Migne Patrologia Latina Tomus 45
ProAqu.ConCol 45 Prosper Aquitanus390-463 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
PRAEFATIO.
Excutit duodecim definitiones Joannis Cassiani de gratia et libero arbitrio, contentas Collatione ipsius tertia decima, easque, una excepta prima, omnino a catholica veritate dissidere docet: demonstrans Augustini reprehensores, et vana objicere, et recta impugnare, et prava defendere, ipsisque Pelagianorum jam peremptorum armis intestinum bellum moventes, Scripturis divinis simul et ecclesiasticis imperatoriisque constitutionibus rebellare.
CAPUT PRIMUM. 1. Gratiam Dei qua christiani sumus, quidam dicere audent a sanctae memoriae Augustino episcopo non recte esse defensam; librosque ejus contra errorem Pelagianum conditos, immoderatis calumniis impetere non quiescunt. Quorum intus interstrepens domestica malignitas non minus spernenda esset, quam foris latrans haeretica loquacitas, nisi ejectis extra ovile dominicum lupis, qui sub nomine ovium sunt suffragarentur, essentque ejusmodi, ut nec ordo eorum in Ecclesia, nec ingenia despicienda videantur. Siquidem habentes speciem pietatis in studio, cujus virtutem diffitentur in sensu, trahunt ad se multos ineruditos, et non habentia spirituum discretiones corda conturbant: atque in eum statum deducere causam Ecclesiae moliuntur, ut dum nostros affirmant non veraciter pro gratia fuisse locutos, inimicos gratiae persuadeant injuste esse damnatos. Non ergo negligendum est hoc malum, quod ab occultis parvisque seminibus augetur quotidie, et ab ortu suo latius longiusque distenditur: sed studendum est, in quantum Dominus adjuvat, ut fallacium calumniatorum hypocrisis detegatur, qui ex ipsa injuriae magnitudine, quam in uno cunctis, ac praecipue apostolicae Sedis pontificibus intulerunt, ab indoctis et parum cautis excellentioris scientiae judicantur, et misero perversoque successu facilem mendacio consensum eliciunt, quia reverentiam sibi praesumptione pepererunt. Nec enim, cum sint bonae opinionis viri, creduntur ullo modo tarditate intelligentiae, aut temeritate judicii, in superfluae querelae conclamationem potuisse prorumpere; ac non potius magno ingenio et vehementi studio laborasse, ut subtilissimi tractatoris disputationibus comprehensis, censura nunc districtior et inspectio sagacior inveniret, quod antea securus favor et benignitas incuriosa non viderat. 2. Unde ergo haec diligentia tam severi emersit examinis? unde in hanc austeritatem supercilium se tetricae frontis armavit, ut mensuras sensuum, pondera locutionum, numeros syllabarum insidiosus scrutator eventilet, magnumque se aliquid conficere praesumat, si catholico praedicatori notam erroris affigat? quasi incognitum aliquod opus, et quod hactenus latuerit, impetatur; ac non illa his morsibus doctrina lanietur, quae novorum haereticorum commenta disjecit, et diabolicum tumorem Pelagianae elationis elisit. Viginti amplius anni sunt, quod contra inimicos gratiae Dei catholica acies hujus viri ductu pugnat et vincit. Et vincit, dico, quia non patitur respirare quos vicit, et in quorum excidium unam cunctorum sacerdotum manu sententiam scripsit. Pulsi pontificio, et communione privati, querantur de nostrae felicitate victoriae, et arment in nos linguas suas, qui exsulare a veritate, quam cives esse Ecclesiae maluerunt: nostri autem concorporales, et comparticipes gratiae Christi, cur de his armis, quibus communis fides est defensa, causantur? cur bellum confectum retractant, et munitiones securae dudum pacis infirmant? An victores displicent, et victi placent; tantaque insolentia damnati foventur errores, ut pravitatis invidia et auctores nostri pulsentur, et judices? an vero ita se novorum censorum norma exactior temperavit, ut et nulla eorum quae excisa sunt asserat, et quaedam ex his quae defensa sunt respuat? Ecce salva catholicae pace victoriae, salva indissolubilium reverentia decretorum, parati sumus patronos doctrinae emendatioris audire, et circumcisas ab omni errore lineas subtilissimae discretionis agnoscere: constituatur in medio, quod de novis emersit ingeniis .
CAPUT II. 3. Et ne ad obscurandam scientiam doctiorum, ea exagitare videamur, quae vulgus ignobile, et procax ineptorum loquacitas intemperanter effundit, unius potissimum definitiones, quem non dubium est illis omnibus in sanctarum Scripturarum studio praestare, referemus. Quas etiam ob hoc solas interim in disceptationem oportet assumi, quia utrum ita se habeant, non potest dubitari. Scriptae enim sunt, et auctoris sui editione publicatae: nec jam, an sint, quaerendum est; sed quid doceant, demonstrandum. Igitur in libro cujus praenotatio est, De protectione Dei, vir quidam sacerdotalis, qui disputandi usu inter eos, quibuscum degit, excellit, abbatem quemdam introducit de gratia Dei et de libero arbitrio disserentem, cujus se per omnia probasse ac suscepisse ostendit sententiam: ut jam non cum illo nobis sit negotium, qui forte tales opiniones suas aut negando refutaret, aut corrigendo dilueret; sed cum isto qui ad instrumentum inimicorum gratiae Dei talem studuit proferre doctrinam. 4. Qui tamen inter initia disputationis a veritatis pietate non dissonat, et justo honorari praeconio mereretur, nisi praecipiti laevoque progressu ab inchoata rectitudine deviaret. Nam post comparationem agricolae, cui formam sub gratia ac fide viventis aptavit, et cujus infructuosum esse dixit laborem, nisi per omnia Dei auxilio juvaretur, intulit definitionem catholicissimam, dicens (Collat. 13, cap. 3): Quibus manifeste colligitur, non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium: qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus, tribuit peragendi. Omne enim datum bonum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 17): qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis, dicente Apostolo: « Qui dat semen seminanti, et panem ad manducandum praestabit, et crescere faciet fructus justitiae vestrae » (II Cor. IX, 10). Hic ne quis putaret, nihil superesse quod per liberum ageretur arbitrium, non irrationabiliter adjecit quo probaret, non auferri illud his donis, sed potius roborari, nisi revolutum ad iniquitates suas ab auxilio Dei se mallet avertere. Nostrum vero est, inquit, quotidie attrahentem nos gratiam Dei ut humiliter subsequamur, vel certe dura cervice et incircumcisis, ut scriptum est, auribus eidem resistentes (Act. VII, 51), per Jeremiam mereamur audire, « Numquid qui cadit, non resurget? aut qui aversus est, non revertetur? Quare ergo aversus est populus iste in Jerusalem aversione contentiosa? Induraverunt cervices suas, et noluerunt reverti » (Jerem. VIII, 4, 5). Item infra, cum omnia virtutum studia Dei gratia indigere docuisset, probabiliter addidit, dicens: Quae omnia, sicut desiderari a nobis jugiter absque divina inspiratione non possunt, ita ne perfici quidem sine ejus auxilio ullatenus queunt (Cap. 6). 5. In septimo autem capitulo, generalem volens ostendere gratiam Christi, quae nullum usquequaque hominem praetermittat, et rebelles quoque adversosque non deserat: Adest igitur, inquit, inseparabiliter nobis divina protectio, tantaque est erga creaturam suam pietas Creatoris, ut non solum comitetur eam, sed etiam praecedat jugiter providentia. In quo potest videri, ob hoc comitem dixisse providentiam, quia etiam deserentes se plerumque non deserat; vel quia omnes quos praevenit, eosdem subsequatur. Sequitur autem, dicens: Qui cum in nobis ortum quemdam bonae voluntatis inspexerit, illuminat eam confestim, atque confortat, et incitat ad salutem, incrementum tribuens ei, quam vel ipse plantavit, vel nostro conatu viderit emersisse. Et hic potest adhuc dicere, illius se ortum bonae voluntatis significasse, cujus a Deo sint plantata vel inspirata principia: quia ab illuminatis jam cordibus possint salubres prodire conatus, qui ideo ipsius hominis proprii esse dicuntur, quia jam bonorum conatuum acceperit facultatem, eorumque semina ad suum referantur auctorem. 6. Sed in capitulo nono subdit, et dicit: Unde non facile humana ratione discernitur, quemadmodum Dominus petentibus tribuat, a quaerentibus inveniatur, aperiatque, pulsantibus: et rursus, inveniatur a non quaerentibus se, palam appareat inter illos qui illum non interrogabant; tota die expandat manus suas ad populum non credentem sibi et contradicentem (Isai. LXV, 1, 2), resistentes ac longe positos vocet, invitos attrahat ad salutem, peccare cupientibus explendae copiam subtrahat voluntatis, ad nequitiam properantibus benignus obsistat. Jam hic quasi per inscrutabilem diversitatem introducitur definitio, qua docetur multos ad gratiam venire sine gratia, et hunc affectum petendi, quaerendi, pulsandi, habere quosdam de vigilantia liberae voluntatis: quae tamen in aliis tanta aversione obcaecata perhibetur, ut nullis cohortationibus sit revocabilis, nisi per vim trahentis invita ducatur. Quasi non toto multiformis gratiae opere hoc in omnium agatur animis, ut ex nolentibus fiant volentes; aut quisquam ex his qui jam judicio rationis utuntur, possit fidem nisi voluntate suscipere. Unde tam ineptum est dicere quod quisquam ad participationem gratiae tendat invitus, quam asserere quod ullus ad eam non Spiritu Dei veniat incitatus. 7. Cito ergo hic disputator praemissae definitionis oblitus est, cito a sententia sua instabili levitate dissensit. Dixerat enim regulariter, Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium. Et ne hoc de doctrina extrinsecus adhibita deberet intelligi, vigilanter addiderat: Qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus, tribuit peragendi. Omne enim datum bonum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum: qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis. Doctor catholice, cur professionem tuam deseris? cur ad fumosam falsitatis caliginem relicta serenissimae veritatis luce devolveris? Quod in petentibus, quaerentibus, pulsantibusque miraris, cur non eidem gratiae, quae desideratur, adscribis? Vides bonos conatus, pia studia, et dubitas esse Dei dona? Latuerit opus gratiae, donec fides insita cogitationis claudebatur arcano: at ubi supplex oratio, ubi diligens inquisitio, ubi apparet crebra pulsatio; quare non ex qualitate operis subministrationem intelligis incitantis?
CAPUT III. 8. Et satis te armas contra Pelagianorum calumnias, si quod in universitate vocatorum sentiendum est, id nobis in portione concedas: sed nec cum haereticis tibi, nec cum Catholicis plena concordia est. Illi in omnibus justis hominum operibus liberae voluntatis tuentur exordia: nos bonarum cogitationum ex Deo semper credimus prodire principia: tu informe nescio quid tertium, et utique parti inconveniens reperisti, quo nec inimicorum consensum acquireres, nec in nostrorum intelligentia permaneres. Quomodo autem non advertis, te in illud damnatum incidere, quod, velis nolis, convinceris dicere, Gratiam Dei secundum merita nostra dari; cum aliquid praecedere boni operis ex ipsis hominibus propter quod gratiam consequantur, affirmas? Non enim nullius meriti haberi potest petentis fides, quaerentis pietas, pulsantis instantia; praecipue cum omnes hujusmodi et accipere, et invenire, et intrare dicantur (Matth. VII, 7, 8). In quo superfluum, imo impium est, sic velle meritis ante gratiam existentibus locum facere, ut non ex toto verum sit quod ait Dominus, Nemo venit ad me, nisi Pater, qui misit me, attraxerit eum (Joan. VI, 44); si cujusquam hominis sine Dei illuminatione esset credenda conversio, aut ullo modo se voluntas hominis ad Deum sine Deo posset extendere: qui eum vocatum ad Filium trahit; non resistentem invitumque compellit: sed ex invito volentem facit, et quibuslibet modis infidelitatem resistentis inclinat, ut cor audientis, obediendi in se delectatione generata, ibi surgat, ubi premebatur; ibi discat, ubi ignorabat; inde fidat, unde diffidebat; inde velit, unde nolebat. Etenim Dominus dabit suavitatem, et terra nostra dabit fructum suum (Psal. LXXXIV, 13). 9. Sed videamus qualia subsequantur: Cui autem facile pateat, quomodo salutis summa nostro tribuatur arbitrio? De quo dicitur, « Si volueritis, et audieritis me, quae bona sunt terrae manducabitis » (Isai. I, 19). Et quomodo « non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei » (Rom. IX, 16)? Quid etiam sit illud, quod Deus « reddet unicuique secundum opera ejus » (Matth. XVI, 27): et, « Deus est qui operatur in vobis et velle et perficere, pro bona voluntate vestra » (Philipp. II, 13): et « hoc non ex vobis, sed Dei donum est; non ex operibus, ut ne quis glorietur » (Ephes. II, 8, 9). Et caetera quae collecta de Scripturis, quasi alterno sibi sensu adversa collegit, ut donis gratiae studium humanae committat industriae; et hominum omnium divisione facta, alii sint quos gratia Dei salvet, alii quos lex et natura justificet. Sed lex potest, nequid mali fiat, jubere: a malo autem non potest liberare. Notum facit mandatum, sed obediendi non praestat affectum: nisi quod est occidens per imperium litterae, fiat vivificans per spiritum gratiae. 10. Post haec concludit dicens: Nisi quod in his omnibus et gratia Dei, et libertas nostri declaratur arbitrii; quia etiam suis interdum motibus homo ad virtutum appetitus possit extendi, semper vero a Domino indigeat adjuvari. Et ubi est, quod regulari definitione praemissum est, Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis? Ecce hic etiamsi bonis coeptis necessarium Dei fateris auxilium: ipsos tamen laudabiles motus appetitusque virtutum, remota gratia Dei nudae libertati adscribis arbitrii: ut boni salubresque conatus nequeant quidem proficere, nisi Deus adjuvet; possint tamen, etiamsi non a Deo inspirentur, incipere.
CAPUT IV. 11. Deinde, ut evidentius definias, quid homo ex libero arbitrio habeat, quid sumat ex gratia, addis, et dicis: Nec enim cum voluerit quis, sanitate perfruitur, aut de aegritudinis morbo pro arbitrii sui desiderio liberatur. Doces ergo, non posse quidem hominem per semetipsum apprehendere sanitatem, sed habere eum a semetipso desiderium sanitatis; et sua tantum sponte venire ad medicum, non etiam hoc ipsum medici esse, quod veniat. Quasi vero anima ipsa non langueat, et corpori suo remedium sana prospiciat. Atqui totus homo ex ipsa et cum ipsa in profundum miseriae suae decidit, ubi eam, priusquam a medico notitiam suae calamitatis accipiat, jacere delectat, amantem semper errores suos, et amplectentem falsa pro veris. Cujus prima salus est, ut sibi incipiat displicere, et vetustatem suae debilitatis odisse: sequens vero est, ut et sanari desideret, et a quo sananda sit noverit. Quae curationem ipsius sic praecedunt, ut ei ab illo, qui aegram sanaturus est, inserantur: ne, cum ei nullo modo haec frustra inesse possint, merito videatur salvata, non gratia. 12. Deinde adjicis (Cap. 9): Ut autem evidentius clareat, etiam per naturae bonum, quod beneficio Creatoris indultum est, nonnunquam bonarum voluntatum prodire principia, quae tamen, nisi a Deo dirigantur, ad consummationem virtutum pervenire non possunt, Apostolus testis est, dicens, « Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio » (Rom. VII, 18). Falso ergo secundum hanc definitionem ante dixisti, Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis. Sed hoc nullo modo ex aliqua parte potest esse falsum: cui nequaquam inferri contraria debuerunt, ut quod recte professus es ex gratia incipere, id postea confirmares per naturae bonum et per liberum arbitrium nos habere. Dixit quidem beatus Apostolus, Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio: sed idem dixit, Non quia idonei sumus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis ipsis, sed sufficientia nostra ex Deo est (II Cor. III, 5); et idem dixit, Deus est enim, qui operatur in vobis et velle et operari, pro bona voluntate (Philipp. II, 13). Non ergo Apostolus sibi contrarius est. Sed cum donatum nobis fuerit bonum velle, non statim invenimus et facere, nisi petentibus, quaerentibus, atque pulsantibus, qui dedit desiderium, praestet effectum. Vox ista dicentis, Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio; vocati est, et jam sub gratia constituti, qui condelectatur quidem legi Dei secundum interiorem hominem, sed videt aliam legem in membris suis, repugnantem legi mentis suae, et captivantem se in lege peccati (Rom. VII, 18, 22, 23): et quamvis acceperit scientiam recte volendi, virtutem tamen in se non invenit eorum quae optat operandi; donec pro bona voluntate quam sumpsit, virtutum mereatur facultatem invenire quam quaerit.
CAPUT V. 13. Post haec ponis plurima testimonia, quibus nunc validum, nunc infirmum liberum arbitrium demonstretur: quasi quidam sint, qui propriis viribus impleant, quod alii facere nisi Deo adjuvante non possunt; aut ob aliud homo accipiat praeceptum, nisi ut divinum quaerat auxilium. Concludis ergo, et dicis: Et ita sunt haec quodammodo indiscrete permixta atque confusa, ut quid ex quo pendeat, inter multos magna quaestione volvatur: id est, utrum, quia initium bonae voluntatis praebuerimus, misereatur nostri Deus; an quia Deus misereatur, consequamur bonae voluntatis initium. Multi enim singula haec credentes, ac justo amplius asserentes, variis sibique contrariis sunt erroribus involuti (Cap. 11). Ecce, ut tibi videtur, quae erant permixta, discreta sunt; et quae explicari non poterant, absoluta. Duos enim esse sibi contrarios definis errores, quibus qui inter liberum arbitrium et gratiam quid tenendum sit nesciunt, implicentur. Et in uno constituis eos qui dicunt, ideo nostri misereri Deum, quia ex nobis praebita sint bonae initia voluntatis; significans sine dubio Pelagiani dogmatis sectatores, qui dicunt gratiam Dei secundum merita nostra dari: in alio autem illos ponis, qui dicunt, ex misericordia Dei bonarum voluntatum prodire principia, eos intelligi volens, qui inimicos gratiae debellarunt. Si ergo error est, initia bonae voluntatis non adjuto divinitus homini adscribere, et error est confiteri quoniam praeparatur voluntas a Domino; quo dirigendi sumus, ut utrumque vitemus? 14. Si utrumque, inquis, sequamur, nos nulli errori acquiescimus. Tu nos subdis duobus, et geminas, sicut intelligis, pravitates dividendo damnas, miscendo justificas. Hac lege, hac regula poteris praedicare, quod tam errent qui dicunt, semper esse fallendum, quam qui definiunt, nunquam esse fallendum: sed ut in neutro peccatur, utrumque sectandum; quia nec semper declinanda falsitas, nec semper negligenda sit veritas. Fallit te prorsus opinio tua: de duobus malis unum fieri bonum non potest: unam virtutem duo vitia non gignunt: unum verum duo falsa non faciunt. Quae enim merito paria sunt, non minuuntur coeundo, sed crescunt. Non itaque oportuit eos, qui bonarum voluntatum initia ex Dei asserunt inspiratione generari, ea sententia reprehendi, qua arguuntur, qui ad haec liberum arbitrium putant sibi sine ope gratiae posse sufficere. Harum enim definitionum una ab Ecclesia expugnata est, alia defensa: nec eis ullo modo hujus novi foederis congruit pactum, quo catholica fit corruptior, quam Pelagiana correctior. 15. Multi, inquis, singula haec credentes, ac justo amplius asserentes, variis sibique contrariis sunt erroribus involuti. Placet igitur tibi, cum haereticis Catholicos, cum victis damnare victores; et eos erroris nota adurere, qui errorem ab Ecclesia depulerunt? Secundum tuam quippe censuram, qua sanctarum et fidelium voluntatum non in omnibus hominibus ex Deo vis esse principium (quasi multum gratiae tribuas, si hoc eam in quorumdam operari mentibus acquiescas), erravit beatus papa Innocentius et Petri Sede dignissimus, qui cum de istis loqueretur, qui in libero arbitrio gloriantur: Nam quid, inquit, nos de eorum posthac rectum mentibus aestimemus, qui sibi se putant debere quod boni sunt? Et iterum, cum de primi hominis scriberet lapsu: Liberum enim, inquit, arbitrium olim ille perpessus, dum suis inconsultius utitur bonis, cadens in praevaricationis profunda demersus, nihil quemadmodum exinde surgere posset, invenit, suaque in aeternum libertate deceptus, hujus ruinae latuisset oppressu, nisi eum post Christi pro sua gratia relevasset adventus (Epist. 181 inter Augustinianas, n. 7). Erraverunt orientales episcopi, in quorum judicio Pelagius, eos qui dicunt gratiam Dei secundum merita nostra dari, ut catholicus posset videri, anathematizare compulsus est. Erraverunt Africana episcoporum concilia, quae decretis suis constituerunt (Carthaginense consilium, canone 4 seu 5), Utrumque Dei donum esse, et scire quid facere debeamus, et diligere ut faciamus; ut aedificante charitate, scientia non possit inflare: quia sicut de Deo scriptum est. « Ille est qui docet hominem scientiam » (Psal. XCIII, 10); ita scriptum est, « Charitas ex Deo est » (I Joan. IV, 7). Erraverunt ducenti quatuordecim sacerdotes, qui in epistola, quam suis constitutionibus praetulerunt, ita ad apostolicae Sedis antistitem beatum Zosimum sunt locuti: Constituimus, in Pelagium atque Coelestium per venerabilem episcopum Innocentium de beatissimi apostoli Petri Sede prolatam manere sententiam, donec apertissima confessione fateantur, gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum, non solum ad cognoscendam, verum etiam ad faciendam justitiam, nos per actus singulos adjuvari; ita ut sine illa nihil verae sanctaeque pietatis habere, cogitare, dicere, agere valeamus. Erravit sacrosancta beati Petri Sedes, quae ad universum orbem papae Zosimi ore sic loquitur: Nos tamen instinctu Dei (omnia enim bona ad auctorem suum referenda sunt, unde nascuntur), ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus. Erraverunt Afri episcopi ad eumdem papam Zosimum rescribentes, eumque in sententiae suae hujus salubritate laudantes, cum aiunt: Illud vero, quod in litteris tuis, quas ad universas provincias curasti esse mittendas, posuisti, dicens. Nos tamen instinctu Dei (omnia enim bona ad auctorem suum referenda sunt, unde nascuntur), ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus; sic accepimus dictum, ut illos qui contra Dei adjutorium extollunt humani arbitrii libertatem, districto gladio veritatis, velut cursim transiens, amputares. Quid enim tam libero fecisti arbitrio, quam quod universa in nostrae humilitatis conscientiam retulisti? Et tamen instinctu Dei factum esse, fideliter sapienterque vidisti, veraciter fidenterque dixisti. Ideo utique, quoniam praeparatur voluntas a Domino, et ut boni aliquid agant, paternis inspirationibus suorum ipse tangit corda filiorum. Quotquot enim Spiritu Dei aguntur, hi filii sunt Dei (Rom. VIII, 14). Ut nec nostrum deesse sentiamus arbitrium, et in bonis quibusque voluntatis humanae singulis motibus, magis illius valere non dubitemus auxilium. Videsne regulas tuas invictarum constitutionum soliditate confractas, et in fidei structura pravas ruinosasque juncturas, velut Jerichontinos muros ad sacerdotalium tubarum ruisse concentum (Josue VI, 20)?
CAPUT VI. 16. Cum enim de sanctarum origine voluntatum, et fidei charitatisque principiis, inter nostros et Pelagianos quaestio versaretur, non ancipiti victoria, nec dubio diremptum est fine certamen; ut adhuc nobis de nequissima hujus foederis tui pace tractandum sit. Prostrata est inimica acies, bellum confectum est, victores sumus per illum qui fecit potentiam in brachio suo, qui dissipavit superbos mente cordis ipsorum; deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles, esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes (Luc. I, 51-53): per illum qui faciens misericordiam cum patribus nostris, memor fuit testamenti sancti sui, et jurisjurandi quod juravit ad Abraham patrem nostrum, daturum se nobis, ut sine timore de manu inimicorum liberati, serviamus illi in sanctitate et justitia in conspectu ejus omnibus diebus nostris (Ibid., 72-75): per illum qui dedit nobis victoriam per Jesum Christum Dominum nostrum (I Cor. XV, 57): per illum a quo non spiritum hujus mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis (Id. II, 12). Quid de elisarum argumentationum ratiunculis fracta studes arma colligere? Quid cineres exstincti dogmatis refovendo, deficientis fumi nidorem in redivivam dammam conaris accendere? Non est periculum liberi arbitrii ex gratia Dei, nec voluntas aufertur, cum in ipsa bene velle generatur. Nam si ideo non putanda est nostra, quia formatur, regitur, ordinatur, imbuitur; spoliantur libertate filii Dei, qui aguntur Spiritu Dei; perdunt vigorem rationalis animi et omni voluntariae devotionis laude privantur, quibus datur Spiritus sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae ac pietatis, et timoris Domini (Isai. XI, 2, 3). Prorsus qui his reformationibus se non putant indigere, de veteris morbi consuetudine in phrenesim transierunt; respuunt remedium, clamant, insaniunt, reluctantur. Sed si promissionis sunt filii, quiescent, et sanabuntur.
CAPUT VII. 17. Sed jam videamus quid inferat sobrietas disputantis: qui ut vitium vitio pelleret, et errorem errore curaret, contrarias sibi definitiones nova arte confudit; utque hoc compositionis suae poculum securis auditoribus propinaret, exemplis voluit colorare quod miscuit. Ait enim: Si enim dixerimus, nostrum esse bonae principium voluntatis; quid fuit in persecutore Paulo, quid in publicano Matthaeo: quorum unus cruori ac suppliciis innocentum, alius violentiis ac rapinis publicis incubans attrahitur ad salutem? Sin vero gratia Dei semper inspirari bonae voluntatis principia dixerimus; quid de Zacchaei fide, quid de illius in cruce latronis pietate dicimus: qui desiderio suo vim quamdam regnis coelestibus inferentes, specialia vocationis monita praevenerunt (Cap. 11). 18. Per istam ergo bonorum principiorum dissimilitudinem probare nititur, hoc posse quosdam per liberum arbitrium sine adjutorio Dei, quod quidam nisi Deo cooperante non possint: et hoc vult de quorumdam tardiore obedientia et quorumdam sequaciore consensu intelligi. Quasi ubi dura infidelitas Deo subditur, et Evangelio, quod diu impugnavit, repente succumbit, ibi mutationem hominis dextera operetur Excelsi (Psal. LXXVI, 11): ubi autem tranquillam cohortationem solumve rumorem sine haesitatione diffidentiae docilis auditor amplectitur, bonum talis conversionis humanae sit tantummodo voluntatis. Quasi vero potentia Dei eos tantum ad Filium trahat, quos aut voce increpaverit, aut poena obtriverit, aut terrore tremefecerit, illorum autem mentibus nihil suae virtutis admoveat, qui ad promissiones Redemptoris sui spe alacri et avido desiderio cucurrerunt. Sed Veritas dicit, Nemo venit ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum (Joan. VI, 44). Si ergo nemo venit, nisi attractus; omnes qui quocumque modo veniunt, attrahuntur. Trahit itaque ad Deum contemplatio elementorum, omniumque quae in eis sunt, ordinatissima pulchritudo. Invisibilia enim ejus, a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur (Rom. I, 20). Trahunt rerum gestarum relatores; animum audientis inflammant narrantes laudes Domini et virtutes ejus, et mirabilia ejus quae fecit (Psal. LXXVII, 4). Trahit timor: Principium enim sapientiae, timor Domini (Prov. I, 7). Trahit laetitia: quoniam, Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi, In domum Domini ibimus (Psal. CXXI, 1). Trahit desiderium: quoniam, Concupiscit et deficit anima in atria Domini (Psal. LXXXIII, 3). Trahunt delectationes Quam dulcia enim faucibus meis eloquia tua! super mel et favum ori meo (Psal. CXVIII, 103). Et quis perspicere aut enarrare possit, per quos affectus visitatio Dei animum ducat humanum, ut quae fugiebat sequatur; quae oderat, diligat; quae fastidiebat, esuriat: ac subito commutatione mirabili, quae clausa ei fuerant, fiant aperta; quae onerosa, sint levia; quae amara, sint dulcia; quae obscura, sint lucida? Haec autem omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult (I Cor. XII, 11). Quoniam Deus qui dixit de tenebris lumen splendescere, illuxit in cordibus nostris, ad illuminationem scientiae claritatis Dei, in facie Christi Jesu (II Cor. IV, 6): id est, in manifestatione Filii sui, qui est in gloria Patris . 19. Qui ergo illuxit in corde Matthaei publicani, et Pauli tunc Ecclesiam persequentis, ipse et in corde Zacchaei, et in corde crucifixi cum Domino latronis illuxit: nisi forte otiosa Domini vox fuit, cum Zacchaeum, qui quaerebat videre Jesum quis esset, compellare dignatus est, dicens: Zacchaee, festina, descende; quoniam hodie in domo tua me oportet manere; et non sibi praeparavit ejus animum, cujus elegit hospitium. Denique cum murmurarent omnes, cur ad virum peccatorem introisset hospitari; et Zacchaeus jam poenitentiam agens, dimidio bonorum suorum in pauperes erogato, redditurum se in quadruplum fraudata promitteret, Dominus ait: Hodie salus huic domui facta est, quia et hic est filius Abrahae. Et ne lateret causa hujus salutis, adjecit: Venit autem Filius hominis salvum facere et quaerere quod perierat (Luc. XIX, 2-10). Ut quem agnoscebamus salvum factum, sciremus a quarente praeventum. In latronis quoque justificatione, etiamsi nulla operantis gratiae intelligerentur indicia, nonne cum omnibus credentibus etiam ipsum acciperemus attractum, dicente Domino, Omnia mihi tradita sunt a Patre meo (Id. X, 22): et, Cum exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me (Joan. XII, 32)? Inter omnia autem, hunc vel traditum esse, vel tractum, etiam ipsius confessio docet: qui cum aliquandiu blasphemasset in Jesum Christum, repente est mutatus, et dixit: Domine, memor esto mei, cum veneris in regnum tuum (Luc. XXIII, 42). Sed unde in uno homine tanta compugnantium vocum sit orta diversitas, instruat nos beatus apostolus Paulus, et dicat: Nemo in Spiritu Dei loquens, dicit anathema Jesu; et nemo potest dicere Dominum Jesum, nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 3). Ut non dubitemus in ejusdem hominis voluntate, et de proprio fuisse quod blasphemavit, et de Spiritu sancto fuisse quod credidit. Frustra igitur disputator iste ad inscrutabilem unius gratiae varietatem argumentum definitionis suae voluit aptare, ut portio justificatorum solius voluntatis suae motibus ad Christum venire credatur; portio autem reluctans trahi, et invita compelli: cum Deus sit qui operatur omnia in omnibus (Ibid., 6), sive alios sic, alios autem sic attrahere velit; ad quem nemo, nisi aliquo modo attrahatur, venit.
CAPUT VIII. 20. Post haec subjecit testimonia sacrae historiae, quibus ostendit, observantiam mandatorum Dei, consummationemque virtutum divinae gratiae deputandam: quod et nos promptissime confitemur. Et commemoratis exemplis de Balaam, quem volentem Israeli maledicere, Deus in benedictionis verba transtulerit (Num. XXIII); et de Abimelech, qui peccare non permissus sit in Rebeccam (Gen. XXVI); et de Joseph a fratribus vendito, quorum malam voluntatem in bonum Deus verterit (Id. XXXVII-L): recurrit ad confirmationem definitionis suae, ut liberum arbitrium, quod gratiae se dicit jungere, a parte quadam humani generis, quantum in ipso est auferat, et in quadam parte constituat, dicens: Haec enim duo, id est, vel gratia, vel liberum arbitrium sibi quidem invicem videntur adversa; sed utraque concordant: et utraque nos pariter debere suscipere, pietatis ratione colligimus; ne unum horum homini subtrahentes, ecclesiasticae fidei regulam excessisse videamur (Cap. 11). 21. Ecclesiasticae fidei regula est praedicante Apostolo: Nemo potest dicere Dominum Jesum Christum, nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 3). Ecclesiastica regula est: Quid autem habes, quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (Id. IV, 7)? Ecclesiastica regula est: Gratia Dei sum id quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit, sed plus omnibus illis laboravi; non autem ego, sed gratia Dei mecum (Id. XV, 10); et, Misericordiam consecutus sum, ut fidelis essem (Id. VII, 25). Ecclesiastica regula est: Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus, ut sublimitas virtutis sit Dei, et non ex nobis (II Cor. IV, 7). Ecclesiastica regula est: Gratia salvati estis per fidem, et hoc non ex vobis; Dei enim donum est; non ex operibus, ne forte quis extollatur (Ephes. II, 8, 9). Ecclesiastica regula est: In nullo terreamini ab adversariis; quae est illis causa perditionis, vobis autem salutis; et hoc a Deo: quia vobis donatum est pro Christo, non solum ut in eum credatis, sed etiam ut patiamini pro eo (Philipp. I, 28). Ecclesiastica regula est: Cum timore et tremore vestram ipsorum salutem operamini; Deus enim est qui operatur in nobis et velle et operari; pro bona voluntate (Id. II, 12). Ecclesiastica regula est: Non quia idonei sumus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est (II Cor. III, 5). Hanc regulam firmat Dominus dicens, Nemo potest venire ad me, nisi datum fuerit ei a Patre meo: et, Omne quod dat mihi Pater, venit ad me (Joan. VI, 66, 37): et, Sine me nihil potestis facere: et, Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Id. XV, 5, 16): et, Nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare (Matth. XI, 27): et, Sicut Pater vivificat mortuos, ita et Filius quos vult vivificat (Joan. V, 21): et, Beatus es, Simon Bar-Jona, quoniam caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in coelis est (Matth. XVI, 17). 22. Hac regula nulli hominum aufertur voluntas: quia virtus gratiae non hoc in voluntatibus operatur ut non sint, sed ut ex malis bonae, et ex infidelibus sint fideles; et quae in semetipsis erant tenebrae, lux efficiantur in Domino: quod mortuum erat, vivificatur; quod jacebat, erigitur; quod perierat, invenitur. Hoc in omnibus prorsus hominibus, qui eruuntur de potestate tenebrarum, et transferuntur in regnum Filii dilectionis Dei, sine cujusquam exceptione personae, agere credimus gratiam Salvatoris. Quia, sicut hic idem probabiliter, sed non stabiliter definivit, dicimus atque defendimus: Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem corum quae recte cupimus, tribuit peragendi. Omne enim datum bonum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 17); qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur et consummat in nobis. In qua sententia si auctor ipsius permaneret, ecclesiasticam regulam non excederet; neque simul et libero arbitrio infensus, et gratiae Dei esset ingratus: quorum duorum dum unum in Paulo et Matthaeo, aliud in Zacchaeo et latrone dicit operatum, non intelligit in illis se liberum arbitrium, in istis gratiam sustulisse.
CAPUT IX. 23. Deinde adjecit: Nam cum viderit nos ad bonum velle flectere, occurrit, dirigit, atque confortat. « Ad vocem » enim « clamoris tui statim ut audierit, respondebit tibi » (Isai. XXX, 19); et, « Invoca me, » inquit, « in die tribulationis tuae, et eripiam te, et glorificabis me » (Psal. XLIX, 15). Quis non videat, quod haec doctrina meritum libero assignat arbitrio, quo praeveniatur gratia, quae ei famuletur reddens debitum, non conferens donum? Quae definitio in episcoporum Palaestinae synodo, etiam Pelagio anathematizante, damnata est. In eo enim qui bonum incipit velle, et cupit ab iniquitate atque errore discedere, gratiam Dei hoc ipsum profitemur operari. Quoniam a Domino gressus hominis diriguntur, et viam ejus volet (Psal. XXXVI, 23); et, Omnis vir videtur sibi justus; Dirigit autem corda Dominus (Prov. XXI, 2); et, A Domino diriguntur gressus viri; mortalis autem quomodo intelligit vias suas (Id. XX, 24)? et quod ait Apostolus, Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timorem; sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus, Abba, Pater (Rom. VIII, 15). 24. Post haec sequitur, et dicit: Nec enim talem Deus hominem fecisse credendus est, qui nec velit unquam, nec possit bonum. Alioquin nec liberum ei permisit arbitrium, si ei tantummodo malum ut velit et possit, bonum vero nec velle nec posse concessit. Et quomodo stabit illa Domini post praevaricationem primi hominis lata sententia, « Ecce Adam factus est sicut unus ex nobis, sciens bonum et malum » (Gen. III, 22)? Non enim talis ante fuisse putandus est, qui boni esset prorsus ignarus. Alioquin velut quoddam irrationabile atque insensatum animal eum fatendum est fuisse formatum: quod satis absurdum, atque a catholica fide omnimodis alienum est. Quin imo secundum sententiam sapientissimi Salomonis, « fecit Deus hominem rectum » (Eccle. VII, 30); id est, ut tantum boni scientia jugiter frueretur: sed ipsi quaesierunt cogitationes multas. « Facti enim sunt, » ut dictum est, « scientes bonum et malum. » Concepit ergo Adam post praevaricationem, quam non habuerat, scientiam mali; boni vero, quam acceperat, scientiam non amisit (Cap. 12). 25. Rectum atque omni vitio carentem creatum esse primum hominem, in quo omnium hominum concreata natura est, dubitare fas non est; eumque tale accepisse liberum arbitrium, ut si auxiliantem sibi Deum non desereret, posset in bonis quae naturaliter acceperat perseverare quia vellet; et merito voluntariae perseverantiae in eam beatitudinem pervenire, ut nec vellet decidere in deteriora, nec posset. Sed ipso libero arbitrio, quo quamdiu voluit bonus mansit, a proposita sibi lege discessit; nec denuntiatae sibi mortis supplicium formidavit, deserens Deum, et sequens diabolum, rebellis Domino servatori, et inimico obediens peremptori. Fuit ergo Adam, et in illo fuimus omnes; periit Adam, et in illo perierunt omnes (Ambrosius, lib. 7 in Luc. XV). Quod ita non falso dixit beatus Ambrosius, sicut non falso etiam ipsa Veritas ait, Venit Filius hominis quaerere et salvare quod perierat (Luc. XIX, 10). Naturae enim humanae, in illa universalis praevaricationis ruina, nec substantia erepta est, nec voluntas; sed lumen decusque virtutum, quibus fraude invidentis exuta est. Perditis autem per quae ad aeternam atque inamissibilem corporis animique incorruptionem poterat pervenire, quid ei remansit, nisi quod ad temporalem pertinet vitam, quae tota est damnationis et poenae? Propter quod natos in Adam renasci oportet in Christo; ne in illa quis inveniatur generatione, quae periit. Nam si posteri Adae in illis virtutibus naturaliter agerent, in quibus Adam fuit ante peccatum: non essent natura filii irae (Ephes. II, 3); non essent tenebrae (Id. V, 8), nec sub potestate tenebrarum (Coloss. I, 13): Salvatoris denique gratia non egerent; quia non frustra boni essent, nec justitiae praemio fraudarentur, habentes ea bona, quorum amissione primi patres de paradiso exsulare meruerunt. Nunc autem, cum sine Sacramento regenerationis aeternam mortem nemo possit evadere; nonne ex ipsius remedii singularitate apertissime patet, in quam profundum malum totius humani generis natura demersa sit, illius praevaricatione, in quo omnes peccaverunt, et quidquid ille perdidit perdiderunt? Perdidit autem primitus fidem, perdidit continentiam, perdidit charitatem, spoliatus est sapientia et intellectu, caruit consilio et fortitudine, et impie altiora sectando, a veritatis scientia et ab obedientiae pietate dejectus est: nec ipso saltem timore sibi reliquo, ut ab interdictis vel metu caveret poenae, qui non abstineret amore justitiae. Liberum ergo arbitrium, id est, rei sibi placitae spontaneus appetitus, ubi usum bonorum quae acceperat fastidivit, et vilescentibus sibi felicitatis suae praesidiis insanam cupiditatem ad experientiam praevaricationis intendit, bibit omnium vitiorum venenum, et totam naturam hominis intemperantiae suae ebrietate madefecit. Inde, priusquam edendo carnem Filii hominis et bibendo sanguinem ejus lethalem digerat cruditatem, labat memoria, errat judicio, nutat incessu; neque ullo modo idoneus est ad illud bonum eligendum et concupiscendum, quo se sponte privavit: quia non sicut potuit Deo non impellente corruere, ita potest Deo non erigente consurgere. 26. Non igitur recte dictum est: Nec enim talem Deus hominem fecisse credendus est, qui nec velit unquam, nec possit bonum. Quasi nos istam hominis debilitatem a Creatore dicamus conditam, et non peccati merito ab homine contractam. Qui ergo putat consequens esse, ut si liberum arbitrium obcaecatum esse dicatur, obcaecatio ipsa ad naturae referatur auctorem; vult persuadere, quod tam sanum sit in Adae posteris liberum arbitrium, quam in Adam fuit ante peccatum: quod satis alienum a catholica fide ducimus. Quid enim peccato laesum est, si id laesum non est, unde peccatum est? Nisi forte dicatur in Adae posteros poenam transisse, non culpam: quod omnino falsum dicitur, et ob hoc forte non dicitur. Nimis enim impium est, hoc de Dei sentire justitia, quod a praevaricatione liberos cum reis voluerit esse damnatos. Patet ergo culpa ubi non latet poena, et societas peccati convincitur de communione supplicii; ut quod est humanae miseriae, non de institutione Creatoris, sed de retributione sit judicis. 27. Illud etiam inepte positum est, et contra sensum omnium tractatorum, quod ad probandam liberi arbitrii incolumitatem connexuit, dicens: Et quo modo stabit illa Domini post praevaricationem primi hominis lata sententia, « Ecce Adam factus est sicut unus ex nobis, sciens bonum et malum? » Quasi diabolus Adae vera promiserit, et Adam transgrediendo mandatum Dei profecerit in similitudinem Dei, et hoc ei fuisse collatum pronuntiaverit Deus: cum in his verbis significatum sit potius quid non fuerit assecutus, qui superbiae ingressus viam, quod habebat amisit, dum quod non acceperat concupivit. Non minus autem in ipsa hujus sensus conclusione peccatum est, dum dicitur: Concepit ergo Adam post praevaricationem, quam non habuerat, scientiam mali; boni vero, quam acceperat, scientiam non amisit. Scientiam boni Adam tunc habebat, quando bonum sanctumque mandatum Dei fideli corde servabat, et erat justus manens in imagine Creatoris sui, legisque ejus non obliviscens. Postquam autem se, hoc est imaginem et templum Dei, deceptori suo vendidit, perdidit boni scientiam, quia perdidit bonam conscientiam. Justitiam enim iniquitas depulit, humilitatem superbia destruxit, continentiam concupiscentia elisit, infidelitas rapuit fidem, captivitas abstulit libertatem: nec potuit ulla illic portio residere virtutum, quo tanta irruperat turba vitiorum. Nemo enim potest duobus dominis servire (Luc. XVI, 13): et, Qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII, 34): et, A quo quis superatus est ei et servus addictus est (II Petr. II, 19). Nemo autem servit, nisi cum aliqua libertate; et nemo liber est, nisi cum aliqua servitute: dicente Apostolo, Cum enim servi essetis peccati, liberi fuistis justitiae. Quem ergo fructum habuistis tunc, in quibus nunc erubescitis? nam finis illorum mors est. Nunc vero liberati a peccato, servi autem facti Dei, habetis fructum in sanctificatione, finem vero vitam aeternam (Rom. VI, 20 22). Qui itaque servit diabolo, liber est Deo: qui autem liberatus servit Deo, liber est diabolo. Ut appareat malam libertatem potuisse haberi ex humanae voluntatis defectu: bonam autem libertatem non potuisse recipi sine liberatoris auxilio.
CAPUT X. 28. Sed ne haec primi hominis calamitas in progeniem ejus transisse videatur; quam integro sit omnium hominum natura judicio, exemplo gentium probaturus hic doctor addit, et dicit (Cap. 13): Denique non amisisse genus humanum post praevaricationem Adae scientiam boni, etiam Apostoli sententia evidentissime declaratur, qui dicit: « Cum enim gentes quae legem non habent, naturaliter quae legis sunt faciunt; hi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium reddente eis conscientia ipsorum, et inter se invicem cogitationibus accusantibus, aut etiam defendentibus, in die quo judicabit Deus occulta hominum » (Rom. II, 14, 15). 29. Si de his Apostolus loquitur, qui ex praeputio sunt vocati, et cum essent longe, facti sunt prope (Ephes. II, 13), credentes in eum, qui quorum aliquando non misertus est, nunc autem miseretur (I Petr. II, 10), et justificans circumcisionem ex fide, et praeputium per fidem (Rom. III, 30), duos condidit in semetipso, destructoque pariete inimicitiae Judaeorum et Gentium, in uno novo homine fecit pacem (Ephes. II, 14-17); concludens omnia in incredulitate, ut promissio ex fide Jesu Christi daretur credentibus (Galat. III, 22): si, inquam, de his Apostolus loquitur, in quorum cordibus Deus digito suo, id est, Spiritu sancto scribit novum Testamentum, ut legis plenitudinem et opera charitatis naturaliter exsequantur, reformata scilicet renovataque natura: quid hinc superbissimi sensus novitas adjuvatur, cum reconciliatio inimicorum non possit nisi gratiae Mediatoris adscribi? Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei, justificati gratis per gratiam ipsius (Rom. III, 23, 24). Ergo gratia gloria Dei est, non meritum liberati. Quis enim prior dedit ei, ut retribueretur illi (Id. XI, 35)? Nihil boni operis ex mortuis, nihil justitiae procedit ex impiis: omnis ipsorum salus gratuita est; et ideo gloria Dei est, ut qui gloriatur, in illo cujus gloria eguit, glorietur. 30. Sin autem (quod magis vult hic disputator intelligi) de illis ista dicuntur, qui alieni a gratia christiana, quaedam ad similitudinem legalium mandatorum proprio judicio sanciebant, intelligentes mores civitatum concordiamque populorum non posse aliter contineri, nisi et recte factis praemia, et peccatis poenae decernerentur; sicut dictum est ab ipsa Sapientia Deo, Ego ex ore Altissimi prodivi, et in omni gente primatum tenui; requiem quaesivi in Jacob, et inveni: (Eccli. XXIV, 5-11): ergo quis ambigat, hanc sapientiam humano generi ad temporalis vitae utilitatem, ex naturae a Deo conditae superesse reliquiis? Si enim nec ad ista terrena ordinanda rationalis animi vigeret ingenium, non vitiata esset, sed exstincta natura. Quae tamen etiamsi excellentissimis artibus, et cunctis mortalium eruditionum polleat disciplinis, justificari ex se non potest: quia bonis suis male utitur, in quibus sine cultu veri Dei impietatis immunditiaeque convincitur, et unde se defendi aestimat, accusatur. Cum ergo Apostolus definiat, quod ex operibus legis non justificatur omnis caro (Rom. III, 20); et quoniam in Christo Jesu neque circumcisio, neque praeputium valeat aliquid, sed nova creatura (Galat. VI, 15): quid iste impiam infidelium libertatem naturalibus instruit bonis, et propriis vult justificare principiis? Quid ad renovationem lacessitae vetustatis idoneam definit praevaricatricis scientiae nuditatem? Quasi ista scientia vel ex naturae opibus residua consecuta, vel ex legalis doctrinae eruditione quaesita, possit sui perceptione praestare, ut quod faciendum noverimus, etiam facere diligamus: aut ullus sit bonae voluntatis motus, nisi quem creavit diffusae per Spiritum sanctum charitatis afflatus. Sine fide enim impossibile est placere (Hebr. XI, 6): et, Omne quod non est ex fide, peccatum est (Rom. XIV, 23): et, In Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque praeputium; sed fides quae per dilectionem operatur (Galat. V, 6).
CAPUT XI. 31. Post haec, in conclusione testimoniorum, quibus probare voluit quod hi qui per increpationem propheticam surdi appellantur et caeci, possint ex facultate naturae et aures suas aperire ad audiendum, et oculos suos ad videndum (quasi non de iisdem dicat Dominus, Dabo eis cor atiud, et spiritum novum dabo eis; et evellam cor lapideum de carne eorum, et dabo eis cor carneum; ut in praeceptis meis ambulent, et justificationes meas observent, et faciant eas [Ezech. XI, 19, 20, et XXXVI, 26, 27] ), addit, et dicit: « Denique ut possibilitatem boni eis inesse significaret, increpans Pharisaeos: Quid autem, inquit, etiam ex vobismetipsis non judicatis quod bonum est (Luc. XII, 57)? Quod utique non eis dixisset, nisi eos judicio naturali quod aequum est scisset posse discernere. » Jam non solum voluntatem boni, sed etiam possibilitatem libero adscribit arbitrio: tanquam ideo ab eis exigatur intelligentia, ideo justitia reposcatur, quia possint haec sine Dei donis de naturae proferre bonis. Imperantur autem ista homini, ut ex ipso praecepto, quo ei hoc quod accepit indicitur, agnoscat se ipsum id suo vitio perdidisse: et non ideo iniquam esse exactionem, quia ad reddendum quod debet idoneus non est; sed a littera occidente confugiat ad spiritum vivificantem, et facultatem quam non invenit in natura, quaerat ex gratia. Quod si facit, magna est misericordia Dei: si non facit, justa est poenapeccati. 32. Denique ad plenitudinem praemissae disputationis, regulari sententia pronuntiat, dicens: « Unde cavendum nobis est, ne ita ad Deum omnia sanctorum merita referamus, ut nihil nisi id quod malum atque perversum est, humanae adscribamus naturae » (Cap. 12). Quid evidentius, quid expressius secundum Pelagii Coelestiique commentum ab ullo eorum discipulo potuit definiri? Illi dicunt, « Gratiam Dei secundum merita nostra dari; » et iidem dicunt, « Gratiam Dei non ad singulos actus dari: » hic intra unam sententiam blasphemiam utramque conclusit, dicens: « Cavendum nobis esse, ne ita ad Deum omnia sanctorum merita referamus, ut nihil nisi quod malum atque perversum est, humanae adscribamus naturae. » Vult ergo esse multa propria hominum merita, quae non sint gratiae largitate collata, quibus ad augendas naturales divitias quaedam desursum munera debeantur. Vult nos gratiam Dei non ad singulos actus accipere: ac perinde non pro omni opere bono semper orare. Atque ita consequens erit ut in Dei muneribus nullum meritum esse credendum sit; quandoquidem sine merito sit, quem Deus semper in omnibus adjuverit: aut si etiam in his quae Deus tribuit, aliqua merita collocantur, constet etiam ipsa propria acquiri facultate potuisse; et ideo in aliquibus oporteat nos adjuvari, ut possibilius fiat per gratiam, quod non erat impossibile per naturam. Ecce jam in ista paucorum brevitate verborum, non duarum tantum, sed multarum impietatum numerosa connexio est: quae si scrupulosioris diligentiae discretione tractetur, in nullo a damnati erroris catena absoluta monstrabitur.
CAPUT XII. 33. Sed ne suspicionibus agere videamur, et latebras sensuum ultra verba rimari, quid accrescat cognitis, doceant quae sequuntur. Qui ergo inter principia disputationis suae dixerat, « Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus, tribuit peragendi; » nunc volens probare, quod religiosae cogitationes et sancta consilia nulla Dei inspiratione concepta de naturali possint prodire sapientia, ponit verba Salomonis, dicentis: Voluitque David pater meus aedificare domum nomini Domini Dei Israel: et ait Dominus ad David patrem meum, Quod cogitasti in corde tuo, aedificare domum nomini meo, bene fecisti, hoc ipsum mente pertractans; verumtamen non tu aedificabis domum nomini meo » (III Reg. VIII, 17-19). Deinde ut ostendat, quomodo hoc intelligendum sit, infert ipse tractator: « Haec ergo cogitatio, atque iste tractatus regis David, utrumne bonus et ex Deo, an malus et ab homine fuisse dicendus est? Si enim bona et ex Deo fuit illa cogitatio, cur ab eo a quo inspirata est, eidem negatur effectus? si autem mala, et ex homine fuit, cur laudatur a Domino? Restat ergo ut et bona, et ex homine fuisse credatur. In quem modum etiam nostras quotidie cogitationes possumus judicare: neque enim aut soli David bonum ex semetipso cogitare concessum est, aut nobis ne quid boni unquam sapere aut cogitare possimus naturaliter, denegatur » (Cap. 12). 34. Nullo modo hoc testimonio atque argumento probari potest, quod piae cogitationes ex solo libero arbitrio, et non ex Dei inspiratione nascantur. Non enim ideo voluntas David, quae utique bona erat, non ex Deo fuisse credenda est, quia templum sibi Dominus non ab eo aedificari, sed a filio ipsius voluit. Quaerendum ergo est, de quo spiritu processerit affectus istius voluntatis; nempe de illo Dei, in quo dicebat, Si introiero in tabernaculum domus meae, si ascendero in lectum stratus mei; si dedero somnum oculis meis, aut palpebris meis dormitationem, aut requiem temporibus meis, donec inveniam locum Domino, tabernaculum Deo Jacob (Psal. CXXXI, 3-5). Quod cum Propheta concupisceret, non ignorabat verum illud perfectumque templum ab illo esse condendum, qui cum esset Filius Dei, factus est etiam filius David; quique cum videret templum a Salomone constructum, dicebat, Solvite templum hoc, et in triduo suscitabo illud. Dicebat autem de templo corporis sui (Joan. II, 19, 21). Ut ergo hoc templum praefiguraretur, quod in Christo et in Ecclesia disponebatur, merito ad instructionem ejus non David eligitur, sed filius David: ut per filium hominis significaretur Filius Dei et hominis; et per templum dissolubile indicaretur tabernaculum incorruptibile; ad cujus condendam imaginem et voluntas David probata est, et opus in eum translatum est, cujus persona magis eidem imagini congruebat. Atque ita et ex Deo erat hoc velle David, et ex Deo erat hoc facere Salomonem. 35. Quod ut exemplis magis elucescat, requiramus ubi fieri Deus noluerit, quod homines facere Deo volente voluerunt. Dominus Apostolis praecepit, dicens, Euntes ite, et docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis (Matth. XXVIII, 19, 20). Quod cum Apostoli audirent, sine dubio non verba nuda per corporales sonos exterioribus tantum auribus acceperunt, sed virtute viventis Verbi accensa est in cordibus eorum inexstinguibilis flamma charitatis, qua ardentissime vellent Evangelium Christi omnibus gentibus praedicare. Sed cum vetiti sunt loqui verbum in Asia, et cum tentarent ire in Bithyniam, prohibiti sunt ab Spiritu Jesu (Act. XVI, 6 et 7); numquid non ex Deo hanc voluntatem habebant, quod etiam istorum optabant ad fidem corda convertere, quos occulto judicio Deus Evangelium tunc nolebat audire? Aut quod Ecclesia quotidie pro inimicis suis orat, id est, pro his qui necdum Deo crediderunt, numquid non ex Spiritu Dei facit? Quis hoc dixerit, nisi qui hoc non facit, aut qui putat fidem non esse Dei donum? Et tamen quod pro omnibus petitur, non pro omnibus obtinetur. Nec est iniquitas apud Deum, qui saepe postulata non tribuit, quae postulare donavit. 36. Bonam igitur voluntatem, eam scilicet qua adhaeretur Deo, nec negandum est hominis esse propriam, et confitendum est Deo inspirante conceptam. Nam cum nemo sit bonus, nisi solus Deus (Luc. XVIII, 19); quale erit bonum, quod auctorem non habet bonum? Naturae quippe humanae, cujus creator est Deus, etiam post praevaricationem manet substantia, manet forma, manet vita, et sensus, et ratio, caeteraque corporis atque animi bona, quae etiam malis vitiosisque non desunt: sed non in his habet veri boni perceptionem, quae mortalem vitam honestare possunt, aeternam autem conferre non possunt. Neque enim ignotum est, quantum Graecae scholae, Romana eloquentia et totius mundi inquisitio circa inveniendum summum bonum, acerrimis studiis, excellentissimis ingeniis laborando nihil egerint, nisi ut evanescerent in cogitationibus suis, et obscuraretur cor insipiens eorum (Rom. I, 21), qui ad cognoscendam veritatem semetipsis ducibus utebantur. Si ergo quis de aerumnosis vanitatibus et insaniis fallacibus erubescens, tenebras esse et mortem quidquid pro lumine ac vita amplectebatur intelligit, et ab his se conatur abstrahere; non est ab ipso, quamvis non sine ipso sit ista conversio; nec propria virtute ad principia salutis enititur: sed agit haec occulta et potens gratia Dei, quae remotis terrenarum opinionum et operum mortuorum favillis, torrem obruti cordis exagitat, et desiderio veritatis inflammat; non ut invitum hominem subigat, sed ut subjectionis cupidum faciat; nec ut ignorantem trahat, sed ut intelligentem sequentemque praecedat. Manens enim liberum arbitrium, quod utique cum ipso homine Deus condidit, a vanitatibus et cupiditatibus suis, in quas neglecta Dei lege defluxit, non a se ipso, sed a Creatore mutatur; ut quidquid in eo in melius reficitur, nec sine illo sit qui sanatur, nec nisi ab illo sit qui medetur; cujus sumus nova creatura novumque figmentum, creati in Christo Jesu in operibus bonis, quae praeparavit Deus, ut in illis ambulemus (Ephes. II, 10).
CAPUT XIII. 37. Nunc jam videamus, quo disputantis progrediatur intentio: « Dubitari ergo, » inquit, « non potest, inesse quidem omni animae naturaliter virtutum semina, beneficio Creatoris inserta: sed nisi haec opitulatione Dei fuerint excitata, ad incrementum perfectionis non poterunt pervenire; quia secundum beatum Apostolum, neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat; sed qui incrementum dat Deus (I Cor. III, 7). Adjacere autem homini in quamlibet partem arbitrii libertatem, etiam liber ille qui dicitur Pastoris, apertissime docet, in quo duo angeli unicuique nostrum adhaerere dicuntur, id est bonus ac malus: in hominis vero optione consistere, ut eligat quem sequatur. Et idcirco manet in homine liberum semper arbitrium, quod gratiam Dei possit vel negligere, vel amare » (Cap. 12). Si dubitari non potest, « inesse omni animae naturaliter virtutum semina, beneficio Creatoris inserta: » solus Adam praevaricatus est, et in peccato ejus nemo peccavit (Rom. V, 12); in nullis iniquitatibus concepti sumus, et in nullis nos matres nostrae peperere delictis (Psal. L, 7); non fuimus natura filii irae (Ephes. II, 3), nec fuimus sub potestate tenebrarum (Coloss. I, 13); qui manentibus in nobis naturaliter virtutibus, filii potius nati sumus pacis et lucis. Absit ab animis piorum fallacis doctrinae insidiosa deceptio. Virtutes cum vitiis habitare non possunt. Quae enim participatio, inquit Apostolus, justitiae cum iniquitate? aut quae societas luci ad tenebras (II Cor. VI, 14)? Virtus namque principaliter Deus est: cui non aliud est habere virtutem, quam esse virtutem. Hujus cum participes sumus, habitat Christus in nobis, qui est Dei virtus et Dei sapientia (I Cor. I, 24): habitat fides, spes, charitas, continentia, intellectus, consilium, fortitudo, caeteraeque virtutes. Cum vero ab hoc bono recedimus, omnia nobis e contrario oriuntur ex nobis. Discedente enim pulchritudine, quid succedat nisi deformitas? abeunte sapientia, quid resideat nisi insipientia? non regnante justitia, quid dominetur nisi iniquitas? 38. Virtutum itaque semina, quae beneficio Creatoris inserta sunt, praevaricatione primi parentis eversa sunt; nec haberi queunt, nisi eo restituente qui dederat. Reformabilis enim est natura humana formatori suo, et eorum bonorum quae habuit capax est: ut per mediatorem Dei et hominum hominem Christum Jesum, in eo ipso quod ei remansit, possit recuperare quod perdidit. Remansit autem ei rationalis animus, qui non virtus, sed virtutis habitaculum est. Ex participatione enim sapientiae et justitiae et misericordiae, non sapientia neque justitia neque misericordia, sed sapientes et justi et misericordes sumus. Quae bona, quamvis rationale nostrum vitiis occupatum sit, et praevaricantibus nobis Dei templum spiritus immundus invaserit, possunt tamen rursus in ipsum rationale confluere, per eum qui mundi principem foras mittit (Joan. XII, 31), et ligans fortem, vasa ejus rapit (Marc. III, 27), fugatoque mundi hujus spiritu, dat Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis (I Cor. II, 12). Qui autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus (Rom. VIII, 9). 39. Puto autem istum veri similitudine decipi, et in specie falsarum errare virtutum, dum ea bona, quae non possunt nisi ex Dei munere haberi, etiam in impiorum animis aestimat reperiri; ideo scilicet, quia multi eorum sint justitiae, temperantiae, continentiae, et benevolentiae sectatores: quae omnia non frustra quidem, neque inutiliter habent, multumque ex eis in hac vita honoris et gloriae consequuntur; sed quia in iis studiis non Deo, sed diabolo serviunt, licet habeant temporalem de vana laude mercedem, ad illam tamen beatarum virtutum non pertinent veritatem. Et ita manifestissime patet, in impiorum animis nullam habitare virtutem: sed omnia opera eorum immunda esse atque polluta, habentium sapientiam non spiritualem, sed animalem; non coelestem, sed terrenam; non christianam, sed diabolicam; non a Patre luminum, sed a principe tenebrarum: dum et ipsa quae non haberent nisi dante Deo, subdunt ei qui primus recessit a Deo. 40. Qui ergo dicit, « sine ullo opere gratiae naturaliter omni animae semina inesse virtutum; » quid laborat ostendere, nisi de istis seminibus quaedam germina praecedentium Dei gratiam pullulare meritorum? Denique ut videretur aliquid gratiae tribuisse: « Ad perfectionis, » ait, « incrementum semina haec pervenire non poterunt, nisi opitulatione Dei fuerint excitata: » ut scilicet opitulatio Dei sit cohortatio atque doctrina, mens autem, quae virtutum est opulenta seminibus, utatur facultate quam possidet; ad hoc tantum juvanda, ut earum virtutum apprehendat culmina, quarum sibi scit inesse principia. Igitur secundum istum humana anima sic aedificabitur in Dei templum, ut non accipiat fundamentum praeter quod aliud nemo potest ponere, quod est Christus Jesus. (I Cor. III, 11). Quando autem hoc fundamentum incipitur, nisi quando fides in audientis corde generatur? Quae si naturaliter inerat, non coeptum ibi est aliquid, sed superstructum. Superflue ergo infidelis videbatur, qui fidem habebat antequam crederet. Hoc autem et de aliarum virtutum principiis potest dici, quas gratia augere debeat quia sunt, non donare quia desunt. Sed aliud nos omnia sanctarum Scripturarum eloquia docent. Legimus principium esse sapientiae timorem Domini (Prov. I, 7): et legimus donum Dei hanc esse virtutem. Timor, inquit, Dei super omnia se superposuit: beatus homo cui donatum est habere timorem Dei (Eccli. XXV, 14 et 15). Cum ergo timor Dei principium sit sapientiae; quae virtus haberi potest sine sapientia, cui ex timore principium est? Beatus apostolus Petrus: Gratia vobis, inquit, et pax adimpleatur in recognitione Domini nostri Jesu Christi, qui nunc omnia nobis divina virtute sua, quae ad vitam et pietatem pertinent, donavit (II Petr. I, 2-4). Numquid ait, Qui virtutum semina, quae naturaliter habebamus inserta, opitulatione sua excitavit in nobis? Sed ait, Qui nunc omnia nobis, quae ad vitam et pietatem pertinent donavit. Quod dicendo, cujus virtutis initium in natura posuit, quod non ab eo collatum sit, qui cuncta donavit? Propter quod et beatus Paulus: Quid enim habes, inquit, quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? 41. Ergo omnia quae ad vitam et pietatem pertinent, non per naturam, quae vitiata est, habemus; sed per gratiam, qua natura reparatur, accepimus. Nec ideo aestimare debemus, in naturalibus thesauris principia esse virtutum, quia multa laudabilia reperiuntur etiam in ingeniis impiorum: quae ex natura quidem prodeunt, sed quoniam ab eo qui naturam condidit recesserunt, virtutes esse non possunt. Quod enim vero illuminatum est lumine, lumen est, et quod eodem lumine caret, nox est. Quia sapientia hujus mundi stultitia est apud Deum (Id. III, 19). Ac sic vitium est, quod putatur esse virtus: quandoquidem stultitia est, quod putatur esse sapientia. Quando autem fieri potest, ut qui in naturalium virtutum seminibus, quae istae magnificat, gloriatur, ipsas virtutes suas ei doctrinae subjiciant provehendas, quae dicit, Si quis videtur inter vos sapiens esse, stultus fiat ut sit sapiens (Ibid., 18); et, Quia in sapientia Dei non cognovit hic mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes (Id. I, 21)? Quid illa scientiae sapientiaeque praesumptio magis ineptum esse censeat, magisque ridendum, nisi Spiritus Dei aspernationem subegerit superborum, rationesque illas, quae ignotae veritati canina facundia repugnabant, gratiae suae virtute destruxerit; ut semen verbi praesulcata cordis terra concipiat, et dignos aeternis horreis fructus Dei agri cultura producat? 42. Post illud autem nullius auctoritatis testimonium, quod disputationi suae de libello Pastoris inseruit, ex quo ostendere voluit, inter boni et mali angeli contrarias suasiones, ita omnem hominem naturali judicio et propriae discretioni esse commissum, ut ei non plus a Deo praesidii, quam a diabolo sit periculi; addidit definitioni suae regulam, dicens, « Et idcirco manet in homine liberum semper arbitrium, quod gratiam Dei possit vel negligere, vel amare. » In qua sententia etiam hoc quod ait, « in homine remanere semper liberum arbitrium, » ex aliqua parte non constat: siquidem multa millia infantium in regnum Dei assumptorum, aut a regno Dei extraneorum, sine ullius suae voluntatis arbitrio gratiam Dei aut accipiant, aut amittant; multique excordes ad omnia prorsus et fatui, per Sacramentum regenerationis ab aeternae mortis vinculis eruantur. Accipiamus tamen ita hoc dictum, ut ad eos proprie pertineat haec definitio, qui uti possunt libera voluntate. Itane libera est ista libertas, ut tantum ex se habeat fastidii, ut negligat gratiam Dei: tantum ex se habeat delectationis, ut diligat? Itane illum vetustae infidelitatis glacialem rigorem nullus meridiani caloris spiritus relaxavit, et torpor mentis obstrictae de suo algore concaluit; et dicente Domino, Ignem veni mittere in terram (Luc. XII, 49), nulla ad cor frigidum scintilla pervenit, et cinis mortuus ex semetipso in flammam charitatis exarsit? Nihil tale in istius gratiae amatoribus factum est, quale illi experti sunt, qui dicebant, Nonne cor nostrum erat ardens, cum essemus cum illo in via, et aperiret nobis Scripturas (Id. XXIV, 32)? Sed nec illud in eisdem actum est, quod de Lydia, civitatis Thyatirorum purpuraria, quae inter mulieres, quibus illic Apostolus praedicabat, sola tunc ostenditur credidisse: Cujus, inquit, cor aperuit Deus, ut intenderet his quae a Paulo dicebantur (Act. XVI, 14)? Et tanta est secundum istum liberi arbitrii incolumitas et facultas, ut charitatem, quae in omnium arce virtutum est, non ex Dei munere, sed ex sola habeant voluntate? Quid ergo in anima a suo aedificatore reparatur ; aut qua largitate gratiae fiet ornatior, si illa sunt ei propria, sine quibus non possunt prodesse donata? Sed Apostolus, qui profitetur, sine charitate non operationes miraculorum, non scientiam, non fidem, non prophetiam, non erogationes divitiarum, non ipsam saevissimorum suppliciorum prodesse tolerantiam (I Cor. XIII, 2 et 3); unde habeatur ipsa charitas non tacet: Quoniam charitas, inquit, Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 5); et, Pax, inquit, fratribus cum charitate et fide a Deo Patre et Domino Jesu Christo (Ephes. VI, 23). Sanctus etiam Joannes apostolus instruat nos, unde hujus boni coeperimus esse participes. Charissimi, inquit, diligamus nos invicem, quia dilectio ex Deo est. Et ne possemus opinari, ideo dilectionem dictam ex Deo, quia in natura hominis hic satus esset affectus; paulo post ait, Non quod nos dilexerimus Deum, sed quoniam ipse dilexit nos: et iterum. Nos diligamus Deum, quia prior dilexit nos (I Joan. IV, 7, etc.). Agnoscat ergo humana egestas, hoc quod de quibuslibet bonis recte dicitur, multo rectius sibi dici de eo, sine quo bona cuncta non prosunt: Quid enim habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)?
CAPUT XIV. 43. Post haec autem, cum tantum homini tribuisset ante gratiam, quantum ei fructuosissimum est habere per gratiam; addidit quaedam perplexa atque confusa, ad vigorem liberi arbitrii demonstrandum; et de his quae jam donatis sibi viribus facit, vult illa munire quae ei naturaliter inesse definit; ut quod est per adjutorium Dei perfecisse, hoc sit ex arbitrii libertate coepisse. Verum haec ut tolerabilia transeamus; quia et nos ideo liberum arbitrium dicimus, bonae voluntatis affectum fideique principium operante gratia concepisse, ut per haec quae illi nullo merito praeeunte donata sunt, ea quae operaturo sunt promissa mereatur; ab illo semper petens posse aliquid boni facere, qui ait, Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5): his itaque praetermissis, id quod de sancti Job passionibus posuit, retractemus. Ait enim: « Quod etiam in Job probatissimo athleta suo, cum eum diabolus expetisset ad singulare certamen, divinam legimus providisse justitiam. Si enim contra inimicum non sua virtute, sed Dei solius fuisset gratia protegente congressus, et absque ulla virtute patientiae suae divina tantum opitulatione suffultus, multiplices illas ac tota inimici crudelitate quaesitas tentationum moles et exitia pertulisset; quomodo non illam calumniosam diabolus, quam prius emiserat vocem, adversus eum justius iterasset: Numquid Job gratis colit Deum? Nonne tu vallasti eum, ac domum ejus, et universam substantiam ejus per circuitum? Sed aufer manum tuam, hoc est, Sine eum suis mecum viribus decertare; nisi in faciem tuam benedixerit tibi (Job I, 9-11)? Sed cum nullam hujuscemodi querimoniam calumniosus hostis post conflictum audeat iterare, non Dei, sed illius se victum viribus confitetur. Licet etiam gratia Dei non in totum illi defuisse credenda sit, quae tantam tentatori tribuit potestatem, quantam et illum resistendi noverat habere virtutem: non eum ab illius impugnatione sic protegens, ut nullum virtuti humanae relinqueret locum; sed hoc tantum procurans, ne violentissimus inimicus animam ejus amentem faciens et impotem sensu, impari eum atque iniquo certaminis pondere praegravaret » (Cap. 14). 44. Quis haec praedicari a catholicis inter catholicos crederet, nisi quae in collocutionibus domesticis saepe defensa sunt, etiam scripta legerentur? Itane in omnibus hominibus intelligentiae caligat obtutus, et a cunctis Ecclesiae filiis spiritus scientiae et pietatis abscessit, ut non erubescant ingerere se judiciis legentium tam inanes fabulas, tam inhonesta mendacia? Vir gravis, doctor sapiens, verax magister, redde nobis catholicam definitionem, qua inter initia disputationis tuae aures nostras mentesque cepisti. Pronuntiaveras fidem christiana voce ecclesiasticam, « Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium: qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus tribuit peragendi. Omne enim datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 17); qui et inspirat quae bona sunt, et exsequitur et consummat in nobis: » et hujus sententiae soliditate omnia hostilium reliquiarum machinamenta confregeras. Cur professione mutata, quod destruxisti aedificas; quod tuebaris, impugnas? cur invictissimae veritatis arce deserta gradatim ad praecipitia Pelagiana decurris? Qui enim definieras, neque sanctarum cogitationum, neque piarum voluntatum neque bonorum actuum ex nobis esse principia; sed inspiratione Dei gratiaeque ejus auxilio bona in nobis cuncta generari, et ad profectum perfectionemque perduci: paulo post coepisti donis gratiae liberi arbitrii aequare conatus; ut principia quae Deo assignaveras, posse hominem a semetipso habere monstrares, dicendo, « Quia etiam suis interdum motibus homo ad virtutum appetitus possit extendi, semper vero a Domino indigeat adjuvari: » et iterum dicendo, « Etiam per naturae bonum, quod beneficio Creatoris indultum est, nonnumquam bonarum voluntatum prodire principia: quae tamen nisi a Domino dirigantur, ad consummationem virtutum pervenire non possint. » Et post haec, ut quosdam praeveniri a gratia ostenderes, in quorumdam autem praeeuntibus meritis causam percipiendae gratiae collocares, dixisti, « Quid ex quo pendeat dubitari, id est, utrum quia initium bonae voluntatis praebuerimus, misereatur nostri Deus; an quia Deus misereatur, consequamur bonae voluntatis initium. » Quas duas regulas ne in ambiguo relinqueres, utramque exemplis, ut tibi visum est idoneis, munire curasti; unam de Pauli et Matthaei coactitia conversione confirmans; aliam de Zacchaei et latronis voluntaria fide roborans: quorum desiderium tam violentum dicis fuisse, « ut ad invadendum regnum coelorum specialia vocationis monita praevenirent. » Deinde progressu disputationis, ut incolumitatem interioris hominis patefacias; ipsum « Adam concepisse quidem, quam non habebat scientiam mali; sed quam acceperat boni scientiam, non amisisse » confirmas. Cumque hoc etiam ex comparatione impiorum probare voluisses; in id usque prolapsus es, ut proclamares, « Cavendum nobis esse, ne ita ad Dominum omnia sanctorum merita referamus, ut nihil nisi quod malum est, humanae adscribamus naturae. » Et ne hanc naturam illas in praevaricatione Adae crederemus amisisse virtutes, definisti tam incolumes esse omnium hominum animas naturaliter, quam fuit primi hominis ante peccatum, dicendo, « Dubitari ergo non potest, inesse omni animae naturaliter virtutum semina beneficio Creatoris inserta. » Consideratis ergo his definitionibus tuis, non est occultum, quantum ab illius sententiae sanitate desciveris, in qua quod tribuendum erat gratiae, fallaciter praedicando, catholicarum tibi aurium judicia conciliare voluisti; quibus de praemissae professionis fronte securis, facile sequentia irreperent, si prima placuissent.
CAPUT XV. 45. Sed hactenus ne in totum videreris a praefixa regula discrepare, ita virtutum meritorumque principia a libero arbitrio ad gratiam transtulisti, ut ipsorum bonorum desideriorum voluntarios motus sine auxilio Dei nec provehi fatereris posse, nec perfici: nunc vero remoto longius Deo, et a sustentatione hominis separato, tantam libero arbitrio potentiam tribuis, ut non solum amissionem multiplicium facultatum et totius simul familiae ac necessitudinum acerbissimum finem constanter aequanimiterque suscipiat; sed ipsius quoque corporis proprii ineffabiles cruciatus proposito nudae voluntatis evincat. Et ut dubitari hinc disputante te nequeat, sancti Job constituis exemplum, qui adversum illam insignem diabolicae saevitiae crudelitatem sine Dei praesidio decertarit: et argumento probare niteris, quod ipse cruentissimus inimicus confessus sit, non Domini, sed Job se virtute superatum, in eo quod sibi in graviore conflictu gratiam Dei obstitisse non dixit: quasi vir ille in damnis atque orbitatibus debuerit superna protectione circumtegi, in carnis autem suae animaeque tormentis non eguerit adjuvari. Si ergo hac magnitudine animi, quam illata per singulos omnesque artus tot mortium poena non superat, nihil inter sanctorum palmas memorabilius, nihil invenitur illustrius; eamque asseris, ex humana tantum virtute subsistere: quid erit laudis ac meriti, quod inter studia quietis et pacis nequeat arbitrii obtinere libertas, quam in tanti fine certaminis de suis viribus coronasti? 46. Quaero igitur abs te, videaturne tibi vir iste, cum illis quae legimus suppliciis probaretur, habuisse in se Spiritum sanctum. Si habuisse dicis; certum est quia Deus, quem non deseruit, adjuvit. Si autem recessisse ab eo Spiritum sanctum dixeris; propheticus te ejusdem sermo convincit, dicens: Scio enim quod Redemptor meus vivat, et in novissimo die de terra surrecturus sim; et rursus circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo Deum, quem visurus sum ego ipse, et oculi mei conspecturi sunt, et non alius: reposita est haec spes mea in sinu meo (Job XIX, 25-27). Quod si de incarnatione Domini nostri Jesu Christi, ac resurrectione ejus qui est primitiae dormientium, et de spe redemptionis quae in ipso reposita est omnibus sanctis, recte intelligitur prophetatum; manifeste apparet, non discessisse a templo suo gratiam Dei; et fecisse jam tunc Dominum in hoc sancto suo, quod postea in Apostolis et martyribus suis spondebat esse faciendum, dicens: Cum autem tradent vos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini; dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini: non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis (Matth. X, 19, 20). Quid? cum idem sanctus ineptis consolatoribus responderet, nonne in Dei fidebat auxilio, dicens, Qui deridetur ab amico suo, sicut ego, invocabit Dominum, et exaudiet eum? Aut nesciebat ex illo se habere quod habebat, de quo ait, Apud ipsum est sapientia et fortitudo, ipse habet consilium et intelligentiam: et de quo dicit, In cujus manu anima omnis viventis, et spiritus universae carnis hominis (Job XII, 4, 13, 10): et iterum, Exspecto, inquit, donec veniat immutatio mea: vocabis, et ego respondebo tibi; operi manuum tuarum porriges dexteram: tu quidem gressus meos dinumerasti, sed parcis peccatis meis: signasti quasi in saeculo delicta mea, sed curasti iniquitatem meam (Id. XIV, 14-17)? Non ergo deseruerat Dominus, quem curabat; neque opem suam abstulerat ab eo, cui purificatoria remedia, quibus clarius nitesceret, admovebat. 47. Ad hanc passionum tolerantiam, in qua hic sanctus emicuit, etiam ille erat praeparatus a Domino, qui dicebat, Nam etsi ambulem in medio umbrae mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es (Psal. XXII, 4): et illud, Salus justorum a Domino, et protector eorum est in tempore tribulationis (Psal. XXXVI, 39). Ad hanc tolerantiam etiam ille erat praeparatus a Domino, qui et credere in Christum, et pro Christo pati referebat ad Christum, dicens, Justificati igitur ex fide pacem habeamus ad Deum per Dominum nostrum Jesum Christum; per quem et accessum habemus in gratiam istam, in qua stamus, et gloriamur in spe gloriae filiorum Dei: non solum autem, sed et gloriamur in tribulationibus; scientes quod tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem, probatio vero spem, spes autem non confundit: quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 1-5): et iterum, Quis nos separabit a charitate Christi? tribulatio? an angustia? an persecutio? an fames? an nuditas? an periculum? an gladius? sicut scriptum est, Quia propter te mortificamur tota die, aestimati sumus sicut oves occisionis: sed in his omnibus superamus, per eum qui dilexit nos (Id. VIII, 35-37). Hujus tolerantiae fortitudo unde descenderit, beatus Petrus, et in illo omnis Ecclesia, Veritatis ipsius voce discebat, dicentis, Ecce satanas postulavit ut cerneret vos velut triticum: ego autem rogavi pro te, Petre, ne deficiat fides tua (Luc. XXII, 31). Quisquis igitur in tribulationibus non deficit, ab illo se non dubitet adjuvari, ad quem quotidie corda universorum fidelium clamant: Ne inferas nos in tentationem, sed libera nos a malo (Matth. VI, 13). Quoniam custodit Dominus animas servorum suorum, de manu peccatorum liberabit eos (Psal. XCVI, 10). 48. Quod autem dicis, « Gratiam Dei ab Job ex eo intelligendam non penitus recessisse, quod tentatori ejus tantam Deus tentandi dederit potestatem, quantam et illum resistendi noverat habere virtutem: » nonne rectius veraciusque loquereris, si ubi dixisti, « quantam et illum resistendi noverat habere virtutem; » diceres potius, Quantam et illi resistendi noverat se dedisse virtutem? Unius enim verbi correctio, totam istam gloriam, quam humanis viribus assignare voluisti, sobrietate aliqua temperasset, ut illa mirabilis in tanta afflictione patientia, et Dei adjutorio et libero hominis adscriberetur arbitrio. Sed veritus es naturae humanae minuere laudem, si ei profiteris a Deo datam esse virtutem; ideo conflictus illius atque victoriae non vis credi cooperatorem Deum fuisse, sed tantummodo spectatorem: ut cui persuadere potueris, per naturalem liberi arbitrii facultatem tam arduum certamen victum, dubitare non audeat in levioribus causis multo liberiores esse bonae voluntatis effectus; atque ita in illius damnatae sententiae foveam cadat, qua dicitur, Ideo nobis gratiam justificationis dari, ut quod facere per liberum jubemur arbitrium, facilius possimus implere per gratiam; tanquam etsi gratia non daretur, non quidem facile, sed tamen possemus etiam sine illa implere divina mandata. Quod quia catholici pontifices dignum anathemate censuerunt, utendum nobis est eo, quo usi sunt testimonio, dicentes (Carthag. concil. can. 6, supra, col. 1729): « De fructibus enim mandatorum Dominus loquebatur, ubi non ait, Sine me difficilius potestis facere; sed ait, Sine me nihil potestis facere » (Joan. XV, 5).
CAPUT XVI. 49. His autem definitionibus tuis, quas credidisti idonea auctoritate munitas, tanquam de consensu legentium securus adjungis, Solere interdum Deum ad fidem nostram probandam plus offerre quam sufficit, ut quam firma sit credentium fides, possit agnosci. Et hoc exemplo illius Centurionis ostendis, qui cum pueri sui posceret curationem, Dominusque se ad domum ejus iturum esse promitteret, responderit, Non sum dignus ut intres sub tectum meum; sed dic tantum verbo, et sanabitur puer meus. In quo eum Dominus tali admiratione laudaverit, ut pronuntiaret, non se invenisse tantam fidem in Israel (Matth. VIII, 5-10). Et exigua conclusione pene totum Pelagianum dogma confirmas, dicendo: « Nullius enim laudis esset ac meriti, si id in eo Christus, quod ipse donaverat, praetulisset » (Cap. 14). Falso ergo scriptum est, Quia nemo potest esse continens, nisi Deus del (Sap. VIII, 21): falso praedicavit Apostolus, cum de eadem virtute loqueretur, dicens, Volo autem omnes homines esse sicut me ipsum: sed unusquisque proprium habet donum a Deo; alius sic, alius vero sic (I Cor. VII, 7): falso docuit et ille qui dixit, Si quis indiget sapientia, postulet a Deo, et dabitur ei. Nec secundum veritatem dictum est, Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 5, 17): et, Nemo potest accipere quidquam, nisi ei datum fuerit de coelo (Joan. III, 27). An dicendum est, omnes quidem virtutes inter Dei dona numerandas; sed in illis hominem, quas de proprio habuerit, esse laudabilem; et ibi esse merita, ubi Dei dona non fuerint? Igitur secundum regulam tuam, quibus donatum est, ut non solum crederent in Christum, sed etiam ut paterentur pro ipso, et laudem et meritum perdiderunt; nec habent veram gloriam, qui non in se, sed in Domino gloriantur. Sed rectius audimus prophetam dicentem, Maledictus homo qui spem habet in homine, et firmat carnem brachii sui, et a Domino discedit cor ejus (Jerem. XVII, 5): et illum qui ait, Diligam te, Domine virtus mea (Psal. XVII, 2); et, In Domino laudabitur anima mea (Psal. XXXIII, 3); et, Fortitudo mea et laudatio mea Dominus (Psal. CXVII, 14). Ut manifestissime noverimus, nec laudem eos ullam habere, nec meritum, in quibus non inveniuntur, quae nisi Dominus dederit non habentur. 50. Sic autem putasti de testimonio laudatae fidei praejudicium donis gratiae posse generari, quasi fides, ubi ostenderetur laudata, non doceretur esse donata. Laudat Apostolus Romanorum fidem, et pro hoc bono eorum agit gratias Deo, dicens: Primum quidem gratias ago Deo meo per Jesum Christum pro omnibus vobis, quia fides vestra annuntiatur in universo mundo (Rom. I, 8). Ad Corinthios quoque simili scribit affectu, dicens: Gratias ago Deo meo semper pro vobis, in gratia Dei, quae data est vobis in Christo Jesu; quia in omnibus divites facti estis in illo, in omni verbo, et in omni scientia (I Cor. I, 4, 5). Numquid agendo gratias Deo, credentibus sustulit laudem? aut laudando credentes, meritis negavit auctorem? De Ephesiorum etiam fide quid sentiat, audiamus: Propterea, inquit, et ego audiens fidem vestram, quae est in Domino Jesu, et dilectionem in omnes sanctos, non cesso gratias agens pro vobis, memoriam vestri faciens in orationibus meis, ut Deus Domini nostri Jesu Christi Pater gloriae, det vobis Spiritum sapientiae et revelationis, in agnitione ejus illuminatos oculos cordis vestri (Ephes. I, 15-18). Habebant ergo isti fidem, habebant et opera charitatis, quae nec laude poterant carere, nec merito: sed pro his virtutibus Apostolus gratias Deo agere non cessat, sciens a Patre luminum haec dona venisse; a quo se etiam petere protestatur, ut quibus dedit fidem, quae per dilectionem operatur, det Spiritum sapientiae et intellectus: et inde se Ephesii noverint accepisse quod habent, a quo discunt sperare quod non habent. Pro Philippensibus quoque similes Deo gratias agit, et meritum eorum laudemque non supprimit, dicens: Gratias ago Deo meo in omni memoria vestri, semper in cunctis orationibus meis pro omnibus vobis cum gaudio deprecationem faciens super communicatione vestra in Evangelio, a prima die usque nunc; confidens hoc ipsum, quia qui coepit in vobis opus bonum, perficiet usque in diem Jesu Christi (Philipp. I, 3 6). Cujus hic humanae laudis ac meriti nunc in Deo causa suspensa est? quid virtutis aut pietatis exceptum est, quod non ex gratiae fonte profluxerit, ubi ab initio usque ad finem et inchoatio et perfectio boni operis Domino deputatur? Cui canitur de sanctis suis, Domine, in lumine vultus tui ambulabunt, et in nomine tuo exsultabunt tota die, et in tua justitia exaltabuntur; quoniam gloria virtutis eorum tu es (Psal. LXXXVIII, 16-18).
CAPUT XVII. 51. Considerandum sane est, in hac sententia tua quantum adjuves eos qui dicunt, « Gratiam Dei secundum merita nostra dari: » quos tamen, ut catholicae fidei defendaris umbraculo, profanae opinionis esse profiteris, dicens, « Nemo autem aestimet haec a nobis ob hoc fuisse prolata, ut nitamur astruere, summam salutis in nostrae fidei ditione consistere, secundum quorumdam profanam opinionem, qui totum libero arbitrio deputantes, gratiam Dei dispensari secundum meritum uniuscujusque definiunt. » Sed miror valde, quomodo non vides, aut ab aliis aestimas non videri, quod te ipsum tuo ore condemnas. Dicendo enim quod « Centurio, cujus fides Domini voce laudata est, nullius laudis esset ac meriti, si id in eo Deus, quod ipse donaverat, praetulisset: » definisti Centurionem illum non donatam fidem habuisse, sed propriam, ac perinde nihil ejus principiis collatum fuisse per gratiam; in eadem autem fide causam fuisse et laudis et meriti, quorum neutrum haberet, si id, cui et laus debetur et meritum, Dominus contulisset. Frustra ergo, ut invidiam damnati erroris evadas, summam salutis negas in fidei nostrae ditione consistere: cum omni modo salus nisi ex fide esse non possit. Justus enim ex fide vivit (Rom. I, 17). Quoniam Veritas dicit, Amen, amen dico vobis, quoniam qui audit verbum meum et credit in eum qui me misit, habet vitam aeternam, et in judicium non veniet, sed transibit de morte in vitam (Joan. V, 24): et iterum, Haec est autem voluntas Patris mei, ut omnis qui videt Filium et credit in eum, habeat vitam aeternam; et ego resuscitem eum in novissimo die (Id. VI, 40): et iterum, Haec est autem aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Id. XVII, 3). Cum itaque huic fidei, quam ideo meritis et laudibus honorasti, quia mavis eam inter liberi arbitrii bona, quam inter Dei dona numerari, aeternam beatamque vitam constet esse praeparatam: quomodo hoc vulnus declinabis, quo te ipse configis, pronuntiando eos profanos, qui gratiam dispensari secundum merita humana definiant; et asserendo quod nec laudem constet habere nec meritum eos, qui ex dono gratiae sint fideles? Quoquoversum ergo te conferas, a temetipso et vinceris, et vinciris. Si enim gratiam merita non praecedunt, et fides non potest esse sine meritis; fides gratiam non praecedit, et omni modo ex gratia habetur, quidquid illud est ex quo meritum nascitur, quod ante gratiam non habetur.
CAPUT XVIII. 52. Ut igitur definitionum tuarum absurditas non sibi repugnare videatur, inconvenientia miscere conaris, et unitatem membrorum corporis Christi in duobus generibus fidelium nova praesumptione constituis: in uno scilicet, ad quod pertineat illud, quod in principio dixisti, « Non solum actuum, sed etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur et consummat in nobis; » in alio autem, cui congruat regula ista, qua dicis, « Centurionem nec laudem ullam habiturum fuisse, nec meritum, si id in eo Dominus, quod ipse donaverat, praetulisset. » Et licet totum disputationis tuae textum ad has duas formulas, quae nullo modo conformes possunt esse, produxeris; nunc tamen distinctius atque expressius quid volueris firmare pronuntias, dicens: « Per haec igitur exempla, quae de evangelicis protulimus monumentis, evidentissime poterimus advertere, diversis atque innumeris modis et inscrutabilibus viis Deum salutem humani generis procurare: et quorumdam quidem volentium ac sitientium cursum ad majorem incitare flagrantiam; quosdam vero etiam nolentes invitosque compellere: et nunc quidem, ut impleantur ea, quae utiliter a nobis desiderata conspexerit, adjuvare; nunc vero etiam ipsius sancti desiderii inspirare principia, et vel initium boni operis, vel perseverantiam donare. Inde est quod orantes, non solum protectorem ac salvatorem, sed etiam adjutorem ac susceptorem Dominum proclamamus. In eo enim quod prior advocat, et ignorantes nos atque invitos attrahit ad salutem, protector atque salvator est: in eo autem quod annitentibus nobis opem ferre, refugientesque suscipere ac munire consuevit, susceptor ac refugium nominatur. » 53. Hac ergo discretione praescripta erit, ut definis, in una Ecclesia ista diversitas, ut Dominus noster Jesus Christus, de quo dictum est, Et vocabis nomen ejus Jesum; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum (Matth. I, 21); et de quo dictum est, Nec enim est aliud nomen sub coelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri (Act. IV, 12); non omnium Christianorum, sed quorumdam salvator, quorumdam vero susceptor sit: ut hi tantum salvati, quos ad suscipiendam gratiam Deus aversos reluctantesque compulerit; hi autem suscepti sint, qui vocationem spontanei cursus fervore praevenerint: et illis quidem conferatur gratuitum donum, istis vero debitum praemium rependatur: illi nullius sint laudis ac meriti, qui nihil boni habeant nisi quod acceperint; isti autem et gloria abundent, et remuneratione ditescant, qui propria facultate devoti, quod non acceperant obtulerunt. Atque ita Jesus Christus alios liberatos invenerit, alios liberarit: et non ad omnes pertineat quod ait, Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Joan. XV, 16); si sunt a quibus, cum eos non elegisset, electus est: non ad omnes pertineat, Nemo potest venire ad me, nisi datum fuerit ei a Patre meo (Id. VI, 66); si sunt qui non dante Patre ad Filium venire potuerunt: non ad omnes pertineat, quod ait evangelista, Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Id. I, 9); si sunt qui aut ita in hunc mundum venerunt, ut non essent tenebrae; aut ita lux esse coeperunt, ut illuminatione veri luminis non egeant: nec de omnibus adoptatis accipiendum sit, quod ait Apostolus, Qui eruit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii dilectionis suae (Coloss. I, 13); siquidem ipsi rumpant vincula sua, et jugo veteris captivitatis excusso, a dominatione diaboli in regnum Dei libera alacritate transcurrant. Haec si possunt intra unam Ecclesiam praedicari, ut neutra opinio alteri cedat, sed invicem sibi utraque succumbat; potest fieri ut recipiamus quod Pelagiani tenent, et Pelagiani recipiant quod tenemus. Sed hoc modo non tam illi catholici, quam nos erimus (quod absit) Pelagiani. Contrariorum enim permixtio meliorum defectio est: quia cum virtus vitium recipit, non a vitio, sed a virtute disceditur. 54. Nullo igitur modo christiana corda suscipiunt, quod persuadere conatus es, eos qui gratia Dei sunt quod sunt, nec laudem ullam habere, nec meritum, et ab eo, qui venit salvare quod perierat, partem Christianorum salvatam, partem vero esse susceptam: quoniam discipuli evangelicae apostolicaeque doctrinae, non alta sapientes, sed humilibus consentientes, insaniam istam superbae elationis horrescunt. In toto quippe Ecclesiae corpore, atque in singulis membris, quod mortuum erat, vivificatum est; quod captivum erat, redemptum est; quod caecatum erat, illuminatum est; quod perierat, quaesitum est; quod errabat, inventum est. Nec secundum novam istam partitionem aliorum salvator, aliorum susceptor: sed omnium usquequaque fidelium et salvator et susceptor est Christus. Nec merito ac laude privantur, qui unde aeterna bona mereantur accipiunt: tantoque beatiores fiunt, quanto pauciora habuerint quae ipsorum sunt, et quanto plura quae Dei sunt. Non enim conturbat nos superbientium inepta querimonia, qua liberum arbitrium causantur auferri, si et principia, et profectus, et perseverantia in bonis usque in finem, Dei dona esse dicantur: quoniam opitulationes divinae gratiae, stabilimenta sunt voluntatis humanae. Volentes oramus: et tamen misit Deus Spiritum in corda nostra clamantem, Abba, Pater (Galat. IV, 6). Volentes loquimur: et tamen si pium est quod loquimur, non sumus nos loquentes, sed Spiritus Patris nostri qui loquitur in nobis (Matth. X, 20). Volentes operamur salutem nostram: et tamen id ipsum velle atque operari Deus est qui operatur in nobis (Philipp. II, 13). Volentes diligimus Deum, et proximum: et tamen charitas ex Deo est (I Joan. IV, 7), diffusa in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 5). Hoc de fide, hoc de tolerantia passionum, hoc de pudicitia conjugali, hoc de continentia virginali omnibusque virtutibus sine exceptione profitemur; quod nisi donatae essent nobis, non invenirentur in nobis. Et quod liberum arbitrium, naturaliter homini inditum, maneat in natura, sed qualitate et conditione mutata per mediatorem Dei et hominum, hominem Jesum Christum, qui ipsam voluntatem ab eo quod perverse volebat, avertit, et in id quod ei bonum esset velle, convertit: ut delectatione affecta, fide mundata, spe erecta, charitate accensa liberalem susciperet servitutem, et servilem abjiceret libertatem.
CAPUT XIX. 55. Ex his igitur definitionibus, quas hactenus quaedam praetermittendo discussimus, non obscurum atque ambiguum est, quid de gratia Dei sentiant, qui sincerissimis ejus defensoribus obloquuntur; et pacem victricis Ecclesiae, resumptis de damnatorum schola quaestiunculis, inquietant; quas si, ut audivimus, retexamus, fiet sermonis nostri immoderata prolixitas: cum de his quae de ipsorum stilo innotuerunt, facile pius lector intelligat, ad quae praecipitia perveniatur his callibus, et in istam lutulentorum rivorum coenosam uliginem cujus voraginis humor exsudet. Necessarium sane aestimo, ante conclusionem voluminis, ea quae ostendimus non congruere catholicae veritati, breviter conjunctimque digerere: ut quae interjectis responsionibus nostris possint recordationem legentis effugere, fidelius simul decursa recolantur. Prima ergo definitione dictum est: « Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus, tribuit peragendi. Omne enim datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 17): qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis. » Quod et nos valde amplectimur catholicumque esse profitemur.
Secunda definitione dictum est: « Adest igitur inseparabiliter nobis divina protectio; tantaque est erga creaturam suam pietas Creatoris, ut non solum comitetur eam, sed etiam praecedat jugiter providentia: quam expertus Propheta confitetur, dicens, Deus meus, misericordia ejus praeveniet me (Psal. LVIII, 11). Qui cum in nobis ortum quemdam bonae voluntatis inspexerit, illuminat eam, atque confortat, et incitat ad salutem, incrementum tribuens ei, quam vel ipse plantavit, vel nostro conatu viderit emersisse. » Jam hic a praemissa definitione disceditur, et quod totum gratiae datum fuerat, ex parte nunc libero arbitrio deputatur.
Tertia definitione dictum est: « Nisi quod in his omnibus, et gratia Dei, et libertas declaratur arbitrii, qua etiam suis interdum motibus homo ad virtutum appetitus possit extendi, semper vero a Domino indigeat adjuvari. Nec enim cum voluerit quis, sanitate perfruitur, aut de aegritudinis morbo pro arbitrii sui desiderio liberatur. » Quasi medicus noster non etiam hoc donet morbidis, ut et veram desiderent sanitatem.
Quarta definitione dictum est: « Ut autem evidentius clareat, etiam per naturae bonum, quod beneficio Creatoris indultum est, nonnunquam bonarum voluntatum prodire principia, quae tamen nisi a Domino dirigantur, ad consummationem virtutum pervenire non possunt, Apostolus testis est, dicens, Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio » (Rom. VII, 18). Quasi Apostolus ex naturali affectu, et non ex gratiae dono bonam habeat voluntatem, qui profitetur ex Deo sibi esse sufficientiam etiam cogitandi (II Cor. III, 5).
Quinta definitione dictum est: « Et ita sunt haec quodam modo indiscrete permixta atque confusa, ut quid ex quo pendeat, inter multos magna quaestione volvatur: id est, utrum quia initium bonae voluntatis praebuerimus, misereatur nostri Deus; an quia Deus miseretur, consequamur bonae voluntatis initium. Multi enim singula haec credentes, ac justo amplius asserentes, variis sibique contrariis sunt erroribus involuti. Si enim dixerimus, nostrum esse bonae principium voluntatis; quid fuid in persecutore Paulo, quid in publicano Matthaeo: quorum unus cruori ac suppliciis innocentum, alius violentiis ac rapinis publicis incubans, attrahitur ad salutem? Sin vero gratia Dei semper inspirari bonae voluntatis principia dixerimus: quid de Zacchaei fide, quid de illius in cruce latronis pietate dicemus: qui desiderio suo vim quamdam regnis coelestibus inferentes, specialia vocationis monita praevenerunt? » In errore esse dicitur, et si qui ex gratia nasci bonam voluntatem, et is qui dicit gratiam ex bona voluntate pendere: et tamen utraque sententia suscipienda decernitur, dum unius in Paulo et Matthaeo, alterius in Zacchaeo et latrone forma praefigitur.
Sexta definitione dictum est: Haec ergo duo, id est, gratia vel liberum arbitrium, sibi quidem invicem videntur adversa, sed utraque concordant, et utraque nos pariter debere suscipere pietatis ratione colligimus; ne unum horum homini subtrahentes, ecclesiasticae fidei regulam excessisse videamur. Quasi ita utrumque recipiendum sit, ut in aliis hominibus voluntas gratiam, in aliis gratia praeveniat voluntatem; et non ita ut in omnibus voluntas gratiam subsequatur. Quoniam secundum ipsos, si aufertur liberum arbitrium cum gratia praevenitur, aufertur gratia cum libero arbitrio praevenitur.
Septima definitione dictum est: Concepit ergo Adam post praevaricationem, quam non habuerat, scientiam mali: boni vero, quam acceperat, scientiam non amisit. Cum utrumque sit falsum: quia et a quanto malo Adam cavere deberet, Deo monente praedidicit; et in quanto bono esset constitutus, dum diabolo credidit, oblitus est. Sicut autem pessima scientia mali est, malum esse: ita pessima ignorantia boni est, bonum non esse.
Octava definitione dictum est: Unde cavendum nobis est, ne ita ad Deum omnia sanctorum merita referamus, ut nihil nisi id quod malum est, humanae adscribamus naturae. Quasi natura ante gratiam non sit in damnatione, non sit in caecitate, non sit in vulnere: aut non gratis justificati sint, quorum inde sunt merita, unde justitia.
Nona definitione dictum est: Dubitari ergo non potest, inesse omni animae naturaliter virtutum semina, beneficio Creatoris inserta: sed nisi haec opitulatione Dei fuerint excitata, ad incrementum perfectionis non poterunt pervenire. Quasi de spiritualibus bonis nihil Adam praevaricando perdiderit; et virtus non ut habeatur danda, sed ut facilius perfectionem apprehendat, hortanda sit.
Decima definitione dictum est: Quod etiam in Job probatissimo athleta suo, cum eum diabolus expetiisset ad singulare certamen, divinam legimus providisse justitiam. Si enim contra inimicum non sua virtute, sed Dei solius fuisset gratia protegente congressus; et absque ulla virtute patientiae suae, divina tantum opitulatione suffultus, multiplices illus, ac tota inimici crudelitate quaesitas tentationum moles, et exitia pertulisset; quomodo non illam calumniosam diabolus, quam prius emiserat, vocem adversus cum justius iterasset: « Numquid Job gratis colit Deum? Nonne tu vallasti eum et universam substantiam ejus per circuitum? Sed aufer manum tuam; » id est, Sine eum suis mecum viribus decertare; « nisi in faciem tuam benedixerit tibi » (Job I, 9-11)? Sed cum nullam hujuscemodi querimoniam calumniosus hostis post conflictum audeat iterare; non Dei, sed illius se victum viribus confitetur. Licet etiam gratia Dei non in totum illi defuisse credenda sit, quae tantam tentatori tentandi tribuit potestatem, quantam et illum resistendi noverat habere virtutem. Si Deus scivit tantummodo quid Job posset, non etiam donavit ut posset; testis patientiae ejus, non auxiliator fuit. Et in quo erit necessarium gratiae adjutorium, si humanis solis viribus tanta illa est parta victoria?
Undecima definitione dictum est de Centurionis fide: Miratur eum Dominus atque collaudat, cunctisque illis, qui ex Israelis populo crediderant, praefert dicens: « Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel » (Matth. VIII, 10). Nullius enim laudis esset ac meriti, si id in eo Dominus, quod ipse donaverat, praetulisset. Impius sensus, qui putat beatiorem esse hominem, cui Deus nihil dederit, quam cui universa contulerit.
Duodecima definitione dictum est: Inde est, quod orantes, non solum protectorem, sed etiam susceptorem Dominum proclamamus. In eo enim quod prior advocat, et ignorantes nos atque invitos attrahit ad salutem, protector atque salvator est: in eo autem quod annitentibus nobis opem ferre, refugientesque suscipere ac munire consuevit, susceptor ac refugium nominatur. Huic sententiae is potest praebere consensum, qui se a Christo non vult esse salvatum.
CAPUT XX. 56. His itaque definitionibus hoc docetur, hoc scribitur, hoc editis disputationibus praedicatur: Quod Adam peccante, anima ejus laesa non fuerit, sanumque in eo manserit unde peccavit: siquidem scientiam boni, quam acceperat, non amiserit; nec potuerint posteri ejus id perdere, cujus damnum nec ille pertulerit. Inesse autem omni animae naturaliter virtutum semina beneficio Creatoris inserta, ut possit qui voluerit, judicio naturali Dei gratiam praevenire, et adjutorium ejus, quo facilius ad perfectionem perveniat, promereri: quia nullius sit laudis ac meriti, qui donatis bonis, non propriis adornatur. Cavendum quoque esse, ne ita ad Deum omnia sanctorum merita referantur, quasi per se nihil boni possit agere ipsa humana natura: cum tanta sit virium ejus integritas, ut contra ipsum diabolum saevitiamque ejus usque ad extrema supplicia sine auxilio Dei valeat dimicare. Hanc autem possibilitatem in omnibus esse hominibus naturalem, sed non omnes ingeneratis sibi uti velle virtutibus. Tantam autem circa universos homines bonitatem esse Creatoris, ut alii ab eo, quia sponte veniant, suscipiantur laudati; alii quia resistunt, attrahantur inviti: atque ideo volentium susceptor, nolentium vero salvator sit. Et cum pars Ecclesiae ex gratia, pars autem ex libero justificetur arbitrio; gloriosiores sint, quos natura provexerit, quam quos gratia liberarit: quia ad omne opus bonum tam libera sit voluntas in Adae posteris, quam in Adam fuerit ante peccatum.
CAPUT XXI. 57. En cujus dogmatis sunt magistri, qui ut catholicarum mentium castitatem gratiae defensoribus calumniando corrumpant, praecipuum in nostro tempore in doctrina ecclesiastica virum rabido ore discerpunt, creduntque se omnia auctoritatum munimina posse convellere, si hanc pastoralis speculae validissimam turrem crebra Pelagiani arietis illisione pulsaverint. Firmum quidem fundamentum Dei stat (II Tim. II, 19): sed congruenter isti non desunt patribus suis. Dignum quippe est, ut quorum sequuntur sententiam, imitentur insaniam. Nec enim possunt alia dicere, quam quae damnatorum querelis, et procacissimi Juliani sunt vulgata conviciis. Paria sunt unius seminis germina, et quod latebat in radicibus, manifestatur in fructibus. Non ergo cum istis nova acie dimicandum est; nec quasi contra ignotos hostes specialia sunt ineunda certamina: tunc istorum machinae fractae sunt, tunc in superbiae suae sociis ac principibus corruerunt, quando beatae memoriae Innocentius nefandi erroris capita apostolico mucrone percussit: quando Pelagium ad proferendam in se suosque sententiam, Palaestinorum episcoporum synodus coarctavit: quando Africanorum conciliorum decretis beatae recordationis papa Zosimus sententiae suae robur annexuit, et ad impiorum detruncationem gladio Petri dexteras omnium armavit antistitum: quando sanctae memoriae papa Bonifacius piissimorum imperatorum catholica devotione gaudebat, et contra inimicos gratiae Dei non solum apostolicis, sed etiam regiis utebatur edictis; et quando idem, cum esset doctissimus, adversum libros tamen Pelagianorum beati Augustini episcopi responsa poscebat. 58. Unde et venerabilis memoriae pontifex Coelestinus, cui ad catholicae Ecclesiae praesidium multa Dominus gratiae suae dona largitus est, sciens damnatis non examen judicii, sed solum poenitentiae remedium esse praestandum, Coelestium, quasi non discusso negotio audientiam postulantem, totius Italiae finibus jussit extrudi: adeo et praecessorum suorum statuta, et decreta synodalia inviolabiliter servanda censebat, ut quod semel meruerat abscidi, nequaquam admitteret retractari. Nec vero segniore cura ab hoc eodem morbo Britannias liberavit, quando quosdam inimicos gratiae solum suae originis occupantes, etiam ab illo secreto exclusit Oceani, et ordinato Scotis episcopo, dum Romanam insulam studet servare catholicam, fecit etiam barbaram christianam. Per hunc virum etiam orientales Ecclesiae gemina peste purgatae sunt, quando Cyrillo Alexandrinae urbis antistiti, gloriosissimo fidei catholicae defensori, ad exsecandam Nestorianam impietatem, apostolico auxiliatus est gladio: quo etiam Pelagiani, dum cognatis confoederantur erroribus, iterum prosternerentur. Per hunc virum intra Gallias istis ipsis, qui sanctae memoriae Augustini scripta reprehendunt, maleloquentiae est adempta libertas, quando consulentium actione suscepta, et librorum, qui errantibus displicebant, pietate laudata, quid oporteret de eorum auctoritate sentiri, sancto manifestavit eloquio; evidenter pronuntians, quantum sibi praesumptionis istius novitas displiceret, qua auderent quidam adversum antiquos magistros insolenter insurgere, et indisciplinata calumnia praedicationi veritatis obstrepere: Augustinum, inquiens, sanctae recordationis virum, pro vita sua, atque pro meritis, in nostra semper communione habuimus; nec unquam hunc sinistrae suspicionis saltem rumor aspersit, quem tantae scientiae olim fuisse meminimus, ut inter magistros optimos etiam a meis semper decessoribus haberetur. Bene ergo de eo omnes in commune senserunt; utpote qui ubique cunctis et amori fuerit, et honori (Epist. Coelestini papae, n. 3, supra, col. 1756, cap. 2). 59. Contra istam clarissimae laudationis tubam, contra istam sacratissimi testimonii dignitatem, audet quisquam malignae interpretationis murmur emittere, et perspicuae sincerissimaeque sententiae nubem obliquae ambiguitatis obtendere? ut scilicet, quia in epistola Papae librorum, pro quibus actum est, non expressus est titulus, hinc eos appareat non probatos, et istam in sanctum Augustinum laudationem pro anteriorum scriptorum meritis fuisse collatam. Maneat plane, maneat ista conditio, ut horum librorum novitas repudiata videatur, si in eadem causa ejusdem viri dissentit antiquitas; et aut inutile aut incongruum judicetur, quod ab his, quae contra Pelagianos condidit, dissonans invenitur. Ut itaque omittamus ea volumina, in quibus ab exordio episcopatus sui multo prius quam impugnatores gratiae exsurgerent, pro gratia disputavit: legantur tres ad Marcellinum ipsius libri. Ad sanctum Paulinum Nolanum episcopum epistola retractetur. Ad beatissimum quoque apostolicae Sedis tunc presbyterum Sixtum, nunc vero Pontificem, emissae paginae recurrantur. Ad sanctum Pinianum, ad Valerium comitem, ad servos Christi Timasium et Jacobum, distinctim edita volumina revolvantur. Sex libri priores contra Julianum: unus ad sanctum Aurelium Carthaginis episcopum de Gestis Palaestinis: alius ad Paulum et Eutropium sacerdotes, contra Pelagii et Coelestii quaestiones: et ad beatae memoriae papam Bonifacium quatuor volumina recenseantur. Et si in his omnibus operibus multisque aliis quae enumerare longum est, idem doctrinae spiritus, eadem praedicationis forma praecessit; agnoscant calumniatores, superfluo se objicere, quod his libris non speciale neque discretum testimonium sit perhibitum, quorum in cunctis voluminibus norma laudatur. Apostolica enim Sedes, quod a praecognitis sibi non discrepat, cum praecognitis probat; et quod judicio jungit, laude non dividit. Qui ergo hos proxime editos libros refutant, anterioribus acquiescant, et iis quae pro gratia Christiana prius sunt conscripta consentiant. Sed non faciunt: sciunt enim omnia Pelagianis esse contraria, et nihil sibi posse competere ad consequentium resolutionem, si confiteantur in praecedentibus consistere veritatem. 60. Igitur hujusmodi hominum pravitati, non tam disputationum studio, quam auctoritatum privilegio resistendum est; ut de prostrati dudum dogmatis corpore nullum membrum sinatur assurgere. Quia notum est, ita falsitatis istius haberi versutias, ut si ei liceat praetenta correctionis imagine aliquod sibi faventium radicis suae germen excipere, totam se possit in exigua sui parte reparare. Ubi enim non aliud habet summa quam portio, non est devotionis dedisse prope totum, sed fraudis retinuisse vel minimum. Quod ne hypocritarum obtineatur insidiis, confidimus Domini protectione praestandum; ut quod operatus est in Innocentio, Zosimo, Bonifacio, Coelestino, operetur et in Sixto; et in custodia dominici gregis haec sit pars gloriae huic servata pastori, ut sicut illi lupos abegere manifestos, ita hic depellat occultos: illo auribus suis doctissimi senis insonante sermone, quo collaborantem secum hortatus est, dicens, Sunt enim quidam, qui justissime damnatas impietates adhuc liberius defendendas putant: et sunt qui occultius penetrant domos, et quod in aperto clamare jam metuunt, in secreto seminare non quiescunt. Sunt autem qui omnino siluerunt, magno timore compressi, sed adhuc corde retinentes quod ore jam proferre non audent; qui tamen esse fratribus possunt ex priore ipsius dogmatis defensione notissimi. Proinde alii severius coercendi, alii vigilantius vestigandi; alii tractandi quidem lenius, sed non segnius sunt docendi, ut si non timentur ne perdant, non tamen negligantur ne pereant.
CAPUT XXII. 61. Sufficienter, ut arbitror, demonstratum est, reprehensores sancti Augustini et vana objicere, et recta impugnare, et prava defendere, peremptorumque armis intestinum bellum moventes, dictis divinis atque humanis constitutionibus rebellare. Quorum tamen, dum adhuc non sunt a fraterna societate divisi, toleranda magis est intentio, quam desperanda correctio: ut donec Dominus per Ecclesiae principes et legitimos judiciorum suorum ministros, haec quae per paucorum superbiam et quorumdam imperitiam sunt turbata, componat; nobis Deo adjuvante sit studium, quieta modestaque patientia odiis dilectionem reddere, et ineptorum vitare conflictus, veritatem non deserere, nec cum falsitate certare, semperque a Deo petere, ut in omnibus cogitationibus, in omnibus voluntatibus, in omnibus sermonibus atque actionibus nostris, ipse teneat primatum, qui dixit se esse principium. Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia: ipsi gloria in saecula. Amen.