Migne Patrologia Latina Tomus 104
Liber de dispensatione ecclesiasticarum rerum (Agobardus Lugdunensis), J. P. Migne
I. Significavit mihi fidelis ac veneranda dilectio tua, quod clari et honorati viri per Septimaniam et Provinciam consistentes, de me incessanter obtrectando loquantur; quanquam nec caeteris parcant, dicentes movisse nos, ac praecipue me, (0227B)inauditam contentionem atque discordiam, pro ecclesiasticis rebus; idque inter eos, non solum detrahendo, sed et comminando, et versutiarum insidias machinando, omnibus modis ac sine intermissione agitari. Ais etiam nullam eos satisfactionem vel excusationem velle recipere: sed si qua illis rationabiliter, satisfaciendi gratia, a quolibet opposita fuerint, sera haec et nuper adinventa calumniari. Cujus rei quoniam vult fraternitas tua puram cognoscere veritatem, qualiter videlicet motum asseveratumque fuerit, maxime de me, quantum vel qualiter in tali dispensatione interfuerim, audierim, vel suggesserim, scribo haec tibi veraciter, prout vis a me. Ac primum ipse scire potes, me nunquam inter majores nostros et meliores nobis tanti (0227C)loci vel honoris fuisse, ut aut incentor discordiae, aut pacis conciliator esse potuerim. Quippe qui, ut insuetus et timidus, inter tales ac tantors raro loqui valeam. Tamen, in quantum recordari queo, de quibus inquiris, ut ipse novi, faciam et te similiter nosse.
II. In illis diebus, quando sacer et religiosus dominus noster imperator evocato conventu in Attiniaco agebat, strenue providens de omnibus utilitatibus (228A)commissorum sibi populorum, pervenit ad sublimiorem inquisitionem pernecessarii consilii, cupiens scilicet invenire, qualiter congruentissimae profectum doctrinae, et abolitionem negligentiarum sacerdotibus et cunctis honoratis suis commendare (0228B)potuisset: quod utique laudabiliter inspirante Dei gratia quaesivit, eleganter invenit, fideliter ore suo annuntiavit. Quae cuncta nunc replicare nimis prolixum est; quia et tunc distinctis capitulis comprehensa sunt, et omnibus nota esse debent.
III. Hanc igitur rem cum miris tunc laudibus adhuc inchoatam magistri nostri efferrent, et praecipue venerandus senex Adalardus, qui etiam dicebat se nunquam sublimius vel gloriosius causam profectus publici moveri et cogitari vidisse a tempore regis Pippini usque ad diem illum; tantum ne respondentium et obedientium negligentia humiliaretur, addidit ipse et caeteri primores, dicentes omni concilio: Quidquid utile potuerit reperire sagacitas vestra ad cavenda peccata, ad vitanda pericula, ad erigendam (0228C)religionem, ad illustrandam doctrinam, ad corroborandam fidem, ad excolendum studium sanctitatis, confidenter edicite, et ad explenda pariturum Deo dominum imperatorem minime dubitetis. Qui (quoniam, ut Scripturae sacrae docent, peccata contrahunt infelicitates, perturbationes, clades et sterilitates in populos) tota sollicitudine curat, ut bona quidem statuendo, mala vero destruendo, obtineant una vobiscum apud Dominum, ut remotis adversis (0229A)casibus, regnum sibi commissum prospere, Deo favente, valeat gubernare.
IV. Haec et his similia cum primores nostri jucundissime loquerentur, ego, ut scilicet humillimus omnium et extremus, coepi quodammodo pedetentim, ut pote magnis viris, ita suggerere. Ecce omnipotens Deus praeparavit animos domini imperatoris, ut sollicite velit agnoscere temporis vires, consonas vel dissonas aequitati. Expedit vero, ut ea quae dissona sunt, si possibilitas suppetit, emendentur; in quantum autem possibilitas non suffragatur, cum timore Dei tolerentur: quatenus dum illicitum quidpiam ex necessitate agitur quod declinari non potest, timor saltem faciat excusabilem quem exsecutio non constituit absolutum. Necesse est ergo ut vestra (0229B)industria magnanimitati ejus suggerat pericula de rebus ecclesiasticis, quas contra vetitum et contra canones tractant et in usus proprios expendunt homines laici. Postquam enim diffusa est Ecclesia Dei toto orbe terrarum, et coepit exaltari ac magnificari per omnes regiones et nationes, coeperuntque templa erigi a fidelibus imperatoribus ac regibus atque episcopis, et caeteris potentibus, ditarique rebus, et thesauris ordinari, fuit etiam consequens, ut principum providentia leges promulgarentur, et episcoporum sollicitudine canones statuerentur de rebus sanctificatis, id est, sacris locis deputatis; qualiter tuerentur ab improbis, tuerentur a gubernatoribus, vel expedirentur. Convenerunt episcopi, viri sancti, quibus tunc abundabat Ecclesia. (0229C)Statuerunt illibatos conservari debere sacros canones, qui firmati sunt Spiritu Dei, consensu totius mundi, obedientia principum, consonantia Scripturarum. Ex quo tempore acceptum et receptum est non aliud esse agere cuiquam adversus canones quam (0230A)adversus Deum, et adversus ejus universalem Ecclesiam; neque sensum est unquam a quibusque fidelibus, ut talia statuta absque periculo religionis violarentur. Quod ergo Deo auctore statutum est, nova necessitate, quae tunc temporis non accidit, excusabilem facere non potest violatorem: quia omnipotenti Deo omnia tempora omniaque volumina saeculorum praesentia sunt, et stantia; neque aliquid praeteriti potest recordari nec futurum aliquid exspectare. Quamobrem istae, quas nunc homines praetendunt necessitates, et quarum causa se impune putant res sacras in usus communes vertere, licet tunc hominibus futurae essent, Deo tamen praesentes erant; quodque Spiritu suo statuit Ecclesia, tenendum cunctis diebus usque in finem saeculi voluit custodiri. (0230B)Sed quoniam quod de sacris rebus in laicales usus illicite translatis dicimus, non fecit iste dominus imperator sed praecessores ejus, et propterea isti impossibile est omnia emendare quae antecedentes male usurpata dimiserunt; saltem admonentibus vobis cogitare dignetur periculum, quod licet et vitare nequeat, tamen dum pensat, timet ac dolet, apud misericordem Dominum fiat per haec excusabilis. Et vos communicate pondus periculi, sublevateque portantem, in quantum fieri potest; ut dum vos illi communicantes in periculis, et ille vobis compatiens exstiterit in tristibus, ac defensor in persuasionibus, dumque unum sapitis, tantumque periculum communiter toleratis, avertatur ab illo nec non et a vobis hujuscemodi praevaricationis vindicta. Cum haec (0230C)igitur a me dicerentur, responderunt pie reverentissimi viri Adalardus et Helisacar abbates. Utrum vero audita retulerint domino imperatori, nescio.
V. Sequenti autem anno, cum adessent jussi in Compendio palatio, et de his inter eos sermo haberetur, (0231A)ad hunc modum, post multa colloquia, in quantum ego intellexi, ratiocinia sunt perducta, ut primum quidem intellectibus omnium inculcarentur delicta de rebus sacris illicite usis, post vero cum Dei timore in illis quas habent laici cautiores effecti, etiam in his quae remanserunt Ecclesiis fideliores atque clementiores exsisterent; ita ut et suis adhiberent pietatem, ut et Ecclesiis defensionem; fieretque compatienti concordia remediabilis ac veniabilis, offensioque comitante pietate de indulgentia quoque esset secura.
VI. Hanc rem cum dominus imperator audiret atque perpenderet, volens eam ducere ad tranquillitatem pacis, quae ad modicum turbata fuerat, quantum in se fuit, fecit uniri episcopos et comites in consensum (0231B)et pacem. Ex hoc itaque putavi ego, quod eodem modo quo dominus imperator pensavit atque intellexit rationem, sopirique fecit dissensionem, omnes etiam comites vel honorati ejus intellexissent atque voluissent. Sed e contrario, ut audio, isti de quibus nobis sermo est inchoatam discordiam magnificant, et de discordia in conspectu domini imperatoris nihil se audisse vel intellexisse dicunt. Verum quia in his neminem illorum aut mitigare possumus, aut exasperare voluimus, dimittamus causam Deo, qui omnia dispensat, et ei cui commissa sunt ad regendum, ut faciat quod Deo inspirante eventus rerum tulerit. Et quod ad nos non pertinet omittentes, transeamus ad ea quae ad omnes fideles, qualiter credenda, vel intelligenda sint, pertinent; (0231C)ac juxta quod exiguitas sensus nostri attingit, ex auctoritate Scripturarum vel canonum nostris oculis consideranda proponamus, ut petisti.
VII. Licet indignum ducatur nos melioribus insinuare quid sentiendum sit de dispensatione ecclesiasticarum rerum, neque a talibus quales nos sumus, id potentes saeculi inquirendum putent; tamen quia inter tales conversamur ut velimus nolimus, crebro (0232A)de hoc audiamus et loquamur, recte, ut puto, tibi, frater charissime, visum est ut de sacris libris et canonibus auctoritatem sumentes, pariterque exempla sanctorum ad medium deducentes, humanos errores, qui summopere vitandi sunt, caveamus, et veritatem Dei, a qua qui recesserit in tenebris maneat necesse est, teneamus. Sane cum nos ad hanc roborandam de Testamento Veteri plura sumpserimus, erunt fortasse qui dicant aliarum rerum figuras esse, nec per haec contentionem posse finiri. Hujusmodi ergo homines, si qui erunt, videtur mihi ut interrogare studeas, unde Patres doceant non posse quemquam ad sacerdotium promoveri, si viduam, vel repudiatam, sive meretricem, et, ut compendiosius dicam, non virginem in conjugium sumpserit; etiamsi secundum (0232B)Apostolum unius uxoris vir esse doceatur. Cumque hoc in Novo non potuerint demonstrare, fateantur necesse est decreto veteri contineri: neque hoc solum, sed et multa forsan hujusmodi. Tum consequens erit, arbitror, ut et istas ratiocinationes inchoatas in Veteri Testamento, ex ipso etiam firmitatem obtinere posse et debere concedant; praesertim cum et litteris evangelicis et apostolicis confirmetur quod ubicunque lex mortalitatem docet, ita ut dicitur intelligenda sit ac tenenda. Videtur mihi praeterea, ut quoniam omnia testimonia quae ad praesentis quaestionis absolutionem inde sumuntur, et omni omnino parte non conveniunt eis rebus quibus defendendis aptantur, tam breviter a nobis perstringantur, ut piis quidem sufficientia videantur, illis (0232C)vero qui quaestionibus magis quam aedificationi inservire parati sunt, laboriosam loquacitatem proprio libitu reservent.
VIII. Notum est cunctis Scripturas legentibus, ab initio humani generis sacerdotes fuisse et altaria, victimas et sacrificia; nec solum haec Deo oblata, sed et decimas votas et sacerdotibus redditas, ipsis denuo sacerdotibus primitias diligenter datas, caeterisque (0233A)ministris ab omni populo cunctarum rerum decimas tributas, qui etiam acceptis ex ipsis decimis decimas persolverent sacerdotibus. Illud quoque manifestum est, quod praeter eas quas ministris, id est Levitis, populus exsolvebat, jussi sunt a Domino alias rerum suarum in tertio anno decimas sumere; et non in quibuscunque locis, sed in sacris, id est, juxta altare Domini, viduis, pupillis, orphanis, et Levitis comedere. Jussit etiam Dominus ut sacerdotibus et Levitis darentur ab omnibus filiis Israel urbes ad habitandum. Et datae sunt quadraginta duae, et sex confugii, id est, simul quadraginta et octo civitates; pariterque in circuitu uniuscujusque civitatis spatium cubitorum duum millium ad pastum percorum. Permansitque hoc inconvulsum omni tempore (0233B)judicum et regum; ita ut nec impius Achab, nec sceleratus Manasses, nec filius ejus Ammon, temerare ausi sint. Sed postquam separatus est Israel a domo David per Jeroboam, qui peccare fecit Israel; tunc primum ejecti sunt sacerdotes Domini, sicut ipsi Jeroboam improperatur per Abiam regem Juda.
IX. Post mortem Moysi, tulit Josue omnem multitudinem filiorum Israel, et venit in Galgala. Cumque circumdedissent urbem Jericho, dixit Josue ad omnem Israel: Tradidit vobis Dominus civitatem, sitque civitas haec anathema, et omnia quae in ea sunt, Domino. Et post pauca: Cavete ne de his quae praecepta sunt contingatis, et sitis praevaricationis rei, et omnia castra Israel sub peccato sint, atque turbentur. (0233C)Quidquid autem auri et argenti fuerit, et vasorum aeneorum ac ferri, Domino consecretur, repositum in thesauris ejus. Et iterum: Urbem et omnia quae in ea inventa sunt succenderunt absque argento, et auro, et vasis aeneis, ac ferro, quae in aerarium Domini consecrarunt. Mirumque in modum, cum unus homo hoc praevaricatus fuisset, omnes dicuntur praevaricati esse et usurpasse de anathemate Dominusque iratus refertur contra filios Israel.
X. Praeceptum est a Domino per Moysen ut animal quod immolari potest Domino, si quis voverit, sanctum sit, et mutari non possit, id est, nec melius malo, nec pejus bono: quod si mutatum fuerit, et ipsum, ait, quod mutatum est, et illud pro quo mutatum est, consecratum erit Domino. Itemque de domibus (0233D)et agris dicitur: Homo si voverit domum suam, et sanctificaverit Domino, considerabit eam sacerdos, et juxta pretium quod ab eo fuerit constitutum venundabitur. Sin autem ille qui voverat, voluerit eam redimere, dabit quintam partem aestimationis supra. Similiter quoque jubetur et de agro; quem si is qui vovit noluit redimere, sed alteri fuerit venundatus, ultra eum qui voverat redimere non poterit; quia cum jubilaei venerit dies, sanctificatus erit Domino, et possessio consecrata, ad ejus pertinet sacerdotem. Et post pauca: Omne quod Domino consecratur, sive homo erit, sive animal, sive ager, non venundabitur, nec redimi poterit. Quidquid semel fuerit consecratum, sanctum erit Domino. Si omnipotens Deus consecrari (0234A)sibi homines, animalia, vel agros, aut domos nollet, nunquam hoc vel in Veteri praeciperet vel in Novo fieri permitteret Testamento.
XI. Quanta autem reverentia consecrata Domino debeant custodiri, ex multis Scripturae locis potest coligi, ex innumerabilibus divinae defensionis ultionibus, quae ab universo mundo unquam scribi potuerint; sicut magnopere atque evidenter in verbis Dominicis per prophetas denuntiatis prudens lector valeat intelligere: quale est illud quod per Jeremiam, sicuti mos est per similitudinem eorum quae magis nota sunt occulta significari, proverbialiter dicitur: Sanctus Israel Domino, primitiae frugum ejus. Omnes qui devorant eum delinquunt: mala venient super eos, dicit Dominus. Quorum verborum, ut beatus Hieronymus (0234B)ait, hic sensus est: « Quomodo qui primitias devorant nequaquam de genere sacerdotali, sceleris rei sunt; sic qui contaminant Israel, malis subjicientur. » Malachias quoque sub exhortatione decimarum retributionem et vindictam diligentibus pariter ac negligentibus ex verbis Domini proponens quasi interrogantibus Deum, et dicentibus, In quo configimus te? respondit dicens: In decimis et primitivis. In penuria vos maledicti estis, et me vos configitis gens tota. Inferte omnem decimam in horreum, et sit cibus in domo mea; et probate me super hoc, dicit Dominus, si non aperiero vobis cataractas coeli, et effudero vobis benedictionem usque ad abundantiam, et caetera. His similia in libro leguntur Esdrae. Ait enim: Statuemus super nos praecepta, ut demus tertiam partem sicli per (0234C)annum ad opus domus Dei nostri, et panes propositionis, et ad sacrificium sempiternum. Et iterum: Sortes misimus super oblatione lignorum inter sacerdotes et Levitas et populum, ut inferantur in domum Dei nostri per domos patrum nostrorum, per tempora, a temporibus anni usque ad annum; ut arderent super altare Dei nostri, sicut scriptum est in lege Moysi; et ut afferremus primogenita terrae nostrae, et primitiva universi fructus omnis ligni, ab anno in annum in domum Domini, et primitiva filiorum nostrorum, et pecorum nostrorum, sicut scriptum est in lege; et primitiva boum nostrorum, et ovium nostrarum, ut offerantur in domo Dei nostri sacerdotibus qui ministrant in domo Dei nostri; et primitiva ciborum nostrorum, et libaminum, et poma omnis ligni, vindemiae quoque, (0234D)et olei, afferamus sacerdotibus ad gazophylacium Dei nostri, et decimam partem terrae nostrae Levitis. Ipsi Levitae decimas accipient ex omnibus civitatibus operum nostrorum. Erit autem sacerdos filius Aaron cum Levitis in decimis Levitarum, et Levitae offerent decimam partem decimae suae in domo Dei nostri ad gazophylacium in domo thesauri. Ad gazophylacium enim deportabunt filii Israel et filii Levi primitias frumenti, vini et olei; et ibi erunt vasa sanctificata, et sacerdotes, et cantores, et janitores, et ministri, et non dimittemus domum Dei nostri. In quibus verbis evidenter apparet, quanta illius populi cura et diligentia esset erga domum Dei, et cuncti generis sacrificia vel donaria: qui non solum decimas, ac (0235A)primitias, sed etiam tertiam partem sicli omni studio religionis ferventes curabant exsolvere; adimplentes procul dubio praeceptum legis, quae dicit: Cum voveris votum Domino Deo tuo, non tardabis reddere; quia requiret illum Dominus Deus tuus, et si moratus fueris, reputabitur tibi in peccatum.
XII. Quae verba idcirco hic ponenda putavi, ut religiose fidelis quisque consideret, quia si illi qui vovet et tarde reddit, tarditas ipsa in peccatum reputabitur, multo utique majoris criminis reus est, qui nec tarde quod vovit exsolvit. Si vero is qui propria vota non reddit, infidelis esse convincitur, juxta Ecclesiastem, qui dicit displicere Deo infidelem et stultam promissionem, et omnium melius esse non vovere quam post vota, promissa non reddere; quanto (0235B)majoris impietatis reus est, qui ea quae alii voverunt ac reddiderunt usurpat, invadit, diripit, et diripienda concedit, perverseque judicando, vel fallaciter testificando, atque impie perjurando, a domo Dei alienare festinat, ubi ab aliis vota et reddita ac delegata sunt!
XIII. Legimus in Libris Regum, quod non modo laudabiles, verum etiam reprehensibiles reges, ea quae patres illorum voverant nec reddiderant, ipsi intulerunt in domum Domini, et in thesauros ejus. Si ergo laudatur pietas filiorum paterna vota reddentium, e contrario omni est exsecratione dignissimum si patris votum filius subtrahat, quodque ille contulit, hic auferre non metuat. Legitur in volumine Jeremiae prophetae, quod tempore illo principes et (0235C)universus populus inierunt pactum, ut dimitteret unusquisque servum suum, Hebraeum videlicet et Hebraeam, qui tamen in sequentibus amici et proximi ac fratres dicuntur, et ultra eis non dominarentur, conversique deinceps retraxerint servos et ancillas suas, quos dimiserant liberos, et subjugaverint in famulos ac famulas. Quam ob causam graviter adversum eos Dei ira succensa, tali illos perculit comminationum procella: Vos, inquiens, reversi estis, et commaculastis nomen meum, et reduxistis unusquisque servum suum et ancillam, quot dimiseratis ut essent liberi, et subjugastis eos. Propterea haec dicit Dominus: Vos non audistis me, ut praedicaretis libertatem unusquisque fratri et amico suo. Ecce ego praedico libertatem, ait Dominus, ad gladium, et (0235D)pestem, et famem, et dabo vos in commotionem cunctis regnis terrae. Et post pauca infert: Et erit morticinium eorum in escam volatilibus coeli, et bestiis terrae.
XIV. Itaque si illi qui servos Hebraeos dimissos juxta legem liberos, iterum in servitium retraxerunt, (0236A)et suos utique, non alienos, nomen Domini commaculasse dicuntur, et ob hoc gravissima ultione plectuntur; fideliter religiosus quisque consideret, quanto irremediabiliori furore digni sunt, qui non solum proprios olim servos a se vel a parentibus suis libertate donatos in servitium revocant, verum etiam ab aliis libertos factos, et a liberatoribus suis patrocinii et defensionis causa Ecclesiae delegatos, contra fas multipliciter affligunt, omnique servitute deprimunt, nulla Ecclesiae vel sacerdotibus relicta potestate, qui eos patronorum vice tueri debuerant. Vehementer prorsus nomen Domini a talibus commaculatur; domusque ejus, quae est Ecclesia, violenter praedatur, et mater fidelium exhonoratur; hujus injuria, procul dubio et Dei est. Et de hac (0236B)quidem sententia, absque aliorum laesione, forsan loqui non possumus. Si cui tamen libeat considerare patienter, valet inspicere quanto haec tempora sint pejora, quam fuerunt antea etiam illa quae sub infidelibus transierunt. Illi namque diis suis, qui non erant dii, sed opera manuum eorum, honorem exhibebant, nec eorum sacra ausi erant violare. Nunc autem hi quibus dictum est, Honora Dominum de tua substantia, versa vice exhonorant Dominum de sua; cum non solum ecclesiasticae familiae abutuntur servitiis, sed et libertos ejus miserabili deprimunt servitute.
XV. Porro quod ignorantes Deum verum, falsosque colentes, diligentius deferant sacris ac sacerdotibus suis, quam nunc plerique, in sacra historia manifestissime (0236C)demonstratur: quae narrat beatum Joseph totam terram Aegypti subjecisse Pharaoni, praeter terram sacerdotum, quae a rege eis tradita fuerat; quibus et statuta cibaria ex horreis publicis praebebantur, et idcirco non sunt compulsi vendere possessiones suas. Qua in re pensandum est, quanta diligentia sacerdotes suos venerarentur, quibus non solum donaria sacra ministrabant, sed et communes cibos tam sollicite praebebant, ut nec comparare eos paterentur. At nunc in quibusdam locis, nullus ordo hominum, sive sint liberi, sive servi, de habitatione sua tam infidus est ut sacerdotes; ut pote qui nullo modo securi esse possint, nec scire quot diebus Ecclesiam vel habitaculum suum eis habere sit licitum. Certe cum populus Judaicus in templo Domini, praeter res sacras, etiam (0236D)communes ageret, atque in sacratis atriis venalia diversa collocaret; quanquam et ipsum licite sacrorum causa fieri putaretur, ut oblaturi sacrificia, nec de suo habentes, facile comparanda invenirent; tamen Dominus, ut domus suae et patris curam se habere monstraret, quod nullo alio in loco fecisse (0237A)legitur, flagellis talia agentes eliminavit de templo. Penset igitur cui placet ex factis et verbis Domini, si in ejus domo aliud aliquid vendere non licet, quanto magis ipsam domum facere nefas est venalem. Sacerdotes Aegyptiorum, tempore famis, ita aluntur stipe. publica, ut possessiones suas vendere non compellantur. Nunc non solum possessiones ecclesiasticae, sed ipsae etiam Ecclesiae cum possessionibus venundantur. Nec de illis quam maxime audemus dicere, quorum proavi aut abavi construxerunt ecclesias, ac ditaverunt, et testamentis scriptis atque firmatis nullos se habituros haeredes nisi ecclesiam et rectores ejus denuntiaverunt; et nunc ipsi contra pietatem majorum, si parietes sibi vendicare potuerint, non tantum ea quae a constructoribus (0237B)collata sunt, sed et multa quae plerique fidelium pro sepulturis aut qualibet devotione alia ibidem sacraverunt, cum ipsis ecclesiis vendere licitum putant, nullo prohibente.
XVI. Verum quia ex domo Domini, quae fuit in Hierusalem, occasio nobis sumpta videtur ut ista de Ecclesiis diceremus, ne forte aliquis putet ea quae de illa referuntur non pertinere ad domos basilicarum, intelligat, cui talis subrepserit cogitatio, ea causa fieri ecclesias, qua et ipsa domus facta est, ad laudandum videlicet Deum, ad deprecandum, ad sacrificandum; sicut ipse Salomon aedificator et dedicator ejusdem templi in oratione consecrationis suae ait Domino: Si coelum et coeli coelorum non te capiunt, quanto magis domus ista quam aedificavi? (0237C)Sed ad hoc tantum facta est ut respicias orationem servi tui, et obsecrationem ejus, Domine Deus meus; ut aperias oculos tuos super domum istam diebus ac noctibus. Exaudi preces famuli tui et populi tui Israel, quicunque oraverit te in loco isto. Quapropter omni fide omnique ratione quidquid in illa a cultoribus vel contemptoribus licitum sive illicitum gestum est, et quidquid de illa, tam ad diligentiam exstruentium, quam ad negligentiam cessantium, seu ad malitiam destruentium, pertinens, memoratur, aedificatarum basilicarum exempla, auctoritates, et cultus esse tenendum est. Consequens ergo erit ut religiose perpendamus, qualiter Dominus erga restaurationem ejusdem templi, et negligentes damnet, et devotos remuneret, ex verbis quae per Aggaeum (0237D)prophetam loquitur, dicens: Populus iste dicit: Nondum venit tempus domus Domini aedificandae. (0238A)Nunquid tempus vobis est ut habitetis in domibus laqueatis, et domus ista deserta? Et nunc haec dicit Dominus exercituum: Ponite corda vestra super vias vestras. Seminastis multum, et intulistis parum; comedistis, et non estis satiati; bibistis, et non estis inebriati; operuistis vos, et non estis calefacti; et qui mercedes congregavit, misit eas in sacculum pertusum. Haec dicit Dominus exercituum: Ponite corda vestra super vias vestras, ascendite in montem, portate lignum, et aedificate domum; et acceptabilis mihi erit, et glorificabor, dicit Dominus. Respexistis ad amplius, et ecce factum est minus: et intulistis in domum, et exsufflavi illud. Quam ob causam? dicit Dominus exercituum. Quia domus mea deserta est, et vos festinatis unusquisque in domum suam. Propter hoc super (0238B)vos prohibiti sunt coeli ne darent rorem, et terra prohibita est ne daret germen suum; et vocavi siccitatem super terram, et super montes, et super triticum, et super vinum, et super oleum, et quaecunque profert humus, et super homines, et super jumenta, et super omnem laborem manuum. Et post aliqua: Ponite corda vestra ex die ista, et in futurum, a die vicesima et quarta noni mensis, a die qua fundamenta jacta sunt templi Domini, ponite super cor vestrum. Nunquid semen in germine est, et adhuc vinea, et ficus, et malogranatum, et lignum olivae non floruit ? Ex die ista benedicam. Si filii Israel, nuper de captivitate regressi, quia negligunt restaurare templum Domini, tanta sterilitate feriuntur, itemque fundamentis jactis, mox omni benedictione cunctarumque (0238C)rerum fecunditate cumulantur, constat profecto maximum religionis esse divinae domui diligentiam adhibere; eamque negligere, causam miseriae atque infelicitatis existere.
XVII. Sed et illud attentius considerandum quod in hac prophetia legitur: Et suscitavit Deus spiritum Zorobabel ducis, et spiritum Jesu sacerdotis, et spiritum reliquorum de omni populo. Ut ex hoc perspicue intelligatur, obsequentem quemlibet et amatorem templi Dei, domum esse Spiritus sancti; cum manifeste appareat, non solum fidelium spiritum suscitasse tunc Deum, ut cum omni laetitia omnique alacritate domum Dei cuperent instaurare, sed et infidelium regum, Cyri videlicet, ac Darii, et Artaxerxis: qui non tantum licentiam aedificandi dederunt, (0238D)verum et adjutorium praebuerunt lignorum, frumenti, et vini, et olei, ac salis, et pecorum, et dona auri, atque (0239A)argenti, cum principibus suis. In libris etiam Machabaeorum, nonnulli reges erga templum Dei munifici fuisse memorantur, in quibus et vindictae Dei pariter leguntur in eos qui diripuerunt vel diripere conati sunt vasa sacra; sicut de Antiocho rege, et Heliodoro, qui a Seleuco missus fuerat, in promptu est meminisse. Ecce filii Israel, fundamentis templi jactis, confestim in omnibus benedicuntur; differentes opus, acriter pro negligentia flagellantur; direptores sacrorum, irrevocabili sententia damnantur. Cum ergo nobis non sufficit ad exemplum, cum tam multipliciter per totas Scripturas legamus et cognoscamus domum Dei diligere, religiosum esse, negligere, irreligiosum; diripere, impium; omnesque sua recepisse merita, et omnes principes eorum qui dixerunt: (0239B)Haereditate possideamus sanctuarium Dei, positos aut ponendos ut rotam et sicut stipulam ante faciem venti?
XVIII. Sed forsitan aliquis haec in Veteri Testamento fieri oportuisse contendat, in Novo autem non tantopere servanda. Meminerit, quisquis ille est, Dominici exempli, quod ex verbis evangelicis sancti intellexere Patres. Refert namque evangelista mulierem quamdam accessisse ad Dominum, pedesque ejus unxisse: pro qua re murmurans proditor Judas, ait: Ut quid perditio haec unguenti? Potuit enim venundari multo, et dari pauperibus. Ad quod subjurgens evangelista: Haec, inquit, dicebat, non quia de egenis pertinebat ad eum, sed quia fur erat, et loculos habens, ea quae mittebantur, exportabat. Quid (0239C)autem Dominus de loculis faceret, ostenditur ex parte ex eo quod cum Judae egredienti a se, et ingresso jam Satana in se, dixisset, Quod facis, fac citius, audientes discipuli putaverunt quod juberet illi ut emeret necessaria ad diem festum, aut ut egenis aliquid daret: quod utique non putarent, nisi antea fieri vidissent. Verum quia quaesitum est, cur Dominus, qui discipulis dixerat: Nolite portare aurum, neque argentum, neque aes in zonis vestris, nec permisit eos ferre aliud in via, nisi virgam tantum, ipse in loculis thesauros habuerit; disputat de his, in quantum recordari valeo, beatus Augustinus (In Joan. Tract. L cap. 12); dicitque quod Dominus noster (0240A)Jesus Christus, qui Ecclesiae suae formam et instructionem praemisit factis et dictis, sicut scriptum est; Quae coepit Jesus facere et docere; praevidens futurum esse ut in Ecclesiis thesauri fideliter a fidelibus ac laudabiliter a religiosis conderentur, atque custodirentur, et perniciosissime a furibus fraudarentur (Fures generaliter dico, sicut in Apostolo accipimus, ubi ait: Qui furabatur, jam non furetur, de omni scilicet inhonesto quaestu), voluit in hac re praefigere, ut dixi, formam Ecclesiae suae, ad quos usus haberentur, et qua fide tractarentur, vel qua damnatione digni essent fraudantes, cum tali fine Judas abierit in locum suum. In qua disputatione praedictus Pater tres, nisi fallor, differentias furtorum et furum facit, de privatis videlicet, publicis, ac divinis rebus. Nam (0240B)cum alicui homini de proprio thesauro aliquid furari procul dubio reatus sit, multo major de publico, quod et leges saeculi sacrilegium vocaverunt. Jam vero de Dominicis, id est, ecclesiasticis thesauris, fraudare aliquid (quod apud nos specialiter sacrilegii nomine censetur), adeo immane scelus esse manifestum est, ut qui istum committant, in sortem Judae deputandi minime dubitentur. Cum ergo haec ita se habeant, cumque de praefatis rebus illicite aliquid in dando, accipiendo, vel retinendo usurpare, furari sit; penset pia mens, quanta cautela res egeat.
XIX. Quaesitum est etiam, vel quaeri potuit, cur Dominus exactoribus publicis, qui dixerunt Petro, Magister vester non solvit didrachma de loculis, non (0240C)dederit stateram, sed Petrum a mare direxit, ut de ore piscis tolleret? Responsumque est a doctoribus Ecclesiae, quia Dominici loculi in pauperes et in dies festos expendebantur; et cum exegisset necessitas in alimenta discipulorum Domini (sicut scriptum est: Discipuli autem abierunt in civitatem ut cibos emerent ), noluisse Dominum rem pauperum in publicam exactionem mittere, sed omnipotenti virtute, quod utique pauperum non erat, de mari tollere et fisco reddere voluisse, ut formam daret discipulis, quam Ecclesiae commendarent. Juxta quam formam statuerunt sacri canones modum res ecclesiasticas dispensandi; scilicet ut in alendis egenis, (0241A)in sustentandis clericis, in reparandis fabricis, atque in rectorum supplendis necessitatibus expenderentur: prout sanctorum exempla commendant, et usque ad proxima tempora custoditum esse non dubium est. Ex laicis denique non solum possessores sacrarum rerum, sed nec dispensatores fieri permittunt: quin potius oeconomos de proprio clero eligi praecipiuntur, et agros, vineas, atque mancipia ad usum tribui, non nisi clericis, monachis, peregrinisque concedunt. De qua re si quis diligentius vult agnoscere quid vel in quibus conciliis dicatur, legendo et revolvendo cognoscat.
XX. Verum quia sunt qui Gallicanos canones aut aliarum regionum putent non recipiendos, eo quod legati Romani, seu imperatoris, in eorum constitutione (0241B)non interfuerint, restat ut etiam sanctorum clarissimorum Patrum doctrinas, et expositiones, diversosque tractatus, ut sunt Cypriani, Athanasii, Hilarii, Hieronymi, Augustini, doceant non esse recipiendos: quia cum haec tractarent, vel exponerent, (0242A)legati Romani sive imperatoris non aderant. Melius mihi sentire videntur, qui secundum Domini dictum, ubi duo vel tres in nomine Domini congregatos agnoscunt, Dominum quoque inter eos affuisse non dubitant, et eum qui Ecclesiam non audierit, sicut ethnicum et publicanum habendum credunt. Ubicunque enim catholici Ecclesiarum rectores pro Ecclesiarum utilitatibus cum Dei timore in ejus nomine et honore conveniunt, quidquid consonanter sanctis Scripturis statuunt, nulli procul dubio spernenda, imo veneranda omnibus esse debent: quod illa quam maxime auctoritate fulcitur, quia bina per annos singulos concilia fieri et Romani pontifices decreverunt, et magna concilia sollicite commendarunt. Rectius profecto facere videtur, qui (0242B)ubicunque magnarum synodorum statuta deficiunt, propter insuetas emergentes causas antiquorum statuta, quae merito reprehendenda non sunt, sequenda deliberat, quam qui ea quae ipse sentit, eorum sensibus anteponit. Firmissime omnino teneo quod (0243A)omnes orthodoxi rectores quibuscunque locis vel temporibus de rebus ecclesiasticis tractandis conservandisque aliquid statuerunt, antecessorum statutis et divinarum litterarum auctoritati magnopere studuerint consonare. Jam vero de donandis rebus et ordinandis ecclesiis nihil unquam in synodis constitutum est, nihil a sanctis Patribus publice praedicatum. Nulla enim compulit necessitas, fervente ubique religiosa devotione, et amore illustrandi ecclesias ultro aestuante. Quem non ad haec accenderet Dominicum illud factum et dictum, quod Evangelium refert, sedisse Dominum contra gazophylacium, et aspexisse quomodo turba jactaret aes in gazophylacium, pauperemque viduam super omnes laudasse, quae duo tantum minuta jactaverat? Ecce (0243B)sedens Dominus aspicit offerentes, ut beneplacitum sibi demonstret munus fidelium. Satis vero consequens est, ut aspiciens offerentes, despiciat auferentes, laudans totum dantem, vituperet non dantem, imo quidpiam fraudantem, sive aliquid rapientem.
XXI. Sed et illud quod jubet et reddere quae sunt Caesaris Caesari, et quae Dei Deo, tanto quisque attentius penset, quanto devotius curat. Quod vere praeceptum et Apostolus commendat implendum dicens: Reddite omnibus debita; cui tributum tributum, cui vectigal vectigal, cui timorem timorem, cui honorem honorem. Neque enim timorem debemus hominibus, cum praecipiatur nobis per Prophetam: Nolite timere opprobrium hominum, et blasphemias eorum ne metuatis. Itemque scriptum sit: Qui timet (0243C)hominem, cito corruet. Et: Nolite timere eos qui occidunt corpus. Sed timorem utique debemus Deo, honorem autem Deo, ac domui, omnibusque membris ejus; sicut Scriptura, quis sit justus demonstrans, dicit: Ad nihilum deductus est in conspectu ejus malignus, timentes autem Dominus glorificat. Et exhibendus ergo est Deo timor, ne offendatur moribus; et exhibendus honor, ut glorificetur oblationibus. Sic nempe a Patribus intelligitur quod dictum est: Reddite quae sunt Caesaris Caesari, id est, tributa, ac vectigalia. Quae autem sunt Dei Deo, id est, decimas, primitias, caeteraque donaria, tam vota quam spontanea. Nam et assertio Judaica idcirco putabat illicitum esse tributum solvere Caesari, quia supradicta Deo solvere jussi erant. Commendat autem (0243D)Dominus haec facienda, ubi ait: Vae vobis Scribae et Pharisaei hypocritae! qui decimatis mentam, et anethum, et cuminum, et omne olus; et relinquitis quae graviora sunt legis, judicium, et misericordiam, et fidem; cum illico subjungit: Haec oportuit facere, et illa non omittere.
XXII. Oportet ergo, et semper oportebit, quod Dominus oportuisse testatur, neque parvipendendum fuit aut erit unquam quod Dominus vel fieri jussit, vel factum facientis devotione commendavit. (0244A)Certe lex non vetuit subjectos aut vinum bibere, aut in domibus habitare. Et tamen Jonadab, filius Recab, filiis suis exhortando interdixit utrumque. Qui post multa annorum curricula compulsi ab hostibus ingredi civitatem ad manendum, nullatenus compelli potuerunt, ne a propheta quidem, ad bibendum vinum; et idcirco laudati sunt a Domino pro obedientia, promittente etiam quod non esset defecturus vir stirpis Jonadab de conspectu Domini. Si quod unus homo praecepit posteris, tam attente tam religiose custoditum est usque in longinquum, ut laude etiam dignum Dei haberetur; (quod utique non ex legis sanctione, sed ex religionis fervore praeceperat) quid de nostri temporis hominibus aestimandum est, quibus omnipotens Deus et generalis (0244B)Ecclesia sub nomine patris ac matris praecipere non desinit, nisi ut eorum comparatione objurgemur, sicut et Judaicus populus, Domino dicente: Praevaluerunt sermones Jonadab sermonibus meis, et caetera? E contrario autem credendum est quod in regimine praelatus quilibet, sine damno inobedientiae, praecipiens, contemni non potest; sicut apertissime apparet in gestis Saulis. Nam cum filius ejus Jonathas, fide ac virtute protectoris armatus, perrexisset ad stationem Philistinorum, castraque eorum turbarentur; videns ille cum sociis insecutus est inimicos, persequens atque prosternens; cernensque quod res prospere cederet, contestatus est populum, dicens: Maledictus qui comederit panem hodie, donec ulciscar de inimicis meis: quod ignorans Jonathas, (0244C)sumpto melle gustavit paululum: quam ob causam Dominus indignatus est, ita ut respondere nollet quod populus agere deberet; ac nisi eum transacta bona eripuissent, forte deprehensus absque retractatione moreretur. Qua in re cum omni timore considerandum est, quod cum ignorantia excusare non potuerit, nec tantae fidei virtus indignationem divinam avertit, quousque ad horam moriendi ventum est: ubi adhuc mirari possemus, nisi aliqui viderent, quod mel comedit, non panem. Verum quia, more sacri eloquii, in pane, quidquid comedi potest, accipitur, pensandum est quam attente Dominus custodiri velit quidquid non irreligiose praelatus quisque praeceperit, cum Saulis jussa a nesciente transgressa, sine aliqua vindicta transire (0244D)non passus sit. Quis est hodie qui se culpae obnoxium esse crederet, si praecipientis injuncta non audiret? Et tamen ex interna regula judiciorum Dei videmus peccata subtilius et acerbius inquiri, quam nos praecavere aut formidare valeamus.
XXIII. Haec dicta sint, ut prudentius offeratur occasio diligentius considerandi, si tam fructuose unus auditur a multis tam noxius omnibus, unus inobediens efficitur inscius, quanto merito retributionis boni vel mali obediens, aut contemptor efficitur (0245A)consonanter praecipientibus plurimis; maxime cum non solis apostolis, sed omnibus his qui docendi ministerium in Ecclesia sortiuntur, dixisse Dominus intelligatur: Qui vos audit, me audit; qui vos spernit, me spernit. Illud quoque Ananiae et Saphirae factum occultum, tam sublimiter inventum, tam atrociter vindicatum, quis digne exaggerare praevaleat, unde contractum est tam immane crimen, ut tentasse Spiritum sanctum, et mentiri Deo convicti sint, cum tantum de pretio agri, quod adhuc in illorum erat potestate, servare sibi maluisse referantur? Certe necdum fuerat ante pedes apostolorum positum, necdum in communionem fraternitatis redactum. Qua severitate judicaretur, si qui de loculis apostolicis et omni Ecclesiae jam oblatis aliquid (0245B)persumpsisset, si sic judicatus est qui praesumpsit ex his quae adhuc erant offerenda? Si cuicunque homini de rebus humanis furatus aliquid fuisset, praecepto legis dupli aut quadrupli restitutione multaretur. Quia vero de sacris rebus, sanctis praedicatoribus sanctisque pauperibus deputatis, vel potius deputandis, fraudavit, morte multatus est, quam mortem non intulit gladius, non exercuerunt officialium manus, sed sacri sermonis virtus inflixit. Sic fraus prima in Ecclesia de rebus ecclesiasticis perpetrata punita est. Tali poenitentia damnatus Adam in paradiso, vetitum contingendo morti obnoxius, et habitatione paradisi indignus effectus est, Ananias cum uxore sua fraudem in Ecclesia faciendo, et societate ecclesiastica et habitatione mundana privatus est. (0245C)Dixerat Dominus: Si vis perfectus esse, vade, vende omnia quae habes, et da pauperibus. Hinc perfectionem arripientes, et vendentes omnia quae habebant, rerum suarum pretia non aliis pauperibus quam sanctis credentibus distribuebant, maximeque praedicatoribus sanctis distribuenda pauperibus offerebant. Tales enim pauperes in verbis Domini intellexerant. Sic et beatus Paulus, cum dextras sibi et Barnabae caeteri darent, ut illi in circumcisione, ipsi vero in gentibus evangelizarent, testatur se etiam hujus quoque ministerii curam suscepisse, dicens: Tantum ut pauperum memores essemus.
XXIV. His ergo sacri canones concordantes, res ecclesiasticas, res etiam pauperum esse voluerunt. (0245D)Nam et Dominus ordinavit ut hi qui evangelium annuntiant, de evangelio vivant. Ex his itaque inter fideles coeptus est sacratissimus et laudabilis usus, ut ecclesiae ditarentur: quatenus ipsa ecclesia de suo pascat praedicatores suos, et choros ministrorum, turbasque pauperum, ac multitudinem confluentium peregrinorum. Erga quas res quanta reverentia, quantaque fides, et custodia adhibenda sit, demonstravit voluntas Dei per multitudinem miraculorum quae gesta sunt in universo mundo per singulas regiones, loca, atque ecclesias; cum jam non unus Ananias cum Saphira uxore propter fraudem in rebus sacris perpetratam morte multati sunt, sed innumerabiles et pene mille alii, qui infirmitate percussi, daemonibus vexati, caecitate damnati: de quibus (0246A)si ea quae scripta sunt, studiosus aliquis in unum congregare voluisset, aut valuisset, enormia volumina confecisset. Quanto magis ea quae facta sunt, et divulgata, ac tradita, nec tamen scripta, eo quod fuerint nimia?
XXV. Haec idcirco dicimus, non quod divinam percussionem omnibus temerantibus temporaliter comminemur, sed magis ut ad curam Dei earum custodiam atque diligentiam pertinere monstremus: qui tantis miraculis per tot tempora terruit improbos, non solum incredulos, sed et credentes, ne facile adversus sacra loca, illicita auderent perpetrare; et ut eos saltem percussio tanquam bruta animalia cohiberet a praesumptione, quos ratio vel exsecutio divinorum mandatorum nequidquam velut (0246B)homines compescebat. Debuerant etenim nosse, ut pote rationales a Deo conditi, quia si non licet concupiscere rem proximi, multo magis Domini
XXVI. Nec hoc ita dictum sit, quasi charismatum divinorum largitio, vel remissio peccatorum, ac donum regni coelestis non sint concupiscenda; quae utique res Domini sunt. Sed quoniam nobis de sacris rebus Ecclesiarum sermo est, secundum illud nunc loquimur quod Dominus in lege praecepit, dicens: Non loquaris contra proximum tuum falsum testimonium. Non concupisces uxorem proximi tui, non domum, non agrum, non servum, non ancillam, non bovem, non asinum, et universa quae illius sunt. In quibus verbis summopere est considerandum, quia si contra quemlibet proximum, ob quamcunque rem, (0246C)falsum exsistere vel adhibere testem non oportet; multo minus licet contra Dominum, ob illius Ecclesiae facultates ejus nomini consecratas. Simili quoque modo, si domus, aut ager, servus, aut ancilla, et caetera quae sunt proximi, concupisci non debent; multo itaque magis ea quae ad sustentationem pauperum Domino sunt tradita, non sunt concupiscenda.
XXVII. Apparet autem in hujuscemodi rebus multitudo miserationum Dei, qui gratanter ab homine dignatur recipere quae ipse dedit. Hinc denique est quod ei David fideliter confitetur dicens: Tua sunt enim omnia; et quae de manu tua accepimus, dedimus tibi. Nequaquam igitur consecrata (0246D)Deo concupisci vel auferri debent, quin potius tali mente pensari, atque ita illibata et ab omni usu communi seposita custodiri, ut ipse Dominus in Deuteronomio insinuat, ita dicens: Loqueris in conspectu Domini Dei tui: attuli quod sanctificatum est de domo mea, et dedi illud Levitae, et advenae, et pupillo, et viduae, sicut jussisti mihi. Non praeterivi mandata tua, nec sum oblitus imperii. Non comedi ex eis in luctu meo, nec separavi in qualibet immunditia mea, nec expendi ex his quidquam in re funebri. Obedivi voci Domini Dei mei, et feci omnia sicut praecepisti mihi. Respice de sanctuario tuo, et de excelso coelorum habitaculo, et benedic populo tuo, et terrae quam dedistis nobis. Tali itaque, ut dictum est, nobis cordis devotione primitivae vel decimae considerandae (0247A)sunt, tanta veneratione intactae servandae, et cum hujusmodi confessionis puritate Domino offerendae, quatenus Dei de excelso coelorum respectus, et populi ac terrae benedictio possint facilius promereri.
XXVIII. Huic confessioni a Domino injunctae fidelibus, illa quoque Apostoli sententia congruenter valet adjungi, qua fideli discipulo praecepit, dicens: Si quis fidelis, vel si qua fidelis, habet viduas, subministret illis, et non gravetur Ecclesia, ut his quae vere viduae sunt, sufficiat. Qui bene praesunt presbyteri, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina. Dicit enim Scriptura: Non infrenabis os bovi trituranti. Et: Dignus est operarius mercede sua. In quibus verbis id praecipue (0247B)arbitror considerandum, quia si vidua cujuslibet fidelis, ab illo est sustentanda, ne gravetur Ecclesia, multo magis aliunde subministrandum est canibus et cavallis, caeterisque tam hominum quam animantium ministris, quae vel ad delicias, vel ad pompas, turpesque jocos, a divitibus possidentur. Et hoc ideo, ne Ecclesiam Dei non solum gravent, verum etiam vastent, funditusque praedentur. Id namque nimis esse illicitum non hac sola sententia ostenditur, sed multifarie in toto Scripturae divinae corpore demonstratur: ubi non solum praevaricantium poenae, sed remunerationes fideliter tractantium res Domino consecratas, multis modis describuntur. XXIX. Quicunque autem opus hoc lectione et (0247C)consideratione dignum duxerit, noverit omnino non haec nos de solis laicis dicere, sed etiam de episcopis, abbatibus, sive quibusdam clericis, qui aliud faciunt de saepedictis sacris rebus, quam quod faciendum est, aut aliter eas quam a Deo et sanctis patribus ac rectoribus constitutum est, tractant. De qua re non est necesse, ad multa dicendum, nobis plurimum laborare. Quoniam liquido patet hominibus (0248A)ratione utentibus, quanta ex his reprehensibiliter et minus decenter agantur ab his etiam quos sacer ordo ad ecclesiasticum regimen admittit. Quibus profecto omni attentione pensanda et expavescenda esset illa sententia, qua ex eorum persona beatus Job loquitur, dicens: Si adversum me terra mea clamat, et cum ipsa sulci ejus deflent; si fructus ejus comedi absque pecunia, et animam agricolarum ejus afflixi; pro frumento oriatur mihi tribulus, et pro hordeo spina. In quibus verbis quamvis et alius inveniatur intellectus, pertinens ad murmurationem subditae plebis, cum merito conqueritur adversus pastorem ob negligentiam praedicationis, vel impedimenta exemplorum malorum, potest tamen et ad personam ecclesiasticae familiae non inconvenienter (0248B)aptari: quam cum inique perversus pastor opprimit, et indigne rebus Deo sacratis abutitur, cumque statum et illicitos appetitus suos ac suorum ad jactantiam pompasque mendacii exornat, imo deturpat, non sola Ecclesia, cui ipse praeest, sed et omnes qui morum illius feditatem cognoscunt, ad murmurationem derogationemque contra ejusmodi rectorem excitantur. Hic talis, etiamsi praedicationis eroget pecuniam, ob carnales tamen libitus et indecentes actus non potest statutam evadere poenam, quin pro delectationibus vitae praesentis, aeternarum poenarum illi punctiones oriantur.
XXX. Nec tamen haec sententia solos pravos episcopos, presbyteros, vel abbates percutit, et laicos indebite ecclesiasticis rebus utentes securos relinquit. (0248C)Quibus illud summopere hoc loco pensandum est; quia si is quem utcunque ordo acceptus vel impensa praedicatio comitantur, propter lasciviam et turpis lucri appetitum malo suo easdem res in communes usus expendit; ille qui nec ministerium ecclesiasticum sortitur vel exsequitur, nec pecuniam verbi erogat, sed insuper quidquid ad pompam pertinet, sive lasciviam, quasi licentius properat, sacris (0249A)rebus utitur, quanto majori malo suo convivia splendida de sacris rebus, quibus gementes et moerentes in tribulatione paupertatis debuerant consolari, epulatur cum divitibus epulantibus, gaudens, ridensque, et opus Domini non recipiens, et quasi agens quae Deo placeant jucundatur, satiat praeterea et inebriat histriones, mimos, turpissimosque et vanissimos joculares, cum pauperes Ecclesiae fame discruciati intereant. Quam rem considerandam prudentibus offerimus, non autem exponendo aperimus, quoniam etsi dictum est divitibus: Agite nunc, divites, plorate ululantes in miseriis, quae advenient vobis: divitiae vestrae putrefactae sunt, et vestimenta vestra a tineis comesta sunt, aurum et argentum vestrum aeruginavit, et aerugo eorum testimonium erit (0249B)vobis, et manducavit vestras carnes, sicut ignis; thesaurizatis in novissimis diebus. Et iterum: Epulati estis super terram, et in deliciis enutritis corda vestra. Non tamen praeceptum est eis ut epulis quotidianis vacarent, et pretiosissimis induerentur vestibus, ne forte vel eorum divitiae putrefactae remanerent, (0250A)vel a tineis vestimenta comederentur; imo sicut pro avaritia, sic et pro epulis, et pro luxuriis, praesentis sententiae comminatione feriuntur.
XXXI. Si autem haec dicta sunt illis qui talia forsitan de propriis rebus agebant, multo magis quibusdam praesentis temporis divitibus dici potest: Ululate in miseriis advenientibus; quoniam epulantibus vobis de rebus non vestris, et thesaurizantibus de his quae ad sustentationem pauperum Ecclesiae tradita sunt, ipsi pauperes et ecclesiastica familia fame cruciantur; et qui ex eis fraudatus a vobis est vel oppressus, clamat, et clamor eorum in aures Domini Sabaoth introiit, qui dixit: Non negabis mercedem indigentis et pauperis; sed eadem die reddes (0250B)ei pretium laboris sui ante solis occasum, ne clamet contra te ad Dominum, et fiat tibi in peccatum. Et multa hujusmodi, quae de hac re, et de omnibus quae superius comprehensa sunt, in divinis libris dicuntur, nec ab ullo prorsus hominum absque sui gravissimo damno negliguntur