LexUniv:Ianus

Lexicon Universale Navigatio
Anterius Ianum	Posterius Ianussius
In Vicipaedia: —
In Victionario: —

Rex Italiae.

IANUS, antiquissimus Italiae Rex, A. M. 2722. ante adventum Aeneae A. 150. Fil. Apollinis ex Cteusa, Erechthei filia, à Xipheo huius marito adoptatus, quibusdam dicitur. Hic cum ingenti classe in Italiam venit, & Saturnum à Iove fil. Cretâ fugatum, navique in Latium similiter appulsum, hospitio suscepit, agrique colendi rationem ab eo edoctus in regni portionem eum recepit: Amboque unanimi consensu imperantes, duo condidêrunt oppida, quorum alterum Ianiculum, alterum Saturnium vocârunt. Monetam quoque aeream primi cudêrunt, in cuius altero latere rostrum navis, in altero Iani imago erat impressa. Plutarch. in Ῥωμαϊκοῖς ad Quaestionem, (cur nummi veteres ab una parte haberent Ἰανοῦ διπρώσοπον εἰκονα Iani bifrontem imaginem, ab altera πλοίου πρύμναν ἢ πρώραν ἐγκεχαραγμήνον, navigii puppim, aut proram insculptam) à plerisque afferi dicit id fieri, Ἐπὶ τιμῆ Κρόνου πλοίῳ διαπεράσαντος εἰς Ἰταλίαν, In Saturni honorem, qui navi in Italiam traiecerit. Ianum autem Regum omnium suae aetatis prudentissimum fuisse volunt, & praeterita scientem, & futura praevidentem; unde & Bifrons fuisse fingitur, pingiturque alterâ manu clavem, alterâ virgam tenens. Mortuus, inter Deos relatus est. A Macrob. Deus Anni creditus, cui Ovid. suffragatur: Fast. l. 1. v. 65.

Iane biceps, anni tacitè labentis origo,

Solus de superis qui tua tecta vides.

Templumque 2. portarum habuit Romae ad infimum Argiletum à Numa Pompilio positum, quod tempore belli patebat, pacis tempore claudebatur. Unde Patuleius & Clusius dictus est. Constat autem, templum hoc ter fuisse clausum, primùm regnante Numâ, iterum post bellum Punicum secundum, tertio post bellum Actiacum: (imò ter sub Aug. solo, ut alibi vidimus) Huius autem claudendi, vel aperiendi ratio varia est. Alii dicunt, Romulo contra Sabinos pugnante, cùm iam propè vinceretur, calidam aquam ex hoc loco erupisse, quae fugarit exercitum Sabinorum. Hinc ergo tractum morem, ut pugnaturi aperirent templum, quod in eo loco fuerat constitutum, quasi ad spem pristini auxilii. Alii dicunt Tatium, & Romulum facto foedere templum aedificâsse. Unde & Ianus ipse duas facies habet, ut ostendat duorum Regum coitionem: vel quòd ad bellum ituri debeant de pace cogitare: vel quòd ad praelium exituri locum sibi apertum debeant relinquere, quo tutò possint reverti. Hunc nonnulli eundem esse putârunt eum Sole, ideoque & Quadrifrontem fecêrunt ob 4. quos ambit orbis cardines. Eundem hunc cum Gyge ac Noe fuisse volunt. Versus Ovid. de Iani moneta Fast. l. 1. hi sunt: v. 229.

Multa quidem didici. Sed cur navalis in aere,

Altera signata est, altera forma biceps?

Idem ibid. v. 239.

At bona posteritas puppim formavit in aere,

Hospitis adventum testificata Dei.

Ostendimus antea ex Plutarcho veterum de hac re opinionem, quam tamen ipse non probat, quia cum multis aliis Saturno commune id fuit: Καὶ γὰρ Ἰανὸς ϗ̀ Εὔανδρος, ϗ̀ Αἰνείας ἐκ θαλάτης προσεκομίσθησαν. Itaque videntur vett. symbolo navis aliud signâsse, nempe arcam Noae, quâ cum suis servatus est ab universali diluvio. Caeterùm Ianus ab Hebraeo יין Iain derivari videtur, quia vini repertor fuit, quâ significatione Oenotrius dicitur Dion. Halic. Hist. Rom. l. 1. Huius nominis usus vel nullus, vel rarus semper fuit apud Graecus. Ovid. l. 1. Fast. v. 89.

Quem tamen esse Deum te dicam, Iane biformis?

Nam tibi par nullum Graecia numen habet.

Nic. Lloyd. Plura de illo vide apud Thom. Dempst. ad Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. Virg. Aen. l. 7. v. 180. & l. 8. v. 357. Addo hîc saltem, quòd fuit primus ex Selectis Diis, quorum octo duodecim Diis Consentibus seu praecipuis addidêre Romani, primo etiam loco in omnibus sacrificiis nominatus est. Idem primus docuit Italos vinum & far ad sacrificia & religionem magis: quàm ad potum & esum, producta esse: Primus aras & pomoeria & sacra docuit: ad pudorem & sanctimoniam domorum primus valvas, seras & claves excogitavit, unde ab eo Ianuae dictae, quibus etiam praeesse credebatur. Olympo Regi Hetruriae fano sacrato, duodenis coloniis totidem pomoeria arasque sacravit & ad continendum recentes tum colonias in officio, virgas fascesque singulis singulos dedit: unde ipse in manu virgam & clavem, sub pedibus verò bis senas aras, habebat, Q. Fab. Pictor, Macrob. Sat. l. 1. c. 9. &c. Simulacrum eius, quod in Capitolio fuit, ita fuisse formatum, ut in manu dextra trecentorum, in sinistra sexaginta quinque numerum teneret, ad demonstrandam anni dimensionem, idem Macrob. cum Plin. memoriae prodidit, vide quoque Lil. Greg. Girald. Syntagm. Deor. Addi possunt retro memoratis eius inventis coronae, navigia, tumultuarii pontes &c. Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 2. c. 3. ubi triplicis templi, primi à Romulo conditi, quod tempore pacis claudi solebat: alterius, Iani Quadrifrontis, amplissimi quatuor portarum in foro Rom. ab Aug dedicati: tertii ad Forum Olitorium à Duillio conditi: item aedis Iani Curiatii, meminit. In Foro habitâsse Ianus Senecae dictus est, quod ad statuas ei in Foro Rom. erêctas, refert P. Victor in octava Urbis Regione. Vide quoque Thom-Dempster. Paralip. in loc. Ioh. Rosini suprà laud. De more claudendi aperiendique Iani Quirini Fanum, ut aliquid addam, non ter solùm; sed pluries illud factum esse, adnotavit Casaub. Primò quidem sub Numa, instituti auctore, cuius temporibus per Annos quadraginta tres Iani portae clausae fuêrunt. A. dein ab. U. C. 519. Coss. T. Manlio Torquato, C. Attilio Balbo II. iterum Ianum clausum, eodemque Anno rursum apertum esse, referunt multi. Tertiùm clausit Aug. A. U. C. 725. Coss. se V. & Sexto Apuleio, post victum Antonium. Quartùm idem Princeps, Coss. ipso IX. & M. Iunio Silano, quum ex bello Cantabrico Romam rediisset, A. U. C. 729. Quintùm rursus clausit idem Imp. circa tempora nati Regis & Pontificis summi SERVATORIS nostri: mansitque sic obseratus ferè per duodecim Annos, ad varianam usque cladem. Tum apertae eius fores ad Neronis usque tempora patuêrunt. Sextùm clusit Nero, se III. & Valerio Messalâ Coss. A. U. C. 811. Septimùm (Tacitus & Orosius dicunt sextùm, quia Nero sine causa clauserat) Vespasianus A. U. C. 824. se III. & Nervâ Coss. à quo tempore super Iani portis altum silentium est, usque ad Gordianum Iun. quem, Iano aperto, contra Persas esse profectum, A. U. C. 995. Praetextato & Attico Coss. testatur in eo Capitolin. Sed & Christianis Impp. servatum aliquandiu vet. hoc institutum, discimus ex Amm. Marcell. l. 16. c. x. ubi, post victum Magnentium, Constantium, sublatis omnibus Tyrannis iam unum Orbis Dominum, Ianum clausisse, memorat, A. U. C. 1105. Vide Casaub. ad Aug. Suet. c. 22. ubi Inscriptionis, quae Emeritae in Hispania extat, initium hanc in rem istud quoque exhibet: IMP. CAES. DIVI. F. AUGUSTUS. PONT. MAX. COS. XI. TRIBUNIC. POT. X. IMP. VIIII. ORBE. MARI. ET. TERRA. PACATO. TEMPLO. IANO. CLAUSO. &c. Plura de Iano, praeter Auctores praefatos, vide apud Casp. Barthium Comm. Superstition. & Gerh. Ioh. Voss. de orig. & progr. Idol. l. 1. c. 12 ubi inter Reges Aborigenes, eosq́ue Deos Indigetes eum falsò referri; c. 18. ubi Noê, vel potiùs Iavan illum, patrem Ionam: l. 2. c. 15. & 16. ubi Solem per eum cultum fuisse, docet, & de variis epithetis eius, Sceptro insuper & clave, cum quibus pingebatur, aliisque huc pertinentibus, accuratè agit.

Varia Iani cognomina.

Bifrons dictus est, vel quòd genere Graecus, sede Italus fuerit: vel quòd Italos à fero vitae genere ad civiliorem vitam traduxerit: vel quòd vir prudentissimus fuerit: vel quòd Ianus sit mundus geminâ facie, hac Ort. spectante, illâ Occas.

Clusius appellatus est, quia valvae eius pace claudebantur.

Consivus, à conserendo nomen habuit, i. e. à propagatione generis humani.

Curiatius, aedem habuit ab Horatio extructam, in memoriam Curiatii à se interfecti, in nobili illa Tergeminorum pugna.

Deus Deorum, in Saliorum carmine appellatus est.

Geminus sive Quadrifrons fictus & vocatus fuit, quòd universa climata Maiestate suâ complecteretur.

Iunonius, nomen habuit ex eo, quòd non solum mensis Ianuarii, sed omnium mensium, ingressus teneat. Unde 12. ei aras pro totidem mensibus dedicatas scribit Varro Rer. Rom. l. 5.

Pater dictus est, quia omnium Deorum primus fuit. Vide infrà Pater.

Patulcius, quia belli tempore valvae eius patebant. Ovid. Fast. l. 1. v. 129.

Nomina ridebis, modò namque Patulcius idem,

Et modò sacrifico Clusius ore vocor.

Quadrifrons, vide suprà Geminus. Habebat templum amplissimum 4. portarum in Foro Rom. quod ei Aug. dedicavit: Ianus ipse, qui in eo colebatur, Faliscis Thusciae civitate captis, in Forum transitorium Romam translatus erat. Templi iconem è veteri lapide exhibet Ioh. Rosin. loc. praef.

Quirinus appellatus est, quasi bellorum potens; ab hasta, quam Sabini Curim vocabant.

Septimianus, non Dei, sed aedificii pervii, à Sept. Sev. fortasse extructi, nomen fuisse videtur. Ianos enim talia aedificia quadriformia ac pervia appellata fuisse, infrà videbimus.

Thyraeus, vide infrà.

Viri celebres.

IANUS Baifius, Gallus, à Scaevola SanMarth. Elog. l. 1. laudatus.

IANUS Cornarus, Germanus Medicus, varios auctores Graecos Latinè vertit. Obiit A. C. 1558. Vide & Iohannes Cornarius.

IANUS Damascenus, Medicus Syrus, auctor 7. libb. de arte sanandi morbos, &c.

IANUS Douza, Nordvicus, auctor Principi Arausionensi condendae Lugduni Batavorum, Anno 1575. Academiae, primusque eius Rector, postquam in sustinenda obsidione Urbis Praefectus egregiam operam navâsset. Hic Musis cum Marte optimè convenire docuit, tantâ Vir doctrinâ, ut Bataviae Varro, & Academia commune Oraculum vulgò diceretur. Meurs. in Athen. Bat. Poëta, Historicusque, inter alia, insignis, edidit quaedam. Vide Douza.

IANUS Gruterus, Brabantus, IC. Philologus, Poëta & Historicus. Bibliothecarius Archipalatinus, nat. Antverpiae A. C. 1560. scriptis immortale nomen meritus, Obiit A. C. 1627. Vitam eius prolixè descripsit Balth. Venator. Inter scripta eius eminent, Suspicionum libb. IX. Polyanthea vel Thesaurus Criticus Tom. IV. Inscriptiones Antiqq. totius Orbis Rom. Criticorum Tomi VI. Chronicon Chronicorum, sub nomine Ioh. Gualleri &c. Vide & P. Freherum Theat. Viror. Erudit. Clar.

IANUS Lascaris, post Tiphernatem, in Gallia magni nominis.

IANUS, vel IANUTTIUS Manetus, Florentinus, discip. Emanuelis Chrysolorae, gratus Nicolao V. amplissimis honoribus in patria defunctus. Psalmos ex Hebraeo, & Isagogen Porphyrii, cum Categoriis Aristotelis ex Graeco Latinè vertit. Scripsit porro de Illustribus longaevis, libb. 6. De vita Nicolai V. libb. 4. Historiam Genuensem libb. 2. Hist. Pistoriensem libb. 3. Vitas Socratis, Senecae, Plutarchi, Dantis, Boccatii, &c. Obiit Neapoli A. C. 1459. Leander Alberti descr. Ital. Voss. de Hist. Lat. Hugolin. Verrin. l. 2. Flor. Ill. ubi inter alia sic de illo:

Est quoque Iannoti celeberrima Fama trilinguis,

Plurima qui Hebraeo de fonte volumina vertit

In Latium & nostris dedit haec noscenda Manetus.

IANUS Morellus, Gallus, laudatus Scaevolae SanMatth. Elog. l. 3.

IANUS Parrasius, Consentinus, docuit Mediolani, unde discessit parum honestè. In Claudianum & Ibim Ovid. commentatus est. Obiit podagrâ, gener Demetrii Chalcondylae.

IANUS Vitalis, Panormitanus, eruditione suâ Seculum Praeteritum illustravit, &c.

IANUS, locus Romae, ubi foeneratores consistebant, ubi Iani simulacra fuêre. Ovid. de Rem. Amoris. l. 2. v. 165.

Qui puteal Ianumque timet, celeresque Kalendas.

Horat. Ep. 1. l. 1. v. 55.

—— Haec Ianus summus ab imo'

Perdocet ————

Vide Torrent. ad locum. Nic. Lloyd. Lucan. Civ. Bell. l. 5. v. 6. Iani medii meminit inter alos A. Gell. qui eum in clientela L. Antonii fuisse ait. Hic cur id nomen tulerit, quaerunt Eruditi. In Regione Fori Rom. duo Iani erant, ad arcam Fabianam, ut ait Victor, incrustati & adornati signis, superior & inferior, celebris mercatorum locus & foeneratorum, apparetque, spatium inter utrumque Ianum medium fuisse dictum, Hadr. Turneb. Advers. l. 26. c. 26. Ita Cornutus ad Palaemonem, Iani templum biforis, inquit, in clivo Capitolino vetustissimum, crustatis marmoreis vel e Partis columnis vidimus: quia in medio eius clivi summitas, Ianus summus: & imus, in extremo clivo appellatur. Locus sub templo, medius etiam Ianus dicitur, ubi puteal & foeneratores incolerent. Hier. Magius Miscell. l. 2. c. 12. ideo Ianum medium dici existimat, quod inter duo fora sacratus staret, ad quem tanquam celebriorem ac ratione loci commodiorem & foeneratores & mercatores convenire solerent. Marcell. Donat. ad illud Suet. in Domit. c. 13. Ianos arcusque cum quadriiugis extruxit, annotat: Nos arbitramur, per Ianos intelligendas esse portas illas magnas, quae in viarum capitibus extrui solebant ab antiquis Romanis, unicâ tantum ianuâ, aditum praebentes, vulgò Portoni. Oisel. in A. Gell. l. 1. c. 16. suspicatur quoque. Ianum medium dictum esse spatium, quod erat inter Ianum summum & imum: De quo Horat. l. 1. Ep. 1. v. 55.

———— Haec Ianus summus ad imum.

& Cic. l. 2. Offic. à quibusdam viris optimis ad medium Iani sedentibus Non desunt, qui tres Ianos fuisse scribant: inter quos Liv. l. 41. c. 28. de Q. Fulvio Flacco Censore, In his & cloacam circumducendam & forum porticibus tabernisque claudendum, & Ianos tres faciendos. Verùm & plures in Urbe Ianos esse, dixit Ovid. per quos intelligendae transitiones vel fornicata opera, & arcus marmorei, ut ex Suet. patet. Sic Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 2. c. 3. in plurali numero Iani, dicta sunt aedificia quadriformia & pervia, sive stata illa & lapidea, sive ex materia pro tempore excitata, cuiusmodi multi in Urbe fuêrunt, teste P. Victore, cùm ait: Iani Quadrifrontes per omnes regiones marmoribus incrustati & adornati insignibus militaribus & signis, duo praecipuè ad arcum Fabianum (in aliquibus est, ad arcam Fabianam) superior inferiorque, ubi Argentarii & Numularii artem suam exercebant. Vide quoque Acron. & Porphyrion. in Horat. nec non Ioh. Brodaeum Miscell. l. 2. c. 19. Fuisse autem Ianos huiusmodi, seu transitiones pervias, ut Tullius interpretatur, non minùs ac Fora, magnâ hominum frequentiâ celebrari solitos, Amm. Marcell. docet l. 38. c. 4. potiores auctoritate longaevâ, per ianos & fora clamitant saepè, Remp. stare non posse. Sed & ex urbe in colonias transiisse, testis est Liv. l. c. Fulvius Flaccus locavit forum porticibus tabernisque claudendum & Ianos tres faciendos. Vide Casaub. ad Suet. Aug. c. 31. ubi hic, Pompeii, ait statuam marmoreo Iano supposuit &c. Vide quoque Salmas. ad Spartian. in Sev. ubi de Iano Septimiano