Migne Patrologia Latina Tomus 138
Leges ecclesiasticae (Howel Dha), J. P. Migne cc_id: cps_2.HowDha.LegEcc4, cc_idno: 9715
Leges ecclesiasticae
138.0471C| Dei providentia Howel Dha filius Cadell, rex totius Cambriae, videns suos walenses insolenter legibus abuti, accivit de quolibet kemut (id est centuria ) totius regni sui sex laicos viros auctoritate et scientia pollentes, et omnes ecclesiasticos dignitate bacculosos, vel archiepiscopos, vel episcopos, abbates, vel priores de regno suo ad locum qui dicitur Guin super Taff yn deved, quam domum voluit aedificari virgis albis in hospitium sibi ad venandum, quando ad partes Demetiae veniret, et ideo vocatur Ty Guyn.
Rex autem et congregati morati sunt ibidem per totam Quadragesimam, orantes Altissimum per jejunium perfectum, petendo gratiam ad bona facienda secundum regis propositum, et de congregatis 138.0471D| elegit rex duodecim laicos doctissimos, et unum clericum doctissimum qui vocabatur Blangoridus, ad instruendas sibi leges et usus, ut propinquius posset ad veritatem et justitiam intendi: et in tres partes scribi praecepit, quarum prima, lex curiae suae quotidianae, secunda lex patriae, tertia usus utriusque. Tres autem libros legis praecepit fieri consimiles, unum ad curiam suam quotidianam sequi semper, et alium ad curiam de Dinewr, et tertium ad curiam de Aberfrau, vel qualibet de tribus partibus Cambriae, scilicet Guenet et Powys, et Deheubarth haberet in se auctoritatem legis, ad opus paratam.
I.
¶
138.0472C| Ex quo distein ( id est praefectus, vel oeconomus) in aula steterit post prandium in tribus festis principalibus ponens in ea pacem et regis, reginae et optimatum curiae, pacem illam transgredienti nusquam erit refugium et navt. tc' n' omnium refugium. Si quis ergo refugium regis et omnium violaverit, nec usquam, nec ab unius refugio, vel a reliquis sanctorum defendi potest nisi ab ecclesia.
II.
Qui sacerdoti sarhaed (id est injuriam) fecerit, vel eum occiderit, judicio synodi puniatur praeter gueli tanavd.
III.
Hospitium sacerdotis et clericorum erit domus capellani villae. Hospitium sacerdotis reginae est insimul.
IV.
Offeirad euleu (id est, sacerdos regis) contra 138.0472D| Pascha regis indumenta habebit, quibus usus est in Quadragesima.
V.
Simili modo sacerdos reginae ipsius habebit indumenta, in quibus regina agat poenitentiam. Sacerdos reginae a regina equum debet habere. Sacerdoti et accipitrario, et penkynyl, et judicii curiae, et guvastraud afvyn, equi a rege restaurantur cum opus fuerit. Terram suam tenebit liberam.
VI.
Triplex est officium sacerdotis curiae in placitis, scilicet lites discretas de scripto delere, lites indiscretas ad judicium in scripto servare, et ad opus regis, quantum ad litteras missas et mittendas paratum esse, et nunquam ebriatum. 138.0473A|
VII.
Tria sunt judici pertinentia, scilicet quaestiones solvere, lites discernere, et quod per judicium discreverit, per vadimonium confirmare, si tunc litigans ei contradicit per aliud. Sic agit per annum. Anno autem elapso capellanus adeat ecclesiam, et cum eo duodecim officiales curiae digniores, et missa celebrata, et oblatione ad missam ab omnibus facta, capellanus faciat eum jurare per sacrum incelebratum, et per altare, et reliquias superpositas, quod in tota vita sua nec prece, nec pretio, nec amore, nec odio falsum scienter faciet judicium. Quo facto, ad regem venient, indicantes ei quae circa eum acta sunt. Si regi gratum sit officium suum. illi praestabit, et locabitur in sede sibi debita. Tunc dabuntur ei. ouer elysseu, a rege taulbord, a regina annulus 138.0473B| aureus, quae dona nec vendet, nec unquam donabit. Non debet judex esse, nisi in tali solemnitate approbatur.
VIII.
Et si aliquis de gentibus homicidae vel occisi sit ecclesiasticus, sacris ordinibus vel religioni obligatus, vel leprosus, vel mutus, vel stultus, nihil reddet vel recipiet pro galanas (id est pretio homicidii). Nullam autem vindictam super eos vel ab eis propter occisum debet fieri, ne tales possint per legem istam ad reddendum vel recipiendum aliquo modo compelli.
IX.
Si fur coram presbytero socios suos nominando manifestet, et affirmet hoc jurando in ostio coemeterii, in ostio chori: quidquid de illo postea 138.0473C| contingat, verbo presbyteri abinde de dicto illius absque contentione credendum est. Simili modo fit quando quis pro mercede dicat furem qui rem furatus est, et hoc faciat coram sacerdote modo praenotato. Si quis alicui depraedari dicitur, et ille negaverit, L hominum juramento habet negare. Hic est unus homo eorum cui soli creditur, scilicet Managur, dictator continens cum testimonio sacerdotis, si ipse cum illo qui perdiderit venerit coram sacerdote ad ecclesiam, et dicat ei sacerdos prohibendo similiter, ne pro Deo ducat eum in falsitatem hoc faciat in ostio ecclesiae, si ibi juraverit se verum dicere, et non falsum: similiter faciat in introitu cancelli, deinde super altare idem faciat, et ille qui reus dicitur adhuc negaverit: sacerdos affirmet 138.0473D| verbo suo ter quod vidit, et audivit, et semel jurando confirmet illud; hoc facto, qui prius negaverit pro confitente habetur, nec poterit contradicere. Mercedem quidem statim habebit ille qui dictavit, et verbo sacerdotis testificantis dictatoris sacramentis non contradicetur, et sinz pro confitente habetur, et dicitur hoc dogynuariac.
X.
Tria sunt genera dirwy (id est, multae), unum de pugna, alterum treis, id est raptu, tertium de furto. Duplex autem sit dirvy, et duplex camlurv, in curia et in ecclesia quae ecclesia si summa fuerit, de pugna quae in coemeterio agitur, quatuordecim librae sunt reddendae. Si vero extra, id est in nodva (id est, asylo), septem librae; quarum librarum 138.0474A| abbati medietas cedit, si legalis sit, id est, ecclesiastica doctrina instructus et litteratus: altera medietas presbytero et canonicis ibi Deo servientibus. Talis divisio sit inter abbatem et presbyteros de pugna illorum scilicet, navtur (id est, refugium), qui ab abbate et presbytero refugium acceperint: sicque dividitur omne quod tantummodo sancto, non alteri, nec alii abbatum erogatur. De pugna in nodva sanguis et cleis stabunt pro testibus abbati et presbyteris per dignitatem ecclesiasticam abbatiae.
XI.
Lingua quantum omnia membra valet. Summa valentiae omnium membrorum est octoginta octo lib. Sanguis cujuslibet hominum pretium est viginti quatuor denariorum. Sanguis Christi 138.0474B| pretium est triginta denariorum, scilicet indignum videtur ut Dei sanguis hominis minoris pretii est.
XII.
Tribus de causis poterit uxor a viro divertere, et suum egveti (id est, dotem) habere, scilicet si lepra vir inficitur, et si fetidum habeat anhelitum, et si cum ipsa coire non valeat. Ter a viro suo, si aliam cognoverit, vynebwerth (id est, satisfactionem) uxor habitura est, primo dimidiae librae, secundo libram, tertio cum toto jure suo libera diliis (publice vel soluta) poterit ab illo discedere. At si ultra tertiam vicem patienter sustineat, de caetero vynebwerth non habebit. Redwit dicit quod tertio triginta sol. quarto libera cum toto jure suo abiit, si patienter sustineat de caetero vynebwerth non habebit. 138.0474C|
XIII.
Cum puellae suo tempore cowll (vestimenti genus) comparetur, nisi mane de illo antequam a viro consurgat a lecto voluntatem suam declaret, inter virum et mulierem commune erit. Si viro detur puella aetatem habens, dicatque vir illam ab alio defloratam percepisse, puella, si possit, quinque hominum juramento (scilicet patris et matris, fratris et sororis, et suo proprio) hoc falsum esse astruat et se ad illum advenisse incorruptam, scilicet, sit matura in pilis et uberibus, et si venerint muliebria ejus, id est teithi, aetatis gveric (id est, ephebiae). Si primo tacuerit, et secundo eam agnoverit, et sic usque ad mane cum illa dormierit, licet illam corruptam invenerit primo, de jure puellae 138.0474D| nihil potest auferre. Si vero statim hoc noverit, ad viros surrexit nuptiales, alia non contradicente, hoc eis testificaverit, nihil ei jure reddere debebit.
XIV.
Si cujus uxor de alio infametur, et hoc tamen sit incertum, septima manumulierum expurget. Si secundo infametur, cum quatuordecim. Si tertio cum quadam certitudine hoc dicatur, juramento L mulierum se expurgabit.
XV.
Si qua mulier datores habuerit, sit vir sub dote sua usque ad septem annos; et si habuerit tres noctes de septimo anno, totius substantiae ejus medietatem in divortio eorum mulier habebit. Substantia 138.0475A| autem hoc modo dividitur: Vir sues habebit, mulier oves. Postea mulier dividat, vir eligat. Et primo supellex sic dividatur: Omnia vasa lactis praeter unum sinum, id est bacol mulieris erunt, et discos omnes habebit praeter unum, . . et illa duo viri erunt; currum vero cum uno jugo, et omnia vasa, potus et dolia viri erunt, quae desuper vero mulieris. Si vir incontinenti aliam duxerit uxorem, vestimenta primi lecti, scilicet repudiatae mittere debet. Vir habebit caldarium et tapetum, id est brycan et pulvinar, et cultrum, et securim lignorum, et terebrum, etc.
XVI.
Si uxorem suam quis sine lege repudiaverit, et aliam superduxerit, repudiata debet de jure domui redire, et in ea permanere per novem dies, et 138.0475B| in nono die, si a viro omnino dimittatur, omnia quae illius sunt, de domo prius exeant: et ultima rerum suarum ipsa de domo exeat: et postea vir repudiatam quietem, id est dilys clamabit, superducta alia, quia de jure duas uxores insimul nullus debet habere. Si quis uxorem suam dimiserit, et postea ipsum operis sui poenituerit, et illa viro alteri data fuerit: si prior vir eam poterit attingere unum pedem cum viro altero in lecto habentem, et alterum extra, prior de jure debet eam recuperare.
XVII.
Si mulier negat adulterium, det juramentum L mulierum; similiter adulter negans, juramentum L virorum. Et tribus de causis datur tale juramentum: si videantur mulier veniens de luco 138.0475C| ex una parte, et vir veniens ex altera parte ejusdem luci in eadem hora, vel si videantur insimul jacentes sub uno pallio, vel si videatur vir inter femora mulieris.
XVIII.
Si qua mulier rem turpem cum alio viro, vel osculo, vèl manu, vel stupro egerit, de jure potest repudiari a viro suo, et omnia jura sua debet amittere, etiam pro solo osculo, nedum pro aliis. Adulter pro stupro reddet injuriam cum una elevatione illi cujus uxorem violaverit, quia de genere hostilitatis est. Pro palpatione manuum in vulva, quae dicitur govys, reddet injuriam sine elevatione. Pro osculo tantum adulter injuriam reddet, sed de injuria tertia pars cadet, quia non habuit rem cum ea ex toto, et hoc causa decipiendi eam, sic dicunt 138.0475D| quidam, alii vero ut nisi consequuntur, declaratur, qualitercunque facta fuerit.
XIX.
Qui uxorem alicujus osculatur, quartam partem injuriae ei reddet, similiter de govys, nisi in ludo qui dicitur guare raffau, vel in convivio, vel quando quis de longe venerit.
XX.
Goronvy ab morydyc dicebat quod vir alterius uxore ipsa volente abutens, nihil debet reddere, dum mulier sui facti laudat auctorem; sed si factum notum fuerit, mulier habet viro suo saraed reddere, vel vir eam libere repudiet, et ab ea divertat.
XXI.
Nemo feminam det viro antequam de mercede domino reddenda fidejussorem accipiat. Puella 138.0476A| dicitur esse desertum regis et ob hoc regis est de ea amaabyr (id est, pretium virginitatis) habere. Si aliquam quis in lathrud (id est, raptus mulierum) adducat, et ad domum alicujus optimatis cum illa vadit, fidejussorem a viro de toto jure abductae, antequam insimul dormiant, optimas accipiat.
XXII.
Tres autem sunt homines quorum nullus potest per regem impignorare contra aliquod judicium. Primus est rex, ubi non poterit secundum legem in lite stare coram judice suo, agendo, vel respondendo per dignitatem naturalem, vel per dignitatem terrae, ut optimas vel alius. Secundus est ecclesiasticus sacris ordinibus obligatus. Tertius est ecclesiasticus religiosus obligatus. Nemo enim secundum legem potest dare pignus contra judicium, nisi 138.0476B| sub periculo pretii suae linguae, sed nullum pretium constitutum est in lege Howel super membrum et sanguinem, vel saraed ecclesiastici, ut sunt praedicti: et ideo nullus eorum potest dare vadium de jure contra judicium vel cum judicio. Omnia autem nocumenta sacrilega quae fient ecclesiasticis, debent in synodo secundum legem ecclesiasticam emendari.
XXIII.
Tres sunt homines quorum nullus potest esse per legem judex dignus. Primus est mendosus, id est anavus, vel caecus, vel surdus, vel leprosus, vel stultus, qui sit semel ligatus propter stultitiam suam, id est goyffvyllauc, vel qui nesciat recte loqui, vel cryc anennual. Secundus est ecclesiasticus sacris ordinibus vel religioni obligatus. Tertius 138.0476C| est laicus sine potestate judicandi per dignitatem terrae, vel servitoriae.
XXIV.
Tres sunt rei conquestores, a rege propter querelas suas puniendi. Primus est qui det pignus contra judicium quod per aliud, id est ghurgvystyl, et auctoritatem scriptam de legibus contra ipsum poterit confirmari; ille pretio linguae suae debet puniri. Secundus qui det pignus contra judicium quod super aliquem alium quam seipsum detur, ille suo camlvrv (id est, multa) debet puniri. Tertius est, si quis careat dignitate impignorandi, videlicet sacerdos vel alius: licitum est ei contradicere judicio per auctoritatem de legibus: et si sic contradicat, et auctoritas ei fallat, camlvrv amittat. Nemo autem per judicium litigiosum amittet plus quam 138.0476D| camlvrv, nisi vera sit impignoratio vadio contra vadium.
XXV.
In lege Romana reperitur: Ubi numerus testium non definitur, ibi duo sufficiunt. Dicit quoque lex: Unius testimonium non est admittendum. Hoc vero dicitur quod novem homines sunt, quorum unicuique et soli in ferendo testimonio credendum est, sed tamen jurejurando. Primus est, dominus inter duos homines; ita tamen quod non sit particeps litis et rei ex lite consequendae, et confiteantur contentionem suam prius coram domino suo fuisse, et non fuerit undull (id est uniformis). At si alter eorum negaverit, cum juramento negabit. In alio casu novem dies dantur domino, 138.0477A| ad connumerandum qualiter juramentum praestiterit, sacerdoti vero ad idem dantur induciae usque ad tempus quo possit missam celebrare. Secundus est, patronus sacerdos inter duos parochianos, inter duos monachos suos. Tertius est, pater inter duos ipsius filios, ponendo manum super caput illius contra quod testificatur, sic dicendo: Per Dominum qui me creavit de patre, et te de me, verum inter vos dico. Quartus est, judex de judicio suo, scilicet si quidem de judicio quod inter eos judex dederit dubitantes certaverint. Quintus est, fidejussor de fidejussione sua, si partim negat, et partim confitetur. Sextus est, sacerdos de testimonio sibi attestato inter duos parochianos suos. Septimus est, puella de virginitate sua, si vir cui data est dixerit 138.0477B| eam invenisse corruptam, ut jus suum ei tollat, jus ei tamen illa est, ei tamen credendum est antequam fuerit matura. Item de puella, si vi oppressa fuerit, et violator dixerit eam invenisse defloratam, contra eum testimonio puellae credendum est. Octavus est, communis pastor villae de animali ab alio inter animalia suae custodiae mortificato. Nonus est, latro ad patibulum ductus, et de morte sua certus: illius verbis sine sacramento, id est creir, de socio vel sociis credendum est, vel de re quam ipse furatus est. Iste scilicet socius ejus propter dictum alterius non debet vita seu membris condemnari. De verbis tamen illius qui suspenditur, manifestatur eum esse latronem, cui credendum est, sicut lege ista cautum est. Est ergo iste condemnandus, non ad 138.0477C| vitam seu membra perdenda, sed ad redemptionem sui faciendum. De illo latrone, qui constituto juramento in patria, latrocinio non poterit se purgare. Eritque dirvyus et n' lleidyr guverth.
XXVI.
Fidejussor negans fidejussionem suam de septimo proximorum sibi redemptione negabit, vel solus jurans super septem altaria dedicata of bri duva divuad; si partim negat, et partim profitetur, solus semel jurabit, et sic kynnogyn, si fidejussionem negaverit, scilicet de septimo.
XXVII.
Si quis nomine emptionis rem aliquam ab aliquo acceperit, deinde ab hac vita ereptus res suas cum amicis reliquerit, cum ipse pro se de pretio rei acceptae reddendo fidejussor exstiterit, id est yn uach kynnogyn, ab amicis praefatis, licet 138.0477D| factum ignorantibus et obdormientibus, de rebus mortui pretium rei suae venditor consequatur. Juret tamen de septimo proximorum sibi in redemptione super sepulcrum debitoris, si possit invenire; sin autem, super altare dedicatum, quod illi rem suam vendidit, et quod ipse pro fidejussore fuit.
XXVIII.
Non debet fidejussor dari qui exsul est, neque qui fortior est; neque monachus, nisi consentiente abbate; neque scholaris, nisi magistro consentiente; neque femina, nisi domina fuerit principalis debitoris; neque filius, nisi patre consentiente, dum pater debet esse pro filio. Quamvis autem fidejubeant, alicujus eorum fidejussio non est compellenda. 138.0478A|
XXIX.
Tria sunt, sine quibus rex esse potest, scilicet, sacerdos ad missam celebrandam, et ad escas regis et potus benedicendos, et judex curiae ad causas discernendas et ad danda consilia, et familia quoque ad negotia regia parata.
XXX.
Tribus hominibus vulnus linguae redditur: regi semper; judici, quando quis conatur ire contra judicium; sacerdoti, quando fuerit in ecclesia, sive in tribus festis principalibus.
XXXI.
Ubicunque sacerdos familiae et distein (id est, praefectus curiae, vel oeconomus) et judex curiae insimul fuerint, ibi erit dignitas curiae, id est breint llys (id est, aula regia), licet rex absens est.
XXXII.
Nullus autem rex habet potestatem constituendi 138.0478B| pretium super aliquem ecclesiasticum sacris ordinibus obligatum, vel super membra, vel sanguinem, vel saraed ejus, vel super aliquem de suis, quia quisque ecclesiasticus, ut praedictus, habet potestatem per legem ecclesiasticam probandi in synodo quodlibet nocumentum vel damnum, quod ei laicus faciat, aut rex, aut alius. Item nullatenus talis ecclesiasticus potest compelli ad respondendum alicui extra synodum de delictis sibi oppositis.
XXXIII.
Si autem talis ecclesiasticus teneat terram sub rege per debitum, de qua servitium regi pertineat fieri, in curia regis debet respondere de terra cum pertinentiis, quia regis est tota terra regni sui; et nisi inde respondeat humiliter idem, regis erit terra illa totaliter. Quamvis autem talis 138.0478C| ecclesiasticus possit per dignitatem terrae in judicio cum laicis esse usque ad tempus narrandi illud, nullum judicium debet referre inter litigantes, quia non est pretium super linguam ejus in lege constitutum; per quod quisque judex, si injuste judicet, punietur, si confirmet judicium injustum per vadimonium.
XXXIV.
Cum de villarum sive agrorum terminis quae curia contingat, contentionem curia terminabit; si ecclesia et non curia contingat, ecclesia terminabit. Postea Bremt, demum hyguvarchadu, id est ar deffeith, ty ac odyn ac ysgubaur. Verum, cum terminabit maer et kygbellaur, debent pro ea terminos assignare, pro ecclesia vero baculus et Evangelium. Sin autem terra litigiosa, 138.0478D| inter litigantes in duo dividatur.
XXXV.
Si regia dante licentia in rusticana villa ecclesia construatur, et in ea missae celebrentur, et in atrio illius corpora sepelientur, extunc libera erit villa illa.
XXXVI.
Si quis nomine, quo matrix fuerit ecclesiae, judicio terram ad illam pertinentem petierit, nonus dies mensis non est exspectandus.
XXXVII.
Si regis villanus rege annuente optimatis filium nutriendum susceperit, defuncto villano cum filiis aequali portione alumnus succedet.
XXXVIII.
Si in terra regis cum homine ipsius homines episcopi vel abbatis inter se conflictum fecerint, 138.0479A| diruy (id est, mulcta seu mulctatio) eorum regi.
XXXIX.
Septem domus episcopales sunt in Dyved, Menevia, quae est sedes principalis in Cambria, ecclesia Ismael, ecclesia Degeniam, ecclesia Yssyl, ecclesia Teylav, ecclesia Teulidauc, ecclesia Keneu. Abbates Teylav, et Teulydauc, et Ismael, et Degenian tenentur clerici esse et ordinati. Ebodiu cujuslibet istorum domino Dyved erunt, scilicet duodecim librae, vel qui illis successerint reddant. Menevia ab omni debito libera manet et soluta. Ecclesia Keneu 138.0480A| et ecclesia Yssyl ab illo debito liberae erunt, qui terris carent.
XL.
De furto redemptionis non fit contentio super aliquid, nisi prius fuerit manac cum juramento in tribus locis, in ostio coemeterii, in ostio ecclesiae, in ostio chori coram presbytero ipsius ecclesiae, et hoc presbyter ille in placito domini testatus sit, cujus verbo credendum est tunc. De furto ( id est, communicatio) Kyssvyn non sit contentio juramenti, id est reith, super aliquid, nisi prius fuerit manac in curia.