 XI. - Nicolai Areosti epitaphium |
XIII. - Ad Herculem Strozzam  |
XII
Ad Albertum Pium
Si conduole con Alberto Pio della morte della madre, della quale
rievoca le rare virtú e l’operosa vita iniquamente troncata.
Fama tuae matris crudeli funere raptae
dudum terrifico nostras, Pie, perculit aures
murmure; sed me adeo stravit dolor improbus, inquarti,
me, me, Alberte, tuae motus quoscumque sequentem
5fortunae, ut subito correptus frigore membra
torpuerim, ut gelido titubans vox haeserit ore,
ut stupor insolitus mentem defixerit aegram;
deprensus veluti sub querno tegmine pastor,
cuius glandiferos populatur fulmine ramos
10Iuppiter, ut rutilo reteguntur lumine silvae,
et procul horrenti quatitur nemus omne fragore;
labitur ille impos mentis, rigor occupat artus,
stant immoti oculi, ora immota, immobile pondus.
Quod tum me censes potuisse effíngere carmen
15ardentique tuo solatia terre dolori,
vulnere pene pari misere graviterque iacentem?
Ast ubi iam sese desertis sedibus infert,
tristia qui celeri obsedit praecordia cursu,
sanguis, et exclusos vocat ad sua munia sensus;
20haec tibi, quae forsan tarda intempestaque sordent,
— ne refuge — haud duri canimus solatia casus,
sed potius tacitos renovantia carmina fletus.
Ipse tuis lacrimis lacrimas miscere, gravique
usque etiam cupio tecum certare dolore.
25An quicquam dignum lacrimis an flebile quicquam
impia pectoribus poterunt immittere nostris?
seu venit in nientem venerandae gratia frontis,
qua me, quaque alios quoscumque benignus amares,
excipere illa tui merito studiosa solebat;
30seu subit il li us gravitas condita lepore
eloquii, qua sueta tui placare tumultus
est animi, quondam cimi ageret fortuna sinistre
cum rebus male fida tuis, ut limina supplex
exutus regno tereres aliena paterno;
35et quamvis per te multum tibi consulis ipse,
nec documenta parum sophiae, quibus impiger omne
impendis studium, prosint, tamen usque fateris
iuverit auditae quantutn te cura parentis;
sive pudicitiam tumulo spectamus eodem
40exanimem condi, probitas ubi clara fidesque,
religio, pietasque tua cum matre teguntur.
— Heu inorimi exemplar, columen, tutela bonorum,
Pica iacet veteris demissi ab origine Pici ;
Laurentis Pici, qui te, Saturne, parentem
45rettulit, antiqui tu sanguinis ultimus autlior;
Pica atavis generosa, animo generosior alto,
Pica potens opibus, virtute potentior ipsa!
Inditium cum saepe sui, tum protulit ingens
prudentis vis illa animi, decor ille modesti,
50extincto genitore tuo, cum sola relieta est,
et formosa, et adhuc vel in ipso flore puella,
te puero nondum bimo commune tenente
regnum cum patruo, et populi carpensis habenas,
ah! male diversis amborum flexibus aptas;
55te puero, pueroque simul cognomine patris
fratre Leonello, cuius vix seduta nutrix
invalidum denis numerabat solibus aevum;
tunc tibi, tuncque tuis adeo Pica optima rebus
cavit, ut illi etiam deberi grada possit
60quod validus sceptris et honore fruaris avito.
Tuncque adeo bene consuluit probitate pudori;
tunc, et perpetuos quoscumque exegerit annos,
ut decus id, laudes hae sint, ea gloria parta,
quae rediviva suas reparant post funera vires.
65Hinc optare proci connubia tanta frequentes,
aut genere aut opibus freti; dein poscere fratres
primores populi, ambire domestica matrum
consilia, et crebros monitus adhibere faventum.
Mille petunt; petit ante alios et fervidus instat
70ille Bianorei procerum ditissimus agri
Rodulphus Gonzaga, potens maioribus armis,
inclitus Italia et toto celeberrimus orbe.
Tunc cupiunt fratres taedas crepitare secundas,
et sibi Rodulphum geniali foedere iungi.
75Ergo illam precibus tangunt, rationibus urgent,
utilitate movent sobolis, cui maxima tanti
accedat tutela viri, seu mollius aevum
Claris formari exemplis, seu regna tueri
consiliove, opibusve, armisve poposcerit usus.
80Quid faciat? tenerae iam primum commoda prolis
anxia pertentant tenerae praecordia matris;
sic tua nimirum vestrae ratione salutis
cogitur a viduo genitrix discedere lecto.
Cuius, ubi supra muliebrem provida captum
85plenius inspecta prudenti a coniuge mens est;
sic regni ut thalami consors est sumpta virago.
Tum genitrix tua, cui dare est data copia agendi,
iustitiae vindex incorruptissima sacrae,
dura tnalis, clemens miseris, gratissima iustis,
90propositique tenax, atque imperterrita recti,
perque gradus cunctos virtutis clara refulsit;
clara refulsit, onus pariter subeunte marito.
Clarior at multo vacua curri tristis in aula
magnanimi immatura viri post fata relieta est;
95namque diem, multa Gallorum caede cruentus,
extremum cum laude obiit mavortius heros
ad vada purpureo spumantia sanguine Tarri,
tempore quo spoliis rex agmina onusta latinis,
rex Carolus, magni Caroli generosa propago,
100ad gelidas Sequanae ripas populator agebat.
Matribus et trepidis lux detestata puellis,
illa nimis lux saeva, nota signanda perenni,
prae cunctis sed, Pica, tibi saevissima luxit.
En vidua, et tutrix iterum moestissima prolis
105bis geminae superas; melioris pignora sexus
nainque duo, et totidem diversi parva fovebas.
An pupillarem prius eloquar auxeris ut rem?
An culto assiduo natorum ut corda paternos
indueris mores? certe rumore secundo
110utrumque, et multo laudari carmine dignum.
Praeteream sed et ista, sed et connubia natae;
atque bis plura sciens, nec possem singula nec fas
dicere, vel rudibus praesertim nota colonis,
limpidus ochneis quacunque aut Mincius arvis
115inter arundineas it flexo limite ripas;
quaque sinus, Benace, tuos imitatus apertos,
tiuctibus et fremitu et spumantibus aestuat undis;
aut venetas quacunque Padus perlabitur oras,
multa mole minax, multoque labore docendus,
120pinguibus et cultis et aprico parcere ruri.
An quisquain summa virtutum deneget arce
insedisse tuam, generose Alberte, parentem?
Aut virtus sermo merus est et inutile nomen,
aut opere et darò penitus dignoscitur actu,
125cum medio rerum immersabilis enatat aestu.
Heu, heu! quae sceleri debentur digna nefando,
talia virtutum si praemia Pica reportat?
Sed quid inepta tuos renovabit Musa dolores?
Sed duce me in lacrimas iterum cur ibis inanes?
130Sed quid hians medicae tractabo nescius artis
vulnus, opis quicquam nil post laturus amicae?
Sed quid ego ereptae crudelia fata parentis
in medium proferre loquaci carniine nitar,
cum neque succurrat ratio solaminis ulla,
135qua tot deinde queam fluctus, quos ipse citarim
imprudens, animique graves componere motus?
At reticenda nec est ea mors, cui maxima virtus
causa fuit ; nec enim vas exitiale cicutae
vult Aniti latuisse reus, nec Virbius axes
140ancillae, nec Pica feros quibus occidit ausus.
Liberius iam iam res ut sit acta docebo,
unde queant magnuin venientia ducere seda
exemplum, humano leviter quam fidere quisquam
ingenio possit; documento nec fuit illa
145absque aliquo moriens, cuius dum vita manebat
ornile olim fuerat studiis imitabile factum.
Illa severa adeo cultrix, italique pudoris
custos; illa adeo vindex labentis honesti
extitit, ut facto turpi curaret ab omni,
150et levibus licet opprobriis pulchrasque sodales
ancillasque, domumque omnem servare pudicam,
ne dum se similemque sui castissima prolem;
cui dum se digno ferventius haeret et instat
proposito, in sese muliebris suscitat iram
155flagrantem ingenii, quod amor furiavit iniquus
et male suada Venus. Quid non vesana libido
mersa cupidinibus mortalia pectora cogit?