
Si talis aderit pastor, poene perdita stat;
Devotus autem continet, recte gubernans.
Exhilarantur examina regibus aptis.
In talibus, spes est, et vivit Ecclesia tota.
LXX.--MAJORIBUS NATIS DICO.
Me solum exposcit tempus vobis dicere verum.
(0254A)Ab uno saepe monetur, quod multi detrectant.
In me solum volo odia convertere vestra,
Omnium ut paveant praecordia tentatorem.
Respicite dictum, quod veritas odia tollat.
Jam praedixi quidem de pace subdola quanta.
Blandiens dum vobis subrepsit, heu, seductor.
Vos quia nescistis laqueos instare, ruistis.
Sorbetis omnino amara, sed est saeculi ipsum.
Non gratis agit, pro quo interceditis, ullus.
Ab igne qui refugit, agit in voragine, vestro:
Tunc petit suppetium miser denudatus a vobis.
Ipsi jam horrescunt judices peculantia vestra.
S . . . . . . . . . . . . .
De breviori titulo non tot inararem,
Inspicitis docentes quibus vos tenditis ultro:
(0254B)Cum ipsis et epulas capitis, et pascitis ipsos.
Ob ea jam terrae poene fundamenta intratis.
LXXI.--INFIRMUM SIC VISITA.
Infirmus si fuerit frater; de paupere dico;
(0255A)Nolite vacui talem visitare jacentem.
Fac sub Deo bonum, obsequia redde per nummum.
Inde revalescit, vel, si conciderit ille,
Refoveatur homo pauper, qui non habet unde
Mercedem tibi, pro illo sed conditor orbis et auctor.
Vel si pigeret ire ad pauperem, semper abosum,
Mitte nummos, et unde se resumere possit.
Similiterque soror si paupera lecto decumbit,
Incipiant vestrae matronae victualia ferre.
Clamat ipse Deus: Frange tuum panem egeno.
Verbis opus non est visitare, sed benefactis.
Iniquum est, frater inopia victus aegrotet.
Satagite, non verbis, esum potumque requirit.
Inspicite tales, sed certe debilitatos,
Transigere sese qui non possunt, date subinde.
A Domino vobis spondeo dari quadruplum.
LXXII.--PAUPERIBUS SANIS.
(0255B)
Pauperies sana quid, nisi divitiae adsint?
Ars certe si fuerit, jam et tu communica fratri.
Unum praesta tibi, ne superbus esse dicaris.
Polliceor, quoniam securior divite vivis:
Excipe doctrinam magni Salomonis in aures.
Responsorem in alto odit Deus pauperem esse:
Idcirco te subde, et honorem redde potenti.
(0256A)Blandus enim sermo, proverbium nosti, deriget.
Vincitur officio etsi fuerit ira vetusta.
Si lingua taceat, nil melius invenisti.
Sane si non fuerit ars unde vita regatur,
Aut operam praebe, aut cursum, jussu potentis:
Non pudeat neque pigeat procurrere sanum.
In gazo praeterea de labore mittere debes;
Sicut singularis illa, quam praetulit unctus.
LXXIII.--FILIOS NON LUGENDOS.
Filiorum casus licet et dolium cordis relinquat,
In nigris exire tamen nec plangere fas est.
Lex prudenter ait, animo nec pompa, dolere,
In Salomoniaco libro septimana finita.
Oblita Dominum de resurrectione promissa,
Si martyras feceris filios, sic voce deflebis?
(0256B)Non pudet infrenem gentiliter plangere natos?
Os laceras, tundis pectus, vestimenta deducis,
Nec metuis Dominum cujus optas regnum videre?
Luge quod fas est: noli tamen errare pro illis.
Vos ideo tales, quod minus quam gentes estis:
Germine zabolico facitis ut turbae pronatae;
Extinctos clamatis: qua gratia? false, peristi.
Nec dolore duxit pater filium mactandum ad aram;
Dolore nec vates filium luxit defunctum:
(0257A)Omnipotentis enim nec flens deducebat alumnum,
Sed Deo devotus festinanter funus agebat.
LXXIV.--DE POMPA FUNERIS.
De funeris pompa sollicitus esse qui quaeris,
Erras, Dei servus adhuc in morte placere,
Pro! exanimum corpus ornari funestum.
O vanitas vera, cupere defunctis honorem.
Mens mundi detenta, nec in morte Christo devota.
Proverbia nosti: per forum efferri volebat.
Adeo illi similes et fera mente viventes,
Faustum felicemque diem in exitu vultis habere,
Ut coeat populus, laudem cum luctu videre.
Non provides quonam merearis ire defunctus.
Ecce prosequuntur illi: tu jam forte cremaris
Redactus in poenam. Quid proderit pompa defuncto?
(0257B)Incusatus eris qui ob ista collegia quaeris.
Sub Vejove cupis vivere: te decipis ipsum.
LXXV.--CLERICIS.
Congruit in Pascha, die felicissimo nostro,
Laetentur et illi, qui postulant sumpta divina:
Erogetur eis quod sufficit, vinum et esca.
Respicite fonte quo memorentur ista pro vobis.
In modico sumptu deficitis Christo donare.
Cum ipsi non facitis, quo modo suadere potestis
Justitiam legis talibus? vel semel in anno.
(0258A)Sic multos urget blasphemia saepe de vobis.
LXXVI.--DE FABULOSIS ET SILENTIO.
Dum leve videtur cuicumque neque vitatur,
Et quasi facile ruit, dum abuteris illud,
Fabulae subveniunt, quo venisti fundere preces,
Aut pulsare domum stomachi pro delicto diurno.
Buccina praeconum clamat, lectore legente,
Ut pateant aures, et tu magis obstruis illas;
Luxaris labia, quibus ingemiscere debes.
Obsera malis pectus, vel in pectore solve.
Sed quia divitibus faciunt pecuniae frontem,
Inde perit omnis, quando sibi maxime fidunt.
Sic feminae quoque coeunt quasi initient balneo;
Et de domo Dei facitis ceu nundinas, artent.
Terruit sane Dominus domum orationis,
(0258B)Sacerdos Domini cum sursum corda praecepit,
In prece fienda, ut fiant silentia vestra;
Limpide respondes, nec temperas quoque promissis.
Exorat ille Altissimum pro plebe devota,
Ne pereat aliquis, et tu te in fabulas vertis;
Tu subrides ibi, aut detrahis proximi famae;
Indisciplinate loqueris, quasi sit Deus absens,
Omnia qui fecit, nec audiat neque cernat.
LXXVII.--EBRIOSIS.
Ebrioso modum non pono, sed belluam malo.
(0259A)Bibendo superbis, interior a mente recedis,
Regentis imperium tenens apud, stulte, Cyclopas:
Inde in historiis: Dum mortuus non bibo, dicis.
Optima mihi bibere, et corda sapere.
Subministra magis (quid amplius quaeris abuti?)
Infimo pauperclo, et eritis ambo refecti.
Si facias ista, extinguis tibi gehennam.
LXXVIII.--PASTORI.
Pascere qui quaeris, et quod potuisti parasti;
Assidue pascendo recte fecisti.
Sed tamen invise pauperem qui te non repascat.
Tunc erit mensa tua per unum Deum probata.
Omnipotens tales vel maxime pasci praecepit.
Respice cum pascis infirmos, et feneras Alto.
In illo vos Dominus voluit probatos adesse.
LXXIV.--ORANTI.
(0259B)
Orantem si cupias exaudiri de coelo,
Rumpe de latibulis nequitiae vincula.
Aut si benefactis ores miseratus egenis,
Ne dubites quin quod petieris detur oranti.
Tu sane si nudus benefactis Deum adores,
In totum ne facias sic orationes inepte.
LXXX.--NOMEN GAZAEI.
(0260A)
Incolae coelorum futuri cum Deo Christo
Tenente principium, vidente cuncta de coelo.
Simplicitas, bonitas, habitet in corpore vestro.
Irasci nolite sine causa fratri devoto:
Recipietis enim quidquid feceritis ab illo.
Hoc placuit Christo, resurgere mortuos, imo,
Cum suis corporibus, et quos ignis ussit in aevo,
Sex millibus annis completis mundo finito.
Vertitur interea coelum tenore mutato:
Comburuntur enim impii tunc igne divino.
Ira Dei summi ardet creatura gemendo.
Digniores, stemmate et generati praeclaro,
Nobilesque viri sub Antichristo devicto:
(0260B)Ex praecepto Dei rursum viventes in aevo,
Mille quidem annis ut serviant sanctis et Alto,
Sub jugo servili, ut portent victualia collo;
Ut iterum autem judicentur regno finito.
Nullificantes Deum, completo millesimo anno,
Ab igne peribunt, cum montibus ipsi loquendo.
In bustis et tumulis omnis caro redditur acto,
Demerguntur inferno, trahunt poenas in aevo.
(0261A)Ostenduntur illis, et legunt gesta de coelo
Memoria prisca debito et merita digno.
Merces in perpetuo secundum facta tyranno.
(0262A)Omnia non possum comprehendere parvo libello.
Curiositas docti inveniet nomen in isto.