Liber Pontificalis (Agnellus)

by Agnellus Ravennatensis

Agnellus Ravennatensis

Liber Pontificalis

saeculo IX

editio: J. P. Migne
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 106

Liber Pontificalis

Liber Pontificalis (Agnellus sive Andreas Ravennatensis), JP Migne 106.0751A

PARS PRIMA, Complectens Vitas eorum qui floruere a sancti APOLLINARIS tempore usque ad ECCLESIUM.

PROLOGO INCIPIT. Historiae scribendae fontes aperit, eisdem fidem astruit; operis difficilitem exagerat; Numinis opem implorat auctor.

106.0459C| Vobis rogantibus ordinatum libellum de Ordine pontificalis successionis pontificum, qui sedem sancti Apollinaris nutriverunt, sicut veritas et argumentatio vestri Agnelli, qui est Andreas, ipsius orthodoxae sedis Ravennae, potuit reperire et cognoscere; gratias vobis necesse est agere Deo Patri, et Filio ejus, simulque Spiritui sancto, trinae majestati, unicae potestati, quod me pollutis labiis redusit, et linguam aridam, in quanto illi placuit, disertam fecit. Confido etenim orationibus vestris gratiam fandi meis sermonibus Deum donare, ut sanctorum praecedentium sedis antistitum Patrum Ravennatis Ecclesiae, qualiter unusquisque suis temporibus facta peregit, pro eo quod vos me sermonibus coegistis, in quantum potuero, ad memoriam revocare; 106.0459D| non solum quod eorum facta perspexi, verum etiam ex auditu, quae mihi seniores nostri retulerunt, vestris auribus patefaciam. Moyses enim praeexcellentissimus vir, inspirante Deo, Genesis librum descripsit. Ipse enim ait: Interroga patres tuos. et 106.0460C| nuntiabunt tibi; seniores tuos, et dicent tibi; et Job: Interroga generationes pristinas, et diligenter investiga patrum memorias. Ex stirpe enim Abrahae Moyses descendit, et antequam Abraham nasceretur totius hujus mundi fabrica a Deo facta fuisse memoratur. Marcus etiam Petri apostoli discipulus et in battesimo filius, non corporaliter Domini secutus fuit vestigia, neque ulla miracula ab eo facta vidit, sed Petro enarrante Evangelium exaravit. Luca vero Petri [Pauli] apostoli ministrator imbutus ab eo doctrina, Evangelii aperuit fontem. Multi etiam alii ex auditu volumina condiderunt; sicut in Vitas Patrum legitur: « Narravit mihi quidam senex, » ecc.Nonne Gregorius sedis Romanae Ecclesiae antistes in plurimis locis libri Dialogorum retulit dicens: « Narravit 106.0460D| mihi ille et ille homo? » et reliqua. Sed minime me fari opossum similim illis. Nam confiteor quippe, sicut modica scintilla posita in aspectu solis obumbratur, et ejus non apparet lumen, sic et mea ante conspectum tantorum philosophorum exstinguitur 106.0461A| pagina. Quantum est hoc, possum alia et his similia protelare sermone, chartas et atramentum expendo. Similis enim sum illis qui in silvis vel in eremis positi sunt, et videntes densas erga se arbores, opaca, et obscura loca, atque intransmeabilia veprium multarum, et nescientes partem qua petant vel incedant, nisi tota via facta fuerit et incultum exierint; sic et ego propterea relationem sanctorum pontificum sedis Ravennatis hujus ingressus sum, quasi in discrimina maris et quasi procellas, tempestas adversum me conluctaret totius gurgitis, vel tumultus undarum iidata me sectiretcaerulearum. Tamen non 106.0462A| trepido, quia obsecrationibus vestris pene litus sum, et Dominus mecum est, qui est benedictus in saecula. Charitate vestra transeam ad superius studium, quod vobis urgentibus semel incoepi. Dudum enim auribus vestris intimavi, quod de supradicta sede aliquid facere debeam, quod mihi narratum fuit. Fortasse si fefelli, indulgete. Exactor non molestus debet esse, quando debitor est redditurus. Sed nel suo omnibus benedicamus Deum Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

Prologo esplicito.

DISSERTATIO PRIMA CHRONOLOGICO HISTORICA De aetate priorum duodecim episcoporum, praecipue vero de tempore sedis AGAPITI, MARCELLINI ET SEVERI, ac de eorumdem successione.

106.0461B| Nil difficilius in re ecclesiastica quam temporum eorum digestio quae prioribus saeculis definiuntur. Hinc uniuscujusque Ecclesiae ea est conditio, ut veterum episcoporum aetas vix certis terminisassignetur, acta ignota sint, successio saepe perturbata. Clarissima et antiquissima Ravennas Ecclesia laetatur felicius aliquanto secum rem actam. De ejus prioribus episcopis Agnellus nomina, sanctitatem et successionis ordinem ex seniorum fide testatur, caetera tanquam incomperta silentio tegit.Inventi sunt autem recentiores clarissimi viri, qui (praeter plura Agnello ignota scriptis consignata, de quibus alias) cujuslibet episcopi annos certis numeris concludere voluerunt, sed et numerum seriemque antiquissimorum Pontificum alicubi augere et immutare. Id potissimum aetas et successio Agapiti, Marcellini, et Severi passa est; quare operae pretium futurum fore credidi, ex Agnelliano labore et caeteris perspectae veritatis documentis Ravennatum pontificum chronologiam illustrare, et decernere quae incertis, 106.0461C| quaeve probabilibus, si non certis, sint accensenda. Id semel praestitum vires animosque faciet ut reliquam Ravennatis Ecclesiae chronologiam successive pro viribus restituere aggrediar, dispositis suis quibusque locis similibus Dissertationibus. Illud autem hic semel praemissum accipiatur velim, tanquam ubique repetitum, quod scilicet cum aliorum cogar dicta vel cogitata negare, et argumentis impugnare, id a me fiet, salvo obsequio quod ex corde profiteor erga scriptores eximios quorum scripta ad crisim revocare res ipsa coget. Vix alias de Agnello edendo cogitassem, nisi hinc lumen novum historiae accedere posse cognovissem. Hoc autem vix fieri potest, quin saepius in lucem a recentioribus prolata ad trutinam revocentur.Utor jure quo quisque scribens gaudet aliena legens ea probandi, vel rejiciendi; utantur et caeteri jure suo mea legentes, et, siquidem solo veritatis intuitu id faciant, gratias agam.

CAPUT PRIMO. Hieronymi Rubei et Baronii circa quaestionem dissidium. Utriusque rationes exponuntur. Bollandi et sociorum sententiae. Dictorum epitome.

IO.

Rubeus in priori Historiae Ravennatis editione, narrato Agapiti episcopi obitu circa initia imperii Alexandri Severi XVIII Kal. Aprilis, addiderat: «Quidam censent, Constantino et Constante imperantibus, 106.0462B| circiter annum Domini trecentesimum quadragesimum primum, Agapitum sub Julio I Romano pontifice fuisse, et in concilio Romano sedisse; verum ob Liberios archiepiscopos, qui plures fuerunt, sunt decepti. » Huic Marcellinum suffecerat circa trigesimum annum supra ducentesimum ab ortu Christi, Urbano adhuc Romano pontifice sedente, eumque dixerat septem et quadraginta annis Ravennati Ecclesiae praefuisse, mortuum proinde circa tempora quibus Aurelianus ad imperium evectus in Christianos saevire coeperat.Hinc nactus initia episcopatus Severi, ejusdem mortem consignaverat circa primordia imperii Constantini, Constantis et Constantii, surogato Liberio quidem, sed additis quae sequuntur: « Sunt tamen qui post Severum, Agapitum alium archiepiscopum constituant, huncque aiunt concilio Romano a Julio I pontifice maximo celebrato, simul cum Benedicto Aquileiensi, Rufo Carthaginiensi, Julio Mediolanensi, Luciano Mauritanorum antistitibus, et reliquis aliis centum sexdecim episcopis 106.0462C| interfuiss. Alii hunc Agapitum post Liberium ponunt. Sed quocunque loco collocetur, constat et eo interfuisse concilio, et parum admodum in archiepiscopatu vixisse, quemadmodum et Liberius, qui. . . . . cum decessi. . . . . Probum successorem accepit. » Haec quidem Rubeus scripserat, cum Baronius edens in Romanum Martyrologium Notas, tempus assertum pontificatus Severi confutandum assumens, ad diem primam Februarii his fere argumentis laudatum scriptorem aggressus fuit. Cum reperiatur Severus episcopus Ravennas interfuisse et subscripsisse concilio Sardicensi, habito Rufino et Eusebio coss., ex Actis ejusdem concilii et ex Apologia secunda Athanasii, si Severi episcopatus coeperit temporibus Aureliani et Gaii, conficitur vixisse in episcopatu annos, ad minus, sexaginta quatuor. Gaius enim papa creatur anno 283, concilium autem Sardicense celebratur anno 347. Tempus autem sedis Severi, his terminis conclusum, nimis diuturnum 106.0462D| videtur, cum maxime includat persecutionum pericula. Inde ex eo inficiatur Severum Marcellino successisse, quod ex Actis synodicis constet Agapitum sedisse in concilio Romano sub Julio papa anno quarto Constantii et Constantis, septem annis ante Sardicense consilium, quod fieri non potuit, si Severus sedere coepit Aureliani imperatoris et Gaii pontificis Romani temporibus. Addit quod licet ex sua clare constet quo tempore sederit Severus, et 106.0463A| cui episcopo immediate praecedenti suffectus sit, talia adhuc aliquid firmitatis nanciscuntur ex Vita Severi, quam Mombritius recitat, in qua Severus ipse creatus ponitur Constantio IV et Constante III coss. Demum decernit, si nihilominus contendatur Severum successisse Marcellino, necesse esse ut alter agnoscatur ab isto ejusdem nominis, vel post Agapitum alium sedisse Marcellinum dicatur, quod nec prioris sententiae assertores autumat admissuros.

II.

Rubeus in hunc modum a Baronio vexatus, parata Historiae suae Ravennatis nova editione, quam supra dimidium auctam Venetis typis Francisci Franciscii Senensis, anno 1590, in publicum produxit, sibi priori sententiae insistendum mordicus existimavit, eamque ut fulciret et opposita tela retunderet, statuit aperte Severum reversum a Sardicensi concilio diem obiisse, et successive Agapitum ejus nominis secundum; et hocce in scenam producto, objecto de Romano concilio satisfaciendi gratia, 106.0463B| concilium ipsum celebratum asseruit post sardicense. Huic sententiae se adactum multiplici ex capite ait, ac primo quod omnium Ravennatum scriptorum consensu, et etiam ex picturis Ursianae ecclesiae, ac templi nunc temporis Spiritui sancto dicati, constet Marcellinum archiepiscopum, Severum proxime antecessisse, satisque diu vixisse: quare non Agapitus, sed Marcellinus concilio romano interfuisset. Praeterea, cum concilium illud, cui Agapitus interfuisse memoratur, numeraverit 121 episcopos, arguit diversum exstitisse ab eo quod Sardicense praecessit, quodque solis quinquaginta episcopis constasse dicit.Hinc ad characteres chronologicos ejusdem concilii, cui Agapitus interfuit, convertitur, et innititur indictioni in Actis, quae exstant sextae, quae soli anno 348 convenit, aitque certiorem omnium numerandi modum in publicorum Actuum consignatione eum esse qui ex indictione desumitur, quem proinde praeceperit concilii Nicaeni 106.0463C| ni canon observari, et habitum usu non modo a D. Gregorio, sed ab eo qui eum longe antecessit Cassiodoro, imo ab Athanasio, in consignando conciliorum sui aevi tempore. Marcellinum etiam comitem, licet consules scribat, primo tamen loco indictionem signare, et hujusmodi charactere rem certius apparere dicit, cum anni imperatorum et consulum passim controvertantur. Ad aliud praeterea argumenti genus convertitur, desumptum ex serie archiepiscoporum Mediolanensium, quam dicit a viris doctissimis et in omni antiquitate bene peritis digestam, in qua ponitur Protasium ante Julium sedisse: id autem mirum in modum ejus hypothesim confirmare videtur, cum constet Protasium interfuisse Sardicensi concilio cum Severo, Julium vero cum Agapito Romano concilio post sardicense habito.Censet proinde quod sicut Silvester subito convocato Romae concilio Acta Nicaena confirmavit, ita Julius Romanam synodum coegerit ad confirmanda Sardicensia 106.0463D| paulo ante celebrata, quibus quidem Atanasio est absolutus. Ita adjicit et Damasum postea fecisse post synodum Constantinopolitanam, et Julium ipsum laudasse hunc Ecclesiae Romanae morem in epistola ad Orientales, apud Athanasium inscripta, cui rei alludere censet Julii verba de Athanasio, quibus inquit: «Non a nobis tantum, sed a cuncta synodo receptus est.» Cum autem animadverteret Rubeus sibi opponi posse in Sardicensi concilio memoratos Fortunatianum Aquileiensem, et Gratum Carthaginiensem antistites, quos deinde pluribus annis Sardicensi illi supervixisse constat, quique proinde debuissent intervenisse, et Romano asserto concilio pro Grato ac Benedicto ibidem expresse recensitis, ricorrenti dicens Gratum in concilio Romano nominari tantum episcopum, unde alterius Ecclesiae potuit esse pontifex a Carthaginiensi; Fortunatianos vero Aquileienses fuisse duos, quorum medius Benedictus sederit, praeterquamquod in aliquot vetustis 106.0464A| et manoscritti codicibus asserit non Fortunatianum, sed Fortunatum legi; et praeterea novum non esse ait duos ejusdem nominis episcopos invicem in eadem sede successisse, exempla afferens ex serie pontificum Romanae et aliarum Ecclesiarum, episcoporum diversorum, qui ob nominis similitudinem ex pluribus in unum conflati sunt. Nec, ait, in concilio Romano menzionem fieri de Sardicensi, sicut fit de Nicaeno, tum quia eo loco necessarium id non erat, tum quia ea de quibus actum fuerat in Sardicensi, ex Nicaena synodo sumpta fuerant. Quod spectat ad Severi aetatem, quae producta plus quam par sit videatur, reponit id mirum non debere videri ei qui aetates ampliores ammettetit in plurimis aliis diversarum sedium episcopis.Eos autem qui initia episcopatus Severi consignant Constantio IV et Constante III coss. , nec verum, ait, nec verosimile fari, quandoquidem ea re admissa Severus in Ravennati sede vixisset annum vix unum, cum ex Panvinio sentiat Augustos laudatos iniisse consulatum praedictum 106.0464B| eo anno qui praecessit Sardicense concilium, circa anni ejusdem medium. Hinc censet duos fuisse Agapitos, unum, qui Marcellinum praecessit, alterum, qui Severo suffectus sit, et hunc ait, sicut et Liberium successorem ejus, brevissime sedisse, ac mortuos dum in vivis esset adhuc Julius, « in exsilium, » ait, « a Constantio Cesare signora. »

III.

His Rubei argumentis nihil permotus Baronius edens Romae anno 1594 Annalium suorum tomum tertium ad annum 337, cui alligavit concilium Romanum sub Julio, de quo controversia erat, Rubeum ipsum, quem dicit debuisse amice admonitum emendare quae scripserat in priori suae Ravennatis Historiae editione, majori quam antea conatu aggreditur. Censet igitur concilio illi qui interfuerint ex centum sexdecim episcopis recenseri Benedictum Aquileiensem, qui praecessit Fortunatianum; Rufum Carthaginiensem, qui successit Caeciliano et praecessit Gratum; Agapitum Ravennatem, qui praecessit 106.0464C| Severo; Julium Mediolanensem, qui, post Eustorgium, habuit Protasium successorem. Id probare nititur ex eo quod successores nominati laudatorum pontificum qui interfuere concilio Romano, noscuntur plerique subscripsisse Sardicensi, et Gratum Carthaginiensi, quae postmodum sunt celebrata, conciliis; et ex eo etiam quod indictio sexta semel tantum consignata fuerit Julio Romano pontifice sedente, eodem anno quo Sardicense concilium celebratum fuit.Arguit autem severo Rubeum, qui indictioni sextae fidit, quia indictio hujusmodi incidit in annum (quod Rubeus ipse concesserat) 348, et indictio eadem anno praecedenti coeperit a Septembri, ut in indictionibus solemne esse nullus inficiatur; quare cum concilium illud Romanum coeptum dicatur VIII Kal. Octobris, consequens fit ut Rubeus vel synodum illam celebratam dicat indictione 7, vel si id factum indictione sexta pergat defendere, concedat id actum indictione sexta anno 106.0464D| praecedenti 347. Si autem primum asserat, recedat oportet a charactere chronologico sibi probato, qui suae sententiae principale est fundamentum; si vero secundum dicat, ammettet Agapitum, quem anno ipso 348 subrogatum Severo dicit, interfuisse Romano concilio anno precedenti 347. Quo eodem anno item cogetur concedere Sardicensem et Romanas synodos factas, in quibus diversorum nominum, earumdem tamen sedium episcopi simul pene ac eodem tempore convenerint . Male insuper, ait, dubitatum esse de Grati sede, cum ex Actis Sardicensibus constet illi subjectos fuisse Africanos episcopos, et eumdem anno sequenti praefuisse Carthaginiensi synodo, in qua canone quinto de Sardicensi mentio habetur. Adjicit Protasium Mediolanensem perperam collocatum a Panvinio ante Julium. cum, repugnantibus Actis Sardicensis concilii, Dionysium sedisse eo tempore ponat, quem praecesserit Eustorgius successor Materni, cujus praedecessor 106.0465A| Protasio Diocleziani temporibus vixerit. Fortunatianum denique male Fortunatum dici ait, ex aliquibus codicibus, cum si mendorum sit habenda ratio, tot episcopos eodem tempore sedisse fiet, quot mendis ab imperitis exscriptoribus veri episcopi nomen vexatum fuerit. Haec fere Baronius, cui an quidquam reposuerit Rubeus, ignoro.

IV.

Funi eidem trahendo pro suo instituto manum deinde admovere in insigni ac celeberrimo sue opere Bollandus et socii, Acta sanctorum sincera a non sinceris discernentes, et incredibilem ecclesiasticae eruditionis copiam orbi Christiano exhibentes. Quaestionem diversis in locis tractant, at praecipue ad primam ipsam diem Februarii, quae sancti Severi Natali consecratur, nec non sanctarum Vincentiae ejus uxoris, et Innocentiae filiae. Laudato ex manoscritto martyrologiis sancti Severi cultu, advertunt in sibi visis antiquis Kalendariis, memoriam sancti Severi episcopi consignari die prima Januarii, 106.0465B| et alicubi illud legi: Sancti Severi cum sociis suis. Arguunt itaque id factum fuisse confuso Severo episcopo cum altero ejusdem nominis martyre Ravennate, de quo Rubeus ipse libro secundo, ubi hunc passum dicit sub Maximiano Herculeo, ac ejus corpus servari in Orbito, quem Herbanum vetus plerisque creditum dicit, ibique Maurolycum accusat, qui Severum hunc martyrem, episcopum etiam dixerit, et Ferretum, qui eumdem cum altero, qui fuit Ecclesii archiepiscopi ex fratre nepos. Hinc Bollandus ait: «An non suspicari fas sit episcopum illum fuisse, sed cum ejus Acta laterent, posterioris Severi confessoris celebriorem conservatam memoriam? A severo pronuntiat Ughellus tomo secundo Italiae Sacrae, mendacium esse asserere plures Severos. Non asserimus quidem, sed quo argumento severam suam censuram firmet vir doctissimus, non satis perspicimus. Fuisse certe celebrem jam olim opinionem de sancto Severo episcopo Ravennate martyre, patebit inferius ex Vita per Luidolphum, cui cap. 2, n. 5, ita Ravennas monachus risponde: 106.0465C| « Severus, cujus tu Vitam scire desideras, non « fuit martyr, sed confessor. » Ergo de episcopo ita percunctatus erat Luidolfo, ut martyrem eum existimaret, siquidem quadret interrogationi responsio. » Aetatem vero Severi episcopi, de quo nunc disserimus, diffiniri posse credunt socii doctissimi sequenti modo: creatum episcopum, ut in altera ex ejus Vitis quam exhibent, et scriptam censent saeculo decimo vel undecimo, cap. 2, n. 6, Constantio IV et Constante III AA. Coss. , sive anno Christi 346, consecratum Romae a sancto Julio papa, cujus is decimus erat annus; anno sequenti interfuisse concilio Sardicensi, Rufino et Eusebio coss. , uti ex subscriptionibus patet.Demum adfuisse funeri sancti Geminiani Mutinensis episcopi multis post annis, quandoquidem tempore Siricii papae, qui anno 385 ad pontificatum evectus est, adhuc in vivis fuit Geminianus, ut ostenderant ad diem trigesimam primam Januarii. Recte igitur aiunt conjecisse 106.0465D| Haraeum circa annum Christi 390 decessisse Severum.

V.

Suo statutis, expresse impugnant Rubei argumenta ex eo quod cum tribus characteribus chronologicis affixis consignentur Acta asserti concilii Romani, cui interfuisse Agapitus dicitur, duo contradicunt Rubei sententiae; nam annus imperii Augustorum convenit anno Christi 340, consules conveniunt anno 337. Pleraque a Rubeo absque auctore asserta quaeruntur. Quod autem successisse Marcellino Severum ille asseruerat, non inde aiunt consequens fieri Agapitum minime interfuisse synodo Romanae, aut Marcellinum eidem interesse debuisse: « Unde enim, » quaerunt, « constat, Marcellinum, quod scribit Rubeus, satis diu vixisse in episcopatu? Potuit sane post primam illam sub Julio Romanam synodum, obiisse Agapitus, atque ipse quoque haud multo post ejus successor Marcellinus. » Alia dentro 106.0466A| hanc rem congerunt, addentes potuisse esse antiquiorem Marcellinum, cui successerit alter Severus aliquis, et forte Severus martyr, de quo supra, quod tamen necessarium non arbitrantur ad sancti Severi stabiliendam aetatem.

VI.

Eadem fere aiunt ad diem sextam decimam Martii de sancto Agapito agentes, et Rubeum accusant ob multiplicatos gratis Agapitos, decretisque temporum spatiis quibus episcopi Ravennates sederunt, absque ullo teste; quae quidem incerta futura fore asserunt, quousque Rubeus, vel, quem dicunt materiam suppeditasse, Ferretus, ejus rei documenta in medium proferat, excipientes contra recentiorum Catalogos, et Fabrum accusantes, qui eadem cum Rubeo senserit. Fatentur tamen magnae apud se auctoritatis esse Ursianae ecclesiae musivum opus, ubi Marcellinus post Agapitum, et post Marcellinum Severus ponitur. Id autem consistere aiunt, licet Marcellini episcopatus ad paucos menses esset contrahendus, qui alias extendi potuit, salvo Romano 106.0466B| concilio, cui Agapitus interfuerit anni 337 usque ad quinquennium, sexennium, septennium, quibus Marcellinus alicui synodo subscripserit.

VII.

Ad idem argumentum etiam pertinet quod habent ad diem trigesimum primum Januarii, de sancto Geminiano episcopo Mutinensi tractantes. Aiunt enim quod, si vera sunt quae de sancto Geminiano narrantur ad Attilae miraculum spectantia, necesse est duos fuisse Geminianos, quos scriptor Vitae quam exhibent in unum conflaverit. « Primus, » inquiunt, « is esse videtur qui Ambrosii episcopi Mediolanensis, Bassiani Laudensis, et caeterorum episcoporum Mediolani in synodo congregatorum adversus Jovinianum sectatoresque haereticos, ad Siricium papam epistolae, quae septima est libri primi epistolarum sancti Ambrosii, ita subscripsisse per presbyterum reperitur: Ex jussu domini Geminiani episcopi ipso praesente Aper presbyter subscripsi. Atque hujus funeri interfuisse sanctus Severus 106.0466C| Ravennas potuit, quod et hic et in ipsius Severi Vita prima Februarii refertur. » Rubeum arguunt quod male constituerit initia episcopatus sancti Severi, remissivo. Vitam autem sancti Geminiani exhibent, quam scriptam conjiciunt post tempora Liutprandi ex verbis: Sed veh tibi, Ravenna misera vicina destructae classi. At haec ipsa conficiunt, Scriptorem illius vitae post Agnelli nostri tempora vixisse, etenim non modo verba illa, sed tota narratio de sancto Severo, sancti Geminiani funus curante de verbo ad verbum ex Agnello ipso descripsit, prout utraque conferenti constabit.

VIII.

Haec omnia simul de implicita hacce quaestione scripta erudito alias lectori exponere visum est, ut facilius rationum momenta conjecturarumque argumenta perpendantur, et unico veluti conspectu quidquid doctius de Ravennatum praesulum antiquissimis temporibus, et successione in hanc usque diem prolatum est, cognoscatur. Quandoquidem autem, et mihi pro suscepta provincia onus incumbit, quid 106.0466D| sentio in medium exponere, id pergam agere ea quidem methodo, ut uniuscujusque ex allatis sententiis ita perpendam hypothesim, ut eorum incommoda minime dissimulem, ob quae ab illis recedere cogor; hinc progrediendo ostendam esse unum quod sane considerari debuerat, nec consideratum est, licet in eo situs sit totius fere negotii cardo; demum exponam quae mihi necessaria conjectura dicenda videbuntur. Interim paucis hic operae pretium esse reor complecti Rubei, Baronii, et Bollandi sociorumque sententias, quae in hunc fere modum in epitomem redigi posse censeo.

IX.

Rubeus, diffinita certis terminis singulorum episcoporum aetate, Agapito defuncto circa tempora Alexandri Severi successorem dicit Marcellinum, qui sedem tenuerit usque ad initia Aureliani imperatoris et Gaii pontificis, unde coeperit episcopatus Severi paulo post Sardicense concilium, defuncti anno 348.

106.0467A| Severo subrogat Agapitum II, et Agapito Liberium, qui vivente Julio pontifice defuncti sint.

Concilium Romanum, alias anno 337 consignatum, celebratum dicit anno 348, cui adfuerit Agapito II.

Baronius ante Severum tenet immediate sedisse Agapitum; Severum probabiliter episcopatum coepisse Constantio IV et Constante III coss.

Concilium Romanum, cui Agapitus interfuit, anno 337 celebratum.

Bollandus et socii conveniunt cum Baronio circa initia episcopatus Severi et tempus concilii Romani cui Agapitus interfuerit.

Sentiunt Severo praecessisse Marcellinum, Marcellino Agapitum.

Severum circa annum 390 obiisse.

Potuisse ante tempora Agapiti, et Marcellini Severum alterum sedisse, illum videlicet quem uti martyrem Ecclesia Ravennas veneratur, qui alteri antiquiori item Marcellino successerit.

CAPUT SECONDO. Incommoda uniuscujusque ex allatis sententiis. Tres solum episcopos spatio 142 annorum implendo non sufficiere. Acta veterum episcoporum antiquis scriptoribus fere ignota. Ecclesiae sanctis dicatae, conventusque frequentissimi Christianorum an Aureliani tempore? Agapitus II ignotus omnibus ante Rubeum scribentibus. Concilium Romanum perperam ad annum 348 dilatum. Marcellino inter Agapitum et Severum sedit. Idem incommodum in Bollandi sententia. Marcellinum satis diu vixisse Agnellus asserit.

IO.

Sententia Rubei plura sane incommoda patitur; etenim nisi ejus rei testis antiquissimos proferat, vix obtinebit a cordato lectore ut credat spatium fere 142 annorum a solis tribus episcopis Agapito, Marcellino et Severo, occupatum fuisse, cujus quidem temporis major pars saevas persecutiones, ac inter alias Diocletianeam, diuturniorem crudelioremque caeteris, 106.0467C| siediti perpessa. Quod si de aliis sanctis longaevis sane similia narrantur, id creditur, cum testis rem talem astruendo idonei proferuntur, alias minime. Verum qui fieri potuit ut Rubeo saeculo sexto decimo scribenti notum fuerit tempus quo quisque Ravennas episcopus antiquus sederit, cum id ignoraverit Agnellus saeculo nono scribens, qui proinde solius sancti Apollinaris tempus apponit, et paucorum insuper eorum a quorum aetate minus abfuit? Longaevos quidem nonnullos indicat, sed a decernendo annorum, mensium, dierum numero, fere ubique abstinet. At id quidem Agnelli aevo ignoratum illud conficit quod omnia quae is de Severo narrat, non lecta, sed a senioribus sibi relata dicit, unde agnoscitur, nec praedecessorum, nec Severi Acta scripta tunc adhuc exstitisse, et illud unum ex tabulis probari potuisse, quod scilicet certa serie unus alteri suffectus fuisset, Severumque Sardicensi concilio subscripsisse.

II.

Illud etiam incommodi accedit quod facilius 106.0467D| multo emunctioris naris eruditi solemnitatem electis, et loci qualitatem, ubi sit facta, descriptas ab Agnello, et ex Agnello a Rubeo initio libri secundi, acquiescente, ut credant, si hujusmodi historia evenisse dicatur temporibus filiorum Constantini, quam si accidisse narretur Aureliano, seu, ut ibidem, Probo, vel Caro cum filiis Carino et Numeriano imperantibus. Templum tribus munitum portis D. Theodoro dicatum erectumque vix credent (quorum tamen sententiam non probo) qui tenent ante Constantini tempora, etiam cum Ecclesia persecutionibus respirabat, loca Christianos habuisse quidem, ubi ad synaxes congregabantur, sed ea in domibus privatorum, et in sublimioribus aedibus collocata, quae non alio quam domini totius domus nomine, vocabantur. Ibidem autem, aiunt, conventus factos ea frequentia, quam aedes hujusmodi non satis magnae patiebantur, et ea prudenti cautela, ne conveniendi modus gentilium animos religionemque moveret; 106.0468A| quare in episcoporum electibus convenisse quidem par est cum clero populum, sed admissis tantum proceribus, qui testimonium grave de eligendi merito praebituri crederentur. Quod pertinet ad templorum seu ecclesiarum formam et publicitatem, probantes sancti alicujus nomine vocatam nullibi sacram aedem fuisse, multa congerent ex veteri ecclesiastica historia, ac maxime Titulos in Urbe Equitii, Pammachii, Callisti, Pastoris, quibus sicut indicabantur fidelium patrimonia, ita loca ipsa ad quae conventus fiebant, significabantur, quare monebunt diserte a Nicolao I, epist. 7, ad Michaelem imperatorem scriptum: «Ecclesia Salvatoris, quae ab auctore vocabatur Constantiniana, prima quae in toto terrarum orbe constructa est.» Videantur eruditissime deducta in hanc rem a Daniele Papebrochio in responsionibus ad exhibitiones errorum per P. Sebastianum a Sancto Paulo, parte II.

III.

Agapitum secundum etiam gratis inventum quisquis judicabit, qui noverit ignotum omnibus 106.0468B| qui ante Rubeum scripserunt, nec de eo scriptum memoratumve quidquam a majoribus, licet Rubeus phrasi sibi familiari in priori Historiae suae editione scribat, esse aliquos qui Agapitum illum Severo successisse dicant, nonnullos Liberio; petent enim ut ex aliquibus illis unus fide dignus proferatur, quem protulisse debuerat in secunda Historiae suae editione, Baronianae crisi respondens, cum demum ejus quem protulisset opinioni subscribere decreverat.

IV.

Vix praeterea intelligent quomodo Rubeus potuerit concilium Romanum post Sardicense ad annum 348 differre, cum nullus ex characteribus chronologicis anno illi respondeat ex productis supra a Baronio et Bollando, ex his videlicet quibus concilium illud consignatum ferunt Acta quae circumferuntur, quaeque nil habent spectans ad Sardicense concilium , vel ad Athanasii absolutionem, sed bene nonnulla ad Nicenae synodi Confirmationem pertinentia. Et hoc quidem tanti est momenti, ut ob id 106.0468C| tota Rubei ratiocinatio, piano ingegnoso excogitata, ruat.

V.

Baronii sententia de Severo immediato Agapito subsecuto vix videtur sustineri posse, cum medium inter Agapitum et Severum Marcellinum exstitisse proben picturae Ravennates, et ipsum Agnelli Pontificale. Praeterea si Severus anno ab ipsoassignato sedere coepit, et immediatum praedecessorem habuit Agapitum, necessario episcopis praedecessoribus tempus prolixum nimis episcopatus tribuet, et sic culpa illa peccabit cujus accusat Rubeum. Quod apprime in ejus asserto accidet, qui ad annum septuagesimum quintum dixerat Eleucadium illis Vespasiani temporibus in episcopatum Aderito successisse, etenim ab anno 81, Vespasiani postremo, ad annum 337, quo electum contendit Severum, anni intercedunt omnino 256, qui numerus, si per 9 dividatur, totidem enim ab Eleucadio ad Agapitum intercessere episcopi Ravennates, resultabunt anni 28, 106.0468D| menses 5, dies 10, quos aequata ratione unusquisque praedecessorum Severi vixisse conficitur. Id autem videbitur aeque saltem improbabile per ea tempora persecutionum plena, ac tempus episcopatus a Rubeo Marcellino et Severo tributum.

VI.

Idem fere incommodum sequitur in sententia Bollandi, quandoquidem Marcellino sedem ultra septennium aegre protrahendam cognoscunt. Id tamen evitaretur, si constaret Severum illum, Ravennatem martyrem, episcopum etiam sedisse, et alterum Marcellinum praedecessorem habuisse; at haec nullo idoneo testi fulciuntur, fides enim Martyrologiorum allatorum vix sufficit ad inanem conjecturam fundandam. Illud etiam accedit quod de diuturniori Marcellini sede vix videtur dubitari posse, ac de ea re testem Optimal habuit Rubeus, licet neglexerit afferre, Agnellum videlicet, quem modo illustramus ac e tenebris vindicamus, qui Marcellinum laudans concludit in haec verba; « transattaque plurima 106.0469A| [ sive plurium] annorum curricula spatii, pontificatum amisit et vitam. » Haec enim non dicerentur de eo qui septennium in pontificatu explesset.

CAPUT TERZIO. Concilia Romana sub Julio plurale. De illorum numero, occasione ac tempore controversa. Acta Romanae synodi prioris supposititia Pagio, Labbeo, criticis. Serie Episcoporum Mediolanensium. Julius Firmicus Maternus minime Mediolanensis antistes. Loca ex opere de mysteriis profanarum religionum illustrata.

IO.

Baronio tria agnoscit concilia Romana sub Julio pontifice celebrata. Primum hoc, de quo nunc quaerimus, quod a Julio ait convocatum, ut statim pontificatus sui initio Nicaenum confirmaret, celebratumque ipso, quo magnus Constantinus decessit, anno Christi 337. Secundum, anno 340, in causa Athanasii, qui diu exspectaverat ibi judicium episcoporum, 106.0469B| quique post concilium Alexandriam statim regressus est. Tertium anno 342, post cladem Alexandrinam, intrusumque in illam sedem Gregorium, ob quae denuo Athanasius Romam reversus sit. Petrus de Marca aliud concilium Romanum agnoscit ex sancti Hilarii fragmentis, et ex epistola Osii ad Constantium, quod celebratum dicit biennio post Mediolanense anni 347, id est anno 349, in quo damnatus Photinus Sirmiensis episcopus fuit. In eo concilio Ursacius et Valens, quod in Mediolanensi fecerant, « poenitentiae libello consubstantiali assentiuntur, ac litteris ad Athanasium missis, de caetero cum illo communicaturos fatentur » ut Socrates lib. II, cap. 19, licet Sozomenes lib.III, cap. 22, libellum ipsum exhibens, ante scriptas Athanasio litteras illum ab Ursacio et Valente praedictis datum dicat, cum hi simul cum Theognide in Mareotem proficiscebantur. Libellum eumdem affert Atanasio apolog. II. De hoc tertio asserto Romano concilio nihil in rem praesentem agere operae est pretium. 106.0469C| Vide, si lubet, Baluzium in nova Collectione concil. , pag. 27. Secundum concilium a Baronio assertum in controversam vertitur ab eruditis, qui negant Athanasium Romam potesse bis, ut contendit Baronius, et semel tantum id factum ammettetunt, cum subaudisset Arianos, decreta ejus expulsione, Gregorium subintrusisse. Vide rem totam diffuse tractatam ex Valesio ad annum 342 a Pagio in Critica historicochronologica Baronii.In eo tamen falli Valesium tenent alii, quod synodum Romanam, de qua ulla controversia minime haberi potest, celebratam asserit anno 342, cum certae videantur rationes astruentes habitam fuisse vergente ad finem anno 341, ex eo quod Julius papa aperte testetur episcopos adfuisse indicta die, legatosque ab Arianis detentos tandiu, quoad regressi sint multo post quam ea synodus indicta fuerat. Quod si Athanasius apologia secunda ait: « Haec cum Romae synodus per Julium Romanum episcopum scripsisset, » etc. , et epistola 106.0469D| ipsa scripta est post legatorum reditum, dicunt tamen synodum commisisse Julio provinciam scribendi quae in synodo acta erant, et respondendi prioribus litteris; quod postea praestans Giulio, reversis legatis prioribus simul et posterioribus, Arianorum litteris respondisse. Alias ​​enim improbabile adjiciunt, episcopos indicta die convenientes exspectasse sequentem annum, quo demum synodum celebrant post legatorum adventum. At, ut verum fatear, res est implicatissima: cum enim adventum Romam Athanasii differant, quousque jam Gregorius designatus fuerat ab Arianis Alexandriae episcopus, et constet ex Julii litteris, Athanasium, qui idem testatur de se, Romae exspectasse annum totum et integros sex menses, videtur synodum citius non fuisse celebratam quam postremis anni 342 mensibus. Scio eam esse nonnullorum sententiam, ut credant in ea nil aliud quod ad Athanasium spectaret, factum, quam decernere eumdem ad comunionem rite recipiendum; 106.0470A| a Julium ante hujusmodi concilium cum Athanasio communicasse fateri debent, si negant priorem synodum actam fuisse; Ariani enim de nullo magis in epistola Julio scripta conquesti sunt, quam de Athanasio in comunionem recepto; quod probat Pagius ex Valesio loco laudato. At de ea quaestione aliorum esto judicium. Haec pauca summatim mihi delibanda sumpsi, ut appareat quam controversa sint concilia Romana sub Julio Romae habita, ex quibus proinde certum vix sperari possit ad statuendam anni cujuslibet historiam.

II.

Nunc, quod praecipuum in hac re est, agendum de priori Romana synodo quae Baronianae sententiae de tempore quo Agapitus episcopus sedit, fundamentum est, et a qua cum se premi Rubeus sentiret, nil aptius invenit quam ab anno 337, quo illam celebratam fuisse asserit idem Baronio, ad 348 transferre. Baronio in hac parte adhaesere Bollandus sociique, nec exquirendum censuere de ejusdem 106.0470B| sinodi veritate. Mihi vero rem serio perpendenti visum est, quidquid sit de ea synodo, quam celebratam fuisse negare nolim, scio etenim per ea tempora frequentissime concilia celebrata fuisse, sed et bis singulis annis juxta Nicaenos canones, Acta tamen quae ejus esse dicuntur, supposititia esse et fide indignare. Farraginem esse hinc inde collectam ab eodem qui binas Julio epistolas affixit, Isidoro, actionem illam quae Baronio imposuit, quidam dicunt apud Labbaeum in marginali nota ascripta eidem in Collectione Conciliorum tom. II, pag. 527; et Pagius in Critica supra citata, ad annum Christi 337, § 8, haec scribit: « Synodus Romana sub Julio papa aliud non est quam farrago quaedam ab Isidoro Mercatore collecta ex tripartita aliisque, et in formam concilii redacta.Certe nulla ejus in libello synodico mentio. Hinc est quod ejus nullam rationem habeant recentiores critici, inter quos laudari meretur Doviatus in opere optimo Praenotionum cano nicarum. 106.0470C|

III.

Porro si a doctorum virorum auctoritate ad rem ipsam transeamus, illud mihi evidens videtur quod si errore inassignandis consulibus signum tale suppositionis habitum est a Binio, ut ex solo hoc capite illegitimas merito censuerit epistolas Julio ascriptas, quae habentur in Labbaeana Collectione, pag. 475 et 485 tomi secundi, fieri non possit quod si caetera dicenda deessent, hinc saltem et hujus concilii Acta supposita non judicentur. Etenim eumdem omnino errorem erravit ille qui epistolas memoratas tanquam ex synodi decreto emanatas intendens propinare ex mendoso Anastasio, eisdem consulibus signavit Acta synodi et epistolas, « Feliciano » videlicet, « et Maximiano viris clarissimis coss.» At si ex hoc capite epistolae Julio ascriptae fictitiae existimantur, quanto magis Acta synodi ipsa, quae nullo charactere muniuntur probabili! Collegium enim consulum memoratum nullibi in tota Fastorum serie invenitur, quod proinde aeque ineptum 106.0470D| fuerat ad Baronii fundandam sententiam, affigendumque consilium anno 337, sicut indictio 6 a Rubeo assumpta, ut illud ipsum in annum 348 transferret. Haec autem, ut bene advertit Baronius, ineptissime concilium efficeret celebratum anno ipso Sardicensis concilii 347, et inde monstrum ingens oriretur, quod eodem anno eaedem sedes diversos habuissent episcopos duobus conciliis subscribentes. Annus etiam imperii Constantii et Constantis Augustorum IV non subsistit, cum character hujusmodi anno 340 ineunte coeperit, quo quidem concilium indictum novimus in causa Athanasii, sed non celebratum, ut supra dictum est. Qui igitur fieri potest ut Acta hujusmodi legitima dicamus, quae nullo modo annis quibus Giulio sedit sunt applicaia?

IV.

Verum conferenti caetera eorum temporum monumenta cum isthac farragine, deprehensaque horrida sensuum stylique barbarie, quibus a principio 106.0471A| ad finem scatet, evidenter apparebit nil ibi sincerum esse. Narratur Julium pontificem dixisse sanctae Dei et apostolicae synodo, et Dei voluntate et gratia in indivisa comunione sancti Spiritus in hac consonanter et unanimiter congregatae antiqua alma urbe Roma ad confirmem sacram et correctionem fidei nostrae et Christianorum immaculatae disciplinae. » Quid horridius hoc legi potest? quid commodi importat correctio fidei nostrae, et immaculatae Christianorum disciplinae? Post Symbolum ex Niceno concilio descriptum subdit consarcinator: « De quibus et affermamus ita habere, et ita sapere, seu etiam dudum sic habuisse, et ita sapuisse, et usque ad mortem pro hac stare fide, anathematizantes omnem sine Deo haeresim.» Et infra damnantur qui « pro arbitrio, malitiae atque virtutis capabilem Filium Dei dicunt. » At omne describere inepti hominis opus operae pretium esset, si barbara omnia quae ei insunt exponere conduceret. Nunc annuncio 106.0471B| concilii hujusmodi causam respiciendum est, quae duplex esse significatur, una confirmandi videlicet diffinita a synodo Nicena de consubstantialitate Filii, altera suppetias ferendi fratribus oppressis. Primum autem inepte satis praestatur, de altero haec paucula verba in fine habentur, quibus tota fabula clauditur: « Simul et pro nobis omnibus, et reliquis oppressis fratribus, ut ipsi eruantur illaesi, et serventur immaculati, ut quae bene placuerunt firma permaneant per Dominum nostrum Jesum Christum secundum bonam voluntatem facta, sicut credimus Dei et Patris in Spiritu sancto, cui est gloria in saecula saeculorum. Amen. » Haecne suppetiae decretae pro fratribus oppressis?

V.

Priori assertae concilii cogendi occasioni innititur Baronius, confirmandi videlicet Nicaenae synodi Acta, quod sibi oneris incubuisse Julius pontifex Romanus crediderit in ipso pontificatus sui limine. Sint haec porro uti doctissimo Annalium patri placet; consueverint scilicet pontifices Romani, coacta in 106.0471C| urbe synodo, concilia, quibus longe positi per legatos tantum interfuerant, coram confirmare; Julius etiam id egerit, et egerit eo, de quo quaestio est, tempore; al cardo rei in eo versatur, un Acta ejus concilii legitima esistente. Non exstare autem, et quae hucusque deduximus, et quae adjungemus ostendunt. Actis autem hujusmodi cadentibus, ruet praecipua fere ratio cui innititur Baronii censura in Rubeum, qua iste per ea tempora quibus synodus hujusmodi celebrata dicitur, asseruerat Agapitum Ravennae episcopum sedisse; et ex ea quidem ob auctoritatem Baronii praeconcepta opinioni, panicus timor incussus est omnibus qui usque in hanc diem de successione Ravennatum episcoporum scripsere, ut Agapitum praedecessorem Severi omnino vixisse anno 337 statuerint, cui rei stabiliendae varias inierint vias. Inter eos tamen nullus longius aberravit, meo quidem judicio, quam Ughellus, qui ubi Rubeus ex uno duos fecit Agapitos, tres multiplicavit, hoc 106.0471D| pacto seriem disponens.

Agapito, electus an. 206, mortuus 237.
Marcellino, mortuus 238.
Agapitus secundus, qui interfuit concilio Romano, ann. 337.
Severo, mortuus 348.
Agapitus tertius, mortuus 349.

Ita, qui scrupolo tenebatur ne Severos multiplicaret, quod qui faceret mendacem dittatorie pronuntiavit, non timuit mendacii accusari, Agapitos multiplicans contra fidem antiquissimae traditionis Ecclesiae Ravennatis et ejus monumentorum.

VI.

Remanet demum ut Actorum usque modo excussorum suppositionem ex eo etiam ostendam, quod nomina quinque episcoporum ex assertis centum sexdecim in illis recensita dolum prodant. Etenim esto quod honoris causa seligerentur nominandi celeberrimarum Italiae Ecclesiarum episcopi, Ravennae, 106.0472A| videlicet, Aquileiae, Mediolani, licet id in aliis Romanis synodis factum non constet, et cum episcopi subscribunt recentioribus saeculis, primo fere loco id agat Ravennas, ut alibi videbimus, esto quod concilio huic Carthaginiensis Rufus interfuerit; at cur recensetur Lucianus ille Maurianensis, sive Mauritanensis, cujus sedes, ut inveniretur, vexanda ecclesiastica geographia fuerit frustra, et legendum vel Mariensis, vel Maranensis? nec enim adhuc de sede ejus nominis constat, quae aliis quatuor comparari possit; quamvis haec de sancto Joanne Maurianae in Sabaudia intelligi posse crederemus. Benedictus praeterea Aquileiensis nullo alio documento subsistit, quam desumpto ex conficto concilio. Ughellus aliud non produxit, nec producendum didicit a Dandulo, quem citat, a quo se male etiam edoctum ostendit, cum Benedictum episcopum creatum dicit anno 332, et rexisse Ecclesiam annis 20, et statim Fortunatianum subjicit anno 347 Sardicensi 106.0472B| concilio interfuisse. Si Benedictus, sedis annos auspicatus ab anno 332 sedit annos 20, consequens est ut obierit anno saltem 351: anno itaque 347 vel non sedebat Fortunatianus, vel duo simul in eadem sede sedebant episcopi. Agapitum sedisse Ravennae, ut vult consarcinator asserti concilii, res est adeo dubia, ut nullo certo argumento firmetur, et fortassis ut episcoporum numerus tempori coaequetur quod intercessit inter sancti Apollinaris et sancti Severi sedem, necesse sit annos episcopatus Marcellini (quem Agnellus picturaeque Ravennates male a Baronio negatum conficiunt) amplioribus mensuris dimetiri quam dimensi sint Bollandus et socii.Lucius Maurianensis omnino cum sua sede vel incognitus est, vel obscurus, et licet alius sedes satis sit celebris, Mediolanum videlicet, episcopus tamen a tota antiquitate ignoratur.

VII.

Papebrochius accuratissime, ut solet, examini subjecit antiquum episcoporum Mediolanensium catalogum, quem cum osservatibus doctissimis 106.0472C| tomo primo Maii praefixit, post examen successionis episcoporum Tungrensium. In eo autem et quidem in parte priori antiquior serie episcoporum ita disponitur pro tempore controverso:

Materno, ab anno 282 ad 303.
Mirocle, ad annum 315.
Eustorgio, ad annum 331.
Protasio, ad annum 352.
Dionisio, ad annum 362, computatis exsilii annis.

Evidentibus autem rationibus laudatus doctissimus auctor ostendit seriem perturbatam in hunc modum restitui debere.

Mirocle sedit annis 22.
Materno sedit annis 12.
Protasio sedit annis 22.
Eustorgio sedit annis 17.
Dionisio sedit annis 14, seu 4 ante exsilium.

106.0472D| Porro, ut vides, lector, nihil territus est Papebrochius Baronii censura, qua ad annum laudatum 337 ait, « Miramur profecto hunc ipsum ( Julium videlicet ) ab eodem auctore ( Panvinio ) praetermissum. . . . . nam si alicujus Ecclesiae antiqui quaerantur episcopi, illi certiores erunt quos veterum conciliorum Acta suppeditant. » Ita quidem si vere ejus concilii Acta legitima exstarent, at secus, cum ea conficta fuisse deprehendantur. Novi autem Baronium in eam inclinasse sententiam, ut crederet Julium Mediolanensium episcopum Maternum cognominatum fuisse, et illum ipsum, cujus insigne opus habemus de Mysteriis profanarum religionum sub nomine Julii Firmici Materni VEAt praeterquamquod id nullo apto teste probatur, ex opere ipso apparet Commentarii auctorem diversum esse a Materno Mediolanensi episcopo, cui propterea Julii nomen alterum affigi nequeat. Etenim deprehendere 106.0473A| poterat, ex ipsis quae descripsit locis ex opere laudato; auctorem anno saltem Sardicensis concilii scripsisse, quo Protasius certissime sedebat. Refert inter caetera ex cap. 29 illa, quibus auctor Constantium et Constantem alloquitur: «Hieme (quod nec factum est aliquando, nec fiet) tumentes ac saevientes undas calcastis Oceani sub remis vestris. Incogniti jam nobis pene maris unda contremuit, et insperatam imperatoris faciem Britannus expavit. » Il suo aggiunto, ex cap. 30 alia: « Missi sunt superbi sub jugum populi, et Persica vota collapsa sunt, nec stare diu contra vos potuit malis suis armata crudelitas, Dei virtutem utrique diverso sensistis eventu, » ecc., quae quidem debuisse referri, ait, Baronius, eo quod in ipsis victorias memorari dicat, quarum nulla mentio apud scriptores habeatur, quas quidem (cum sentiat opus hujusmodi scriptum sub initium imperii Constantini minoris et Constantis, quod re vera scriptum fuit Constantio et Constante imperantibus ) contigisse arbitratur, Costantino 106.0473B| patre adhuc vivente, ac in ejus rei argumentum numisma Constantini Junioris victoriam Alamannicam praeseferens exhibet, quod certe nil habet quod ad Britannos Persasque referri possit.

VIII.

Porro non ad Constantini Junioris victoriam quamlibet alludit Maternus, sed ad Constantis Britannicam, ipsa rigente hieme confectam anno 343, et Persicam Constantii, quam alii anno 348 ex Hieronymi et Idatii Chronico, alii 345, ex Juliani oratione prima ad Constantium, habitam tenent. Prioris duos nummos exhibet testis Mediobarbus ex Constantinopoli Christiana Ducangii, aureum unum, aereum alterum. Eorum hic in cujus aversa parte triremis cum remigibus in mediis fluctibus, in cujus prora Victoria dextra lauream, sinistra palmam, in puppi duo signa militaria, in medio navis imperator galeatus dextera hastam, sinistra clypeum, et in mediis fluctibus figura nuda epigraphem habet BONONIA 106.0473C| OCEANO. Ammianum illam eamdem innuere lib. XXVII sentit Pagius in Critica historico-chronologica ad hunc annum, et Ducangius in opere laudato eamdem illustrat. Quod spectat ad praelium apud Singaram nocturnum, victoriamque de Persis reportatam, Julianus loco citato rem pluribus narrat; at cum subsequatur Magnentii caedem ἕκτον μετὰ τὸν πόλεμον ἔτος accidisse, et haec constet referendum ad annum 350, signatum coss. Sergio et Nigriniano ex Idacii Chronico, hinc Jacobus Gothofredus in Chronolog. Merluzzo. Teodo. , et in notis ad eumdem Codicem ad leg.V, argumentum sumpsit recedendi ab Hieronymi et Idatii Chronicis, et praelium illud ascribendi anno 345, quo Nisibi legem eam datam fuisse constat, cujus sententiae adhaesere Harduinus ad orationem primam Themistii, et Pagius in critica ad annum 345. Ezechiel Spanhemius tamen ad orationem primam Juliani , de his omnibus eruditissime lectorem monens, sincero notat 106.0473D| sententiae Petavii ac Valesii (et hic quidem Juliano mendum subesse existimat, et pro ἕκτον ἔτος legendum τρίτον ) suffragari Libanium, qui in Basilico de ea re ita loquitur, ut recentissime praelium commissam, Parthorumque sive Persarum fugam subsecutam innuat; quare praelium hujusmodi videri posse commissum, vel anno 348 juxta Idacium, vel etiam 349, juxta Hieronymum, quo anno scriptum Basilicon statuerat Gothofredus in Chronologia Cod. Theodosiani, et leg. II cod. ejusdem, de Raptu virginum, et alia addit quae huic sententiae favere videntur.

IX.

Ex his omnibus Julii Firmici Materni loca allata mirifice illustrantur, constatque verba; Dei virtutem utrique diverso sensistis eventu, referenda esse ad Constantium quidem ob Persas apud Singaram in fugam versos, ad Constantem vero, ob Britannicam reportatam victoriam. Sicut autem apparet opus illud a Materno scriptum ante annum 350, quo Constans 106.0474A| occisus est in Galliis, ita constat vel post annum 348, vel saltem post 345, quibus praelium illud et Persarum fuga evenit, Constante bellum gerente, exaratum. Cum vero de victoriis hujusmodi ita loquatur auctor, ut (quod sane probabile unice videtur) aliquod ante tempus eas reportatas ostendat, vix fieri potest ut Commentarium exaraverit ante annum 348, quo Protasius Mediolanensis episcopus in Sardicensi concilio subscripsit.Maternus itaque Commentarii ejus auctor differt a Materno, juxta Papebrochii sententiam, episcopo Mediolanensi, praedecessore Protasii, cui Julii nomen convenire nullo modo constat; ac proinde ex hoc etiam capite ruunt asserti Romani concilii Acta, argumentumque ex eo sumptum pro Agapito Ravennati episcopo, anno 337, ut praetendet Baronius, immediate ante Severum, sedente.

CAPUT QUARTO. Severi aetas ex Geminiani Vita probatur. Nulla Agapitos Severosve multiplicandi necessitas. Episcoporum Ravennatum successio certa, caetera obscura. Agnelli fides et sinceritas. IO. Illud in primis censeo nullo modo dubitari posse de Severi aetate, ex Actis enim constat sancti Geminiani Mutinensis morti supervixisse. Licet enim jure dicendum sit Geminiani ejusdem ad superos jam translati intercessionibus, alterius Geminiani tempore Attilae Mutina pertranseuntis oculos sic perstrictos, ut quo loci esset non viderit, quod factum perperam, et reclamante temporum ratione, Geminiano ipsi priori viventi tributum est; nulla tamen ratio suppetit qua dubitari possit de sancti Severi, funus sancti Geminiani curantis, historia. Hanc Agnellus ex majorum traditione diserte tradit, hanc ex Agnello ad verbum descripsit, qui sancti Geminiani Vitam compinxit, nec est unde inficias ire quis possit, nisi ex praeconcepta Rubei sententia. Severus itaque ex productis supra cap. 3, n.6, Vitam produxit 106.0474C| annuncio annuo 390.

II.

Hinc anno 346, quod sensere laudati Bollandus et socii, coepisse episcopum agere, consentaneum videtur; alias, qui anno praedicto 390 obiit, vitam et sedem plusquam credibile sit protraxisset.

III.

Verum apparet nulla nos cogi necessitate seu Agapitos multiplicandi, ut facit Rubeus, et Ughellus, aliique eos secuti, sive Marcellini sedem ad quinquennium, sexennium septenniumve contrahendi, quem Agnellus, ut ostendimus, post plurima temporum curricula defunctum dicit, sive Severos alios Marcellinosve multiplicandi. Ac porro certissimae in hac re fidei, non modo Ursianae basilicae musiva opera, sed maxime Agnelli Pontificalis Liber esse debet. Novimus enim veteribus pontificum seriem et nomina nota satis fuisse ex diptycis, quibus inter missarum solemnia per ordinem recitabantur, ex quibus pontificum Ravennatum seriem collectam ab Agnello, vel a senioribus, qui notitias suffecere, sive 106.0474D| ex Ursiana ecclesia, in qua alibi se nutritum ab ineunte aetate dicit, consentaneum est. Ab Agnello itaque recedere periculosissimum arbitrar, et in eam se necessitatem conjicere dicendi ea quibus probandis omnino argumenta desint.

IV.

Sicuti autem de pontificum Ravennatum serie arbitrar satis superque constare, ita video nulla argumenta suppetere quibus eorum qui ante Severum sedere tempus probabilibus limitibus statuatur. Cum enim in diptycis purum putum nomen apponeretur, eorum etiam qui martyrio coronati fuerant, sic nil de eorum Actis, nil de eorum aetate ad Agnelli notitiam pervenit. Elogia quibus uniuscujusque Vitam definivit, ex meris probabilibus utplurimum contexuit, quod ipse sincere fatetur infra in Vita sancti Exuperantii XIX credens tamen se minime id agens mentitum fuisse, quia, ait, et episcopi illi, de quibus nihil invenit, hortatores fuere, castique et eleemosynarii , et Deo animas hominum adquisitores. Nec proinde mentiti 106.0475A| sunt qui elogia eadem ex Agnello descripsere; ab historiae tamen fide recessere annos uniuscujusque, quibus episcopatus duravit, statuentes, quod Agnellus non fecit Et haec quidem sunt quae adnotanda 106.0476A| disserendaque censui, ut praeconcepta opinio de Actis synodi Romanae tollatur, ob quae seriem pontificum Ravennatum susdeque invertere voluerunt viri alias eruditissimi.

MONITIUNCULA Ad versus Vitae sancti Apollinaris praefixos. 106.0475|

Et hos versus minime omittendos putavi. Alienos ab Agnelli stylo deprehendet qui tantum leget, ejusdem tamen, vel paulo recentioris aetatis ostendunt Latinitas corrotta et mirabilia in syntaxi hyperbata. Illud etiam addendum est quod Bonifacii Classensis 106.0475B| lumen oculorum receptum D. Apollinaris ope recitant, de quo nihil Agnellus. Tecla etiam prioribus versibus morbo liberata dicitur, Agnello omissa, qui ejus loco Herenei filium anonymum caecum illuminatum affermat. Quid sibi velit prius septimi hexametri verbum Plamone, obscurum. Cum tamen integritati versus syllaba desit, et alias noverimus Lamonem fluvium non longe a civitate Ravennae fluxisse in Padusam, videtur exscriptori littera P. solitarie ponenda, quae prius transversa linea signata praepositionem post pro saeculi genio tempus significantem compendiose exprimeret, ita quod sensus esset post haec Lamone, id est ad Lamonem fluvium D. Apollinarem martyrio coronatum fuisse. Sequenti versu hexametro eodem sensu exhibetur eadem particula post. Hinc autem conficeretur ex mente auctoris horum versuum, locum ubi diem obiit D. Apollinaris, quem alii communiter extra Classem, vicum versus Leprosorum cognomento dictum, 106.0475C| statuunt, ad Lamonem fluvium fuisse. Incipit [Incipiunt] versus metri [metrici], et pronomen beati Apollinaris hoc legitur pariter. Almis [Almus Bacch. ] apostolus, et solidus princeps aliorum, Quem sanctis monitis discipulum docuit,

106.0476A| Pontificum summam sedem dans cuique, Ravennam, et populum misit recte vocare Dei. Orbatis lumen dedit, Teclamque levavit Quaeque toro membris aegra diu jacuit.

106.0476B| Laetus et [ut id. ] advenit capitolia summa, catervas Nomine, daemonicas subruit, in Domini. Allidens cupidi lethi retinacula, natam Ad vitam Rufi per Dominum retulit. Lumen per Deum [Domini] munus lingua reparavit Classensi, nomen cui Bonifacius est. Plamone coronatus cum martyrio fit. Ante flagellorum vulnera plura tulit. Lege poli revocante petit post spiritus ejus Coeli consessus, angelicosque choros. Ille nequit quicumque capax chunprendere mertum [metrum]. Non id displiceat, suppliciter rogito. Sed sumens itiner per insieme [iter prenset Bacch. ] per pervia gressus

106.0476C| Dirigat, et mecum pacem servatur [pace feratur id. ] ovani. Finit metrum pentametrum, et exametrum; quicunque non capit, convertatur adprosam.

VITA S. APOLLINARI

CAPUT PRIMO. Sancti Apollinaris patria, cultus et ordinatio. Ravennam venit, Christi fidem praedicat, miracula patrat. Rufi patricii conversio, eiusdemque sepulcrum.

Sanctus Apollinarius, natione Antiochenus, Graecis et Latinis litteris eruditus, apostoli Petri discipulus, 106.0475D| et cum eo in urbem Romam pervenit. Qui post plurimum tempus eum pontificem ordinavit atque per impositionem manus Spiritum sanctum tribuit, et osculum illi dedit, et ab urbe Roma quasi terdenos milliarios communiter cum eo venit. In quo situm est monasterium beati Petri, qui vocatur ad Januculum, ubi Christum apostolus oravit, et ubi genu posuit, lapis mollis apparuit, ut cera ab igne, et in modum ejus, lapis genu concavus est. Et ad aliud monasterium ipsius apostoli, quod vocatur ad Ulmum, in ipsa nocte pariter sopiti sunt, et apparent fossae in illo lapide, ubi caput, vel terga, atque nates, et crura tenuerunt, usque in hunc diem. Et post Ravennam eum direxit, et ipse beatissimus antequam in urbem Ravennam ingrederetur, Herenei 106.0476C| filium cecum illuminavit. Hereneus quippe pacificus intelligitur, et forinsecus [intrinsecus] hujus civitatis plurimas peregit virtutes. Templa deorum subvertit, et simulacra comminuit, presbyteros et diaconos ordinavit, infirmos sanavit, daemones effugavit, leprosos mundavit, in Bedente fluvio et in mare multos 106.0476D| baptizavit. In basilica beatae Euphemiae, quae vocatur ad Arietem, primitus battesimo fecit, et ubi pedibus stetit, liquefactus est ille lapis, et vestigia quasi signum impressa sunt. Filiam quoque Rufi patricii mortuam suscitavit, et illius in patricii domo episcopium Bononiensis ecclesiae usque in praesentem cernimus diem. Sic autem domum illam integram, et incolumem sic, quomodo antiquitus. Et nunc pene annos quinque Theodoricus Bononiensis antistes saxeam arcam, ubi Rufus patricius sua cum filia positus fuit, abstulit, et ad suam ecclesiam Bononiensem deportavit, ut postquam defunctus, ibidem sepultus fuisset. Sed quid ei profitto? qui alios exinde expulit, et ille non in illa positus est, nam segnius ipse fecit eam stabilire.

CAPUTA II. Sancti Apollinaris carcer, exsilium, et post reditum Acta et martyrium.

Igitur beatissimus Apollinaris cum ingenti pondere ferri in carcerem missus est non longe ad Capitolium istius Ravennae civitatis. In quo custodibus circumspicientibus angeli victum coelestem ministrarant ei. Iterumque eum coegerunt, et ab urbe projecerunt non longe ab hac milliario VI, ubi ecclesia beati Demetrii antiqua structa est. Post haec ad partes Illyricae captivus ductus est . littore Corinthi multa per cum mirabilia intulit Dominus. Reversus [Rursus] post tres Ravennam annos remeavit, et a fidelibus 106.0477B| suis filiis sacerdotibusque cum magna laetitia susceptus est. Quem saevientes pagani post diu caesum, nudis pedibus super prunas stare fecerunt, et alia multa tormenta in eum exercuerunt. Templum Apollinis, quod ante portam quae vocatur Aurea juxta anphiteatrum, suis orationibus demolivit. Cujus tanta beatitudo fuit, et mansuetudo, ut nunquam, dum pateretur, alicui injuriam fecisset, aut eum increpasset, nisi dum fortiter torqueretur, ait ad vicarium: Impiissime, quare non credis in Filium Dei, ut evadas tormenta aeterna? Pro nimia dierum plenitudine curvus effectus est. Temporibus Vespasiani Caesaris martyrio coronatus est. Vixit autem in pontificale solio annos 28, mensem 1, dies 4.

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI APOLLINARIS. 106.0477C|

Pseudo-Dexter et Bivarius confutati. Ecclesiae per prolepsim memoratae. Fluvio Bidens. Ecclesiarum certo sancto dedicaes Apollinaris aevo recentiores. Rufus patricius Ravennas diversus ab episcopo et martyre Capuano sinonimo. Capitolium Ravennae. Recentiorum commenta explosa. Sanctus Apollinaris quo tempore sit martyrio coronatus. Ejusdem ex veteri martyrologio encomium.

IO.

Quod primo osservatione dignum occorrerit, est, inter caetera quae Agnellus nec legit nec a senioribus audivit illud quidem esse, quod Bivarius, Pseudo-Dextrinorum commentorum propugnator et Commentator, ad annum 1 ex Metaphraste nititur comprobare. Petrus ait, « cum non diu mansisset apud Romanos, scilicet tres tantum vel quatuor annos, et Linum episcopum ordinasset, sibi scilicet suffraganeum vel coepiscopum, ut, etc. . . . . . . . . anno quadragesimo 106.0477D| septimo, vel initio quadragesimi, Roma exiit versus Hierosolymam, comitibus Marco, Marcello, Eugenio, Epaphrodito, Epaeneto, Rufo, Crescente et aliis. His igitur comitibus Petrus Ravennam transiens assumpsit secum Apollinarem, et tandem pervenit Hierosolymam, ubi eo anno interfuit Assumptioni Virginis, et sequenti concilium celebravit de legalibus non observandis a conversis a gentilitate.» Et haec quidem cum his quae sequuntur, ut, si Deo placet, fulciat fabulas Pseudo-Dextri ad annum 1 scribentis: « Petrus ut Christi vicarius Hispanias adiit, imagines Antiochia delatas affert, Epaenetum Sexifrimi in Baetica reliquit, episcopis multis eum comitantibus, Marco , Marcello, Eugenio, Apollinare Ravennate, quem redeuntem ad Italiam consequitur Calocerus, Barnabas, Judasque; hinc in Africam et Aegyptum migrat. » Haec sane ignoravit Agnello, ignoravere Ravennates Agnello seniores, 106.0478A| ac inter caeteros Maximianus archiepiscopus, ex cujus Historiis Agnellus acta hujusmodi admodum illustria hausisset. Ut autem reliqua omittam, quae hujusmodi technas destruunt, ridere libet Bivarii lepidum argumentum, ut Apollinarem probet profectum cum Petro primum Hierosolymam, inde in Hispanias, assumptum ex eo quod, secundum a Metaphraste narrata, Petrus Roma discesserit ut Hierosolymam pergeret, quasi itineri illi perficiendo Ravennam pertransire debuerit, qua occasione data, Apollinarem socium assumeret. Porro si diceret Ravennam potius venisse, ut Apollinarem sibi sociaret, quid itineris rationi minus repugnans dicere.At cur non potius vocasset, ut Roma simul discederent, vel maritimo itinere ab Ostiis, Antii, Tarracinaeve portu solvendo, vel eadem, qua venerant, via, per Appiam Puteolos usque abeuntes? Ita quidem Metaphrastes apud Surium, quo abutitur Bivarius, ait: « Cum autem non diu mansisset apud Romanos. . . . . . venit Tarracinam . . . . . venit Sirmio civitatem Hispaniae . . . . 106.0478B| Cartaginem civitatem Africae. . . in Egitto. . . . . . rursus Hierosolymam, » ecc. Iter prorsus a Bivariano diversum. Undique commentum se prodit. Agnellus tradit Petrum Romam venientem Antiochia Apollinarem secum duxisse, « quem post plurimum tempus pontificem ordinavit. » Ravennamque direxit; sentit itaque Petrum id egisse non statim ac Romae degit, quod fieri necesse fuisset, si non diu Romae moratus iter Hierosolymam capiens, pertransiensque Ravennam, Apollinarem jam ordinatum missumque, socium itineris assumpsisset. Semel igitur invitus ab Ecclesia Ravennati expulsus abfuit, ut infra.

II.

Abeunti Roma Apollinari narrat se socium adjunxisse Petrum per fere XXX milliaria, qua in via notat terminum unde discessere, Janiculum videlicet, et alium, ubi per noctem cubavere, quem ad Ulmum dicit, et utrobique impressa in silice, et Petri orantis et utrorumque dormientium vestigia recensire, ac 106.0478C| in principis apostolorum cultum ibidem per prolepsim dedicata postmodum monasteria, quorum nomine, quod sibi familiare est, oratoria privata intelligit. Ac ita quidem haec Agnelli narratio intelligenda est. Porro sicut Petrum Romae ad Janiculum constitisse et orasse, ibidemque basilicas, pace Ecclesiae data, eidem dedicatas fuisse, nullus ambigat, ita difficillime stationem ad Ulmum triginta milliaribus Roma distanceem ex itinerariis tabulisque quis expiscabitur, licet et scribentis tempore ibidem ecclesiam divo Petro dicatam fuisse ejusdem Agnelli testimonium probet. Quod si via Flaminia, ut par est, processere, mansionem hujusmodi et ecclesiam circa Ocriculum exstitisse milliariorum ratio suadere poterit.

III.

Herenei filio caeco lumen redditum narrat, Teclam a morbo liberatam silet, tribunumque ad Christi fidem conversum, quod recentiores Agnello affermant. Credi potest haec et alia signa clausula illa significasse: « plurimas fecit virtutes, » etc. Sic et 106.0478D| altera: « presbyteros et diaconos ordinavit, » intelligit, quod deinde narrabit in Vitis subsecutorum pontificum. Porro quod ait: «In Bedente fluvio et in mare multos baptizavit», ostendit eodem nomine fluvium unum vocitatum. Montonem recentiores vocant, sicut eumdem Arietis nomine nuncupatum observavit Rubeus mox laudandus, quod fere cum Montonis Italica significatione, et arietis, et bedentis, seu bidentis vocabula conveniant. Fabrus, et Vervecis nomine dictum testatur fluvium eumdem, parte prima, de ecclesia S. Euphemiae agens. Rubeus, modifica. 1590, Bidentem ab incolis dictum testatur alterum fluvium Ronchi nomine alias indigitatum, qui Vitis Antiquorum creditur. Haec autem Rubeus lib. I: Primum battesimis fontem in ea urbis parte constitutum ferunt, quae ad Arietem dicebatur, a fluvio cui proxime accedit, nomen sortita, quem nunc fluvium vulgari vocabulo Montonem appellamus 106.0479A| in ipsius tribuni domo; quam templum fecit ac consecravit. » Quod spectat ad postremum Rubei assertum, Agnellus haec habet: «In basilica beatae Euphemiae, quae vocatur ad Arietem, primitus Baptistum fecit. » Rubeus post reditum, D. Euphemiae idem, quod prius templum fecerat, dedicasse Apollinarem dicit, cum virginis et martyris paulo ante passae cultum et sacra lipsana ab Hermacora Aquileiae episcopo et D. Marci discipulo didicisset et reportasset. Haec Rubeus ex Actis sanctae Hermacorae, ex quibus Petrus in Catalogo, lib. VIII, cap. 29, ut observat Baronius ad diem 3 Septembris, et ex Rubeo Fabrus agens de sanctae Euphemiae ecclesia. Ut ut autem ex omni parte Acta illa subsistant, et D. Apollinaris Ravennam attulerit ejusdem sanctae virginis et martyris corpus, nullus adducar ut credam per ea tempora templum aut basilicam constructam fuisse, cum latere Apollinarem aliunde oportuisse notum sit, ac in tuguriis privatisque domibus sacra facere. Agnello autem locum ubi primum 106.0479B| fideles baptizati sunt, exprimit, ecclesiamque quod solet, post evoluta tempora ibi erectam indicando intendit; et nil praeterea.

IV.

Quod sequitur de Rufo patricio maxime notandum est; constat enim, nunc tandem e tenebris vindicato Agnello, Rufum patricium Ravennae decessisse, ibidemque sepultum fuisse cum filia, quondam ab Apollinare a mortuis revocata, in arca marmorea, quam, deturbatis Rufo filiaque, Theodoricus episcopus Bononiensis, ipso vidente ac vivente Agnello, Bononiam deportavit , ut ea aptata sibi sepulcrum pararet. Consequens igitur fit Rufum hunc diversum esse a Rufo qui usque in hanc diem creditus est idem et quem apostolorum princeps Petrus episcopum Capuanum consecrasse ferunt, quique per ea tempora martyrio coronatus Capuae obiit. Rufus Capuae episcopus non patricius Romanus, sed forte ille ipse quem Baronius inter septuaginta Christi discipulos ab Epiphanio numeratum observat, quemque 106.0479C| ad annum quadragesimum quartum inter socios recenset Petri venientis Romam, et tunc eumdem jam Capuae factum episcopum dicit, licet Apollinaris ejusdem itineris socius a Petro nondum Ravennam episcopus missus fuisset. Quod sane mirum est Baronio res hujusmodi erudite perpendenti minime perspectum, ita ut confusionem ob nominis similitudinem Rufi istius cum illo, in Martyrologio ad VI Kal. Septembris non emendaverit.Excusetur tamen utcunque Baronius, cui faculam in re hujusmodi non exhibuit Agnellus; nulla excusatione dignus est Rubeus, qui Agnellum evolvit, melioraque in suam Historiam transtulit, ac nihilominus Rufum dicit non modo ad fidem ex gentilitate conversum, sed, quod sane inauditum, vivente Petro, Capuae episcopum ab eodem Apollinari creatum, et infrato Apollinaris narraris martyrio adjungit , id factum esse « paulo postquam Rufus ejus discipulus Capuae, cujus urbis erat antistes, ab Messalino ob Christi religionem interficeretur. » Baronio supra laudatus in notis ad Martyrolog . . , 106.0479D| die 27 Augusti, ait: «Agitur de eo in Actis sancti Apollinaris, quae recitat Surius tom. IV, die 23 Julii, unde et caeteri acceperunt, ut Petrus in Catal. , lib. VII, cap. 119; Ierone. Strofinare. , Hist. Corvo. , lib. I, et alii. » At apud Surium nil de episcopatu Capuano, nil de Rufi martyrio; quare quisque prior unum cum altero confudit, ad nomen tantum et ad synchronologiam spectavit, non Surium ejus rei auctorem habuit.Faber in sacris Memoriis Ravennae tertium dicit fuisse episcopum Capuanum Rufum, qui Ravennae ad fidem conversus est; quod si verum esset, non is Rufus quem ex Orientis partibus Petrus in Italiam perduxit Capuaeque primum episcopum fecit, qua in re Ughellum non omnino assertorem habet; collocat enim is quidem primo loco Priscum, secundo Sinotum, addit tamen de eo nihil reperiri in antiquis diptycis, sed primum omnium Michaelem monachum ex quodam Capuano 106.0480A| musivo id asseruisse. Loquens deinde tertio loco de Rufo, eum secundum rexisse diserte affermat. Monachus ipse, ut idem observat Ughellus, duos Rufos cognoscit, et alterum dicit episcopum Thebanum, alterum Capuanum. Sint haec ut lubet, adhuc ex Agnello apparet Rufum sive tertium, sive secundum Capuae episcopum, toto coelo diversum a Rufo patricio Ravennae cum filia in eadem arca sepulto, cujus domus Agnelli temporibus perstitit, qua tanquam episcopio utebantur Bononienses episcopi, cum Ravennae apud suum metropolitam degebante. Martyrologia antiquissima a Papebrochio publicata, de quibus infra, habent VI Kal. Settembre. A Capua natale sancti Rufi martyris. At hic Ughellus etiam emendandus venit in episcopis Bononiensibus; ubi enim trigesimo octavo loco Theodorum nominat, qui vixerit anno 855, praemisso Christophoro, interponat necesse est Theodoricum, qui ex hoc Agnelli loco defunctus sit circa annum 825 ex dictis supra ad versus operi huic praefixos. 106.0480B|

V.

Ravennae Capitolium memoratur ab omnibus qui sancti Apollinaris Acta scripsere. Agnellus tamen Apollinarem minime dicit ductum a pontificibus in Capitolium ut Jovi sacrificaret, quod Rubeus libro eodem, sed tantum in carcerem non longe a Capitolio missum. Carceres autem ad Capitolium siti, sicut et Capitolium ipsum, milliarium aureum et alia Ravennam ostendunt Romanae magnitudinis aemulam. Solemne tamen et celeberrimis urbibus Capitolium habere notavit Ricquius in Comment. de Capit. Rom. , cap. 47, per totum; qui cap. 45 e Baronio disputaverat de vero loco carceris Mamertini et Tulliani, quorum alterutrum carcer Ravennas imitabatur.

VI.

De sancti Demetrii ecclesia VI ab urbe milliario altum apud Ravennatum rerum scriptores silentium. Hanc Agnelli aevo superstitem conditam credo pace Ecclesiae post Constantinum data eo loci, unde Apollinaris a gentilibus est deturbatus. Aggiungi Agnello 106.0480C| eumdem ad partes Illyricas captivum ductum, indeque per Danubii ripam, Pannoniam Thraciamque peragrasse, signisque illustrasse; caetera recentioribus asserta omittit, vel clausula generali concludit. Nullus tamen credo intelligi hoc debere de seditione illa quam recentiores affermant motam a Christianis contra Messalinum et gentiles, in qua istorum ducentos ab illis interfectos recensuerit, merito a Rubeo reprobatam; repugnat enim veterum Christianorum mansuetudini, unde jure merito, et ex hoc capite, et ob similem rationem argumentum nactus est praeter alia eruditissimus Papebrochius reprobandi Martyrologii Brixiensis recentia inventa.

VII.

Martyrii genus quo demum coronatus obiit Agnellus non exprimit, sicut nec auctor versuum Vitae praefixorum. Nil de Tauri conversione et patrocinio Apollinari praestito, cui in suburbano praedio asilo praebuerit. Designat tamen martyrio coronatum Vespasiani Caesaris temporibus, et tempus quo sedit annorum 28, mens. 1, morire. 4, quod recentiores 106.0480D| numero pleno complectuntur annorum 29, ac cum Rubeo libro primo mortuum asserunt anno reparatae salutis 80, X Kal. Sestilo. Baronius ad annum 75, agens de successione Eleucadii post Aderitum, narratis verbis D. Petri Damiani, quibus martyrium sive sedem 29 annorum spatio metitur, compendiose quod Rubeus recitaverat de extortis a Vespasiano rescriptis contra Apollinarem, replicat. A Rubeo tamen recedat necesse est, quoad martyrii annum, quem saltem, Aderiti pontificatui anno unoassignato, consignet anno 74, uti divinando Baronio adhaerens Fabrus fecit. Quantum ab his diversa Rubeus, qui Aderiti pontificatum ad annum 100 differt!Obscura sana omnia; opinioni tamen mortem Apollinaris anno 74 figenti nullatenus suffragatur Agnellus, qui tradit Apollinarem cum Petro apostolo Romam venisse, et post plurimum tempus ordinatum episcopum et Ravennam missum. Petrus Romam venerit anno aerae vulgaris 106.0481A| 43, si Apollinaris obierit anno 74, missus fuerit necesse est anno secundo pontificatus Petri. Id autem non consentit Agnello, qui post plurimum tempus a Petri adventu Romam missum dicit. Diuturniorem certe Apollinaris sedem illud innuit quod « pro nimia dierum plenitudine curvus » incederet martyrio proximus. Cum autem ex severioribus tabulis Vespasianum sciamus mortuum anno Christi vulgari 79, martyrium Apollinaris ultra illum annum differre nefas, uti facit Rubeus, putoque rectius statui D. Apollinaris obitum circa annum mortis Vespasiani, qui tamen cum defunctus fuerit ex Svetonio VIII Kal. Julii, mors Apollinaris non potuit accidisse nisi anno precedenti.Qua chronologiae ratione admissa, initium pontificatus Apollinaris retrocedendo affigetur, servata die qua natale ejusdem in omnibus et antiquissimis Martyrologiis signatur 23 Julii, anno vulgaris aerae 50, diei vero 19 Junii. Cum autem semel Martyrologiorum inciderit mentio, juvat hic demum pro dictorum coronide ea afferre quae de 106.0481B| sancto Apollinari habet vetustissimum Bedae ascriptum, allatum a c. V. Daniele Papebrochio prior mensis Martii tomo praefixum, simul cum adjectionibus successive a diversis factis ex celeberrimarum bibliothecarum latebris erutis, ex quo apparebit quanto antiqua monumento conveniant cum Agnelli simplicitate, et cum ex omnibus constet sub Vespasiano Apollinarem martyrio coronatum, summa tamen diversitate pugnare vetera hujusmodi documenta inassignandis sedis ejus annis. Martyrologium itaque laudatum haec habet ad X Kal. Augusti: «Natale 106.0482A| sancti Apollinaris episcopi in Ravenna, qui Romae ordinatus est ab apostolo Petro, et illuc missus est, qui etiam in Aemilia praedicavit, et in partibus Corintiorum, et in Mysia, et in ripa Danubii, et in partibus Tarachiae, in quibus locis exsilio relegatus est .Et ubicunque potuit innumeras virtutes fecit, et passiones sustinuit, nam nimia cum caede mactatus est, et rursum diutius fustibus super prunas impositus, et equuleo appensus, tensus est, et saxo os ejus contusum est, et cum gravissimo ferri pondere inclusus carcere horribili, atque in ligno extensus est (ubi hominibus quidem neglectus, sed ab angelo publice pastus est), deinde catenatus et in exsilium directus est (in quo rursum diutius fustibus caesus, et rursum in Ravenna ligatus, a paganis caesus, et vulneratus, et rursum in carcerem missus, et caesus), sic martyrium consummavit sub Vespasiano Caesare, Demosthene patricio. Rexit Ecclesiam annis viginti, diebus octo. » Ita D. ms.. ast Barbarinianum, S. Cyriaci, Atrebatense, et Tornacense, annis viginti 106.0482B| octo et dies quatuor; Vaticanum, annis triginta et octo; Letiense, annis decem et octo, et diebus quatuor. In allata annorum mensura diversa a diversis codicibus enuntiata, vides tamen a pluribus Agnelli assertum confirmari, quare sicut Vaticani exscriptor facile potuit pro viginti triginta expressisse, ita D. ms. et Letiense vix debent attendi, cum caetera repugnent, et Agnellus potuerit certioribus niti documentis, quam qui Ravenna dissiti Martyrologia scripsere. Praeterea ex Letiensi facile potuit nota X excidisse.

VITA S. ADERITI.

CAPUT UNICUM. Aderiti ordinatio, et praedicatio. Sepolcro ejusdem dubium. 106.0481|

Aderitus I, vir sanctus, et timoratus a beatissimo Apollinare presbyter ordinatus est, et ut sapiens architectus supra fundamentum sui magistri, et doctoris aedificavit. Pro suis ovibus incessanter Deum deprecabatur, ut a cultura Idolorum discederent, et Deum vivum Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum confiterentur; et multi in ejus temporibus post tempestatem persecutionis battesimo susceperunt. Deinde multos ad Deum sociavit. Defunctus est in civitate Classis, sicut asserunt, ultimo Kal. Octobris, quidam. In basilica beati Probi sepultus est non longe ab Ecclesia B. Apollinaris 106.0481D| quasi stadio uno. Sedit annos. . . . . . . Uomo . . . . . muore . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI ADERITI. 106.0482C|

Aderiti sedem usque ad annum vulgarem centesimum extendunt cum Rubeo caeteri. Illud argumento esse potest, Aderitum ad Trajani tempora vitam protraxisse, quod hic ait illum post tempestatem persecutionis multos Baptistate initiasse; id enim intelligi debet de tempore subsecuto persecutioni Domitiani, cui proinde aliquot annis supervixerit Aderitus. Domiziano, itaque obeunte anno 96, minime abnuo Aderitum, durante Nervae pacatissimi imperatoris brevi satis regimine, gentilium conversioni operam sedulam navasse, et sub initia Trajani, circa centesimum Christi annum, ad meliorem vitam transisse, cum sedem Ravennatensem ultra vigesimum annum tenuisset. Quae ad lateres Vitas adnotabuntur, Aderiti Actis illustrandis nonnihil proderunt.

VITA S. ELEUCADII.

CAPUT UNICUM. Sancti Eleucadii nomen, ordinatio, sapientia, scripta. Ejusdem sepulcrum. 106.0481|

Eleucadio II, cui nomen latino Candidus intelligitur. Hic mitis, et prudens fuit, et eum sanctissimus Apollinaris diaconem sacravit. Cujus tanta fuit 106.0482D| philosophia, ita ut plurimos de Novo et Veteri Testamento libros conderet, et de incarnatione Domini nostri Jesu Christi, atque illius passione volumina exaravit; unde et in passione Apollinaris athletae Christi legitur; Eleucadium philosophum diaconum fecit. Iste vere gentibus praedicavit, et in sua 106.0483A| Ecclesia oleo pietatis perunctus quasi lucernae lumen effulsit. Defunctus est autem XVI Kal. Martii, et sepultus est extra muros Classis, ubi usque hodie ad laudem est nominis ejus ecclesia aedificata, et Deo consecrata. Sedit autem annos . . . . . . Uomo . . . . . . muore . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI ELECCADII. Sancti Apollinaris Acta Agnelli tempore exstasse. Sancti Eleucadii corpus Papiam minime translatum. Inter scriptores ecclesiasticos apostolicos sanctum Eleucadium referendum.

IO.

Quod in primis notandum illud videtur, exstasse nimirum Agnelli tempore Acta passionis sancti Apollinaris, ex quibus assumpserit is quae de eo supra narravit, plura dicturus si plura legisset. Nullus autem 106.0483B| dubitandi locus remanet, quin narrata ab Agnello certa fide nitantur: Eleucadium in primis ex gentili philosopho ad Christi fidem conversum diaconatus officio insignitum ab Apollinari fuisse. Sanctus Petrus Damianus in sermone de sancto hocce Eleucadio ea tantum habet quae ex Agnello didicerat, ut sermonem totum legenti manifestum fit; caetera recentiorum sunt.

II.

Palmare autem illud est, quod Rubeus tradit ex fide cujusdam libri Ecclesiae D. Michaelis Ticinensis, in quo haec legi affermat: «A parte dextera in cornu ipsius templi est corpus S. Eleucadii archiepiscopi Ravennatis, qui dum ob philosophiam, cujus erat peritissimus, fidem Christi studiosissime impugnaret, tandem superatus et conversus est a B. Apollinari discipulo principis apostolorum et coelestis clavigeri Petri, qui post ejusdem conversionem de fide Christi mirabiliter scripsit, et disputavit, adeo ut tempore suo appellaretur haereticorum metus, et 106.0483C| primus in Italia ordinavit officium nocturnum pariter, et diurnum, solemniter distinguendo libros Novi et Veteris Testamenti, ut hodie per totam Ecclesiam leguntur in matutinis, et Ravennam huc translatum fuit per Christianissimum imperatorem Constantinum natum sanctae Helenae, qui hanc basilicam fundavit anno Nativitatis Domini 325, propter gloriosum triumphum, quem tunc obtinuit contra Gallicos imperium non verentes, precibus signiferi sancti Michaelis. » Haec ex Rubeo referunt etiam Bollandus, et Henschenius ad diem 14 Februarii, et rem perpendentes addunt verba Caroli Sigonii de Occidentali imperio, lib. III, ad ann. 314, del tempio S.Michaelis Ticinense a Constantino aedificato, et de S. Eleucadii corpore illuc translato; praeterea adjiciunt eadem cum Sigonio tradita a Stephano Breventano, lib. IV Historiae Ticinensis, qui tamen pro 314 annum exprimit 325. Suo adjungunt Speltam in Thoma episcopo Ticinense XI, confirmantem 106.0483D| dicta de aede a Constantino exstructa, et Saccum illud solum affermantem, templum videlicet constare aedificatum ante Gothorum incolatum, ac denique Gualam in Sanctuario Papiensi, lib. IV, cap. primo, qui templum illud non a primo Constantino aedificatum dicit, sed a recentiori Italiae principe translatum asserit S. Eleucadii corpus, idque constare ex monumentis Ticinensibus.I suoi narratis laudati Bollandus et Henschenius desiderant distintius nosse monumenta hujusmodi, si quae sunt, praeter allatum a Rubeo id Constantino Helenae filio tribuens; inde modeste ex Rubeo quaerunt qui sint qui sentiant sacrum Eleucadii corpus ab Aistulpho rege translatum, qui regnavit saeculo octavo temporibus Pippini, et Caroli; Rubeus enim, qui in priori editione Historiae suae rem absolute tradiderat, in posteriori per 106.0484A| haec verba moderatius dixit « plerosque opinatos corpus ab Aistulpho translatum. » Ita quidem non modo doctissimi collectes, sed et Rubeus ipse ostenderunt se de rei veritate dubitasse.

III.

Ego sano ex D. Petri Damiani, ac in primis ex Agnelli silentio, de ea re quam maxime dubito. Qui enim fieri potuit ut qui absque haesitatione (quod alias consuevit) scripsit Eleucadium sepultum extra muros Classis, ubi usque ad sua tempora ad laudem sui nominis ejus Ecclesia aedificata fuerit, quae etiam Petri Damiani aevo exstabat, nil addiderit de translatione ejusdem Ticinum a Constantino facta ? Quod si id tribuatur Aistulpho, ut contendit Rubeus, vel Liutprando, ut Fabrus perperam in id citans scriptores supra laudatos, crescunt argumenti vires; etenim incredibile mihi est Agnellum rem tacuisse suis fere temporibus actam.Nil autem hic, nil in Vita Sergii episcopi, ubi multa de Aistulpho, qui ibi dicitur chlamydem qua erat indutus super sanctum altare Ursianae ecclesiae posuisse, et cogitasse de aedificanda 106.0484B| Petriana ecclesia, quae funditus eversa fuerat, licet ob rerum vizi id non praestiterit. De Ecclesia etiam S. Michaelis Ticinensis Agnellus loquitur in Vita Georgii episcopi, et nullibi de translatione asserta ullum habet verbum.

IV.

Praeter haec, ut dubitem de hujus translationis veritate, facit inconstantia qua rem tantam tradunt auctores memorati; quorum duos testis, ut aiunt contestes idem tradentes, non habemus, quare ex eorum dictis quid verum sit elici nequit. Unum monumentum, quod Rubeus affert, multis ex capitibus laborat. Primo etenim «ex libro quodam illud sumpsisse se dicit, ubi de reliquiis divorum quae ibidem locatae sunt fit mentio», et nil praeterea quod libri antiquitatem et authentiam commendet; quinimo Rubeus ipse de monumenti hujusmodi fide dubitans deprehenditur, ubi ab ejusdem asserto recedit, affermans ab Aistulpho Longobardorum rege factum illud ipsum, quod a documento Constantino Helenae filio tribuitur. 106.0484C| At librum illum scriptoribus rerum Ticinensium ignotum recentioris aeditui cujusdam fuisse ostendunt quae ibidem leguntur de lectionibus Veteris et Novi Testamenti dispositis, si Deo placet, a S. Eleucadio pro matutini officii precibus, quales scribentis tempore recitabantur; constat enim certas hujusmodi lectiones non fuisse dispositas nisi post saeculum saltem undecimum, cum antea pro superioris in choro nutu legerentur. Nec officii, ut vocant, dispositio una fuit « per totam Ecclesiam, » quod tradit libri ejus auctor, nisi recentioribus saeculis. Quinam vero triumphus ille gloriosus, quem tunc, id est anno 325 obtinuisse dicitur Constantinus « contra Gallicos imperium non verentes, » ex cujus occasione S. Michaelis templum Ticini exstruxerit? Nullum novimus bellum contra Gallicos, seu Gallos, Constantini tempore peractum, quinimo circa illa tempora Constantinum agentem in Galliis faustis acclamationibusexceptum exhibent Codices Theodos. , 106.0484D| lib. II, de veteranis, et Justin. l. prima de veteranis, ubi edictum de immunitate veteranorum dedit, de quo Baronius ad annum 320. Nutat itaque assertae translationis historia, quousque legitima monumenta proferantur, licet alterius sancti ejusdem nominis corpus Ticini servari libenter credam.

V.

Ex Agnelli demum, veterum etiam aliorum Agnello cognitorum, sicut et recentiorum testimonio constat, Eleucadium inter ecclesiasticos scriptores, et quidem apostolicos, adnumerandum esse, quamvis omissum ab omnibus ejus argumenti auctoribus, qui Bibliothecas conscripsere. Magna sane jactura opera ejusdem interiere. Scripsit autem: In Vetus ac Novum Testamentum libros plures.

De Incarnatione et Passione Domini

VITA S. MARTIANI.

CAPUT UNICUM. Sancti Martiani genus, ordinatio, vita et obitus. 106.0485|

Marziano III, antistes praeclarus, ex nobili ortus est progenie. In sancta, fecundus Spiritu sancto, permansit Ecclesia. Hic cleros ampliavit sacro dogmate eruditus, atque diaconos, presbyterosque consecravit plurimos. A beatissimo Apollinare una cum prudentissimo Eleucadio diaconus ordinatus est, sicut in passione ipsius ordinatoris reperitur, ubi ait: Martianum nobilissimum virum, Eleucadium diacones consecravit. Post plura miracula in pace Deo creatori animam reddidit. Unde arbitratus sum quod in ecclesia beati Eleucadii sepultus sit. Sedit autem annos . . . . . . Uomo . . . . . . muore . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI MARTIANI. 106.0485B|

Martianus Ravennas perperam cum Dertonensi confusus. Rubeus in secundis curis emendatus.

Fabrus in sacris Ravennae Monumentis, quosdam ait, Martianum archiepiscopum Ravennatem confundere cum Martiano episcopo Dertonensi et martyre, quos recte corrigit. Henschenius in Actis sanctorum, ad diem 22 Maii haec de ea re habet: «Hieronymus Rubeus diligens alias et accuratus Scriptor, deceptus nominis similitudine aut identitate, ex quibusdam apocryphis manoscritti utrumque Martianum in unum conflavit lib. Primo Historiae 106.0486A| Ravennatum, pag. 55, » quasi S. Martianus episcopus Ravennatum Dertonae ob Christianam fidem martyrium subiisset, et sanctum ejus corpus Ravennam ad suam ecclesiam fuisset reductum. « Verum constat corpus S. Martiani episcopi Dertonensis et martyris in sua ecclesia detineri, et ibi eum ut martyrem coli, e contra S. Martiani episcopi corpus ad suos fuisse sepultum, eumque supra ostendimus (ex officii videlicet et missae ritu) non martyrem, sed confessorem haberi. » Et sequitur laudans Fabrum, et describens ex eodem loca SS. Petri Chrysologi ac Damiani, quae hoc ipsum probant.Rubeus de S. Martiano in priori Historiae Ravennatis editione Aldina 1572 haec tantum scripserat: « Sufficitur Eleucadio in Ravennati archiepiscopatu Martianus a Deo demissa columba electus, natus sublimi loco, vir in primis pie, juste ac temperanter vitam degens, tanto concitus ardore animi, ut Christum praedicans in animis Ravennatum ardentes amores excitaret omnium virtutum, multique nullis rerum 106.0486B| adversarum ictibus frangi, neque oppugnationibus nefariorum de gradu pietatis dejici potuerint, sed calamitates omnes, tandemque necem pro Christo libenter pertulerint. Plurimos sacris initiavit, cumque rerum admirabilium gloria clarissimus esset, coelestem in patriam abiit XI Kal. Junii, atque, uti in vetustissimis scriptis collegimus, in D. Eleucadii sepulturae traditus anno Domini septimo, et trigesimo supra centesimum, dum Aelius Hadrianus imperaret. » Haec tantum scripserat Agnello fere fidens eruditissimus auctor; at secundis curis ab Agnello recedens, admisit quod merito et Fabrus, et Henschenius, caeterique scriptores refellerent.

VITA S. CALOCERI.

CAPUT UNICUM. Nominis etimo, Caloceri praedicatio, obitus. 106.0485|

Calocerus IV bonum tempus interpretatur, et si forte C in I vertatur et ieros dicatur, senior intelligitur, vel sacerdos, sive dominus. Iste enim proveeta aetate vir grandaevus fuit. Sub illius temporibus multas gratias et magna mirabilia per eum Dominus in populo exercuit. Cujus tanta praedicatio fuit, ac talis [talem] curam gessit pastoris, ut non solum adquisitas oves erudiret, verum etiam ex gentilium sede atque robore daemonis animas evelleret, et ad sacrum fontem Baptistatis coelesti Domino recrearet. Defunctus et sepultus est, sicut aiunt quidam, 3 Februarii nella basilica B. Probi confessoris. Sedit autem annos . . . . . . . Uomo . . . . . . muore . . . . . .

OSSERVATONES AD VITAM SANCTI CALOCERI. Calocerus cujas fuerit. Un praecedentium episcoporum vicarius. Tamaius de Salazar, et Pseudo-Dextri figmenta refutata.

IO.

Bollandus et Henschenius ad diem 11 Februarii subdubitant an Calocerus Graecus fuerit, quod ab aliis solius nominis argumento affermatur. Ex Pontificali Agnelliano manifestum fit id sibi persuasisse 106.0486C| etiam veteres, quare Agnellus ipse infra in Vita S. Petri ait: «A tempore B. Apollinaris una cum isto viro praedecessores sui Syriae fuerunt. » Syriae nomine Orientis partes intelligit. Assertioni hujusmodi tamen plurium antistitum, qui Petrum praecessere, nomina mere Latina videntur obstare, quod in Calocero non efficit.

II.

Addunt recentiores ex S. Apollinaris Actis elici Calocerum praedecessorum suorum vicariam operam egisse, cum quomodocunque abesse contingebat. Probabilius multo videtur S. Apollinare vivente id praestitum a quatuor viris, qui in pontificali sede post ipsum successive sederunt. Nil de his tamen Agnello.

III.

Tamaii de Salazar in Martyrologio Hispanico commenta referunt laudati collectores, quae ipse orbi propinavit juxta Pseudo-Dextri assertum Chronicon, quaeque omnia in suam lucubrationem assumpsit Fabrus. Ea autem sicut Marianae prius, ita sibi sospetta dicunt. Ego nullam fidem mereri statuo, cum de 106.0486D| ea re nil apud veteres quos audivit legitve Agnellus inventum fuerit. Fragmentum Flavio Marco Dextro ascriptum, quo fruimur, editum in fine Bibliothecae veteris Hispanae doctissimi quondam viri Nicolae Antonii ex humanitate et bonarum litterarum amore eruditissimi, piissimique cardinalis de Aguirre, qui opus insigne posthumum publici juris fecit; fragmentum, inquam, illud adventum D. Jacobi in Hispanias in hunc modum consignat: « Jacobus ad Hispaniam venit XXXVI. » Si itaque sustineatur, notas huic brevi narrationi affixas significare annum 106.0487A| ab ortu Salvatoris 36 (de qua re aliorum esto judicium) quomodo credemus Pseudo-Dextro Calocerum ex Syria cum D. Jacobo ad Hispanias navigasse, ibidem praedicasse, indeque postquam diutius episcopatum Ravennatum tenuit, centenario licet majorem, ad coelum migrasse anno 130. Sed neque sustinetur Calocerum ad eam aetatem pervenisse. Cum Rubeus Agnellum legisset scribentem: « iste Calocerus etenim provecta aetate vir grandaevus fuit, » credidit sibi licere aetatem ampliori regula dimetiri, dixitque. « Calocerum cum annum aetatis centesimum viridi senecta superasset, mortem cum vita 106.0488A| commutavisse. » Haec assumens Pseudo-Dexter Higuerrianus, ea in suam rem inepte traduxit, non animadvertens multis porro annis Calocerum centenario majorem obiisse, si socius D. Jacobi in Hispanias venit. Quae quidem mirum est non advertisse Fabrum, qui profitetur Baronio adhaerere, et accurate perpendere debuerat ea quae gravissime Baronius ipse ad diem 25 Julii in Martyrologium adnotaverat de tempore quo D. Jacobus in Hispaniam venire potuit, ac de iis quae ibidem gessisse illum consentaneum est sacrarum Scripturarum et veterum scriptorum testimonio.VITA S. PROCULI.

CAPUT UNICUM. Sancti Proculi mores et obitus, sepulcrum dubium. 106.0487|

Procolo. V. Hic pius fuit, velut pater in filios, et plures ad ecclesiastica crebro viscera complectebat, et suae praedicationis dulcedine velut mellitus se se populo tribuebat, et sicut lactis sitientibus pocula ministrabat. In senectute positus capitis canitiei gratia repletus sacerdotium cum vita finivit, et ubi ejus sit sepulcrum ignoro. Ambiguitas est mihi, utrum in basilica B. Probi sit conditus, an in sancti Eleucadii confessoris. Sedit autem annos . . . . . . . Uomo . . . . . . . . muore . . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI PROCULI. Dies emortualis sancti Proculi incerta.

Agnellus nil de anno dieve quibus coepit finivitve pontificatum Proculi rescivit, et quod in margine Codicis de prima die Decembris adnotatum est, recentioris manus est parergon. Rubeus tamen testatus et ipse sepulturae incertitudinem addit: «Id constat obiisse sub id fere tempus quo Hyginus, qui Telesphoro in pontificatu successerat, obtruncatus est, eique successor datus Pius Aquileiensis, quemadmodum Proculo apud Ravennates Probus. » Unde autem id constet, minime dicit; Fabrus vero, part. II, haec habet Latino sermone reddita: Proculus « post decem in pontificali munere exactos annos, aetate demum labente, vitam cum morte commutavit anno centesimo quadragesimo secundo, sedente in pontificali Romana sede Telesphoro eodem anno suffecto Xysto hujus nominis primo, ac imperante 106.0488C| Muore Antonino Pio, prima Decembris. » Unde haec sumpserit. nec iste docet. Incerta proinde omnia.

VITA S. PROBI.

CAPUT UNICUM. Sancti Probi miracula, mors et sepultura. Ecclesia speciali cultu habita. 106.0487|

Probus VI mitis et pius, clarus in specie, fulgidus in opere, sapiens eloquiis, prudens corde, plenus gratia Spiritus sancti. Quicunque languidus ad eum venire potuisset, suis orationibus salvus revertebatur, 106.0487D| quacunque fuisset infirmitate detentus, et spiritus immundos expulit, atquecatervarum corpora sauciata vel dissoluta solidabat. Postquam sua ad occasum vita angelica conspexit agmina, statim sancta elapsa est de corpore anima quarto Idus Novembris. Deinde cunctus lugendo populus cum nimia corpus ejus reverentia sepelivit, et sepulcrum ipsius apud nos veneratur usque in praesentem diem, et illius ecclesia sita est in partibus Orientis. Et in nullis ecclesiisinfra civitatem Ravennae, Classisve, missa super populum celebratur, nisi in ista sola. Aedificata est jam dicta basilica juxta ardicam beatae Euphemiae, quae vocatur ad Mare, quam nunc demolitam esse videmus. Sedit autem annos . . . . . . Uomo . . . . . . . . muore . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI PROBI. 106.0488|

Chronicon Pseudo-Dextri confutatum. Rubeus multiforme 106.0488D| impugnatus. Quid missa super populum?

IO.

Et hic quam maxime fabularum monstra profliganda sunt. Paulum apostolum, quod promiserat ad Rom. XV scribens, in Hispanias venisse, licet videatur Gelasius negare, affermant tamen plurimi veteres, gravissimique viri, quos Baronius ad annum Christi 61 collegit. Metaphrastes, apud Surium, ad diem 25 Junii tanquam ab Eusebio, secundo libro Historiae Ecclesiasticae relata, addit quae sequuntur; Xantippem Probi Neroni noti, et in Hispaniis degentis, uxorem, viso in fronte Pauli scripto Paulus Christi preco, ad fidem conversam, ac deinde similiter Probum ipsum cum Philotheo praefecto, ac omnibus qui illam habitabant regionem, in Christum credidisse. Notat autem Surius non modo quod Probi nomen alias Procus scribatur, sed quod observaverat 106.0489A| Baronio, cum nusquam Eusebio haec scripsisse inveniatur, caetera quoque in sospettom adduci posse. Il suo omnibus auctor Chronici Pseudo-Dextrini alia superstruxit, parergis Probi nomen ornavit, Lucium Sabinum Probum vocans, et Ravennatem pontificem faciens. Tamaius de Salazar, ad diem 10 Novembris ex Dextro suam in Hispano Martyrologio fabulam texuit his verbis: « Laminii apud Lybisosam in Hispania S. Probi, qui adhuc saecularis gubernationis ministerium in agro Laminitano feliciter exercuit, ubi Xantippem sanctissimam feminam uxorem duxit, cum qua a S. Paulo gentium apostolo ibidem fidem catholicam suscepit, postea Italiam reversus Ravennatum episcopus factus, ibi miraculis et doctrinis clarus, in coelum confessor clarus migravit.» Reliqua exhibet ad diem 23 Septembris, lepidum sane epigramma adjiciens tanquam compositum ab Eugenio Xantippis fratre, in quo exposita de Probo narrantur. Fabrus haec omnia sciens volens in suum opus transtulit, illud palmare sano et omnino 106.0489B| dictis repugnans adjiciens, Probum videlicet, post triginta trium annorum sedem, obiisse anno vulgaris aerae centesimo septuagesimo quinto, Sotere summo pontifice, et M. Aurelio Antonino regnante. Porro quomodo haec fieri potuerunt, quin Probus centum triginta et amplius annis vixerit? Etenim qui Baronii chronologiam sequitur non potuit conversionem probi ultra annum LXVII differre, cum Paulus statuatur anno sequenti Romam reversus. Fuerit sane tunc Probus Neroni notus uxore Xantippe dudum ducta, et Laminitani agri gubernator annorum saltem triginta, conficietur quod annorum CV, anno Christi 142, episcopus sit creatus, et annorum CXXXVIII decesserit, qui mortuus dicitur anno Christi 175. Quis talia credet ?Nec minori incommodo urgeretur, si fideret chronologiae Pseudo-Dextri, Tamaii, Bivarii, caeterorumque earum rerum assertorum, quandoquidem anticipa adventu Probi Ravennam, et tempore ejus pontificatus, et mortis, 106.0489C| vel aliquis ex praecedentibus episcopis e dipticis abradendus esset, vel implendo spatio temporis subsecuto alii essent subrogandi. Verum narrato fabularum hujuscemodi progressu, visoque quibus substructionibus 106.0490A| plane ficulneis, ut eas per allusionem ad auctoris nomen vocat laudatus Nicolaus Antonius, fabulae ipsae ruunt.

II.

Rubeus sepultum dicit « Probum in eo templo, quod a se conditum in Classensi oppido fuerat. . . . . . a mari haud procul. » Agnellus autem indicat sepultum ubi postmodum aedificata illius ecclesia fuit, nec enim ipse sibi ecclesiam aedificaverit. Aedificata autem fuit in Classe, quam urbis partem intelligit nomine partium Orientis, juxta ardicam, porticum videlicet ecclesiae beatae Euphemiae ad mare, quam scribentis tempore demolitam ipse testatur.

III.

Addit Rubeus quod Probus « eorum antistitum, » Aderiti videlicet et Caloceri, « cadavera cum oneste collocasset, instituit ut ibi assidue fieret res divina. » Agnellus nil de antistitum laudatorum cadaveribus ibidem collocatis, at de sacris mysteriis illud ait: « Et in nullis Ecclesiis infra ( intellige intra) civitatem Ravennae, Classisve, missa super populum celebratur, nisi in ista sola. » Missam autem 106.0490B| intelligit solemnem, cui populus omnis aderat, et archiepiscopus cum omni clero sacra agens diebus maxime celebrioribus in ea populo bene precabatur. Id in Ursiana ecclesia peractum ostendit infra Agnellus in Vita Theodori, a quo cum secessionem fecisset omnis clerus, et perrexisset ad ecclesiam S. Apollinaris, archiepiscopus omnem movit lapidem ut redirent presbyteri et diaconi, ac demum re composita in ipsa Ursiana ecclesia, inclinata jam die , missa celebrata frutto. Id ipsum innuunt ad S. Apollinaris congregati presbyteri et clerus clamantes: «Surge, sancte Apollinaris, celebra nobis missam in die Nativitatis Domini.» Hinc exspectante plebe in ecclesia Ursiana, composito per exarcham dissidio, demum presbyteri, diaconi et clerici venerunt, « ac missas et vesperum una hora celebraverunt. » In aliis ecclesiis missae privatae tantum agebantur intra civitatem Ravennae, et Classis, in D. vero Probi etiam solemnis, seu super populum. Eadem 106.0490C| haec quae alias missa publica dicitur apud auctores inferioris aevi, et in Diplomatibus Pontificiis. De eadem D. Probi ecclesia infra agendi occasio se praebebit.

VITA S.DATI.

CAPUT UNICUM. Sancti Dathi pietas et obitus. 106.0489|

Dato VII. Hic namque vir religiosus, et nimis pius, vigilansque fuit nocturnis orationibus, atque praecipuus animarum adquisitor, hominum, ac gentis 106.0489D| crebro praedicator, et velut speculum clarius vultus super cunctos emicuit, nam quando is ad gratiam supernam vocatus est, sancta ipsius anima a corpore cessit. Et, ut asserunt quidam, in ecclesia B. Probi sepultus est. Sedit autem annos. . . . . . . . Uomo. . . . . muore. . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI DATHI. Sancti Dathi aetas incerta.

Rubeus Probum floruisse dicit M. Aelii Aurelii Antonini temporibus, pontificatu Pii, Aniceti, Soteris 106.0490D| ac Eleutherii, ad annum ab ortu Christi circiter 175. Dathum vero novem annos cum administravisset Ecclesiam, obiisse quinto Nonas Quintiles. Fabrus, rem certius definiens, Probum defunctum dicit anno 175, Dathum autem,assignatis a Rubeo pontificatus annis novem, anno 175. Uterque id asserit nullo teste, nullaque ratione exhibita.

VITA S. LIBERII.

CAPUT UNICUM. Sancti Liberii pietas, sapientia, obitus. 106.0489|

 Liberio VIII. Magnus homo charitate plenus, irriguus 106.0490D| fons, fide praecipuus, mente benignus, suis temporibus Ecclesiam omni honore adauxit. Immensa humilitate propriae suae vitae animam custodivit, 106.0491A| omnisque philosophiae tenuit principatum. Post haec autem obiit, et sepultus est, sicut quidam suspicantur, cum praedecessore suo. Sedit autem annos. . . . . . Uomo. . . . . . muore. . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI LIBERII. Liberi philosophia quae? Laterium duorum episcoporum Vitae observatae in praecedenti dissertatione.

Agnellus de sancto Liberio ait, «eumdem philosophiae 106.0492A| tenuisse principatum. » Rubeus inde sibi asserendum credidit hunc episcopum » Philosophum maximum, Graece Latineque doctissimum. » Caetera, quae tum de hoc cum de sequentibus duobus episcopis observanda erant, dicta sunt in praecedenti dissertatione historico-chronologica, quae proinde hic minime sunt repetenda; alia quaeque vel ab Agnello, vel a Recentioribus, tradita tenebris obsita sunt, ac omnino ignota, quare cum nil adnotandum veniat, ea intatta lectori proponenda censui.

VITA S. AGAPITI.

CAPUT UNICUM. Sancti Agapiti liberalitas, obitus, sepulcrum. 106.0491|

Agapito IX, cujus nomen Latina lingua vertitur charitosus. Hic agapes cum peregrinis quotidie faciebat. Iste etenim assidue munuscula pauperibus tribuebat, et infra sui corporis templum bonitatem 106.0492B| ad aram cordis suam animam coram onnipotenti Domino velut hostia quotidie triverat. Ad quod postmodum divinum superveniens mandatum, sancta anima a carne soluta est. Sepultus est, ut suspicantur, cum superius nominatis aliis. Sedit autem annos. . . . . Uomo . . . . . muore. . . . . .

VITA S. MARCELLINI.

CAPUT UNICUM. Sancti Marcellini veglia cura gregis. Aetas gravis. Decus sepulcri. 106.0491C| Marcellino X, justus et timoratus, suis orationibus daemonum castra prostravit, et oves quae a Domino ei traditae fuerant, impiger custodivit, ne ille immanissimus lupus, qui quotidie saevit et furit, castra suae Ecclesiae laniare potuisset, et ex suis ovibus praedam evelleret, ut non Christianorum animas, 106.0492B| quas sanctus vir omnipotenti Domino adquisierat, beluino gutture devoraret, ne infernalibus connexis gehennae vinculis ditione manciparet. Transattoque 106.0492C| plurimo annorum curriculo spatii pontificatum amisit, et vitam; cujus tanta corpus odoramenta flagravit, ut pretiosissima mirrhae, incensi, odoramenta sepelientium nares sentent. Sepultus est, ut fatentur alii, nella basilica B. Probi. Sedit autem annos . . . . . . Uomo. . . . . muore. . . . .

VITA S. SEVERI.

CAPUT PRIMO. Electio per columbae apparitionem indicatur. Sardicensi concilio iscriviti. Sancti Geminiani Mutinensis episcopi funus curat. 106.0491|

Severus XI, cujus nomen intelligitur in compositione Saevus verus. Hoc non ad saevitiam pertinet, sed ad fortitudinem. Saevus, id est fortis, verus pontifex maximus; cujus sacerdotium ab omnipotente Domino tantum praedestinatum fuit, ut in illius electe Spiritus sanctus missus fuisset in specie columbae, quam omnis populus viderunt corporalibus oculis, et super eius caput requievit; unde in proverbium usque hodie dicitur a singulis gentibus: Beata terra illa, ubi in electe pontificis Spiritus sanctus descendit in columbae similitudinem, et ordinatur super caput, cujus requiescit. Sed vae tibi, Ravenna misera, vicina destructae Classis, quia nunc cum nimia altercatione et controversia pontifex in 106.0492C| te ordinatur, vae tibi, Ravenna misera. In Sardicense concilio cum legatis Romanae Ecclesiae vir sanctus interfuit. Hic Severo beato superius nominatus 106.0492D| dum missam celebraret, et cum suis diaconis in pulpitum ascendisset, et beati Pauli apostoli Epistolas legeret, ut populorum conventus spiritalibus verbis reficeret; subito sanctus vir in ecstasim factus est, velut sopore detineretur, nec pleniter dormiens aut vigilans. Aestimantes eum sui quod somno arreptus fuisset, coeperunt latera ejus pulsare. Ille autem quasi de gravissimo somno erigit se sursum, et tristi animo dicit illis: Oh! quid fecistis! Quare mi inquieta? Quamvis a vobis hic viderer, in alio loco eram. At illi perseverabant interrogantes eum, et dicentes; Dic nobis ubi fuisti, Pater?Quibus ille ait: Indulgeat vobis Dominus, dilectissimi filii, pro eo quod expergefactum fecistis me, quia in sancta Mutinense ecclesia eram, et ibidem fratris 106.0493A| et coepiscopi mei Geminiani ipsius antistitis ecclesiae omnipotenti Domino animam commendavi, et ibidem steti, quousque praedictum sanctum corpus sepulcro poneretur. Propter hanc igitur causam, ut veritas probaretur, cives Ravennates et cives Classenses equites miserunt ad superius jam dictam urbem Mutinensem, ut sancti viri eloquia comprobarent. Quod dum requisitus fuisset dies vel hora qua sancta anima beati Geminiani migrasset ad Dominum, dixeruntque: Nonne dominus Severus pontifex vester ei animam commendavit, et tandiu hic stetit quousque corpus ejus sepulcro clauderetur, quo clauso ab oculis nostris repente evasit? Qui reversi nuntiaverunt per ordinem civibus suis, ut eis narratum fuerat. Ex illo jam die coeperunt sanctitatem 106.0493B| ejus ampius venerari.

CAPUTA II. Sancti Severi conjux defuncta eo jubente in latus alterum vertitur, ut filiae spatium sepulcri praebeat. Ipse inter conjugem et filiam orans diem obiit.

Cujus beata Vita viri apud nos non reperitur descripta historia; sed dicunt quidam quod multa mirabilia prodigiaque per eum Dominus exercuit in populo, quae non valuit patefacere stylus noster. Tanta autem illius sanctitas fuisse asseritur, ut ejus defuncta conjux post plurima tempora, evoluta esset in latus. Dum filia beatissimi confessoris Christi Severi, Innocentia nomine, vitales auras amisisset, venerunt omnes ut infra sepulcrum genitricis Vicentiae corpusculum ponerent, viderunt sepulcrum minimum, 106.0493C| dixeruntque: Non possunt hic duo requiescere corpora, quia modicum est vas. Cum fletuque domnus ait Severus: Oh mulier, cur mihi molesta es? Quare non praebes locum filiae tuae? Suscipe quam portasti, ex tua sumpta est carne, nec dubites ricettare. Ecce tibi trado quod mihi dedisti, ne torpeas, unde fuit reversa est. Locum tribue sepeliendi, noli me contristare. Ad cujus vocem sub tanta velocitate suae conjugis ossa ad semetipsa in partem aliam remota sunt, quanta ea vix animata corpora hominum sic citius movere potuissent, et filiae suae spatium tribuit ad sepeliendum. Factum est autem post haec ut sancta anima, quam homines diligebant in terra, divino jussu a sanctis angelis esset susceptura amoeno in loco.Sicut enim narrare 106.0493D| audivi de transitu beati viri, ita vestris auribus intimabo. Quod cum quadam die missam celebrasset, et sacrum Dominici corporis et sanguinem percepisset, stola pontificale indutus suum jussit aperiri sepulcrum, quod vivus ingressus, inter conjugem et filiam jacens se jussit claudi, ubi denique orans pretiosam Deo animam reddidit. In tali pace et tranquillitate defunctus est sub die Kalendarum Februariarum. Et multa mirabilia ad sepulcrum Dominus ostendit in ipsius ecclesia, quae sita est in civitate dudum Classis, non longe a regione quae dicitur Salutaris usque in praesentem diem.

CAPUTA III. Puer infirmus ad sancti Severi sepulcrum sanitati restituitur.

Et iterum narrabo vobis quae nostris temporibus facta conspeximus. Ad memoriam revoco, ut recordemini. Vir autem unus, qui hodie animatum vivit corpus, cum parvulus esset, et infirmitate corporis cum sua matre ad sepulcrum beati Christi confessoris Severi prostravisset, somnoque omnes arrepti fuissent, solus ille infirmus puer intempestivum noctis expavit, et vocem emisit, cunctos excitavit. Viderunt, quae ante candelae exstinctae fuerant, congruo lumine fulgorem micantes. Et cum vidissent cuncti immensum lumen, territi mente dederunt gloriam Deo et Severo confessori ejus. Puer autem 106.0494B| cum in medio eorum deductus fuisset, coepit mater ejus interrogare eum: Quid tibi contigit, fili? At ille coram omnibus dixit: Vidi ex hoc sepulcro egredientem virum episcopali habitu, canicie capitis decoratus, angelico vultu; tetigit me, et expavi. Infirmitas vero pueri statim recessit ab eo, et non ultra febricitavit. Haec nostris temporibus facta sunt, non solum hoc, sed et alia multa.

CAPUTA IV. Sancti Severi electio ad episcopatum per columbae speciem.

De electe sancti istius viri, qui superius incoepi, quod mihi narratum fuit a multis senioribus expleam. Quadam die lanisterii opere praegravatus cum esset ipse cum conjuge sua, lanificium, ut dixi, nearent 106.0494C| officium, ait ad conjugem: Vadam, et videbo visionem mirabilem, quomodo de alto coelo columba veniet, et super electi caput conscendat. Conjux vero ejus coepit eum subsannare, et increpare dicens: Sede hic, labora, noli otiosus esse; sive ieris, sive non ieris, te pontificem populus non ordinabit, revertere ad opus. Ille autem dixit illi: Sine me ut vadam; et illa: Vade, quia qua hora ieris pontifex confestim ordinaris. Ille autem surgens perrexit ubi erat coetus populi cum sacerdotibus, et pro vestium deformitate, quia squalida indumenta indutus erat, abscondit se post januam ipsius loci, ubi erant omnes congregati, orantes, et post orationem expletam extemplo venit a coelis columba nive candidior, et requievit super caput beati Severi confessoris Christi 106.0494D| post valvas latitantis. Ille autem dum a se eam compulisset, volitansque per aerem, iterum requievit super eum secundo et tertio. Stupefactus omnis potemptatus [potentatus], qui praesentes astabant, maximas Deo gratias agentes ordinatus est pontifex. Quo audito conjux ejus, quae nuper deriserat, postea super eum gratulabatur. Tunc impletus est evangelicus sermo qui scriptus est: Apud homines hoc impossibile est, apud Deum autem omnia possibilia sunt; et juxta Pauli vocem: Infirma mundi elegit Deus, ut confundat fortia. Et, ut aiunt quidam, beato Eracliano Pensaurensis civitatis episcopus hujus confessoris Severi fuisse discipulus, et ab eo eruditus sacra doctrina episcopalem tenuit sedem. Sufficiente 106.0495A| vobis nunc, obsecro, quae de beati Severi Vita audistis, ut de reliquorum gestis, Deo suffragante, fari valeamus, et ut vos cum desiderio magis quam cum taedio legatis, et immensas Deo gratias agatis, qui est benedictus in saecula. Sedit autem annos . . . . . . mestruazioni. . . . . . muore . . . . . .

CAPUT V. Auctoris in Vitam sancti Severi meditationes.

Sed quaeso, dilectissimi, ut curiosius intendatis quantas omnipotens Deus virtutes suis fidelibus tribuit, ut non solum VIVI de carne, sed etiam mortui de ossibus obedirent, quia ipsa Veritas ait: Si habueritis fidem sicut granum sinapis, diceretis huic arbori moro, sradicare, et trapiantare in mare, obediret vobis. Cur inter caeteras herbas granum 106.0495B| interposuit solum sinapis? Granum igitur sinapis nisi teratur, illius virtus non agnoscitur; cum territum fuerit, statim ex eo fortitudo et dulcedo procedit. Sic et sancti cum ad martyrium pervenerunt, prudentia, et humilitas fortia tormenta sustentanda, et verba, vel praelia carnificum non timendo, vel tacendo (aliqua desunt). In mansuetudine omnes filios vocaret, quos ex idolorum cultu pertraxerit Domino est genus martyrii, non tantumdem esse videtur? Aliud palam omnibus, aliud in occulto. In publico martyrium est, ante praesidem deducitur, trahitur, caeditur, vulneratur, iridetur, subsannatur, vinculis astringitur, vestibulo carceris truditur, et posthaec omnia capite necatur. Et martyr ille Christi nomen non negat.Occultum martyrium hominis 106.0495C| in semetipsum, abstinere, jejunare, vigilare, a malis vitiis cavere, carnalia desideria renunciare, quod sibi non vult fieri alteri non facere, nullam concupiscentiam saeculi detinere, ex suis juxta operibus pauperum pauperum turbis elimoxinas erogare, ad incredulos et infideles instanter praedicare, et a caeco errore eripere, et illis viam veritatis et luminis demonstrare, juxta quod scriptum est: Estote prudentes in bono, et simplices in malo. Rursus scriptum est: Estote prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae, et si serpens prudens est, cui ipsa Veritas per Salomonem dicit: Non est caput nequius super caput colubri; et si prudens est, cur ergo scriptum est: Serpens erat callidior cunctis animantibus terrae? et si prudens, cur maledictus adeo est inter omnia animantia 106.0495D| terrae? Super pectus, et ventrem tuum gradieris, et terram comedes cunctis diebus vitae tuae? Qua hoc? Quia subduxit hominem de proibito pomo, cum mandere fecit. Ingressus est diabolus in venenoso serpentis gutture, et protoplastem de paradiso expulit. Quare non super caudam, aut cum alio loco traderetur, nisi supra pectus et ventrem gradietur, et terram comedes cunctis diebus vitae tuae? Hoc est, non ad coelestia eleves, sed terrena coenosa coinquinamenta voluptatibus. Sed ideo sanctos prudentes, et sapientes Dominus docet esse, quia serpens quando ab aliquo percutitur, corpus tradit ad flagellandum, solummodo caput abscondit, 106.0496A| sic et sancti flagellantur corpore, et caput omnium nostrum, quod est Christus, absconditur sub velamen cordis et orationis. Et simplicis sicut columbae. Cum caeterae aves fel habeant, haec ab eo aliena est. . . . . . omniamaritudine; sed dulce animale, mansueta avis; et imo columba nomen accepit a plausu alarum, unde percussio alarum apud Graecos περιστερα δονέα dicitur. Launum columba interpretatur. . . . . . . . . . . . . . multa desunt.

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI SEVERI. De columbae apparitione in electe sanctorum episcoporum qui Severum praecessere. Agnelli tempore sancti Severi Acta desiderabantur. Translatio corporum sanctorum Severi, Vincentiae, et Innocentiae Moguntiam.

IO.

Notanda sunt in primis quae de sancti Severi prodigiosa electe tradit Agnellus, ac ea praecipue: « cujus sacerdotium ab omnipotenti Domino tantum praedestinatum fuit, ut in illius electe Spiritus sanctus missus fuisset in specie columbae; quam omnis populus viderunt corporalibus oculis, et super ejus caput requievit, unde et in proverbium, ecc . Eamdem fuisse mentem apparet Luidolphi, qui exhibitionus in Actis Sanctorum Bollandianis ad diem primam Februarii, Monachum Ravennatem de sancto Severo ita loquentem inducit: « Orante autem populo, ecce subito columba quaedam desuper volitans super caput ipsius cunctis cernentibus consedit, quod quidem pro signo accipientes eum sacerdotio 106.0496C| dignum judicabant, alii vero indigne ferentes quod tam vilibus vestimentis indutus inter primos civitatis stare praesumpsisset, eum inhoneste, sicut ei uxor evenire optaverat, de ecclesia exire compulerunt. Altera autem die in ecclesia latitare volens etiam per columbam proditus sollicitabat corda intuentium. Tertia vero die, cum in ecclesia positi aliquod signum praestolarentur, ille, quia non in facie, sed in corde videt et judicat, quasi duritiam illorum increpans, eum sicut prius per columbamba sacerdotio dignum palam omnibus demonstravit. » Vitam descriptam censent doctissimi collectores post annum 846, quo Agarenorum insultus Classi accidere juxta Rubeum, ac proinde post scriptum ab Agnello Librum Pontificalem.Haec autem videntur conficere nono saeculo ad finem procedente id peculiare Ravennae ascriptum sancto Severo, quod posterioribus temporibus commune creditum est omnium eorum qui post Apollinarem Severum praecessere. Id suadere 106.0496D| videtur tum Agnelli de ea re silentium, tum narrationis modus, quo id primum accidisse innuit: Clarius Luidolphus nonnihil loquitur contra communem sensum, narrans, descendente columba super caput Severi, aliquos eum dignumo sacerdoti habuisse, alios secus, qui etiam illum extra ecclesiam expulerint, nec descensui secundo columbae obediverint, sed exspectaverint signum demonstrari. Quomodo enim haec ita accidere potuissent, si apud Ravennates compertum ex praedecessorum pontificum electibus fuisset, virum a Deo pontificem designari, super cujus caput columba apparebat?

II.

Agnellus tamen ipse videtur rem consuetam indicando, quod columba visibiliter super caput eligendi descenderet, cum Severum uxori in haec verba loquentem inducit: « Vadam, et videbo visionem mirabilem, quomodo de alto coelo columba veniet, 106.0497A| et super electi caput conscendet. » Quae quidem nisi profetico spiritu de propria futura electe dicta a Severo Agnellus voluit, intelligenda sunt de re dudum in electibus pontificum accidere consueta. Saltem haec suffecisse credi possunt, ut ea paulatim invaluerit opinio, omnes ab Aderito ad Severum pontifices Ravennates indicio columbae electos fuisse. Inter antiquiora ejus rei documenta recensendum est Ursianae ecclesiae musivum opus supralaudatum in priori Dissertatione, quod, ut ibidem diximus, vetustatis venerabile testimonium est Henschenio et Papebrochio; illud tamen non nisi anno 1112, curante Hieremia ejus temporis episcopo, novimus conditum.Ejusdem aevi est Vita sancti Severi, descripta in veteri Lectionario, cujus priores sanctorum Vitae antiquiori manu, saeculi videlicet undecimi, scriptae sunt, quod humanissime commodatum habui ab illustrissimo et reverendissimo domino Cavallo Majoris ecclesiae Ravennatis archidiacono, curante domino Francisco Nigri, quod quidem 106.0497B| sanctimonialium Sancti Andreae ejusdem civitatis juris est. Dolendum autem Vitae sancti Severi folium deesse. Antiquior suo omnibus est sanctus Petrus Damiani. At illud attente considerandum est, sanctum hunc scriptorem nil fere amplius de columbae apparitione habere quam Agnellus habeat, quinimo ipsissima ex Agnello verba descripsisse, ubi et ipse sanctum Severum uxori dicentem inducit: « Vadam et videbo visionem mirabilem, videlicet, quomodo columba de coelo veniat , et super electi caput, solito more, consideat. » Vides in Agnelli Historia verba illa desiderari, quae nodum tangunt, solito more. Ea si Petrus Damiani supplevit, argumento sunt in ea eum fuisse sententia ut crederet sancti Severi praedecessores pontifices columbae indicio electos fuisse. Certe duodecimo saeculo traditionem illam communem fuisse ostendit Vita sancti Severi a Bollando exhibitiona post alteram praelaudatam antiquiorem Luidolphi, et Ursianae ecclesiae musivum opus, quae res 106.0497C| recentiores mirabili consensu assertores habet, Baronio silente. Faber congessit ea omnia quae Historiam hujusmodi fulcire possunt, in opere supracitato, et saepius adhuc laudando, de sacris Ravennatis Ecclesiae Monumentis, pag. 346. Porro, quod ad me pertinet, puto a pia Ecclesiae Ravennatis traditione non esse recedendum, illi tamen assentiri nequeo in iis quae ibidem tradit cum Rubeo circa tempora constructae ecclesiae illius, quae nunc Sancti Spiritus titulo nuncupatur. De eo etiam quod Severus in antistitem consecratus, «confestim» (quod tradit Rubeus lib.II) «in alium mutatus, et divino miraculo summa praeditus, sapientia continuo suggestu conscenso concionem habuerit pietatis doctrinaeque plenissimam, in qua praedixerit ne amplius divinitus columbae ministerium exspectaretur in creandis Ravennatibus episcopis; » nil habet Agnellus, nil antiquiora documenta, nil Vita sancti Severi in supradicto codice descripta. 106.0497D|

III.

Duo paulo infra ex Agnello discimus: primum quod auctoris tempore sancti Severi Acta non fuerant conscripta, sed omnia traditione seniorum nitebantur; ait enim, « cujus beata Vita viri apud nos non reperitur descripta historia. » Quare Agnellus id omnium primus praestitit. Secundum, Severum plurimis annis sedem tenuisse, cum uxori diu superstes, filiae etiam funus « post plurima tempora » curaverit, quam matri miraculose, pontifice jubente, se colligenti in sarcophago adjunxit.

IV.

106.0498A| Severi et sanctorum Vincentiae et Innocentiae corpora surrepta per clericum quempiam Felicem nomine ex Ravennati sacrario, et Ticinum portata, indeque Moguntiam ab Othgario archiepiscopo, qui eadem post aliquot tempus Erfurdiam transtulit, narrat Luidolphus in superioribus laudatus. Nemini autem negotium creet Agnelli de re tam insigni silentium, qui non modo id narrare neglexerit, sed ita de sancto Severo egerit ac si nullus dubitaverit corpus ejusdem Ravennae se scribente servatum, cum narrat prodigium suae aetate ad ejusdem sancti sepulcrum accidisse.Haec, inquam, Historiae Luidolphianae minime officiunt; nam licet Agnellus Pontificalis sui ultimas Vitas scripserit circa annum vulgaris aerae 480, priores tamen, usque ad Aurelianum, exaravit ante annum 829, uti probavi in ​​Observationibus ad versus operi praefixos, Observat. IV, bene. Eo autem tempore nondum Othgarius in Italiam venerat a Ludovico imperatore missus ad filium Lotharium pro pace firmanda, cujus occasione sanctorum 106.0498B| corpora habuit in Germaniam mox transferenda. Baronius equidem Sigeberto Gemblacensi credidit, translationem hujusmodi grantanti anno 824, et conjectatus est Othgarium Romam venisse cum Lothario ex patris mandato ad Eugenium pontificem se tunc conferente; verum haec ea ratione ruunt, quod anno illo Othgarius nondum archiepiscopus Moguntinus erat, vivente adhuc Aistulpho, qui anno sequenti decessit. Praeterea Luidolphus diserte tradit translata sacra corpora ab Othgario, cum is a Ludovico una cum Hildi Virdunense antistite, et Uvarino ac Adalgiso comitibus missus fuit ad Lotharium Ticini in Italia morantem, « pro pace, et amicitiis inter eos reparandis.» Missio hujusmodi ex Annalibus Bertinianis spectat ad annum 836, quo praecedentium annorum dissidia inter Lotharium et Ludovicum componi posse visa sunt; quae quidem coepta ab anno 830, anno 833 in luctuosa bella eruperunt, de quibus non est ut plura congeram, 106.0498C| cum in eorum temporum historiis narrata prostent. Anno igitur 836 translata sunt corpora sanctorum Severi, Vincentiae et Innocentiae, consentientibus Lamberto Schafneburgensi, et Siffrido presbytero, ac proinde septem vel octo ad minus annis post Agnelli Vitam sancti Severi scribentis tempus. Nil itaque ejusdem silentium veritati officit.

V.

Properante tandem ad finem operis Agnelliani editione opportune intelligo reverendissimum P. D. Petrum Cannetum Classensis monasterii abbatem pietate, eruditione ac humanitate spectatissimum, mihique a multis annis amicitiarum jure conjunctum obtinuisse ab eminentissimo et reverendissimo archiepiscopo ac electore Moguntino insignem corporis sancti Severi partem, qua quidem sanctissimus Ravennatis Ecclesiae praesul post tot saecula reverti videtur ad suos. Nequeo equidem quin hic gratuler viro amicissimo pro obtento hujusmodi thesauro, Ravennatique Ecclesiae reddito; nec video 106.0498D| quid beneficii insignius potuisset Ecclesiae illi celeberrimae fieri, apud quam ejus rei memoriam aeternum duraturam servindam iri certissime auguror.

VI.

Digressio quae ad Vitam sancti Severi sequitur non habet quod osservatotur, licet barbariem undique sonet. Sequentium item trium episcoporum Vitae nil osservatione dignum continente, praeter ea quae ad chronologiam spectant. Siediti.

DISSERTATIO SECUNDA CHRONOLOGICO-HISTORICA De aetate episcoporum Ravennatum, qui floruere a Severo ad Petrum.

CAPUT UNICUM. Rubei et Fabri sententiae de Liberio II, Probo, Florentio ac Liberio III. Ursi episcopi aetas apud Agnellum delitescens. Rubeus multifarie emendatus.

IO.

Rubeus post Agapitum illum quem in scenam 106.0499| produxit, ut fictitio Romano concilio subscribentem ejus nominis episcopum Ravennatem haberet, Liberium sufficit, qui revera Severo successit, de eo autem haec paucula habet: « Cujus (Agapiti videlicet) exigua (imo nulla apud probatos) fit mentio, parum admodum in archiepiscopatu vixerit, quemadmodum et Liberius II illi suffectus, qui optime de Ecclesia Ravennati meritus, muneribusque perfunctus quae ad egregium antistitem spectare viderentur, cum decessisset pridie Idus Quintiles, sepultus est in divorum Petri et Pauli templo. Probum successorem accepit, senem omni virtutum genere cumulatissimum. » Infra vero de Probo: « Ravennae sub id tempus Probus archiepiscopus decessit pridie Nonas Martii, 106.0499B| sepulturaeque traditus in monumento Liberii. Florentius successit per idem fere tempus, quo Julianus Caesar solus . . . . Regno potitus, etc. Hunc ait defunctum Damasi pontificatu, Flaviis Valentiniano, Valente et Gratiano imperatoribus, sextodecimo Kal. Decembris, sepultumque in divae Petronillae templo ad divorum Petri et Pauli, cujus tumulo inscriptum fuerit Liberius Florentius, et conjecturas nonnullas adjicit.Demum ait: «Florentio in archiepiscopatu Ravennati Liberio III successor est datus, quem plerique Liverium, Oliverium alii appellant, summa vir sanctitate, orationis flumen fundens, cum ad populum concionaretur. » De morte Liberii hujus haec habet: « Fuit autem id (Theodosi videlicet in imperii consortium cooptatio) non multo postquam Ravennatum archiepiscopus Liberius vita decedens tertio Kal. Januarii 106.0499C| in divi Pullionis, quod suo tempore fuerat exaedificatum, sepulturae locum habuit. Illi subrogatur Ursus. » Narraverat autem Liberii tempore Valentinianum obiisse, Gratiano succedente, et ubi Liberii mortem exhibet, margini ascribit annum 378.

II.

Fabrus Liberium II eum esse ait quem divorum cultu Ecclesia Ravennas veneratur, quemque dicit biennio sedem tenuisse, mortuum anno 351, die duodecima Augusti, sepultumque in ecclesia Sanctorum Petri et Pauli. Adjicit quotannis festum ejus celebrari tertio Kal. Januarii, licet ejus mors notata fuerit die quartadecima Julii ex illius confusione cum Liberio ejus nominis tertio, qui vere obierit supradicta die trigesima Decembris. Probum ait decem annis sedisse, ac obiisse anno 351, die sexta Maii, sepultumque cum praedecessore suo, ex quo cum Liberii corpus elevaretur, cinis in eodem sarcophago inventus, Probi hujus creditus est. Florentium tradit obiisse die sextadecima Novembris anno 374, sepultumque in Divae Petronillae, et epitaphium exhibet, 106.0499D| Liberius Florentius, de quo Rubeus laudatus. Liberio III quatuor annorum sedem concedit, eumque obiisse ait anno 377, die trigesima Decembris, sepultumque in divi Pullionis, unde Ferretus translatum dicit in S. Petri Majoris ecclesiam, et praedecessoris sepulcro conditum.

III.

Temporum rationem minime constare, non 106.0500A| est cur ulteriori sermone probemus, qui supra S. Severi initia et sedis finem expendimus; cum enim ad annum 391 ejusdem vitam productam post Mediolanense concilium, in quo Geminianus Mutinensis subscripsit, ostenderimus, consequitur post id temporis laudatos episcopos sedisse. Quanto autem tempore sederint, incertum est, nec legitimis documentis probari potest. Illud argumento rite esse queat, longiori sedisse Liberium III, quod Liberii II, Probi ac Florentii nil fere habuerit memoriae mandandum Agnellus; quae enim Rubeus de Sanctorum reliquiis a Damaso Romano pontifice petitis narrat, nullo modo probantur, cum Romae effossis coemeteriis habuerit Damasus sacrarum reliquiarum copiam, qua et pïetatem exerceret, et sacrae poesi indulgeret. De prioribus duobus Agnellus nec diem obitus, nec sepulturae locum novit. Id me cogit ut existimem, contra Fabri sententiam, Liberium, quem ut sanctum Ravennas Ecclesia veneratur, non ejus nominis secundum, sed tertium potius esse, quod ab antiquissimis 106.0500B| temporibus dies ei festus tertio Kal. Januarii decretus sit, uti notarum marginalium ad Agnelli textum auctor admonet, et quod Agnellus ipse notum sibi et Ravennatibus Liberii III sepulcrum dicat. Litterae praeterea tumulo Florentii inscriptae, Liberius Florentius, indicant eodem sepulcro duos tumulatos episcopos, et nisi obstaret diversitas locorum ab Agnello asserta, conjici posset cineres inventos in eadem Liberii arca, non Probi, sed Florentii fuisse, cujus, posterioribus saeculis, sicut et Liberii III corpora eodem sarcophago condita, et in sanctorum Petri et Pauli templum translata sint.Nec Rubeus, nec alii epigraphis supradictae sensum explicant, nec forte integram epigraphem dedere; nec altera similiter explicatur, quam Fabrus veteri Liberii II sepulcro sculptam tradit DN LIVERIUS AR S., Liverii nomen pro Liberio III, videtur litem dirimere, si is, ut Rubeus, Fabrusque tradunt, Liverius etiam dictus fuit. Verum si litteras AR S., ut quidem 106.0500C| arbitrar, interpretari velimus archiepiscopus Ravennas sepultus, recentioris aevi inscriptionem esse constabit cum laudatorum episcoporum saeculo, episcopi, non archiepiscopi, dicerentur antistites Ravennates.

IV.

Illud mirari subit, quod merito Rubeus ipse miratus est, Liberii III videlicet tempore, traditum apud Ravennates, Valentinianum Majorem Augustum Ravennae obtruncatum fuisse, ac ob id seditionem ingentem in populo exortam; Valentiniani enim senioris, seu Majoris, ut cum Paulo Diacono Jornandeque loqui amat Agnellus, mortem alibi, et alias accidisse, communi veterum scriptorum calculo constat. Rubeus id nominis asserit fuisse patricio Ravennati, qui Liberii hujus aevo per seditionem occisus sit, cui Felix successerit eodem fato obnoxius, et defunctus anno 430, licet ibi eumdem dicat anno praecedenti a Placidia patriciatus honore auctum. At credere renuo, cum de Felicis successione sibimetipsi minime constet, et spatium assertum a Valentiniani patricii obitu circa annum 377 consignato ad 106.0500D| obitum Felicis, anno 430 narratum, annorum LIII, nimis enorme videatur, cum munus hujusmodi viris probatissimis et rerum experientia clarissimis demandaretur. Quod si constaret patricium ejus nominis Ravennae exstitisse Felicis praedecessorem, aptius ad initia quinti saeculi, imperantibus Arcadio, et Honorio, spectare decerneretur, quo tempore, ex 106.0501A| dictis et mox dicendis, sedisse Liberium III, sentio. Porro anno 408 ob Stilichonis caedem nonnihil seditionis Ravennae tentatum per ejus servis familiaresque, auctor est Rubeus ipse, testatus plerosque id tradere. Verum quid haec seditio ad narrata ab Agnello?

V.

Ea in re nihil probabilius occorrerit, quam credere Liberium II, Probum ac Florentium, potuisse brevi paucorum mensium spatio anno 391 sedisse, ita ut Liberius III circa initia anni 392 episcopus sit renuntiatus, quare dum Valentinianus Valentiniani Senioris et Justinae filius ab Arbogaste apud Viennam in Galliis occisus interiit, Ravennae populi tumultus aliquis factus sit, ex quibus rebus confici potuerit traditio per παραχρονίσμον varia, diversoque tempore ac loco acta in unum conflans, et Valentiniano Juniori Majoris nomen affigens, quod etiam Valentiniano III datum video in privilegio, recentiori impostura supposito, Ecclesiae Ravennatis, de quo in Dis. de Gerarca. Eccl. Orig. , parte. III. Illud suadet 106.0501B| Theodosii Senioris tempore Liberium hunc floruisse, quod Christianorum res auctas et Gentilium numerum imminutum tradit Agnellus, id enim apprime piissimi illius imperatoris aevo quadrat.

VI.

Quod ad sancti Ursi aetatem spectat, illud primo loco stabiliendae Ravennatum episcoporum successioni tricas injicit, quod, cum Agnellus diserte tradat Ursum vitam cum morte commutavisse Idibus Aprilis ipso sanctae Resurrectionis die, quo olim templum a se aedificatum dedicaverat, cum nullo ex annis Paschatis componi potest dies tertiadecima Aprilis qui numerantur ab 396 usque ad 469. Sicut autem Ursi mors differri nequit usque ad hunc annum, ita contingere non potuit priori; licet enim brevissime sedisse diceremus Liberium III quem aegre etiam electum anno 392 ex conjecturis supra sustineri posse cognovimus, adhuc breve nimis Ursi tempus fuisset, nec sufficiens insigni templo construendo, dedicandoque, cujus etiam dedicatei per annum ad 106.0501C| minus supervixisset, ut recurrente sancto Paschatis die vitam cum morte commutaverit. Cum tamen validae me rationes compulerint, prout in superioribus ostensum est, ad sancti Severi Vitam post annum 390 producendam, nullo modo a priori sententia recedendum arbitrar, nec assentiri ideo possum Rubeo, Cajetanove, quorum prior, lib. II Hist. Raven. , alter tomo primo de Sanctis Siculis, Ursi mortem anno 385, cyclo lunae 6, solis 2, littera Dominicali E consignat. Sed nec doctissimis Henschenio, Papebrochioque, qui immerito subdubitant an obiisse potuerit anno 396, cyclo lunae 17, solis 13, litteris Dominicalibus FE ad diem 13 Aprilis, cum meminisse debuissent dictorum ad diem primam Februarii de sancto Severo agendo, cujus obitum accidisse sentiunt circa annum 390 cum Haereo sibi laudato; sex enim annorum spatium sufficiere non potest quatuor episcoporum sedi, quorum postremus ea praestitit quibus hujusmodi spatium vix suffecisset. 106.0501D|

VII.

Quo igitur omnia sibi rite constent, videndum est an ullo modo intelligi possint Agnelli verba, quo minime cogamur Acta S. Severi, et S. Geminiani invertere, unde omnia in dubium vocentur. Satius enim videri debet aliquo modo a verborum rigore recedere scriptoris quidem pro saeculi genio barbari, quam a tradita chronotaxi abludere, praecedentium et laterium ratione aperte repugnante. Cum itaque videam anno 412 Paschatis festum incidisse in diem 14 Aprilis, cyclo solis 1, lunae 14, litteris Dominicalibus GF, crediderim eo anno decessisse Ursum episcopum, die videlicet 13, quo Paschale festum incipiebat, et sub ejusdem noctis initium, in qua sanctae Resurrectionis misteri celebrabantur; constat enim aliud Paschatis nomine minime intelligi apud Patres, et concilia, quam Sabbati sancti dies, cum de Baptismatis collatione agitur, quod tamen in Paschate faciendum cavent. Sic inter caeteros, quos longum esset referre, Tertulliano, 106.0502A| lib. de Baptismo, Siricius, epist. berretto. 2, Gelasius primus, epist. 9, Leone, epist. 4, ad episcopos Siciliae, Gregorius Magnus saepius, apud quos etiam battesimoa ipsum battesimo paschalis vocatur, Paschalis itaque dies, sive Resurrectionis, incipiebat ecclesiastico more Sabbati sancti hora tertia, qua benedictio fontis et initiatio competentium fiebat, cum caeteris, quae ita protrahebantur, ut nocte demum latere cerei benedictio et missarum solemnia fierent. Ita Ordines Romani antiquissimi, quos publici juris fecerunt Menardus, Thomasius, Mabillonius, aliique. Quae quidem antiquissimi ritus esse in Ecclesia ostendit Ennodius, cujus exstant binae cerei paschalis benedictiones, quamvis de eo minime locutum Prudentium in hymno noverint eruditi.Sic Sabbatum sanctum Sabbatum Paschae dicitur in veteri libro Sacramentorum manoscritto in eminentissimi Otthoboni bibliotheca, in quo ante baptizandorum exorcismum haec habentur: «Oratio in Sabbato Paschae ad reddentes. Dicit Dominus papa post 106.0502B| pisteusis: Item ad catechizandum infantes: Nec te latet Satanas, etc. juvat addere ex veteri Codice manoscritto monasterii Neapolitani Olivetanorum, benedictionem, qua pontifex ante comunionem benedicebat populo, ex iis quae cuilibet anni festoassignatae in eodem Codice descriptae sunt, de quarum benedictionum usu Cardinalis Bona, lib. II Rerum liturgico. , C. 16, agita.Benedictio autem illa cum titulo talis est: «In Sabbato Sancto: Deus, qui de Ecclesiae suae intemerato utero novos populos producens, eam in virginitate manentem nova semper prole foecundat, fidei, spei, et charitatis vos munere repleat, et suae vobis benedictionis dona infundat . Amen. Et qui hanc sacratissimam noctem Redemptoris nostri Resurrectione 106.0502C| voluit illustrare, mentes vestras peccatorum tenebris mundatas, virtutum radiis faciat coruscare. Amen. Quo eorum qui modo renati sunt innocentiam imitari certetis, et vascula mentium vestrarum exemplo praesentium luminum illustretis, ut cum bonorum operum lampadibus ad ejus Sponsi talamum, cujus Resurrectionem celebratis, cum prudentibus virginibus intrare possitis. Amen. Quod ipse, etc. » At in re clarissima me lucem exquirere video Leo enim Magnus, qui paulo post ea tempora floruit, dubium omne tollit, ubi de sacris episcoporum ordinationibus, epist.89, haec habet: «Non passim, sed die legitimo ordinatio celebretur, nec sibi constare status sui noverit firmitatem, qui sabbati vesperi, quod lucescit in prima Sabbati, vel ipso Dominico die non fuerit ordinatus. » Ex veteri igitur Ecclesiae ritu, utraeque vesperae Dominicae cujuslibet, ac proinde Paschalis etiam, diem ecclesiasticum claudebant. Ita intelligitur, quid in lateribus velit, 106.0502D| Resurrectionis Dominicae diem eo honore dignum ex Patrum sensu asserens. Plura in re satis aperta addenda suppeterent, sed haec sufficere crediderim. Stet igitur Ursum anno praedicto 412, die 13 Aprilis obiisse ad vesperam.

VIII.

Quod si constaret Ecclesiae Ursianae dedicatem factam die 13 Aprilis, sicut constat eamdem sanctae Resurrectionis die celebratam ex Agnello, haberemus argumentum quo fere ad annum regrederemur pontificatus Ursiani proximum primo; Pascha enim eodem die 14 Aprilis celebratum est anno 407, cyclo solis 24, lunae 9, littera Dominicali F, quare Liberii III sedem ad annum 400 finisse intelligentes, Ursumque circa ea tempora electum, ecclesia Ursiana non modo finiri, sed et coepisse aedificari potuisset, et demum dedicari eodem festo Paschatis, ac eodem die ecclesiastico recurrente, quo tandem Ursus ex hac vita migravit. In eodem Codice, ex quo Agnellum descripsi (scriptus est autem Codex 106.0503A| ex apographo antiquiori circa tempora Constantiensis concilii) habetur indiculus dierum, quibus, ex antiquo Ecclesiae Ravennatis more, cujuslibet ecclesiae urbis illius celebraturvocationis memoria, in quo dedicatio majoris ecclesiae consignatur, ut nunc, die ipsa 13 Aprilis. Ex eo apparet veterem esse traditionem de die ipsa 13 mensis ejusdem, qua recurrente Paschali solemnitate, et Ursus obiit, et basilica est dedicata. Id autem commodius obtineri non potest ut factum credamus, quam si ad Pascha quartadecima die celebratum Aprilis convertamur, qua obiisse nocte antecedenti diei 13 subsecuta, cum praecedenti 407 eodem Resurrectionis Sabbato dedicata fuisset, ne, si Pascha celebratum quaeramus die 13 Aprilis, cogamur longius regredi ab Ursi aetato. Tunc temporis aedificatum insigne templum ita habebimus, quo Honorius imperator Ravennae assidue degens, ut apparet ex Codicibus Theodosiano, Justinianeoque, et legibus ibidem datis, quas Rubeus diligentissime annis suis consignavit, opus ipsum 106.0503B| imperiali munificentia promovere potuit; id enim probabilius existimo, quam quod sine teste asseritur. Ursum videlicet ex opulentissimo Siculo patrimonio, cujus decedens Ursianam ecclesiam haeredem instituit, templum hujusmodi aedificasse. Solemnis enim Augustorum mos ecclesiam urbis ornandi, ditandique, ubi degebant, cum alia etiam rationum momenta suadeant, ut Honorium potius credam, et Siculos redditus Ursianae ecclesiae legasse, et sumptus ipsos erogasse, quibus templum insigne conderetur et dedicaretur.

IX.

Vix autem divinare possum quid in causa fuerit cur Rubeus, qui cum caeteris quibusque ante se eamdem Spartam ornandam nactis, ex Agnello totius fere Historiae Ravennatis seriem sumpsit, Agnellum saepius neglexerit. Porro legerat Ursum obiisse die 13 Aprilis, die sancto Resurrectionis Dominicae, quo olim Ursianam ecclesiam dedicaverat, quam proinde ἅγιαν ἀνάστασιν nominandam censuerit. 106.0503C| Qui igitur Ursum eumdem obiisse fieri potuit, ut Rubeus tradit, post sedem viginti annorum ab anno 378, quo fuerat, ipso auctore, electus, anno videlicet 398, quo Pascha die 21 Martii celebratum fuit, cyclo solis 15, lunae 19, littera Dominicali C ? Fabrus ex Rubeo errorem hausit, et auxit asserens ecclesiam Ursianam anno 384 die Aprilis 13, dedicatam, « quo die, ait, incidit eo anno Paschae solemnitas. » Anno tamen illo haud asserto die, sed longe 106.0504A| alio Pascha celebratum est, videlicet 24 Martii, cyclo solis 1, lunae 5, litteris Dominicalibus G F. Octavius ​​Cajetanus, Rubeum et Fabrum secutus, hos eosdem errores errat, et ab illis recedens in alios incidit crisi notas ab eruditissimis Actorum Sanctorum collectoribus, ubi exhibent Vitam ab eodem concinnatam ex Rubeo et ex quodam Ravennate monumento. Ita in Historiarum negotio error semel admissus erroribus augetur.Nullus sane video cur Rubeus, qui ex arbitrio episcoporum Ravennatum Vitas sedesque ampliat, et contrahit, ut Agnelli characterem Paschatis servaret, saltem non protraxerit Ursi Vitam, usque ad annum 396, quo retento potuisset Ursianam ecclesiam dedicatam tradere ante undecim annos, anno videlicet 385, septimo ab ejus electis anno, siquidem Rubeus eumdem electum tradit anno 378. Id certe ipse libentissime admisissem, nisi obstassent quae in superioribus dictum est et infra dicentur obstare.

X.

At rerum a Rubeo propinatarum, quae sustineri 106.0504B| nequeunt, nondum finis. Tradit (et ex eo Fabrus, Cajetanus, caeterique) Bassianum Syracusanum Romae coelitus monitum Ravennam ad Ursum episcopum affinem suum venisse, qui postmodum « ab Exuperantio Ravennatum archiepiscopo, sive ab hoc Urso, ut alii arbitrantur (sic saepius loqui amat Rubeus) Laudis Pompeiae episcopus factus est, ecc. » Qui Rufum Capuanum episcopum ab Apollinari creatum dixerat, potuit Bassianum episcopum Laudis Pompeiae ad Mediolanensem Ecclesiam spectantis, item ravennate episcopo ordinatum tradere. At haec quomodolibet fuerint, dudum ex Actis sancti Bassiani ad diem 19 Januarii a Bollando traditis observaverunt ad diem 13 Aprilis Henschenius sociique chronologiae rationem minime subsistere.Omisso enim quod Bassianus dicatur quidem Ravennae fuisse in ejus Actis, sed nulla de Urso episcopo, nulla de Bassiani cum Urso affinitate mentio habeatur, cum etiam narretur Bassianus Laude obiisse nonagenarius 106.0504C| anno 411, vel 413, postquam sedisset annis XXXV, fit, vel ante Ursum biennio, vel eodem saltem anno quo Ursus episcopus est renuntiatus, Bassianum episcopum consecratum fuisse, si quidem, ut Rubeo placet, Ursus ipse anno 378 sedere coepit. Haec fere ad Vitas quatuor laudatorum pontificum ad chronologiam spectantia adnotanda erant; in caeteris vix quidquam observari dignum ricorrenti.

VITA S. LIBER II.

CAPUT UNICUM. Liberii elogio. Omnia incerta. 106.0503|

Liberio XII, praecipuus vir, orphanorum pater largus eleemosynis pontificatum in pace rexit. Evangelicam praedicationem verissime custodivit, juxta quod scriptum est: In patientia vestra possidebitis animas 106.0504D| vestras. Nil alterius quidpiam subripuit, vel occupavit, ex suis justis laboribus Deum honoravit. Post obitum suae vitae officiosissime sepultus est, et aeternam requiem possidet. Nam de supradicta Vita Liberii, quanto retinui, vobis disserui. Sedit autem hic beatissimus annos. . . . . . Uomo . . . . . . muore . . . . .

VITA S. PROBI II.

CAPUT UNICUM. Sancti probi elogium et obitus. 106.0503|

Probus XIII, pinguis divina gratia, et speciosus forma, decrepitus aetate, gravis corpore, hilaris vultu, coelesti perfusus gratia, roboratus Deum semper 106.0504D| quaesivit. Iste non cessavit suas admonere oves, sed ingens praedicator exstitit. Tanta autem excellentia divinitatis fuit in eo, ut eruditos sapientia spiritali superandot, et incruditos gratia Spiritus sancti reficeret. Qui circa vicinam mortem positus, angelorum 106.0505A| contemplatus agmina laetus, et exsultans tendens ad sydera palmas, flammantia lumina clausit, et reddidit spiritum; sepultusque est iste beatissimus, 106.0506A| ut suspicatus sum, cum praedecessore suo, Sedit autem annos . . . . . . Uomo . . . . . . muore . . . . .

VITA S. FLORENTII. CAPUT UNICUM. Sancti Florentii elogium, obitus et sepulcrum. 106.0505|

Florentius XIV, justus homo, pater pauperum, et rector viduarum, magnus praedicator, humilis, mansuetus et pius, exhortans quotidie oves suas, ut 106.0506A| ad portum salutis et poenitentiae fructus citius confugerent. Sepultus est hic sanctus vir in monasterio sanctae Petronillae, haerens muris ecclesiae Apostolorum. Rexit Ecclesiam suam annis. . . . . . mensibus. . . . . diebus. . . . . . .

VITA S. LIBERII III.

CAPUT UNICUM. Sancti Liberi pastoralis cura. Valentiniani mors asserta. Pontifici sepolcro. 106.0505|

Liberio XV, vir sanctus, pulcher fuit in forma, clarior in sensu: Latifluam [Lactifluam] habuit eloquentiam, fuit enim verus Dei cultor, paganorum in bonis seductor, idolorum destructor, sub cujus temporibus coepit pars paganorum minuere, et sancta Ecclesia ex Christiano populo popolari. Cujus tanta mansuetudo fuit, ut non dominus a suis sacerdotibus vocaretur, sed quasi unus ex ipsis consacerdotibus cognominaretur. Solummodo inter eos pontificalis tituli solio praecedebat. Exhortabatur iste quotidie 106.0506B| erubescentes poenitentiam, ut cum fiducia deberent accedere. Istius denique temporibus occisus est Valentinianus Augustus Major extra portam Artemetoris, non longe ad stadium Tabulae prope campum Corianthri, et seditio maxima in populo fuit, et multi vulnerati in loco qui dicitur Puteus Benedictus, missusque extra Ravennae moenia Augustus, interfectorum manibus finivit vitam. Sepultus est in monasterio sancti Pullionis, quod suis temporibus aedificatum est, non longe a porta quae vocatur Nova, cujus sepulcrum nobis cognitum est . . . . . Uomo . . . . . muore . . . . .

VITA SANCTI URSI.

CAPUT UNICUM. Ecclesiae Ursianae constructionio. Sancti Ursi obitus, sepolcro, imago. 106.0505|

Ursus XVI, castissimus corpore, sanctissimus in opere, tensam et pulchram habuit faciem, modice calvus fuit. Iste primus hic initiavit templum construere Dei, ut plebes Christianorum, quae in singulis tuguriis vagabant in unum ovile piissimus colligeret pastor. Nunquam suam ecclesiam polluit, nec Spiritum sanctum vendidit, nec de impositionis manu aliqua afferendo munera suam dexteram porrexit. Igitur aedificavit iste beatissimus praesul infra hanc civitatem Ravennam sanctam catholicam ecclesiam, quo omnes assidue concurrimus, quam de suo nomine Ursianam nominavit. Ipse eam suis temporibus fundavit, et, Deo juvante, usque ad effectum 106.0505D| perduxit. Lapidibus pretiosissimis parietes circumdedit, super totius templi testudinem tessellis variis diversas figuras composuit. Omnis autem populus, quasi vir unus spontaneus animus laborabat laetus, et gaudens, et de coelis Deum cumlaudabat, 106.0506C| qui [quia] prosperabatur salus in manibus eorum per intercessionem sui sacerdotis et confessoris. Qui Cuserius [Euserius Bacch. ] et Paulus unam parietem exornaverunt parte mulierum juxta altare [altarium] sanctae Anastasiae, quod fecit Agatho. Ipsa est paries, ubi columnae sunt positae in ordinem usque ad numerum de positis [postis] majorem. Aliam vero parietem parte virorum comptitaverunt Janus [Satius Bacch. ] et Stephanus usque ad praedittam januam, et hinc atque illinc gypseis metallis diversa hominum, animaliumque, et quadrupedum aenigmata inciserunt, et valde optime composuerunt. Sita est jam dicta ecclesia in regione Herculana.Ideo Herculana dicitur, quia ab Hercule consecrata fuit non longe a posterula Vinceleonis, eo quod Vincilius ipsam aedificavit. Habitabat autem sanctissimus vir 106.0506D| infra episcopium, qui est positus juxta fossam amnis, quae egreditur de loco qui vocatur Organaria, emanans sub ponte Pistorum; mira magnitudine, et tota aedificali machina [madico id. ] constructa, ubi nunc destructum stabulum esse videtur. Post haec vero 106.0507A| omnia consumata, et aedificia pleniter constructa, infirmitatem modicam sensit corporis, et quasi eructans reddidit spiritum Idus Aprilis. In tali pace et tranquillitate vitam finivit in die sancto Resurrectionis; et in tali vero die ab eo dedicata et ipsa ecclesia, et vocata ANASTASIS. Sepultusque, ut asserunt quidam, in jam dicta ecclesia ursiana, quae est Anastasis, quam ipse construxit, ante altare subtus porphyreticum lapidem, ubi pontifex stat quando missam canit. Quamohrem non post multum tempus ejus sanctitas claruit, et in musivo camerae tribunae beati Apollinaris nomen illius una cum sua imagine S. Ursus descriptus est. Sedit annos 26, menses . . . . . muore . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI URSI. Ecclesiae an Ravennae exstiterint ante sancti Ursi aetatem. Sanctus Ursus priore ex effigie cognitus. Cujas fuerit. Descriptoris sphalma.

IO.

Adnotandum in hac sancti Ursi Vita quod Agnellus dicat usque ad sancti Ursi tempora « plebem Christianorum in singulis tuguriis » orationis causa « vagasse, » eumque episcopum « primum fuisse qui initiaverit templum construere Dei. » Quae quidem ita intelligenda sunt, ut praenarratis in sancti Severi Vita minime obstent, in qua et ecclesia Ravennae fuisse dicitur, et in ea plebs congregata asseritur, ubi sacra synaxis peragebatur, ac pro novo pontifice eligendo congregabatur coetus episcoporum et populi. Id itaque eo solum tendit, ut ecclesiarum 106.0508A| Ravennatum rude et inelegans opus ostendatur, earum videlicet quae constructae fuerant Ravennae ante tempora sancti Ursi, qui omnium primus de templo eleganti excitando cogitavit. Artificum qui templi parietes exornavere nomina, probabiliter corrotta, textus exhibet. Rejeci vocem ignotae significationis madicho, et suo loco reposui machina.

II.

Omnium episcoporum primus hic est, quorum faciem Agnellus ex veteri Musivo exhibet. Cum antiquissima illa manufacta perierit, plurimis sane faciendum est, quod eorum rudis licet delineatio ab auctore, qui eam vidit, expressa remanserit. Cujas autem fuerit Ursus incertum manet, nec Cajetani, aliorumve sententiae astruendae quidquam suppetit; quinimo si fides Agnello habenda est, ex Syriae partibus venisse affermandum est Ursum, etenim auctor, ut alias adnotavi, infra in Vita Petri expresse ait: « A tempore beati Apollinaris una eum isto viro (Petro videlicet) praedecessores sui Syriae fuerunt. » 106.0508B| Sicuti autem reor ex Honorii Augusti liberalitate Siciliae ditiones Ursiano templo accessisse, quae sanctae Ravennatis ecclesiae patrimonium sunt dictae, ita et ob id credo sanctorum siculorum Agathae, Luciae, Eupulique cultum haberi coepisse Ravennae.

III.

Non est ut quidquam nos remoretur, vel negotium faciat nota ascripta annorum 26, cum ex dictis supra in dissertatione manifesto appareat spatium temporis hujusmodi sancti Ursi sedi minime posse tribui. Sphalma igitur descriptoris illud esse consequens est, de quo emendando facile cogitare poterit, qui pertractata perpendet, et praecedentium ac subsecutorum episcoporum seriem considerabit. Porro illud extra omnem dubii aleam positum censeo, quod sancti Ursi episcopi tempus vix duodecim annorum circulo impletum sit, nec ultra annum 413 progressum.

DISSERTATIO TERTIA HISTORICO-CHRONOLOGICA De aetate episcoporum Ravennatum qui floruere a Petro ejus nominis primo ad Ecclesium.

PARS PRIOR. Exponuntur tricae quae ex Agnello et aliis documentis historiam et chronologiam impediunt.

IO.

Ad implicatissima Agnelli loca pervenimus, in 106.0507| quibus temporum rationem apte disponere, nisi ex conjecturis fiat, vix sperandum. Usque in hanc diem fiderunt eruditi quotquot de Ravennatis Ecclesiae episcopis scripsere Hieronymi Rubei Historiae, qui licet ex fide documentorum omnia se digessisse asseveret, apparet tamen saepius conjecturis tantum aedificasse quod necessitas ipsa suadebat. Ipse cum nonnisi eodem medio salebras superare cogar, ut qui conatus meos legerint, aequi bonique consulant, tricas omnes in unum exponendas primum duxi, quatenus ex rei difficile censores eorum quae ad nodum implicatissimum dissolvendum adjiciam, benigniores efficiam.

II.

Agnellus hoc ordine episcopos Ravennates recenset. Petrus, Neo, Exuperantius, Joannes, Petrus 106.0507D| cognomento Crisologo, Aureliano, Ecclesio. Petrum ejus nominis priorem tradit celebris templi ab ejus nomine Petriani dicti conditorem, licet eumdem dicat successori reliquisse finiendum. De ejus mortis tempore haec habet: «Cum vero coepisset Valentinianus imperare, in ipso introitu imperii ejus beatus iste Petrus vita exspoliatus vitam finivit. » Valentinianus autem tertius, cui soli haec applicaia sunt, imperare coepit anno aerae vulgaris 425, 106.0508C| cum Theodosio Juniore, qui imperii sui annum decimum octavum agebat. Hinc ait, « istius temporibus Gallam Placidiam Augustam multa dona in ecclesia Ravennae obtulisse. » Galla Placidia, Valentiniani laudati mater, exstincto Joanne tyranno cum filio anno eodem in Italia regnare coepit. Defunctum Petrum tradit pridie Kal. Augusti. Neonem Petro successorem adjicit, « qui, » ait, « aedificator fuit suprascriptae ecclesiae Petrianae, cujus funditus aliquam partem antecessor construxerat; » quibus consumatis eumdem mortuum dicit tertio Idus Februarii. Exuperantii tempore cum retulisset Felicem patricium occisum mense Maii, aggiunge: « et facta est Domina Eudoxia Augusta Ravennae octavo Idus Augusti.» Valentinianus Eudoxiam Theodosii filiam uxorem accepit circa annum 436, quam, cum apud Aquileiam hiemasset, Ravennam duxisse refert anno post nuptias sequenti Marcellinus in Chronico, cujus rei Socrates meminit lib. VII, cap. 43, diversis tamen signatis consulibus. Exuperantius mortuus traditur 106.0508D| terzio Kal. Junii.

III.

Hucusque omnia commode procedent, nisi illud unum obstaret, inveniri inter Leonis cognomento Magni pontificis epistolas, illam quae quondam in prioribus editionibus numerabatur trigesima septima, nunc vero in Quesnellii editione centesimo trigesimo quinto loco est posita, quam dudum Martiani consulatu signatam, scriptam creditdit Baronius anno 451, Quesnellius vero esistent pro Martiano 106.0509A| Majoranum reponendum, et ad annum 458 referendum. Ejus epistolae titulus scriptam praefert Leoni Ravennati episcopo; Baronius autem, et caeteri Baronium secuti, mendum inesse in episcopi nomine arbitrantur, et Leonis loco legendum esse Neoni vel Neone. Hinc Rubeus Neonem loco movit, ac Petro Chrysologo successorem dedit lib. II, pag. 109, et Baronii conjecturae, ut quidem arbitrar, praelusit.

IV.

Verum salebras mirum in modum auget Agnellus in Vita sancti Joannis cognomento Angeloptis. Ac primo quidem illud mirabile offendes, quod cum narraverit a Lauricio ex pietatis instinctu Honorio imperatori illudente, cujus erat major cubiculi, et quo jubente regia domus aedificanda commissa fuerat, ecclesiam S. Laurentii constructam, ac Lauricium ipsum dixerit defunctum nonagenario majorem « ipsius imperatoris temporibus , » cujus funus curaverit Augustus ipse « cum militibus lugentibus; » adjicit tamen ex musivo inscriptionem 106.0509B| hujusmodi, ex qua ecclesiam sanctorum Gervasii et Protasii a Lauricio ipso post Honorii mortem conditam novimus. Inscriptio haec est: Stephano, Protasio, Gervasio, B. Martyrio, et sibi memoriae aeternae Lauricius dedicavit sub die III Kal. Octobris, Teodosio XV e Placido Valentiniano. . . . . . . . . Ita sane in codice Estensi legitur, licet Rubeus, lib. II, pag. 94, legat: Stephano, Protasio, Gervasio, B. Martyrio, et sibi memoriae Lauricius dedicavit sub die III Kal. Octobris, Theodosio XI et Placido Valentiniano coss. Ita quidem Rubeus, qui tamen, mutato etiam consulatu Theodosii XV in XI, difficiletem non tollit; constat enim consulatum XI anno ipsi convenire quo primo Valentinianus Augustus est renuntiatus ex Socrate, Prospero, Marcellino, quare Honorius decesserat Mariniano et Asclepiodoro coss. , nec inficiatur Rubeus ipse, qui Honorii mortem anno 423 consignat. Quae autem Lauricio accidisse narrat Agnellus ob ecclesiae S. Laurentii constructionem, 106.0509C| ea tempori quo Joannes sedit deputat, licet antea tradiderit Petrum episcopum eo ipso anno decessisse quo Valentinianus imperare coepit.

V.

At implicatissima sunt quae sequuntur: Joannem etenim eumdem Attilae Ravennae incumbenti occorrerisse tradit, et quod mirabilius est, postquam Pons Apollinaris Ravennae arserat nocte in Paschate quarto Nonas Aprilis, Theodorico, qui Odoacrem devicerat, Ravennam intranti, Joannem ipsum portas aperuisse et obviam ivisse cum crucibus , et thuribulis, ac sanctis Evangeliis. Attila autem non nisi circa annum 452 Ravennam venisse potuit, qui paulo post occubuit; Teodorico vero ad annum 493 Ravennam, Odoacre profligato, obtinuit. Sua recensite Agnellus denuo diserte narrat Joannem a Valentiniano dilectum, et ab eodem Augusto amplissimum Ravennati Ecclesiae privilegium tributum, cum constet Valentinianum anno 455 obiisse.Adjicit insuper a Galla Placidia Singlediaque constructas munificentissime ecclesias. Hinc Aquileiam captam 106.0509D| memorat, ac demum defunctum Joannem dicit Nonis Junii, ascripto tempore episcopatus annorum 16, mensium 10, dierum 18, cum tamen, si omnium memoratorum ratio habenda esset, oporteret Joannem ipsum plusquam septuaginta annis in episcopatu sedisse.

VI.

Il suo non obstantibus Joanni Petrum cognomento Chrysologum sufficit, quem a Sixto ejus nominis tertio, mirabili visione intercedente, electum memorat. Sixtus autem sedere coepit anno 432 seditque usque ad 430. Petri epistolam ad Eutychetem datam ex parte refert, et eum cum Galla Placidia ait curasse funus sancti Barbatiani, quem obiisse dicit tertio Nonas Decembris.

VII.

Aurelianum Petri successorem facit, de quo tamen nil habens quod tradat, multis conquistator de onere sibi a fratribus imposto, episcoporum videlicet Ravennatum Vitas scribendi, cui 106.0510A| ferendo se imparem dicit, et verba ex verbis nectit.

VIII.

Ecclesium denique tunc temporis episcopum Ravennatum fuisse ostendit, cum Theodorico jubente Joannes Romanus pontifex Constantinopolim profectus est; ait enim: « Inchoatio vero aedificationis ecclesiae S. Vitalis parata est a Juliano postquam reversus est praedictus Ecclesius pontifex cum Joanne papa Romam de Constantinopoli cum caeteris episcopis missis a Theodorico in legationem, sicut superius audistis. » Egerat autem de profectione illa Joannis Romani pontificis, Ecclesii et aliorum episcoporum, sicut et de aliis ad Theodoricum spectantibus in Vita sancti Joannis cognomento Angeloptis. Hinc loquitur de dissidio inter episcopum et clericos Ravennatis Ecclesiae transactione dirempto, quam calculo suo litterisque firmavit Felix Romanus pontifex, qui anno 530 sedere coepit.Concludit universaassignato Ecclesii episcopatui spatio annorum 10, mensium 5, dierum 7. Successoris Ursicini tempore 106.0510B| subdit Athalaricum regem mortuum Ravennae sexto Nonas Octobris, quod non nisi anno 805 accidisse constat.

IX.

Nodo implicando accedunt, tricisque quas sibimetipsi nectit Agnellus, non modo ea quae de sancti Petri Chrysologi aetate controvertuntur, cum annotante Dominico Mita, qui ejusdem sermones illustravit vitamque scripsit, existimaverint docti viri Petrum usque ad Symmachi pontificis tempora vitam produxisse, antequam Rubeus Historiam scriberet, cum observassent duobus in conciliis sub eo pontifice Actis Petrum subscripsisse. Sed et Simplicii item papae celebris epistola secundo loco inter caeteras collocata, dieque 29 Junii anni 482 conscripta est, qua Joannem episcopum Ravennatem severe arguit quod Gregorium invitum episcopum ordinaverit; ex qua nullus dubitandi locus relinquitur quin Simplicii tempore eoque anno Joannes Ravennae episcopus sederit. Haec fere sunt quae Historiam Ravennatis Ecclesiae 106.0510C| et chronologiam ad integrum saeculum spectantem ita turbante, ut vix sperare liceat ex tot ambagibus ac parachronismatum tenebris evadere.

PARS ALTERA. Quaeritur probabilis modus episcoporum seriem disponendi. Rubei anomaliae referuntur. Agnelli probabilia ab improbabilibus discernuntur. Neoni locus restitutus. Reliqua serie a disposizione.

IO.

Primum itaque censeo ex relatis ab Agnello tenenda esse, quae commode sustineri possunt; nec enim praestat integrum corpus perdere, quia pars ejusdem ulcus patitur. Id fecisse videtur Rubeus, qui seriem recensitorum episcoporum in hunc modum disponit: Ursi episcopi initia anno 328 consignat, ejusdemque obitum anno 398. Eo anno Exuperantium sedisse ait ac obiisse 418; hinc Joannis angelum videntis initia sumit, cujus obitum ad annum 106.0510D| 432 PROFERT, QUO PETRUM CHRYSOLOGUM EPISCOTU AUCTUM AUTUM, QUEM OBIISSE DICITTO 450. INDE NEONEM EPISCOPUM COGNOSCIT, CUJUS OBITUM ALGAT ANNO 454. EO IPSO JUANNIS JOANNIS EPIRIUS EPISCOPI INITIA INITIA INITIAT , et obitum illius anno 503 consignat. Eodem anno Aurelianum sedere coepisse tradit, qui obierit 514, quo electus Ecclesius usque ad annum 542 vitam et episcopatum protraxerit. Disposita serie Ursum defunctum eo anno quo Pascha nullo modo ad diem 13 Aprilis pertinuit, consignat, quod supra adnotavimus in secunda dissertatione cum caeteris ad eam rem spectantibus. Exuperantio, quem multorum annorum episcopum facit, negligit Eudoxiae Valentiniani sponsae adventum synchronum facere, de qua re agit sub Joanne Angelopte ad annum 424, ejusque tempore dedicatum ait sacellum a Lauricio aedificatum, et addit: « neque enim de toto eo D. Laurentii templo intelligi 106.0511A| haec dedicao potest, eo quod tempora non consentiunt; neque enim Onorio, cujus tempore dedicatum est, ad hanc diem vixit. » Inscriptionem refert anno consulatus Theodosii, diverso ab eo qui in nostro codice legitur, ut supra visum est, dissimulatque, quod Agnellus tradiderat, mortuum videlicet Lauricium Honorio superstite. Privilegium Joanni a Valentiniano datum exhibit. Felicis caedem, quam Agnellus sub Exuperantio accidisse tradiderat, ad Joannis tempora trahit, et tunc obiisse ait Nonis Quintilibus. Adjicit aliqua ex altera Joannis Vita, quae circumferantur de Joanne hocce, ac inter caetera miraculum de infante vitae reddito, quia defunctus fuerat ante chrismatis sacri unctionem, ut mater ejusdem anxie optaverat, quod Agnellus de Damiano episcopo infra narrat.Petro sedente, Eudoxiam Valentiani uxorem Ravennam deductam ait an. 438. Agnello credit asserenti D. Barbatiani defuncti funus a Galla Placidia et a Petro Chrysologo curatum. Litteras a Leone Neoni scriptas asserit anno 452, 106.0511B| Neonemque tradit D. Petri templum majus aedificasse, et addit: « Sunt tamen qui scribant D. Petri Majoris templum a Petro Chrysologo inceptum Neonem absolvisse. » D. Joannis insuper ad Fontem et Tricolis a Petro aedificari coepti ex parte conditorem dicit, licet eidem breve admodum sedis spatium tribuat. Giovanni II ascribit ea quae Agnellus Angelopti tribuerat, ad Attilam et Theodoricum spectantia, eidemque a Simplicio Romano pontifice epistolam scriptam ait. Concilium Ravennas in causa scismatis sub Symmacho celebratum tradit Petro sedente, quem etiam interfuisse synodis Romanis asserit.Ab hoc narrat templum Petrianum in Classe coeptum, illique affigit quae Agnellus Petro Neonis praedecessori ascripserat, sicut et quod narraverat de corpore ejusdem a se invento et recognito. Pauca Aureliano ascritto. De Ecclesio ea refert quae Agnellus, si annorum quibus ille eumdem sedisse tradit, spatium excipias. Qui post Rubeum scripsere, 106.0511C| Rubeum secuti sunt.

II.

Ex his omnibus ea retinenda arbitrar quae testibus ac documentis legittimis commendantur, caetera ita emendanda, ut quantum fieri potest, Agnello fides servetur; cujus si cuncta invertantur, fiet omnino ut Historia Ravennas universa, quae fere Agnello auctori nititur, in dubium revocetur. Solide itaque constare arbitro Symmachi tempore Petrum Ravennae sedisse, cum ejus rei certitudinem efficiant legitima eorum, quibus interfuit, conciliorum Acta. Certum etiam statuo Petrum Chrysologum a laudato diversum Eutychetis haeretici, et Leonis pontificis tempore.Id enim astruunt illius haeresis historia, Chrysologi sermones nonnulli, inter quos centesimus quadragesimus quintus, et ejusdem epistola, de qua suo loco, quem etiam ad Petri alterius dies pertingere non potuisse ex eo conficitur, quod Simplicio sedente Joannes Ravennae episcopus floruerit. Neonem vero contra Agnelli fidem post Petrum 106.0511D| Chrysologum sedisse non videtur concludenter probari ex asserta Joannis epistola. Quesnelli rationes urgent mendosam esse consulis ascripti notam, quidquid in contrarium regerat CV Pagius Dissert. Hypat. parte. III, cap. P. , num. 6 e segg. ; cum enim caeterae omnes Leonis epistolae anno 451, Martiano et Adelphio coss. , Adelphium tantum exprimant pro more scribentis, qui, cum alterum ex consulibus nominat, Occidentalem Orientali omisso eligit, haec Orientalem Occidentali neglecto adnotat. Praeterea ascribendi consulis modus diversus est a Leonis more, qui solet non consulatu, ut ibi, sed consule, vel consulibus scribere.Demum epistola scripta est ex occasione redeuntium a barbarorum captivitate, de battesimo quorum dubitabatur, cum tamen eo anno nondum barbari circa Aemiliae Flaminiaeve regiones occasionem quaestioni dedissent. Sua admissis, si cum Quesnellio Majoranum pro Martiano scribendum contendamus, manifesto apparet 106.0512A| anno 458 scriptam epistolam Joanne Ravennae sedente, qui Attilae ricorrentiat, cum Attilae ejusdem obitus ultra annum 454 differri non possit, et Ravennam accedere non potuerit post annum 453. Inde patet non potuisse Neonem obiisse an. 454, quod ait Rubeus, quinimo vix inter Petrum Chrysologum et Joannem locum esse ubi collocetur Neo, si Baronio assentiamur asserenti epistolam ad Eutychetem scriptam anno 449, Attilamque a Leone Magno regredi coactum anno 452; quare Joannes necessario electus fuisset anno 451, ipso Martiani consulatu: quae quidem cum ita sint, et cum epistolae illius titulus mendosus sit deprehensus, qui Leoni scriptam praeferebat, existimo mendosam etiam denominazionem Ravennatis Leoni illi seu Neoni affictam, vel corruzionem ex altera simili voce.Quidni Ravenii episcopi Arelatensis nomen corruzione ibi cubet, ad quem alias epistolas a Leone pontifice datas per ea tempora novimus, quibus Gallias misere ab Attila vastatas tradunt scriptores? Quidquid 106.0512B| tamen de hac emendandi ratione sit, illud constare arbitro inscriptionem hujusmodi medium esse insufficiens quo Leonis Ravennae episcopi tempus stabiliatur, adeo ut, si quidem commode fieri potest, locus eidem Agnello tributus servari debeat.

III.

Joannem itaque ab Angelopte diversum subito dopo Petrum Chrysologum sedisse arbitrar, qui diu sedem tenuerit, cujus propterea memoria usque ad Agnelli aetatem remanserit. Cum autem inter Joannem priorem et secundum solus Petrus Chrysologus sederit, uterque sanctitate floruerit, Valentiniano Placidaeque Augustae charus, inde ortum credo ut amborum Acta in unum confusa sint et confuse tradita. Nec ut Joannes ille cui Simplicius papa scripsit, diversus credatur a Joanne qui Attilam placavit, puto sufficiere quod hujus mores abhorrere videantur ab alterius moribus, viroque opinioni sanctitatis claro indignum existimetur quod 106.0512C| invitum episcopum ordinaverit, et ob eam rem acri reprehensione a Romano pontifice corrigi meruerit. Porro ex eadem Simplicii epistola apparet praedessorem Joannis illius, cui scribitur, similem errorem admisisse, qui invitum ordinaverit sacerdotem; quare vel unum, vel alterum Joanni illi qui opinione sanctitatis floruit, ascribendum est . quae sane mirum in modum confirmantur ex versibus infra apud Agnellum legendis in Vita Maximiani episcopi.

IV.

Reliqua, quibus reprobandis argumenta ex synchronis testibus legitimisque documentis minime suppetunt, et ab Agnello sunt tradita, ita tenenda existimo, ut quae inter se ripugnant, salva episcoporum serie, emendentur, cui, quantum licuerit, insistendum 106.0512D| reor, ex eo quod illam Agnello notam ex dipticis credam, et videam potuisse quidem accidere ut eadem nomina in unum conflata sint, sed minime sit probabile seriem ipsam nominum toto coelo diversorum inversam esse. Petrum, qui Symmachi temporibus floruit, haud fortasse Agnello omissum arbitrar, sed Vitam ejus deperditam credo. Regulam itaque praemissam sequens, Agnello fidem habendam existimo, asserenti Petrum episcopum Ursi successorem diem eo anno obiisse quo Valentinianus Augustus est renuntiatus, anno videlicet 425, eumque « fundamenta Petriani templi » jecisse « murum per circuitum aedificando, sed non omnia complendo, » ut ipsius Agnelli verbis utar.An corpus ab auctore inventum in ecclesia S. Jacobi ad Fontem Petriani templi, fuerit Petri illius primi, vel secundi, necne, ambigo; nullus autem dubito quin imago quam Galla Placidia fieri jussit, et tessellis ornari in pariete ecclesiae S. Joannis evangelistae, imago 106.0513A| fuerit Petri ejus nominis primi, cum secundus multo post Gallae obitum decesserit. Dona ab eadem Deo dicata spectavere non ad ecclesiam Petrianam, sed ad Ursianam; ait enim Agnello: « Istius Petri temporibus Galla Placidia Augusta multa dona in ecclesia Ravennae obtulit. »

V.

Petro suffectum Neonem eodem anno 425 existimo, qui tandiu vixerit quandiu, Valentiniano et Galla Placidia juvantibus, Petrianam ecclesiam perficere, fontes Ursianae ecclesiae ornare, ejusdem cameres musivo operesivo decorare, domum quinque Dagubitarum construere, et reliqua ad effectum, perducere quae Agnellus narrat, potuerit . Quare existimo illum circa annum 430 obiisse, tertio Idus Februarii. Eodem anno Exuperantius electus est, cujus Acta obscura efficiunt ut credam brevi sedisse. Potuit tamen ejus temporibus B. Agnetis ecclesia construi a Gemello subdiacono et rectore Siciliae, quam tamen post ejus obitum consummaverit. Potuit et Félix patricius 106.0513B| ad gradus ecclesiae Ursianae trucidari. Hunc Idacius in Chronico eodem anno patricium ordinatum dicit quo Valentinianus Caesar est factus; Marcellinus autem Ravennae occisum tradit Theodosio XIII et Valentiniano III coss. , quod evincit anno 430 Exuperantium sedisse. At nullo modo protrahi potest ejus sedes usque ad annum 437, quo Eudoxia Valentiniani uxor Ravennam venit. Quod ait, Exuperantium « civitatem argenteam in processu » construxisse, sensum ambiguum habet; quae enim praecedunt et subsequuntur indicant potius id intelligi debere de donario quopiam beatae Agneti oblato, quam de Argentae loco aedificato, quod voluere recentiores, cum notarum marginalium auctore.Censeo igitur quarto Kal. Junii anni 432 obiisse Exuperantium, subrogatumque Joannem Angeloptis cognomento celebrem, qui sacellum divis Stephano, Gervasio et Protasio dicaverit, a Lauricio constructum 106.0514A| Teodosio XV et Valentiniano IV coss. , cum templum D. Laurentio erectum fuisset ante viginti et plures annos. Constat ex D. Augustini testimonio, scribentis circa annum 313 libros de Civitate Dei, Memoriam D. Laurentio positam Ravennae; quare diverso admodum tempore templum D. Laurentii, et sacellum divorum Stephani, Gervasii et Protasii aedificata fuisse, et illud quidem Honorio Augusto in vivis adhuc agente, quod quidem historiam ab Agnello traditam confirmat, sed caeteris ad tempus quo Lauricius obiit spectantibus nullam fidem astruit. In eo enim falli Agnellum necesse est, quod Honorii tempore defunctum Lauricium dicit, cum Honorius anno 423 decesserit, Lauricius autem, ut ex inscriptione apparet, anno 435 sacellum dedicaverit.Quod sequitur non ad sacellum, sed ad D. Laurentii aedem pertinere videtur, quod scilicet in arcu majoris tribunae scriptum legeretur in quatuor annis, et sex mensibus aedificationem consummatam fuisse; incredibile 106.0514B| enim est tantum temporis insumptum condendo soli sacello.

VI.

Petro inde suffecto Chrysologi cognomento omnibus noto, ea omnia conveniunt quae de ipso ab Agnello narrantur. Electus enim postremo Sixti III anno, sedem tenuit usque ad tempora Attilae Ravennae imminentis. Et in hunc quidem modum Acta et chronologica serie Ravennatum episcoporum restitui posse visum est, servata, quantum licuit, Agnelli fide, cui, cum caetera non repugnant, magis credendum duxi quam recentioribus, qui vix historiam Ravennatis Ecclesiae scribere ausissent, nisi Agnelli Liber Pontificalis ordinem et materiam suffecisset; quod tamen in plurimis repugnantia tradiderit excusatum minime velim: vera tantum ex collatione cum veris agnita e medio repugnantium, non contemnenda, contendo.

VITA S.PETRI.

CAPUT PRIMO. Petri et praedecessorum patria. Petriana Ecclesia Fundata. Salvatoris imago laudata. Eremitae cujusdam ad eam accessus et obitus. 106.0513|

Petrus antistes XVII, sanctissimus vir, tenui corpore, procera statura, macilentus effigie, prolixam habens barbam. A tempore beati Apollinaris una cum isto viro omnes praedecessores sui Syriae fuerunt. Fundator ecclesiae Petrianae muros per circuitum aedificans, sed nondum omnia complens. Nulla ecclesia in aedificio major fuit similis illi, neque in longitudine, neque in altitudine, et valde exornata fuit de pretiosis lapidibus, et tessellis variis decorata, et valde locupletata in auro, et argento, et vasculis sacris, quibus ipse fieri jussit. Ibi asserunt affuisse 106.0513D| imaginem Salvatoris describeam, quam nunquam similim in picturis homo videre potuisset, super regiam, tam speciosissima, et assimilata fuit, qualem ipse Filius Dei in carne non fastidivit, quando gentibus praedicavit. Sed tamen volo, ut vobis notum sit quod de suprascripta Domini nostri sancta effigie a singulis audivi senioribus, tam popularibus quam sacerdotibus, sicut ipsi traditum habuerunt ab antecessoribus suis. Non solum mihi intimatum est, qui 106.0514C| volo hunc ascribere pontificalem, verum etiam et caeteris meis condiscipulis et fratribus, qui nutriti in gremio sanctae Ursianae ecclesiae fuimus; quod fuisset quidam spiritualis Pater in eremo, qui postulabat quotidie a Domino ut ostenderet ei formam incarnationis suae. Qui dum post multa tempora in tali oratione suae animae taedio lassaretur, astitit ei nocte vir in candidis vestimentis angelico habitu indutus, dixitque illi: Ecce exaudita est oratio tua, et laborem tuum aspexi. Surge, vade in civitatem quae vocatur Classis, et quaere ibi ecclesiam Petrianam, et cum ingressus ibidem fueris, aspice super valvas ejusdem ecclesiae infra ardicam; ibi me videbis pictureum in parietis calce, qualis ego fui in mundo in carne. Deinde ipse gaudio magno repletus, verbo audito laetus 106.0514D| et ovans eremum reliquit, comitabanturque cum eo duo leones, et surgens per longinqua terrena itinera ad civitatem Classem pervenit, et cum ingressus fuisset in praefatam ecclesiam una cum ipsis leonibus diutissime plorans, et orans per parietes sanctam effigiem quaerere coepit. Qui cum non invenisset, venit ad locum qui dormienti revelatus fuerat, ipsa esse describea effigis, et videns eam cecidit pronus in terram, lacrymosus [lacrymans] adoravit, et agens 106.0515A| gratias, quia sic viderat, veluti ei fuerat in somnis revelatum. Et intuens in illam diutissime dixit: gratiam tibi ago, exauditor omnium Deus, qui non spernis quaerentes te, nec desideras peccatorum mortem, sed invocanti te praesto es, apud quem mediator, nec nuncius, nec intramissor necesse est, apud quem non est mora deprecantium fidelium, juxta quod nobis per prophetas pollicitus es: Adhuc loquente te ecce adsum. Ecce non secundum mea merita, sed secundum tuam misericordiam desiderium meum adimpletum est. Jam satiatus sum de sanctis divitiis tuis, jam de thesauro coelesti locupletatus sum. Suscipe animam meam in aula sancta tua, ut invitatus ad coenam Agni merear ingredi in regno tuo, et sedere ad mensam tuam.Et his dictis diutissime orans 106.0515B| et gaudens, inter duosque leones circa eum rugientes reddidit spiritum. Quod dehinc capientes populum concurrerunt apprehendentes terram fossoriam cum nimio timore et veneratione, lambentes leones ejus membra atque vestigia, et lacrymas fundentes, cum ingenti luctu sepelierunt eum. Tunc leones unus ad caput ejus prostratus est, et alius ad pedes, rugitus magnos inter se dantes, concurrentes hinc et inde juxta sancti viri corpus, magnis vocibus perstrepentes, atque sua colla sub ejus tumulo cupientes submittere (amarissime populus cum ipsis leonibus flebat), ambo interierunt. Ipse vero populus in fovea ex utraque parte in terra juxta sancti viri corpus sepelivit illos hinc et inde. Cum nimio autem metu territus populus in viam suam reversus est, et 106.0515C| narrabat mirabilia quae Dominus in hominibus et bestiis exercuerat.

CAPUTA II. Sancti Petri obitus, et sepulcrum indicatur. Eiusdem corpus ab Agnello repertum.

Fuit autem in Valentiniani temporibus; cum enim coepisset Valentinianus imperare, in ipso introitu imperii ejus beato iste Petrus vita exspoliatus astra petivit. Ut aiunt quidam, sepultus fuit in sua fundata ecclesia Petriana. Certissime enim sciatis, veritatem vobis dicam, non ullum mendacium. Dum in monasterio meo beatae et semper virginis Mariae, quae vocatur ad Blanchernas, residerem, quod est fundatum non longe a Guandelaria, dum vellem perscrutare omnium Vitas pontificum Ravennatum, 106.0515D| haesitator eram animae meae de hujus sancti viri tumulo. Quod dum ita cogitarem, unus ex pueris, qui quotidie aspectibus meis consistentbat, nunciavit mihi Georgium presbyterum Classensis ecclesiae advenisse. Ille vero illo tempore regebat curam ecclesiae sancti Severi confessoris Christi, vir valde venerabilis, constans in omnibus, firmus absque imbecillitate. Qui cum fuisset ad me ingressus, postquam sedisset, statim sciscitare eum coepi, forsitan, aut per antiquos homines in auditu, aut visu aliquid de beati hujus pontificis glosochonio scisset. Ille autem hilari vultu dixit mihi: [Veni] ostendam tibi, quod maxime cupis, ubi pretiossimus requiescit thesaurus. Qui cum ascendissemus equos, correctavimus Classem, 106.0516A| et jussi meis hominibus, qui nobiscum comitabantur, longius recedere, quasi stadio medio, et ingressi sumus infra monasterium Sancti Jacobi, quod est fundatum infra suprascriptae ecclesiae fonte. Vidimus sepulcrum ex lapide proconiso pretioso, et elevavimus duriter, atque modice cooperculum. Invenimus infra ipsam arcam capsam cypressinam, cumque sublevassemus ejus tegumen, vidimus nos ambo sanctum corpus jacens quasi ipsa hora sepultus fuisset, longam habens staturam, cutemque pallore praeditam, et omnia integra membra, pectus et ventrem integrum, nulla pars deerat, nisi pulvillus capitis minuerat . Tantum autem odorem manavit, ac si incensum flagrantes mixturarum myrrha, balsamoque sentivimus. Irruit super nos terror horribilis 106.0516B| ac vehementissimus, et tanta tristitia, ut quod antea alacriter aperuimus, vix etiam sum suspiriis et gemitibus claudere potuimus. Odor denique nos superabat in omnibus, et sic fuit ut amplius quam unam hebdomadam odor ex nostris naribus nunquam recessit. Et desuper ipsam arcam illius imaginem mire raffiguram continebatur litteris: Donus [Domnus] Petrus archiepiscopus.

CAPUTA III. Galla Placidia curante sancti Petri effigis dedicata. Ejusdem Placidiae donaria. Alia per sanctum Petrum praestita.

Et infra ecclesiam B. Joannis Evangelistae jussit Galla Placidia pro illius sanctitate ejus effigiem tessellis exornari in pariete tribunali post tergum pontificis 106.0516C| supra sedem ubi pontifex sedet. Quae effigis ita est facta, prolixam habens barbam, extensis manibus, quasi missas canit, et hostia veluti super altare posita est, et ecce angelus Domini in aspectu altaris illius orationes suscipiens est describeus. Istius temporibus Galla Placidia Augusta multa dona in Ecclesia Ravennae obtulit, et lucernam cum cereis totum ex auro primo fecit, pensantes, ut dicunt quidam, pondere publico libras septem, una cum sua effigie scenofactoriae artis factam, infra orbitam et per in gyro legentem: Parabo lucernam Christo meo. Et hic beatissimus alapas evangeliorum ex auro optimo et gemmis lucidissimis fecit, et effigies illius ibidem facta est, quae permanent usque in praesentem diem, litterae hoc ostendentes desuper 106.0516D| capitis illius scriptae sunt: ​​Domnus Petrus antistes ob diem ordinationis suae sanctae ecclesiae sic obtulit. Defunctus est pridie Kal. Augusti. Sedit annos. . . . . . . mestruazioni. . . . . muore. . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI PETRI. 106.0516|

Petri episcopi, ejus nominis primi, veritas asserta. An corpus ab Agnello inventum ejus fuerit, vel Petri III, dubitatur. Alapae Evangeliorum quid? Salvatoris imago antichissima. Templorum Regiae. Eremita, un Aegyptius? Classensis ecclesia, et clerus.

IO.

Petrum hunc contra Rubeum et Rubeum secutos ammettere, ne pontificum Ravennatum seriem ab Agnello traditam inverterem, suaserunt argumenta in praecedenti Dissertatione explicata; nunc 106.0517A| addere placet quae ex ejusdem Vita suggeruntur. Primo itaque inverisimile est Agnellum deceptum fuisse a senioribus retrotrahendo ad initia ferme quinti saeculi Petrum, qui Symmachi tempore floruit, cum manifeste ea narrentur de Petro antiquiori, quae nec Chrysologo nec Juniori illi competere possunt. Ex Syriae partibus hunc venisse cum caeteris praedecessoribus suis aperte tradit noster. Id autem falso diceretur vel de Petro Chrysologo, quem Italum fuisse nullus in hanc diem dubitavit, vel de Petro posteriori, qui aliquos praedecessores Italos habuit.Barba etiam prolixior argumentum suggerit, quo alterum ab altero distinguamus, inde enim Petrum per ea tempora floruisse apparet, quibus maxime Ravennas Ecclesia graecizare visa est, cum scilicet residentibus ibidem Augustis, ad Graecae Ecclesiae mores in plurimis se componebant ecclesiastici. Exciso autem Occidentali imperio, Gothisque rerum Ravennaeque potitis, barbam rasisse episcopos Ravennates, argumento esse potest antiquissima 106.0517B| sancti Ecclesii effigis, quam exhibet vetus Ravennae musivum. Rei huic illud arbitrar certitudinis gradum conferre, quod in fine Vitae narratur, pro ejusdem videlicet sanctitate Gallam Placidiam jussisse ejus effigiem in S. Joannis Evangelistae basilica tessellis fingi, cujus effigiei locusassignatur, et partes describuntur ita destincte, ut minime verisimile sit Agnellum decipi potuisse , nec distinxisse inter Petri prioris et Petri Chrisologi effigiem; nam illam ad Petrum III pertinere non potuisse, barba ipsa clamat et ratio temporis loquitur, nec enim Gallae Placidiae jussu potuit Petri III effigies fieri.Illud autem omnino me coegit ut priorem hunc Petrum agnoscerem, quod alias argumenta desint (si meram traditionem excipias) quibus Petrum III inter sanctos cultum probemus; Petri autem prioris sanctitatem usque a Gallae Placidiae aetate ex hoc Agnelli loco cognoscimus. Petrus itaque episcopus, quem Ecclesia Ravennas ut sanctum colit, non tertius, sed 106.0517C| prior hic est. De tertio illud tantum novimus, Symmachi Romani pontificis aevo Romae in plurimus conciliis sedisse, quod per parachronismum, usque ad Agnelli aetatem Petro alteri senioris cognomine vocato, licet tribus prioribus posteriori, tributum est, ut Agnellus ipse tribuit.

II.

In praemissa dissertatione dubitavi an repertum ab Agnello corpus esset Petri prioris, an tertii. De ea re et nunc dubito. Inscriptio in qua Petro ipsi titulus archiepiscopi ascribitur, dubium auget, 106.0518A| cum recentius saeculum sonet, et locus ipse tumuli reclamet, cum oratorium S. Jacobi post Petri aetatem sit conditum. Potuit tamen fieri ut et corpus a veteri ecclesia Petriana, ubi prius sepultum plurimi credidere, ad oratorium S. Jacobi transferretur recentiori aevo, et tunc archiepiscopi elogium adderetur. Evangeliorum alapis epigraphes signata Petri aevo optime congruit. Alaparum autem nomine barbaro, glossariorum scriptoribus ignoto, tabulas esteriori intelligi quibus Evangeliorum liber compactus fuerat, non videtur in dubium verti posse. Rubeus lib. III, pag.133, ubi donarium hujusmodi Petro III (quem ipse secundum dicit) ascribit, Agnellum explicat, quod Petrus «divinae novae legis ab Christo Deo traditae libros tabulis exaratos, aureis praestantissimis gemmis ornaverit. »

III.

Domini nostri Salvatoris imaginem ad valvas majores Petriani templi, quas regiae nomine, corruzionee Latinitatis vocabulo similibus scriptoribus familiari, significari, ex contextu etiam patet, multis 106.0518B| hic commendat Agnello. Popularem traditionalem exhibet de imagine eadem mirum in modum prototypum suum repraesentante, ac de viro eremiticae vitae cultore natu divino ad eam accedente, ibique cum duobus leonibus sibi sociis demortuo. Leonum societas, ut quidem reor effecit ut Rubeus traditis ab Agnello, qui eum terrestri itinere advenisse ait, adjiceret virum illum ex Aegypti solitudinibus venisse. Sicuti autem in hujus rei historia plura esse censeo saeculi ejus, quo Agnellus floruit, credulitatem praeseferentia, ita nullus dubito quin antiquissima fuerit imago illa Salvatoris, quae dudum exciderat ipso Agnelli et seniorum ecclesiae Ursianae clericorum aevo, posita ab initio non solum ad ornatum, sed ad cultum, ad adorationem, ad προσκύνησιν.

IV.

Ex hac Petri Vita cognoscimus Agnellum in ecclesiae Ursianae canone scriptum, ibidemque nutritum ah ineunte aetate, et eumdem ecclesiae Sanctae 106.0518C| Mariae ad Blachernas abbatem, de quibus alibi. Novimus etiam eo tempore non modo Ursianam ecclesiam, sed et Classensem suos ecclesiastici ordinis viros habuisse, ex quibus Georgius presbyter regebat ecclesiam Sancti Severi item Classensem. Unde cognoscimus distintium veluti ab Ravennate clero Classensem clerum, qua de re indicia apparent ex Felicis papae litteris in Ecclesii episcopi Vita legendis.

VITA S. NEONIS.

CAPUT PRIMO. Neonis aedificia in ecclesia Ravennati constructa. 106.0517D| Neon XVIII. Iste pulchrum aspectum, sanctissimam et spiritualem habuit vitam. Aedificator autem fuit suprascriptae ecclesiae Petrianae, cujus funditus aliquam partem antecessor construxerat, unde necesse erat successores antecessoris opus implere. Dehinc fuerant omnia postquam constructa aedificia, et sartatecta templi innovata sunt, variis coloribus depingere fecit. Fontes Ursianae ecclesiae pulcherrime decoravit. Musivo et auratis tessellis apostolorum immaginas et nomina camerae circumpinxit, parietes promiscuis lapidibus cinxit. Nomen ipsius lapideis descriptum est elementis. Cede vetus nomen, novitati cede vetustas, Pulchrius ecce nitet renovati gloria fontis.

Magnanimus hunc, namque Neon, summusque sacerdos Exsolvit pulchro componens omnia cultu.

106.0518C| Demum infra episcopium Ursianae ecclesiae, quae vocatur quinque Dagubitas, a fundamentis construxit, 106.0518D| et usque ad effectum perduxit. Ex utraque parte triclinii fenestras mirificas struxit, ibique pavimenta triclinii diversis lapidibus ornari praecepit. Historiam salmi, quem quotidie cantamus, id est, Laudate Dominum de coelis, una cum cataclysmo in pariete, parte ecclesiae, pingere jussit, et in alio pariete super amnem posito, exornare coloribus fecit historiam Domini nostri Jesu Christi, quando de quinque panibus, et duobus piscibus tot millia legimus hominum satiavit. Ex una autem parte frontis inferius triclinei mundi fabricam comptitavit, in qua versus descriptos hexametros, quotidie legimus, ita:

Principium nitidi prima sub origine mundi
Cum mare, tellurem, coeli cum lucida regna
Virtus celsa Patris, Natique potentia fecit;
Cumque novus sol, luna, dies, aurora micavit,
106.0519A| Et illo astrigerum radiavit lumine coelum. Unus in orbe novo vir terra virginae factus Exiluit humo, insons hic corpore servo. Iste Dei meruit vocitari solus imago, Namque sui similim hominem produxit in orbe Superni Genitoris amor, Dominumque locavit, Hunc Sator omnipotens rerum dulcissimus ipse Multifluis opibus longum ditavit in aevum. Isti cuncta simul sylvarum praemia cessit. Jussit maternos fetus produce terram. Hujus oves niveae nitida per gramina voce, Hujus, et altecomus sonipes, fulvique leones, Hujus erant passim ramosi in cornua cervi, Pennatique greges avium, piscesque per undas, Omnia namque Deus homini quaecunque paravit

Tradidit, et verbo pariter servire coegit. Hunc tamen in primis monitis coelestibus olim Observare suam legem, et vitalia jussit Praecepta, et vetita auderet ne mandere poma. Praeceptum spernens, sic perdidit omnia secum.

Et in alia fronte raffigurata historia Petri apostoli, subscriptique sunt versus metrici. 106.0519B| Accipe, sancte, libens, parvum ne despice carmen, Pauca tuae laudi nostris dicenda loquelis. Euge, Simon Petre, commissum tibi suscipe munus [En quod] sumere te voluit Rex magnus ab alto Suscipe de coelo pendentia lintea plena Missa Petre tibi, quae diversa animalia portant; Haec mactare Deus te mox, et mandere jussit. In nullo [nullis] dubitare licet, quae munda creavit Omnipotens Genitor, rerum cui summa potestas. Euge, Simon Petre, quem gaudet [mens aurea] Chisti Lumen apostolicum cunctos ornare per annos. In te sancta Dei pollens Ecclesia fulget, In te firma suae domus fundamenta locavit Princeps aetherei chori per saecula natus.

Cunctis clara tibi est virtus, censura, fidesque. Bis senos inter fratres in principe sistis Ipse loco, legesque novae tibi dantur ab alto, Qui fera corda domas hominum, qui pectora mulces Christicolasque doces [tu] omnes esse per orbem (Urbem), Jamque tuis meritis Christi parat gloria regnum.

CAPUTA II. Neonis mors, et translatio corporis. Brachium Forte quid? Post haec autem omnibus consumatis, tertio Idus Februarii obiit. Sepultus olim in basilica Apostolorum ante altare beati apostoli Petri subtus porphyreticum lapidem, quem nunc nos inde trahentes juxta illius basilicae sedem sepelivimus, traductusque est per locum qui dicitur ad Brachium Fortis. Sed ubi Brachium Fortis dicitur, aut pro qua dictum sit causa, ignoratis. Et quia pauci sunt veterani qui sciunt, ideo volo vos scire ubi dictum sit, et pro qua dictum sit causa. Cum ieritis ad regionem Apostolorum non longe a macerie Ovilionis, introeuntes vos infra Ardicam beati Petri apostoli, ubi imago Domini nostri 106.0519D| Jesu Christi raffigurata est extenso brachio, et hinc ex una parte effigies vasis electis Pauli, et. . . . . . . . . . et ipsae raffiguraae sunt. Dixi ubi dictum sit, dicam pro qua causa sit. Duo viri cupientes foedus inter se jungi, dixit unus ad alterum habentem sobolem: Petitionem parvam deprecor tibi, rogo, ut non in vacuum revertatur obsecratio mea. Cui ille alter: Non gravabo te, quod tibi placet, fiat. Dixitque: Da mihi filium tuum ut sim ei pater de sancto battesimo, et suscipiam ego eum de fonte sanctificato. Simus communiter patres, tu carnalis, ego autem spiritualis. 106.0520A| At ille ait: In nomine Domini nostri Jesu Christi fiat sic. Factumque est ita, et ex illa die postquam baptizatus est infans, fuerunt communiter patres, et dilectionem habuerunt in invicem in Spiritu sancto, et obsculo pacis, quia et sic condecet fieri, qui inter se talia faciunt, eo quod non homines, sed Spiritum sanctum inter se mediatorem ponunt, et ut sciatis, major est spiritualis pater quam sit carnalis, quia ille ex peccato procreavit filium, et in peccato natus est ei filius, et ipse in peccato moratur filius. Hic autem spiritualis pater postquam ex unda Baptisti eum recepit, ablato diabolo et pompis ejus, generatur filius spiritualis ex sancto fonte, sanctificatum recipit filium denuo natum per aquam, et Spiritum sanctum.Contigit autem eo tempore unus ex suo 106.0520B| suprascriptis compatribus alteri compatri suo mutuasse solidos trecentos, et cum deventi essent in loco ubi superius audistis ad Brachium Fortis, dixit unus ad alterum: Mutua mihi, obsecro, occulte solidos aureos trecentos. Cui ille respondens dixit: Cras mane hic conveniamus, et deferam inter me et te. Cumque inluxisset dies crastina, venerunt in locum ubi condixerant sibi, et numerata pecunia dixit ille foenerator ad compatrem suum: Ecce, compater, accipe quod petisti; tantum provide inter me et te quomodo mihi debeas reddere. Non vis mihi fidejussorem osare? Non vis mediatores advocare? Non vis pignus osare? Sed neque vis ut quis sciat propter vituperium, et haec omnia tibi consentio.Cui debitor respondit, et dixit: Talis terminus inter me et te 106.0520C| firmatus est, quem transgredi non possumus. Da mihi tantum hanc mutuo nomine pecuniam: nihil perdes. In conspectu Dei tibi dico; ubi sto, tibi reddam. Et respondens foenerator ait compatri suo: Compater sit inter nos mediator Deus omnipotens, cujus effigies hic describea est, et iste ut brachium Salvatoris fortis, et terribilis ipse sit fidejussor, et isti duo magni principes apostolique, Petrus scilicet et Paulus, testis sint inter me et te. Ista dextera quae eduxit filios Israel de terra Aegypti, et hoc brachium forte mihi hodie fidejussor existit, quia reddam tibi pecuniam tuam. Igitur numeratos CCC solidos respiciens ad vultum Salvatoris ait: Domine Deus omnipotens, in ipsis verbis quae locuti sumus huic compatri meo do solidos istos; tu sis fidejussor; 106.0520D| per tuum sanctum brachium eos trado, ut sis in constitutum: si mihi eos non reddiderit, tu mihi redde. Placuit illi, hos sermones posito constituto firmaverunt inter se fidejussorem fortem brachium Salvatoris, et recepta pecunia profectus est statim ad negotiandum, et cum coepisset huc illucque negotiare, invenit quadruplum, ingressusque est Constantinopolitanam urbem, et videns quia multiplicabatur pecunia in manibus ejus, nolebat Ravenna m reverti, et ecce tempus constitutum advenerat ad reddendum pretium, et ipse minime venit. Venit 106.0521A| autem compater ille, qui foeneraverat, ad effigiem Salvatoris dicens: Domine Deus, aeternus jam praeteriit dies constituti, unde tu mihi fidejussor fuisti de compatre meo, vigila causam meam, ne damnum habeam, redde mihi solidos meos, quos per tuum forte brachium dedi. In ipsa nocte apparuit illi debitori in somnis ipsum brachium Salvatoris dicens ad illum: Vade, redde pecuniam compatri tuo, quam accepisti, unde tibi ego fidejussor sum, quia quotidie molestus est mihi; quod cum non venisset, ivit ille etenim [iterum] ad ipsam Salvatoris effigiem, et calumpniavit ut supra. Et apparuit in ipsa nocte sanctum brachium illi, protestavit, ut nuper audistis. Contigit quadam die, venit ille qui pretium dederat, voces increpationis coepit dicere ad sanctam Domini 106.0521B| nostra effigie; o Domine, quare non reddis justitiam meam? Fidejussor meus es. Per tuum forte brachium dedi, coelestia regis, terrena moderas, mari imperas, et unum non coarctas hominem? Tu mihi dedisti pretium illud, et si tollere vis, quis te prohibet? Nullus, quia omnia tuae soggiacente potestati. Si terrenus homo mihi fidejussor fuisset, coegissem eum per judicem, aut Civem fecicum [ei vim fecissem] aut sic, aut sic recepissem pretium meum. Tu qui coeli et terrae Dominus es, nisi jusseris reddere, quid faciam? quando coeli ante te mundi non sunt, et sol, et luna non splendent, et angeli et archangeli tremunt, et terra liquescit, montes defluunt, elementa omnia deficiunt, ego qui sum ut tibi audeam loqui?Tantum misericordia tua super me 106.0521C| sit, et causam meam defende, et redde, quia ecce duo testis ambo ad te apostoli electi. In eorum praesentia mihi fidejussor [tuum] forte brachium exstitit, et si aliter dico ipsi testimonium reddant, quia verissimi sunt, et linguas eorum claves coeli fecisti. Et his dictis ingemuit et recessit. In ipsa denique nocte apparuit ad ipsum compatrem suum debitorem Salvatoris nostri effigis in somnis dicens: Revertere citius Ravennam, et redde solidos compatri tuo, unde hoc meum brachium fidejussor exstitit, quia increpavit me, et calumpniam ipsius sustinere non possum, et scias si citius non ieris, et ille [mihi] plus molestaverit, perdes hic omnia quae adquisisti, et corpus tuum flagellis tradam, et eris in tribulatione 106.0521D| maxima omnibus diebus vitae tuae, et ibi deficies. Ego vero de meis thesauris reddo solidos duplum compatri tuo. Tunc surgens diluculo negoziavit, ut potuit, ipsa die navem ascendit, et Ravennam reversus est. Quo audito compater ejus, qui pretium dederat, gaudio plenus ivit ad domum ejus, quasi ad visitandum eum. Inter caetera verba coepit sciscitari ab eo de pecunia mutuata. Cui ille respondit, omne negotium suum esse perfectum, et solidos quadruplicatos. At creditor dixit compatri suo: Si ita est, benedictus Deus, redde mihi solidos meos. At ille respondens dixit ei: Gratanter faciam, non hodie, quia sero est. Cras mane eamus ante fidejussorem meum, id est, brachium forte, quod me valde istis diebus impulit.Ibi tibi reddam, et in conspectu 106.0522A| duobus principibus testibus nostris. Altera vero die detulit ille debitor quadringentos aureos. lerunt ad locum, ubi ipse mutuavit, et ille dedit, et numeratos denuo quadringentos solidos dixit debitor ad compatrem creditorem suum: Bene mihi fecisti, quia de paupertate me sublevasti, et benedixit omnipotens Deus negotium meum, quadruplicavit pecuniam. Tolle modo trecentos solidos, quos mihi mutuasti in conspectu fidejussori meo, et duobus testibus nostris, et insuper centum alios servio tibi, ut sim innocens, eo quod in constituto die paratus non fui, vel ut etiam pro exenio. Et respondens ille compatri suo dixit: Absit hoc ut plus recipiam nisi quantum tribui. Non permittat hoc forte brachium, quod inter me et te mediator est, ut usuras accipiam usque 106.0522B| ad corrigiam calceamenti. Et respondens ille debitor dixit: Juro tibi per hoc brachium forte, [et veritatem manifesto] quia quomodo multiplicabantur in meis manibus pecuniae, nisi hoc brachium coegisset me tribus vicibus, non hoc anno Ravennam remeassem, sed illis noctibus, et illis quae succedunt diebus veniebat ad me in somnis, et protestabat dicens: Vade, redde creditori tuo pecuniam quam tulisti, quia molestus est mihi compater tuus, me fidejussor tuus hodie inquietavit. Sic ammonuit me per duas vizi. Mensis vero istius die quadam venit ad me nocte ista sancta Domini nostri effigis, coepitque increpare dicens: Quare non revertis reddere pecuniam creditori, tuoque compatri, quam per hoc brachium meum spopondisti reddere. Satis mihi hodie 106.0522C| homo ille molestus fuit, et ploravit coram me, insuper dixit mihi quia si terrenum hominem fidejussorem habuissem, jam restituisset mihi. Surge celeriter, vade, redde, quia alias lamentationes non sustineo: durae mihi sunt, ne forte per duritiam blasphemet, et non solum pro pecunia, sed pro eo rationem reddas. Non moreris, sed surge, vade. Scias si tardaveris, ego dabo solidos de gazophylacio meo, et tu hic sta forma omnia perdes, insuper corpori tuo noxam tradam. Alia vero die cumbum [cumbam] ingressus propitiis ventis correctavi ad istam servatam a Deo civitatem Ravennae reddere tibi omnia, sicut et feci, et nunc posco, ut tollas centum istos aureos, quia fefelli tibi, ut non aliqua nociva mihi causa teneatur astricta. Cui alter respondens dixit: 106.0522D| Juravi tibi per Dominum et per hoc brachium forte, quod reduxit te huc, quia non accipiam usque ad pugillum pulveris, nisi sola tua dilectio, quam quotidie teneo. Et ut scias ad ista tua eloquia, sicut tu dicis, quando in nocte compellabat hoc brachium de me [mea] justitia, ego interpellabam super te, et benedictus Deus, qui te salvum et incolumem reduxit ad propria tua. Et nunc innocens sis de hac causa in conspectu Dei aeterni et a me, et nostram charitatem permittat ipse omnipotens Deus, quomodo hic firmata est, sic permaneat usque in aeternum. Videamus, et caute agamus, ut non nos unus alterum fraudemur, quia hoc brachium forte mediatorem inter nos constituimus. Et hoc dicens prae 106.0523A| gaudio flebant, et obsculabant se invicem. Ierunt in pace, et ex illo die pro hac causa vocatus est locus ille Brachium Forte usque in hodiernum diem; sed pauci sunt qui sciunt. Inde transductum est corpus beati Neonis archiepiscopi, et sepultum est, ut superius notavimus. Domum quam aedificavit vidistis, et in ipsa domo, ubi immaginas apostolorum Petri et Pauli tessellis factae sunt hinc et inde juxta crucem conspexistis, et unam lineam versiculi, in qua continetur: Domnus Neon episcopus senescat nobis, legistis. Sedit annos. . . . . mestruazioni. . . . . . . muore . . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI NEONIS. Quinque Dagubitae et triclinium quid? Compatris vocabulum, et ejus significatio. Mutui contrahendi solemnitates. Civis Fecicus quid? Cumbum, cumbe, cymba.

IO.

Inter aedes quas Neon aedificandas curavit, speciali osservatione digna videtur, quam noster vocatam ait quinque Dagubita, cujus partem triclinium videlicet accurate satis describit. Dagubita idem fere, ut arbitror, ​​significat ac accubita scriptoribus corrottoe Latinitatis, et ἀκούβιτον apud auctores corrottoe Graecitatis. Anastasio in Gregorio III: «Item accubita, quae sunt ad B. Petrum in ruinis posita a fundamentis noviter restauravit atque depinxit. » Vedi Ducangium in utroque Glossario.Distinguit autem Agnellus aedem quinque Dagubitas a triclinio tanquam totum a parte, et aedem quasi διὰ πέντε τὰ ἀκούβιτα propter quinque accubita a triclinio, singulari videlicet loco, ubi conviviis episcopus cum praecipuis clericorum et laicorum, certis solemnitatibus, accumbebat. De hujusmodi locis petit laudatus Ducangius, 106.0523C| ut suam videas Constantinopolim Christianam lib. II, cap. 6, ubi de tribunali IX Accubituum, quae quidem illustrare possunt hunc Agnelli locum. Τριβουνάλιον XIX ἀκουβίτοις cum silentiario seu secretario idem esse sentiunt etiam eruditi: Ibi conveniebant συμβούλοι, qui videlicet silentio obligati aliquid agebant: quare apud Theophanem Σιλέντ ιον ἐκράτησεν interpretantur, synodum, sive consulationem celebravit. Ea de re videsis laudatum Ducangium in utroque Glossario.Quod spectat ad accubita conviviis ecclesiasticorum destinata, in basilica Leoniana Romae summi pontifices hujusmodi locum habebant prope Lateranas aedes, ubi in festo Paschatis ac solemnioribus aliis certis caeremoniis convivio excipiebant clerum, et cum aderant, reges et principes Romae degentes, quem et in hunc diem musivo elegante operer ornatum vidi. In Ordine Romano Benedicti S. Petri canonici, quem tomo secundo Musei Italici editit Mabillonius noster, scripto, ut ipse conjicit, ante Coelestini secundi pontificatum, 106.0523D| ritus describitur quo pontifex convivio excipiebat cardinales in die Paschatis, qui cum cubitus, sive accubitus, et cubitorium, sive cubitorum distinguat, et convivii pompam exponat, hic loci describi meretur: « Judices autem ducunt eum (papam) illa die in basilicam magnam Leonianam, in cameram ubi sunt praeparata XI scannia et unum subsellium circa mensam domini pontificis, et lectus ejus bene praeparatus, in figura XII apostolorum circa mensam Christi, quando comederunt pascha. Ibi jacent in cubitis quinque cardinales, et quinque diaconi, et primicerius ad prandium, dato prius presbyterio in camera cum manibus, sicut in die Natalis Domini. Surgit inde, et venit ad locum qui dicitur Cubitorum, ubi agnus assus benedicitur, quem benedicit 106.0524A| et redit ad praeparatum lectum mensae. Tunc dominus pontifex tollit panem de agno, et prius porrigit priori basilicario dicens: Quod facis, fac citius; sicut ille recepit ad damnationem, tu accipe ad remissionem. Et mittit in os ejus, qui accipit et comedit. Reliquum agni dat XI discumbentibus, et aliis, quibus placet, et sic omnes comedunt. Ad dimidium vero convivium ex praecepto archidiaconi surgit quidam diaconus, et legit lectionem. Cantores autem ex praecepto domini pontificis cantant sequentiam quae sit conveniens Paschae modulatis organis, eaque finita, eunt, et osculantur pedes pontificis, qui dat eis coppam plenam potion, et accipiunt a sacellario unum byzantium. » Ita Ordo laudatus num.48, et fere eadem habentur in Ordine Romano Centii Camerarii, num. 35, ubi correctius pro τὸ Cubitorum, legitur Cubitorium.

Versus ascriptos triclinio satis elegantes vides, quique auctorem suum commendent. Sphalmata plura emendavi, quae exscriptoribus imputari debent; 106.0524B| nonnulla tamen, in quibus commode divinare non potui quid mendi cubaret, reliqui corrigenda lectori.

III.

Adnotato Neonis obitu, indicat translationem corporis ejus suo tempore factam, et ex hoc etiam capite commendat quaecunque de eo tradiderat. Subsequitur narrans rationem ob quam imago illa Salvatoris ad Brachium Forte diceretur. De ea forte immagine intelligenda sunt quae leguntur initio synodi celebratae per Gerbertum archiepiscopum anno secundo imperii Othonis III, indictione undecima sub immagine Salvatoris infra valvas majoris ecclesiae Ravennatensis: quam synodum ex manoscritto codice Vaticanae bibliothecae editit Ughellus in episcopis Ravennatibus, tom. II, pag. 351. In ogni narratione Agnelli vides primo quo vinculo foedereque conjungerentur pater et susceptor baptizati.Hinc compatris nomen summae necessitudinis signum habitum est, non modo inter susceptorem et susceptum, sed etiam 106.0524C| susceptorem et suscepti parentes, ex quo cognationis spiritualis canonicum vinculum ortum est, de quo canones, ac postremo conc. trid. , sess. 24, de Riforma. berretto. 2. Id vocabuli usurpatum aliquando videtur ad significandam amicitiae excellentiam. Sic monet Ducangius inter epistolas Stephani III exstare unam cum hac inscriptione: Pippino regi et nostro spirituali compatri. At fortassis ea compellatione intendebat pontifex Pippinum ad Ecclesiae tutelam excitare, patrem secum eumdem vocitans respectu ejusdem Ecclesiae. Amicitiae foedus et compaternitatis necessitudinem habes apud Petrum Damianum, lib. II, epist. 17.

IV.

Habes contrahendi mutui solemnitates et personas. Fidejussor adhibetur, qui etiam Mediator dicitur, et testis; tempus vero statutum quo mutuatarius mutuum reddere promittit constitutum vocatur. De his omnibus suis erudite locis laudatus Ducangius in Glossario Latinitatis, quae exscribere renuo, ne aliena expilare videar. Difficilius est divinare 106.0524D| qui Civis Fecici nomine veniat, ubi eum qui mutuum dederat in hunc modum Salvatoris effigiei loquentem Agnellus inducit: «Si terrenus homo mihi fidejussor fuisset, coegissem eum per judicem, aut Civem Fecicum, aut sic, aut sic recepissem pretium meum. Ex contextu apparet civem significari, qui vel ex officio, vel ob opinionem apud cives partam in hujusmodi negotiis debitorem, vel fidejussorem ad reddendum adigere poterat. Caeterum haeret acqua. Cumbum alibi navis genus memorat, mutuatarius, qua Constantinopoli Ravennam reversus est; cumbam alii quasi cymbam. Vide laudatum saepius Ducangium. Alia clara sunt, nec majori esamina indigenti.

VITA S. EXUPERANTII.

CAPUT PRIMO. Ecclesia B. Agnetis aedificata. Civitas Argentea in processu constructa. Felix patricius occiditur. Eudossia adventus. Tricolos aedificatur. 106.0525|

Exuperantius XIX, vir grandaevus, humilis et mitis, prudens in operibus bonis. Quod sui antecessores aedificaverunt, iste incolumis tenuit. Illius temporibus ecclesia B. Agnetis a Gemello subdiacono istius S. Ravennae ecclesiae, et rectore Siciliae constructa est, et multum eam ditavit in auro, argentoque, et palleis sacris, et civitatem Argenteam in processu construxit natalis ipsius martyris, et usque nostris temporibus perduravit. In diebus ejus occisus est Felix patricius ad gradus ecclesiae Ursianae mense Maii, et facta est domina Eudoxia Augusta Ravennae VIII. Ido Augusti. Nihil ampius seniores 106.0525B| nostri, et longaevi mihi de ejus Vita retulerunt. Non memorabilem habet historiam. Aedificator Tricoli, sed non consumavit.

CAPUTA II. Historiae ratio redditur. Sancti Exuperantii obitus, et sepulcrum.

Et si aliqua haesitatio vobis hunc Pontificalem legentibus fuerit, et volueritis inquirere dicentes, cur non istius facta pontificis narravit, sicut de caeteris praedecessoribus, audite, ob hanc causam. Nunc praedictum pontificalem a tempore B. Apollinaris post ejus decessum pene annos 800, et amplius, ego Agnellus, qui et Andreas exiguus sanctae meae hujus Ravennatis ecclesiae presbyter rogatus, et 106.0525C| coactus a fratribus ipsius sedis composui, et ubi inveni quid illi certius fecerunt, vestris aspectibus allata sunt, et quod per seniores et longaevos udivi, vestris oculis non defraudavi. Ubi [Et ubi] historiam non inveni, aut qualiter eorum Vita fuisset, nec per annosos et vetustos homines, neque per aedificationem, neque per quamlibet auctoritatem, ne intervallum sanctorum pontificum fieret, secundum ordinem, quomodo unus post alium hanc sedem obtinuerunt, vestris orationibus me Deo adjuvante, illorum vitam composui, et credo non mentitum esse, quia et oratores fuerunt, castique et eleemosynarii et Deo animas [animarum] hominum adquisitores. De vero illorum effigie si forte cogitator fuerit inter vos, quomodo scire potui; sciatis, quod me pictura 106.0525D| docuit, quia semper fiebant immaginas suis temporibus ad illorum similitudinem. Et si altercatio ex picturis fuerit, quod adfirmare eorum effigies non debuissem, Ambrosius Mediolanensis antistes in passione beatorum martyrum Gervasii et Protasii, de B. Pauli apostoli effigie cecinit dicens; cujus vultum me pictura docuerat. Qui jussu divino pontificatum finivit, et vitam IV Kal. Junii, sepultusque est in jam dicta basilica S. Agnetis Martyris ante altare sub porphyretico lapide. Alii ajunt post altare 106.0526A| subtus porfiretico lapide. Sedit annos. . . . . mestruazioni. . . . . . muore . . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI EXUPERANTII. Civitas Argentea quid, quidve processus? Fide Agnelli. Caetera, quae de Exuperantio narrantur, Agnello ignota. IO. Pauca in superioris dissertationis parte secunda, num. 5, aliud agens praemisi, quae tamen possint satis lectorem docere quid sentiam de communi sententia eorum, qui recentioribus saeculis de Ravennae rebus scripsere, quique ex hoc Agnelli loco se sufficiens documentum habere crediderunt, quo scriberent Exuperantium Ravennae episcopum Argentae oppidum struxisse. Nunc res paulo attentius est examinanda. Verba Agnelli sunt haec: « Illius (Exuperantii) 106.0526B| temporibus Ecclesia B. Agnetis a Gemello subdiacono istius sanctae Ravennae Ecclesiae, et rectore Siciliae constructa est, et multum eam ditavit in auro argentoque, et palleis sacris, et civitatem Argenteam in processu construxit natalis ipsius martyris, et usque nostris temporibus perduravit. » Fateor me hic nil solidum videre, cui superstruatur asserta Argentae aedificatio. Etenim ex quo altero scriptore antiquo, recentiorive oppidum illud civitatis nomine nuncupatum agnoscere possumus? Agnellus ipse infra in Vita Agnelli episcopi Argentam ipsam Rus vocat, ita enim habet: « Adquisivitque Rura in Ecclesia Ravennae Argentea, quae dicitur, et infra ipsius Ruris monasterium B. Georgii a fundamentis aedificavit.» Qui fieri potuit, ut idem, qui antea Argentam civitatem dixerat, postmodum Rus diceret? Praeterea ea verba, quae certe ad civitatem Argenteam referuntur, et quibus constructa dicitur « in processu natalis ipsius martyris, » et quae sequuntur « usque nostris temporibus perduravit, » satis, ut puto, clara 106.0526C| sunt, ut videamus nullo modo referri posse ad civitatem seu oppidum Argentae. Posteriora enim significarent scribentis tempore Argentae oppidum periisse, id enim verba ipsa sonant, et in similibus eadem frasi utitur Agnellus loquens de his, quae se vivente pessum ierant. Sic infra in Vita Maximiani « Et praedicta episcopia (arianorum) usque ad nostra tempora permanserunt, » et alibi eodem modo loqui amat. A quid est, civitatem Argenteam construi in processu natalis Martyris? Dicam quod sentio. Sermo hic de donariis a Gemello subdiacono rectore Siciliae oblatis Ecclesiae sanctae Agnetis a se ipso aedificatae.Inter ea civitas Argentea fuit, quae usui erat in processu fieri solito recurrente die natali sanctae Agnetis sacro; quod quidem donarium perierat Agnelli tempore recentiorum episcoporum, de quibus suo loco, prodigalitate. Hoc modo explicata rite sibi constat oratio. Verum cum varii antiquis processus essent, de processu hic agi, qui martyris ad cultum spectaret, nullus 106.0526D| ambigo. Πρόκενσον sive πρόκεσσον ἔχειν, seu ποιεῖν dicebantur Byzantini imperatores, cum solemni pompa adhibita ad palatia Constantinopoli proxima procedebant, vel ibidem morabantur, qua de re eruditissime Ducangius in Constantino poli sacra, lib. IV, sez. 11, n. 2, et in Glossario Graecitatis. Ex his tamen, quae in eam rem congessit laudatus scriptor, apparet eodem nomine vocatum ritum ecclesiasticum procedendi, quo episcopi cum clero et populo certis solemnititabus procedebant, quod ex eo fortesse, quia et ipse imperator cum pompa, et apparatu esse soleret, πρόκενσον fieri dictum frutto. Id astruit conc. Costantinopoli. sub Mena Attore. III, ubi dicitur: Ἐν 106.0527A| συνάξει τῆς δεσποίνης ἡμῶν τῆς θεοτόκου, καὶ ἁγίας Μαρίας, τῆς διακ ειμένης ἐν Βλαχέρνης, προκένσου ὄντος βασιλικοῦ: «In synaxi reginae nostrae Matris Dei, et sanctae Mariae, quae est in Blachernis, cum habebatur processus imperialis. » De processibus autem hujusmodi, quos ex imperatoris interventu ita specialiter vocatos conjici posse videtur, loqui existimo Anastasium in Agathone, ubi narrat, instante pontifice, episcopo cuidam ab imperatore interdictum, ne ad processum veniret. Processus hujusmodi cum imperatoris interventu, et pompa, Exuperantii, et successorum aliquot tempore Ravennae habitos, suadet Valentiniani ibidem mora, et conjecturae locum faciunt, mores et ritus Constantinopolitani in multis ab Ecclesia Ravennate affectati.Sic Ecclesiae eadem appellatione vocatae, qua celeberrimae Constantinopoli, ut sanctae Mariae in Blachernis, cujus operis scriptor Agnellus abbas fuit.

II.

Nel suo autem processibus celebritatem et laetitiam in natale martyrum intentam potius crediderim, 106.0527B| quam poenitentiam, seu expiationem, quae caeterum in litaniis, processionibus et rogationibus primario intendebantur; ac de hujusmodi processibus frequentia populi celebratis loqui arbitror Hieronymum ad Eustochium epist. 22, illam a processibus removens: « Martyres tibi quaerantur in cubiculo tuo, nunquam causa deerit procedendi, si semper, quando necesse est, progressura sis. » Idem suadet epist. 12, ad Gaudentium, et epist. 7, ad Laetam. Ad processus revocandam censeo pompam, qua festivis diebus per annum episcopus, seu Romanus pontifex ad missarum mysteria procedebat, de quibus in Ordinibus Romanis, qui dum agebantur a pontifice procedente dirimebantur lites, et causae, ut apparet ex Ordine primo a Mabillonio edito num.2, ubi Mabillonius ipse adnotat, « Sic causae nonnunquam in ipso processu finiebantur, unde processus vocabulum lingua nostra Gallica (imo et Italica) pro lite fluxisse, quidam viri docti opinantur. » Porro distintivo processuum 106.0527C| laetitiae, et celebritatis causa habitorum ab his qui expiationis et poenitentiae causa fiebant, apparet ex ipso ritu; etenim nella sua collecta in una Ecclesia habebatur, statio in altera, in illis vero procedebatur absque collectis. Vide indicem Stationum ab ipso Mabillonio editum, tom. II Musei Italici, ubi collectae adnotantur singulis diebus per Quadragesimam, minime autem in aliis. Novi oppositum quodammodo docuisse Mabillonium ipsum, cujus auctoritate deterritus, fere ab allatis scribendis recesseram. Stationes, quas collecta praecedebat solemnes, alias privatas 106.0528A| vocat ipse in Commentario praevio, num. 5. At dierum et occasionum distintio quibus fiebant, aliud suadere videtur. Hinc et modo oratio illa quae collecta improprie vocatur expiationis causa sempre adjungitur orationibus diei. Praeterea utrasque solemnes fuisse, vix dubitari posse reor ex Ordinum lectione, in quibus describitur pompa solemnis procedendi. Sic in Ordine primo, num. 2, e alibi.

III.

Quae vero donarii specie civitas Argentea? Profecto nisi mendum descriptoris vitio cubet (quod valde suspicor) argumentre licet, civitatis Argenteae effigiem in tabula expressam, argenteis videlicet bracteis obductam, quae in solemnioribus processibus, et potissimum in die natali sanctae Agnetis ornatus gratia exponeretur; nam caeterum in processibus quae deferebantur, ad missae ἀκολουθίαν pertinebant. Illud demum evincit hic de Argenta oppido minime Agnellum loqui, quod civitas illa vocaretur, quae episcopo gaudebat, caetera loca castra dicebantur. Vide ejus rei argumenta apud Ducangium verbo Castrum, et in 106.0528B| appendice primi tomi, verbo Civitas. Id etiam Civitatis Argenteae aedificationem, sive constructionem tribui potius Gemello quam Exuperantio, efficit, ut mirum sit belle adeo hinc Argentae oppidi initia intellecta, et Exuperantio attributa.

IV.

Verba illa aedificator Tricoli, sed non consumator, videntur hic irrepsisse aliunde, cum infra aedem illam a Petro Chrysologo fundatam narret Agnellus, et versus adjecti id ipsum probent. Hoc ipsum, quae immediate praecedunt et subsequuntur, vix alias separabilia, legenti suadent.

V.

Quae sequuntur astruendae Agnello fidei apprime faciunt; sincere enim fatetur se cum vel ex documentis, vel ex aedificiis, vel ex majorum traditione episcoporum gesta actaque intellexit, ea scriptis mandasse, cum vero omnia deerant, ne seriem pontificum interrumperet, ea dixisse quae sibi probabili conjectura vera videbantur. Perperam igitur ex elogiis generalia tantum tradentibus, argumentum sufficiens 106.0528C| visi sibi sunt habere plerique certa nonnullis episcopis ascribendi. Verum multo magis refelluntur fabulae pseudo-dextrinae a Fabro laudatae, et refellitur conjectura de epistola Hieronymi huic Exuperantio scripta; haec enim omnia Agnellus ignoravit, et ignoravere Ravennates Agnello seniores; utinam autem, quam hic Agnellus in scribendo fidem jactat, et in antiquioribus narrandis utcunque servasse fatemur, ubique, et in recentioribus custodisset, minusque suorum conterraneorum fabulis, suaeque in Romanam sedem aversioni indulsisset!

VITA S. JOANNIS ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΤΟΥ.

CAPUT PRIMO. Breve Joannis elogium. Basilicae S. Laurentii et sacelli S. Stephani aedificatio. Laurici Acta. 106.0527D| Joannes XX [primus Bacch.] virtute valde venerabilis, pauperum nutritor, pudicitia ornatus, amator castimoniae, ad cujus orationem angelica agmina descendebant. Mediocris corpore, tenuis facie, maceratus jejuniis, egenorum alimonia tributor. Ipsius temporibus Ecclesia B. Laurentii martyris, quae sita est in Caesarea, constructa ab Lauricio majore cubiculi Henorii imperatoris, cum summa diligentia compta esse cernimus mirae magnitudinis aedificiorum. Sed tamen de jam dicta Ecclesia non sileam, quomodo audivi a narrantibus. Idem Honorius Caesar jussit huic Lauricio ut in Caesarea ei palatium aedificaret. Qui sumpta pecunia in Caesaream pervenit, 106.0528C| ibique jam dictam basilicam beati martyris aedificavit. Quae cum omnibus consummata fuisset, reversus ad suum dominum, ut ei expletam aulam commissam 106.0528D| narraret; moxque eum turbatum invenit, et sedens imperiali habitu, ita architectum Lauricium in ira interrogare coepit, si tota regalis aula, quam ei fabricare jusserat, perfecta in suis operibus fuisset. Invidiosa et prisca fraus malivolos homines aures imperatoris temptaverant, quod beatus Lauricius non aedes imperiales, sed ecclesiam aedificasset. Qui respondens ait, magnam aulam honorifice struxisse, atria, excelsas arces et cubilia promiscua ad ipsius domus latera suffulsisse. Imperatoris ira quievit, qui dum ex longinquo itinere Honorius Augustus ad Caesaream pervenisset, vidensque sublimia aedificia, placuit valde sibi, qui cum intus fuisset ingressus, 106.0529A| veloci cursu Lauricius fugiens post sanctam aram, ut evadere potuisset. Quem cum jussisset Honorius comprehendere, cecidit in faciem suam pronus in terram, et factus in estasim, pretiosissima gemma, quam in corona capitis habebat, infixa est in uno ex lapidibus, suumque caput sursum erigens post nebulatis oculis, visumque receptum, vidit post ipsum Altare beati Laurentii, quod beatissimus papa consecraverat Johannes, stantem praedictum Lauricium, et athleta Christi Laurentius manum super Lauricii colla tenentem. Tunc imperator Lauricium justiorem se judicavit, et relicta iracundia, ac si patrem, eum venerare coepit, et secundum inseret omnes in palatio habuit. Vixit autem in mundi ipsius [istius] luce annos XCVI. Ipsius imperatoris temporibus defunctus 106.0529B| est in senectute bona. Sequebatur rex cum militibus lugentibus feretrum, sepultusque est in monasterio sanctorum Gervasii et Protasii, juxta praedittam ecclesiam mirabiliter decoratam musiva aurea, et diversorum lapidum generi, singulaque metalla parietibus juncta. Arca vero illa, ubi praestantissimum corpus requiescit, tanta perlucida, ut quidam asserunt, fuit, ut a praetereuntibus infra pium corpus videretur, et cur non hodie apparet, ut prisco apparebat tempore, ut nuper dicam, didici. Nescio nomen quis ille, imperator voluit ad suam abstrahere utilitatem. Nocte quadam astitit beatus Lauricius custodi ecclesiae, et dixit: Affer cinerem et aquam, et hinc sepulcrum meum, et postmodum diligenter lava. Quo facto candore evanuit.Alia vero die, cum venissent 106.0529C| caementarii ad tollendum, viderunt deteriorem, nunciaverunt praeposito, qui super vectigalia erat, deinde nunciantes in atria principis dimiserunt. Usque adhuc, et ipsam arcam non terra sustentat, neque lapis, et antequam in cubiculum arcae ingrediaris, manu dextera aspexeris juxta quod effigis trium puerorum musivo describeae sunt. Ibi litteras aureas invenies continentes ita: Stefano, Protasio [Gervasio], B. Martyrio, et sibi memoria aeterna Lauricius hujus dedicavit sub die III Kal. Octobris, Theodosio XV, et Placido Valentiniano. . . . . Et in arcu majoris tribunae in quanto valuimus legere ex parte, invenimus continentia ita; quod in quatuor annis et sex mensibus aedificationem consummassent, et finita sunt omnia, et in ingressu ecclesiae reperimus 106.0529D| scriptum, quod Opilius multum eam ornavit in argento et auro [ipsam exornasset frontem, qui ipse Opilius]. Et si diligentius inquiras, multus ornatus faralitiusmajorum vasculorum, tam coronae, quamque et calices appensorii, quos in ornamentis cernimus habere Ursianam ecclesiam ex ipsa martyris basilica sublati fuerunt. Et ipse sepultus est Opilius parte mulierum circa mediam subditam. Gemma vero illa, unde superius memoravimus, tam praestantior gemmis fuit, ut ad illius lumen noctu potuisset 106.0530A| homo per ipsam Ecclesiam gradere. Etiam, aiunt quidam, extrinsecus fulgebat, et apparet signum lapidis, ubi infixa fuit usque in praesentem diem.

CAPUTA II. Adventus Attilae. Joannis si verifica. Attila placatur.

Eo namque tempore, cum episcopalem cathedram Ravennatis Ecclesiae beatus jam dictus obtineret Joannes, contigit ut Attila rex Hunnorum fines Italorum vastaret, atque suis mucronibus populorum corpora jugularet. Cum ad oram Ravennatum propietà, ut eam eversam, et ejus habitatores telis interemisset, atque illius hostes, ut multitudo locustarum per sablonosa loca fusa jacerent, die 106.0530B| uno, et altero Ravennam propietàaverunt cum thoracibus et clypeis. Ipse vero rex lorica indutus, et circumfultus arma bellica, pectusque suum umbone tegebat, cristatus capite cum exercitu gradiebat. Quem ut sanctissimus praesul sensit Joannes, totus se cum magnis lamentis, et largissimis fletibus in orationem omnipotenti Domino pronus in faciem stravit, petivitque mortem animae suae, ut non suos filios vel filias, Ravennatesque cives in exterminium aut in consummationem videret evelli vel dissipari, et nec sua Ecclesia contaminata esset ab iniquis et crudelissimis hominibus, et non videret excidium civitatis in direptionem praedantium; ut animas illas quas ipse e superstitiosa gentilitate soli Deo adquisierat, paganorum non subjugatis [subjugatas] 106.0530C| manibus videret, et ne iterum ad errorem gentilitatis redirent, et ne animas illas fallacissimus diabolus suis ditionibus manciparet. Igitur dum sanctus in [vir] tota nocte pervigilans sisteret, et pro suis ovibus incessabiliter Dominum deprecaretur fixis in terra genibus, tunsoque pectore colaphis, expansis manibus Deum talibus vocibus deprecabatur: «Omnipotens Deus, cujus mirabilia inenarrabilia sunt, exaudi me servum tuum humilem, et peccatorem; suscipe orationem meam, piisime Pater; perveniant lacrymae meae ante conspectum misericordiae tuae. Adesto mihi Deus [meus], ​​qui ex nihilo fecisti coelum, verboque solidasti terram, qui super molem statuisti cacumina montium, qui formasti hominem ex liquido elemento, in cujus factura delectatus 106.0530D| es, et praecepisti ei te solum timere. Sub tuo, Domine, imperio omnia contremiscunt, ante tuum conspectum fugient [fugiunt] coeli, trement terra [terrae], montes commovebuntur, fluenta quassantur, trement angeli, metuent [metuunt] archangeli, trepidant dominationes, principatus, et potestates currunt [corruunt] , nubes et ara disperguntur, sol obscurat radios, luna obtenebrescit, caligine claritatem astrorum minuitur. Miserere nobis, formator humani generis, libera nos in manu forti et 106.0531A| brachio eccelso; salva nos per tuam sanctam victricem dexteram. Tu es, Deus, in coelo sursum et in terra deorsum, qui Pharaonem cum curribus et exercitibus suis in profundum pelagi demersisti, et Israelitica castra protexisti; qui Amalech evertisti et Amorrhaeos contrivisti; qui castra Assyriorum per angelum tuum sanctum centum quadraginta quinque millia prostravisti. Supplico, omnipotens Deus, ut tribuas nobis adjutorium de sanctis coelis tuis, quia tu conteres bella. Dominus nomen est illi per Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum, qui tecum vivit, et regnat Deus in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum. Amen. » Post vero, consummata oratione, surrexit de loco lacrymis rore pleno [plenus]. Alia vero morire 106.0531B| valde diluculo processit beatissimus quasi ad solempnia missarum, indutusque schemmata angelica ( Id est, ornamenta, Bacch. ) cum sacerdotibus, et clericis, et cum thurribulis ante illos incensa offerentes, cum ingenti lumine canendo, et Deo psallendo simul ad praedictum regem Attilam appropriateaverunt. Tanta etenim divina pietas institit, ut cor regis non solum ferocis lenocinia viderentur, sive corruscantia vestimenta viderentur esse deposita, verum etiam pro sanctissimo viro rex cum suis exercitibus adversus alium, si necesse fuisset, dimicaret regem, et quos nuper venerat perdere, postmodum defensaret. Igitur sedente rege in regali solio, vestimenta auro textilis, purpura indutus, videns eum a longe venientem ad se cum suis psallentem sacerdotibus, 106.0531C| ad suos ait: « Unde sunt viri isti candidissimi psallentes, vel unde venerunt, aut quid volunt? Ego enim tales homines nunquam meis visibus vidi, nive candidiores, prae omnibus pulcriores, et valde electi. Et iste, qui praevius eorum est, quasi angelus Dei? » Hi qui aderant respondentes dixerunt regi: « Domine invictissime, rex triumphator, virum istum quem in medio candidorum stantem et plorantem cernis, supplicare tuum potentem brachium, ut parcas, venit, misericordiam petit, pietatem tuam postulat. » Rex autem ad illos: « Ob quam causam? » Dixeruntque: «Ne floridam Ravennam in exterminio tradas, ut ad laetitia [laetitiam] cives civitatis restituas. » Iterum rex interrogans ait: « Et unde est ille?» Et dixerunt: « Etiam ipsius episcopati 106.0531D| sedem ipse regit: » et ait rex: « Interrogate eum, quid sibi vult, aut quale solatium illi impendet, vel pro qua causa ille nostris aspectibus stravit; » et respondentes regi dixerunt: « Audientes omnes virtutem tuam magnam, et manum tuam validam, et tuum esse potentissimum brachium, phalangasque tuas robustas; ideo hic vir venit ad te, et pro suis filiis cupit animam suam morti tradere, ne suae subversionem videat civitatis, quia fama tua victoriosa in omnem terram crevit, et maxime divulgata est. » Dixitque ad illos rex: « Quid dicitis inauditam rem ? Vestris sermonibus asperis aures meas tentastis. Nonne mundana lex censuit ut quicunque regis aures inutilia nunciaverit, gladium 106.0532A| jubet demoliri? Dicite mihi, o vos omnes qui hanc causam nostis, et diligentius curiose audiam; quomodo potuit hic unus homo tantos filios procreare? » Et respondentes de astantibus regi cum nimio metu et veneratione, timore territi dixerunt: « Non est ita ut noster arbitratur dominus; tamen si vultis audire quomodo sui filii sunt, veris assertionibus et certissimis eloquiis manifestemus. Non ex conceptu carnis, aut ex pollutione libidinis, sed spirituales filii sunt, quos ipse omnipotenti Deo adquisivit, et ex paganorum cultu pertraxit. Pro ipsis desiderat mori, pro ipsis se sacrificium offert, ut antequam vel unus ex suis ovibus estinto sit, antea se cupit tuo vibrante brachio gladio jugulari? » Audiens itaque rex hujusmodi verba per 106.0532B| unam scilicet horam in semetipsum contremuit, et facies ejus immutata est, vultus ipsius erat pallore praeditus, corque ejus maxima tempestas [tempestate] quatiebatur, et cogitationes invicem variae succedebant. Mens illius vagabat, consilia ejus in diversa rapta sunt, toto obstupuit corpore, in estasim factus est, et quod coram illo astaret talis sanctissimus vir qui angelicam faciem contemplare meruit, quem quotidie ad coelestia colebat [extollebatur] mente, cui sanctissimae ad sydera risonabant laudes , qui sanctis prophetis assimilatus est, et sanctorum apostolorum imitatus est praeconia, etiam Dominum imitavit Christum, qui se pro suis tradidit ovibus. Sed Christus Deus Dei Filius pro nobis miseris in fixura crucis ex corpore animam prodiit, 106.0532C| et de fauce Draconis hominem quem ex limo dudum condiderat, iterum reparavit, et postmodum rediit ad sedem supernam. His itaque gestis sensus regis ad eum reversus est, et qui nuper mente captus esse ab hominibus videbatur, sancti viri intercessionibus ad propriam [suam] redditus est intelligentiam. Exclamavit autem dicens: «O bonus Pater, qui pro suis filiis se obtulit morti! O inenarrabilis mansuetudo! O beata tolerantia [amplissimaque sapientia! ]. Iste se pro omnibus tradidit, et talem Domini sui fidelitatem incorruptam bajulat, ut moriatur ille antequam commissis ovibus quispiam vinctus educatur. Bonus pastor sanctissimus vir, dignus, Deo suo fide probatus.» Et ait rex beato papae Joanni: « Tibi, Pater, omnia concessa sunt. Ecce 106.0532D| non levabo lancem meam super plebem tuam, nec vibrantem frameam mittam, nec lituus militiae meae sonabit ultra auribus vestris. Unum est tantum, quod facere vobis oportet. Cives autem [enim] tui valde ingeniosi et solertissimi sunt, ne dicant illi de me, quia expulimus eum fraude deceptus, posteaquam tam mihi quamque meis exercitibus vituperium adhaerescat [adcrescat]. Tuam [Tua] denique sanctitatem [sanctitas] mollivit cor meum. Ite celeriter, et portas vetras in terram strate, et quadrato muri foramine reserate, et transeam per mediam civitatem. Equorum meorum ungulae conculcent portas vestras, nihil nocemus cuipiam, nec ullas molimus insidias, neque aliam injuriam patietis. Ideo 106.0533A| haec facite, ne alii de alia oppida dicant: Ravennam demolire, neque subjugare potuit; ubi [ibi] contritus est ipse cum exercitu suo, terga dedit, in fugam versus est, et fiant viribus meis verecundia pejora quam in caeteris regibus praedecessoribus meis, qui longinquo tempore praefuerunt. Nunc in extremis est dies, et nox sidus perducente hic pernoctabo, vespere vero prima lux diei insurgente ex vestris finibus proficiscar. » Tunc sanctissimus Joannes ad suam urbem cum nimia celeritate se recepit, et excussae de cardinibus portae civitatis in terra projectae sunt, et patefacta hostia superliminaria nuda permanserunt, hostesque illius per totam noctem Ravennenses plateas circumeuntes, una ex altera parte civitas transmeavit. Alia vero 106.0533B| die valde diluculo sol cum rutilo procedente Attila rex Ravennam ingressus est, et sedens in velocissimum animal cornipedem praedictae civitatis hostia calcans, vectes cum clavibus et serris ante eum allatae sunt, et nihil exinde aliquid subripere voluit. Cives vero formidabant magno timore perculsi, et extemplo illorum omnia ferocitate corporum revoluta sunt, imbecilles facti, trementes gementesque cum magnis suspiriis coelestem Dominum invocantes. Igitur egressus extra civitatem magnis laudibus ante illum praeibant, ornatasque cunctis plateis, diversisque floribus civitas decorata, fit postmodum ingens alacritas, et majores, nec non pusilli, et mediocres immensa laetitia, quia quod rex suis oculis magnae civitati cumspexit, de coelo illius furia 106.0533C| mitigata, illaesam Ravennam post tergum reliquit. Ex illo denique die non in tanta crudelitate perseveravit, et sine bello commisso ad proprium reversus est regnum, et non tantum viribus fortior fuit, sed ingeniose praeliabat, unde de eo in proverbiis dicitur: « Attila rex, priusquam arma sumeret, arte pugnabat, et post haec omnia a vilissima muliere cultro defossus, mortuus est. » Sufficiat nunc vobis hodie de viri sancti istius vita audire. Tempus enim prope est, jamque sol duplicat umbras, et obtenebrescit dies, deficit hora. Tamen qui me curiosius vult cogere, unde scripsi supra, quomodo vir iste sanctus mortali corpore positus angelicam spiritualem contemplasset effigiem, si post triduum imbecillis non fuero, divino potente auxilio, antiqua 106.0533D| verba, quae olim meis auribus insonuerunt, velut diversa olera calathis posita maximis characteribus literarum stylo exaratis, vestris feram conspectibus.

CAPUTA III. Odoacre a Theodorico devincitur, qui Ravenna potitur. Joannes regem placat, propitiumque Ravennatibus reddit. Alia de Teodorico.

Externa denique die modica molestia corporis coarctatus non vobis omnia valui praedicti sancti viri miracula narrare; sed tamen divina miserante clementia orationibus vestris . . . . . . . , quae ex grandaevis viris narrantibus audivi, si verba meminero 106.0534A| hodie explicabo. Cum istius temporibus, postquam pons Apollenaris Ravennae concrematus est nocte in Pascha quarto Nonas Aprilis, juxta Strovilia Peucodis, non longe ab urbe Ravenna applicuit Theudericus fuisset cum hostibus suis in campo qui vocatur Candiani, postquam duabus vicibus Odoacrem superavit, qui illo tempore regnum Ravennae obtinebat . Tunc exiit Odoacer ad praedictum campum cum exercitu suo, et superatus est tertio, et ante faciem Theuderici terga dedit, et infra civitatem se clausit, et abiit ad Ariminum, et venit exinde cum Dromonibus in portu Lione, ubi postea palatium modicum aedificare jussit in insula non longe a littore maris, ubi nunc monasterium Sanctae Mariae esse videtur infra balneum non longe ab 106.0534B| Ravenna milliario VI. Et nunc in nostris temporibus praedictum palatium servi meos demolire jussi, et Ravennam perduxi in aedificio domus meae, quam a fundamentis aedificavi jure materno, quae vocatur domus presbyteralis in regione quae dicitur ad Nymphaeos, juxta ecclesiam sanctae Agnetis martyris, et ab alia parte numero Bando primo non longe a Milliario aureo. Tandiu [Tamdiuque] exercitus Theuderici fame [famis] perdomuit, quamdiu coria, vel alia immunda et horrida urguebantur comedere, et multa corpora, quae servata sunt a gladio, fames peremit. Et factus est terraemotus magnus valde gallorum cantu septimo Kal. Januarii. Et dedit Odoacre Theuderico filium obsidem quinto Kal., et post quatuor menses est civitate Classe ingressus. 106.0534C| Post haec autem vir beatissimus Joannes archiepiscopus aperuit portas civitatis, quas Odoacer clauserat, et exiit foras cum crucibus, et thurribulis, et sanctis Evangeliis, pacem petens cum sacerdotibus et clericis, psallendo in terram prostratus. Obtinuit quae petebat. Invitat novum regem de Oriente venientem, et pax illi [illa] ab eo concessa est, non solum Ravennensis civis [Ravennensibus civibus], sed etiam omnibus Romanis, pro quibus beatus postulavit Joannes. Et subiit Ravennam tertio Nonas Martias. Post paucos dies occidit Odoacrem rex in palatio in Lauro cum comitibus suis. Postquam jubente Theuderico interfectus est Odoacre, solus et securus regnavit Romanorum more.Omnes adversarios devictos trigesimo regni sui anno 106.0534D| Ravennianum exercitum in Siciliam misit, depopulavit, et suis ditionibus mancipavit. Et ipsius temporibus a parte aquilonis ab omnibus visum est coelum ardere. Symmachus et Boetius patricii, Theuderico jubente, carne propinqui, civesque Romani cum securibus capitibus amputati sunt; et Joannes papa Romanus post legationem de Oriente cum Ecclesio episcopo Ravennae jussu regis Ravennam ductus ab Theuderico coarctatus est, et tandiu detentus est, quandiu mortuus, et infra carcere publico in arca marmorea sepultus est. quae permanet usque in praesentem diem. Theudericus autem 106.0535A| post triginta quatuor annos regni sui coepit claudere ecclesias Dei, et coarctare Christianos, et subito ventris fluxum incurrens mortuus est, sepultusque est in Mausoleum quod ipse aedificare jussit extra portas Artemetoris, quod usque hodie vocamus ad Farum, ubi est monasterium sanctae Mariae, quae dicitur : Ad memoriam regis Theuderici. Sed, ut mihi videtur esse, sepulcro projectus est, et ipsa urna ubi jacuit, ex lapide porphyretico valde mirabilis, ante ipsius monasterii aditum posita est. Sed satis vagatus sum per diversa, ad nostra revertamur.

CAPUTA IV. Privilegium supposititium Valentiniani pro ecclesia Ravennati. Valentiniano Ravennam ornat, et munit.

Multa sanctitas fuit in praedicto viro Joanne, et cum ad aures Valentiniani Imperatoris ejus fama devenisset, per multa opera [tempora] cupierat eum videre. Sed nihil nociva sunt, quae superius explicare debui, ut non obmittamus, inferius notemus. Quamobrem Valentinianus serenissimus ex patre Constantio Gallae Placidiae filius ad sanctum pontificem propriavit Joannem, et excusso diademate capitis vocum metu et reverentia salutavit, atque ab eo benedictione percepta hilari vultu recessit. Non post multos dies idem Augustus sub consecratione B. Joannis antistitis XIV civitates cum suis ecclesiis largitus est archieratica potestate, et usque in praesentem diem quatuordecim civitates cum episcopis 106.0535C| sub Ravennae Ecclesia redactae sunt. Una vero episcopalis cathedra civitas destructa deest, cujus vocabulum Brintum dicitur, non longe a Bononiense urbe. Iste primus ab Augusto pallium ex candida lana accepit, ut mos est Romanorum pontifici super duplo idem induere, quo usus est ipse et successores sui usque in praesentem diem. Celsam etenim Valentinianus illo in tempore Ravennam tenebat arcem, regalemque aulam struere jussit in loco qui dicitur ad Laureta. Ideo Laureta dicitur, quia aliquando triumphalis victoria facta ibidem fuit. Antiquorum talis erat ritus, ut quicumque de inimicis vel hostibus triumphabat, corona laurea ejus capiti cingebatur, unde apud veteres laudis nominabantur.Post vero sublata d litera, addita r, ipsa arbor laurus dicta 106.0535D| est. Et in ipsa domo regia multo tempore Valentinianus commoratus est, et hinc atque inde ex utraque parte plateae civitatis magnae moenibus [magnis moenibus] decoravit, et vectes ferreos infra viscera muri claudere jussit. Ideo tanta illi [illius] solertia fuit ut non solum pro ornatu vectes ferreos apparentent, verum etiam, si aliquo quoquo tempore gens aliqua contra hanc civitatem dimicare voluisset, 106.0536A| ut si non tanta arma, ut opus fuisset, inventa essent, ex ipsis vectibus sagittas lanceasque, vel alios facerent gladios, aut pro aliqua utilitate, ut diximus, istius moeniae ferrum expenderent, qui etiam istius muri civitatis multum adauxit. Cingebatur autem antea, quasi unum ex oppidis, et quod priscis temporibus angustiosa erat, idem Augustus ingentem fecit, et jussit ac decrevit ut absque Roma Ravenna esset caput Italiae.

CAPUT V Ecclesia sanctae Crucis aedificata a Galla Placidia. Singleida alteram sancti Zachariae construit. De Galla Placidia tra l'altro.

Interea cum illo tempore mater Valentiniani Augusta Galla Placidia ecclesiam sanctae Crucis redentricis 106.0536B| nostrae aedificaret, nepta ipsius nomine Singleida [Singledia] nocte quadam per visum ammonita, cui adstitit vir in candidis vestimentis canitie capitis decoratus, pulcherrimaque barba, et dixit: « In illo et in illo loco non longe ab hac sanctae Crucis ecclesia, quam amita tua aedificare jubet, quantum jactum sagittae est, construe mihi monasterium, sicut designatum inveneris [et ibi ubi inveneris] in terra, crucis similitudine [similitudinem]. Sit ibi altare consecratum, et impone meum Zachariae vocabulum, Praecursoris pater. » Quae mox vigilans cucurrit citius ad locum, ubi designatio illi ostensa fuerit [fuerat]. Invenit quasi ad manus hominis cavatum fundamentum fuisset. quae mox 106.0536C| procurrens [praecurrens] retulit Augustae cum gaudio magno, et petit ab ea operarios. Largivitque illitredecim aedificatores, et statim coepit aedificare, ut designatum invenit, in bissenosque dies, et unum insuper omnia construxit, et ad effectum perduxit, et consecravit, ditavitque eum in auro, et argento, et coronis aureis, et gemmis pretiosissimis, et calices aureos , quos in Nativitate Domini procedunt, et per quos sanguinem Domini portamus [potamus], in sancta Ursiana Ecclesia, inde fuerunt. Et juxta labellum calicis sic invenimus scriptum: Offero sancto Zachariae Galla Placidia Augusta. Ipsaque Singleida [Singledia] ibidem requiescit. Sepulcrum ejus nobis cognitum est.Galla vero Augusta aedificavit ecclesiam sanctae Crucis pretiosissimis lapidibus structam, et gypsea metalla sculpta. In 106.0536D| rotunditate arcus versus metricos continentes ita: Christum fonte lavat paradisi in sede Joannes, Qui vitam tribuit felicem martyremmostrat.

Et in fronte ipsius templi introeuntes pili januas desuper raffigura a quatuor paradisi flumina, versus exametros et pentametros, si legetis, invenietis. Christe, Patris Verbum, cuncti concordia mundi, Qui ut finem nescis, sic quoque principium.

106.0537A| Te circum sistunt dicentes ter Sanctus, et Amen Aligeri testis, quos tua dextra regit. Te coram fluvii currunt per saecula fusi Tigris, et Euphrates, Phison et ipse Geon. Te vincente, tuis pedibus calcata per aevum Germanae mortis crimina saeva tacent.

 Et dicunt quidam quod ipsa Galla Placidia Augusta super quatuor rotas rubeas marmoreas, quae sunt ante nominatas regiasjubebat ponere cereos statos cum manualia ad mensuram, et jactabat se noctu in medio pavimento Deo fundere preces, et tandiu pernoctabat in lacrymis orans, quandiu ipsa lumina perdurabant. Et si vultis inquirere annologiam Maximiani archiepiscopi, Chronicam legite. Ibi plura de ea et de multis imperatoribus et regibus invenietis. Ipsa quoque Augusta, postquam a quodam Athulpho relicta est, ab Honorio imperatore 106.0537B| Constantio comiti in matrimonium data est, et post se quasi successorem Imperator reliquit. Unoque anno Constantius post mortem Honorii gentibus imperavit, morbo correptus vitales auras amisit. Et reliquit filium modicum Gallae, Valentinianum nomine. Cum bis ternos annos et quatuor tempora anni Valentinianus esset, divo Honorio patruo suo in imperium successit, qui triginta et unum annis in imperio durans Romae occisus est in loco qui vocatur ad Laurum.

CAPUT VI. Gallae Placidiae obitus. Aquileia capta ab Hunnis. Basilica sancti Joannis Evangelistae aedificatur.

Galla vero non vidit necem filii, quia antea Romae obiit v Kal. Decembris. Apparuit post haec 106.0537C| stella in coelo ardens per dies triginta, et capta et fracta est Aquileia ab Hunnis. Arsit Ravenna Idibus Martii, et multae opes ab igne crematae sunt. Sepulta est Galla Placidia in monasterio sancti Nazarii, ut aiunt multi, ante altarium infra cancellos qui fuerunt aerei, et qui nunc lapidei esse videntur, aedificavitque ecclesiam sancti Joannis Evangelistae. Cum esset angustiosa per discrimina maris gradiens, orta procella, carina quassante [quassata Bacch. ] a fluctibus, putans mergi in profundum, Deo votum vovit de apostoli ecclesia. Liberata est a furia maris.Et infra tribunam ipsius ecclesiae super capita imperatorum et augustarum legitur ita: Confirma hoc, Deus, quod operatus es in nobis: a templo tuo Hierusalem tibi offerent reges munera. 106.0537D| Et desuper alium versum inveniens sic legentem: Sancto ac beatissimo apostolo Joanni Evangelistae Galla Placidia Augusta cum filio suo Placido Valentiniano Augusto, et filia sua Justa Grata Honoria Augusta, liberationis periculum maris votum solventes. Iterumque aedificavit ecclesiam sancti Stephani in Arimino. Quid adhuc? Melius est mihi tacendo praeterire, quam per avia et antiqua discurrere. Redeamus ad praedictum stadium, et de nostris pontificibus sine mora loquamur; dignus est enim 106.0538A| jam suus successor introduci. Sed tua facta, o B. Petre Chrysologe, quis sufficiat narrare? Etiamsi vox mea excreverit adamantina, et aereum pectus, et centeni mei versus in ligariis fuerint, sic nec omnium facta vestrorum narrare opossum.

CAPUT VII. Sanctus Joannes inter missarum solemnia angelum videt. Eiusdem obitus et sepulcrum.

Igitur beatissimus papa, qui Ravennae praesul superius nominatus Joannes in basilica beatae Agathae missarum solempnia canens, cum omnia expleret juxta ritum sanctorum pontificum, post lectionem Evangelii, post protestationem, catechumeni viderunt mirabilia quibus datum fuit videre. Cum autem beatissimus inciperet canonica verba cum supplicationibus 106.0538B| Deo dare, et super hostiam signum crucis imprimere, subito angelus de coelo venit, et stetit ex altera parte altaris in conspectu ipsius pontificis, et post expletam sanctificationem, cum corpus Domini percepisset, voluit diaconus adimplere levitae ministerium. Non viderat quod erat calicem porrigere. Subito amotus ab angelo est, et sanctum calicem angelus pontifici porrexit. Tunc universi sacerdotes cum populo coeperunt timere, et horrere, videntes sanctum calicem a semetipso inclinatum ab ore pontificis, et iterum in aere se super sanctum altare recipi. Intentio magna valde in populo adcrevit. Alii dicebant, non levita dignus; alii adfirmabant, non, sed visitatio coelestis.Et tam diutissime angelus juxta sanctum virum stetit, quousque expleta 106.0538C| fuissent solempnia missarum. Non post multum temporis, benedixit [benedictis] filiis suis, Ravennenses cives, cum alacritate, quasi ad dapes invitatus [invitans], alacri vultu dies cum vita finivit Non. Junii. Sepultus est in praedicta sancta martyris basilica post altare, in quo loco ubi angelum stantem vidit, effigiemque ejus super sedilia raffiguram quotidie conspicimus; apparetque fuisse tenui forma, et nigri capilli, paucos canos; sed sanctitate aetatem superavit, quia coelestis Dominus plus mentes quam aetates comprobat. In sensibus fides geritur, non in annis. Et ad ejus effigiem infra orbita intus in ecclesia Ursiana per omnem noctem, usquequo suffixa ecclesia renovata est, clari luminis candela fulgebat.Ego enim, fratres, sicut promisi, 106.0538D| in quanto valui, favente Deo, istius Vitam finivi. Modo sanctum Petrum Chrysologum ipsius successorem intromittam.

CAPUTO VIII. Auctoris ad vitam sancti Joannis meditationes.

Tamen cui assimilare possumus beatissimi Vitam Joannis si requirimus, cum multis Patribus. Si vestris placet obtutibus non respicite [respuite], et si forte fefellero, indulgete; haec enim dico ad vestri aedificationem animi. Homines sumus, et humanis 106.0539A| casibus subjacemus. Propheta ergo videns nos carne indutos fragili in noxa istius gurgitis volutari, exclamans ait: Omnis homo mendax. Sed palam [omnibus] vobis veniam peto, non parvitate [protervitate] tumida, sed humilitate plena. Hunc enim virum forsitan cum Jacob patriarcha similare potero? Quando Jacob angelum tenuit, et non ire sinivit, dixit illi Angelus: Dimitte me, aurora est. Qui respondit: Non dimittam, nisi benedixeris me; et in eodem loco angelus benedixit eum. Huic enim non benedixit angelus, sed corpus Domini cum sanguine dedit. OH!mihi in parte ultima vitae, quis tale sanctificatum corpus et sanguinem Christi dedisset, ut quod meritus non sum accipere in vita, utinam in egressione animae fuissem! Imitavit vir iste 106.0539B| David [sicut audituri estis. Cum vidisset autem David] angelum caedentem populum extendisse manus super Hierusalem ait: Obsecro, Domine, vertatur manus tua super me. Et iste a rege, cum requisitus fuisset quid vellet, manifestatus est, et pro suis ovibus desiderat mortem. Tunc rex pacem quam pontifex petierat largivit; David propter sua peccata, quia praesumpsit numerum obtinere quem Deus ut arena multiplicaverat maris. . . . . . . . Hic autem rex expugnaturus erat civitatem propter peccata populi, quia aliquanti tepidi erant fidei; sed sancti viri orationibus istius, et regem mitigavit, et Dei misericordiam ad se inclinavit.Alio assimilabitur viro Tobiae nomine, ad cujus nuptias Raphael angelus missus est, et ut imitaret patrem et visum redderet. 106.0539C| Istum vero et visitavit, et sui ministri vicem peregit. Zaccaria denique ille magnus sacerdos, cujus filius in adventu Domini nostri Jesu Christi non solum aequiparavit prophetas, sed omnibus praecessit, quem ante Deum sanctum Evangelium justum commemorat, angelum intuens mutus effectus est . Qua hoc? Quia Zacharias dubium se credidit habere filium, eo quod frigescerat sanguis, et processerat in diebus multis. Et si dubius fuit de coelesti nunzio, quomodo eum evangelista justum commemorat? ait enim de Zacharia et Elisabeth: Erant ambo justi ante Deum. Quid est hoc? Quomodo potest fieri?Dicat David: Non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Audi e lavoro: 106.0539D| Ecce enim coeli non splendent, et stellae non sunt mundae in conspectu ejus. Quanto magis homo putredo, et filius hominis vermis? Petrus autem, cui in coelo et in terra potestas solvendi et ligandi data est, et claves regni coelorum traditae sunt, dicit: Exi a me, quia homo peccator sum. Et si apostolorum princeps se peccatorem comperit [conspicit], quomodo evangelista connubium dictum, [sacerdotem connubio junctum] justum commemorat ante Deum esse? Veniat Manasses, dicat cum evangelista, Abraham, Isaac et Jacob [et semini eorum, justum Abraham, Isaac et Jacob], qui non peccaverunt tibi. In 106.0540A| hoc loco ideo semini dixit, id est Christo, non seminibus, juxta quod dictum est Abrahae: in semine tuo benedicentur omnes tribus terrae. Semini in unum, semibus in multis. Ante Dei namque oculos nullus liber invenitur, sicut ait Salomon; non enim est homo super terram, qui faciat bonum et non peccet. Ante conspectum divinae majestatis terribiles visiones sunt; ibi enim angeli tremunt, arcangeli metuunt, pavent throni, terrentur dominationes, ruunt potestates, formidant principatus, commoventur virtutes coelorum, pertimescunt justi, terra fugit, elementa quassantur. Et homo, qui ex inquinamentis natus, insuper peccati servus, quomodo justificatur? Audi Job: Quis potest ante eum apparere mundus natus de muliere? Charitati vestrae peto mihi 106.0540B| indulgentiam, vel etiam veniam modicam concedite, quia hodie fatigatus ex humanis negotiis, sed gravatus somno, non corpus refocillavi. Non vobis gravis appareat de istis quaestionibus, quia, largiente Domino, si vita comes fuerit, crastina explicabo. Et si aliqua intercesserit dilatio, et citius nodum quaestionis non solvero, sanctum imitamini Evangelium, sicut ait: Patientiam habe in me, et omnia reddam tibi. Non me judicate ut inscium; nisi dilatatore. Sed Zacharias quomodo justus? Aut quomodo David eructuans: Nullus vivens ante Deum justificatur? Aut quomodo Manasses dicens: Abraham et caeteri, qui non peccaverunt tibi, Domine? Aut quomodo Moyses intonans ait: Dominator Domine, Deus misericors et clemens, nullusque apud te per se innocens est. In posteris 106.0540C| verbis explicabo: quid multifaria necesse est, quam istius qui ex Aegypto plebem duxit, qui mare tumidum ut molem stare fecit, qui manna populum in eremo cibavit, qui de caute aquam produxit, cujus manus gravis Amalech interiit, qui Chananaeorum regem contrivit; qui Ethan fluvia siccavit; qui laticem potus amarum, et indictum per lignum potabilem fecit; qui in Sina verba legis in binis lapideis tabulis accepit; cujus facies solis rutilum superavit, qui aereum serpentem pro plaga Israelitica in eremo exaltavit; cujus inimicos terra absorbuit; qui vitulum aureum confregit; qui cum Deo, quasi cum amico, facie ad faciem locutus est; qui per columnam nubis diei et noctis igneam Israeliticum protegebat exercitum; cujus super haec omnia angelus in 106.0540D| ministerium datus est, dicente Domino: Ecce mitto angelum meum, qui praecedat te et custodiat semper. Ita huic viro sancto Joanni custodem corporis ex coelis angelum misit; sed ista omnia, quae superius nodis alligata enixius reliqui, quomodo justificetur homo, aut quomodo in peccatis moretur vel regretetur, in sequenti sermone, ut fastidium non creetur, in Vita sancti alterius viri, donante Domino, gratanter nunciabo. Rexit autem beatissimus iste Joannes Ecclesiam suam annosXVI, menses X, dies XVIII.

OSSERVAZIONI Ad Vitas SANCTI JOANNIS ANGELOPTI ET JOANNIS II. 106.0541A|

Ricapitolazione cronologica. Cubiculariorum officium. Subditae in basilicis locus. Monasterii nomine apud Agnellum quid veniat? Mortuorum corpora an intra basiliche sepelirentur? Nonnulla ad chronologiam spectantia pro Attilae et Theodorici aetate. Eorumdem Acta illustrata. Valentiniani privilegium pro Ravennate Ecclesia supposititium. Gallae Placidiae Stemmata, paternum ac maternum. Liturgica non nulla.

IO.

Ex allatis supra in dissertatione postrema apparet huc in unum duorum saltem episcoporum ejusdem nominis Acta confluxisse. Porro facili negotio ea quae ad Angeloptem spectant discernuntur, ac ea fere sunt quae Valentiniano ascribuntur, nonnulla vero ex his quae Gallae Placidiae Augustae. Dedica 106.0541B| sacelli a Lauricio constructi nullo modo ad Honorii tempora spectare potest ex consolari nota Theodosii, de qua suo loco. Observandum etiam est plura hic tradi a nostro de Theodorico, et aliis, quae sunt per πρόληψιν anticipata.

II.

Duorum clarissimorum virorum labore templum D. Laurentio dicatum a fundamentis aedificatum, ornatumque exhibet Agnellus; prior Lauricius, secundus Opilio fuit. Lauricium majorem cubiculi imperatoris primo vocat, postmodum architectum. De Opilione tradit ornasse eumdem templi faciem, et basilicae pretiosa donaria obtulisse. Quod spectat ad Lauricium vix alias inter officia domus Augustae imperatorum, sive Orientalium, sive Occidentalium mentio occorrerit majoris cubiculi. Forte tamen munus hoc idem est ac praepositus sacri cubiculi, de quo in Cod. Theod. lib. VI tit. 8, et lege penult. , C. de Praeposit. sacco. cubo., anno CCCCXXII, Honorio XIII et Theodosio X. Macrobium virum illustrem 106.0541C| ad ejus muneris honorem provectum ostendit laudata Codicis Theod. lex, vivente adhuc Lauricio, qui proinde dignitatem antea gesserat. Quo autem gradu essent ex ejus legis Decreto, qui praepositi munere functi fuerant, ostendit lex ipsa: «Qui sacri cubiculi nostri fuere praepositi, vel nunc esse coeperunt, vel quos postea sors ad ascendendi hujus gradum fastigii devocarit, ea dignitate fungantur, qua sunt praediti qui eminentissimam praetorianam et urbanam meruerint praefecturam, aut certe militarem magisteriam potestatem, ita ut sit inter eos post depositas administrationes nulla discretio.» Cubicularii etiam nomine κατ' ἐξοχὴν praepositum vocatum indicant acta in concilio Ephesino contra sanctum Cyrillum, ubi κουβικουλάριος honoris causa dicitur μεγαλοπρεπέστατος, καὶ φιλόχριστος. Epistola comitis Irenaei ad Orientales: Τὸν μὲν μεγαλοπρεπέστατον, καὶ φιλόχριστον κουβικουλάριον Σχολα στίκιον, ἔπεισαν ὁμολογούμενον, quae ad Lauricii tempora spectant, et ad ejus dignitatem discernendam. Ita eunuchis qui cubiculariorum 106.0541D| gregem constituebant, ad summos honores via patebat, ex quibus Lauricium unum fuisse consequens fit. Architectum autem illum vocat noster, quod aedi struendae praefuerit, et rationem praescripserit. Nec aliud de Opilione statuendum censeo, qui ornandam curaverit basilicae faciem, et pretiosa donaria religionis causa eidem basilicae contulerit, seque ibidem post fata tumulandum voluerit.

III.

Sepulcri hujus locum designat noster, sed vocabuli barbarie tenebras affundit, quae efficiunt, ut ab eo explicata ulteriori explicatione indigeant: « Et ipse, inquit, sepultus est Opilius parte mulierum circa mediam Subditam, » quae in basilicis esset pars mulierum satis superque constat, nec plura addere vacat in re compertissima. Quae vero ex basilicae aedibus Subdita nuncuparetur, non licuit usque in hanc diem cognoscere. Cum Christianorum veteres basilicae tum Graece cum Latinae in partes 106.0542A| interiores ac externales distintintur, ut saltem dignoscatur an pars illa quae Subdita apud Agnellum audit, ad interiores vel ad exteriores pertineret, pendere videtur a celebri quaestione illa, quae plures exercuit scribentes, utrum videlicet intra basiliche sepelirentur defunctorum fidelium cadavera, quo de argumento affermativam sustinens , novissime egit eruditus, mihique arcto amicitiae vinculo charus Ludovicus Muratorius, dissert. 7, ad clarissimum virum Joannem Ciampinium in primo Ane dotorum suorum volumine nuper edito. Qua in re plurimam lucem ex Agnelli opere affulgere mihi videor videre. Solenne enim illi est distinguere inter basiliche seu ecclesias, et monasteria.Basilicarum seu ecclesiarum vocabulo intelligit quod voces ipsae sonant, nec ulteriori explicatione indiget. Monasteria vero ea vocat quae quidem divino cultui dicata erant, sed privatorum quodammodo usui inserviebant, nec publicis utriusque sexus Christianorum conventibus patebant, quod basilicarum juris erat; oratorio, seu 106.0542B| sacella ali dixere. Distinctio inter basilicam, et monasterium passim in toto opere videre est . promiscuis aliis calci infixis mirabiliter apparente, super capitaque omnium columnarum ipsius Maximiani nomen sculptum est; Monasteria vero parte virorum, etc.Quod quidem passim factum, exemplo sit non modo Vaticana vetus basilica, quam exhibent inter caeteros eruditissimus Ciampinius in Opere de Antiquis Constantini Aedificiis, et novissime Bonanus in lib. de summorum pontificum Numismatibus prodromi loco exhibitiono ad celeberrimum toto orbe Vaticanum 106.0542C| templum spectante, sed et in praesenti S. Felicis in Pincis prope Nolam basilicae facies. Imo et id recentius apud monachos consuevisse, probatur ex Cavensis monasterii ecclesia, in qua corpori medio, quod capsum Gregorii Turonensis vocabulo appellare liceat, circumposita sacella apparent parietibus ipsius capsi adhaerentia; inter quae illud ex Odaei parte situm est, in quo antiquissimorum ejusdem monasterii Patrum sacra lipsana conduntur; adestque facto aliquorum graduum descensu alterum, ubi ex antiquissimo more defunctorum corpora sepeliuntur ossibus proinde scheletisque refertum.Ejus rei originem ex eo petere debemus, quod cum minime liceret intra basiliche mortuorum corpora sepelire, circa easdem tamen coemeteria fieri fas erat, ubi paulatim, vel singulorum id ferente ingenio, vel praesulum efficiente religione, sacella, quae Agnello monasteria dicuntur, sunt condita. Hinc arbitrar a circumpositis sacellis basiliche ipsas ex martyris nomine, cui dedicatae erant, coemeterii quandoque 106.0542D| vocabolo nuncupatas. Sic Innocentius papa, epist. prima ad Decentium: «Non longe portanda sunt sacramenta, nec nos per diversa coemeteria constitutis presbyteris destinamus. » Quare et laudata Nolana S. Felicis basilica coemeterii nomine, ob circumpositas minores aediculas, fidelium sepulturae dicatas (in quibus et modo arcae, et sarcophaga spectantur, et praeterea ingens ossium multitudo collecta visitur) vocabatur, quod proinde in corruzionem cimitini vocem tandem abiit. Locum Paolino, epist. 12, ad Severum, a Muratorio relatus, explicat aptissime, sed eo sermonis genere quod ei qui basilicae ipsius situm et circumposita cubicula non vidit facile imponere potuerit; etenim cubicula non eo pacto quo recentiorum basilicarum sacella, sive, ut vocantur, capellae, ita inserta erant, ut basilicae facerent partem, sed parietibus tanquam septo a basilicae corpore separabantur, de quorum uno loquitur 106.0543A| Paulinus versibus illis, qui Muratorio disserendi occasionem praebuere. Cellula de multis, quae per latera undique magnis Appositae tectis praebent secura sepultis Hospitia; quae cellulae omnes unam veluti cum basilica media aedem faciebant, circumpositis murorum septis munitam, e quibus egredi cogitaverat mane facto fur de quo Paulinus: Harum una fur abditur, atque ubi mane Claustra patere videt, reserata prosilit aula. Aulam universam aedem intelligit. Ita porro sepeliebantur, quod optaverant fideles, apud sanctorum martyrum memorias, ac ita Cynegii adolescentis corpus in beatissimi Felicis basilica positum fuit a Paulino, qua de re Augustinus, lib. II Ritiro. , cap. 64, a Muratorio relatus.

IV.

Episcopis, quamvis a communi more recedere liceret, quorum proinde aliquos legimus intra basilicae 106.0543B| septa ac ad altare ipsum sepultos fuisse, novimus tamen eorum plures, vel in aliquo ex circumpositis sacellis, vel in quadriportici parte ecclesiae adhaerente, quam noster ardicam (vocabulo apud alios scriptores ignoto) dicit, sepultos fuisse: « Florentius in monasterio S. Petronillae haerens muris ecclesiae Apostolorum sepultus est. Liberius in monasterio S. Pullionis. Petrus in monasterio S. Jacobi ad fontem ecclesiae Petrianae. » Post hunc qui sequuntur episcopos in basilicis locum habuisse narrat Agnellus, praeter Chrysologum, qui cum sibi sepulcri locum vivens designavisset, post sedem pontificis et post bima templi S. Cassiani Forocorneliensis sepultus fuit.Joannes autem circa Gregorii Magni tempora « in monasterio sanctorum Marci, Marcellini et Feliculae, quod ipse a fundamentis aedificavit » apud ecclesiam B. Apollinaris civitatis Classis. « Marinianus in ardica B. Apollenaris. Joannes in ardica B. Apollenaris. » Ita, et ejus successor sinonimo, 106.0543C| quod et factum de subsecutis arbitrar, licet saepius basilicae nomen usurpetur.

V.

Laicorum autem nobiliores, qui martyris alicujus devotione afficiebantur, ut post fata, quantum licebat, ipsius basilicae sacrisque cineribus corpore vicini essent, sibi cellulas hujusmodi, sive, ut noster loquitur, monasteria parietibus basilicae adhaerentia construi curabant, illaque pecunia erogata ornabant, ac donariis amplissimis ditabant. Sic Lauricius, constructa S. Laurentii basilica, apud eam sacellum SS. Stephani, Gervasii et Protasii adjecit, ubi conderetur, et arcam in id ex pellucido lapide praeparavit. Singleida Gallae Placidiae neptis S. Zachariae sacellum non longe a S. Crucis ecclesia construxit, ubi et sepulta fuit, ac Galla ipsa Placidia Augusta ad ipsam S. Crucis basilicam sibi sacellum SS.Nazarii et Celsi magnifico sumptu sepulturae causa construxit. Ex quibus omnibus tandem conficitur, partem eam quam subditam Agnellus vocat, extra basilicam 106.0543D| fuisse, ubi Opilio sepeliretur, ac fortasse ex ea quadriporticus parte quae ad interiorem mulierum partem pertinebat. Haec in re satis obscura disseruisse sufficiat.

VI.

Attilae adventum Ravennam, de quo hic noster, Joannis τοῦ Ἀγγελόπτου tempore accidere non potuisse supra adnotavimus, et ipse Agnellus satis indicat postremis ejus vitae annis accidisse ubi ait: «Ex illo denique die non in tanta crudelitate perseveravit, et sine bello comm isso ad proprium reversus est regnum; » et post pauca: « Et post haec omnia a vilissima muliere cultro defossus, mortuus est. » Paulus Diaconus ad Eutropium, lib. XV, ait ab Attila Aquileia subacta, igneque multata, «exinde per universas Venetiae urbes, hoc est Vincentiam, Veronam, Brixiam, Bergomum, seu reliquas, nullo resistente Hunni bacchabantur. Mediolanum Ticinumque pari sorte diripiunt, ab igne tamen abstinentes et ferro.Deinde Aemiliae civitatibus similiter exspoliatis, novissime eo loco quo Mincius fluvius in Padum 106.0544A| confluit castrametati sunt; » et sequitur Leonis papae legationem, et territum Attilam narrans, regredientemque. Aemiliae itaque civitatibus devastatis, et Flaminiae limitibus superatis Ravennam accessisse consequitur, unde recedens mitigato animo, quod Agnellus tradit, fluctuansque an Romam accederet, quod ejusdem direptioni Alaricus non diu supervixisset, Leonis sanctissimi pontificis legatione demum territus in Pannonias remeavit. Haec autem non nisi ad annum 452 fieri potuerunt, quo Joannes alter ab Angelopte floruisse evictum est supra. Jornandes tamen de regnor. Successo. lib.I, Attilam multo antea tempore accessisse Ravennam innuere videtur, cum, narrata Joannis invasoris depressione, et Valentiniani Ravennae imperantis felicitate, aggiungo: « Cujus (Valentiniani) Germana Honoria, dum ad aulae decus virginitatem suam cogeretur custodire, clam missso clientulo Attilam Hunnorum regem invitat in Italiam, cumque veniente Attila votum suum 106.0544B| nequiret explere, facinus, quod cum Attila non fecerat, cum Eugenio procuratore suo committit. » Hinc narrat Valentinianum Constantinopolim profectum ob suscipiendam in matrimonium Eudoxiam Theodosii filiam. Stuprum Honoriae Marcellinus, Baronio assentiente, consignat Theodosio XV et Valentiniano IV, coss. , id est 435, quae si vera essent, et, quod ait Jornandes, Attila ab Honoria invitatus Ravennam venisset, conficerent de Joanne Angelopte ab Agnello narrata in hac parte veritati consentire. A Honoriae stuprum ut ut eo tempore acciderit, nequit sustineri tunc Attilam invitatum Ravennam venisse. De ea re acta tempore a Jornande indicato altum apud caeteros omnes silentium, et repugnat, eo quod summa quiete degeret tunc ac eo anno Valentinianus Ravennae, nec Attila Italiam vexaverit, nisi multo post quam solus regnare coepit, Bleda fratre occiso, quod accidit Theodosio XVIII et albino coss. juxta Cassiodori Chronicon. Paulus Diaconus laudatus narratis Leonis Magni legazione, Attilaeque regressu 106.0544C| addit: « Igitur Attila tali modo a sua saevitia repressus, relicta Italia, Pannonias repetit, ad quem Honoria Valentiniani principis Germana, dum a fratre ob decus pudicitiae districte servaretur, suum eunuchum dirigit, quatenus eam sibi a fratre in matrimonium extorqueret, » et narrat ab Attila Valentiniano mandatum ut Honoriam cum parte regni sibi daret, additis minis de pejoribus mox Italiae inferendis, nisi morem gereret, qui deinde cum puellam alteram adjunxisset caeteris uxoribus, funeste occubuerit. Quae quidem acta sunt postremis Valentiniani annis, Theodosio praedefuncto.Quod si post admissum facinus Honoria missa est Constantinopolim custodienda, oportet ut multo antea stuprari se passa sit, hinc Ravennam reversa Attilam in Pannonias revertentem revocare studuerit; quae diversis temporibus acta Jornandes in unum conflavit. Maneat igitur Attilam Ravennam afflicturum semel venisse, cum, Aquileia subacta, Venetas urbes, 106.0544D| Liguriaeque ac Aemiliae regiones devastavit, et Flaminiae imminens Ravennam imperatoris in Occidente sedem tentandam decrevit, unde repressus ad Mincii ostia primum inde in Pannonias reversus est, ac proinde haec ad alterius Joannis tempora pertinere. Caeterum de Attilae interitu Marcellinus Agnello consentit, aliis sanguinis vomitu occubuisse narrantibus, eodem Marcellino testante.

VII.

Ab Attila ad Theodoricum ingenti sane saltu transeundum est, ut κατὰ πὸδα nostrum sequamur. Incendium pontis Ravennatis in Paschate IV Nonas Aprilis concremati praeludium affertur Theodorici advenientis. Pascha die 2 Aprilis celebratum est anno 489, cyclo solis 22, lunae XV, littera Dominicali A. Eo ipso anno Eusebio et Probino coss. Marcellino haec habet: «Theodoricus rex Gothorum optatam occupavit Italiam. Odoacer itidem rex Gothorum metu Theodorici perterritus Ravennam ingressus est. Porro abeodem Theodorico perjuriis illectus, interfectus est. Complectitur autem diversorum annorum 106.0545A| gesta in unum, quae Cassiodorus suis temporibus consignat, eoque anno Theodoricum narrat ad Isontium et Veronae Odoacrem superasse, sequenti Fausto Juniore coss. ad Adduam denuo contrivisse, et Ravennam obsedisse, altero Olybrio Juniore coss. ad Pontem Candidum devicisse, ac tandem anno 494, Albino vc coss. , Ravennam ingressum, Odoacrem molientem sibi insidias interemisse. Baronius consulatum Fausti omittit, et duorum annorum gesta in unum contrahit. Cassiodoro testi eorum temporum standum est, et Agnellus ita explicandus, ut anno 489, in Paschate Pontem Ravennae flamma consumpserit, sequenti Odoacre Ravennae se recipiens obsessus sit, anno 491 quo et erulorum eruptio accidit, Theodoricus vicerit.Quod sequitur, « et abiit ad Ariminum, etc. Mariae 106.0545B| aedem, quod Agnellus ipse sui juris tandem fuisse ostendit, quare ex ejusdem ruderibus domum sibi in fundo materno Ravennae aedificavit. Loci facies adeo immutata est, ut difficillime conjici possit, ubi palatium Theodorici, Portusve Leonis, fuerit, verum sicuti Candiani Campi, ubi tertio devictum Odoacrem noster dicit, nomen ipsum adhuc superest, sic Palatioli vocabulum ad nostram aetatem perseverasse novimus. Rubeus ex veteri Chronico sibi nota certa loca ubi Theodoricus castrametatus sit recenset, Palatiolum, Pontem Candidii, et Pinetum, quorum postremum, et Paulus Diaconus memorat, qui refragatur tamen Rubeo narranti Theodoricum territum in conflictu ad Pontem Candidium facto, cum ad castra fugeret, a matre repulsum; asserit enim matrem Ticini relictam.Postremis anni 493 diebus Ravennam terraemotu concussam narrat noster, quod alii silent, eodemque tempore datum obsidem ab Odoacre, qui post quartum mensem Ravennam 106.0545C| Teodorico dedit. Haec adnotare visum est, cum hucusque ex editis frustra petantur. Porro episcopum Ravennatem cum clero a Theodorico pacis conditiones obtinuisse, quod narrat noster, assertorem habet Procopium de Bello gotico. lib. I, qui et in caeteris de caede Odoacris ex perjurio patrata, convivii occasione, suffragatur. Quod semel autem coeperat, Theodorici acta prosequitur usque ad ejus obitum, et sepulcrum insigne laudat, quod usque adhuc superest, arca ex porphyretico lapide ad divorum Apostolorum translata, de quibus consule, si lubet, Rubeum, Fabrumque.Horum prior, cum ad annum 1509 narrat porphyreticam Theodorici urnam ex mirabili sane S. Mariae Rotundae marmoreo fornice bombardae ictu dejectam, ab Agnelli Historia recedit, qui diserte tradit, suo tempore Arcam cadavere vacuam ante monasterii, sive sacelli, illius aditum projectam jacuisse, quod idem recentior Chronicae auctor testatur. Quod autem Teodorico 106.0545D| trigesimo regni sui anno « in Siciliam exercitum miserit, quam depopulaverit, et suis ditionibus mancipaverit, » ut tradit noster, apud neminem me legisse fateor; quinimo Cassiodori potius consiliis, quam armorum ope Siciliam subactam ipsis regni Theodoriciani initiis, aliunde constat. Narrata Symmachi et Boetii caede, nec non Joannis papae obitu implicato sermonis genere, ac si haec omnia Ravennae facta fuissent, cum tamen notum sit, Boetium Ticini obtruncatum, quae sequuntur de eorum sepulcris, intelligenda sunt juxta ea quae aliunde sunt certa; Boetium videlicet Ticini conditum, ubi et hodie tanquam martyr colitur, Joannis vero papae corpus Romam translatum.

VIII.

Congestis in unum pluribus ad Theodorici vitam et mortem spectantibus, ad Joannem revertitur, traditisque iis quae nulli ejus nominis alteri 106.0546A| convenire possunt quam priori τοῦ Ἀγγελόπτου cognomento celebri, quod de Theodorico agens fecerat, praestat Valentiniani junioris et Gallae Placidiae acta memorans, pleraque enim diversorum annorum in unum veluti fascem compingit. Quod primum, praecipuumque occorrerit, pertinet ad Ravennatis ecclesiae metropolitanum jus, Valentinianique Augusti decretum, cujus vigore, si Agnello fides, quatuordecim civitatum episcopi episcopo Ravennati veluti metropolitae subjici coepere, et eidem pallii usus concessus dicitur, datumque ex « candida lana, ut mos est Romanorum pontifici, super duplo idem induere, quo usus est ipse (Joannes videlicet) et successores sui.» Horum occasione, cum in Ravennatis metropolis antiquitatem inquirerem, perpenderemque quanta cum veritate asseratur ab ipsis apostolorum temporibus id juris coepisse, longiuscula dissertatio de hierarchiae ecclesiasticae originibus emersit, quae in publicum prodiit; intimius etiam in hujus libri praefatione, quae hic tradit Agnellus, rimari 106.0546B| placuit. Ostendi autem, ut puto, perspicue haec omnia falsa, Valentiniani III aetati et Agnello ipsi repugnantia. Diploma a Rubeo allatum evidenter supposititium est, tale etiam quod Agnellus vidit. Potuisse tamen Valentinianum favoribus prosequi Ravennatem ecclesiam, et a Romano pontifice, ut Joannes perspectae sanctitatis episcopus metropolita fieret, et pallio ornaretur, precibus obtinere, haud negem. Plura sunt quae id suadeant, ac in primis Valentiniani et Placidiae pietas aliunde nota. Certe Petrus Chrysologus omnium primus metropolitica jura exercuit, qui a Romano pontifice est consecratus. Caetera vide in praefatione. De pallii forma hic ideo nonnulla delibare sufficiat, de qua plures scripsere.Mutatam circa decimi saeculi initia, apud Latinos, qui antea eodem quo Graeci omophorio utebantur, satis constat. Baronius veterem pallii figuram sibi haud plene compertam ait ad annum 336, ubi pallium vetus cum phrygio, capitis videlicet 106.0546C| ornamento, confundit; at ex Ravennatis ecclesiae monumentis docemur a Theodorici fere temporibus, usque ad Gregorii Magni aevum, eadem forma pallium perseverasse. Exstat Ravennae in insigni totaque Europa celeberrima omnium S. Vitalis basilica duplex musivum opus, in quorum uno ecclesius episcopus, cum basilicae ejusdem orthographia visitur, alterum, Maximianum item episcopum exprimit imperatori Justiniano proximum, cum utriusque cultu, vestibusque solemnibus. Pallium uterque ejusdem figurae gerit. Priorem Ecclesii effigiem ex musivo mihi describendam curavi; alteram Maximiani ex integra icone desumpsi quam protulit Nicolaus Alamannius ad Procopii Anecdota. Utramque hic lectoris oculis subjiciendam volui in apposita tabella A. Ex suo cernitur, quid dupli nomine intelligat Agnello, et veteris pallii forma dignoscitur. Duplum casula est a frequentibus plicis rugisque ita vocata, eas etenim fieri necesse erat, cum sacerdos manus 106.0546D| quoquo modo extrahere vel movere voluisset. Hinc διπλα διπλωμάδα in Glossis Graecobarbaris rugam plicamque significare sentit Duchangius in Glossario Graecitatis, et eadem ratione dictam puto κλάνιν, seu laenam, aut potius paenulam διπλοίδος nomine, non quod duplex esset, sed quia plicis rugisque abundaret, cum usui erat. Pallii autem figura in allatis iconibus, eadem est, ac ejus, quod magnum Gregorium gestasse novimus ex Joannis Diaconi descriptione in ejusdem S. Pontificis Vita, lib.IV, cap. 84: «Utebatur, inquit Joannes, pallio mediocri, a dextro videlicet humero sub pectore super stomachum circulatim deducto, deinde sursum per sinistrum humerum post tergum deposito, cujus pars altera super eumdem humerum veniens propria rectitudine, non per medium corporis, sed ex latere, sinistro videlicet, pendente. » Arbitror igitur eadem pallii forma 106.0547A| usos antiquissimis temporibus Romanos et Ravennates episcopos, et diutius perseverasse morem hujusmodi quam vulgo creditur. D. Abbas Dominicus Passioneius et eruditione et morum suavitate spectabilis, cui quantum debeant haec studia mea non est hujus loci explicare, ostendit mihi descriptionem accuratam sacelli ejus, quod olim a S. Paulo I pontifice, octavo saeculo constructum ad crepidinem Palatini montis, tribus fere ab hinc annis, fortuito repertum est. In eo autem figurae nonnullae visuntur 106.0548A| cum pallio ejus formae, quae in superioribus Ravennatum episcoporum iconibus visitur. Multiplici in omophorio Graecorum cruces, et conversus fere a Latino deferendi modus conspicitur; ex latere enim sinistro sinistroque humero circa collum complicatum ad humerum dextrum vertitur, et hinc supra sterni regionem reflexum, ad sinistrum rursus humerum reflectitur, et post tergum demittitur, ita ut pars anterior dependeat fere per medium corpus, ut in apposita tabella B ex Ducangio desumpta .

106.0547B| Suo autem, quae a plurimis de pallii usu conscripta sunt, illud demum addere placet, videlicet, quod quamvis pallii seu omophorii ornatus ex picturis, scriptoribus et ordinibus ecclesiasticis nonnisi supra casulam, seu, si de Graecis loquamur, supra phenolion, sive polystaurion, adhibitus videatur, credendum tamen est ab illis quibus id licebat antistitibus alia etiam supra sacra indumenta delatum fuisse. Gregorio Magno, epist. 54, lib. IV, prohibet Joanni Ravennati episcopo, « ut in plateis pallium ferre non praesumat. » Casulam vero in plateis non crediderim delatam.In veteri musivo Lateranensis basilicae adesse inter caetera S. Silvestri Constantinum baptizantis effigiem, qua pontifex exprimitur quadrato longoque indumento vestitus, cum pallio huic superposito, testis est VC Ciampinius in opere de Constantini Magni Aedificiis inscripto. Praeterea ad eamdem Lateranensem basilicam in D. Nicolai sacello, inter plures pontifices saccis et omophoriis indutos, medius D. ipse Nicolaus visitur cum pluviali, quod 106.0547C| recentius Latinorum sacrum est indumentum, et recentiori etiam Latino pallio. Ejus autem monumenti iconam vide si lubet apud Papebrochium in 106.0548B| Propilaei parte secunda, cum praefixo commentario ad pallii argumentum spectante.

IX.

Narratis quae Valentinianus Ravennae contulerit commodi, quae sequuntur Gallae Placidiae Augustae, ejusque actibus, generi pietatique commendandis, scripta sunt. Porro Singleidae notitiam ex solo Agnello hausere Rubeus caeterique scriptores, qui eam laudaverunt. Cum Galla Placidia ejusdem Singleidae amita vocetur, consequens fit Arcadii, plurium feminarum parentis, filiam fuisse, cum binae Honorii uxores Stilichonis filiae narrentur Jornandi et Paulo Diacono defunctae absque liberis, Maria videlicet, et Thermantia, seu Hermantia. At nonnulla ad Valentiniani Augusti chronologiam Agnello tradita, vel explicanda sunt, vel corrigenda.Ait ille: «Cum is ternos annos et quatuor tempora anni Valentinianus esset, divo Honorio patruo suo in imperium successit, qui, triginta et unum annis in imperio durans, Romae occisus est in loco qui vocatur ad Laurum. » Valentinianum Constantii et Placidiae 106.0548C| filium natum Honorio Aug. XII et Theodosio Aug. VIII coss. , anno videlicet 418, VI Nonas Julii tradit Prosper; Marcellinus autem V Nonas Julii, anno sequenti 106.0549A| Monaxio et Plinta coss. Onorio Valentiniani Patruus XVIII Kal. Septembris Ravennae obiit, Asclepiodoto et Mariniano coss. , anno videlicet 423, ex Idatio et Socrate. Teofane ejusdem obitum V Non. Septembris consignat, Olimpiodoro VI Kal. Septembris. Hoc diligentissimo ejus aetatis scriptore, uti eminentissimo Norisio laudatur Hist. Pelagianae lib. II, cap. 13, docemur, » superstite etiam tum Honorio » Valentinianum nobilissimum dictum. A Cesare nonnisi post Honorii mortem est renuntiatus, anno scilicet sequenti 424. Prima constitutionum eo Caesare datarum diem praefert XVII Kal. Novembris, et est in Codic. Teodo. lib.14, de Murilegis; postrema data est anno sequenti 425, XV Kal. Decembris, estque l. ultima de Palatinis SL Priores autem, in quibus Augustus vocatur, datae sunt III Non. Januarii, suntque l. 3. de Condotta. Dom. agosto , l. 23 de petizione, l. 14 di senato. et gleb. Mortuum eumdem anno 455, Kal. Aprilis, communis 106.0549B| chronologorum sententia fert. Ex suo manifestum fit Agnellum imperii nomine Caesaream dignitatem intellexisse, ubi Valentinianum ait «triginta» et unum annos in imperio durasse, ineunte enim anno trigesimo primo, collecto ab anno 424, quo ante 16 Octobris Caesar renuntiatus fuerat, vere diem obiit.Cum autem id ei collatum dicit infanti annorum sex et quatuor mensium, Prosperi Chronologiae consonat, natumque indicat anno 418; Placidia enim Kal. Januarii anni 417 potuit nuptui Constantio tradita, decem et octo mensium spatio (quot intercedunt inter praedictam diem et secundam Julii 418, Valentiniani natalem) Honoriam primo, inde Valentinianum ipsum parere; nec inde argumentum satis firmum erui posse videtur, quo Marcellino asserenti annum 419, Prosperi 418, praeferatur; eo magis quia si septennis Augustus vocatus est post XV Kal. Decembris anni 425, et si natus fuisset secunda Julii anni 419, septimus annus ab aliquot tantum mensibus coepisset; verum cum septennis 106.0549C| dicatur, de completo aptius septimo anno id videtur intelligendum. Ita conficitur Valentinianum mortuum aetatis suae anno 37, a praecedenti Julio fluente, cum ab inita Caesarea dignitate abiissent anni triginta, cum fere septem mensibus. CV Pagius, in dissert. Hypat. ad annum 424, haec habet: « Natus erat Valentinianus Constantio et Galla Placidia matre V Non. Julias, Monaxio et Plinta coss. , inquit idem Marcellinus, anno nempe 419, quare vix septennis hoc anno erat. » Qui si anno 419 natus, anno 424 vix septennis? vix quenquennis fuisset, complessat enim annum quintum die secunda Julii. Veriori proinde calculo, cum Agnello et Prospero, sentio natum secunda Julii anno 418, post sex annos, quartoque insuper fluente mense, Valentinianum Caesarea veste indutum. Illud etiam observare juvat, quod quamvis ex Prosperi Chronico Gallae Placidiae obitus alligetur anno 450, ex nummo tamen Baronio ad annum 425, n. 4, mostra, videatur 106.0549D| illam diutius vitam protraxisse; cum etenim in adversa parte circa ejusdem Placidiae effigiem epigraphes legatur VOTIS XXX. MULT. XXXX. , argumento id est Vota tricennalia ab ea cum filio a Caesarea dignitate colligenda, celebrasse. Laudatus Pagius in prolegomenis ad dissert. Ipaticam, n. 30, nummum agnoscit in praedictis tricennalibus cusum, et nihilominus Placidiam obiisse tradit anno 450, cum tamen part. II eiusdem dissert. , cap, 14, tricennalia imperii Caesarei Valentinianiassignet anno 453, Vincomalo et Opilione cos. Plane utrumque verum esse nequit, quod scilicet Placidia obierit anno 450, et quod 453 tricennalia cum Filio celebraverit. Agnellus de die mortis scribit, mortuam videlicet V Kal. Decembris; de anno autem silet. Insanabili autem errore errat noster ubi ait: «Unoque anno Constantius post mortem Honorii gentibus imperavit, morbo correptus vitales auras amisit, et reliquit filium modicum Gallae Valentinianum nomine. » 106.0550A| Costanzo « nec dum septem mensibus evolutis, » ut scribit Paulus diaconus lib. XIV, ex hac luce subtractus est, » Eustachio et Agricola coss. , anno videlicet 421. Onorio obiit Asclepiodoto, et Mariniano coss. , anno 423.

X.

Valentinianum Romae in Campo Martio occisum fraude Maximi patricii, tradunt Jornandes lib. I, Cassiodorus et Marcellinus in Chronicis. In Victoris Chronico pro Campo Martio Campus Maximus mendose scribitur. Noster interemptum ait in loco qui vocatur ad Laurum, de quo licet sileant qui Urbem descripsere, Campi Martii partem quamdam fuisse crediderim. Quae sequuntur de Aquileiae excidio praecessere Valentiniani adeoque Placidiae decessum. Cometem apparuisse Marcellinus tradit eodem anno quo Bleda et Attila Illyricum Thraciamque depopulati sunt Eudoxio et Dioscoro coss. , anno videlicet 442. De Ravennae memorabili incendio nil contigit apud quemquam scriptorum legere, 106.0550B| quare quo anno clades hujusmodi acciderit, incertum. Verum et haec et quae sequuntur diversorum annorum gesta in unum fascem temere colligagavit Agnellus, temporum ratione neglecta. Quod pertinet ad Ecclesias et sacella, sive, ut noster loquitur, monasteria a Galla Placidia magnifico constructa ac dedicata, difficillimum est tempora quibus id factum sit definire, licet id agat Rubeus; quod si CV Pagii consulatuum Caesareorum regulas sequi luberet, et annis consignare quibus vel Valentinianus consulatus iniit, vel simul cum matre tricennalia, decennalia, vel quinquennalia habuit, aliquid lucis in re obscurissima nacti essemus; verum incerta incertis illustrare haud vacat.

XI.

Illud pro integra familiarum Theodosii Constantiique notitia observari meretur, quod Agnellus narrat de inscriptione nei templi S. Giovanna. evangelistae, quam vocat, tribuna, Galla Placidia curante, posita, quamque eidem rei illustrandae ex Agnello sumpsere viri antiquitatis cultores. Inscriptio haec 106.0550C| est: «Sancto ac beatissimo apostolo Joanni evangelistae Galla Placidia Augusta, cum filio suo Placido Valentiniano Augusto, et filia sua Justa Grata Honoria Augusta liberationis periculo maris votum solvit. » Filios hic Gallae Placidiae vides Valentinianum et Honoriam, neminem praeter eos. Mirum proinde Honorium ex Honoria passim factum ex prava veterum lectione ab iis qui, cum postremo imperii sui anno Honorium Augustum dicunt, ob justifyem in Gallam Placidiam praeconceptam, eamdem Constantinopolim ad Theodosium misisse cum filiis, horum nomina recensentes ex librariorum vitio Honorium pro Honoria et Valentinianum lodevole. Id quamvis Rubeus initio lib.III adnotaverit, neminem tamen novi qui id curaverit ante eminentissimum Norisium, qui ex hac inscriptione a Rubeo accepta, et ex Olympiodoro eruditorum scriptorum sphalma emendat. Pluribus hinc novimus nominibus Honoriam vocatam, quae 106.0550D| Placidia ejusdem mater in una filia collegit, ut geminae Aviae memoriam servaret, Justae videlicet, et Gratae, Gallae matris suae sororum ex seniore Valentiniano progenitarum, quas ex Justina cum altero Valentiniano et Gratiano susceperat. Ea in re agnovi C. V. et dum viveret amicissimi comitis Francisci Mediobarbi erratum, qui Occonis numismata recolligens, et augens, Gallam Valentiniani senioris filiam cum Galla Placidia ejusdem Gallae filia, Valentinianique tertii matre, confuderit, seu eam filiae nomine vocaverit, ascribens eidem numismatica filiae. Eorum quidem omnia cum praeferant Placidiae cognomen, huic non Gallae ascribenda erant. Tertium autem quammaxime prae caeteris doctissimum collectorem ea de re monere poterat, in cujus aversa parte signantur « Vota XX.moltiplicata XXX. RV CONOB. » (Pagius, dissert. Hypat. part. II, pag. 283, ex Jacobo Chiflletio legit R. M.) Id enim de Galla Theodosii senioris uxore secunda, quae brevi post 106.0551A| nuptias in puerperio decedens, nec sua, nec viri potuit decennalia celebrare, seu tricennalia multiplicare, verificari haud potest. Postremum in aversa epigraphem habens « VICTORIA. AUGGG. R. V. » ad annum ipsum, quo Galla Placidia Constantium, cui nupserat, ab Honorio in imperii societatem assumptum vidit, referendum autumo, et ejusdem Constantii multiplices triumphos indicari. Sic eodem anno Eustachio et Agricola coss. quatuor in Codice Theodosiano observavit constitutiones Pagius, dissert. Hypat. parte. II, pag. 28, quae trium Augustorum nomina praeferunt « Imppp. Onore. , e Theod. , e costante. AAA, » quare Constantium anno 421 Augustum renuntiatum conficit, corrigens Baronium, caeterosque, qui id anno 419, vel 420, consignant. Haec autem nummi epigraphes in mentem revocat sermonem 130 D. Petri Chrysologi habitum coram Augustis, ipso suae consecrationis die recurrente, ubi de Galla Placidia loquens, haec habet: « Adest etiam ipsa mater Christiani, perennis 106.0551B| et fidelis imperii, quae dum fide, opere misericordiae, sanctitate, in honorem Trinitatis beatam sectatur et imitatur Ecclesiam, procreare, amplecti, possidere augustam meruit Trinitatem. » Dominicus Mita haec ita intelligit, ut trinitatem Augustorum, quam procreavit Galla Placidia, compleverit Constantius, quod is ob Gallae connubium Augustus sit renuntiatus, Valentinianus, quem ex Constantio genuit, et eadem Galla, quam Augustam Honorius declaraverit, « ne sororem, ait, praeter dignitatem Constantio collocasse videretur. » Verum non ob Gallae Placidiae merita Constantius Augustus creatus est, sed ob propria. Sozomeno. lib.IX, cap. 16: « Constantium imperator praemii loco tum sorore, tum corona, tum purpura, tum imperii consortio honoravit; » quare hunc Augustum non potuit dici Galla procreasse. Sed nec ipsa Augusta renuntiata est, nisi cum Valentinianus declaratus est Cesare. Igitur Crisologo juxta verborum quibus utitur proprietatem, 106.0551C| intelligendus est; triplici enim modo ad Augustalem dignitatem referuntur quam Galla procreavit, Valentinianum pariens, amplexata est Constantii nuptiis, possedit Augustae honores assecuta.

XII.

Notari autem debet hic D. Petri Chrysologi locus, cum nil habeat, quod ad Honoriae decus referri possit, quae quodammodo Augustam quaternitatem complesset; etenim Augustae honore ornatam dubitare haud sinunt allata, et praecipue nummi a 106.0552A| Ducangio in Familiis Byzantinis, et a Mediobardo relati. Id puto ex eo evenisse, quod detrectaverit Petrus Honoriam, post stuprum ab ea admissum, nominare piissimae matri, taleque infortunium minime promeritae. Quare et templum D. Giovanna. evangelistae dicatum sentio circa initia Joannis Angeloptis, et rite Honoriae stuprum uterum gerentis consignari anno 434. Erravit ergo Rubeus, qui templum illud Petro Chrysologo sedente dedicatum narrat; etenim Petrus a Sixto III electus ordinatusque fuit, nec certe primo pontificatus sui anno, qui fuit 432, quare necesse fere fuerit eodem anno basilicam dedicari, Petrum ordinari, Honoriaeque stuprum agnosci.

XIII.

In ejusdem basilicae testudine narrat Rubeus icones fuisse Augustorum ad dexteram quinque, Constantini videlicet, Theodosii, Arcadii, Honorii et Theodosii Nep. , ad sinistram quinque, Valentiniani, Gratiani, Constantii, Gratiani Nep. , e Joannis Nep. Circa subsellia vero ad dexteram Theodosii et Eudoxiae, ad sinistram Arcadii et Eudoxiae. Unde haec 106.0552B| Hauserit Rubeus non docet. Agnellus haec tantum habet: « et infra tribunam ecclesiae super capita imperatorum et Augustarum legitur: Confirma hoc, Deus, ecc. » Porro quid ad Gallam attinuerit Constantinus, non video; Joannis etiam Nep. mentio nulla in Gallae, vel hujus matris familia, invenire est. De relatis itaque a Rubeo dubitare licet. Placet autem duplex hic stemma apponere harum rerum occasione, quorum uno familia Gallae, Gallae Placidiae familia altero agnoscatur. Jornandes, lib.primo: «Gratianum filium suum Valentinianus Ambianis imperatorem constituit, quem habuit de Severa priori jugali; » et paulo infra: « Decepta ergo Justina, Valentinianus editit ex ipsa quatuor filios Valentinianum imperatorem, Gratam, Justamque, et Gallam, de qua Galla; dehinc Theodosius imperator, Flacilla defuncta quae Arcadium Honoriumque pepererat, Placidiam generavit, quae mater fuit moderni Valentiniani junioris imperatoris. » Paolo Diacono, lib. II, Valentiniani 106.0552C| senioris et Valentis patrem dicit « Gratianum mediocri stirpe ortum apud Cibalas. » Haec ad maternum Placidiae genus spectantia certa sunt, et passim nota; ea tamen adnotare placuit, cum et astruendo patris et agnatorum cognatorumque stemmati inserviant, nullibi autem Constantini, Joannisve nomina leguntur. Singleidam Gallae Placidiae ex fratre neptem ex Agnello cognoscimus, reliquas Arcadii filias ex Marcellini Chronico caeterisque. 106.0553A|

XIV.

Quae apud nostrum spectant ad S. Joannis ecstasim, cujus causa τοῦ Ἀγγελόπτου cognomentum promeruit, exhibent nonnullas sacrae synaxis partes. Hae autem recensentur: «Lectio Evangelii et protestatio catechumeni» ante angeli apparitionem, inde canonica verba, cum supplicationibus et signo crucis super hostiam, sanctificatio corporis Christi, perceptio corporis Domini, calicis per diaconum pontifici porrectio, quam angelus diaconi vice praestitit. Haec omnia cum caeteris ad veterem Missam spectantibus satis superque illustravit vir olim doctissimus et pius cardinalis Bona: illustravere etiam ordinum editores Menardus, Pamelius, Thomasius, Mabillonius. Speciale videtur calicem a diacono porrectum, ex quo pontifex sanguinem Domini sumebat, ore quidem, non fistula, ut alibi, Romaeque praesertim; « quare sacerdotes cum populo coeperunt timere, et horrere, videntes sanctum calicem a semetipso inclinatum ab ore pontificis, et iterum in aere se super 106.0553B| sanctum altare recipi. » Micrologo, cap. 19: «Ipse pontifex confirmatur ab archidiacono in calice sancto. » Ita porro etiam respectu episcopi, diaconi erat dispensare sancta: « sicut enim, » ait Rabanus lib. I Istituto. Chierico. , cap. 7, «in sacerdote consecratio, ita in ministro dispensatio sacramenti est. Ille oblata sanctificat, iste sanctificata dispensat. » Quae de solius calicis dispensatione, seu distributione accipienda sunt, cum aliunde constet episcopum, vel sacerdotes ministrantes, corpus Domini dispensasse. Id in Romana Ecclesia agebant episcopi papae assistenti. Cardinalis Bona laudatus, Rerum Liturg. libr. II, cap. 17, n.8, rem universam his explicat: «Ordocommuniis hic erat, ut primo quidem celebrans seipsum communicaret, deinde episcopos, si qui aderant, vel presbyteros simul cum eo synaxim agentes, tum diaconos, subdiaconos et clericos, monachos, diaconissas, et sacras virgines, novissime populum, adjuvantibus presbyteris, primum viros, deinde mulieres. Idem in calicis 106.0553C| distributione servabatur, nisi quod presbyteri per se illum sumebant, diaconi a presbyteris, reliqui a diaconis, ut ex ordine Romano et ex Graecorum Eucologio constat. » Non juvat hic in Graecorum usum inquirere; in Latina Ecclesia, ut ut distributio panis ita se habuerit, uti doctissimus cardinalis tradit, certe Ordines Romani aliique ferunt diaconi munus exstitisse ipsum celebrantem calice confirmare. In primo Ordine Romano ab eruditissimo Mabillonio vulgato haec habentur, n. 20, pag. 14: «Qui (pontifex) dum communicaverit de ipsa sancta, quam momorderit, ponit in manus archidiaconi, dicendo in calice: Fiat commistio, et consecratio corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi accipientibus nobis in vitam aeternam. Amen. Paxtecum. Et cum spiritu tuo. Et confirmatur ab archidiacono. » Quae postrema verba his illustrat laudatus Mabillonio; nel commento. previo, cap. 8, n. 11: « Deinde in primo Ordine pontifex confirmatur 106.0553D| ab archidiacono, accipiendo scilicet sanguinem pro complemento comunionis, uti Micrologus loquitur. » Eadem ripete in notulis Ordini ipsi subjectis: « praeclarum, adjicit, hoc sane sample comunis generalis etiam sacerdotum et episcoporum. » At quid ex hoc loco elici possit ad astruendam comunionem generalem, aereo non video, 106.0554A| cum hic de solo episcopo celebrante agatur. Diversum tradere videtur Ordo secundus, in quo, num. 14, exhibita pene eisdem verbis immissione particulae sanctae, quam episcopus momorderit, in calicem, desunt verba, « et confirmatur ab archidiacono. » Infra vero post unius speciei narratam sumptionem, haec sequuntur: « Episcopus primus accipit calicem de manu archidiaconi, et stat in cornu altaris, ut confirmet sequentes ordines, deinde archidiaconus, accepto de manu illius calice, refundit in scypho, quem supra diximus, et tradit calicem subdiacono regionario, qui tradit ei pugillarem, cum quo confirmet populum, etc. previo, cap. 8, n. 15. In Ordine tertio ex codice Colbertino octingentorum fere annorum apte ad rem nostram haec habentur: « Sed ipse pontifex confirmatur ab archidiacono in calice sancto, de quo 106.0554B| parum refundit archidiaconus in majorem calicem, sive scyphum, quem tenet acolythus, ut ex eodem sacro vase confirmetur populus. » Calicem sanctum noster vocat, in quo facta fuerat consecratio ad differentam calicum, sive scyphorum ministerialium, in quibus vino consecrato cum non consecrato ab archidiacono « confirmabantur omnes sanguine Dominico, quos communicaverat pontifex corpore Dominico, » ut habetur in Ordine mox laudato. Sic et in tertii recentioris Ordinis fragmento dicitur, quod « Dominus apostolicus confirmatur de calice, tenente calicem archidiacono. » Ita, et in sequenti Sangallensi: « Susceptumque diaconus ab acolytho calicem, porrigat episcopo, et confirmet.» In altero similiter latere: « Ipse autem diaconus, tenens calicem et fistulam, stet ante episcopum usque dum ex sanguine et corpore Christi, quantum voluerit, sumat. » Verba illa « et corpore Christi » in locum non suum irrepsisse videntur. Singularis ritus describitur in alio Ordine decimo loco exhibition, quem 106.0554C| Mabillonius conjicit saeculo undecimo conscriptum, pro missa pontificis ad ecclesiam Lateranensem quinta feria in Coena Domini, ubi haec habentur: « Confecto itaque sacrificio, pontifex solus communicat super altare sine ministeri, et non cum calamo, sed cum calice tantum se confirmet illo die, et sesta feria. » Haec diaconi officio in hac parte illustrando ex Ordinibus a viro doctissimo, mihique in primis colendo publici juris factis allata, sufficiant.

XV.

Confirmant non posse eidem Joanni episcopo convenire universa, tanquam ejusdem episcopi, gesta ab Agnello tradita, quae idem de Angeloptis aetate et effigie subjicit, narrato loco dieque ejus deposizionis: « Apparetque, inquit, fuisse tenui forma, et nigri capilli, paucos canos, sed sanctitate aetatem superavit, quia coelestis Dominus plus mentes, quam aetates comprobat. » Cultum antiquissimum eidem episcopo in ecclesia Ravennate praestitum astruit, quod ante ejus imaginem in Ursiana 106.0554D| basilica exstantem, diutius singulis noctibus candela arserit. At quidni Agnellus unius effigiem Joannis pro alterius acceperit? Quae sequuntur nil habent quod observari mereatur. Poterant absque jactura dimitti, at integrum edere volui Agnelli opus, ne omissa pluris fierent, quam debeat.

VITA S. PETRI CHRYSOLOGI.

CAPUT PRIMO. Petri natale solum et ecclesia. Eutichetis haeresis. Chrysologi epistola ea occasione conscripta. 106.0553|

Petrus XXI, pulcher aspectu, delectabilis forma. 106.0554D| Ante eum nullus pontifex sapientia similis illi, et post eum non surrexit. Multorum librorum et voluminum conditor, et velut irriguus fons ita in eum divina Sapientia quotidie emanabat; un pro 106.0555A| suis eum eloquiis Chrysologum vocavit, id est aureus sermocinator. Natus est [natione] Corneliense territorio, nutritus, et doctus a Cornelio illius sedis antistite, et pro sui nutritoris amore Petrus ipse [ Deest ipse] iste beatus, qui [quod] dudum Imolas praedictum vocabat [vocabatur] territorium, ab illo jam tempore Corneliense nominavit: sed aiunt alii ideo Corneliense eo quod Cornelii Forum fuisset. Iste temporibus primi Leonis sanctissimi papae Ravennatis Ecclesiae cathedram regebat. In ipsis diebus saevissimus Eutyches presbyter maligno spiritu instigatur, et circa sanctam et individuam fidem catholicam suis pessimis cogitationibus, malignam coepit haeresim excitare. Quem sanctissimus Leo per suam epistolam in conspectu sanctorum multorum Dei 106.0555B| episcoporum ammonivit. Nunquam potuit ejus superstitiosam credulitatem ad bonum revocare propositum. Sanctus igitur Leo ad beatum Petrum hujus Ravennatis [ Suppl. urbis. Bacco. ] pontificem res notas celeriter fecit, qui scribens epistolam ad ipsum haereticum direxit, per quam in Chalcedonense synodo non consensit, demersus est.Sed ipse sanctissimus Leo multas vices per sua epigrammata Constantinopolitanam urbem misit, non solum ad Gallam Placidiam, verum etiam ad Valentinianum, et Honorium, et ad caeteros alios fidei robustos, simulque ad divum Gratianum [Martianum], et Eudoxiam sequestratim, contra praedictum Eutychem presbyterum diversas, ut diximus, epistolas; et tanto in tempore prolata fuit, usque ad tempora Martiani 106.0555C| imperatoris. Igitur, ut diximus, cum multa altercatio de sancta intemerata fide catholica facta fuisset multis diebus, contigit, ut cum episcoporum concilio fuisset alla sacerdotitus praedictus haereticus, coram omnibusbus Theodorus episcopus cum eo certare coepit, ostendens singula volumina de sanctis Scripturis, et diversa testimonianza, quod sancta indivisa sit Trinitas, et Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, unus esset Deus coaequalisex duabus manens naturis Dei et hominis. Non consenso. Tunc auctoritate apostolica demonstrata non resipuit. Ostensaque est beati Petri Chrysologi epistola, in qua ex parte continebatur ita: « Humanae leges intra XXX annos inter nos omnes litigiosas interimunt quaestiones, et tu circa quingentos annos cur tanto 106.0555D| praesumis in Christum conviciare sermone? Vere oportet te humiliari ad sanctum Romanum pontificem, et diligenter ejus praecepta custodire. Et non aliter aestimes nisi quod [ipse] beatus Petrus apostolus vivus sit, et apostolatus cathedrae Romanae sedis in carne teneat principatum. » Post haec autem ipse Eutyches saevissimus in ipso cecidit concilio; sacerdotum vero caeteri post solutum concilium una cum plebe omnium Christianorum Deo immensas gratias agentes, et maximas laudes imperatori catholicam, et certam [rectam] fidem observantis [observantibus] valedicentes abierunt laetantes.

CAPUTA II. Petri Chrysologi ordinatio coelitus imperata.

Igitur, charissimi, illud quod residuum est de Chrysologi vita in medium proferamus, et inquiramus quomodo aut qualiter in tali orthodoxa sede non ex propriis ovibus, sed a subjecta Corneliense Ecclesia, Ravennenses cives pontificem ordinaverunt. Tempore namque illo, postquam defunctus est beatissimus ante nominatus praesul Joannes, convenerunt universus coetus populi, una cum sacerdotibus, sicut mos est Ecclesiae ritu, et elegerunt sibi pastorem; cumque [omnes cum] eopropriantes Romam venerunt ad sanctum papam apostolicae sedis, ut eorum ordinaret electum, ne talis Ecclesia viduata esset pontifice tantis diebus. Die vero crastina erant 106.0556B| omnes parati, ut eum [virum] quem elegerant sanctis apostolicis praesentarent aspectibus. Igitur nocte eadem apparuit ad sanctum Sixtum urbis Romae episcopum per visionem B. apostolus Christi claviger Petrus, una cum Apollinare discipulo suo, et inter ambos stans B. Petrus Chrysologus, et parum B. apostolus Petrus gradum figens, dixit ad sanctum papam Sixtum: Vide hunc virum, quem elegimus nos, qui stat in medium nostrorum [nostrum], ipsum consecra, non alium. Idcirco expergefactus papa jussit valde introduci diluculo plebem universam et virum qui ordinandus erat. Intuitus est eum diutissime sanctus papa, et ait: Ite, tollite eum de medio, hunc non cognosco. Nisi adduxeritis mihi, qui ostensus est, alium non ordinabo.All'illi 106.0556C| coeperunt inquirere inter se mutuo, quae esset hujuscemodi res, ejectisque omnibus foras, contristati sunt. Alia vero die jussit ut populus cum omnibus electis [clericis], maximis, et mediocribus, et pusillis, ante se introducti fuissent et cum non vidisset formam viri quae illi ostensa fuerat, ait: Requirite ex vobis, forsitan non omnes venistis, et complures estis . At illi dixerunt: Non ex nobis quempiam invenies, Domine papa. Ite, et egredimini foras; video nondum electum. Tertia die denique iterum apparuit ad eumdem papam, nec vigilans pleniter, nec pleniter dormiens apostolorum princeps cum discipulo suo, sicut et prius, et sanctissimum Petrum Chrysologum inter se tenentes, dicentes illi: Diximus jam tibi, ne super alium manus imponas, nisi 106.0556D| super hunc virum, quia multis temporibus Ravennae Ecclesia, sicut pinguedo olei lucernae illuminans, cum ab igne fuerit applicata, ita illius pinguescet et illuminabitur doctrina. Altera die introducuntur omnes, et non invenitur. Tunc sanctus papa sedis Romanae dixit ad Corneliensem episcopum, qui in illo tempore cum Ravenniensibus civibus Romam ierat: Introduc omnes sacerdotes et clericos tuos, forte ibi inveniam virum qui mihi ostensus est. Cui ille cum supplicatione respondit, dicens: Non habeo talem virum, nisi unum diaconum, qui praeest omnibus rebus meis, super cujus manus ego servus tuus incumbo. Si jubes ut in medium veniat, deferatur. 106.0557A| Cui beatissimus papa: Veniat non solum ille, sed et caeteri omnes, et si videro quem cupio, gratanter suscipio. At ubi ingressi sunt omnes, statim ut vidit sanctus papa virum qui sibi per visionem ostensus fuerat, conspexit eum, ut gemmam fulgentem, et hinc atque illinc per spiritum cognoscens vultum B. apostoli Petri, et Apollinaris pontificis, Chrysologi Petri dexteram sinistramque tenentes, et ut haec omnia sanctus papa conspexit, statim de sede surgens, et obviam illi quasi medium atrium ivit, libenti animo alterutrum se salutaverunt usque ad genua. At ubi subtrahere se S. Petrus Chrysologus papae voluit, beatissimus papa non sinuit. Statim coepit fremitum dare populus inter se, et maximum clamorem ad coelum.Alii dicebant: Quia neophytum 106.0557B| non ricevente; non ex nostro fuit ovile, sed subito invadit cathedram episcopalem, quasi latro. Tollite, tollite eum de medio, non recipimus, quia de subjecta Ecclesia non licet ad [in] majorem transferre. Alii contra aiebant: Justus est hic homo, non recte dicitis, suscipiamus eum, ut bene nostrae sit civitati, quia prudentissimus est, et castissimus, et doctor bonus, omnique gloria dignus; ex nostra cognatione est, nihil in eum mali sentimus, timore Domini plenus; sine causa eum perdere vultis. Sanctus vero Sisto III, sedis Romanae in tali altercatione populum huc illuc divisum conspiciens, palam omnibus retulit visum, ut superius diximus, quomodo per ammonitionem apostolicam eum consecrare debuisset. Et si istum non vultis Patrem, a me recedite, et 106.0557C| a sancta catholica Romana Ecclesia alienati vos omnes. Tunc illi quasi ex una voce coeperunt clamare, et dicere: Ordinetur, ordinetur. Conscripserunt celeriter decretum, et per impositionem manus recepit Spiritum sanctum, ordinatusque est in pontificem, et cum gloria ad Ravennam sedem reversus est. Ex illo jam die coeperunt eum omnes venerari quasi angelum Dei.

CAPUTA III. Aedes Petro curante constructae. Ejusdem cum Projecto Corneliense synchronologia. Funus Sancti Barbatiani.

Aedificavit hic beatissimus fontem in civitate Classis juxta ecclesiam quae vocatur Petriana, quam Petrus antistes fundavit. Qui fons mirae magnitudinis duplicibus muris et altis moenibus structus arithmeticae artis. 106.0557D| Iterumque fundavit domum infra episcopium Ravennae sedis, quae dicitur Tricoli, eo quod tria cola contineat; quae [Aedes. Bacco. ] aedificia nimis ingeniosa inferius structa est. Fecitque non longe ab eadem domo monasterium S. Andreae apostoli; suaque effigis super valvas ejusdem monasterii est inferius tessellis picturea. Foris vero parietes proconnisis marmoribus decoravit, et in ingressu januae extrinsecus super liminare versus metricos continentes ita [videlicet]. Aut lux hic nata est, aut capta hic libera regnat. Lux est ante venit coeli decus unde modernum, Aut privata diem pepererunt tecta nitentem, Inclusumve jubar secluso fulget Olympo.

Marmora cum radiis vernantia cerne serenis,
Cunctaque sereno (sidereo) percussa in murice saxa.
106.0558A| Auctoris pretio splendescunt munera Petri. Huic honor huic meritum tribuit sic comere parva; Ut valeant spatiis amplum superare coactis. Nil modicum Christo est. Arctas bene possidet aedes, Cujus in humano consistunt pectore templa. Fundamen Petrus, Petrus fundator, et aula. Quod domus hoc Dominus, quod factum factor et idem Moribus atque opere. Christus possessor habetur, Qui duo consocians mediator reddit, et unum. Huc veniens fundat parituros gaudia fletus, Contritam solidans percusso in pectore mentem. Ne jaceat, se sternat humi, morbosque latentes Ante pedes medici cura appropriatente recludat;

Saepe metus mortis vitae fit causa beatae.

Multa condidit volumina, et valde sapientissimus fuit. Iste una cum Projecto a beato Cornelio Imolensis Ecclesiae una hora in diaconos ambo consecrati sunt. Post vero divina providentia ambo solium episcopale tenuerunt. Petrus Ravennae Ecclesiae; 106.0558B| Projectus servatus est Imolensi. Postquam hic pontifex ordinatus est, postmodum ab ipso, iste alter episcopus Ecclesiae Corneliensis [in ecclesia Corneliensi] consecratus est, temporibus Gallae Placidiae Augustae, sicut scriptum reperimus. Corpus beati Barbatiani idem Petrus Chrysologus cum praedicta Augusta aromatibus condiderunt, et cum magno honore sepelierunt non longe ad Posterulam Ovilionis; consecravitque ecclesiam S. Joannis Baptistae, quam Baduarius aedificavit.

CAPUTA IV. Petrus mortem suam praevidet, praedicitque. Forum Cornelii pergit, ibique decedit. Locus sepulcri.

Cognovit autem post haec his beatissimus Petrus 106.0558C| per spiritum finem vitae suae. Ivit ad Corneliensem ecclesiam, et ingressus infra basilicam B. Cassiani obtulit munera, id est craterem aureum unum, et pateram argenteam alteram, et diademata aurea magna pretiosissimis gemmis ornata. Haec omnia a sancti Cassiani corpore imbuit, positaque super aram ipsius ecclesiae, et stans super crepidinem juxta altare expansis manibus benedixit cunctam plebem, sacerdotes et populos, ac oravit dicens: Tu dedisti, Domine Deus, animam in corpore isto; tu iterum misericors, suscipe eam, quia tua sum creatura. Non accadere mihi iniquissimus diabolus, sed angelus tuus sanctus suscipiat eam, et collocare jubeas in sinibus patriarcharum, ubi lux permanet, et gaudium immensum 106.0558D| est. Et nunc, Domine, te confiteor labiis [et] corde; tu qui cuncta patrasti ex nihilo, qui solus nosti prisca, praesentia et futura: da populo huic cor docibile, ut timeant te, et agnoscant quia tu es Deus in coelo sursum, et in terra deorsum, qui per sanctum Filium tuum totius generis humani salutem recuperasti, in quem credimus Deum, et Dominum angelorum, qui es benedictus in saecula saeculorum. Mitte illis, Domine Deus, verum pastorem, qui tuas congreget oves, non disperdendo, sed ad caulas Ecclesiae congregando. Non sopiat ut mercenarius, non sit ut alienae ovis custos, sed verus pastor, qui oves cum agnis commissas, immaculatas tuo aspectui repraesentet; ne ille ferox immanissimus 106.0559A| lupus, qui praedam rapere quaerit a te, pastoris corda excita, rapida voluptas depellatur, vellera fidelium ovium non diripiat, ne sancta Ecclesia vocis balatibus gemat. Tu bonum pastorem [bonus pastor] tribue huic populo; mitte pastorem non percussorem, sed nutritorem, non ut allidat, sed defendat; non spernentem, sed revocantem; non raptorem, sed largitorem: non ut [laceret] sed compescat; non cupidum, sed tributorem; non elatum, sed humilem; non saevum, sed blandum. Custodi eos, populus tuus est, et oves manuum tuarum, qui es benedictus in saecula. Ad lugentem populum ait: Filii charissimi, audite me. Ego vado, et ingredior viam universae terrae, ubi constituta est domus omnis viventis Nunc, filii, confortamini, et estote viri prudentes.Dabit vobis Dominus 106.0559B| Deus pastorem et rectorem sicut scriptum est: Non repellet Dominus plebem suam in finem, et haereditatem suam non derelinquet. Ipsum audit. Ille docebit vos. Ille vos per amoena pascua ducet, ille sui verbi pabulo vos reficiet; ipsum audite, non conturbemini. Et vos viscera mea non contra eum in tumore cordis elevetis; non cum tumultu et jurgio pastorem eligatis; non patrem hujus patriae pro pecunia hanc obtineat sedem; sed hoc [hunc] diligite quem Dominus elegerit. Estote perfecti filii; ab omni haeresi servate vos. Cavete ab Ariano dogmate. Sanctam et incontaminatam catholicam fidem tenete. Corpora vestra servate absque pollutione, quia templa Dei animata sunt.Haec custodite, et agite ut mereatis vos cum vestro pastore in universorum placitorum 106.0559C| coelesti Domino viam parare. Praecepta ejus satis custodite, obedite ei ut ille pro ovibusoret, quia omnipotens Deus non vult hilarem, sed cor contritum suscipit; et humiliatum spiritum. Sit benedictio Domini Dei omnipotentis super vos et super filios vestros in generatione et progenie, nunc et semper, et in saecula saeculorum. Cumque omnes respondissent Amen, conversus ad aram B. Cassiani, ait: Deprecor te, beate Cassiane, intercede pro me. Tuae domui quasi vernaculus fui a Cornelio istius sedis in Ecclesiae gremio nutritus: iterum ad te reversus, animam nunc Deo omnipotenti trado; corpus autem meum tibi commendo. Haec et his similia dum diceret, quasi qui eructans, ovans et exsultans, flentibus cunctis qui aderant, reddidit spiritum III Non.Decembris. Caementarii vero post sedem 106.0559D| ipsius ecclesiae paraverunt celeriter sepulcrum in loco ubi ipse praecepit, et ibidem sanctum corpus receptum est, et permanet usque in hunc diem. Sedit autem annos. . . . . mestruazioni. . . . . . muore. . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI PETRI CHRYSOLOGI. 106.0559|

Petri aetas expensa. Narratio de ejusdem electe divino impulsu facta contra Dupinium asseritur. Agnello Ravennatem Ecclesiam Romanae subditam agnoscit. Petri Epistola ad Eutychetem. Un copione aliam. 106.0560A| An scripserit postremas illius periodos. Aedes Tricoli e a Chrysologo eccitata. Petriana Ecclesia. Sacellum S. Andreae e a Chrysologo constructum sit. Munera Corneliensi ecclesiae tributa.

IO.

Divi Petri Chrysologi aetatem in postrema Dissertatione indicavimus, quanto quidem sufficere poterat ad tollendam temporum confusionem; nunc expresse, quantum licuerit, de ea decernendum est . Annus ejusdem emortualis nec ante 448 collocari, nec post 451 differri potest. Posterioris asserti veritas ex eo patet quod Aemiliae civitatibus clades et direptio, Attila late furente, anno 452 est illata, eoque Ravennam proprietante Joannes sedebat episcopus, nec fortassis is ejus sedis annus prior erat, sed praecedenti 451 coeperat. Priore autem assertio ex Actis sancti Germani Antissiodorensis, a Constantio fideliter 106.0560B| et accurate conscriptis evincitur, cum ex iisdem certa demone elicuerit eminentissimus cardinalis Norisius Germanum Ravennae obiisse anno eodem 448, die 31 Julii, Hist. Pelagianae lib. II, cap. 12. Constat autem Petrum Chrysologum ejusdem sancti funus curasse. Idem eminentissimus et eruditissimus cardinalis de Petri Chrysologi emortuali anno haec habet; Petrum Chrysologum « eo anno (450) vel superiori forte decessisse 2 Decembris, qua die ejus memoria recolitur, patet ex epistola Leonis 35, ad Leonem Ravennatem, data die 24 octobris, Marciano cos., hoc est anno 451; nam anno 448 idem Chrysologus litteras ad Eutychetem, male jam ob haeresim audientem, dedit, Eutyches vero in Italia eo ipso anno ad Kal. Junias inter catholicos habebatur ex litteris Leonis ad ipsum eadem die datis, in quibus Eutychetis zelum laudat quo contra Nestorianos depugnabat; ea est epistola sexta. Haec inserenda putavi, ut eos corrigerem qui Petrum 106.0560C| Chrysologum circa annum 440 obiisse scribunt, quae fuit Hieronymi Rubei et communis scriptorum Ravennatum sententia, quae si vera esset, sane ante annum 440 Germanus Antissiodorensis Ravennae Chrysologo praesule diem obiisset. » Rubeus Petri Chrysologi obitum non anno 440, sed 450, consignat, Hist. Corvo. lib. II, unde immerito refellitur. Porro cum ad Kal. Junias anni 448 Eutyches in Italia bene audiret, non potuit eo anno a Petro Eutycheti epistola quae exstat, conscribi, cum enim conscripta est, Eutyches in Italia male audiebat, ut ex ejusdem epistolae tenore constat; quare epistola Chrysologi non potuit ante annum 449 conscribi.Epistola sancti Leonis, quae Leoni seu Neoni dicitur scripta ex dictis supra in dissertatione, non probat intentum, licet cum Pagio contra Quesnellum ad annum 451 retrahatur, ac propter conjecturam, quam in dissertatione exhibui de Ravennii nomine in inscriptionis ejus mendo forte cubante, adjicere placet , Joanni fortesse scriptam fuisse, qui exscriptorum vitio 106.0560D| in Leonem mutatus sit. Id tamen si ammettetatur, nil argumentum juvat, cum Quesnelli argumenta cogant eamdem epistolam ad annum 458 transferre, et in primis quaestio de redeuntibus a barbarorum captivitate, quae referri nequit ad extorres illos qui ob Geinserici persecutionem solum vertere coacti sunt, quandoquidem illi non redibant a barbaris, quod quaestio ipsa supponit. Quod probat Joannem ante annum 452 sedisse, est Attilae incursio, quae anno eodem evenit, cui Joannes ipse occorrerit, ut narrat noster. His omnibus perspectis, efficitur Petrum Chrysologum anno 450 vel 451 obiisse, eodemque Joannem suffectum, nec Neoni inter hos locum esse, qui ob multa praeclare gesta, quae in ejus Vita narrantur, pluribus annis sederit oportet.

II.

Ut autem ordo temporum servetur ab Agnello 106.0561A| neglectus, observanda est Petri electio ad episcopatum Numinis nutu, et sanctorum Petri ac Apollinaris apparitione peracta. Rem omnium primus ex nostro in publicam lucem produxit Ferretus, inde diserte, ut solet, in sua Historia narravit Rubeus, ex eo Baronius, caeterique. Verum, quod fluminum aquis accidit, qui pro soli unde fluunt natura vario imbuuntur sapore, ita quod demum non sint quales a fonte manarunt, id narrationi huic accidisse facile deprehendet, qui Agnelli fontes gustaverit, quamvis rei substantia servata sit. Verum mirari subit hominum plures ita comparatos, ut facile nimis omnia credant; alios autem, e contra, ut omnia in dubium vertant.Dupinio in Bibliotheca Auctorum ecclesiasticorum de hacce historia haec ex Gallico in Latinum versa habet: «At nequit historiae hujusmodi narrationi credi, etenim illam nullus fide dignus auctor exhibet. » Agnellus tandem in lucem prodiens an Dupinio auctor fide dignus futurus sit ignoro. Illud aio hinc agnosci ejus historiae traditionem, prout ab Agnello 106.0561B| narratur, antiquitate eximie commendari.

III.

Notari meretur privilegia a Valentiniano Ravennati Ecclesiae tributa, si qua fuere, quae quidem Joannes Petri immediatus praedecessor nactus sit, Agnello ipso teste, licet alias primatus Romani impatiente, nullo modo episcopos ipsos a Romani pontificis jure exemisse; etenim si quando id exemptionis efficere valuissent, tum idipsum fieri debebat, cum ipso Valentiniano imperante, qui privilegium paulo ante tribuerat, novum episcopum ordinandum esse, mors illius, cui privilegium tributum fuerat, efficiebat.Qui itaque narrat populum et sacerdotes (quorum nomine intelligendos etiam puto episcopos provinciales) facto de certi viri electe decreto, cum eo Romam propriasse ad Sixtum sanctum apostolicae sedis papam, « ut eorum ordinaret electum; » quique in lateribus adjicit dissidente et tumultum agente Ravennatum plebe, Sixtum visione narrata dixisse: « Et si istum non vultis Patrem, a 106.0561C| me recedite, et a sancta catholica Romana Ecclesia alienati vos omnes; » quare cuncti una voce clamaverunt: « Ordinetur, » et conscripto celeriter decreto « per impositionem manus recepit (Petrus) Spiritum sanctum, ordinatusque est in pontificem; » manifesto ostendit Valentinianum privilegium dedisse, si quod unquam dedit (potuit enim nobis ignotum dedisse) quod nullo modo sanctae sedis jura et Ecclesiae canones violaret; nec inde factum ut Ravennates episcopi autonomi quodammodo essent. Haec et similia, quae suis locis pro opportunitate observabimus ab Agnello narrata, efficiunt ut satis mirari nequeam quid rei fuerit ut ipse, qui alicubi Pontificale suum scribens erga Romanae sedis primatum se rite recteque affectum ostendit, alibi, et hic putido commento praemisso, schismaticarum partium settorem se prodat. At ea mendacii et malae causae conditio est ut suo se gladio perimat.

IV.

Regrediendum modo ad ea quae Agnellus de 106.0561D| sancto Petro priori loco narrat, licet postremis ejusdem annis evenerint, quaeque pertinent ad Eutychetis abbatis Constantinopolitani haeresim. Ea vero tanta sermonis stribiligine rerumque confusione infecit noster, ut divinandum sit quid mente tenuerit. Actorum in causa Eutychetis hic ratio habenda est, ut suis apte temporibus restituantur vera, si quae ex Agnelli Historia elici poterunt; id etiam ei, quod numero primo diximus ad postremos Chrysologi annos spectanti, lucem affundet. Damnata itaque Nestorii haeresi in Ephesina generali synodo, partium studia effecere, ut qui quammaxime ab ea discedere voluere, in oppositam aeque impiam dilaberentur. Eutyches omnium absurdius peccavit, qui in Christo naturarum differenceem pertinax negavit, et oppositum sentientes Nestorianismi accusavit, datis Leoni summo pontifici litteris, quibus Leo ipse respondit prima Junii anni 448. Anno eodem in concilio Constantinopoli Novembri mense habito a Flaviano 106.0562A| ejusdem urbis episcopo, accusante Eusebio Dorileense, Eutyches saepe citatus, ac tandem comparens, asserensque proterve haeresim, damnatur. Hinc e vestigio Leoni denuo scribit, seque per nefas damnatum lamentatur, agitque apud imperatorem ut concilium generale cogatur, qui interim conventu Constantinopoli triginta episcoporum habito prima Aprilis die anni 449 rem majoribus tricis implicuit. Leo die 18 Februarii Flaviano scripserat ac Theodosio, inquirens causas ob quas Eutyches damnatus fuerat, quibus a Flaviano intellectis ejusdem zelum pietatemque commendavit epistola data die 21 Maii anni ejusdem. Ante hanc diem non potuit a Chrysologo Eutycheti epistola scribi, in qua disertis verbis haeresim suggillat, alias, quod summus pontifex nesciverat, ipse agnovisset.Ephesi inde coacta nova synodo, Leo ipse sanctae sedis legatos misit, eosdemque litteris datis munivit, inter quas omnium laudibus communique Ecclesiae consensu ea laudatur quae in editione Quesnelliana est num. 24, data 13 giugno 106.0562B| ad Flavianum, in qua incarnationis mysterium ea elegantia, puritate ac claritate explicatur, ut vix in tota antiquitate monumentum illustrius ad rectum dogma firmandum invenire sit. Synodus Ephesi coepta est in die 8 Augusti ejusdem anni 449 quae ob in ea per nefas gesta praedatoria postmodum dicta est, catholicamque fidem in summum discrimen conjecit, Eutychete absoluto, et Flaviano damnato, qui paulo post aerumnis injuriisque affectus, dum in exsilium duceretur, e vivis eccesso. Ob haec Leo pontifex pluribus epistolis egit apud Theodosium, ut concilio generali res catholica restitueretur. Epistolae esistente ad Augustum binae sub die 13 et 15 Octobris, aliaeque ad alios. Egit etiam ea de re cum Valentiniano, Placidia Eudoxiaque, et legatos Constantinopolim misit.Nil tamen in re gravissima a Theodosio obtinuit. At eo defuncto, substitutoque Martiano, Pulcheria hujus uxore agente, concilium primo Constantinopoli ab Anatolio habitum est, cui interfuere apostolicae 106.0562C| sedis legati, in quo lecta Leonis epistola ad Flavianum, et episcoporum subscriptionibus signata, Nestorio aeque ac Eutyches damnati sunt, deinde in Chalcedonensi generali concilio, coepto celebrari die octava Octobris ejusdem anni, epistola eadem magni Leonis regula fuit, qua firmatum est dogma de duabus in Christo naturis contra Eutychetis haeresim, illique actionibus secunda et quarta concilium lectae subscripsit.

V.

La sua ex Eutychianae haeresis historia delibatis, ad Agnelli tricas revertamur. Primo itaque ait Eutychetem a sanctissimo Leone per epistolam monitum minime resipuisse, aitque epistolam in conventu multorum episcoporum lectam. Leonis epistola nulla ad Eutychetem data in concilio ullo lecta est; quinimo in nullo ex praecedentibus Constantinopolitanum sub Anatolio lecta est epistola celeberrima ad Flavianum, de qua in superioribus. De hac igitur ut loquatur reliquum est; a illi concilio Eutiche non 106.0562D| adfuit, nec res ampius integra erat. Subjicit sectionum omnium implicatissimum: «Sanctus igitur, inquit, Leo ad beatum Petrum hujus Ravennatis urbis pontificem res notas celeriter fecit, qui scribens epistolam ad ipsum haereticum direxit, per quam in Chalcedonense synodo non consensit, demersus est.» Ex his, ut puto, argumentum nonnulli habere credidere, quo dicerent Petri Chrysologi epistolam in Chalcedonensi concilio lectam fuisse, quod tamen repugnat Actibus ejusdem concilii, in quibus nil de ea re, nec potuit fieri, ut episcopi Ravennatis pro regula fidei epistola legeretur apud eos qui primum sentiebant solummodo insistendum Symbolis conciliorum Nicaeni, Constantinopolitani, et Ephesini, admissis secunda sancti Cyrilli ad Nestorium epistola, et altera ejusdem ad Joannem Antiochenum, et eo nomine laudatam sancti Leonis epistolam ad Flavianum recepere, quod a dictorum sensu minime abluderet, explicaretque diluci de quid de Eutichetis 106.0563A| haeresi sentiendum. Dominicus Mita rem in hunc modum dirimi posse censet in Responsionibus ad opposita Vitae Chrysologi a se conscriptae, n. 5, 6, 7 et 8, ut sanctus Leo, intellecta a Flaviano Eutychetis haeresi et causa, Romam vocaverit Petrum, qui, pontifice jubente, epistolam illam omnium celeberrimam conscripserit pontificis ipsius nomine ad Flavianum, quae primum in Constantinopolitana sub Anatolio, deinde in generali Chalcedonense synodo credendorum regula contra Nestorium aeque ac Eutychetem, lecta fuit. Ut autem effugiat, quod contra regeri ex styli diversitate ab aliis Petri monumentis potest, conjecturam ita circumscribit, ut sentiat Leonem conscriptam a Petro epistolam « proprio transcripsisse stylo, et aliqua » suo marte ascripsisse. Id omne ex sermone 75 Chrysologi confirmare nititur, ubi se ex itinere Ravennam quadragesimali tempore reversum, ac propterea fessum admodum dicit. Conjectura se veritatem assecutum credidisset fortassis Mita si nostrum legisset, cum ex allato loco 106.0563B| astrui videatur Petrum a Leone vocatum epistolam scripsisse, quae in Chalcedonensi concilio Eutychetis haeresim jugulaverit. At ex lateribus agnoscitur Agnellum de epistola a Petro omnibus consentientibus scripta locutum; ait enim « ostensam beati Petri Chrysologi epistolam, » cujus etiam partem exhibet, de qua statim. Mitae itaque conjectura hinc nullo modo fulciri potest, quae aliunde etiam dehiscit ruitque; etenim post quadragesimam anni 449 scripta est epistola Leonis, de qua fit quaestio, die videlicet 13 Junii, cum praecedens ad eumdem Flavianum data fuerit etiam post quadragesimam, die videlicet 21 Maii. At qui de ea re dubitari possit, cum stylus ac verba ipsa Leonem sonent?

VI.

Sequuntur apud Agnellum quae spectant ad alias Leonis epistolas, ob impetrandum Augustorum auxilium, quo res catholica in pseudosinodo Nicena male habita, novo generali concilio restitueretur. Foedo labitur, nisi, exscriptorum vitio, Augustorum 106.0563C| et Augustarum nomina sint mutata, Honorium memorans ac Gratianum, qui e vivis dudum ante Eutychianae haeresis tempora abierant. Honorii loco cogitaveram an Honoria substitui posset; at cum nulla exstet Leonis epistola ad eamdem, pessima etiam ob stuprum fama laborantem, emendationem hujusmodi sustineri non posse cognosco. Martiani etiam loco, facili lapsu, Gratianum intrusum suspicabar; at illud obstat quod eadem periodo rem usque ad Martianum prolatum dicit.Theodorum insuper, quem in sancto concilio ait cum Eutychete certasse, et ostensis sanctae Scripturae voluminibus sanctorumque Patrum testimoniis catholicam fidem de duabus naturis stabilivisse, tota veterum Actorum concilii a Flaviano coacti (in quo tantum Eutyches auditus est Eusebio Dorileense, et Flaviano ipso haereticum urgentibus) serie ignorante. Omnia itaque hic apud nostrum a veritate abeunt.

VII.

Illud e re esse inficiabitur nemo, quod ad epistolae, de qua in superioribus sermo fuit, integritatem 106.0563D| pertinet, quam ex hoc Agnelli loco uberrime probatam habemus contra nonnullos, qui contendunt postrema verba ad summi pontificis in fidei dogmatibus supremam auctoritatem spectantia, Chrysologi non esse, sed recentius addita a Romanae sedis studioso eique addicto. Gerardi Vossii hi auctoritate nituntur, qui epistolam Chrysologi Graeco Latinam editit, cum aliis nonnullis subjunctis Gregorii Thaumaturgi operibus impressis Moguntiae anno 1604, monuitque in duplici Vaticano codice postrema illa verba deesse. Inde Dupinius praelaudatus in Bibliotheca haec, quae latine versa exhibeo, habet: « Porro littera finiri videtur ante ea verba, et quod sequitur additum est ad sanctae sedis auctoritatem commendandam.» Ad Agnello, ut adnotavimus, et suis locis constabit erga sanctam sedem non bene affecto, et nihilominus verba ex epistola, seu sensum eorumdem referenti, nullus sane crisis studiosus refragabitur. 106.0564A| Constat profecto usque ad Agnelli tempora in Ravennatis Ecclesiae, licet longo schismate afflictae, codicibus integram Chrysologi exstasse epistolam, quam postmodum decurtaverint, qui sanctae sedis auctoritatem in rebus fidei diffiniendis impugnavere, idque potissimum imputandum iis qui Graeca fide in Graecam linguam Latinam epistolam transtulere. Hic operae pretium esse cogitavi Latinam ipsam vulgatam apud Baronium aliosque, et e regione textum ejusdem, qualem in codice Estensi reperi, describere, adjectis suo loco periodis Agnello relatis, ut lector quid in hujusmodi re sentiendum sit dijudicet.

Latina epistola divi Petri Chrysologi vulgata.

Dilectissimo et merito honorabili filio Eutycheti presbytero, Petrus episcopus Ravennae.

106.0564B| Tristis legi tristes litteras tuas, et scripta moesta moerore debito percurri, quia sicut nos pax Ecclesiarum, sacerdotum concordia, tranquillitas plebis gaudere facit gaudio coelesti, ita nos affligit, et dejicit fraterna dissensio, praesertim cum talibus oriatur ex causis. Triginta annis humanae leges humanas adimunt quaestiones; et Christi generatio, quae divina lege scribitur inenarrabilis, post tot saecula disputatione temeraria ventilatur? Quid Origene principiorum 106.0564C| scrutator incurrerit, quomodo Nestorio lapsus sit disputans de naturis, non latet prudentiam tuam. Magi Jesum in cunabulis Deum mysticis muneribus confitentur, et sacerdotes, quis sit, qui virginali partu de Spiritu sancto natus est, dolenda interrogatione disquirunt? Cum vagitus daret Gesù in cunis, gloriam in excelsis Deo clamat coelestis exercitus; et modo, quando in nomine Jesu omne genuflectitur coelestium, terrestrium et infernorum, originis ejus quaestio 106.0564D| commovetur? Nos, frater charissime, una cum Apostolo dicimus: Etsi novimus Jesum secundum carnem, sed nunc jam non novimus, nec possumus curiose perscrutari, qui jubemur honorem dare, et timorem reddere, et exspectare, non discutere quem Judicem confitemur. Haec breviter respondi litteris tuis plura rescripturus, si ad me frater et coepiscopus noster Flavianus aliqua de hac causa scripta misisset, si enim tibi displicet, quod quidem scribis, tibi ipsi electum judicium, nos quomodo de his judicare poterimus, quos neque vidimus propter absentiam, et quod intellexerunt eorum taciturnitate 106.0565A| nescimo? Justus mediator non est, qui sic unam partem audit, ut nihil alteri parti reservet. In omnibus autem hortamurte, frater honorabilis, ut his quae a beatissimo papa Romanae civitatis scripta sunt obedienter attendas, quoniam beatus Petrus, qui in propria sede vivit et praesidet, praestat quaerentibus fidei veritatem. Nos enim pro studio pacis et fidei extra consensum Romanae civitatis episcopi causas audire non possumus. Incolumem tuam dilectionem Dominus tempore longissimo conservare dignetur, charissime et honoratissime fili.

VIII.

Cum diversissimis verbis iidem sensus explicentur in vulgatis, et apud Agnellum in his quae ipsi referre placuit, argumento id est illum ex Chrysologi epistola sensum sumpsisse, non verba, quae etiam Agnelliana stribiligine vitiata nemo non videt. Quod spectat ad priora, ubi ex praescriptione annorum triginta ab humana lege inducta argumentum desumitur contra Eutychetem, accepta ea sunt (vel ab eodem Chrysologo utrobique dicta) a sermone 106.0565B| 145, n. 15: « Humanae leges intra triginta annos litigiosas omnes interimunt quaestiones, et Christus circa quingentos annos nativitatis suae causas praestat, ortus sui lites patitur, status sui sustinet quaestiones? Haeretice, desine judicare judicem tuum, et adora in coelis Deum, » quem « Deum . . . . . . . . adoravit in Terris. » Licet autem post legem a Valentiniano latam Acturo et Protogene coss. XV Cal. Julii de triginta annorum praescriptione sermo ille a Chrysologo sit recitatus, et circa Adventus Domini festa anni 449, attente tamen legenti apparet Nestorii haeresim ibi praecipue impugnari, illosque qui « Graeco turbine Latinam nubilare nisi sunt puritatem ἀνθρωποτόκον χριστ οτόκον, ut θεοτόκον tollerent blasphemantes.» Ex quo argumentum minime leve desumitur productae post annum praedictum Vitae, et epistolae a Chrysologo scriptae serius quam vulgo putatur.

IX.

Inter opera magnifico sumptu Chrysologo curante 106.0565C| excitata secundo loco recensetur domus intra episcopium Ravennatis Ecclesiae, quam dixere Tricoli, eo quod, inquit noster, tria cola contineret, quia videlicet in tria insignia membra distinguebatur, quae Graeci τὰ κῶλα dixere, unde τρικῶλον quod tria membra ha scommessa. Audiri ergo non merentur, qui ideo aedem illam Tricoli dictam volunt, quod ad speciem trium collium repraesentandum accederet.At Agnellum Chrysologo Petro tribuisse quod Petro ejus nominis tertio tribuendum erat, evidenter agnoscitur ex versibus quos Agnellus ipse testatur lectos in aede Tricoli a Maximiano episcopo consumata, in quibus pontificum Ravennatum serie exponitur qui Tricoli construendo operam impenderunt, et Petrus cognomento Junior, ut distinguatur a Seniori et a Chrysologo, fundator dicitur ejus aedis, quos juvat ex parte a suo in praesentem locum transferre. Hic Petrus Junior Christi concepta secutus Ut docuit, sacris moribus exposuit. Hanc quoque fundavit mirandis molibus arcem,ìì

106.0565D| Nominis ipse sui haec monumento dedit. Hujus post obitum Aurelianus gessit honores, Post hunc antistes exstitit Ecclesio. Petrus itaque, qui Tricoli fundamenta jecit, is fuit qui Aurelianum praecessit, non Chrysologus, cui Joannes alter successit, ac Agnellum ita Agnellus emendat, qui fortasse hinc errandi ansam habuit, et Petrum cognomento Chrysologum ponendi immediate ante Aurelianum, quamvis dimidio quasi saeculo ille hunc precesserit.

X.

Primo tamen loco bene Chrysologo inter caeteras aedes tribuitur fons battesimolis mirae magnitudinis, duplicibus et altis muris conclusus. Cum autem Agnellus diserte tradat fontem hunc « juxta ecclesiam quae vocatur Petriana, quam Petrus antistes 106.0566A| fundavit,» constructum, nec hujus operis notitiam Rubeus aliunde haurire potuerit quam ex hoc Agnelli loco, mirum est Chrysologo quidem fontis ascripsisse structuram, pag. 105, in deleto ex Ravennatibus dipticis priori Petro, Petrianam basilicam Petro illi tribuisse, qui Symmachi pontificis tempore floruit, et Aurelianum in Ravennati sede praecessit. Ex hoc itaque loco aperte constat ante Petrum Chrysologum Petrum alterum sedisse, quandoquidem fontem qui eidem Chrysologo tribuitur cogimur basilicae Petrianae additum agnoscere, cui primitus fons erat adjunctus cum exiguo sacello S. Jacobi, Agnelli aetate superstite, in quo Petri episcopi corpus repertum, quod senioris esse Agnellus idem censuit.Altera aedes Chrysologo tributa est monasterium, sive sacellum S. Andreae apostoli, non longe a domo Tricoli, in qua et Petri effigiem, et versus conscriptos fuisse Agnellus asserit. Haec tamen subdubito Chrysologone, an Petro juniori sint ascribenda, cum videatur domus ipsius Tricoli commodo 106.0566B| aedificata, et versus ipsi nec Chrysologi stylum, ac ejusdem aetatem sapere videantur, sed recentius quid sonet. Vox postrema secundi versus, τὸ modernum, Cassiodori aetatem sapit, et phrasis ipsa a Cassiodori phrasi minime abludit. Rubeus loco supracitato sacellum hoc elegans quidem dicit, « sed ligneis columnis suffultum. » Versus ascripti nil tale astruunt, sed breve quidem sacellum describunt, ex fenestris angustis diei lumini minime pervium, sed pretiosis marmoribus murice comptis splendidum, excluso externo lumine, suoque lucens, ut sonant priores versus, « aut lux nata est, aut capta hic libera regnat, » cum caeteris quae sequuntur. Postremi versus expiationem peccatorum per secretam exomologesim factam ostendunt, quod merito adnotavit Rubeus.Cum vero scripti sint hi versus post Nectarii Constantinopolitani patriarchae tempora, evidente fit nil a celebri controversoque in Historiis ejus patriarchae facto habere heterodoxos quo sublatam auricularem 106.0566C| confessionem existiment, quinimo praxim et post Nectarium perseverasse manifestum hinc efficitur. Effigiem etiam quam super valvas tessellis expressam Agnellus Chrysologi fuisse credidit, existimo Juniori Petro potius, sicut et sacellum, ascribendam esse.

XI.

Quae sequuntur de sancto Projecto Corneliense perspicua sunt, sicuti et illa de ecclesia S. Joannis, quam S. Barbatianus Placidiae charus tenuit, et Baduarius aedificaverat, ex S. Barbatiani Actis lumen mutuantur. Clara etiam sunt quae de obitu S. Petri Chrysologi tradit noster, nec quidquam habent quod legentem remorentur. Illud addendum videtur, ex muneribus quae Chrysologus ad Corneliensem Ecclesiam accedens obtulit, pateram argenteam summa veneratione servari, cujus exemplum aere sculptum tradidit Dominicus Mita ante suam Sermonum D. Petri editionem, ad cujus oram versus recentioris modi sunt sculpti, quos ascribendos puto, et sunt qui sequuntur 106.0566D| Quem plebs tunc chara crucis Agnus fixit in ara Hostia fit gentis, primi pro labe parentis. Idem mita veram, ut sibi quidem suadet; Petri Chrysologi effigiem libro praefixit, ex ea quam opere musivo elaboratam exstare ait Ravennae in testudine chori metropolitanae ecclesiae. Illa tamen nonnisi post undecimum a Christo nato saeculum fieri potuit, ut et post illud tempus templi pars illa restituta est; sed et pallii forma recentior est. De patera praedicta exspectari ab erudito viro D. abbate Pastrizio doctam lucubrationem audio. Eam fortassis legere dabitur antequam haec mea in lucem edantur. A haec ad Chrysologi Vitam sufficiente.

Eadem ex codice Estensi.

Dilectissimo et merito honorabili filio Eutycheti presbytero, Petrus episcopus.

Tristis legi tristes litteras, scripta moesta moerore et luctu percurri, quia sicut nos pax sacerdotum, tranquillitas plebis, gaudere facit gaudio coelesti, ita nos affligit, et dejicit fraterna dissensio, praesertim cum talibus oriatur ex causis. Triginta annis humanae leges humanas adimunt quaestiones; et Christi generatio, quae divina lege scribitur inenarrabilis, post tot saecula disputatione temeraria ventilatur? Quid Origines principiorum scrutator incurrerit, quomodo Nestorio lapsus sit disputans de naturis, non latet prudentiam tuam. Magi Jesum in cunabulis Deum mysticis muneribus confitentur, et sacerdotes quid sit, qui virginali partu de Spiritu sancto natus est, dolenda interrogatione dicurrunt?Cum vagitum daret Gesù in cunis, gloria in excelsis Deo coelestis clamat exercitus; et modo, quando in nomine Jesu omne genuflectitur coelestium, terrestrium, et infernorum, originis ejus quaestio commovetur? Nos, frater, cum Paulo dicimus: Etsi novimus Jesum secundum carnem, sed nunc jam non novimus, nec possumus curiose replicare, qui jubemur honorem dare, et timorem reddere, et exspectare, non discutere, quem Judicem confitemur. Il suo omnibus respondi, frater, litteris tuis. . . Caetera desunt.

VITA S. AURELIANI.

CAPUT UNICUM. Pauca de Aureliano. Quaerele in opera urgente. Interpretatio versiculi ex psal. Tu dirupisti, ecc. Mors Aureliani, et ejusdem sepulcrum. 106.0567|

Aureliano XXII. Insignis vir, aetate juvenis, senior sensu, et omni elegantior gratia, ab omni opere malo suspensus; mitis in populo, in ovibus mansuetus. Auxit ipse supra fundamentum domum, quam beatissimus Petrus fundavit jam dicta Tricoli, sed nec ipse eam complens. Et ut sciatis, dilectissimi, maxima gravamina meam super imposuistis cervicem. De hoc denique viro non potui aliqua facta reperire, nisi tantum res, quas [detinet] Ursiana ecclesia in territorio Comaclense in loco qui dicitur Ignis, et Bajas, idem idolorum nomina, non longe 106.0567B| ubi ecclesia B. Mariae in Pado vetere sita est, ipse adquisivit. Et ipsius temporibus praedictum aedificatum est monasterium. Sed propter vestram orationem, ne ipsius historia brevis appareat, quid valde humanus sensus ex coeli auxilio scientiam nostram vos orantes inspirante Domino, sine qualibet trepidatione narremus. Ille plasmator et amator hominum, qui spiraculum vitae tribuit, et spiritum in visceribus meis confirmavit, sensus, et argumenta, et corda docilia dedit, et suam dilexit facturam, augeat nobis talem intellectum, ut nos vestram possimus postulationem implere, et vos suscipiatis, ut magis cum desiderio legatis, et amore, quam cum fastidio, vel negligentia. Nunc replicetis volumus. Sed ego protinus infirmus ex corporis parte, vix hodie 106.0567C| espletare queo; [tamen] in quantum valeo Creatore omnium adjuvante incipiamus. Nolite facere sicut externo fecistis die. Satis me impulit vestrum eloquium. Videte ne multum gravetis me, quia juxta Salomonis verba: Qui vehementer premit verba, excutit sanguinem. Sic de me vestra consideret prudentia. Hoc meditare; non meum, sed Omnipotentis donum est. Oh miser ego, qui sic duris quaestionibus quotidie a vobis flagellor! non è facile. Tamen si vultis me plus sermonibus confringere, ut coactus hunc Pontificalem citius expleam, et vestris manibus tradam, premuroso prius vestram fragilitatem, et postmodum meam cognoscite. Hodie denique sex gero lustra, duobus insuper annis, et bis quinos 106.0567D| mestruazioni. Ex quo lumen recepi, et de vulva matris meae egressus sum, nunquam tanta flagella passus sum, nunquam sic coarctatus, quomodo externo a vobis fui die. Et si tanta etiam delectatio est me vobis cedere, et auriculis huc illuc attrectare, et manibus post terga religatis vinctum ducere, insuper dorsum pectusque flagellare, et meis scapulis plagas superimponere consentiam. Facite quod vultis, et post haec omnia, sinite me, et a me cessate, patientiam tribuite, et alienate vos a me, et quantum de 106.0568A| Pontificibus [pontificum vita] scriptum est retinete; nihil a me amplius audietis. Istius [Sed istius] Vitam Aureliani expleam, et postea sileam. Aliud quid mihi plus, nisi sola patientia, quid prodest? quid me arguitis? nisi Dominus mihi dederit linguam eruditionis, quomodo illi placet de me fiat. Per Ezechielem intonans ait: Linguam tuam adhaerere [adhaerescere] faciam palato tuo, et eris mutus; et ad Moysem; Quis fecit os hominis? Non ego? et David Filius: Omnis sapientia a Domino Deo est; et Daniel: Ipsius regnum, et sapientia, et fortitudo. Ecce os quare saevistis? Quantum permittet mihi ille opifex, qui me ex luto suis finxit manibus, tantum loquar; opossum non aliter.[Haec] omnia vobis insinuare [insinuavi]. Vos condita mente tenete. Scire igitur 106.0568B| vos volo, quod veniet tempus, si hunc Pontificalem propter vestram lacerationem reliquero, cum legeritis, et dimidium usque hic invenietis, recordabitis postea cum gemitu ea quae a me vobis dicta sunt. Sed rei nihil proderit; et si volueritis me postmodum postulare, ut expleam, non exaudiam. Ego desidero, ut per Dei Omnipotentis dispensationem labor meus ad effectum perveniat; vos pro nimia celeritate vultis ut relinquam. Non facio. Quia memini verba, dilectissimi, eo quod in Vita beati Joannis vestrorum debitor me esse professus sum, et callide fugiens [vestris] coram flammantis [flammantibus] luminibus occultavi, et quia statim invenistis me, occultare non me possum, et si mea ignoratis debita, postquam me coegistis, antequam exametis, 106.0568C| manifesti verissimi. Debitor sum vobis hanc quaestionem de fluvio Ethan. Scriptum est enim: Tu dirupisti fontes, et torrentes; tu siccasti fluvios [fluvium hic et infra] Ethan. Ecce debitum meum. Sed quare siccavit fluvios Ethan videamus. Audite per prophetam dicentem: Ecce ego feci novam, dicit Dominus, in deserto viam, et in aquoso flumina, et si Dominus omnia flumina, etiam et maria fecit, cur ergo solus Ethan fluvium siccavit dicente propheta: Tu dirupisti fontes, et torrentes, tu siccasti fluvios Ethan. Denique allegorice intelligi voluit alius fluvius Ethan, stirpem Esau, eo quod non propagavit sobolem in filiis Jacob, dicente Isaach patre eorum ad Jacob: Crescas in mille millia, et multipliceris, ut arena maris, et astra coeli, et velut 106.0568D| pulvis terrae, germines, ut herbae virentes, dilataberis ad Orientem, et Occidentem, et ad Septentrionem, et Meridiem. Ad Esau autem: Quid tibi faciam, fili mi? quia dominum tuum illum constitui. Vives gladio, et fratri tuo servies. Sed tamen quaerendum nobis est valde historialiter, qualis iste fluvius Ethan fuit. Legimus in Exodo quando transducti sunt filii Israel per mare Rubrum, non post multos dies venerunt in locum, qui dicitur Mora [Mara]. Ibi enim acquae 106.0569A| amarae soddisfacente. Mora [Mara] vero amara interpretatur. Pro nimia autem amaritudine non ex ea populus potabat. Sed arefacti a siti invenerunt flumen Ethan, et hausta aqua biberunt, corporaque eorum in tumorem versa sunt, atque Ethan aquae, aiunt quidam, non solum amarae erant, sed etiam bibentes in tumorem vertebant, et dirumpebantur viscera eorum. Tunc vociferati sunt ad Moysem, et Moyses oravit cum ipsis ad Dominum, et siccavit Dominus fluvium Ethan. Potest et aliud intelligi. Ethan fluvius intelligitur diabolus, qui verum venenum et in superbia tumida colla extollit. Ipse sagitta plena tossicis succis servis [conservos] Dei sempre sagittat stimulis [incontinentiae].Sed veniens per Virginem Christus Verbum, siccavit fluvium Ethan, 106.0569B| hoc est religavit diabolum principem mortis, restauravit mundum, et misertus est humano generi. Et si Deus hominem fecit, secundum quod legimus, et mundum totum fabricatus est solus, cur ergo necesse fuit homini subvenire, et mundum iterum restaurare? Primum ex limo terrae fecit hominem in carnem, et dedit illi spiraculum; post multa tempora regeneravit per gratiam. Non quia non potuit Deus hominem educere de laqueo mortis, nisi sumpsisset virgineam carnem. Potuit, et sine dubio, credo, potuit, et cur non fecit? Superius jam audistis: Quis cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit? Sed in quantum valeo dicam veraciter cum magno timore.Erat homo extra [ex terra] terrenus, carnali positus in paradiso, subjecta sub eo 106.0569C| omnia, et princeps omnis creaturae. Videns spiritualis diabolus tantas divitias ei traditas, tumidus superbia, accensus furore, ac si diceret: ex coelo projectus sum, dignitatem perdidi angelicam, et quamvis spiritalis sum, amissus coelestia externa delectamenta, nihil habeo. Iste modo statim ut creatus est omnia bona tradita illi sunt, insuper gaudia paradisi. Ego quid facciam? Hac invidia, charissimi, quotidie diabolus contra protoplastem inardescebat. Igitur excogitata malitia ingressus est in serpentis belvino gutture, et per gulam suasit hominem, et postquam spernit praeceptum Adam, omnes secum perdidit; et diabolus non solum exsultavit, sed etiam delusit. Ecce trasgressio mortis in Adamo.Si consideretis prudentia magna coram vobis, quae apposita 106.0569D| est quaestio; sed juvante Domino soluturus ero. Vicerat diabolus filium terrae virginis, necesse erat ut a Filio vinceretur Mariae Virginis. Ex limo et substantia terrae factus est homo carnalis terrenus. Ex Verbo Dei et virgineo Verbo factus est homo carnalis et spiritualis. Tentaverat diabolus terrenum, et seduxerat [seduxit]; tentavit coelestem, et confusus abscessit. Ideo necesse erat ut qui filium virginis vicerat, a Filio Virginis vinceretur; ut Virgo iterum repararet, quem antea per Deum generaverat Virgo. Quare non per angelos, aut per aliquam coeli militiam, sed per semetipsum principem daemonum prostravit? Diabolus non spiritualem formam inspexit in Adam, sed carnalem. Ideo Christus carnalis se permesso 106.0570A| tentari, ut non callidus diceret seductor aliam formam habuit Adam, aliam Christus. Videns formam Christi, cogitavit Adae. Aequalis forma, sed non aequales virtutes [aequalis virtute]. Hominis Christus forma, sed deifica virtus. In multis possumus reperire locis in sancta Scriptura. Ubi Adam peccavit, Christus recuperavit. Adamo per gulam peccavit, Christus per abstinentiam diabolum superavit. Adam de virgine terra, Christus de virgine Maria. Terra dicta est a pedibus terendo; Maria interpretatur domina, sive stella maris, sive illuminatrice; et si forte [alio modo] Maria produxeris, id est breviaveris, Maria dixeris, et plenitudo intelligitur. Adam suam [suasus] per mulierem . . .Christus restaurans Ecclesiam natus de muliere. Adam deceptus per lignum, Christus restauravit 106.0570B| mundum per lignum. Adam projectus de paradiso, Christus in cruce Latronem introduxit in paradisum. Adam projectus in infernum, Christus retrahens eum de inferno. Ecce inter utrumque qualis similitudo. Homo semetipsum perdidit, et Filius Dei omnes liberavit, qui est benedictus in saecula. Vir autem iste Aurelianus post pauca annorum curricula defunctus est in pace VII. Cal. Junii. Observans beati Petri Chrysologi praecepta, non declinavit ex eis. Aedificia vero domus inconsummata reliquit. Sepultus est in ecclesia Apostolorum juxta ambonem non longe a tumulo ubi beatus requiescit Neon, antequam a nobis Neonis corpus ad sedem translatum fuisset. Sedit autem annos . . . . . . . . . . mestruazioni. . . . . . . muore . . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI AURELIANI. Pomposiani monasterii initia an hic indentur. Aetas Agnelli haec scribentis, et in aliud tempus reliqua differentis. Aurelianus Hormisdae sincrono. IO. Pauca de Aureliano Petri Junioris successore tradit hic noster, pauca etiam habent recentiores. Habemus tamen unum quod historiam juvet, initia videlicet celeberrimi Pomposiani monasterii, ut sentit notarum auctor. Monasterium nihilominus Aureliani tempore constructum affermare certo non ausim, qui sciam monasterii nomine ab Agnello aedem paroeciam non habentem intelligi, ex dictis alibi. Aedem potius tunc aedificatam censeo, cui postmodum monasterium accreverit post D. Benedicti aetatem. Ambiguum etiam est, an Agnellus de Territorio Comaclensi loquatur, quali suo tempore, an prout Aureliani 106.0570D| aevo fuerat, in quo Bajarum et Ignis loca. Porro Padum veterem vocat, quem Volanae dicunt. Comaclum, Cymaclum dicit Rubeus, urbemque antiquissimam laudat a Pelasgis conditam. Ignis et Bajas idolorum esse nomina notat Agnellus, at idola hujusmodi aliunde mihi ignota. De Pomposiano monasterio infra ad Agnelli continuationem nonnulla adjicientur.

II.

Ex iis quae de aetate sua habet noster agnovi supra, in observationibus ad carmina operi praefixa, circa annum 839 Aureliani Vitam cum praecedentibus consignasse. Reliqua in tempus posterius distulit, ut ex ibi adnotatis constat; et quod instantiis compresbyterorum pressus minatus fuerat fecit, reliquit videlicet opus imperfectum. Interim ne Aureliani Vita caeteris brevior videretur adjecit prolixam satis rudemque exegesim ad psalmi versiculum: Tu siccasti fluvios Ethan. 106.0571A|

III.

Quod ad Aureliani aetatem pertinet, Horsmidae summi pontificis tempore is sedit. Reliquia incerta 106.0572A| sunt, quae tamen ex parte dicendis in lateribus non parum illustrabuntur.

AGNELLI LIBER PONTIFICALIS. PARS SECUNDA Complectens Vitas eorum qui floruere ab Ecclesii tempore usque ad Georgium. 106.0571|

DISSERTATIO CHRONOLOGICO-HISTORICA De ECCLESII, URSICINI, VICTORIS, MAXIMIANI et AGNELLI temporibus. 106.0571|

Cronologia Rubeo tradita. Quae ex Agnello ad temporum rationem spectant perpensa. Ordinatur Cronologia. Silverii ac Vigilii Acta et tempora esaminata. Serie annorum expensa.

106.0571B| Ut, quod in praecedentibus praestiti, chronologiam Ravennatum pontificum pro viribus illustrem, haec ad sequentes quinque episcopos dissertatio est praemittenda. Rubeus, quem secuti sunt qui recentius scripsere, neglectis ex parte iis quae Agnellus tradit ad praedictorum tempora decernenda spectantibus, in hunc modum uniuscujusque praesulis sedem definit. Aurelianum anno 510, VII Kal. Junii mortuum statuit, ac ab eodem anno Ecclesii episcopi initia auspicatur. Ecclesii obitum anno 542 consignat, et Ursicinum surogat, quem, Agnellum secutus, tribus annis sedisse ait, defunctumque anno 545.Hoc eodem anno Victorem sufficit, quem etiam anno sequenti 546, XV Kal. Martii obiisse ait, creatumque Maximianum, cujus vitam desiisse sentit anno 556, VIII Kal. Martii ex ejusdem pontificis Vita manoscritta ad divi Andreae sanctimoniales Ravennae servata. Tandem de ordinatione Agnelli locutus ad annum 558, pag. sequenti, licet eidem det episcopatus annos tredecim, diem tamen obiisse ait, « anno a 106.0571C| partu Virginis quingentesimo sessagesimo sexto. » In nonnullis Agnello consonat, in aliis ab eodem recedit. Infrascripta ex nostro notanda sunt. Quod ad Ecclesium pertinet, ait ecclesiam S. Mariae, quam Majorem dixere, ab eodem inchoatam, « postquam reversus est cum Joanne papa Romam de Constantinopoli, cum caeteris episcopis missis a Theodorico in legationem; » quae quidem conficiunt ante legationem illam Ecclesium sedere coepisse. Vitam claudit addens sedisse Ecclesium annis X, mensibus V, diebus VIII. De Ursicino narrat sedisse eum tum, cum « Athalaricus rex defunctus est Ravennae VI Non. Octobris, et alia die elevatus est Theodahatus, » et pontificem egisse annis III, mensibus VI, diebus IX.Victorem quamvis dicat modico tempore Ecclesiam rexisse, narrat nihilominus plura ingentia et magnifica opera excitasse, ac tandem cum sedisset «annis VI, mens. XI, diebus XI, » obiisse XV Kalend. Martii. » Maximianum ait « a Vigilio papa 106.0571D| in civitate Patrasso apud Achaiam, pr. Id. Octobris, ind. 10, quinquies PC (descrittore inetto interpretatus fuerat pacifici ) Basilii Junioris, anno Nativitatis suae 48, episcopum consecratum. Refert inscriptionem in basilica S. Stephani positam hujusmodi: «In honorem sancti ac beatissimi primi martyris Stephani, servus Christi Maximianus episcopus hanc basilicam ipso adjuvante a fundamentis construxit, et dedicavit die III Id. Decembris, ind. 14, novies P.C. Basilii Junioris. » Alteram mostra ex basilica 106.0572B| S. Apollinare: «B. Apollinaris sacerdotis mandante viro beatissimo Ursicino episcopo a fundamentis Julianus Argentarius aedificavit, ornavit atque dedicavit, consecrante vero beato Maximiano episcopo die 9 Maiarum, ind. 12, octies PC Basilii. » Alteram ex ardica S. Vitalis: « B. martyris Vitalis basilica mandante Ecclesio viro beatissimo episcopo a fundamentis Julianus Argentarius aedificavit, ornavitque atque dedicavit, consecrante viro reverendissimo Maximiano episcopo sub die 13 . . . . . . . sexies PC Basilii Junioris. » Diem qua is obiit signat VIII Kal. Martii, at sedis ejus tempus silet, quod maxime dici oportuerat, proptereaque ex sequentis episcopi aetate agnoscendi seu exquirendi necessitatem efficit.Agnelli itaque episcopi epitaphium a nostro exhibitionum, quale in Codice quo utor exstat, hic describendum venit: « Hic requiescit in pace Agnellus archiepiscopus, qui sedit annos XIII, mens. I, dies VIII, qui vixit annos LXXXIII, depositus est sub die Kal. agosto , ind. 3. »

II.

106.0572C| Singula suis annis consignare ex Agnelli episcopi tumulo facillimum esset, nisi turbaret tenor ejusdem a Rubeo exhibitionus, qui est hujusmodi. « Hic requiescit in pace Agnellus episcopus, qui sedit annis XIII, mensem I, dies VIII. Vixit annis LXXXXIV, depositus est sub die Kal. Augusti, indictione quartadecima » Lectio Codicis quo utor sustineri nequit, et vitiata est a recentiori exscriptore, qui minime contentus archiepiscopum pro episcopo scripsisse Agnellum, indictionem falsam 3 pro vera 14 videlicet obtrusit. Etenim non posse Agnelli episcopi vitam produci usque ad annum 570, quo indictio 3 mense Augusto currebat, constabit ex dicendis infra in dissertatione chronologica de aetate episcoporum Agnello subsecutorum.Admittenda itaque est indictio 14 Rubeo laudata; et in eo tantum dubii nonnihil esse mihi fateor, quod fortassis pro 14, sequens 15 fuerit notata, spectato diuturniori duorum annorum interpontificio, quod servata 106.0572D| 14 indictione ammetteti debet inter Agnellum et Petrum. Fortassis etiam Agnelli annis unum X ab exscriptore Rubeo lecto additum est, cum aetas LXXXI annorum, qua episcopus est renuntiatus, nimis gravis videri possit. Il suo non obstantibus teneamus indictionem 14, quae aliis ex capitibus commendatur, ut ex dicendis patebit. Obierit itaque Agnellus episcopus Kal. Augusti anni 556 quo currebat indictio 14, retrocedendo per annos XIII, mense I, diebus VIII, invenietur annus quo sedere 106.0573A| coepit 553, die videlicet 22 Junii Dominica, currente cyclo solis 2, lunae 3, littera Dominicali B. Eodem autem anno obierit Maximianus, ex Codice monialium S. Andreae Rubeo laudato, VIII Kal. Martii. Codicis auctoritas diem certum reddit, at de anno silet. Crediderim obiisse anno precedenti 552, cyclo solis 1, lunae 2, lit. Dom. Sol, Fa, duo ob argumenta. Primum est, quod Vigilio pontifice per ea tempora Constantinopoli ob trium Capitulorum quaestionem varie vexato, et imperatore invito, diuturniori tempore opus fuit quo novus episcopus ordinaretur.Alterum est, quod cum videam IX Kal. Martii in Martyrologio Maximiani obitum signatum, ex anni bissextilis Februario evenisse credo ut dies una excresceret apud Martyrologiorum scriptores, et pro VIII Kal. 9 Martii signatus sit dies Maximiani emortualis. Porro libentissime Rubeo assentirer ejusdem obitum in annum 556 differendo, spectatis ingentibus aedibus, caeterisque magnifice a Maximiano peractis, itineribusque ejusdem Constantinopolim habitis, 106.0573B| ac denique spectata etiam Rubei ipsius auctoritate; a tumuli Agnelliani characteres efficiunt ut id sustineri nequeat, quare Rubeus ipse inconsequenter loquitur, et incompossibilia narrat; qui enim mortuum Agnellum tradit anno 566, quo indictio 14 currebat, et ammettetit sedisse eum annos XIII, mens. I, dies VIII, non debuerat eumdem ordinatum asserere anno 556, etenim spatium temporis sedis fuisset tantum annorum decem, et mens. I, cum diebus VIII. Calculis itaque rito adhibitis, Agnelli ordinatio ad annum 55 est retrotrahenda.

III.

Indictio 10, quinquies PC Basilii, Octobri mense anni 566 decurrebat, cum, ut noster tradit, prid. Idus Maximianus ordinatus est a Vigilio apud Patras Achaiae urbem. Omnia inter se sonda rispondente, etenim eo anno, cyclo solis 23, litt. dominicalis Sol, ipsa die ordinationis ejus quarta decima Octobris, ricorrenti, quae mirum in modum rem firmat. Vixit itaque in pontificatu Maximianus annis quinque, 106.0573C| sesso mensibus, diebus octo. Obierat eodem anno Vittorio XV Kal. Martii. Is autem cum dicitur sedisse annis VI, menses XI, diebus XI, indicatur consecratus anno 539, die 4 Martii. At dies 4 Martii eo anno erat feria 6, inepta videlicet episcoporum ordinationibus. Consequitur itaque in numeris allatis sphalma irrepsisse, et vel diem deesse, et pro II scribendum XII, vel et diem deesse, et annum abundare, scribendumque sedisse illum annis V, mens. XI, diebus XII, ac ordinatum die 4 Martii anni 540 bissextili, currente cyclo solis 17, lit. dom. A, G, ipsa videlicet die Dominica.De Ursicini, qui Victorem praecessit, aetate illud tantum habemus, sedisse videlicet annis III, mensibus VI, diebus IX, et sedere coepisse antequam Athalaricus obiret, quod accidit anno 534, Nonas Octobris. Ordinatus itaque fuerit paucis diebus ante Athalarici mortem, postremis Septembris diebus, desiit in vivis esse anno 538 circa Aprilem. Longius itaque interpontificium qui 106.0573D| renuet ammettere inter Ursicini mortem et Victoris consecrationem, ordinatum hunc asserat anno 539, die quinta Martii, ad vesperam videlicet Sabbati. Longum sane plurium mensium saltem spatium intercessisse nemo diffitebitur, qui animadvertat apostolicae sedis vices, quas passa est eodem anno 538, quo et Ursicinus mortuus est, et Silverius summus pontifex deturbatus, intruso per Belisarium Vigilio. Obierit itaque anno praedicto 534 Ecclesio, cum sederit ex nostro annis X, mens. V, diebus V, consequitur circa initia anni 524 eumdem ordinatum fuisse, quare anno subsecuto 525 cum Joanne pontifice Romano, aliisque episcopis, potuit Constantinopolim pergere, quod Agnellus ipse tradit.

IV.

Temporibus in hunc modum dispositis, ut quod nostro Agnello duce assertum est firmius stabiliatur, necessario ad ea sermo vertendus est quae ad acta pontificum Romanorum spectant, ac in primis Silverii ac Vigilii, quibuscum ordinationes Ravennatum 106.0574A| episcoporum, ac in primis Maximiani, necessario nexu connectuntur. Ea vero multa caligine offusa in hanc diem fatebitur quisquis rem paulo accuratius consideravit. Anastasio, qui in hujusmodi negotio magno subsidio esse solet, turbide, impliciteque rem tradit. Baronius ex eo, et ex Liberato, Victore Tunonensi, epistolisque Silverii, Vigiliique, actisque conciliorum, historiam distribuere chronologice curavit; eruditorum tamen opinioni visum est Baronium quae majoris momenti erant certis sibi annis consignasse, adhibitis solis documentis justifyae fidei; Anastasium praeterearejectum, quod systemati semel praeconcepto non suffragaretur, ex Liberati et Procopii silentio, qui quod Anastasio narratur silente, cum extra argumenti eorumdem orbitam existat.Porro ea ratione Silverii mortem in annum 540 transfert, quod fidem adhibeat epistolae Silverio ascriptae ad Vigilium, in qua pontifex scribens inducitur haec: « Meque repulso, qui 106.0574B| favente Domino tribus jam jugiter emensis temporibus ei (Apostolicae scilicet sedi) praesideo, tempora mea niteris invadere. » Epistola autem data dicitur VIII Kal. Giulio. Hinc cum Silverius Anastasio tradatur obiisse, et depositus dicatur XII Kal. Junii, concludit Baronius nonnisi anno 540 decessisse, cum quartum pontificatus annum inchoasset. Verum cum epistola illa communi eruditorum calculo supposititia censeatur, nil adjumenti rei decernendae afferre potest.Nec certe inchoasset tantum, sed complevisset fere quartum pontificatus annum; si enim, quod Baronius ipse ait, epistola laudata scripta a Silverio fuit « tertio exacto sedis suae anno, » et eadem data est VII Kal. Julii, anno sequenti 540, die 21 Maii, pauci dies potuissent deesse ad quartum sedis annum complendum, quandoquidem ordinationis dies adeo Baronio ipsi incognita consignanda esset post diem 21 Maii, et ante 25 Junii anni 536. Praeterea si totus epistolae ejusdem tenor perpendatur, probat quod nollet vir praeclarissimus; 106.0574C| cum enim videatur scripta epistola contra Vigilium tunc recens Romanam sedem invadentem, conficit Vigilium id patrasse quarto pontificatus Silverii anno labente. Id efficiunt ea in superioribus descripta: «Meque repulso, qui favente Domino tribus jam jugiter emensis temporibus ei praesideo, tempora mea niteris invadere. » Baronio tamen ipse, qui epistolam Vigilii ad Eutherium datam Kal. Martii Joanne et Volusiano coss. ammettettit, Vigilium intrusum ait ante Martium anni praecedentis 538. Observandum tamen epistolae hujus characteres vitiatos, etenim in ea a Vigilio dicitur Pascha proximum celebratum iri XI Kal. Mai.Verum anno 538, quo Joannis consulatus signatur (Volusianum meliores cronologi ignoranti) Pascha celebratum est die 4 Aprilis, cyclo solis 15, lunae 7, lit. Dom. C. Nec puto ulli ex vicinis annis epistolam illamassignari posse, praeterquam anno 562, dummodo addita unitate legatur XII Kal. Maii, in eam enim diem incidit illius 106.0574D| anni Pascha, quo currebat cyclus solis 19, lunae 11, lit. Dom. E. Ex hujusmodi itaque epistolis nullum praesidium haberi potest ad Silverii dejectionem Vigiliique intrusionem certo temporiassignandam.

V.

Anastasius tradit ordinato Silverio, post menses duos nutu divino exstinctum Theodahatum tyrannum, et « Vitigem elevatum. » Ex Victoris Tunonensis Chronico nil boni ad haec elici potest, cum annis non suis cuncta tradantur. Marcellino plura pro more indict. 14, PC Belisarii VC, qui est annus 536, congerit. Inter caetera hujus anni propria, sequentia, quae congruunt traditis ab Anastasio, habet: « Agapito Constantinopoli defuncto Theodahatus rex Silverium in episcopatum subrogat, ibique residens dirigit Ravennam. Vitiges Theodahatum occidit in loco, qui dicitur Quintus juxta fluvium Salernum, et ipse subsequitur per Tusciam omnes opes Theodahati diripiens, quae in insula vel in urbe 106.0575A| Veneta congregaverat. Ravennam ingressus Metesuintham neptem Theodorici regno pulsam sibi sociam copulat; quamobrem Belisarius, Domino favente, Romam ingreditur. » Evagrio, lib. IV, cap. 18, ex Procopii Historia Gothica tradit Belisarium Silverii opera, qui ob eam rem Fidelium curatorem Athalarici ad eum miserat, Romam intrasse, « quae denuo Romanis subjecta post annos sexaginta, quibus a Gothis occupata fuisset, nono die Apellei, hoc est ad V Idus Decembris , undecimo anno imperii Justiniani. » Baronius advertit eadem tradi a Nicephoro, licet Anastasius Belisarium dicat Roma potitum IV Idus Decembris. Annus undecimus imperii Justiniani coepit Kalend.Aprilis anni 537, cum in imperii consortium ascitus fuisset ipsis Kal. Aprilis a Justino, solusque regnare coepisset defuncto Justino Kal. Augusti ejusdem anni Mavortio solo cos. , ut idem Marcellinus tradit, nec de hac re dubitandi locus relinquitur; exstat enim Justiniani Constitutio edita Kal. Settembre. , PC Belisarii anno secondo, 106.0575B| quam exhibet Baronius ad annum 527. Haec simul collata videntur non cohaerere. Etenim Silverii pontificis initia ante diem VIII Idus Augusti anni 536 consignari nequeunt; acta enim concilii Constantinopolitani sub Menna, et Justiniani Constitutio, quorum illa nonnisi Julio mense finierunt, et haec data legitur « VIII Idus Augustas Constantinopoli PC Belisarii viri clarissimi, » Theophanis et Pelagii diaconorum Agapeti mentionem habent, nullam autem successoris Silverii, qui proinde nondum creatus fuerat. Theodahati itaque mors, si post duos menses a Silverii ordinatione est patrata, nonnisi vergente ad finem anno accidit, et fortassis ipso Decembri mense, ut habet Agnellus in Vita Ursicini. Oportet igitur si sexagesimo anno, ex quo capta fuerat, Roma recepta sit V vel IV Idus Decembris, Belisarium eam intrasse eodem fere tempore quo Vitiges regnare coepit, anno 536. Quod confirmari videtur epist. praedicti Vitigis ad Justinianum, quae 106.0575C| est 32, lib. X Variarum Cassiodori, si ea, « Et ne pro parvitate sua negligi potuisset, non in provinciis tantum, sed in ipso rerum capite, probatur inflictum, » ad Romam a Belisario receptam referri debeant, ut sentit Baronius; etenim ante Decembrem anni 537, imo paulo post adeptam regiam dignitatem, epistolam scriptam facile est conjicere. Verum si id ammettetatur, Roma non undecimo, sed decimo labente Justiniani anno recepta fuerit, quandoquidem undecimus a Kal. Aprilis anni 537 numerandus est, ut calculos subducenti ab anno 526 patebit, eo enim anno Kal. Aprilis in consortium imperii a Justino assumptus fuerat Justinianus.Alterutrum itaque rejiciendum est: vel enim Belisarius Romam recepit Decembri 536, sexagesimo anno ex quo a Gothis occupata fuerat, et hoc admisso, nondum undecimus Justiniani annus coeperat; vel si decembri 537, undecimo hocce labente id accidit, Roma recepta haud est sexagesimo anno a Gothorum Occupazione 106.0575D| raccogliere.

VI.

Ha inter angustias, quamvis (ne sexagesimum a Barbarorum in eamdem ingressu annum transiliant) eruditorum sententia sit Belisarium Roma potitum Decembri mense anni 536, mihi tamen probabilius arridet id factum Decembri 537, currente undecimo Justiniani imperantis anno, sexagesimo primo ab Herulorum in eam ingressu, quod tempus scriptores rotundo sexaginta annorum numero enuntiarunt, uti in plurimis hujusmodi saepius factum norunt docti. Plane id credibilius, quam quod decimi loco undecimus Justiniani annus positus sit. Porro omnia Marcellino relata in Chronico, loco supracitato, vix paucorum dierum brevissimo spatio intelligi possunt facta, quae tamen his limitibus arctari necesse sit, si Theodahatus a Vitige occisus sit post duos menses a Silverii electe, et circa Decembris initium, et Belisarius Roma sit potitus ejusdem Decembris IV vel V Idus anni 536. Quod eo 106.0576A| improbabilius efficitur, quia, uti Evagrio et Procopio laudatis traditur, Belisarius Romam ingressus est Silverii opera; quandoquidem ex Marcellino constat a Theodahato Silverium Ravennam missum, ubi eumdem degisse quandiu Theodahatus vixit, tam verosimile est, quam quod simillimum. Plura itaque, imo omnia (si Silverii electem et Theodahati mortem excipias) eorum quae Marcellinus ind.14, id est anno 536, consignat, ad annum sequentem 537 sunt consignanda, uti quod Vitiges in Tusciam regressus, inde Venetias abiens, quas ibi divitias congregaverat praedecessor diripuerit; post modum Ravennam ingressus Metesuintham uxorem acceperit, quibus addendum quod Justiniano scripserit pacem procurans, exspectaveritque Ravennae subsistens epistolarum responsum; incertum enim omnino an ad Urbis res et statum verba illa referenda sint de quibus in praecedenti sectiono. At et illud observari meretur, indictionem 14, cum Theodahatus occisus est, in 15 transisse, haec enim 106.0576B| a Sept. anni 536 jam numerari coeperat, et si 14 occisus fuisset circa Decembrem, annus 535 notari deberet. A haec postremis 536 diebus coepta transferunt in Decemb. anni sequentis 537 Belisarii in Romanam urbem ingressum.

VII.

Cum autem nonnisi IV vel V Idus Decembris Belisarius anno 537 ingressus sit Romam, Urbis item obsidio a Vitige peracta non est ante IX Kal. Marzia, uti ait Anastasio, et innuit Procopius oraculum quoddam Sibyllinum exhibens lib. primo Belli Gothici, cap. 24. Ab imminente obsidione occasio arrepta inducendi in Silverium falsos testis, quae Procopio laudato his indicatur: «Cum autem esset suspicio Silverium Urbis antistitem cum Gothis proditionem moliri, eum quidem in Graeciam misit statim, alterum autem pontificem paulo post Vigilium nomine creari fecit. » Silverius igitur in hunc modum a sede sua detrusus est circa vigesimam diem Februarii anni 538, et statim in Graeciam deportatus, 106.0576C| unde brevi, Justiniano jubente, Romam versus in suam sedem restituendus migrare jussus, Roma ipsa obsidione cincta, agenteque apud Belisarium Vigilio, in Palmariam insulam veniens ibi post quatuor menses, die videlicet 20 Junii ad superos evolavit. Haec autem aptissima sunt conciliandis meliorum catalogorum characteribus, quorum plerique Silverio assegnant pontificatus annum unum, menses alii quidem quinque, ad vigesimam videlicet Februarii, qua a sua sede pulsus est; alii novem, ad vigesimam scilicet Junii, qua obiit, tempus omne numerantes.Videantur catalogi ipsi apud CV Papebrochium in Propylaeo, quorum alter secundus vocatus, sicuti et tertius Palatino-Vaticanus Silverio tribuit annum I, menses V, dies IX, in veteri autem membrana a laudato Papebrochio cum gemino Corbeiensi manoscritto collata, ad annum I, menses IX , dies XI, ejusdem pontificis sedes extenditur. Agente itaque Theodahato Silverius pontificem se gessit die 106.0576D| nona Septembris anni 536, licet, consentiente inde clero, nonnisi sequenti Dominico die sit ordinatus. Ad id temporis spectant quae Liberatus habet de Theodora ac Vigilio post Agapeti mortem Constantinopoli degente: «Theodora Augusta vocans Vigilium Agapeti diaconum profiteri sibi secreto, etc. papam ordinatum, quin et Ravennae (Neapoli legendum) Belisarium. » Ad sequentem autem annum pertinente quae Anastasio recensentur: « Theodora usa consilio cum Vigilio diacono misit epistolam Romam ad Silverium papam, rogans et obsecrans: Ne pigriteris ad nos venire, aut certe revoca Anthimum in locum suum.Haec cum leisset beato Silverius ingemuit, et dixit: Modo scio quia causa haec finem vitae meae adducit. Sed beatissimus Silverius fiduciam habens in Domino et beato Petro, rescripsit dicens: Domina Augusta, ego rem 106.0577A| istam nunquam ero facturus, ut revocem hominem haereticum in sua nequitia damnatum. Tunc indignata Augusta misit jussiones suas ad Belisarium patricium per Vigilium diaconum ita continentes: Vide aliquas occasionis in Silverio papa, et depone illum de episcopatu, aut festinus certe broadcast eum ad me; ecce ibi habes Vigilium archidiaconum, et apocrisiarium nostrum charissimum, qui nobis pollicitus est revocare Anthimum patriarcham.» Ut autem Vigilius, qui Silverio Petri sedem tenente Romam venerat, inde Neapolim perrexit, rursus Romam, inde Constantinopolim, cum apocrisiarii munere accessit, transigeret cum Theodora de Anthimo restituendo, scriptisque a Theodora ad Silverium epistolis responsum operiretur habitisque cum imperatricis litteris ad Belisarium regrederetur , plurium mensium lapsu id omne factum fuisse oportuit, ita quod ingruente tandem Urbis obsidione a Belisario Silverius e pontificia sede pulsus sit, et subintrusus Vigilius. 106.0577B|

VIII.

Ursicino itaque Ravennati episcopo circa Aprilem anni praedicti 538 defuncto, impediebat non modo Silverii legitimi pontificis exsilium, sed et Romanae urbis obsidio, quae nonnisi sequenti anno 539 soluta est, ne novus Ravennas praesul in demortui locum ordinaretur. Sed et rebus Ecclesiae Romanae nondum compositis, arbitrar dilatam Victoris ordinationem ad diem quartam Martii anni 540, cum tandem Vigilius se non modo, sed rectae fidei dogma et Ecclesiae Romanae privilegia tueri voluit, ejusque rite pontificem agentis testem habeamus epistolam Justiniano datam, alteram item Mennae XV Cal. Octobris. Qui autem fieri potuerit ut Theodora, impotentis animi et furoris femina, distulerit de Vigilio, qui promissis de restituendo Anthimo minime steterat, vindictam agere, sunt inter rerum ecclesiasticarum scriptores qui haud se intelligere asseverant, ac proinde aegre ejusdem pontificis a Romana urbe abductionem ad lateres annos referunt, quae tamen 106.0577C| citius quam anno 545 fieri non potuit. CV Papebrochius, parte prima Conatus chronico-historici ad Catalogum summorum pontificum, tomo illo qui Propylaei nomen habet, et alias pontificiae chronologiae est utilissimus, modestissime conjecturam affert, qua credi possit duplex Vigilii Constantinopolim profectio; prior scilicet statim post denegatam quam promiserat Anthimi restitutionem, et post Silverii obitum, quem et ipse anno 538 consignat, cum adhuc recentissima ob patrata flagitia Romanis esset invisus, accusatus propterea apud Augustam diversorum criminum, ut Anastasio narratur. Altera anno 546 ob trium Capitulorum quaestionem.Priori vice praeter alia per summum nefas in eum admissa, Theodora jubente eumdem exsilio afflictum sentit, secunda vero secus licet sibi timentem in basilicam sanctae Euphemiae confugisse noverimus. Quare priorem aerumnam ab anno 538 ad finem vergente ad annum 540 produt, distintem ab iis quae rursus 106.0577D| Costantinopoli gesta sunt, anno post priorem reditum septimo. Haec CV conjectura sicuti plures historiae tricas componeret, ita Victoris ordinationem diutius transferendam suaderet; verum sunt quae me cogunt a laudata eruditissimi viri sententia recedere. Primo etenim nec ex tota Vigilii epistola ad Justinianum scripta, missaque per Flavium Dominicum exconsulem et patricium, sicut nec ex altera Mennae data XV Kalend. Octobris, Giustino cos. , anno videlicet 540, ullum eorum quae Papebrochius conjicit indicium apparet; quinimo dum Vigilius se purgat a maligni cujusdam calumnia, rationemque reddit cur a suscepto pontificatu in eam diem scribere distulerit, ostendit se antea nec Constantinopoli fuisse, nec inde alio exsilii causa migrasse. Praeterea ex chronologia annorum belli Gothici a doctissimo cardinali Norisio in dissert. de quinta synodo, cap. 6, emendata, unde agnoscitur quo vere anno Belisario Costantinopoli cum 106.0578A| Vitige devicto perrexerit, argumentum eruitur, quo Papebrochii conjectura evertitur. Narrat Anastasius, cum Belisarius Constantinopolim venisset, eumdem ab imperatore interrogatum, « quomodo se haberet cum Romanis, vel quomodo in loco Silverii statuisset Vigilium, et dato ei responso gratias egisse imperatorem et Augustam. » Cum itaque Belisarius Constantinopolim venit, Vigilius illuc minime perrexerat, de cujus rebus Belisarium interrogabat Augustus. At Belisario eo ipso anno quo inde Romam rediisse Vigilium conjicit Papebrochius, Constantinopolim cum Vitige venerat, quingentesimo videlicet quadragesimo; non fuerat itaque ante hoc tempus Costantinopoli Vigilio.Procopius quidem Belisarii profectionem illam anno Belli Gothici quinto consignat; at sexto deputanda est, quandoquidem laudatus cardinalis nos docuit Procopium secundi et tertii Belli Gothici annos pro uno numerasse, unde continua annorum prolepsis, quae doctissimos scriptores in transversum egit. Cardinale Baronio 106.0578B| rito anno 540 Ravennam captam Vitigemque devictum tradit; inde adjicit: « Porro quintum annum Belli Gothici eumdem esse imperatoris decimum quartum, ex eo certo scies, lector, dum idem auctor undecimo anno ejusdem imperatoris secundum Belli Gothici annum statuit. » Undecimus Justiniani annus non secundus Belli Gothici, sed tertius est, at secundus idem est ac tertius Procopio.

IX.

Haec illustranda erant, ut agnosceretur Vigilio Romae degente Victorem Ravennatem episcopum die 4 Martii ordinari potuisse anni 540; nunc quae Vigilii sunt reliqua perpendere cogor, ut Maximianum quartadecima Octobris anni 546 initiatum stabiliam. De loco et tempore hujusmodi Agnellus nos dubitare non sinit, cujus proinde verba hic denuo describi oportet: «Justinianus, » inquit, « excogitato consilio jussit consecrari beatum Maximianum Polensem diaconum, episcopum a Vigilio papa in civitate Patras apud Achaiam, prid. Id. Octobris, 106.0578C| ind. 15 PC Basilii junioris, anno nativitatis suae 48, et dato pallio Ravennam misit. » Rubeus, Agnellianis vestigiis insistens, lib. III, pag. 158, haec habet: « Quocirca Ravennatibus pallium ab Caesare per legatos petentibus jussit Maximianum in eorum archiepiscopum ab Vigilio pontifice Maximo consecrari. Is tum pontifex apud Patrasso Achaiae urbem exsulabat Theodorae uxoris Justiniani jussu. . . . . . Archiepiscopus itaque Ravennatum sacratur a Vigilio Maximianus pr. Id. Octobris, Basilii junioris quinquies P. C., ind. 10, quod incidit in annum a partu Virginis 546, cum annum aetatis ageret octavum, et quadragesimum.» Rite, apteque omnia, si exsilium haud ex Agnelli fide, Vigilio Theodorae jussu, ut ait is, procuratum excipias. Cuncta enim quae eorum temporum monumenta supersunt de Vigilii exsilio silente, Anastasioexcepto; nec exsulare potuit, nisi brevi illo temporis spatio quod inter quintae synodi Acta, quibus damnata sunt tria Capitula, et synodi 106.0578D| ejusdem confirmem, per Vigilium ipsum praestitam intercessit, a die videlicet V Non. Julii ad diem VI Idus Decembris anni 553. Eo enim tempore data est collatio VIII synodi, et epistola Vigilii, quam ex codicibus regiis editit celebris Petrus de Marca cum Latina interprete doctissimaque Dissertatione. Tunc autem defuncta jam erat Theodora, et de Anthimi restitutione cessaverant quaestiones. Quamvis tamen anno illo non exsulaverit Vigilius, Patris nihilominus pr. Idus Octobris degebat, licet communis sententia ea sit eumdem nonnisi die sanctae Ceciliae sacro ejusdem anni Roma abductum fuisse. Hi abductionis hujusmodi diem consignantes Anastasio credunt tradenti Vigilium « in ecclesia S. Ceciliae X Kal.Decembris, cujus dies natalis erat tradentem populo » detentum Tiberique impositum, in navi Roma abductum; « qui ingressus Siciliam in civitate Catanensi permissus est facere ordinationem per mensem Decembris; » ab Anastasio vero paulo infra 106.0579A| narrante eumdem Constantinopolim pervenisse in pervigilio Nativitatis Domini populo canente: Ecce advenit dominator Dominus, unanimi consensu recedunt, quod navigationi Catana Constantinopolim hiberna illa tempestate non potuerit suffecisse brevissimum paucorum dierum spatium, quod fluxit a sabbato ordinationibus dicato ad Natalis Dominici pervigilium, quod eo anno 546 incidit in feriam secundam, cyclo solis 23, lit. Dom. G; quare Marcellino potius adhaerendum existimant, qui Vigilium Constantinopolim appulisse habet VIII Kal. Februarii anni proxime sequentis 547.

X.

At nec ita quidem res probabilis evadit, quandoquidem mensis unius spatium, nec tale est, quod diuturnioris temporis nomen mereatur, nec tantum, ut potuerint ea omnia per Vigilium praestari, quae synchronis scriptoribus narrantur. Procopius de Bello Gothico lib. III, cap. 16 « Vigilius autem Romanus antistes ab imperatore ex Sicilia evocatus 106.0579B| Byzantium venit, ἐτύγκανε γὰρ πολὺν τινὰ χρόνον διὰ τοῦτο ἐν Σικελίᾷ τρεβὴν ἔ χων, «nam, ut eo contenderet diutinam ea in insula hic traxerat moram. » Idem diutius in Sicilia moratum Vigilium innuit, eumdem memorans ex Sicilia frumentum comparatum misisse Romam a Totila obsessam, fameque laborantem, quod Gothi intercepere. « Vigilius item litteris ex itinere ad Mennam datis, » inquit Petrus de Marca in laudata Dissertatione, « damnationem trium Capitulorum reprehendit, et legatis ad Justinianum missis petivit ut pateretur eam rescindi, » quae ex Facundo lib. IV, cap. 4, descrittiva sole. Reliqua in hanc rem videsis apud cardinalem Norisium Dissert. de quinta synodo, cap. 4, ubi suo more, doctissime videlicet, celeberrimi viri Caroli Sigonii lib.XIX de Imperio Occidentali, sententiam confirmat, discessisse videlicet Vigilium Roma anno 545 contra Holstenium, Sirmundum, aliosque clarissimos viros. Verum è in omnibus ab Anastasio sibi recedendum putans, et Vigilium Roma discessisse 106.0579C| ait initio anni praedicti 545, nec Constantinopolim pervenisse nisi Januarii die 25 anni 547. Asserti prioris rationem ex Vigilii encyclica Nonis Februarii anni 552 desumit, quod in ea pontifex dicat se Roma egressum ante septem annos, septimus autem vix coeptus a duobus mensibus fuisset, si Roma abiisset die 22 Novembris anni 545. Item idem astruitur ex Victore Tunonensi, ex quo ostenditur anno 544 a Justiniano Vigilium Constantinopolim vocatum. Adjicit etiam idem probari ex cleri Italiae litteris, seu libello supplici ad Francorum regis legatos, anno 551 scripto, in quo dicitur Vigilium Roma discessisse ante sex annos. A nullo modo Anastasio refellendo haec apta videntur.Libellus supplex cleri Italiae scriptus fuit, ut ipse doctissimus cardinalis fatetur, exeunte anno 551, sex itaque anni effluxerant a die 22 Novembris anni 545. Quod Justinianus Vigilium vocaverit anno 544, non efficit Vigilium itineri se commisisse initio anni 545, quinimo 106.0579D| eumdem moras traxisse consentaneum est, qui cum tandem Roma abiit, abiit invitus, et prope violenter deductus, ut clerus Italiae testatus est, et consonat Anastasio. Septimum autem annum non completum, sed per duos menses inchoatum indicari in Vigilii encyclica, haud adeo inverisimile est, ut cogamur ab Anastacio recedere. Solemne est in chronologicis quaestionum tricas ejusmodi remedio componere, quo cur in hac re uti non liceat, minime video. Vigilium Constantinopolim advenisse die 25 Januarii PC Basilii VI, id est anno 547 traditur in Auctuario Marcellini, cui adhaeret eminentissimus cardinalis; a quidni pro VIII Kal. gennaio, 106.0580A| irrepserit VIII Kal. Febbraio? Porro Anastasio traditae circumstantiae pro pervigilio Natalis faciunt. Gregorius cognomento Magnus lib. II, epist. 36, ad episcopos per Hiberniam, seu per Istriam, componit quidem Vigilii sententiam contra Acephalos, et Romanae urbis a Totila captae calamitatem; at praeterquamquod unius mensis discrimen tanti non est, ut pro Januario anni 547 concludat, ex ipso Marcellini Auctuario, si fidamus indictioni 10, videtur erui Totilam XVI Kal. Januarii anni 546 Roma potitum; etenim a praecedenti Decembri indictio 10 currebat. Certe PC Basilii VI non bene indictioni 10 Decembri mense anni 547 colligatur, cum tum undecima decurrere coepisset.Id si ammettetatur, Totilam videlicet Roma potitum anno 546, Decembri mense, et eodem tempore in pervigilio Natalis Domini Vigilium Constantinopolim intrasse, ubi statim decretum contra Acephalos dederit, aptius Gregorius Magnus scripserit utrumque eodem tempore 106.0580B| evenisse, quam si dicamus Vigilium Constantinopolim accessisse 25 Januarii, Romamque captam die 17 Decembris anni 547.

XI.

At quota qualive die Costantinopoli venerit Vigilio ad praesens argumentum minime spectat. Illud Agnellianae chronologiae consonat, quod anno 545 Roma abductus fuerit, quare sequentis anni Octobri mense apud Patrasso Achaiae urbem degens Maximianum Ravennatem episcopum ordinaverit. Verum cum ex hac temporis nota agnoscamus pontificem incipiente Octobri mense jam Patris degisse, unde terrestri itinere per Achaiam progressurus Constantinopolim pergere decreverat, longius differri videtur itineris hujusmodi finis, si post ejusdem anni Dominicum Natale prorogetur, quandoquidem tres fere menses ab Maximiani ordinatione ad ejusdem anni Natale affluxerunt.Agnellus porro cum diligentius in Maximiani Vita annos, diesque, ac menses rebus gestis apponat, quam in aliis solet, manifesto ostendit se ex legitimis Ecclesiae 106.0580C| Ravennatis documentis pleraque sumpsisse, ac fortassis ex ipsius Maximiani, quam laudat, Annalogia; quare Actorum Vigilii pontificis chronologiae disponendae non spernendo subsidio is est. Caeterum Patrae urbs celebris Peloponnesi Straboni lib. VIII laudata, sed et apud Pausaniam in Achaicis multis nominibus illustris, et praecipue quod solis Patrensibus inter Achaeos Augustus autonomiam concesserit. Nunc etiam floret apud Rhium promontorium.

XII.

Tandem de tempore tantum quo Agnellus Ravennas ordinatus sit agendum remanet; at paucis res expedienda est. Cum enim viderimus calculis adhibitis non posse ejus ordinationem transferri post anni 583 diem 22 Junii, non est cur hic sectiono secundo dicta repetamus. Turbaret equidem totam rerum seriem Vigilii exsilium in Proconesum, magni nominis scriptoribus assertum; verum certis adeo argumentis doctissimus cardinalis Norisius in 106.0580D| dissertare. de quinta synodo, cap. 8, ostendit pontificem nullo modo in exsilium missum, ut plura veteri sententiae confutandae adjicere, esset in silvam ligna conferre. Costantinopoli itaque novus episcopus ordinatus est die praedicta, cum duae vix hebdomadae a synodi fine effluxissent. Pro coronide Dissertationis hujus visum est distintea annorum serie disponere tribus in laterculis singulis annis respondentia, quae ad saecularem, quae ad Romanam, quaeque ad Ravennatum episcoporum rem pertinent, ut uno veluti intuitu quaecunque usque modo disputata sunt conspiciantur.

VITA S. ECCLESII.

CAPUT PRIMO. B. Virginis ecclesia et imago. Ecclesia tempora. Sancti Vitalis basilica laudatur. Ecclesia obitus et sepulcrum. 106.0583|

Ecclesio XXIII. Santuario vas. Aequalis statura, nec longam attulit, nec brevem avertit. Plenum capillis habens caput, hirsutumque, super aurem [supercilium] modica canities, decorusque forma. Ipsius temporibus ecclesia B. Vitalis martyris a Juliano argentario, una cum ipso praesule fundata est . ornatam, et in ipsa tribunali camera] effigi S. Dei Genitricis, cui similim 106.0583B| nunquam potuit humanus oculus conspicere. Si quis vir ausus est diutissime intueri imaginem illam continentem, ita versus metricos sub suis pedibus, videlicet: Virginis aula micat, Christum quae cepit ab astris, Nuntius e coelis angelus ante fuit. Mistero! Verbi genitrix, et virgo perennis Auctorisque sui facta parens Domini. Vera magi, claudi, caeci, mors, vita fatentur. Culmina sacra Deo dedicat Ecclesio.

06.0584A| Inchoatio vero aedificationis ecclesiae parata est ab Juliano postquam reversus est praedictus Ecclesius pontifex cum Joanne papa Romam de Constantinopoli cum caeteris episcopis, missi a [rege] Theoderico in legationem, sicut superius audistis. Aedificavit Tricolim [Tricollem], sed inconsummatum reliquit. Heu vobis gregibus, quales erant pastores! quanto mutati estis ab illis! Vera lucerna in Ecclesia fuerunt, quorum lumen lucernae quotidie fulgebat his qui in domo Dei erant, sicut dicit Dominus: Lucerna corporis tui est oculus tuus; si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit; et aliter, Si oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. Sufficiant ista hodie, ut isto amoto, alium pontificem introducamus. Sed sicut 106.0584B| superius dixi in tempore ipsius [istius] ecclesia B. Vitalis martyris a Juliano argentario constructa est. Nulla in Italia ecclesia similis est in aedificiis et in mechanicalis operibus. Expensas vero in praedicti martyris Vitalis ecclesia sicut in elogio sanctae recordationis et memoriae Juliani fundatoris invenimus XXVI millia aureorum expensa sunt solidorum. Igitur iste beatissimus obiit, et sepultus est in ecclesia B. 106.0585A| Vitalis martyris infra monasterium S. Nazarii ante altarium in medio loco juxta corpus hinc B. Ursicini antistitis. et inde B. Victoris, in medio autem iste

CAPUT SECONDO. Turbae inter clerum Ravennatem et episcopum componuntur. Felicis papae litterae. Rursus de Ecclesiai obitu nonnulla.

Contigit eo tempore, ut inter beatum Ecclesium pontificem et sacerdotes de singulis rebus ecclesiae contentio adcrevisset. Ierunt ad sanctum papam Felicem urbis Romae, ut inter eos justa moderamina sanciret; qui accersitum Ravennatem pontificem cum clero universo, mox inter eos decretum statuit, atque firmavit continentem ita:

LITTERAE FELICIS PAPAE.

106.0585B| « Felix [IV] episcopus urbis Romae. Laudanda est decessorum nostrorum sollicitudo de pace, et quiete ecclesiastica, quia pastor, qui advigilans continere debet contiones, aut damnat, aut corrigit. Oportet in hunc ipsum tramitem nobis ambulantibus similis cum eis conspici, quia quorum per Dei misericordiam locum gerimus, ipsorum sequi nos decet exempla. Ex invidia sacerdotibus ecclesiae Ravennatis talia contingerunt, quae [quod] omnium Catholicorum animos contristasse noscuntur, altercationes, seditiones, pravitates, quae omnem disciplinam ecclesiasticam disrumpere niterentur. Ista nos iterum. . . verum Dei timorem ante oculos habentes, ut nec illicitis audaciam demus Excessibus, et non abjiciamus . . . . . per Constitutum nostrum ordinare, quod justum est secundum Salomonem dicentem: Non 106.0585C| dures [osa] transitum aquae. Ergo recensentes capitulis a fratre nostro Ecclesio, et a presbyteris, et diaconibus, et clericis [clero], et notariis ecclesiae Ravennatis nobis oblatis, praesentibus fratre et consacerdote nostro Ecclesio, et ejus clericis inferius designatis, quod rationi vidimus convenire, censemus eos clericatus officium debere suscipere, quorum vitam et conversazioniem sacrorum canonum non possit impugnare auctoritas. Clericos vero secundum sanctorum Patrum regulas volentes duntaxat et denuntiatos; quantum ad presbyteros et diaconos pertinet, statutis jubemus temporibus solemniter promoveri. De vero Ravennatum et Classicanorum ecclesia, antiqua consuetudo servetur. 106.0585D| Clerici vero vel monachi ad indebitum obtinendum ordinem, vel locum, potentium patrocinia non requirant, per quae aut non faciendo ingratus, aut faciendo injustus videatur episcopus. Quarta patrimonii Ravennatensis ecclesiae, hoc est tria millia solidorum, solitis erogationibus clericis omnibus, vel quibus erogari est solitum, compleatur. Si quid tamen ex pensionibus vel haereditatibus crescere, Domino nostro volente, contigerit, eodem Domino mediante, etiam quartae porzioni adjiciantur [proficiat]; sic tamen ut brevibus ordinatis, quod singulis distribuitur latere non possit . . . . . secundum merita, secundum loca, quia omnia Deus secundum justitiam et mensuram constituit. . . . . ita ut unusquisque, extra necessitatem 106.0586A| infirmitatis aut causam idoneam altaris, omnia in suo officio vigilanter osservat. Redditus [excepta] vero praediorum, sive accessiones propter rei familiaris expensas, vel exenia, quae diversis offeruntur, et convivia quae eis exhibere, vel pro loci sui, vel merito, vel pro advenientium susceptione, necesse est, episcopo constituimus debere proficere. Nullam conjurationem, nullum conventiculum, quod vel apud laicos esse non potest impunitum in Ecclesia Dei, ullus facere tentet ex clero. Nam sicut nos optamus ne superna misericordia patiatur ammettenti, sic si quis tentaverit, sentiat auctoritatem canonum, et ecclesiasticam disciplinam, secundum Apostolum dicentem: Excedentes in conspectu omnium corrige, ut residui timorem habeant. Mereantur boni laudem, 106.0586B| qui in operibus Dei vigili; sentiant affectum proprii sacerdotis, qui per obedientiam suam videntur ornare propositum; glorientur de sui amore pontificis, qui in suis officiis ab operibus Deo placitis, cum ejus obsequiis non desistunt; sicut divina loquuntur eloquia: Dignus est operarius mercede sua. Ad patrimonium vero Ecclesiae ex eorum episcopi judicio. . . . . ex clero personae electae cum solatiis quae pro notitia deputaverit episcopus sub idonea fide jussione mittantur, quorum fides fuerit et industria comprobata, ut et alimenti pauperum fraudem non patiatur, et quantitas patrimonii ecclesiae latere non possit, et unusquisque clericus sub timore Dei et proprii sacerdotis de sua quae sibi commissa fuerint exponat fideliter rationes.Illud vero, quod omnino ac religioso debet exsecrari proposito, nos nec oportebat 106.0586C| loqui, nec verbis exponere. Pervenit ad nos aliquos de clero spectaculo interesse, quae res ita crudelis est, ut animas Catholicorum pro sui exsecratione conturbet, ut quos in domo Dei divina eloquia recitantes audivit, eosdem contra mandata in spectaculis aspiciat convenire. Nella sua disciplina confunditur, divina praecepta calcantur. Unde oportet episcopum et de hac parte sollicitudinem gerere, ut si non faciunt, non faciant in futuro, et si faciunt, juxta disciplinam ecclesiasticam corrigantur. Si qui vero de clero praedia urbana, vel rustica, ad ecclesiam pertinentia detinent, eisdem libellis sub justa pensionis aestimatione factis statuimus collocanda, hac ratione [ut exinde], quod in quo modis suis solent 106.0586D| accipere, ipsi retineant, quod superest ecclesiasticis inferant compendiis profuturum. Circa praedia urbana, vel rustica, caeteraque mobilia pro animae suae mercede a fidelibus nominatim diversis basilicis derelicta, vetus consuetudo servetur. Notarii vero juxta ordinem matriculae, primicerii, secundicerii, tertius, quartus, quintus, sextus, septimus, suo periculo in conspectu presbyterorum et diaconorum documenta ecclesiastica sub fidelium brevium descriptione suscipiant, ut quoties exegerit causa, fideliter proferantur, contradant atque recipiant. Omnia tamen cum jussione et ordinatione episcopi sui eosdem jubemus efficere. Ideo enim universa describenda sunt ecclesiastica documenta, ne ullo modo, aut suscepta pereant, 106.0587A| aut tempore quo sunt necessaria utilitatibus ecclesiasticis exhiberi non possint. Qui tamen notarii in officio suo observantes, strenui, consequantur sine imminutione commoda sibi vel prioribus suis antiquitus deputata. Ipsi etiam, sicut exigit ratio, et antiquitas ordinavit, libellos et securitates totius patrimonii ecclesiastici quorum interest subscriptos episcopi manu contradant. Quibus vero cum saecularis conversazioneis hominibus nullam necessitatem rei familiaris tolerantibus, ecclesiastici juris praedia, vel urbana, vel rustica, data sunt, episcopi sollicitudine, per eos quibus jusserit clericos, ad dominium revocet ecclesiae, nec deinceps, praeter causam superius comprehensam, dare praesumat. Mastalo vero, archidiaconus ecclesiae Ravennatis, commoda ejusdem 106.0587B| [eidem] loco juxta antiquam consuetudinem deputata sine imminutione percipiat, sicut eos qui ante eum fuerunt claruerit consecutos. Monasteria vero virorum sive ancillarum Dei ab episcopo ordinentur, ut omnibus ratio, justitia, pax et disciplina servetur. A nobis haec loci nostri exigit ratio non tacere [taceri], fratri nostro Ecclesio ea imminet custodire, quia pacem generat cum canonibus servata justitia. De justitia charitas procedit, per quam Deum videmus, et per cujus gratiam haec possumus praecepta servare. In nullo ergo esse convenit negligentes, sed vigilantes ad omnia, ut talentum, quod nobis est creditum, cum boni operis augumento [augmento] ipsi omnium bonorum datori reddamus. Recognovimus. Celio. »

106.0587C| «Felix episcopus Ecclesiae catholicae urbis Romae huic constituto inter partes subscripsi. »

Nomina presbyterorum, diaconorum, vel clericorum Ravennatensis ecclesiae, qui Romam venerunt cum episcopo.

Patrizio presbitero.
Stefano presbitero.
Costantino presbitero.
Servando presbitero.
[Onorio presbitero.]
Exuperantius presbitero.
Clemens diaconus.
Ursus diaconus.
Felicissimo diaconus.
Vigilio diaconus.
106.0587D|
Neon diaconus.
Johannes diaconus.
Stefano diaconus.
Geronzio subdiacono.
Onorio subdiacono.
Petrus subdiaconus.
Vitalis subdiaconus.
Giuliano accolito.
Faustino accolito.
Romano accolito.
Severino acolito.
[Andreas accolythus.
Pietro lettore.
Marco Lettore.
106.0588A|
Asterio lettore.
Petrus alter lettore.
Andrea lettore.
Marino difensore.
Majoranus notarius difensore.
Ermolao primicerio difensore.
Onorio cantore.
Tranquillo cantore.
Antonio cantore
Melito cantore.
  Nomina presbyterorum, diaconorum, qui Romam venerunt cum Victore presbytero et Mastalone diacono

Laurenzio presbitero.
Rustico presbitero.
Vittore presbitero.
106.0588B|
Tommaso presbitero.
Mastalus diaconus.
Magnus diaconus.
Paulus diaconus.
Agnello diaconus.
Maurus subdiaconus.
Stephanus acolythus.
Vincemalus acolythus.
Tommaso lettore.
Laurenzio lettore
Floro lettore.
Lettore riparatore.
Luminoso lettore.
Calunnio lettore.
Ysaac lettore.
106.0588C|
Laurentius horrearius
Petrus decanus
Stefano decano.
Vendemio accolito.
Colos acolito.
Cassiano acolito.
Laurenzio accolito
Stephanus acolythus.

Resipuit autem beatus post haec Ecclesius, et sic fuit ovibus velut pater cum filiis, et largivit omnia clericis suis, ut correptus fuit a Romano pontifice, immo et amplius largus factus est, et post haec rexit Ecclesiam suam in pace, et nullum verbum murmurationis, nisi laudes a suis audivit clericis, et 106.0588D| haec statuto permansit suis posteris multis temporibus. Sepultus est, ut diximus, in ecclesia S. Vitalis. Et in atrio ipsius fontis [frontis] aulae versus metricos jussit tessellis argenteis scribi continentes ita: Ardua consurgunt venerando culmine templa Nomine Vitalis sanctificata Deo. Gervasiusque tenet simul hanc Protasius arcem, Quos genus, atque fides, templaque consociant. Il suo genitor natis fugiens contagia mundi Exemplum fidei martyriique fuit. Tradidit hanc primus Juliano Ecclesius arcem, Qui sibi commissum mire peregit opus. Hoc quoque perpetua mandavit lege tenendum, His nulli liceat condere membra locis. Sed quod pontificum constante monumenta priorum

Fas ibi sit tantum ponere, sed similitudini.

Sedit autem annos X, mens. V, muore VII.

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI ECCLESII. Basilica S. Vitale an Justiniani aere constructa? Dedicationi ejusdem non interfuit Augusto. Monogramma haud ad Narsetem pertinens. Giuliano Argentario officio, non cognomine. Ysaaci Strategi inscriptio. Nell'analisi Felicis Constitutionem. IO. Primo ingens Ecclesii et Juliani argentarii sese offert opus, basilica videlicet S. Vitalis, ob cujus egregiam miramque structuram saeculo non admodum culto, afflictaque incredibilibus calamitatibus Italia, fabula, quam Rubeus merito refutat, meretur nonnihil minus severae crisis: etenim vix alias credibile privatum hominem episcopumve urbis Arianis regibus parentis, impensis suffecisse, quas ad XXVI millium solidorum aureorum ascendisse noster testatur. A Valentiniani et Valentis temporibus, cum antea 84 aurei solidi auri libram conflarent, et septem singulas uncias, aucta solidi extrinseca aestimatione, 106.0589B| decretum est ut sex solidi unciam, 72 libram unam auri valerent, quae libra Occidua dicta fuit. Ea de re habemus eruditissimae summaeque utilitatis Dissertationem Jacobi Gothofredi ad Cod. Teodo. lib. 1, de Oblat. votorum, tit. XXIV, qua et illustratur Cod. Solo, lib. II de veteris numismatis potestate. Itaque XXVI millia aureorum solidorum aestimabantur quatuor millia trecentum triginta tribus unciis auri cum tertia unciae parte, quae fere respondeant triginta quatuor millibus sexcentis sexaginta quatuor nostris scutis aureis, quorum octo pro uncia una auri computantur. Porro cui conditae basilicae gloria maneat ex Agnello constat, nec pluribus fabula confutari meretur, quam tamen vulgus in hanc diem mordicus tueri non desinit, ac si aedis dignitas pereat, nisi, commento accedente, ab Augusto condita decernatur. Admonet autem Agnellus opportune « inchoationem aedificationis Ecclesiae » (intellige non modo de ecclesia S. Mariae Majoris, sed et de S. Vitalis) 106.0589C| « peractam fuisse ab Juliano postquam reversus est praedictus Ecclesius pontifex cum Joanne papa Romam de Constantinopoli cum caeteris episcopis missis a Theodorico in legationem; » nec enim fringente Ariano rege contra catholicos, imo et minante catholicorum ecclesias subvertere, liberum fuisset de ea re cogitare. Verum sub Amalasuenthae regimine fieri id potuisse nullus mirabitur, qui noverit feminae optimae sana consilia, ejusque cum Justiniano concordiam. Nec templum Ecclesio vivente est absolutum, sed Maximiano demum sedente postquam Theodahati Vitigisque conatibus exactis, Ravenna ab Justiniano recepta est.Tunc et coronis imposita, et musivis operibus memoriae mandatus Augusti favor ei rei impensus, et munera eidem collata expressa sunt, quae significari puto musivis illis adhuc superstitibus, quae Rubeus ligno, Alamanus in notis ad Procopium ex parte, Octavius ​​Ferrarius de Re vestiaria, Ducangius in Familiis Byzantinis, aere 106.0589D| sculpta publicae luci dedere, sed et Ciampinius in antiquis Musivis, tomo secundo. Nec enim credo dedicais ejusdem ecclesiae pompam per ea exprimi, cum nil coeremoniis ei congruentibus consonet, et cum nec Justinianus, nec Theodora Ravennae unquam fuerint. Oblata proinde munera templo finiendo ditandove significantur, ubi eorum uterque exhibet urnam calathumve, vel quid simili oblationes indicans. Hinc liceat et id laudis insigni basilicae astruere, ut Justiniani Augusti munificentia accedente, quod Ecclesius et Julianus coeperant finitum auctumque sit,ablegatis ad fabulas his quae sustineri nequeunt, universa eorum temporum historia repugnante.Ita utrumque verum erit quod summus noster eruditorum apex Mabillonius sub distintivo in Itinere Italico scripsit: « Non alia, » inquit, « apud Ravennates majoris est dignitatis basilica quam S. Vitalis, monasterio Cassinensium nostrorum insignis. Opus est sive Justiniani imperatoris, ut recentioribus placet, seu Juliani 106.0590A| argentarii ex mandato Ecclesii episcopi, quod ex vetusta inscriptione Rubeus probat. » Rubeus, lib. III, pag. 152, haec habet: «Interea Ravennae aedificari coeptum est beati Vitalis martyris templum ab Juliano argentario, Justiniano, ut aiunt, Caesare jubente, qui tribus jam annis Constantinopoli D. Sophiae aedem sacram summa impensa atque arte exstruxerat ac dedicaverat. » pag.autem 560, eleganter descripto templo, adnotatisque aedificiis nostrorum cura in praesentem elegantiam ornatis, adjicit versus ex Agnello descriptos, et inscriptionem integram, quam in codice Estensi ex parte mutilam, in Maximiani Vita habemus, quamque proinde hic dandam censeo, quae talis est: « Beati Vitalis basilicam mandato Ecclesii episcopi Julianus argentarius aedificavit, consecrante vero reverendissimo Maximiano episcopo sub die XIV Kalend. Maii sexies PC Basilii Junioris VC, ind. 10; quo loco, sequitur Rubeus, cum nulla fiat mentio Justiniani, neque Procopius rhetor, eorum temporum aequalis, libello 106.0590B| quem edit de Justiniani aedificiis, ubi omnia vel minimi diligentissime prosequitur, quidquam de his Ravennatibus afferat, ego nihil certi, quod scribam, habeo. Fides esto apud horum auctores qui consecratum Templum Justinianum, ac Theodoram egregiis muneribus exornavisse. . . . . tradunt. » Antea autem dixerat quod cum consecraretur basilica interfuerint Justinianus et Theodora; at id sustineri posse negavit Alamanus in notis ad arcanam Historiam Procopii, cap. 9.Narsetem etiam templo S. Vitalis construendo operam pecuniamque contulisse dixerunt nonnulli, nec ob aliud argumentum quam quod in ingentium columnarum capitibus monogramma inspiciatur ex litteris his complicatis compositum, quae Narsetis nomen componere videntur; alii tamen credunt Justiniani nomen exsculpi posse. Mihi neutro agnoscitur. Certe antequam Narses pro Justiniano in Italia rerum curam ageret, S. Vitalis basilica non modo absoluta, sed et dedicata 106.0590C| erat, ut ex superiori Dissertatione patet. Noster doctissimus Montfauconius in tomo priori recens edito, in quo Iter suum Italicum describit, sentit monogramma illud artificis nomen importare, qui Nepos vocaretur. Monogramma est hujusmodi:

Est et in ejusdem basilicae columnarum quarumdam capitulis ascriptum monogramma, quo Juliani nomen videtur compendiose scriptum. Ciao mihi 106.0590D| admodum credibile alterum monogramma cum crucis signo Ecclesii episcopi nomen complicatum exhibere.

II.

Duo sunt quae speciali disquisitione digna videntur: unum est an Julianus cognomine, vel potius 106.0591A| ministerio argentarius dicatur; alterum aedificandae basilicae quid ipse contulerit. Plura addere, ut demonstretur cognominum familiae gentive distinguendae causa usum recentiorem multo esse, quam quod Juliani hujus, sed nec Agnelli scribentis temporibus aptari possit, bonas horas rei clarissimae astruendae, perdere esset; licet non desint qui opinionibus praeconceptis mordicus et in hanc diem adhaerere velint. Officii itaque nomen est, quo Julianus iste distinguitur, vir alias apud Ravennates magni nominis, cuique Bacauda gener erat, quem laudans Agnellus sanctae recordationis virum appellat. Porro argentarios illos fuisse, apud quos fenebris pecunia reponebatur, quique pecuniam ipsam commutabant, totum est, qui et nummularii, trapezitae, ἀργυρομοίβοι vocabuntur.Is talis est qui . . Facti mercator per utrinque metalli. Alterum, et alterius semper mutabit in usus. 106.0591B| ut habent Manilii versiculi emendati per Salmasium in Exercitationibus Plinianis. Horum collegium rationesque contrahendi pro aevo Ecclesii Ravennatis episcopi discere possumus ex novella Justiniani constitutione 136, Περὶ ἀργυροπρατικῶν συναλλαγμάτων data «Kal. Aprilis DN Justin. PP Aug. Basilio V. C. coss. » Ravennae argentarium Joannem quemdam aetate D. Gregorii Magni novimus, qui cum fidejussor accessisset cuidam Importuno palatino Romam venerat, et diutius in ecclesia resederat accusatus, quod fidejussisset sui compendii, lucri videlicet, causa, qua de re se purgavit ad sacratissimum corpus beati apostolorum principis ; quare pro eo patronum agit D. Gregorius apud exarchum, epist.23, lib. IX, ad Joannem Ravennatem, mense Januario, ind. 4. At quid ministerium hujusmodi commune habuit cum ecclesiae redditibus? Videtur dubitari non posse S. Vitalis ecclesiam episcopi pecuniis constructam fuisse, Julianum autem argentarium sive trapezitam illis 106.0591C| rite erogandis basilicaeque exstruendae praefuisse, quae altera quaestio proposita est . Crediderim itaque Julianum istum Ecclesiae Ravennatis argentarium fuisse, cui id muneris commissum ut ecclesiasticos redditus apud se depositos haberet, qui juxta episcopi praescriptum, vel juxta conventa cum clero, ut mox dicetur, illo, adhibitis rationum calculis, daret archipresbytero, archidiacano primicleroque distribuendos.

Thesauri episcopalis custodem inter ecclesiastica officia numeratum constat, quem saccellarium dixere a thesauro, quem saccum vocabant. Ita Joannes Diaconus in Vita sancti Gregorii, 106.0591D| lib. II, cap. 23, saccellarium laudat, cui ex consuetudine « sanctus pontifex praeceperat ut duodecim peregrinos ad prandium invitaret, » Gregorius ipse lib. IV, epist. 34, de ingentibus erogationibus quae per ea Longobardorum tempora in Ecclesia Romana fiebant, loquens: « Sicut, » inquit, « in Ravennae partibus dominorum pietas apud primum exercitum Italiae saccellarium habet, qui causis supervenientibus quotidianas expensas faciat, ita et in hac urbe in causis talibus eorum saccellarius ego sum. » At hic saccellarii nomine non ecclesiastici officii 106.0592A| hominem, sed munus intelligit cujuslibet, qui publicae pecuniae curam habeat, sicut et fiscus saccus publicus nuncupatur. Saccellarius tamen erat etiam ecclesiae minister, cui ecclesiae saccus, sive thesaurus committebatur, quamvis toto, ut aiunt, coelo diversus a thesaurario. Hujus officium describit Isidorus: « Ad thesaurarium, » inquit, « pertinet ostiarii basilicarum ordinatio » (quos inter laicos recensitos sicut basilicarios existimat Thomasinus in vet. ac nova Eccl. Disciplina, part. I, lib. II, cap. 103), « incensi praeparatio, cura chrismatis conficiendi» (curam videlicet ea parandi quae ad chrisma conficiendum requiruntur), «cura baptisterii ordinandi, praeparatio luminarium in sacrario et in sacrificiis.» Quare ecclesiae Ravennatis saccellarium fuisse Julianum arbitrar, qui et argentarius, seu argentophilax sit dictus, cujus partes in construenda S. Vitalis basilica, aliisque mandante episcopo fuerint, pecunias ricettare, et ex ecclesiae sacco sive thesauro suggerere, operisque curam habuerit. 106.0592B|

III.

Ineptus notarum marginalium auctor, qui corruzionem hic Ysaaci Strategi veterem inscriptionem protulit, cogit me Graecam cum Latina versione denuo recudere, quamvis et olim Rubeus, lib. IV, et novissime doctissimus noster Montfauconius a se Ravennae descriptam dederit in supra laudato priori de suo Italico Itinere volumine. Ea Graece ita se habet:

Ἐνταῦθα κεῖται ὁ στρατηγήσας καλῶς
Ῥώμην φύλαξας ἀβλαβὴ, καὶ τ ὴν Δύσιν
Τοῖς γαλήνοις τρὶς δεσπόταις ἕξ ἐνὶ αὐτοῖς
Ἰσαάκιος, τῶν β ασιλέων ὁ σύμμαχος. Ὁ τῆς ἁπάσης Ἀρμενίας κόσμος μέγας, Ἀρμένιος γὰρ ἦν οὗτος ἐκ λαμπροῦ γένους. Τούτου θανόντος εὐκλέως, ἡ σύμβι



Σώσαννα σώφρων, τρυγόνος τρόπῳ σεμνῆς

Πικρῶς στενάζει τοῦ ἀνδρὸς ἐστερημένη. Ἀνδρὸς λάξαντος ἐκ καμάτων εὐδοξίαν Ἐν ταῖς ἀνατολαῖς ἡλίου, καὶ τ ῇ δύσει· Στρατοῦ γὰρ ἦρξε τῆς Δύσεως, καὶ τῆς Ἐῶ. Hic jacet, qui rei bellicae ducem egit recte Romam incolumem tutatus, et Occidentem Tranquillis principibus ter sex annis Ysaacius regum commilito. Omnis Armeniae ornamentum magnum, Armenius enim erat hic ex illustri genere. Hoc mortuo gloriose, contubernalis Susanna prudens more castae turturis Assidue gemit viro privata;

106.0592D| Virò, qui sortitus est ex laboribus
in oriente sole et occidente;
Exercitum enim auxit Orientis et Occidentis. Ysaaci hujus Ravennae exarchi Rubeus Acta suis locis erudite tradit apud ipsum legenda. Juvat hic addere fragmentum ineditae inscriptionis, apud Cymaclum effossae, quod Ravennae in civis cujusdam domo servatur; in ea enim filius Ysaaci hujus de functus laudatur, ut in tabula signata A.

IV.

106.0593A| Exorta in Ravennati clero discordia, Felix ejus nominis IV constitutionem editit, quam, magno ecclesiasticae eruditionis bono ab Agnello nostro conservatam, nunc primum publici juris facimus. Dolendum tamen exscriptorum inscitia alicubi ita corruzionem truncatamque, ut cum desperaverim apte emendare, satius duxerim et sphalmata ipsa, licet sensum omnem perimentia, ut exstabant, describere. Id incommodi imprimis sub ejusdem initium offenditur. In progressu cuncta satis bene coerente. Inscribebatur autem: Felix IV episcopus, etc. ; at notam numeralem, uti ex arbitrio ab exscriptore appositam, expunxi. Id monuisse satis.Un alias hujus pontificis constitutiones habeamus incertum; ex tribus enim quae sub ejus nomine circumferuntur, duae priores ex aliorum pontificum epistolis sunt ab impostore consarcinatae; tertia, quamvis ob consulatus notam a Sirmundo huic sit asserta, olim tamen Felicis ejus nominis tertii esse credebatur, ad Caesarium Arelatensem. Ideo hujus pretium ex raritate 106.0593B| commendatur; sed et plura sunt ob quae utilitas ejus agnoscitur. Primo etenim Agnello alibi indicata contra Romanae sedis auctoritatem, hinc facile difflantur; fatetur enim ipse quod episcopus clerusque dissentientes « ierunt ad sanctum papam Felicem urbis Romae, ut inter eos justa moderamina sanciret, » et tabulas exhibet ex quibus constat ab episcopo Ravennate cleroque agnitum Romanum pontificem ut Ravennatis Ecclesiae judicem et ejusdem legitimum moderatorem.Habetur secundo ex decreti tenore rebusque in eo statutis contionis praecedentis nodum in eo stetisse, ut dissensio esset in his quae ad ordinationes sacrorum ministrorum, ad rectam distributionem reddituum ecclesiae, eorum maxime qui ex fidelium pietate extra ordinem accedebant, ad redditionem rationum per oeconomos, notarios , caeterosque hujusmodi praestandam pertinebant, ejusque contesionis auctores praecipuos exstitisse Victorem archipresbyterum, et Mastalonem archidiaconum; 106.0593C| ac ex adjecta cleri serie innotescit qui episcopo, quive Victori Mastalonique adhaerebant. 106.0594A| Porro cum tria millia solidorum quartam reddituum ecclesiasticorum ecclesiae Ravennatis partem conficerent Ecclesii episcopi aetate, sequitur duodecim millia solidorum effecisse reddituum Ravennatis ecclesiae integram summam, quae juxta superius dicta aestimatione respondebant sexdecim millibus ex nostris aureis scutis, quorum octo unciam auri efficiunt. Majores accrevisse redditus ecclesiae Ravennati subsecutis temporibus constabit, Maximiano in primis et Agnello sedentibus, quibus, Justiniano jubente, Arianorum episcoporum et Gothorum ecclesiae accessere.Benedictus diaconus, Mauri episcopi aetate, ex solo Siciliae patrimonio « praeter quinquaginta millia modiorum tritici sine quibusvis aliis aristis, aut leguminibus, pelles arietum rubricatas, et hyacinthinas, casulas, pluviales sericis exornatos, et caetera indumenta, vasa de aurichalco et argento, excepisse dicitur solidorum aureorum XXXI millia, ex quibus quindecim millia in palatio Constantinopolitano, et sedecim millia in archivo ecclesiae deportavit. » 106.0594B| Haec tamen non unius, sed plurium annorum redditus fuisse, credo.

V.

Hinc etiam ecclesiae Ravennatis clerum agnoscimus constantem ex novem presbyteris, diaconibus undecim, subdiaconibus quinque, acolythis undecim, lectoribus duodecim, cantoribus quatuor, decanis duobus, defensore uno, notario defensore uno, primicerio defensore uno, et horreario uno. Licet autem credam non omnes qui in canone descripti fuerant Romam ivisse, et following agnoscam praeter hos et alios exstitisse plures, cujuslibet tamen ordinis profectos existimo. Notarios plures fuisse ex ipsa Felicis constitutione manifestum fit, qui ex eo quod diversis temporibus descripti fuissent in cera, sive matricula, primicerius dicebantur, secundicerius, tertius, quartus, quintus, sextus, septimus.Hos ad laicorum ecclesiae inservientium classem spectasse et alias constat (qua de re videndus Thomasinus loco laudato) et aperte colligitur ex hoc eodem 106.0594C| decreto, ubi cavetur ne relinquantur bona ecclesiastica in manibus hominum saecularis conversazionis, 106.0595A| postquam datum est notariis hujusmodi exhiberi « sine imminutione commoda sibi, vel prioribus suis antiquitus deputata. » Ex clericorum tamen ordine habemus notarium Majoranum, qui et defensor dicitur, et in Romana Ecclesia, sicut et alibi, ex clericis notarios assumptos sentit Ducangius in Glossario Latinitatis. Idem erudito explicat defensorum munus, quorum hic tres habemus, inter quos antiquior, sive primicerius. Decanos hic binos in inferiori clero, et fere postremo loco recensitos legimus. Officium itaque decani aevo isto toto coelo diversum fuit a posteriorum saeculorum munere decani, qui in canonicis seu collegiatis ecclesiis id fuit quod prior in monasteriis.Ea de re Ducangius idem, qui in Glossario Graecitatis ex codice Alatiano agnoscit decanos inter minores officiales Ecclesiae, quorum munus sic describitur: ς ἐρκομένοις αὐτῶν δικαιώμασι· et rursus: Ὁ δεκανὸς ἵνα κᾶλη τοὺς ἱερεῖς ε ἰς τὰ αὐτῶν δικαιώματα καὶ προσφερέματα. Addit doctissimus auctor: «Illius igitur,» 106.0595B| decani videlicet, « munus est ut sacerdotes nominatim advocet, cum μηναῖα seu sportulas suas accepturi sunt; » et hoc ipsum munus fuisse decanorum in ecclesia Ravennati arbitrar, quod infimo hic loco in canone recenseantur. Ita Ravennas ecclesia in pluribus graecizasse videtur. Ante decanos horrearius etiam locum habet, de quo nullibi quidpiam me legisse memini. Ex nomine autem videtur innui hujusmodi viro publici frumenti curam traditam, quod et clero et pauperibus divideretur aut divenderetur. Hoc officium Ravennatis ecclesiae peculiare fortasse fuit, quod ingens frumenti vis ex Siciliae fundis capiebatur, de qua nonnihil infra ex Mauri archiepiscopi Vita delibabimus.Ex tota autem cleri Ravennatis serie hic descripta apparet presbyteri, diaconi, subdiaconi, acolythi lectorisque nomina dignitatis esse, caetera vero officium quodpiam significare. VI. Quod spectat ad reddituum ex Ravennatis ecclesiae patrimonio quartam partem, quam pontifex 106.0595C| decernit « solitis erogationibus clericis omnibus, vel quibus erogari erat solitum, compleri; » id factum juxta Gelasii Romani pontificis epist. ad episcopos Lucaniae, in qua praescribitur universos Ecclesiae redditus in quatuor dividi partes, « quarum unam episcopus sibi retinebat, alteram clerici pro officiorum suorum sedulitate obtinebant, tertia fabricis, quarta pauperibus et peregrinis erogabatur.» Distinguit hic autem Felix tria aliorum reddituum ecclesiasticorum generi, unum eorum quae « expensionibus, et haereditatibus » accedebant supra consuetos, et haec quartae clericorum adjicienda jubet, et distribuenda juxta uniuscujusque meritum ac laborem; secundum eorum quae ex praediis de novo ecclesiae acquisitis trahi contingebat, et haec decernit futura episcopi, quibus is uteretur in familiaribus expensis, vel in exeniis conviviisque hospitibus praestandis pro loci sui dignitate, et eorum quibus haec parabantur merito ac qualitate; tertium denique 106.0595D| complectebatur « praedia urbana, vel rustica, vel mobilia » pro animae suae mercede a fidelibus « nominatim diversis basilicis derelicta; » circa quae nil novi statuit, sed servandam antiquam consuetudinem decernit, accedebant enim reliqua ecclesiae patrimonio. Ex his autem et ex mox dicendis puto manifestum fieri jam tum, cum haec agebantur, recessum a veteri disciplinae rigore, quem servatum voluerit Ecclesius, et cum olim cuncta episcopi nutu fierent, qui ex Ecclesiae redditibus presbyteris, diaconibus, et clero communi mensa domoque utentibus , quod necessarium decensque erat per archipresbyterum et archidiaconum erogabat, paulatim irrepserit ut certa pecuniae rerumque portio per eosdem singulis pro merito, pro officii gradu, caeterisque circumstantiis, eisdem daretur, cui Gelasius pontifex certum modum praescripserit, juxta quem Felix IV Ravennatis cleri lites composuerit. Hinc haud una ecclesiarum omnium consuetudo, licet communior 106.0596A| fuerit Gelasiana, quam alii a Silvestri papae tempore trahunt; etenim dimidium reddituum episcopo, dimidium clero tribuitur a concilio Aurelianensi, relato a Gratiano 10, q. 1, Antiquos canones. Concilium Emeritense, can. 14, tertiam episcopo, tertiam presbyteris et diaconibusassignat. « Tertia autem, » inquit, « subdiaconibus et clericis tribuatur, ut a primiclero, juxta quod in officio eos praescit esse intentos, ita singulis dispensetur. » Quod indicat non vitae communis rigorem servatum, sed a singulis rem privatam curatam fuisse, quamvis redditus omnes primo in unum saccum confluerent. Erogationes hae dictae etiam clericorum sportulae, et clericorum stipendia in synodis Hispaniae sexti saeculi, unde paulatim strata via est ad fundorum ecclesiasticorum divisionem, quorum singuli singulis clericis pro dignitatis et officii gradu in beneficium sunt dati ab episcopis, cujus rei in Ecclesia Ravennati initia ex hac ipsa Felicis IV epistola seu constitutione videre est, ubi statuit: « Si quis vero de 106.0596B| clero praedia urbana vel rustica ad ecclesiam pertinentia detinet, eidem, libellis sub justa pensionis aestimatione factis, statuimus collocanda, hac ratione, quod in quo modis suis solent accipere, ipsi retineant, quod superest, ecclesiasticis inferant compendiis profuturum. » Coeperant itaque jam tum nonnulli ex clero praedia ecclesiae detinere. Ea in re id cavit pontifex, quod non modo libelli nomine detinerent certo canone soluto, sed et quod sibi ex annuis redditibus retento, quod sibi alias pro sui ordinis et officii modo erogatum fuisset, reliquum in communem saccum reponeretur. Res postmodum longius et tandem in jus abiit, quod ab initio contra jus fieri certum erat.Theodorus archiepiscopus conatus est veterem consuetudinem revocare, sed cleri Ravennatis odium in se concitavit. Coegit archidiaconum, archipresbyterum et clerum quartae renuntiare, et se providentiae episcopi committere. Id summa cum indignatione narrat Agnellus infra, ubi praemisso 106.0596C| quod in summa frumenti charitate è monopolio omnem regionem frumento spoliavit, adjicit: «Cum autem sacerdotes non invenirent unde emerent, ierunt ad illum supplicantes, ut auxilium tribueret illis. Ille autem accersitum archidiaconum nomine Theodorum, ecc. , dixit ad eos: Dicite sacerdotibus ecclesiae, et clero universo: Quare vos inopia famis consumit? Si dimittitis omnem quartam ecclesiae, et tantum per anni circulum pro quarta donum accipiatis, secundum providentiam pontificis, modo revelabo inopiam vestram. Qui diu castigati, gravescente fama, consenserunt, et ab illo tempore quarta a clericis istius ecclesiae sublata est usque in praesentem diem.Consuetudinem vero Ecclesii, quae in singulis voluminibus per unumquodque officium erat scripta, abstulit, et igne consumpsit. »

VII.

Ex hac Felicis constitutione demum apparet Ravennae habita frequenter spectacula, quibus clerici interesse contra Ecclesiae canones solebant, qua 106.0596D| de re pontifex gravem adjicit querelam, cavetque ne in posterum id fiat, praecipiens in trasgressores poena animadverti. Indicari haec a Salviano concione ea, quam de spectaculorum vanitate habuit, plurimos narrans Romam, Ravennamque adire solitos eorum videndorum causa, observavit Rubeus ad Theodori regis tempora, pag. 134. Ea tamen diebus Dominicis fieri vetitum novimus a Leone Augusto ex l. ultimo c. de feriis, et Theodoricus ipse cruenta in primis, quaeque hominibus cum bestiis pugnantibus peragebantur, toleravit potius quam permiserit, ut constat ex epistola ad Maximum consulem 42, Variarum apud Cassiodorum lib. V. Et haec quidem ad Felicis IV constitutionem nunc primum in lucem prodeuntem adnotanda erant.

VIII.

Ex versibus ab Ecclesio in atrio ecclesiae S. Vitalis conscriptis, egregium argumentum habemus ejus de quo alias disseruimus non licuisse videlicet 106.0597A| intra basiliche fidelium corpora sepeliri, quod et hic prohibet Ecclesius, monens tamen jam 106.0598A| id pontificum cadaveribus indultum, quae antea in porticibus seu in ardicis sepulta adnotavimus.

VITA S. URSICINI.

CAPUT PRIMO. Analisi di Saecularis historiae. Ecclesia sancti Apollinaris per Julianum argentarium finita. 106.0597A| Ursicino XXIV. Humilis vir, rubicundam habens faciem, oculosque grandes, procer statura, tenui corpore, sanctus de opere sancto. Aedificator Tricoli, sed non explevit. Denique ipsius pontificis temporibus defunctus est Athalaricus rex Ravennae VI Non. Octobris, et alia die elevatus est Deodatus, et deposuit Malasvintam reginam de regno, et misit eam Deodatus in exilium in Vulsenio [Vulsenis] Prid. Cal. Maias, et, ut aiunt quidam, domus ubi aedificatum est monasterium S. Petri, quod vocatur Orphanum trophium, ipsa aedificari jussit proprio jure. 106.0597B| Non post multos dies ivit rex Deodatus Romam, et revertente occisus est a Gothis quintodecimo milliario de Ravenna mense Decembris. Et in mense Madio ipso anno ingressus est Belisarius patricius in civitate Classis, et ingressus est Ravennam. Dehinc reversus est ad Siciliam, depopulavit eam. Defuncta est Theodora Augusta Constantinopoli die 27 mense Julio. Et ingressus est Narses chartularius Ravennam cum exercitu magno in praedicto mense, feria 5, et pugnavit cum Totilano rege, et mortuus est, et multitudo exercitus ejus ceciderunt gladio, et reliqui vulnerati abierunt. Et levaverunt super se Gothi regem nomine Teja in Ticino, et fuit modica quies.Sufficiant nunc ista hodie, tempus est jam ut idem [in aedem] revertamur, et vitam pontificis explicemus 106.0597C| [expleamus], et quod residuum fuerit, cum otium fuerit, constanter enarremus. Jussitque et ammonuit hic sanctus vir ut ecclesia B. Apollinaris ab Juliano argentario fundata, et consummata fuisset. Qui jussa mox adimplens, Deo volente, structa ab eo sancto est viro in lapidibus Italiae partibus pretiosis. Nulla ecclesia similis isti, eo quod in nocte ut in die pene scandefiat [scandescitur]. Igitur iste sanctus vir quotidie sacrum Agni corpus super aram dominicam manibus discerpebat, et peccata populi lacrymis expiabat.

CAPUTA II. Meditazioni Agnelli in sacram synaxim. Ursicini mors et sepulcrum.

Sed quia hodie in domum meam vestra nobilitate 106.0597D| voluistis declinare, quid faciam cum sim custos pauperae domus, et indige [indigus] sum victu [victus]? Non mea mensa talis est, neque cordis cantinaium, ut possit corpora vestra reficere. Sed tamen pinguissimum habeo Agnum, cujus comestum corpus nunquam minuit, sed semper integer permanet. Turpe est enim ut postquam aditum monasterii mei domus B. Bartolomaei intrastis, quod non ex ipso apostolo 106.0598A| benedictionem percipiatis, et jejuni redeatis. Deferantur quatuor pedes, et ponite mensam desuper. Quatuor stabiles pedes quatuor evangelistae sunt, qui totum quadratum suis praedicationibus continente mundum. Mensa vero desuper est sancta ara, id est crux ubi occubuit Christus, et oblatus est hostia Patri pro salute mundi. Sicut quatuor pedes ita quatuor cornua mensae. Discobuista? Panem comico. Ipse panis hic appositus est, qui dixit: Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi. Vescimini non carnales cibos, sed coelestes; non terrenum panem, sed angelicum. Ille panis, de quo David cantabat: Panem coeli dedit eis, panem angelorum manducavit homo. Quomodo angeli comedent, qui incorporei 106.0598B| sole? nunquid carne induti sunt? non comedunt morsibus, sed de plenitudine divinitatis satiantur, quae est panis vivus in saecula saeculorum. Veniat hic Agnus super discum positus, involutus sicut positus fuit in sancto sepulcro, ad ignem applicatus, sed non combustus. Idem ad inferos descendit, extinxit gehennae flammas, destruxit mortem, occidit leonem, confregit tartara, abstulit justos, destruit [contrivit] aereas portas, et vectes adamantinos dejecit, juxta illud prophetae: Ero mors tua, o mors; ero morsus tuus, o inferne. Resurrexit de sepulcro, nobis reliquit carnem suam; ambulans super pennas ventorum calcavit capita nubium, receptus est in coelis, sedet ad dexteram Patris. Ipsa ex carne comedite immaculati Agni.Si comederite 106.0598C| ejus carnem, et biberitis sanguinem, in eo manebitis, et ipse in vobis, sicut ipse ait: Qui manducat carnem meam, et bibit sanguinem meum, in me manet, et ego in eo. Nunquid non lex, quae per Moysem data est praecepit ut nullus animalis sanguis commestus sit, quia ipsius anima est? Praecepit, et vere praecepit. Sed hic agnus nihil communis, nihil terrenus, sed ipse solus, solus immaculatus, solus de solo, verus de vero; qui sua non habet nostra tollit. Sic et Hebraeorum populus, quando egressus est de Aegypto postes sanguine agni linivit, ut a percutiente angelo non esset interemptus, et ubi non erat cruor sanguinis agni, percussa est domus, quia Dominus transiens per medium Aegyptum divisit electos a reprobis.Ecce carnem quam tota die comedimus 106.0598D| Agni, et nihil minuitur, immo magis crescit, et se comedentibus vitam largitur aeternam. Nunc post cibum subsequatur potus. Bibite lucidissimum vinum ex ea vite, quae dixit: Ego sum vitis vera, et Pater meus agricola est . magno, et majestate [honestate] multa, 106.0599A| quia dignum est. Cantica ista, laudatio spiritualis, organa vero fauces nostrae sunt, cythara autem pectus humanum, quod quotidie coram Deo percutimus, quia sicut cordis cythara, ita pectora nostra cordis pulsu percutimus. Coro vero, sacerdotum acies demonstrantur. Tuba autem vox nostra est, quia in ipsa laudes reddimus Patri. Psalterium a psalmorum cantu, qui totam Trinitatem et unitatem inseparabilem tenet figuram. Cymbala vero, et symphoniam, vox psallentes [psallentium] in choro in magno sonitu, per quam in tota Ecclesia lectiones concrepant, et die noctuque Deum invocare non cessant. Haec in suis temporibus beato iste Ursicinus peragens, jussu divino separata est ipsius a corpore anima. Ivit corpus in propria, sepultumque 106.0599B| est nella basilica B. Vitalis martyris ante altarium S. Nazarii. Sedit autem annos III. mestruazioni VI, muore IX

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI URSICINI. Agnelli historica emendantur, vel explicantur.

Pauca hic denuo ad chronologiam spectantia observanda sunt. Illud nullo modo sustineri potest, quod scilicet Theodahatus « non post multos dies » a caede Amalasventhae Romam iverit, unde dum revertitur sit trucidatus, cum ex Procopio constet Ravennam Constantinopoli missum Petrum, qui ibidem egit cum Theodahato de pace, remque eo deduxit, ut Theodahatus ipse de se a regno abdicando promiserit, ac de ea re ad Justinianum scripserit, quibus tractandis per legatos hinc inde missos pauci dies 106.0599C| non suffecere, nec Theodahatus Romam perrexit, antequam de pace desperaverit. Haec referenda puto ad mensem Maii anni 536 quo primum Belisarius Ravennam tentasse potuit, quod tradit noster, sitente Procopio caeterisque, inde Neapolim pergere, quod Agnellus indicat, Siciliam scribens a Belisario 106.0600A| devastatam. Hinc fortassis Liberati assertio, quam omnes emendandam censuere, sustineri potest, qua tradit Vigilium a Theodora venientem invenisse Belisarium Ravennae degentem, quo cum inde in Siciliam perrexerit, indeque solus Romam Septembri mense ingressus Silverium ordinatum invenerit. Licet enim Liberatus ipse videatur innuere Vigilium Romam venisse, qui Silverium ordinatum repererit antequam ad Belisarium accesserit, puto id minime factum, nam antequam Romam proficisceretur Vigilius cum Belisario, ex Theodorae praescripto agere debebat. Intellectum hujusmodi facile patiuntur Liberati verba, quibus ait « Vigilium Romam venientem invenisse Silverium papam ordinatum, quin et Ravennae Belisarium.» Ita sane probabilior ratio emergit morae qua Vigilius serius quam oportuisset Romam venerit, quia scilicet cum Belisario res agi debebat, qui aliquo modo Vigilii electem promoveret, cum interim Theodahatus, vi adhibita, Vigilii et Belisarii studia praevenit, Silverii electem 106.0600B| et ordinationem maturari cogens. Quae sequuntur per prolepsim narrantur, Theodoram enim obiisse tradit Procopius anno vigesimo secundo imperii Justiniani, qui anno Christi 549 respondet. Ex Agnello alligatur ejusdem obitus diei 24 scilicet mensis Julii, ex quo, cum idem Procopius tradat eam imperasse annum unum et viginti, mensibusque tribus, conficitur a Justiniano in uxorem acceptam ante diem 27 Aprilis anni 528. Similiter ex Marcellini appendice apparet nonnisi anno 552 Narsetem in Italiam venisse, quare non potuit eodem mense, quo Theodora obiit, Ravennae degere. Totilas probabiliori calculo anno sequenti 553 occisus est, cum juxta SP Benedicti vaticinium regnasset annis decem completis, undecimo coepto, quod idem Procopius tradit.

II.

Quae hic adduntur de imperata ab Ursicino episcopo Juliano argentario basilicae S. Apollinare consumazione, cresimante ea quae supra de Juliani 106.0600C| munere adnotata sunt; quibus plura addere esset in re, ut mihi quidem videtur, clarissima lumen quaerere. Reliqua de sanctissimo Eucharistiae sacramento ab Agnello pie tractata, haud omnino inutilia ad sacram synaxim pro ea aetate illustrandam lectori erunt.

VITA S. VITTORIA. CAPUT PRIMO. Ciborium argenteum ecclesiae Ursianae. Endothis oblata. Balineae constructae pro clero. 106.0559C| Vittorio XXV. Victor quid est? Ex optatione parentum sibi divinitus fuerat cognomen; ex suo vero 106.0599D| proprio actu et nomen [agnomen,] eo quod castra diaboli orando jejunandoque per multas virtutes saepissime vicit. Iste pulcra fuit facie, et alacri vultu. Aedificator Tricoli, sed non éxplevit. Fecit autem et ciborium de argento super altarium S. ecclesiae Ursianae, quae a nomine aedificatoris vocatur, miro opere. Alii aiunt una cum plebe, et alii dicunt quod temporibus Justiniani orthodoxi senioris imperatoris per suggestionem sibi postulasset, quod tale opus facere voluisset, ut auxilium praeberet; qui misericordia motus omnem censum istius Italiae in ipso anno beato Victori largivit, quem cum accepisset construxit, ut cernitis, opus, quod dehinc, sublato ligneo vetusto, centies viginti librarum argenti justo 106.0600C| pondere structum est. Et super arces [arcos] ciborii versus conscripti hi sunt Hoc votum Christo solvit cum plebe sacerdos Victor, qui populis auxit amore fidem. Pontifici Christo solventi vota ministrat Aligerum cingens haec loca sancta manus.

106.0600D| Egregium miratur opus sublata vetustas, Quae melior cultu nobiliore redit. Catholicae legis venit. . . . . si quis amator Mox reparatus abit corpore, Christe, tuo.

Reliquo vero quod remansit diversa vascula ad mensam pontificis extruxit, de quibus ex parte aliqua permanent usque in praesentem diem. Fecitque endothim super S. ecclesiae altarium Ursianae ex auro puro cum staminibus sericis ponderosa nimis mediam habens coccam; et inter quinque imagines suam ibidem cernimus, et subtus figuratos pedes Salvatoris grafia [Id est scriptura, Bacch.] contexta est purpurata: Victor episcopus, Dei famulus, hunc ornatum ob diem Resurrectionis Domini nostri Jesu Christi anno 5 ordinationis suae obtulit. Reficitque 106.0601A| balneum juxta domum ecclesiae haerens parietibus muri episcopi, ubi residebat, quo usque hodie mirifice lavatur, et pretiosissimis marmoribus parietes junxit, et diversas figuras, tessellis aureis, variasque composuit, et tabulam descripsit literis aureis tessellatis, in qua laboriose legere curavimus, et ita hos exametros catalecticos versus in eadem conscriptos invenimus: Victor apostolica tutus virtute sacerdos Balnea parva prius prisco vetusta labore Deponens, miraque tamen novitate refecit, Pulchrior ut cultus, majorque resurgat ab imo. Hoc quoque perpetuo decrevit more tenendum, Ut biduo gratis clerus lavet ipsius urbis, Tertia cui cessum (cessa) est, et feria sexta lavandi.

CAPUTA II. Fontis ad Petrianam ecclesiam ornatus. Insettatio vitiorum. Victoris mors et sepulcrum.

Modicum tempus regit Ecclesiam suam, sed in quanto sedem tenuit ex ejus laboribus, magnus labor apparet. Fontem vero tetragonum, quem beatissimus Petrus Chrysogus aedificavit in civitatem [civitate] Classis juxta ecclesiam Petrianam, iste ornavit, et in medio cameres parte virorum subtus arcum orbita modica, in qua usque hodie continetur ita: Salvo Domno; ex alia vero parte mulierum aliam orbitellam, ut supra, ex auratis litteris invicem ex parte se respicientes a legentibus invenitur sic: Papa Victore. Haec ut dixi valde comptavit [Id est ornavit, Bacch.], sed nunc a malignis hominibus destruitur, quia in tantum coartat diabolus corda eorum, ut templum Dei, quod a sanctisbus sacerdoti 106.0601C| et fidelissimis Christianis constructum est, a falsis Christianis destruatur. Qua hoc? Quia prope est finis, prope est terminus, et destructio mundi. Sed juxta Apostolum sunt tempora periculosa, et sunt homines seipsos amantes. Mundus in malis finitur. Quanta alacritas in initio mundi fuit, multo magis ploratus sit in consummatione mundi. Antequam consummetur mundus juxta Evangelium, pestilentia, et fames, terroresque de coelo, irae, rixae, dissensiones et gladii erunt. Elevabitur gens in gentem, et regnum fremescet contra regnum, et antecedet juvenis senem, et lateres nullum honorem prioribus reddent, sed et filii despicient patres, et non solum derident, sed etiam subjugabunt. Haec juxta 106.0601D| sanctum Evangelium: Veh nobis [vobis miseris! Omnia conspeximus. Sed tu immortalis Deus excelse, et terribilis, magna potentia tua salva nos. Omnia haec perspeximus, et terraemotus per loca, et signa in sole et luna. Sed quia dicit ipsam consumationem et horam, quae sanctis angelis non revelata est nescimus, sed scimus quod prope est, atque intelligimus, quia vetus homo propinque moriturus est, et signum mortis in eo cernimus. Nescimus qua die vel hora iturus est; sic et omnia signa quae praedixit Veritas, eveniunt, dies vel hora abscondita est nobis. Sed tibi cognitor peccatorum [pectorum]? et scrutator cordium omnia cognita, et possibilia sunt. Hic postquam beatissimus vitam finivit XV Kal. Martii, 106.0602A| honorifice in feretrum deductus est, et deinde scissa sindone sepultus est in ecclesia S. Vitalis infra monasterium S. Nazarii, juxta praedecessorem suum. Sedit annis VI, mensibus XI, diebus XII.

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI VICTORIS. Rubeus volens sciensque errat. Cibori usus. Endoquesto quid? Fontis Petriani aedes.

IO.

Mirari hic statim subit Rubeum lib. III, pag. 157, scientem volentemque errasse, brevissimam paucorum mensium sedem Victori tribuendo, cum Agnellus ipse licet « modico tempore » dixerit a Victore Ravennatem Ecclesiam rectam, testetur nihilominus sedisse eumdem annis VI, mens. XI, morire. XI. Narrat Rubeus ipse inter caetera Victore curante ad ecclesiae ornatum factum endothim ex auro sericoque 106.0602B| contextam, « inscriptis, » eodem Victore volente, « circa endothim litteris, quibus suum id esse munus testabatur; » at a referendo litterarum seu inscriptionis tenore abstinet, quod in ea annus quintus Victoris sedentis enuntietur, unde male comparatae chronologiae reus comparuisset. Nec paucorum certe mensium spatium sufficiere poterat his praestandis quae ad ecclesiae ornatum et commodum Victor contulit, Rubeo ipso scribente. Illud etiam agnoscere poterat eruditus scriptor, quod si construendo argenteo ciborio Justinianus omnem Italiae censum unius anni tribuit, fieri non potuit quin saltem annus ille elaberetur, cujus censum donaverat imperator. Id factum fuisse est consentaneum anno ipso, quo Victor est ordinatus 540.Ravenna per Belisarium recepta, Vitigeque Constantinopolim perducto, ob quae potuit Augustus, Numini obsequens ob recens partam victoriam, anni illius censum, pii gratique animi argumentum ecclesiae Ravennati concedere. 106.0602C| Censum omnem centies viginti librarum fuisse argenti asserit ex Agnello erui Rubeus, verum alia Agnelli mens tradentis ciborium, « sublato ligneo vetusto, centies viginti librarum argenti justo pondere structum fuisse, » et insuper addentis « ex eo quod remansit diversa vascula ad mensam pontificis exstructa. » Puto ego pro centies viginti, scribendum centum viginti, nec ista ad Italiae censum referri posse. Agnellus rumorem nonnullorum memoria proditum refert, cui tamen se minime accedere statis innuit de unius anni censu ab Augusto donato. Porro inscriptio a Victore posita, votum a pontifice, et a plebe positum dicit, quod satis ostendit nil ei rei a Justiniano collatum.

II.

Ciborium porro quid esset, si aliunde satis superque non constaret, haberetur ex versibus laudatis, et in primis ex duobus postremis, qui non modo ostendunt tegendo altari inservisse, quare testudinis vocem Rubeus substituit, sed praecipue ob id factum fuisse, ut in eo sacra eucharistiae misteri pro usu 106.0602D| reconderentur, ad alium enim sensum trahi non possunt ea: Catholicae legis venit. . . . . . si quis amator Mox reparatus abit corpore, Christe, tuo.

De ciboriis plura Ducangius in utroque Glossario, et in descriptione S. Sophiae ad Paulum Silentiarium n. 57, ubi de ciboriis eorumque forma et usu.

III.

Idem Ducangius de endothi loquens affert loca Rubei, in quibus hujusmodi ornamenta a Maximiano oblata ex antiquis monumentis, praecipue ex Agnello, in quorum uno expressa videbatur omnis Christi historia, in altero episcoporum Ravennatum series cum eorumdem effigiebus, monetque viros doctos censere ἐνδύτην aut legi aut intelligi debere, cum et Graeci eo nomine vocent mappam altaris majorem, uti Goarus ad Euchologium Graecorum sentit. Addit tamen, quod certum videtur, ex materia, 106.0603A| qua Ravennatis ecclesiae endothis constabat, significari potius velum quo altaris pars anterior ornaretur. Monet etiam se de eodem argumento agere in descriptione S. Sophiae, n. 65, et ἐνδύτην masculino genere construi. Porro et Graecos in hujusmodi instratis, seu auleis expressisse acu sacras historias apparet ex auctore incerto post Theophanem, pag. 439, relato ab eodem Ducangio in Glossario Graecitatis, haec habente: αν γένεσιν τοῦ Κυρίου. Idem astruunt, et plura loca Anastasii.Endothis porro, de quo hic noster, ex auro puro fuisse dicitur serico stamina textus, in quo quinque imagines expressae, unaque Victorem repraesentans, qui infima parte sub pedibus Salvatoris votivam inscriptionem adjecit, ex quo dignoscimus oblatum munus ipso S. Paschatis die, qui anno 545, quinto videlicet ab ejus ordinatione, ut in superiori dissertatione ostensum est, incidit in 16 Aprilis, cyclo solis 22, littera Dominicali A, cycloque lunae 14. Quid significant 106.0603B| illa, « mediam habens coccam, » fateor me nescire, aliisque libenter relinquo divinandum veteris textrinae studiosis. Balnei a Victore constructi fabrica, cum decreto, quod gratis in perpetuum clerici lavarentur tertia, sextaque feria, quamvis utilem notitiam ferat, ulteriori tamen disquisitione non indiget.

IV.

Obscurius nonnihil habent tradita de fonte Classicano battesimali; distinguere enim videtur noster fontem ipsum, quem tetragonum designat a camera, aede videlicet fontem ipsum circumambiente, in cujus arcu seu altiori fastigio testudinis hinc inde 106.0604A| in orbitis disposita legebantur verba: «Salvo dono papa Victore. » In Camera eadem partem virorum mulierumque distinguit, quas ex ordine legendi a sinistra ad dexteram cognoscimus dispositas ut in basilicis. Fontem autem muro suo circumdatum tetragono in media camera ex Petri Chrysologi Vita agnoscimus, ubi dicitur fons ipse « mira magnitudine duplicibus muris et altis moenibus » aedificatus. Fontis nomine totam aedem intelligit, muri ad fontem medium tetragonum, moenia ad cameram circumambientem referuntur. Quod pertinet ad aedes hujusmodi fontis nomine ab antiquioribus, baptisterii vero ab infimae aetatis scriptoribus vocitatas, plura erudite de more Ducangius in Glossario utroque, et in descriptione aedis S. Sophiae, n. 82, 83.Patrum nostrorum recentioribus saeculis fontes, seu aedes hujusmodi constructas, ubi omnes baptizarentur, ut laudet citatus clarissimus scriptor, merito commendat egregiam S. Joannis Baptistae aedem Florentiae apud cathedralem ecclesiam sitam. Mihi patriae 106.0604B| amori obsequenti liceat Parmae ​​insigne baptisterium laudarem constructum labente tertio decimo saeculo. Constat universum ex ingentibus marmoribus mire compactis, figura rotunda, quam ingens testudo finit. In medio grandis lapis fornicibus impositus, in quos aqua derivabatur post celebratum Baptista, quod factum per immersionem res ipsa ostendit. Nunc in aedis angulo ad portam quae Occidentem spectat, pro recentiori more fastigiatum vas aquam capit, qua per aspersionem infantes totius civitatis baptizantur.

VITA S. MASSIMIANI.

CAPUT PRIMO. Massimiani patria. Thesaurus inventus, cujus portio justiniano exhibetur, altera sagaci consilio occultatur. Ordinatur episcopus. Ravennates in se aversos morum et actuum lenitate conciliat. 106.0603|

Massimiano XXVI, longaeva statura, tenui corpore, macilentus in facie, calvus capite, modicos habuit capillos, oculos glaucos, et omni gratia decoratus. Hic non ex hoc fuit ovile, sed aliena ovis ex Polense Ecclesia diaconus a suo antistite decoratus ordinatus est. Sed cur alienigena pontificatum istius urbis tenuit? Indicabo, non abscondam, sed publice patefaciam sicut a narrantibus per curricula temporum longa audivi, et veritas est absque ulla dubitatione. Quadam vero die dum terram foderet, ut semina jaceret, primum tonsa cesalis [ Forte, cerealis, Bacch. ] 106.0603D| statim invenit vas magnum auro plenum, et alias multas devitiarum specie. Qui excogitato a semetipso consilio, quod jam non poterat latere, jussit bovem magnum deferri, et occidi, et ventrem ejus pervacuatum stercorare [stercore], jussit ex numismate aureo [ex numismatis auri] impleri. Similiter accersivit sutores calceamentorum, praecepit illis ut magnas zanchas ex hircorum pellibus operant, qui et ipsas ex solidis aureis replevit. Reliquum vero, quod remansit, cum in Constantinopolitanam urbem 106.0604C| profectus fuisset, secum detulit. Justinianoque imperatori obtulit, quod, ut vidit Augustus, post gratiarum actionem, diligenter eum interrogavit, si plus fuisset. At ille jusjurandum respondet imperatori per salutem tuam, Domine, et per salutem animae vestrae, quia non amplius inde habeo, nisi quantum in ventrem, et in zanchas expendi. Ille cogitavit quod de victu dixisset corporis, et de calceamentis pedum; ille autem dicebat de eo quod occultum habebat. Giustiniano autem cogitabat qualem retributionem ei dedisset pro tali fide, quam ipse sibi detulerat. Contigit eo tempore ut moreretur Victor episcopus hujus civitatis Ravennae, et euntes cives Ravennates sacerdotes cum universa plebe ad imperatorem pallium postulantes ad electem.Post praecepit Augustus petitoribus moras habere. Qui excogitato consilio 106.0604D| jussit consecrari B. Maximianum Polensem diaconum episcopum a Vigilio papa in civitate Patrasso apud Achaiam Prid. Idus Octobris, ind. 10, quinquies PC Basilii junioris, [anno] nativitatis suae 48, et dato pallio Ravennam misit. Qui cum noluissent eum sic citius Ravennates cives ricettare, morabatur extra portam S. Victoris non longe a fluvio qui vocatur Fossa Sconti in basilica B. Eusebii in episcopio quod Uvimundus episcopus temporibus Theodorici regis aedificavit. Similiter et in episcopio [ecclesiae] B. 106.0605A| Georgii, quod Arianorum temporibus aedificatum est, et praedicta episcopia usque ad nostra tempora permanserunt, peneque annos XXVI demolita sunt jubente Valerio praesule, ex quibus domum quae nunc nova, atque potius Valeriana nuncupatur, construi fecit [jussit]. Plebs igitur, ut diximus, cum noluisset eum ricettare, voluerunt viri ex parte pontificis, ut mitterent legatos ad ipsum nuntiantes, quod profana ejus fuissent jussa, et in atrocem superbiam Ravennates perdurantes noluerunt [noluissent] ordinatum ricettare pontificem, et viduata Ecclesia huc illuc grex vagabat [greges vagarent]. Quibus vero beatissimus Maximianus non consensit, sed confregit eos sermonibus, dicens: Cessate, fratres, nolite alios accusare, nolite laetari in alterius ruina [ruinam.] Qualis ergo 106.0605B| pastor sum si ovibus meis non pepercero? Vultis ut laniem eos? Non hoc bonum consilium. Sinite illos non per me ulla molestia erit. Voluntas Domini fiat. Obsecro vos modicis diebus illis inducias osare. Non post multos dies misit fidelem nuntium ex suis hominibus, vocavit unum de sacerdotibus, et primatibus urbis. Rogavit eos secum prandere. Cum vero venissent, laetificavit se cum illis, et post cibum et potum obtulit dona ex auro, quod dudum invenerat. Pacificatus cum illis cum benedictione remisit infra hanc civitatem Ravennae, et postulavit ab eis ut frequenter visitarent eum. Die vero crastina misit, et rogavit alios primates, et fecit sicut prius, similiter et tertia vice.Tunc retulerunt inter se invicem hujusmodi res, et dixerunt: Quid est, quod facere nolumus 106.0605C| [volume]? Vir iste bonus est, prudens est. Nos cogitavimus contra eum nociva, ille noluit nobis malum pro malo reddere. Non possumus sine pontifice et patre esse. Ecce sacerdotes vagant, populus claudicat, Ecclesia decrescit. Surgamus diluculo, intromittamus eum in civitatem, et adoremus vestigia ejus. Tunc surgente aurora ierunt unanimes omnes, quasi vir unus, et aperientes portas civitatis cum crucibus, et signis, et bandis, et laudibus introduxerunt eum honorifice infra hanc civitatem Ravennae, et osculaverunt pedes ejus, et ornaverunt plateas civitatis, decorantes diversis ornatibus. Omnesque coronantur aedes, fiebat militantibus laetitia, privatis alacritas, et pusilli, et magni ovantes, et mediocres laetificantes. Et sedere rogaverunt eum in sede Ecclesiae, 106.0605D| et missas audierunt ab eo, et agebant illum diem solemnitatis cum gaudio magno, et laetitia sempiterna.

CAPUTA II. Ecclesia S. Stefano aedificatur. Monasteria sive aediculae ad basilicae latera. Materiae noctis unius spatio prodigiose paratae.

Post haec autem fuit cum ovibus, quasi pater cum 106.0606A| filiis. Aedificavitque ecclesiam beati Stephani hic Ravennae levitae et martyrisnon longe a posterula ovilionis, a fundamentis, mira magnitudine decoravit, pulcherrimeque ornavit, et in cameris tribunae sua effigies tessellis variis infixa est, et in giro mirifice opere vitreo constructa est, multasque reliquias ibidem condidit de sanctorum corporibus, quorum nomina ita exarata invenietis: In honorem sancti ac beatissimi primi martyris Stephani, servus Christi Maximianus episcopus hanc basilicam ipso adjuvante a fundamentis construxit, et dedicavit die tertio Idus Decembris, ind. 14, novies PC Basilii Junioris. Et gavisus est in Domino, qui ei tanta praestitit bona, quanta nullus hominum digne enarrare valeat.Collocavit autem hic merita apostolorum et 106.0606B| martyrum, id est S. Petri, S. Pauli, S. Andreae, S. Zacchariae, S. Joannis Baptistae, S. Joannis evangelistae, S. Jacobi , S. Thomae, S. Matthaei, S. Stephani, S. Vincentii, S. Laurentii, S. Quirini, S. Floriani, S. Aemiliani, S. Apollinaris, S. Agathae, S. Euphimiae, S. Agnetis, S. Eugeniae, qui orent pro nobis, et in supercilio arcus tribunae invenietis versus metricos, continentes ita: Templa micant Stephani meritis et nomine sacra, Qui primus (prius) eximium martyris egit opus. Omnibus una datur sacro pro sanguine palma, Plus tamen hic fruitur, tempore quo prior est. Ipse fidem votumque tuum nunc, magne sacerdos Maximiane juvans, hoc opus explicuit. Nam talem subito fundatis molibus aulam

Sola manus hominum non poterat facere:
Undecimum fulgens renovat dum luna recursum,
Et coepta, et pulchro condita fine nitet.

106.0606C| Ad latera vero ipsius basilicae monasteria parva subjunxit, quae omnia novis tessellis auratis, simulque promisquis aliis calci infixis mirabiliter apparent, super capitaque omnium columnarum ipsius Maximiani nomen sculptum est. Monasterio vero parte virorum sex litteras lithostratas invenietis; ignorantes ad errorem perducuntur, nam scientes ibidem esse scripta MU. SI. VA esse intelligenti. Asserunt nonnulli, quod quadam die accersitum archiergatum, ac [id est] principem operis pontifex interrogavit, et cur aedificium praedictae ecclesiae non perficeret. A ille respondit dicens: Eo quod tu, domine noster, navigasses in partibus Constantinopolis, caementum, et latercula defecerunt, neque tantos habemus 106.0606D| lapides, ut laborare potuissemus. Tunc jussu pontificis nocte una tanta allata sunt omnia paramenta, calces, et latercula, petras et bisalos, lapides et ligna, columnas et lastras, arenam et sabulos in una nocte, ut dixi praeparaverunt vectores, quanta vix in undecim lucinis [lunis, Bacch. ] laborare potente.

CAPUTA III. Sylva in Histria ecclesiae Ravennati asserta. Tricoli aedi coronis imponitur.

 Dumque in temporibus istius sanctissimi pontificis orta esset contentio de silva, quae cognominatur Vistrum, sita Istricatis partibus, bis in Constantinopolim se detulit, ut talem Justiniani Augusti praesentia consumeret contentionem. Ambo canitie in eodem tempore exornati, quanto recolerent se a juventute disjuncti [in senectute conjuncti] amantissime pariterque coeperunt lugere. Dehinc vero pius imperator Justinianus Augustus praeceptum sibi ex eadem silva condidit perpetue, legaliterque in sancta Ravennati ecclesia esse, quam juste, ac rationabiliter sibi pertinere cognoverat. Iste Tricoli [Tricolim] 106.0607B| suis temporibus omnia aedificia complevit, et ubi ipse cum suis antecessoribus describeus est, si legere vultis aspicientes, ita scriptum invenietis:

Hic Petrus Junior Christi praecepta (concepta) secutus Ut docuit (Rub. , decuit) sacris moribus exhibuit. Hanc (Rub. , hic) quoque fundavit mirandis molibus arcem, Nominis ipse sui haec monumenta dedit. Hujus post obitum Aurelianus gessit honores, Post hunc antistes exstitit Ecclesio. Hinc fuit Ursicinus, sequitur post ordine Victor Temporibus junior Maximianus adest. Is Polensis erat Christi levita profundus, Lege Dei, miserans, et pietate bonus. Quem Deus ipse virum decoravit culmine sacra,

Ecclesiaeque suae pontificem statuit. Ipse autem factis propriis scit (Rub. , se) non meruisse Culmen apostolicum, sed pietate Dei.

CAPUTA IV. Ecclesia B.Mariae Polensis. Ecclesia S. Andreae refecta. Corpus S. Andreae Costantinopoli. Eiusdem apostoli barba. Aedium diversarum coronis et dedica

Aedificavitque ecclesiam B. Mariae in Pola, quae vocatur Formosa, unde diaconus fuit, mira pulchritudine, et diversis ornavit lapidibus. Domum vero, ubi rector istius Ecclesiae in ipsa civitate habitat, ipse aedificavit, et omnes opes suas Ravennati ecclesiae tradidit, quas usque hodie possidemus. Ecclesiam vero B. Andreae apostoli hic Ravennae cum omni diligentia non longe a regione Herculanea [Herculana] columnis marmoreis suffulsit, ablatisque vetustis ligneis de nucibus, proconisis decoravit. Tunc ablatum corpus ipsius apostoli Ravennam ducere 106.0607D| conabatur. Dum hoc persensisset imperator Constantinopolitanus, jussit beatum Maximianum Constantinopolim venire, et pium apostoli corpus secum deferre. Quo gavisus imperator, ait ad eum: Non sit tibi grave, Pater, quod prima unum tenet Roma fratrem, istum vero secunda teneat. Ambae sorores, et hi ambo germani. Nolo tibi eum dare, quia et ubi sedes imperialis est, expedit et ibi corpus esse apostoli. At beatissimus Maximianus dixit: Fac quomodo jubes; tantum postulo, ut in hac nocte cum meis sacerdotibus ad hoc sanctum corpus psalmodiam peragamus. Imperator moxque concessit. Tunc 106.0608A| tota nocte pervigiles exstiterunt, et post expieta omnia, arripiens gladium, oratione facta, abscidit barbam apostoli usque ad mentum, et ex reliquiis aliorum sanctorum multorum reliquias detulit cum Augusti alacritate; dehinc quoque ad propriam reversus est sedem. Et revera fratres, quod si corpus [beati] Andreae germani Petri principis hic humasset, nequaquam nos Romani pontifices sic subjugassent. Consecravit ecclesiam B. Apollinaris pontificis in Classe sitam, et B. Vitalis martyris in Ravenna, et B. archangeli Michaelis hic Ravennae, quam Bachauda cum sanctae recordationis memoria Juliano argentario aedificavit in regione quae dicitur ad Frigiselo. Ibique invenietis in camera tribunae ita legentem: Consecuti beneficia arcangeli Michaelis Bachauda et 106.0608B| Giuliano a fundamentis fecerunt, et dedicaverunt sub die Non. Maii quater PC Basilii Junioris viri clarissimi cos. , ind. 8. Et, ut asserunt quidam, hic Bachauda gener praedicti Juliani fuisset, et in arca saxea non longe ab ipsa archangeli ecclesia infra turrem Bachauda requiescit. Et in tribuna B. Vitalis ejusdem Maximiani effigies, atque Augusti et Augustae tessellis valde computatae [ Forte, comptae, Bacch. ] sole. Quandiu possumus de hoc sancto viro tantam bonitatem referre deficit mihi tempus narrationis. Iste plus omnibus laboravit quam caeteri pontifices praedecessores sui.Illius temporibus aedificatus est numerus vicinus domui meae, qui dicitur banchus [ Leg. bandus, Bacco. ] primus non longe a Milliario aureo, et illius nomen etiam in tegulis exaratum 106.0608C| invenimus ita: Maximianus episcopus Ravennae, quod ego vidi, et legi. In ardicaque B. Apollinaris et Vitalis tabulas descriptas invenietis magnis litteris continentes ita: B. Apollinaris sacerdotis [basilicam] mandante viro beatissimo Ursicino episcopo a fundamentis Julianus argentarius aedificavit, ornavit, atque dedicavit, consecrante vero B. Maximiano episcopo, die 9 Maiarum, ind . 12, octies PC Basilii. In ardica B. Vitalis ita invenietis: B.martyris Vitalis basilica [basilicam] mandante Ecclesio viro beatissimo episcopo a fundamentis Julianus argentarius aedificavit, ornavit, atque dedicavit, consecrante vero reverendissimo Maximiano episcopo sub die 13, sexies PC Basilii Junioris. Corpus vero B. Probi cum caeteris sanctorum pontificum corporibus 106.0608D| iste sanctus vir aromatibus condivit, et bene locavit, et in fronte ipsius ecclesiae B. Probi, et Eleuchadii, et Caloceri effigis [tessellis] variis decoravit, et sub pedibus eorum invenietis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CAPUT V. Maximiani scripta cum fragmento ex ejus Annalogia. Historiae secularis quaedam.

Navigaverat jam hic beatissimus antea partibus Orientalibus, sicut ipse in suis voluminibus loquitur dicens: «In Alessandria vero nulla extrinsecus mali causa, sed quod genus hominum ferox, seditiosum, semper inquietum est, civile inter se motum est bellum, 106.0609A| non virtutis merito, neque ob defensionem, sed ob necem atque interitum civium. Commoti universi praefectum suum intra ecclesiam occiderunt, quod jam antea aliquanti similiter episcopum suum accusantes haereticum interfecerant. Quo comperto imperator in iram versus funditus civitatem jussit everti. Denique misso alio praefecto nomine Laudicio intra ipsam civitatem XL viros per singulas regiones in ligno suspendit. Sed tunc allaboravit Dioscurus ejusdem urbis episcopus, et manifeste posuit animam suam pro ovibus suis; electique ex eremo monachi apud imperatorempropantant, atqueexcessui civium veniam exorant. Tunc imperator cessit sacerdotibus, et deinceps caveri a talibus mandavit. Huic episcopo apud Alexandriam Timotheus 106.0609B| successit, quem ego navigans in Orientem in sua civitate bene administrantem vidi. » Sed ante pauca: « Nazarba civitas Ciliciae terraemotu facto concidit, in qua periisse ferunt amplius XXX millia hominum. » Haec pontificis verba sunt. Post B. Hieronymum, et Orosium, vel alios historiographos, iste in Chronicis laboravit, et ipsos secutus per diversos libros nobiliorum principum, non solum priorum [ipsorum] imperatorum, sed et regum et praefectorum suam propriam chronicam exaravit. Istius vero temporibus pugna facta est inter Gothos et milites. Exierat Narsis a Kal. Octobris in Campania, et caesi sunt Gothi, et corpora hominum Gothorum multa mortua sunt, et occisus est Theja rex Gothorum a Narsi, et reversus est in pace, et venit Lucam, 106.0609C| et expulit inde Gothos mense Septembris. Et restituta est civitas Fori Cornelii ab Antiocho praefecto, et iterum venit Ravennam praedictus Narsis cum victoria magna, deinde venit Romam, et perrexit in Campaniam in castrum Cumas, et ibi moratus est . Christiani convincientes ejecerunt extra civitatem, in loco qui dicitur Fossa-Sconii, juxta fluvium lapidibus obruerunt, et mortui sunt in peccatis suis, et ablata sunt mala a Ravenna. Post tertium vero annum signum ruboris apparuit in coelo die 11 mensis Novembris, mortuusque est papa Pelagius die 3 mensis Martii. Tunc Narsis Patricius cum exercitu suo Romam perrexit, et in ipso tempore multa signa et prodigia facta sunt circa Ravennam, 106.0609D| ita ut multi signarent res suas, et domos, et vasa, ut agnoscerentur, et multis apparebant visiones in die quasi homines secum loquentes facie ad faciem. Et pugnaverunt contra Veronenses cives, et capta est Verona civitas a militibus 20 die mensis Julii. Et visum est aliud signum magnum, et terribile, et ecce in aere quasi hominum pugna inter se dimicantium veluti in praelio VIII Kal. Augusti hora diei tertia, secunda feria, et exinde territi sunt multi. Hora est jam claudendi hanc lectionem, ut quod sequitur crastino audiamus.

CAPUT VI. Vascula chrismataria, endothes plures. Croce aurea. Libri ecclesiastici a Massimiano emendati. Insettatio vitiorum.

Fecitque duo chrismataria vascuta, quorum unus libras habuit quatuordecim mirifice anagrifa [anaglyphtica, Bacch. ] operatione, sed ante hoc tempus nuper periit, Petronacis archiepiscopi temporibus, aliud [vero] permanet in praesenti pulcherrime operatum, in quo legitur: Servus Christi Maximianus archiepiscopus hoc chrismatarium ad usus fidelium fecit fieri. Jussit ipse endothim byssinam pretiosissimam, cui similim nunquam videre potuimus, aculis [ Forte, aciculis] factam, omnem Salvatoris nostri historiam continentem. In santo die Epiphaniae super 106.0610B| altarium Ursianae ecclesiae ponitur, sed non totam complevit. Successore ipsius explevit unam partem. Quis similim videre potuit? Non potest aliter aestimare ipsas imagines, aut bestias, aut volucres, quae ibi factae sunt, nisi quod in carne omnes vivae sint. Et ipsius Maximiani effigis in duobus locis praeclare factae sunt, una major, et altera minor, sed nulla inter majorem et minorem distanceia est. In minore habet literas exaratas continentes ita: Magnificate Dominum mecum, qui me de stercore exaltavit. Fecit que aliam endothim ex auro ubi sunt omnes predecessores sui; auro textile [tessile] immagina fieri jussit.Fecitque tertiam et quartam cum margaritis, in qua legitur: Parce, Domine, populo tuo, et memento mei peccatoris, quem de stercore exaltasti in 106.0610C| regno tuo. Crucem vero auream majorem ipse fieri jussit, et pretiosissimis gemmis, et margaritis ornavit hyacinthos, et amethistos, et sardios, et smaragdos, et infra aurum medio loco de ligno sanctae redenzioneis nostrae crucis, ubi corpus Domini pependit, occultavit. Est autem auri maximum pondus. Fecitque omnes ecclesiasticos libros, id est septuaginta duo, optime scribere, quos diu, et cautissime legit, absque reprehensione nobis reliquit, quibus usque hodie utimur, et ultimo loco Evangeliorum et apostolorum epistolarum. Si requirere vultis ipsius literas, invenietis ita monentis [monentes]: Emendavi cautissime cum his quae Augustinus, et secundum Evangelia quae beatus Hieronymus Romam misit, et [parentibus] suis direxit, tantum ne ab idiotis, 106.0610D| vel malis scriptoribus vitientur. Editit namque Missales per totum circulum anni, et sanctorum omnium; quotidianis namque et quadragesimalibus temporibus, vel quidquid ad Ecclesiae ritum pertinet, omnia ibi sine dubio invenietis. Grande volumen mire exaratum. Modicum de illis habemus, dictaque [illius habemus dictis quae] Romam transmeata sunt, et quantum ibidem cogniti sunt Romulides, qui viderunt XII libros sub uno volumine exaratos. Pauca de multis diximus, plura de eo invenietis, quam hic legistis. Nunquam suas laniavit oves, nunquam momordit, nunquam percussit, sed refovit eloquiis, nutrivit alimentis, monuit vagos, revocavit errantes, collegit dispersos, ministravit inopi, condolivit [condoluit] 106.0611A| tribulanti. Mirum [miror modo] quod iste, qui ex alterius fuit sede, sic se cum suis disposuit ovibus, quod nullum contra eum sermonem unquam mutilaverint. Modo ex nobis ipsis pastorem habentes, postquam sedem adipiscuntur, dentibus devorare volunt, et ullam nesciunt habere misericordiam; plus sublimitatem seculi quam coelestem gloriam quaerunt. Non partecipante cum ovibus, sed res Ecclesiae soli deglutiunt, et tales ex ipsis opibus nutriti fiunt, quod nec Ecclesiae serviunt, sed magis depopulantur, neque pro dimissorisanima preces Deo fundunt. Tunc ipsae oves quotidie moerendo clamant ad Dominum dicentes: Erue nos, Domine, de captione dentium pastoris nostri, quia non mercenarii locum, sed crudelitatem lupi tenet, omnes 106.0611B| nos in sua extollentia consumit. Hic vero beatissimus Maximianus nunquam talia peregit, sed cum mansuetudine inimicorum suorum corda humiliavit, ut adimpleretur quod scriptum est: Noli vinci a malo, sed vince in bono malum; et alibi: In patientia vestra possidebitis animas vestras.

CAPUT VII. Sancti Maximiani obitus, et sepulcrum ejus Lipsanorum translatio.

VIII Kal. Martii obiit, sepultusque est in basilica S. Andreae apostoli juxta altarium ubi barbam praedicti apostoli condidit; sed modo nostris temporibus juxta ipsius ecclesiae apostoli sedes sepultus est. Quinto decimo anno Petronacis archiepiscopi, dum singuli eum hortaremur verbis, quod praedictum 106.0611C| corpus beati Maximiani de sub terra traheret, et in sublimem poneret locum, die quadam ad semetipsum rediens, jussit nos omnes sacerdotes una secum ad ecclesiam B. Andreae propriare, qui in cordibus nostris oratione facta jussit caementariis plathoniam de super levari. Sed incaute agendo fracta est. Iratus modicum pontifex coepit comminare caementariis. Tunc dixit decimo presbytero in ordine sedis, suo nomine Agnellus, qui Andreas vocabatur (erat autem ille illo tempore artificiorum omnium ingeniis plenus): Esto hic prope, praecipe artificibus quomodo facere debeant, ne arca, aut lapis, quae ei superposita est, frangatur. Quo deposito artifices paraverunt omnia juxta praeceptum presbyteri, et elevatus lapis cum quo clausa erat arca, apparuerunt 106.0611D| ossa B. Maximiani subtus aquam, vas autem aqua plenum erat; et ut vidimus, coepimus plorare fortiter, una cum nostro praesule, plorantesque dicebamus ad invicem: Ubi sunt, pastor Maximiane, oves tuae, ubi grex tuus, ubi populus tuus, quem Domino adquisivisti, ubi monita, ubi dulcia eloquia, ubi sancta praedicatio, ubi tua dottrina? Si dixerimus tu noster Pastor, istum praesentem quomodo abjiciamus? Ecce ambo pastores in uno estis, et tu qui taces [jaces] exanimis, et hic qui plorat, cui nos obedire oportet. Viscere nostro exemplum tuum constringit. Ecce nos te requirimus, et diligimus; quanto magis amabilis fuisti illis omnibus, qui te 106.0612A| noverunt? Postquam omnes diutissime, et amarissime flevimus, satiati luctu, allatum est nobis aereum vasculum, quod vulgo siclum vocamus; et projecti sunt sicli pleni aqua, quae erat infra arcam super ossa beati Maximiani numero CXV, quos ego ipse palam omnibus ore proprio numeravi. Allata [Ablata] vero omnia ossa volutamente sunt in syndone, quae erat super altarium B. Andreae apostoli, et ligata syndone sigillum ex latere suo pontifex annulo signavit. Post haec vero arca excussa est absque ulla laesione, et levatam diligenter sursum locavimus. Quae vero ossa omnia integra invenimus tenuvia erant, sed procera, et sic ordinata ad juncturas suas, quasi pene anno uno exempta carne fuissent; nulla minuitas, nisi dens unus dexterae parti deerat.Igitur lavata ossa 106.0612B| cum vino electo, condita aromatibus ordinabiliter cum psallentium praesentia, et praesulis, omnia in eadem arca posita sunt, et cum ingenti luctu amabiliter sepulcro clausa sunt. Nos qui vidimus per multos dies fuit talis timor et tremor, velut ipse B. Maximianus conspectui nostro staret. Sedit annos. . . . . . Uomo . . . . . . . muore . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI MAXIMIANI. Pallium ab imperatore postulatum qui fieri potuerit? S. Stefano ecclesia quae? Massimiano post sedem adeptam semel Costantinopolim venit. D. Andreae aedes oratorium, an ecclesia? Quisnam Vitalis, ad ouem Venantii Fortunati carmina? D. Andreae lipsana quanao Costantinopoli? Bandus quid? Alexandrinae Ecclesiae turbae a Maximiano narratae. Saecularis historiae quaedam. Crismataria quid? Libri pro usu Ecclesiae Missalia.

IO.

Rubeus ex Agnello Maximiani electem referens ait, mortuo Victore, Ravennates « pallium ab Cesare per legatos petisse. » Henschenius in notis ad caput primum Vitae ex Rubeo desumptae, haec habet: « Solum id voluit fortassis, aut debuit scriptor dicere, quia Ravennae sedes erat exarcharum, quos terrae Italiae praeficiebat imperator, huic nuntiatam esse mortem episcopi, si quid juris forte ad nominandum successorem, arrogare is sibi solebat, uti etiam in Romani pontificis confirmem arrogasse ostendit Baronio ad annum 554, num. 1 e 2; » et circa pallii ab imperatore dati qualitatem et usum pro episcopis Ravennatibus, citat Baronium disputantem contra apocryphum Valentiniani privilegium, de quo suo loco. Circa haec ab Henschenio adnotata, illud primo observandum puto, nil in electe 106.0612D| episcopi Ravennatis sibi Justinianum arrogare potuisse Vigilii pontificis temporibus exarcharum causa, cum praefectura hujusmodi in Italia tunc nondum esset, nec esse coeperit ante Longobardorum aetatem, cum jam Justinianus diem obierat. Arrogasse sibi non modo ad Ravennatis episcopi electem consensum praestare, sed et ad Romani pontificis, nullus dubito, cum id sibi arrogaverint et Gothorum reges. Electoribus temporum rerumque calamitas ferenda erat. Vigilium pontificem pro suo jure pallium iis quos decebat concessisse certum est, at ex Justiniani consensu. Exstant quae id probare videntur ejusdem pontificis epistolae ad Auxentium et Aurelianum Arelatenses episcopos.In ea quae data est X Kal. Septembris quinquies PC Basilii, ait pontifex Belisarium homini misso « laborem ad clementissimum principem transeundi abstulisse, sed mox ut responsum 106.0613A| recepit, sibi suis litteris indicasse. » Mittebatur itaque, ut videtur, ad imperatorem pro consensu obtinendo, ut pallium a pontifice ricettaretur. Ex his quae facti sunt acres circa jus quaestiones exortas novimus inter nostrae aetatis doctissimos viros; ea de re vide Petrum de Marca, Christianum Lupum, Thomassinum, aliosque. Illud breviter adnotare placet, vix praedicta duo exempla haberi consensus a Vigilio expetiti, quae astruunt id datum a pontifice, quod de pallio mittendo in eam provinciam agebatur, in quam per ea tempora credebant Constantinopolitani imperatores sibi aliquid juris competere.Ea, quam status rationem vocant, in fieri posse suadebat; caeterum nil juris sibi competere credidere Augusti, quo pallium tribuerent, qua de re vide praefationem nostram, ubi Agnellum refellimus.

II.

Ecclesiam S. Stephani a Maximiano constructam illam esse quam in Olivis dictam vetera Ravennatis Ecclesiae monumenta testantur, ubi dudum sicut et hodie incoluerunt sanctimoniales, sentit Faber part. 106.0613B| pr. operis saepius laudati. Id negat notarum marginalium auctor, eo ductus argumento, quod monialium ecclesia suo tempore, ad aevum videlicet Constantiensis synodi generalis, ejus elegantiae non esset quam Agnellus laudat, et alteram credit intelligi debere sua aetate superstitem ad ecclesiam S. Barbatiani, et monasterium, sive oratorium S. Zaccaria. Id probat ex veteri documento notarii Morandi anni 1296, in Cartulario canonicorum Ravennatum existente. Agnellus aedificatam dicit non longe a posterula ovilionis. Primum versuum, qui inscribebantur supercilio arcus tribunae corrotto expressit Rubeus, et ex Rubeo Faber, Henschenius mendum correxit ad Maximiani Vitam, tom. III febbr. , pag. 295, in notis ad cap. 3 Vitae. Itaque legendum, ut in Codice Estensi pro « martyris, meritis: » Templa micant Stephani meritis, et nomine sacra. At merita hic sancti reliquias significari, probant 106.0613C| alia hujus Vitae ab Agnello scriptae loca. Inscriptio etiam in nonnullis diversa est a nostri Codicis lectione. Ex his vero quae noster adjicit constat Maximianum semel Constantinopolim perrexisse circa annum 548, ut infra dicetur, dum D. Stephani basilica conderetur; ob id enim evenit ut deessent lateres, et caementum, ac opus interruptum sit, cujus morae damnum S. episcopus prodigio reparavit, nocte una ea parans quae multorum dierum labori sufficierent. Tunc autem Justiniani aetas erat fere annorum 68, Maximiani vero quasi 55. Bene itaque inter se colloqui potuere de aetate satis grandi, quod ait noster. Tricoli aedem tandem Maximianus complevit.Versibus appositis id praestitit, ut de plurium episcoporum successione ambigendi posteris locum ademerit.

III.

D. Andreae sacra aedes, quae primum a D. Petro Chrysologo constructa oratorium fuit, a D. Maximiano refecta ecclesia evasit. Haec nullam difficiletem habent. Illud sustineri nequit, quod de S. Andreae 106.0613D| apostoli reliquiis narrat noster, ut Rubeus, et Henschenius adnotavere. Verum in ampliorem formam restitutam D. Andreae aedem a Maximiano, et conditas in eadem S. apostoli reliquias, una cum aliis sanctorum lipsanis, non potest in dubium verti, sicut nec de ejus temporis Ravennae episcopis, quos omnes probe novimus. Exstant nihilominus Venantii Fortunati carmina ad quemdam Vitalem episcopum Ravennatem aliunde omnino ignotum, quibus haec eadem Vitali tribuuntur. Plura de hac re Rubeus lib. III, pag. 172. Versus ipsos hic ascribi haud inutile erit ad nodum, si fieri possit, solvendum. AD VITALEM EPISCOPUM RAVENNATEM. Antistes Domini meritis in saecula vivens,

Gaudia qui Christi de grege pastor habes;
Cum te Vitalem voluit vocitare vetustas,
Noverat aeternum te meruisse diem. Dignus apostolica praefulgens mente sacerdos,

106.0614A| Qui sacer Andraea tam pia membra locas. Quam bene pro meritis, Domini consedit in aula Per quem digna Deo est aedificata domus! Sumpsisti a Domino culmen, cui culmina condis, Qui tibi digna dedit, reddis honore vicem. Emicat aula potens solido perfecta metallo, Quo sine, nocte manet continuata dies. Invitat locus ipse Deum sub luce perenni, Gressibus ut placidis intret amando lares Qui loca das populis, Dominum quo semper adorent, Ut capiant veniam, tu facis ipse viam. Gratia, mens, animus, bonitas, dilectio plebis, Et gradus, et pietas et dedit esse patrem. Prosperitas se vestra probat, quae gaudia supplens Intulit egregios ad tua vota viros.

Dux nitet hic armis, praefectus legibus illinc,
Venerunt, per quos crescere festa solent. Ne tibi desit honor, populum Deus auxit opimum, Qui vidit sensum hoc voluisse tuum. Mysterium fidei complevit vota petenti. Félix cui Dominus quae cupis, ipse vehit! Plurima divino celebres solemnia dono,

106.0614B| Atque Dei florens templa locanda colas. De templo D. Andrae quod aedificavit Vitalis episcopus Ravennas [Al. , Ravennensis, Bacch. ]. Quisquis ad haec sancti concurris limina templi, Si venias supplex, hic prece sumis opem; Quam sacer antistes Vitalis condidit arcem Culmine, quae coelo est tempore ducta brevi. Fundavit, struxit, dotavit, deinde dicavit, Et meruit templi solvere vota sui. Quo veneranda pii requiescunt viscera Petri, Qui meruit solus clave ligare polos. Paulus apostolica simul hac retinetur in aula, Seductor quondam, qui modo doctor ovat. Hanc sacer Andreas propriam sibi vindicat arcem, Et cum fratre pio participata regit.

Haec sua tecta replet Laurentius igne sereno,
Cui pia flamma dedit luce perenne diem
Vitali domus ista placet, qui vivus arenis
Defossus meruit perdere mortis iter. Sunt loca Martini, qui texit veste Tonantem, Ne magis algeret, se spoliare dedit.

106.0614C| Ecce Vigili arx est, quem rustica turba peremit,
Unde mori voluit, mors magis ipsa fugit. Incolit haec pariter Martyrius, atque Sisennus, Quos genus, atque fides, et tenet una salus. Sanctus Alexander, felixque Cecilia pollent, Quos meritis omnes una corona manet. Haec bonus antistes, Vitali urgente, Joannes Condidit egregio viscera sancta loco. O nimium felix, aeternum in lumen iture, Cujus Vita suo proficit ista Deo (Al. , in studio, Bacch. ).

IV.

Ex suo nonnulla certa sunt quae nodum implicant; unum certum, quod videtur nodum ipsum solvere. Quae implicant sunt: ​​Vitalem hunc, de quo Venantius loquitur, episcopum fuisse; episcopi hujus nomen non posse in dubium verti; templum Andreae sacrum brevi tempore fuisse constructum; adfuisse dedicai exercitus ducem et provinciae praefectum; plerasque ex reliquiis convenire cum recensitis a nostro. Ex his concludi videtur Vitalem Ravennatem episcopum ea omnia praestitisse quae de Maximiano 106.0614D| narrantur. Quod nodum solvere videtur illud est, quod Vitalis iste episcopus quidem fuit, sed sub metropolita, qui proinde inducitur condens sacra lipsana urgente Vitali. Episcopus è Joannes nominatur illis versibus: Haec bonus antistes, Vitali urgente, Joannes Condidit egregio viscera sancta loco. Arbitror itaque Vitalem Ravennatem patria, et episcopum cujuspiam ex dioecesibus Ravennati metropolitae subjectis, qui et ipse D. Andreae aedem egregiam condiderit, dedicaritque, et a metropolita ob tinuerit reliquias enarratas, earumque solemnem in suos loculos translationem, intervenientibus Ravennatis populi proceribus, magnaque finitimorum frequentia . Joannes Ravennas episcopus, quo sedente haec acta sunt, is fuit qui post Petrum Seniorem proxime floruit, de quo infra. Illud etiam observandum est, sanctorum reliquias Agnello laudatas in 106.0615A| templo S. Stephani repositas fuisse, illas vero de quibus loquitur Venanzius in aede S. Andreae a Vitali constructa. At haec pro re praesenti sufficiant.

V.

De apostoli Andreae corpore illud adnotare placet, Justinianum aedem divo illi quondam a Constantino dicatam, quod Eusebius tradit in Vita Constantini lib. IV, cap. 50 et 60, Socrate lib. io, berretto. 12 et 26, reaedificasse, ut narrat Procopius lib. I de Justiniani Aedificiis. Id cum fieret, « latomi artificesque invenerunt ligneas arcas tres insculptis litteris, indicantes trium scilicet apostolorum esse corpora Andreae, Lucae, et Timothei. » Sanctas hujusmodi reliquias in Apostolorum templum delatas solemniter anno 552, vigesima nona Junii, tradit Baronius ex Nicephoro, lib. XVII, cap. 26. A Pagius in dissert. Hypat. , parte. II, cap. ultimo, pag.303, contendit encaenia dedicais basilicae et solemnem translationem reliquiarum peractam die 28 Julii, feria 3, anni 548, ex Theophane, qui narratis Circensibus, 106.0615B| Aprili mense celebratis, aggiunge: « Julii mensis die vigesimo octavo tertia feria Sanctorum Apostolorum aedis facta est consecratio, et sanctarum reliquiarum Andreae, Lucae et Timothei, qui sancti apostoli, depositio. Episcopus vero Mennas una cum sanctis reliquiis progressus est vehiculo aureo imperatorio gemmis exornato vectus, tres autem SS. apostolorum gestabat loculos supra genua; atque ita dedicaem celebravit. » Hinc annus eruitur quo Maximianus Constantinopolim venit, ipso videlicet 548, ubi cum repertum corpus beati Andreae ab imperatore non obtineret, quod forte alias habere curaverat, impetravit ut saltem cum suis clericis ad sacrum corpus vigilare liceret, qua opportunitate arrepta, sancti barbam rescidit, quam postmodum, cum aliis reliquiis Ravennam detulit.Haec ita conciliari posse crediderim. Caeterum SS. Andreae et Lucae reliquias ante multum tempus Constantinopolim certum est ex Achaia fuisse translatas, licet dubitetur an id factum sub 106.0615C| Magno Constantino, an sub Constantio, qua de re agit Baronius in notis ad Martyrologium ad diem 9 Maii. Schismaticae fuliginis horrorem spirant ea: «Et revera, fratres, quod si corpus B. Andreae Germani Petri principis hic humasset, nequaquam nos Romani pontifices ita subjugassent. » At quid novi juris Ravennati Ecclesiae cum corpore S. Andreae accessisset, ut inde a Romani pontificis auctoritate eximeretur? Et ipsa Constantinopolitana Ecclesia, quae alias sub Heracleensi fuit, ut aliquo colore recentiores conatus liniret, seque ab initio Romanae saltem aequalis venditaret, aliquando ob Andreae corpus apud se servatum, se, ob id ab initio per eumdem Petri apostoli fratrem conditam dicere non dubitavit.Id Ravennati Ecclesiae praesidii accessurum sensit noster

VI.

S. Michaelis ecclesia, quo anno a Maximiano fuerit consecrata, non exprimit Agnellus; finitam dicatamque ostendit inscriptio Nonis Maii anno 545, 106.0615D| at Maximianus nonnisi anni sequentis Octobri sedere coepit, quare ecclesiae encaenia minime celebrari potuerunt ante Maium anni 547. Ita aedificatio, et dedicatio distinguuntur a consecratione in inscriptione basilicae S. Vitalis. Bachaudae, Julianique genus, affinitas, et pietas hinc illustrantur.

VII.

Aedificatus dicitur Maximiani aevo « numerus » vicinus Agnelli scribentis domui, qui dicebatur bandus primus ( bandum pro bancho, ut corrotto legebatur, posui) non longe a milliario aureo, in cujus tegulis legisse se ait scriptum Maximiani nomen, addito episcopi Ravennatis elogio. Sibi constat, nar ratisque consonat in Vita S. Joannis cognomento Angeloptis, ubi memorat ex ruderibus veteris palatii a Theodorico aedificati, sibi Ravennae domum aedificasse in fundo juris materni, « quae vocabatur domus presbyterialis in regione quae dicitur ad Nimpheos juxta ecclesiam S. Agnetis martyris , et ab alia parte numero bando primo non longe a Milliario 106.0616A| aureo. » In confimo itaque regionis ad Nimpheos, et milliarii aurei sita erat domus Agnelli. Sanctae Agnetis basilicam in Herculanea regione sitam dicunt Rubeus et Faber; ille tamen Ravennam in septem regiones dispersit Asianam, sive Aetianam, Herculanam, Milliarium aureum, Summum vicum, Forum Hyppodromi, Marciam, ad Vervecem; hic autem in quatuordecim.Porro militare quid sonant numeri et bandi nomina cum infra in Vita Felicis temporibus difficillimis, civium ad patriae defensionem paratorum exercitum, a Georgio Joannicis filio, in supremum ducem electo, distributum hoc fere pacto intra urbem tradit: «divisit populum civitatis in undecim partes, duodecima vero pars ecclesiae est riservata; unusquisque miles secundum suam militiam et numerum incedat, id est Ravenna, bandus primus, bandus secundus, bandus novus invictus, Constantinopolitanus, Firmans, Laetus, Mediolanensis, Veronensis, Classensis, partes pontificis cum clericis, cum honore dignis, et familia, et stratoribus, 106.0616B| vel aliis subjacientibus ecclesiis. Et haec ordinatio permanet usque in praesentem diem. » Bandi itaque nomine intelligebantur, uti et nunc in hisce Italiae nostrae urbibus, civium turmae sub certo duce collectae, quas bande dicimus, forte a cujusque turmae vexillo, quod bandum dixere, et nos bandiera. Porro aedes cuique numero, sive bando, constructa erat, ubi turmatim milites certo numero, cum opus erat excubias habebant, vel ejusdem duces rebus pertractandis conveniebant, quod ex hoc loco agnoscimus, sicuti et numeri, sive bandi primi aedes, earumque situm. Ut quid autem in ejus tegulis Massimiani episcopi nomen inscriptum? Arbitror et ad hujusmodi publica opera magnificoiam suam extendisse Maximianum.

VIII.

Et hinc fabella de S. Eleucadii corpore a Constantino Magno Ticinum ad D. Michaelis translato difflatur, cum Maximianus laudetur quod « Corpus B. Probi cum caeteris sanctorum pontificum corporibus 106.0616C| aromatibus condiverit, et bene locaverit, et in fronte ipsius ecclesiae B. Probi, et Eleucadii, et Caloceri effigis» apposuerit. Agnello ignota quaevis alia Eleucadii translatio, etiam Constantini aetate posterior, de qua si rescivisset, minime omisisset hic loqui. Vide quae suo loco observavi.

IX.

Servavit Agnellus ex opere historico Maximiani fragmentum, quo non modo novimus eumdem inter ecclesiasticos scriptores numerandum, sed et illud agnoscimus eum florente aetate Alexandriam navigasse, cum Timotheus Dioscori successor sedem illam occupabat, quod coepit fieri secundum Baronii calculum anno 519. Itaque tum Maximianus vigesimum primum aetatis suae annum agebat, natus anno 498, qui cum ordinaretur, anno 546, erat annorum XLVIII. Civile Alexandrinorum bellum, de quo hic Maximianus, motum est ex occasione Dioscori ejus nominis secundi, Anastasii imperatoris jussu, Joanni praedefuncto suffecti, quem ex eo conabantur excludere, 106.0616D| quod nec Alexandrinus, nec juxta canones a clero Alexandrino electus fuisset, quare eo res processit, ut tumultu facto Theodosius filius Calliopii Augustalis sit interemptus. Imperator ob id iratus. Acacio magister militum quotquot capere potuit interfecit. Haec ex Anastasio Baronius ad annum 516, ubi etiam dicitur Dioscorum apud imperatorem furentem intercessisse pro Alexandrinis. Ex Maximiani autem fragmento habemus Anastasium misso praefecto Laudicio ex singulis regionibus Alexandrinae urbis, quadraginta viros in ligno suspendisse, et cum Dioscoro monachos ex eremo Constantinopolim venisse veniam exorantes.Dioscorum et Timotheum alias haereticos laudat Maximianus ob ea quae in quolibet homine laude digna erant, nec enim ea quae ad dogmata minime spectant, in heterodoxis caeteroquin sana, suo honore fraudari debent, si de his scribendi occasio non studio exquisita, sed ul tronea se praebeat . Episcopus ante id temporis ab 106.0617A| Alexandrinis occisus Proterius fuit, de quo vide Baronium ad annum 457. Anazarbus minoris Ciliciae urbs primaria quater terraemotu diversis annis concussa narratur ab Evagrio lib. IV, cap. 8, Justino regnante quassatam Augustus ipse restituit, et Justinopolim appellavit. Caeterum historiam a Maximiano conscriptam, quam hic noster ex Hieronymo, Orosio, aliisque scriptoribus collectam fuisse tradit, variosque in libros dispertitam, alibi sub Analogiae nomine laudat, eaque potissimum utitur, sicut et Paulo Diacono, cum de spectantibus ad profanam historiam scribit. Hic eamdem Chronicon fuisse dicit non modo imperatorum, sed et regum et praefectorum.

X.

Ex his quae subsequuntur ad saecularem historiam, sed et ad ecclesiasticam spectantibus, aliqua ad Maximiani aetatem pertinent, alia pro more προληπτικῶς sunt dicta. Ex Agathiae Historia, lib. I, petenda quae ad Narsetis victorias hic indicas spectant post Thejae mortem, Cumarum videlicet obsidio, 106.0617B| Luca recepta, reliqui de Gothis Francisque triumphi. Ea autem omnia quae ab Agnello de Narsete narrantur, post Maximiani obitum evenerunt, ex quo Fori Cornelii restitutam civitatem per Antiochum praefectum Agathiae laudatum, discimus. Maximiano ad meliora translato, accidisse puto quae de Manicheaeorum Ravennae cognita suppressaque haeresi hic dicuntur. Pelagii I pontificis mors non nisi post Maximiani aetatem Agnello episcopo sedente accidit, V. C. Papebrochius in Conatu tradit eumdem, postquam sedisset annos IV, menses X, dies XVIII, a priori qualicunque electe anno 11 mortuum, scilicet 561, die 2 Martii. Noster diem ejusdem emortualem signat tertium.Ait vero hanc evenisse post tres annos a Manicheaeorum caede, quare illi multati fuerant circa annum 557. Agnelli episcopi quarto, prodigium enim ruboris in coelo apparentis ad undecimam Novembris anni 560 spectat. Aliud prodigium aereum ex charactere feriae secundae cum die 25 106.0617C| Julii concurrente anno 567 deputandum est, cyclo solis 16, litt. Dom. B, Veronam a Narsetis exercitu occupatam cum Brixia memorat Teofane indict. 11, id est ad annum 563, suo: «Eodem etiam anno, mense. . . . . . . . Victoriae triumphales nuntii Roma Constantinopolim delati pervenerunt Narsetem videlicet patricium duas urbes munitissimas Veronam et Brixiam a Gothis recepisse. »

XI.

Chrismataria duo a Maximiano ecclesiae donata, majoris certe molis quam vascula sacro chrismati servando quae hodie adhibentur, ostendit pondus alterius, quatuordecim videlicet librarum. Inscriptio uni apposita probat tantum « ad usus fidelium » facta, at quisnam usus is esset, vix divinare liceat. Ducangius ex Rubeo, in Glossario Latinitatis, vasis nomen adnotavit, sed nil praeterea de usu. Anna in battesimo extremaque fidelium unctione 106.0618A| amplior quam modo chrismatis usus? Reliqua dona ecclesiae collata a Maximiano ejusdem magnifico commendant, epigraphes vero inscriptae humilitatem animique moderationem ostendunt, qui se ubique a Domino de stercore elevatum profitetur. Quo loco Polae natus sit ignoratur, at liberaliorem educationem ejus acta et scripta testantur. Quae de thesauro invento a Maximiano et ex parte Justiniano oblato narrantur, infelicissime a Ravennatibus scismate infectis conficta arbitrar. Indigna ea sunt quae narrantur de sanctissimo episcopo, quem inter coelites relatum catholica Ecclesia veneratur. Porro ejus fabulae finis, ut pallium ab imperatore per Ravennates petitum et ab eodem collatum narraretur. Vide quae in praefatione adnotavimus.De endothibus satis supra ad S. Victoris Vitam. Libros ad ecclesiasticam liturgiam et psalmodiam, quibus per ea tempora Ecclesia Ravennas utebatur ex hoc loco novimus, videlicet Veteris Testamenti, quae Septuaginta verterunt, et Novum ex Hieronymi versione, 106.0618B| adhibitis Augustini lucubrationibus, Missalia (quorum hic nomen antiquissimum, quod legerim) per totum anni circulum. Nel suo ritus missarum, et ita fere usque ad undecimum saeculum Missalia non Evangeliorum et Epistolarum lectiones, ut postmodum, continebant, sed missae ritum cuique diei proprium, quod observarunt viri docti, et docet vetus Missale in Cassinensi bibliotheca servatum. Ita et antiqui Codices, in quibus Gelasianus Ordo, quos ex reginae Christinae bibliotheca publici juris fecit doctissimus P. Thomasius, quique modo asservantur in Vaticana, ubi eosdem humanissime exhibuit mihi evolvendos D. Zaccagnius ejusdem bibliothecae modo custos.Volumen aliud ingens ex duodecim libris compositum, quod Romam asportatum lamentatur Agnellus, minime arbitror ecclesiasticis officiis deputatum, sed aliud insigne quodpiam Maximiani opus fuisse indicari videtur, ex eo quod in libros distinzionetur. 106.0618C|

XII.

Ex Maximiani probitate, occasione arrepta, suorum temporum corruziones mores insectando ad Petronacis aetatem transit, ut S. episcopi ossa ex humili loco in digniorem translata enarret. Ex hoc autem et ex aliis hujus operis locis apparet post Petronacis Ravennatis episcopi tempora, haec ab Agnello conscripta fuisse, quod notavimus in observationibus ad carmina operi toti praefixa, n. 5, ubi et de ejus translationis tempore. Porro hic se, et decimo loco inter Ravennatis Ecclesiae sacerdotes sedisse, et architectonicae peritum satis commendat ejus translationis narrandae occasione. Sicli vox ad significandam lagenam, sive urceum aquae extrahendae adhiberi solitum, adhuc apud nos perseverat in secchio immutata. Gothicae hinc originis eam dicere pronum est.

VITA S. AGNELLI.

CAPUT PRIMO. Agnellus primum conjugatus et miles, inde diaconus. Moriens neptem haeredem scribit. 106.0617|

Agnello XXVII rubicundam habuit faciem, plenam formam, modicos in superciliis pilos, rubeam capitis cutem, errectos oculos, duplicem sub barba habuit mentum. Hic vero aequalis statura, pulcher in corpore, perfectus in opere, sed post amissam conjugem relicto militare [militiae] cingulo, se totum Deo obtulit, atque donavit. Temporibus Ecclesii episcopi [archiepiscopi] diaconus consecratus est, 106.0618D| servivit in ecclesia B. Agathae, unde levita fuit, et ipsam ecclesiam in titulo habuit, domusque ejus haerebat suprascriptae ecclesiae muro, quam nos cognovimus usque in praesentem diem. Ex nobili ortus prole, diversis possessionibus et animalibus locuples, abundans opibus. Hic ad finem vitae cum circa vicinam esset mortem, neptam suam [filiam] filiae suae post funus matris haeredem reliquit, quam inter caeteras divitias quinque ornamenta mensae vasculorum argentea relinquens, et multa alia quae nobis per diversa discurrere opus non est divitias [ Forte 106.0619A| diutius, id est serius, Bacco. ] mors intervenire. Sed quaerendum nobis est cur iste conjugatus talem egregiam obtinuit sedem. Si intelligatis auctorem Apostolum dicentem unius uxoris virum, et filios habentem, episcopus ordinari. Recta providentia, cum et hoc canones praecipiant. Sed redeamus ad ordinem, et de mulieribus postea disputemus.

CAPUTA II. Gothorum ecclesiae et res a Justiniano Ravennati Ecclesiae donantur. Plures earum recensentur. Singularia de ecclesia S. Martini. Picturae in ea extantis mystica interpretatio.

Temporibus istius Justinianus, rectae fidei Augustus, omnes Gothorum substantias huic ecclesiae et B. Agnello episcopo habere concessit, non solum in 106.0619B| urbibus, sed in suburbanis villis, et viculis etiam, et templa, et aras, servis, et ancillas, quidquid ad eorum jus, vel ritum Paganorum pertinere potuit, omnia huic condonavit, et concessit, et per privilegia confirmavit, et corporaliter per epistolam tradi fecit, ex parte ita continentem: S. Mater Ecclesia Ravenn. vere mater, vere orthodoxa, nam caeterae multae Ecclesiae falsam propter metum et terrores principum superinduxerunt doctrinam. Haec vero et veram et unicam sanctam catholicam tenuit fidem, nunquam nutavit, vel fluctuationes sustinuit, a tempestate quassata immobilis permansit. Igitur iste beatissimus omnes Gothorum Ecclesias reconciliavit, quae Gothorum temporibus vel regis Theodorici constructae sunt, quae Ariana perfidia et haereticorum secta 106.0619C| [ Forte, saeva, id. ] doctrina, et credulitate tenebantur. Reconciliavit ecclesiam S. Eusebii sacerdotis et martyris, quae sita est non longe a campo Coriandri extra urbem Id. Novembris, quam aedificavit Unimundus episcopus anno 23 Theodorici regis, absque fundamentis. Similiter et ecclesiam B. Georgii reconciliavit temporibus Basilii Junioris, sicut in ipso relegitur tribunali. Reconciliavit ecclesiam B. Sergii, quae sita est in civitate Classis juxta viridarium, et B. Zenonis in Caesarea. Infra urbem vero Ravennam ecclesiam S. Theodori non longe a domo Droedonis, quae domus una cum balneo, et sancti Apollinaris monasterio, quod in superiora domus structum episcopium ipsius ecclesiae fuit.Et ubi nunc est monasterium sanctae et sempre virginis intemeratae 106.0619D| Mariae, fontes praedictae matricis ecclesiae fuerunt. Sed de hoc fero [Id est sentio, id.] nomine Cosmedim quod Latinum sit (unde non solum Latini, sed et Graeci aliquantas altercationes inter se habuerunt), nam sine omni reprehensione cosmi, id est ornata, unde et mundus apud Graecos cosmos appellatur . Igitur reconciliavit beatissimus Agnellus pontifex infra hanc urbem ecclesiam S. Martini confessoris, quam Theodoricus rex fundavit, quae vocatur Coelum aureum, tribunal, et utrasque parietes de imaginibus martyrum virginumque incedentium tesselis decoravit, suffixa vero metalla gypso aurea super infixit, lapidibus vero diversis parietibus adhaes esso , et pavimentum lythostratis mire composuit. 106.0620A| In ipsius fronte intrinsecus si aspexeritis Justiniani Augusti effigiem, reperietis et Agnelli pontificis auratis decoratam tessellis. Nulla ecclesia vel domus similis in laquearibus vel in trabibus isti. Et postquam consecravit, in ipsius confessoris episcopio [ibidem] epulatus est . De praedicta vero ecclesia, cur latis stratis sic communita sit, sicut audivimus, nunciemus. Erat quidam illo tempore non perfecte orthodoxus rex Vandalorum tempore, qui ex ipsa voluisset ecclesia pavimenta eruere, et ad suam propriam deportare sedem. Nam quidem dum omnia parata 106.0620B| ad evellendum lastras fuissent, subito turbine dies tenebrosus fuit, nocte vero ipsius lateris diei ventus validus per ipsam Ecclesiam discurrebat, mugitus ferens secum validos. Sonitus factus est ingens per totam ipsius ecclesiam. Tunc vero omnes exinde concrepuerunt marmores ac si a malleatoribus fractae ac comminutae fuissent; tamen hoc intueri potestis in pariete. Ibi vero, ut dixi, duae factae sunt civitates. Ex Ravenna egrediuntur martyres parte virorum ad Christum euntes; ex Classe virgines procedunt ad sanctam Virginem virginum procedentes, et magi antecedentes munera offerentes. Sed tamen cum variis vestimentis, et non omnes unum indumentum habuissent raffigurati sunt, idcirco quia ipse divinam pictor secutus est Scripturam. 106.0620C| Nam Gaspar aurum obtulit in vestimento hyacinthino, et in ipso vestimento conjugium significatur, Balthasar così obtulit in vestimento flavo, et in ipso vestimento virginitatem significat. Melchior mirrham obtulit in vestimento vario, et in ipso vestimento poenitentiam significat. Ipse qui praevius erat purpurato sago indutus, et per eundem significat ipsum Regem natum, et passum. Qui autem in vario sago munus nato obtulit, significat in eodem omnes languidos Christum curare, et variis injuriis, et diversis Judaeorum verberibus flagellari. Scriptum de illo est: Ipse infirmitates nostras suscepit, et languores portavit, et putavimus eum tamquam leprosum [ecc.], et post: Vulneratus est propter peccata nostra, affixus est propter scelera nostra. Qui 106.0620D| vero in candida munus obtulit, significat eum post resurrezionem in claritate esse divina, sicut enim illa tria pretiosa munera divina in se mysteria continente, id est per aurum opes regales, per so sacerdotis figuram, per mirrham mors intelligitur, ut per omnia haec ostenderent eum esse, qui iniquitates hominum suscepit, id est Christum; sic et in sagis eorum, ut diximus, tria haec dona continentur. Quare non quatuor, aut non sex, aut non duo, nisi tantum tres ab Oriente venerunt? Ut significarent totius Trinitatis perfectam plenitudinem, ex quorum amore iste beatissimus Agnellus partem endothys byssinae [endothym byssinam], unde superius fecimus mentionem, quam Maximianus praedecessor 106.0621A| ipsius non explévit. Iste magorum historiam perfecte ornavit, et sua effigies mechanicalo opere oculis inserta est.

CAPUTA III. Fons ad B. Martini reconciliatus et ornatus. Croce argentea. Rus Argentae acquisitum, Ecclesia sancti Georgii fundata. Secularia quaedam. Agnelli obitus. Epitafio.

Fontesque in beati Martini ecclesia ipse reconciliavit, et tessellis decoravit; sed tribunal ipsius ecclesiae, nimio terraemotu exagitatum, Joannis archiepiscopi temporibus quinti junioris confractum ruit. Post aedificia cameram coloribus ornavit. Fecit beatissimus Agnellus crucem magnam de argento in Ursiana ecclesia super sedem post tergum pontificis, in qua sua effigies manibus expansis orat. Adquisivitque 106.0621B| rura in Ecclesia Ravennae Argentea quae dicitur, et infra ipsius ruris monasterium beati Georgii a fundamentis aedificavit. Sed in senectute positus, et sua effigis mire tabula describea est, et ante introitum ipsius monasterii versus metrici, quos non potui clare videre. In diebus istius expulsi sunt Franci de Italia per Narsetem patricium. Et post haec apparuit stella comis mense Augusto usque in Kal. Octobris. Et mortuus est Justinianus Augustus Constantinopoli quadragesimo anno imperii sui, et luctus ingens ubique fuit, et moeror nimis de tali orthodoxo viro. Et apparuerunt signa rubra in coelo, et civitas Fano igne concremata est, et multitudo hominum flamma consumpta est, castrumque Cesenate 106.0621C| incendio devoratum est. Tertio vero anno Justini Minoris imperatoris Narsis patricius de Ravenna evocitatus, egressus est cum divitiis omnibus Italiae, et fuit rector XVI annis, et vicit duos reges Gothorum, et duces Francorum jugulavit gladio. Sub istius praesulis temporibus abbondantia fuit magna, et ordinatio in populo Italiae. Monasteria vero in civitate Classis, quae lateribus fontique ecclesiae Petrianae juncta sunt S. Matthaei apostoli, et Jacobi, ipse tessellis ornari jussit. Et invenietis in camera tribunae apostoli Matthaei continente ita: Salvo domino papa Agnello. De donis Dei et servorum ejus, quae obtulerunt ad honorem et ornatum SS. apostolorum, et reliqua pars de summa cervorum qui perierunt, et Deo auctore inventi sunt.Haec absida musivo 106.0621D| exornata est. Tempus est claudendi os, et opilari seris. Cruce claves signemus, ne fur veniat, apertam inveniat januam, in imo cordis zizaniam non seminet, derideat, et perdat. Ideo Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostia circumstantiae labiis meis; non declina cor meum in verbo malitiae [malo], sed adjuva me, ut possim ipsius Agnelli Vitam finire, qui obiit die primo Kal. Augusti, et sepultus est in ecclesia S. Agathae martyris ante altarium, et literis marmore exaratis epitaphium super corpus ejus sic invenies:
Pontificis requiem coelesti munere. . . . . Agnellus virtute Dei non perdidit illam, Qui optatam meruit lucis cognoscere pacem,

106.0622A| Corporis ipse sui templum servatum ut esset. Justus cum Sanctis Christo mediante (medicante) resurget, Sic quoque pro meritis gaudet qui talia gessit. Hic requiescit in pace Agnellus archiepiscopus [Leg. episcopus, Bacco. ] qui sedit annos 13, mens. 1, muore 8; qui vixit annos 83 [Rub. 94], depositus est sub die Kal. Augusti, ind. 3 [Leg ind. 14, Bacco. ], sedit an. XIII, mens. io, muoio. VIII.

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI AGNELLI. Agnelli episcopi aetas. Hujus epistola ad Armenium. Titolo ordinato. A Titulo ad Titulum translatio. Ecclesiae Arianorum. Fons Baptistalis Arianorum Ravennae bifamiliare. Inscriptio apud Rubeum ab Agnelliana diversa. Saecularia ad sequentis dissertationis examen reservata.

IO.

106.0622B| De Agnelli episcopi aetate plura in praecedenti dissertatione, ubi epitaphium juxta Rubeo descriptam lectionem emendandum diximus. Dubitavi tamen an aetatis anni sincerius in nostro Codice descripti essent, et an retinendi anni LXXXIII pro XCIV. Si placeat annorum LXXXIII defunctum, fiet in diaconum ordinatum, cum Excessisset annum quadragesimum secundum; etenim anno 524, quo Ecclesius episcopus factus est, annum agebat quadragesimum primum. In serie cleri Felicis papae constitutioni subjuncta, inter diaconos qui Mastaloni adhaeserant postremo loco recensetur. Itaque circa annum 527, relicto militari cingulo, et conjuge praedefuncta, inter clericos ascriptus fuerat, et diaconatus ordine insignitus. Juxta hanc hypothesim annum agens aetatis suae septuagesimum episcopus est factus, anno 553, vegetus adhuc, sanusque, ut ex ejus effigie a nostro descripta evincitur.

II.

Exstat in Bibliotheca Patrum, tom. VI, Epistola 106.0622C| ad Armenium de ratione fidei Agnelli hujus. Certum est eos falli qui Agnellum episcopum cum Agnello quem nunc illustramus confundunt. Caeterum Agnellum episcopum Ravennatem discimus olim ab Ecclesio ordinatum diaconum « servisse in ecclesia B. Agathae, unde levita fuit, et ipsam ecclesiam in titulo habuisse. » Rubeus « praefectum » Agnellum tradit « Ecclesiae S. Agathae. » Faber Italico sermone idem importat, illum ejus ecclesiae « custodem » adhibitum dicens.Sane « in titulo ecclesiam habere » idem est ac ad ejus ecclesiae titulum ordinari; minime tamen qui ad titulum alicujus ecclesiae ordinabantur ejus ecclesiae praefecti seu custodes ob id fiebant; ordinabantur enim ad certae ecclesiae titulum non modo diaconi et subdiaconi, sed et inferiores clerici, acolythi, lectores, cantores. In veteri Codice bibliothecae Casinensis, n. 451, legi ea fere quae Hitorpius publici juris fecit ad sacros ritus spectantia. In ordine qualiter in Romana Ecclesia presbyteri, 106.0622D| diaconi, subdiaconi eligendi sunt, » ante antiphonam ad introitum, « annuntiat pontifex in populo dicens: Auxiliante Domino Deo ac Salvatore nostro Jesu Christo, eligimus in ordine subdiaconi, diaconi, seu presbyteri, acolythum, subdiaconum, diaconum, de titulo illo, ad titulum S. Mariae illum, ad ecclesiam quae est in pago illo, vel monasterium illud. Si quis autem, etc. Diaconi autem, subdiaconi, acolythi, caeterique ad superiorem ordinem promoti a titulo ad titulum transferebantur.

III.

Gothis subactis Arianos cum suis episcopis Ravenna abiisse patet, quorum bona et ecclesiae Justiniano jubente Ravennatis episcopi juri accessere. 106.0623A| Imperatoris divali, ut dicebatur, epistola id actum est, ex qua verba nonnulla noster excerpsit, quibus Ravennas Ecclesia a Catholicae fidei sinceritate sub Ariano rege servata laudatur: ex nostro eadem descripsere Spretus, Blondus et Rubeus, at in nonnullis diversa. Sanctorum, quorum nominibus ecclesiae, quae quondam Arianorum fuerant, dicatae Deo recensentur, cultus in earum reconciliatione habitus significatur; alias qui credi potest Arianos, vel divi Martini Turonensis, vel S. Eusebii sacerdotis et martyris, sive Samosatenus, sive Vercellensis is fuerit, nominibus ecclesias suas Deo dicasse? Ecclesias hujusmodi destructas dicit Faber, exceptionis S. Mariae in Cosmedim, ac S. Martini in Coelo aureo, qui priorem describit, de altera autem silet.Rubeus hujus musiva jam tum sua aetate decidentia, et ad breve tempus duraturascribebat. Quae hic noster narrat de rege Wandalorum non perfecte orthodoxo, qui strata pavimenti marmorea asportanda curaverit, et miraculo sit impeditus, non video cui 106.0623B| aetati sint aptabilia, et quanto veritati nitantur. Duplicem battesatis fontem Ravennae habuisse Arianos hinc patet, unum ad S. Theodori, ubi domus Driedonis pro episcopio fuit cum balneo, ubi postmodum oratoria S. Apollinaris et S. Mariae in Cosmedim 106.0624A| aedificata, fuerunt, alterum ad S. Martini, quem Agnellus episcopus reconciliavit, et tessellis ornavit, cujusque tribunal, sive tribuna, sedente Joanne ejus nominis V terraemotu concussa ruit. Magnifica dona Ursianae ecclesiae tributa ex observatis ad S Maximiani Vitam lumen mutuantur. De rure argenteo actum in Vita S. Exuperantii. Ad latera fontis ecclesiae Petrianae duo sacella, sive, ut is ait, monasteria musivis ornantantur; dictaque unum S. Jacobi, alterum S. Matthaei nomine. Hujus inscriptio postremis verbis quid significet divinare vix liceat, forte bona aedesque post Arianos ejectos receptae ex quibus cultus Deo accessit, indicantur. Inscriptionem hanc descripsit Rubeus, sed diminutam, et alicubi diversam, uti ubi habet: « Haec sub abside in ossibus exornata est, » pro eo quod in nostro Codice legitur: « Haec absida musivo exornata est. »

IV.

Quae spectant ad saecularem historiam in hac Agnelli Vita relata, in sequenti dissertatione examinanda 106.0624B| sole. Illud peculiare habent, quod ex scriptoris mente videatur omnia Agnello episcopo sedente accidisse; id illa importante: «In diebus istius, sub istius praesulis temporibus,» et similia. Id quam verum sit, ex dicendis patebit.

DISSERTATIO CHRONOLOGICO-HISTORICA De aetate PETRI Senioris, JOANNIS, MARINIANI et JOANNIS utriusque.

CAPUT PRIMO. Rubeo et Agnello diverse tradita laudatorum episcoporum aetas. In certa capita argumentum dividi et pertractari debere.

IO.

Rubei, ut et hic fiat quod in praecedentibus dissertationibus 106.0623| factum est, sententia tradenda, a quo recentiores recedere nefas duxere. Is itaque Agnellum episcopum mortuum anno 566, Kal. Augusti, cum tradidisset, Petrum electum ait anno 568, XVII Kal. Octobris. Hunc vero tradit obiisse circa annum 575, XVI Kal. Septembris. De tempore, quo sequentes episcopi sunt ordinati nil certi afferens, obitus tantum eorumdem designat, Joannis videlicet anno 595, III Idus Januarii, Mariniani anno 606, X Kal. Novembris, Joannis (utrumque enim unum fuisse arbitratur) aetatem usque ad annum 630 promovet.

II.

Quae de his noster exhibet haec fere sunt: ​​Agnellum depositum Kal. Augusti, ind. 3, quod corrigendum ostendimus, et reponendum ind. 14, 106.0623D| anni 566. Petrum secunda indictione « consecratum Romae absque jejunio, » XVII Kal. Octobris, obiisse XVI Kal. Septembris, et sedisse annis VIII, mens. II, morire. XIX. Joannem defunctum die 11 Januarii, postquam episcopatus infulas gessisset annis XVI, mens. io, muoio. XIX. Marinianum decessisse X Kal. Novembri. Joannem Mariniani successorem sedisse annis V, mensib. X, morire. XVIII. Joannem vero alterum annis XVIII, mens. VI, morire. VIII. Singulorum vero vitis plura adnectit ad saecularem historiam spectantia ex Pauli Diaconi libris, quos de Langobardorum gestis habemus, fere descripta.De his, ut quantum fieri potest, chronologiam ad hosce episcopos spectantem digeramus, agendum est; etenim alias plura satis implexa extricare vix sperandum, cum et Agnellus sua habeat in quibus implicatur, vel decipitur, et in numeralibus notis multa exscriptoris vitio insanabiliter laborent. In eo turpiter lapsum hic Agnellum ante omnia lubet adnotare, 106.0624B| quod Petrum hunc cum Petro Symmacho Romano pontifici coaevo confundens, eum in urbis synodo 106.0624C| sedisse tradit. Ut autem reliqua clare, quoad fieri poterit, ordine aliquo digeramus, de singulorum episcoporum aetate distinte et pro capita agendum reor.

CAPUTA II. Petri senioris ordinatio ab ejusdem electe distinguenda. Diuturnioris interpontifici causa. Joannis episcopi initia. S. Severi basilica restituita. Inscriptio ad eam rem spectans. Joannis obitus certo temporiassignatus.

IO.

Certis adeo characteribus Petri senioris ordinatio explicatur, ut de eadem dubitari nequeat. «Iste, inquit noster, secunda indictione consecratus est Romae absque jejunio XVII Kal. Octobris. » Indictio secunda a die prima Septembris anni 568 decurrere coeperat, et dies 15 ejusdem mensis Sabbatum fuit, cyclo solis XVII, littera Dominicali A, G. Ordinatus dicitur absque jejunio, id est ante jejunium 106.0624D| septimi mensis, quod sequentis seu intrantis hebdomadae diebus futurum erat. Ad vesperam itaque ejus Sabbati ordinatus est Petrus, jam enim invaluisse crediderim morem de quo vetus Ordo Romanus a Mabillonio editus de Gradibus Romanae Ecclesiae, ut episcopi « nocturno tempore benedicerentur, » nocte videlicet Dominicam diem praecedente. At de hac re aptius nonnulla adnotabimus infra ad Petri hujus Vitam. Cum autem ordinationis Petri diem, mensem, annumque certum habeamus, et praedecessorem obiisse statutum sit anno 566, longius interpontificium duorum annorum, et mensis unius cum dimidio ammettere cogimur, indeque adigimur perscrutari qui potuerit is annis VIII, mens. II, et diebus XIX, sedere, quod scribit noster. «Fundavit idem ecclesiam B.Severi confessoris Christi, sed mors sibi interveniens reliquit», interviene Agnello. Voce in Vita successoris: « Post B. Petri ammettem opus inconsummatum quod reliquerat, 106.0625A| id est ecclesiam B. Severi, iste consummavit, et usque ad effectum perduxit. » Porro Rubeus veterem inscriptionem exhibet, quae olim exstabat, quaeque hic describenda est; annum enim exprimit quo ecclesiae illi coronis est imposita. Multorum lucens divino fabrica cultu Esse sacerdotem, se manifestat opus. Coeperat egregius hoc Petrus condere pastor, In quo nescit eum mors retinere virum. Sed quae tecta senex nec dum perfecta reliquit, Romae vir natus hocce peregit opus. Successore prudens Petri, pastorque Joannes, Qui, quod inest tanto, tulit honore decus. Ipse Pater populi veniens Romanus ab urbe, Digna suis meritis haec monumenta dedit.

Haec est prisca domus sancto renovata Severo, Cujus honore Deo psalluntur cantica vero. Quingentis Domini sub denis septies annis Amplius his quinque, bone lector, in ordine junge Virginis a partu, quae peperit absque reatu Imperium retinente secundo Justiniano

106.0625B| Annis undenis regnando vivus in orbe.

II.

Placet hic illud animadvertere non unam inscriptionem hanc esse, sed in uno lapide duas, quarum secunda recentior admodum priori est . caetera Justinianus dicitur. His tamen non obstantibus, quae ad chronologiam pertinent, cuncta invicem congruere arbitrar; etenim invictis rationibus demonstravit C. V. Pagius dissert. Hypat. parte. III, n. 1 e segg. , Justini imperantis initia ad Novembris finientis dies anni 565 spectare. Post diem itaque quartam decimam Novembris anni 575, numerari coeperat ejus imperii undecimus.Igitur postremis anni illius diebus basilica S. Severi finita fuerat a Joanne, qui proinde jam pontifex sedebat, Petro ad meliora translato. Mortuum proinde arbitrar eumdem ipso anno 575, XVI Kal. Septembris. Ut autem anni, quibus 106.0625C| ex Agnello sedisse dicitur, subsistant, electio ab ordinatione distinguenda est. Ita electus anno 567, die 28 Maii, ordinatus anno 568, die 15 Septembris, mortuus die 16 Augusti anni 575, sederit ab electe quidem, ut Agnellus numerat, annis VIII, mensibus II, diebus XIX, ab ordinatione vero annis VI, mensibus XI. Causa, cur ab electio ad ordinationem sexdecim fere mensium mora interfluxerit ex eo petenda est, quod Petri electio et Agnelli praedecessoris mors tunc accidit, cum mox omnium exarcharum primus Longinus anno ipso 575 Ravennam mitti debebat. Facta electe mittebatur de ea re Constantinopolim nuntius, et exspectanda erat principis jussio, ex quo non modo hujus, sed et praecedentium interpontificiorum mora longior est, quam in lateribus.Etenim constituta exarcharum Ravennae consistentium sede, non ab Constantinopoli exspectandus erat imperatoris consensus, sed ab ipso exarcha praestabatur. Id et in summorum pontificum chronotaxi observatum 106.0625D| viris doctis, licet serius ab exarchis Ravennatibus expetitum consensum probent, quae de magni Gregorii electe narrantur in ejus Vita a Joanne Diacono, et ejusdem pontificis epist. 4 libri primi ad Joannem Constantinopolitanum episcopum, aliaeque in Regesto legendae. In Ravennati autem Ecclesia jussio principis ab exarcha praestita est statim ac exarchae coepere Ravennae degere, quod primum factum est obeunte Petro in Joannis electe. Obtinuisse autem jam tunc non modo in Ravennatis episcopi, sed et in Romani pontificis ordinatione, ut exspectaretur principis jussio, constat ex Anastasio, qui in Pelagio II notat eum pontificem « ordinatum absque jussione principis, eo quod Longobardi obsiderent civitatem Romanam.» Haec enim vero ferenda erant per ea tempora quibus Italia a Langobardis occupari coepta efficiebat, ut de suo jure admodum sollicitus esset imperator. Petro itaque electo, misso 106.0626A| de ea re nuntio Constantinopolim, dilata est ordinatio ejusdem, quousque ingruentibus circum circa Langobardis, Longinus primus exarcha cum opportuna auctoritate missus, ipso anno 568 veniens, assensu imperatoris nomine praestito, Petrus Romae est consecratus.

III.

Joannis, qui Petro seniori successit, initiis ad diem certam constituendis, nulla aptior, probabiliorve via haberi potest, quam in anni dieique quo obiit inquisitionem incumbendo. Diem ex Agnello habemus, undecimam videlicet Januarii; annum Magni Gregorii epistolae indicant. Etenim certo certius constat obiisse illum indict. 13, in cujus Februario datas habemus epistolas 64 Joanni episcopo Squillatino, et 65 clero, ordini et plebi consistentibus Ravennae. In hac enim infra scripta leguntur: « Vestri antistitis obitum cognoscentes, curae nobis fuit visitationem destitutae Ecclesiae fratri et coepiscopo nostro Severo Paulino solemniter delegare, cui dedimus in mandatis ut nihil de provectionibus clericorum, redditu, 106.0626B| ornatu, ministeriis a quoquam usurpari patiatur. » Igitur die undecima praecedentis Januarii anni 595, quo indict. 13 currebat, Joannes defunctus fuerat. Il suo habitis, ad tempus sedis idem ab Agnello tributum convertendus est sermo, cujus characteres facile ab exscriptoribus corrotti deprehenduntur. Anni enim non XVI, sed XIX, numerantur a 575 ad Januarium 595. Retentis itaque diebus XIX, et mense uno, assumptisque, loco annorum XVI, annis XIX, retrocedendo ab emortuali Joannis die undecima Januarii anni 595, eaque non computata, devenitur ad diem 23 Novembris anni praedicti 575, aptam episcoporum ordinationibus, Sabbati videlicet, cyclo solis 24, littera Dom. F. Basilica itaque D. Severi pene refici finierat, cum Joannes ordinatus, et intra mensis spatium ante anni finem, juxta praemissae inscriptionis tenorem, est completa. Haec autem ex saecularium rerum Agnello in cujusque episcopi Vita narratarum examin manifestam lucem accipient.

CAPUTA III. Langobardorum in Italiam ingressus. Narsetis mors. Epocha regni Langobardici diversa ab epocha eorumdem in Italiam ingredientium. Sigonio a Camilli Peregrini censura vindicatus.

IO.

Ad Petri Senioris aetatem haec fere ab Agnello narrantur spectantia. Anno quo ille ordinatus est Venetias a Langobardis invasas et occupatas. Anno Justini quinto boum interitum, Tusciam armis obrutam, Ticinum obsidione cinctum, et a Longino exarcha Caesaream palis munitam. Narsetem Romae obiisse. Alboinum uxoris dolo interemptum. In haec omnia inquirendum. Ingressum Langobardorum in Italiam narrat Paulus Warnefridi « mense Aprili, ind. 1, alio die post Pascha, cujus festivitas eo anno juxta calculi rationem ipsis Kal. Aprilis fuit, cum jam a Domini Incarnatione anni 568 essent evoluti. » Constat haec omnia anno 568 vulgaris epochae a Christi 106.0626D| Natali convenire, quo ind. prima Pasqua Kal. Aprilis celebratum est, cyclo lunae 18, solis 17, lit. Dom. A, G. Convenuto etiam calculi a Rubeo et a Baronio initi ex epistolis Gregorii ad Constantiam Augustam et ad Phocam imperatorem. Ad Agnello repugnat quod Rubeus inquit: « Longinum » videlicet « ad excipiendos ac impediendos potius Langobardorum impetus priore anno in Italiam exarchum venisse. » Agnellus siquidem in praecedenti Vita narrat, Longino Ravennam veniente, Narsetem ea egressum tertio Justini anno coepto a Novembri 567, et consentaneum rerum ordini est, adveniente Longino, Petrum episcopum ordinatum, ut in superioribus observavimus.« Anno quinto Justini, » tradit noster, « a Langobardis Tusciam devastatam, eosque obsedisse Ticinum. » Annus quintus Justini coeptus est Novembri mense anni 569. Paulus Warnefridi, lib. II, cap. 25 habet, Alboinum Liguriam introeuntem 106.0627A| «incriminare. 3, terzo Non. Septembris, » et statim, cap. 26: « Ticinensis, » inquit, « eo tempore civitas ultra tres annos obsidionem perferens se fortiter continuit, Langobardorum exercitu non procul juxta eam ab Occidentali parte se continente. Interea Alboin electis militibus invasit omnia usque ad Tusciam, praeter Romam et Ravennam, vel aliqua castella, quae erant in littore maris constructa. » Indictio tertia coepta Septembri illo cujus III Nonas Langobardi Liguriam ingressi sunt, quare Novembri proximo Justini imperantis annus quintus coepit, cujus Decembri anni ejusdem 569 Ticinus obsideri coepit. Obsidione autem coepta, annoque 570, currente adhuc Justini anno quinto, Alboinus usque in Tusciam excurrit, lateque regionem depopulatus est.Addit Paulus, cap. 27. «At vero Ticinensis civitas post tres annos et aliquot menses obsidionem perferens, tandem se Alboino et Langobardis obsidentibus tradidit; » e cap. 28: «Qui rex, postquam in Italia tres annos et sex menses regnavit, insidiis conjugis interemptus 106.0627B| est. » Infravero, cap. 31, Clepham ait regnasse anno uno, et sex mensibus, et tandem, cap. 32, haec habet: «Per hos Langobardorum duces septimo anno ab adventu Alboin, et totius gentis, spoliatis ecclesiis, sacerdotibus interfectis, civitatibus subrutis, populisque, qui more segetum excreverant, exstinctis,exceptis his regionibus quas Alboin coeperat, Italia maxima ex parte capta , et a Langobardis subjugata est. » Ex suo omnibus fit Ticinum circa priores menses anni 573 a Langobardis captum. Ait noster Alboinum Veronae trucidatum uxoris opera « IV Kal. Julias, » et consentit Paulus, qui Alboinum regnasse ait in Italia tribus annis et sex mensibus. Computantur itaque regni anni ab initiis Ticini obsessi die 29 Decembris anni 569.Verum annorum Justini carattere apud Agnellum corrotto est, et pro VI scribi debet VIII, qui decurrere coeperat anno praecedenti 572. Alboino exstincto statim Clephis rex dictus est, qui cum regnasset anno uno cum dimidio, obiit circa 106.0627C| finem anni sequentis 574. Anno autem 575, quo postridie Kal. Aprilis complebatur septimus annus ab ingressu Langobardorum in Italiam, per duces Italia ipsa late devastata est, ejusque mense Junio ​​sextadecima die Benedictus pontifex Romanus ordinatus est. Indicantur haec ab Agnello, cum tradit « post fundamenta ecclesiae (S. Severi videlicet, a Petro episcopo) posita, totam Italiam vexatione maxima exagitatam fuisse, » et Longinum exarchum « palis » in modum muri suffixis « Caesaream » munisse.Itaque ante initia anni 575, Clepho regnante, fundamenta ecclesiae S. Severi posita sunt, et primis 575 mensibus « exierunt Langobardi, » inquit noster, et « transierunt Tusciam, usque Romam, et ponentes ignem, Petram pertusam incendio concremaverunt, et construxerunt praedicti Langobardi Forum Cornelii, et consumata est civitas ab eis. »

II.

Narsetis mortem consignat noster circa annum 574, quem Romae obiisse tradit in palatio, nonagesimo 106.0627D| quinto aetatis suae anno, et consonat Anastasio, qui eodem anno mortuum Narsetem dicit quo et Joannes papa obiit. De ea re plura adjici possent contra Baronii sententiam ad annum 567 et 568, at procul nimis ab instituto evagaremur. Illud tamen obiter adnotandum, quod si, cum Narses defunctus est, annum agebat nonagesimum quintum, non potuit idem esse cum eo qui militia clarus sub Mauricio vivebat. Corrippo poetae Narses laudatur, qui anno 566 et sequentibus Constantinopoli degebat, diversus ab altero qui eodem tempore senior in Italia clarus habebatur. Uterque tamen pro uno acceptus est a sequioris aevi Graecis scriptoribus.Agnellus nil de Langobardis a Narsete vocatis; illud tamen ejusdem gloriae minime favens, quod Romanorum inde decora deleta et divitiae direptae dicuntur. Al suo ex occasione satis.

II.

Ex dictis constare puto de duplicis epochae constituendae necessitate, una quidem ab ingressu Langobardorum 106.0628A| in Italiam, altera ab Alboini in Italia regnantis initiis, quarum prima diei secundae Aprilis anni 568, secunda diei 29 Decembris anni 569 alligatur. Alias ​​confuse omnia traderentur. Nec enim exempli gratia mirum, quod ea epocharum differencee neglecta, Baronius ad annum 571 Alboini mortem referat, licet ibidem ex Pauli Diaconi verbis agnoscat trucidatum illum postquam Ticinum receptum fuerat, elapsis obsidionis tribus annis, et aliquot mensibus, et regnantis Alboini tribus annis cum dimidio , ac praecedenti anno Alboinum et Langobardos III Non. Septembris ind. 3 in Liguriam ingresso. Vindicandus tamen hic celeberrimus Mutinensium lumen Carolus Sigonius, cui, ob laudatam epocharum distintivoem, diem dicit alter doctissimus scriptor Camillus Peregrinus, Baronii calculos secutus in comparatione annorum ducum Beneventanorum, a Zottone omnium primo ad Arichim ejus nominis secundum, pag. 262. Sigonium è ait in Regno Italiae tradentem, Antharit regem salutatum anno 585, decipi, 106.0628B| « quoniam Paulum, laudatumque a se Landulphum prave interpretatus, Alboini annos tres cum dimidio ab anno ducendos putavit 570, qui computandi fuerant ab anno 568. » At clara adeo sunt quae in superioribus adnotavimus de tempore quo Alboinus in Liguriam ingressus a Paulo dicitur, de Ticinensi urbe obsessa per annos tres et aliquot menses, et de Alboini morte, quae acciderit Ticino occupato, exactisque in regno annis tribus cum dimidio, ut assensum etiam ab invito extorquere possint, ostendantque perspicue epocham regni plane diversam ab epocha ingressus Langobardorum in Italiam, efficiantque proinde Sigonio optime Paulum intellectum, quem immerito cum Paulo ipso censura afficit Peregrinus. Constat praeterea Antharit anno 591 obiisse, ex magni Gregorii epist. , ind.9, qua rex ille annum sextum in regno compleverat, teneri coepto 585, ut Paulus tradiderat. Hinc rationibus initis ad initium regni ab Alboino primum suscepti, devenitur 106.0628C| retrocedendo ad postremos Decembris dies anni 569, quibus coeptum est Ticinum obsidione vallari. Cum Paulus itaque probe cum magno Gregorio synchrono conveniat, non est cur a traditis per eumdem recedatur. Agilulphum etiam regem creatum dicit eodem anno quo Antharit mortuus est, mense videlicet Novembris, et in Paschate sequentis anni confirmatum. Idem ex Gregorio elicitur, qui ep. 17, lib. primo, data Decembri mense, Antharit mortuum dicit, quod Paulus Nonis Septembris consignavit. Ipse autem Gregorius, ep. 32, lib. II, ad Joannem Ravennatem episcopum, ind. 10, Julio mense, anno videlicet 592, Agilulphum regem Neapoli imminentem innuit eum Aroge.Aroges rex, Agilulfo, Arnulfo corrotto ibidem scripti, ut viris doctis compertum

IV.

At epochas hujusmodi omnino distinguendas esse perspicue demonstrandum iri censeo si ratio a Peregrino inita in disponendis ducum Beneventanorum annis consideretur, quandoquidem non distintia 106.0628D| regum epocha ab altera ingressus in Italiam, impossibile est, servatis annorum spatiis cuique regi a Pauloassignatis, ad annum 663, quo regnare coepisse Grimoaldum Peregrinus statuit, devenire. Id, puto, patebit ex infra scripta collatione Pauli, prout a me intelligitur, et ejusdem, prout a Peregrino intelligi debet, confusis epochis in unam.

  Statuta regni Langobardici epocha ad finem anni 569, seu initium 570, quod vult Sigonius.

  Statuta regni Langobardici epocha ad annum 568 cum primum in Italiam ingressi sunt, quod vult Peregrinus.

  Antharit circa initium anni 585 regnum capessit. Moritur Non. Settembre. anni 590.

  Antharit circa Aprilem anni 583 regnum init. Moritur Non. Settembre. anni 588.

  Theodelinda in regem erigit Agilulphum Septembri mense ejusdem anni.

  Agilulphus eodem anno fit rex mense Septembri.

  106.0629A| Agilulphus in Paschate sequentis anni 591 Mediolani confirmatur, die videlicet 15 Aprilis, cyclo lunae 3, solis 12, lit. Domini. G.

  Mense Aprili anni 589 confirmatur in regem a Langobardis.

  Paolo Diacono, lib. III, cap. 36.

  Agilulphus post annos regni XXV mense Septembri finitos moritur anno 615.

  Agilulphus post XXV annos mense Septembri finitos moritur an. 613.

  Paolo, lib. IV, cap. 43.

  Adoaldus admodum puer cum Theodelinda matre eodem anno 615 statim a morte Agilulphi regnat.

  Adoaldo regnare incipit cum matre eodem anno 613.

  Adoaldus, cum insaniret, postquam cum matre regnaverat annis decem, 106.0629B| ejectus est, et Arioaldus substitutus circa Octobrem anni 626, coepto videlicet Adoaldi undecimo.

  Adoaldus ejicitur anno 623, coepto anno undecimo regni sui circa Octobrem.

  Paolo, lib. IV, cap. 43, videtur annos Adoaldi decem solidos numerare, sicut et duodecim sequentes Arioaldi, nec alias chronotaxis staret cum sequentibus mox dicendis. At calculum turbaret Honorii pontificis summi ordinatio, si ea diei 28 Septembris alliganda esset anni 526, ut contendit VC Papebrochius in Conatu, etenim de ejectione Adoaldi, et Arioaldi electe exstat ejusdem pontificis epistola ad Isaacium exarchum. Aptius itaque Sigonius haec ad annum 625 refert, in cujus Septembri Honorius electus, seu ordinatus sit, quod evincitur ex ejusdem Honorii epistola altera ad episcopos Epiri data Idibus Decembris ind. 14. Porro pontificis ordinatio nullo modo ad Septembrem anni 623 retrahi potest, quod oporteret, si anni regum Langobardorum numerari 106.0629C| deberente ab anno 568.

  Arioaldus itaque rex creatur circa Octobrem anni 625.

  Arioaldo creatur anno 623.

  Post duodecim annos completos, vel saltem mox complendos, moritur Octobri mense anni 637.

  Moritur anno 635.

  Paolo, lib. IV, cap. 44.

  Rotari circa Octobris finem anni 637 regnat.

  Rotari regnat anno 635.

  Editto profert Novemb. mense anni 644.

  Moritur completis annis XVI et mensibus IV sub Martii initium anni 654.

  Moritur completis annis XVI, mensibus IV sub Martii initium an. 652.

  Rodoaldo pene eodem tempore moritur, cum regnaverit 106.0629D| simul cum patre annis V, dies VII. Succedit Aripertus eodem anno.

  Paolo, lib. IV, cap. 44, scribit Rotarim Codicem, quem edictum vocavit, edidisse anno septuagesimo septimo, ex quo Langobardi in Italiam venissent, currente videlicet a praecedenti Aprili. Edicti characteres Peregrinus ipse profert hujusmodi: IIX anno regni sui, ind. 12 (legendum est procul dubio secunda), mense Novembri (producta videlicet usque ad Kal. Januarii, ut alias saepe), atque anno 77 post adventum regis Alboini. Consentit idem designari hic Novembrem anni 644. At ex praecedentibus, octavus Rotharis annus coeptus fuisset Novembri anni praecedentis 642 morsque Rotharis ad annum pertineret 652 nam fatente Peregrino regnavit annis XVI, mensibus IV.Sigonius in definiendis annis regni Rodoaldi et Ariperti a Paulo recedit, et exhibet edictum Rotharis cum characteribus Pauli Historiae 106.0630A| repugnantibus. Id adnotare placuit, ne partium studiis teneri videamur. Ratio dicendorum efficit ut nullo modo Rodoaldi regnum a Patris regno distingui possit: eo proinde regnante ea acciderunt quae Paulus tradit, quaeque alias videri possent evenisse post Rotharis obitum. Aliquot tamen menses post Patrem regnasse credo tum cum uxorem accepit Gondibergam, quae, adulterii accusata, Carelli monomachia absoluta est, et viro occiso, aedificavit basilicam Ticinensem S. Joan. Battista. Itaque Rodoaldus obiisse intelligendus est circa Septembrem anni ejusdem 654.

  Aripertus anno 654 circa Septembrem regnare incipit.

  Haec omnia probe suis annis a Peregrino consignantur; at si, confusa epocha ingressus Langobardorum in Italiam, cum altera regni, calculos adhibuisset, anno uno saltem cuncta anticipasset; etenim.

  Aripertus regnare coepisset mensibus postremis anno 652.

  Moritur anno 661 ad finem vergente, anno regni ejus ottavo corrente.

  Mortuus esset anno 659.

  Bertaridus et Gadebertus 106.0630B| filii succedunt eodem tempore.

  Post annum unum menses tres a morte Ariperti, Grimoaldus dux Beneventanus regnum occupat, primis nempe mensibus anni 663.

  Grimoaldus regnare coepisset primis mensibus anni 662.

  Grimoaldus anno sexto regni sui mense Julio, ind. 11 auget edictum Rotaris, anno videlicet 668. Moritur anno 671.

  Editto supplevisset anno 667.

  Mortuus fuisset circa annum 669.

De anno quo Grimoaldus regnare coepit dubitari nequit, cum Peregrinus ipse Rotharis edictum suppletum agnoscat anno 668, ex notis inscriptis legibus Langobardorum editionis Basileensis anni 1557, anno videlicet Grimoaldi 6, mense Julio, ind. 11.

106.0630C|

V.

Haec observare placuit, ut agnosceretur optime Paulum a Sigonio intellectum, et rite duplicem epocham constitutam, qua differencee neglecta, ut rite constituantur anni Rotharis et Grimoaldi, de quibus dubitari nequit ob exstantes in Langobardorum legibus characteres, spatia a Paulo indicata, quibus praecedentes reges floruere , amplianda sunt, a quibus tamen se haud recedere velle dixerat Peregrinus. Certe Landulphus aliter intelligi nequit quam constituta admissaque duplici epocha ubi ait: «Langogardos anno 568, ind. prima Kal. Aprilis, de Pannonia egressos, secunda in Italia praedari coepisse, tertia dominatum instituisse. » Haec ad ea fere quae noster ex saeculari Historia in Vita Petri Senioris narrat observare placuit.In Joannis Vita, cujus sedentis initia, et finem jam in superioribus assecuti sumus, nil horum miscuit. Spectant tamen ad Joannis aetatem, quae infra in Vita Mariniani commemorat de Casinensi monasterio a Langobardis destructo; qua 106.0630D| de re nonnulla paulo infra adjiciemus.

CAPUTA IV. Marinianus sedet in Romano concilio anni 595. Annus mortis Magni Gregorii. Rubeus emendatus.

IO.

Petri Senioris et Joannis Ravennatum episcoporum aetate comperta, nunc Mariniani sedentis tempora illustrari debent. Die undecima Januarii anni 595, postquam cometes diutius visus esset, ut noster tradit, ex Paulo, lib. IV, cap. 11, Joannes mortuus est. Qua die electus, sive ordinatus sit Marinianus, quo obierit, quotove tempore episcopatum tenuerit, silet ubique Agnellus. Illud tantum tradit, X Kal. Novembris e vivis abiisse. Constat tamen Marinianum quinta die mensis Julii episcopum sedisse eodem anno 595, in Synodo Romae habita a Magno Gregorio, nam primus omnium episcoporum subscribit. Exstat autem haec temporis nota: « Regnante in perpetuum Domino nostro Jesu Christo temporibus piissimorum 106.0631A| et serenissimorum dominorum Mauritii, Tiberii et Theodosii Augustorum, ejusdem domini imperatoris Mauritii anno tertio decimo, ind. 13, quinto die mensis Julii, Gregorius papa, etc. 89, lib. IV, ad Andream scholasticum. In ea etenim pontifex jubente exarcho Donatum dicit archidiaconum exhibitionum ut ordinaretur, inde Joannem presbyterum, quorum priorem se recusasse ait consecrare, quod multa in ejus actis reprensibilia invenisset, alterum quia psalmos nesciebat.Inde communi concordique suffragio Ravennates Marinianum olim in monasterio diu cum Gregorio ipso conversatum et presbyterum, elegere, qui reluctans licet ordinatus est . 106.0631B| synodo sedisse, ac propterea ordinationem ejus ad priores Julii dies spectare. Quod pertinet ad ejusdem Mariniani obitum, videtur Agnellus eum consignare eodem anno, quo magni Gregorii obitus occidit, narrata enim hujus morte, subdit immediato: «igitur, ut diximus, mortuus est hic beatissimus die X Kal. Novembri. » Nulla in praecedentibus de Mariniani obitu dixerat; itaque τὸ ut diximus idem significat ac, anno quo diximus. Magni Gregorii mortem eisdem pene verbis enarrat, quibus eamdem Paulus, lib. IV, cap. 30, anno videlicet secundo Phocae imp. , ind. 8, secentesimo videlicet quinto.Verum si secundus Phocae annus currebat, cum D. Gregorius obiit, et si obiit die 12 Martii, indictio non 8, sed 7 decurrebat, uti Joannes Diaconus et Beda, quod merito in Paulo castigavit Baronius ad annum 604, Marinianus quidem mortuus fuerit ind. 8, fluente jam a praecedenti Septembri eodem anno 604, secundo adhuc durante Phocae anno, nec finiendo nisi 25 proximi 106.0631C| Novembris, obierit, inquam, die 23 Octobris, quod tradit noster.

II.

Rubeus, qui Mariniani obitum anno 606 ascribit nihil habet quo me a mea sententia removeat; at nec sibi, nec veritati consentit, cum hunc tradit sedisse annos undecim, et mensem unum, mortuumque, ut Agnellus habet, X Kal. Novembris, siquidem his admissis Mariniani consecratio cadet in diem 23 Septembris, feria 6, cyclo solis currente 26, lit. Dom. C. , tribus fere mensibus post synodum Romanam, cui Marinianum subscripsisse Rubeus ipse notaverat pag. 189. Praeterea exstant epistolae, lib. IV, 89, Andreae Scolastico, et 98, Mariniano ipsi, quae cum datae sint indict. 13, probant nullo modo ejus consecrationem ad Septembrem transferri, quo indictio 14 coepit.Remanet igitur tempora episcopatus Mariniani male a Rubeo supputata, et nullam causam esse qua a supra discussis recedam. Postremae Magni Gregorii litterae ad Marinianum sputo sanguinis laborantem 106.0631D| dati sunt ind. 6. Paucis itaque mensibus superstitem Gregorio fuisse, et ind. 8 mortuum, rationi consentaneum videtur. Sederit itaque annis novem et fere mensibus quatuor.

CAPUT V. Lues inguinaria. Rursus de epoca Alboini. Pugnae inter Francorum reges. Cassinensis monasterii destructio quando acciderit. Agilulphi regis filia a Calinico capta. Reddita inde circa tempus quo Marinianus obiit.

IO.

Plura hic complectitur Agnellus ad saecularem historiam spectantia a Paulo fere desumpta, de quibus videndum est an omnia ad Mariniani aetatem referenda sint. Lues itaque inguinaria, quae Romam primum, cum, ob eamdem Pelagio exstincto, Gregorius sedere coepit, inde Italiam, Gallias, Hispanias funeribus late implevit, Mariniano ordinato Ravennam, et maritima loca, inde Veronam afflixit, Sic et 106.0632A| Paulus Warnefridi lib. IV, cap. 15, narrata praecedenti capite undecimo Joannis episcopi Ravennatis morte, ait: « Lateri tempore rursus Ravennam, et eos qui circa oram maris erant, pestis gravissima vastavit. Sequenti quoque anno mortalitas valida populos Veronensium attrivit.» Baronius, ad annum 590, de peste hujusmodi loquens, et Antharit mortem ad ejusdem anni Septembrem consignans, suam sententiam de morte Alboini anno 571assignanda evertit, cum enim constet ex Paulo post Alboinum Clephim regnasse anno uno cum dimidio, decem inde annis sub ducibus Langobardos fuisse, et tandem Antharit sex annis dominatum, si annorum summa colligatur, fient anni XVII, menses VI, qui additi annis DLXXI, conficient Antharit mortuum post Paschale festum, seu Septembri mense anni 588, cum tamen Baronius ipse tradat obiisse anno praedicto 590.

II.

Post aliquot a Mariniani ordinatione annos bellatum est inter Francorum reges Theodepertum et Theodoricum fratres, ac Clotharium patruelem; a noster 106.0632B| hic de praecedenti certamine loquitur inter Theodepertum et Clotharium patruelem, de quo Paulus, lib. IV, cap. 4, eaque occasione, ut noster, meteororum phaenomena memorat, quae appendice ad Gregorium Turonensem cap. 19 et 20, et Rhegino, lib. III, cap. 87 et 88, comparant cum lateribus certaminibus inter duos fratres, et Patruelem, quem male Paulus patrem vocat. Haec notaverat Camillus Peregrinus in Chronologia ducum Beneventanorum, quae lumen huic Agnelli loco afferunt. Aimoinus etiam, de Gestis Francorum lib. III, cap. 87, posterius bellum narrat, et refertur temporibus supputatis ad annum 603, qui eum praecessit quo Marinianus obiit.

III.

Celebris est doctorum scriptorum conatus, ut Paulum Warnefridi cum Leone Ostiensi, et Ostiensem ipsum cum Ostiensi componant, ubi de monasterii Casinensis per Langobardos eversione, et de temporis spatio quod inter ejus desolationem et Petronacis opera factam restitutionem effluxit. Porro 106.0632C| noster, qui Paulum exscribit, Paulum secutus est, et circa postremum Mariniani annum ejus monasterii eversionem factam videtur ostendere. Verum illud in controversam minime verti posse credo, Pelagio summo pontifice sedente, monasterii Casinensis monachos Romam migrasse, et apud Lateranum monasterium obtinuisse; id enim et Leo Ostiensis in Chronico Casin. , lib. P. , cap. 2; et Anastasius Bibliothecarius in Pelagii Vita. Leonis haec verba sunt: ​​« Fratres Romam profecti sunt . . . . . , atque ex concessione Romani pontificis Pelagii, qui tunc sedi apostolicae praeerat juxta Lateranense patriarchium monasterium construxerunt, ibique per centum et triginta annos, quod Casinense monasterium destructum permansit, habitaverunt.» Anastasio: « Fugientes, inquit, ex coenobio fratres Romam profecti sunt . . . . . . . , atque ex concessione S. Pelagii papae Secundi, et Tiberii Mauritii imperatoris juxta Lateranense patriarchium monasterium construxerunt. » Camillo 106.0632D| Peregrinus saepius laudatus omnium primus ostendit Petronacem Casini in monasterio restituto degisse anno 720, ex S. Willibaldi itinerario. Itaque restitutum monasterium est paulo post Gregorii II papae ordinationem, qui sedere coepit anno 714. Haec clara sunt. At qui factum est ut Leo, qui loco laudato ab eversione ad restitutionem monasterii numerat annos CXXX, in praefatione Chronici Pauli sententiae adhaerere videatur, annos tantum CX computans? Breviorem etiam annorum desolationis numerum amplexi sunt Adrevaldus Floriacensis de miraculis S. Benedicti, lib. io, berretto. 113, et abbas Urspergensis in Chronico.Vir emunctae naris Camillus Peregrinus laudatus in serie abbatum Casinensium existimat numerum variatum non Ostiensi imputandum, sed vel Petro Diacono, vel alteri, qui sicut alias numerum CX in praefatione ex Paulo Diacono substituerit. Angelus de Nuce in dissertazione ad cap. II Chronici Leonis, et Bollandus in Actis SS. 106.0633A| annuncio 13 febbr. , pag. 695 et sequentibus, Peregrini vestigia relegunt. Bollandus tamen serius transfert S. Willibaldi ad Gregorium III pontificem adventum. Nucius firmat Gregorio II sedente monasterium reparari coeptum circa annum 718, et desolationis annos retrogrediendo numerandos, quo ad annum eversionis 688, vel 689, devenitur. Leonem constanter annos desolationis CXXX scripsisse, uti ex contestibus locis ejusdem Chronici apparere existimat, sed a Petro Diacono, Pauli computum secuto, pro CXXX substitutos CX in praefatione. Et haec quidem rite constituta arbitrar. At Paulus Diaconus aetate illi proximus a vero desolationis spatio tradendo viginti fere annorum parachronismo peccavit?Ita commuter creditur. Liceat tamen observare Paulum annos CX non a monasterii eversione computare, sed ab eo tempore quo « locus ille habitatione hominum destitui coepit, » quae ejus sunt verba, lib. VI, cap. 40. Destructio itaque monasterii et expilatio anno 589 evenerit, cujus causa fugerint monachi, at forte post 106.0633B| unum alterumve annum eorum nonnulli regredientes ibi habitaverint, qui demum circa annum 604 omnino abire coacti sint, quare evoluti fuerint fere CX anni, cum Gregorii II tempore per Petronacem monasterium est restitutum. At, ut quod sentio fatear, his minime acquiesco, Paulus enim ipse eo temporis spatio intermedio agnoscit Casini « aliquos simplices viros resedisse, » quos adveniens Petronax reperit, quare « habitationis hominum » nomine monasterium ipsum intelligit, quod eversum expilatumque a Langobardis, monachis indemnibus juxta S. Patris praedictionem fugientibus, testatur Magnus Gregorius Dial. lib.II, cap. 17: « Cujus vocem, » inquit S. pontifex, « tunc Theopropus audivit, nos autem cernimus, qui destructum modo a Langobardorum gente ejus monasterium scimus, » cum his, quae sequuntur, ex quibus clare evincitur circa postremum Pelagii pontificis annum monasterium eversum fuisse . 106.0633C|

IV.

Quae sequuntur de Agilulphi regis filia a Gallinico exarcho belli inducias rumpente Parmae ​​capta, Ravennamque abducta, Sigonius refert ad annum 601. Paulus, lib. IV, cap. 21, ait: « His diebus capta est filia regis Agilulphi, cum viro suo Godeschalco nomine de civitate Parmensi ab exercitu Gallinici patricii, et ad urbem Ravennatium sunt deducti. » Cremonam ob id, Mantuam, Pataviumque, et alia loca expugnata narrat cap. 29, quod noster ad Phocae initia spectare innuit, dum adhuc in vivis agerent S. Gregorius et Marinianus. Smaragdus exarchatu abierat anno 597, succedente Gallinico, quo ejecto, ut noster habet, seu revocato ab Augusto ob temerarium facinus quo Langobardos importune excitaverat, ut sentit Sigonius, Smaragdus denuo exarchus effectus est.Sub eo, defuncto magno Gregorio, eodemque mense quo Marinianus obiit, filia regi reddita est, induciaeque in proximum Aprilem factae sunt. Id ex Paulo constat, qui lib. IV, cap. 29, haec 106.0633D| habet: « Reddita est filia regis a Smaragdo, et facta est pax mense 10 (Novembrem intelligo) usque ad Kalend. Aprilis, imputato. 8. Pax haec, seu induciae, ad Novembrem anni 604 spettante.

CAPUT VI. Joannes ejus nominis duo. Utriusque episcopi anni. Agnello ex Paulo suppletur. Saecularia Agnello narrata perpenduntur.

IO.

Occurrunt post Marinianum Ravennates episcopi duo ejusdem nominis, quos proinde Rubeus in unum conflandos sensuit. Nil tamen eorum quae Rubeum moverunt me ab illis distinguendis retrahit. Plures ejusdem nominis in unum alibi conflatos facile credam, unum in plures distintium difficilius. Agnellus unum ab altero distinguit, et utriusque sedis tempus certis annis, mensibus et diebus definit; incredibile est id ex arbitrio factum hic a scriptore, qui alias tempora hujusmodi silet. In Vita secondi 106.0634A| Joannis tempora quidem confundit, et pleraque, quae prioris aevo consignanda fuissent, refert; at id ejus momenti non est, ut a sententia sit recedendum, cum chronologiam in his passim negligat, nec hic tantum, sed alibi saepe in unius Vita narret quae ad alterius episcopi vitam spectant.

II.

Prioris itaque Joannis sedes durasse dicitur annis V, mens. X, diebus XVIII. Is autem cum ordinari non potuerit nisi circa initia anni 605, cum Marinianum obiisse statuerimus die 23 Octobris praecedentis anni 604, mortuus itaque fuerit circa Septembrem anni 610. Alter sedisse dicitur anni XVIII, mens. VI, morire. VIII, quare circa Julium defunctus credi potest anni 629 vel 630. Carolus Sigonius dissentit, dum Joannem alterum priori successisse tradit anno 618, de Regno Italiae lib. II, at ab Agnelli sensu mihi recedere nefas est absque antiquioris testis suffragio, cum Sigonius ipse in aliorum episcoporum Ravennae temporibus designandis saepius labatur. 106.0634B|

III.

Ut autem quae in posterioris Joannis vita narrantur ad calculos revocemus, illud primo animadvertendum, quod hic relata paucis mutatis a Paulo Warnefridi descripsit Agnellus, quae tamen duplici loco ab Amanuensi sunt detruncata, quaeque ex Pauli lib. IV, cap. 37, suppleri debitori. Prior locus est, ubi narrantur nonnulla ad Phocae imperium assecuti aevum spectantia, deest enim annorum quibus regnavit numerus, ac proinde ita sanari debet: « Igitur, ut diximus, Phocas, exstinto Mauricio, ejusque filiis, Romanorum invadens regnum, per octo annorum curricula principatum tenue. » Secundus locus mutilatus est, ubi narratis Prasinorum et Venetorum tumultibus, deest, quod rem a re, et Persas a Prasinis et Venetis distinguat.In hunc itaque modum suppletis ex Paulo quae desunt verbis, intero sensus restitui debet: « Interea exagitatum est bellum in Orientis partibus et Aegyptiorum. Prasini et Veneti inter se civili certamine gravissimas strages 106.0634C| mactantes, » se mutua caede prosternunt. Persae quoque adversus rempublicam gravissima bella gerentes, « multas Romanorum provincias, etiam ipsam Hierosolymam, etc. »

IV.

Agnello suppleto, videndum est eidem narrata conveniantne tempori prioris an secundi Joannis episcopi. Paulus, narrata S. Gregorii morte, et quod ejusdem anni aestate, mense Julio, Adoaldus in praesentia Agilulphi patris Mediolani in Circo rex est salutatus, ipsique regis Theudeberti filia desponsata, pax cum Franchis firmata est, et caeteris minime multis adjectis subjungit: « Sequenti denique mense Novembris rex Agilulphus pacem fecit cum Smaragdo patricio in annum unum, accipiens a Romanis duodecim millia solidorum. » At si, quod supra observatum est Novembri 604 induciae factae sunt in proximum Pascha, vel paulo post, eaedem prorogatae sunt in annum unum, vel hae posteriores induciae pacta pecunia Novemb. sequentis anni 605 factae sunt. 106.0634D| Hoc posterius fortassis verius, nam anno sequenti post inducias, videlicet ad Pascha proximum, balneum regis, et urbs vetus a Langobardis invasa est. Verum Aprili Maioque subsecuto iterum pax est sancita inter Langobardos et Romanos ad tres futuros annos. Haec porro ad prioris Joannis aetatem pertinente. Joannis Consini in Neapolim irruptio spectat ad Heraclii tempora. Lucem his afferet Anastasio, qui in Vita Deusdedit pontificis haec habet: «Eodem tempore veniens Eleutherius patricius et cubicularius Ravennam, occidit omnes, qui in nece Joannis exarchi et judicis [alii ex judicibus] reipublicae fuerant misti.Hic venit Romam, et susceptus est a sanctissimo Deusdedit papa optime [ alii optimo] qui egressus de Roma venit Neapolim, quae tenebatur a Joanne Composino [ seu Consino] intarta [ Forte arctata]; qui Eleutherius patricius pugnando ingressus est Neapolim, et interfecit tyrannum, reversusque est Ravennam, et data roga militibus, pax facta est in 106.0635A| tutta Italia. » Rursus in Vita Bonifacii: « Eodem tempore ante dies ordinationis ejus Eleutherius patricius et eunuchus exarchus, intrata assumpsit regnum, et veniente eo ad civitatem Romanam in castro quod dicitur Luceolis, ibidem a militibus Ravennaticis interfectus est, cujus caput ductum est Constantinopolim ad piissimum principem . » Probabiliores calculi Deusdedit initia ad primos Januarii dies anni 616, Bonifacii V ordinationem ad Aprilem anni 620, referunt. Sequitur ex his necem Joannis exarchi patratam anno 615, Eleutherium anno sequenti 616 Ravennae in Joannis occisores animadvertisse, inde post aliquot menses Roma Neapolim ivisse, ubi Joannis Consini tyrannidem exstinxit; tandem ante Aprilem anni 620, eumdem ad Castrum Luceolos exstinctum.Pertinente itaque haec omnia ad posterioris Joannis aetatem. Quae sequuntur apud Paulum et Agnellum manifesto ad prioris tempora spectant, imo nonnulla Gregorio, et Mariniano superstitibus acta sunt, uti Mauricii filiorumque ejus 106.0635B| laniena, initiaque Phocae. Illud notandum est eidem Bonifacio tribui, quod statutum fuerit Ecclesiam Romanam tanquam omnium Ecclesiarum caput honorandam, et obtentum quod vetus Romanorum Pantheon ad honorem B. Virginis et omnium martyrum 106.0636A| Deo diretur; constat tamen ex Anastasio, primum sub Bonifacio III autem fuisse, secundum Bonifacio IV concessum. Reliqua facile suis temporibusassignantur. Unum est quod ignoro cui anno consignandum sit, Joannis scilicet posterioris inclitum facinus, quod scilicet « civitatem Classis ab hostili populo ope multa Ecclesiae tribus vicibus emerit, et non solum civitatem, sed et habitantes in ea, cum suburbanis suis omnibus, et factum suum redemerit . » Rubeus a Saracenorum incursionibus urbem liberatam ait, at eo tempore nondum Saraceni Ravennae littora attigerant.Tributum potius Langobardis solutum reor Ecclesiae opibus erogatis, cum aliunde notum sit gentem illam pecunia placari solitam, ut ostendunt Gregorii Magni epistolae plures, et constet non modo ab exarcho solutam ingentem auri vim, sed et pro exercitu Ravennae degente sacellarios exstitisse, qui expensis extra ordinem praestandis paratam servabant pecuniam. Vide Gregori epist. 34, ind. 13. Redemptam itaque 106.0636B| arbitrar, quod aiunt, vexationem Ecclesiae pecuniis tribus vicibus, cum res et salus civium in discrimine essent, opera Joannis episcopi, comparandi ob id cum Magno Gregorio, summaque laude dignissimi.

VITA PETRI SENIORIS.

CAPUT PRIMO. Basilica S. Severi riparari coepta. Petrus Romae ordinatus. Ordinato Ravennates cum acclamationibus obviam veniunt. 106.0635|

Petrus Senior XXVIII. Iste grandaevus aetate fuit. 106.0635C| Senior sensu, et corpore, capite [capitis] canitia decoratus, sanctam et mansuetam vitam duxit. Vere Petrus, quia supra firmam petram templum corporis sui aedificavit. Temporibus Symmachi prope Romam in concilio sedit,fundavitque ecclesiam B. Severi confessoris Christiin regione quae vocatur Vico Salutaris. Iste secunda indictione consecratus est Romae absque jejunio XVII Kal. Octobris, et reversus in pace cum nimia alacritate cives Ravennates eum susceperunt. Classis vero occorrerit ei obviam ad Nonum. Tunc omnes laetantes dicebant laudes: Deus te nobis dedit, Divinitas te conservet. Tunc pueri ante eum cum laudibus praeibant, ut non solum majores essent amabiles, sed etiam et pusilli.

CAPUTA II. Langobardorum in Italiam ingressus. Ticinum obsessum. Theodorici statua quae Ravennae fuerat describitur. A Carolo Magno Aquisgranas asportatur.

Eo anno occupata Venetia a Langobardis est, et invasa, absque bello expulsi sunt. Anno quinto Justini II imperatoris pestilentia boum et interitus ubique fuit; post vero depredata a Langobardis Tuscia, obsederunt Ticinum, quae civitas Papia dicitur, ubi Theodoricus palatium struxit, et ejus imaginem sedentem super equum in tribunalis cameris tessellis ornatis bene conspexi. Hic autem similis fuit in isto 106.0636B| palatio, quod ipse aedificavit in tribunale triclinii, quod vocatur ad mare super portam, et in fronte regiae, quae dicitur ad Calchi istius civitatis, ubi prima porta palatii fuit in loco qui vocatur Sicrestum, ubi ecclesia Salvatoris esse videtur. In pinnacolo 106.0636C| ipsius loci fuit Theodorici effigis, mire tessellis ornata, dextera manu lanceam tenentis [tenens], sinistra clypeum, lorica indutus. Circa clypeum Roma tessellis ornata astabat cum hasta et galea, unde vero telum tenens fuit, Ravenna tessellis figurata pedem dexterum super mare, sinistrum super terram ad regem propreans. Misera! undique invidiam passa. Cives inter se maximo zelo. . . . . . . . . . in aspectu ipsorum pyramis tetragonis lapidibus, et bisalis in altitudinem quasi cubitorum sex. Desuper autem equus ex aere auro fulvo perfusus, ascensorque ejus Theodoricus rex scutum sinistro gerebat humero, dextero vero brachio erecto lanceam tenens. Ex naribus vero equi patulis, et ore volucres exibant, in alvoque ejus nidos aedificabant. Ecco 106.0636D| enim talem videre potuit, qualis ille? Qui non credit sumat Franciae iter, et eum aspiciet. Alii aiunt quod supradictus equus pro amore Zenonis imperatoris factus fuisset; qui Zeno natione Isauricus, et pro nimia alacritate [velocitate] pedum eum Leo imperator generum sumpsit, et maximum apud imperatorem honorem accepit. Hic vero patellas geniculorum non habuit, et sic currebat fortiter, ut arrepto cursu quadrigas pedibus jungeret. Post mortem vero filii sui, qui avo Leoni successerat in regno, iste Zeno imperator factus est. Sexdecim annis gentibus imperavit. Pro isto equus ille praestantissimus ex 106.0637A| aere factus auro ornatus est; sed Teodorico suo nomine decoravit; et nunc pene anni XXXVIII cum Karolus rex Francorum omnia subjugasset regna, et Romanorum percepisset a Leone III papa imperium, postquam ad corpus beati Petri sacramentum praebuit, revertens in Franciam, Ravennam ingressus, videns pulcherrimam imaginem, quam nusquam similem, ut ipse testatus est, vidit, in Franciam deportare fecit, atque in suo eam firmavit palatio qui Aquisgranis vocatur.

CAPUTA III. Italia vastatur. Ravenna Trepidatum. Narses deleto Romanorum decore moritur.

Redeamus ad antiquam historiam, quae in tempore 106.0637B| istius Petri pontificis, ut aiunt quidam, facta. Eo namque tempore post fundamentum ecclesiae positum, tota Italia vexatione maxima exagitata est. Tunc illis temporibus in Caesarea juxta Ravennam a Longino praefecto palocopiam [Al. , palorum copia] in modum muri propter metum gentis exstructa est; deinde paulatim Romanus defecit senatus, et post Romanorum libertas cum triumpho sublata est. A Basilii namque tempore consulatum agentis usque ad Narsetem patricium provinciales Romani usque ad nihilum redacti sunt. Post haec vero exierunt Langobardi, et transierunt Tusciam usque ad Romam, et ponentes ignem petram pertusam incendio concremaverunt. Et construxerunt praedicti Langobardi Forum Cornelii, et consummata est civitas ab eis.In diebus 106.0637C| illis excitata est gens Avarorum, in Pannonia deventi sunt; Narsisque patricius obiit Romae, postquam gessit multas victorias in Italia cum denudatione omnium Romanorum, Italiae in palatio quievit; nonagesimo quinto vitae suae anno mortuus est.

CAPUTA IV. Alboini obtruncatio Rosmundae uxoris opera. Rosmunda Ravennae a Longino cum honore recipitur. Ibidem ex veneno moritur. Petri episcopi mors et sepulcrum.

Igitur, imperante Justino II, anno 6, nepote Justiniani, Alboinus, rex Langobardorum, a suis occisus est in palatio suo jussu uxoris suae Rosmundae, IV Kal. Giulia. Causam vero interfectionis suae, quam scimus, 106.0637D| non praermittam, sed alacriter in medio proferam, ut caveatis. Quadam vero die, dum laetus duceret prandii horam, et cibus regius sibi allatus fuisset, et crapula vini subsecuta esset, inter caetera pocula jussit deferri caput soceri sui, Rosmundae patris; quod adductum jussit eum impleri baceho usque ad summum, et sic eum totum ebibit. Biberunt omnes simul vino laetificati. Tunc praecepit rex pincernae implere caput usque ad summum, et Rosmundae uxori suae dari; quod caput erat ex auro ligatum optimo, margaritisque et diversis pretiosissimis gemmis infixum. Quo porrecto, ait rex: Bibe totum. Illa mox, ut accepit, ingemuit, sed fronte serena dixit: Jussa Domini mei alacriter expleam. Postquam bibit reddidit 106.0638A| pincernae, dolorem geminavit in corde, duritiem in pectore servans. Non vagemus per multa, interfectionem prodamus. Vir autem in illis diebus in ipso erat regis palatio fortis nomine Helmegis, qui vesterariae reginae concubitu fruebatur, quem regina accersitum hortabatur ut regem exstingueret. Cujus ille renuens voluntati, dixit, absit me, ut manum meam contra dominum meum regem levem. Tu scis quia vir fortissimus est, et non queo eum superare. Et illa: Quamvis non facias, nesciat quis. Et ille: Certe nunquam hic sermo de ore meo egredietur. Alium adhibe interfectorem; ego non facio. Quando hoc facere voluisti, non debuisti [te] cum eo sociari [sociare], sed postquam regina effecta es, fidem serva.Tunc recepit se furibundam in cubiculum 106.0638B| suum, et cogitare coepit quomodo maritum posset exstinguere. Quo excogitato consilio vocavit vesterariam suam, et ait ad eam: Jura mihi quod non prodas me, neque denudes consilium meum, et quaecunque dixero tibi, facito. Postquam pollicita est, ut audistis, ait regina: Animus meus quotidie mecum expugnat in amore istius juvenis, qui tecum concubuit. Pone ei decretum in occultum locum, quando tecum dormire debeat, et dicito ei: Repente fruito [fruere] concubitu, quia festinans ego non possum morari, et induam ego vestimenta tua posita in abdito, ut non cognoscar. Quodam die ille cum vellet cum vesteraria dormire, sicut solitus erat, illa monita dixit: Nisi veneris illa et illa hora in tali abdito loco non possumus amplexibus constringi, quia 106.0638C| frequenter vocata non possum ab aspectu reginae deesse. Ille autem consentiens, Sic fiat, inquit. Fecit illa ut ammonita fuerat, et omnia verba haec retulit reginae. Hora autem facta tenebrosa induit se Rosmunda vestimenta mancipiae suae, et stans in loco ubi consummanda iniquitas fieri deberet, tunc ille veniens, cum coepisset obsculari, subdita et levi voce dixit ad eum: Hora est jam, revertar ad dominam meam, ne forte quaesita tribulatio mihi accrescat. Tunc ille mansit cum ea in eodem loco, illa se prosternente: post quod expleto scelere dixit ad eum: quae ego sum? Ille inquit: Vesteraria reginae. Cui illa subjunxit: Nunquid non Rosmunda regina ego sum? Nonne dixi tibi, quod sponte facere noluisti, cogam invite?Ille vero cum agnovisset quia regina 106.0638D| esset, coepit plorare et dicere: Heu mihi, ut quid induxisti super me hoc peccatum? Quare sine omni occidisti me gladio? Quis thorum regis aliquando maculavit, aut reginam oppressit, sicut ego miser? Tunc illa consolatoria coepit verba proferre et dicere: Tace; haec ad salutem facta sunt; tamen talis inter te et Albuinum regem lis nata [ Cod. , miscuata, Bacco. ] est, ut tu illum punieris, aut ille suo te gladio truncabit. Antequam haec divulgata sint primus irrue in eum, et cum dies fuerit aptus mittam ad te; tu vero veni ad locum paratum, interfice eum. Die vero quadam paratum regale prandium jucundatus est rex protelante convivio, et bibit tantum vinum, quantum nunquam plurimo biberat tempore, hortante 106.0639A| uxore sua. Et postquam se in strato suo recepit, Rosmunda ingressa coepit capitis regis capillos huc illuc dividere, et cutem unguibus atrectare, quasi pro delectamento ei fuisset. Qui subito somno arreptus, vino compulsus, tetigit bis et ter, ut probaret forte non [num] sopore gravi depressus esset, et misit vocare sceleris sui socium, ut citius veniret. Tunc illa abstulit gladium ancipitem, qui erat ad caput ejus quo utebatur lateris regis, quem spatha vocamus, et alligavit juxta capitalia lecti fortiter cum ipso loro quo regi praecingebatur lumbos, qui in ipsa infixus erat vagina.Interfector vero cum venisset, volens a tali evadere scelere, ut in eum manum non mitteret, illa contra exprobrabat eum; si proferas quod infirmus sis viribus, et non valeas eum interimere, 106.0639B| ego meam manum extendam. Dic tantum quod imbecillus sis virtute, modo conspicies quid fragilis faciat sexus. Haec contentio inter eos pene adcrevit hora una; cumque molesta ei esset, et vim faciente ut regem occideret, subjunxit, dicens: Gladium [gladius] ejus quem expavescis maxime involutus et fortiter ligatus est. Et ille: Tu nosti quia vir praeliator est, et fortis viribus [est], et validissimus manibus . Multa vicit bella, plurimos subjugavit, inimicorum castra prostravit, spopolatisque hostibus, alterius oppida termino suo junxit. Et qui haec sine alterius metu omnia quassavit, quomodo eum solus ego possum jugulare? At illa cum tristitia dixit illi: Nullum mihi impingere crimen aliquod potes; recordare scelus quod fecisti, quia si nudatus fuerit, morieris; omnes 106.0639C| enim praeter regem me diligunt. Si hoc quis scierit facinus, occulte interficere te faciam. Ad haec verba ille aporiatus, ingressus est cubiculum ubi rex ex parte vino digesto jacebat, et accessit ad stratum regis, eduxit gladium, ut interficeret eum. Ille vero sentiens, vigilans [evigilans], de somno surrexit. Voluit gladium evaginare, quod non valuit, quia colligatus uxoris manibus fortiter fuerat. Tunc accipiens scabellum, ubi pedes ponere solitus erat, pro scuto usus est, seque modice defendit, vociferansque, nullus erat qui audiret, eo quod jussu uxoris suae, quasi regis quies, omnes januae palatii clausae erant. Superatusque rex interfectus est.Voluerunt Langobardi hunc interimere homicidam, et reginam cum eo, sed notum consilium, venit Veronam 106.0639D| donec furor populi conquiesceret. Sed jurgantes fortiter Langobardi contra eam, depopulato palatio, cum multitudine Gebedorum, et Langobardorum mense Augusto Ravennam venit, et honorifice a Longino praefecto suscepta est cum omni ope regia. Post aliquantos autem dies misit ad eam praefatus, dicens: si charitati meae copulata fuerit, et si lateri meo adhaerere voluerit, et connubio se junxerit, amplius erit [post] quam modo regina est. Nonne ei melius est, ut regnum et principatum totius Italiae teneat, quam hoc perdat, et regnum amittat? Illa autem mandavit ei, dicens: Si ille vult, infra paucos dies fieri potest. Die vero quadam dum balneum 106.0640A| parari jussisset, et vir qui maritum occiderat lavacrum ingrederetur, postquam egressus de balneo, in ipso fervore corporis, quo calor obsederat, attulit Rosmunda calicem potione plenum, quasi ad regis opus; erat enim veneno mixta. Tunc ille sumens de manu ejus vasculum, coepit bibere. At ubi intelligens potum esse mortis, submovit ori suo poculum, et dedit reginae dicens: bibe et tu mecum. Illa vero noluit, evaginatoque gladio stetit super eam, et dixit: Si non biberis de hoc, te percutiam. Volens, nolens, bibit, et ea hora mortui sunt. Tunc Longinus praefectus abstulit omnes Langobardorum thesauros, et cunctas opes regias, quas Rosmunda de Langobardorum regno attulerat, una cum Rosmundae et Alboini regis filia ad Justinum imperatorem Constantinopolim 106.0640B| trasmettere; et gavisus est imperator, et auxit praefecto plurima. Ideoque viri quicunque conjugati estis, blandite uxores vestras, ne pejora patiamini quam hic. Mitigate illarum furias, et litigium vos silete. Sunt qui dicunt: Quod ego praecepero erit stabile, quod tu dixeris non fiet. Si inflammaveris, in teipsum vertes. Nullam inde habeo curam. Non tibi credere di potero, quod talem non gustasses calicem, sed propter turpitudinem et verecundiam tacuisti, et ab alio verecundabaris. Profers statim: Illa uxor mea, pro qua me derides, vel unde subsannas, non damnum meae cupit domui, bene res meas servat, dispositio ejus placet mihi. Aliter non potes dicere, nisi verbis pacatis.Quod non si audierit conjux, inflammatus, diuque litigans 106.0640C| maritus aporiatus huc illuc vagans conjugis timore. Iste, qui obtinuit regnum, qui attrivit inimicos, qui praelia vicit, qui urbes depopulavit, qui sanguinem effudit, qui civitates evertit, qui hostes humiliavit, videte quomodo blande interfectus est, et plagis corpus percussum est? Quis vir in malum potest habere consilium pestiferum, quomodo iste malignus sensus? Sunt enim nonnulli qui etiam amicum, vel proximum, sine conjugis voluntate in suam non recepit domum, quia uxor super virum primatum tenet; volentes, nolentes, mulieris voluntati obtemperant. In crimine considerevolmente Aegyptiam, in falsitate Jezabel, in seditione Dalila, in morte Jael, in aspernantia viri Vasthi, in hilaritate Herodiadem, in furore Sunamitem, in ira ancillam principis ostiariam. 106.0640D| Hoc vobis dico, quia multos tales invenimus, et maxime derisimus, et doluimus. Fratres homines sumus, sicut foenum decidimus, sed si possumus, antequam veniat mors, nulla in nobis mala sint famae, quia et sic docuerunt S. praedicatores vestri, et hic cum ipsis magnus Petrus pontifex, sub cujus temporibus haec peracta sunt. Mortuus est autem in senectute bona die XVI Kal. Septembris, et sepultus est, ut asserunt quidam, in ardica B. Probi confessoris in civitate dudum Classis. In arca magna saxea ibidem positus fuit juxta ecclesiam B. Euphemiae, quae vocatur ad Mare, quam Maximianus pontifex tessellis variis mire ornavit, quae nunc demolita est. Exinde 106.0641A| ipsa arca evulsa est, et in alio loco posita. Sedet ann. VIII, mens. II, morire. XIX.

OSSERVAZIONI AD VITAM PETRI SENIORIS. Ordinatio Petri Senioris absque jejunio. Statuae Theodorico positae. Venetiarum nomine quid veniat. Historia Alboini occisi in nonnullis diversa a Paulo narrata.

IO.

Notavimus supra ordinationem Petri, quae Agnello « absque jejunio » facta dicitur, intelligi debere factam ante septimi mensis imminens jejunium. Duos Ordines Romanos post Morinum, Menardum et alios, publici juris fecit noster celeberrimus Mabillonius ad sacras ordinationes spectantes, in quibus plura ad materiam pertinentia contineri ait idem harum rerum optimus judex. In priori autem notabile est episcoporum ordinationem ad diem Dominicam referri 106.0641B| pro capite; « alia vero die, quod est Dominica » ecc . » Ex his nescio an bene argui debeat posteriorem Ordinem, priori recentiorem esse, an potius diversimode actum in ordinationibus episcoporum, servata traditione, de qua Leo Magnus, ut « Sabbati vesperi, quod lucescit in prima Sabbati, vel ipso Dominico die, » ordinationes fierent . Constat saltem Leonis etiam tempore episcoporum ordinationes nocte quae Dominicam diem praecedit, factas. Jejunii Sabbati, quod in Ecclesia Romana antiquissimum fuisse aliunde constat, rationem habendam in ordinationibus Leo ipse ostendit epist.12 editionis Quesnellianae, loco a Mabillonio laudato in commentario, cap. 16. Verum hoc in primis ad caeterorum ordinationes referendum duco, quae jejuniorum temporibus fiebant; episcopos 106.0641C| ordinatos censeo, vel vesperi Sabbati, vel mane sequentis Dominicae, etiam cum Sabbato minime jejunabatur. Id obtinuisse certe Petri hujus temporibus, hic Agnelli locus ostendit.

II.

Statuas Theodorico regi Ticini et Ravennae positas noster laudat, narratque quae de Zenone imperatore vulgo ferebantur, cui primum Ravennae statuae equestris honor tributus sit. Suidas Leonis, qui Marciano successit, tempore, ait Indacum quemdam floruisse ea pedum pernicitate pollentem, qua brevissimo horarum spatio longiorem viam cursu metiebatur adeo praecipiti, ut per abrupta montium citissime ascenderet, descenderetque. Inde ortum puto vulgarem rumorem, quod idipsum Zenoni laudi verteret, quem propterea sibi generum assumpserit Leo, cuique «geniculorum patellae» (ut ait noster) deessent. 106.0642A| Lepida sane cursus velocissimi ratio, quam cum risu ineptiores etiam ossiologi ammettent, quandoquidem si ossa illa desint, cursui ineptus homo efficiatur. Ablatam a Carolo Magno Ravennatem, statuam, postquam ille Romae a Leone III pontifice novus imperator inauguratus fuerat, ante annos XXXVIII quam haec scriberentur, adjicit hic; ex quibus Agnelli scribentis tempora observavi in ​​praemissis ad carmina operi toti praefixa.

III.

Quod ait de Venetia a Langobardis occupata et invasa, intelligendum est non de inclyta Venetorum urbe, sed de Venetorum regione. Id aliunde quam ex Paulo Warnefridi Agnellus haud accepit. È autem, lib. II, cap. 14: «Igitur, inquit, Alboin Vincentiam, Veronamque, et reliquas Venetiae civitates,exceptis Patavio et Monsilicis, et Mantova, cepit. Venetia enim non solum in parvis insulis, quas nunc Venetias dicimus, constat, sed ejus terminus a Pannoniae finibus usque ad Adduam fluvium protelatur. Probatur hoc annalibus libris, in quibus 106.0642B| Pergamus civitas esse legitur Venetiarum. Nam, et de lacu Benaco in historiis ita legimus: Benacus lacus Venetiarum, de quo Mincius fluvius egreditur. » Venetiae igitur nomine regio, non urbs, intelligitur. Haec autem in aestuariis posita facilius quam Patavium, et Monsilex, ac Mantova, primum Langobardorum impetum sustinere potuit. Quod sequitur: « Absque bello expulsi sunt, » nullo modo historiae congruit, nisi aptetur regionis Venetae urbibus illis quae a Langobardorum incursibus liberae a Paulo dicuntur.

IV.

De Alboino uxoris dolo necato historiam narrat noster diversam nonnihil ab ea quam Paulus memoriae commendavit, lib. II, cap. 28, ubi narratur Rosmundam de rege opprimendo consilium iniisse cum Helmige regis schilpore, seu armigero, qui auctor fuit ut Rosmunda eadem Perideum virum fortem huic facinori patrando adhiberet. Id cum regina curasset, adjicitur Perideum negasse se tantum nefas admissurum, quare illa furtim vestiariae loco cum 106.0642C| Perideo concubuit, eumque per id ad necem regis patrandam adegit. Hinc Paulus ipse tradit Helmigem se uti Rosmundae maritum egisse, usque dum uterque Ravennae veneno sumpto occubuerit. Omnia noster de Helmige narrat, nec de Perideo habet quidpiam; et sane mirum si Perideus, qui cum regina concubuerat, quique facinus ingens ob id patraverat, patienter toleravit ut sibi Helmiges praeferretur. Illud ea in re mihi certum est facti hujus historiam aliunde quam a Paulo Agnello descriptam, qui etiam Alboini necem certo die consignat IV videlicet Kal. Julias, et Rosmundam cum Helmige Ravennam appulisse tradit Augusto mense, quod Paulus silet, licet stabiliendo tempori quo primum Alboinus regnare coepit admodum inserviat.

VITA JOANNIS ROMANI.

CAPUT UNICUM. Giovanni Patria. Basilica S. Severi finita, ac S. Severi corpus translatum. Eiusdem obitus. Sepulcrum et epitaphium ad oratorium SS. Marci, Marcellini ac Feliculae. 106.0641|

Giovanni Romano XXIX. Joannes gratia Dei interpretatur. Iste non de ovibus istis, sed Romana fuit natione. Hic mediocris statura, nec satis longam habuit, nec brevem tenuit. Optimus corpore, nec macilentus, nec multum pinguis Crispum [Crispus] capillis capitis, canitie mixtis. Post B. Petri amissionem, opus inconsummatum, quod reliquerat, id 106.0642D| est ecclesiam B. Severi confessoris iste consummavit, et usque ad effectum perduxit, et corpus B. Severi confessoris in medio dedicavit templo, mira magnitudine visibus ornavit. Sublatum est ab eo sanctum corpus de monasterio sancti Rophili, quod ad ipsius ecclesiae latus suffultum est virorum parte, et in media ecclesia collocavit. Temporibusque istius mense Januario apparuit stella cometis mane, et vespere, et in ipso mense praedictus defunctus est pontifex, et sydus recessit. Iste, ut dixi, Romae natus, ab ipsa sede, hic missus doctrinam apostoli instanter praedicabat, et ut omnes a peccato se averterent. 106.0643A| Postquam autem obiit hic beatissimus Joannes die 11 mense Januarii, sepultus est in ecclesia B. Apollinaris civitatis Classis extra muros in monasterio SS. Marci, Marcelli et Feliculae, quod ipse a fundamentis aedificavit, et tessellis decoravit, et omnia consummavit; et super valvas dicti monasterii versus metricos invenietis, continentes ita: Inclyta praefulgent sanctorum limina templi Marci Marcelli, Feliculaeque simul. Pontifices hos Roma coepit, haec martyr habetur, Horum Gregorius dat papa reliquias; Quas petit antistes meritis, animoque Joannes Parvula pro summis reddere dona parat Oraculum statuit tanta virtute repletus. Cujus ab auspiciis gratia constat (Rub.

, et exstat, opus. Qui bis septeno sacri diadematis anno Tractatu vigili, quo regit Ecclesiam: Hanc quoque regentem verendi (reverendi) culminis arcem

106.0643B| Fixit, et eventum traxit ad arbitrium. Miranda subito suspendens arte cacumen, Inflexum reparat parte ab utraque latus. Additur his meritis felix Smaragdus in aevum, Cujus in his titulis participatur opus. Sedit annos XVI, mens. I, muore XIX.

OSSERVAZIONI AD VITAM JOANNIS ROMANI. De Pallii usu nonnulla. Mappulae quid? Andreas, ad quem S. Gregorii epistola, minime episcopus. Frequenta Monachi Ravennae. Apocrisiarius Romanae sedis Ravennae. Joannes episcopus vindicatur a crimine scismatis, contra Rubeum, Blondum, Sigonium. Annus, quo aedes SS. Marci, Marcelli et Feliculae consecrata est.

IO.

Plura sunt quae Joannis hujus nomen celebre 106.0643C| effecere, quae omnia diligenter et praeclare collegit Rubeus. Mirum fere omnia Agnello omissa. Nil è de necessitudine, nil de quaestionibus super Pallii usum, quae eum inter et Magnum Gregorium intercessere. De hac re nonnulla in dissertatione de ecclesiasticae hierarchiae Orig. , et supra in Vitis Joannis Angeloptis et Maximiani; al plurale ex professo in praefatione. Id omne ex Regesto epistolarum S. Gregorii discitur, unde recentiores scribendi materiam sumpsere de usu pallii, prout quisque eorum causae semel electae patrocinari voluit.Illud ego crediderim, quod cum Joannis et Mariniani pietas satis comperta sit ex ipsis D. Gregorii litteris, et Mariniani cum maxime, quem idem S. pontifex ex monacho invitum Ravennati Ecclesiae praefecit, quandoquidem et cum eo quaestio eadem viguit, facile existimo vere a praedecessoribus episcopis pallium adhibitum in Litaniis, seu cum ad Ravennae ecclesias clero populoque sociati procedent orationis causa, unde religione ea ducti, qua quisque onesto vir sui muneris 106.0643D| decora tuetur, conati sint, quantum quidem licebat, pallii laudatum usum retinere. S. Gregorius autem, qui difficillimis licet temporibus Romanae Ecclesiae supremam auctoritatem tuebatur, et id agebat, ut una ecclesiasticae disciplinae regula per totum orbem vigeret, nec in scriniis ejus rei asserendae documenta inveniebat, monebatur autem id nequaquam consuevisse a S. sedis responsalibus, impediendum censuit. At ne jus alteri quaesitum laederetur, multa gravique moderatione idem Gregorius egit. Etenim Joanni huic, lib. IV, ep. 11, indulget, « ut donec subtilius veriusque aliquid cognoscatur in Litaniis solemnibus, id est die Natalitio B. Joan. Baptistae, et B. Petri apostoli, et B.Apollinaris martyris, atque in ordinationis episcopi Celebratione » Pallio utatur. « Reliquis festis cultui » praescribit, « ut in secretario, secundum morem pristinum, susceptis ac dimissis Ecclesiae filiis, induere 106.0644A| pallio sconfitto. » Denique juramenti per testis praestandi, quo veritas clucesceret, formulam ipse misit epist. ogni lib. V, quae est 33, et inscribitur: « Ad Castorium notarium, de usu pallii secundum morem antiquum Andreae Ravennati episcopo restituendo. » Inepte Andreae Ravennati huic episcopi titulus affigitur, qui nulli ejus nominis in Ravennati Ecclesia tributus fuit. In epistolae textu, quae Mariniano sedente data est, Andreas a Magno Gregorio Magnifici et Domni titulo ornatur. Haec autem virum illustrem exhibent, sed laicum, qui pro usu Pallii restituendo enixe apud Gregorium oraverat.Altera etiam quaestio acta fuit de mappulis, quas cum passim adhiberent Ravennates clerici, Romani, qui id sibi tantum licere contendebant, egerunt, ut earum usus Ravennae clero interdiceretur. Sanctissimus tamen pontifex concessit ut Ravennatis episcopi diaconi mappulis uterentur, quando cum episcopo procedebant, et ejus obsequii gratia, non alias. Mappulas autem hujusmodi strata equorum fuisse, quibus pontifice 106.0644B| procedente clerici Romani insidebant, monet Lantmeterus lib. P. de Veste clericali, cap. 18, et Ducangius confirmat in Glossar. Latino. ex Anastasio a Costantino.

II.

Amicitias quas inter Joannem et Gregorium intercessisse diximus commendat reliquiarum SS. Marci, Marcelli et Feliculae munus, qua de re plura Rubeus, lib. IV qui ex Agnello versus descripsit super Oratorii valvas positos, quod Joannes ipse construxerat a fundamentis, quodque monasterii nomine vocatur. Huic monachorum monasterium astitisse constat ex lib. X, ep. 9, ad Castorium notarium supra laudata. Castorio ea committuntur, quae ad quaedam ex legato seu testamento eidem monasterio relicta pertinebant. Monachorum itaque coetum oratorio illi a Joanne additum videtur, cum epistola illa data sit ind. 5, anno videlicet 602, Mariniano sedente.Frequentes autem Joannis et Mariniani aevo Ravennae monachos fuisse et plura monasteria 106.0644C| in Classe, ex diversis Gregorii epistolis, pro eorumdem indemnitate ac disciplina datis, constat. Qua proinde in re duo mirari subit, episcopos videlicet piissimos, quorum alter monachus et monachorum pater fuerat, in eosdem non admodum benevolos exstitisse, ita ut non semel monendi fuerint a sanctissimo pontifice, et continendi; nilque omnino Agnellum nostrum de monachis Ravennatibus seu Classensibus scripsisse uspiam in toto Pontificali libro.

III.

Cum autem notabilia plura ex Magni Gregorii epistolis adnotaverit Rubeus ad Ravennatem Ecclesiam spectantia, illud mihi non omittendum censeo, Ravennae videlicet S. sedis Romanae apocrisiarium degisse. Constat id quam maxime ex laudata ad Castorium epistola, cum in juramenti formula haec habeantur: « Sed hoc scio, et per memetipsum cognovi, quia ante tempora Joannis quondam episcopi, Ravennas episcopus, praesente apocrisiario sedis apostolicae illo, atque illo, illo atque illis diebus consuetudinem utendi pallio habuit, et non cognovi, quia 106.0644D| hoc latente, vel assente apocrisiario, usurpasset. » Porro sub Gregorii pontificatu Castorium primum, Joannem deinde subdiaconum eo munere functos; ex diversis ejusdem pontificis epistolis novimus. Conjiciebam coeptum Ravennam mitti apocrisiarium S. sedis Romanae, cum primum exarchi delegata veluti imperatoris potestate Ravennae fuere, at cum hic de veteris consuetudinis testimonio ferendo agatur, et non modo quaeratur an pallio usus sit Joannes, vel praedecessor ejus Petrus, sed episcopi Ravennates antiquiores, Ravennae existente « illo, vel illo, » apocrisiario, sequitur Magni Gregorii testimonio, ex veteri more qui ante exarchos obtinurat id urbi illi datum, ut apocrisiarius in ea resideret. Quidni a Gothorum regum tempore id inoleverit?

IV.

Operae autem pretium hic est Joannis hujus famae a quacunque sospettoe eximendae gratia, clarissimi Ravennatum scriptoris, sed et Caroli Sigonii 106.0645A| de Regno Italiae lib. I, cui in hac parte nimium fidisse videtur, hallucinationem exponere, revincereque. Quod Paolo, lib. III, cap. 27, et ex Paulo Blondus narrat, è perperam intellectum obtrudit lib. VI, pag. 180, et ex Paulo, qui nil tale docuerat, ait Ravennatum episcoporum, qui fastu insolenti laboraverunt, Joannem hunc antesignano fuisse. Quinimo non Pauli tantum, sed plerorumque sensum se referre ait, qui senserint hunc primum omnium Ravennatum episcoporum, qui defecerit asubjectione Romano pontifici debita, « et qui palam id tentaverit, multis Italicarum civitatum episcopis suam in sententiam adductis.Dum autem (ait idem) id in Severo Aquileiensi antistite experitur, spemque non dubiam gerit facile omnia ab illo, quod civis suus esset, et patriae dignitatem cupere existimaret, se impetraturum, contra reperit quam putarat Severum omnino renuentem, qui nec ullis rationibus adduci posset , ut contra divinum jus, ipsamque Ecclesiam Romanam omnium Ecclesiarum 106.0645B| matrem ac magistram, adeo impium facinus perpetraret. Hinc ait, vi per Smaragdum adhibita, Severum Ravennam pertractum cum aliis tribus episcopis, coactum cum Joanne communicare, quos regredientes ad propria, comprovinciales dubitantes an in comunionem ricettare deberent, exspectandam duxere Romani pontificis sententiam, « cujus est de haereticis » judicare, qua habita, coacta decem episcoporum synodo, Severus et tres reliqui episcopi, abjurata « haeresi » in suas sedes restituti sunt. « Gregorio deinde pontifice creato, inquit, Joannes archiepiscopus visus est resipuisse, tribusque Chalcedonensis concilii capitibus, a quibus antea abhorruerat, assensisse.» Sequitur, asseritque Blondum narrare rem contra se habuisse, Severumque « haereticum » effectum, conversumque Gregorii et Joannis opera, denuo in « haeresim » recidisse, et addit « se Blondo quam Paulo superiora scribenti libentius assentiri. » Mirum quam multimodis nel suo eretto Rubeus 106.0645C| deceptus, quod Paulum Aquileiensem diaconum non agnovit trium capitulorum defensoribus addictum, proindeque rem invidiosius narrantem, favereque Severo non quidem haeretico, sed schismatico. Qui tamen fieri potuit ut Paulum ipsum non audiverit expresse narrantem Joannem trium capitulorum damnatorem fuisse? Quis vero unquam scripsit Joannem Ravennatem episcopum primum qui tentaverit se a Romanae sedis auctoritate subducere, et Italicarum civitatum episcopos in suam sententiam adducere, ut hi magno numero esse Rubeus indicat, plerosque id affermare asseverans? Paolo 106.0646A| Warnefridi nil de his habet, vel de exspectato pontificis responso, antequam synodus cogeretur, sed e contra tradit Severum, qui Ravennae Joanni communicaverat, et damnationi trium capitulorum assenserat, revertentem ad sua, cum Joanne Parentino, Severo altero, Vindemioque episcopis, ac Antonio defensore , a synodo in Mariano collecta, ubi ipse « dedit libellum, inquit Paulus, erroris sui, quia trium capitulorum damnatoribus communicaverat Ravennae, » receptum esse.Id ipsum narrant schismatici episcopi in libello ad Mauritium imperatorem misso, cum ad Romanam synodum a Magno Gregorio vocarentur, et venire recusarent, quem Baronius exhibet ad annum 590, a Nicolao Fabro communicatum ex bibliotheca, ut putat, Pithoeana, ex quo sequentia describenda in hanc rem duxi: « Post hoc, ordinato in sancta Aquileiensi Ecclesia beatissimo archiepiscopo nostro Severo, quae contumeliae allatae sint, et quibus injuriis ac caede corporali fustium, et qua violentia ad Ravennatem civitatem 106.0646B| fuerit perductus atque redactus in custodiam, quibusque necessitatibus oppressus, atque contritus fuerit, potuit ad Domini nostri pias aures sine dubio pervenire. » Ruit itaque funditus «plerorumque, » qui tamen nulli inveniuntur, sententia nimis Joanni calumniosa, et constat eumdem pro scismaticis ad unitatem reducendis cum Smaragdo exarcho laborasse, et nil antiquius habuisse quam Romanae sedi subjici, quod Rubeus ipse agnoscit, vigente etiam de Pallii et mappularum usu cum Romano pontifice controversia.Errat autem toto, ut aiunt, coelo Rubeus, cum Joannem dicit desipuisse a tribus capitulis abhorrens, resipuisse vero, cum ipsis assensum praebuit, nec satis novisse videtur trium capitulorum historiam aliunde tritam; nam cum Romana Ecclesia trium capitulorum damnationi, demum Vigilio quintam synodum approbante, calculum adjecisset, sapiebat, qui a tribus capitulis abhorrebat, desipiebat inter schismaticos, qui assentiebatur 106.0646C| eisdem.

V.

Anno 589 quo Joannes episcopatus sui quartumdecimum agebat, SS. Marci, Marcelli et Feliculae Aedem finitam dedicatamque novimus ex nono versu ex appositis ad ejusdem praesulis Vitam. Ante duos annos tamen magna ex parte aedificatam fuisse arbitrar, cum Smaragdus exarchus dicatur postremos ejus operis sumptus pro parte suffecisse; Smaragdus enim anno 587 Romano novo exarcho locum reliquerat. Haec autem, quae fere ad rem chronologicam spectant, ex his quae in superiori dissertatione dicta sunt illustrantur

VITA MARINIANI.

CAPUT PRIMO. Mariniani genere et patria. S. Gregorii Pastoralis liber. In episcopos simoniacos insectatio. 106.0645|

Mariniano XXX. Iste Romana natione, rubea in se fuerat forma, tensa et longa facies, glavaneo fulgebat oculo, et in omnibus valde decorus, nepos praedicti Joannis praedecessoris sui fuit. A beatissimo Gregorio Romae consecratus, et ab eo hic missus est, et cum voluisset ex hac cathedra evadere, ne pontifex esset, dicebat se tanti honoris pondera implere non posse. Tunc beatissimus papa Gregorius coepit consolatoria verba reficere dicens: Ego propter te unum parvulum 106.0646D| libro facciam. Tene eum quotidianie prae manibus tuis; sempre in ipsum intende; observa verba illius libri, et esto securus ab omni formidine. Et scribens librum Pastoralem misit ei dicens: Frater charissime, propter te hunc feci librum, serva diligenter, sic edoce gregem tuum, sicut hic continetur. Sis cum sacerdotibus tuis et cum universa plebe, ut securus possis dicere in examinis die: Ecce ego, Domine, et plebs mea mecum. Et accipiens B. Marinianus erat quotidie legens in eo, et observans. Non fuit iste, ut caeteri, qui res Ecclesiae devorant pro episcopatus honore. Etiam alterius sumunt munera, 106.0647A| et debitores fiunt, et si contigerit orta intentio de duabus personis, sic mercantur sui honoris dignitatem, quomodo aliquem venundent. Et mittunt inter se exploratores, quantam ille largire pecuniam vult. Et cum renunciatur fortasse quingentos solidis, ille et deridet, quia pauci sunt. Ego, indagare, mille dabo. Interrogo: dicente Domino ordinatori meo . . . . . . . melius est illi mille solidi accipere, quam illi pauci. Nesciunt miseri, quia simoniacam haeresim sectantur. Et quomodo nesciunt, quando protestatur pontifex dicens: Vide ne per dationem, aut repromissionem, quia simoniacus es? Et ille vetat; non utrorumque suorum malorum consensum? Occulte tribuunt, et accipiunt, et palam omnibus negant. Cur non recordamini, miseri? Quod coram 106.0647B| hominibus negatis, patefiet coram divinis oculis, coram angelis, et archangelis, et coram principatibus, et potestatibus, coram thronis, et dominationibus, coram coelestibus exercitibus et virtutibus omnia occulta secreta ibidem publicabuntur. Vis pervenire ad culmen dignitatis? Conspice labores certaminis. Quid tibi prodest vestem induere pretiosam, cum anima sit diaboli laqueo capta? Num parum tibi videtur Ecclesiae tenere regimen? Si consideri vultis, episcopus plus est quam rex. Rex purpuratus, et auratus sedens in throno regali sempre de morte cogitat, gladii conscius, sempre ut effundat sanguinem, pensat. Episcopus vero de salvezzae animae, de impiorum poena sollicitus, et de paradisi gaudio.Videte quales inter utrumque, rex, ut 106.0647C| demoliatur corpora, episcopus, ut coronetur anima. Rex, ut captivos ducat ribelli, episcopus, ut emat captivos, redimat et absolvat. Iste, ut quieta nocte somnum ducat, ille nocte tota in laudibus persistat divinis. E quid plurale? Etiam et ipse rex episcopum, ut pro eo Deum deprecetur, rogat. ista sufficiente; satis de vobis dixi. Non monendum, sed ad memoriam revocandum. Iste qui non ex nostro fuit ovili videte quomodo [pie] tenuit archieraticam sedem, monitus apostolico dogmate.

CAPUTA II. Sincrona ex historia Mariniano. Ejus mors et epitaffio.

Istius igitur temporibus circa commorantes marina litora, maximeque in hac civitate Ravennae, 106.0647D| gravissima peste vastati sunt, et volutato anni circulo Veronenses cives valida mors consumpsit. Post hoc visum est terribile in coelo signum, et velut hostes sanguinei per totam noctem dimicantes, et lux clarissima lustrata est. Et ipso anno Theodepertus rex Francorum cum Lothario patruele suo bellum commisit, ejusque exercitus vehementer at tritus est. coenobium, quod situm est in castro Casino, nocte a Langobardis praedatum est tempore Bonifacii [ Leg Boniti, Bacch. ] abbatis. Capta est inter haec Agilulphi regis filia cum Gudeschalcho viro suo ab exercitu Callinici patricii de civitate Parmense, et in hanc urbem Ravennae capti ducti sunt. Hic Quoque 106.0648A| antea privatus Smaragdus patricius ordinatus est, qui postea ab honore patriciatus a Callinico abjectus est, et ipse sibi dignitatem assumpsit. Tunc Ravennenses cives indignati, projecto Callinico temerario, Smaragdum in locum pristinum restituerunt, Mauritius vero Augustus post 21 annum imperium tenuit cum suis filiis Theodosio, et Tiberio, et Constantino, a Phoca ipsius stratore, qui fuit Prisci patricii, occiditur. Igitur, ut diximus, semper bellum fuit inter Ravennenses et Langobardos, et discordia grandis propter filiam suam, quae capta a Ravennatibus fuerat. Et propter ipsam iram civitas Cremona a praedicto capta, et destructa est rege, et Mantova nimis vexata est, et disrupta. Regnante Phoca anno secundo indict. 8, beato Gregorius migravit 106.0648B| ad Dominum, successitque ei Savinianus; fuitque in ipso tempore validum frigus; messes vero vastatae a muribus sunt, et aliae percussae uredine; et in eodem anno in populo fames valida, quia frugalitas omnis parva et rara inveniebatur, sicut nunc est temporibus nostris. Idcirco hoc factum est, ut indicium amissae praedicationis de morte B. Gregorii a Deo per ipsam famem validam ostenderetur, quia cibus animae praedicatio divina est, corporis vero omnis frugalitas. Igitur, ut diximus, mortuus est hic beatissimus die X Kal. Novembris, et sepultus est in ardica B. Apollinaris extra muros Classis cum multis lamentationibus, et est ibi epitaphium exaratum ita: Santificus semper monitis, memorande sacerdos, Hoc positus tumulo, Mariniane, jaces. Corpore defunctus, tamen est tua fama superstes, 106.0648C| Artus obit terris, lux tua facta tenet. Moenibus hic veniens Romana antistes ab urbe, Tutata est precibus sancta Ravenna tuis. Cuncta salutifero disponens tempore secla, Te pius in populo Christe rogante dedit. Quod tamen his templis meruisti sumere busta, Te placuisse Deo, tanta sepulcra probant. Utque vizi Christi gessisti rite sacerdos; Ipsius inque locis sit tibi sancta quies. Sedit ann. . . . . . . . Uomo . . . . . . . muore . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM MARINIANI. Marinianus monachus et presbyter. An abbas cellae fratrum? Liber Pastoralis Joanni, scriptus non mariniano. Qua occasione scriptus. Argumenta epistolarum omnium D. Gregorii ad Joannem et Marinianum scriptarum.

IO.

Agnellus Marinianum Joannis praedecessoris nepotem 106.0648D| dicit, quod aliunde ignoratur, tacet monachum cum D. Gregorio, quod ex S. pontificis testimonio certum est. Lib. IV, epist. 45, ad Andream scholasticum, monachus dicitur, ex monacho presbyter, et munus episcopi refugiens. « Tandem, » inquit Magnus Gregorius, « his improbatis, » Donato videlicet, et Joanne, « venerabilem virum, fratrem presbyterumque Marinianum, quem diu mecum didicere in monasterio conversatum . . . . . . . petiverunt; cui refugienti diversis modis vix aliquando potuit suaderi, ut eorum praeberet petizioni consensum, » et sequuntur multa ad Mariniani commendationem exarata. Cogitavi aliquando an hic Marinianus idem fuerit, qui nominatur cellae fratrum Romae praepositus, de quo Gregorius ipse lib. io, epista.54, ad Petrum subdiaconum; at diversus visus est, siquidem ille qui abbas, sive praepositus, cellae praedictae fuit, ille ipse videtur cui Gregorius scribit de ecclesia S. 106.0649A| Gregorii restauranda. Porro quod noster tradit D. Gregorium, ut Mariniani animum erigeret, librum Pastoralis scripsisse, non potest approbari, cum liber in editis ac ineditis Joanni episcopo inscribatur, et in praefatione scribendi inde occasio nata dicatur, quod Joannes Gregorium reprehenderit, quia delitescendo a Pastorali onere se subducere fuga studuerat. Porro Gregorius librum a se ob id scriptum ait, ut qui oneribus dignitatum caret, ea ne incautus expetat, qui incautus expetiit adeptum se esse timeat; argumentum plane aptius, quod ambientem retrahat, quam quod marinianum oneri subeundo alliceret. Noster itaque hic se prodit, et in libri ejus lectione omnino hospitem, et a vulgi rumoribus deceptum.

II.

Plura ad Mariniani Vitam illustrandam ex epistolarum Magni Gregorii Regesto congessit Rubeus lib. IV, plura et Carolus Sigonius in eximio illo de Regno Italiae opere. Ipse ad Joannis et Mariniani Vitas absoluti commentarii loco esse posse reor, si compendiose epistolarum earum quas utrique conscripsit 106.0649B| Magnus ille pontifex breviarium hic subjiciatur. Id eo opportunius fiet quo in horum episcoporum Vitis conscribendis negligentius se gessit noster, qui alias plura posteris commendanda ex his epistolis desumere debebat. Serie epistolarum D. Gregorii Magni ad Joannem et Marinianum Ravennates episcopos, et earum quae quovis modo ad eorumdem Acta pertinent.

  
Ex lib. io, ep. 35 ind. 9 post mensem Martium anni 591.

  Maurilio gloriosus vir, et expraefectus innocens, ob calumnias illatas intra septa ecclesiastica morabatur. Gregorius eumdem Joanni episcopo plurimum commendat, ut absque oppressionis periculo apud Georgium praefectum rationes reddere queat.

  Ex lib. II, ep. 22, ind. 10, mense Giulio anni 592.

  Laudatur Joannes episcopus, quia Castorium Ariminensem 106.0649C| praesulem infirmum non modo visitaverat, sed intra Ravennatem urbem susceperat. Illum ob petentium importunitatem a se ordinatum dicit pontifex. Praecipit ut, si fieri potest, Romam mittatur. Episcopos ad suam metropolim pertinentes, non valentes ob impedita itinera ad se venire, Ravennati episcopo commendat, ita tamen, ut Ravennam pro eorum causis minime evocentur, ne difficillimis temporibus vexatio augeatur. Si sint tamen, quae reprehendi mereantur, illos litteris moneat Ravennas episcopus; graviora vero ad se referantur.

  Ex lib. II, ep. 28, ind. eadem.

  Litteris his ad Joannem datis quaestionem inter Viulandum et Gavimianum diaconum vertentem brevi manu expediendam praecipit.

  Ex lib. eodem, ep. 32, ind. eadem.

Gregorius ob id se Joannis litteris non respondisse ait, quia Agilulphi, quem Arnulphum dicit, Langobardorum 106.0649D| regis hostilis in Romanos furor, se ea moestitia affecerit, ob quam in colicam inciderit. Agnoscit Ravennatis episcopi erga se amorem, succurrere cupientis, sed minime valentis. Laudat acta scriptaque contra schismaticos Histriae episcopos, seque Mauritio jubenti, ut a praedictis compellendis cessaret, libertate apostolica scripsisse ait. Romanum patricium ferendum suadet, et agendum, ut ad breve saltem tempus induciae cum Agilulpho fiant, id paucitate militum suadente. Monet ordinatum semel rursus ordinari non debere, sicut nec baptizatum baptizari; sed si quis cum levi culpa ad sacerdotium venit, poenitentia imposita, debere in ordine collato permanere. Agilulphum cum Aroge Neapoli imminere ait.Eleemosynam Severo schismatico, cujus civitas incensa fuerat, minime mittendam dicit, quod ille muneribus rem suam apud imperatorem tueatur; potius Fanensi civitati succurrendum misso 106.0650A| Claudio abbate cum pecuniis, quarum summam Joanni decernendam relinquit. Natalem episcopum resipuisse laetatur, Malchum item episcopum rationes reddere jubet, antequam proficiscatur.

Ex lib. II, ep. 54, ind. 11 mense maio ann. 593.

 Joannes a Castorio Ravennam veniente Romanae Ecclesiae notario monitus de pallio nonnisi certis diebus ferendo, id aegre tulerat. Gregorius ob id eumdem rursus per epistolas monet, ac praecipit pluribus, ut mos aliorum metropolitanorum osservtur, nisi privilegium singulare a Romana Ecclesia obtentum exhibeatur. Moderati animi rationes inculcat. Ait se privilegium hujusmodi in scriniis quaesitum minime reperisse, at potius exstare nonnulla, quae obstent; sed nec consuetudine probari ait. Prohibet ne pallium in publicis Litaniis ferat, sive ante fratrum dimissionem eo in secretario utatur. Sacerdotum criminosorum causas, vel Ravennae a Joanne finiendas, vel sacerdotes eosdem compellendos, 106.0650B| interdicto sacri ordinis exercitio, ut Romam veniant. Circa mappularum usum, indulget ut diaconi episcopo procedenti obsequentes easdem adhibeant.

Ex lib. II, ep. 55, ind. eadem.

Joannis episcopi Ravennatis epistola, qua summa animi moderatione se tuetur, qui non superbiae fastu, sed suae Ecclesiae zelo, pallii usum pro suorum praedecessorum more sibi deberi crediderat. Caeterum se erga Romanam sedem summo, ut par erat, obsequio duci ait, in cujus sinu enutritus fuerat, et pro qua multorum invidiam ac indignationem offenderat. Se nil novi ausum fuisse, sed illud egisse, cujus consuetudo Ravennatum omnium testimonio commendabatur. Queritur, et peccatorum suorum causa accidisse lamentatur, quod post tot labores et angustias, quas intus forisque pro Ecclesia Romana sustinuerat, tales vices rependantur. Sperat tamen futurum fore ut pontifex patris more post correptionem acrius adhibitam, blandiatur, et privilegia non 106.0650C| modo confirmet, sed augeat. Romae etiam Ravennates clericos mappulis usos adjicit, qua de re Romanos ipsos testis appellat. Orat denuo ut privilegia Ravennatis Ecclesiae serventur, quae Romam misit; interim se ab usu pallii abstinere, quousque quid super his pontifex decernendum censeat, intellexerit.

  Ex lib. III, ep. 37, ind. 12, mense Giulio, anno. 594.

  Ad Constantium episcopum Mediolanensem haec scripta est epistola, in qua, praeter alia, cum plurimis admirationi seu scandalo esset, quod Constantius inter missarum solemnia Joannis Ravennatis nomen recitaret, is ne id agat admonetur, quandoquidem nec Ravennas episcopus Mediolanensem nominat, et illud absque nonnullorum scandalo fieri minime potest.

  Ex lib. IV, ep. 1, ind. 13, ante gennaio. , anno 594.

  Cum in monachorum monasteria clerici, et laici nonnulli eo ductu spiritu venirent, ut caeteris 106.0650D| praeficerentur, pontifex hac ad Joannem epistola cavet ne id fiat, et quod factum est emendetur.

  Ex lib. IV, ep. 11, ind. eadem, mense Octobri, anno 594.

  Joannem ob usum pallii in Litaniis inibitorium dolentem, petentibus exarcho et Ravennae proceribus, consolatur Gregorius, indulgetque ut juxta Adeodati diaconi exhibition testimonium, illo interim utatur in die Natalitio B. Joan. Baptistae, B. Petri apostoli, ac B. Apollinaris, et in solemnitate ordinationis suae; in secretario vero, dimissis Ecclesiae filiis.

  Ex lib. eodem, ep. 15, ind. eadem.

  Joannem reprehendit, quod aliud loquatur, aliud scribat, servis suis imponat, et calumnietur, non incumbat disciplinae ecclesiasticae promovendae, pallio extra ecclesiam uti praesumat. Addit se Ravennatem 106.0651A| Ecclesiam fovere, qui diacono Ravennati locum auxerit, et Constantinopolim scripsisse, ut circa pallii usum quid caeteri metropolitae consueverint edoccatur. Monet iterum.

  Ex lib. eodem, ep. 18, ind. eadem, mense Decembri, anno eodem.

  Speciosus presbyter a Joanne episcopo in monasterium relegatus, resistebat fretus exarchi potentia. Exarchum monet Gregorius, ut episcopo liberum sit uti jure suo, et ne auxilium praestet sanctimonialibus ad saeculum reversis.

  Ex lib. eodem, ep. 20, incriminato. eadem, mense Februario, anno 595.

  Obitum Joannis episcopi sibi per relationem significatum pontifex dicit; Severo proinde Ficoclensi Ravennatis Ecclesiae visitationem delegat, quam agat ita, ut nil eidem vel clero detrahatur.

  Ex lib. eod. , ep. 22, ind. leggi.

  106.0651B| Ad Ravennates data est, ejusdem argumenti, ac superior.

  Ex lib. eod. , ep. 23, ind. leggi.

  Castorium monet, ne post obitum Joannis, de quo dolet, novi episcopi electio ob pecuniam fiat, sed meritis inspectis. Sive autem unus, sive duo electi fuerint, quinque de prioribus presbyteris, et quinque de diaconibus simul Romam ad se venire jubet; de clericis vero praeter eos qui venire deliberant, si quos alios Castorius necessarios existimet, transmissiontat.

  Ex lib. eod. , ep. 44, die 5, mensis Junii, indict. eadem.

  Acta synodi Romanae, in qua subscribit statim post Gregorium Marinianus episcopus civitatis Ravennae.

  Ex lib. eod. , ep. 45, ind. leggi.

  Andreae scholastico narrat pontifex exarchum 106.0651C| commendasse Donatum archidiaconum, Joannem vero presbyterum electum, se utrumque rejecisse, priorem ob acta non probanda, alterum quia Psalterium nesciebat; Marinianum presbyterum sibi quondam in monachatu socium petitum, sed refugientem se probasse, et episcopum Ravennae, ordinatum plurimum commendat.

  Ex lib. eod. , ep. 54, incriminare, ead. , mense Augusto

  Mariniano pallium concedit ea ratione, ut eo utatur in ecclesia sua, dimissis filiis, a salutatorio procedens ad missarum solemnia, peractis vero missis in salutatorio pallium deponat. Extra ecclesiam id indulget pro quatuor anni diebus, ut Joanni concesserat. Confirmat privilegia Ravennatis Ecclesiae.

  Ex lib. V.ep. P. , incriminare. 14, anno 595.

  Clerus Ravennas, testamento condito, Joannem ecclesiae eidem ofecisse, questus fuerat. Leggere igitur 106.0651D| ripudiata haereditate praejudicium omne ablatum fuisset, decernit nihilominus ut quae ad ecclesiam pertinent, quaeque in episcopatu adeptus fuerat testator, ecclesiae tribuantur; quae vero ante episcopatum possederat, eorum censeantur quibus legata fuerant. Mariniano scripta est epistola. Adjicit suum effectum sortiri debere legatum monasterio S. Apollinaris a Joanne constructo, quod vivens confirmandum petierat.

  Ex lib. eod. , ep. 2, ind. leggi.

  Ravennatibus asserit Marinianum pro S. Chalcedonensi synodo stare, et praecedentes oecumenicas venerari.

  Ex lib. eod. , ep. 24, ind. leggi. Novembre.

  Conquerebantur clerici Ravennates causam vertentem inter Ecclesiam et Claudium abbatem, Romam delatam. Gregorius id jure factum censet, quod 106.0652A| Claudio se a Joanne Mariniani praedecessore laesum diceret, riteque ad Romanam sedem quaestionem deductam. Ita et in civitate regia Joannem presbyterum contra Joannem Constantinopolis episcopum secundum canones ad Romanam sedem recurrisse, Romaeque in causa judicatum. Marinianum monet ut spatham quam Petrus Diaconus Ravennae reliquerat per Secundinum et Castorium Romam mittat.

  Ex lib. eod. , ep. 28, incriminazione. leggi. , mense Marzio, anno 596.

  Mariniano roganti quae monachorum monasteriis praejudicium inferebant, negat petita, eumque monet ut eadem foveat, defendatque, nec sinat a clericis laicisve in ullo molestia affici. Indulget ut Romanum et Dominicum clericos, qui sine benedictione ausi fuerant Roma discedere, rilassare possit.

  Ex lib. eod. , ep. 29, ind. leggi. , Aprile mense.

  106.0652B| Secundino de pace Agilulphi scribens, jubet Marinianum increpet cum eleemosynas minime praebeat, queriturque eumdem suis litteris minime respondisse.

  Ex lib. eod. , ep. 30, ind. eadem.

  Dati Ad Ravennates. Excommunicatione innodatur, qui nocte furtim libellos contestatorios contra Castorium posuerat.

  Ex lib. eod. , ep. 33, ind. leggi.

  Andreas, qui Magnifici et Domni titulis decoratur, instaverat ut juxta veterem consuetudinem episcopus Ravennas in Litaniis publicis usum pallii haberet. Decernit pontifex ut Castorius testis juratos ad corpus B. Apollinaris super ea re audiat, et formulam juramenti praescribit.

  Ex lib. VII, ep. 39, ind. 15, mense Giulio, anno 597.

  Marinianum monet ut episcopum ordinet in Corneliensi 106.0652C| Ecclesia in locum lapsi.

  Ex lib. eod. , ep. 40, ind. leggi.

  Praecipit ne clerici quovis praetextu in monasteriis degant, et si monachus ad clericatum, vel ad ordinem sacrum promoveatur, nullam exinde in monasterio habeat potestatem. Petit qui Romam veniat, cuique monachos tradat in monasteriis Ravennae mansuros.

  Ex lib. VII, ep. 18, ind. 1, mense aprile anni 590.

  Ad Marinianum, ut supra relata data est, continetque privilegia pro monasterio SS. Joannis e Stephani in Classe.

  Ex lib. eod. , ep. 19, ind. leggi.

  Eidem Claudium abbatem commendat

  Ex lib. eod. , ep. 21, ind. leggi.

  Eidem uxorem Joannis commendat, quae in controversam suae conditionis vocabatur.

  Ex lib. VII, ep. 9, ind. 2, post settembre. , anno 598.

  106.0652D| Callinico exarcho scribit se Mariniano significasse quid de Capritana insula statutum sit.

  Ex lib. eod. , ep. 10, ind. leggi.

  Joannes quidam veniens de Pannonia in castello Novas, cui insula Capritana quasi per dioecesim conjungebatur, fuerat ordinatus, qui tamen ab Histrico episcopo violenter expulsus a sede, alio ordinato, permissus est in insula degere. Is nolens scismati adhaerere, petierat cum sua plebe uniri catholicae Ecclesiae, et postmodum resilierat perseverante plebe nella sua petizione. Jubet Gregorius ut Marinianus videat an episcopus ad unitatem redire velit; si nolit redire, ordinet alium, et insulam in sua dioecesi habeat, usque dum Histriae episcopi scismati abrenuntient. Agat etiam ut Callinicus haec imperatori referenda curet, quod se egisse ait per Anatolium. 106.0653A| Demandat Maximi causam, et, si ita res exigat, Constantium Mediolanensem secum in judicem asciseat, ut cognoscatur an ille rito sit ordinatus, vel in simoniacam haeresim lapsus.

  Ex lib. eod. , ep. 50 seg 84, ind. leggi. post Januarium, anno 599.

  Imminente electi Ariminensis episcopi, Mariniano committitur, ut in electi merita et in electiem inquirat.

  Ex lib. eod. , ep. 51, alias 85, ind. leggi

  Clero plebique Ariminensi praecipit ob episcopi infirmitatem, alterum eligi debere, electumque Ravennam perduci ad Marinianum, qui testimonium pro electo, Romam et ipse veniens, perhibeat.

  Ex lib. eod. , ep. 69, alias 103, ind. leggi.

  Constantio episcopo Mediolanensi Maximi Salonitani episcopi causam demandat, quam Mariniano 106.0653B| commiserat.

  Ex lib. eod. , ep. 77, alias 111, ind. leggi.

  Florenzio Ravennas diaconus testatus fuerat episcopos Ravennae consuevisse pallio uti in omnibus Litaniis; Gregorius hac ad Castorium data ait se oppositum intellexisse, ac idipsum elici ex Joannis quondam episcopi litteris, in quibus dicitur ex prisca consuetudine Ravennates metropolitas pallium induisse in Litaniis solemnioribus, et Adeodatum diaconum dixisse id factum in quatuor vel quinque solemnibus Litaniis. Sibi itaque perscribi vult quot Litaniae solemnes consueverint celebrari, quae majores vocabantur. Castorium tamen monet, ne id exquirat a clericis, sed ab aliis nulli parti addictis, ut veritate comperta Mariniani animum consoletur.

  Ex lib. eod. , ep. 80, alias 114, ind. leggi.

  Mariniano, qui id per Castorium petierat, committitur, ut si Maximus Salonitanus episcopus ad 106.0653C| corpus S. Apollinaris se purgaverit a reatu simoniacae labis, et aliorum, praestito sacramento, impositaque poenitentia, si opus sit, absolvatur. Ait pontifex se ratum habiturum quod iis in rebus Marinianus decreverit. Sequentes binae epistolae ad Castorium, et Maximum ejusdem sunt argumenti.

  Ex lib. eod. , ep. 99, alias 133, ind. leggi.

  Mariniano commendantur scismatici ad unitatem Ecclesiae reversi

  Ex lib. eod. , ep. 100, alias 134, ind. leggi.

  Incolis Capreae, sive Capritanae insulae significat se Mariniano demandasse quid facto opus sit, si eorum episcopus schismaticus ad unitatem venire renuat. Haec cum ejusdem sit argumenti ac 10 ind. 1, vel haec ad praecedentem annum, vel illa ad hunc spectat.

  Ex lib. eod. , ep. 130, alias 164, ind. leggi.

  Maximo Salonitano, qui se plene purgaverat ab oppositis, pallium mittit.

  Exlib VIII, ep. 8. , ind. 3, anno 600.

  Mariniano Joannem praefectum, hujusque uxorem, quae Romam perducatur, commendat.

  Ex lib. eod. , ep. 9, ind. leggi.

  Petrus quidam nequam sanctimonialem a monasterio abstraxerat, quam apud se retinebat. Urget pontifex Marinianum ut facinus puniat, promittens se auxilio adfuturum et, si opus sit, Constantinopolim scripturum.

  Ex lib. IX, ep. 2, ind. 4, anno praedicto, ante dicembre.

  106.0654A| Florentium, sive Florentinum, diaconum miserat Marinianus Constantinopolim, ut patrimonium Ecclesiae Ravennatis in Sicilia summo detrimento affectum restitueret. Gregorius Marinianum monet se Anatolio commendaturum Florentium. Indulget ut quemdam ad sacrum ordinem promoveat. Indicat aliquid a se commissum, quod Marinianus neglexerit.

  Ex eod. lib. , ep. 3, ind. leggi.

  Anatolio Florentium diaconum commendat.

  Ex lib. eod. , ep. 4, ind. leggi.

  Alexandro presbytero patrimonium Siciliense Ecclesiae Ravennatis, cui restituendo in Siciliam Joannem Diaconum miserat, plurimum commendat.

  Ex lib. eod. , ep. 28, ind. leggi. , ann. 601.

  106.0654B| Marinianum vomitu sanguinis laborantem, Gregorius epistola amoris et existimationis argumentis referta hortatur, ut, disposita Ecclesia, Romam veniat, ubi ab aegritudine curetur; interim a jejuniis, vigiliis, aliisque hujusmodi abstineat.

  Ex lib. X, ep. 5, ind. 6, anno 602.

  Mariniano Maurentii homines commendat. Sequens ejusdem argumenti epistola ad Theodorum curatorem.

  Ex lib. eod. , ep. 9, ind. leggi.

  Castorio mandat ut, si quaedam monasterio SS. Marci, Marcellini et Feliculae donata fuerunt, donatio teneat.

  Ex lib. eod. , ep. 22, ind. leggi.

  Defuncto Claudio abbate, agebatur de alterius electe. Praecipit itaque Gregorius Joanni subdiacono, ut Optimus probetur, et a Mariniano ordinetur, cui id oneris incumbat e monasterio peculiaritatis 106.0654C| vitium exstirpandi.

  Ex lib. XI, ep. 27, ind. 6, mense febr. anni 603.

  Praecipit ut Bonifacius ad se Joannem Ravennatem clericum mittendum curet.

  Ex lib. eod. , ep. 34, ind. leggi. , Marzio.

  Praecipit Mariniano ut sibi in phthisi consulat, et cum noverit se convaluisse, indulget ut semel vel bis in hebdomada jejunet. Monet tamen ne nimis valetudini fidat, praevidetque morbum sopitum, non curatum.

  Ex lib. XII, ep. 1, ind. 7, Octobri mense, anno eodem.

  Fortunatus ordinatus fuerat abbas SS. Laurentii et Zenonis in Cesenati castro a Natali quondam episcopo. È un Natalis successore Concordio, nulla causa existente, remotus ab officio fuerat. Jubet pontifex, re perspecta, in pristinam dignitatem 106.0654D| a Mariniano restituatur.

  Praeter haec commodi gratia hic ex Regesto Magni Gregorii collecta, exstat concilium Romanum, sive Lateranense tertium in conciliorum collectionibus, in quo constitutum habetur pro monachis datum Non. Aprilis, ind. 3, alibi 4, in quo ex Codice manoscritto coenobii Flaviniacensis in Burgundiae ducatu, « Marinianus Ravennas episcopus » subscribit. In eo constituto tamen eadem fere continentur quae leguntur supra, ep. 18, lib. XVII, ind. 1. Caeterum Marinianum Romae fuisse ind. 3, vel 4, vel toto fere tempore quo sedit, inverisimile fit ex superiorum epistolarum serie.

VITA JOANNIS.

CAPUT UNICUM. Perpetua in sui temporis vitia insectatio est. Joannis sepulcrum indicatur, et sedis tempus. 106.0655|

Joannes [terzio] XXXI. Hic plenus corpore, pulcher forma, pinguis facie, magnos habens oculos, alacri vultu, decorus aspectu. Iste non ut dominus, sed ut pius pater ovium fuit, mansuete cum eis vixit, ab omnibus dilectus, irreprensibilis vir, pater orphanorum, viduarum lacrymis consolator, pupillorum defensor, egenorum tributor, elisorum erector, compeditorum absolutor, et omnium bonorum sectator, magis in Dei laudibus gloriosus. Oh qualis iste! et quales modo sunt! Non laniavit oves, sed de fructu gregis sempre erat sua refecta mensa, et comedebat in laetitia exsultans cum sacerdotibus 106.0655B| et universa plebe. Sed tales hodie non sunt. Ergo quale sole? Nonne sunt episcopi, ut illi, et accipientes Spiritum sanctum in hora ordinationis, sicut et ipsi, et sunt episcopi similiter sanctificati? Sed multo magis dissimiles ab illis, quia illi pro ipsorum animabus partem rerum maximam suarum Ecclesiis obtulerunt, et Ecclesias inclytaverunt; quotidie cum lamentationibus preces Deo dabant, et captivos redimebant, et pro talibus beneficiis peccata expiabantur, et quotidie in orationibus misericordem Dominum deprecabantur. Modo vero non sunt tales isti, ut illi. Sunt nonnulli qui tali dono quondam Ecclesiae concesso canes nutriunt, pauperes projiciunt, aucupes gubernant, accipitres fovent, et scurribus delectantur [scurriles delectantur cantus], sacerdotes projiciunt, 106.0655C| officiales ecclesiae repellunt, et omnes suffocant ecclesiae coetus, et, quod pejus est, venundant frumentum ecclesiae, et oleum, et humida [legumina et] vina, et faciunt ex illis pondera argenti, et auri, dabuntque principibus, ut potestatibus, ut demergant sacerdotes suos, etiam plebem universam. Illi, ut superius audistis, tribuebant ad redimendum, isti nunc modo ad interimendum. Non sunt memores sermonis illius prophetae, qui ait: Principes tui in medio tui sicut leones rugientes, atque animas comedentes per potentiam. Qui sunt isti principes nisi miseri episcopi, qui res Ecclesiae deglutiunt, et sacerdotes suos spernunt, per occasioni res eorum auferunt, et nulla illis solatia impendunt, sed etiam quod illorum est auferunt, [ex ope] Ecclesia non 106.0655D| partecipante, sed sua perdunt? Audite improprium vestrum, Salomonis verba: Leo rugiens, et ursus esuriens, princeps superbus super populum humilem. Cur non recordamini, inspectores episcopi, Ecclesiae praesules, quod in Evangelio dicitur, quia qua hora nescitis Dominus vester venturus est? Cur non pie vivitis, et datis exemplum videntibus [viventibus], 106.0656A| ut ex vobis doctrinam sumant, et pie in Christo vivant? Si autem aliquem corripere volumus, statim impropriant nobis vocem derisionis plenam: Tu quis es? Melior è illo et illo episcopo? Ego vidi illum talem inspectorem dantem de sua mensa panem canibus; vidi talem correntem cum equo secus canes et lepores; vidi illum manibus suis tenentem accipitrem; et tu mihi praedicas? Ecce cum talia et his similia audimus, confusi ab ipsis recidimus. Dicite mihi, inspectores, unde divitias habetis? Nunquid ex vestris parentibus? Non; sed ex dimissione hominum mortuorum Ecclesiae ditatae sunt. Pro qua igitur causa ipsi dimissionem fecerunt, nisi ut eorum animae [animas] per vestras intercessiones mundaret et ablueret Deus.Quare sanctorum Patrum 106.0656B| regulam transgredimini, et relinquitis quae praeceperunt, dicentes: Episcopi rebus Ecclesiae tanquam commendatis, non ut propriis, utantur. Dicite mihi, cum egressi fueritis de corporibus vestris, si non ipsi querelaverint adversum vos, et dimiserit vobis Deus hoc peccatum? Etiam si illi dederitis eleemosynam ex ipsis rebus, quam mercedem habebitis? Non ex vestra substantia, sed de praedecessorum anima. Sicut enim dominus qui vocat villicum suum, et jubet illi ut dispendio familiae suae det centum modia tritici, et ille aliquantum teneat sibi, et non omnia expendat, et qui sunt extrinsecus annunciaent domino suo, de eo quod non tribuit totum, sed fraudulenter tenuit, flagellatus a domino, qui removeat eum a villicatu, aut foras projiciat, aut quod 106.0656C| omissione non explevit, mittatur in carcerem; ita et de vobis talem protulit evangelista sententiam dicens: Quod si dixerit servus ille in corde suo: Moram faciet dominus meus venire, et coeperit percutere pueros, et ancillas, edere, et bibere, et inebriari; veniet dominus servi illius in die qua non sperat, et hora quam nescit, et dividet eum, partemque ejus cum infidelibus ponet. Miseri! de vobis dicta sunt, qui Ecclesiae regimen suscepistis, qui irreprensibiles esse debetis absque ulla macula; et cum rapti fueritis a morte in tali negligentia, qualis perditio est, cum episcopus rapitur ad supplicium, et populares invitantur ad regnum? Sed, patres mei, caute agite, quia dies Domini veniet sicut fur.In vice apostolorum sitis, illorum tenetis cathedras, per illorum 106.0656D| vie discurrite; ut in eorum ordine connumeremini. Sed hic beatissimus Joannes, qui pontificium humiliter rexit, omnes vitae suae laetos duxit dies. Rexit in pace Ecclesiam suam divina implens mandata. Obiit corpore, et sepultus est, ut aestimo, in ardica B. Apollinaris. Sedet ann. V, uomo. X, muore XVIII.

VITA JOANNIS.

CAPUT PRIMO. Classis opibus Ecclesiae redempta tribus vicibus. Moralia rursus ad episcopos. 106.0657|

Joannes [quartus] XXXII mansuetus, et humilis vir, sapiens corde, prudens in verbis, pulchra habuit eloquia, onestàm duxit vitam, moresque bonos de mellito sermone. Praedecessorum suorum ammonitiones inlaesas, et incolumes custodivit. Hic autem, aiunt quidam cives, civitatemClassis ab hostili populo ope multa Ecclesiae tribus vicibus emit; non solum civitatem, sed et habitantes in ea, cum suburbanis suis omnibus, ut factum suum emit. Nam observans evangelica verba, quotidie intendebat quod dicitur: Discite quod est, Misericordiam volo, et non sacrificium. Audite igitur per prophetam: 106.0657B| Nunquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo? Audite [Audi et] alium prophetam Isaiam filium Amos: Cum extenderitis manus vestras, avertam oculos meos a vobis, et cum multiplicaveritis preces, non audiam. Quarto? Ubi est gloria Domini? Invocabis [Ergo David. Invoca] me in die tribulationis tuae, eripiam te, et magnificabis me. Certe et alter propheta: In die tribulationis clamabunt, et exaudiam. Modo qui? Ubi ergo Isaia vaticinium, quod dixisti: Haec dicit Dominus: Cum deprecatus eum fueris, adhuc te loquente dicet: Ecce adsum? E [Et e] contrario dicit: Avertam oculos meos a vobis. Una vox laetificat nos, alia contristat. Et quare nos non exaudiet Dominus [Deus] invocantes se? Immo exaudiet, sed moriemur. Audi: Quarto 106.0657C| manus vestrae sanguine plenae sunt? Lavamini, mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis; quaerite judicium, subvenite oppresso, defendite viduas, et venite, et arguite me, dicit Dominus. Et iterum: Veh qui justificatis impium, et pro munere condannatos justum. Veh qui dicitis bonum esse malum, et malum bonum dicitis, quia non est impiis gaudere, dicit Dominus. Sed si auferas a te omne vinculum iniquitatis, et verbum murmurationis: et da esurienti panem tuum ex animo, et animam humiliatam satiabis. Et Isaias dicit: Erit Deus tuus tecum semper, et non declinabit a te. Tunc clamabis, et Dominus exaudiet te; adhuc te loquente, dicet: Ecce adsum. Videte quomodo cito exaudiet Deus 106.0657D| osservantes praecepta sua? De justis audi iterum David: Junior fui, et senui, et non vidi justum derelictum, neque semen ejus quaerens parem. De peccatoribus autem quid scriptum est? Peccatori autem dixit Deus: Quare tu enarras justitiam meam, et sumis testamentum meum per os tuum, et caetera usque: Intelligite, qui obliviscimini Deum, ne quando rapiat, 106.0658A| et non sit qui eripiat. O carissimi, hic sermo ante oculos vestros quotidie stare debet, ut quanto soliciti sumus de timore, nobis proficiat ad salutem. Vae animae illi quae sic rapitur quomodo accipiter aves. Hora egressionis animae nihil nobiscum tollimus, nisi peccata quae gessimus. Subsannamur a malignis spiritibus, deridemur ab ipsis, et coarctamur sine misericordia. Cum male attrectamur, dicunt: Iste Christianus mentitus, Christi opera in eo non invenimus. Ecce iste judex captus est, en iste rex lapsus est, non quomodo una obnoxia persona, sic iste sacerdos in profundum praecipitatus est.Ante humanos oculos quietum jacet corpus, sed non videtur, qualiter a malignis spiritibus trahitur anima ipsius ad poenam. Et non solum inspectores Ecclesiae 106.0658B| pro se examinantur, sed pro ovibus suis, et pro omni populo qui sibi commissus est. Popularis homo fortasse pro anima sua patietur poenam, inspectores pro toto grege. Si in tenebras esteriores immittendus est, qui animam non ad Christum attraxit, ubi mittendus est ille qui Christianas animas perdidit? Non praedicasti, tacuisti, non adquisisti; adquisitas, et quae Deo serviebant, quare vexasti, aut quare adfflixisti? Quare in judicio, ubi sedebas, perjurii conscius fuisti? Quare criminis auctor? Quare homicidii conscius? Nonne canon praecipit ut episcopus nullam curam secularium per semetipsum sumat, nil nisi lectioni incumbat, Evangelium assidue legat et doceat?Si hoc non vis sectari, imitare istum sanctum virum, aequipara beatum istum Joannem, 106.0658C| redime captivos, erue, juxta prophetam, eos qui ducuntur ad mortem, praedica, doce, releva laborantem ovem, non te sinas separari a fratribus tuis, ut una cum ipsis beatus sis, et gratia Dei in nobis vacua non sit.

CAPUTA II. Bella induciaeque inter Langobardos et Romanos. Joannis et Eleutherii motus, et fata. Foca imperat. Ecclesia Romana omnium Ecclesiarum mater. Pantheon dedicatur. Bella in Oriente. Eraclii Augusti initia. Joannis mors et sepulcrum.

In hujus igitur temporibus Agilulphus, rex Langobardorum, pace cum Smaragdo patricio facta per annum unum stabilis fuit; post namque annum expletum balneum regis, et civitas Tusciae, quae cognominatur 106.0658D| Orbevetus, ab exercitu invasae sunt Langobardorum. Et in mense Aprilis et Maii stella comis in coelo apparuit, et iterum fecerunt Romani pacem cum praedicto rege tribus annis. Post haec autem invasa est Neapolis a Joanne, et eum post dies aliquos Eleutherius, postquam expulit, interfecit eum. Et dum cum victoria reverteretur, patriciatus 106.0659A| dedignatus est fascis; et quamvis Eunuchus fuisset, imperii jura suscepit. Qui egressus de Ravenna Romam volens ire, a militibus in castro Luceolis gladio peremptus est; cujus caput conditum saeco Constantinopolim imperatori delatum est. Eo quoque tempore praedictus rex Agilulphus notarium suum Stabilianum ad Phocacem imperatorem legatum misit, deinde cum legatis imperatoris revertens, pax inter utrumque facta. Aliquantis annis quieta fuit Italia. Igitur, ut diximus, Phocas exstincto Mauritio, ejusque filiis, Romanorum invadens regnum per octo annorum curricula principatum tenuit. Postulante B. Bonifacio papa, statuit ut Romana Ecclesia omnium Ecclesiarum et caput esset, et sedes, quod antea Constantinopolitana Ecclesia prima vocaretur. 106.0659B| Iterumque petit ab eo praedictus papa ut in veteri fano, quod Romani Pantheon vocabant, destructa idolorum sorde, ecclesia sanctae et intemeratae virginis Mariae, et omnium sanctorum Dei martyrum, vel confessorum, fieret atque firmaretur, ubi 106.0660A| omnium conventus daemonum congrebantur [congregabantur], ut ibi omnium sanctorum et Dei electorum memoria veneraretur. Interea exagitatum est bellum in Orientis partibus et Aegyptiorum. Prasini, et Veneti inter se civili certamine gravissimas strages mactantes se mutua caede prosternunt. Persae quoque adversus rempublicam gravissima bella gerentes multas Romanorum provincias, etiam ipsam Hierosolymam captaverunt, et ecclesias depraedantes ad nihilum redegerunt, et opes ecclesiae, ornamentaque detulerunt, et ipsum vexillum, per quod [sanctum quo] redempti sumus, crucis auferentes depopulaverunt, et secum detulerunt . Heraclianus vero, qui in illis diebus Africam regebat, contra hunc Phocacem rebellavit, atque veniens cum exercitu, 106.0660B| privavit eum regno et vita. Eraclio, ejusque filius rem Romanam publicam regendam suscepit. His itaque transactis defunctus est hic beatissimus, et sepultus est, ut suspicatus sum, in ardica B. Apollinaris. Sedet ann. XVIII, mens. VI, muore VIII.

DISSERTATIO CHRONOLOGICO-HISTORICA De aetate sequentium pontificum Ravennatum BONI, MAURI, REPARATI, THEODORI, DAMIANI, et FELICIS.

PARS PRIMA. Esposizione della sintassi di Rubei. Plura in ea absque teste relata nequeunt sustineri. Agnello cum Anastasio confertur. Sedes chronologice disponuntur.

IO.

Cum nil in postremis duorum episcoporum Vitis 106.0659| osservazionee dignum invenerim, ad sequentium chronologiam transire operae pretium putavi. Igitur pro more Rubei clarissimi Ravennatum scriptoris chonologica syntaxis exponenda est. Ille horum omnium pontificum acta et res memoriae mandavit lib. IV Historiae suae. Mortem Boni contigisse ait paulo ante praelium ad Scultennam commmissum, in quo Theodorus exarchus a Langobardis est superatus, amissis septem millibus Ravennatum, quod praelium incidisse tradit in annum 650. Decessisse autem ait laudatum pontificem anno praecedenti 648, VII Kal. Septembris. De Mauro, relatis quae ad synodum Romanam sub Martino pertinent, scribit sedisse 106.0659D| eum annos ferme XXIV, obiisse circa annum ab ortu Christi 672. Reparatum asserit decessisse III Non. Sestili, cum praefuisset annos V, mens. VIII, dies XXVI, Dono Romano Pontifice, et Theodoro Exarcho. Theodorum Ravennatem narrat ad Agathonem pontificem Maximum accessisse anno 680, ex actis concilii Romani, et sexta synodo: « Conone autem, ait, adhuc pontifice, cui cum annum pontifex non perfecisset, Theodorus exarchus moritur, eodem fere tempore quo et Theodorus archiepiscopus, cum undecimum jam annum Ravennati Ecclesiae praeesset, » etc. Damianum scribit, cum sedisset annos XVI, mens. II, muore XVI, III Id. Martias obiisse, et post ejus mortem subrogatum Felicem anno a partu Virginis 702. Demum de Felice ipso haec habet: 106.0660C| « Felix archiepiscopus, cum divinis insignis muneribus massimo esemplare sanctitatis praebuisset, tandem VII Kal. Decembris ex hoc lacrymabili hospitio coelestem in patriam profectus est, in numerum sanctorum ascitus, » ecc. « Praefuit Ecclesiae annos circiter XVIII. » Haec Rubeus, qui ab Agnello recedens absque validiori teste, alias rem definiendi locum relinquit. Sunt etiam ob quae ab ejus syntaxi recedendum esse suademur. Etenim cum diserte dicat Damianum sedisse annos XVI, mens.II, dies XVI, et III Id. Martias decessisse, quod idem tradit Agnellus, et similiter tradat Felicem anno a partu Virginis 702 subrogatum Damiano demortuo, consequens fit Damianum ordinatum Decembri mense ad finem vergente anni 685, die videlicet 27 praedicti mensis, feria 5, cyclo nempe solis 12, lit. Dom. G. At si Theodorus praedecessor Damiani eodem fere tempore mortuus est quo Conon summus pontifex, Conon autem, secundum Baronium, qui Rubeo praeit, moritur 106.0660D| anno 687 die 13 Octobris, consequitur Damianum ordinatum uno saltem anno et mensibus ante Theodori mortem, cum maxime juxta Baronii computum Conon nonnisi anno 686 ordinatus fuit. Haec autem molestius Rubei assertum inficiabuntur, si spectentur rationes quae CV Papebrochium coegerunt serius Cononis tempora consignare, ita quod ordinatus fuerit die 8 Septemb. anni 687, et obierit 30 Augusti anni 688. Inde enim fieret Damianum ordinatum tribus fere annis ante Theodori obitum, vel Theodorum obiisse non circa Cononis, sed circa Leonis (servato calculo Papebrochiano) morientis tempus. Initia Damiani episcopi sedentis anno praedicto 685 expresse consignat Ughellus; at, quod absurdius est, errorem non agnoscit, quamvis ex Anastasio 106.0661A| didicerit eumdem a Sergio pontifice consecratum, nec vidit id haud potuisse fieri anno 685, quo secundum Baronium Romae sedebat Joannes V, vel, uti Papebrochius computat, Benedictus II ordinatus fuit die 14 Martii, eodem videlicet anno et mense quo Ughellus consecratum Damianum tradit a Sergio . Nec aptius ejusdem Damiani obitum consignat anno 707, tum ob dicenda, cum quod, Rubeum in hac parte secutus, dicat eum sedisse annos XVI, menses II, dies XVI. Si enim, neglectis mensibus et diebus, subtrahantur anni XVI ab annis DCCVII, regrediemur ad annum 691, non ad 685, inter quem et annum 707 intercurrunt anni XXII.

II.

Praeterea apertissime constat ex Anastasio in Vita Constantini papae nonnisi eo pontifice Felicem Damiani successorem ordinatum fuisse, de hac enim re plura exhibet, quae non dissimulat Rubeus, quamvis pontificis nomen supprimat, ne male compactae chronologiae ulcus prodat. Porro ex mente Baronii Constantinus nonnisi septima die Martii creatus fuit 106.0661B| pontifex anno 708; non potuit itaque Felix consecrari episcopus anno 707, quod ait Ughellus, et multo minus anno 702, quod tradit Rubeus. Cum autem is scribat Felicem praefuisse Ecclesiae Ravennati annos circiter XIIX, si isti numerentur ab anno 702, quo creatus dicitur, fiet vitam produxisse fere usque ad annum 720; non potuit itaque decessisse ante annum 718, quo consignare videtur Joannis subsecuti creationem, dum margini numeros acribit, ex quibus Ughellus rem negligentius considerans errandi ansam accepit, et Felicem VII Kal. Decembris mortuum dixit anno 717. Quae quidem contra Rubeum ex Rubeo ipso nascuntur. Is autem plurimis aliis difficiletibus implicabitur, si eorum quae Agnellus narrat rationem habendam censeat, quorum hic chronologia disponenda est.

III.

Characteres nonnullos exhibet noster, ex quibus temporum ordinandorum ratio pendet, quique propterea expendendi sunt, et conferendi cum Anastasio. 106.0661C| Felicis episcopi omnium postremi creatio et aerumnae id in primis praestant quod in praesenti argumento usui sit; etenim ex Agnello et ex Anastasio habemus Felicem Ravenna Constantinopolim fraude abductum, Justiniano Constantini Pogonati successore jubente; itemque ab Anastasio docemur eumdem a praedicto Constantino pontifice ordinatum: « Hic, » ait Anastasius, « ordinavit Felicem archiepiscopum Ravennatem, qui secundum priorum suorum solitas in scrinio noluit facere cautiones. » Conveniunt cronologi in anno quo Constantinus pontifex creatus est, quamvis in die dissentiant, idque consignant anno 708. Non potuit itaque consecrari nisi Martio anni praedicti, quo pontificem electum dicunt, vel quarta, vel septima ejusdem mensis. Consentiunt etiam Baronius, et Pagius, ille tomo VII, hic in dissert. Hypat. , pag. 353, Justinianum, cum post reditum ad imperium ex Theophane annis sex imperasset, anno 711 exeunte, trucidatum a 106.0661D| Filippico, cum Tiberio filio. Igitur Felix ante hunc annum certissime est ordinatus. Cum autem plura Agnello narrata Justiniano post reditum imperante acta sint, quae spatium temporis haud exiguum requirunt, conficitur Felicis ordinationem ad priora Constantini pontificis acta spectare. Felicis abductio, tortura, excaecatio ab Agnello postremis Justiniani annis evenisse indicatur, qui Justinianum jugulatum narrat altera die a Joannicii dira immanique mactatione.Porro in ipsa Felicis ordinatione turbae tricaeque illae evenerunt quas Anastasius narrat, post quas pacifice sedit toto eo tempore quod exigebant opera ipso episcopo jubente a Joannicio praestita, de quibus haec Agnellus: « Sapientissimus Joannicius istius in temporibus claruit, et rogatus a pontifice ut omnes antiphonas , quas canimus modo Dominicis diebus ad crucem, sive sanctorum apostolorum, aut martyrum, sive confessorum, necnon et virginum, ipse exponeret, non solum Latinis eloquiis, 106.0662A| sed etiam Graecis verbis, quia in utraque lingua fuit maximus orator. » Haec quidem exegisse videntur duorum saltem annorum spatium, post quos Ravennae clades, pontificis et Joannicii aerumnae coeperint anno 710, finierintque anno 712, trucidato circa finem 711 Justiniano. Consequitur ex his Felicem ordinatum anno ipso 708, statim post Constantini summi pontificis consecrationem. Rubeus licet in annorum numero quibus Felix sedit ab Agnello discordet, retinet tamen diem emortualem ejusdem, vigesimam quintam Novembris. Cum itaque noster, a quo non est quod recedamus, nisi modico dierum augmento, dicat sedisse Felicem annis VIII, mens. VII, morire.XIX, fiet ordinationem ejusdem cum vigesima quinta Novembris collatam incidisse in diem sextam Aprilis. Haec autem cum inepta fuerit ordinationibus episcoporum anno 708, quo habebatur cycl. solis 15, et lit. Dom. C, efficitur pro diebus XIX scribendum XXI, et ordinationem ejusdem retrahendam ad diem quartam ejusdem Aprilis anni praedicti 708. 106.0662B| Inde fiet Felicem obiisse anno 716, die praedicta 25 Novembris. Decem anni vitae, annis Agnello notatis, a Rubeo additi, praeterquam quod nullo teste firmantur, non videntur Felici tribui posse anteactis aerumnis attrito. Quod Agnellus ait, eum cum ab exsilii calamitatibus in suam sedem rediisset, « post annos tres aedificasse domum infra episcopium, quam de suo nomine domum Felicis nominavit, » eo sensu intelligendum est, quod domus illa tertio a reditu anno finita sit.

IV.

Felicis episcopi sedentis et occumbentis aetate adinventa, lux clarior affulget, ut praecedentia prodeant. Agnellus Damianum ait sedisse annos XVI, mens. II, dies XVI, mortuumque III Idus Maias. Consentit Rubeus, tantum loco Maii Martium reponit, et bene, ut ex dicendis constabit. Itaque die 12 Martii ejusdem anni 708 Damiano decessit, qui ante annos XVI, mens. II, et dies XVI, ordinatus fuerat, die videlicet 27 Decembris anni 691. Cum tamen eo 106.0662C| anno corrente ciclo. sol. 28, lett. Dom. A, festique Natalis dies essent tum sabbati, tum Dominicae dies, puto et hic errorem in dierum numero irrepsisse, et pro diebus XVI dies XIX reponi debere, quare ordinationem ad 24 retrahendam. Ordinatus autem est a Sergio summo pontifice, teste Anastasio in hujus Vita. Theodorus Damiani praedecessor obierat initio anni, die videlicet 18 Januarii, completis in episcopatu annis XIII, mens. III, diebus XX, ut Agnellus tradit, licet, quod supra observavimus, Rubeus episcopatum ejus undecim tantum annorum spatio concludat.Juxta tradita tamen ab Agnello, a die 18 Januarii anni 691 retrocedendo per annos, menses, diesque adnotatos, Theodori ordinatio recidet ad diem 29 Septembris anni 677. Verum cum eo anno cycl. solis esset 14, lett. Dom. D, numero dierum addendi sunt duo dies, scribendumque XXII pro XX, et ordinatio ad diem 27 spectabit. Reparatus itaque obierat III Kal. Augusti, id est die 30 Julii ejusdem 106.0662D| anni, cum episcopatum tenuisset annis V, mens. IX; quibus omnibus consentit Rubeus, supletque dies 26 ab exscriptore nostri Codicis omissos. Ordinatus itaque fuerat quarta Octobris, Sabbato anni 671, cyclo sol. 8, lett. Dom. E. Mauri episcopi scismatis infamia notissimi dies emortualis minime consignatur, nec de eo quidquam Rubeus ipse tradit, qui alias ut dies et momenta definiat diligentissime agit. Spectato tamen eorum temporum statu, quo, juxta obtenta ab imperatore per Maurum praecepta, imperatoris ipsius nutu pallium induere debebat novus episcopus, qui a tribus suffragancis suis ordinaretur, trium saltem mensium spatium intercessisse reor inter Mauri mortem et Reparati schismaticam ordinationem, quibus Constantinopolim missum arbitrar , qui pallium expeteret, et rediisse; et amplior diuturniorque mora etiam exigerent pontificis conatus suum jus defendentis, nisi ejusdem mors eodem fere tempore accidisset, quae potuit Ravennatibus 106.0663A| favere, ut malae causae victoriam reportarent. Id omne Mauro curante statutum novimus, tum ex ejusdem praecepto infra describendo ad Mauri Vitam, tum ex Agnello, qui ait obtentum, « ut futurus pastor Ravennensis Ecclesiae . . . . . . hic (Ravennae videlicet) consecraretur suus electus a tribus suis episcopis, palliumque ex imperatore Constantinopolitano deferebat. » Arbitror itaque circa Julium Maurum obiisse eodem illo anno 671, ex eo etiam quod inquirendo ex calculis Agnello traditis ordinationis ejus tempus, subtractisque annis XXVIII, mens. X, diebus XVIII, quibus sedit ab annis DCLXXI, devenimus ad mensem Septembris anni 642, excludimusque a Mauri aetate diem 25 Augusti, quam Boni praedecessoris emortualem Agnellus consignat. Hinc autem conficitur Bonum, quem noster in senectute bona obiisse tradit, ab anno 630 ad Augustum 642 sedem tenuisse.

PARS SECUNDA. Statuta turbantur a pontificum Romanorum chronologia Papebrochiana. Ea ad examen revocatur.

IO.

Tradita ex parte turbare videntur pontificum Romanorum chronologia a cl. viro Papebrochio ordinata, ubi in primis Doni summi pontificis, qui Adeodato successit, aetatem stabilire nititur. Sentit vir praestantissimus Adeodatum, qui Vitaliano successit, ordinatum die 14 Martii anni 672, sedisse annis quinque, mensibus duobus, diebus quinque, obiisse anno 677, die 18 Maii. Donum autem ordinatum quarta Octobris ejusdem anni, sedisse anno uno, mensibus quinque, diebus decem, obiisse die 13 Martii anni 679. His autem admissis, sequeretur in explicata Ravennatum episcoporum syntaxi, male Reparati episcopi mortem anno ipso 677, die 30 Julii consignatam, duobus videlicet mensibus et quatuor insuper diebus ante Doni pontificis ordinationem. Atqui Anastasio in ejusdem Doni Vita haec explicite tradit: « Hujus temporibus Ecclesia Ravennatum, 106.0663C| quae se ab Ecclesia Romana segregaverat causa autocephaliae, denuo se pristinae sedi apostolicae subjugavit; cujus Ecclesiae praesul nomine Reparatus e vestigio, ut Deo placuit, vitam finivit. » Oporteret itaque Reparati mortem in annum sequentem differre, et totam simul sedium Ravennatibus episcopis tributarum rationem invitis Agnelli calculis invertere, vel Felicis episcopi creationem similiter postponere, repugnantibus his quae supra suaserunt ejusdem ordinationem anno 708 tribuere. Cogunt igitur haec laudatorum Romanorum pontificum aetatem et ipsius Papebrochii mentem intimius perscrutari.Fatetur è omnia Anastasii exemplaria, et auctores Anastasium secutos, Adeodato annos tantum quatuor tribuere, quinimo idipsum tradi in catalogo descripto annis circiter LXXX post Adeodati mortem, quem exhibet ipso Propylaei tomo, pag. 72, cuique Anastasium fidisse autumat vir clarissimus. Cum tamen vel in hoc, vel in subsecutis duobus pontificibus erratum fuisse 106.0663D| credat, Dono enim sesquiannus tantum, Agathoni biennium et semis datur, et nihilominus Agatho ipse existimetur ad finem anni 681 superstes, extendendam censet Adeodati sedem ultra quadriennii spatium. Verum cum postremi hujus pontificis acta, Agathonis videlicet, obtinuerint ut septem annorum sedem Baronius eidem tribueret, Papebrochius satius existimavit, relicto Agathoni anno uno, septem annos Adeodato a Baronio tributos ad quinque contrahere, « ea tamen, inquit, lege, ut si decessorum ejus alteri possit annus unus addi supra numerum annorum qui eidem in ipsomet Anastasioassignantur, Vitaliano scilicet tredecim, et duo Eugenio, posset Adeodatus annis quatuor manere contentus; et tunc ordinatus hic fuisset anno 673, 8 Martii, Dominica tertia Quadragesimae, obiissetque 17 Maii, et cessavisset episcopatus menses IV, dies XVII. Interim, ut jam dixit, apparet necessitas evidens hoc circiter tempore addendi annum saltem unum per conjecturam, 106.0664A| quod alias haud libenter sic facio, ut salva habeatur reliqua ex catalogis et Anastasio chronologia. » Huic autem chronologiae pontificiae ineundae rationi, ob quam Donum obiisse die 13 Martii anni 679 consequitur, et Agathonem subrogatum 29 Maii, repugnare videbatur « divalis sacra » concilio VI oecumenico praefixa « directa ad Donum sanctissimum papam Senioris Romae, contradita vero Agathoni papae sanctissimo, ac beatissimo ejusdem antiquae Romae, eo quod idem Donus de praesenti vita decessisset, » quae scribitur data « pr. ld. Augusti, Costantinop. , ind. 6 » id est anno 678.Fatetur vir ingenuus id sicuti Baronium, ita et se movisse, ut uno anno Doni mortem anticiparet, et Agathonis successionem, «quamvis, inquit, in nomine mensis appareret vitium; quocunque enim die anni mors statuatur, praecesserit tamen Idus Augusti mensibus ut minimum quatuor, per quos eam ignoratam » fuisse Constantinopoli « tam est impossibile, quam incredibile quod Agatho absque jussione et scitu 106.0664B| exarchi imperialis fuerit ordinatus. » Addit, postmodum se agnovisse verba illa « data, etc. 7, in confinio Februarii et Martii.

II.

His tamen non obstantibus, mihi arridet Adeodati, Doni, Agathonisque tempora diversa ratione, ac Papebrochius censet, disponere, et Adeodato quidem, ad fidem omnium Codicum Anastasii et antiquissimi catalogi Papebrochio laudati, quatuor tantum annos pontificatus tribuere, quos inierit a die ordinationis suae 14 Martii anni 672, finierit anno 676, pontificatum protrahens usque ad 18 Maii; Dono autem, ordinato quinta Octobris ejusdem anni, annum unum, menses quinque, dies decem, usque videlicet ad 14 Martii anni 678, Agathonem vero pontificatum eodem anno coepisse die ordinationis 106.0664C| suae 30 Maii, tribusque annis sedisse, mensibus sex, diebus tribus, mortuumque die 3 Decembris. In hac computandi ratione, retentis pro ordinationibus Dominicis diebus, et retento pro Eugenio et Vitaliano Papebrochii calculo, additur tantum annus unus Agathoni, tresque fiunt qui apud Anastasium duo dicuntur, cogentibus sextae synodi actis, hisque quae in eam rem hic subjicere juvat. Exstat in Collectione conciliorum Labbeana concilium Romae sub Agathone habitum, pag. 579 Tom.VI, quod quidem hujusmodi initium praefert: «In Nomine Domini Salvatoris nostri Jesu Christi, imperantibus dominis nostris piissimis Augustis Constantino majore imperatore, anno vigesimo sexto, post consulatum ejus anno decimo, sed et Heraclio, atque Tiberio novis Augustis ejus fratribus vicesimo secundo, indictione septima, mense Octobris, praesidente Agathone sanctissimo, atque ter beatissimo apostolico universali papa. » Indictio 7 Octobri mense correnti nulli anno 106.0664D| convenit, praeter 678. Constantinus itaque Pogonatus mense Octobri anni praedicti agebat imperii sui, seu consulatus, annum decimum, cum Constans ejus pater anno 668, non modo post 16 Septembris, quod observavit Pagius dissert. Hypat. parte. III, cap. 3, pag. 349, sed nonnisi post Octobrem Syracusis occisus sit. Puto autem hinc aperte constare eo anno 678, mense Octobri, Agathonem pontificem sedisse, et male concilii titulum in eadem editione compactum, quo dicitur concilium hujusmodi in basilica Salvatoris nostri Constantiniana nuncupata habitum anno Christi 680, vel, ut alii volunt, praecedenti, hoc est mense Octobri, indizione 7.» Indictio enim septima soli Octobri anni 678 convenit, non autem 679, vel 680, quibus nec annus imperii Constantini decimus convenire potest, qui Act. prima sextae synodi 7 Novembris mensis, ind. 9, anni videlicet 680, imperii, seu consulatus, sui annum 13 numerabat, ut constat ex ejusdem actionis characteribus chronologicis, 106.0665A| qui fortassis diem ipsam signant imperii quondam coepti, quo voluerit synodum aperiri. Perperam equidem cum indictione 7 et anno 10 post consulatum Constantini colligatur annus imperii ejus 26, et 22 Heraclii et Tiberii, at cum character imperii Constantiniani, neque juvet sententiam anno 680 concilium illud deputantem, crediderim ex Amanuensium errore sphalma irrepsisse, et ad rationem duorum characterum inter se congruentium indictionis et postconsulatus reponendum Constantini imperatoris anno 25, Heraclii et Tiberii 20. Fragmentum ejusdem concilii additur juxta Malmesburiensem, ex quo colligitur in eadem synodo Wilfridum absolutum, quod Baronius factum fuisse arbitratur anno sequenti 679, qua de re mox.Baronius idem tradit Joannem in Britanniam missum, ut inter caetera Theodorum ad Romanam synodum convocaret. Joannes potius missus est ut quae statuta Romae fuerant de Britannica Ecclesia ad Theodorum perferret, 106.0665B| praescriberetque Theodoro synodum in Britannia cogendam, quae de Monothelitarum haeresi fuit, ut docet Beda lib. IV, cap. 18. Consequitur itaque Theodorum Romam vocatum (quod aiunt Patres concilii Romani in epistola quae habetur act. 4 sextae synodi) statim ac accepta ab Agathone divali, quae Dono praedefuncto missa fuerat, cogitatum est de synodo Romana cogenda, at intellectis statim Britanniae dissidiis satius judicatum est Theodorum in sua dioecesi permanere, ibidemque omnium Britannorum episcoporum synodum congregari.

III.

Ex toto itaque horum contextu apparet pontificatui Agathonis, qui duobus annis tantum apud Anastasium circumscribitur, annum unum addi debere, et Doni pontificatum anno similiter uno anticipari, citius illum consignando, ac CV Papebrochius censuerit. Ita optime pontificum Ravennatum chronologia constabit; et quamvis in mense fortassis erratum sit in divali sacra sextae synodo praefixa, indictionem tamen 6 tenendam esse, qua anno 106.0665C| 678 dati intelligenti. Id autem, quamvis a Latino quopiam additum fuerit Graeco textui, quod ex margine in textum irrepserit, reprobari tamen minime debet, cum aliunde certis argumentis confirmetur. Et quidem Augustus mensis pro alio ab hujusmodi additionalis auctore scribi potuit, ut epistolam Agathonis pontificatui aptaret, et redditae tempus signaret, non autem scriptae. Ea autem dum Constantinopoli Romam mitti debebat, Agatho jussionem ab exarcho obtinuisse potuit, nuntiumque de morte Doni ad imperatorem pervenire, ac simul de Agathonis electe, indeque epistola quae Dono inscripta fuerat in Regestis Agathoni inscribi, dataque mensis mutari.At quidquid de his sit, nil arbitrar opponi posse argumento ex allata Romana sub Agathone synodo ante Britannicae Ecclesiae dissidia celebrata, quae manifesto ostendit Agathonem sedisse Octobri mense anni 678, quo a praecedenti Septembri indictio 7 currere coeperat. Ita bene Dono Romano 106.0665D| pontifice sedente, Reparatus Ravennas cogitare potuit de sua Ecclesia apostolicae Romanae subjicienda, juxta tradita ab Anastasio. Donus etenim sedere coepit quinta Octobris anni 676, Reparatus obiit III Kal. Augusti anni successivi 677.Accedit rei eidem confirmandae excusatio Agathonis in epistola synodi occasione data, imo synodi totius nomine repetita in altera ejusdem argumenti, eademque occasione scripta, quae cum priori actione quarta sextae synodi habetur; ea enim studiosissime collecta argumenta exhibentur Augusto, quibus ostendatur longiorem moram disponendi ea quae pro mittenda ad laudatam sextam synodum legationem necessaria fuerant excusandam, quod prolixiori tempore opus fuerit ut episcoporum Occidentalium sententiae in synodis provincialibus praestandae haberentur, exspectarique deberent ab ultimis Britannis responsa , preter alias ejusdem morae causas ab Agathone expositas, aegritudines videlicet suas, et doctorum virorum raritatem, 106.0666A| de qua etiam Patres concilii nomine scribentes. Quae quidem longioris temporis moram probant intercessisse, ultra anni spatium extensam, ut ipse CV Papebrochius agnoscit in dissert. 15, de Pontificatu Agathonis; et fortassis ultra biennium, ut tot excusationum argumentis purgari deberet.

IV.

Negat ibidem vir doctissimus fidem adhiberi posse verbis quae deesse testatur in Graeca et veteri Latina editione, additis divali alteri post legatorum adventum Constantinopolim scriptae ad Georgium Constantinopolitanum episcopum. Sunt autem quae sequuntur: « Data quarto Idus Septembris Constantinopoli, imperante domino piissimo perpetuo Augusto Constantino imperatore anno 28, et post consulatum ejus 12. Cum enim, inquit, synodus coepta sit imperantibus a Deo coronatis serenissimis dominis Flaviis Constantino quidem piissimo, et a Deo decreto magno principe perpetuo Augusto imperatore anno 27, et post consulatum ejus a Deo instructae 106.0666B| mansuetudinis anno 13, Heraclio vero et Tiberio a Deo consecrandis ejus fratribus anno 22, die 7 mensis Novembris, indict. 9, et hac ratione followinger notentur omnes synodi actiones, necesse est ei qui divali praedictae addidit datam errorem obrepsisse in componendis annis imperii et postconsulatus. » Male propterea dici ait legatos Constantinopolim potesse anno uno citius, quam synodus ipsa fieret, et dilatam synodi ejusdem indictionem ad menses fere sex.Notat etiam quod in toto concilio nil mutatur in designandis tot epocharum annis, quarum prima et secunda sit imperii per Constantem patrem Constantino primogenito sub annum 654, et quinquennio post duobus aliis filiis communicati, tertiam vero « sumi post consulatum perpetuum depositum patre moriente XV Julii, anno 668, adeo, inquit, ut videatur imperator commodi majoris causa ad unam communem epocham mensi Octobri affixam revocasse omnes illas aeras, ne multiplicitas pareret confusionem in actis publicis. » Fatetur tamen se causam 106.0666C| ignorare cur ottobre electus sit, nisi ea dicatur, quod eo mense coeperint ex decreto paterno imperii ejus anni scribi, omissis annis consolatus. Agnoscit tandem versionem Latinam atto. 9, die 8 Martii incipientem, notare annum Constantini 28, et sic deinceps prosequentem, quo epochae distinguantur; sed diligentiam hujusmodi sibi sospettam dicit, quod nihil mutet in fratrum Augustorum imperio, nil in annis postconsulatus, cum sentiat annum postconsulatus debuisse mutari in actione 16, quae fuit 10 die Augusti celebrata, et factum bene ait, quod observata sit mutatio indict. 9 in 10, actione 17, die 11 Septembris, quo fiat ut prioribus illis non egeamus.

V.

Ex uniformitate tamen, qua postconsulatus anni in Constantino Pogonato Constantis filio signantur, arguit vir doctissimus Pagius, dissert. Ip. , parte. III, cap. 4, n. 2, pag. 351, minime, ut in praecedentibus, intelligendam formulam postconsulatum signantem, 106.0666D| ita quod excludatur annus consulatus, et a Constantino ipso novam numerandi formam introductam, qua consulatus adinstar tribunitiae potestatis esset, unde annos post consulatum numerare idem est ac numerare imperii annos. Hac osservatione adhibita difflantur omnes Papebrochii conjecturae, et rite intelliguntur characteres supra notati, et agnoscitur eosdem aptissime inter se cohaerere. Annus enim aerae imperii Constantini est ipse 654, quo a patre Augustus renuntiatus est ante diem 26 Aprilis, quod indicatur ab actione 15 sextae synodi, in qua annus imperii ex 27 mutatur in 28, ut sentit laudatus Pagius; at si Latina versio teneat, mutatio illa fit act. 9, die octava Martii, et cogimur a Pagio in hac parte abire, et Constantiniani imperii initia ante diem illam collocare , et praecise die septima, qua actio 8 habita est. εἰκοστοῦ ἑβδόμου, anno vigesimo septimo, ob quam rem actionis hujus 106.0667A| 9 nullam rationem habendam pro multiplicandis imperii annis existimavit laudatus Pagius, sicut nec de reliquis usque ad 15, 26 Aprilis anni 681. Quod autem nec in ea actione, nec in lateribus usque ad 16, mutetur annus imperii Heracili et Tiberii, ex eo est, quod diverso et quidem posteriori mense in imperium asciti sint, sive Caesares declarati, anno 659. Cum demum atto.16 die 9 Augusti habita, eorumdem annus 22 in 23 multiplicetur, manifestum fit ante eam diem Caesares declaratos, ut Pagius observavit: postconsulatus etiam anni perseverant, quia cum tribunitiae potestatis adinstar notent ipsum annum imperii, ex quo Constantinus imperare solus coepit, indicant die 16 Septembris, quo postrema actio habita est, nondum completum fuisse annum 13, qui coeperat ante diem decimam Novembris praecedentis anni 680, quo prima concilii actio celebrata est, indeque conficitur Constantinum patri successisse serius, ac CV Papebrochius censuit anno 668, 106.0667B| ut supra, Pagio facem praeferente, observatum est contra Anastasium, qui Constantis mortem diei 15 mensis Juliiassignat. Divalis tamen Georgio Constantinopolitano datae characteres corruziones video, signantes Imperii annum 28 cum postconsulatus anno 12 IV Id. Septembris, nec sustineri posse cognosco ex mox dicendis.

VI.

Dum haec scribo opportune CV Pagius illustrissimo Magliabequio, cui bonarum litterarum cultores quantum debeant nemo ignorat, curante, dono mittit doctissimam epistolam abbati Nicasio, Divionensi canonico Gallico, idiomate conscriptam, qua dum selectiora nonnulla ex criticae suae chronologicae ad Baronianos Annales posterioribus tomis, anxie ab eruditis exspectatis, et propediem edendis, exponit, sitim totius operis gustandi auget. Porro eius epistolae pag. 5, post medium, sentit Wilfridum electum quidem ad Eboracensem episcopatum anno 664, sed minime ordinatum ante sequentem 665, unde bene auctor catalogi episcoporum Eboracensium, 106.0667C| a Labbaeo editi tom. Io Bibliot. , ait Wilfridum ab episcopatu pulsum anno 677, sui episcopatus duodecimo, quod traditis per Bedam congruere censet. Ait itaque Wilfridum anno sequenti Romam perrexisse, quo in itinere hiemasse anno 678 in Frisia ad paganorum conversionem intentum, Romamque venientem ante mensem Octobris interfuisse concilio habito, inquit, eodem anno, minime autem sequenti, cui acribitur in omnibus conciliorum collectionibus. In eo autem Wilfridus suo episcopatui est restitutus, et in Angliam reversus est anno sequenti 679. Est in hac postrema assertione quod me a CV dissentire cogit.Concilium illud, in quo absolutum dicit Wilfridum, esse intelligit de quo supra egimus, annoque 678 ex certis notisassignavimus, qua in re assentientem eruditissimum virum gaudeo invenisse; at non video quomodo concilium hujusmodi illud sit in quo sit absolutus simul, et in quo inter Patres sederit, cum ex absolutione in una synodo percepta factum 106.0667D| sit ut sederit in altera Romana, nec dubitare possimus de ea, cum esset in eadem, cujus epistola legitur act. 4 sextae synodi, Wilfridi ipsius subscriptio hujusmodi: « Wilfridus humilis episcopus S. Ecclesiae Eboracenae insulae Britanniae, legatus venerabilis 106.0668A| synodi per Britanniam constitutae, in hanc suggestionem, quam pro apostolica nostra fide unanimiter construximus, similiter subscripsi. » Optime igitur utrasque synodos Romanas distinxit Malmesburiensis his verbis: « His decretis gloriabundus episcopus etiam jussu papae jussus est residere in numero sanctorum episcoporum CL, qui agitabant concilium contra illos qui unam operationem praedicabant in duabus naturis Domini nostri Jesu Christi.» Manifestum autem est synodum hanc Romanam, in qua Wilfridus resedit, cuique tanquam legatus a synodo Britannica deputatus subscripsit, non potuisse haberi ante initium anni 680, cum synodus Hedtfeldiensis, praesidente Theodoro archiepiscopo, habita contra Eutychetis, et Monothelitarum haereses, cujus nutu Wilfridus legatus in Romana subscripsit, habita dicatur « Ecgfrido rege Humbronensium, anno decimo regni ejus, sub die quintadecima Kal. Octobris, imputato. 8, et Edilredo rege Merciensium, 106.0668B| anno sexto regni ejus, et Aduulfo rege Estanglorum, anno decimo septimo regni ejus, et Lodthario rege Cantuariorum, regni ejus anno septimo. » Coepta itaque est synodus illa die 13 Septembris anni 679, cum indictio 8 fluere coeperat, nec nisi post aliquot menses quid ibi decretum, Wilfridusve legatus declaratus Romae audiri potuit; quorum vigore is ejusdem Britannicae synodi legatus in Romana anno 680 sedit, qua absoluta in Angliam remeavit. Observare autem lubet synodum Britannicam diutius prorogatam post Wilfridum legatum designatum, ita quod Patres synodi Romanae in synodica ad Constantinum imperatorem innuant eam nondum dimissam; excusationem enim diuturnioris morae exponentes, inter caetera haec habent: « Sperabamus deinde de Britannia Theodorum confamulum atque coepiscopum nostrum magnae insulae Britanniae archiepiscopum, et philosophum, cum aliis qui ibidem usque hactenus demorantur, exinde ad nostram humilitatem conjungere, etc. » Fit igitur 106.0668C| ad initia anni 680 synodum secundam Romanam referendam esse, in qua Wilfridus tanquam Britanniae legatus sedit. Ad hanc item referendum est Theodori Ravennatis episcopi et suffraganeorum episcoporum sanum consilium, quo se, quod praedecessor morte praeventus complere non potuerat, Ecclesiamque suam unioni catholicae restituit, eoque honore inter caeteros metropolitas gavisus sit, ut solus Constantinopolim suae Ecclesiae legatum miserit, qui sextae synodo interfuit, seditque immediate post synodi Romanae legatos, ut ex ejusdem Constantinopolitanae synodi actis probatur. Haec ad Reparati et Theodori aetatem stabiliendam diligentius examinanda erant; hoc enim chronologiae, nodo soluto caetera nullam difficilem habent, sed rite invicem cohaerent.Pro horum omnium et dissertationis totius coronide, examini hic subjicere cogitaveram praeceptum a Constante Constantini Pogonati patre editum favore Mauri episcopi, ejusque characteres ad crisim revocare; 106.0668D| at haec aptius reservanda existimo, quae pertractentur in observationibus ad ejusdem Mauri Vitam subjungendis, ubi et ejusdem praecepti tenor dabitur.

VITA BONI.

CAPUT UNICUM. Episcopis Ravennatibus icones positae. Rursus ad episcopos parenesi. Boni mors, et sepulcrum. 106.0667|

Bonus XXXIII. Iste nomine, et operibus simul, macilenta et rubea effigie, plano capillis capite, canitie ornatus, et omni gratia plenus. E si forte 106.0668D| quis secum cogitans dicat, aut alios interroget, quomodo iste, vel unde scire poterat horum sanctorum effigis quales fuerint, si macilenti, si pingues, nulla dubitatio inde adcrescat, quia pictura insinuat mihi illorum vultus. Ab istius tempore vexationes gentium coeperunt crescere, et fluctus illidere; sed iste de 106.0669A| oratione assuetus non cessabat preces assidue Deo dare. Pro fidelibus orabat, ut perficerentur, pro infidelibus, ut ad gratiam pervenirent, quia antequam destruatur mundus, omnes ad Christum concurrent. Audi David: Reminiscantur et convertantur ad Dominum omnes tribus terrae, et adorabunt ante conspectum gentium. Videte quomodo ante judicii diem omnis mundus post Christum ibit, et adorabunt solum Deum viventem in saecula saeculorum. Dic et caetera, o rex: Et adorabunt eum omnes reges terrae, et omnes reges servient ei. Et Paulus apostolus clamat: Donec plenitudo gentium introierit, et sic omnis Israel sulvus fiet. Et quare non credunt modo?Quia eorum obdurata sunt corda, et clausa sunt viscera. Illud velamen, quod Moyses habuit in facie, illorum infixum 106.0669B| est cordibus. Et si velatum cor habent, quomodo ergo Ezechiel clamat: Auferam cor lapideum de carne vestra, et dabo vobis cor carneum, et scietis quia ego Dominus? Data sunt illis carnea corda, sed duritia illa sempre in eis adcrescit. Audi Apostolum: Secundum duritiem autem tuam et impoenitens cor thesaurizas tibi iram in die irae, et indignationem justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua. De eorum duritia audi ipsam Veritatem: Potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Apud Deum omnia possibilia sunt. E quare non suscitavit? Si voluit, quis contradixit ei?Cum solus omnium donator [dominator] suscitavit sanctos apostolos, qui ex Abrahae propagine fuerunt, cujus vos imitatores estis, et eorum gestatis figuram. Recordamini 106.0669C| solicite, rogo, sanctae Ecclesiae inspectores, quamvis sublimem teneatis sedem, tamen mortales estis, sempre soliciti, sempre pavidi. Audite per prophetam: Vos sicut homines moriemini, et sicut unus de principibus cadetis. Et filius praedicti pro phetae: Beatus homo, qui sempre est pavidus; qui vero mentis est durae, corruet in malum. Obiit autem hic beatissimus praesul die VII Kal. Settembre in 106.0670A| senectute bona, sepultusque est in pace in basilica S. Apollenaris sacerdotis et martyris in Classe. Sedit autem annos . . . . . . . . mestruazioni. . . . . . . . muore . . . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM BONI. Episcoporum effigis in ecclesia apponi solitae. Voce Augustorum. Saracenorum coeptae incursioni.

IO.

In hujus pontificis Vita nil fere observatione dignum. Noster cum nil de Bono narrandum habeat, pro suo more convertitur ad suorum temporum vitia. Illud auctoris fidem utcunque commendat, quod ne quis dubitaret de cujusque episcopi corporis habitu, quem describere solet, id se ait ex eorum imaginibus pictura expressis didicisse. Licet autem (quod ex hoc Agnelli Libro Pontificali innotescit) ut minimum 106.0670B| a Valentiniani Martiani praedecessoris aetate solerent in basilicis earumque porticibus honoris causa episcoporum imagines pingi, id tamen solemnius obtinuisse circa haec Boni tempora videtur, quibus orthodoxi episcopi, sicut in dipticis scribebantur, sic in sacris aedibus picti locum habebant. Hinc Anastasius in Agathonis Vita ait, quod in sexta synodo Patres, Monothelitis damnatis, « abstulerunt de dipticis Ecclesiarum nomina patriarcharum, vel de picturis ecclesiae figuras eorum, aut in foribus, ubi illae esse poterant auferentes, id est Cyri, Sergii, Pauli, Pyrrhi , Petri, per quos error orthodoxae fidei usque nunc pullulavit. » De Joanne etiam VII haec habet: « Fecit vero et imagines per diversas ecclesias, quas quicunque nosse desiderat, in eis vultum describeum reperiet.» Id etiam honoris tributum Augustis utriusque sexus, tum alibi, cum Ravennae plura ostendunt ex passim relatis in hoc Pontificali, usque a Valentiniani Placidiaeque temporibus, et infra, ex Damiani episcopi actis. Facile et haec illustrantur 106.0670C| ex historia haeresis Iconoclastarum, quae octavo saeculo Ecclesiam turbavit.

II.

Quod ait noster, « ab istius » episcopi « tempore » vexationes gentium esse coepisse, manifesto ex his quae subsequuntur apparet ad Mahometanam sectam, Arabumque in Romanum imperium, et in Hispaniae Italiaeque perniciem armatorum, initia spectare. Serius tamen haec Ravennam afflixere. Vide Baronium, ad annum 630 e segg.

VITA MAURI SCHISMATICI. CAPUT PRIMO. Maurus diaconus et abbas S. Bartholomaei. Episcopus factus contendit cum Romano pontifice. 106.0669|

 Mauro XXXIV. Iste fortis fuit viribus. Diaconus hujus Ecclesiae fuit, et Yconomus, et abba monasterii S. Bartholomaei extitit, ubi nunc, sicut conspicitis, ego sum, Deo favente, ex dimissione Sergii diaconi patruelis mei. Hic praedictus, ut dixi, pontifex multas vexationes cum Romano pontifice habuit, multa certamina, multos turbines, multas altercationes. Multis vicibus Constantinopolim atti git, ut Ecclesiam suam ab jugo vel conditione Romanorum 106.0670C| averteret. Factumque est ita; et sottratta 106.0670D| est Ravennatis Ecclesia, ne nunquam deinceps pontifices Ravennae sedis ad consecrationes Romam irent. Futurus pastor Ravennatis Ecclesiae nec illud regimen super se haberet, nec sub [illius] Romani pontificis ditione foret aliquando, sed hic consecrassent suum electum a tribus suis episcopis, palliumque ex imperatore Constantinopolitano deferebat. Si nos discurreremus per multa, et longinqua itinera per ordinem narrare [potui] quomodo hoc factum est, aut pro qua causa, vel quibus ingeniis; si hoc facere voluerimus, ut per omnia discurramus, chartas 106.0671A| et atramentum expendo, et vos Expantes tardabitis. Diaconus et vicedominus istius Ecclesiae fuit; monasterium B. Bartholomaei apostoli, ubi ego abbas esse videor, ipse tenuit . . . . . .

CAPUTA II. Benedictus diaconus Siciliae rettore. Siculi patrimonii ad Ravennatem Ecclesiam spectantis divitiae. Manipularius iterum in Siciliam missus: dives revertitur.

Igitur misit ad rectorem suum Siciliae nomine Benedictum diaconum, qui illo tempore regebat curam de causis ac rebus Ravennatis Ecclesiae, manipularium suum, et voluit ipsum rectorem Siciliae constituere per epistolam dicens: Satis nobis servitium placuit. Senuisti; revertere ad sanctam matrem Ecclesiam, ubi nutritus fuisti. Tempus est jam ut videam 106.0671B| te, et istum nostrum Manipularium constitue rectorem post te. Si fieri potest, non sit tibi gravis haec nostra admonitio; quod si tibi gravis est hoc hujus, vide quomodo eum ad nos remittas. Ille autem sciens voluntatem pontificis, honoravit eum diversis exeniis, et donis, auro, argentoque, vasis concupiscibilibus, atque promiscuis aliis. Cum vero deducti fuissent ad navem, obsculati sunt se invicem, et valedicentes dedit illi trecentos aureos, et misit illum opimum ad pontificem suum. Tunc praedictus Benedictus diaconus venit iterum in Siciliam, exinde oneratis dromonibus quinquaginta millia modiorum tritici, sine quibusvis aliis aristis, aut leguminibus, pelles arietum rubricatas, et hyacinthinas casulas, 106.0671C| et pluviales sericis exornatos, laenas, et caetera indumenta, vasa de auricalco et argento, solidorum aureorum triginta unum millia. Ex his quindecim millia in palatio Constantinopolitano, et sedecim millia in archivo ecclesiae deportavit. Haec pensio omni anno solvebatur, triticum vero sempre ad mensam inde pontifex vescebatur. Reversus vero manipularius pontifici narravit omnia quae gesta sunt, et indicavit de donis quae sibi largitus est, et egit gratias absenti viro. Post tertium annum iterum misit eum, qui antea fuerat, in Siciliam ad praedictum diaconum, occasione data pro horto, quem tenebat, accessionem faceret, ut iterum muneraret eum; et misit, ut si non posset definire causam, ne quis invadat, etiam Constantinopolim pergite, 106.0671D| et imperatori supplicate. Ille vero postquam legit missam sibi epistolam, suscepit eum honorifice, et dixit illi: Hortum, de quo agitur, dic domino meo, nos habemus. Cras maneamus illuc, et causam, pro qua tu missus es, sic faciam quod tu nunquam ad Siciliam desideres venire. Qui tribuit ei argentum multum, ponderaque auri plurima, et ultra non fuit ei, postquam Ravennam attigit, necesse ad Siciliam remigare.

CAPUTA III. Maurus Romam a pontifice vocatus pergere renuit. Anathemate punitus, anatema in Romanum pontificem dicere audet. Mors utriusque.

Contigit eo tempore, ut papa Romanus mitteret 106.0672A| ad eum legationem, ut Romam pergeret, volens eum subjugare suae ditioni. Qui accepta epistola legit, et complicuit dicens ad legatos apostolicae sedis: Quid est hoc, quod facere nitimini? Nonne inter nos statutum est [et] sacramento confirmatum, ut nec ille adversus me, vel meam Ecclesiam, neque sui posteri successores meos inquietent? Meum chirographum apud se habet, et ego illius detineo post omnia inter nos conscripta, et sacerdotum meorum, et illius manibus roborata. In ipsius manibus praecepta pagina confirmata sunt. Etiam vos ipsi ibidem literas exarastis. Il suo jussis non consentio. Revertimini ad eum qui vos misit, et quod audistis nuntiate. Qui reversi nuntiaverunt per ordinem gesta. Tunc indignatus papa jussit scribere epistolam obligis 106.0672B| anathematis vinculis innodatam, et ipse manu propria subscribens, ut si non ad apostolicam sedem Maurus archiepiscopus comet, non haberet licentiam missas canere, nec ullus homo ad ejus communicationem accederet, neque quicumque clericus se illi adhaereret, nec ad sacrosanctum altare cum ipso accederet, nec ullam oblationem cum eo, vel pro eo offerret. Quicumque autem temerarius fuisset, et non observasset, Judaicis esset vinculis alligatus, et a regno Dei alienus fuisset. Haec omnia inserta in epistola deferunt legati Romanae sedis, et pontifici Mauro Ravennensis civitatis obtulerunt. Quas accipiens Maurus antistes tristissimas legit literas. Qui et iste ira repletus, non [ Forte in Bacch. ] specie furiae, sed quasi furor irrevocabilis scribens 106.0672C| et ipse epistolam similiter obligis ex anatemate commissa, ut nec [ille] papa licentiam haberet missas canendi, sicut nec iste. Ad instar Romanae epistolam suam scribere jussit, misitque Romam ad praedictum papam, quam lectam projecit a se, iterumque jussit colligi. Post haec voluit dirigere legatos Constantinopolim ad imperatorem, ut ec coerceret Maurum archiepiscopum ad concilium Romam ire; et quomodo ausus fuisset magistrum suum obligis epistolam mittere. In tali vero oblige mortui sunt ambo. Ex illa vero die nec Romae oblationes pro eo offerunt, nec hic pro isto; sed tantum omni hebdomada die quintae feriae post vespertinum officium expletum conveniunt presbyteri, diacones, subdiacones, clerici, et ingrediuntur in 106.0672D| secretarium, et dividunt inter se bucellam panis, et botulos singulos, cyathum vini; et dicit presbyter, vel quicumque in ordine prior est: Requiem aeternam donet Dominus Deus animae illius, in cujus commemorationem haec sumpsimus; et caeteri dicunt: Jubeat Deus. Et his dictis recedunt. Aiunt alii quod post mortem ipsorum post plura tempora Romae in concilio haec causa discussa fuisset; qui providentia episcoporum quasi pro deposizione illorum inciderunt summitatem cunpadis pedis dexteri. Sic illi, sic isti. In hora autem mortis suae vocavit omnes sacerdotes suos plorans coram eis, petens veniam, et dixit ad eos: Ego ingrediar viam mortis, contestor, 106.0673A| et moneo vos, non vos tradatis sub Romanorum jugo. Eligite ex vobis pastorem, et consecretur a suis episcopis. Pallium ab imperatore petite, quacumque enim die Romae subjugati fueritis, non eritis integri. Et his dictis obiit, sepultusque est in ardica B. Apollinari.

CAPUTA IV. Sepulcri lapislazzuli. Hunc Lotharius Augustus in Gallias abstulit. Corpus B. Apollinaris ex ardica in mediam basilicam translatum. Epitafio di Mauri.

Mirae sepulturae ibi fuit lapis porphyreticus ante praedittam arcam pretiosissimus, et valde lucidissimus in modum vitri. Et apertis januis, quae respiciunt ad ecclesiam B. Severi, qui intuisset illum lapidem sicut in speculum, tam homines, quamque 106.0673B| animalia, sive volatilia, vel qualescunque res inde transissent, quasi aenigma in speculum videre potuisset. Sed pene annos XII tempore Petronacis pontificis Lotharius Augustus tollere jussit, et in capsam ligneam super lanam inclusit, et Franciam deportavit, et super altarium. Sancti Sebastiani mensa ut esset, posuit. Praeceptum mihi a pontifice fuit ut ego illuc issem, ne caementarii incaute agendo frangeretur; sed corde dolore pleno in partem aliam secessi. Iste corpus B. Apollinaris, qui dudum in ardica ipsius conditum a Maximiano praesule, cum Juliano argentario fuit, exinde tulit, et in medio templi collocavit, et ipsius martyris historiam laminis argenteis infixit. Epitaphium vero desuper invenietis scriptum continens ita: 106.0673C| Prima fides nostrisque pater promiserat olim Perspiciendum oculis, et legis voce vocandum, Christum concrebrans Christum sonat, omnia Christum. O nomen praedulce Mauri pontificis, lux et decus, Praesidiumque nostrum, requies o certa laborum! Blandus in ore sapor, fragrans odor, irriguus fons, Castus amor, pulchra species, sincera voluptas (voluntas). Si gens surda neget tibi tot praeconia, de te Tam multas rerum voces elementaque (tanta) Vidistis (vidisti) angelicis comitatum coetibus alte Ultima qua spatium non mensurabile tendit. Nome delle valute . . . . . gradibus regemque sedentem Praemia digna ferens; quae te tam laeta tulerunt

Eloquia merito primi sequaces defuisti. Tam generis tibi celsus apex, quam gloria fandi. Inviolatus amor, castae praeconia vitae. Ore decens, bonus ingenio, facundus et ore. Vota probata Deo, meritisque faventia sanctis Omnia quae voluisti prospera quae . . . . . . et idem. Optasti quidquid . . . . . . contigit, ut voliisti.

106.0673D| Creditus et vitas hominum ratione medendi, Inde et perfunctae manet haec reverentia vitae. Virtutibus tuis ad culmen tuam relevasti sedem, Serta tenens apostolica ad jura propria collocasti. Nunc etiam manes placidus pia cura retractus, et nunc perpetuo sentiris sub honore sepulcri. Corruptela patris nascentem turbida carnis Progenies Christum invenies de corde parentem. Et ante ipsam arcam invenies in pavimento tessellis exaratum continentem ita: Hic requiescit in pace Maurus archiepiscopus, qui vixit annos PM LXVII, qui tempore Domini Constantini imperatoris liberavit Ecclesiam suam de jugo Romanorum servitutis. Sedet ann.

XXVIII, mens. X, muore XVIII.

OSSERVAZIONI AD VITAM MAURI SCHISMATICI. Oeconomus ecclesiae, Latinis vicedominus. Abbate in clero. S. Bartholomaei Ravennatis abbatia. Sedes episcoporum ravennatum in synodis. Constantini praeceptum a Mauro obtentum. Emendantur chronologica, serie exarchorum ex eo suppleta. Autocephalia exorta nello scisma abiit. Agnello confutato.

IO.

Maurus, quem vaferrimi ingenii hominem fuisse Agnellus ipse, licet Romanae auctoritatis satis impatiens, non obscure indicat, oeconomus ante episcopatum Ecclesiae Ravennatis fuerat. Oeconomum Graeci, vicedominum Latini dixere virum, qui ecclesiasticos redditus procurandos, et juxta canonem dispensandos, episcopo cleroque demandante, assumebatur, de quibus rationes reddere tenebatur. Constat id muneris institutum, cum demum ecclesiae, praeter fidelium oblationes, latifundia bonaque 106.0674B| immobilia habere coeperunt, quorum redditus vix videbatur clericos curare posse, absque eo quod a rerum divinarum ministeriis distraherentur, quare statutum est plurium conciliorum decretis, quorum antiquius est Chalcedonense, can. 25, 26, ut id muneris in singulis ecclesiis laico demandaretur, a clero eligendo, qui postmodum ab episcopo constitutus est. De his Jacobus Gothofred. ad Tit. de bonis chierico. Merluzzo. Teodo. , ubi lex ea Theodosii et Valentiniani data XIII Kal. Januarii Ariovindo et Aspare coss. oeconomos ecclesiarum nominat, quare officium hujusmodi, dum lex illa ferebatur, anno videlicet 434, jam in usu erat.A tempore autem Ecclesii episcopi in Ravennati Ecclesia oeconomi munus in plures ex clero jam dispertiebatur, quibus id ab episcopo demandatum ostendunt litterae Felicis papae; eorum autem officium per haec explicatur. «Ad patrimonium vero ecclesiae ex eorum episcopi judicio. . . . . . . ex clero personae electae cum solatiis, 106.0674C| quae pro notitia deputaverit episcopus sub idonea fidejussione mittantur, quorum fides fuerit, et industria comprobata, ut et alimenti pauperum fraudem non patiatur, et quantitas patrimonii ecclesiae latere non possit, et unusquisque clericus sub timore Dei et proprii sacerdotis de his quae sibi commissa fuerint exponat razioni fedeli. »

II.

Maurus non modo oeconomus Ravennatis Ecclesiae, sed et abbas S. Bartholomaei, exstitit, quo munere Agnellus ipse ex patrui resignatione ornatus fuit, ut ex hoc loco cognoscimus. Porro notius est quam quod huic probando operam impenderet Sarnellus in opusculo Italico de vita communi clericorum inscripto, nomen videlicet abbatis non semper indicium esset coenobii monachorumque, et plures ecclesias abbatiali titulo gaudere, quae ab initio clericorum fuerunt. Monent nos ea de re plura sequioris aevi monumenta, sed et illud novimus non modo a monachis ad clericos, verum et ad laicos multifarie 106.0674D| migrasse nomen abbatis; videatur Ducangius in Glossario Latinitatis. Caeterum haec S. Bartholomaei, sicut et altera S. Mariae ad Blachernas, cui Agnellus idem praefuit, abbatia, clericos, non monachos habuisse censeo, licet vocetur nomine monasterii; etenim jam adnotatum est quid apud nostrum monasterii vocabulum ferat. Ravennatum rerum scriptores nil de S. Bartholomaei abbatia, nil de ejus titulo Mauro huic Agnelloque nostro tributo. Fabrus in sacris Ravennae monumentis indicat duas Ravennae ecclesias invocato S. Bartholomaei nomine consecratas, quarum una adhuc superstes non magni nominis, quamvis ab anno 1262 nota, quo ab Urbano ejus nominis quarto canonicis Ravennatibus diplomate asseritur, et eorumdem in illam jus confirmatur. S. Maria ad Blachernas, cujus abbas Agnellus, illa fuit quae modo S. Maria de Palatiolo, 106.0675A| nostrorum S. Vitalis Casinensium monasterio unita, haud magno spatio Ravenna distans, uti haud obscure ex Joannis Angeloptis Vita indicat Agnellus ipse, cap. 3. Altera S. Bartholomaei ecclesia ibi fuit, ubi nunc templum elegans S. Romualdi nomine Deo dicatum, cum insigni Camaldulensium coenobitarum monasterio. Utra ex his duabus S. Bartholomaei ecclesiis Mauro, Agnelloque abbatibus laudanda sit, aegre definiri potest. Libentius suffragio meo priori accederem, quod extra pomoerium milliario fere a civitate distet, nec enim puto abbates hujusmodi ecclesiarum intra urbem curam gessisse per ea tempora Ravennae; et eam ad canonicorum jus antiquitus etiam spectasse. At de his satis, de quibus etiam egimus in praefatione.

III.

Priora in episcopatu Mauro laudabiliter gesta mirum est ab Agnello omissa; a scriptor, qui episcopum ex eo laude dignum censuit, quo omnium odium apud posteros promeruit, ob autocephaliam 106.0675B| videlicet tentatam, minime posterioribus priora congruere vidit, nec ista illis respondere, cum antea Ecclesiam suam Romanae subditam agnoverit Mauro, qui sciens volensque independens fieri tentavit. Praeclaram sane operam a Mauro praestitam conficiendae Monothelitarum haeresi in Lateranensi concilio sub Martino sanctissimo pontifice per Maurum Cesenatem episcopum et Deusdedit Ravennatis Ecclesiae presbyterum, testantur ejusdem concilii acta, de quibus late Rubeus lib. IV, ad annum 649. Ex priori laudatae synodi secretario constat in episcoporum serie Mauri legatos tertio loco numeratos, videlicet post Maximum Aquileiensem, et Deusdedit Calaritanum episcopos; verum in sententia dicenda primo omnium loco loquentes.Nullus autem non videt potiori ratione argumentum praecedentiae ex loco quo quisque sententiam dixit sumi, qui ex actis superstitibus certus sit, quam ex episcoporum subscribentium serie, quae descriptorum vitio variari potuit. Rem diserte eruditeque tractat Rubeus in 106.0675C| Storia Ravennati, lib. V, pag. 283 et 284, ad annum 1040, ubi refert Clementem II celebre Romae concilium habuisse, cujus tamen acta exciderunt, in quo de Patrum consilio in contradictorio, ut aiunt, judicio contra Aquileiensem et Mediolanensem episcopos statutum est Ravennatem episcopum assente Augusto ad pontificis dexteram, praesente vero eodem, ad sinistram sedere, ex veteris Ravennatis Ecclesiae jure, cui minime offecisset quod Petrus quondam episcopus, Symmachi pontificis aevo, in Romanis synodis post Mediolanensem sedisset, quod id ex Petri moderatione factum, Joannes item pontifex Symmachi successor litteris suis testatum reliquerit. Rubeus Clementis diploma se vidisse in S. Vitalis Ravennati archivio ait.Illud Ughellus ex Ravennati tabulario exhibet, et ex eo nonnulla cardinalis Noris in dissert. de quinta synodo. Exstat et in Codice Estensi, in quo Agnelli liber, apographum diplomatis, cui infrascripta notariorum testimonia 106.0675D| subjiciuntur.

«Ego Ubaldus Ravennas tabellio, et notarius S. Ravennatis ecclesiae, ut in authentico vidi, et legi, ita scripsi.

« Ego Artusinus, et Bartolinus, et Camelius de Artusinis, vidimus authenticum privilegium bullatum cum bulla D. Clementis papae.

«Et ego Paulus Scordili de Candia doctor decretorum, praepositus, S. Ravennatis ecclesiae illud privilegium in authentico vidi, et legi, et bullatum bulla plumbea apostolica, sed non more aliarum apostolicarum bullarum. »

Paolo Scordili è est cui nonnullorum Ravennatum episcoporum Vitas debemus, in appendice adjiciendas. De diversa bullarum plumbearum forma vide Mabillonium, de Re Diplom. lib. II, cap. 14, n. 10.

106.0676A|

IV.

At ut ad nostrum revertamur, is relatis muneribus a Mauro ante episcopatum gestis transit statim ad simultatus quas cum Romano pontifice habuit, quem licet non laudet, ex temporum tamen calculis Vitalianum fuisse agnoscimus. Plurium annorum spatium his gerendis procurandisque episcopum impendisse ostendit, qui imperatorem Constantem impium sibique simillimum nactus, quemque post patrata recens in S. Martinum pontifices Romani in multis ex prudentiae legibus tolerabant, quod animo foverat de suae Ecclesiae autocephalia, complendum curavit, votique tandem compos effectus est in propriam et suorum perniciem.In eodem Codice Estensi, qui Agnelli librum continet, exstat Constantis praeceptum, ut vocabant, ipsum, cujus hic tenorem describendum operae pretium arbitrar, cum ex eo lux haud spernenda Ravennati scismati intelligendo, Agnelloque illustrando affulgeat. Dolendum Exscriptoris vitio in plurimis deformatum 106.0676B| ita, ut alicubi vix commodus sensus elici possit, et corrotta omnia restituere desperaverim. En ipsum prout exstat.

Privilegium Constantini [Constantis, Bacch. ] Eradii [ et Heraclii id. ] imperatorum ad Maurum episcopum Ravennatem.

«Preceptum [perspectum, id. ] atque fidelem animum sanctitatis vestrae, quod circa nostrum pium imperiumquae hactenus exhibuit ipsius profecto operis nostram saepe demonstrat [demeruit, id ] pietatem, et quod propositum suum erga nostrum servitium amplius quam amplius [prius, id. ] vivaciter exerceat, non solum suggestio gloriosi exarchi nostri, unde praestita sibi indicat solatia, verum et suae relatio sanctitatis per Reparatum Deo amabilem presbyterum et vicedominum missa, per quam etiam ut multo amplius protectores existere debeamus Christo dilectae nostra Italiae provinciae, vel sanctae ejus Ravennati Ecclesiae; et ideo boni pastoris 106.0676C| pro commissi ovilis curam gerentis opus est pro quo et congruam dispositionem pro salute nostrae Christo dilectae Italiae provinciae agendam praecepimus per nostram piam jussionem Gregorio exarcho nostro, et hortamur sanctitatem vestram in omnibus pro nostro servitio . . . . . . . . . . . habere. Quia autem et pro suae postulavit protectione Ecclesiae, credimus eam jam satisfactam esse, quia nihil neglectum est, quod ad salutem, stabilitatem, vel honoris augumentum vestrum vestraeque Ecclesiae pertinet, privilegiis eam munientes, quibus ab omni majoris sedis ditione exui, et suis esse juris eam sanctamque ejus post eam Ecclesiam, sancivimus, et firmam, stabilem, atque inconvulsam manere jussimus perpetuo. Sed et nunc pro ampliori alacritate [claritate, id. ] mentis ejus per praesentem nostram piam jussionem sancimus amplius securam atque liberam ab omni superiori episcopali conditione manere, et solum orationi vacare pro nostro 106.0676D| exorando imperio, et non subjacere pro quolibet modo patriarchae antiquae urbis Romae, sed manere eam Αυτοc ερh αλον[αὐτοκέφαλην, id. ], et sanctam ejus post eam Ecclesiam, cum omnibus sibi pertinentibus per diocesim, et parochiis ordinatoribus, sicut reliqui metropolitae pro diversis reipublicae manentes provinciis, qui et a propriis consecratus episcopis, vestris videlicet, et decore palei, sicut nostrae divinitatis sanctione, superna inspiratione perlargitum est. Oportet namque nos eximia devotione honorare eos qui se nostro servitio toto mentis intuitu instanter devoverunt. Quid vero amplius est honorabile, quam ea quae ita a nobis pie tractata sunt, pertinentia ad honorem sacerdotis devoti, atque sinceri nobis nimium apparentis [parentis, id. ]. Provide hortamur paternam beatitudinem vestram Omnipotentem Dominum incessanter orare pro dilatanda credita 106.0677A| nobis ab ejus majestate Romana Republica. Fiat. Litterae imperatoris. Dato Kal. Marzia Siracusa; imperantibus dominis nostris piissimis perpetuis Augustis Costantino [Costante, id. ] maggiore imp. anno 25, et post consolatum ejus ann. 14, atque novo Constantino Heradio, [Heraclio id. ] et Tiberio a Deo conservati filii; Costantini quidem ann. 14 Heraclio autem, et Tiberio ann. 7. »

V.

Quod in primis in allato documento corrigi debuit, fuit multiplex chronologicus carattere corrotto a descrittore. Syracusis cum datum dicatur, spectat ad unum ex tribus annis qui fluxere inter 664 et 668, quibus Constans in Sicilia moratus est. Novimus enim « eum ingressum Siciliam per ind. 7. » Syracusis degisse ex Paulo Diacono, lib. V, cap. 11, licet Teofane computans tempus, quo in Italia contra Langobardos rem gessit, Romaeque fuit, dicat eum sex annis in Sicilia moratum, qui etiam causam docet cur Costantinopoli discesserit, quod 106.0677B| scilicet sibi metuens cogitaverit imperii sedem Romam transferre. Paulus ibidem tradit eumdem Syracusis degisse usque ad indictionem 12, quod verum est, nam occisus est circa Novembrem anni 668, cum indictio 12 jam coepisset numerari, nec id repugnat Anastasio, vel Theophani, ut visum fuit Baronio. Anastasio etenim indictionem 11 prorogat usque ad Kal. Januarii proximas, et bene subsistit cum indict. 12 annus imperii 27 Theophani signatus. Arbitror autem diploma ad annum 666 spectare, cum ex quatuor signatis characteribus duo anno illi conveniant, juxta quos duo reliqui sunt emendandi. Conveniunt autem annus imperii Constantis 25, et annus imperii Heraclii et Tiberii 7, quare annus postconsularis emendandus est 23, et pro Constantini anno 14 reponendus annus 12 adhuc fluens, finiendus tamen sequenti mense. Rationes calculi in hunc modum initi petendae ex praecedenti dissertatione. Mendose Constantis nomen in Constantini mutatur, quod familiare sphalma est in eorum temporum 106.0677C| documentis, ut apparet ex conciliorum collectione Labbaeana.

VI.

Ex hoc autem diplomate Gregorium anno laudato 666 Ravennae exarchum fuisse novimus, et Theodori Calliopae magistratum cessasse. Stupebamus autem hujus exarchi tempus durasse ab anno 650 usque ad 686, annis videlicet 36. Ut horum tempora metiamur observari debet, innui in hoc diplomate Maurum imperatori sibi demerendo studuisse, illudque curasse, ut sibi exarchum benevolum redderet, arreptis quae ea tempora suppeditabant occasionibus. L'Inter ha autem nullus dubito opportunissimam affuisse Romanorum in Constantem odium ob impiam S. Martini abductionem, ac deportationem, quare potuit Maurus ea agere quae amplissimae suae Ravennati diocesi in officio continendae plurimum conferebant.Verosimile autem est Constantem, qui ad facti invidiam avertendam Vitaliani, qui post Eugenium Martino successit, non modo electem 106.0677D| ratam habuit, sed, quod tradit Anastasius, renovavit privilegia, legatosque officiose habitos remisit, simulque ad S. Petrum muneris loco ferenda voluit « Evangelia aurea cum gemmis albis mirae magnitudinis in circuitu ornata, » verosimile, inquam, est Theodorum Calliopam, de quo nulla amplius mentio, ab exarchatu removisse, et Gregorium suffecisse. Hoc factum, ex conjectura, Eugenio sedente, cum satis sibi infensos exarchoque Romanos agnosceret, ex unanimi horum constantia in reprobanda Petri Constantinopolitani Patriarchae synodica, « quae cum majori strepitu, » inquit Anastasius in Eugenio, « est a Sancta Dei Ecclesia projecta, » nec permiserint pontificem missas celebrare in basilica B. Virginis, antequam spoponderit se minime eamdem aliquando suscepturum. Itaque circa annum 658 Calliopam revocatum reor, et Gregorium suffectum, quem statim Maurus duxerit ad sua vota praeparandum, occasione imperatoris in Romanos pontifices infensi, et de Langobardorum 106.0678A| potentia meticulosi, ac ob id cogitantis in Italiam cum exercitu trasmettitore. Post hunc Gregorium Theodorus, alter a Calliopa, subrogatus est, qui et Theodoro episcopo sedente, Ravennae erat, ut infra patebit, et usque ad annum 686 in magistratu perseveravit. Novum exarchum post Constantis obitum missum, illud facit ut credam, quod ut plurimum Augusti cum soli imperare coeperunt, revocato qui sub praedecessore administraverat, alterum in provinciam mittebant. Ita a Mauritio Smaragdus, a Phoca Smaragdus iterum, ab Heraclio Joannes Demiges, seu Remiges, et a Constante Theodorus Calliopas missi sunt.Sunt ob quae credam Theodorum hunc juniorem Calliopa et Gregorio meliora consilia fovisse, quippe eo magistratum gerente Ravennas Ecclesia Romani pontificis jus fassa est, et ad ejus unitatem rediit.

VII.

Officii mei hic est in primis Agnello narrata uti veritati contraria refellere, ubi falso innuit chirographum 106.0678B| olim inter Maurum et sanctissimum Romanum pontificem firmatum. «Nonne (Maurum loquentem inducit apostolicae sedis legatis) statutum, et sacramento firmatum, ut nec ille adversus me, vel meam Ecclesiam, neque sui posteri successoresque meos inquietent? » Porro Vitaliano è fuit qui inter sanctos in ecclesiasticis tabulis scribi meruit, quique ea proinde in tuendis Ecclesiae Romanae juribus constantia fuisse certum est quae opinioni hujusmodi responderit, quam nonnisi impius inficietur. Virtutis hujusmodi argumentum sane praeclarum habemus ex ejusdem epist. 1 ad Paulum Cretensem archiepiscopum, quem ibi severe arguit, quod Joannem Lappae episcopum ad se appellantem, contra canones cohibere tentasset.Hunc et in synodo Romae coacta a metropolitano praedicto injuria affectum absolvit. Non potuit itaque ejus virtutis et sanctitatis pontifex, qui appellationum jus contra Orientalis Ecclesiae metropolitam praeclare tueri voluit, quique eo nomine ab Anastasio laudatur, quod « regulam ecclesiasticam 106.0678C| atque rigorem, ut mos erat, omnino conservavit, « suum in Ravennatem episcopum jus negligere, et; quod indignum fide, in suae Ecclesiae detrimentum pactis hujusmodi consentire. Restitit enimvero, et excommunicationis mucrone Mauri jugulo adacto, autocephaliae per nefas a Constante Augusto statutae initia tollere ingenti animo curavit, quod et Agnellus ipse testatur. Constans, quamvis omnium consensu impius Monothelita, quod eorum temporum et Italiae vices exigebant, Catholicum se demerendo pontifici simulabat, et licet ob eamdem causam Gregorii exarchae opera, ut sibi archiepiscopum Ravennatem devinciret autocephaliae praeceptum concesserit, minime tamen Vitalianum ad consensum adigere tentaverit, quem ob id alieno a se animo futurum timebat.Ex ipso quod dedimus Constantis praecepto id haberi puto, quod haud dari oportuisset, si Vitalianus in propria causa suo juri chirographo et sacramento cessisset, vel si post cessionem pontificis 106.0678D| nihilominus idipsum suo edicto firmandum existimasset, id agens, de pontificis consensu meminisset. Praeceptum autem hujusmodi typi nomine apud Anastasium indicari puto in Leone II quod Pogonato imperante tandem « ad amputanda scandala sedis apostolicae restitutum est; cum (videlicet) percurrente divali jussione clementissimi principis restituta est Ecclesia Ravennatis sub ordinatione sedis apostolicae. » Idque ex eo confirmatur quod typi vocabulum significandis imperatorum constitutionibus passim usurpatum novimus, quam in rem Ducangius in Glossario hunc ipsum Anastasii locum affert.Ex hoc aliisque Anastasii assertis, quid Maurus ausus sit, quid et a quo obtinuerit autocephaliam videlicet, intelligimus, quam non pontifex, sed Constans concessit, quaque non eximeretur a jure illo quo pontifex toti Ecclesiae praeest, sed a patriarchico, seu veteri metropolitano quo ab initio Ecclesiae unus fuit in Occidente metropolitanus, uti in dissert. de Gerar. 106.0679A| Origine. satis probatum puto. Saecularis potentiae viribus se voti compotem existimavit Maurus, et eadem via posse se tueri sperans, pontificem statim ultorem sensit, cum anathematis interminatione ad obedientiam est vocatus; at homo superbus et pervicax horribili temeritate ausus in pontificem ipsum anathema dicere, et in schisma dilapsus est .

VIII.

Verum in Ravennati Ecclesia veteris pervicaciae id remansit, quod crediderint clerici rationem haberi debere anathematis per summum nefas a Mauro in Romanum pontificem intorti. Ob id in sacrificio ad altare haud credidere Vitaliani nomen recitandum. Ejus rei jure Agnellus narrat, in secretario, « omni hebdomada die quintae feriae post vespertinum officium expletum, » convenisse clerum, 106.0679B| et accepta « buccella panis, botulis singulis, et cyatho vini, requiem aeternam a Domino » animae, illius bene precatum. Video sano nel suo quod cum horrore detester, neque enim censeo absque errore creditum 106.0680A| pontificem Romanum per quemlibet cujusvis dignitatis praesulem anatemate potuisse feriri. Caeterum haec in spretum pontificiae dignitatis facta aliunde quam ex praedicto capite si quis videat, habebit profecto causam ob quam mecum Ravennatis cleri temeritatem vituperet. Si quis vero censeat et haec falso ac ex perversorum rumoribus Agnello narrata, libentissime in ejus sententiam me ire cupientem habebit, qui nobilissimae Ravennatum Ecclesiae famam unde quaque a similibus vindicari posse optarem. Quod autem rumore ferebatur in concilio quodam decretum circa censuras hujusmodi utrimque licet dispari effectu latas, quidque significet « cumpadis pedis dextri incisa, sicut me non intelligere lubens volensque fateor, ita inter aniles fabulas vulgique perversos rumors computandum crediderim. Epitaphium in fine Vitae descriptum cum emendare desperaverim, ut jacebat in Ms. descripsi. Caetera clara satis sunt, ac ea in primis quae spectant ad patrimonium 106.0680B| Siciliano. Optandum scire quo nomine pensio ingens Constantinopolitanae aulae solveretur quotannis quindecim millia aureorum.

VITA RIPARATI. CAPUT UNICUM. Reparati munera. Multa è ab imperatore obtinet. Cautum ne electus episcopus Ravennas Romae ultra octo dies moretur. Reparati et Augustorum icone. In sui temporis episcopos querelae. 106.0679|

Reparato XXXV. Iste jam senior aetate, et ejus macilenta effigis erat in Ecclesia B. Petri. Hic Ravennae 106.0679C| episcopus a tribus suis suffraganeis ordinatus est, ut mos est Romanus pontifex consecrari. De monasterio S. Apollinaris quaesitus est hic Ravennae non longe a posterula ovilionis, in loco qui vocatur Moneta publica. Exinde abba fuit. Et istius ecclesiae vicedominus fuit, post pontificem similiter tenuit principatum temporibus Constantini majoris fratris Heraclii et Tiberii. Constantinopolim perrexit, et quidquid imperatori postulavit, obtinuit. Inter caetera confirmis exarare jusserunt tale praeceptum, ut nullus sacerdos, vel quicumque clericus quemlibet censum in publicum dedisset, non ripaticum, neque portaticum, vel siliquatio, aut teloneum nullus exigere ab eis potuisset.Et iterum statuit atque decrevit, sive ecclesia, sive ex monasterio, 106.0679D| vel conditor [commendati] ipsius ecclesiae, aut structores, vel staurophori, a quocumque judice, aut exactore aut qualibet potestate essent subjecti, nisi tantummodo pontifici aut rectori ecclesiae; et hoc decrevit, ut in tempore consecrationis non plusquam octo dies Romae electus moram vertat [invectat]. Et jussit ut eorum effigies et suam in tribunali cameris B. Apollinaris depingi, et variis tessellis decorari, ac subter pedibus eorum binos versus metricos describi continentes ita:
Is igitur socius meritis Reparatus ut esset, Aula novos habitus fecit flagrare per aevum. Et super caput imperatoris invenies ita: Constantinus major imperator Heraclii, et Tiberii . . . . . Imperatore. 106.0680B| Verus pastor pie cum ovibus vixit. Non sub Romana se subjugavit sede. Sublevavit ex paupertate sacerdotes, ditavit, et ampliavit cleros, non eorum abstulit, ut modo faciunt, sed ex ecclesiae minoribus tribuebat, majoribus augmentabat. Oves gaudebant ecclesiae, pullulabat doctrina; per diem, ac noctem vigilabat. Non fuit cupiditate plenus, non tumidus, 106.0680C| non elatus, non invidus, non gastromagiae amator, non repletus philargyria, xenodoxiam [cenodoxiam] recusabat, fugiebat accidiam, spretor superbiae. Talis fuit, sicut dixit Dominus, verus Israelita, in quo dolus non fuit. Quomodo recordamur seniores dicere de bonitate pontificum, et modo multa in eis mala conspicimus? Ipsi, qui vas fractum sanare debuerunt, sanum [ipsi] confringunt. Heu quanta nos cooperiunt lamenta! quanti nos luctus, et quantis impedimur lacrymis, fletibusque, et singultibus? et qui in simplicitate cordis Deum deprecari debent, maxime blasphemant, et omissis peccatis, ut liberentur a malis pastoribus deposcunt.Haec oratio in peccatis est, juxta illud: Et oratio ejus fiat in peccatum. Sed melius est a Deo quotidie clamando 106.0680D| liberari, quam tacendo sub impiorum manibus redigi. Scriptum namque est: In tribulatione invocasti me, et liberavi te; et alibi: Invoca me in die tribulationis tuae, et eripiam te, et magnificabis me. Haec promissa firmiter tenamus, quia exaudit et liberat Deus petentes se in tempore augustiae. Moises clamando liberatus est de manu Pharaonis. Ezechias clamando e coelis angelum promeruit, qui pro eo centum et octuaginta [quinque] millia ex Assyriorum castris prostravit. Petrus orando ereptus est de manu Herodis. Quis deprecatus est Deum non dissimulando, sed ex totis viribus, et non est ereptus de manibus inimici? Audi Dominum in Evangelio dicentem: Judex erat in civitate, qui Deum non timebat, nec hominem 106.0681A| verbatur. Vidua quaedam molesta erat ei quotidie dicens: Vindica me de adversario meo, etc. Ideo oportet semper orare, et non deficere, sicut ipse S. pontifex orationibus omnia obtinebat magis quam pretio. Mortuus igitur et sepultus est in ecclesia B. Appollenaris. Epitaphium ipsius deletum est. Obiit, ut diximus, III Kal. Augusti. Sedet ann. V, uomo. IX, muore. . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM RIPARATI. Reparatus sub Mauro autocephaliam obtinendam procuravit. Ex monasterio assunto. Monasterium, ex quo quaesitus, quodnam? Prilegium a Pogonato obtinet, concordiam potius quam autocephaliam juvans.

IO.

Prima itaque ex autocephalia ordinatione Reparatus Ravennas episcopus a tribus suffraganeis est consecratus, receptumque non a pontifice Romano, sed ab imperatore pallium. Nullus in Ravennati clero erat Reparato aptior qui Mauro subrogaretur coeptamque restem produceret, quippe is eamdem implicandi manus Mauro fuerat. Legatum sub Constante pro episcopo egerat, ut autocephalia divali jussione confirmaretur, ejus enim rei testis Augustus ipse accedit in exhibition documento. « Ex monasterio S. Apollinaris (primum) quaesitus est, » ut loquitur noster, nec monasterii nomine quod alias solet hic intelligit, sed monachorum coenobium.Dubium autem remanet an ex S. Apollinaris monasterio Classensi assumptus fuerit, cum ex Rubei mente monachi ibidem locati sint demum circa annum 755. 106.0681C| Yepesius tamen, tom. P. , ad annum 595, sentit Magni Gregorii aevo monachis per Marinianum aedem illam datam, quod si certis documentis constaret, Reparatum ibidem ab initio monachum egisse verosimillimum fieret. Dubium, inquam, an ex altero assumptus S. Apollinaris monasterio quod fuit Ravennae, ad insignem illam basilicam quae, a Theodorico constructa, et ab Agnello episcopo reconciliata, divo Martino dedicata erat, describiturque nostro in Agnelli episcopi Vita, et Blondo Dec. p . lib. IV. At non videtur basilica haec S. Apollinaris nomine vocata, nisi tandem, cum circa annum 856 in eam ex Classensi basilica corpus S. Apollinaris translatum est.Monachos tamen a tempore cujus non exstat memoria, ibi degisse testis est Faber, et noster indicando videtur de quonam coenobio loquatur per ea: « Ravennae non longe a posterula ovilionis, loco qui dicitur Moneta publica, » quibus basilica intra Ravennam existens significari videtur. Eisdem gradibus ac praedecessor ad episcopatum 106.0681D| ascendit, abbatis videlicet in clero et ecclesiae Ravennatis oeconomi. Ita publicorum reddituum et ecclesiasticae pecuniae administratio facilem ad majora 106.0682A| ascensum praestabat. Episcopus factus est Constantino Pogonato imperante, quem, cum corrotto in Agnelli Codice pater Heraclii et Tiberii scriberetur, fratrem scribendum censui, quandoquidem extra polemica est Vitalianum pontificem Romanum, et ideo Maurum Pogonato imperante demortuos.

II.

Summa Reparatum opinioni apud imperatorem commendatum fuisse tradit Agnello, qui omnia quae peteret impetraret, et ex Agnello Rubeus caeterique. Inter alia autem obtinuisse ait Rubeus «dominatu Romani pontificis Ravennates archiepiscopos liberari, et ejus imaginem atque Constantini Caesaris librum eorum privilegiorum Reparato porrigentis in S. Apollinaris templi Classensis testudine vermiculato opere conspici. » Haec ille lib. VI, pag. 207. Ex ejus fide Baronius, ad annum 669, eadem tradit, et ex utroque Ughellus et Faber. Verum diversa toto coelo narrat noster. Privilegium a Constantino concessum immunitatis amplissimae fuit a vectigalibus, 106.0682B| et a laicali foro pro episcopo et Ravennatis Ecclesiae clericis, inter quos Staurophorus, sive Crucem praeferens, expresse numeratur. Illud observari meretur, statutum imperatoris decreto, ne Ravennae episcopus electus, consecrationis tempore, ultra octo dies Romae moram traheret. Actum itaque de restituendo in pristinum Romani pontificis in Ravennates episcopos consecrationis jure, ea conditione, ne ultra octavam ab adventu electi Romam, exhibitioneque decretilectionis differri posset ejusdem consecratio, quam ob rem obtentum, ut ad certum dierum numerum per imperatorem morae tempus coarctaretur.

III.

Porro quidquid sit de traditis ab Agnello, certum est ex Anastasio, Reparato sedente, Ravennatem Ecclesiam Romanae sedi redditam; haec enim in Dono leguntur: « hujus temporibus Ecclesia Ravennatum, quae se ab Ecclesia Romana segregaverat causa autocephaliae, denuo se pristinae sedi apostolicae subjugavit; cujus Ecclesiae praesul Reparatus e vestigio, ut Deo placuit, vitam finivit. » Tamen maschio 106.0682C| Agnello, quod fortassis pontifex clementer concessit, ut videlicet electus Ravennas non plusquam octo diebus ordinationis causa Romae moraretur, scripsit, decretum ab imperatore. Aptius infra in Theodori Vita hoc idem inter Romanum pontificem et Ravennatem episcopum conventum narrat, pontifice certe ex summa liberalitate annuente, nulla imperatoris menzione facta. At si res ita ex Anastasio se habuit, quid significant ea Agnelli ejusdem de Reparato: « verus pastor pie cum ovibus suis vixit, non sub Romana se subjugavit sede?» Indulgens nimium erga Agnellum vidar, si, ut narrata cohaereant, exscriptoris vitio factum dixero, ut cum nam scriptum fuerit, descriptum sit non; ideo si illi quibus id minime placeat Agnellum aperte sibi contradicentem et repugnantia tradentem arguant, nullus ipse repugnabo. Licet autem Reparatus ad obedientiam et ad cor redierit, nihilominus successor Theodorus autocephaliae praetextu a tribus suffraganeis ordinari 106.0682D| volume; at idem tandem omnino se suamque Ecclesiam pontifici romano submisit; qua in re Agnellus convenit cum Anastasio in Agathone.

VITA TEODORI.

CAPUT PRIMO. Quarta ecclesiastica clero dari solita tollitur. Documenta clero favorabilia collecta, igneque consumpta. 106.0681|

Teodoro XXXVI. Iste juvenis aetate, terribilis 106.0682D| forma, horridus aspectu, et omni fallacitate plenus. In ecclesia Apostolorum hic Ravennae a suis episcopis consecratus fuit. Plures malitias de eo seniores nostri retulerunt. Miror quomodo die uno in suis malis actionibus sedem obtinere valuit! Annuncio usco 106.0683A| istius ingressum statuta Ecclesii, quae in tempore Felicis papae inter sacerdotes et clerum facta sunt permanserunt. Crudelitatem ipsius in medium proferamus. Quartam a clericis surripuit. Scripta statuta Ecclesii, quae continebantur, rogo praecepit concremari. Pondera panum costituit; vini minuit mensura. Deinceps multa et alia addidit gravamina, quae hic, dum ad caetera ire conor, lacrymante calamo, adsignare non valeo. In diebus igitur illis facta est fames valida in tota terra ista, et ipse deglutivit totius regionis frumentum. Cum vero sacerdotes non invenirent unde emerent, ierunt ad illum supplicantes ut auxilium tribueret illis.Ille autem accersitum archidiaconum nomine Theodorum, et archipresbyterum similiter nomine Theodorum, dixit 106.0683B| ad eos: Dicite sacerdotibus Ecclesiae, et clero universo: Quare vos inopia famis consumit? Si dimittitis omnem quartam ecclesiae, et tantum per anni circulum pro quarta donum accipiatis secundum providentiam pontificis, modo relevabo inopiam vestram. Qui diu castigati, gravescente fame, consenserunt, et ab illo tempore quarta a clericis istius ecclesiae sublata est, usque in praesentem diem. Consuetudinem vero Ecclesii, quae in singulis voluminibus per unumquodque officium erat scripta, abstulit, et igne consumpsit. Quadam die sedens in cathedra dignitatis, dum murmur sacerdotum et clericorum esset adversum eum de consuetudine Ecclesii, quomodo unus ex officio habere potuisset, videns se superatum, palam omnibus dixit: Credite mihi, filii, 106.0683C| quia ego in omnibus vestram consuetudinem non usurpo, sed magis augumento; et data oblige in ecclesiae coetu, ut quicumque ex illis consuetudines ubique scriptas reperisset, ante eum allatae fuissent. Quod, cum multae schedulae ante eum allatae fuissent, in machinatione cordis mala, placuit illi. Ille vero quasi cum gaudio accepisset, serena fronte coram omnibus, sed in pectore vulnus saevissimum erat, dixit iterum illis: Exquirite etiam adhuc, ut inveniatis, et fiat confirmatio talis inter me, et vos, ut nunquam inter nos [vos], et meos posteros lites adcrescant. Illi iterum abierunt, et scrutati sunt diligenter, quas mox, ut invenire potuerunt, adduxerunt ad illum. Ille vero fraudulenter simulabat omnes schedulas, et ait ad illos: Ite modo, ut mecum volutem 106.0683D| qualiter confirmem ut nunquam causatio iteretur; et accepta omnia coarctans in volumina singula, in fornace istius balnei [igne] concremavit. Talia iste cum suis ovibus egit perjuria pontifex, et seductione mala decepit. Utinam quod non cathedram pastoris, vel etiam loco mercenarii tenuisset! Iste in sua sede, ut lupus in grege, leo inter quadrupedia, geracis inter volatilia, procella in maturis fructibus. Quid illi profuit pontificium, qui etiam usque hodie, quando sepulcrum ejus clerici mentiuntur, qui etiam post curricula annorum fortesse CLXXX 106.0684A| corpus ejus ubi humatum et destructum requiescit. . . . . maledictionem et convitia dicunt. Etiam caeteri, qui ignorant, irascentes dicunt: Insinuate nobis ubi requiescit ille iniquissimus praesul.

CAPUTA II. Monasterium, sive oratorium B. Theodori a Theodoro exarcho constructum. Ejusdem exarchi pietas. Fioretto di Giovannicio. Plura de eo.

Tempore namque illo aedificatum est monasterium B. Theodori diaconi a Theodoro patricio, non longe a loco qui vocatur Calchi, juxta ecclesiam B. Martini confessoris, qui vocatur Coelum aureum, quam Theodoricus aedificavit rex, sed sub potestate istius pontificis relata [ . . . ]. Fecit supradictus patricius et exarchus calices aureos tres in hac 106.0684B| sancta Ravennate ecclesia, qui sunt in praesentem diem; quotidieque concurrebat ad monasterium S. Mariae, quod vocatur ad Blachernas, ubi Deo volente ego abbas existo; et ibidem requiescit cum Agatha conjuge sua. Et fecit thecam super ipsius altare Virginis ex blacta alithina pretiosissima, habentem historiam, quomodo Deus fecit coelum, et terram, et creaturas mundi, et Adam, et progenies illius. Quis similim conspexit? Deo favente, usque hodie permanet. Ecclesiam vero B. Pauli apostoli positam prope Wandalariam ipse cum isto pontifice exaltaverunt, et adauxerunt, quia antea synagoga Judaeorum describebatur. Istius patricii tempore coepit Joannicius nomine in ejus palatio hic Ravennae sapientia pullulare.Causa [Causam] vero pro qua, 106.0684C| in medio proferamus, non tanta [nec tacitam] relinquamus. Contigit eo tempore quod notarius praedicti exarchi divino jussu mortuus est, pro quo lamentabatur patricius, non solum pro morte ejus, sed plus, quia non habebat similem virum sapientissimum, qui potuisset epistolas imperiales componere, vel caeteras scripturas chartulis quas necesse erat in palatio perficere. Cum autem ille suis suam tristitiam indicasset, dixerunt ad illum: Nullam dubitationem dominus noster ex hac habeat causa: est hic adolescens unus Joannicius nomine, scriba peritissimus, in Scripturis doctus, in sapientia facundus, in consilio providus, in sermone verax, cautus eloquio, omnique scientia plenus, nobilissimis ortus natalibus. Si mox jusseris venire, et ante tuum conspectum 106.0684D| adstare, tunc placebit tibi, Graecis et Latinis literis quia eruditus est. Quo audito verbo, quod dicebatur, exhilaratus praecepit eum venire. Et stetit ante eum, despexitque eum in corde suo, eo quod brevis erat forma, et indecorus aspectu. Horruit visibilia, dilexit postmodum invisibilia. Infirma mundi elegit Deus, ut confundat fortia. Patricius autem conversus ad optimates hujus civitatis dixit: Putatis quod ipse hoc palatium per suam scientiam tueri poterit? Non puto. Et dixerunt ei: Jubeat dominus noster interrogari eum, quod si non valet, recedat. Jussique 106.0685A| deferri epistolam, quae ad se de imperatore venerat Graece scriptam, dixitque ei patricius: Lege. At ille prostratus ante pedes ejus, surrexit, explicuitque, et ait: jubes, domine mi, ut Graece legam, ut exarata est, an per Latina verba? Quia Graece et Latine utebatur, et Latinam ut Graecam tenebat. Tunc admiratus patricius una cum majoribus et coetu populi, jussit deferri praeceptum Latinis literis exaratum, et praecipiens ei dixit, Tolle hoc praeceptum in manu tua, et lege idem Graecis verbis. Accipiens vero ille legit Grecia per totum.Tunc placuit patricio sententia ejusdem Joannicii, et glorificavit Deum, qui abstulit animam, et animatum restituit corpus; jussitque nisi pro sua scientia extra palatium nullatenus moveret pedes, sed quotidie ante ejus staret 106.0685B| aspetto. His itaque gestis, post tertium vero annum imperator Constantinopolitanus jussit exarari epistolam ad hunc patricium, continentem ita: Mitte ad me virum illum, qui tales compositiones, quas ad me misisti, et carmina fingit. Qui onerata roborea navi diversa necessitate, misit eum in Constantinopolim, et cum eum intuitus fuisset imperator, incredibilis fuit de ejus scientia. Post dies vero paucos ejus claruit doctrina, et inter primates eum habuit.

CAPUTA III. Clerus a Theodoro secedit in Nativitate Domini. Dissidium per exarchum componitur. Clero in pristinum restituitur.

Igitur Theodorus istius civitatis pontifex non recedebat 106.0685C| a nequitia infinita, qua [quam] coeperat. Quando amplectebatur presbyteros, omnes diaconos repellebat; post vindictam exercitam iterum diligebat diaconos, et presbyteros abjiciebat. Tales dissensiones ante eos nequissimus serebat sator, et unumquemque ludificabat. Post vero omnes in paupertatem redegit, et penuria nimis afflixit. Pro grandi necessitate omnes indignati sunt maxima ira. In die namque vigiliae Nativitatis Domini ierunt sacerdotes unanimiter ad Theodorum archipresbyterum, et ad Theodorum archidiaconum, et dixerunt eis: Dic domino nostro pontifici: Male contra nos agit, satis nos opprimit, sive stimulat, multa gravamina super nos imponit, quae tolerare minime possumus. Quartas nobis per occasioni abstulit, statuta apostolica 106.0685D| confregit, consuetudines ecclesiae incendit, matriculas demit, a gremio nos Ecclesiae repellit, Evangelia dissimulat, corpora affligit, substantias diripit, facultates tollit, censuales nos esse nititur. Iram illius tollerare non possumus. Illi autem euntes narraverunt clericorum verba in aures pontificis. Ille omnibus verbis auditis, quasi missile suscipiens telum, statim in iram versus, ait eis: Vos irritatis clericos, vos haec verba in ore eorum ponitis. Certe qui hoc dixerunt nunquam in melius proficient. Et conversus ad archipresbyterum dixit: Tu es hujus verborum sceleris auctor, tu sacerdotum seditionis caput, tu plenissime acerrimus hostis, tu concitator plebis; infestissimus undique adversarius es. Posta facciale 106.0686A| hanc festivitatem ut nunquam alium voce lacessas. In ipsa vero ira perrexerunt omnes ad ecclesiam beatae Mariae sempre Virginis celebrare vigilias; et post vero expletum officium retulerunt verba pontificis ad clerum universum, et indignati sunt, consiliantesque mutuo abierunt singuli in locum suum. Tunc Theodorus archipresbyter ivit ad Theodorum archidiaconum suum consobrinum, in monasterio S. Andreae apostoli, quod est fundatum non longe ab ecclesia Gothorum, prope domum quae vocatur Mariniana. Pulsante eo ostium januae, venerunt famuli domus percussorem ligni inquirere quis esset. At ille dedit notitiam, quia ego sum. Illi autem citius abeuntes narraverunt, dicentes: Theodorus archipresbyter ostium pulsat, vult ad te ingredi.Rapidissimo 106.0686B| alius venit, et dixit quia in monasterio erat. Et archidiaconus ait: Quid prodest, quod loquimur, quia ad effectum non pervenimus? Dixerunt ei domestici ejus: Quid est quod irasceris? Caro tua proxima, consobrinus tuus est, loquere cum eo, non separemeni. Quod si pontifex contra te saevierit, ille pro te quomodo verba proferet? Et ingressus in praedicto monasterio locuti sunt inter se mutuo, et antequam separarentur dixerunt inter se: Quomodo haec consilia nostra stabilia erunt, quae locuti sumus? Archipresbyter dixit: Deus omnipotens sit inter nos mediator, et iste apostolus ejus, et in die judicii inter me et te; qui transgressus fuerit, requirat Deus causam fallaciae. Archidiacono risponde: Fiat, sic fiat.Talis terminus inter nos firmatus est quem 106.0686C| transgredere non possumus. Omnes presbyteri istius aedis ad me concurrunt, tu convoca diaconos omnes, et caeteros ecclesiae. Eamus ad ecclesiam B. Apollenaris, et intrantes domum Antiocheni viri stemus, ibique missas audiamus. Nullus cum eo hodie ministret. Repellamus eum, quod non sit pastor noster. Il suo dictis abscedit. Nocte vero eadem ierunt omnes ad ecclesiam B. Virginis Mariae celebrare missarum solemnia, et locuti clam cum singulis officiis [officialibus], consenserunt, et dixerunt: Utinam ante factum fuisset, et non in talem devenissemus penuriam! Expleta vero missa in ecclesia Apostolorum insurgente aurora, cum Phoebea lumina terram lustrassent, perrexerunt omnes unanimes ad ecclesiam B.Apollenaris, quae sita est in civitate dudum Classis, 106.0686D| et exclamantes ploraverunt amaro animo. Factum est autem postquam radius solis in orbe emicuit, misit praedictus pontifex notarium juxta consuetudinem, ut vocaret sacerdotes, ut procederent in ecclesia, et missas celebrarent: qui cum venisset, nullum ex eis invenit, et reversus nunciavit ei. At ille ait: Fortasse dormiunt, pro eo quod in hac nocte fatigati fuerunt, ideo sopore depressi sunt. Sustinente autem eo quasi una hora diei, iterum misit notarium, et non invenit aliquem eorum, nunciavitque ei quia omnes desunt. Et ait ille: Quid est hoc? Qualis jam hora est? Si non omnes venerunt, vel etiam quanticumque sunt veniant. Respondens autem de circumstantibus dixit ei: Non aestimet dominus 106.0687A| noster nisi quod ego dico. Nullum hodie ex tuis sacerdotibus reperies, qui tecum ad altare in hac solennitate accedat. Dixitque ille: Quare? Et ait iterum: Quia omnes transmearunt Caesareae [Repon. Classem, Bacch.], racconti ad S. ierunt Apollenarem, et ibidem missam celebrant presbyteri, diacones, subdiacones, acolythi, ostiarii, lectores, cantoresque cum universo clero illuc ambulaverunt; non est relictus ex eis neque unus: sola ecclesia est, non est ullus custos. Asserebant se valde afflictos esse, migraverunt. Tunc surrexit de sua sella, ubi sedebat, dedit sibi alapam in fronte dicens: heu! victus somma. Ab alto trahens suspiria pectore seipsum lamentans, cubiculum introivit.Plebs autem in ecclesia mirabatur, ignorans hujusmodi causam. Il suo ita peractis, 106.0687B| statim pontifex misit nobiles viros, cum velocissimis equis, ut satisfactionibus ad ecclesiam revocarent. Illi vero cum vidissent eos ad se venientes, mox levaverunt se omnes submissi humo vultibus, et magna voce, antequam legati pontificis locuti fuissent, dixerunt: Recedite, quia non habemus pontificem [pastorem], sed interfectorem. Quando in hoc ingressus est ovile, non talem, ut facit dedit promissum. Surge, S. Apollenaris, celebra nobis missam die Nativitatis Domini. Te nobis dedit S. Petrus pastorem. Ideo tuae sumus oves. Ad te concurrimus, salva nos. Non hic consecrationem accepisti, sed ipse apostolus suis te beavit manibus, et Spiritum sanctum tribuit, ad nos direxit, et nos tuam recepimus praedicationem.Ad gubernandum missus es, non ad delendum. Tu ante 106.0687C| aequissimum Judicem stas, certa pro nobis; confringe ora cruenta lupi, ut nos deducere valeas per amoena pascua Christi. Quod si non surrexeris, et hodie in hac Nativitate missas celebraveris, omnes unanimiter statim ex domo tua egrediemur, et proficiscemur Romam ad B. Petrum magistrum tuum, et cum lamentationibus ante eum prosternemur, et cum ingenti luctu, immensoque fletu, magnisque cum suspiriis dicemus : Fuimus ad discipulum tuum praesulem nostrum, et praedicatorem, quem nobis dedisti, et noluit missas in tali praecipuo die Nativitatis Domini celebrare. Aut vindica nos de eo, aut da nobis novum pastorem, qui nos defendat de ore draconis, qui infra nostra moenia cubat et nostras condoleat afflictiones. Ecce tu ipse, pastor bone, nosti quia multae 106.0687D| ex tuis ovibus abierunt per nimia gravamina et famis penuriam, recesseruntque a sancto mandato, et a doctrina tua, nequissimo praesule suffocante. Quod si non nos audierit, exinde pergemus [vadimus] Constantinopolim ad imperatorem, et quaeremus ibi patrem et pastorem. Nel suo autem dictis talis lamentatio luctusque ingens ex utrisque partibus fuit, ut illi qui ad pontificem reversi sunt pro intemperatis lacrymis atque murmurationibus omnium illorum clericorum, vix verba dare valuerunt, atque legationem explere nequiverunt. Tunc Theodorus archiepiscopus, metuens hoc, tristis ad palatium cum magna festinatione profectus est, et omnia quae acciderunt 106.0688A| sibi retulit patricio cum moerore dicens: Dereliquerunt me oves meae, expoliatus sum pastorali honore, et repulsus, spretusque. Grex Domini mihi commissus quaerit sibi pastorem alium; correctaverunt Classem, et ingressi in ecclesiam B. Apollenaris accusant me apud Deum, et derident me. Patricius vero subito misit nobiles viros, ut revocarent universos cleros, et eorum omnes consuetudines in pristinum restitueret. Illi autem indignati coeperunt flere, et dixerunt: Si Constantinopolim attingemus, etiam et super exarchum hunc querelabimus, quia antea corrigere eum noluit. Non venimus [veniemus], sed usque horam nonam expectabimus hunc B. Apollenarem pontificem nostrum; quod si moras fecerit, Romam gradiemur. Et reversi largas 106.0688B| fundentes lacrymas nunciaverunt pontifici, et patricio, ut audierunt et lamentabantur. Addiderunt, quod talis luctus mugitusque infra ipsam risonat ecclesiam, qualis nunquam nec auditus nec visus in tota Classe fuit. Etiam et audientes illorum moerentium voces, cum ipsis amare flevimus. Tunc archiepiscopus, moerore valde afflictus, voluit se pedibus patricii prosternere; ait enim ingenti luctu: Obsecro tuam clementiam, non vos pigeat illuc ire, et fatigiumpro me habere, ut spondeas pro me. Omnia facturum pollicere, juxta quod illis placet, et ex rebus ecclesiae non amplius, nisi ut unus ex illis, particeps sum. Tunc patricius faleras equo superimponi jussit, ascendit desuper, venit ad praedictum martyris sepulcrum, et convocans omnes ad se, fudit 106.0688C| lenia verba pacificaque, et secum reduxit, promittens omnia emendare, sicut nuper audistis. Et venerunt, et missas et vesperum una hora celebraverunt cum mansueto pontifice, vesperascente die. Alia vero die venit exarchus ad domum ecclesiae, et sedit cum archiepiscopo, et cunctis presbyteris, a tergo eorum diaconi stantes, una cum omni clero ecclesiae steterunt in conflictu. Cum multa controversia et alterna verba inter eos essent, convictus est pontifex, et statim restaurati sunt omnes de honore et dignitatibus, et sortiti sunt opes ecclesiae, et non fuit ex eis aliquis qui quamdam [Forte, quartam, Bacch.] partem ecclesiae non haberet etiam, et subtractos actores, et prastias ab hujus ecclesiae familiaribus, et perrexerunt omnes laeti ad monasteria sua, et benedicebant 106.0688D| Deum. Quibusdam [quibus] antea solis pontifex utebatur, postea omnes sortiti sunt, et ex illo die tale foedus inter pontificem et sacerdotes statutum est, antequam consecretur per repromissionem, ut familiares ecclesiae auctoriam curatiorem habeant.

CAPUTA IV. Teodoro pontifici Romanosubmittitur. Statuta sub Agathone Leone II confirmat, certis conditionibus admissis. Theodori obitus, sedisque tempus.

Igitur post paululum tempus ipse praesul dolorem in pectore servans nocendi suis sacerdotibus, recordatusque malum quod in eum exercuerant, et quia 106.0689A| minime poterat, ut volebat, suos parentes de rebus ditare Ecclesiae, occulta suggestione Romam mittens ad Agathonem papam, quasi pro causa sanctarum Dei ecclesiarum in fide catholica cum eo tractaturus, illuc eum juberet venire. Qui mox scripsit epistolam, ut Theodorus praesul pro sancta et intemerata fide catholica Romamproprietà. Qui ostensa coram omnibus suis sacerdotibus legens replicuit, dixitque ad illos: Quid vobis videtur? Ecce apostolicam epistolam vidistis, et quod in ea continetur scitis; quid vobis videtur? Extra vestram non faciam voluntatem. Unum habemus consilium, fratres, una voluntas, unus animus sit, eamus, an cessemus. Illi vero in simplicitate respondentes, nescientes occultum consilium, dixerunt: Oportet nos 106.0689B| omnes pro fide orthodoxa et sancta Dei Ecclesia mortis subjacere periculo. Cum autem pervenisset Romam, subjugavit se, suamque Ecclesiam sub Romano pontifice. Romanus gavisus pontifex, qui adquisierat quod praedecessores sui perdiderant, gratulanter suscepit eum, et consensit ei quidquid postulavit, et quod petit largitus est volontati ejus. Mortuo vero Agathone papa, cum successore Leone omnia placita adimplevit, statutaque inter se fuerunt, ut qualem electum hic ex Ravenna sacerdotes Romam deportassent, ipsum consecrasset; non amplius in tempore consecrationis Romae maneret nisi octo diebus, ultra jam illuc non veniret. Nisi in die natalis apostolorum legatum ex sacerdotibus mitteret, et Ravennensis pontifex esset quietus, et alia multa 106.0689C| capitula, quae non possumus exarare, confirmata per manum Leonis cum presbyteris. Igitur obiit iste ferocissimus die XVIII mensis Januarii, cum multa alacritate sacerdotum, et omnium gratulatione humo submersus est, in ardica B. Apollenaris subtus jacet. Epitaphium vero ejus clare legere non potui. Sedit annos XIII, menses III, et dies XX.

OSSERVAZIONI AD VITAM THEODORI. Theodorus ab Agnelli calumniis vindicatus. Theodorus exarchus a Calliopa diversus. Nonnulla indicata ad disciplinam spectantia, et ad Ravennatis episcopi autocephaliam.

IO.

Quae Agnellus in hac Theodori episcopi Vita 106.0689D| posteris mandavit, refert summatim Rubeus lib. VI, pag. 208, inde subjicit: « Hanc historiam ex Vitis Ravennatum archiepiscoporum a nobis descriptam facile conjici potest, tum ex his quae caeteri omnes gravissimi auctores tradiderunt, cum ex ipso rei merito, a vero longius aberrare, ab ejusque saeculi hominibus descriptam, qui arrogantia adversus Romanam Ecclesiam elati, eam subjectionem aegre ferebant. Nam Theodorus fertur summa pietate fuisse, et in pauperes munificentissimus, quique sacerdotum Ravennatum mores in tanta rerum omnium licentia in deterius labentes, ac corrotto justa severitate 106.0690A| correxit. » Haec ex pluribus excerpere placuit, Agnelloque narratis adjicere, ut quod Theodori famam juvare potest, maledictis, probrisque opponeretur. Licet Agnellus praeterea totus sit in Theodori memoriam diris insectando, non silet tamen quaedam in ejusdem episcopi laudem cedentia, qualia sunt quae pertinent ad constructam seu in meliorem amplioremque formam redactam aedem S. Pauli, in Vandalaria nuncupatam, quae anteactis temporibus vel synagoga fuerat Judaeorum, vel uti synagoga despectui habita, ambigua enim mihi phrasis est qua id nostro narratur.

II.

Ea occasione quae in primis Theodori exarchi pietatem commendant laudantur, qui beato Theodoro diacono oratorium aedificavit, calices aureos tres ecclesiae Ravennati et thecam pretiosam obtulit, quique quotidie S. Mariae ad Blachernas aedem extra Ravennae pomoerium sitam frequens colebat, ubi et cum conjuge sua Agatha sepeliri mandavit. Haec autem a Theodori Calliopae moribus admodum abludunt, 106.0690B| ostenduntque hunc ab illo diversum quod supra in Mauri episcopi Vita indicatum est . , vi adhibita, componendo, omneque judicium, uti canones ferebant, Ecclesiae reliquerit. Nullus etiam dubito eumdem consilium opere juvisse, quo Reparatus tractatu Theodorus effectu Romano pontifici Ravennatem Ecclesiam restituit, quae nullo modo Calliopae moribus ingenioque congruere potuisse palam est .Martini in Coelo aureo, ex quo conjectura infirmatur, qua suspicatus sum Reparatum ibidem monachum egisse, nisi in illius episcopi Vita S. Apollinaris nomine eadem basilica vocetur, quae hic veteri S. Martini vocabulo laudatur, cui repugnat 106.0690C| Agnello, qui S. Martini semper vocat. Rem eam itaque incertam agnosco, lubensque fateor quod alias semper, apud nostrum monasterii nomine oratorium intelligi posse, apud quem Reparatus ministraverit, unde ad episcopatum assumptus fuerit.

III.

Plura ex hac Theodori Vita excerpent lectores ad disciplinae mores spectantia, veluti rationem reddituum ecclesiasticorum erogandorum, officia archipresbyteri, archidiaconi, notariique, solemnium missarum in praecipuis anni festis indicendarum, et peragendarum methodum, et plura his similia, quae enarrare superfluum est . historia publicus exarchatus notarius, quo munere illustris esset, deprehenditur. Caeterum de eodem viro aget Agnellus infra in Vita Felicis, addetque quae ad ejus cognationem, genus obitumque spectant. Illud observari meretur prae caeteris Ravennatem clerum assensum praestasse, ut cum ageretur de controversia fidei, quae, monothelitarum haeresi nondum prostrata, 106.0690D| in discrimen vocabatur, episcopus Romanae synodo vocatus adesset, quod ipsum profecto erat ratione synodi autocephaliae abrenuntiare. Verum potuit fieri ut episcopus se vocari diceret, vel ut extra synodum Romanam, vel in generali oecumenicaque cogenda res ageretur; utroque enim modo potuisset adesse, non ut Romano metropolitae patriarchove subditus, sed uti acephalus. His assentiente clero, Theodorus se Ecclesiamque suam, quod clerus noluisset, Romano pontifici, et ordinationis et synodi ratione, submisit, et autocephaliae nuper a Mauro per fraudem obtentae renuntiavit.

VITA DAMIANI.

CAPUT PRIMO. Puer ad vitam revocatur, qui chrismate consignatus denuo obit. Joannicius Ravennam revertitur. 106.0691A|

Damiano XXXVII. Brevi corpore, non satis pinguis, ex isto ovili, consecratus Romae, humilis homo, mansuetus, et pius. Eo regente cathedram, magna quies in sacerdotibus et populo fuit, sicut nobis vetustiores retulerunt. Verifica. Contigit eo tempore, sicut narrare audivi, venit quaedam mulier cum infante parvulo, ut pontifex Spiritum sanctum per manuum impositionem et unctionem chrismatis daret; ille vero tondebatur. Manipulum namque ejus dixerunt mulieri: Expecta donec tondeatur. Illa autem vociferabatur dicens: Oh! quanta follia, viri! Puer moritur, et non vultis subvenire animae 106.0691B| procedenti, neque nunziare, et ego taceo? Currite, dicite domino pontifici, ut consignet hunc parvulum, quia in extremis est, antequam moriatur, ne post funus pueri noxii teneamini. Illis autem abeuntibus, et moram facientibus, mortuus est puer. Tunc mulier coepit vociferare, et magnis vocibus clamare, theatrumque excitare, et plangorem tubicinum spargebat in vulgus. Audiens haec pontifex coepit interrogare quid hoc esset? Et illi volentes obtegere hujus facta rei, avertere pontificem ab ira, et non potuerunt. Mulier vero exclamavit: Ecce multis hic morata sum horis, et nullus nunziare voluit ex tuis ut consignares puerum; modo vero anima non est in eo. Corpus mortuum quomodo potest paraclitum suscipere Spiritum sanctum?Tu videris, optime 106.0691C| praesul. Tunc accipiens pontifex in ulnas suas valde gemens, et flens ingressus est post absidam ecclesiae, prostravitque se cum eo pronus in terra flens, et orans diutissime coelestem Dominum invocando. Eo autem orante reversa est anima pueri in viscera ejus, et consignans eum emisit spiritum. Eo namque tempore reversus est praedictus Joannicius Constantinopoli Ravennam, et claruit ejus sapientia in tota Italia.

CAPUTA II. Ravennates cives consuevere inter se praeliari. Factiosi ab arbis portis nomen mutuati. Coedes ingens hominum, inde plures proditorie et clam occisi. Indicta publica prece sceleris auctores inventi, et poena multati.

Nos vero, fratres, sempre in excubiis sumus sicut 106.0691D| milites in procinctu; et quando omnipotentis Dei nostri miracula audimus, gratulamur, quia dignatus est labentes ad regnum erigere. Et quando audimus diabolum aliquem laedere, et suis laqueis irretire, tristamur, quia captus ille non certavit fortiter contra invisibilem hostem. Sed tamen nullus adversus eum dimicare poterit, nisi coelesti fuerit clypeo munitus. Ille tergiversator, ut qui se altissimus esse voluit, et Filium Dei derisit. Si non vos stare piget, audietis qualia suae calliditatis opera in istius praesulis 106.0692A| temporibus in hac seminavit civitate. In priscis ergo temporibus consuetudo orta fuit, usque nunc talis horrenda, et cavenda, et detrahenda iniqua fuit, et permanet usque nunc. Die omni Dominico, vel apostolorum die, Ravennenses cives non solum illustres, sed homines diversae aetatis juvenes, et ephoebi, mediocres, et parvuli, promiscui sexus, ut diximus, post refectionem per diversas portas aggregatim egredientes ad pugnam procedunt. Deliri et folle! quando sine causa se morti subjiciunt. Contigit eo, ut diximus, tempore, ut Tiguriensis porta iniret certamen cum Pusterula, quae vocatur summus Vicus, juxta fossam Lamisem. Qui ingressi in prima fronte a fundibulariis insecuti, terga Pusterulenses dederunt. Tiguri 106.0692B| vero eos insequentes multa straverunt corpora humo, et venerunt ad praedittam Pusterulam, minaverunt residuum infra, et confregerunt molchos, et serras, et cum victoria in suas reversi sunt domos. Et post dies octo, die Dominico ex utraque egressi sunt porta, et parvuli cum modica orbitella, sicut mos erat illorum, relicto ludo, irruentes inter se cum baculis sua capita fregerunt; alii vero se interficiebant procul manibus, et missili saxo; alii mugitu rumbolorum, territi per diversa fugiebant loca; alii vero hinc et inde induti juvenilibus armis contra suos strages mittebant coaevos, et non erat ulla requies, undique vulgo cadentium gladio ex Pusterulae parte mortui sunt; alii namque semivivi relicti, et calidus fluebat sanguineus de pectore 106.0692C| fiume; et alii erant, quorum ore aperto manabat roseus sanguis; multique ex corporis plaga largissimum fundebant cruorem, oreque terram mordente, spiritum exhalabant. Quicumque vero a suis hostibus petebat vitam, dicens: Heu anima, anima mea! cessabat ictus, et non occidebatur. Ita et nunc, qui se confidit non mori, et vitam animae postulat, sinunt eum vivere, et ultra non percutitur. Factaque est plaga magna in regione illa, qualis non fuit aliquando a priscis temporibus, quam seniores nostri memorare potuissent. Ecce perditio prima in regione illa, et luctus, et vae. Secunda vero perditio, et interemptio, maxima lamentatio est. Il suo post itaque gestis ha strages modica quies fuit. Diabolus vero perniciosissimus, et invisibilis hostis 106.0692D| invidus generi humano stimulavit Pusterulensium corda, et quasi quis ostium pulsans, sic eorum quotidie praecordia urebantur, irritoque omnes consilio qualiter possent Tigurienses viros morti subjicere, et funditus cradicare. Tunc unusquisque dixit ad compatrem suum et contubernalem amicum: Quod [Quid] adhuc nobis vita? Ecce omnes socios nostros Tigurienses interfecerunt, vivos et nos Dominico die. . . . . . . . . . moliuntur. Natos relinquemus orphanos, nescimus cui servituri sunt; uxores nostrae 106.0693A| remanebunt viduae; omnem censum nostrum inimici nostri deglutient. Ut quid nobis adhuc vita? Simus fortissima pettora in bello. Et elevata voce omnes fleverunt. Post depositum luctum dixerunt: venite, insidiemur illis. Occulte aptemus contra eos dolosa mendacia, et improba fingamus verba, et decipiamus eos in falsa humilitate. Latere die Dominico infra Ursianam ecclesiam rogaverunt clam Pusterulenses viri ut Tigurienses pranderent cum illis, et petierunt ne quis sciret. Expletis vero divinis eloquiis, abiit unusquisque ad petitorem suum, et per mansiones singulas dispersi, diversis dapibus propinaverunt mortem.Alii vero pugione perempti humo commendati sunt, alii vero securibus cerebro illisi in stabulo sub stercore equorum 106.0693B| sepulti sunt, ne signa interfectionis invenirentur; nonnulli vero missili per femore transfixi sunt telo; alii. . . . . pannis exuti in cloaca projecti sunt; alii namque chelidonio mucrone irruentes dies finierunt et vitam; multi vero percussi volatili ferro in cuniculum projecti, luto obtecti sunt. Tigurienses miseri a Pusterulensibus diversis poenis sunt interempti, et sic occulte factum est, ut nec interfectionis, nec sepulturae signum, neque amicorum quis scire potuisset. Alia vero die fit luctus ingens, moerore undique tota in luctu civitas morabatur. Clausa sunt balnea, cessaverunt spectacula publica, mercatores retexerunt pedes, oppilaverunt caupones tabernas, nundinatores reliquerunt negotia, sacerdotes gemebant in ecclesiis, seniores lugebant, omnes juvenes 106.0693C| in plateis erant moerentes, omnis maritus sumpsit lamentum, matronaeque a thoro maritali moerebant. viduae indutae sunt veste lugubri, speciositas virginum immutata est, parvuli singultibus nimium quatiebantur, in amaritudine animae omnes afflicti erant. Alii plorabant patrem ignotae mortis, alii exspectabant filios, nescientes si essent fugitivi, alii fratrum ignorantes periculum, alii viros exspectantes, nec quid certius sciebant, unusquisque diversas illuc atque illuc incedebat vias quaerentes, et minime eos inveniebant. Verba vero moerentium haec erant: Si vere terra eos absorbuit, forte aliquis eos vidisset, si in profundo pelagi demersi essent, fluctus nobis eorum corpora reddidisset, si bestiae 106.0693D| devorassent, ossa non deglutissent. Si quis ipsos gladio interfecisset, cruor mortem eorum nobis ostenderet. Et multa alia opinabantur lugentes populi, submissi humo, capillos, et barbas extrahentes, unguibus ora foedantes, vestes ac pectora [a pectore] scindentes, fratres et cognatos, filios et nepotes plorantes, amissos consanguineos requirentes, totam cives finierunt hebdomadam in lamento. Tunc sanctus vir Damiano, videns hanc civitatem in tanto luctu morantem, ipse se in maximis dedit lacrymis. Die Dominico praedicavit jejunium, ut secunda, tertia et quarta feria incessanter Deum deprecaretur, ut de coelo auxilio divino muniti, alicui hoc excidium revelaretur. Praesul vero praecepit 106.0694A| populo ut gregatim incederet. Ipse cum clericis et monachis in unam partem, laici vero senes, adolescentes, et pueri, unus praecepit ut esset chorus. Nuptae vero mulieres et innuptae, viduae et puellae in alteram partem, turma vero pauperum separatim. Non omnes in unum incedebant, sed separatim, quasi medio jactu lapidis. Sacerdotes vero, sacris depositis vestibus, saccos induti sunt, asperso in capitibus cinere, et pedibus nudis incedebant Omnes nobiles et ignobiles ciliciis se operierunt, inculta capita, squallidaque barba moerendo incedebant. Matronae, depositis vestibus jucunditatis, lugubrem indutae sunt vestem. Omnes decalvabant vertici suos, et cutem nudabant. Speciositas virginum sublata est.Abstulerunt a se mutatorias vestes, et 106.0694B| pallia, projecerunt a se inaures, et anulos, ex dextralia, et pereselidas, et monilia, et olfactoria, et acus, et specula, et lunulas, et liliola, praesidia, et laudosias, et omnia jucunda, et concupiscibilia projecerunt, carmen lamentationis imbutae [indutae] sole. Parvuli ab uberibus matris suspensi sunt, planctus hominum, vagitus parvulorum, fletus matrum, mugitus bovum, hinnitus equorum, balatus pecorum, caeterorumque animalium, tota civitas conclamabat. Expletis tribus diebus afflictionis, ante solis occasum Omnipotens Deus, qui revelat profunda de tenebris, et abscondita producit in lucem, fecit mirabilia, qualia nunquam in gentibus audita sunt. Ab Amphitheatro, quod fuit priscis temporibus juxta portam quae vocatur Aurea, usque 106.0694C| ad jam dictam Pusterulam, factus est quasi crepitus, et sonitus ingens, et elevatus est fumus quasi nebula, et hiens terra omnes mortuos, quos infra se clausos habuit, quos Pusterulenses demoliti sunt cum nimio furore, in sinu suo ostendit. Tunc populi audito sonitu ad foetorem currentes invenerunt singuli mortuos suos per singulas casas, infra plagas vermes nutrientes. Tunc apprehenderunt homicidas, judicaverunt eis digna factis, et regionem ipsam cum aedificiis subverterunt, et ad nihilum redigerunt, et vocaverunt illam regionem Latronum, usque in praesentem diem. Non solum ipsi, sed et conjuges, et filii eorum diversos modos poenarum perpessi sunt. De rebus vero eorum nihil aliquis contingere voluit, sed pyrae traditae sunt ad pontem, 106.0694D| qui vocatur Milvius, qui nuper diruptus est, et idem in ipsa regione fuit Latronum juxta tribunal monasterii B. confessoris Christi Severini [Forte, Severi, Bacch.].

CAPUTA III. Anonymi cujusdam Damiani aevo viventis nonnulla referuntur. Damiano ipse laudatur.

Igitur fuit in hac civitate Ravennae vir religiosissimus, et bonae famae, et quando ad Ursianam ecclesiam veniebat ejus superiori columnae templi parte virorum scapulae adhaerebant. Ante introitum missarum psalmos cantabat cum nullo homine aliquando ibidem colloquia habebat, et post introitum 106.0695A| missarum sempre in faciem pontificis intuebatur. Quadam vero die jussit eum pontifex adire ad benedictionem S. Apollenaris, ut esset particeps pontificiae mensae. Post extensum dapibus ventrem, et fibrae pectoris repletae essent musto, sed tamen sobria mente, interrogavit eum pontifex, quid hoc esset, quod in ecclesia semper in ejus aspiciebat vultum. At ille respondens dixit: Non te intueor, optime praesul, tantum, quanto illum qui post tergum tuum stat, cujus pulchritudinem non pleniter tolerare possum. Et cum sanctificaris [sanctificas] juxta te stat vultus ejus. Modo non est ipse, qui tunc est sempre tecum ad missarum solemnia, et nunquam te deserit.Post aliquot vero dies secessit in pace; et audierunt eum quidam dicentem ante 106.0695B| tempus obitus sui, quod quadam Dominica die, dum nocte antiphonam ad benedictionescantarent omnes, et dicerent: Montes et colles cantabunt coram Deo laudes, testificabat hic quod etiam ipsi lapides ecclesiae, columnae et lastae, atque lateres, tegulae, nec non etiam omnia metalla, praedittam antiphonam simul cum omnibus cantabant. Post igitur virum istum humatum jussit pontifex ad praedittam columnam cancellos modicos fieri, ne quis basi columnae ubi sancti steterunt pedes, indignis pedibus adhaereret, et modicam crucem infigi jussit pro memoriale sempiterno, quod permanet usque in praesentem diem.

CAPUTA IV. Joannes S. Joannis trans Caesaream abbas. Costantinopoli rem suae Ecclesiae agit. Una nocte daemonum ope Ravennam venit. Poenitet di fatto.

Sed et de Joanne abbate monasterii S. Joannis trans Caesaream siti in dudum Classis, quod vocatur ad Titum, non praetermittamus. Fuit iste temporibus hujus Damiani antistitis presbyter nomine Joannes abbas monasterii S. Joannis, qui vocatur ad Titum, quod rustici nescientes vocant eum ad Pinum. Cum praedictus presbyter multas altercationes et judicia de rebus sui monasterii B. Joannis cum singulis hominibus haberet, et nullatenus finis impositus fuisset, sed maxime volebant multi praedia monasterii injuste deglutire, attigit Constantinopolim, et moratus igitur ibidem multis diebus, faciem imperatoris non vidit. Qui infra semetipsum 106.0695D| varia consilia volvens, die quadam stetit deorsum juxta murum cubiculi, ubi imperator sedebat, versum [sursum] istius vocatorii de adventu Domini dicens: Qui venturus est veniet, et non tardabit; regnum in manu ejus, et potestas, et imperium. Imperator audiens haec delectabatur, auscultans. Ivitque tyro unus [Cod. , tironos, Bacch], voluit eum amovere de eo loco; et jussit imperator desuper, ne quis ei esset molestus, donec expleret; finitoque toto invitatorio vocavit eum sursum, stetitque ante imperatorem, et suam pro qua venerat causam ordinabiliter cognitam fecit. Jussitque imperator tale exarari 106.0696A| praeceptum, ut ipsa res in eo monasterio in perpetuum esset, et ut ipsum munimen pro sempiterna lege fuisset. Post haec autem prostravit se pedibus diu praedictus presbyter Joannes flens aiensque: Jubeat mihi dominus meus exarari epistolam ad exarchum, ut non obligata fidejussor meus tollat, quia crastina dies erit constitutum placitum, ut ego cum adversario meo in conflictu stare debuissem. Paruit autem imperator postulationibus ejus, et jussit scribi epistolam ad exarchum, ut nullam distintiem de hac fieret causa, neque in judicio eum quis deduceret, nec obligata fidejussor tolleret, nec ullo modo eum molestaret. Scripta vero epistola, quali mense, quali die, vel hora, munita sigillo data manibus suis, secessit, et venit vesperascente die ad 106.0696B| portam ipsius Constantinopolitanae civitatis, ut forte usum navis discurrentis Ravennam aut ad Siciliam invenire potuisset; et requisitis omnibus carabis, et celandriis, atque dromonibus, non invenit. Ille autem juxta litus maris arripuit iter. Nox illi nigras expandens alas inimitiam praestitit. Quantum illi tenebrae offensae fuerunt, tantum Selenitissuos sparsos radios ei beneficium praestitit, et quantum altius in sublimitate se erigebat, tantum clarior terra apparebat. Dum autem spatiatur in litore, et cogitaret quid ageret, apparuerunt ante oculos ejus tres viri in nigra veste, eique dixerunt: Quid turbata mente, abba Joannes, in hoc littore versaris? A ille respondens dixit: Omnia quaecunque ab imperatore petivi obtinui, multo tempore commoratus 106.0696C| somma. Navis deest, ut Ravennam revertar, ideo mihi tristitia undique est. Dixerunt ei improbi viri: Si ea, quae dixerimus tibi, facies, crastina die eris in domo tua infra domesticos tuos. A ille dixit eis: Facio quod vultis. Et illi: Accipe virgam in manu tua, et designa in hoc sabulo navem, deinde vela, remigia, scaphas, nautasque. Fecit ita, ut sibi imperatum fuerat. Iterum dixerunt ad illum: Jace in cataleta navis infra sentinam juxta carinam. Audies mugitus ventorum postquam ingressus pelagus, audies voces periclitantium, audies tempestates, et horreas, audies sonitus aquarum inundantium, et sic oppila os tuum, ut nec etiam signum crucis manus tua exprimat. Qui jacuit in terra prospiciens juxta se maria.Ecce undique factus est repente sonitus quasi fragor nubium, 106.0696D| et velut procellosa tempestas. Dabat ventus mugitus, ipsas suas verberabat pelagus undas. Franguntur remi, inciduntur antemnae, solvuntur scaphae, dabant nautae nigerrimi, teterrimique luctus, et ipse sic se coegit abba, ut nec flatum illius quis audire potuisset. Ad pullorum vero cantus inventus est super tectum monasterii sui, et videns se solum, exclamavit voce magna ad suos, ut eum desuper de tecto deponerent. Illi denique putantes eum phantasma esse, nolebant parere praeceptis domini sui. Tunc ille clamabat voce majori nominatim unumquemque eorum, aiens: Deponite me, et cognoscetis 106.0697A| quia ego sum. Vos scitis quia in Costantinopoli fui civitatem pro utilitatibus istius monasterii, et modo venio, et ut non paveatis scitote, quia validis ventis huc projectus sum. Illi, his verbis auditis, citius posuerunt scalas, et descendit. Agnitus est a suis, obsculatusque [osculatisque] per ordinem universis, jussit pulsare tabulam dicens, jam matutini hora est, et post opus Dei [expletum] eum petit quies. Alia autem die lustrata Caesarea egressus est, et a Vandalaria porta, quae est vicina portae Caesareae, relicto Laurenti palatio, Theodoricanum ingressus est, jubetque se exarcho praesentari.Ille laeto animo suscipiens eum, et jussit legere praeceptum, et complicatum reddidit presbytero offerenti sibi, dixitque ad eum: Hoc praeceptum in perpetuum 106.0697B| tibi tuisque posteris tutamentum sit. Sponsionem fidejussori tuo tollam, quia negligens fuisti cum adversario agere tuo. Ad haec ille respondens, dixit: Dominus noster imperator suum praeceptum per epistolam dedit, ut omnia obligata mea facta sint in judicio invalida. Denique in iram versus patricius accepit epistolam de manu presbyteri, legensque invenit exaratam secundum quod superius diximus, et retinens epistolam in achemeniam versus irrupit, dicens: Dic, falsitatis auctor, quando haec exarata fuit epistola? Il presbitero Joannes ha risposto: Heri, hora nona. Patricius dixit: Et quomodo tam cito venire potuisti? Eo quod nullus est qui in tribus mensibus Constantinopolim ire et reverti possit.Quomodo ego reversus sum, presbitero ait, pontifici meo indicabo. 106.0697C| Negotia mea, et mea poenitentia patere in me hoc maneat. Tamen si me falsitatis urgues causa, mitte mecum legatos tuos, et pergamus illuc. Si haec falsa inventa fuerunt secundum paternosaudire definitum. Tunc inde removens pedem, venit ad episcopium istius ecclesiae, et ingressus ad Damianum papam, prostravit se ad vestigia pedum ejus, et narravit ei omnia facta rei; indicavit quomodo eum phantasmae per discrimina maris duxissent, et super tectum sui monasterii posuissent, et solum ibidem reliquissent. Exhortatione autem pontificis egit veram poenitentiam, et finivit dies suos in pace.

CAPUT V. Judaei cujusdam conversio. Damiani patria, educatio. Archivi Ravennatis incendium. Pontificis obitus. Epitafio.

Obsecro vos, fratres, stare non pigeat vos; adhuc unum restat miraculum. Quodam die Dominico post finitam orationem Dominicam, corpus Domini praedictus pontifex cum sacerdotibus frangeret, sicut soliti sumus, Judaeus unus, qui solitus erat stare ad virgines in loco qui dicitur Ermolas, cucurrit citius ad sanctum propreans altarium, et ait pontifici: Obsecro te, optime praesul, da mihi partem ex corpore Agni, qui nunc manibus vestris dicerpitur. Cui summus sacerdos: Non est tibi licitum corpori sociari 106.0698A| Domini, quia sancto battezzato lotus non es. Iterumque Judaeus: Non [tibi] panem sanctum quaero, Pater, sed carnem Agni, quam manibus vestris discerpitis, quem ego super hanc aram vos adtrectanctantes humanis video oculis meis. Ex Agno, quem video, quaero; non panem cupio, quem non video. Ad hoc sanctus vir respondens dixit: Non possumus Sanctum immundis dare, donec qui inquinatus aqua sancta mundetur. Accipe signum Agni, et ex eo Agno vescere nobiscum. Statimque ipse videns, dedit nomen suum, et instructus a pontifice, accepit Baptistum immortale, et ex infideli factus est fidelis. Hic vero praesul ex Dalmatiarum fuit partibus, sed obtulerunt eum huic sui parentes Ecclesiae, et iste sacris literis eruditus, ad hunc 106.0698B| Ecclesiae apicem pervenit. Eo tempore archivus ecclesiae istius ab igne concrematus est, et ibidem multa monumenta flamma consumpsit, et multa a malignis hominibus rapta sunt et absconsa. Tunc congregatis omnibus sacerdotibus sedit cum eis pontifex praedictus in propina, deditque anathemata maledictionis unicuicumque, qui ex praedictis haberet muniminibus, et non redderet, illi anatema esset, et quicumque redderet, innocens esset a culpa. Obiit hic beatissimus vir III Idus Maii. Epitaphium invenietis super sepulcrum ejus, continentem ita: Sanctificis semper meritis, memorande sacerdos Hoc positus tumulo, tu Damiane, jaces. Corpore defunctus, tamen est tua fama superstes; Artus obiit terris, lux tua facta tenet.

106.0698C| Dalmatiae veniens antistes beatus a rure, Tutata est precibus sancta Ravenna tuis. Cuncta salutifero deponens tempore. . . . . . Te pius in populo Christo rogante (Christus orante) dedit. Quod tamen his templis meruisti sumere busta, Te placuisse Deo tanta sepulcra probant; Utque vices cujus gessisti rite sacerdos, Ipsius inque locis sit tibi sancta quies. Haec infra ecclesiam B. Apollenaris scripta super sepulcrum ipsius invenimus. Sedit annos XVI, mens. II, muore XVI.

OSSERVAZIONI AD VITAM DAMIANI. Quae de puero vitae reddito hic narrantur, alibi et aliter Rubeo narrata. Consignandi ritus illustratur ex quibusdam ineditis. Pugnae civilis abusus Parmae ​​ante paucos annos cessasse. Damiano ascriptum perperam quod de altero dictum est. Fabulosum quod de Joanne abbate narratur. Ex monachis mutuatus ritus. Saeculi illius barbaries ex epitaffio.

IO.

Quod primum in hac Damiani Vita occorrerit, est puer ante Confirmationem acceptam demortuus vitae restitutus, qui statim a Confirmatione recepta rursus obierit. De ea re Rubeus, lib. VI, pag. 212, haec paucula habet: « hominem vita jam functum ad vitam revocavisse, fusis ad Deum precibus, ferunt. » Idem ad Joannis cognomento Angeloptis Vitam, lib. II, pag. 99, similim historiam narraverat. Haec autem praemiserat: « Omittendum hoc loco minime putaverim, quod de Joanne Ravennatum antistite 106.0699A| scribitur, qui tamen cum alius fuerit ab eo, cujus nunc meminimus, quo loco reponendus sit, cum multi hujus nominis archiepiscopi sint insecuti, adhuc clam me est . vidua quaedam prae turba accedere nequivit, ut puer ad mortem languens, quem in sinu ferebat, sacro chrismate inungeretur. Illa itaque episcopum domum revertentem prosecuta, januis exclusa, dum quaerit ut aliquis ad praesulem sibi aditum paret, vidit puerum obiisse. Quare dum ejulatibus pueri ante confirmem sibi praerepti jacturam lamentaretur, episcopus accurrens, et in se culpam transferens ejus quod evenerat, precibus puerum ad Deum fusis ad vitam revocat, consignatumque matri reddidit.Ejus prodigii memoriam in sacello domus archiepiscopalis exstantem laudat Rubeus. His ait addi, quod cum ob miraculi patrati famam Joannes ille celebrior in dies haberetur, 106.0699B| subduxit se ab omnium oculis, et in Pirchinniani Caprasiique montis Alpes contrusit. Historiam suo loco motam fabulisque variae infartam nemo non videt; memoria proinde illa quae in archiepiscopali domo exstare dicitur, si solam infantis ad vitam revocati et ab episcopo confirmati seriem praefert, ad Damianum episcopum, non ad Joannem quemcunque referenda est. Caetera absona, nec rebus aut temporibus congruentia, ut Rubeus ipse scite notat .

II.

Illud mirari subit, qui potuerit puer baptizatus a Damiano non sacro chrismate consignatus relinqui, cum recens baptizati statim consignari solerent, inde sacrae synaxiscommunione munirentur, seu communicarent de corpore Domini, ut habent Alcuinus de officio Sabbati Paschae, Rhabanus destitutione clericorum, aliique passim . Dilatum alicubi in Galliis confirmis sacramentum ex Jona Aurelianensi conficitur, lib. I de Institut. Laici, cap. 7, qui dilationem hujusmodi sugillàt; verum illud 106.0699C| statim post battesimo in Italiae ecclesiis administrari solitum, plura probant jam edita. Ex ineditis haec habeo. In Codice Sacramentario eminentissimi Ottoboni saeculo undecimo primum descripto, postrema quae in sacramenti battezzatis collatione praescribuntur sunt: ​​«Baptizat, et linit eum presbyter de chrismate in cerebro, et dicit, Deus Omnipotens, ecc.Oratio ad infantes consignandos: Omnipotens sempiterne Deus, qui regenerare dignatus es hos famulos et famulas tuas ex aqua et Spiritu sancto, quique dedisti eis remissionem omnium peccatorum, emitte in eis Spiritum tuum sanctum paraclitum de coelis, spiritum sapientiae et intellectus, spiritum consilii et fortitudinis , spiritum scientiae et pietatis: adimple illos spiritu timoris tui, et consigna eos signo crucis Christi in vitam propitiatus aeternam. Per, etc. » Exstabant inter pretiosiora eminentissimi Casanatae, cujus memoria nunquam intermoritura est apud pios et sacrarum litterarum 106.0699D| cultores, duo egregia volumina ex pergameno, quae ille dum anno 1698 Romae essem, propriis manibus e scrinio accepta mihi exhibuit, et humanissime ea describendi copiam fecit. In eorum uno describuntur ritus benedicendi fontis, et battezzatis administrandi, in altero sacrarum ordinationum caeremoniae et preces. Figuris pluribus ornatur utrumque volumen pro saeculi genio non spernenda arte describeis, quae ritus ipsos et mysteria ob oculos ponunt. Notas etiam cantus videre est, verbis alicubi adjectas. Litaniae adjiciuntur in eo quod battesimi ritus exhibet, in quibus S. Benedictus, et S. ejus soror Scolastica invocantur.Scripta omnia charactere Langobardico, et spectasse ad Ecclesiam Beneventanam, saeculumque undecimum, probant postremi ex adjectis versibus ex eodem volumine huc transcriptis: Auricomas specie cernis quas . . . . . . . lector Aethereis rutilare modis, bracteisque coruscis, 106.0700A| Intus si aspicias, candescunt lumine membra, Tramite si recto caute descendas ad ima. Plura datur nobis animus, quae gaudet amare, Lilia cum violis, casciae cum flore, et amomi Cuncta simul speciem perpulchre mista decorant. Fors et auctorem quaeris, qui comere jussit Carmina, si legeris nomen. . . . comodat ipsa. Egregius praesul Landolphus sanctior alter, Tempore sub cujus ditata est Virginis aula. Pro cujus laude omnes nos exposcimus ipsi, Virginis ut Prolem votivo corde rogetis, Splendida quo loca sanctorum mereatur habere. Pro praesenti autem argumento notanda sunt quae de cresimae et comunione post battesimo administrandis in eodem volumine habentur.

Exposito enim battezzatis ritu, haec sequuntur: «Tunc extrahatur foris cubela (id est egrediantur e fonte, qui baptizati sunt) et permaneant in ecclesia usquedum missa celebratur, et Dominicis sacramentis confirmetur, et ante percezioneem corporis Domini dicantur 106.0700B| istae orationes, etc. » Post orationes tandem his omnia concluduntur: « Tunc detur Eucharistia his verbis: Corpus Domini nostri Jesu Christi custodiat te in vitam aeternam. Amen. Hoc autem omnino praecavendum est, ut non negligatur, quia tunc omne battesimo legitimum Christianitatis nomine confirmatur. » At haec ex occasione descripta sufficiant.

III.

Capite secundo et quarto narrata plura Ravennatis urbis veterem faciem exhibent, portas, vicos, vias. Factiosum pugnae genus, ex quo occasio horribilis et clandestinae stragis a Pusterulensibus in Tugurienses patratae, perdurasse usque ad sua tempora Agnellus ipse testatur. Illud sane observandum, vix modo desiisse apud Parmenses. Id ipsum palam est ante paucos annos fieri consuevisse, quod hic describitur inter conterminarum urbis portarum cives (infimae tamen plebis) ut scilicet festis diebus post prandium, turmae fundis et saxis armatae inter se extra pomoerium concorrente, saepius eorum 106.0700C| pluribus capita saxis excussis confracta referentibus. Cum demum res eo devenisset, ut non modo saxis, sed gladiis, fustibus, tormentis, pugnari coeptum esset, ex quo plures caedes fierent, quod saepius antea tentatum fuerat, tandem poenis praescriptis, inflittisque, serenissimi Francisci ducis pietate conflictatio hujusmodi videtur omnino sublata, dum praesentium per Italiam bellorum occasione militis ad urbis praesidium conscripti opera facile plebis coeuntis in propriam necem conatus impediri possunt. Scilicet abusus semel admissi per plura saecula perdurant, nec nisi aegre summaque cum difficile tolluntur.

IV.

Inter ea quae hic nostro narrantur de Ravennati anonymo Damiani aetate sanctitate celebri, unum est quod rerum Ravennatum scriptores Damiano ipsi tribuunt. Quod scilicet antequam diem obierit, cuidam narraverit sibi visum, ut cum antiphona quaedam canebatur, aedes tota laudes Deo caneret. 106.0700D| Porro id perperam intellectum Agnellus ipse ostendit, qui demortuo viro illi addit statim ab episcopo id datum, ut crate ferrea locus muniretur, ubi divina officia audiens consistere consueverat. Benedictionum nomine canticum trium puerorum intelligitur, quo etiam vocatur in SP Benedicti regula, cap. 12.

V.

Quod sequitur de Joanne abbate monasterii S. Joannis Constantinopoli Ravennam ope daemonum brevi unius noctis spatio nec integro reversi, omissum est a Rubeo caeterisque qui post Rubeum scripsere, ob eam forte rationem, quod existimaverunt narrata fide prorsus indigna. Ipse et in eadem sententia sum, qui scio plebeculae haec somnia esse. Ivisse Joannem Constantinopolim, suae Ecclesiae jura vindicasse, rediisse cum de ejus reditu minime cogitabatur existimo; reliqua ad vulgi somniaableganda censeo. Porro non usquequaque spernenda haec narratio fuerat. Situs Caesareae, qua haec Ravennae uniebatur, exponitur, et agnoscimus abbates 106.0701A| in hujusmodi monasteriis degisse cum clericis suis, qui statis horis diurnis non modo, sed et nocturnis, divinae psalmodiae pensum solvebant. Tabula lignea signum dabatur, quo ad matutinas horas ad galli cantum surgeretur. Id nullus dubito quin ex monachorum ritibus promanaverit. Σφυρίον ἐφυπναστίκον tabulam illam Palladio dictam in Historia Lausiaca, cap. 104, notavit Ducangius in gloss. Latinitatis, qui alia in eam rem addit apud eumdem legenda.

VI.

Historia de Judaeo converso Ravennatum scriptorum in libris ex Agnello rite descripta est; non est itaque cur in ea illustranda immoremur. Illud in his quae subsequuntur mirum, tantam videlicet fuisse saeculi ejus barbariem, ut cum censuerint clerici 106.0702A| Damiani optimi praesulis memoriae epitaphium scribendum, paucis mutatis illud transcripserint quod Mariniano olim positum fuerat, et pauca quae mutata sunt sphalmata admiserint, ut illa: Dalmatiae veniens antistes beato a rure. Agnellus, et Mariniani, et Damiani epitaphium fere idem, uti a se lectum, descripsit. Quid quod Joannicius ille, qui Constantinopoli Ravennam ante Damiani mortem redierat, Graece Latineque doctus, minime scribendo episcopi epitaphio adbibitus est? Exstat adhuc in basilica S. Apollinaris Classensi haec brevis inscriptio: D. N. DAMIANUS ARCHIEP. FECIT.

VITA S. FELICIS.

CAPUT PRIMO. Felicis facies, mores, scripta. Abbas idem et oeconomus. Nonnulla de Giorgio episcopo. 106.0701|

Felice XXXVIII. Iste brevi corpore, tenuis facie, modicis oculis, macilenta effigie, spiritu sapientiae plenus fuit, et fons irriguus, optimus pater, egregius praedicator, multorum conditor voluminum, in sua sancta foecundus Ecclesia; expositionemque, quam usque nunc habemus de die judicii, ubi ait in Evangelio: Cum videritis abominationem, ipse dictavit. Et solus iste a sacerdotibus liberatus, nam reliqua omnia volumina manibus suis igne concremavit. Iste monasterium B. Bartholomaei ubi ego Deo favente abbas, praefuit, et vicedominalia gubernacula suscepta luculentissimus tenuit; sed tamen post 106.0701C| multas tribulationes, quas in Costantinopoli sustinuit, ut audituri estis, cum corona victoriae ad propriam eum Dominus revocavit sedem. Sic et mihi de praedicto monasterio contigit. A Georgio pontifice per pauca annorum curricula sine causa privatus sum, et ad hoc monasterium fui [privatus de hoc monasterio]. Nam antequam ad tale culmen ascendisset, sic eramus ad invicem quasi ex uno duo vere germani; et postquam accepit archieraticam dignitatem, Deum offendit, et omnes sacerdotes demolivit, cuncta occupans monasteria, totasque gazas ecclesiae, quas praedecessores sui adquisierant, pro reatu sui corporis expendit.

CAPUTA II. Justinianus, qui hic Constantinus dicitur, naribus et auribus abscissis, pellitur. Ad imperium redit. De Ravennatibus vendicata. Felix captus, et excaecatus.

Igitur istius temporibus Costantini [ Leg. Justiniani] imperatoris a suis militibus cum aliquibus civibus Ravennae nares et aures abscissae fuerunt. De praestantissimo demissum reddiderunt corpus, et de aula expulsus, projectus est in litore, cupientes eum truncare. At ille post debilitata membra vitam precabatur; asserens se totum imperium esse oblitum. His itaque gestis dum aeger spatiabatur in litore, consilio inito cum Bulgaris, in sua restauratus est sede, et potitus imperio nares sibi et aures ex 106.0702B| obrizo fecit. Recolens populorum iram, jubet truncari proceres ferro. Fit ingens clamor gravatorum; deleta juventa, et multi ad limina plectebant capita sua; alii transfossi capulum stridens praecordia [texta], nonnulli culeo in pelagus jactati in altum consumpti multi pyris flamma intensi medullis. Infelices alii prandia interanea dissoluti petebant, nonnulli plumbeas poenas tyrannicum; ex ipsis multos recepit inops, consumptaeque undique urbes. Ad Ravennam corda revolvens retorsit, et per noctem plurima volvens, infra se taliter aiens: Heu! quid agam, et contra Ravennam quae exordia sumam? Et videns animam, per multa consilia vagans, haec alternatim infra se, mens rapitur in diversa.Mox straticum fidelem suum tacito vocat, ut aptet ratem, et 106.0702C| soci in litore ducato, spese paret; et quae sit res omnis ignorat. Dissimulare jubet sese quousque tempore fuit apto [fuerit aperto]. Tunc sic alloquitur illum, et talia verba jubet: Esto constans meis parere praeceptis, firmiterque age, et meus nuncius ibis, et loquere Ravennensibus, et mea dicta celerius refer. Ipsa gens inimica mihi per fraudulenta consilia nares mihi absciderunt et aures. Pone papilionem tuum super ripam Eridani, et compone blanda verba, et iram serena tege fronte, et pro me illis salutatoria verba profer. Dona, tribue, et invita eos ad solemnia mensae. In oculis eorum esto jucundus, in corde sis hostis.Qui egressus ex urbe attigit ratem, jussitque ventis vela dari, consedit transtrum, sulcabatque undas salsas carina. Lustrato Drapani 106.0702D| portu, venit Pachinum delatus Siculi ora. Desaeviente pelago nigra super aequora nube, acquosus Trion [Orion], inretractabile coelum. Invitus loco moratus est. Placido fluctum, et mare videns tranquillum, Adriaticum penetrans sinum prospexit gaudens Ravennam, et fallax dolo vox prorupit dicens: O infanda, improba, crudelis Ravenna, quae rura extrinsecus, acerrimum intus latet venenum! Aequalis solo videris, sed capite nubila tangis. Inter haec verba navis vicina facta est litori, et expansis remis Eridani ripam sulcavit, et cum populi gloria omnes exierunt. Cum ex urbe venissent [venisset], ministeraticus 106.0703A| Graiorum in egregia aula jussit parari sedilia super viridissimum gramen, et omnes majores natu ad se invitans [in ostensu] hominis libenti animo suscepit. Alia vero die jussit diversa pallia et cortinas ex utraque parte extendere, non minus quasi stadio uno, et invitat proceres omnes, qui ad limina veniebant duo, et duo a se invitati [duos et duos ad se introduci], et comprehensis, mittebat uncos [ cuneos] ligneos in ora eorum, et ligabantur post tergum capita, et projiciebantur sub cathalecta navis. In tali vero dolo sunt omnes nobiles capti. Ibi et Felix pontifex istius urbis deceptus est, ibi Joannicis sapientissimus captus est, ibi et mediocres multi vincti sunt, et nullus ex civibus hanc fraudem prius agnoscere valuit, sed postquam intralibus ruborum 106.0703B| canis, ingressi sunt, et fugam petierunt, sicut damna, sic eorum fraus manifestata est. Tunc residui introeuntes infra [intra] moenia muri, subposuerunt civibus ignem. Tumultus erant populis, et dabant fremitum usque ad coelum. Planctus undique ingens. Prostrati omnes in terra. Non similis marinus fluctus dat sonitus, nec tonitrus nubes, nec cum magna cadit moles ex Alpium lucis, nec cum magno vento quassantur in montosa sylva cypressi. Tubicines per plateas eunt, maximas dant voces, et insonabat terra. Lacrymis salsis fuderunt metus de praesenti: fletus nimius, consolatio nulla, nec reparatio vitae. Undique clamour, undique suspiria, et jam terra mugitus ad sonitus eorum dedit.Quadam vero die dum praedones et exules quinquies deni per 106.0703C| vitrea discurrerent rura post excidium urbis, dixit Joannicis ad fratrem suum: Defer chartam, et nigrum liquorem, et scribe, quia hodie hora tertia cognata tua, uxor mea mortua est, et ego illa vindicor, tuque reverteris cum maximis opibus. Igitur ingressi Constantinopolim invenerunt imperatorem Justinianum in smaragdina aurea sedentem, et limbo cinctum caput, quem illi sua ex auro et margaritis discreverat regia conjux, et jussit omnes poni in custodia, quousque eos possit diversa expendere poena. Omnes senatores graviores interempti et deleti sunt, astrinxitque se jusjurando, quod pontificem interimeret. Nocte vero eadem, pro quo dies venisset, antequam Oceanum auroram [aurora] dedisset, 106.0703D| et Phoebea lampas [lampades] illustrasset, dum caperet divus Augustus pectore placidum somnum, astitit ante eum nobilissimus juvenis omni gloria decoratus, una cum Felice pontifice, et ait ad eum: Parce unico gladio viro. E statim evanuit. Iterum in somnis respiciens vidit super caput ejusdem antistitis quasi dexteram hominis hinc et inde fulgore micanem. Expergefactus autem imperator retulit suis, et propter jusjurandum quod juraverat, ne mentitus esset, et urbici eum non interficerent, jussit deferri ferculum magnum in [falso] et mundissimo argyrio, et missus in ingentem rogum post nimium calefactum, acetum acerrimum super illud 106.0704A| giusti fondi; et coactus pontifex ibidem diutissime intueri, amisit amborum lumina oculorum.

CAPUTA III. Novum Ravennatibus discrimen. Georgius Joannicii filius dux cum summa potestate electus. Disponit omnia ad bellum extra et intra civitatem.

Interea Ravennenses, qui et Melisenses, sicut incerti de suis junctis, inter se varios sermones trahebant, et moesti ex die nefanda, valde in luctu morabantur. Die vero quadam perveniente diluculo, antequam alas raperet quadriga submota humida nox, dum armati pelagus specularentur, procul in ponto intuentes, ecce maxima navis discurrens per vitrea rura, fortiterque sulcabat vitreos campos. Gubernator vero postquam aspexit moenia urbis, contorsit 106.0704B| clavum, et coepit navis circumflectere cursum, praeteriit portum adhaerens Eridani litus. Tunc adventui viri omnes exierunt ex urbe armatis manibus, induti corpora ferro. Corda pavor pulsat, pallidos omnes colore se agnoscunt captos, lacrymas coeperunt inter se fundere. Et interrogaverunt ex eis virum, qui prae omnibus erat, dixeruntque ad eum: Testamur caput animamque tuam, ut non mendacia fingas, quia non est in tempore hoc tuta fides, sed fraus, perjuriaque in hoc praesenti saeculo regnant. Tunc ille tendens ad sidera palmas, ad coelumque lumina torquens, vocem cum magno gemitu dedit: Testor coelum et terram per intemeratam fidem et inviolabile aethereum regnum, mendacia non fingam, falsa, vel inania non dicam (mendax et improbus mendacia diligit semper). 106.0704C| Dixerat, et omnes intenti contiguerant, super eum erant pendentia ora, et conspicientes eum omnia agmina circum exposuit eis quae viderant. Omnia lethalia verba, et elevata voce fleverunt; feriens aethera clamor, gemuitque terra, et insonuerunt montes Tunc elegerunt sibi Ravennenses praestante nomine [praestantiorem] virum [Hymenaeos] Joannicis filium nomine Georgium, qui illo tempore prudens in verbis, providens in consilio, verax in sermonibus, et omni elegantior gratia; devoveruntque se universi pariter praeceptis ejus, et quisquis esset inobediens vindicaretur. Ille vero murino sedens sonipede, extrinsecus lustrata Italia, sexta reversus est hora et ait ad socios: Demus excubias 106.0704D| istis, quo peragravimus civitatibus [civitates]. Fateor ex ore serpentis, qui ex Byzantii ponto huc delatus est, cuncti ex eo unum bibimus venenum, et tumida corde dona. Danais terga non demus. Estote fides; pro Penate necesse est animus pugnae. Dattero robustissima pectora ac ferrea; adhibite socios, et terribili clangite tuba. Ite velocius, supponite civibus noctem [nigrantem]; foederati viri de montuosis veniant locis. Toxos adhibete in armis, contortum cervinum tendite nervum, ut segetes spicula jacite, et volatile lignum. Prima pubes castra moveat cum juvenilibus armis; sonent arma, humeris clarescant splendentia scuta, lanceas exacuite [foederis], rutilent 106.0705A| aequora maris. Sinite vestrorum parentum matura corpora, et vetulorum miserrimos senectute. Copia sit illis ecclesia penes orandi; cum sacerdotibus eant, coeleste auxilium quaerant, et ad aram thura crement, et hostiam sancto altari ferant. In propugnacula per diem nobis igniformus contrarius sistit purpureus nasci, sed postquam in aethere vectus Oceanum relinquens, cum se abderit polo igneos exuflans radios, humo quadrigas reddiderit, quaerite populeas, et nudo mergite [incidite] ferro, nam ulli bipennas sumant, intonsa servate viburna texite arbustis virgas, et miscite querno. Scaenofactoriis operam data; capita ab ardore defendite vestra. Nullus sit ignavus, ubi primum audierit signum, nulli eum metus, nullaque sententia tradet. 106.0705B| Omnes Ravennae coetus, omnesque certamina ponant; qui valet pedum cursu, et qui viribus pectore audax, pigrum non sustineat, sed jaculo tepente sagittas. . . . . . Hoc videntes socii praeparent animos pugnae. Non paveatis, muros vestra defendite dextra; socii jungentur vobis ex suburbano undique, qui nostram imputato arcem, et civitatem salvivent. Sint tuta litora, et per omnes vigiliae portus. Sarxena excubet, Cervia aequoris ad nonas Papia armis flavia. Instet, quae curva vocatur, Cesena. Popilienses viri adhaereant Sapis portu juxta conscendunt fluctus marinos. Coloni decumani speculentur juxta portus Candiani. Livienses accolae instent in litore curvo.Bedente vetere amne castra Faventina scrutentur post Lachernum portum, et Eridani ora. 106.0705C| Corneliensis acies lustret Coriandri campos, et loca omnia circa phalanges armatae. Bononienses transmisso Eridano parte Lionis servient . . . . . . . His igitur actis, omnes voces ad sidera mittebant, benedicentes; coelum et terra laudibus risonante. Tunc imperat Georgius manu, jubet validas mutescere voces. Post haec autem rogaverunt eum viri religiosi Melisenses, ut sicut est vallata civitas in ambitu corona, ita intrinsecus excubias poneret. Acquievitque petizioni eorum, et divisit populum civitatis in undecimas partes. Duodecima vero pars Ecclesiae est reservata.Unusquisque miles secundum suam militiam, et numerum incedat, id est Ravenna, bandus primus, bandus secundus, bandus novus, invictus, Constantinopolitanus, firmans, laetus, Mediolanensis, 106.0705D| Veronensis, Classensis, partes pontificis cum clericis, cum honore dignis, et familia, et stratoribus, vel aliis subjacentibus Ecclesiis. Et haec ordinatio permanet usque in praesentem diem.

CAPUTA IV. Joannicio per saevam lanienam illata mors. Giustiniano occiditur. Joannicii soror, viso Justiniani capite quod optaverat, occumbit.

Deflectamus ad aliam urbem stylum, et de amissis nostris civibus per ordinem enarremus. Igitur Justinianus in achemeniam versus jussit deferri ante conspectum suum Joannicium, et quasi nescius in illusionem interrogans de eo, et dicens: Nunquid 106.0706A| iste est Joannicis scriba? Et ubi responsum est de eo quia ipse est, surrexit altius divalis ira. Arundinem deferri jubet, et sub ungulis omnibus illius digitorum in furore praecepit usque ad secundum articulum. Chartam, calamumque dari imperat, ut scribat; quam cum accepisset, inter duos digitos calamum coegit. Noluit cum liquore sed cum sanguine, qui fluebat ex digitis literas exarare continentes ita: Deus, in adjutorium meum intende; Domine, ad adjuvandum me festina. Libera me de inimicis meis, Deus meus, et de manu iniqui imperatoris istius. Et projecit ipsam chartulam in faciem ipsius imperatoris in exedra sedentis, dicens: Accipe, iniquissime, et satia te sanguine meo.Et minatur ille [diu] dicens: Quid, moriture, agis? Periet audacia 106.0706B| tua. Jussitque apparitoribus ut ducerent eum ad locum vita puniendum, et praeconem clamare jussit: Joannicius Ravennianus ille facundus poeta, quia invictissimo Augusto contrarius fuit, inter duas fornices murima morte vita privetur. Electi sibi septenam cervicem vectes mittentes in annulos ferreos, levaverunt duriter desuper lapidem. Ille autem flammantia lumina ad coelum retorsit, cum cruentis extendens cruentas ad sidera palmas. Expleta oratione dixit interfectoribus suis: Cras eadem, quae ut nunc est, hora interficietis imperatorem vestrum, et erit mecum ante aequissimum Judicem. Sic dicetis illi. Et extensum desuper lapidem unum, et aliam plathomam desuper [viventium] colla emissa fregit corpus ejus, et reliquerunt eum mortuum. In tali 106.0706C| tormento et martyrio vitam finivit. Alia vero die, hora qua praedixerat ille, irruentes super imperatorem non sustinentes populi ejus malignitatem, occiderunt eum. Alii latus inter et ilia lanceas figunt, alii telo transfodiunt inguina. Renes vomebant cruorem, et sparsis crinibus aulam ligatis stuppa pedibus per clivum tractus ad ima laceratum frigidum corpus irruit mors obscura [tenebris]. Diversis circumspicientibus, unus ense arrepto comam concludens manu caput avulsum divale, stridens, micans ferro trajecit corpore humo. Consilioque inito inter se condiderunt illud sacco, et miserunt per totam Italiam. Soror vero praedicti Joannicis hoc audiens cum fletu coelestem Dominum rogabat, ut videret Justiniani ablatum caput, sicut rumor erat, 106.0706D| et statim occumberet morte. Factum est autem cum per singulas plateas duceretur jam dictum caput in summitate lanceae fixum, nunciatum est ad praefatam foeminam, quod truncatum caput inde sit ferendum. Quae subito in superiora ascendit domus per fenestras respiciens, stare illum portatorem rogavit, et cum diutissime idem intueretur, lacrymis obortis pectus replevit, agens gratias Deo, quia quod desideravit conspexit; et dum vellet se a fenestra deflectere, cecidit retro, et quassata mortua est.

CAPUT V. Filippico Felicem liberat, donatque multis. Reversurus hic Ravennam miraculis claret. Ob haec ab imperatore honoribus et privilegiis cumulatus in suam sedem restituitur. Domum aedificat, quam Felicis dixere.

Post mortem vero Justiniani levaverunt super se Pelasgi Philippicum novum imperatorem, et constituerunt eum dominum universae terrae, ac imperium confirmatum fuit in manu ejus. Dixit ad Felicem pontificem: Revertere in terram tuam, et in sedem tuam. Cui pontifex respondens, dixit: Quo revertar? Aut quo vadam? Et imperator ad eum: quare non? Pro qua causa? Risposta pontifex: Lumina oculorum amissa habeo; omnes fortunae meae Ecclesiae hic consumptae sunt, et quas antecessores 106.0707B| tui pii principes in ornamenta Ecclesiae dederant, detulerunt, et in hac deportata sunt civitate, et nihil remansit nisi ambitus murorum. Dixit autem ad eum imperator: Et qui eas abstulerunt? Si tua tibi non sunt, vel etiam ex nostris tolle. Dixitque ad eum Felix antistes: Sufficiunt mea mihi, si reddere jubes, quia diversi diversa tulerunt. Tunc imperator misericordia motus jussit praeconem per totam clamare urbem, ut quicumque ex Ravennae ecclesia aliquid haberet, velocius ad palatium deferret. Et allata sunt vasa, et pallia, et omnia ornamenta ecclesiae pontifex suscepit. Non perdidit ex eis nisi candelabro unum. Post haec autem rogavit imperator pontificem, ut ex palatio ejus aliquam benedictionem acciperet.Qui risponde 106.0707C| ad eum inquit: Sufficit mihi tantummodo gratia tua. Tamen si pro remedio animae tuae, meae ecclesiae vis dona offerre, habes gemmas cristallinas in illo et in illo loco infra hujus gazam palatii, quae possunt ad ornatum ecclesiae mirifice et optime decorari. Quo audito, imperator misit fidelissimos viros ex mirmidonibus, ut comprobaret in loco illo, si essent ut pontifex dixit, et inventa sunt. Jussit deferri et dari ei omnia vasa quae ibidem inventa sunt. Descrizione facta. Craterem unum cristallicium grandis ex auro, et gemmis ornatum, et alios crateres duos ex gemma onychina, et ipsi ex auro et gemmis. Canistrum unum magnum, in quo erant immagina hominum, et diversa volatilia ex vitro mundo simile cristallo.Amas una, et ipsa bene 106.0707D| scultura. Urceus ad aquam manu similis, et ipse aquimanile desupra ex argento investito talis, qualis visus hominis in hoc tempore nullo modo videri potest. Trulle duas ex cristallo. Corona ex modico auro una, sed tamen habens pretiosissimas gemmas, ita ut temporibus nostris interrogatus Judaeus negotians a Karolo imperatore, quo pretio venundari posset, adjecit, quod omnes istius ecclesiae, et omnia ornamenta etiam, et tegmina si venundentur, non possunt eam explere. A tempore Georgii non comparuit. His itaque gestis, dum vellet ex urbe egredere, unus ad portae aditum simulans se claudum, et omnia debilia habere membra, ut munera acciperet, exclamavit dicens: Fortunate Felix, adjuva 106.0708A| corpo invalido. Stans autem beatissimus papa dixit ad eum: Fili, quare te esse simulas quod non es? Quare mihi illudis? Quamvis externalibus luminibus privatus sum, interiora tamen fulgida per gratiam Christi intus patescunt; et adprehensum manum [adprehensa manu] ejus, dixit: Surge, leva, vade, et servi Dei noli iterum subsannare. Viri autem civitatis, qui erant cum eo juxta portam, coeperunt signare facies suas, et territi dixerunt intra se quia hic homo justus est . , initoque inter se pessimo consilio, dixerunt: Dicunt quod iste vates Ravennianus vir eleemosynarius sit, et ad tribuendum largas manus 106.0708B| battere; probemus si veritas est in eo. Unus ex nobis sub falsa morte in humo jaceat, et quaeramus pro sepultura munera, et quidquid nobis dederit, sortiamur. Quo facto, transeunte pontifice levaverunt ululatus, voces fictas, lacrymas mentientes, et dicentes: Adjuva nos, pastor bone; tribue nobis, ut sepeliamus mortuum nostrum. At ille exutus se chlamidem qua indutus erat, tribuit illis dicens: Tollite si vere mortuum habetis, sepelite eum. Illi autem ficte plorantes, vere plusquam ovantes acceperunt. Cum autem pontifex paululum discessiset, putaverunt praedicti dromida collegam suum sub falsa morte in terram jaceret. Dixerunt ad hominem jacentem exanimem: Surge, leva, ecce habemus pontificis chlamidem. Illi mors, quam ad se 106.0708C| deridendo et simulando invitaverat, propria venit. Decidentes latera hinc et inde, sed nullus ille movetur; fletibus falsis, nec respicit lacrymas; volvunt eum, immotus manet. Haec fama velocius implevit regiam urbem. Audiens autem divus jussit reverti beatum Felicem a nave, et suscepit eum in domum mirifico marmore factam, et postulavit ab eo benedictionem, et obtulit ei multa dona, id est duos magnos discos ex cristallo, et cannatas ex eo, et alia vascula in ornamentum ecclesiae ; et jussit exarari privilegia omnia secundum petizionem pontificis, et quidquid ab eo postulavit, obtinuit, et naves praeparare divus imperat, et omnia necessaria, et concupiscibilia onerari, et osculans eum, valedicens ei, percepta ab eo benedictione secessit, et 106.0708D| privilegia, ut sibi placuit, exarari jussit, et exaltavit eum multo magis ac antea fuerat; laetusque et gaudens ad propriam suam sedem eum remisit. Interea relicta regia urbe jussit ventis dari vela, et remos expandere alas sulcantes pelagus. Domanda falsa carina. Drapani lustrat portus, Siculas attingit oras. Aliquantis hic moratus diebus proprias res ecclesiae suae disponens, susceptus Panormi, paucis ibidem moratus [est diebus], pervenit Tindaride; exinde transgressus, ad Pachinia devenit litora, et dum sol novos spargit radiis in terras, aequatas jubet procedere classi, relicto sine remige portu deseruerunt litora, torquebantur spumae, et caerula iverunt discurrentes vitrea rura. Blanda respirante aura trasmisso 106.0709A| Adriatico sinu Eridani attigit portus, ingressusque urbem, ipsa sedes alacriter [clamans] suum suscepit sessorem. Post vero annos tres aedificavit domum infra episcopium, quam de suo nomine domum Felicis nominavit.

CAPUT VI. Joannicius ante praenarratam cladem officia sacra disposuerat. Ejus genealogia. Ejusdem pietas miraculo probata. Caetera ad id spectantia.

Igitur antequam hujusmodi strages et pernicies facta fuisset, sapientissimus Joannicis istius in temporibus claruit et rogatus a pontifice ut omnes antiphonas, quas canimus modo Dominicis diebus ad crucem, sive sanctorum apostolorum, aut martyrum, sive confessorum, nec non et virginum, ipse 106.0709B| exponeret non solum Latinis eloquiis sed etiam Graecis verbis, quia in utraque lingua fuit maximus orator. Ex ipsa autem arbore, et ex [ejus] generositate habemus ramuscolos, et pronepotes. Joannicis Agnem genuit, Agnes Andream procreavit. Ex Andrea Basilius natus est, Basiliusque genuit Andream presbyterum editorem hujus Pontificalis. Sed quae ejus notarius, qui postea hujus sanctae ecclesiae ab eo eruditus scriniarius fuit nomine Hilarus ad ejus nepotem filium filiae suae, Andraeam ut diximus nomine, avum meum patrem matris meae [patris mei] de eo retulit, in medium proferamus. Cum per singulas noctes per sanctorum Dei ecclesias graderetur, et tardius ad suam diverteret domum, notarius ejus, quem superius nominavimus, volens inlicita penetrare, 106.0709C| quae nosse ei non fuerat, in silentio noctis conticinii hora surgens de mollibus stratis, ad ecclesiam B. Joannis evangelistae iter arripuit. Notarius vero ejus factus est cum eo, ut videret quid ageret. Dicebat enim intra se: Videbo si homo iste nocte clam cum exarcho ineat consilium, aut forte cum meretricibus delectetur; aut pro qua causa solus graditur. Cumque pervenisset praedictus Joannicis ante ejusdem pilam [Id est portam, Bacch. ] ecclesiae, statim patefactae sunt januae, et vectes, et serrae in aliam tacitae evulsae sunt partem. Et orans diutissime ante conspectum Salvatoris, in ardica ecclesiae ipsius apostoli ingressus est, et patefactis omnibus claustris, pronus in terra oravit.Post orationem recessit, et januae clausae sunt, omnia illorum 106.0709D| arctamenta discurrerunt, unaquaeque in locum suum. Videns haec omnia Hilarus obmutuit amens, et abdicavit se in angulo ipsius introiti, ubi corpus suum sine anima pro ipso testimonio poni infra marmore jussit. Et cum pervenisset ad locum, leniter emisit vocem, dicens: Hilare, cur te proripis, et vis latere? Quod vidisti, quousque ego vivo, nemini dicas. Quod si me vivente dixeris, statim invaderis a morte. Testificabatur et alia de eo, quia in quocumque loco hyemis tempore aspiciebat in die pauperem, et ubi infirmos videbat, jubebat sibi praeparari coenam, et cum ante eum attulissent, ut gustaret, simulabat gravitudinem, et jubebat integrum 106.0710A| reponi usque ad crastinum. Nocte vero visitabat infirmos [infirmum], deferebat coenam quam reponere imperaverat, tribuebat infirmo, et postquam recipiebat infirmus vires, per ecclesias Dei abscondite gradiebatur, in sua se modo postmodum recipiebat. Monasterium S. Andreae apostoli, quod vocatur Jerichomium, sua ipsius fuit domus. Quingenta pondera librarum aerearum vascula ibidem reliquit in usum ipsius monasterii, et super altarium, ubi corona dependebat per catenulas aereas, dependebat filum ex auro, quo nobilissimae utuntur virgines Ravenniae. In tuta frontale. Et ubi coronae pendebant, per catenulas aereas dependebant zonae aureae muliebres, et suspendi praecepit.Dicendo de viro isto (non tantum pro gloria prolis, sed ut illius manifestaremus 106.0710B| opera) per multa longius itinera a pontifice vagati sumus; sed quod semel coepimus, relinquere non possumus, donec expleamus. De illius tumulo requisivi; firmiter et certius inveni sicut mihi Maurus diaconus pene dies XXX retulit, quod ex Constantinopoli rediens dixit; ad portam, quae vocatur Aurea ibidem ipsius modica ecclesia est, ibique fui, et in eodem templo preces omnipotenti Deo fudi.

CAPUT VII. Opera Felicis. Ab eo reliquiae sanctorum conditae. Rogat, ut a se scripta igni consumantur. Colligit S. Petri Chrysologi sermones. Ejus mors, sepulcrum et epitaphium.

Igitur beatissimus hic Felix post aditam ecclesiam multas reliquias condidit, et paginas ex argento extruxit, 106.0710C| et supercilii arcum [versus] continentes ita . . . . . . . . . . . . Multasque ibidem sanctorum reliquias condidit, et capsam in altari ex cypressino facta fuit; atque usque ad Petronacis pontificis tempus, quam postmodum Sergius diaconus abba monasterii S. Bartholomaei apostoli, ubi praedictus pontifex abba et diaconus, et istius sedis oeconomus fuit, et ubi Deo juvante post praedictum Sergium diaconum ex ejus largitate nunc a divino nutu abba existo, praedictum altarium removit ex proconiso lapide, cum diversis marmoribus ornatis mirifice, inter quos et ego opera decoravimus. Fecit hic beatissimus Felix salutatorium, unde procedunt usque hodie pontifices ad introitum missarum, palam populis videntibus; et super ipsius regias inveni 106.0710D| scriptum continentem ita: Forma loci dudum . . . . . . . . . . . . Squallida sed tantum pervia plebis erat. Postquam pontificis meritis juvenescere visa est. Vicinum Ecclesiae concipit inde diem. Turba sacerdotum melius hinc pergit in aulam, Oblitum nescit linquere pastorem (pontificem). Per medios gradiens populos reverentia crescit, Cum super effundit cognita verba Dei. Hunc ritum servet veniens quicunque sacerdos; (Nam via, quae media est, fixa manere solet. Reparat haec meritis felix, dignusque sacerdos.) Nec finem teneat pontificalis apex. Fama loquax tantos nunquam reticebit honores, Nam. . .

Qui cum prope esset vicinae morti adjuravit sacerdotes et cleros, ut quicumque ex ejus habuisset 106.0711A| homeliis aut quaecumque dicta, ante eum attulissent. Quae cum omnia ante se allata fuissent, statim jussit praeparari pyram, et omnes incendio concremavit. Qui cum interrogatus a sacerdotibus fuisset quare hoc fecisset, dixit: Ego orbatus de meis luminibus nihil videre possum, aut retractare, quos edidi libros. Fortasse ego superposui, aut scriba fefellit, ne quis post me veriat, et vitia ex meis proferat verbis. Habetis libros Chrysologi Petri, quos videtis, et inveni [invenietis], et luculentissime scripsit, ipsum tenete, utimini, ut vobis placet. His autem expletis defunctus est die 25 mensis Novembris, sepultusque est in ecclesia B. Apollinaris, non longe a monasterio S. Feliculae; epitaphiumque ipsius invenietis continentem ita:
106.0711B| Inter almas laudes, virtutumque triumphos, Quibus coronantur praesules digni Deo,
Summae patientiae Felix amator fuit;
Moribus praecipuis vitam digessit onestàm. Pastorali culmine magnanime floruit. Uno cunctas animo respectat pontifex plebes, Nec tristem quemquam tolerat conspicere. Subtilis ingenio, acutus, prudens, et gravis, Praecessorum compar. Culmen apostolicum colere summe novit, Cujus ope fretus profana dogmata polet (pellit): Facundus eloquio, ditantia ( F. dictare, Bacch. ) copia solens, Doctus, eruditus color ( F. cultus, id.

) memorabilis dicta videt. Pertulit pro patria nimias praesul aerumnas, Exul damna, famem, nuditatem, caedem, pericla Contemptus, exilia, terrores, vincula, fustes. Summusque pontifici patire ludibria onore. Finibus, ademptus propria de sede, privatus. Lumine carens corporis divina ornatus est luce. Arto in telluris scopulo Ponti portatur.

106.0711C| Ubi victus deerat, sed panis aderat Christus, In quo toto corpore, atque virtute sepultus. Gratia summa Dei est consolatus antistes, Eretusque gravi de claustro, insula Ponti. Coelum (F. caecus, id.) ad dilectae vectus (est,) patriae portum. Estractus ( F. , et natus, Bacch. ) omnia pristina sede ornatur. Ubi corde puro hostias Domino libans, Lustra ( F. , lustrum, id. ) super terram, geminos simul prorogat annos. Hic itaque sacro conditus (sacer conditur) funere jusso ( F. , justo, Bacch. ) Planctus cujus casibus non memoretur donis.

Sedit annos VIII, mens. VII, muore XIX.

OSSERVAZIONI AD VITAM SANCTI FELICIS. Agnello Felicis cum Romano pontifice dissidia silet. Recentiores minime vera tradunt. Irarum Justiniani in Ravennates causae. Alia Agnello omissa. Nonnulla Agnello narrata Rubeus neglexit. Agnelli genealogia ex Joannicio. Felice inter santos. Scriptor Ecclesiastico.

IO.

De praestantissimo alias episcopo Agnellus silenda censuit, quae famae quoquo modo ejus apud posteros officere posse praevidebat. Silet proinde quae cum Romano pontifice intercesserunt dissidia. Laudat itaque Felicem, quod, ut postremi praedecessorum et sequentium plures, S. Bartholomaei abbas fuerit et Ecclesiae Ravennatis oeconomus; sed quae spectabant ad ejus consecrationem Romae a pontifice peractam, omnino omittit. Anastasio haec de his habet in Costantino: «Hic ordinavit Felicem archiepiscopum Ravennatem, qui, secundum usum priorum suorum, solitas in scrinio noluit facere cautiones, sed per potentiam judicum exposuit, ut maluit. Cujus cautio a pontifice in sacratissima confessione 106.0712A| B. Petri Apostoli posita post multos dies tetra et quasi igne combusta inventa est. universis in scrinio episcoporum fiunt indicula, et fidei expositiones, et hic confessus est, sicque reconciliationis promeruit absolutionem. » Idem in Nicolao, de Joanne archiepiscopo Ravennate tradit, quod « cautelaes et indiculos quae solita sunt ab archiepiscopis Ravennatibus in scrinio fieri initio consecrationis suae, more felicis decessoris sui, falsavit, et quaedam barbara scripta, quaedam vero falsa composuit.» His ab Anastasio traditis multa superstruxere recentiores, Anastasio ipsi, ut quidem puto, ignota. Platina in summorum pontificum Vitis inter caetera argumenta, quibus probet Justinianum post imperium receptum summa erga pontificem Constantinum veneratione, et addictissimo obsequio fuisse, illud 106.0712B| affert, quod, cum Felix in sua ordinatione cogeretur scripto de more obedientiam et awareem de pecunia Romam mittenda promittere praestareque, idque prae arrogantia facere detrectaret, Jutinianus cognito episcopi rebelli in pontificem animo, Theodorum patricium miserit Ravennam cum classe, qui, Ravennatibus superatis, Felicem catenis devinctum Constantinopolim abduxit, ubi imperatoris jussu excaecatus, in Pontum relegatus sit: « nequaquam tamen, » adjicit Platina, « hanc saevitiam Constantinus probavit; redigere enim hominem ad sanitatem volebat, non tantis malis affici. » Infra vero de Felicis reditu: « Felix vero (quem diximus in Pontum a Justiniano relegatum) a pristina haeresi discedens in patriam revertitur, ac sedem, unde pulsus fuerat, repetit. » Ex Platina Rubeus, lib. VI, pag. 213 et 214, historiam luculentissimam, et pro suo more ornatissimam, texit, qua Felicem ait « potentia Romanorum judicum nixum, » 106.0712C| scripta suae fidei ratione pro suo arbitratu, Ravennam reversum « pecuniae pensionem, » denegasse, « quae more majorum veterique instituto, et recenti superiorum archiepiscoporum testimonio, » debebatur. Eumdem tradit Ravennates convocasse, et hortatum, ut a Romani praesulis obedientia resilirent, et tributum pendi solitum minime redderent. Constantinum proinde, cum paterne Ravennates monuisset, nil proficientem, de his omnibus certiorem fecisse Justinianum, qui classe immissa, et Ravennates clade affecit, et Felicem abductum excaecavit, exsilioque multavit. Verum ex his plura ex arbitrio conficta veritati minime niti mihi certum est. Imperatoris Constantinopolitani juris Ravennam fuisse, cum Felix ordinatus est, quis in dubium vertat? Tributum proinde a Ravennatibus pontifici Romano pendi solitum non credam, quousque idoneo testi id probetur. Cautionum vocem apud Anastasium maschio acceptam omnia clamant; nec enim significat promissionem 106.0712D| de solvenda certa pecunia, sed assertam certis verborum formulis sinceram fidem, qua etiam ordinatus jurabat se velle subesse, et obsequio illo generali, quo omnes episcopi, et speciali, quo metropolitae Ravennates Romano episcopo subjiciebantur. Difficile omnino sit « more majorum, veterique instituto, et recenti superiorum archiepiscoporum testimonio, » ostendere solutam pontifici ullam pecuniae quantitatem Felicis hujus aevo. Judices, quibus fretus awareem fecit Felix pro arbitratu, seu quod ait Anastasius, « ut maluit, » non Romani, sed exarchatus, et si Romae, imperatoris nomine jus dicentes, et ab ejus nutu pendentes; quare in eos primum, non in episcopum, et si in episcopum, non in Ravennates accendi ob id debuisset imperator.

II.

Censeo itaque Felicem archiepiscopum Ravennatem in eo peccasse, quod praestare noluerit solitas cautiones sedi apostolicae cujusmodi sunt illae, 106.0713A| quae habentur in Libro diurno, quibus fortesse Felix aliquid addere, vel demere volebat in favorem Ecclesiae suae, pontificem vero jure expetivisse formula utendum, qua caeteri episcopi et metropolitae, quique in primis, ab ineuntis Ecclesiae aevo, et synodo, et ordinatione immediate Romano pontifici paruerant, utebantur; Felicem etiam exarchi auctoritate fretum, scriptum, « uti maluit, » fecisse, pontifice aegre id ferente, remque Deo divique Petri patrocinio committente. Porro ut Felix adigeretur ad praestandum, quod debebat, Romanum pontificem Justiniani favorem implorasse, qui ob id Ravennam evertendam, et Felicem abducendum jusserit, veritati minime congruit, cum ex Agnello constet aliam toto coelo diversam ea imperandi causam habuisse. Justiniani furor, uti in caeteros, qui quoquo modo crediti sunt in suae exauctorationis et mutilationis crimen cooperasse, exarsit, quos dire obtruncasse, demersisse, mactasse, tum Constantinopoli, tum alibi, scriptores eorum temporum unanimi 106.0713B| testimonio ferunt; sic et in Revennates accensus est, qui dicuntur cum militibus conjurasse in Justiniani necem, quos imperator vocabat « gentem sibi inimicam, quae per fraudulenta consilia nares sibi abscidisset et aures. » Inter eos prae omnibus Joannicium magnae auctoritatis virum oleum igni superfudisse credidit imperator, qui proinde atrocem de eo vindictam sumpsit, praecone praecinente « Joannicium Ravennatem, facundum illum poetam, quia invictissimo Augusto contrarius fuit, inter duas fornices murina morte vita privari. » Episcopus male habitus est non ob dissidia cum Romano pontifice, sed quod in capitis injuria acrior fieret de Ravennatibus quae sumebatur vindicta.Haec ex toto contestu Agnellianae narrationis minime in hac parte sospettoae facile colliguntur, unde caetera recentioribus repetita fidem non merentur. Caeterum qui plura legere cupit de Justiniani furore in patricios, in Constantinopolitanum episcopum, in amicos etiam, quorum favore imperium recuperaverat, sed et de 106.0713C| ejus caede, et de ipsius reciso capite in Italiae urbibus publicae contumeliae exposito, quod noster in casu sororis occisi Joannicii factum narrat, consolat Theophanem, Cedrenum, Anastasium, caeterosque.

III.

Praeter ea quae ad Felicis ordinationem pertinebant, alia etiam Agnello praetermissa sunt, uti quod in Pontum relegatus sit, quod quidem Agnellus ignorare non potuit, cum id in epitaphio expresse memoretur. Nomen etiam strategi, seu ministratici, ut illum vocat, qui Ravennatibus et Felicis calamitati inferendae adhibitus fuit, Theodorum appellatum scribit Anastasius, « primumque exercitibus Siciliae » praepositum. Silet de Justiniani in Chersonenso mora, postquam a throno deturbatus, auribus nasoque mutilatus fuit, ab anno videlicet 695 ad 705. Silet etiam Joanni cognomento Rizocopo mortem Ravennae illatam, de qua haec Anastasius in Constantino: « Veniens igitur Neapolim Constantinus papa, illic eum reperit Joannes patricius et exarchus 106.0713D| cognomento Rizocopus, qui veniens Romam jugulavit Paulum diaconum, et vicedominum Petrum arcarium, Sergium abbatem presbyterum, et Sergium ordinatorem, pergensque Ravennam, pro suis nefandissimis factis judicio Dei ille turpissima morte occubuit.» Cum tamen certum mihi sit Agnellum mutilum esse, narrata ignoti cujusdam in Ravennae littus exscensione, non modo ejus nomen, sed et officium finisque ob quem armatum militem exposuerat excidit, arbitrar ibi et de Rizocopi morte aliquid scriptum fuisse, cum electio in ducem Georgii et caetera ibi descripta ostendant Ravennates, excusso exarchi jugo, sibi jus dixisse contra quoscunque, quae quidem sub Justiniani jugulati tempora evenisse ex eo probatur, quod Rizocopus occisus sit Ravennae post papae reditum, et post tres menses ab hujusmodi reditu Romae nuntium allatum sit de imperatoris nece ut tradit laudatus Anastasio. 106.0714A| Philippico autem rerum potito, res cum Ravennatibus compositae sunt, missusque est non modo exarchus, sed episcopus suae restitutus sedi. Petrus tamen, qui, ut exarchi non modo, sed et ducis officio in Italia fungeretur, missus fuerat, Ravennam non venit; sed nec scholasticum exarchum ab Artemio, qui et Anastasius, missum, Ravennae diutius degisse facile demonstrabitur.

IV.

Mirum viceversa plura, quae in hac Felicis Vita Agnello narrantur, a Ravennatum rerum scriptore disertissimo, qui Agnellum legerat, vel neglecta, vel jejune admodum narrata; uti Justinianum ob id in Ravennates exarsisse, quod in ejus exauctorationem et mutilationem, vel cooperati sint, vel cooperatos fuisse crediti; illum, cum jurasset Felicem morti tradendum, nocturna visione deterritum ab occidendo abstinuisse, excaecare contentum; Georgium Joannicis filium ducem electum, qui et Ravennae, et in exarchatu certa ratione exercitum conscripserit, excubiasque limitaneas disposuerit, 106.0714B| aliaque momenti minori. At illa minime omitti debebant ingentia sane, et mira, quae de Joannicio narrat noster. Ea omnia Rubeus hac brevi clausula complectitur lib. VI, pag. 216: «Hoc tempore Joannicius Ravennas claruit, qui sacros libros, antiphonas ritusque omnes distinxit, quibus Ecclesia Ravennas in peragendis sacris utitur, de quo in Annalibus nostris mira quaedam habebantur.» Haec saltem posteris tradenda erant, quod Theodoro sedente notarius exarchi creatus sit, postmodum ab imperatore Constantinopolim vocatus, Damiano sedente, post Justinianum a Throno deturbatum, Ravennam redierit, et eo in regnum restituto cum Felice episcopo et Ravennatum optimatibus Constantinopolim abductus, carceri mancipatus fuerit , donec die illa, quae Justiniani necem praecessit, crudeli morte, quam invicto animo tulit, mactatus est, et in quadam ecclesia ad portam Auream humatus. Dies porro qua Justinianus occisus interiit, incerta est; at ex Anastasio Baronius evicit ad finem anni 106.0714C| 711 consignandam: eodem itaque tempore Joannicius periit, quo sequenti die futurum ut imperator jugularetur moriens praedixit. Cum autem a Constantino pontifice, qui sedere coepit anno 708, Felix episcopus sit consecratus, isque cum Joannicio officia ecclesiastica ordinaverit, cui rei perficiendae plurium mensium spatium necessarium fuit, conficitur Justinianum de clade Ravennatibus inferenda cogitasse eodem fere tempore, quo in Chersonesi incolas exarsit, vertente videlicet anno 710. At quae ad Joannicis posteros spectant, minime omittenda erant, cum ob viri insignem virtutem, tum quod inter eos Agnellus hujus Pontificalis libri auctor numeretur. Dandum scilicet hoc erat grati animi signum auctoris, licet alias minime pii, et inepti, manibus, cui antiquiora Historiae suae accepta referre debet Rubeus, et cum Rubeo quisquis Ravennatum res memoriae mandandas vel illustrandas assumemit. En ex traditis ab Agnello collectum genealogicum stemma. 106.0715A| Ex dispositis porro per Georgium in limitibus excubiis fortassis agnosci poterant qui per ea tempora essent exarchatus fines, a Sarcina videlicet Bononiam usque. Faciem praeterea circumpositi Ravennatis agri agnoscere proclive, et Eridanum non longe ab urbe fluxisse intermedio campo, quem Coriandri vocabant, ad cujus fluminis ostia portum exstitisse, ubi merces, militesque exponi solebant.

V.

Felicem inter sanctos numerari longo temporum et hominum consensu Baronius cum caeteris docet ad annum 711 qui ex Rubeo inscriptionem tumuli describit hujusmodi: « Hic tumulus clausum servat corpus domini Felicis sanctissimi, ac ter beatissimi archiepiscopi. » Exstat adhuc in basilica S. Apollinaris Classensi recentior altera in marmoreo suggestu S. Mariae Majoris, quam exhibet idem Rubeus. Faber in sacris Ravennae monumentis alteram exhibet ex Comaclensis cathedralis campanaria turri, quae est hujusmodi: +TEM. DN. FELI. TR. B. ARCP. SCE. 106.0715B| ECC. RAV. F. DF VINCENTIUS RIMU. PE. C. ECC. SCI. CASSIANI. CI. SPERMA. PRIMI. EDIFIC. P.IND. VI. + FELICE. Spectat haec ad annum 708, quo primum Felix ordinatus est .Illud moderati animi ingenium commendat, quod cum caecus sua recognoscere, emendare et retractare nequiret, timeretque excidisse fortassis suo vel amanuensium vitio, quae obesse lectoribus possent, maluit 106.0716A| omnia incendio consumere, quam cum aliorum periculo servari. Habemus ejus opera, et labore Petri Chrysologi sermones, quibus a se inventis, collectis, digestisque compensandam scriptorum suorum jacturam edixit.

VI.

Pro harum ad Felicis Vitam osservationum coronide juvat chronologicarum rerum peritis hic exhibere characteres, quibus obsignatum legitur Joannis, ut quidem puto, VII Romani pontificis diploma in celeberrimo egregioque Farfensis monasterii Codice. Datum dicitur. « PK Julii, imperante D. N. piissimo imp. Augusto Tiberio anno 8, principatus ejus anno 6, sed et Theodosio atque Constantino. » Video ad annum 705 diploma spectare, et prid. Cal. Giulio ann. Tiberii Absimari octavum decurrere coeptum. Septem itaque anni, quibus Theophanes Tiberium imperasse tradit, completi intelligi debent, nec nisi post Junium mensem ejus anni Justinianus in thronum restitutus est. Haec clara, nec dubium patiuntur.Illud ignotum, quid 106.0716B| significet principatus ejusdem epocha ab anno 700 ineunda, ab epocha imperii diversa. An haec consulatus abèo initi post duos ab arrepto imperio annos significat? Theodosius atque Constantinus in consortium imperii asciti quinam? Haec certe aliunde incognita. Videant ac decernant eruditissimi nostri aevi cronologi. Diploma Thomae Farfensi abbati inscribitur, ac in eo monasterii ejus origo et fata narrantur, Thomas autem ab anno 680 ad 715 floruit, et IV Id. Decembris obiit, ut ex eodem Codice facile dignoscitur, et ex indice ducum Spoletanorum, quem ex laudato Farfensi archivo edidit Mabillonius in Itinerario Italico, adjectis monumentis.

EXCURSUS CRONOLOGICO. Ad aetatem reliquorum Ravennatum pontificum de quibus Agnello.

Mutilae et jejunae sequentium episcoporum Vitae. Rubeus et Ughellus quae tradant. Liutprandi, Aldeprandi, Rachis et Aistulphi tempora. Commutata apud Agnellum Stephani et Pauli pontificum nomina. Alia ad Ravennatum pontificum aetatem spectantia.

IO.

106.0715C| Nonnullorum, qui sequuntur, pontificum Vitae omnino desunt, aliae pleraeque mutilae, et admodum jejunae. Praeterea Agnello narrata ubique fere scriptoris inscitia, et livore inficiuntur; inscitia quidem, cum rerum gestarum et temporum ratio confundatur; livore autem, cum ex vulgi rumoribus fabulas schismatis tempore natas posteris propinet. Verum de veritate narratorum hic nil tuti lettori promittere ausim, ubi multa aperta falsa sunt; de chronologia paucula expiscari licuit. Hoc itaque brevi chronologico excursu censui nonnulla tantum adnotare, quae ad eorumdem pontificum tempora aliquo modo cognoscenda conducunt, et nonnullam chronologiae lucem afferunt.Rubeus ut plurimum initia et fines sedium hic non decernit, sed adhibita particula, circiter, vel circa, rem prudentissime indecisam relinquit. Ughellus uniuscujusque episcopi tempora definit hoc modo: Felicem ait mortuum VII Kal. Aprilis anni 717, Joannem consecratam anno 718, mortuum 748, Sergium ordinatum eodem anno, obiisse VIII 106.0715D| Cal. Septembris anni 770, Leonem a Stephano consecratum anno praedicto, decessisse XVI Kal. Martii anni 777, Joannem alterum suffectum anno 777, septem annis sedisse, et obiisse anno 784, Gratiosum ipso anno consecratum, mortuum 788, VII Kal. Martii. Post Gratiosum Joannem alterum addunt Rubeus et Ughellus, quem decessisse aiunt anno 807, vel 809. Hic vero, cum et Agnello, et ei qui Agnelli Codicem recognovit, ignotus fuerit, in serie Ravennatum episcoporum mea quidem sententia locum non habet. S. itaque Valerium Ughello traditur anno 809 106.0716C| ordinatum fuisse, et Id. Maii 812 e vivis abiisse, quo Martinus electus est. Hoc autem decedente Id. Septembris, Petronacium anno 817 ordinatum, qui decesserit VI Id. Martii anni 835, cum tandem Georgius est consecratus, sedens deinde usque ad unum 846. Haec, quibus rationibus fultus Ughellus tradiderit, minime docet; ipse certiora his quae mox afferam non habeo.

II.

Porro Joannes, qui Felicem excepit, omnium diutius vitam produxit. Agnellus, eo sedente, Ravennam a Liutprando civium proditione captam tradit. Cum Venetorum auxiliis auctus exarchus eam recepisset, post aliquot annos illam tentatam, Joanne ipso Ravennate archiepiscopo, cum exarcho, populoque a Romano pontifice suppetias petente, auctor est Anastasius in Zacharia. Capta a Liutprando Ravenna est circa annum 725. De ea re Gregorius II, in epistola priori ad Leonem Isauricum pro sanctarum Imaginum cultu, haec habet: «Langobardi miseram 106.0716D| Decapolim incursionibus infestarunt, ipsamque metropolim Ravennam occuparunt, et ejectis magistratibus tuis proprios constituere magistratus, et vicinas nobis sedes regias, ipsamque Romam, sic tractare statuerunt, cum tu nos defendere minime possis; » quae quidem indicant a Luitprando per aliquod non breve tempus Ravennam occupatam, antequam illam exarchus ricettaret. Ravennae rursus trepidatum esse Joanne archiepiscopo adhuc superstite, cum Liutprandus in eam movit, tradit Anastasius loco supralaudato: «Indictione undecima, inquit, dum nimium opprimeret praedictus rex provinciam 106.0717A| vinciam Ravennatium, fuissetque praeparatus ad motionem faciendam et obsidendam Ravennatium urbem, cognoscens motionem ejusdem regis Eutychius excellentissimus patricius et exarchus una cum Joanne archiepiscopo ecclesiae Ravennatis atque universo populo, ecc. Indictio undecima ad annum 743 pertinet, quo haec evenerunt . Vitam Joannem hunc prorogasse post Liutprandi mortem certum fere est, at cum haud annus certus indicetur, haeret aqua. Conjecturae loco esse possit illum ad Aistulphi aetatem pervenisse, quod noster relata Sergii ordinatione Romae peracta, statim adjiciat: « Haec autem civitas vexabatur a Longobardis et Veneticis, » quandoquidem motus Langobardorum in Ravennates nulli sub Rachi, qui post breve Ildeprandi regnum Liutprando successit.Aistulphus quidem non irrito conatu Ravennam vexavit, imo vi cepit statim ac Rachi monachum induente rex factus est. At, ut pro viribus ad annum accedamus quo Sergius sedere coepit, Ravennae Aistulpho captae tempus agnoscere 106.0717B| operae pretium est, id enim ex eo etiam magni esse momenti inficiari nequit, quod tunc, Eutychio in Graeciam fugiente, exarchatus defecerit. Aistulphi initia Baronius anno 750 consignat; Rubeus ait regem electum statim in Ravennam movisse, eamque cepisse circiter annum 752. Exstat in laudatissimo Codice Farfensi, de quo supra, Aistulphi regis confirmatio bonorum et privilegiorum ejusdem monasterii. « Data Ravennae in palatio, quarto die mensis Julii, anno felicissimi regni nostri tertio, per indict. 4. » Indictio quarta currebat Julio anni 751. Ante Julium itaque ejus anni Aistulphus Ravennam occupaverat, et ante Julium anni 749 regnare coeperat. Hinc optime ad Rachis initia retroceditur.Ante Julium praedictum è monachum induerat; cum autem regnaverit annis quinque, et mensibus sex, quod tradit Ostiensis Chron. Casinò. lib. io, berretto. 8, fiet quod regnare coeperit circa finem anni 743, et ante sex menses Ildeprando tribuendos, Liutprandus obierit, 106.0717C| contra communem sententiam, quae ejusdem mortem anno 744 consignat. Porro indictione undecima, quod ait Anastasius, Ravennam a Liutprando tentatam, referendum puto ad postremos anni 742 menses quibus indictio illa currere a Septembri coeperat.

III.

Verum haec omnia, si, quod Ughellus ait, Joannes anno 748 obiisset, efficerent Rachi adhuc regnante Sergium ordinatum; cum autem certum sit Rachim Zacharia sedente monachum effectum, consequeretur Sergium etiam ab eodem Zacharia ordinatum, qua de re sunt ob quae vehementer dubito. Agnelli historia examini hic serio subjicienda est. In hujus Sergii Vita, is cum praemiserit tum Aistulphum jam Ravennae degisse, narrat, quod Paulo papae in Franciam pergenti cum Sergius obviam venire neglexisset, ille a Francia rediens Vallem Galliatae a jure Ravennatis archiepiscopi avulsit, Sergiumque ipsum Romam deductum voluit dignitate spoliare. 106.0717D| Cum autem objiceret Romanus episcopus irritam Sergii ordinationem, quod contra canones uxoratus ad episcopatum ille transisset: « Ad haec, » inquit noster, « Ravennae pontifex aiebat: Et non mea praesumptione, sed elegerunt me clerus et plebs universa. Interrogasti per ordinem canonico more, et de me omnia vobis patefacta sunt, quomodo laicus fui, et sponsam habui, et ad clericatum perveni, et cognitum vobis factum est, et dixistis, nullum obstaculum mihi esse potest. Postquam talia de me sensisti, cur me consecrasti? » Paulo autem infra adjicitur quod cum Sergius in magno animi moerore esset, nocte eadem pontifex decessit, et Stephanus praemortui frater, qui eidem in pontificatu successit, libertatem Sergio promisit.Stephanum inde hunc ait in Franciam euntem Ravennae substitisse, unde plura asportaverit, cum caeteris ibi relatis, quae an fide digna sint non est hujus loci exquirere. Hic quae chronologiam tangunt ad incudem sunt revocanda. 106.0718A|

IV.

Paulum pontificem fratri successisse, qui Stephani III nomine in serie summorum praesulum scribitur, non e converso, certissimum est. Qui Paulo successit pontifex Romanus, Stephanus quidem dictus est, sed nil ad praedecessorem Paulum pertinuit. Praeterea Paulo decedente per annum et mensem Constantinus intrusus Romanae sedi incubavit, antequam Stephanus ejus nominis IV consecraretur. Haec autem minime Sergii historiae congruunt. È in sua causa pontifici respondet, se ab eo ordinatum, et juxta canones de suo statu interrogatum ab eodem qui tunc criminabatur, et se episcopatu spoliare minabatur. Licet autem potuerit Sergius a Stephano III ordinari, non potuit certe a Paulo. Anno 759 restitutum Sergio Galliatense monasterium a Paulo, diploma testatur, in quo illud ablatum dicitur per praedecessorem suum Stephanum; ubi e contra Agnello monasterio illo Sergium privatum a Paulo fuisse dicitur. Paulus praeterea nunquam in Franciam perrexit, qua occasione in Sergium obviam 106.0718B| sibi minime procedentem subirasci potuerit, ut tradit noster. Haec omnia ponderata efficiunt Agnellum non modo in historia, sed in re etiam chronologica omnia susdeque permiscuisse, et, ut puto, cum quaedam Ravennati Ecclesiae sinistre sub Stephano IV evenerit, de quibus osservationibus, eaque ex cleri livore pontifici tributa sint, nominum similitudine factum ut Stefano III tributa sint, confusis, ut somniantium mos est, pluribus veris in unum solemne et putidissimum mendacium. Inde commutata duorum pontificum tempora, et perperam Paulo successor datus Stephanus, cum tamen Paulus Stephano successerit.His animadversis utcunque Ravennatis Ecclesiae chronologia veluti e densis tenebris elucet, et consequitur Sergium a Stephano III ordinatum, cum accusaretur de statu ex quo ad episcopatum assumptus fuerat, rite excepisse, se eidem pontifici, qui de se in ordinem redigendo cogitabat, juxta canones in sua consacrazione interroganti 106.0718C| omnia narrasse de statu laicali, et uxorati, quae, ne ordinaretur, minime ejusdem papae judicio offecerant. Sic circa annum 752, cum jam Aistulphus Ravennam occupaverat, Sergius ordinatus fuit; anno 757, Romae sibi timuit, cum Stephanus obiit VI Kal. Martii; Paulo sedente Galliatae monasterium recepit anno 759. De ejus mortis anno paulo post: nunc duae Pauli pontificis epistolae hic considerazionii subjiciendae, quae certam fere efficiunt seriem temporum usque modo ordinatam. Indicem argumentorum hujusmodi ex Panvinio, cum frustra epistolas quaesivisset, dedit Baronius ad annum 767, dederant Centuriatores Magdeburgenses, cent. 8, pag. 725.Gretserus epistolarum volumen collectum primum jubente Carolo Magno, ex manoscritti editit, recudit vero Franciscus Duchesne in Scriptoribus Historiae Francorum, tom. III. Argumentum ejus, quae 29, et Gretsero 27, utrobique idem est, et in postremis habet, Paulum « laborare ut Sergius in 106.0718D| suam sedem restituatur. » At argumentum et epistola, Baronio 14, Gretsero 28, aliud praeferunt quam quod argumentum Baronio allatum praeferebat. Baronio ita scribitur: « Litteras proditoris Sergii Ravennatis episcopi mittit, et petit auxilium. » Gretserianum vero argumentum et epistola affert, pontificem Pippino litteras a Sergio Ravennate episcopo scriptas mittere, quibus orat ut pontifex a Desiderio, quo cum pax composita fuerat, auxilia petat pro tuenda Ravenna, ac Pentapoli.Emendato per Gretserum ejus epistolae argumento, exhibitionaque epistola ipsa, ex utriusque tenore, et ex restituto per eumdem pontificem Galliatense monasterio, cujus rei Rubeus documentum exhibet, luce meridiana clarius apparet Paulum non modo nunquam Sergio iratum fuisse, sed eximie hunc amasse, et fovisse, quem aliquando a sua sede deturbatum pro virili restituendum curaverit. Hinc palam fit errorem communem emendandum, quo, cum apud Agnellum 106.0719A| non animadverterit Rubeus Paulo tributum, quod Stephano III tribui debebat, et viceversa, et ipse, et ex ipso Baronius, Faber, Ughellus, caeterique dixerint Sergium sub Paulo male habitum, cum id sub Stephano Pauli praedecessore acciderit, Sergiusque Paulum semper erga se bene affettium senserit.

V.

Sergii obitum, et Leonis initia scismate luctuoso funestata narrat Anastasio in Stefano ejus nominis IV. Licet ea certo anno consignari nequeant, certum tamen est evenisse post aliquod tempus a synodo Romana in causa praecedentis Pseudopontificis Constantini celebrata mense Aprili indict. 7, anno videlicet 769. Cum itaque Sergii Ravennatis archiepiscopi obitum et Leonis ordinationem narraturus Anastasius haec habeat: « His autem peractis synodalibus gestis, contigit post aliquantum temporis de hac vita migrasse Sergium archiepiscopum civitatis Ravennatium, » etc. , consequitur Sergium obiisse circa finem anni praedicti, vel circa initium lateris 770, nec potuit post annum 771 differri 106.0719B| Leonis pacifica sedes, exstincto per Stephanum Michaelis scismate, cum Stephanus ipse Kal. Februarii defunctus sit anno 772. Quod ad ejusdem Leonis obitum pertinet, ex Ughelli computis is Kal. Martii anni 777 decessit, illique subrogatus est Joannes, quem ejus nominis sextum dicunt. Idem fere tradiderat Rubeus, margini, ubi haec consignat annum praedictum 777 ascribens. Inter Adriani pontificis epistolas sunt quarum argumenta afferunt Baronius, et Centuriatores, et ad Ravennatum res pertinent.

  
Quinta, qua Carolo regi indicat jussisse se, ut Veneti Ravenna, sive Pentapoli, expellerentur, Germanum ducem res ac possessiones Ravennatis Ecclesiae invasisse exponit.

  Duodecima Carolo regi musiva, et marmora urbis Ravennae tam in templis, quam in parietibus, et stratis sita donat.

  Vigesima octava propter inobedientiam Leonem 106.0719C| Ravennatem episcopum accusat.

  Vigesima nona indicat se mittere epistolam Gradensis patriarchae. Hanc a Leone archiepiscopo Ravennate prius apertam, et lectam fuisse queritur. Idem Leonem iterum accusat.

  Trigesima. De Leone archiepiscopo Ravennate, indicat gratum sibi esse quod ad Carolum profectus sit.

  Trigesima prima. Iterum vehementer Leonem Ravennatem archiepiscopum accusat, quod inobediens, ac protervus factus si ab illo tempore quo a Carolo rediit, et Carolum orat, ne S. Petro auferri patiatur, quae ab ipso, et Pipino patre ejus ipsi B. Petro oblata sunt .

  Trigesima nona. Ipsum mendacii arguit, et objurgat quod Ravennam adlectionem novi pontificis legatos suos direxerit.

  In Codice autem Carolino infra scriptae epistolae ad Ravennatem historiam pertinentes exstant, quarum 106.0719D| argomento exhibimus.

  Ep. 50. Pontifex Carolo scribit Langobardos, et Ravennates, pro eo quod rex missum retinuisset, dicere, nullo modo regem ipsum in apostolica permanere charitate. Petit itaque remitti.

  Epist. 51, in embolo. Accusat Leonem Ravennatem, quod, postquam a Carolo reversus fuerat, obedire nolebat, sed detinebat Imolam, atque Bononiam. Praeterea quia missum pontificis Dominicum directo exercitu vinctum Ravennam deduxisset, nec permitteret quemquam ad pontificem venire de civitatibus Aemiliae, quae numerantur Faventia, ducatus Ferrariae, Comiado [ Leg. Comaclo, Bacco. ], Foro Livii, Foro Populi, Caesena, et Bobio, seu tribunatu decimo, petit, ut in ordinem redigatur.

  Ep. 52. in embolo. In ea fere de Leone habentur, ac in antecedenti.

  Ep. 53 Leonem Ravennatem, sibi haud ingratum ad Carolum ivisse ait.

  106.0720A| Ep. 54. Denuo pontifex Leonem accusat ob enarrata in superioribus ep. 51 et 52. Notabilia autem ea sunt quibus dicitur, quod Leo retinens urbes Aemiliae exemplo Sergii se tuebatur; ait enim a Stefano pontifice Sergium exarchatus regimine privatum, « dum contra ejus voluntatem agere spiritu superbiae nitebatur. » Ex quo agnoscimus Sergium a Stephani favor excidisse.

  Ep. 67. Concedit pontifex Carolo musiva et marmora palatii Ravennatis.

  Ep. 71. Significat quomodo fiat electio episcopi Ravennatis, et ait quod quando Sergius obiit, res cum dissidio processit ob schisma Michaelis. Addit electem novi archiepiscopi fieri cum beneplacito apostolicae sedis a clero, et plebe, nec missum a regibus directum, vel in electe Joannis, vel in altera Gratiosi.

  Ep. 82, memoratur Joannes monachus et abbas Ravennas missus a pontifice ad Carolum.

  Ep. 84, significat pontifex Carolo se jussisse ut 106.0720B| mercatores Veneti ex Ravennati urbe et Pentapoli ejicerentur. Orat ut coerceatur dux Geramnensis, qui occupaverat quasdam terras ad Ecclesiam Ravennatem spectantes.

VI.

Ex praemissis epistolis, ea, quae numero 71 designatur lumen praebet pro chronologia disponenda; novimus enim non modo Leonis electem factam Stephani sedentis tempore, sed et ante Adriani obitum decessisse Leonem, Joannem, et demum Gratiosum, et in ea agi de successoris electe, qui Valerio exstitit. Cum vero Gratiosus, ex nostro, sederit eo tempore quo Carolus Adriano superstite Ravennam venit, necessario consequitur anno 786 jam episcopum ordinatum; Carolus enim tunc hyemis tempore contra Beneventanos venit, et Florentiae Natalem Domini celebravit, ut Eginhardus narrat. Joannes autem Gratiosi praedecessor potuit obiisse paulo ante ex morbo quem contraxerat paulo postquam juveni maledixit circa festum S. Apollinaris, 106.0720C| 23 giugno. Hic autem, si, quod Agnellus habet, sedit annos VII, mens. I, dies III, circa annum 776, quo Leo coepit, decesserat. A Gratiosi episcopi vita nequit protrahi ultra annum 795, qui Adriano fuit emortualis. Cum epistolae Adriani, absque chronologico ordine collectae sint, nulla lux inde affulget, ut putem ad postremos Adriani annos Gratiosum pervenisse, ex eo quod ex omnibus Adriani epistolis nulla quidquam habet de Ravennae episcopo Gratiosi successore.

VII.

S. itaque Valerius ab Adriano circa annum 794 ordinatus est. De Martino, qui Valerio suffectus fuit, haec Agnellus in ejus Vita, « et pene annos LXXX istius adeptus est sedis, consecratus Romae per manus Leonis III papae. » Numerus LXXX ad Martini aetatem referendus est, cum episcopus ordinatus fuit, dum autem a Leone III consecratus dicitur, fit eumdem ante annum 816 sedere coepisse, eo enim Leone III e vivis abiit. Sed et ante annum 811 consecratus 106.0720D| est Martino; ait enim in ejus Vita noster: « Mortuus est istius temporibus Pippinus Langobardorum rex, et voluto tempore obiit Carolus imperator die trigesima mensis Januarii. » Pipinus paulo post quam bellum cum Venetis confecerat, quod ad annum 810 refertur, diem obiit, Carolus vero anno 814. Verum et ante annum praedictum 811 sedere coepisse Martinum, sunt quae suadeant, plura videlicet quae Leone III vivente evenerunt, quaeque plurium annorum spatium exegisse videri possunt: ​​reparatum videlicet sancti Apollinaris Classense templum Romani pontificis liberalitate, et controversiae, inter Martinum ipsum ac Leonem. Hinc sancti Valerii aetas fere concluditur inter annos 794 et 809.Martinum praeterea Stephani papae aetatem superasse fere certum est, nam Stephanum ipsum Ravennam venientem excepit, ut ex nostro intelligimus, qui plura praeter ea quae exstant de Martino scripserat, quae simul cum integra Petronacis episcopi Vita exciderunt. 106.0721A| Itaque pontificem hunc prioribus Paschalis papae annis nonagenario majorem obiisse, fere certum fit. Erravit igitur, qui Petronacis Vitam supplevit, cum scripsit hunc Carolo imperatori honorem jurasse, quandoquidem plures ante annos Carolus decesserat, cum Petronacius sedere coepit. I suoi addenda sunt quae ad Agnelli aetatem investigandam adnotavi in ​​observationibus ad versus libro Pontificali praefixos, observatione quarta. Paschalis papae initia ad diem 28 Januarii anni 817 alligat Baronius, et Petronacii initia ante annum 819 collocanda concluditur ex ejusdem Paschalis privilegio dato mense Julio, 106.0722A| Ind. 12, apud Rubeum legendo, qui ex autographo illud descripsit, in arboris cortece, ut ipse ait, verius in charta Aegyptia, exarato. Petronacius anno 826 in Romano concilio sub Eugenio subscripsit, pervenitque usque ad Gregorii IV aetatem, a quo ejus successor Georgius ordinatus est, quod tradit noster. Gregorius autem sedere coepit circa annum 827. Georgius aetatem produxit ultra annum 841, quo quidem ad VII Kal. Julii Carolus Calvus de Lothario Fontanis victoriam reportavit. Plura de horum pontificum chronologia addere, somniis indulgere esset.

VITA JOANNIS

CAPUT PRIMO. Ravenna a Liutprando civium proditione capta. Joannes exsulat. Epiphanio scriniario curante restituitur. Idem Epifanio de Joannis hostibus vendictas sumit. 106.0721|

Joannes [quinto] XXXIX. Hic patientissimus fuit, humilis, et mansuetus. Istius temporibus ecclesia Petriana cecidit terraemotu post completa solennia missarum die Dominico. Et Liutprandi regis regnum Langobardorum regens [regentis], ab ipsius exercitu praedicta civitas corona cincta, et devastata est, a suis decepta civibus simulata fraude a porta quae dicitur Vicus Salutaris, quae erat juxta fluvium Pantheum. Omnes cives concurrerunt [cucurrerunt] illuc; unus autem ex illis infensus suis civibus, promissa 106.0721C| pecunia, allatis clavibus, subductis modis portae quae pergit ad Vicum Leprosum, ubi est pons ex basibus factivis [factus] reseratis claustris, omnibusque patefactis portis, inimici ingressi civitatem, et eam subverterunt. Nam judicio Dei ipse, qui insidiator suorum civium fuit, et pilae [Id est portae Bacch. ] claustra aperuit, quamprimum ligni [tigni] stipite perfossus interiit, promissam pecuniam non accepit, sed ante omnes suum sanguinem dedit, nec terrae commendatus est . unum.Tunc Epiphanius scriniarius videns excidium [sanctae] istius ecclesiae, et patrem patriae in angustia, et matura detineri afflictione, eum per hujus civitatis 106.0721D| exarchum ad hanc propriam revocavit sedem. Post autem in pontificali solio restitutus quadam die praedictus Epiphanius scriniarius ait ad eum: Domine Pater, non te pigeat in palatium ad exarchum ire, et offerre illi ex argyrio palvitam [palaream] magnam, et postula ab eo ut coarctet viros illos ad judicium, qui te in exilium miserunt, et vindicemus nosmet de illis, et hoc, quod das, decuplum ex eis restituam. Tu pontificales tene mores, ego cum eis litigabo, et scio juvante Domino de hostibus deportabo triumphum. Factumque est ut superius audistis, et ut mox recepit [se] praedictus Joannes pontifex infra maternum Ecclesiae sinum; alia vero die auctor consilii idem Epiphanius scriniarius cum singulis 106.0722B| hominibus in conflictu stans, ita aiebat: Praeceptum ex rebus exaratum habes, ut nunquam contra sanctam hanc Ecclesiam, aut contra hujus sedis ponti ficem de quacunque causa agas, aut ore mussites. Dic qualis ovis tu es, quae pastorem tuum, dum ille te foveret, et per gramineos duceret campos, tu cornu percussisti, et contra eum chirographa conscripsisti? Convicti in judicio jugies collegit, quae exarcho dedit. La sua itaque gestis venerunt humiliter omnes unanimes ad eum, petentes misericordiam, et nullus eum postmodum in amaritudinem deduxit.

CAPUTA II. Pugna inter Ravennates et Graecum ministraticum cum prodigio. Muore SS. Joannis et Pauli ob id festus. Joannis Mors

106.0722C| Temporibus Joannis venit iterum ministrategus [ministraticus] Ravennae, ut eam depopularet, putans se, ut antea, evadere. Quo cognito Ravenniani egressi sunt ad eum more praeliandi in campum Coriandri. Qui simulata fuga terga dantes, cum pervenissent ad stadium Tabulae, ubi pro signo terminus lapideus fixus est, reversi ad Graecorum frontem coeperunt fortiter dimicare, et non erat requies undique caedentium, gladio strages maximas Graecorum peremptas. Sacerdotes vero una cum pontifice et senioribus prostrati humo, cilicium induti, asperso in capitibus eorum cinere, omnipotentem Deum deprecabantur. Seniores vero saccis sunt cooperti, inculti capitibus, et squallidi, lacrymosis oculis, in coelum 106.0722D| reclamante. Similiter et omnes qui infra urbem relicti sunt masculi, et foeminae Omnipotentis auxilium expectabant. Reliqui vero accincti ferro, sumptis juvenilibus armis caedebant hostes sine intermissione. Tunc, sicut a narrantibus audivimus, apparuit inter utrosque exercitus quasi effigies magni tauri, et coepit contra Graecorum exercitum pedibus pulverem spargere, et vox mox insonuit (unde venisset, aut cujus fuisset, nullus agnovit) in auribus omnium increpuit, dicens: Eia, Ravenniani , fortiter pugnate; victoria vestra erit hodie. Videntes autem Pelasgi cornu suum esse confractum coeperunt fugere, infra dromonibus putantes se liberare. Tunc Melisenses, id est Ravenniani cives, circumdederunt 106.0723A| eos cum cymbis, et carabis, et irruentes super Byzantios, omnes interfecerunt, et corpora eorum in Eridanum praecipitaverunt; et sic fuit, sicut per annos VI ex Patheremo [Pathereno] nullus inde unquam piscem comederet. Hoc autem factum est in die sanctorum Joannis et Pauli, et coeperunt agere diem istum quasi diem festum Paschae, ornantes plateas civitatis cum diversis palleis [palliis], et letaniis ad eorum ecclesiam gradientes, benedicentes Deum in secula seculorum. Amen. Mortuus, et sepultus est nella basilica B. Apollinare. Epitaphium invenies super eum continens ita. . . . . . . . . sedit an. VIII, mens. . . . . . . . muore. . . . . . . .

OSSERVAZIONI AD VITAM JOANNIS. Joannes hic ejus nominis sesto. Cur quintus dictus sit? Peculiaria de capta per Liutprandi exercitum Ravenna. Classis diruta. Joannes exsulat haud ob Iconoclastarum causam. Scriniariorum munus. Quae ad Ravennatum victoriam narrantur incerti temporis. Flumen Pantheum, sive Pateremum, quodnam.

IO.

Joannis hujus liberalitatem commendantes publicas tabulas marmori incisas affert Rubeus, ex quibus dignoscitur plura ab eo donata circa annum 731 monachis ad S. Apollinaris in Classe degentibus. Dicitur autem è « Joannes almus pontifex junior in nomine quinctus; » unde sibi certum putat laudatus Ravennatum rerum scriptor, duos illos Mariniano suffectos Joannes, de quibus Agnellus, unum censeri debere. «Hinc illud est, inquit, quod dicebamus Joannes illos duos archiepiscopos, qui sibi nullo medio successere, scribente Agnello, et qui eum secuti sunt posterioribus, unum fuisse quartum hoc nomine; 106.0723C| hunc vero quintum. » Argumentum Rubeo peremptorium visum, minime tamen tale est . Ipsis proinde distinguebantur Joannes illi duo, qui Mariniano successere; alias hic non quintus, sed quartus fuisset.Ob haec, et ob ea quae suo loco adnotavi, ab Agnelli sententia de duobus episcopis ejusdem nominis minime recedendum censui, cum maxime viderem gratis a Rubeo, et sine testibus, Joannem alterum additum post Gratiosi episcopi sedem, et suspicaret id actum, quod ex sequentium pontificum Ravennatum serie, et eorum qui Joannis nomine vocati sunt, numeris in publicis documentis additis, viderit Rubeus Joanne hocce quinti numero DISTINTO, unum ad seriem continuandam necessarium defuisse. 106.0723D| Hic itaque Joannes ejus nominis sextus est, licet quintus dictus sit, septimus qui Gratiosum praecessit, octavus, qui post Deusdedit Georgii successorem sedit.

II.

Captam a Liutprandi exercitu Ravennam prioribus Joannis hujus episcopi annis certum est, rem tamen recentiores tradentes inter se discrepanti. Noster in peculiare narrat civis cujusdam proditione rem actam, qui cum civium ad portam Vicus Salutaris concursus esset, cui in primis ex composito hostis imminebat, alteram portam ad Vicum Leprosum tradidit indefensam, unde Langobardi irrupere. Dubitavit notarum marginalium auctor, an haec intelligi deberent de civitate Classis, quae per eam occasionem subversa sit; ob id fortassis, quod porta Vicus Leprosi ad Classensem urbem ingressum praeberet; ipse certo video Ravennam a Langobardo 106.0724A| Liutprandi milite captam, licet potuerit Classis primum occupari, cui plurimum damni illatum sit. Agnello proinde scribente Classem in ruinis fere jacuisse, argumento est, quod is Classem nominans adjecta dudum voce, innuat suo tempore vix exstasse. Classe tamen a Faroaldo Spoletanorum duce occupatam, antequam a Liutprandi milite Ravenna caperetur, scribunt alii, qua de re nil habet noster.

III.

Ravenna capta, neceque ejus qui patriam prodiderat narratis, ad Joannem episcopum apud Venetos exsulantem, qui Epiphanii scriniarii opera restitutus est, transit. Id Ravennae a Langobardis occupatae occasione factum conjicio. «Exsilii causam», inquit Rubeus, non adhibent; existimatur tamen a plerisque Paulum id exarchum fecisse, cum archiepiscopus haeresi Iconoclastarum non assentiret. » Cum Agnello narrata aliud ferant, non credo. Epifanio, ope exarchi revocato pontifice, qui civium odio et calumniis in exsilium pulsus fuerat, calumniarum auctores in jus vocatos ad palinodiam bene 106.0724B| multatos canendam adegit, quod fieri potuisset, si Joannes ob id Paulo ejiciente exsulasset, quod haeresim Iconoclastarum suo dissensu improbasset. Probabilius mihi est, Paulo ipso apud Venetos degente, postquam Ravenna a Langobardis capta aufugerat, apud novos dominos Joannem calumniis impetitum, et in justifyem vocatum, urbe pulsum; qui rebus compositis, receptaque Venetorum et Romani pontificis opera Ravenna, ab exarcho facile in suam sedem sit restitutus.

IV.

Epiphanium hunc de Joanne bene meritum qui eumdem in suam sedem revocandum curavit, quique in judicio cum episcopi calumniatoribus stetit laicum ex eo cognosco, quod praesuli suggesserit in calumniarum se attoreem agere velle, dum pontifex « pontificis mores teneret, » ab accusandis videlicet civibus abstineret, scriniarius itaque è exarchi erat, non episcopi, multo minus questore, ut aliis visum est. Scrinia erant, ubi publica reipublicae 106.0724C| documenta certo ordine reposita servabantur; quique documentis illis describendis, reponendisque operam dabant, scriniarii dicebantur. In ecclesia tamen Ravennati scriniarium fuisse, sicut et Ecclesia Romana scriniarios habebat, constat ex Anastasio in Stefano IV, qui « scriniarium Ecclesiae Ravennatis » laudat. Scriniariorum hujusmodi officium fuisse inter caetera litteras, quas pontifex mittebat, conscribere, tum ex pontificum monumentis constat, tum ex Nicolai I epistola 27, in qua pontifex dicit, se more solito litteras scribere non fecisse, quia « ob festa Paschalia, scriniarios suos, eo quod debitis vacabant, occupationibus, habere, ut debuisset, non valuerat. » Eodem munere functos Ecclesiae Ravennatis scriniarios verisimile est

V.

Admodum difficile est decernere quo tempore Ravennam tentaverit ministrategus ille, ut Agnello vocatur, quo devicto Ravennates victoriae anniversariam recurrentem diem festivis honoribus 106.0724D| celebraverint. Graecum illum et Byzantino milite stipatum aperte narrat Agnellus, eumdemque antea, sub Felice nempe episcopo, in urbis necem venisse, cladeque per fraudes illata, evasisse. At qui fieri potuit ut, exarcho imperatoris nomine Ravennae degente, Ravennates in Classis ducem exsurgerent, eique venienti armati ricorrenti, et, eo devicto, victoriae memoriam quotannis agerent? Novi, Joanne hocce sedente, Ravennatum animos in diversa studia scissos, imo Paulum exarchum ejusque filios neci per tumultum traditos, cum Constantinopolitanus imperator ob Iconoclastarum haeresim in pontificem et in Catholicos fureret. Ea occasione mitti cum Classe potuit ille idem, qui Ravennae sub Felice episcopo excidium pene intulerat, quem oppresserint Ravennates.Rebus tamen dissidiisque compositis, Eutvchio Ravennae degente, victoriae 106.0725A| ejus singulis annis memoriam summa pompa celebrari potuisse absque ejusdem exarchi indignatione, vix est credibile. Fluvius, qui hic non longe a Padi ostiis fluxisse indicatur, primum quidem Pantheon corrotto, secundo Pateremus dicitur. Fossam fuisse censeo ex vicino Padusae stagno fluentem, quae piscosa Ravennatibus uti Padusa ipsa, de qua Virgilius.
106.0726A| Piscosove amne Padusae.

Ecclesiam Petrianam post celebrata missarum solemnia die Dominico terraemotu repente concidisse traditur ante caetera hujus Joannis Vitae. Conjecturae id loco sit prioribus hujus episcopi annis Ravennatibus cladem hanc evenisse.

VITA SERGI.

CAPUT PRIMO. Sergio ex laico et uxorato episcopus. Ejus uxor Euphemia diaconissa effecta est. Clerus episcopo infensus. Episcopus novos sacerdotes creat et diaconos. Compositis rebus, hi diverso habitu et in inferiori ordine ministrant. 106.0725|

 Sergio XL. Juvenis aetate, brevis corpore, ridens facie, decorus forma, glaucis oculis, nobilissimis ortus natalibus. Iste laicus fuit, et sponsam habuit, quam, postquam regimen Ecclesiae suscepit, eam Euphimiam sponsam suam, diaconissam consecravit et in eodem habitu permansit. Quin in tempore istius zelum sacerdotibus, et verum non [virginum] habentibus, non unitis animo scissa est multitudo, et postquam Romae consecratus est, spreverunt eum sacerdotes, separaverunt se ab eo ministri, et nullus erat qui cum eo ad sanctam accederet aram. Haec autem civitas vexabatur a Langobardis 106.0725C| et Veneticis. Non possumus per tanta discurrere, quia olescit; tamen compendii proferimus causa [proferamus causam]. Pontifex vero misit ad diaconos, et ad reliquos ministros Ecclesiae, ut se omnes in gremium conglobarent Ecclesiae; at illi in ipso perdurantes doloris stimulo renuerunt. Tunc excogitato consilio, consecravit presbyteros, et diaconos. Illi vero duri corde haec audientes venerunt, et die Dominico cum eo ad solemnia missarum processerunt: novellae vero oves, quae se putaverant sublimiter stare, a veteribus sacerdotibus repulsi sunt, et verecundati oppilaverunt ora. Tunc pontifex blande et leniter priores refovens sacerdotes, blanda circa eos eloquia fundens, quousque ab ira eos in mansuetudinem revocavit.Tunc inter se multa volventes 106.0725D| post foedus pacis statuerunt de novella consecratione, ut diacones dalmatica superhumerale imponerent more Graecorum, et circa altare assisterent; et ex illo die coeperunt levitae multiplicare, nam canones prohibent apostolica auctoritate muniente.

CAPUTA II. Zachariae pontificis, qui Pipinum regem unxerat, adventus Ravennam. Missam celebrat, et endothim donat. Aistulphus et Romae et Ravennae dona offert. Petrianam ecclesiam restaurat. Alia de eodem.

Eo namque tempore Zacharias papa Romanus 106.0726A| egressus de Roma, oras attigit Franciae postulans tutamina, atque praesidia ad expellendos Langobardos a Romanorum finibus, quia Aistulphus rex Italiam 106.0726B| duriter opprimebat. Sed , ejecto a solio Francorum altero rege, Pipinus sceptrum regni accepit, et papae manibus benedictus est [atque] chrismate sacro perunctus est, Romamque reversus est. mirifice ornatam obtulit, et suum nomen ibidem exaratum est . multa; deinde Ravennam reversus chlamidem ex auro pictam, qua erat indutus, super sanctum altarium Ursianae ecclesiae posuit. Ecclesiam Petrianam, quae funditus eversa est per terraemotum, 106.0726C| sponte aedificare voluit, et pyramides per gyrum erexit, columnas statuit, quae manent usque nunc, sed non consummavit. De praedicto rege [qui], nomine Aistulphus [rex] vocatus est. Eloquar, an sileam? Tamen narrabo. Quinque in una hora, in uno partu, ex uno ventre parvulos sua peperit mater. Quod cum nunciatum regi fuisset, et innotuisset admiranda res, novo inito consilio, jussit eos ante se deferri in unum maximum calathum; et videns eos, noluit eos projicere in sterquilinio. Horrebat esse pater, qui fuerat genitor. Praecepit deferri regalem contum, dicens suis: Quicumque ex eis manu contum adstrinxerit, hic vivat. Statim ut in medio contus positus est, inter caeteros fratres iste contum tenuit extento brachio.Tunc vocavit eum pater 106.0726D| Aistulfo. Revertamur ad superiora eloquia.

CAPUTA III. Sergio a Romano pontifice, uti contra canones ordinatus, judicio sistitur. Novus pontifex Sergio suae sedi restituit. Hic D. Nicolao gratias agit.

Vir autem iste Sergius praesul, cum Paulus [Stephanus] papa Romanus iter per Franciam [Franciae iter per Tusciam] pergeret, non ei obvius fuit, et indignatus papa, de valle quae dicitur Calle Collata, quae rustico more Galliata dicitur, cum ira magna eum uscire [exivit del. eum]. Lustrato Langobardorum 106.0727A| regno, calcata praeexcelsa munia, Jovis montis pertransiit jugum; deinde Franciae arripuit iter, et quidquid ad Pipinum postulavit regem, obtinuit: deinde reversus, Sergium archiepiscopum vexare coepit. Ille autem fiduciam habens in rege, ut [rex] adminiculum ei praeberet, et fefellit illum; et deductus est Romam a suis civibus, atque fraude deceptus. Et congregatis episcopis jubente papa, voluerunt eum honore privare, et de gradu pontificali projicere. Apostolicus talem contra eum proferebat sententiam: Neophitus es; non ex ovili fuisti, nec secundum canones in Ravennensi Ecclesia militasti, sed subito invasisti cathedram, quasi latro, et sacerdotes tuos, qui digni de his Ecclesiae perfrui, repulisti, et per secularium favorem, potenter tamen, sedem obtinuisti. 106.0727B| Ad haec Ravennae pontifex aiebat: Et non mea praesumptione, sed elegerunt me clerus, et plebs universa. Interrogasti per ordinem canonico more, et de me omnia vobis patefacta sunt, quomodo laicus fui, et sponsam habui, et ad clericatum perveni, et cognitum vobis factum est, et dixistis, nullum obstaculum mihi esse potest. Postquam talia de me sensisti, cur me consecrasti? Diversas autem sententias inter se episcopi ferebant, et infra unumquodque cubiculum cordis magna quatiebatur tempestas. Dicebant enim omnes: Quomodo possumus, cum simus discipuli, magistrum judicare? Haec audiens papa, in furore versus asseruit se die crastino manibus suis orarium a collo ejus evelleret.Tunc Sergius antistes Ravennensis nocte eadem cum lacrymis projecit se ad altarium 106.0727C| B. Nicolai, et se totum in magnis lamentis dedit. Prostrato corpore tandiu lacrymas fudit, quod locum ubi moerebat valde roravit, et rivulos produxit. Judicio Dei nocte illa mortuus est Paulus [Stephanus] papa repente raptus est subito, quievit, et tenuerunt eum sui occulte usque mane. Insurgente vero aurora diei, antequam ex eo radius solis splendesceret, et terram Phoebeo perlustraret radio, venit ad eum Stephanus [Paulus Bacch. ] urbis Romae diaconus, germanus praedicti papae, in ipsa custodia ubi Sergius pontifex erat. Ait ad eum: Quid mihi daturus es, si reversus fueris cum pace ad domum tuam, et omni honore et dignitate ampliatus?His auditis praesul, quasi de laqueo ereptus, et egressus, ait: Non parva tibi statuo dare munera, nisi quod 106.0727D| audis, facio. Veni tu ipse Ravennam, et ingredere infra episcopium in ea ecclesia, et scrutare diligenter omnes gazas ipsius domus, aurum, argentum, vascula, nummos; omnia sint tibi data, et quanto vis pro benedictione dimittere, dimitte. Super haec verba, juraverunt sibi mutuo. In ipsa vero die electus est praedictus Germanus defuncti papae in solio apostolatus, et statim solvit omnes captivos, et omnibus noxiis veniam concessit. Tunc jussit venire Sergium Ravennensem pontificem cum omni honore, et gloria, et cum vidisset eum, sublevavit se de sella ubi sedebat, et eum prostratum humo, et vultu submisso, elatis manibus sublevavit, et irruit super collum 106.0728A| ejus obsculans eum, et jussit deferri sedem illius juxta sedem suam, et locuti sunt inter se pacifica, et dulcia verba, et permisit eum redire ad sedem suam cum gaudio magno et alacritate. Post tertium annum Ravennam ingressus est, quem suscipientibus cum [eum] suis modica gratulatio fuit, et modica quies. Ivit Sergius pontifex ad monasterium B. virginis Mariae, quae vocatur Cosmedim. Post missam celebratam prostravit se ante altarium B. Nicolai, orans diutissime, et lacrymas fundens, quae apparent usque in praesentem diem.

CAPUTA IV. Pontifex Ravennam venit. Clerus in eum infanta machinatur. Uviliaris diaconi sanius consilium. Plura pontifex asportat. Sergio uti exarchus regioni imminet. In pontificem rei Romam abducti. Alia ad Sergio spectantia. Aliqua desunt. Omnia caute legenda.

Eo namque tempore exiens Stephanus [Paulus Bacch. hic et infra] papa Romanus Roma, Franciae arripuit iter,proprians hinc Ravennam, infra episcopium ejus applicitus est . Alii dicebant, Suffocemus eum; alii, Non, serventur ecclesiae fortunae. Erant dispares voces in vulgo. Tunc Leo diaconus, et ipsius domini vicedominus sacerdotibus dixit: Cum coeperit depopulare omnia [vocemus eum occulte] quasi aliquid ad ostendendum ei, et praecipitemus eum, ut demersus in profundum aquae nunquam compareat. 106.0728C| Hoc erat inter eos consilium, et verba incommoda, ut [et] commoda agebantur, ut [et] conclusa; alii cum quasi facta fuissent, remotionem criminis meditabantur. Audiens hoc Uviliaris archidiaconus istius sedis Ravennae de monasterio S. Bartholomaei, qui illo tempore ibidem sistebat abba, ubi, Deo favente, post ipsum quartus ego sum modo, ad episcopium ecclesiae cum summa velocitate ricorrenti, et vidit omnes sacerdotes in talibus machinamentis sermocinationum sistere, et diversa inter se consilia volvere, agnoscens suum in contraria coeptum, complosis manibus contra eos vocem misit: O quanta insania, fratres, si ista meditati estis! dirimere pontificem? Non aequa consilia in pectoribus vestris gestatis.Adquiescite mihi, ut papa honorifice hinc abscedat, manusque 106.0728D| vestras servate innoxias, et sacramentum praesulis nostri servemus illaesum. Cum incumbere coeperit atra nox, et Romanorum cum fuerint corpora ex dapibus, et lucidissimo lyaeo plena, prima quies, quasi sepulti jacent, cuncta atrii lychnia extinguantur, ne illis flammae candelarum nocte solatia praestent, et quod possumus occulte abdicare, omnia impustellentur [in cryptis celentur], ignorante pontifice nostro. Apertis locis divitiarum, quas papa Romanus invenerit, tollat. Placuitque omnibus hoc consilium, et decreverunt quia haec Uviliaris melior est quam caeterorum sententia prolata mente [et] ingressi sacerdotes infra singula loca gazarum, absconderunt 106.0729A| valore quantico. Intempestivo vero noctis venit praedictus papa Stephanus. Allatae sunt ante eum omnes claves a vestiariis ecclesiae, et reserata sunt ei omnia ostia. Abstulit reliquias quas non potuerunt sic citius occultare, ex auro [plenas] balantias novem, vascula argentea plurima, et coclearia argenteatractia, quaternaria una, et diversas alias aureas, et argenteas specie, et sic in Franciam perrexit una [unam vero cum cloaribus Romam trasmettere. Tunc cognitum Ravennensibus civibus, postquam papa egressus est, depopulationem ecclesiae, voluerunt prosequi plaustrum, quod argentum vegebat [vehebat], sed timidi, vehiculatores in Ariminum delati sunt, et Ravennenses ad suam reversi sunt civitatem. Igitur judicavit iste a finibus Perticae totam 106.0729B| Pentapolim, et usque ad Tusciam, et usque ad mensam Uvalani, veluti exarchus, sic omnia disponebat, ut soliti sunt modo Romani facere. Reversus vero papa Stephanus ex Francia Romam, inito antea cum archiepiscopo consilio per nimia blandimenta et pacificas epistolas ad aliquantos nobiles Ravennenses judices misit orantes [hortantes], ut Romam pergerent illi qui in necem pontificis consenserant. Inter quos etiam avus patris mei fuit, et tandiu Romae sunt coarctati, quousque omnes ibi mortui sunt. Et post haec conjunxit foedus pontifex cum Veneticis, ut ne deterius quid ei contingeret, et postmodum eveniret, quia fefellit eum Langobardorum rex, et ultra non fuit credulus illi, et distributa pecunia juventibus [ Forte, juvantibus, Bacch. ], VII balantias per nobilissimos 106.0729C| viros aurum spesa. Aedificavit iste cellam B. Apollenaris de parte virorum, ubi et monachos statuit, et reliquit ibidem multas possessiones . . . . . . . . . . .

OSSERVAZIONI. AD VITAM SERGII. De veritate narratorum in Vita Sergii ad Romanos pontifices spectantium. Novus clerus a Sergio ordinatus. Diaconorum sopraomerale. Monasterium sancti Hilari Galiatae. Tempus quo Sergius Romae detentus est. Ditionis Ravennatis fines. Descriptoris hujus Codicis inepta supplementa.

IO.

Hic enim vero Agnellus, quod vulgo apud Ravennates irreligiose aeque ac inepte ferebatur, irreligiosus et ineptus conscripsit. Acta diversorum, quaeque alio ac alio tempore evenere, commutatis 106.0730A| personis, ac temporibus, eo contorserunt Ravennates, quo sanctissimos duos Romanos pontifices Stephanum III et Paulum I, quorum hic, et in Martyrologio Romano, et apud Petrum de Natalibus inter divos numeratur ad 28 Junii, invidiose traducerent. Scilicet nec Ravennas schismaticum virus plane evomuerat, nec vulgus ferox dominatum Romani pontificis patiens ferebat. Vera hic nonnulla indicanda sunt brevissime, ex quibus puto mendacia narrata conflata fuisse, et apud Ravennates invaluisse, quae Agnellus libenter uti sua, pro ea qua laborabat rerum ignoratione, et erga Romanam majestatem aversione, descripsit. Primo igitur constat Stephanum III difficillimis temporibus sedisse, cum Aistulphus Langobardorum rex dire Romanam Ecclesiam vexabat, et Ravennam cum exarchatu occupabat. Constat etiam pium strenuumque pontificem in Gallias ad Pippinum ivisse, cujus ope Aistulphus coactus est Ravennam ac exarchatum reddere, quod actum ind. 9, id est anno 756. Mortuo ind. 10, VI Kal. 106.0730B| Maii Stephano, post XXXII dies ejus frater S. Paulus I electus est pontifex, cui Stephanus ejus nominis IV post luctuosum Constantini schisma successit anno 768. Porro hoc Stephano sedente Ravennas etiam Ecclesia post Sergii archiepiscopi mortem scismate laboravit, intruso Michaelio ejus Ecclesiae scriniario, Mauritii Ariminensis ducis Langobardi potentia freto. Tentata est summi pontificis constantia munerum copiosa promissione, ut Michaelium consecraret; a frustra: ille enim sui officii memor intrusum repulit, et Leonem legitimum electum defendit.Haec fere ex Anastasio, cujus ea adnotari debent ad Ravennatis ecclesiae expilationem spectantia: « nullo modo (Michaelius intrusus) apostolicis admonitionibus acquiescere voluit, dansque plurima munera Desiderio Langobardorum regi, et cymilla, et ornatus ipsius ecclesiae, cum aliis diversis speciebus, brachio forti per unius anni curriculum et eo amplius ipsius episcopium invasum detinuit, denudans atque in 106.0730C| magnam paupertatem redigens. » His observatis materias habemus, quibus perperam collocatis, Agnellianae narrationis portentum compactum est. . Id autem ea occasione factum comminisci placuit, qua cum Sergio idem dicere causam debuisset, quod ex laico ad archiepiscopatum transierat, quod quidem sub Stefano III evenit, ab ejus successore sancto Paulo est absolutus. Verum cum Pauli nomen repugnaret, et sub pontifice Stephano Ravennas ecclesia a Michaelio expilata sit, commutata sunt tempora et nomina, diversaque virorum et rerum phantasmata in unum quasi insomnium conflata sunt. Nullam itaque fidem hic meretur Agnellus, nec ulla inde nobis utilitas provenit, praeter eam qua agnoscimus quibus opinionibus per 106.0730D| ea tempora clerus et plebs Ravennatis Ecclesiae laboraret, 106.0731A| quod minime historiae inutile censeri debet; juvat enim apprime veritati dignoscendae opiniones populorum et sensa pro certis temporibus recta aeque ac perversa perfecta habere; quam in rem plura afferri possent, si id argumenti praesentis esset, quod olim fortassis praestare operae pretium erit. Certe utile admodum esset historiam opinionum praejudicatarum pro regionum ac temporum diversitate exarare; inde enim optim subsidium haberemus, quo de plurimis quibus in veterum lectione intelligendis torquemur judicaremus. Unum hic ad Paulum I sanctissimum pontificem spectans adnotare placet. Sanctitatem ejus, quae publicis Ecclesiae tabulis est consignata. in dubium revocare nefas.Qui tamen forte apud quempiam eorum temporum scriptorem legeret quae quomodolibet ejus famae officere viderentur, in transversum agi posset, ignorans pontificem, illum, licet sanctissimum in Romani tamen populi perversa opinioni fuisse, eum Constantinus in Romana synodo sub Stephano IV professus sit, « se vim un popolo pertulisse, 106.0731B| et per brachium populi fuisse electum, atque coactum, in Lateranense patriarchium deductum, propter gravamina et praejudicia illa quae Romano populo ingesserat domnus Paulus papa. » Scilicet S. viri ex eo etiam capite in divorum albo conscribi meruerunt, quod apud suae aetatis homines male audierint, odioque habiti sint; et haec agnoscere certisque documentis perspicere, sanctitatis opinioni, quam apud posteros obtinuerunt, augendae stabiliendaeque optime prodest. Et haec quidem animadvertere placuit, ut quae Agnello hic narrata sunt, si cui S. Paulum quomodolibet tangere videantur, sanctissimi ejus pontificis virtuti et constantiae astruendae inserviant, qui sanctorum et Christi etiam conditionem passus est, odio habitus a perversis, calumniisque vexatus.

II.

Recusantibus presbyteris et diaconibus Ravennatis Ecclesiae ob simultates et dissidia, quae unde nata fuerint ignoratur, cum episcopo ad sacra 106.0731C| missarum solemnia ministrare, Sergius aliis pluribus et inopinato ordinatis effecit ut qui ex pervicaci dissidio ministrare renuerant, et invidiae vitio, quo recens ordinatos excluderent, tanquam sibi jure debitum ministrandi officium expeterent. Turbae ea conditione compositae dicuntur, « ut novi diaconi relicta dalmatica superhumerale imponerent more Graecorum, et circa altare assisterent, » Dalmaticis uti proprio habitu diaconos Romanae Ecclesiae usos, alias autem nobiliorum Ecclesiarum, ex Romanae concessione, observaverunt eruditi. Ea itaque Ravennatum diaconorum praerogativa ab his qui antiquae ordinationis jure se tuebantur retenta est; recens ordinati dalmaticis uti vetiti sunt, et dalmaticae loco superhumerale, quo more Graecorum uterentur, concessum.Superhumerale hoc loco, non quod solet, sed quod Graecis ὠράριον dicitur, intelligi debere existimo, fasciam videlicet longam a sinistro humero utrinque dependem. At hac eadem supra dalmaticam 106.0731D| usos Latinae Ecclesiae diaconos constat ex veteribus monumentis. In eo Graecorum et Latinorum discrimen fuisse autumo, quod Latini orarium supra dalmaticam contra ac modo fit, Graeci vero supra talarem longamque tunicam deferrent, uti videre est in tabula 10 ex exhibitis Ducangio ante Glossarium Graecitatis. Diaconi itaque Ravennates recentier ordinati, exuta dalmatica, orarium immediate supra albam deferre debere statutum est. Ita multiplicati diaconi, factique duplicis generis, quorum alii dalmaticas deferebant, alii sine dalmaticis procedebant. Id etiam cautum, ne episcopo celebranti propius assisterent novi diaconi, sed circa altare longius starent, nec sacra, ut priores, attingerent.Agnellus, qui de his agens orarium superhumeralis nomine vocat, in hac eadem Vita superhumerale orarii vocabulo significat, ubi ait papam « asseruisse se de crastino manibus suis orarium a collo ejus evellere. » Pallium intelligit praecipuum metropolitae ornamentum. 106.0732A|

III.

Quae de Zacharia summo pontifice Ravennam veniente scribuntur, loco non suo narravit Agnello, cum, ut in superioribus ostensum est, a Stefano III Sergio sit ordinatus. Stephano eodem agente Aistulphus adactus est Ravennam et Pentapolim dimittere. Hunc ad limina apostolorum cum muneribus quae obtulit venisse ait noster. Id factum fuerit oportet, cum Stephano in Gallias Pippinum vocaturo abeunte, Langobardorum rex sibi timere potuit. Ravennae etiam ob id Petrianae ecclesiae reparandae manum admoverit. Quod Stephani iram incurrerit Sergius, quia venienti pontifici minime obviam accesserit, quare a Galliis ille regressus, monasterium Galiatense abstulerit, falso tradit Agnellus; veram enim causam docemur a S. Paolo in diplomate quo monasterium idem Sergio restituit.« Contigit, inquit, eo (Stephano scilicet) revertente suum peragrari iter per monasterium B. Hilari situm in territorio Populiensi. Cessante aemulorum saevitia gravissime atque 106.0732B| cum maxima honoris humilitate susceptus est ab Anscauso quondam Populiensi episcopo, et abbate ipsius venerabilis monasterii. » Hinc officiis hujusmodi permotus dicitur, quod « vicissitudinem propensi beneficii eidem Anscauso episcopo irrogans, praedictum monasterium diebus vitae suae fruendum illi concessit. » Lubinus in notitia abbatiarum Italiae, lett. G, ait in Codice taxarum camerae monasterium hoc modo S. Hilarii, modo S. Ellarii de Galeata vocari, constructumque a S. Hilaro ad fluvium Bedese, et praediis locupletatum ab Olibrio, quem S. Hilarus sanaverat . Addit in illud introductos monachos Camaldulenses anno 1448, et monasterium in excelso monte situm, unde utrumque mare conspicitur. Itinere igitur admodum difficili usus est pontifex, cum ex Galliis Romam reversus est. Potuit igitur idem Pippino de suo itinere ea scribere verissima: « Tradidimus enim corpus et animam nostram in magnis laboribus, viam spatiosam et longinquam 106.0732C| provinciam valde fisi in vestra fide, per Dei nutum illuc profecti sumus afflicti nive et frigore, aestu et aquarum inundatione, atque validis fluminibus, ac atrocissimis montibus, seu diversis periculis. » Per Galiatae fortassis montes tutius a Langobardis pontifex in Tusciam transiit, quam Aemilia Flaminiaque procedens.

IV.

Tribus annis Romae inter reos Sergius degit, qui moriente Stephano, Pauloque sedente, ad propria rediit. Stephanus obiit VI Kal. Maii et circa Junii initia Paulus est ordinatus anno 757. Per aliquot itaque menses Romae moratus est post Paulisumptionem, et anno 754 cadente, statim ac Stephanus a Galliis rediit, civium suorum fraude Romam deductus est. Furebat tum Aistulphus non modo ditionis occupatae restitutionem quam promiserat denegans, sed comparato exercitu Romae imminens. A rege itaque sibi contra pontificem praesidium procurasse Sergium, et fortassis populi vota favore regis captasse, credo, ob quae recepta Ravenna a pontifice 106.0732D| multari merurit. Aistulphus mox Ravennam cum Pentapoli dimittere coactus est . , Montem Feretrum, Acerragium, Montem Lucari, Serram, castellum S. Marini, Bobium, Urbinum, Callium, Luceolum, Eugubium, Comaclum. » Civitatem Narniensem duces Spoletani invaserant, quae hac occasione cum superioribus ab Aistulpho dimissis est reddita.Sergius, Paulo sibi addictissimo sedente, tardo, ut Agnellus inquit, dominatus est, « et judicavit a finibus Perticae totam Pentapolim, et usque ad Mensam Walani, veluti exarchus, sic omnia disponebat, ut soliti sunt modo Romani facere. » Id ab initio indulgente Romano pontifice factum non dubito, et Pippino consensum praebente, quare sub Adriano evenit, ut Leo, qui Sergio 106.0733A| successit invito pontifice, pluribus civitatibus dominari auserit, ex concessione, ut jactabat, Caroli regis, ut ex pluribus epistolarum Adriani argumentis manifesto apparet. Porro fine ditionis totius Ravennatis, cui Sergius dominatus dicitur, ita intelligo. Ab Oriente fines Pertiae, quae modo Pergola dicitur, 106.0734A| ab Occidente Mensa, id est, ditio ad Mensam, sive jus spectans Ravennatis Ecclesiae, Walani, ubi nunc Portus quem Volanae dicunt, a Meridie Tuscia, a septentrione cavalla. Haec cum superiore Anastasii loco collata lucem accipiunt redduntque.

VITA LEONI. CAPUT UNICUM. Carolum in Italiam allicit, et per Martinum iter ostendit. Desiderio capitur. Adelgiso fuggito. 106.0733|

Leone XLI. Iste ex isto fuit ovili, non multum procera 106.0733B| statura, nimis macilentus, sed fortis viribus. Hic primus Francis Itallae iter ostendit per Martinum diaconum suum, qui post eum quartus Ecclesiae regimen tenuit, et ab eo Karolus rex invitatus Italiam venit, regnum Langobardorum depopulavit, et rex eorum Desiderius socer suus in Franciam captivus portatus est. Adelgisus filius praedicti regis una cum exercitu suo ante eum terga dedit, et in partes Chaonides fugit, et per aliquantis dies Salerni commoratus, exinde cum Karolus Romam venisset, timidus cum suis aliquantis fidelibus Constantinopolim perrexit . . . Coetera desunt.

OSSERVAZIONI AD VITAM LEONIS. Leo satis improbi ingenii vir deprehenditur. Quomodo primus iter ostenderit Francesco in Italiam venientibus. Nullus inter Gratiosum et Valerium episcopus medius.

IO.

Magna historiae ecclesiasticae jactura excidit hujus episcopi Vita; plura enim ejus tempore summi momenti accidisse, et quae cognoscere operae pretium fuisset, facile conjicitur, ex his quae vix indicantur in Adriani summi pontificis epistolis in superiori chronologico Excursu relatis, et in Adriani Vita ab Anastasio descripta. Interim si qua fides Agnello praestanda esset, qui prorsus nullam meretur, 106.0734A| ingenii ejusdem Leonis improbi crudele esemplare haberemus in superiori Sergii Vita. Ipse enim diaconi munere fungens, clero Ravennati auctor fuisse dicitur perdendi pontificem, et ex praecipiti loco in subjectum flumen dejiciendi. In falsa omnia judicare 106.0734B| prestat. Nello scismato Michaelii, qui Langobardorum potentia fretus ex laico sedem invaserat, electus fuit, inde dejecto pseudoepiscopo rite et canonice ordinatus est a Stephano IV, qui nullis vel minis vel promissis ad Michaelium ordinandum se adduci passus fuerat. Ita bonum pro malo redditum est ab apostolica sede: Leo vero ordinatus malum pro bono reddidit. Sub Adriano ditionem late occupatam, et suas ad Gradensem patriarcham apertas lectasque epistolas, questus est apud Carolum regem idem pontifex. Pluribus ex aliis capitibus in Adrianum peccasse Leonem, ex his tam certum fit, quam quod certissimum, licet pleraque ignorentur.

II.

Ostendisse hunc Carolo in Italiam venienti iter per Martinum diaconum suum, et Carolum ipsum contra Langobardos invitasse, tradit noster. Quod ad iter ostensum pertinet, primus dicitur qui illud docuerit, quae de primo Francorum ingressu, quo illi Italiam petentes ibi deinceps dominati sunt, intelligenda 106.0734C| esse observaverunt qui ex Agnello haec descripsere. Ad Carolum, Desiderium, Adelgisum spectantia obvia sunt. Illud prodest episcoporum Ravennatum seriei disponendae, quod Martinus sub Leone diaconus, quique episcopo jubente venienti Carolo iter monstravit, dicitur ab hoc quartus Ravennae episcopus sedisse. Post Leonem Joannes sedit, post Joannem Gratiosus, post Gratiosum Valerius, inde quarto loco Martinus. Nullus itaque Joannes inter Gratiosum et Valerium ammettenti potest, quod placuit Rubeo. Agnellus certe, qui Martino sedente vivebat, nullum medium pontificem cognovit, nullum ipse agnosco.

VITA JOANNIS.

CAPUT PRIMO. Vita acefala. Dissidiorum cum episcopo quidpiam. L'estasi di Joannes abbatis.

106.0733|

Joannes [sesto] XLII Junior . . . Haec audita pontifex aspera verba immutavit faciem suam, et factum est cor ejus ut fremitus leonis; et ait ad archidiaconum suum: O quantam insaniam in corpore vegetas! auxiliare ei, si potes. Tunc ira contra iram insurgente, veluti nebula in altum se erigens, aut tumidas undas elevatas in praeexcelso, et verberat litus, sic sacerdotum corda diversa pulsabantur. Post haec autem dixit archidiaconus ad archipresbyterum: Vis ut eamus et excutiamus eum foras? Et dixerunt ad reliquos sacerdotes: Eamus, fratres, visitemus fratrem nostrum, tribulemur eum eo. Membro 106.0734D| nostrum et caro nostra est, ex uno sumus ovili: unum patrem habemus, et incorruptam matrem, in uno fonte loti. Et ierunt omnes ad januam Cuthina, et ambo erecto poplite archidiaconus [una] cum archipresbytero fregerunt januam ipsius excubiti calce percussi, et extraxerunt eum foras, et ierunt omnes in ecclesia cum eo, et sederunt in sacrario, usque dum nuncius desursum venit, rogans ut omnes ascenderent, ut mos est. Et invenerunt litigantem pontificem, et magnis vocibus perstrepentem, sed non sunt sacerdotes ejus territi minis. Igitur quadam die dum praedictus pontifex post tribunal ecclesiae resideret cum sacerdotibus, et multi ex plebe, subito Joannes abba monasterii S. Donati, qui vocatur in Monterione extra portam S. Laurentii juxta Vandalariam, 106.0735A| non longe a monasterio S. Mariae, quae vocatur ad Blachernas, ubi Deo volente ego abba existo, protinus in terram cecidit, et factus in ecstasi est, et aspectus ejus evanuere, et reversus ad proprium sensum, interrogatus a circumstantibus quae causa contigisset, ille erectus dixit eis: Si dixero vobis, mors me consumet. Tunc palam omnibus eum pontifex interrogavit, ejus quae causa accidit tibi. Et ille respondens dixit: Mortuus est Leopatus statim, et vidi animam ejus in linteo lucidissimo ab angelo in coelum deferri alacri vultu. Stupefacti omnes praesentes adstantes mirabantur; et ut veritas probaretur, statim misit unum ex cubiculariis pontifex, ut veritas probaretur, et invenit eum ipsa hora mortuum. Abba vero ille post octo obiit dies.

CAPUTA II. Injustae maledictionis in insontem jactae funesti effectus. Infelix Joannis obitus.

De morte vero pontificis vobis insinuare festino. State, et videte divina, et justa judicia Dei. Erat in hac civitate nobilissimi filius viri, qui post mortem patris tenebat possessionem monasterii S. Martini, qui [quae] vocatur in Aqua Longa, avunculus matris meae. Quotidie pontifex insidiabatur ut praedictum monasterium invadere posset, et quia vim ei inferre non poterat propter nobilitatem parentum, maledictione et blasphemia, linguae eum gladio occidit. Die vero natalis S. Apollenaris, obtulit ei ipse, quem maledicebat, puer, oblationem quam renuit praedictus pontifex, sed maledixit eum, dicens: Post 106.0735C| maledictionem videam mortem tuam, et statim moriar. Ibat ille repulsus, et scandalizatus plorans. Ille vero post expleta missarum solemnia ivit ad viduatam marito matrem, et retulit ei omnia plorans, et ita denunciavit: Quod etiam corpus Domini mihi tradere noluit. Factum est autem post haec divina jussione ut Deus dedit infirmitate stomachi detritus, mortuus est in villa quae dicitur Aureliacus, longe ab urbe milliario XII, juxta aquaeductus prope Herculem. Turbata tota ejus domus, et postquam lavaverunt corpus ejus, posuerunt super plaustrum, ibique tumulatus jacebat Examine. Multis [multi] orbati impleti sunt lacrymis.Humo [prostrata humo] diurna mater jacebat, alii tundebant pectora, alii ora unguibus foedabant, alii salicum vimine intexebant 106.0735D| crates, alii tondebant salicum ramos, qui operiebant glosochomum; alii lustrabant desuper virentes herbas, alii evellebant ebulos fagineos [faginos], adhaerebant saxos, velocius, ut discurrerent rotas, alii undique praecedebant diversis salicum virgis, alii stimulo boves exagitabant, nonnulli vero gramineos substernebant corpori flores, Herculenses antecedebant onerosa animalia; camarini, qui et lecticarii, virgis costas agitabant taurorum, et ibant cum naribus patulis per viam Aquaeductus [lacteaque cornua aquaeducti] juvenci, et pervenerunt usque ad pontem Odionis. Tunc Andreas cognatus ipsius defuncti viri stare imperavit corpus, et puberes per in gyro figere gradus jubet; ornaveruntque diversis palliis 106.0736A| esaminare corpus et lembum [loibum] a barba usque ad caput innodatus erat quod illi sua ex auro Basilii miserat mater. Tunc exeuntes omnes de civitate a magno usque ad parvum, nobiles et ignobiles, anus et innuptae puellae, et erat maximus planctus, et luctus undique, et non solum lugebant tumulatum corpus, sed orbatam de filio matrem. Tunc collo levatus virorum, perductus in monasterio S. Eupheminae et S. Calinico, ibi sepelierunt eum. Tunc ingressa in civitatem turba plorante dederunt optabiles voces in aures pontificis. Et interrogavit quid hoc esset; et dixit ei nuncius qui viderat: Deusdedit filius Petri Tribuni mortuus est. Iterum misit alium nuncium ut certius sciret, et venit, dicens similiter, et dum sederet ad mensam post tribunal ecclesiae 106.0736B| super vivarium, elevatis sursum manibus respiciens ad vultum Salvatoris dixit: Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, et tibi B. Apollenaris, quia exauditus me. Hunc diem sempre desideravi. Et dixit pincernae suo: Misce, quia, Deo gratias, exaudisti sum. Tunc pincerna accipiens ex calicodimia [ Leg. calicotheca] impleta mero porrexit pontifici. Quem ille accipiens, ebibit usque ad dimidium poculum, et subito in latere sinistro puncta percussus celeriter calicem ministro dedit, et jussit removere mensam, et gaudia dapium in tristitiam versa sunt, et dedit se in lectum; septimo die postexcessum juvenis mortuus est. Et jucundabatur mater orbata libero, sicut et ille gavisus de morte adolescentis fuerat.Ecce vendicata divina! Sepulto 106.0736C| est nella basilica B. Apollenaris confessoris. Epitaphium super sepulcrum ejus invenietis exaratum. Sedet ann. VII, mens. I, muore III.

OSSERVAZIONI AD VITAM JOANNIS. Dissidium inter episcopum et clericos indicatum. Quae de Joanne Rubeo narrentur. Calicodimia quid?

IO.

Priora hujus Vitae dissidium quoddam inter clerum et episcopum indicant, quo quidam ex clericis carceri traditus per archidiaconum et archibresbyterum, vi portis illata, liberatus est. Quae hic narrantur reliqua Rubeus lib. V, pag. 229, breviter et, ut consuevit, eleganter complexus est. Joannis S. Donati abbatis sanctitate laudata, de Leopati morte nil habet. Monasterium cui Pontificalis hujus libri auctor abbas praesedit, vocat 106.0736D| S. Mariae ad Blacharras; at in codice quo utor, constantissime ubique ad Blachernas scribitur. Joannem episcopum ex eo commendat, quod Ursiani templi maximam testudinem plumbeis laminis, quibus ejus rei memoria litteris indita sit, contexuerit, et S. Apollinaris in Classe aram maximam ex argento, atque auro, ac testudine pyramidis instar ornaverit, et coronas metallicas ingentes eidem basilicae donaverit. Ex Deodati affinibus laudat Agnellus Basilium patrem suum, et Andream avum, qui defuncti cognatus dicitur, cujus uxor Basilii mater, et, ut reor, Deodati soror, limbum seu fasciam auream miserat, qua defuncti facies obligaretur, postremum amoris erga fratrem monumentum. Sepultus dicitur Deodatus non in basilica, sed in oratorio, quod de more monasterium vocat noster; coemeteriis enim haec superstructa alibi demonstravimus. 106.0737A|

II.

Inter vocabula barbara quibus utitur noster, occorrerit hic calicodimia, et satis intelligitur locum fuisse unde pocillator calicem accepit, quem vino 106.0738A| plenum pontifici porrexit. Scriptum fuisse puto calicotheca. At haec tanti non sunt ut diutius immoremur. VITA GRATIOSI. CAPUT PRIMO. Carolus rex ravennate. Cum episcopo epulatur. Gratiosi simplicitas, ob quam laudatur a Carolo. 106.0737|

 Graziosus XLIII. Iste humilis, et mansuetus, pulcher aspectu, modice recalvatus, extenso in quantitate gutture, oculos grandes, decora forma et dulcia eloquia. Ex monasterio B. Apollenaris abba 106.0737B| fuit, quod est fundatum non longe ab ecclesia sanctae redemptricis Crucis ad Monetam veterem, unde sanctissimus Reparatus fuit. Istius temporibus apparuit signum terribile mortiferae cladis, ut in cujus apparebat vestimentis, aut in quolibet indumento, vel cherumanica, sive calciamento tres guttas venetas [ Forte venenatas], in tertio die rapiebatur morte, et erant strata corpora humo, quae vix vivi tradere sepulturae valebant . Et venit in illis diebus Karolus rex Francorum Ravennae, et invitatus, ut ibidem epularet, gratanter venit. Dixerunt enim sacerdotes suo pontifici: Domine, retine simplicitatem tuam, et cave ne aliqua loquaris quae apta non sint. Quibus ille respondit: Non, filii, non, sed oppilo os. Cumque comederent et biberent, 106.0737C| coepit pontifex rogare regem dicens: Pappa, Domine mi rex, pappa; et admiratus est rex, et interrogavit dicens: quis est hic sermo quem vates loquitur, pappa, pappa? Tunc de circumstantibus sacerdotibus dixerunt ei: Non attendat Dominus noster rex quod aliqua injuria aut illusionis sint verba, sed suasionis. Vir iste servus et orator vester magnae simplicitatis est; sed sicut mater quae blandit filios suos, et prae nimio amore suadet ut aliquid comedant, ita et iste magna clementia postulatus est vestram clementiam ut comedatis et jucundemini. Tunc rex palam omnibus imperat silentium, vocem erupit, dicens: Ecce vere Israelita, in quo dolus non est. Post haec autem quidquid imperavit ab eo praesul, obtinuit. Alium autem exponam horribilem 106.0737D| quod factum est in aetere signum. Tempore illo quo Karolus Langobardiam accepit, visum est multis hominibus post solis obitum in coelo, qui [equi] cum ascensoribus suis inter se invicem decertantes, et erat motus ubique.

CAPUTA II. Prophetia auctoris, quae Gratioso tribuitur. Gratiosi mors et sepulcrum.

 Igitur charissimi, non sitis segnes, sed state, et audite quid Dominus per me erit locutus, ut sciatis quae ventura sunt. Ego profetia non sum; sed ipse Spiritus qui locutus est in prophetis, potest 106.0738A| similiter in nostra se effundere corda. Ipse Spiritus sanctus per Johel clamat: Effundam de Spiritu meo super omnem carnem; et ad Hieremiam ait: Ecce dedi verba mea in ore tuo. Et Jacob patriarcha dicit: Congregamini, filii Jacob, audite, Israel, Patrem vestrum, unde annunciaet vobis quae ventura sunt. Et ipse Filius aeterni Patris ait: Ego dabo vobis os et 106.0738B| sapientiam. Quid mirum si ante Incarnationem Spiritus sanctus prophetarum corda replebat, ut praenunciarent ventura, et nunc postquam nostrae socius est carnis effectus, totam verbo suo largitus est gratiae plenitudinem, dicente evangelista: Nos omnes de plenitudine ejus accepimus? Si ergo idem Spiritus per gentium et infidelium os, sicut per tyrannum crudelem Nabuchodonosor regem, et gentilem poetam Virgilium, et per vatem sibyllam locutus, et futura praedixit; quare ergo modo ipsa divina majestas per Christianum hominem et sanguine redemptum non loquatur? Si enim in fragili sexu, Anna scilicet, et sibylla, ipse habitavit Spiritus: ergo non dubii sitis evangelica verba; dicentia: Spiritus ubi vult, spirat. Sed ego vobis dico, 106.0738C| fratres mei, commilitones mei, Ravennenses cives, quia veniet tempus in eo, quale nullus ibidem commorantium memorare poterit. Et erit ex suis omnibus minorata donis, et a suis civibus maxime consummabitur; et erunt inter se bella et diversas lites inter se invidentes, maligna cogitantes, ex ore pacifica verba loquentes, gladium in corde habentes. Caput omnium est in obsidione, et conculcabunt eam inimici sui; undique erit in ea vastitas, et insurgent contra hostes suos, et territi vertentur [et videntes eos territi reverterentur]. Et adsument spolia vicinarum civitatum, et conculcabunt sanctorum ecclesias, et apostolorum depraedabuntur. Et venient ex occiduis partibus rasi barbas pro defensione ejus, sed ipsi maxime laedent. Eritque in tempore 106.0738D| illo maxima fames, perditio multa. Eruntque circa marina litora pestilentiae graves, pelagusque tumidas undas fortiter suos vorabit litus, et juvabit mare contra creaturam suam; quos tunc gratanter invenerit in aequora suos proiciet pisces. Omne genus corrumpet semen suum. Etiam ipsum coelum serenitatem obscurabit, et opportunitatis tempore rorem retinebit, et nubes sua temperantia pluviam stringent, sed recollecta radia tenebrosam diem ostendent. Veniet profetia illa, quae scripta est: Occidit illis sol in meridie; quasi ex sole justitiae dixisset Christus, qui medio die crucem ascendit. 106.0739A| Tamen, et spiritualiter, et carnaliter intelligitur. Et luna minuetur lumine, id est doctrina sancta mea Ecclesiae per malos et inscios sacerdotes minuetur. Quia veniet tempus nequissimum in hac Ecclesia; antecedent juvenes senes, et doctrinam seniorum, et sanctam derident Ecclesiam. Dicentes se sapientes esse, stulti erunt, et juxta Apostoli verba, sempre discentes, nunquam ad scientiam veritatis pervenientes. Ciao sunt idiotae, et maxime pravi, et duri corde, qui talia agunt. Lac ecclesiasticum nullo modo suggere valent. Salve non proprii sunt filii, sed privigni. Ravenna paulatim paulatimque contrarietur.Non invenientur in ea viri quatuor unam voluntatem habentes, et tres in una si inventi fuerint domo, invicem se zelantes mordebunt; et erit in ominibus 106.0739B| et in creaturis saevum et pessimum vulnus. Et terra non dabit fructum suum, et ipsa mater omnium matertera efficietur. Et desiderabilia deficient poma, et omnia gaudia in moerore vertentur. Et quod nunc est Romanorum imperium desolabitur, et super Augustale solium reges sedebunt. Et erunt Christiani censuales aliis Christianis, et unusquisque misericordiam contra proximum suum non habebit. Hoc erit initium signorum, cum sacerdotes elati et cupidi esse coeperint, et honorem nullum antecedentibus repraesentabunt. Per malos pontifices Ecclesia Ravennatis dehiscens, pro suo honore thesauros Ecclesiae tribuent, et munera spargent, et postquam omnia consumpserint ornamenta Ecclesiae, praedia tribuent.Et veniet tempus ut ad ecclesiae mensam 106.0739C| cum vasculis ligneis ministrent, et interficient pastores oves suas, non adtondent. Quae Dei sunt, sed seculum diligent plus. Et venient circa litora maris gentes ignotae, dum et interficient Christianos, et praedabuntur regiones eorum, et qui residui fuerint, erunt eis tributarii. Et insurgent Christiani contra Christianos, et pessime oppriment eos, et res illorum diripient, et corpora illorum affligent, et pro nimia debilitate blasphemabunt in coelum. Universus contra se excitatur invicem mundus. Et Agarenorum gens ab oriente insurget, et praedabunt civitates in marinis litoribus sitas, et non erit qui eruat. Nam in cunctis regionibus terrae erunt inopes reges, et diligentes munera, et oppriment populos sibi subjectos, 106.0739D| et peribit Romanum Francorum imperium, et sedebunt reges super Augustale solium et minuentur omnia, et praecellent servi dominum suum, et his mugiet terra, et elementa deiscent, et confidet unusquisque in gladio suo, et omnia terrae corda fremebunt, et deficient seniores et juvenes exaltabuntur , et non recordabuntur antiqua praecepta, sed unusquisque in sua pravitatis ambulabit via, et commovebuntur ex coelo astra, et percussio erit in creatura, et in pecoribus, et in jumentis, et gemebunt multi nimiam penuriam sustinentes, multorumque deficient corpora propter penuriam famis, et vadent nobiles Romani in aliena terra captivi. Propter suas divitias depopulabitur a suis Roma, et concremata in incendio erit. Et omnis terra sterilis, 106.0740A| et fructus non erit in ea, et quicumque pacem aut auctoritatem dilexerit, abominabilis erit. Justitia autem non memorabitur, et erunt perversa judicia, et munera excaecabunt oculos eorum, et suffocabunt pauperum causas, et super viduas jucundabuntur. Et erunt monasteria disrupta, et ecclesiae exterminabuntur, et in tantum exagitabit diabolus in sanctas ecclesias, quas a fidelibus Christianis demolientur, et erit tenebrosa domus Dei, et ministri auferent thura a sancto altario, et non ministrabunt, et vexabuntur sacrificia multa, quia sacerdotes non honorabuntur ab hominibus, sed cum aliquem cupient admonere, deridentur ab eis. Sacrificium autem non Deo placabile erit, si perfecte hujus seculi cupiditas [ Forte, a sacerdotibus] non abjiciatur; si autem ira 106.0740B| ab animo non ammoverit, munus immaculatum non erit. Et erit in diebus suprascriptis, nubent servi cum filiabus domini sui, et ignobiles cum nobilibus, et procreabunt filios et filias ex stupro, et erunt nascentibus judices, et duces, et subvertent terram. Et multi non ferentes opprobrium exibibunt de civitatibus suis, et de locis suis, et commorabuntur in terra aliena, et erunt Ecclesiae castra subversa, et sacerdotes dispersi etiam, et sanctimoniales oppressae a singulis hominibus vitae, et invitae, alienaeque partus suos necantes, ne ventris fructus et testis et proditor fiat. Haec, fratres, de profundis pauca haurivi, quia a dolore capitis consumor; sed tamen juxta beati Job eloquia, conceptum sermonem tenere quis possit? Stato prudentissimi, et dimicate cum perniciosissimo 106.0740C| hoste, ne caput doleat, ne oculi caligent, ne aures surdescant, ne os taceat, ne lingua sileat, ne animus a signo crucis quiescat, ne brachia arescant, ne cor tumescat, ne fibrae pectoris animo extendantur, ne venter a cibo extendatur, ne genua rigescant, dorsa non incurvata, poplite non indeflexo, nec pigro pede, sed totum stabile sit corpus. Estote, Deo volente, perfecti, sicut hic beatissimus Gratiosus fuit omnibus diebus vitae suae. Obiit autem die XXIII mensis Februarii, et sepultus est in ecclesia B. Appollenaris sacerdotis et martyris Christi, in civitate Classis. Sedit autem ann. III uomo. [ Suppl. X Bacco. ], muore XI.

OSSERVAZIONI AD VITAM GRATIOSI. Monastero S. Apollinare in Veclo. Prodigia hic indica non spectant ad Gratiosi aetatem. Quae Agnellus Gratiosi Vitae subjicit, perperam Gratiosi tribuuntur.

Quae ad Vitam Reparati episcopi narrantur de monasterio S. Apollinaris, hinc lumen accipiunt, quandoquidem et hic ejusdem loci abbas fuit. Dicitur autem situm non longe ab ecclesia S. Crucis. Si S. Crucis ecclesia ea fuerit quae a Placidia Augusta erecta et dedicata est, ea ad Fabri mentem est, quae modo parochalis ad jus nostrorum S. Vitalis Casinensium spectat. De hoc S. Apollinaris monasterio agit idem Faber, testaturque eodem nomine vocatum in bullis Alexandri III et Urbani IV, sicuti et ab Agnello in Vita Reparati vocatur, monasterium, videlicet S. Apollinaris, quod situm est prope Pusterulam 106.0741A| Opilionis. Nunc ecclesia parochialis S. Apollinaris in Veclo vocatur recentiori denominazione, ut distinguatur a basilica S. Martini in Coelo aureo, postquam haec Sancti Apollinaris novi vulgo dici coepit. Pusterula itaque Opilionis, seu Ovilionis, ad Ravennae moenia regioni urbis nomen dedit, ubi et S. Apollinaris et S. Crucis ecclesiae fuerunt.

II.

Prodigia quae hic narrantur, et quorum alia dicuntur visa cum Carolus Langobardiam accipit, quasi per parergon dicta sunt, nec ad tempora Gratiosi pertinere mihi certum est, sed potius ad praecedentia Leonis. Non est itaque ut hinc quis dubitet de statutis circa pontificum horum chronologiam. Agnellus ipse satis ostendit se alieni temporis res narrare, cum ait « tempore quo Carolus Langobardiam accepit; » tempora enim illa a Gratiosi temporibus distinguit.

III.

Mirum profecto ex inepta farragine Vitae Gratiosi ab Agnello subjuncta, ansam arripuisse Ravennates Gratiosum ipsum inter prophetas numerandi. 106.0741B| Porro auctor notarum id bis lectori inculcat, et quotquot de Ravennatum rerum historia scripsere, id ipsum scripsere. At quis non videat haec Agnello tribuenda, qui cum pauca ex pontificis alicujus gestis suppetebant, ne breviorem Vitam scriberet, similia adjicere consuevit? Gratiosum satis descripsit Agnelus ipse, qui tamen nil de ejusdem profetico spiritu dicit. Vates vocatur a Carolo, ubi interrogat: «Quis est hic sermo, quem vates loquitur? » At vates hic idem est ac praesul, senex, vel quid simile.Certe quae hic Gratiosi Vitae adjiciuntur, sive Agnellum, sive Gratiosum auctorem habeant, nil habent quod prophetiae charismata redoleat; imo potius ad schismaticum et seditiosum Agnelli animum referenda, qui, indirecte et quasi aliud agens, Romanae sedis temporale et ecclesiasticum jus Ravennatibus exitiosum fore (falsus equidem propheta) ominatur

106.0742A| Lateris pontificis Vita deest, cujus loco haec habet codicis descrittore:

  Hic et Valerii archiepiscopi historia deberet esse, sed deest; et ista pauca de illo scripta hic, non sunt de dicto Agnello, sed inveni in aliis chronicis, unde hic posui.

DE S. VALERIO XLIV. Valerio XLIV. Quatuor Kal. Februarii in Classis ecclesia celebratur festum.
  Rubeus lib. V, pag. 235, ex variis fere Agnelli locis S. Valerii Vitam hoc modo supplet:

  « Valerius nactus Pippinum religioni Christianae addictissimum, divinum cultum plurimum instauravit, templaque ornavit, ut monumenta testantur in D. Apollinaris Classensis, praesertim ad gradus marmoreos arae maximae, et ara D. Eleocadio archiepiscopo ad sinistram, juxta sacram Turrim, dicata, Petro sacerdote rem potissimum juvante. Demoliendas etiam curavit basiliche divorum Georgii, 106.0742B| et Eusebii, Arianorum aetate, uti scripsimus, exaedificatas extra D. Victoris portam. Ex iis autem omnibus eversis templis, egregias aedes, Agnello teste, exstruxit, cognomento Valerianas, Ubi archiepiscopus Valerius abacum ex argento, platani specie, multaque alia argentea vasa cum Ravennati ecclesiae dono dedisset, moritur, et in Classensi D. Apollinaris aede sepulturae traditur Idibus Martii. »

Idem Rubeus, lib. VI, narrat anno 1222, die Maii nona, Simeone archiepiscopo curante, D. Valerii ossa ex aede Classensi, solemni indicta episcoporum Populiensis, Caesenatensis, et Ficoclensis supplicatione, Ursianam in aedem translata fuisse. Cultus itaque antiquissimus hujus episcopi ex allatis satis probatur, quamvis injuria temporum ejusdem gesto rum memoria exciderit.

VITA MARTINI.

CAPUT PRIMO. Martini aetas cum a Leone III est ordinatus. Forma corporis procera. Auctori monasterium S. Mariae ad Blachernas confert. S. Euphemiae aedem munit. Moriuntur Pippinus et Carolus. Romani pontificis expensis reparatur Basilica di S. Apollinare Classensis. Martinus ab eodem offenso Romam vocatur. Joannes Arelatensis Ravennae muneribus donatur. 106.0741|

Martino XLV. Iste longa statura, grande caput, calvumque, omni densitate corpore plenus, de monasterio B. Andreae, quod situm est non longe ab ecclesia Gothorum, archidiaconus hujus sedis fuit. et pene annos LXXX istius adeptus est sedis, consecratus Romae per manus Leonis III papae. Qui cum ex Roma reversus fuisset, misit missos suos in 106.0741D| Franciam ad Carolum imperatorem, et jucundatus exinde Augustus est. Iste monasterium S. Mariae, quod vocatur ad Blachernas, ad Andream largivit presbyterum, eratque adhuc puer, et accepit ab eo praedictus pontifex solidos aureos CC pro utilitate suae ecclesiae, et fecit exinde amulam auream adhibens plus aurum, in similitudinem coculae marinae, et est ad utilitatem chrismae usque in praesentem diem. Igitur talis fuit in suo corpore, ut dixi, vastus, 106.0742C| ut praedictos CC aureos, quos ego ei in gemella [gomella] porrexi, in sola conclusit laeva; et admirati sunt proceres istius Melisensis [Melisenses, id est, Ravennates] urbis, una cum sacerdotibus haec videntibus. Munivit hic antistes ecclesiam B. Euphemiae, quae vocatur ad Arietem, quam olim aqua dominabatur. Mortuus est istius temporibus Pippinus Langobardorum rex, et voluto tempore obiit Carolus imperator die XXX mensis Januarii, et suscepit imperium Ludovicus filius ejus pro eo. Eo namque tempore Leo Romanae ecclesiae et urbis antistes misit cubicularium suum nomine Chrysaphum, et reliquos caementarios, restauravit tecta B Apollenaris. Omnia ex trabibus et laquearibus abiegnis, et omnia illius martyris tegumenta uno cum suo dispendio. 106.0742D| Omnes suburbanae civitates veniebant, omnia docaria, et subtegulata, et omnia ligna abiegna, et quae necessaria erant, Ravennenses cives volventes in angaria cum finibus, et ingemas caetera. Caementariique ordinabant trabes super parietes, et perfecta sunt omnia; solaque hypocaustos hic pontifex infringere [infigere] praecepit. Non post multum tempus iratus Leo papa cum Martino antistite, [contra Martinum antistitem] misit legatum suum in Franciam 106.0743A| ad Ludovicum imperatorem, volens contra praedictum Martinum agere pontificem. Tunc Ludovicus imperator consensit voluntati ejus, et misit Joannem Arelatensem episcopum, praecipiens illi ut iret cum Martino pontifice Romam, et ageret cum Leone papa. Qui praedictus Joannes Arelatensis sedis antistes veniens Ravennam, et inito cum archiepiscopo consilio, coegit eum, per fidejussorem ut jam dictus Ravennensis sedulus Romam iret, et fidejusserunt eum viri per solidos aureos duo millia,excepta infirmitate corporis. Post X vero dies de sua egressus sede ibat, ut correctaret Romam, et veniens non longe a Ravenna quasi milliarios XV ad Novas, ubi olim fuit civitas nunc dirupta, infra ecclesiam B. Stephani per dies XV ibi commoratus est. Et misit 106.0743B| legatum suum Romam, qui diceret quia egressus de civitate venire voluit, et infirmavit. Ille autem equitare non valebat, quia minus erat corpus. Ex parte simulabat infirmitatem. Quo audito Romanus pontifex tristatus est valde, quia eum ad se accersire non potuit, ut valide eum coartaret. Tunc finivit eum, et jussit reverti una cum imperatoris ad propriam sedem. Post haec autem expleta legazione Arelatensis sacerdos ingressus est Ravennam, et suscepit eum Martinus pontifex cum gaudio magno et alacritate multa, et prae dapibus repleti Ravenna scedulus vascula argentea tota expleta mensa [facta] in modum platani, quam ex dimissione Valerii archiepiscopi in suo palatio erat , quam suis in temporibus fecit, et alapas Evangeliorum 106.0743C| aureas parum mechanicalis factas operibus.

CAPUTA II. Moritur Leone III. Stephanus succedit, qui Ravennae missas celebrat, ostendens sandalia Salvatoris. Ludovico imperator offert ecclesiae Ravennati mensam argenteam.

Eo tempore defunctus est Leo papa, cujus Stephanus succedit in sede. Et hic praedictus in Franciam papa ad Ludovicum imperatorem quidquid postulavit ab eo, obtinuit: et venit Ravennam, et osculati sunt ambo pontifices Romanus et Ravennianus. Et celebravit Romanus antistes missas in ecclesia Ursiana, et ostendit sandalia [sandalias] Salvatoris, quas omnis populus vidit. Et laetus cum [de] civitate egressus, ad propriam reversus est sedem. Igitur istius Martini temporibus misit Ludovicus imperator 106.0743D| ex dimissione sui genitoris Caroli ad Martinum pontificem hujus Ravennatis sedis mensam argenteam unam absque ligno, habentem infra se anagliphte totam Romam, una cum tetragonis argenteis pedibus, et diversa vascula argentea, seu et cuppam auream unam, quae cuppa haec sita in cratere aureo sancto, Quo Quotidie Utimur. . . Caetera desunt.

DESCRITTORE. 106.0743|

Hic muttum deest de isto Martino. Et post istum sequitur Petronacius archiepiscopus, sed deest, nec in originali reperi. Sed ista pauca de illo Petronacio archiepiscopo secuto hinc, non est de dicto Agnello, sed inveni in aliis chronicis, unde hic posui.

OSSERVAZIONI AD VITAM MARTINI. Martini aetas et acta nonnulla. Joannis Arelatensis tempora. Mensa argentea a Carolo Ravennati ecclesiae legata. Sandalia Salvatoris.

IO.

Qui anno 775 Carolo in Italiam venienti annorum fere 44 iter ostendit Martinus in episcopatu Ravennati circa annum 811 Valerio successit, cum esset annorum 80, et uti Ferretus in Manuscriptis, Fabro referente, tradidit, ex ejusdem Valerii designatione. Gratam Carolo imperatori Martini consecrationem scribit Agnellus: ob ea quae sibi in Italiam venienti praestiterat antistes, id sibi placere ostendisse Carolum, consentaneum est credere. Collatum inde monasterium S. Mariae ad Blachernas Agnello nostro admodum tunc juveni percipimus, qua de re actum est in Observationibus ad versus operi praemissos. Vastitas corporis praesulis 106.0744B| hujus ex eo designatur quod oblatos ducentum solidos aureos in laeva concluserit. De S. Euphemiae ecclesia, quam antistes hic reparaverit, plura Rubeus et Faber, apud ipsos legenda. Illud ex nostro discimus antiquitus aquis circumfusis inaedificatam quae Martini aevo in sicco erat, quod jam tum ex alluvionibus excrescente solo mare distaret. Leone summo pontifice agente, expensasque sufficiente, reparatam S. Apollinare in Classe basilicam, Anastasius etiam tradidit, quod referens noster rem universam barbaro scriptionis genere involvit. Illud satis intelligimus urbes Ravennae subditas operas praestitisse aedi reparandae, ducendisque abietibus per angariam addictas.

II.

Quae autem de Leone Romano pontifice in Martinum subirato, qui per legatum apud Ludovicum egerit ut is Romam deduceretur mulctandus, et de caeteris subsecutis ad Martinum et ad Joannem Arelatensem spectantibus, narrantur, omissa sunt a Rubeo caeterisque Ravennatum rerum scriptoribus. 106.0744C| Haec evenisse circa vitae Leonis finem, cum in eum atrox Romanorum conspiratio facta est, ex Vitae contextu apparet. Putaverim dimissum ad suam sedem Ravennatem pontificem, cum gliscere coepit in Leonem conjuratio. Causam ob quam Ravennas archiepiscopus Leonis iram meruerit, ignoramus. Illud hic ad Valerium Martini praedecessorem spectans, nactus est Rubeus, constructam mira arte mensam ad similitudinem platani, quae an Joanni donata sit, vel tantum adhibita, cum antistes ille a Martino convivioexceptus est, vix ex corrotto hocce Agnelli loco est intelligere.Porro Martini aevo et prioribus Ludovici imperantis annis Joannem in Arelatensis Ecclesiae cathedra sedisse hinc agnoscimus, cum aliunde constet eumdem Joannem et Nebridium Narbonensem archiepiscopum, ex imperatoris Caroli, adhuc superstitis, jussu in concilio Arelatensi anni 813 curasse ut Patres qui convenerant rem et disciplinam ecclesiasticam restituente , eiusdem 106.0744D| enim concilii acta adhuc esistente. Joanni Theodulphus successit, in eorum temporum monumentis notissimus.

III.

De mensa argentea Ravennati ecclesiae a Ludovico ex Caroli testamento oblata, plura Eginhardus, et ex eo recentiores. Item iidem plura de Stephani summi pontificis itinere in Gallias. Inde idem pontifex rediens Ravennam venit, et missas in basilica ursiana celebrans, Salvatoris sandalia populo ostendit. Quid haec essent, non indicat Agnellus, nec de iis usquam alias meminit in toto opere Anastasius in Nicolao tradit Joannem archiepiscopum Ravennatem, cum ad bonam frugem rediisset, «cautiones et scripturas super vivificam crucem Domini nostri Jesu Christi atque sandalia ejus» posuisse.

VITAE PETRONACII Nonnulla a Descriptore collecta

 106.0745A| Petronacius XLVI, qui juravit honorem Carolo imperatori. Hujus tempore Andreas, qui et Agnellus, abba S. Mariae ad Blachernas et S. Bartholomaei, hunc codicem Pontificalem composuit, ut patet supra in principio hujus libri in versu quod incipit: In Patris et Nati. Item et istius tempore repertum est corpus beatissimi Maximiani archiepiscopi Ravennatis, ut hic [habes] supra in capitulo Maximianus, et iste Agnellus Andreas Ravennatis Ecclesiae fuit presbyter cardinalis.

OSSERVAZIONI AD SUPERIORA DE PETRONACIO. Non potuit è honorem Carolo jurare. Agnellus Petronacio sedente librum ex parte scripsit. Cardinalis presbyteri appellatio in Ravennati Ecclesia Agnello recentior. Paralipomena quaedam.

IO.

Jam supra in Excursu chronologico observatum est non potuisse Petronacium Carolo imperatori fidelitatem, sive honorem jurare, cum pluribus annis post Caroli mortem is sederit. Vel itaque id omnino falsum est, vel pro Carolo Ludovicus scribi debebat. At caetera satis ostendunt descriptorem admodum in historia ineptum, cuique proinde fidere haud tutum. De tempore etiam scripti hujus ab Agnello libri quae traduntur, ex parte tantum vera sunt, uti observavimus ad versus quos hic citat. Idem 106.0746A| Agnellum presbyterum cardinalem nuncupat pro sui potius quam Agnelli more, nam Agnelli aetate Ravennae ita notari solitos presbyteros ejus Ecclesiae principes, seu in cardine, ut vocabant, positos, ex Agnello ipso minime constat. Ipse se, cum Petronacius Maximiani corpus transferre aggressus est, inter presbyteros decimo loco fuisse ait; se, quoties per occasionem licet, et presbyterum, et abbatem appellat, nunquam vero cardinalem. In Ecclesia itaque Ravennati id Agnello recentius existimo. Rubeus contendit a Magno Gregorio in diplomate quod exhibet lib. VI, pag.189, Mariniano dato, appellationem hujusmodi adhibitam; at praeterquam quod nullibi in eo cardinalium Ravennatum mentio expressa habetur, diploma vel spurium, vel certe nil ad Gregorium Magnum, vel ad Marinianum spectans, facile ex plurimis demonstrari posset, inter quae illud palmare quod a Gregorio confirmentur privilegia Ravennati Ecclesiae a Langobardorum regibus concessa. Per ea enim tempora Langobardos reges Ravennatibus 106.0746B| episcopis privilegia concessisse omni probabilitate caret.

II.

Quae ad Petronacium spectant, descriptori ineptissimo omissa sunt, anno 819 a Paschali summo pontifice confirmata archiepiscopo huic Ecclesiaeque Ravennati privilegia, a praedecessoribus concessa, per diploma ex archivo Ursiano Rubeo relatum, lib. V, pag. 236, et quod ex Rubeo exscripsit Ughello; Eugenio autem ejus nominis secundo sedente, Petronacium primo post Romanum pontificem loco subscripsisse in concilio Romano sexaginta trium episcoporum anni 826.

VITA GEORGI.

CAPUT PRIMO. Gregorio IV Georgium consecrat. Gazas ecclesiae è expilat. Papiae Lotharii filiam e sacrofonte levat. Prodigia. Ludovici Pii mors. Bella inter ejusdem filios. 106.0745|

Giorgio XLVII. Iste juvenis aetate, capillo crispo capitis, grandes oculos. Ab Gregorio IV Romae [papa Romano] consecratus fuit; sed postquam sacramentum a corpore beati Petri praebuit, egressus Roma, statim contrarius ordinatori suo exstitit. Hic postquam accepit regimen, omnes gazas ecclesiae confregit, et cryptas disrupit, et thesauros praedecessorum pontificum extraxit, et ut filiam Lotharii de fonte levaret, magnas opes exinde expendit. Eo anno ivit Papiam, et post omnia exenia Augustali tributa, emit ex palatio ejusdem imperatoris vestimenta 106.0745D| Baptistalia quingentos aureos, ex auro ornata byssina alba, et suscepit filiam praedicti Augusti, nomine Rotrudam, quam mihi porrexit, et manibus meis vestivi, et calciamenta in pedibus decoravi auro et hyacintho ornata, et postmodum missas ad Augustum celebravit. Pariter Ermengarda Augusta stipata puellis, induta clara veste, aureo circumdata limbo, colligata crines vittis hyacintinis, gemmis proso . . . [prosobsi] velata facies, stolata, sarduisque smaragdus auro . . . . . , et ante introitum missarum fatebat se exardescere siti, et bibit occulte plenam phialam vini peregrini, et post haec coelestem 106.0746C| [coelesti] participavit mensam [mensae] infra palatium ejusdem civitatis in monasterio S. Michaelis. Igitur tempore illo die VII mensis Madii dedicatio basilicae S. Michaelis, hic Ravennae pluit sanguinem, indictione II, VIII ejusdem mensis in vigilia noctis apparuit in coelo signum mirabile discurrentium inter se stellas ab oriente in occidentem: et iterum alia ab oriente in occidentem velocissimum cum luna XX. Item die quinta mensis Madii, indict. III, factus est meridie sol tenebrosus nimis per universum mundum usque ad horam nonam.Et apparuit in coelo stella ardens tanquam facula superans virtutem solis, et aliqua modica sub ipsius, quasi passus duos, ibant ab oriente in occidentem, et post virtutem radii solis iterum candor earum in ipsis erat stellis. 106.0746D| Mortuusque est Ludovicus imperator, ut aiunt quidam, ipsa die. Et successit Lotharius filius ejus post eum. Et antequam hic moreretur Augustus, divisit imperium suum inter reges filios suos. Lotario Augusto massima pars; Pippinus Aquitaniae regnum, Ludovicus Bajoariae. Ciao Ermengardae filii. Ad Carolum vero plus fertilem et opimam largivit partem, et Giselam filiam suam tradidit marito Curado nomine. Pissimus homo. Hunc et hanc Judith Augusta parturit. Mortuo autem Ludovico semper bellum inter germanos fuit, eratque pax, sed instabilis.

CAPUTA II. Georgius ottenne se cum legatis a pontifice pro pace in Gallias mitti. Pompa et prodigalitas qua perrexit. Praelium Fontanis. Capitur Georgius, et probris afficitur. Pro eo Caroli uxor intercedit. Revertens in sacerdotes suos crudelis. Moritur.

His itaque gestis sensit Georgius archiepiscopus quod legati sedis apostolicae Franciam ire deberent, ad impetrandam inter fratres pacem; misit missos suos ad Lotharium Augustum, ut peteret ad Gregorium papam quatenus ipse cum legatis Romanis Franciam pergeret. Factumque est ita; et ivit cum maledictione apostolica. Et putans se ipse Georgius vicem apostolicam tenere, ivit cum equis CCC, qui diversa portabant onera, et sumpsit secum aurum 106.0747B| multum et argentum, depopulata gaza ecclesiae, et coronas aureas, quas beatus Petrus antistes fecit, et calices, et patenas aureas, et diversa vascula argentea et aurea, et gemmas de cruce, et coronis, quas demolivit, secum detulit, ut ad omnes larga manu largiretur. Cogitansque quod per eam posset subvertere imperatoris corda ut exiret de sub potestate Romani pontificis, et privilegia quae Maurus et caeteri pontifices Ravenniani meruerunt a sacris principibus omnia deportabat. Et pervenit cum legatis Romanis usque ad imperatorem, et invenerunt eum in campo praelii in loco qui dicitur Fontaneam [Fontaneum], contra Carolum dimicantem. Tantaque plenitudo exercitus Lotharii erat, ut aiunt, ut nulla quadrupedia aut minuta volatilia evadere vel transvolare 106.0747C| potuissent. Igitur inito certamine die sabbato post externo die S. Joannis Baptistae diversa inter se miscebant lucida tela. Sonant arma, humeris ventilantur splendida scuta, tremebant milites animo, et terga dabant, pavida corda, et gemitus immensos, cadebant corpora ferro. Lotharius armatus sese medios mersit in hostes, videns victos suos fugientes passim undique, nec erat quies. Secantur gladiis membra. In medio inimicorum, ut dixi, arma deventus, non ejus latere, qui possent auxilium erant praebere [lateri erat, qui posset auxilium praebere], sed solus acer multa demolivit cadavera. Hasta bella solus vicit, sed sui [omnes] terga dederunt.Crinito sedens sonipede pictas ornatus phaleras, rostro, calce equum percutit, inimicos morsibus vastans. 106.0747D| Qualis in hoste solus decem sicut ille fuissent, imperium divisum non esset, nec tantos in sedilia reges. Interca versa est victoria in manus Caroli. Adjuvabat eum Ludovicus frater suus Bajoariorum rex. Sed postquam venit Pippinus filius Pippini Lotharii nepos rex Aquitaniae, confortatus exercitus Lotharii, iterum commissum est praelium [bellum], et aliquanti ex parte Caroli ceciderunt, quia erant vagi per loca; qui colligentes se inito certamine, ex parte Lotharii et Pippini ceciderunt amplius quam XL millia hominum. Captus est ibi Georgius archiepiscopus, deposueruntque eum de equo invite, et abstulerunt pluviale quo erat coopertus, et compellebant eum ire hostes sui ante equum suum, quasi unum 106.0748A| ex pecudibus: et cum non valebat gressu pedum incedere, percutiebant eum lancea, hasta. Tunc unus ex illis posuit eum per subsannationem in jumentum dorso disruptum, sine stramento, aures et cauda abscissa, valdeque deformis, et ibat moerens. Iterumque alius venit, deposuit eum exinde, et sederet illum super alium jumentum strata vita; flascones, et sitacium [sitarcium] ad sellam ligatum, et perduxerunt eum ad Carolum regem, et jussit eum excubias detinere per tres dies. Sacerdotes vero ejus omnes dispersi sunt, et opes ecclesiaedistractae sunt per manus praedantium. Legati vero Romani episcopi, qui fuerunt tres, fuga arrepta, iverunt in civitatem Antissiodorum. Tunc Carolus, misericordia motus, jussit ut ubi inventi fuerint sacerdotes 106.0748B| Ecclesiae Ravennensis vel clerici, illaesi [et] incolumes, honorificeque ante eum allati fuissent. Judith vero Caroli mater dedit eisdem sacerdotibus tribilium [tribilion] argenteum modicum unum, asserens se non plus habere, dicens: Tollite hunc ferculum, refocillate penuriam vestram. Carolus vero et Ludovicus germani ex uno patre nati, audientes de malignite Georgii, eo quod saevus et pessimus esset, voluerunt eum in irrevocabile exsilium mittere; sed diu, quamvis malus fuisset, pro eo sui sacerdotes deprecantes cum vidit Augusta Caroli mater ad misericordiam adcomodans nimium, cito postulavit filium, et privignum suum, ut ad suam Georgium remitterent sedem. Tunc jussit eum Carolus ante se venire, prostratus humo ejus pedibus 106.0748C| se advolvens. Stans autem rex indutus juvenilibus armis, indutus purpurea, succinctusque aurea fibula, veste; ex sinistro latere obriziaca pendentia bulla connexa smaragdus, et hyacintinis fulgens gemmis, clypeo tectus humero, lorica indutus, hastam tenens manibus, et juncta lancea ferro; stans acer in armis, cristatum [cristatus] in agmine caput, emissam palam omnibus erumpens de pectore vocem: Oh tu pastor, si juste [in te] istud permanet nomen, cur reliquisti Ecclesiam tibi commissam, et plebem tuam [quam] afflixisti, non recuperati? Si pro longinquo itinere, ut videres praelium, venisti, quid [tibi] necesse fuit tuam depopulare Ecclesiam, et quod a Christianisbus vel imperatoribus illatum fuit, et a tuis praedecessoribus principitum, 106.0748D| una omisista ora? Etiam si centum vivas annos, non recuperabis. Tunc Georgius vates gemens, audiens imperium tale, devexit [deflexit] transversa lumina in terram, et statim obmutuit amens, et stabat aporiatus prae confusione, nec valebat respondere purpurato regi, submissoque in terra vultu, aiebat cum largissimis fletibus: Nos pacem postulare venimus, non contra vos arma parare. Ad haec superjunxit Carolus dicens: Ut video inreverens et infrutnitus es. Dic modo fronte duelli; nonne externa cum esses die, in tua dicebas tentoria, quia cum victus fuerit Carolus et innodatus loris brachia, post exutas palmas, ego eum clericabo, et ad meam deportabo parrochiam? Quare propria dicta negabis? Ecce 106.0749A| duo mala, una inexpedibilia, quia dixisti, altera propter metus hominis inhonoras Deum, et provocas Deum viventem in coelo, qui te ex nostris liberavit manibus. Cum venerit, secundum tua propria reddet tibi. Ecce, sicut mea praecepit genitrix, solvam. Revertere ad propriam sedem. Tunc jussu regum allatae sunt sanctorum reliquiae, et sanctum lignum crucis Domini, sanctaque Evangelia, et ejectis omnibus foris, introducti sunt postea viri non multo maturi corpore, et praebuit sacramentum Georgius Ravennae sedis episcopus juxta quod sibi fuerat imperatum, et statim dimisit eum. Et ubicunque de rebus Ecclesiae apud eum inventae sunt, statim reddere jussit. Evangelia vero habentia alapas aureas unus ex clericis in superiori sinu habens, 106.0749B| dolorem simulans, pronus super eum recubans per quinque dies noctesque, haec liberavit. Privilegia antiqua, cum quibus se fidebat ex potestate Romani papae subtrahere, in loto projecta sunt, et ab hastis lancea [lanceae] comminuta. Corona vero aurea de ecclesia beatorum martyrum Joannis et Pauli ibidem capta fuit habens pretiosissimas gemmas, similiter et canistrum aureum, et calices gemmis infixis, et multae species ibi sublatae sunt. Sacerdotes vero et alii populares, qui non sunt inventi in manu Caroli, nimia ab hostibus afflictione, omnia perdiderunt; tantum in linea veste dimissi sunt, et qui antea ascensores erant [equorum], postea pedestres effecti sunt, et veluti peregrini, omnes eleemosynas petebant per vias. Hora vero eadem cum sero incepisset, 106.0749C| suis promittens fortiter coram inopibus sacerdotibus in conspectu divino omnia emendare, et rescipiscere a malis, quae antea perpetravit. Et cum aliquantos solidos ab his qui fuga lapsi sunt, inventi fuissent, et se cibo potuque refocillasset, reversus a mala conscientia, postquam Jovis montem obtectum nube istis partibus calcatas vias remeantes mentitus est omnia quae dixit, et non recordatus jusjurandum quod Domino pollicitus est. Sacerdotes vero adnihilati, et fame confecti dixerunt ei: Mutua nobis aliquantam pecuniam, unde vivamus. Ibimus Ravennam, duplum exige. Qui noluit adquiescere petizioni eorum, sed amplius in crudelitate sua permansit. Istiusque temporibus [die Dominico] crepitavit panis in furno cujusdam judicis, et inventi sunt omnes 106.0749D| panes lutum, et omnes oblatas nigras sicut fuliginem. Similiter in furno ipsius episcopi. Multique proceres mutuaverunt ad vicinos panes, et facta est lamentatio in civitate ista. Sed haec, fratres, quid aliud in hoc ostenditur, nisi tenebrosa sacerdotis opera, ut manifestaretur qualis ille fuisset, et quale sacrificium offerre deberet? Adprobant [adprobat] hoc, quamvis de sua malitia oves suae dicere contra pastorem suum non ausissent, oblationes, quas discerpere segnius solebat, ipsae contra eum clamabant et a se suum repellebant sacrificatorem. Miranda talia sunt signa et lacrymanda, fratres mei, quando creatura in variam per nostra facinora mutatur figuram. Cum enim non convertimur ut emendemus, 106.0750A| nec sanctam adquiescimus nobis protestantem Scripturam, neque evangelico praecepto, per creaturam nobis cominatur, ut rescipiscere debeamus. Interea infirmavit pessima infirmitate, et dicunt quidam quod male tradidisset animam suam, quod nobis [nihil] necesse dicere non est; quia melius est maligni facta praeterire, quam laus justi tacere. Mortuus est die XX mensis Januarii, et nunc est sepultus, sicut mos est, a suis sacerdotibus, sed cum deducebatur . . . . . . . . . .

Explicit Pontificalis Ecclesiae Ravennatis, edito ab Andrea dicto Agnello abbas Ecclesiae S. Mariae ad Blachernas, continens Vitam, et fines istis sanctissimis praesulibus. Amen.

OSSERVAZIONI. AD VITAM GEORGI. Rubeo multa de Georgio dicta haud vera. Lotharii filia Rotrudis, non Geltrudi vocata. Irmingardis ejus mater. Prodigia ad chronologiam perpensa. Illud de pane et oblatis, quid singulare probet.

IO.

Plura falsa veris miscet Rubeus in hujus pontificis Vita, quae Faber exscripsit. Missum a Gregorio IV Georgium legatum in Gallias pro pace inter Ludovici filios procuranda scribit Rubeus; Agnellus permissum potius ire cum legatis ab invito pontifice, quod ille apud Lotharium agens eam sibi provinciam procurasset. Is Rubeo scribitur a praelio ad Fontanas fuga elapsus, inde saniori consilio pacem felici exitu procurasse, et cum Ludovico Lotharii filio in Italiam veniens in suam sedem, Ravennatibus licet repugnantibus, restitutus: Agnellus, qui quod viderat memoriae mandavit, Georgium tradit probris affectum, et , intercedente Juditha Caroli regis matre, 106.0750C| permesso ad sua redire. Agnello hic potius quam Rubeo credendum. De anno autem quo memorabile Fontaniacum bellum evenit, nullum dubium esse potest, et anno 841assignatur bene, quamvis Eginhardus anno 842 illud tradat; at dies sabbati immediate festum sancti Joannis Baptistae subsecuta priori anno convenit 841, quo currente cyclo solis X, littera Dominicalis fuit B. Imminente praelio scribunt Lotharium moras nectentem, injectis pacis tractatibus, exspectasse Pippini nepotis copias, quae cum sent pugnam cum fratribus commeruisse. Agnellus vero tradit praelium ante Pippini adventum confertum, et cum male Lothario res cessisset, denuo veniente Pippino renovatum. Hic etiam ex Lotharii et Pippini militibus narrat plusquam quadraginta hominum millia occubuisse. Caeteri computata utriusque exercitus clade, centum hominum millia cecidisse aiunt.

II.

Rubeus Lotharii Italiae tum regis filiam, quam Papiae Georgius ex sacro battesimo suscepit, Geltrudem 106.0750D| vocato; noster, Rotrudem Irmingardae filiam. Irmingardem Lotharius a patre uxorem acceperat Hugonis comitis filiam anno 821, uti Eginhardus aliique tradunt, ex qua Lotharius non modo Rotrudem, sed filios Lotharium, Ludovicum et Carolum suscepit. Rotrudem post annum 830 baptizatam, ex ratione temporum quibus Georgius sedere coepit, in proclivi est conjicere. Irmingardis Rotrudis mater obiit anno 850, ex Chronographo Saxone, a doctissimo Leibnitio edito. Quod ad solis eclipsim pertinet, quam noster factam ait die quinta Maii, ind. III, Eginhardo idem traditur, ubi id evenisse dicitur tertia die Litaniarum majorum.Tertia hujusmodi dies in quintam Maii incidit anno 840, cyclo solis IX, littera Dominicali D, C, cyclo autem lunae V, et Pascha celebratum est die 28 Martii. Eginhardus tamen male haec ad annum 841 refert. Caetera prodigia a pluribus eorum temporum scriptoribus commemorantur. 106.0751A| Illud peculiare pluisse sanguinem Ravennae indict. II, anno videlicet 839, circa quem videtur collocari Baptista Rotrudae.

III.

Aliud ingens et Ravennae visum prodigium narrat noster, quod sane observari meretur; Panes videlicet in furnis in lutum versos, et Oblatas fuligine tinctas, et id praecipue in furnis episcopi accidisse. Oblatarum nomine nullus inficiabitur ab Agnello intelligi hostias, quas vocamus, pro missae sacrificio paratas; easdem enim oblationum nomine vocat, easque quas discerpere, id est in sacra liturgia frangere sibi et populo pontifex debebat, « contra pontificem » ipsum « clamasse, et a se suum repulisse sacrificatorem » . In furno itaque Ravennae coquebantur oblatae. Duo hinc evinci posse crediderim. Primum oblatas pro sacrificio missae diversae formae fuisse et differentis artificii a communi pane; Agnello enim inter utrumque distinguit. Secondo 106.0752A| oblatas easdem, licet ex azymis confectas, ad placentarum modum crassiores exstitisse nostris azymis, quae ferrea forma non furno coquuntur. Ad hanc rem spectant quae habet Hincmarus Rhemensis in Capitulis ad presbyteros suae Dioecesis, anno 852 datis, ubi art. 7 statuit, « ut de oblatis quae offeruntur a populo et consecrationi supersunt, vel de panibus quos deferunt fideles ad ecclesiam, vel certe de suis, presbyter convenienter partes incisas habeat in vase nitido et convenienti, ut post missarum solemnia, qui communicare non fuerint parati , eulogias omni die Dominico et in diebus festis exinde accipiant. » Sic et quod legitur in Ritu monasterii Athanacensis, relato a Martene nostro in Tract. de Antiq. Eccl. Discip. , eccetera., « finita videlicet missa in coena Domini dandi pauperibus hostias non consecratas, sed benedictas in loco panis benedicti. » Haec in praesenti re doctiores perpendant.