Miscellanea (Venantius)

by Venantius Fortunatus

Venantius Fortunatus

Miscellanea

Saeculo V

editio: Migne 1849
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 88

Miscellanea (Venantius Fortunatus), J. P. Migne
cc_id: cps_2.VenFor.Miscel, cc_idno: 8325
Prologus.
  DOMNO SANCTO ET DOTE MERITORUM SACRIS ALTARIBUS ASCITO PARITER, ET EDUCTO, GREGORIO PAPAE FORTUNATUS.

¶
  88.0059B| Acuminum suorum luculenta veteris aetatis ingenia eorum qui, natura fervidi, curatura fulgidi, usu attriti, ausu securi, ore facundi, more festivi, praeclaris 88.0060B| operibus celebratura, ac posteris stupore laudanda, reliquere vestigia: certe illi inventione providi, partitione serii, distributione librati, epilogorum 88.0061A| calce jucundi, colae fonte proflui, commate succiso venusti, tropis, paradigmis, periodis, epicherematibus coronati pariter et cothurnati, tale sui canentes dederunt specimen, ut adhuc nostro tempore quasi sibi posthumi vivere credantur, et si non carne, vel carmine. Quibus licet sors [mors] finem tulerit, tamen cum dicta permanent, vivacis memoriae de mortuis aliquid mors reliquit, nec totum usquequaque sepelivit in tumulo, cui restat liberum ut vel lingua vivat in mundo, hoc nesciens avara mors auferre cum funere, quod per ora viventium defunctum videt currere si non pede, poemate. In hoc tamen melius superata mors invida, si sermone senserit, et mercede se bis victam. Sed sicut hi quos clara linguae jactitat lux illustres, quorum 88.0061B| dicta celari fuerat aperte damnum pati, et qui pomposae facundiae florulenta germina nisi misissent in publicum, fecerant peculatum, merito famae radios per quaeque traxerunt, ut peragrantes omnia, quaecunque magis carmine loca innotescerent, laus augeretur, ita fit eis consultius, si occulantur taciti, qui fastidiri poterunt revelati. Nec tantum [tam] exprobrabile est nesciri, quod horreat, quam patere quod urat; minorisque dispendii celata videatur inscitia quam prolata, quia illic obstat pudor, ne prodatur notitia, hic audacia proditur, ut ingerat notam. Unde, vir apostolice praedicande papa Gregori, quia 88.0062A| viriliter flagitas, ut quaedam ex opusculis imperitiae meae tibi transferenda proferrem, nugarum mearum admiror te amore seduci. Quae cum prolatae fuerint, nec mirari poterunt, nec amari. Praesertim quod ego imperitus de Ravenna progrediens Padum, Athesim, Brintam, Plavem, Liquentiam, Tiliamentumque tranans per Alpem Juliam pendulus, montanis anfractibus, Drauum, Norico; Oenum Breonis, Liccam Bojoaria, Danubium, Alemania, Rhenum, Germania transiens, ac post Musellam, Mosam, Axonam, et Sequanam, Ligerim, et Garomnam, Aquitaniae maxima fluenta, transmittens, Pyrenaeis occurrens, Julio mense nivosis, pene aut equitando, aut dormitando conscripserim. Ubi, inter Barbaros longo tractu gradiens, aut via fessus, 88.0062B| aut crapula brumali sub frigore, Musa hortante, nescio gelida magis, an ebria, novus Orpheus lyricus silvae voces dabam, silva reddebat. Quid inter haec extensa viatica consulte dici potuerit, censor ipse mensura, ubi non urgebat vel metus ex judice, vel probabat usus ex lege, nec invitabat favor ex comite, nec emendabat lector ex arte? ubi mihi tantumdem valebat raucum gemere, quod cantare, apud quos nihil dispar erat aut stridor anseris, aut canor oloris; sola saepe bombicans, barbaros leudos harpa relidebat ut inter illos egomet non musicus poeta, sed muricus, deroso flore carminis, 88.0063A| poema non canerem, sed garrirem, quo residentes auditores, inter acernea pocula salute bibentes insana, Baccho judice, debaccharent. Quid ibi affabre dictum sit, ubi quis sanus vix creditur, nisi secum pariter insanitur? quo gratulari magis est, si vivere licet, post bibere; de quo convivam thyrsicum, non fatidicum licet exire, sed fatuum, cum quantum ad mei sensus intelligentiam pertinet, quia se pigram non explicat brutae animae, ipsa jejunia sunt ebria. Hinc est quod latens opusculum, et si minus videtur famosum, plus est liberum, quia de examinatione non habet quod tam trepidet privatum quam publicum; unde necessarie angusti 88.0064A| sensus ingenium se mensuret censore, quod est mittendum sub judice. Sed quoniam humilem impulsum alacriter acrius retinentem sub testificatione divini mysterii, et splendore virtutum beatissimi Martini conjurans hortaris sedulo ut contra pudorem meum deducar in publicum, me in meis frivolis arbitro, scabrosi operis ignorantiam confitente, quod aliis poscentibus patefacere distuli, obediendo cedo virtuti, hanc saltem obtemperandi vicissitudinem repensurus, ut quia haec favore magis delegantur, quam judice, aut tibi tantum innotescentia relegas, aut intimorum auribus amicaliter, quaeso, collatura committas.

LIBER PRIMUS.
CAPUT PRIMUM. Ad Vitalem episcopum Ravennensem.
88.0063B|
Antistes domini, meritis in saecula vivens,
Gaudia qui Christi de grege pastor habes,
Cum te Vitalem voluit vocitare vetustas,
Noverat aeternum te meruisse diem.
Dignus apostolica praefulgens mente sacerdos,
Qui sacer Andreae tam pia templa locas.
Quam bene pro meritis domini consedit in aula,
Per quem digna Deo est aedificata domus.
88.0064B| Sumpsisti a Domino culmen, cui culmina condis,
Qui tibi digna dedit, reddis honore vicem.
88.0064C| Emicat aula potens, solido perfecta metallo,
Quo sine nocte manet continuata dies.
Invitat locus ipse Deum, sub luce perenni,
Gressibus ut placidis intret amando lares.
Qui loca das populis, Dominum quo semper adorent,
Ut capiant veniam, tu facis esse [ipse] viam.
Gratia, mens, animus, bonitas, dilectio plebis,
Et gradus, et pietas te dedit esse patrem.
Prosperitas se vestra probat, quae gaudia supplens,
Intulit egregios ad tua vota viros.
Dux nitet hinc armis, praefectus legibus illinc;
Venerunt per quos crescere festa solent.
88.0065A| Ne tibi desit honor, populum Deus auxit opimum,
Qui vidit sensum hoc voluisse tuum.
Mysterium fidei complevit vota petendi,
Felix, cui dominus, quae cupis, ipsa vehit.
Plurima divino celebres solemnia dono,
Atque Dei florens templa locando colas.
CAPUT II. De templo domni Andreae, quoa aedificavit Vitalis Episcopus Ravennas [Ravennensis].

Quisquis ad haec sancti concurris limina templi,
Si venias supplex, hic prece sumis opem.
88.0065B| Quam sacer antistes Vitalis condidit arcem,
Culmine quae coelo est tempore ducta brevi.
Fundavit, struxit, dotavit; deinde dicavit,
Et meruit templi solvere vota sui.
88.0066A| Quo veneranda pii requiescunt viscera Petri,
Qui meruit solus clave ligare polos.
Paulus apostolica simul hac retinetur in aula,
Seductor quondam, qui modo doctor ovat.
Hanc sacer Andreas propriam sibi vindicat arcem,
Et cum fratre pio participata regit.
Haec sua tecta replet Laurentius igne sereno,
Cui pia flamma dedit luce perenne diem.
Vitali domus ista placet, qui vivus arenis
Defossus meruit perdere mortis iter.
Sunt loca Martini, qui texit veste tonantem,
Ne magis algeret, se spoliare dedit.
Ecce Vigili arx est, quem rustica turba peremit:
Unde mori voluit, mors magis ipsa fugit.
Incolit haec pariter Maturius atque Sisennus:
88.0066B| Quos genus atque fides, et tenet una salus.
Sanctus Alexander felixque Cecilia pollent:
Quos meritis omnes una corona manet.
Haec bonus antistes, Vitali urgente, Joannes,
88.0067A| Condidit egregio viscera sancta loco.
O nimium felix, aeternum in lumen iture,
Cujus vita suo proficit ista Deo [in studio].
CAPUT III. De basilica domni Stephani.

Gloria celsa pios Domini circumdat amicos,
Quorum diffusum vivit in orbe decus.
Pertulit hic martyr pro Christo orientis in axe,
Ecce sub occasu templa beatus habet.
Fundatus virtute Dei, de morte triumphans
Excepit lapides, cui petra Christus erat.
88.0067B| Gens Judaea ferox, Stephanum, quem perdere credis,
Et si carne, tamen nescit honore mori.
Ille tenet palmam meritis, tu crimine poenam,
Possidet ille polos, tu magis ima petis.
Haec sacra Palladius Levitae templa locavit
Unde sibi sciat non peritura domus.
CAPUT IV. De basilica sancti Martini.

Emicat aula decens, venerando in culmine ducta,
Nomine Martini sanctificata Deo.
Cui vitae merito fiducia tanta coruscat,
Ut populis tribuat quod pia vota rogant.
Extulit hanc Faustus devoto corde sacerdos;
88.0067C| Reddidit et Domino prospera dona suo.
CAPUT V. In cellulam sancti Martini, ubi pauperem vestivit, rogante Gregorio episcopo.

Qui celerare paras, iter huc deflecte viator,
Hic locus orantem cautius ire docet.
88.0068A| Exsul enim terris, coeli incola saepe solebat
Clausus Martinus hinc aperire polos.
Aede sub hac habitans, eremi secreta tenebat,
Per medios populos anachoreta potens.
Hic, se nudato, tunica vestivit egenum,
Dum tegit algentem, plus calet ipse fide.
Tum vili tunica vestitur et ipse sacerdos;
Processitque inopi tegmine summus honor.
Qui tamen altaris sacra dum mysteria tractat,
Signando calicem, signa beata dedit.
Namque viri sacro de vertice flamma refulsit;
Ignis et innocui surgit ad astra globus.
Ac brevibus manicis, fieret ne injuria dextrae,
Texerunt gemmae, qua caro nuda fuit.
Brachia nobilium lapidum fulgore coruscant,
88.0068B| Inque loco tunicae pulchra smaragdus erat.
Quam bene mercatur, qui, dum vestivit egenum,
Tegmine pro tunicae brachia gemma tegit.
Tu quoque, qui coelis habitas, Martine precator,
Pro Fortunato fer pia verba Deo.
Imperiis parere tuis, pie, chare sacerdos,
Quantum posse valet, plus mihi velle placet.
CAPUT VI. De basilica sancti Martini.

Qui cupit aeterna sociari in sede beatis,
88.0068C| Hos sibi participes per pia vota facit.
Nec patitur differre diu, quod oportet agendo,
Cum bona quae dederit haec sua lucra putet.
Condidit ergo arvis delubra Leontius alma,
Talibus officiis, intret ut ipse polos.
Martini meritis et nomine fulta coruscant;
Quem certum est terris signa dedisse poli.
Qui leprae maculas medicata per oscula purgans,
Pacis ab amplexu morbida bella tulit.
Haec tamen ingenio sunt aedificata perito,
88.0069A| Quo nihil egregius gloria laudis eget.
Additur ad specimen locus ipse, quod eminet arvis,
Elatoque jugo, colle tumente, patet:
Altius educto sub se tenet omnia dorso,
Et quacunque petit, deliciosa videt:
A longe veniens, oculo vicinus habetur,
Jungitur aspectu, dissociante loco.
Quo fessus rapitur, visu invitante, viator,
Si pede defecerit, lumine tractus adit.
Quae Placidina sacris ornavit culmina velis,
Atque simul certant, hic facit, illa colit.
CAPUT VII. In honorem basilicae sancti Martini, quam aedificaverunt Basilius et Baudegundes [Baudegundis].

Discite, mortales, terris nihil esse quod obstet
Cum sacra templa Dei, flumine fixa manent.
88.0070A| Pulchra per angustos ut surgeret aula meatus,
Et si mons vetuit, praebuit unda locum.
Ut famularetur Domui vaga limpha supernae,
Cursibus antiquas ars nova subdit aquas;
Cum Baudegunde quo mente Basilius una
Hoc renovans, priscum reddit, et auget opus.
Sic, Martine, tuus honor amplus ubique meretur,
Ut loca nulla negent, quo tibi festa sonant.
Talibus officiis pacatus, opime sacerdos,
Quorum vota vides, redde benigne vicem.
CAPUT VIII. De basilica sancti Vincentii apud Garumnam.

Tempore vita brevis, meritis fit longior almis
Angustosque dies tendit honore fides.
88.0071A| Post finem sine fine manet mens dedita Christo,
Linquens turbam hominum, stat sociata Deo.
Hac ope suffultus Vincentius exstat in aevum,
Gloria martyrii cujus opima viret.
Vertice succiso, rapuit qui ex morte triumphum,
Et nova de terris proles ad astra volat.
Credidit unde necem, sancto dedit hostis honorem,
Percussorque magis morte perenne jacet.
Vicerat ille miser, hunc si jugulare nequisset;
Nam abstulit unde caput, contulit inde polum,
Hujus amore novo pia vota Leontius explens,
Quo sacra membra jacent, stannea tecta dedit.
Et licet eniteat meritis venerabile templum,
Attamen ornatum praebuit iste suum.
Praemia succedant operanti longa salutis,
88.0071B| Hujus ut obsequiis culmina sancta micent.
CAPUT IX. De basilica sancti Vincentii Vernemetis [Virnimetis].

Cultoris Domini toto sonus exiit orbe,
Nec locus est ubi se gloria celsa neget.
Sed cujus meritum scimus percurrere mundum,
Hujus ubique viri surgere templa decet.
Ecce beata nitent Vincenti culmina summi,
Munere martyrii qui colit astra poli.
Promptus amore pio, quae papa Leontius olim
Condidit, eximio consolidata loco.
Nomine Vernemetis voluit vocitare vetustas,
88.0071C| Quod quasi fanum ingens Gallica lingua refert.
Auspicii praemissa fides erat ante futura,
Ut modo celsa domus staret honore Dei.
Hic etiam sanctus, Domini suffultus amore,
Virtutis summae signa tremenda dedit.
88.0072A| Nam cum templa Dei praesul de more dicavit,
Martyris adventu daemonis ira fugit.
Redditur incolumis quidam de parte maligna,
Cui vidisse pii templa, medella fuit.
Emicat aula potens, divino plena sereno,
Ut merito placeat hic habitare Deo.
Nunc specie suadente loci, ac virtutis honore,
Evocat hic populos, hinc decus, inde salus.
Qui plebem accendit venerandae conditor arcis.
Talibus officiis praemia justa metit.
CAPUT X. De domno Nazario martyre Christi.

88.0072B| Culmina conspicui radiant veneranda Nazari,
Cujus membra polum, spiritus astra tenet.
Semine terrigeno, terrenis usibus exsors,
Immortale bonum, pulvere natus homo.
Nil carnale volens, sed Christi praemia poscens.
Sanguine de proprio victima digna Deo.
Haec tibi templa sacer devota Leontius offert,
Majoremque suam hinc cupit esse domum.
Hic prius angusto fabricata est machina gyro,
Quo neque tunc poterat plebs veneranda cap.
Dejectamque solo rursus fundavit ab imo,
Et dedit haec, quae nunc amplificata placent.
CAPUT XI. De basilica domni Dionysii .

88.0072C| Qui cupis egregii structorem noscere templi.
Tam pia non patiar vota latere tibi.
88.0073A| Longius hinc olim sacra cum delubra fuissent,
Et plebs ob spatium saepe timeret iter,
Exiguam dederat hic praesul Amelius arcem,
Christicolam populum nec capiente loco;
Quo vitae claudente diem, dehinc prole graduque
Venit ad haeredem hoc opus atque locus.
Fundavitque piam hanc papa Leontius aulam,
Obtulit et domino splendida dona suo.
Quam venerandus habet propriam Dionysius aedem,
Nomine sub cujus sanctificata nitet.
Qui fervente fide, Christi solidatus amore,
Vertice supposito colla secanda dedit.
Membrorum contemptor erat, cupiendo coronam,
Vile putans quidquid ferret amore Dei.
Ut moritura caro donum immortale pararet,
88.0073B| Vulnera dilexit, sed caritura nece.
Hostili occurrens gladio, se misit Olympo;
Unde mori voluit, vota salutis habet.
88.0074A| Nec angusta prius subtraxit fana sacerdos,
Haec nisi perficeret, quae modo culta [facta] placent
Assidue in prisco peragens cerimonia templo,
Donec rite sequens consolidasset opus.
CAPUT XII. De basilica sancti Bibiani.

Digna sacerdotis Bibiani templa coruscant,
Quo, si justa petis, dat pia vota fides.
Quae praesul fundavit ovans Eusebius olim;
88.0074B| Ne tamen expleret, raptus ab orbe fuit.
Cui mox Emerius successit in arce sacerdos,
Sed coeptum ut strueret, ferre recusat onus.
88.0075A| Qui precibus commisit opus tibi, papa Leonti,
Cujus ad hoc votum jugiter instat amor.
Ultro tale decus tibi se servavit agendum,
Nec nisi tu fueras, qui loca sacra dares.
O meritum justi, mansurum in luce perenni,
Per quem se cupiunt templa verenda coli.
Sacra sepulcra tegunt Bibiani argentea tecta,
Unanimis tecum quae Placidina dedit.
Quo super effusum rutilans intermicat aurum,
Et spargunt radios pura metalla suos.
Ingenio perfecta novo, tabulata coruscant,
Artificemque putes hic animasse feras.
Sed cui vos animo donaria tanta dedistis,
Hic agat, ut vobis stet diuturna salus.
Nec dubitent, qui digna ferunt, sibi magna rependi.
88.0075B| Praemia dum propriis reddat opima Deus.
CAPUT XIII. De basilica sancti Eutropii .
88.0076A|
Quantus amor Domini maneat tibi, papa Leonti,
Quem sibi jam sancti templa novare movent!
Eutropii [Eutropis] illa etenim venerandi antistitis aula,
Corruat et senio dilacerata suo.
Nudatasque trabes paries vacuatus habebat,
Pondere non tecti, sed male pressus aquis.
Nocte sopore levi cuidam veniente ministro,
Instauratorem te docet esse suum.
88.0076B| Pro mercede tui meruit magis ille moneri;
O Felix, de quo fit pia cura Deo.
88.0077A| Nunc meliore via viruit renovata vetustas,
Et lassae fabricae flos redivivus adit.
Aetas accessit, tamen haec juvenescit honore,
Unde senex fieret, junior inde redit.
Hic scalptae [ Ms., sculptae] camerae decus interrasile pendet,
Quos pictura solet, ligna dedere jocos.
Sumpsit imagineas parles simulando figuras,
Quae neque tecta prius, haec modo picta nitent.
Urbis Sanctonicae primus fuit iste sacerdos,
Et tibi qui reparas, jure priora dedit.
Cum sua templa tenet sanctus, habitando quiete,
Instauratori reddit honore vicem.
CAPUT XIV. De calice Leontii episcopi.
88.0077B|
Summus in arce Dei pia dona Leontius offert,
Votis juncta sacris, et Placidina simul.
Felices, quorum labor est altaribus aptus,
Tempore qui parvo non peritura ferunt.
CAPUT XV. De Leontio episcopo.

88.0077C| Inter quos genuit radians Aquitanicus axis,
Egregiis meritis culmina prima tenes,
Civibus ex [et] Gallis supereminet alta potestas,
Tu potior reliquis, et tibi nemo prior.
Praecedis multos, nulli minor, atque secundus,
Nec superest aliquid, quod dare possit honor.
Qui cum se primum vestivit flore juventus,
Parvus eras annis, et gravitate senex.
Versus ad Hispanas acies cum rege sereno,
Militiae crevit palma secunda tuae.
Cujus primitiae tanto placuere relatu,
Ut meritis esset debitus iste gradus.
88.0078A| Nec poterant subito tibi culmina celsa parari,
Haec nisi digna tuum promeruisset opus
Nobilitate potens praecellis, papa Leonti,
Clarus ab antiquis, si numerentur avi.
Nam genus, et proavi, vel quidquid in ordine dicam,
Per proceres celsos currit origo vetus.
Tempora diffugiunt, et stat tamen aula parentum;
Nec patitur lapsum, te reparante, domus.
Nobilitas longos non inclinavit in annos;
Cui magis ascensum proles opima dedit.
Inclyta progenies ornavit luce priores,
Haeredis radio splendet origo patrum.
De radice sua vestita est flore vetustas;
Quam merito vestrae laudis obumbrat honor.
Quamvis non aliquis potior modo possit haberi,
88.0078B| Tu tibi praecedis, amplificando patres
Emicat altus apex, generosa stemmata pandens,
Cujus apud reges unica palma patet.
Ecclesiae nunc jura regis, venerande sacerdos,
Altera nobilitas additur inde tibi.
Pontificalis apex quamvis sit celsus in urbe [orbe],
Postquam te meruit, crevit adeptus honor.
Aula Dei, et pastor, vicibus sibi praemia reddunt,
Illi tu ornatum, spem dedit illa tibi.
Munere divino pariter floretis utrique,
Tu mercede places, illa decore nitet.
Tertius a decimo huic urbi antistes haberis,
Sed primus meritis enumerandus eris.
Templa vetusta Dei revocasti in culmine prisco,
Postque suum lapsum nunc meliora placent.
88.0078C| Flore juventutis, senio fugiente, coruscant,
Et tibi laeta favent, quo renovante virent.
Ut tu plus ageres, incendia tecta cremarunt,
Et nunc laude tua pulchrius illa micant.
Nullaque flammicremae senserunt damna ruinae,
Quae modo post ignes lumine plena nitent.
Credo quod ex sese voluissent ipsa cremari,
Ut labor ille tuus haec meliora daret
Post cineres consumpta suos, tenuesque favillas,
Sic solet et Phoenix se renovare senex.
Instaurata etiam sacri est baptismatis aula,
Quo maculas veteres fons lavat unus aquis.
88.0079A| Ecce beata sacrae fundasti templa Mariae,
Nox ubi victa fugit, semper habendo diem.
Lumine plena micans, imitata est aula Mariam,
Illa utero lucem clausit, et ista diem.
Nec solum hic, sed ubique micant tua templa, sacerdos.
Inter quae plaudens Sanctonus illa docet.
Qui loca das populis, ubi Christum jugiter orent,
Unde salus veniat, te facis esse viam.
Ecclesiaeque domus crescente cacumine pollet,
Et probat esse tuum, quod modo culta placet.
Fecisti ut libeat cunctos huc currere cives,
Et domus una vocet, quidquid in urbe manet.
Ornasti patriam, cui dona perennia praestas,
Tu quoque dicendus, Burdegalense decus.
88.0079B| Quantum inter reliquas caput haec super extulit urbes,
Tantum Pontifices vincis honore gradus.
Inferiora velut sunt flumina cuncta Garumnae,
Non aliter vobis subjacet omnis apex.
Rhenus ab Alpe means neque tantis spumat habenis arenis,
Fortior Adriacas nec Padus intrat aquas;
Danubius par est, qui longius egerat undas.
Haec ego transcendi; judico nota mihi.
Muneribusque piis dotasti altaria Christi,
Cum tua vasa ferunt viscera sancta Dei.
Nam cruor, et corpus Domini libamina summi,
Rite ministerio [ministerium], te tribuente, venit.
O felix, cujus ditat pia templa facultas,
88.0079C| Cui res ista magis non peritura manet.
Non aerugo teret mordaci dente talentum,
Nec contra haec fures arma dolosa movent.
Et data res vivit, facit et bene vivere dantem
Cum moritur terris, ducitur inde polis.
88.0080A| Haec possessor habet, quidquid transmiserit ante,
Sola tenet secum, quae prius ire facit.
Haec tibi templa dabunt, et vasa sacrata, sacerdos,
Et quidquid reliquum, nec numerare queo
Ecclesiae columen [culmen] per tempora longa gubernes,
Et mercede pia fructus ubique mices.
Cogor amore etiam Placidinae pauca referre,
Quae tibi tunc conjux, est modo chara soror.
Lumen ab Arcadio veniens genitore refulget,
Quo manet augustum germen, Avite, tuum:
Imperii fastus [fasces] toto qui rexit in orbe;
Cujus adhuc pollens jura senatus habet.
Humani generis si culmina prima requiras,
Semine Caesareo nil superesse potest.
88.0080B| Sed genus ipsa suum sensus moderamine vicit;
Cujus ab eloquio dulcia mella fluunt.
Chara, serena, decens, solers, pia, mitis, opima,
Quae bona cuncta gerit, quidquid honore placet.
Moribus, ingenio, meritorum luce coruscans,
Ornavit sexum mens pretiosa suum.
Plurima cur referam, quantis sit praedita rebus,
Quae potuit votis nupta placere tuis.
Augeat haec vobis vitam, cui templa dedistis,
Culminibusque suis culmina vestra tegat.
CAPUT XVI. Hymnus de Leontio episcopo.
 
88.0081A| Agnoscat omne saeculum
Antistitem Leontium,
Burdegalense praemium,
Dono superno redditum.

 
Bilinguis ore callido
Crimen fovebat invidum,
Ferens acerbum nuntium,
Hunc jam sepulcro conditum.

 
Celare se non pertulit,
Qui triste funus edidit.
Etsi nocere desiit,
Insana vota prodidit.

 
88.0081B| Deceptus arte noxia,
Cassata deflet crimina,
Dum quae putabat tristia,
Conversa sunt in gaudia.

 
Exempla saeva protulit,
Calcanda cuncto tempore,
Ut jam sibi conscriberet
Decreta, vivo antistite.

 
Fucata res haec contigit,
Vitanda casto pectore,
Superstite ut praesumeret,
Post fata quod vix debuit [defuit].

 
Gravat sacerdos ordinem,
Qui episcopatum sic petit,
88.0081C| Praecepta qui complectitur,
Fugit honoris ambitum.

 
Hoc si cui sit debitum,
Coactus ascendat gradum,
Non se petente callide,
Sed dante Christi munere.

 
Ineptus est quis ipse se
Praeferre vult Ecclesiae;
Nam rem sacratam sumere,
Eclectio divina sit.

 
Katus sacerdos ordinem
Hilarius non ambiit,
Martinus illud effugit,
Gregorius vix sustulit.

 
Leges refutant ambitum,
88.0081D| Invasor omnis pellitur:
Quod respuunt praetoria,
Vitet nefas Ecclesia.

 
Maligna erant certamina
De sede non tamen sua,
88.0082A| Quae nec pati desiderat,
Non infert mens improba.

 
Nec longiore tempore
Versantur in hoc murmure;
Dum cogitant succedere,
Redit sacerdos qui fuit.

 
Orante plebe, protinus
Dum nemo credit, redditur.
Quae confluunt per tristia.
Majora sunt haec gaudia.

 
Plausu favebat civitas,
Cui redit felicitas,
Orbata, quem defleverat,
Patrem recepit anxia.

 
88.0082B| Quem vix putabat redditum,
Praeventa voto prospero,
Res mira quando cernitur,
Solet stupere visio.

 
Recolligit rector gregem;
Errore captum suscipit;
Pastoris arce cognita,
Gavisa sunt ovilia.

 
Sumpsit gradum quo tempore,
Regressus est eo die.
Quis non superno munere
Hoc contigisse praedicet?

 
Tantum nec ante praemium
Plebi fuit, cum factus est;
88.0082C| Laetata quantum tunc fuit,
Quando recepit praesulem.

 
Venite, cives, plaudite,
Et vota votis addite,
Quo facta sunt miracula,
Servent cum coelestia.

 
Xristus sereno lumine
Circumvolet, quem reddidit,
Ut trina crescat gratia,
Mercede, vita, gloria.

 
Ymnum canendo concrepet,
Quisquis Deo non invidet,
Laus ejus est, qui praesulem
De mortis ore retrahit.

 
88.0082D| Zelante fido pectore,
Tam vera dici non pudet:
Haec parva nobilissimo
Papae damus Leontio.

CAPUT XVII. Ad Placidinam, matrem Leontii episcopi.
88.0083A|
Munera parva nimis, pia, suscipe, quaeso, libenter,
Quae magis ipsa decens munus in orbe micas.
Fluctibus e mediis haec ut daret insula vobis,
Oceanus tumidis murmure praestat aquis.
Quae loca dum volui properans agnoscere ponti,
A Borea veniens reppulit unda furens.
Prosperitas ut vestra, tamen se plena probaret,
Obtulit in terris quod peteretur aquis.
CAPUT XVIII. De Bissono [Bissonno] villa Burdigalensi.
88.0083B|
Est locus, aestifero quamvis sit tempore fervor,
Quo viret assidue flore refectus ager.
Respirant croceis depicta coloribus arva,
Fragrat odoriferis blandior herba comis.
Incola Bissonum vocat hunc de nomine prisco,
Millia septem urbs hinc Burdigalensis abest.
Quo possessor amans praetoria grata locavit,
Partibus atque tribus porticus aequa subit.
Straverat ipsa solo, senio rapiente, vetustas,
Perdiderat vultum forma decora suum.
Hunc, meliore via, revocat labor ille Leonti,
Quo praesente domus nulla ruina premit.
88.0083C| Nunc quoque prosperius velut aula sepulta resurgit,
Et favet auctori vivificata suo.
88.0084A| Reddidit interea prisco nova balnea cultu,
Quo recreant fessos blanda lavacra viros.
Hic referunt, nutrisse lupos, deserta tenentes
Intulit hic homines, expulit unde feras.
CAPUT XIX. De Vereginis, villa Burdegalensi.

Inter opima ferax qua volvitur unda Garomnae,
Vereginis ripis vernat amoenus ager.
Hic brevis ascensus leni subit aggere clivum,
Carpit et obliqua mole viator iter.
Altior a planis arvis minor eminet altis;
Necve, humilis nimium, necque superbit apex,
88.0084B| Colle sedet medio domus aedificata decenter,
Cujus utrumque latus hinc jacet, inde tumet.
Machina celsa casae triplici suspenditur arcu,
Quo Pelagi pictas currere credis aquas.
Exsilit unda latens, vivo generata metallo,
Dulcis et irriguo fonte perennis aquae.
Quo super accumbens celebrat convivia pastor,
Inclusoque lacu, pisce natante, bibit.
Nunc renovanda venit papae mercede Leonti,
Quem Dominum longo tempore culta cupit.
CAPUT XX. De Praemiaco, villa Burdegalensi.

88.0084C| Quamvis instet iter, retrahatque volumine curae,
Ad te pauca ferens carmina, flecto viam.
88.0085A| Captus amore tui, nunquam memoranda tacebo,
Te neque praetereo, praetereundo locum.
Qui cum digna loquar, si syllaba quarta recedat,
Praemiacum pollens, praemia nomen habes.
Deliciis obsessus ager viridantibus arvis
Et naturalis gratia ruris inest.
Condita quo domus est, planus tumor exit in altum,
Nec satis elato vertice regnat apex.
Qua super incumbens locus est, devexus in amnem.
Florea gemmato gramine prata virent.
Leniter appulsus quoties insibilat Eurus,
Flexa supinatis fluctuat herba comis.
Hinc alia de parte seges flavescit aristis,
Pinguis et altricem palmes opacat humum.
Piscibus innumeris non deficit unda Garomnae,
88.0085B| Etsi desit agris, fruges abundat aquis.
Sed te quaerebant haec munera tanta, Leonti,
Solus defueras, qui bona plena dares.
Nam quod pulchra domus, quod grata lavacra nitescunt,
Consolidatorem te cecinere suum.
Ut tamen acquirant et adhuc fabricanda decorem,
Temporibus longis haec tua dona regas.
CAPUT XXI. De Egircio flumine.

Laus tibi forte minor fuerat, generose Garomna,
Si non exiguas alter haberet aquas.
Lubricat hic quoniam tenuato Aegircius haustu,
Praefert divitias paupere fonte tuas.
88.0085C| Denique dissimilem si comparet ullus utrumque,
Hic ubi fit rivus, tu puto, Nilus eris.
Te famulans intrat, sed huc tua regna refrenant,
Gallicus Euphrates tu fluis, iste latet.
Nam quantum Oceanum tumidus tu cursibus auges,
Iste tuas tantum crescere praestat aquas.
Torrida praesertim cum terris incubat aestas,
Ac, sitiente solo, tristis anhelat ager,
Cum Titan radiis ferventibus exarat arva,
Et calor ignifero vomere findit humum.
88.0086A| Languidus arentes fugiens vix explicat undas,
Et cum pisce suo palpitat ipse simul.
Flumine subducto vacutaas lambit arenas,
Sedibus in propriis exsul oberrat aquis.
In limo, migrante lacu, consumitur amnis,
Terraque fit sterilis, quo fuit unda rapax.
Deficiunt usto solatia cuncta rigore,
Nomine cum proprio tristis, et aeger eget.
Forte viator, iter gradiens, non invenit haustus,
Unde alios recreet, qui sitit ipse sibi,
Se cupit infundi fluvius, si porrigis undas,
Si tamen est fluvius, quem madefactat homo.
Gurgitis impressas labens [ Ms., lambens] rota signa arenas
Atque resudantes orbita sistit aquas.
88.0086B| Si venias equitando viam sub tempore cancri,
Vix tamen insidians ungula mergit equi.
Vidimus exiguum de limo surgere piscem,
Qui retinente luto, naufragus errat humo.
Nec fluvius, nec campus adest, nec terra, nec unda
Piscibus inhabilem nullus arare potest
Sola palude natans querulos dat rana susurros,
Piscibus exclusis advena regnat aquis.
At si forte fluat tenuis de nubibus imber,
Vix pluit in terris, jam tumet iste minax.
Ingentes animos parva de nube resumit:
Fit subito pelagus, qui fuit ante lacus.
Turbidus incedens, undis eget ipse lavari,
Semper inaequalis, cui nihil aut satis est.
88.0086C| Non ripis contentus, agit compendia cursus,
Quod de monte bibit, per sata plena vomit
Vortice torrenti rapitur, quasi morte tyranni,
Indignatus iter, munera vastat agri.
Discurrit seges in fluvium stat [ Ms., sed] piscis in agro
Ordine perverso, messe natante, jacet.
Quae fuerant ovibus, donantur pascua ranis,
Prata tenent pisces, et trahit unda pecus.
Obtinet expulsus stabulum campestre silurus,
Plus capitur terris, quam modo piscis aquis.
88.0087A| Sarcula quos foderent agros, mala retia miscent,
Figitur hic ramus quo stetit ante palus.
Sors una est piscis, siccent, aut flumina crescant,
Nunc residet limo, nunc jacet exsul agro.
Sed cur triste diu loquimur de gurgite parvo?
Uritur et verbis, nec recreatur aquis.
88.0088A| Sufficiat flagrare sibi, cur addo vapores?
Atque bis aestivum crescere tempus ago?
Unica sed tandem damus haec solatia laudis,
Quod tribuit pisces evacuatus aquis.
LIBER SECUNDUS.
CAPUT PRIMUM. De cruce Domini.
88.0087A|
88.0087B| Crux benedicta nitet, Dominus qua carne pependit,
Atque cruore suo vulnera nostra lavat.
Mitis amore pio, pro nobis victima factus,
Traxit ab ore lupi qua sacer agnus oves.
Transfixis palmis ubi mundum a clade redemit,
Atque suo clausit funere mortis iter.
Hic manus illa fuit clavis confixa cruentis,
Quae eripuit Paulum crimine, morte Petrum.
Fertilitate potens, o dulce, et nobile lignum,
Quando tuis ramis tam nova poma geris!
Cujus odore novo, defuncta cadavera surgunt,
Et redeunt vitae, qui caruere die.
88.0087C| Nullum uret aestus sub frondibus arboris hujus,
Luna nec in noctem, sol neque meridie.
Tu plantata micas, secus est ubi cursus aquarum,
Spargis et ornatas, flore recente, comas.
Appensa est vitis inter tua brachia, de qua
Dulcia sanguineo vina rubore fluunt.
CAPUT II. In honorem sanctae crucis, hymnus.
88.0088A|
 
Pange, lingua, gloriosi praelium certaminis,
88.0088B| Et super crucis tropaeo dic triumphum nobilem,
Qualiter Redemptor orbis immolatus vicerit.

 
De parentis protoplasti fraude facta condolens,
Quando pomi noxialis morsu in mortem corruit,
Ipse lignum tum notavit, damna ligni ut solveret.

 
Hoc opus nostrae salutis ordo depoposcerat,
Multiformis proditoris arte ut artem falleret,
Et medellam ferret inde, hostis unde laeserat.

 
Quando venit ergo sacri plenitudo temporis,
Missus est ab arce Patris natus orbis conditor,
Atque ventre virginali carne factus prodiit.

 
Vagit infans, inter arcta conditus praesepia,
Membra pannis involuta virgo mater alligat,
Et pedes, manusque, crura stricta cingit fascia.

 
88.0088C| Lustra sex qui jam peracta, tempus implens corporis,
Se volente, natus ad hoc, passioni deditus,
Agnus, in crucis levatur immolandus stipite.

 
Hic acetum, fel, arundo, sputa, clavi, lancea,
Mite corpus perforatur, sanguis, unda, profluit.
Terra, pontus, astra, mundus quo lavantur flumine

 
88.0089A| Crux fidelis, inter omnes arbor una nobilis,
Nulla talem silva profert, flore, fronde, germine.
Dulce lignum, dulces clavos, dulce pondus sustinens.

 
Flecte ramos arbor alta, tensa laxa viscera,
Et rigor lentescat ille, quem dedit nativitas,
Ut superni membra regis miti tendas stipite.

 
Sola digna tu fuisti ferre pretium saeculi [ Ms., saecli pretium]
Atque portum praeparare nauta mundo naufrago,
Quem sacer cruor perunxit, fusus agni corpore.

CAPUT III. In honorem sanctae crucis et oratorii domus ecclesiae apud Turonos.

Virtus celsa crucis totum recte occupat orbem,
Haec quoniam mundi perdita cuncta refert.
88.0090A| Quodque ferus serpens infecit felle veneni,
Christi sanguis in hac dulce liquore lavat.
Quaeque lupi fuerant raptoris praeda ferocis,
In cruce restituit Virginis agnus oves.
Tensus in his ramis, cum plantis brachia pendens [pandens],
Ecclesiam stabilit, pendulus ipse cruce.
Hoc pius in ligno reparans deperdita pridem,
Quod vetiti ligni poma tulere boni.
Addita quin etiam virtutum flamma coruscat,
Dona quod obsequiis crux parat ipsa suis.
Denique sancta cruci haec templa Gregorius offert,
Dum pallas coperit, signa gerendo crucis.
88.0090B| Dona repente dedit divina potentia Christus,
Mox fuit et voti causa secuta pii.
Pallia nam meruit, sunt quae cruce texile pulchra,
Obsequiisque suis crux habet alma cruces.
88.0091A| Serica quae niveis sunt agnava [agnina], blattea, telis,
Et textis crucibus magnificatur opus.
Sic cito Pontifici dedit haec devota voluntas,
88.0092A| Atque dicata cruci condita vela placent.
Unde salutifero signo tibi clare sacerdos,
Hoc cui complacuit, reddere magna valet.
CAPUT IV. Item de signaculo sanctae crucis.
88.0091|
88.0091D| Dius apex, carne effingens genitalia limi,
Vitali terrae compingit sanguine gluten,
Luciferax auras animantes affluit illic;
Conditur enixans Adam factoris ad instar:
Exiluit protoplasma, solo res nobilis usu,
Dives in arbitrio radianti lumine; dehinc
Ex membris Adae vas fit tum virginis Hevae;
88.0092D| Carne creata viri dehinc copulatur eidem,
Ut paradissiaco bene laetaretur in horto.
Sed de sede pia pepulit temerabile guttur,
Serpentis suasu, pomi suco atra propinans.
Insaciatrici morti fames accidit illinc.
Gavisurus ob hoc coeli fluis arce locator.
Nasci pro nobis miseraris, et ulcere clavi
In cruce configi: tali malagmate inunctis
Una salus nobis ligno, agni sanguine venit.
Jucunda species, in te pia brachia Christi
Affixa steterant, et palma piabilis in hac
Cara caro poenas inmites sustulit haustu.
Arbor suavis agri, tecum nova vita paratur.
Electa ut visu, sic e crucis ordine pulchra,
88.0093A| Lumen, spes, scutum gereris livoris ab ictu.
Immortale decus, nece justi, laeta parasti.
Una omnem vitam sic crux tua causa rigavit,
Imbre cruenta pio: velis das navita portum:
Tristia submerso mundasti vulnera clavo.
Arbor dulcis agri, rorans e cortice nectar.
Ramis de cujus vitalia chrismata fragrant;
Excellens cultu, diva ortu, fulgida fructu,
Deliciosa cibo, et per poma suavis in umbra.
En regis magni gemmans et nobile signum;
Murus, et arma viris, virtus, lux, ara precatu.
Pande, benigne, viam, vivax, et fertile lumen:
Tum memor adfer opem nobis, e germine David
In cruce refixus judex cum praeerit orbi.
  Versus qui constat ex litteris primis singulorum versuum, hic est:
88.0094A| Dulce decus signi, via coeli, vita redempti.

  Qui vero ex ultimis singulorum versuum litteris:
In cruce mors Christi curavit mortua mundi.

  Versus qui crucem in medio describunt, hi sunt:
Crux pia, devotas Agnen tege cum Radegunde,
Tu Fortunatum fragilem, crux sancta, tuere:
Vera spes nobis ligno, Agni sanguine, clavo,
Arbor suavis agri, tecum nova vita paratur.

CAPUT V. De sancta cruce.
88.0093|
  88.0093D| Hoc quoque acrostichon, ut superius, primus edidit Browerus, ex Codd. mss. sancti Galli et Treverico. Habe et hoc resolutum:
Extorquet hoc sorte Dei veniabile signum,
Rusticolas laudes viventi reddere flatu,
In me, qui regit ire lutum plasmabile, Numen
Portio viventum, curatio fausta medellae,
Exclusor culpae, Trinitas effusa, creator:
Cujus honor, lumen, jus, gloria, regna coaeve.
Ex fidei merito magnum, pie, reddis Abraham:
88.0094D| Sic Pater, et Genitus, sic Scs Spiritus unus.

  Versus a lateribus positi:
Eripe credentes, fidei decus, arma salutis:
Munere Criste, tuo removetur causa reatus.

  Versus qui crucem describunt in medio:
Dulce mihi lignum, pie, majus odore rosetis,
Dumosi colles, lignum generastis honoris,
Ditans templa Dei crux, et velamen adornans.

CAPUT VI. De sancta cruce.
88.0095A|
CAPUT VII. Hymnus in honorem sanctae crucis.
  88.0095C|
Vexilla regis prodeunt,
Fulget crucis mysterium,
Quo carne carnis conditor
Suspensus est patibulo.

 
Confixa clavis viscera,
Tendens manus vestigia,
Redemptionis gratia.
Hic immolata est hostia.

 
Quo vulneratus insuper,
Mucrone diro lanceae,
Ut nos lavaret crimine,
Manavit unda sanguine.

 
Impleta sunt quae concinit
David fideli carmine,
88.0096A| Dicens: In nationibus
Regnavit a ligno Deus.

 
Arbor decora, et fulgida,
Ornata regis purpura,
Electa digno stipite
Tam sancta membra tangere.

 
Beata, cujus brachiis,
Pretium pependit saeculi,
Statera facta est corporis
Praedam tulitque Tartari.

 
Fundis aroma cortice,
Vincis sapore nectare,
Jucunda fructu fertili,
Plaudis triumpho nobili.

 
Salve ara, salve victima
88.0096B| De passionis gloria,
Qua vita mortem pertulit,
Et morte vitam reddidit.

CAPUT VIII. In sacrum baptismum.
 
Tibi laus perennis, auctor
Baptismatis sacrator,
Qui sorte passionis
Das praemium salutis

 
Nox clara plus, et alma,
Quam luna, sol, et astra,
Quae luminum corona
Reddis diem per umbram. Tibi.

 
88.0096C| Dulcis, sacrata, blanda,
Electa, pura, pulchra,
Sudans honore mella.
Rigans odore chrisma. Tibi.

 
In qua Redemptor orbis,
De morte vivus exit,
Et quos catena vinxit,
Sepultus ille solvit. Tibi.

 
Quam Christus aperuit
Ad gentium salutem
Cujus salubri cura,
Redit novata plasma. Tibi.

 
Accedite ergo digni
Ad gratiam lavacri,
Quo fonte recreati
88.0097A| Refulgeatis agni Tibi.

 
Hic gurges est fideles
Purgans liquore mentes.
Dum rore corpus sudat,
Peccata tergit unda. Tibi.

 
Gaudete candidati,
Electa vasa regni,
In morte consepulti,
Christi fide renati. Tibi.

CAPUT IX. In laudem chrismatis.

O Redemptor sume carmen temet alta concinnentium.
Audi judex mortuorum, una spes mortalium,
88.0097B| Audi voces proferentum
Donum pacis praevium. O Red.
 
Arbor feta alma luce,
Hoc sacrandum protulit,
Fert haec prona praesens turba
Salvator saeculi. O Red.

 
Stans ad aram imo supplex
Infulatus pontifex,
Debitum persolvit omne
Consecrato chrismate. O Red.

 
Consecrare tu dignare,
Rex perennis patriae,
Hoc olivum, signum vivum.
Jura contra daemonum. O Red.

 
Ut novetur sexus omnis
88.0097C| Unctione chrismatis,
Ut sanetur sauciata
Dignitatis gloria. O Red.

 
Lota mente sacro fonte,
88.0098A| Aufugantur crimina;
Uncta fonte, sacrosancta
Influunt chrismata. O Red.

 
Corde natus ex parentis
Alvum implens virginis,
Praesta lucem, claude mortem
Chrismatis consortibus. O Red.

 
Sit haec dies festa nobis
Saeculorum saeculis;
Sit sacrata digna laude,
Nec senescat tempore. O Red.

CAPUT X. Hymnus in sanctum Dionysium.
 
Fortem fidelem militem,
Coeli secutum principem,
88.0098B| Dionysium martyrem
Plebs corde, voce personet.

 
Clemente Roma praesule
Ab Urbe missus adfuit,
Verbi superni seminis
Ut fructus esset Galliae.

 
Opus sacratum construit
Fidem docet baptismatis;
Sed audientium caecitas
Munus repellit seminis.

 
Instante sacro antistite,
Errore plebem solvere,
Dum spem salutis ingerit,
Tormenta mortis incidit.

 
Tenetur a gentilibus
88.0098C| Christi placens altaribus:
Amore tantae gloriae,
Poenas libenter excipit.

 
Unum quod illi defuit,
88.0099A| Pro Rege colla tradidit:
Dilectionem pectoris,
Cervice caesa, prodidit.

 
Magnus sacerdos, qui dabat
Templi sacrata munera.
Fuso beato sanguine,
Est factus ipse victima.

 
Felix pio de vulnere,
Quae poena palmam praebuit!
Qui morte mortem conteris,
Nunc regna coeli possides.

 
Gloria sit Deo Patri,
Gloria Unigenito,
Una cum sancto Spiritu,
In sempiterna saecula.

CAPUT XI. De domno Saturnino .
88.0099B|
Janua celsa poli, terra pulsante, patescit,
Et recipit natos, quos generavit humus.
Admiranda haec est occasio facta salutis,
Ut de morte sua praemia lucis emant.
Saturninus enim cupiens se nectere Christo,
Carnali in habitu noluit esse diu.
Vincula corporei dissolvere [dissolvi] carceris optans,
Plenius ut Domino se sociaret homo.
Tempore maturo cum jam spes esset adulta,
Sumpserunt pretium vota beata suum.
Dumque sacerdotio frueretur in urbe Tolosa,
88.0099C| Et populis Christum panderet esse Deum,
Ostendens verbis, addens miracula factis,
Ut quod sermo daret, consequeretur opus.
Gentiles animas rapiens de fauce tyranni,
Subdebat regi, qui dedit arma sibi.
Sed vitiata malis, et plebs infecta venenis,
Curari effugiens, aegra jacere volens.
Comprendit male sana virum; ad capitolia duxit,
Atque suo medico vulnera plura dedit.
Pro pietate dolum, pro melle venena rependens,
Contra tutorem noxia bella movet.
Subligat indomiti sanctum et vestigia tauri,
Et stimulat, fieret ne fuga tarda feri
88.0100A| Pessima mens hominum, diri nova bestia monstri,
Nec tauri indomiti sufficit ira tibi.
Naturae rabidae feritatem adjungere nosti;
Quod per se nescit, te stimulante, furit
Turba cruenta, nocens, hujus te vulnere perdis,
Et si non illi, parcere disce tibi.
Hic ferus, impatiens, mox curva per avia raptus
Passim membra pii fundit in urbe viri.
Tum mulier collegit ovans, et condidit artus,
Sola una famula [miracula] participante sibi.
Haec fuit insigni rapiendae causa coronae,
Gloria martyrii sic celebrata nitet.
Ante sepulcra pii dantur modo dona salutis,
Et corpus lacerum corpora multa fovet.
Dic, ubi, mors inimica, jaces? ubi victa recumbis,
88.0100B| Quando vides sancti funere vota dari?
Quem male credebas obitu finire salutem,
Dat vitam multis, et tenet ipse suam.
Huc captiva cubas, quae te regnare putabas,
Invadendo peris, teque furendo necas.
Te tua poena premit, tua te fera vincula torquent,
Quos dare vis gemitus, ipsa ferendo gemis.
Martyr ovans coelos retinet, tu livida, tristis,
Mors, inimica tibi Tartara nigra colis.
Florigera nunc sede manet sine fine beatus,
Inter odoratos thure calente [thura adoletque] choros.
Non aliquas metuit placato judice causas,
Praemia sed miles victor habenda petit.
Digna triumphantem, quae restat palma, sequetur,
88.0100C| Pro te, Christe, mori est gloria, vita, quies.
CAPUT XII De Launebode qui aedificavit templum sancti Saturnini.

Laudibus humanis reliquorum corda resultent,
At mihi de justis commemorare vacet,
88.0101A| Nam pietatis opus, victores texere libris,
Admonet ingenium, res ratione duplex.
Una quod est habilis, de magnis magna fateri,
Nam bona qui reticet, criminis auctor erit.
Altera causa monet, quoniam successus amatur,
Et meliora cupit, qui sua facta legit.
Saturninus enim martyr venerabilis orbi;
Nec latet egregii palma beata viri.
Qui cum Romana properasset ab urbe Tolosam,
Et pia Christicoli semina ferret agri,
Tunc vesana cohors, Domini comprehendit amicum,
Instituitque pii membra terenda trahi,
Implicitus tauri pede posteriore pependit,
Tractus in obliquum dilaceratus obit.
Hac ope de terris animam transmisit Olympo;
88.0101B| O felix cujus funere mors moritur.
Sed locus ille quidem, quo sanctus vincula sumpsit.
Nullius templi fultus honore fuit.
Launebodes enim post saecula longa, ducatum
Dum gerit, instruxit culmina sancta loci.
Quod nullus veniens Romana gente fabrivit,
Hoc vir barbarica prole peregit opus.
Conjuge cum propria Berethrude, clara decore,
Pectore quae blando clarior ipsa nitet.
Cui genus egregium fulget de stirpe potentum,
Addidit ornatum vir, venerando Deum.
Quae manibus propriis alimonia digna ministrat,
Pauperibus tribuens se satiare cupit.
Indefessa spem [fidem] Christi per templa requirit,
Jugiter excurrens ad pietatis opus.
88.0101C| Nudos veste tegit, sitienti pocula profert,
Se magis aeterno femina fonte replet.
Proficit hoc etiam, quidquid gerit illa marito,
Anxia pro cujus vota salute facit.
Dux meritis in gente sua qui pollet opimis,
Celsus ubique, micans nobilitatis ope.
Sed quamvis altum teneat de stirpe cacumen.
Moribus ipse suos amplificavit avos.
Ergo pari voto maneant in saecula juncti,
Et micet ambobus consolidatus amor.
CAPUT XIII. Ad clerum Parisiacum.
88.0102A|
Coetus honorifici decus et gradus ordinis ampli,
Quos colo corde, fide, religione patres,
Jam dudum obliti desueto carmine plectri,
Cogitis antiquam me renovare lyram.
En stupidis digitis stimulatis [simulastis] tangere [chordas,
Cum mihi non solito currat in arte manus.
Scabrida nunc resonat mea lingua rubigine verba.
88.0102B| Exit et incompto raucus ab ore fragor.
Vix dabit in veteri ferrugine cotis acumen,
Aut fumo infecto splendet in aere color.
Sed quia dulcedo pulsans quasi malleus instat,
Et velut incude cura relisa terit.
Pectoris atque mei succenditis igne caminum,
Unde ministratur cordis in arce vapor;
Obsequor hinc, qui me veluti fornace recocto,
Artis ad officium vester adegit amor.
Celsa Parisiaci cleri reverentia pollens,
Ecclesiae genium gloria, munus, honor.
Carmine Davidico divina poemata pangens,
Cursibus assiduis dulce revolvit opus.
Inde sacerdotes, Leviticus hinc micat ordo,
88.0102C| Illos canities, hos stola pulchra tegit.
Illis pallor inest, rubor his in vultibus errat.
Et candent rutilis lilia mista rosis
Illi jam senio, sed et hi bene vestibus albent,
Ut placeat summo picta corona Deo.
In medio Germanus adest antistes honore,
Qui regit hinc juvenes, subrigit inde senes.
Levitae preeunt; sequitur gravis ordo ducatum [canentum],
Hos gradiendo movet, hos moderando trahit.
Ipse tamen sensim incedit, velut alter Aaron,
Non de veste nitens, sed pietate placens.
Non lapides coccus cidarim, aurum, purpura, byssus,
Exornant humeros, sed micat alma fides.
88.0103A| Iste satis melior veteri quam lege sacerdos,
Hic quia vera colit, quod prius umbra fuit.
Magna futura putans, praesentia cuncta refellens,
Antea carne carens, quam caro fine ruens.
Sollicitus, quemquam ne devoret ira luporum,
Colligit ad caulas pastor opimus oves.
Assiduis monitis ad pascua salsa vocatus,
Grex vocem agnoscens, currit amore sequax,
Miles ad arma celer, signum mox tinnit in aures,
Erigit excusso membra sopore toro.
Advolat ante alios, mysteria sacra requirens,
Undique quisque suo templa petenda loco.
Flagranti studio populum domus irrigat omnem
Certatimque monent, quis prior ire valet.
Pervigiles noctes ad prima crepuscula jungens
88.0103B| Construit angelicos turba verenda choros.
Gressibus exertis in opus venerabile constans,
Vim factura polo, cantibus arma movet.
Stamina psalterii lyrico modulamine texens,
Versibus orditum, carmen amore trahit.
Hinc puer exiguis attemperat organa cannis,
Inde senex largam ructat ab ore tubam.
Cymbalicae voces calamis miscentur acutis,
Disparibusque tropis fistula dulce sonat.
Tympana rauca senum puerilis tibia mulcet,
Atque hominum reparant verba canora lyram.
Leniter iste trahit modulus, rapit alacer ille,
Sexus et aetatis sic variatur opus
88.0104A| Triticeas fruges fervens terit area Christi,
Horrea quando quidem construitura Dei.
Voce Creatoris reminiscens esse beatos,
Quos dominus vigiles, dum redit ipse, videt.
In quorum meritis, animo, virtute, fideque,
Tegmine corporeo lumina quanta latent!
Pontificis monitis clerus, plebs psallit, et infans,
Unde labore brevi fruge replendus erit.
Sub duce Germano felix exercitus hic est,
Moses tende manus, et tua castra juva
CAPUT XIV. De ecclesia Parisiaca.

Si Salomoniaci memoretur machina templi.
Arte licet par sit, pulchrior ista fide.
Nam quaecunque illic veteris velamine legis,
Clausa fuere prius, hic reserata patent.
Floruit illa quidem vario intertexta metallo,
Clarius hic Christi sanguine tincta nitet,
Illam aurum, lapides ornarunt, cedrina ligna,
Huic venerabilior de cruce fulget honor.
Constitit illa vetus, ruituro structa talento,
Haec pretio mundi stat solidata domus.
Splendida marmoreis attollitur aula columnis,
Et quia pura manet, gratia major inest.
88.0105A| Prima capit radios vitreis oculata fenestris,
Artificisque manu [manus] clausit in arce diem.
Cursibus aurorae vaga lux laquearia complet,
Atque suis radiis et sine sole micat.
Haec prius egregio rex Childebertus amore,
Dona suo populo non moritura dedit.
Totus in affectu divini cultus adhaerens,
Ecclesiae juges amplificavit opes.
Melchisedech noster merito rex atque sacerdos
Complevit laicus religionis opus.
Publica jura regens et celsa palatia servans,
Unica pontificum gloria, norma fuit.
Hinc abiens, illic meritorum vivit honore,
Hic quoque gestorum laude perennis erit.
CAPUT XV. De baptisterio Moguntiae.
88.0105B|
88.0106A| Ardua sacrati baptismatis aula coruscat,
Quo delicta Adae Christus in amne lavat.
Hic pastore Deo puris grex mergitur undis,
Ne maculata diu vellera gestet ovis.
Traxit origo necem de semine, sed pater orbis
Purgavit medicis crimina mortis aquis.
Hanc tamen antistes Sidonius extulit arcem.
Qui Domini cultum templa novando fovet.
Struxit Berthoarae voto complente sacerdos,
Quae decus Ecclesiae, cordis amore placet.
88.0106B| Catholicae fidei splendor, pietate coruscans,
Templorum cultrix, prodiga pauperibus.
88.0107A| Seminat, unde metat fruges, spargendo recondens.
Terrenis opibus non moritura parat.
Filia digna patri, te, Theodeberte, reformans,
Rexisti patriam qui pietate patris.
Et comitante fide revocasti ex hoste triumphos,
Sed capti pretio mox rediere tuo.
Ecclesiae fultor, laus regni, pastor egentum.
Cura sacerdotum, promptus ad omne bonum.
Cujus dulce jugum nullus gemuisse fatetur,
Vivis adhuc meritis rex in amore tuis.
CAPUT XVI. De basilica sancti Georgii.

88.0107B| Martyris egregii pollens micat aula Georgi,
Cujus in hunc mundum spargitur altus honor.
Carcere, caede, fame, vinclis, site, frigore, flammis
Confessus Christum, duxit ad astra caput.
Qui virtute potens Orientis in axe sepultus,
Ecce sub occiduo cardine praebet opem
Ergo memento preces et reddere dona, viator,
Obtinet hic meritis quod petit alma fides.
Condidit antistes Sidonius ista decenter,
Proficiant animae quae nova templa suae.
CAPUT XVII. De oratorio Trasarici [Trisarici, Traserici].

Lucida perspicui nituerunt limina templi,
Quo capit haud dubiam spem veneranda fides.
Haec est aula Petri, coelos qui clave catenat,
Substitit et pelagus quo gradiente lapis.
Sedibus his habitat Paulus, tuba gentibus una,
Et qui praedo prius, hic modo praeco manet.
Martini domus est, Christum qui vestit egentem,
Regem tiro tegens, et homo jure Deum.
Ecce sacerdotis sacri micat aula Remedi,
Qui tenebras mundi liquit, et astra tenet.
Cultor opime Dei, Templum, Trasarice, locasti,
Has cui persolvis, reddit amator opes.
CAPUT XVIII. De sanctis Agaunensibus .
88.0108B|
Turbine sub mundi cum persequerentur iniqui,
Christicolasque daret saeva procella neci:
Frigore depulso, succendens corda, peregit,
Rupibus in gelidis fervida bella fides.
Quo, pie Maurici, ductor legionis opimae,
Traxisti fortes subdere colla viros.
Quos positis gladiis armarent dogmata Pauli,
Nomine pro Christi dulcius esse mori.
Pectore belligero poterant qui vincere ferro,
Invitant jugulis vulnera chara suis.
Hortantes se clade sua sic ire sub astra,
Alter in alterius caede natavit heros;
88.0109A| Adjuvit rapidas Rhodani fons sanguinis undas,
Tinxit et Alpinas ira cruenta nives.
Tali fine polos felix exercitus intrans,
Junctus apostolicis plaudit honore choris.
Cingitur angelico super astra beata senatu,
Mors fuit unde prius, lux fovet inde viros.
Ecce triumphantum ductor fortissime tecum,
Quatuor hic procerum pignora sancta jacent.
Sub luteo tumulo latitat coeleste talentum,
Divitiasque Dei vilis arena tegit.
Qui faciunt sacrum paradisi crescere censum,
Haeredes Domini luce perenni dati.
Sidereo chorus iste throno cum carne locandus,
Cum veniet judex, arbiter orbis erit.
Sic pia turba simul, festinans cernere Christum,
88.0109B| Ut coelos peteret, de nece fecit iter.
Fortunatus enim per fulgida dona Tonantis,
Ne tenebris crucier, quaeso, feratis opem.
CAPUT XIX. De sancto Hilario.

Si Hilarium quaeris quis sit, cognoscere, lector,
Allobroges referunt Pictaviis genitum.
Cum populum regeret divina mente sacerdos,
Servabat legis foedera, sollicitus.
88.0110A| Improbus ut vidit plebes quod scinderet error,
Graecorum virus protulit in medium.
Vipereo promunt semper qui ex corde venena,
Filius ut dicant quia est creatura Dei.
Queis magis auxilium praestat sapientia mundi,
De ingenito genitum quae negat esse Deum.
Quam male complexus, cupiens calcare prophetas,
Arius infelix, cum retinet, crepuit.
Egregius doctor, veterum monimenta secutus,
Quem Stephanus vidit, comprobat esse Deum.
Vinctus amore Dei, contempto principe mundi,
Intemerata fides pertulit exsilium.
In Patre, qui omnipotens Deus est, cognoscere Natum,
Divinis tantum vocibus insinuat.
Perpetuum lumen Christum, Dominumque Deumque,
88.0110B| Bissenis populos edocet esse libris.
CAPUT XX. De sancto Medardo episcopo.

Inter Christicolas, quos actio vexit in astra,
Pars tibi pro meritis magna, Medarde, patet.
Qui sic vixisti terrenis hospes in oris,
Ut coelum patriam crederis esse tuam.
88.0111A| Exsilium tibi mundus erat, coenosa caventi,
Et modo, te gaudet cive manente polus.
Exutus tenebris, vestitus tegmine lucis,
Post obitum frueris liberiore die.
De tellure satus, factus possessor Olympi,
Et matrem linquens cum patre, laeta tenes.
Humani victor vitii, super astra triumphas,
Atque cremans carnem, das animae requiem.
Te inter mundanos vepres gradiente, fatemur,
Calcatis spinis, promeruisse rosas.
Flore refectus ager, suaves tibi fundit odores,
Balsama, thura replent, quae paradisus habet.
Cauta per angustum figens vestigia callem,
Sic dedit arcta tibi semita lucis iter.
Lata voluptatum via, quae submergit Averno,
88.0111B| Dulcia carnis alens, mortis amara parat.
Hoc nunquam sacros flexisti tramite gressus,
Nec potuere tuos prava tenere pedes.
Durum iter ad laudes, gravior via ducit in altum:
Quo labor est potior, gloria major erit.
Quae prius incipiam sacri miracula facti,
Cum quidquid facias, omnia prima micent?
Dum fuit [fugit] ad superos humano in corpore vita,
Ex oculis fugiens lux tibi cordis erat.
Si caecus venit, rapuit palpando salutem,
In mediis tenebris fulsit aperta dies.
Qui voluit furti causas penetrare latentes,
Te religante, sedet; te reserante fugit.
Fur sine perfecto voto deceptus inani,
Omnia restituens crimina fraudis habet.
88.0111C| Nam semel ut molles carpserunt palmitis uvas,
Non valuere gradus inde referre foras [foris].
Nec potuit raptor pedibus subducere praedam,
Raptori abduxit sed sua praeda pedes.
Ergo suis laqueis coepit miser esse ligatus,
Venerat ut caperat, captus at ipse fuit.
Nec tetigit mustum, sed iniqua mente rotatur,
Ante quam biberet, ebria turba jacet.
Incoepit servare magis quam ferre racemos,
Et datus est custos, qui cupit esse rapax.
Donec, sancte, tuis verbis tu jussisses abire,
Ut furtum impleret, doctus ab hoste redit.
88.0112A| Quae manet haec animi pietas, sanctissime praesul,
Laedentem auxilio qui facis ire tuo?
Tintinnum rapit alter inops, magis improbus ille,
Qui jumentorum colla tenere solet.
Absconditque sinu, foeno praecludit hiatum,
Et tenet ipse manu, ne manifestet opus.
Te veniente, sacer, causas patefecit opertas,
Tinnitu incipiens jam quasi furta loqui.
Nil valet abscondi, nil claudi, nilve teneri,
Facundo strepitu prodidit omne malum.
Pandebat propriam veluti sub judice causam,
Nil de fure timens liberiore sono.
Indicat, accusat, convincit, damnat, acerbat:
Te praesente tamen, non licet esse reum.
Absolvis furem, solitae pietatis amore,
88.0112B| Addens et monitus, cautus ut intret iter.
Praecipiens querulam secum portare rapinam,
Ne vacua tristis spe remearet inops.
Hinc tamen, ut potero, cum raptus ab urbe fuisses,
Quae dederis populis signa verenda, loquar.
Cum pia composito veherentur membra feretro,
Subtractum meruit caecus habere diem.
Anxius ille sacra lumen suscepit ab umbra,
Et tua mors, illi lucis origo fuit.
Dumque sepulcra darent, oculi rediere sepulti,
Et sopor ille tuus, hunc vigilare facit.
Cum fugis a mundo, datur illi lumine mundus,
Te linquente diem, hunc fugiunt tenebrae.
Antiqui vultus lucem stupuere modernam,
Et veteri fabricae prima fenestra venit.
88.0112C| Compedibus validis, alter, manicisque ligatus,
Mox tetigit templum ferrea vincla cadunt.
Tam grave fragmentum, dolor est vel cernere poenam,
Pondera tot miseros sustinuisse pedes.
Si connexa forent, elephantem solvere possent,
Nec poterat rigidos ipse movere gradus.
Non minus est illi, quae, subvertente procella,
Littoribus Libycis anchora fracta jacet.
Poena quidem gravior cecidit crescente triumpho;
Vincere rem saevam gloria major erat.
Non habuit tot vincla pati miser ille, ligatus,
Sed tua quo virtus plus mereretur opus.
88.0113A| Cum solidarentur, non sic strepuere catenae,
Ceu tinniverunt, cum crepuere ferae.
Quae fuit illa prius nimiis male vincta catenis,
Jam tibi qui solvis, libera dextra favet.
Lignea vincla gerens alter confugit ad aulam,
Quae simili merito scissa repente cadunt.
Nec mora, vix tetigit sacrati limina templi,
Fit tonitrus coelis, arma ferendo tibi.
Grandia divisi ceciderunt pondera ligni,
Et qui gessit onus, corruit ipse simul.
Expavit subito de libertate recepta,
Atque magis timuit, quando solutus erat.
Quae ratio fuerit, cecidit cur pronus in arvis,
Gaudia magna quidem saepe timere solent.
Dum stupet, unde salus laceris est reddita plantis.
88.0113B| Admirante animo, membra soluta fluunt.
Inde vetus mulier, pariter nascente periclo,
Vulnere naturae mortua membra tulit.
Inclusos digitos, morbo numerante, tenebat,
Nec poterat ducto pollice fila dare.
Secum nata quidem, sed non sua dextra pependit,
Corpore juncta suo res aliena fuit.
Tempore sed tardo est, cum jam spes fracta jaceret,
Ante tuos tumulos vivificata manus.
Sic inopinatum commendat gratia votum,
Desperata salus dulcior esse solet.
Mobilis ergo venit digitis torpentibus humor
Et dispensatus fluxit in ungue vigor.
88.0113C| Arida nervorum sese junctura tetendit,
Agnovitque suum vena soluta locum.
Apta ministeriis incoepit palma moveri,
Servitium discens, libera dextra fuit.
Nec tantum profugos pietas tua reddidit artus,
Reddidit et victum, pensa trahente manu.
Eripuisti aliam simili de peste puellam,
Membraque restituens plus animae tribuis.
88.0114A| Desponsata viro, mortali lege, jacebat,
Nunc thalamis Christo virgo dicata micat.
Sponsa quidem radiat cum virginitate modesta,
Spe meliore fruens, nupta tenenda polis.
Nec fructus uteri sterilis deperdit honesti,
Flore pudicitiae mater habenda placet.
Acquirit cunctos, natum quoque non habet unum,
Progeniemque sibi gignit amore Dei.
Inde pari morbo deflenda infantia parva,
In lucem veniens membra necata trahit,
Mors et origo simul misero processit ab alvo,
Exstinctam generans mater anhela manum.
Commendata tuo rediit medicata sepulcro,
Quod de matre perit, de tumulo recipit.
Dum jacet alter inops, visu caligine clauso,
88.0114B| Caecus, nec misero lumine lumen erat.
Longa nocte oculos, quarto jam mense, premebat,
In luce obscurus; vivus, imago necis.
Vocibus hunc medicis monuisti tempore somni,
Tenderet ut velox ad tua templa gradum.
Mox veniente die, sed non sibi forfice pressa
Enituit Christi vertice tonsus oves.
Detrahit hic crines, nitidos ut haberet ocellos,
Et mercante coma, munera lucis emat.
Qui titubante gradu, tractus pervenit ad aulam,
Per biduum recubans ante sepulcra fuit,
Tertia lux rediens nocturnas solverat umbras,
Et caeco occurrit sic revocata dies.
Undique linitae cecidere a fronte tenebrae,
Sanguinis unda rigat, luminis atra lavat.
88.0114C| Sicca lucerna novo flagrante refulsit olivo,
Obtinuitque suum lux peregrina locum.
Quid referam, mutis qui verbo, verba dedisti?
Quod gravat, ejiciens, quod juvat, omne locans.
Cuncta nec enumero, tua me praeconia vincunt,
Et si non potui, velle fuisse vide.
En tua templa colit nimio Sigebertus, amore,
Insistens operi, promptus amore tui,
88.0115A| Culmina custodi, qui templum in culmine duxit,
Protege pro meritis, qui tibi tecta dedit,
Haec, pie, pauca ferens ego Fortunatus amore,
Auxilium posco, da mihi vota, precor.
CAPUT XXI. De sancto Martiali episcopo Lemovicino.

Christe [ F. Christus] principium, finis, lux est, via Christus,
Nomine cujus in almifico, semperque beato,
Martiali resonant hic sanctissima gesta.
88.0116A| Quis hominum digne valeat doctissimus unquam,
Quanti sit meriti praeclarus apostolus iste,
Dicere vel prosa, vel pulchri carmine metri,
Quo saltem modicis decoretur pagina verbis?
Tullius atque Maro veniant: sit lingua facunda.
Versibus aut currens, aut prosae vellera texens,
Non tua, sancte Pater, poterit depromere gesta.
Tellus te Romana, quibus te Gallica tellus
Post Petrum recolunt juniorem parte secunda,
Cum Petro recolunt aequalem forte priori.
Benjamita tribus te gessit sanguine claro.
Urbs te sic retinet Lemovica corpore sancto.
Hinc tibi sit, Rex magne Deus, laus, gloria, Christe,
Christe caput, finisque cluens, pax, lux, via, Christe.
LIBER TERTIUS.
CAPUT PRIMUM. Ad Euphronium episcopum Turonensem.
88.0115C|
  Domino sancto et meritis apostolico, domno et duplici Patri, Euphronio papae, Fortunatus.

  Ante paucorum dierum volubilitate transcursa, 88.0116C| deferente praesentium portitore venerabilis oris vestri salutare colloquium, a me coelesti pro munere significo fuisse praeceptum; quod ea aviditate, teste rerum Creatore, complexus sum, qua et vestrum piissimum animum circa meam humilitatem 88.0116D| jugiter approbavi profusum, et me supplicem multis repletum beneficiis agnosco devotum. Qui, quamvis in altera commorer civitate, novit Deus quia vobis absens sum tantummodo loco, non animo; et quocunque [ubicunque] fuero, intra me vos clausos 88.0117A| nabebo. Vere dico, non est illud cor carneum, ubi vestrae animae non recipitur miranda dulcedo, sed est marmore durior, si tantae charitatis non amplectitur blandimento. Nam quis de te tam congrua praedicet quam mens vere sancta deposcit? Aut quis suo sic satisfacit animo, ut vestrum, sicut te condecet, digne prodat affectum, qui in terra sic humilis es, ut habites erectus in coelis; et inclinando ad infima, sublevari te facias ad excelsa, ut jam agnoscaris, qui Christi humilitatem libenter amplecteris, de ejus regni munere quid habebis? Quoniam, sicut ipsius mandata sunt qui se parvulum inter homines vult videri, magnificum se elatus respiciat in supernis unusquisque qualiter desiderat et exponat. Ego vero gratulor, in corde domni 88.0117B| Euphronii dilectionem Domini mei sedisse Martini; quapropter multiplici me prece apostolatui et sanctae charitati vestrae commendans, rogo per ipsum domnum Martinum, cujus frueris participato consortio, ut apud eum memorari praecipias me famulum et devotum, quatenus, quid apud eum meritis praevaletis in meae humilitatis protectione jugiter ostendatis. Ora pro me, domne sancte et Apostolice, peculiaris domne et pater.

CAPUT II. Ad eumdem.
  Somno sancto mihique in Deo peculiari patrono Euphronio papae Fortunatus.

  Copiosam et superabundantem pectoris veri dulcedinem, quam circa devotionem personae meae, vestram beatitudinem, Pater amantissime, fateor impendisse, quis illam, ut dignum est, vel corde possit concipere, vel sermone valeat explicare? Quae tanto me sibi vinculo admirandae charitatis astrinxit, ut ne unius horae spatio ab illo mihi videar separari conspectu, quem et si praesentem non video, attamen intra pectoris habitaculum retineo 88.0118A| conditum et reclusum. Quis enim tuae pietati [charitati] peculiaris non redditur, in qua [quo] tantae bonitatis beneficia continentur? aut quem ad tuam dulcedinem non ducas [inducas] invitum, cujus probavimus animum ineffabili charitate profusum [perfusum]? Qua autem illud admiratione complectar, cum te sic video cunctos diligere, ac si unumquemque de proprio visus sis latere generasse? Quis vero filiorum superbus desideret, ubi te patrem et doctorem tantae humilitatis agnoscit? aut quis summo nobilitatis descendens de culmine, cum te sic respicit supplicem, non se tuis vestigiis in terra provolutus extendet [ostendet]? Vere dico. Si tumidum superbia dejicit, multum est laudabilis humilitas, quae vos erigit. Quis denique 88.0118B| illic esse possit iracundus, aut turbidus, ubi sacerdos et pontifex tam placidus est inventus? Scit enim totus sine rapacitate grex vivere, ubi vivendi tranquillitas discitur a pastore. Quid de rebus reliquis referam, in quibus te sic impendis in singulis, ut lauderis a cunctis? Quae tamen et si imitari non possumus, vel vidisse quod imitari deceat congaudemus. Quapropter dominationi et sanctitati vestrae peculiariter me commendans, rogo et obtestor, sic ille domnus meus Martinus sua intercessione obtineat, ut cum ipso, juxta merita vestra, in luce perpetua vos collocet divina misericordia, ut pro me humili filio et servo vestro, ad ejus beatum sepulcrum orare digneris [dignemini], ut pro peccatorum meorum remissione pius intercessor 88.0118C| accedas. Eos vero qui vestri sunt, omnes domnos et dulces [duces] meos reverenter saluto: domnum meum per omnia dulcissimum filium vestrum Eventium pro me multipliciter supplico salutari. Domno meo Felici episcopo si per vos venit, me benigno animo commendari deposco. Ora pro me.

CAPUT III. Ad eumdem.

88.0119A| Quamvis pigra mihi jaceat sine fomite lingua,
Nec valeam dignis reddere digna viris,
Attamen, alme Pater, Christi venerande sacerdos,
Euphroni, cupio solvere parva tibi.
Debeo multa quidem, sed suscipe pauca libenter,
Sit veniale, precor, quod tuus edit amor.
Ecclesiae lampas sub te radiante coruscat,
Lumine pontificis fulget ubique fides.
Gratia praecellens sincero in pectore vernat,
Quo nullus dolus est, Israelita vir es [virens.
Immaculata tibi feliciter actio currit,
Ut penetres coelos, haec via pandit iter.
Dulcia colloquii sine fuco dicta refundis;
Non sic mella mihi quam tua verba placent.
Quidquid habet sensus, hoc lingua serena relaxat,
88.0119B| Pectore sub vestro fraus loca nulla tenet.
Qui sine felle manes in simplicitate columbae,
Nec serpens in te dira venena fovet.
Advena si veniat, patriam tu reddis amatam,
Et per te proprias hic habet hospes opes.
Si quis iniqua gemit, tristis hinc nemo recedit
Sed lacrymas removens laetificare facis.
Martinus meritis hac vos in sede locavit;
Dignus eras haeres, qui sua jussa colis.
ille tenet coelum, largo dans omnia voto;
Christo junctus eris, hunc imitando virum.
Non perit hic vestrum qui grex ad ovile recurrit,
Candida nec spinis vellera perdit ovis.
Non lupus ore rapit praedam, pastore vigente,
Sed fugit exclusus non lacerando greges.
88.0119C| Haec tibi lux maneat longos venerande, per annos,
Atque futura dies lucidiora ferat.
CAPUT IV. Ad Felicem episcopum Namneticum.
  88.0120A| Domno sancto et apostolica sede dignissimo, domno et patri Felici papae, Fortunatus.

  Oscitante me prope finitima pelagi, blandimento naturalis torporis in lecto, et littorali diutius in margine decubante, subito per undifragos vestri fluctus eloquii, quasi scopulis incurrentibus, elisa salis spargine, me contigit irrorari, sed ad primos evigilandi stimulos, infundi poteram, non tamen excitari, qui adhuc more solito graviter obdormitans, tandem aliquando inter crepitantia verborum vestrorum tonitrua vix surrexi. Igitur cum considerarem dicta singula, de more tubarum, clangente sermone, prolata, et sidereo quodammodo splendore perfusa, 88.0120B| velut coruscantium radiorum perspicabili lumine, mea visi estis lumina perstrinxisse, et soporantes oculos, quos mihi aperuistis tonitruo, clausistis corusco; tantus enim exercitati claritate colloquii vestrae linguae jubare effulsit, tanta se renidentis eloquentiae lux vibravit, ut converso ordine mihi videretur verbis radiantibus ab occidentali parte sol nasci te loquente. Credebam enim quasi sono Pindarico, compactos tetrastrophos, pedestri glutine suggillatos, et ac si enthymematum parturiens catenatum vinculum, fecunda fluxisset oratio, spiris intertexta, sophismate peregrino. Denique quantum ad profunditatem vestrae dictionis attinet, feceratis ignorantem per sermonum compita velut inter cautes Echinadum oberrare, nisi a vobis ipsis lampas viatrix itineris 88.0120C| occurrisset. Quod vero vestris inseruistis epistolis, vocem meam nec acclamatione laudum superatam, in ultimo orbis angulo personasse, haec ipsa dum relego, coepi me mirari, vestro subito crevisse colloquio; qui favorem proprio non mererer ornatu, gavisus usque adeo affectu fautoris erigi, qui me recognoscerem ingenii qualitate substerni. O quantum charitas praevalet, cum illud lingua laudantis adjicit quod laudanti vena subducit! Optandum est siquidem, ut de me humillimo tali testi potius 88.0121A| credatur quam auctori. Non enim Polydeucen suae commendasset venae salientis ubertas, nisi Smyrnei fontis fatidico latice fuisset attactus. Illud itaque, quod dixistis, in ultimo orbis angulo, quasi vestram habitare praesentiam, satis hoc fieri justum est, ut de vobis mihi credatis, qui de me vobis credi, blandius suadetis. Quoniam loca, quamvis regione ultima, te cive, sunt prima; nam si personae merito urbes sibi vindicant principatum, nulli, per vos, est ille locus inferior ubi quidquid de laude requiritur, Felix actibus pontifex est assertor [esse asseritur]. Denique non Caucasi nive, rabidae nec ursae situs [sidus] frigoribus intertextus respirat, sed per vos, mutatis sedibus, assiduo favonii sibilo modulante, vernat. Hoc etiam, quod 88.0122A| sanctitas vestra conqueritur, me invento Turonis parva prolixitate potitam se fuisse colloquiis, cum me e contra pudeat in brevi spatio prodidisse inscitiam et latere tanti gratiam pontificis acquisitam. Tamen, si nostrae amicitiae partes considerare velitis, quamvis protracto spatio aspectu vestro fruerer, incitari poteram, non expleri. Quis enim suavium semel afflatus odore rosarum, vel satiatum quandoque se judicet, vel patiatur reddere fastidientem? Cum, si diuturnius fuissemus cominus, tanto magis dilectione succenderer, quanto plus agnoscerem quem amarem. Quod enim intulisti.: « Si Ligerim vobiscum ascendissem secundis fluctibus, et Namnetis occurrissem, » novi quidem, te mihi Canobo, Cheruscis accersentibus myoparonem 88.0123A| praepetem, catus, et arte armonica tutus inter symplegadas se mordentes exiissem; et si res exigeret plausu creperegico [ausu creperico, vel crepero] Oetan Thyrinthiam, cum Pindaro spirante, pulsassem. Qua vero aviditate illud me creditis perlegisse quod vos intertexere mera charitas imperavit, quod dixistis: « Nec si ulcisci venissent, in solatio me vobis arripere valuissent? » credite, quantum meus animus inspicit, ipsa mihi vix Roma tantum dare ad auxilia poterat, quantum praestitistis in verbo [verba]; nec apud me plus aliquid est factis impendere quam vota voluntatis offerre; nam alloquii refluente dulcedine, nihil opus est plus egere. Quod vero facetiis addidistis: « Nisi sollicitatus laudibus, rusticus calamus non 88.0123B| tornasset [turnasset], » licet talis cultor Christicola feracissima jugera saepius exaravit, attamen nuper illum, id est, tuos confiteor ludos Ithyphallicos, Amphionio barbito reboasse. Hoc quoque quod delectabiliter adjecistis: « Me domnae meae Rhadigundae muro charitatis inclusum, » scio quidem quia non ex meis meritis, sed ex illius consuetudine, quam circa cunctos novit impendere, colligatis. Et quantum in mea persona, panegyricum poetice tangitis, tantum in ejus laudis historiam retulistis. Tamen in vestris verbis illud relegere merui, quod in ejus gratia jam percepi, sed qui de me parvo magna depingitis, quaeso, de magnis maxima praedicetis. Quapropter dominationi et sanctitati vestrae me humili supplicatione commendans, deprecor per 88.0123C| Dominum Redemptorem animarum nostrarum, qui 88.0124A| vos praedestinatos sua facturus est in luce consortes, ut me in sanctis orationibus, pietatis intuitu, dignemini memorare. Magnum enim erit spei meae auxilium, a vobis obtinere quod posco.
Si veniant linguae, pariter Graeca atque Latina,
Pro meritis nequeunt solvere cuncta tuis,
Laudibus obsessus, votis venerandus haberis,
Felix, qui sensus luce perennis eris.

CAPUT V. Ad eumdem ex nomine suo.

Fida salus patriae, Felix spe, nomine, corde.
Ordo sacerdotum quo radiante micat.
88.0124B| Restituis terris, quod publica jura petebant,
Temporibus nostris gaudia prisca ferens.
Vox procerum, lumen generis, defensio plebis,
Naufragium prohibes, hic ubi portus ades.
Auctor apostolicus, qui jura Britannica vincens
Tutus in adversis, spe crucis, arma fugas.
Vive decus patriae, fidei lux, auctor honoris,
Splendor pontificum, noster et orbis amor.
CAPUT VI. Ad Felicem episcopum, de dedicatione ecclesiae suae.

Cum Salomon coleret generosi encaenia templi,
88.0124C| Israeliticos fecit adesse viros.
88.0125A| Levitas, proceres, pueros, juvenesque, senesque,
Undique certatim regia pompa trahit.
Mactantur vituli, tauri jugulantur ad aras,
Et populi in votis gaudia caedis erant.
Nunc vero assurgit, ritu placitura beato,
Tempore decurso, justior ara Deo.
Prospera quae populis Felix modo festa ministrat.
Exsuperant rebus gesta priora novis.
Convocat egregios, sacra ad solemnia patres,
Quo stat vera salus, et fugit umbra vetus.
Docti clave Petri, coelos aperire petenti,
Ac monitis Pauli noscere clausa poli.
Ne lupus intret oves, nec morbus vulneret agnos
Hinc sunt custodes, inde medella gregis.
Quorum vox refluens, populo, de fonte salutis
88.0125B| Ut bibat aure fidem, porrigit ore salem.
Inter quos medios, Martini sede sacerdos,
Euphronius fulget metropolita sacer.
Plaudens in sancta fratrum coeunte corona,
Et sua membra videns, fortior exstat apex.
Laetius inde caput, quia sunt sua viscera secum,
Ecclesiae juncto corpore crescit honor.
Domitianus, item Victorius, ambo columnae,
Spes in utrisque manens pro regionis ope.
Domnulus hic fulget meritis; Maracharius inde,
Jure sacerdotii [sacerdoti] cultor uterque Dei.
En spectat, veniat quae nunc memoranda per aevum,
Votis plena piis fulget in orbe dies.
In qua promeruit sua gaudia cernere pastor,
88.0125C| Officioque sacro reddere vota Deo.
Tempore qui longo adventu pendebat in isto,
Despiciens aliud, hoc erat omnis amor:
Omnia tuta timens suspecto in tramite vitae,
Ne prius iret iter quam daret ista Deo.
88.0126A| Saepius occultans, suspiria lassa trahebat,
Cederet ut Dominus hoc properare decus.
Anxius incerto curarum fasce laborans,
Dum votum spectat, pondera tempus erant.
Sed jam festus adest, solvatur sarcina curae,
Laetitiae cumulus triste repellat onus,
Prospera dans populis, et gaudia larga per urbem,
Felix felici cum grege pastor age.
Hinc te pontifices circumdant, inde ministri,
Cingit te totum, hinc honor, inde favor.
Clerus ecce choris resonat, plebs inde choraulis;
Quisque tuum votum, qua valet arte, canit.
Tarda fuere, tibi quia fit mora semper amanti,
Res sublimis enim tarda, sed ampla venit.
Nunc Domini laudes inter tua classica canta,
88.0126B| Et Trinitatis opem machina trina sonet.
Adde medullata in templis holocausta sacerdos,
Quo diuturna mices, hostia pura Deo.
CAPUT VII. In honorem eorum quorum ibi reliquiae continentur.

Siderei montes, speciosa cacumina Sion,
A Libano gemini, flore comante cedri.
Coelorum portae, lati duo lumina mundi;
Ore tonat Paulus; fulgurat arce Petrus.
Inter apostolicas radianti luce coronas,
Doctior hic monitu, celsior ille gradu.
88.0126C| Per hunc corda hominum reserantur, et astra per illum;
Quos docet iste stylo, suscipit ille polo.
Pandit iter coeli hic dogmate; clavibus alter [ille].
Est via cui Paulus, janua fida Petrus.
88.0127A| Hic petra firma manens, ille architectus habetur,
Surgit in his templum, quo placet ara Deo.
Uno fonte pares, medicata fluenta rigantes,
Restinguunt avidam, dulce liquore, sitim.
Fortia bella gerens, quisquis cupit astra tenere,
Rex dedit hos proceres militis esse duces.
Gallia, plaude libens, mittit tibi Roma salutem;
Fulgor apostolicus visitat Allobrogas:
A facie hostili duo propugnacula praesunt,
Quos fidei turres, urbs, caput orbis, habet.
Hi radiant oculi pretioso in corpore Christi,
Lumine qui proprio caetera membra regunt.
Munere Felicis coeli cape, Gallia, fruges,
Pontificisque tui vota beata cole,
Cujus castus amor dedit hanc in honore superno,
88.0127B| Ecclesiae nuptae, dote perenne, domum.
Vertice sublimi patet aulae forma triformis,
Nomine apostolico, sanctificata Deo.
Quantum inter sanctos meritum supereminet illis.
Celsius haec tantum culmina culmen habent.
In medium turritus apex super ardua tendit,
Quadratumque levans crista rotundat opus.
Altius ut stupeas arce ascendente per arcus,
Instar montis agens, aedis acumen habet.
Illic expositos fucis animantibus artus,
Vivere picturas, arte reflante, putes:
Sol vagus ut dederit per stannea tecta colorem,
Lactea lux resilit, cum rubor inde ferit.
88.0128A| Ire, redire vides, radio crispante, figuras
Atque lacunar agit, quod maris unda sole,
Fulgorem astrorum meditantur tecta metallo;
Et splendore suo culmina sidus habent.
Luna coronato quoties radiaverit ortu,
Alter ab aede sacra surgit ad astra jubar,
Si nocte inspiciat hanc praetereundo viator,
Et terram stellas credet habere suas.
Tota capit radios, patulis oculata fenestris,
Et quod mireris hic foris, intus habes.
Tempore quo redeunt tenebrae, mihi dicere fas sit,
Mundus habet noctem, detinet aula diem.
Dextera pars templi meritis praefulget Hilari,
Compare Martino consociante, gradum.
Gallia sic proprios dum fundit ubique patronos,
88.0128B| Quos hic terra tegit, lumina mundus habet.
Altera Ferreoli pars est, qui vulnere ferri,
Munere martyrii gemma superba nitet.
Obtulit haec Felix, ut sit magis ipse sacerdos,
Christe, tuum templum, qui tibi templa dedit,
CAPUT VIII. Ad eumdem, in laudem ejus et regionis Armorici .

Illuxit festiva dies, me gaudia cogunt,
Ut quod plebs poterat, solus amore loquar,
Ultima quamvis sit regio Armoricus in orbe,
Felicis meritis cernitur esse prior.
88.0129A| Miserunt similes Oriens, et Gallia sortes,
Illa micat radiis solis, et ista tuis.
Nam splendore novo sua munera quisque ministrat,
Tu fers Oceano lumen, et ille rubro,
Denique si sensus clara pro lampade fulget,
Ingenium vestrum luminis instar habet.
Maxima progenies, titulis ornata vetustis,
Cujus et a proavis gloria celsa tonat.
Nam quicunque potens Aquitanica rura subegit,
Exstitit ille tuo sanguine, luce, parens.
Germinis antiqui venerabile culmen in orbe,
Laudibus in cujus militat omne decus.
Flos generis, tutor patriae, correctio plebis,
Eloquii flumen, fons salis, unda loquax.
Semita doctrinae, jus causae, terminus irae,
88.0129B| Cujus in ingenium huc nova Roma venit.
Illic quod poterat per plures illa docere,
Te contenta suo Gallia cive placet.
Ornamenta geris, gemino fulgentia dono,
Et te concelebrant hinc opus, inde genus.
Sed qui terrena de nobilitate nitebas,
Ecclesiam nunc spe nobiliore regis.
Cujus ad aratrum [odoratum] bone cultor jugiter instas,
Ut jam multa Deo splendida dona dares.
Nupsisti Ecclesiae, felicia vota jugasti,
Hanc qui matronam dote potente reples.
Cujus in amplexu ducis sine crimine vitam,
Altera nec mulier corde recepta fuit.
Hanc oculis, animo retines, et corde pudico,
Unde tibi nupsit, castior inde manet.
88.0130A| Illa tibi prolem peperit, sed corpore virgo,
Et populum gremio fudit [fundit] amata tuo.
Ecce tuos natos, divina ex conjuge sumptos,
Et modo te gaudent, quos patris umbra tegit.
Proque salute gregis pastor per compita curris,
Exclusoque lupo, tota tenetur ovis.
Insidiatores removes, vigil arte Britannos;
Nullius arma valent, quod tua lingua facit.
Tu quoque jejunis cibus es, tu panis egenti,
Quae sibi quisque cupit, hic sua vota videt.
Divitias proprias in pauperis ore recondis,
Largas mendici ventre reponis opes.
Tempore quo veniet Christus, tunc omnia vobis
Judicis in facie sacculus iste refert.
Sit tibi fixa salus, numerosos ampla per annos,
88.0130B| Perpetuus felix nomine, mente, fide.
CAPUT IX. Ad Felicem episcopum, de Paschate resurrectionis Domini.

Tempora florigero rutilant distincta sereno,
Et majore poli lumine porta patet.
Altius ignivomum solem coeli orbita ducit,
Qua vagus Oceanus exit, et intrat aquas.
88.0131A| Armatus radiis, elementa liquentia lustrans,
Adhuc nocte brevi tendit in orbe diem.
Splendida sincerum producunt aethera vultum,
Laetitiamque suam sidera clara probant.
Terra favens, vario fundit munuscula fetu;
Cum bene vernales reddidit annus opes.
Mollia purpureum pingunt violaria campum,
Prata virent herbis, et micat herba comis.
Paulatim subeunt stillantia lumina florum,
Arridentque oculis gramina tincta suis.
Semine deposito, lactans seges exilit arvis,
Spondens agricolae vincere posse famem.
Caudice desecto lacrymat sua gaudia palmes,
Unde merum tribuat, dat modo vitis aquam.
Cortice de matris, tenera lanugine, surgens,
88.0131B| Praeparat ad partum turgida gemma sinum.
Tempore sub hiemis foliorum crine revulso,
Jam reparat viridans frondea tecta nemus.
Myrta, salix, abies, corylus, siler, ulmus, acer nux,
Plaudit quaeque suis arbor amoena comis.
Constructura favos, apis hinc alvearia linquens,
Floribus instrepitans poplite mella rapit.
Ad cantus revocatur aves, quae carmine clauso,
Pigrior hiberno frigore muta fuit.
Hinc philomela suis attemperat organa cannis,
Fitque repercusso dulcior aura melo.
Ecce renascentis testatur gratia mundi,
Omnia cum Domino dona redisse suo.
Namque triumphanti post tristia tartara Christo
Undique fronde nemus, gramina flore favent.
88.0131C| Legibus inferni oppressis, super astra meantem,
Laudant rite Deum lux, polus, arva, fretum.
Qui crucifixus erat Deus, ecce per omnia regnat,
Dantque Creatori cuncta creata precem.
88.0132A| Salve festa dies, toto venerabilis aevo;
Qua Deus infernum vicit, et astra tenet.
Nobilitas anni, mensium decus, alma dierum,
Horarum splendor, scrupula puncta fovens.
Hinc tibi silva comis, hinc plaudit campus aristis,
Hinc grates, tacito palmite, vitis agit.
Si tibi nunc avium resonant virgulta susurro,
Has inter minimus passer, amore cano.
Christe salus rerum, bone conditor, atque redemptor,
Unica progenies ex deitate Patris.
Irrecitabiliter manans de corde Parentis,
Verbum subsistens, et penetrare potens.
Aequalis, concors, socius, cum Patre coaevus,
Quo sumpsit mundus principe principium.
88.0132B| Aethera suspendis, sola congeris, aequora fundis,
Quaeque locis habitant quo moderante vigent.
Qui genus humanum cernens mersum esse profundo,
Ut hominem eriperes, es quoque factus homo
Nec voluisti etenim tantum te corpore nasci,
Sed caro quae nasci pertulit atque mori.
Funeris exsequias pateris vitae auctor, et orbis,
Intrans mortis iter, dando salutis opem.
Tristia cesserunt infernae vincula legis,
Expavitque chaos luminis ore premi.
Depereunt tenebrae Christi fulgore fugatae,
Et terrae noctis pallia crassa cadunt,
Pollicitam sed redde fidem, precor, alma potestas,
Tertia lux rediit, surge, sepulte meus.
88.0132C| Non decet, ut humili tumulo tua membra tegantur,
Neu precium mundi vilia saxa premant.
Indignum est, cujus clauduntur cuncta pugillo,
Ut tegat inclusum, rupe vetante, lapis.
88.0133A| Lintea tolle, precor, sudaria linque sepulcro,
Tu satis es nobis, et sine te nihil est.
Solve catenatas inferni carceris umbras,
Et revocata sursum, quidquid ad ima ruit.
Redde tuam faciem, videant ut saecula lumen,
Redde diem, qui nos, te moriente, fugit.
Sed plane implesti remeans, pie victor, ad orbem,
Tartara pressa jacent, nec sua jura tenent.
Inferus insaturabiliter cava guttura pandens,
Qui rapuit semper, fit tua praeda, Deus.
Eripis innumerum populum de carcere mortis,
Et sequitur liber, quo suus auctor adit.
Evomit absorptam trepide fera bellua plebem,
Et de fauce lupi subtrahit agnus oves.
Hinc tumulum repetens, post tartara, carne resumpta.
88.0133B| Belliger ad coelos ampla tropaea refers.
Quos habuit poenale chaos, jam reddidit in te,
Et quos mors peteret, hos nova vita tenet.
Rex sacer, ecce tui radiat pars magna triumphi,
Cum puras animas sacra lavacra beant.
Candidus egreditur nitidis exercitus undis,
Atque vetus vitium purgat in amne novo.
Fulgentes animas vestis quoque candida signat,
Et grege de niveo gaudia pastor habet.
Additur ac [hac] Felix consors mercede sacerdos.
Qui dare vult Domino dupla talenta suo.
Ad meliora trahens gentili errore vagantes,
Bestia ne rapiat [raperet], munit ovile Dei,
Quos prius Eva [Heva] nocens infecerat, hos modo reddit.
88.0133C| Ecclesiae pastos ubere, lacte, sinu.
Mitibus alloquiis agrestia corda colendo,
Munere Felicis, de vepre nata seges.
Aspera gens Saxo, vivens quasi more ferino,
Te medicante, sacer, bellua reddit ovem.
Centeno reditu tecum mansure per aevum,
Messis abundantis horrea fruge reples.
Immaculata tuis plebs haec vegetetur in ulnis,
Atque Deo purum pignus ad astra feras.
Una corona tibi de te tribuatur ab alto,
Altera de populo vernet adepta tuo.
CAPUT X. De domno Felice Namnetico, cum fluvium alibi detorqueret.
88.0134A|
Cedant antiqui, quidquid meminere poetae,
Vincuntur rebus facta vetusta novis.
Includi fluvios si tunc spectasset Homerus,
Inde suum potius dulce replesset opus.
Cuncti Felicem legerent modo, nullus Achillem,
Nomine sub cujus cresceret artis honor.
Qui probus ingenio, mutans meliore rotatu,
Currere prisca facis flumina lege nova.
88.0134B| Aggere composito, removens in gurgite lapsum.
Quo natura negat, cogis habere viam.
Erigis hic vallem, subdens ad concava montem,
Et vice conversa, haec tumet, ille jacet.
Alter in alterius migravit imagine formam,
Mons in valle sedet, vallis ad alta subit.
Quo fuit unda fugax, crevit pigro obice terra,
Et quo prora prius, huc modo plaustra meant.
Collibus adversis flexas super invehis undas,
Et fluvium docilem, monte vetante, trahis.
Quo rapidus [fluvius] flueret, veniens celer amnis adhaesit.
Et subito, nato colle, retorsit iter.
Quae prius in praeceps, veluti sine fruge, rigabant.
Ad victum plebis nunc famulantur aquae.
88.0134C| Altera de fluvio metitur seges orta virorum,
Cum per te populo parturit unda cibum.
Qualiter incertos hominum scis flectere motus,
Qui rapidos fontes ad tua frena regis?
Stet sine labe tibi, Felix, pia vita per aevum,
Cujus ad imperium transtulit unda locum.
CAPUT XI. De Nicetio episcopo Treverensi.

88.0135A| Splendor, apex fidei, venerabile mente Niceti,
Totius orbis amor, pontificumque caput.
Summus apostolico praecellens pastor ovili,
Auxisti meritis, quidquid honoris habes.
Divino insistens operi, terrena relinquis,
Cui moritur mundus, non moriture manes.
Vita brevis cunctis, sed non brevis illa beatis,
Cum bona non pereant, jure perennis eris.
Dum tibi restrictus maneas, et largus egenis,
Quod facis in minimis, te dare crede Deo.
Captivus quicunque redit, sua limina cernens,
Ille lares patrios, tu capis inde polos
Hic habet exsul opem, jejunans invenit escas,
88.0135B| Qui venit esuriens, hinc satiatus abit.
Tristibus imponis curas purgando querelas,
Et sanat cunctos una medela viros.
Pauperis hinc lacrymas desiccas, gaudia praestans,
Qui prius ingemuit, vota salutis habet.
Te pascente greges, nunquam lupus abripit agnos,
Sunt bene securi, quos tua caula tegit.
Templa vetusta Dei revocasti in culmine prisco,
Et floret senior, te reparante, domus.
Hinc [hic] populis longos tribuas pia vota per annos,
Et maneas pastor, ne lacerentur oves.
CAPUT XII. De Castello ejusdem super Mosellam.

Mons in praecipiti suspensa mole tumescit,
Et levat excelsum saxea ripa caput.
88.0136A| Rupibus expositis, intonsa cacumina tollit,
Tutus et elato vertice regnat apex.
Proficiunt colli, quae vallibus arva recedunt,
Undique terra minor vergit, et iste subit
Quem Mosella tumens, Rhodanus quoque parvulus ambit,
Certanturque suo pascere pisce locum.
Diripiunt dulces alibi vaga flumina fruges,
Haec tibi parturiunt, Mediolane, dapes.
Quantum crescit aquis pisces vicinius offert,
Exhibet hinc epulas, unde rapina venit.
Cernit frugiferos congaudens incola sulcos,
Vota ferens segeti, fertilitate gravi.
Agricolae pascunt oculos de messe futura,
Ante metit visu, quam ferat annus opem
88.0136B| Ridet amoenus ager, tectus viridantibus herbis,
Oblectant animos mollia prata vagos.
Haec vir apostolicus Nicetius arva peragrans,
Condidit optatum pastor ovile gregi.
Turribus incinxit terdenis undique collem
Praebuit hic fabricam, quo nemus ante fuit.
Vertice de summo demittunt brachia murum,
Dum Mosella suis terminus exstet aquis.
Aula tamen nituit constructa cacumine rupis,
Et monti imposito mons erat ipsa domus.
Complacuit latum muro concludere campum,
Et prope castellum haec casa sola facit.
Ardua marmoreis suspenditur aula columnis,
Qua super aestivitas cernit in amne rates.
Ordinibus ternis extensaque machina crevit,
88.0136C| Ut postquam ascendas, jugera tecta putes,
Turris ab adverso quae constitit obvia clivo,
Sanctorum locus est, arma tenenda viris.
88.0137A| Illic est etiam gemino ballista volatu,
Quae post se mortem linquit, et ipsa fugit.
Ducitur in rigidis sinuosa canalibus unda,
Ex qua fert populo hic mola rapta cibum.
Blandifluas stupidis induxit collibus uvas,
Vinea culta viret, quo fuit ante frutex.
Insita pomorum passim plantaria surgunt.
Et pascunt vario floris odore locum.
Haec tibi proficiunt, quidquid laudamus in illis,
Qui bona tot tribuis, pastor, opima gregi.
CAPUT XIII. De Magnerico Treverensi episcopo.

Culmen honorificum, Patrum Pater, archisacerdos,
Pontificale decus proficiente gradu.
Quem fidei titulus meritis erexit in altum,
Ecclesiaeque caput, distribuente Deo.
Discipule egregii bone Magnerice Niceti,
Nominis auspicio Magne canende tui.
Clare sacro merito, tanto informate magistro,
Quem reparas operum fructificante loco.
Cujus, opime, sequax, sancta et vestigia servans,
Rite minister agens, ecce magister ades.
Auctorisque pii successor dignus haberis,
Haeredisque sui frugiparensque manet.
Crevit post obitum pater, et te crescere fecit,
88.0137C| Dum capit ille polum, tu capis arce locum.
Grex alitur pro te, vice praecessoris, alumne;
Nec sua damna dolet, dum tua lucra tenet.
Fratribus optandus, jucundus honore ministris,
Charius et populis pastor amore places.
Te panem esuriens, tectum hospes, nudus amictum,
Te fessus requiem, spem peregrinus habet.
88.0138A| Haec faciens intende magis, venerande sacerdos,
Ut commissa tibi dupla talenta feras.
Pro Fortunato exorans quoque dulcis amator,
Spem mihi dans veniae, fit tibi palma, Pater.
CAPUT XIV. Ad Villicum episcopum Mettensem.

Gurgite caeruleo pelagus Mosella relaxat,
Et movet ingentes molliter amnis aquas.
Lambit odoriferas vernanti gramine ripas,
Et lavat herbarum leniter unda comas.
Hinc dextra de parte fluit, qua Salia fertur,
88.0138B| Flumine sed fluctus pauperiore trahit.
Hic ubi perspicuis Mosellam cursibus intrat,
Alterius vires implet, et ipse perit.
Hoc Mettis fundata loco speciosa, coruscans,
Piscibus obsessum gaudet utrumque latus.
Deliciosus ager ridet vernantibus arvis,
Hinc sata culta vides, cernis et inde rosas.
Prospicis umbroso vestitos palmite colles,
Certatur varia fertilitate locus.
Urbs munita nimis, quam cingit murus et amnis,
Pontificis meritis stas valitura magis.
Villicus aethereis qui sic bene militat armis,
Stratus humi genibus, te levat ille suis.
Unde humilis terris te projicis, alme sacerdos,
Orando hinc patriae ducis ad astra caput.
88.0138C| Fletibus assiduis acquiris gaudia plebi.
Pastoris lacrymis laetificantur oves.
Ictibus invalidis quamvis minitetur iniquus.
Tu quibus es murus, vulnera nulla timent.
Et licet incluso lupus insidietur ovili,
Te custode gregis, nil tibi praedo nocet.
88.0139A| Oblectas populos vultu sine nube sereno,
Cunctorumque animos gratia blanda fovet.
Si poscat novus hospes opem, tu porrigis escas,
Invenit et proprios ad tua tecta lares.
Dum satias querulum, magis obliviscitur illas,
Quas habet in patriis finibus exsul opes.
Qui sua damna refert, gemitus subducis ab ore;
Gaudia restituens tristia cuncta fugas.
Protegis hinc nudos, illinc tu pascis egentes,
Nil tibi reddit inops, reddit amore Deus
Horrea praemittis, melius tua condita servans,
Quas sic diffundis, dat paradisus opes.
Culmina templorum renovasti, Villice cultor,
Cum veniet Dominus, stat labor ecce tuus;
Commissum video non suffodisse talentum,
88.0139B| Sed magis optatum multiplicatur opus
Longius extentos peragas tam digna per annos,
Et maneat semper nomen, opime, tuum.
CAPUT XV. Ad eumdem.

Pastor opime gregis, cunctis tua pabula prosunt,
Qui satias animas, quam bene membra foves?
Sic avidos reddis convivas nectare lactis,
Ut scutella levet, quod cocleare solet.
CAPUT XVI. Ad eumdem.

Currit ovis, repetens a te sua pascua, pastor,
Qui cibus esse soles, da mihi panis opem.
CAPUT XVII. De pictura vitis, in mensa ejus dictum.
88.0139C|
Vitibus intextis ales sub palmite vernat,
Et leviter pictas carpit ab ore dapes.
Multiplices epulas meruit conviva tenere,
Aspicit hinc uvas, inde falerna bibit.
CAPUT XVIII. De piscibus in mensa ejus.
88.0140A|
Retia vestra, pater, oneroso pisce redundant,
Apparet Petri vos meruisse vices.
CAPUT XIX. Ad Charentinum episcopum Coloniae.

Charentine, decus fidei, Deitatis amice,
Nomine de proprio chare perennis amor.
88.0140B| Pontificem pollens Agrippina Colonia praefert.
Frugiferis agris digne colone Dei.
Si videas aliquos quacunque ex gente creatos,
Quamvis ignotos, mox facis esse tuos.
Quos semel affectu astringis pietate paterna,
Ulterius nunquam dissociare potes.
Nec subito veniens veluti fugitiva recedit,
Sed concessa cito gratia, fixa manet,
Verba Dei complens, sicut te diligis ipsum.
A te ita diligitur proximus omnis homo.
Vocis apostolicae sectator dignus haberis,
Quae charos animos praeposuit fidei.
Tranquillus, placidus, mitis, sine nube serenus,
Cui rabies mundi nil dominare potest.
Pectora cunctorum reficis dulcedine verbi
88.0140C| Laetificas vultu tristia corda tuo.
Pauperibus cibus es, sed esurientibus esca,
Rite pater populi, dando salutis opem.
Aurea templa novas pretioso [specioso] fulta decore,
Tu nites, unde Dei fulget honore domus.
Majoris numeri quo templa capacia constent,
Alter in excelso pendulus ordo datur.
88.0141A| Sollicitat pia cura gregis, te pastor opime,
Nil lupus a stabulis quo vigilante rapit
Tempora longaevo teneas felicia tractu,
Et per te Domini multiplicentur oves.
CAPUT XX. De Igidio [Ms.; Egidio] episcopo Rhemensi [Ms., Rhemorum ].

Actibus egregiis, venerabile culmen Igidi,
Ex cujus meritis crevit honore gradus.
Subtrahor ingenio, compellor amore parato,
Laudibus in vestris prodere pauca favens.
88.0141B| Namque reus videor tantis existere causis,
Si solus taceam, quidquid ubique sonat.
Sed quamvis nequeam digno sermone fateri,
Da veniam, voto me voluisse loqui.
Exiit in mundum gestorum fama tuorum,
Et meritis propriis sidus in orbe micas.
Clarior effulges quam lucifer ore sereno,
Ille suis radiis, tu pietate nites.
Nil lupus insidiis cauto subducit ovili,
Te pastore sacro pervigilante gregem.
Facundo eloquio coelestia dogmata fundis,
Ecclesiae crevit, te monitore, domus.
Pontificis studio correctio plebis haberis,
Ne tenebrae noceant, semita lucis ades.
Cunctorum recreas animos dulcedine verbi,
Qui satias epulis, pascis et ore greges.
88.0141C| Praecepta implentur, non solo pane cibamur,
Delicias capimus, quas tua verba ferunt.
Ut gaudet corpus, cui mitior esca paratur,
Sic animae gaudent, si tua lingua sonet.
Haeresis, ira cadit, forti te milite Christi,
Acquiris regi, qui dedit arma tibi.
Qui purgas spinis agros, sermone colente,
Et mundata Deo surgit ubique seges.
Qui venit huc exsul, tristis, defessus, egenus,
Hic recipit patriam, te refovente, suam
88.0142A| Qui doluit, tollis gemitus in gaudia vertens,
Exsilium removes, reddis amore Lares.
Pauper habere cibum, meruit quoque nudus amictum,
Invenit hic semper, quae bona quisque cupit.
Consultum tribuis generaliter omnibus unum,
Qui populi pater es, tot pia rite regis [geris].
Haec tibi vita diu, domino tribuente, supersit,
Atque futura micet lucidiore die.
CAPUT XXI. Ad Hilarium episcopum.

Lux sincera animi, mihi semper dulcis Hilari,
Quamvis absentem quem mea cura videt.
88.0142B| Cujus honestus amor tantum mea corda replevit,
Ut sine te nunquam mente vacante loquar.
Versibus exiguis mandamus vota salutis;
Quae dedit affectus, sint tibi chara [grata], precor.
CAPUT XXII. Ad Bertechramnum episcopum, cum elevaretur in currum.

Curriculi genus est, memorat quod Gallia rhedam,
Molliter incedens orbita sulcat humum.
Exsiliens duplici bijugo volat axe citato,
Atque movet rapidas juncta quadriga rotas.
88.0142C| Huc ego dum famulans comitatu jungor eodem,
Et mea membra cito dum veherentur equo,
Pontificisque sacri Bertechramni actus honore,
Comprendente manu raptus in axe levor.
Qualiter implumes fetus pia mater hirundo,
Confovet, et placide pennula tensa tegit.
Sic bonitate potens, affectu dives opimo,
In proprium pastor molle sedile locat.
Nec solum amplectens pia mens, sed diligit omnes,
Unde magis populis unicus exstet amor.
CAPUT XXIII. Ad eumdem de opusculis suis [ejus ].
88.0143A|
Ardua suscepi missis epigrammata chartis,
Atque cothurnato verba rotata sopho.
Percurrens tumido spumantia carmina versu,
Credidi in undoso me dare vela freto.
Plana procellosos ructavit pagina fluctus,
Et velut Oceanus fonte refudit aquas.
Vix modo tam nitido pomposa poemata cultu
Audit Trajano Roma verenda foro.
Quid si tale decus recitasset in aure senatus?
88.0143B| Stravissent plantis aurea fila tuis.
Per loca, per populos, per compita cuncta videres,
Currere versiculos, plebe favente, tuos.
Sed tamen in vestro quaedam sermone notavi,
Carmine de veteri furta novella loqui.
Ex quibus in paucis superaddita syllaba fregit,
Et pede laesa suo musica clauda jacet.
Nunc, venerande Pater, prece, voto, voce, saluto,
Commendans animum supplice corde meum,
Sit tua vita diu, cujus modulante camena
Cogimur optatis reddere verba jocis.
CAPUT XXIV. Ad Agricolam episcopum .
88.0144A|
Praesul, honoris apex, generis fideique cacumen,
Cultor agri pollens, pastor opime gregis,
Cum mea terra manu meruit genitoris arari,
Reddatur nati vomere culta sui.
Nam pater effectu, dulci memorabilis orbi,
Me vobiscum uno fovit amore duos.
Corde parens, pastu nutrix, bonus ore magister,
Dilexit, coluit, rexit, honesta dedit.
Ille pio studio sulcata novalia sevit,
Quod pater effudit hoc mihi semen ale
CAPUT XXV. Ad Felicem episcopum Biturigensem, scriptum in turrem [turre] ejus.
88.0144B|
Quam bene juncta decent, sacrati ut corporis agni
Margaritum ingens aurea dona ferant.
Cedant chrysolitis Salomonia vasa metallis,
Ista placere magis ars [arx] facit, atque fides.
88.0145A| Quae data, Christe, tibi Felicis munera sic sint.
Qualia tunc tribuit de grege pastor Abel.
Et cujus tu corda vides, pietate coaequas
Saraptae merito, quae dedit aera duo.
CAPUT XXVI. Domno sancto, atque apostolicis actibus praedicando domno, pio, et peculiariter dulci in Christo Patri Avito papae .

Officiis intente piis, Pater orbis, Avite;
Gloria pontificum, noster et altus amor.
Per quem plebs, regio, peregrinus et hospes aluntur,
88.0145B| In quo cuncta capit, quae sibi quisque cupit.
Ex opere immeritus merui pia dona patroni,
Ne minimam pascens immemor esses ovem.
Qui trahis ore greges aeterna ad pabula Christi,
Qualiter hinc vivant, est quoque cura tua
Semper et absentes praesens tua protegit ala,
Quo pede non curris, munere totus ades
Muneribus vestris aut Agnes, aut Rhadegundes,
Multiplici orantes fomite vocis agunt.
In coelos penetranda seras, Pater alte, talenta,
Quae centena suo tempore culta metas.
Per dominum regemque bonum, precor, aulice praesul.
Ut Fortunati sis memor, alme, tui.
CAPUT XXVII. Ejusdem ad eumdem.
88.0145C|
88.0146A| Paruimus jussis, sacer ac venerande sacerdos,
Et Pater, imperiis, dulcis Avite, tuis.
Garrulitate levi potius stridente cicuta,
Quam placeat liquido nostra camena melo.
Sed tamen, ut veniam tribuas, pietatis amator.
Intende obsequio, nec trutinato sophum.
Munere pro magno modicus haec parvula solvo,
Pensetur votis, est quia lingua rudis.
CAPUT XXVIII. Ad eumdem.

88.0146B| Virtutum quid celsa fides mereatur honoris,
Summe sacerdotum, dulcis Avite, probas.
Qui nectens animos cunctorum in amore beato,
Post te, chare Pater, pectora capta trahis.
Sed tamen inter eos, tua quos dulcedo replevit,
Promptus in affectu portio major agor.
Lumen dulce meum, patriae vigor, altor egentum,
Spes peregrinorum, ductor honorque patrum.
Si mea vox jugi resonaret acumine carmen,
Laude minor loquerer, major amore, Pater.
Maxima sed nostri datur haec occasio voti,
Vel memorare tuum nomen, opime, sacrum.
88.0146C| Commendantur item vestrae pietatis amori,
Agnes voce humili cum Radegunde pari.
Larga salutiferos vigeat tibi vita per annos,
Nam tua quae fuerit, fit mea, chare, salus.
CAPUT XXIX. De domno Agerico [Ad Angericum] episcopo Vereduni.
88.0147A|
Urbs Vereduna brevi quamvis claudaris in orbe,
Pontificis meritis amplificata, places.
Major in angusto praefulget gratia gyro,
Agerice, tuus quam magis auxit honor.
Plurima magnarum fudisti semina laudum,
Quae matura operis fertilitate metis.
Tempore praesenti victum largiris egenis,
Unde futura dies centuplicabit opes.
Dogmatis arcani reseras penetralia, pastor,
88.0147B| Nec solum dapibus, pascis et ore greges.
Templa vetusta novas, pretiosius et nova condis,
Cultior est Domini, te famulante, domus.
Egregios fontes sacri baptismatis exples,
Tam pia divino fonte repletus agis.
Candida sincero radiat haec aula sereno,
Et si sol fugiat, hic manet arte dies.
Ad nova templa avidae concurrunt undique plebes.
Et tribuis populis plus in amore Deum.
Te solamen inops meruit, te nudus amictum,
Et solus cunctis potus, et esca manes.
Felix, qui meritis aeternae lucis amator,
Tempore tam modico non moritura paras.
CAPUT XXX De Agerico episcopo Veroduni.
88.0147C|
Phoebus ut elatum suspendit in aethera currum,
Purus et igniferum spargit ubique jubar;
Effusis radiis totum sibi vendicat orbem,
Montes, plana replens, ima vel alta tenet.
Sic praesul splendore animi cum sole coruscas.
Ille suis radiis fulget, et ipse tuis.
Agerice sacer, cujus sermone colente,
Ecclesiae segetis fertilitate placent.
Terrenis sterilis rebus, fecunde supernis,
Humana spernens, dives iture polis [polos].
88.0148A| Illecebris mundi mundus, lasciva repellens:
Nil cui surripuit carnis amarus amor.
Lubrica culpa perit; neque mors de crimine gaudet.
Cum tua delictis libera membra vides,
In templis habitando piis, sic purus haberis,
Ut tua corda, Pater, sint pia templa Dei
Eligit in tali Christus se vase recondi,
Quam sibi purgavit, possidet ipse domum.
Non dolus in labiis, nec sunt fera nubila mentis,
Sinceris animis vernat in ore dies.
Doctiloquum flumen salienti fonte refundis,
Et sensus steriles, voce rigante, foves.
Ardua coelorum pandis mysteria terris:
Per quem plus Dominum scit, timet, orat, amat.
Dogmate divino, praesul facunde, triumphas,
88.0148B| Dans pastor monitus, ne premat error oves.
Deliciis reficis, quas coelum, arva, unda ministrat,
Et satiat populos hinc cibus, inde fides.
Sumit pauper opem, tristis spem, nudus amictum,
Omnia quidquid habes, omnibus esse facis.
Hic tibi longa salus maneat, licet inde futura,
Atque diu, pastor, pro grege vota feras.
CAPUT XXXI. Ad virum venerabilem Amphionem presbyterum.

Vir pietate calens, blanda dulcedine vernans,
Cujus in aspectu mens pretiosa micat.
Amphion, mihi chare Pater, venerande sacerdos,
88.0148C| Atque meo semper corde tenendus amor.
Quem prius ut merui cognoscere lumine vultus,
Conspexi sensus lumen inesse tibi.
Qui, quemcunque novum videas, facis esse propinquum,
Si genus ignores, fit tibi mente parens.
Provocat alloquium cunctos jucunda voluptas,
Cogis et unanimes jugiter esse tuos,
Ingenio vivax, sensus moderamine firmus,
Pondere consilii fixus ubique manens.
Qui bene cauta geris maturae frena senectae,
Cui quem praestet honor, scis moderare gradum.
Promptus ad omne decus, larga bonitate redundas,
Cui se conjungit quisquis in orbe venit.
88.0149A| Profluis humane, frugem venientibus offers,
Et tua fit populis omnibus una domus
Verbis quippe suis quem papa Leontius effert,
Judicio tanti credimus ista viri.
CAPUT XXXII. Ad Paternum abbatem, de Codicis emendatione.

Paruimus tandem jussis, venerande sacerdos,
Nominis officium jure, Paterne, geris.
Qui propriis meritis ornans altaria Christi,
Tam prece, quam voto, das placitura Deo.
Supplico, cede tamen, si quid me forte fefellit;
Nam solet iste meas error habere manus.
Obtineat supplex modo pagina missa salutis,
Haec quoque cum relegis, me memorare velis.
CAPUT XXXIII. Ad Druconem diaconum.

Altaris Domini pollens, bone Druco, minister,
Hinc tibi festinus mando salutis opus.
Nos maris Oceani tumidum circumfluit aequor,
Te quoque Parisius, chare sodalis, habet.
Sequana te retinet; nos unda Britannica cingit,
Divisos terris alligat unus amor.
88.0149C| Non furor hic pelagi vultum mihi subtrahit illum,
Nec Boreas aufert nomen, amice, tuum.
Pectore sub nostro tam saepe recurris amator,
Tempore sub hiemis quam solet unda maris.
Ut quatitur Pelagus, quoties proflaverit Eurus,
Stat neque sic animus te sine, chare, meus.
Blanda serenato tempestas pectore fervet,
Atque ad te varia mobilitate trahit.
Sed memor esto mei, votumque repende petenti,
Ut pariter paribus det sua dona Deus.
Humanam mentem Christi quo gratia ditet,
Ac domino nostro sensus et ora vacent.
CAPUT XXXIV. Ad archidiaconum Meldensem .
88.0150A|
Si mihi vel vestros licuisset cernere vultus,
Munere pro tanto plurima verba darem.
Direxit nobis mustum tua chara voluntas,
Et dulces animos dulcia dona probant.
Quem non vidisti, promptus satiare parasti:
Quid facias illi, qui tibi notus adest?
Det tibi larga Deus, qui curam mente fideli,
De grege pontificis, magne minister, habes.
CAPUT XXXV. Ad Joannem Diaconum.

Pignus amicitiae semper memorabile nostrae.
Versibus exiguis, chare Joannes, habe.
Ut cum me rapiunt loca unde incognita forsan,
Non animo videar dulcis abesse tuo.
Anthemium patrem per te, venerande, saluto,
Cujus in affectu consolidatus agor.
Hilarium pariter nobis in amore tenacem,
Insero carminibus, quem mea corda colunt.
Perpetuo maneas meritis felicibus aevo;
Haec quoque cum relegis, me memorare velis.
CAPUT XXXVI. Ad Anthemium diaconum.

Suscipe versiculos, Anthemi, pignus amantis,
Quos tibi sincero pectore fudit amor.
Cum tua blanditus retineret lumina somnus,
Lassaque fecisset membra jacere thoro.
Dum dubito, pecco, nolens vexare quietum,
Sic mea culpa, tui causa soporis erit.
Discedo tacitus, veluti fur, indice nullo;
Nec dixi amplectens: Frater amate, vale.
Non licuit mandata animo committere charo,
Nec tenuit verbis hora vel una tuis.
88.0151A| Testificor Dominum mihi fortiter esse molestum.
Quod sic discedo, nec tua dicta fero.
Sed cui plura volens poteram tunc dicere praesens,
Nunc faciat paucis pagina missa loqui.
Haec tamen ante Deum, rogo te, mihi munera praestes,
Omnibus ut semper charus ubique mices.
Nemo mihi vestem, donaria nemo ministret,
Quod dulcedo monet, hoc mihi nemo neget.
CAPUT XXXVII. Ad Sindulphum diaconum

Frater amore Dei, digno memorabilis actu,
88.0151B| Pectore fixe [fote] meo frater amore Dei.
Carpe libenter iter, quod ducit ad aetheris aulam,
Altius ut surgas, carpe libenter iter,
88.0152A| Fer patienter onus ne te pia sarcina lasset,
Unde manet requies, fer patienter onus.
Subdere colla decet, quia sunt juga dulcia Christi,
Quo mereamur opem, subdere colla decet.
Qui sua rura colit, solet horrea plena tenere,
Nec jejunus erit, qui sua rura colit.
Per mare nauta volat, quo multa pecunia crescat.
Mercibus ut placeat, per mare nauta volat.
Non timet ille necem, rabie turbante procellae,
Ut lucretur opes, non timet ille necem.
Miles ad arma venit, quaerens per vulnera palmam,
Ut redeat victor, miles ad arma venit.
Praemia sume libens, mihi tu quoque, chare sodalis,
Unde triumphus erit, praelia sume libens.
Quisquis amore venit, nescit se ferre laborem,
88.0152B| Nemo labore jacet, quisquis amore venit.
Carmina parva ferens, tibi debita reddo salutis,
Des meliora, precor, carmina parva ferens.
LIBER QUARTUS
CAPUT PRIMUM. Epitaphium Evemeri [Eumerii, Eumeri ] episcopi civitatis Namneticae.
88.0151|
Quamvis cuncta avido rapiantur ab orbe volatu,
Attamen extendit vita beata diem.
Nec damnum de fine capit, cui gloria vivit:
Aeternumque locum missus ad astra tenet.
Hoc igitur tumulo requiescit Evemerus almo.
Per quem pontificum surgit opimus honor.
88.0152C| Stemmate deductum fulget ab origine culmen,
Et meritis priscos crescere fecit avos.
Emicuit populis geminum memorabile donum,
Inde gradu judex, hinc pietate pater.
88.0152D| Dulcis in eloquio, placidus moderamine sacro,
In cujus sensu perdidit ira locum.
Alterius motus patienti pectore vicit,
Ut levitas laesit, hoc gravitate tulit.
Si quis ab externis properavit sedibus hospes,
Mox apud hunc proprios sensit habere lares.
Hic habitare volens patriis rudis exsul ab oris,
Oblitus veterem, hujus amore, patrem.
Gaudet et arrisit; probat is se cernere flentem,
Alterius lacrymas mox facit esse suas.
88.0153A| Partitus cum ventre vices pietate magistra.
Unde tulit luctus, mox ibi vota dedit.
Pauperibus dives, censum transfudit egenis,
Ante bonus tribuit, quam paterentur opem.
Semina jactavit centeno pinguia fructu,
Cui modo de reditu messis adulta placet.
Unica cura fuit cunctos ut viseret aegros,
Ipse quibus medicus, vixit et ipse cibus.
Extulit ecclesiae culmen, quod reddidit unum,
Venit ad haeredem, quod [qui] cumularet opus.
Felix ille abiit, Felicem in sede reliquit,
Haeredis meritis vivit in orbe Pater.
CAPUT II. Epitaphium domni Gregori episcopi civitatis Lingonicae.

Postquam sidereus disrupit Tartara Princeps,
Sub pedibus justi, mors inimica, jaces.
Hoc veneranda sacri testatur vita Gregori,
Qui modo post tumulos intrat honore polos.
Nobilis antiqua decurrens prole parentum,
Nobilior gestis nunc super astra manet.
Arbiter ante ferox, dehinc pius ipse sacerdos;
Quos domuit judex, fovit amore patris.
Triginta et geminos pie rexit ovile per annos,
Et grege de Christi gaudia pastor habet.
Si quaeras meritum, produnt miracula rerum,
88.0153C| Per quem debilibus fertur amica salus.
CAPUT III. Epitaphium domni Tetrici episcopi civitatis Lingonicae.
88.0154A|
Palma sacerdotii venerando, Tetrice, cultu,
Te patriae sedes, nos peregrina tenet [tenent]
Te custode pio, nunquam lupus abstulit agnum,
Nec de fure timens pascua carpsit ovis
Sex quasi lustra gerens, et per tres insuper annos,
Rexisti placido pastor amore gregem.
Nam ut condirentur divino corda sapore,
88.0154B| Fudisti dulcem jugiter ore salem.
Summus amor regum, populi decus, arma parentum Ms., potentum,
Ecclesiae cultor, nobilitatis honor,
Esca inopum, tutor viduarum, cura minorum,
Omnibus officiis omnia pastor eras.
Sed cui praebebat varie [variam] tua cura medelam,
Funere rectoris, plebs modo triste gemit.
Hoc tamen, alme Pater, speramus, dignus in astris,
Qualis honore nites, hic pietate probes.
CAPUT IV. Epitaphium domni Galli episcopi civitatis Arvernae.

Hostis inique, Adam paradiso fraude repellis,
Ecce Deus famulos praestat adire polos.
Invide, sic tua mors homini meliora paravit,
Tu expellis terris, hic dat et astra suis.
Testis et antistes Gallus probat iste beatus,
Nobilis in terris, dives eundo polos.
Qui Christi auxilio fultus, nec adultus in annis,
Se majora petens, odit amare lares
Effugit amplexus patrios, matremque relinquit.
Qui monachum regeret, quaeritur abba parens.
Illic tiro rudis generoso coepit ab aevo,
Militiae domini belliger arma pati.
Quintiano demum sancto erudiente magistro,
88.0155B| Pulchrius est auro, corde probatus homo.
Inde palatinam regis translatus in aulam,
Theodorice, tuo vixit amore pio.
Mox ubi destituens terras petit astra magister,
Cessit discipulo cura tuenda gregis.
Pontificatus enim moderans ita rexit habenas,
Pastor ut officiis esset amore pater.
Mansuetus, patiens, bonus, aequus, amator, amandus,
Non erat offensae, sed locus hic veniae.
Si qua supervenit, facta est injuria virtus,
88.0156A| Unde furor poterat, inde triumphus erat.
Plebem voce fovens, quasi natos ubere nutrix,
Dulcia condito cum sale mella rigans [dabat].
Hoc opus exercens praescivit dona futuri,
Se pastore, nihil posse perire gregi.
Sic Pater Ecclesiam regit in quinquennia quinque,
Bis terdena tamen lustra superstes agens.
Hinc meliore via sanctum ad coelestia vectum,
Non premit urna rogi, sed tenet ulna [aula] Dei.
CAPUT V. Epitaphium Ruriciorum, episcoporum civitatis Lemovicinae .

Invida mors rapido quamvis miniteris hiatu,
Non tamen in sanctos jura tenere vales.
Nam, postquam remeans domuit fera Tartara Christus,
Justorum meritis sub pede victa jaces.
Hic sacra pontificum toto radiantia mundo,
Membra sepulcra tegunt; spiritus astra colit.
Ruricii gemini flores, quibus Anniciorum
Juncta parentali culmine Roma fuit.
88.0157A| Actu, mente, gradu, praenomine, sanguine nexi,
Exsultant pariter, hinc avus, inde nepos.
Tempore quisque suo fundans pia templa patroni,
Iste Augustini, condidit ille Petri.
Hic probus, ille pius; hic serius, ille serenus,
Certantes pariter, quis cui major erit.
Plurima pauperibus tribuentes divite censu,
Misere ad coelos, quas sequerentur, opes.
Quos spargente manu, redimentes crimina mundi,
Inter apostolicos credimus esse choros,
Felices qui, sic de nobilitate fugaci
Mercati, in coelis jura senatus habent.
CAPUT VI. Epitaphium Exotii [Ms., Esocii] episcopi civitatis Lemovicinae.
88.0157B|
88.0158A| Quamvis pontificem premeret tremebunda senectus,
Attamen haec voluit plebs superesse patrem.
Aut si naturae mutari debita possent,
Pro pastore suo grex properasset iter,
Sed quia non licuit, populum spes consulat illa,
Hunc quod pro meritis vexit ad astra fides.
Immaculata Deo conservans membra pudore,
Exotius meruit jam sine fine diem.
Pectore sub cujus regnans patientia victrix,
Fluctibus in tantis anchora, sensus erat.
Felle carens, animo placidus, dulcedine pastus,
Nesciit offensis ira referre vices.
Templorum cultor, recreans modulamine cives,
Vulneribus patriae fida medela fuit.
88.0158B| Qui tria lustra gerens in pontificatus honore,
Pergit ad antiquos, plebe gemente, patres.
Non decet hunc igitur vacuis deflere querelis,
Post tenebras mundi quem tenet aula poli.
CAPUT VII. Epitaphium Calacterici episcopi civitatis Carnotenae.
88.0159A|
Illacrymant oculi, quatiuntur viscera fletu,
Nec tremuli digiti scribere dura valent.
Dum modo, quae volui vivo, dabo verba sepulto,
Carmine vel dulci cogor amara loqui.
Digne tuis meritis, Chalacterice sacerdos,
Tarde note mihi, quam cito, chare, fugis!
Tu patriam repetis, nos triste sub urbe relinquis,
Te tenet aula nitens, nos lacrymosa [tenebrosa] dies.
88.0159B| Ecce sub hoc tumulo pietatis membra quiescunt,
Dulcior ac [et] melli lingua sepulta jacet.
Forma venusta, decens animus, sine fine benignus,
Vox suavis, legem praemeditata Dei.
Spes cleri, tutor viduarum, panis egentum,
Cura propinquorum, promptus ad omne bonum.
Organa psalterii cecinit modulamine dulci,
Et tetigit laudans [laudis] plectra beata Dei.
Cautere eloquii bene purgans vulnera morbi,
Quo pascente, fuit fida medella gregi.
Sex qui lustra gerens, octo bonus insuper annos,
Ereptus terrae justus ad astra redis.
88.0160A| Ad paradisiacas epulas, te cive reducto,
Unde gemit mundus, gaudet honore polus.
Et quia non dubito quanta est tibi gloria laudum,
Nec debes fleri talis, amice Dei.
Haec qui, sancte Pater, pro magnis parva susurro,
Pro Fortunato, quaeso, precare tuo.
CAPUT VIII. Epitaphium Chronopii episcopi Petrocoricae.

Si terrena, sacer, quondam tibi cura fuisset,
Carmine plus lacrymas quam modo verba darem.
88.0160B| Sed quia tu mundus, nec sunt tibi crimina mundi,
Nos gaudere mones, qui sine morte manes.
Antistes pietate calens, venerande Cronopi,
Membra sepulcra tegunt, spiritus astra tenet.
Ordo sacerdotum cui fluxit utroque parente,
Venit ad haeredem pontificalis apex.
Hunc tibi jure gradum successio sancta paravit
Ut quasi jam merito debitus esset honor.
Nobilis antiquo veniens de germine patrum,
Sed magis in Christo nobilior merito.
Sic vultu semper placidus, seu mente serenus,
Pectore sincero, frons sine nube fuit.
88.0161A| Cujus ab eloquio nectar per verba fluebat,
Vinceres ut dulces ore rigante favos.
Nudorum tu vestis eras, algentis amictus,
Qui ad tua tecta fugit, tectus et ipse redit.
Divitias omnes inopum sub ventre locasti.
Unde tibi semper viva talenta manent.
Esuriens epulum, sitiens te sumere potum,
Cernere te meruit tristis, et exsul opem.
Implesti propriis viduatam civibus urbem,
Videruntque suos, te redimente, lares.
Quam lupus a stabulis tulerat, frendente rapina,
Te pastore gregi reddita plaudit ovis.
Templa exusta celer revocasti in culmine prisco,
Hinc tua sed coelis stat sine labe domus.
Ipse his octono vixisti in corpore lustro,
88.0161B| Nunc tibi pro meritis stet sine fine dies.
CAPUT IX. Epitaphium Leontii episcopi anterioris civitatis Burdegalensis.

Ultima sors avido graviter properavit hiatu,
Pastorem rapiens, qui fuit arma gregis.
Hoc recubant tumulo venerandi membra Leonti,
Quo stetit eximium pontificale caput.
Quem plebs cuncta gemens confusa voce requirit,
Hinc puer, hinc juvenis deflet, et inde senes.
Defensoris opem hic omnis perdidit aetas,
88.0161C| Et quantum coluit, nunc lacrymando docet.
Nemo valet siccis oculis memorare sepultum,
Qui tamen in populo vivit amore pio.
Egregius nulli de nobilitate secundus,
Moribus excellens culmine primus erat.
88.0162A| Hic pietate nova cunctis minor esse volebat,
Sed magis his meritis et sibi major erat.
Quo praesente viro, meruit discordia pacem,
Expulsa rabie, corda ligabat amor.
Ecclesiae totum concessit in ordine censum,
Et tribuit Christo, quod fuit ante suum.
Ad quem pauper opem, pretium captivus habebat,
Hoc proprium reputans quod capiebat egens.
Cujus de terris migravit ad astra facultas,
Et plus iste Deo quam sibi vixit homo.
Cordis in amplexu retinens, et pectore plebem,
Diceret ut populum se generasse patrem.
Namque suos cives placida sic voce monebat,
Confitereris ut hunc ad sua membra loqui.
Ingenio vigilans, dives quoque dogmate Christi,
88.0162B| Et meruit studio multiplicare gradum.
Largior in donis absens sibi junxit amantes
Et quo non fuerat, munere notus erat:
Principibus charus, hujusque amor unicus urbis,
Festinans animis, omnibus esse parens.
Lustra decem pollens, septem quoque vixit in annos,
Mox urgente die, raptus ab orbe fuit.
Sed quis cuncta canat, cum tot bona solus habebat?
Nunc uno in tumulo plurima vota jacent.
Haec tibi parva nimis, cum tu merearis opima,
Carmina Theodosius praebet amore tuus.
CAPUT X. Epitaphium Leontii sequentis civitatis Burdegalensis.

Omne bonum velox, fugitivaque gaudia mundi,
Prosperitas hominum quam cito rapta volat:
88.0163A| Malueram potius cui carmina ferre salutis,
Perverso voto flere sepulcra vocor,
Hoc recubant tumulo venerandi membra Leonti,
Quem sua pontificem fama sub astra levat,
Nobilitas altum ducens ab origine nomen,
Quale genus Romae forte senatus habet.
Et quamvis celso flueret de sanguine patrum,
Hic propriis meritis crescere fecit avos.
Regum summus amor, patriae caput, arma parentum,
Tutor amicorum, plebis et urbis honor.
Templorum cultor, tacitus largitor egentum,
Susceptor peregrum, distribuendo cibum.
Longius extremo si quis properasset ab orbe,
Advena mox vidit, hunc ait esse patrem;
88.0163B| Ingenio vivax, animo probus, ore serenus,
Et mihi qualis erat, pectore flente loquor,
Hunc habuit clarum, qualem modo Gallia nullum,
Nunc humili tumulo culmina celsa jacent.
Placabat reges, recreans moderamine cives,
Gaudia tot populis, heu! tulit una dies.
Lustra decem felix et quatuor insuper annos,
Vixit, et aurorae lumine raptus obit.
Funeris officium magni solamen amoris,
Dulcis adhuc cineri dat Placidina tibi.
CAPUT XI. Epitaphium Victoriani abbatis monasterii Agaunensis.

Quisquis ab occasu properas huc, quisquis ab ortu,
Munus in hoc tumulo, quod venereris, habes.
Respice ditatum coelesti dote talentum,
Cujus semper habet pectoris arca Deum.
Religionis apex, vitae decus, arma salutis,
Eximius meritis Victorianus adest.
Dignum opus exercens, qui fructificante labore,
Cunctis, non soli vixit in orbe sibi.
Plurima per patriam monachorum examina fundens,
Floribus aeternis mellificavit apes,
88.0164A| Lingua potens, pietas praesens, oratio jugis.
Sic fuit, ut jam tum totus ad astra foret.
Plura salutiferis tribuens oracula rebus,
Saepe dedit signis vita beata fidem.
Bissenis rexit patrio moderamine lustris,
Rite Deo placitas pastor opimus oves.
Calle sequens recto sacra per vestigia Christum,
Nunc fruitur vultu, quem cupiebat amor
CAPUT XII. Epitaphium Hilarii presbyteri.

Omnes una manet sors irreparabilis horae,
88.0164B| Cum venit extremus, lege trahente, dies.
Sic furit ira necis, neque nos fugit orbita mortis,
Pulvere facta caro nonnisi pulvis erit.
Haec tamen insignes animas spes optima pascit,
Quod qui digna gerit, de nece nulla timet.
Hoc jacet in tumulo venerandus Hilarius actu,
Corpore qui terras et tenet astra fide.
Vir bonus, egregia de nobilitate refulgens,
Inter honoratos germinis altus apex.
Connubio junctus simili, sed conjuge rapta,
Stans in amore Dei, non fuit alter amor.
Utilis in propriis, doctus moderamine legis,
Cujus judicium pondere libra fuit.
Justitiam tribuens populis examine recto,
88.0164C| Vendita res pretio non fuit ulla suo.
Funeris officio lacrymans Eventia charo,
Contulit haec genero membra sepulta suo.
CAPUT XIII. Epitaphium Servilionis.

Quamvis longa dies, brevis hic, et hospita lux est,
Sola tamen nescit vita beata mori.
Hoc igitur tumulo Servilio clausus habetur,
Nobilis, et merito nobiliore potens.
88.0165A| Ipse Palatinam rexit moderatius aulam,
Commissaeque domus crescere fecit opes.
Presbyter inde sacer mansit venerabilis orbi.
Servitioque Dei, libera vita fuit.
Orphanus hic patrem, viduae solatia deflent,
Unde magis coelis gaudia vera tenet.
Pontificem genitum videt hinc de munere Christi,
Raptus ab orbe quidem, laetus ad astra redit.
CAPUT XIV. Epitaphium Praesidii.

Vita brevis hominum, sed non brevis illa piorum,
Dum migrante die prosperiora tenent.
88.0165B| Qui meruere magis de carcere carnis euntes,
Post tenebras mundi, luce perenne frui.
Ex quibus hic recubans meritis Praesidius almis,
Carne tenet tumulum, spiritus igne polum.
Pectore de proprio Christi responsa rigando,
Multorum exstinxit fonte fluente sitim.
Invitans instanter oves ad pascua Regis,
Distribuit dulcem fratribus ore salem.
Nam quoties monachus peccati est vulnere fixus,
Missus ad artificem certa medela fuit.
Ibat ad abbatem famulans, sanctumque magistrum,
Discipulus humilis, qui fuit ante tumens.
Talibus officiis intentus amore Tonantis,
Inter et Angelicos fulget honore choros.
CAPUT XV. Epitaphium Boboleni diaconi.
88.0165C|
Innumeris hominum subjecta est vita periclis,
Casibus et variis sors inimica premit.
Nam recubando thoro Bobolenus honore diaconi,
Dum fruitur somno, mors rapit atra virum.
Hostis in insidiis securo, caede securis,
Percutiens cerebrum, fecit obire dolo.
Dic, tibi quid prodest scelus hoc peragendo nefande?
Ille Deo vivit, tu moriture peris.
Martyris ille decus meruit, tu damna latronis;
Hinc sibi palma placet, sed tibi poena manet.
CAPUT XVI. Epitaphium Attici.
88.0166A|
Quamvis longa seni ducatur in ordine vita,
Cum venit extremum, nil valet esse diu.
Sed quia nemo fugit, nisi terram terra recondat,
Lege sub hac, cunctos sors rapit una viros.
Celsus in hoc humili tumulo jacet Atticus ille,
Qui dabat eloquio dulcia mella suo.
Impendens placidam suavi modulamine linguam,
Pacificusque suus sermo medella fuit.
88.0166B| Cujus abundantem venerata est Gallia sensum,
Excoluitque senem semper honore patrem.
Clarus ab antiquis, spes nobilitatis opimae,
Sufficiens propriis, nulla rapina fuit.
Dogmata corde tenens, plenus velut arca libellis,
Quisquis, quod voluit, fonte fluente bibit.
Consilio sapiens, animo pius, ore serenus,
Omnibus ut populis esset amore parens.
Sic venerabilibus templis, sic favit egenis,
Mitteret ut coelis, quas sequeretur opes.
CAPUT XVII. Epitaphium Arcadii juvenis.

Omne bonum velox fugitivo tempore transit,
Quae placitura videt, mors magis illa rapit.
Hic puer Arcadius veniens de prole senatus,
Festinante die raptus ab orbe jacet.
Parvula cujus adhuc freno se vinxerat aetas,
Ut tener et annis surgeret ipse senex.
Eloquio torrens, specie radiante venustus,
Vincens artifices, et puer arte rudis.
Quo me forma rapis laudes memorare sepulti?
Singula si memores, plus lacrymanda mones.
Sed quoniam nulla maculatus sorde recessit,
Nulli flendus erit, quem paradisus habet.
CAPUT XVIII. Epitaphium Basilii.
88.0167A|
Impedior lacrymis prorumpere nomen amantis,
Vixque dolenda potest scribere verba manus.
Conjugis affectu, cogor dare pauca sepulto,
Si loquor, affligor, si nego, durus ero.
Qui cupis hoc tumulo cognoscere lector humatum,
Basilium illustrem moesta sepulcra tegunt.
Cujus blanda pio recreabat lingua relatu,
88.0167B| Et dabat eloquio verba benigna suo.
Hinc doctrina rigans, illinc dulcedo redundans,
Ornavit radio lux geminata virum.
Regis amor, charus populis, ita pectore dulcis,
Ut fieret cunctis in bonitate parens.
Tranquillus, sapiens, jucundus, pacis amicus,
Nullaque, quo stabat, semina litis erant.
Hunc consultantem legati sorte frequenter,
Misit ad Hispanos Gallica cura viros.
Sufficienter habens, nunquam fuit arma rapinae,
Non propriis eguit, non aliena tulit.
Ecclesias ditans, loca sancta decenter honorans,
Pauperibus tribuens, dives ad astra subit.
Annis bis denis cum Baudegunde jugali
Junxit in orbe duos unus amore torus.
88.0167C| Qui tamen undecimo lustro cito raptus ab aevo.
Post finem terrae regna superna petit.
Non jam flendus eris humana sorte recedens,
Dum patriam coeli, dulcis amice, tenes.
CAPUT XIX. Epitaphium Aracharii.

Partu terra suo fraudem non sustinet ullam,
Quae dedit, haec recipit, debita membra luto.
88.0168A| Hic vergente suo situs est Aracharius aevo,
Sex qui lustra gerens, raptus ab orbe fuit.
Ipse Palatina refulsit clarus in aula,
Et placito meruit regis amore coli.
Omnia restituit mundo, quae sumpsit ab ipso;
Sola tamen pro se, quae bene gessit, habet,
CAPUT XX. Epitaphium Brumachii.

Quisquis in hoc tumulo cineres vis nosse sepulti,
Brumachius quondam fulsit in orbe potens.
88.0168B| Quem sensu, eloquio, legati nomine functum,
Dum remeat patriae, sors inimica tulit.
Finibus Italiae raptus, sed Frigia [Fragia, Phrygia] conjux,
Detulit huc chari funus amore viri,
Ceu vivum coluit, cui grata est umbra mariti,
Conjugibus castis ipsa favilla placet.
Ipse quaterdenos permansit in orbe per annos,
Mox obiit, et magnum parva sepulcra tegunt.
CAPUT XXI. Epitaphium Avoli .

Irriguis Avolum lacrymis ne flete sepultum,
88.0168C| Qui propriis meritis gaudia lucis habet.
Nam si pensentur morum pia gesta suorum,
Felix post tumulos possidet ille polos.
Templa Dei coluit, latitans satiavit egentem,
Plenius illa metit, quae sine teste dedit.
Nobilitate potens, animo probus, ore serenus,
Plebis amore placens, fundere promptus opes.
Non usurae avidus, licet esset munere largus,
Plus nihil expetiit, quam numerando dedit.
Nil mercedis egens, merces fuit una salutis,
Quod minus est pretio, proficit hoc merito.
88.0169A| Luce perenne fruens, felix cui mortua mors est,
Quem non poena premit, vita superna manet.
CAPUT XXII. Epitaphium innocentum.

Hoc jacet in tumulo non flenda infantia fratrum,
Quos tulit innocuos vita beata viros.
Uno utero geniti, simili sunt sorte sepulti,
Et pariter natos lux tenet una duos.
Lotus fonte sacro prius ille recessit in albis,
Iste gerens lustrum ducitur ante Deum.
Nomine sed primus vocitatus rite Joannis,
Alter Patricius munere major erat.
88.0169B| De cujus merito sic plurima signa dederunt,
Felices animae, quae pia vota colunt.
Hic etiam felix genitrix requiescit eorum,
Quae meruit partu lumina ferre suo.
CAPUT XXIII. Epitaphium Juliani.

Condita sunt tumulo Juliani membra sub isto,
Cujus in aeternum vivere novit honor.
Mercator quondam, conversus fine beato,
Raptus ab hoc mundo crimine liber homo.
88.0169C| Collegit nimium, sed sparsit egentibus aurum,
Praemisit cunctas, quas sequeretur, opes.
Sollicitus, quemcunque novum conspexit in urbe,
Hunc meruit veniens exsul habere patrem.
Pascere se credens Christum sub paupere forma,
Ante omnes apud hunc sumpsit egenus opem.
88.0170A| Nec solum refovens, sed dona latendo ministrans,
Amplius inde placet, quod sine teste dedit.
Felicem sensum, qui fratris migrat in alvum [alvo],
Et vivos lapides aedificare potest.
Extulit hunc tumulum genitoris honore Joannis,
Qui modo divinis fungitur officiis
Qualiter hic vivo serviret amore parenti,
Cum nati pietas ipsa sepulcra colit?
CAPUT XXIV. Epitaphium Orientii

88.0170B| Non hic nostra diu est fugienti tempore vita,
Quae sub fine brevi vix venit, inde redit,
Ecce caduca volant praesentia saecula mundi,
Sola fides meriti nescit honore mori.
Clauditur hic pollens Orientius ille sepultus,
Cui Palatina prius mansit aperta domus.
Consiliis habilis, regalique intimus aulae,
Obtinuit celsum dignus in arce locum.
Vir sapiens, justus, moderatus, honestus, amatus.
Hoc rapuit mundo, quod bene gessit homo.
Sexaginta annis vix implens tempora lucis,
Conjuge Nicasia qua tumulante, cubat.
Cujus castus amor colit ipsa sepulcra mariti,
Nec placitura homini, sed dedit esse Dei.
CAPUT XXV. Epitaphium Theodechildis reginae.
88.0170C|
Quamvis aetatis senio jam flecteret annos,
Multorumque tamen spes cito rapta fuit.
88.0171A| Si precibus possent naturae debita flecti,
Plebs ageret lacrymis, hanc superesse sibi.
Gaudia quanta inopum tumulo sunt clausa sub isto?
Votaque quot populis abstulit una dies?
Inclyta nobilitas genitali luce coruscans,
Hic properante die Theodechilda jacet.
Cui frater, genitor, conjux, avus, atque priores,
Culmine succiduo regius ordo fuit
Orphanus, exsul, egens, viduae, nudique jacentes,
Matrem, escam, tegmen hic sepelisse dolent.
Unica res placuit, cumulo mercedis opimae,
Antea cuncta dedit, quam peteretur opem.
Occultans sua dona suis, neu forte vetarent,
Sed quae clausa dedit, judice teste, docet.
Templorum Domini cultrix, pia munera praebens,
88.0171B| Hoc proprium reputans, quidquid habebat inops.
88.0172A| Una mori sors est, et terrae reddere terram:
Felix, cui meritis stat sine fine dies.
Actibus his instans, terrena in luce relata,
Ter quino lustro vixit in orbe decus.
CAPUT XXVI. Epitaphium Vilithutae [Vilitrutae].

Omne bonum velox, fugitivaque gaudia mundi,
88.0172B| Monstrantur terris, et cito lapsa ruunt.
88.0173A| Ut dolor acquirat vires, cum perdit amantem,
Ante placere facit, durius inde premit.
Heu lacrymae rerum, heu sors inimica virorum,
Cur placitura facis, quae dolitura rapis?
Vilithuta decens, Dagaulfi chara jugalis,
Conjugis amplexu dissociata jacet.
Corpore juncta toro, plus pectore nexa marito,
Lucis in occasu vincula rupit amor.
Tempora cui poterant adhuc in flore manere,
Principio vitae finis acerbus habet.
Sanguine nobilium generata Parisius urbe,
Romana studio, barbara prole fuit.
Ingenium mite intorva de gente trahebat,
Vincere naturam, gloria major erat.
Nunquam moesta manens, vultu nova gaudia portans,
88.0173B| Nubila fronte fugans, corde serena fuit.
Fudit ab ore jubar species redimita decore,
Protulit et radios forma venusta suos.
Stirpe sua reliquas superavit pulchra puellas,
Et crocea facie lactea colla tulit.
Splendida conspectu, meliori pectore fulsit,
Digna micans animo, nec pietate minor.
Cui quamvis nullus hac in regione propinquus,
Obsequio facta est omnibus una parens.
Divinis intenta bonis, alimenta ministrans,
Qua mercede magis se satiasse videt.
Haec data post obitum faciunt quoque vivere functam,
Forma perit hominum, nam benefacta manent.
Corpora pulvis erunt, et mens pia floret in aevo,
88.0173C| Omnia praetereunt, praeter amare Deum.
Orphana tunc aviae studiis adolevit opimae,
Inque loco natae neptis adulta fuit.
Tertius a decimo ut hanc primum acceperat annus,
Traditur optato consociata viro.
Nobilitas in gente sua cui celsa refulsit,
Atque suis meritis additur alter honor,
Dulcis ovans, alacris studiis ornata juventus,
Quod natura nequit, littera prompta dedit.
Tres meruere tamen juncti superesse per annos,
Conjugioque suo, corde ligante frui.
Ambo pares animo, voto, spe, moribus, actu,
Certantesque sibi, mente, decore, fide,
Tempore jam certo est enixa puerpera prolem,
88.0173D| Damno feta suo, quae pariendo perit.
88.0174A| Abripuit teneram subito mors invida formam,
Annos quippe duos, lustra gerendo tria.
Sic animam generans, anima spoliatur et ipsa,
Spem peperit luci, luce negante sibi.
Exemplum sed triste dedit secura parenti,
Unde redire solet, deficit inde genus,
Tertius esse pater cupiens, heu solus habetur,
Crescere quo numerus debuit, ipse cadit.
Nam partus [parvus] cum matre perit, nascendo sepultus,
Nil vitale trahens, natus in ore necis.
Plus fuerant soli, si tunc sine prole fuissent,
Addita posteritas abstulit id quod erat.
Infaustis votis genitus de funere matris,
Et genitrix nato mortis origo fuit.
88.0174B| Alter in alterius lethali sorte pependit;
Inque vicem sibi mox ambo dedere necem.
Sed sensit graviora dolens pater, atque maritus,
Qui gemit, uno obitu se sepelisse duos.
Pro vix dum genito lacrymas jam solvit humato,
Vidit quod fleret, non quod haberet amor.
Tristitiae cumulum tribuit cui rapta jugalis,
Dans longas lacrymas tempore nupta brevi.
Consultum tamen illud habet de conjuge conjux,
Huic quia mercedis non vacuatur opus.
Nam quod ad ornatum potuit muliebre videri,
Ecclesiis prompte pauperibusque dedit.
Hic nulla ex illis rebus peritura reliquit,
Ut modo praemissas dives haberet opes.
Quam bene distribuens, sine se sua noluit esse,
88.0174C| Nam quae larga dedit, haec modo plena metit.
Condidit ergo sibi quidquid porrexit egenti,
Et quos sumpsit inops, hos habet illa cibos.
Felices quos nulla gravant de morte secunda,
Nec faciunt poenis subdita membra feris.
Dulcibus illecebris qui non sibi condit Avernum,
Nec per carnem animam vult sepelire suam.
Sed casta pietate manens, sine crimine vitae,
Illius in luce hac praemia lucis emit.
Tempore quam parvo lacrymas aut colligit amplas?
Aut cui vita nitet, gaudia longa capit.
Hic de morte levis dolor est; nam durius illud,
Hic quem viventem Tartara nigra tenent.
Infelix quisquis, maculosis actibus usus,
88.0174D| Ante [arte] redemptorem se laqueasse videt.
88.0175A| Nubibus invectus cum venerit arbiter orbis,
Et tuba terribilis moverit arma polis.
His venit Elias, illis in curribus Enoch,
Anteviando suos; hinc Petrus; hinc Stephanus.
Flore puellarum rosea stipante corona,
Inter virgineos prima Maria choros.
Hinc Martha, hinc sponsa Agnes, Tecla dulcis, Agatha,
Et quaecunque Deo virginitate placet.
Tunc ibi quis terror, coeli assistente senatu
Quid dicturae animae judicis in facie?
Mox aut poena manet miseros, aut palma beatos.
Quisque suae vitae semina jacta metit.
Sunt dicturi alii: Cade, mons, et comprime corpus;
Sed jussi colles ferre sepulcra negant.
88.0175B| Cogentur minimi quadrantem solvere nummi,
Nemo pedem removet quo sua culpa trahit,
Spe vacui, paleae similes mittentur in ignes,
Pascendis flammis fit caro nostra cibus.
Vivunt ad poenas, aeterno ardente camino,
Ut cruciet gravius, mors mala non moritur.
Ne fessi recreent animas longo igne crematas,
Porriget heu, nullas flammiger amnis aquas.
Parte alia, meritis felicibus acta tenentes
Fulgebunt justi, sol velut arce poli.
Digni lumen habent, damnati incendia deflent,
Illos splendor alit, hos vapor igne coquit.
Res est una quidem, duplici sed finditur actu,
Nam cremat indignos, quo probat igne pios.
Aeterna radiant paradisi in luce beati,
88.0175C| Cum facie Christi regna tenendo sui.
Gratia quanta manet, vultus qui aspexerit illos!
Quantus honor hominum, posse videre Deum!
Si nimis erigitur fragilem qui cernit amicum,
Qualiter exsultet qui videt ora Dei?
Lilia, narcissus, violae, rosa, nardus, amomum.
Quidquid, odorifero germine, mittit Arabs.
Judicis in vultu florentia lumina vernant,
Sed super haec, Domini suavior efflat odor.
Nam quantum obscoeno melior lux aurea plumbo,
Tantum thura Deo, cedit et omnis odor.
Quantum nocte dies distat, sol lampade lunae,
Factori cedunt sic sua facta suo.
Cum vero justi tanto splendore fruantur,
Congaudent nimium se caruisse mori.
88.0175D| De tenebris migrasse favent in luce perenni,
Et magis ad bona tot tardius isse dolent.
88.0176A| Tu quoque nec lacrymis uras pia facta jugalis
Cui modo creduntur hic meliora dari.
Nam si deplores meritis quae vivit opimis,
Conjugis ipse bonis invidiosus eris.
Praesertim quam sensu, animo, tibi corpore junctam junctas,
Cum Christo semper corde fuisse refers.
Post Domini vultus, ad te si jussa rediret,
Fleret in hunc mundum se revocasse gradum.
Charius illa diem retinet, quem perdere nescit,
Quam hunc, quem timuit, fine sequente sibi.
Ne grave funus agas, cunctis natura quod offert,
Quod cum principibus participatur inops.
Nullum paupertas, non eripit ampla facultas,
Hoc commune simul dives, egenus habet.
88.0176B| Nam puer atque senex, niger, albus, turpis, honestus,
Debilis, et fortis, mitis, et asper obit.
Huc sapiens stolidus, probus, . . . . . improbus omnis,
Plenior, exiguus, parvus, et altus adit.
Tardius aut citius currit sors ista per omnes,
Dissimili merito, mors trahit una viros.
Non decet ergo graves pro conjuge fundere fletus,
De cujus meritis te dubitare negas.
Felices nimium hic qui sine crimine praesunt,
Qui melius discunt vivere post obitum.
CAPUT XXVII. Epitaphium Euphrasiae.

Si pietatis opus nunquam morietur in aevo [aevum],
Vivis pro merito, femina sancta, tuo.
Inclyta sidereo radians, Euphrasia, regno,
Nec mihi flenda manes, cum tibi laeta places,
Terrae terra dedit, sed spiritus astra recepit,
Pars jacet haec tumulo, pars tenet illa polum.
Corpore deposito, leviori vecta volatu,
Stas melior coelo, quam prius esses humo.
Carnis iniqua domans, det e tibi, sacra, triumphans,
Ad patriae sedes civis opima redis.
Ardua nobilitas proavorum luce coruscans,
Plus tamen es meritis glorificanda tuis.
88.0176D| Vir cui Namatius, datus inde Vienna sacerdos:
Conjuge defuncto, consociata Deo,
88.0177A| Exsulibus, viduis, captivis omnia fundens,
Paupertate pia dives ad astra subis.
Aeternum mercata diem sub tempore parvo [pravo],
Misisti ad coelos quas sequereris opes.
Sed rogo per regem, paradisi gaudia dantem,
Pro Fortunato supplice funde precem.
Obtineas votis, haec qui tibi carmina misi,
Ut merear claudi quandoque clave Petri.
CAPUT XXVIII. Epitaphium Eusebiae.

Scribere per lacrymas si possint dura parentes,
88.0177B| Hic pro pictura littera fletus erat.
88.0178A| Sed quia lumen aquis non signat nomen amantis,
Tracta manus sequitur qua jubet ire dolor.
Nobilis Eusebiae, furibundi sorte sepulcri,
Hic, obscure lapis, fulgida membra tegis.
Cujus in ingenio, seu formae corpore pulchro,
Arte Minerva fuit, victa decore Venus.
Docta tenens calamos, apices quoque figere filo,
Quo tibi charta valet, hoc tibi tela fuit.
Dulcis in Eusebii jam desponsata cubile,
Vivere sed tenerae vix duo lustra licet.
Ut stupeas juvenem, sensum superabat anilem,
Se quoque vincebat, non habitura diu.
Conteriturque socer, cui nata, generque recedit,
Haec lethalis obit, ille superstes abit.
Sit tamen auxilium, quia non es mortua Christo,
88.0178B| Vives post tumulum, virgo recepta Deo.
LIBER QUINTUS.
CAPUT PRIMUM. Ad Martinum episcopum Galliciae.
88.0177C|
  Domno sancto atque apostolico in Christi regis 88.0178C| exercitu, post ducem Paulum primipilo Martino episcopo, Fortunatus.

  Felici propulsa flatu recreabilis opinionis vestrae nostras aures aura demulsit, et molli blandita lapsu, sibilo crepitante, paradisiaci horti odoramenta saburrans, suavium florum nuntia nares ipsas aromate respirante suffivit, admodulanter indicans, quod sicut ad orientem Edon a principio, ita decurso 88.0179A| saeculo, alterum ad occasum Deus plantasset Elysium, in quo fortior Adam, id est, Martius Martinus inexpugnabilis accola Christi, fide ditior viveret, perpetuo servante mandato, ad quem non tam ad auram Dominus revisendum post meridiem pergeret, quam ipse vir factus paradisus, inter perspicui cordis smaragdinas plateas et vernantis operis inumbratos corymbos, non quod ficus tegeret, sed fructus ornaret, inambulantis in se beati Redemptoris, adhaesura vestigia coerceret, fide figente; unde nec ad momentum pii conditoris laberetur praesentia, quia nec in atomo plasma notaretur in culpa, sed per illas beatitudines, velut odori nemoris illectus deliciis, et Vernulam Dominus et verna Dominum possideret; utpote cum alternante sibi concatenati 88.0179B| dulcedine nec iste fugaretur admissu, nec ille fraudaretur amplexu, hinc inhiantibus animis, medullis aestuantibus, oculis suspectis, palmis extentis, fervens magis quam sitiens praestolabar epistolae vestrae magna, si vel parva nubecula madidanti vellere bibulus humectarer: desiderii conscius vota voto praeveniens, si quid de vobis certissime vel per undas mobiles fixa mihi littera nuntiaret, ita ut ariditatem meam colloquii vestri temperaturus imber sic irrigaret, paginam ne deleret, quo tamen providentia divina consulto per filium vestrum, venerandum mihi domnum, sanctam charitatem refectam suscepi cernens epistolam quae, ut vos nostis, arte compacta, ut ego sensi, flore conferta, bibentem se potius quam legentem ferret, per singulos apices pigmentato 88.0179C| affamine inebriatura. Dives pauperi propinavit, et, ut ita dixerim, quasi Falerni nobilis ipso me prius odore pincernante, supplevit: gemina dicendi fruge congesta, condita sale, melle perfusa, permista blanditie, cum vigore me peregrini poculi, quantum desuetum, plus avidum, dum pars illicit, pars deterret; in ancipiti posito conviva resticulo, nec sustinente magna bibere, consentio dulcedini, qui certo virtuti. Hoc igitur fluente dono, venit ad me, fateor, per cana ponti fons poculi, venit, pater optime, per salsum mare, quod sitim restingueret; et venit oceanitide miscente fluctu mera dulcedo; cujus liquor non fauce tenus saperet, si arcana mulceret, quippe quod non carnem foveris tali potu, sed 88.0179D| spiritum. Unde, ut vere prosequar, hujus uva palmitis nobis sitim prorogat, dum propinat. Hac inopina fruge delapsa per gurgitem, primus iste mihimet 88.0180A| venit fructus e fluctibus; detulit puppis illa reliquis forsitan alumen, mihi vestri colloquii certe lumen; commercium, tali discrepante mercatu, quod aliis illud ad pretium, hoc nobis inemptum [ineptum]. Illinc restinguitur, hinc purgatur, illud inficit, hinc nivescit. Quid loquar de periodis, Epicherematibus, enthymematis, syllogismisque perplexis, quo laborat quadrus Maro, quo rotundus Cicero; quod apud illos est profundum; hic profluum, quod illinc difficillimum, hinc in promptu. Comperi paucis punctis, quoniam quo volueris cola pampinosae diffundis propagines, quod vero libuerit, acuti commatis falce succidis, ut cauti vinitoris studio moderante, nec in hoc luxurians germinet umbra fastidium, et illuc tensa placeat propago cum fructu. Nam quod 88.0180B| refertis in litteris, post Stoicam Peripateticamque censuram, me theologiae ac theoriae tirocinio mancipatum, agnosco quid amor faciat, cum et immerentes exornat. Cur tamen, bone Pater, in me reflectis quod tuum est, ac de me publice profers quod tibi privatum est? cum prima sint vobis nota, et secunda domestica; nam Plato, Aristoteles, Chrysippus, vel Pittacus, cum mihi vix opinione noti sint, nec legenti Hilarius, Gregorius, Ambrosius, Augustinus, quos, si vel in visione noti fierent dormitanti, nec ego vere sentirem, eo quod copiae artium apud vos velut in commune diversorium convenerunt, ipsa vobis [haerent] tenacius quae sunt coelo propinquius, quia non oblectamini tam pompa dogmatum quam norma virtutum. Unde procul dubio 88.0180C| coelestium clientela [clienta, cliens] factus es clientelarum. Sed quid ego haec ad te, o dulcissime Pater, et vere Christi discipule, qui ad instar Samaritani vinum miscens, et oleum aegroto decubanti, blandum mihi malagma porrexisti: mercedem pii operis relaturus, cum venerit qui se stabulario aera pensare debere repromisit, custodiens in vobis, pontifex summe, quod contulit; sciens suis oculis hoc placere dignissime, quod ipsam apud te vincit dignatio dignitatem. Quapropter sacratissimae, sincerissimae, atque amantissimae apostolicae coronae vestrae plantas supra meum pectus stratus imponens; et ultimus ego membra subdita vel pedum vestrorum recubatorium faciens, ita vestrae pietati avido desiderio 88.0180D| me commendans, deposco in Domino ut inter peccatorem et Redemptorem mundi alter quodammodo mediator accedens, levigato delicto, probe Pater, 88.0181A| reprobum reconcilies post reatum. Et quia vestrae fiduciae pignus accepi, pietatis vestrae filias et famulas, Agnem et Radegundem una mecum devote earum desiderio mandato commendo, communiter supplicantes ut, apud domnum Martinum pro nobis verba faciens, tam fidus intercessor accedas, qualis apud Dominum ipse tum promptus exstitit, cum cadaver exanimum non prius dimitteret quam mors mortuum dimisisset. Est enim ratio consequens ut per vos illinc nobis redeat spes patrocinii, quia ad vos hinc prodiit pars patroni. Coram Domino supplicans, pie Pater, ut in gratiam vestram [gratia vestra] receptus, vel apud eos qui vestri sunt commendati, sentiam tam oratione quam carmine te doctore regi, genitore diligi, duce progredi, tutore muniri. Praesentium 88.0181B| vero portitorem famulum vestrum, vere mihi bonum Bonosum, pietati vestrae supplex accedens, nec prius relaxans pedes quam, dulcis Pater, promiseris, qua valeo prece, supplex commendo; qui interventu sanctorum cum vobis sospes occurrerit, absentis vota praesens exsolvens, illud prius obtineam, ut quis cum primum huc commeat, me celebris verbi vestri gaudia festina respergant.

  Martini meritis cum nomine nobilis haeres, Pro Fortunato, quaeso, precare Deum.

CAPUT II. Item ad eumdem.

Lumen apostolicum cum spargeret una Triades
Exciperetque novum mundus honore diem,
Ut tenebras animae lux sementiva fugaret,
Et claram hauriret mens oculata fidem,
88.0182A| Redditur, avulsis spinis, urbs Romula princeps,
Principis egregii vomere culta Petri.
Paulus ad Illyricos, Scythicas penetrando pruinas,
Dogmate ferventi frigora solvit humi.
Matthaeus Aethiopes attemperat ore vapores,
Vivaque in exusto flumina fudit agro.
Bellica Persidis Thomae subjecta vigori,
Fortior efficitur victa tiara Deo.
Lurida perspicuo datur India Bartholomaeo,
Andreae monitis exstat Achaia seges.
Ne morer accelerans, Martini Gallia prisci
Excellente fide luminis arma capit.
Martino servata novo, Gallicia, plaude,
Sortis apostolicae vir tuus iste fuit.
Qui virtute Petrum, praebet tibi dogmate Paulum,
88.0182B| Hinc Jacobi tribuens, inde Joannis opem.
Pannoniae, ut perhibent, veniens e parte Quiritis,
Est magis effectus Gallisueba salus,
In sulcum sterilem vitae plantaria sevit,
Quo natura seges fertilitate placet.
Heliae meritis alter redit imber aristis,
Munera roris habens, ne premat arva sitis.
Neu jaceant stupidis arentia jugera sulcis,
Influit irriguae fonte perennis aquae.
In ramis haeresis fidei pia germina fixit;
Quodque oleaster erat, pinguis oliva viret.
Quae stetit exilis viduatis frondibus arbor,
Jam paritura cibum, floret honore novo.
Imponenda focis sine spe ficulnea tristis,
Praeparat ad fructum stercore culta sinum.
88.0182C| Palmitis uva tumens, avium laceranda rapinis,
Hoc custode bono non perit uva lacu.
Rebus apostolicis direxit vinitor antes;
Arva ligone movens, falce flagella premens.
Ex agro Domini labruscam excidit inertem,
Atque racemus adest, quo fuit ante frutex.
De satione Dei zizania vulsit amara,
Surgit et aequalis laetificata seges.
88.0183A| Martino servata novo, Gallicia, plaude,
Sortis apostolicae vir tuus iste fuit.
Pastoris studio circum sua septa recurrens,
Ne lupus intret oves, servat amore gregis.
Supportante manu trahit ipse ad pabula Christi,
Montibus instabilem ne voret error ovem.
Cujus vox refluens, plebi de fonte salubri,
Ut bibat aure fidem, porrigit ore salem.
Hosti damna quidem, Domino pia vota paravit,
Et commissa sibi dupla talenta refert.
Vocem evangelicam exspectans operarius almus,
Ut sibi dicatur, Servule perge bone,
Quando fidelis enim mihi supra pauca fuisti,
Supra multa nimis constituendus eris.
Ecce tui Domini modo gaudia laetior intra,
88.0183B| Proque labore brevi, magna parata tibi.
Auditurus eris vocem, Martine, beatam
Sed Fortunati sis memor ipse tui.
Quaeso, precare, Pater, videam tua gaudia tecum,
Sic placeas regi, poste patente Petri.
Cum Radegunde humili, supplex, pia postulat Agnes,
Ut commendatae sint tibi, sancte Pater;
Et crescente choro per carmina sancta sororum,
Complaceant Domino, te duce mite, suo
Atque ascita sibi servetur ab urbe Genesi [Genesii]
Regula Caesarii, praesulis alma pii
88.0184A| Qui fuit antistes Arelas, de sorte Lirini [Lerini],
Et mansit monachus, pontificale decus.
Sedulitate patris, proprias tuearis alumnas,
Ut tibi proficiant haec bona si qua gerant.
Unde illustre caput cingas diademate pulchro,
Et grates dignas pro grege pastor agas.
CAPUT III. Ad cives Turonicos de Gregorio episcopo Turonensi.

Plaudite, felices populi, nova vota tenentes,
Praesulis adventu, reddite vota Deo.
Hoc puer exortus celebret, hoc curva senectus,
88.0184B| Hoc commune bonum praedicet omnis homo.
Spes gregis ecce venit, plebis pater, urbis amator,
Munere pastoris laetificentur oves.
Sollicitis oculis, quem prospera vota petebant,
Venisse aspiciant, gaudia festa colant.
Jura sacerdotii merito reverenter adeptus
Nomine Gregorius, pastor in urbe gregis.
Martino proprium mittit Julianus alumnum,
Et fratri praebet quod sibi dulce fuit.
Quem patris Aegidii Domino manus alma sacravit,
Ut populum recreet, quem Radegundes amet.
88.0185A| Huic Sigebertus ovans favet, et Brunichildis honori,
Judicio regis, nobile culmen adest.
Quo pascente greges per pascua sancta regantur,
Et Paradisiaco germine dona metant.
Immaculata pii qui servet ovilia Christi,
Ne pateant rapidis dilaceranda lupis.
Pervigili cura, stabulum sine labe gubernet,
Commissumque gregem nulla rapina gravet.
Muniat inclusos pretiosi velleris agnos,
Et quos servatos protegat ipse vigil.
Florea divino pinguescat vinea cultu,
Et matura suo sit speciosa botro.
Fructibus aeternis ut compleat horrea coeli,
Unde animae vivo fonte fluenta bibant.
Ne sitis excruciet, digito quam Lazarus udo,
88.0185B| Ignem ut leniret, tunc petebatur opem.
Sed magis in gremio Abrahae vernante locandas,
Pastor oves placido ducat ad astra sinu,
Ut bene commisso sese duplicante talento,
Introeant Domini gaudia vera sui.
Laetus agat sub clave Petri, per dogmata Pauli,
Inter sidereos luce micante choros.
Fortis Athanasius, qua clarus Hilarius astant,
Dives Martinus, suavis et Ambrosius.
Gregorius radiat, sacer Augustinus inundat,
Basilius rutilat, Caesariusque micat.
Quorum gesta sequens, et dicta fideliter implens
Perpetuae vitae participatus ovet.
Atque coronatus digna mercede laborum,
Obtineat miles regis in arce locum.
CAPUT IV. In natalitio Gregorii episcopi, cum antiphona dicere rogaretur. In missa dictum.
88.0185C|
Martini meritis per tempora longa, Gregori,
Toronicum foveas pastor in urbe gregem.
88.0186A| Conciliis sacris sis norma, et vita piorum,
Exemploque tuo crescat adeptus honor.
Lumen apostolicum populis tua lingua ministret,
Et coeli donum, te radiante, micet.
CAPUT V. Ad eumdem, de Judaeis conversis per Avitum episcopum Arvernum.
  Domno sancto et meritis apostolicis praeconiando 88.0186B| domno, et in Christo Patri Gregorio papae, Fortunatus.

  Instigas, Pater optime, seria curiositate, sincera tamen dulcedine, carmine elinguem proloqui, et currere pigrum versu pedestri, atque de laude laudabilis et apostolici viri domni Aviti pontificis, ex eventu occasionis illatae, et si non aliqua compte, saltem comiter praelibare, cum in me inveneris quod dictionis luculentia [non] diligeres, sed deleres, et ut ipse mei sum conscius, habeas apud nos non tam quod probes quam quod reprobes, praesertim cum instans portitor per verba sigillatim hianti fauce cadentia quasi gravis exactor non in me tam fenera solvere cogeret quam pensaret. Sub quo, licet illum praeceps iter impingeret, 88.0186C| mihi inter anhelanti vix licuerit respirare, tamen praeceptis vestris, licet impliciter expeditis, paremus, devoti potius, quam placemus; vobis reputaturi nescio magis, an tempori, quod illi hoc injungitur, qui non habebat apud se nec modum, nec spatium. Sed obsequii illa morigeri servitute devoti, 88.0187A| quod a vobis in laude praedicti pontificis amore praecipitur, honore cantetur.
In venerabilibus famulis, operator opime,
Condecet ut semper laus tua, Christe, sonet.
Inspirans animum, votum, effectumque ministrans,
Et sine quo nullum praevalet esse bonum.
Lumine perspicuo fecundans pectora vatum
Ut populis generent viscera sancta fidem.
Supra candelabrum positi, quorum ore corusco,
Dogmatis igne micans, luceat alma domus.
Et velut est oculus, capitis qui dirigit artus,
Sic pia pastoris cura gubernet oves.
Pectora pontificum ditans virtute superna,
Tu Deus omnipotens, summe, perennis apex.
Spiritus alme, sacri labiis infusus Aviti,
88.0187B| Per famulum loqueris, crescat ut ordo gregi.
Qui non contentus numero, quem accepit ab illo,
Villicus hic domini dupla talenta refert.
Plebs Arverna etenim bifido discissa tumultu,
Urbe manens una, non erat una fide.
Christicolis Judaeus odor resilebat amarus,
Obstabatque piis impia turba sacris.
Extollens cervix, Domini juga ferre recusans,
Sic tumidis animis turget inane cutis.
Quos in amore Dei monitabat saepe sacerdos,
Ut de conversis iret ad astra seges.
Sed caligosi recubans velaminis umbra,
Pectora tetra premens, cernere clara vetat.
Venerat ergo dies Dominus qua est redditus astris,
88.0187C| Ac homo sidereum pendulus ivit iter.
Plebs, animante fide, Judaica templa revellit,
Et campus patuit quo Synagoga fuit.
Tempore quo Christi repedavit ad alta potestas,
Ille quod ascendit, gens inimica ruit.
Hic tamen antistes Moysei lege rebelles
Alloquitur blande, quos dabat ira truces.
Quid facis, o Judaea cohors, nec docta vetustas?
Ut vitam renoves, credere disce senex.
88.0188A| Lactea canities sapiat majora juventae,
Sensum pone gravem, quo puerile fuit.
Non pudeat meliora sequi vel tarda, veternus
Corpore deficiens, crescat honore senex.
Est Deus, alta fides, unus trinus, et trinus unus,
Personis propriis stat tribus unus apex.
Nam pater, et genitus, quoque sanctus spiritus idem,
Sic tribus est unum jus, opus, ordo, thronus.
Legifer hoc reboat, patriarcha hoc reddit [ Ms., credit] Abraham,
Hinc pater est nobis, est quia nostra fides,
Tres videt aequales, unum veneratus adorat,
Unum voce rogat, tres quoque pelve lavat.
Sic patruo similis, Loth suscipit hospes euntes,
Quos cibat in Sodomis, hi rapuere Segor.
88.0188B| Cum a Domino Dominus pluit igni triste Gomorrhae
Filius et Pater est a Domino Dominus.
Qui tuus, ipse meus, stat conditor atque creator;
Hujus plasma sumus, qui est Trinitate Deus.
Unius estis oves, heu cur non uniter itis?
Sit, rogo, grex unus, pastor et unus adest.
Rennuis? an recolis quod canna Davidica pangit,
Quodque prophetali virgine fetus agit?
In cruce transfixus palmis, pedibusque pependit,
Sed corrupta caro non fuit ex tumulo.
Post triduum remeans, sanat nos vulnere longo,
Quod rediit coelis, testis et ista dies,
Crede meis, aut crede tuis convicta senectus,
Si fugis, ac trepides, negligis [ Ms., nec legis ista legens.
88.0188C| Protrahimus verbum brevitatis tempore longum,
Aut admitte preces, aut rogo cede loco
Vis hic nulla premit, quovis te collige liber,
Aut meus esto sequax, aut tuus esto fugax.
Redde, colone, locum, tua duc contagia tecum,
Aut ea sit sedes, si tenet una fides.
Haec pia verba viris miti dedit ore sacerdos,
Ut sibi quo libeat, semita cordis eat.
88.0189A| Ast Judaea manus, stimulante furore, rebellis,
Colligitur, rapitur, conditur inde domo.
Christicolae ut cernunt tunc agmina Manzara jungi,
Protinus insiliunt, qua latet ille dolus.
Si fremerent gladiis, sentirent justa cadentes,
Vivere quo possint aut daret alma fides.
Legati occurrunt vati mandata ferentes:
Nos Judaea manus jam tua caula sumus.
Ne pereant, acquire Deo, qui vivere possunt,
Si mora fit, morimur, et tua lucra cadunt.
Tende celer gressum, properes nisi praepete cursu,
Funera natorum sunt tibi flenda, Pater.
Fletibus hic victus, rapitur miserando sacerdos,
Ut ferat afflictis rite salutis opem.
Perveniunt quo clausa loco fera turba latebat;
88.0189B| Quae occurrens, lacrymis ingerit ore preces.
Mens est tarda bono Judaica jura tenenti.
Lucem sero videt, praetereunte die.
Sic oculis cordis velum est ab origine tensum.
Caecus ut ignoret quo via recta vocet.
Sed tandem sequimur, pastor, quo saepe monebas,
Qui sale tam dulci currere cogis oves.
Credentes jam crede tuos, nec fallere falsis,
Nos lavacrum petimus, sit tibi praesto lacus
Sensimus effectu quod agebas rite precando,
Quod per te hominem nos Deus ipse monet.
Hic trahit ad lucem quos texerat umbra negantes.
Militiaeque novae rex aperibat iter.
Agmina conveniunt, quondam diversa sub uno,
Partibus et geminis fit Deus unus amor.
88.0189C| Hinc oleari ovium perfunditur unguine vellus,
Aspersuque sacro fit gregis alter odor.
Ecce dies aderat qua spiritus almus, ab alto
Missus, apostolicis fluxit in ora viris.
Res sacra rusticolas, urbanos excitat omnes,
Certatimque aditus ad pia festa ferunt.
Abluitur Judaeus odor baptismate divo,
Et nova progenies reddita surgit aquis,
Vincens Ambrosios suavi spiramine rores,
Vertice perfuso chrismatis efflat odor.
88.0190A| Ingenti numero celebratur pascha novellum,
Ac de stirpe lupi progenerantur oves.
Excepit populus populum, plebs altera plegem;
Germine qui non est, fit tibi fonte parens.
Undique rapta manu lux cerea provocat astra,
Credas ut stellas ire trahendo comas.
Lacteus hinc vesti color est, hinc lampade fulgor
Ducitur et vario lumine picta dies.
Nec festiva minus quam tunc fuit illa coruscans,
Diversis linguis, quae dedit una loqui.
Quis rogo pontificis fuit illic sensus Aviti?
Quam validus fervor, cum daret ista Deo?
Inter candelabros radiabat et ipse sacerdos,
Diffuso interius spiritus igne micans.
Dum sibi, qualis erat, tam vera holocausta ferendo,
88.0190B| Cum libat vivo hostia viva Deo.
Si patriarcha placet, quoniam natum obtulit unum,
Qui tantos offert, quam placiturus erit?
Moses non valuit fidei quos subdere nostrae,
Qui Christo acquirit quod sibi munus erit?
Fudit aromaticum Domini libamen ad aram,
Incensumque novum misit ad astra Deo.
Obtinuit votum, quia junxit ovile sub uno,
Et grege de niveo gaudia pastor habet.
Haec inculta tibi reputa, Pater alme Gregori,
Qui Fortunato non valitura jubes.
Adde quod exiguum me portitor impulit instans,
Et datur in spatiis vix geminata dies.
Novimus affectu potius quod diligis illum,
Hunc, quem corde vides, semper et ore tenes.
88.0190C| Hoc tibi nec satis est, hujus quod es ipse relator,
Compellis reliquos plaudere voce sibi.
Non fuit in vacuum, quod te provexit alumnum,
Si cui mente, fide, reddis amore vicem.
Annuat omnipotens, longo memoraliter aevo,
Ut tu laus illi, laus sit et ille tibi.
Me quoque vos humilem pariter memoretis utrinque.
Et pro spe veniae voce feratis opem.

CAPUT VI. Ad Syagrium episcopum Augustidunensem.
88.0191A|
  Domno sancto et apostolica sede dignissimo domno Syagrio papae Fortunatus.

  Torpore vecordis otii, quo mens ebria desipit 88.0191B| diutina tabe morbescente brutiscens, et velut ignavi soporis hebetante marcore suffectus, negotii indulgentis nulla mordente cura dormitans, cum videretur scilicet tam lectio negligi, quam usus abuti, neque nancisceretur quidquam occasionis ex themate quod digereretur in poesi, et ut ita dictum sit, nihil velleretur ex vellere quod carminaretur in carmine, intra me quodammodo meipsum silentio sarcophagante sepeliens, et cum nulla canens obsoleto linguae plectro aeruginavissem, tandem nec inopinato concaptivo meo, sed tamen, ut arbitror, vestrae felicitatis ad me sorte delato, quis? unde? quidve referat? dum percontor, de filii calamitate, suae necessitatis, meae compassionis, vestrae mercedis 88.0191C| causas indice, singultus vix laxante, prorumpit. Quo voce intercepta, tam viscerum moerore, quam luminum flumine, dum loqui non permittitur, ipso silentio patrem lacrymae fatebantur, quia dum anxius in verbo genitor pendet, nec exprimit, tacente 88.0192A| faucis organo, pupilla fletibus loquebatur.

  Tanta [tantum] est in charitate natura, quod praevalet ut parens ante se prodat affectu quam labio. Fluebant igitur lumina, ac suggestionem suam blandito ploratu compunctam, ut etiam quamvis crudelem redderent lamenta clementem, irrigabant lacrymae tam semen miseriae, quam frugem misericordiae; uno fonte manabant resinae roris [res moeroris] et muneris. Unde et luctus, et merces, et unus rigans oculis, alter bibens auribus, quod iste torcularet in fletu, ille apothecaret in fructu. Itaque signo singulti fecit se intelligi mens captivi; et quasi speculariter traxit moeror in facie, qui videbatur angor in corde. Unde inter tacentes, causa rerum cognita, dum apud me voluit hoc fari, quod fieri, videbatur affectus 88.0192B| mire sine lingua sic loqui. Igitur cum me moveret lamentabilis concivis tam jactura quam patria, cum cernerentur vultus patris pietatis imbre perfundi, ut pene totus et ipse in alieno affectu migrarem, lacrymantes oculi querelas mihi finxerunt ad vicem encausti, et admirabili modo aqua, quae delere solet, per fletus scripsit. Quis enim flenti non crederet, quem lupus non genuit? quem non humanitas flecteret, quem partus tigridis non effudit? cum lentescat [lentiscat] blanditiis cursus pardi, virtus apri, dens leonis, et moles elephanti. Qui tandem, sedato querelarum strepitu, doloris sui properum te designat antidotum, scilicet dum aeger mente sibi poscit medelam; si se dignante impendat, vestra lingua fit malagma, quo loquente, media per verba 88.0192C| me miscens mihi, de vobis credulis fidem feci homini, ex hoc per me te consuli. Non flere restabat, tamen conjici utrumne pro redemptione dirigerem quo soboles valeret, an quo duobus proficeret, 88.0193A| de compendio cogitans, ne vilitate pretii depretiaretur tibi merces captivi, illud certe metuens, si caperetur in nummo, respiceret in talento, praesertim cum desiderem thesauros ex aequo te tuo frui cum martyre. Quid vero pro munere modicitas proferret, et cum in electione cunctarer, venit in mentem lethargico dictum Flacci Pindarici:
Pictoribus, atque poetis,
Quaelibet audendi semper fuit aequa potestas, considerans versiculum, si quae vult artifex, permiscet uterque, cur et si non ab artifice misceantur utraque, ut ordiretur una tela simul poesis et pictura? Dehinc cum pro captivo velim versu suggerere, attendens quae fuerint tempora Redemptoris, quo tonos suae aetatis anno [quotenos . . . annos] Christus 88.0193B| absolverit, totidem versiculis texerem carmen, quot litteris; hac protinus operis difficultate repulsus, aut magis inclusus, tam metri necessitate quam litterarum epitome, quid facerem? quo [ubi] proditorem nova calculatione angustus mihi numerus angustius dilatavit, quia praefixo termino non erat, nec ubi prolixitas se excuteret, aut brevitas angularet, nec evagari propter descendentes versus frenante repagulo, orditura [ordienda] permisit. In quo quippe exordio, supercrescente apice, non licuit vel solvere, vel fila laxare, ne numerum transiliens erratica se tela turbaret. Hinc cura commoveor, ut duo per capita, duo ex obliquo, unus vero per medium descendentes integri versiculi legerentur. Altera pars restiterat, quam inter omnes litteram meditullio 88.0193C| collocarem, quae sic reciperet omnem, ut offenderet neminem. Igitur hujus telae cum licia numero collegissem, ut texere coeperam, et se, et me fila 88.0194A| rumpebant, incipiens ego, opere prope absoluto, ligari, atque mutata vice, dum captivi solvere lora cupio, me catena constringo. Nam hujus opusculi quae sit, hinc conjicitur difficultas, ubi cum volueris, si addis, crescit linea; subtrahis, perit gratia; mutas, non consonant capita; figis, nec fugis litteram. Itaque cum penderet haec tela versibus laqueata, ut si duo transirem, adhuc tria non fugerem, ego incautus passer, quasi mentita per nubila incurri pantheram, quia quod cavere volebam, hic [huc] pinna ligabar, aut magis, ut dictum sit, velut plumis illitis quinquifida viscata tendebat. Inter haec illud me commovet, quod tale non solum feceram, sed nec exemplo simili trahente ducebar. His incertus et trepidus, ipsa novitate suspensus, utrumne tentarem 88.0194B| quae nunquam aggressus sim, an cautius respuerem quam incaute proferrem, tandem, licet invitus, loquor pene quae nescio, et tu me vincis amore, ne vincar ab opere. Ecce exigis a me, et quod in me vix invenis, violentiam facis ei, qui tuus, non rebellis est: extorques, nec repelleris. Amor, blandus tyrannus est. Ut hoc pararem commercii, per incertum pelagi rudis nauta vela suspendi, affectu raptus; deferor per fluctus et scopulos; urges me praecipitem per ignota transire. Quid est quod non obtineas? sicut amas, sic imperas. Habes igitur opus sic uno textu quadratum, ut sit legendo quinquifidum; et cum sint triginta tres tam versus quam litterae, ad similitudinem Christi carnalis aetatis, qua nos absolvit unus resurgens, adhuc duo per capita, 88.0194C| duo ex obliquo, unus quoque per medium legitur in descensu; unde fit ut se finito versu littera non finiret, quia et si indirecto pervenit ad terminum, 88.0195A| tamen cursu illi superest in descensu, quia adhuc conjungitur in finali versiculo. In meditullio autem parvi hujus opusculi illam fiximus litteram quae inter viginti tres numeratur permedia; ac tantas ante se respicit, quantas et post se transilit, quia concurrentibus versibus, et dividitur tota, et manet integra res divisa. Littera vero quae tingitur in descendenti versiculo, et tenetur in uno, et currit in altero, et ut ita dicatur, et stat pro stamine, et pro trama currit in tramite, ut esse possit in pagina, licia litterata.

  Ne [nec] tamen causa nos oneret, quod velut araneae 88.0196A| arte videamur picta fila miscere, quod vobis compertum est in Moysi prophetae libris, polymitarius artifex vestes texuit sacerdotum. Unde, cum desit hic coccinum, res est texta de minio. Versus autem ex obliquo descendentes ab angulis, ratione stant, et si positione succlinant. Qualiter autem connexi sint singuli, vel quid contineant, satis est prudentiae sine indice rem probare. In summa commendato me piae beatitati, et exuberanti vestrae dulcedini tribuentes petita, cum fidenti vicarietate servitii. Si placet, hoc opere parieti conscripto, pro me ostiario pictura servet vestibulum: ora pro me.

CAPUT VII.
88.0195|
88.0195C| Dius apex Adam ut fecit, dat somnia, donec
Avulsa costa plasmata est Eva nec impar:
Felices pariter, duploide lucis operti,
Ore coruscantes, inter pia rura, jugales.
Ripae jocundae nari grata aura redibat.
Turis deliciae saturabant ubere flatu:
Una fovens ambos florosa sede voluptas
88.0195D| Nota bonis regio pascebat nempe beatos.
88.0196C| At cum tam magno pollerent majus honore,
Tota hominum mire parebat terra duorum,
Occultus mendax mox exerit arma veneni,
Serpens elatus, zelator, larveus hostis,
Atrox, innocuos evincens felle nocenti,
Conlisit suasu, quos gratia diva bearat.
Et homo de terra, tum denuo decidit illuc,
Reptantisq. dolo Eoois excluditur ortu.
Hac nati morimur damnati lege parentum.
At Deus excellens aie et de lumine lumen,
E coeli solio dum munera providet ultro,
Castae carne rudi, vivax introiit agnus.
88.0196D| Prodiit inde salus, Matutinive lucerna,
88.0197A| Intactae partu lux eruit excita mundum:
A Patre jure Ds, homo dehinc carneus alvo,
Ut nos eriperet, vili se detrahit auctor,
O regis venale caput, quod de cruce fixit.
Telo, voce, manus, olfactus verbere, felle.
Actu hac solvis captivos sorte, Creator:
Sero vera data est vitalis emptio morte;
Ymnos unde Deo loquor, absolvente reatu.
At vos aeternae suffulti laude coronae,
Gallorum radii, vobis quo fulgeat et nox
Rumpite lora jugis et sumitis arma diei,
Ipsave libertas vos liberat, atque beabit.
  Versus a lateribus positi.
Da Fortunato sacer haec pia vota Syagri:
Cristus se misit, cum nos a morte revexit:

  88.0197B| Medii, qui crucem describunt.
Captivos laxans, Domini meditatio fies:
Dulce Dei munus, quo merx te, care, coronet:
Cara Deo pietas animam dat de nece solvi.

  Vox posita prope in meditullio acrostichi, Aie, quem sensum referat, plane non assequor: eamdem tamen tenendam esse versiculorum series ac sensus satis ostendit.

CAPUT VIII. Ad Felicem episcopum Namneticum [Nanneticum].

88.0197C| Sentio, summe Pater, lumen venerabile cunctis,
Orbis dulce caput, mihi nomen amabile, Felix,
Amplectens quem corde gero pietatis in ulnis.
Pondus suave meum, nec onus gravat istud amantem,
Cur humilem me, summe, vocas loca visere blanda,
Quae te, chare, tenent, tecum modularer in illis
Qua tua rura lavat vitrea Liger algidus unda,
Cariaci speciosus ager devexus in amnem,
Hinc ubi flumen aquis recreat, hinc pampinus umbris,
Et crepitans Boreas tot prata comata flagellat:
Uber nempe solum, piscoso littore pulchrum
Sed Fortunatum facies tua reddit amoenum
CAPUT IX. Ad Gregorium episcopum Turonensem pro itinere.
88.0198A|
Culmen honoratum, decus almum, lumen opimum,
Pastor, apostolicae sedis amore placens.
Amplectende mihi semper, sacer arce, Gregori,
Nec divulse animo, vir venerande, meo.
Gaudeo quod rediit Turonis antistes honore,
Laetificorque mihi, te remeasse patrem.
Plaudimus instanter, communia vota tenere,
Civibus et patriae te revocasse diem.
Praesentem famulum mecum commendo, sacerdos,
Optando longe vos moderare gregem.
CAPUT X. Ad eumdem.
88.0198B|
Officiis generose piis, Pater alme Gregori,
Mente salutifera qui petis astra palam.
Et quicunque tuis monitis animatur inermis,
Militiae sacrae victor habebit opem.
Commendans humilem famulum me, solvo salutem,
Semper amore pio, vir benedicte, Deo.
Pagina si brevis est, non est brevis ardor amantis,
Nam plus corda colunt quam mea verba canunt.
CAPUT XI. Ad eumdem, pro libro praestito.
88.0198C|
Carmina diva legens, proprioque e pectore condens,
Participans aliis, fit tibi palma parens.
Haec quoque, quae pridem tribuisti pastor ovili.
Grates persolvens debita laudo libens.
Vos tamen hinc maneant donaria celsa tonantis,
Qui sacras inopi distribuistis opes.
Quae cum percunctare queam, pro munere tanto,
Tunc magis ore meo gratia vestra sonet.
Praesentem famulum pro munere, summe sacerdos,
Commendo supplex, dulcis amore Pater.
Cui sua concedas justae moderamina librae,
88.0198D| Crescat honore Dei palma futura tibi.
CAPUT XII. Ad eumdem pro invitatione mulierum.
88.0199A|
Invitans pietate patris sacer ire Gregori,
Qua domini Turonis pascis honore greges.
Quo sacer antistes meritis Martinus opimis,
Quas prius obtinuit, has tibi credit oves.
Nunc quoque per caulas et florida pascua Christi,
Rite gubernantes ducitis ambo greges.
Sed mihi vim faciens vester modo frater honore,
Ad vos ne properem, nempe retorsit iter.
Saepe rogans voto, mandato, et missile verbo,
Et conjuratus sum tibi pollicitus.
88.0199B| Vir bonitate placens, et pastor pacis amator,
Foederis ob studium, sit veniale precor.
Vos quoque sed genitae propriae venerando salutant,
Ast ego commender, quaeso, beate pater.
CAPUT XIII. Ad eumdem pro commendatione mulieris.

Summe Pater patriae, specimen pietatis opime,
Dulce caput Turonis, religionis apex.
Jugiter alta sequens, clementi corde Gregori,
Unde animae decus est, huc ratione petens.
Quam commendasti venientem, celse sacerdos,
Hanc redeuntem ad te, suscipe more patris.
88.0199C| Sis quoque longaevus cunctorum care recursus,
Et mihi vel reliquis sit tua vita seges
CAPUT XIV. Ad eumdem, de itinere suo.

Jugiter opto libens, sacer amplectende Gregori,
Cernere vos oculis, quaerere litterulis.
88.0200A| Dulce videre mihi, ac si desit copia cerni,
Spes erit oranti vel dare verba Patri.
Nuper ab aspectu decedens concite vestro.
Per glaciem vitreas me loquor isse vias.
Sed crucis auxilio, Martino operante patrono,
Perveni ad matres salvus, opime Pater.
Quae vos multiplici veneranter honore salutant.
Ast ego pro reditu vota salutis ago.
CAPUT XV. Ad eumdem, salutatoria.

Summe sacerdotum, bonitatis opima facultas,
Culmen honore tuo, lumen amore meo.
Officiis venerande sacris, pietatis alumne,
88.0200B| Pignore amicitiae corde tenende meae.
Florens in studiis, et sacra in lege fidelis,
Semper agens animae dona futura tuae.
Te, Pater, ergo precans, terram, freta, sidera testor,
Ut velis ore sacro me meminisse tuum.
CAPUT XVI. Ad eumdem, pro pomis et graffiolis [graphiolis].

Officiis generose piis, sacer arce, Gregori,
Absens, sis praesens munere, summe Pater.
Qui mihi transmittis propria cum prole parentes,
Insita cum fructu surcula, poma simul.
Det Deus omnipotens, meritorum fruge repletus,
88.0200C| Mala legas avide, quae paradisus habet.
CAPUT XVII. Ad eumdem, pro commendatione puellae.

Cum graderer festinus iter, Pater alme Gregori,
Qua praecessoris sunt pia signa tui.
88.0201A| Quo fertur convulsa jacens radicitus arbor,
Martini ante preces exiluisse comis.
Quae fidei merito nunc stat spargendo medelas,
Corpora multa medens, cortice nuda manens.
Fletibus adfuit hic genitor, genitrixque puellae,
Voce implendo auras, et lacrymando genas.
Figo pedem, suspendo aurem, mihi panditur ore
Vix per singultus vendita nata suos.
Quaero adhuc, questus perhibet, nullo indice furto,
Furti ex objectu hanc pater [patet] ire jugo.
Se voluisse dare et jurantes ordine testes,
Nomine quemque tenens, nec potuisset egens.
Non aderat judex, erat accusator adurgens,
Hic ego quid facerem, posse vetante sacro
Si pius hic, dixi, praesens Martinus adesset,
88.0201B| Non permisisset perdere pastor ovem.
Sed tamen invalui recolens te, summe sacerdos,
Spem praecessoris qui pietate refers.
Discute, distringe, ac si sit secus, eripe dulcis,
Et pater adde gregi, hanc quoque redde patri.
Me simul officio famulum tibi, chare, subactum,
Protege perfugio, pastor opime, pio.
CAPUT XVIII. Ad eumdem pro commendatione peregrini.

Vir bone, pro meritis adipiscens culmen honoris.
Nobile praesidium, pontificale caput.
Quem gradus et genium fructu pietatis opimo
Dignius attollunt, amplificante Deo.
88.0201C| Ut tibi sit famulans memoratus amore benigno,
Fortunati humilis te, Pater, orat apex.
Hic peregrinus item laetetur, summe sacerdos,
Pastorem, et patriam te meruisse suam.
CAPUT XIX. Ad eumdem salutatorium.

Pastor nonoris apex, venerabilis arce sacerdos,
Et decus alme Patrum, religionis amor.
88.0202A| Gloria pontificum, meriti pia palma, Gregori,
Assurgente gradu nobile jure, caput.
Fortunatus opem tribui qui poscit Olympi,
Per te, chare Pater, quo mereatur, age.
CAPUT XX. Ad eumdem salutatorium.

Visitat a vobis dignanter epistola currens
Me, sacer antistes, vir pietate, Pater.
Hanc avidus capiens oculis, animoque recurro,
Sospite te gaudens, quod referebat apex.
Longius hinc [huc] vestro sub nomine, papa Gregori,
Pagina me recreet missa, salutis ope.
CAPUT XXI. Domnis sanctis atque apostolicis in Christo patribus Ecclesiae pontificibus, pro commendatione peregrini, Fortunatus.
88.0202B|
Gloria pontificum, veneratio Christicolarum,
Norma sacerdotum, culmen, et orbis honor,
Qui loca perspicitis, propriae mercedis honore [amore],
Succurrendo viris, vester ut exstet apex:
Ecce venit praesens Italus, peregrinus et hospes,
Cernens pastores, ne, precor, erret ovis.
Qualiter ad patriam properet, solatia poscit:
88.0202C| Inveniat munus vos vagus exsul, inops.
Me Fortunatum proprium, pietate parentum,
Conciliate polo, quaeso, precando Deum.
CAPUT XXII. Ad Aredium abbatem.

Opto, benigne Pater, verbo tibi ferre salutem,
Si minus hinc oculo cernere te valeo.
88.0203A| Est etenim vestri tantus mihi cultus honoris,
Ut pro me occurrat hinc tibi missus apex.
Quaeso, beate, tamen per dulcia pabula Christi,
Me quoque commemores, cum dabis ore preces.
Munera credo Dei tribui mihi, pastor Aredi,
Si Fortunati sis memor, alme, tui.
88.0204A| Pro me etiam sanctam genitricem, chare, salutans,,
Cum redit iste puer, redde loquentis opem.
Vos itidem genitae propriae, Pater ample, salutant,
Agnes amore pio cum Radegunde simul.
LIBER SEXTUS.
CAPUT PRIMUM. De domno Sigiberto rege.
88.0203B|
88.0203B| Vere novo, tellus fuerit dum exuta pruinis,
Se picturato gramine vestit ager.
Longius extendunt frondosa cacumina montes,
Et renovat virides arbor opaca comas.
Promittens gravidas ramis genitalibus uvas,
Palmite gemmato vitis amoena tumet.
Praemittens flores, gracili blandita susurro,
Deliciosa favis mella recondit apes,
Progeniem reparans casto fecunda cubili
Artificis natos gignere flore cupit.
88.0203C| Nexibus apta suis pro posteritatis amore
Ad fetus properans garrula currit avis.
Semine quisque suo senio juvenescit in ipso,
Omnia dum redeunt, gaudia mundus habet.
Sic modo cuncta favent, dum prosperitate superna,
Regia Caesareo, proficit aula jugo.
Ordine multiplici felicem in saecula regem,
Undique cinxerunt lumina tanta ducum.
Culmina tot procerum concurrunt culmen ad unum,
Mars habet ecce duces, pax habet ecce decus.
Cunctorum adventu festiva palatia fervent,
Conjugio regis gens sua vota videt.
Vos quorum irriguis fontis meat unda, favete,
Judicio vestro crescere parva solent.
CAPUT II. De nuptiis Sigiberti regis, Brunichildis reginae.
88.0204A|
88.0204B| Felicem, sol, pande diem, radiisque serenis
Sparge comas, thalamos sincero lumine complens:
Sigibertus ovans ad gaudia nostra creatus
Vota facit, qui nunc alieno liber amore,
Vincula chara subit, cujus moderante juventa,
Connubium mens casta petit, lasciva retundens,
Ad juga confugit, cui nil sua surripit aetas:
Corde pudicus agens, rector tot gentibus unus,
Et sibi frena dedit, sed quod natura requirit,
88.0204C| Lege maritali, amplexu est contentus in uno.
Quo non peccat amor, sed casta cubilia servans
Instaurat de prole lares, ubi luserit haeres:
Torsit amoriferas arcu stridente sagittas
Forte Cupido volans, terris genus omne perurit,
Nec pelagus defendit aquas, mox vilia corda
Subdit, vulgus iners, tandem dehinc sensus opimi
Regis anhelantem placidis bibit ossibus ignem,
Molliter incumbens, et inhaesit flamma medullis.
Regalis fervebat apex, nec nocte sopora
Cordis erat requies, oculis, animoque recurrens
Ad vultus quos pinxit [finxit] amor, mentemque fatigans,
Saepe per amplexum falsa sub imagine lusit.
88.0205A| Mox ubi conspexit telo superante Cupido,
Virginea mitem torreri lampade regem,
Laetus ait Veneri: Mater, mea bella peregi,
Pectore flagranti mihi vincitur alter Achilles,
Sigibertus amans Brunichildae carpitur igne,
Quae placet apta thoro, maturis nubilis annis,
Virginitas in flore tumens, complexa marito,
Primitiis placitura suis, nec damna pudoris
Sustinet, unde magis pollens regina vocatur;
Hoc quoque virgo cupit, quamvis verecundia sexus
Obstet, amata viri, dextra leviore, repellit,
Ignoscitque sibi culpas quas intulit ignis.
Sed modo laeta veni, quoniam te vota requirunt,
Mox Venus ambrosio violas admiscet amomo:
Demetit ungue rosas, gremioque recondit avaro;
88.0205B| Et pariter levibus fregerunt nubila pennis,
Et venere simul thalamos ornare superbos.
Hinc Venus egregiam praeponere coepit alumnam,
Inde Cupido virum, nubentibus ambo faventes,
Et litem fecere piam: sic deinde Cupido
88.0206A| Matri pauca refert: Tibi quem promissimus hic est.
Sigibertus, amor populi, lux nata parentum,
Qui genus a proavis longo tenet ordine regum,
Et reges geniturus erit, spes gentis opimae,
Quo crevit natale decus, generosa propago;
Ac melior de stirpe redit, famamque priorum
Posteritas excelsa fovet; hic nomen avorum
Extendit bellante manu, cui de patre virtus
Quam Nabis ecce probat, Thoringia victa fatetur,
Perficiens unum gemina de gente triumphum.
Nec Dietheuberto pietas venialia pendit.
Perdidit iste duos, ambobus sufficit unus.
Cardinis occidui dominans, in flore juventae,
Jam gravitate senes, tenerosque supervenit annis.
Legem naturae meruit praecedere factis.
88.0206B| Quamvis parva tamen, nullum minor impedit aetas,
Qui sensum mature regit, generosior hic est,
Quisquis in angusto fuerit moderatior aevo:
Sic fovet hic populos, ipsis intrantibus annis,
Ut pater, et rex sit, nullum graviter regit, omni
88.0207A| Nulla dies sine fruge venit, nisi congrua praestet.
Perdere plura putat, si non concesserit ampla;
Gaudia diffundit radianti lumine vultus;
Nubila nulla gravant populum sub rege sereno,
Pectore maturo culpas indulget acerbas.
Unde alii peccant, ignoscendo iste triumphat.
Doctus enim, quoniam prima est in principe virtus,
Esse pium, quia semper habet, qui parcere novit.
Corrigit in se prius, quod poscit ut alter emendet.
Qui sibi censura est, reliquos bene lege coercet;
In quo digna manent, quidquid de rege requiras,
Solus amat cunctos, et amatur ab omnibus unus.
Incipit inde Venus laudes memorare puellae:
O virgo miranda mihi placitura jugali,
Clarior aetherea Brunichildes lampade fulgens,
88.0207B| Lumina gemmarum superasti lumine vultus,
Altera nata Venus, regno dotata decoris,
Nullaque Nereidum de gurgite talis Hibero
Oceani sub fonte natat, non ulla Napea
Pulchrior, ipsa suas subdunt tibi flumina nymphas.
Lactea cui facies, incocta rubore coruscat.
Lilia mista rosis, aurum si intermicet ostro,
Decertata tuis nunquam se vultibus aequant.
Sapphirus, alba adamas, crystalla, smaragdus, iaspis,
Cedant cuncta, novam genuit Hispania gemmam,
Digna fuit species, potuit quoque flectere regem.
Per hiemes validas nivibus, Alpemque Pyrenem,
Perque truces populos vecta est, duce rege sereno,
Terrenis regina thoris super ardua montis,
88.0207C| Planum carpis iter; nihil obstat amantibus unquam
Quos jungi divina volunt; quis crederet autem
Hispanam tibimet domnam, Germania, nasci,
Quae duo regna jugo pretio connexuit uno?
Non labor humanus potuit tam mira parare,
Nam res difficilis divinis utitur armis.
Longa retro series regi hoc vix contulit ulli.
Difficili nisu peraguntur maxima rerum
88.0208A| Nobilitas excelsa nitet, genus Athanagildi,
Longius extremo regno qui porrigit orbi.
Dives opum, quas mundus habet, populumque gubernat
Hispanum sub jure suo, pietate canenda.
Cur tamen egregii genitoris regna renarrem,
Quando tuis meritis video crevisse parentes?
Tantum virgo micans turbas superare videris
Femineas, quantum tu, Sigeberte, maritos.
Ite duo juncti membris et corde jugati,
Ambo pares genio, meritis et moribus ambo,
Sexum quisque suum pretiosis actibus ornans,
Cujus amplexu sint colla conexa sub uno,
Et totos placidis peragatis lusibus annos.
Hoc velit alterutrum [alteruter], quidquid dilexerit
88.0208B| Aequa salus ambobus eat, duo pectora servet, [alter;
Unus amor, vivo solidamine junctus, alescat;
Auspiciis vestris cunctorum gaudia surgant.
Pacem mundus amet, victrix concordia regnet,
Sic iterum natis celebretis vota, parentes,
Et de natorum teneatis prole nepotes.
CAPUT III. De Sigiberto rege et Brunichilde regina.

88.0208B| Victor ab occasu, quem laus extendit in ortum,
Et facit egregium principis esse caput.
Quis tibi digna ferat? nam me vel dicere pauca,
88.0208C| Non trahit ingenium, sed tuus urget amor.
Si nunc Virgilius, si forsitan esset Homerus,
Nomine de vestro jam legeretur opus.
Sigeberte potens, generosis clare triumphis,
Hinc nova te virtus praedicat, inde genus.
Cujus rapta semel sumpsit Victoria pennas,
Et tua vulgando prospera facta, volat.
88.0209A| Saxone Thuringi resonant, sua damna moventes,
Unius ad laudes tot cecidisse viros.
Quod tunc ante aciem pedibus prior omnibus isti,
Hinc modo te reges unde sequantur habent
Prosperitate nova pacem tua bella dederunt,
Et peperit gladius gaudia certa tuus.
Plus tamen ut placeas, cum sit victoria jactans,
Tu magis unde subis, mitior inde manes.
Est tibi summus honor, sed mens praecessit honorem,
Moribus et vestris debitus extet [exstat] apex.
Justitiae cultor, pietatis amore coruscas,
Quod te plus habeat, certat utrumque bonum.
Lingua, decus, virtus, bonitas, mens, gratia pollent,
Ornarent cunctos singula vestra viros.
Cunctorum causas intra tua pectora condis,
88.0209B| Pro populi requie te pia cura tenet.
Omnibus una salus datus es, quali ordine sacro,
Tempore praesenti gaudia prisca refers.
Catholico cultu decorata est optima conjux,
Ecclesiae crevit, te faciente, domus.
Reginam meritis Brunichildem Christus amore
Tunc sibi conjunxit, hanc tibi quando dedit.
Altera vota coles melius, quia, munere Christi,
Pectora juncta prius, plus modo lege placent.
Rex pie reginae tanto de lumine gaude:
Acquisita bis est, quae tibi nupta semel.
Pulchra, modesta, decens, solers, grata, atque benigna,
Ingenio, vultu, nobilitate potens.
Sed quamvis tantum meruisset sola decorem,
Ante tamen homini, nunc placet ecce Deo.
88.0209C| Saecula longa micans, chara cum conjuge ducas,
Quam tibi divinus consociavit amor.
CAPUT IV. De Chariberto rege.
88.0210A|
Inclyta magnarum processit gloria rerum,
Et de rege pio spargit ubique decus.
Quem gravitate, animo, sensu, moderamine legum,
Praedicat occiduus sol, oriensque virum.
Qui quadripartitis mundi sub partibus ampli,
Fructificante fide semina laudis [lucis] habet.
Hinc cui barbaries, illinc Romania plaudit,
88.0210B| Diversis linguis laus sonat una viri.
Dilige regnantem, celsa Parisius arce,
Et cole tutorem, qui tibi praebet opem.
Hunc modo laeta favens avidis amplectere palmis.
Qui jure est dominus, sed pietate pater.
De Childeberto veteres compesce dolores,
Rex placidus rediit, qui tua vota fovet.
Ille fuit mitis, sapiens, bonus omnibus aequus,
Non cecidit patruus, dum stat in urbe nepos.
Dignus erat haeres ejus sibi sumere regnum,
Qui non est illo, laude loquente, minor.
Charibertus adest, qui, publica jura gubernans,
Tempore praesenti gaudia prisca refert.
In tantum patrui se prodidit esse sequacem;
Ut modo sit tutor conjugis iste nepos.
88.0210C| Qui Childeberti retinens dulcedine nomen,
Ejus natarum est frater, et ipse pater.
88.0211A| Quae bene defensae placido moderamine regis,
In consobrino spem genitoris habent.
Maxima progenies, generosa luce coruscans,
Cujus ab, excelsis gloria currit avis.
Nam quoscunque velim veterum memorare parentum,
Stirpis honorificae regius ordo fuit.
Cujus celsa fides eduxit ad astra cacumen,
Atque super gentes intulit illa pedes.
Calcavit tumidos hostes, erexit amicos,
Fovit subjectos, conterruitque feros.
Cur tamen hic repetam praeconia celsa priorum,
Cum potius tua laus ornet honore genus?
Illi auxere armis patriam, sed sanguine fuso;
Tu plus acquiris, qui sine clade regis.
Quos prius infestis lassarunt bella periclis,
88.0211B| Hos modo securos pacis amore foves.
Omnia laeta canunt felicia tempora regis,
Cujus in auspiciis floret opima quies.
Per quem tranquilla terrarum frugis abundat,
Devotis populis est tua vita seges.
Cum te nascentem meruerunt saecula regem,
Lumine majori fulsit in orbe dies.
Posteritate nova tandem sua gaudia cernens,
Crescere se dixit prolis honore pater.
Qui quamvis esset sublimi vertice rector,
Altius erexit, te veniente, caput.
Laetus in haeredis gremio sua vota reclinans,
Floruit inde magis, spe meliore, senex,
Ante alios fratres regali germine natus,
Ordine qui senior, sic pietate prior:
88.0211C| Praedicat hinc bonitas, illinc sapientia plaudit,
Inter utrumque decus te sibi quisque rapit.
De patruo pietas, et de patre fulget acumen,
Unius in vultu vivit uterque parens.
Quas habuere ambo laudes, tu colligis omnes,
Et reparas solus, lege favente, duos.
Semita justitiae, gravitatis norma refulges,
Et speculum vitae dat pretiosa fides.
88.0212A| Tranquillis animis moderatio fixa tenetur,
Qui portum in proprio pectore semper habes,
Tempestas nullo penetrat tua corda tumultu,
Ne sensu titubes, anchora mentis adest.
Constantes animos non ventilat aura susurrans,
Nec leviter facili mobilitate trahit.
Hinc bene disposito comitatur gloria cursu,
Quod se mature mens moderata gerit.
Consilium vigilans alta radice retractas,
Et res clausa aliis est manifesta tibi.
Publica cura movens proceres si congreget omnes,
Spes est consilii, te monitore, sequi.
Hinc quoties felix legatio denique pergit;
Ingreditur caute, quam tua lingua regit.
Quod tam mirifico floret patientia cultu,
88.0212B| Est tibi Davidicae mansuetudo lyrae.
Justitiae rector, venerandi juris amator.
Judicium sapiens de Salomone trahis.
Tu melior fidei merito, nam principis ampli,
Trajani ingenium de pietate refers.
Quid repetam maturum animum, qui tempore nostro,
Antiqui Fabii [Favii] de gravitate places?
Si veniant aliquae variato murmure causae,
Pondera mox legum regis ab ore fluunt.
Quamvis confusas referant certamina voces,
Nodosae litis solvere fila potes.
Obtinet adveniens fructum, cui justa petuntur,
Quem sua causa fovet, praemia victor habet.
Cujus clara fides valida radice tenetur,
Antea mons migrat, quam tua verba cadant.
88.0212C| Spes promissa stat nullo mutabilis actu,
Pollicitata semel, perpetuata manent.
Illa domus proprio pondere tuta tenetur,
Quae fundamento stat bene fixa suo.
Cum sis progenitus clara de gente Sygamber,
Floret in eloquio lingua Latina tuo.
Qualis es in propria docto sermone loquela,
Qui nos Romanos vincis in eloquio?
88.0213A| Splendet in ore dies detersa fronte serenus,
Sinceros animos nubila nulla premunt.
Blanda serenatum circumdat gratia vultum,
Laetitiam populus regis ab ore capit,
Muneribus largis replet tua gratia cunctos,
Ut mea dicta probes, plebs mihi testis adest.
O bonitas immensa Dei, quae divite censu,
Quod famulis tribuit, hoc putat esse suum,
Erigis abjectos, erectos lege tueris,
Omnibus in totum factus es omne bonum.
Protegat Omnipotens pietatis munere regem,
Et dominum servet, quem dedit esse patrem.
Cives te cupiant, tu gaudia civibus addas,
Plebs placeat famulans, rex pietate regat.
CAPUT V. De [ad] Theodechilde Regina.
88.0213B|
Inclyta progenies regali stirpe coruscans,
Cui celsum a proavis nomen origo dedit.
Currit in orbe volans generis nova gloria vestri.
Et simul hinc frater personat, inde pater.
Sed quamvis niteat generosa propago parentum,
Moribus ex vestris multiplicatur honor.
Cernimus in vobis, quidquid laudatur in illis,
Ornasti [ornas] antiquum, Theodechilda, genus.
Mens veneranda, decens, solers, pia, chara, benigna,
88.0213C| Cum sis prole potens, gratia major adest.
Evitans odii causas; micat ampla potestas,
Quae terrore minus, plus in amore venis.
88.0214A| Mitis ab ore sonus suavissima dicta resultant,
Verbaque colloquii sunt quasi mella favi.
Femineum sexum quantum praecedis honore,
Tantum alias superas et pietatis ope.
Si novus adveniat, recipis sic mente benigna,
Ac si servitiis jam placuisset avis.
Pauperibus fessis tua dextera seminat escas,
Ut segetes fructu fertiliore metas.
Unde foves inopes, semper satiata manebis,
Et quem sumit egens fit tuus ille cibus.
Pervenit ad Christum, quidquid largiris egeno,
Etsi nemo videt, non peritura manent.
Cum venit extremus finis concludere mundum,
Omnia dum pereunt, tu meliora petis.
Ecclesiae sacrae, te dispensante, novantur,
88.0214B| Ipsa domum Christi condis, et ille tuam.
Tu fabricas illi terris, dabit ille supernis,
Commutas melius, sic habitura polos.
Stat sine fraude tuum, quod mittis ad astra, talentum,
Quas bene dispergis, has tibi condis opes.
Quae Domino vivis, summos non perdis honores,
Regna tenes terris, regna tenendo polis.
Sit modo longa salus pro munere plebis in urbe,
Felix, quae meritis luce perennis eris.
CAPUT VI. De Bertechilde [Ms., Berthide ].

Mens devota Deo, Berthilde corde coruscans
Pectore sub cujus Christus amore manet.
88.0215A| Despiciens mortale malum, vitalia servans
Unde fugis terras, hinc petis astra magis.
Immaculata micans, nescis contagia mundi,
Sordibus humanis libera membra geris.
Digna pudicitiae debentur praemia sacrae,
Virgo dicata Deo, hinc rapienda polo.
Ille tenet coelos, cui tu complexa videris,
Quo tuus est sponsus, hic eris ipsa simul.
Non cupis auro humeros, nec collum pingere gemmis,
Sed melius casto pectore dura micas.
Mutasti vestem, mutasti gentis honorem,
Cum thalamis Domini sponsa juganda venis.
Quam meliore via, meruisti vota tenere,
88.0215B| Quando Creatori forma creata places.
Pauperibus largas das esurientibus escas,
Nescit habere famem, qui tua tecta petit.
Qui sine veste jacet, tegmen pietate ministras,
Unde calet nudus, frigora nulla timens.
Te redimente pia captivi vincula laxant,
Quae solvis vinctos, libera semper eris.
Distribuis censum, nulli sua vota negando,
Divitiasque tuas omnibus esse facis.
Colligis in coelis quidquid dispergis in arvis,
Semina nunc fundens, post meliora metes.
Quidquid habet mundus, fugitivo tramite transit;
Tempore tu modico semper habenda facis.
Hic tibi longaevis sit vita superstes in annis,
Rursus in aeternum sit tibi vera salus.
CAPUT VII. De Gelesuintha .
88.0215C|
Casibus incertis rerum fortuna rotatur,
Nec figit stabilem pendula vita pedem.
Semper in ambiguo saeclum rota lubrica volvit,
Et fragili glacie lapsibus itur iter.
Nulli certa dies, nulli est sua certior hora,
Sic sumus in statu debiliore vitro.
Dum gressu ancipiti trahit ignorantia fallens,
Huc latet ars foveae, quo putat esse viam.
Nescia mens hominum quid sit necis atque salutis,
Lucifer an vita, mors sibi vesper erit.
His premimur tenebris ignari sorte futuri,
Et vaga tam fragile haec tempora tempus habent.
88.0216B| Toletus geminas misit tibi, Gallia, turres.
Prima stante quidem, fracta secunda jacet.
Alta super colles, speciosa cacumine pulchro,
Flatibus infestis culmine lapsa ruit.
Sedibus in patriae sua fundamenta relinquens,
Cardine mota suo, non stetit una diu.
De proprio migrata solo nova mersit [mors sit] arena,
Exsul et his terris, heu! peregrina jacet.
Quis valet ordiri tanti praesagia luctus,
Stamine quo coepit texere flenda dolor?
Cum primum algentes jungi peteretur ad arctos,
Regia regali Gelesuintha toro.
Fixa Cupidineis caperet ut frigora flammis,
Viveret et gelida sub regione calens.
88.0216C| Hoc ubi virgo metu, audituque exterrita sensit,
Currit ad amplexus, Goisuinta, tuos;
Tunc matris collecta sinu, male sana reclinans,
Ne divellatur, se tenet, ungue, manu.
Brachia constringens nectit sine fune catenam,
Et matrem amplexu per sua membra ligat.
88.0217A| Illis visceribus retineri filia poscens,
Ex quibus ante sibi lucis origo fuit.
Committens secura ejus se fasce levari,
Cujus clausa uteri pignore tuta fuit.
Tum gemitu fit moesta domus, strepit aula tumultu,
Reginae fletu plorat et omnis homo.
In populi facie lacrymarum flumina sordent,
Infans, qui affectum nescit, et ipse gemit.
Instant legati, Germanica regna requiri,
Narrantes longae tempora tarda viae.
Sed matris moti gemitu sua viscera solvunt,
Et qui compellunt, dissimulare volunt.
Dum natae amplexu genitrix nodata tenetur,
Praetereunt duplices, tertia, quarta dies.
Instant legati nota regione reverti:
88.0217B| Quos his alloquitur Goisuintha gemens:
Si feritate trucis premerer captiva Geloni,
Forsan ad has lacrymas et pius hostis erat.
Si nec corde pius, cupidus mihi cederet hostis,
Ut natam ad pretium barbara praeda daret.
Si neque sic animum velit inclinare cruentum,
Matri praestaret, quo simul iret iter.
Nunc mora nulla datur, pretio neque flectimus ullo.
Qui nihil indulget, saevius hoste nocet.
Post uteri gemitus, post multa pericula partus,
Postque laboris onus, quod grave feta tuli.
Quae genui, natae matrem me non licet esse?
Ipsaque naturae lex mihi tota perit?
Affectu jejuna meo, lacrymosa repellor:
Nec pietas aditum, nec dat origo locum?
88.0217C| Quid rapitis? differte dies, cum disco dolores,
Solamenque mali sit mora sola mei.
Quando iterum videam, quando haec mihi lumina ludant,
Quando iterum natae per pia colla cadam?
Unde precor tenerae gressum spectabo puellae,
Oblectetve animos matris et ipse jocus?
Post causas, quas regna gerunt, ubi moesta reclinem?
Quis colat affectu, lambat et ore caput?
88.0218A| Extensis palmis quis currat ad oscula, vel quae
Cervici insiliant pendula membra meae?
Quem teneam gremio, blando sub fasce laborans,
Aut leviore manu verberer ipsa joco?
Nec te ferre sinu, quanquam sis adulta, gravarer,
Quae mihi dulce nimis, et leve pondus eras.
Cur nova rura petas, illic ubi non ero mater?
An regio forsan non capit una duas?
Quae genuere ergo, lacerentur viscera luctu,
Gaudia cui pereunt, tempora fletus erunt.
Plorans perdam oculos, ducens mea lumina tecum,
Si tota ire vetor, pars mea te sequitur.
Tum proceres, famuli, domus, urbs, rex ipse remugit,
88.0218B| Quaque petisses iter, vox gravis una gemit.
Progrediere foras tandem, sed turba morosa,
Solvere dum properat, se properando ligat.
Hinc tenet affectus, rapit inde tumultus euntes,
Sic per utrasque vices flebile fervet opus.
Alter abire monet, rogat alter amore redire,
Sic variante fide, hic trahit, ille tenet.
Dividitur populus, per regna novella vetustus,
Stat pater, it genitus, stat socer, itque gener.
Qui vidit strepitum, patriam migrare putaret,
Et quasi captivum crederet ire solum.
Procedunt portis, serraco in ponte retento,
Protulit hoc fletu Gelesuintha caput:
Sic gremio, Tolete, tuo nutribar, ut aegra,
Excludar portis tristis alumna tuis?
88.0218C| Quoque magis crucier, prodens mea vulnera luctu,
Stas felix regio, cur ego praeda trahor?
Antea clausa sui, modo te considero totam,
Nunc mihi nota prius, quando recedo ferox.
Hinc te dinumero currens per culmina visu,
En ego de numero non ero sola tuo.
Crudeles portae, quae me laxastis euntem,
Clavibus oppositis nec vetuistis iter,
Antea vos geminas adamas petra una ligasset
Quam daret huc ullam janua pansa viam.
88.0219A| Urbs pia plus fueras, si murus tota fuisses,
Me ire ut ne sineres, cingeret alta silex.
Pergo ignota locis, trepidans, quidnam antea discam
Gentem, animos, mores, oppida, rura, nemus;
Quem precor inveniam peregrinis advena terris,
Quo mihi nemo venis, civis, amice, parens?
Dic, si blanda potest nutrix aliena placere,
Quae lavet ora manu, vel caput ornet acu?
Nulla puella choro, neque collactanea ludat:
Hic mea blandities, hic mea cura jaces.
Si me non aliter, vel nuda sepulcra tenerent,
Non licet hic vivi, hic mihi dulce mori.
Non fruor amplexu, neque visu plena recedo,
Quae me dimittis, dura Tolete, vale
Sic accensi animi lacrymarum flumina rumpunt,
88.0219B| Fixus et irriguas parturit ignis aquas.
Hinc iter arripiunt genitrix, nata, agmina flentum,
Nec piget obsequium mater anhela sequi.
Deducit dulcem per amara viatica natam,
Implentur valles fletibus, alta tremunt.
Frangitur et densus vacuis ululatibus aer,
Ipsa repercusso murmure silva gemit.
Dat causas spatii genitrix, ut longius iret,
Sed fuit optanti tempus, iterque breve.
Pervenit, quo mater ait, sese inde reverti
Sed quod velle prius, postea nolle fuit.
Rursus adire cupit via qua fert invia matrem
Quam proceres retinent, ne teneretur iter.
Haerebant in se amplexae, pariterque replexae,
88.0219C| Incipit hic gemitu Goisuintha fero:
Civibus ampla tuis, angusta Hispania matri,
Et regio solis, tam cito clausa mihi.
Quae licet a Zephyro calidum percurris in Eurum.
Et de Thyrreno tendis ad Oceanum.
Sufficiens populis quamvis regionibus amplis,
Quo est mea nata absens, terra mihi brevis es
Nec minus hic sine te errans et peregrina videbor,
Inque loco proprio civis, et exsul ero.
Quaeso quid inspiciant oculi, quem, nata, requirant
Quae mea nunc tecum lumina ducis, amor?
Tu dolor unus eris, quisquis mihi luserit infans,
Amplexu alterius tu mihi pondus eris.
Currat, stet, sedeat, fleat, intret, et exeat alter,
Sola meis oculis dulcis imago redis.
88.0220A| Te fugiente errans aliena per oscula curram,
Et super ora gemens ubera sicca premam.
De facie infantum plorantia lumina lambam;
Et teneras lacrymas insatiata bibam.
Tali potu utinam vel parte refrigerer ulla,
Aut plorata avide mitiget unda sitim.
Quidquid erit, crucior, nulla hic medicamina prosunt,
Vulnere distillo, Gelesuintha, tuo
Qua rogo, nata, manu chara haec coma pexa nitebit?
Quis sine me placidas lambiat ore genas?
Quis gremio foveat, genibus veho, ambiat ulna?
Sed tibi praeter me non ibi mater erit.
Quod superest, gemebundus amor hoc mandat eunti:
Sis precor o felix, sed cave valde, vale.
Mitte avidae matri, vel per vaga flabra, salutem,
88.0220B| Si venit, ipsa mihi nuntiet aura boni [bonum].
Filia tum validis genitricis onusta querelis,
Tristis, inops animi, nec valitura loqui;
Clausa voce diu, vix fauce solubile fandi,
Pauca refert, cordis vulnere lingua gravis:
Majestas si celsa Dei mihi tempora vellet
Nunc dare plus vitae, non daret ista viae.
Ultima sed quoniam sors irrevocabilis instat,
Si jam nemo vetat, qua trahit ira sequar.
Haec extrema tamen loquar, et memoranda dolori.
Hinc tua non tua sunt, Goisuintha, vale.
Oscula sic rumpunt, et fixa ori ora repellunt,
Dum se non possunt, aera lambit amor.
Hinc pilente petens loca Gallica, Gelesuintha
Stabat fixa oculis, tristis, eunte rota.
88.0220C| Et contra genitrix post natam lumina tendens,
Uno stante loco, pergit et ipsa simul.
Tota tremens, agiles raperet ne mula quadrigas,
Aut equus impatiens verteret axe rotas.
Sollicitis oculis circumvolitabat amantem,
Illuc mente sequens qua via flectit iter.
Saepe loquebatur quasi secum nata sederet,
Absentemque manu visa tenere, sinu.
Prendere se credens, in ventum brachia jactat,
Nec natam recipit, sed vaga flabra ferit.
Inter tot comites unam spectabat euntem,
Sola videbatur qua suus ibat amor.
Plus genitrix suspensa animo quam filia curru,
Haec titubans votis ibat, et illa rotis.
88.0221A| Donec longe oculo, spatioque evanuit amplo,
Nec visum attingit, dum tegit umbra diem.
Ipsa putat dubios natae se cernere vultus,
Et cum forma fugit, dulcis imago redit.
O nomen pietate calens, o cura fidelis,
Quamvis absenti quid nisi mater eras?
Fletibus ora rigens, lamentis sidera pulsans,
Singula commemorans dulcia, dura, pia,
Mobilis, impatiens, metuens, flens, anxia mater,
Quod sequeris lacrymis, augurat altus amor.
Illa tamen pergit qua trita viam orbita sulcat,
Quisque suis vacuos fletibus implet agros.
Inde Pyrenaeas per nubes transilit Alpes,
Quaque pruinosis Julius alget aquis.
Qua nive canentes fugiunt ad sidera montes,
88.0221B| Atque super pluvias exit acutus apex.
Excipit hinc Narbo, qua littora plana remordens,
Mitis Atax Rhodani molliter intrat aquas.
Post aliquas urbes, Pictavas attigit arces,
Regali pompa praetereundo viam.
Inclytus ille quibus vere amplus Hilarius oris,
Et satus, et situs est ore tonante loquax.
88.0222A| Thrax, Italus, Scytha, Persa, Indus, Geta, Daca, Britannus
Hujus in eloquio spem bibit, arma capit.
Sol radio, hic verbo genitalia lumina fudit,
Montibus ille diem, mentibus iste fidem.
Hanc ego nempe novus conspexi praetereuntem,
Molliter argenti turre rotante vehi.
Materno voluit pia quam Radegundis amore
Cernere ferventer, si daret ullus opem.
Saepe tamen missis, dulci sibi dulcis adhaesit,
Et placide coluit, quod modo triste dolet.
Turonicas terras Martini, ad sidera noti,
Inde petit, lento continuante gradu.
Vigennae volucer transmittitur alveus alno,
Turba comis rapidis alveus exit aquis.
Excipit inde repens vitrea Liger algidus unda,
88.0222B| Quo neque vel piscem levis arena tegit.
Pervenit, qua se piscoso Sequana fluctu
In mare fert, juncto Rothomagense sinu.
Jungitur ergo toro regali culmine virgo,
Et magno meruit plebis amore coli.
Hos quoque muneribus permulcens, vocibus illos,
Et licet ignotos sic facit esse suos.
88.0223A| Utque fidelis ei sit gens, armata per arma,
Jurat, jure suo se quoque lege ligat.
Regnabat placido componens tramite vitam,
Pauperibus tribuens advena mater erat.
Quoque magis possit regno superesse perenni,
Catholicae fidei conciliata placet.
O dolor, insignis quid differs tempora fletus,
Lugubresque vices, plura loquendo taces?
Improba sors hominum, improviso condita lapsu,
Tot bona tam subito sorte volante voras.
Nam breve tempus habens, consorti nexa jugalis,
Principio vitae funere rapta fuit.
Praecipiti casu, volucri praeventa sub ictu,
Deficit, et verso lumine lumen obit.
Infelix nutrix audito funere alumnae,
88.0223B| Exanimum ad corpus vix animata volat.
Ipsa inter famulas incumbens prima fidelis,
Haec tandem potuit, clausa dolore, loqui:
Sic placidae matri promisi pessima nutrix,
Te longe incolumem, Gelesuintha, fore.
Sic exstincta meum mea cernunt lumina lumen,
Pallida sic facies, qua rubor ante fuit?
Dic aliquid miserans, miserae mihi redde loquelas,
Quid referam ad matrem, si remeare licet?
Hoc supra tantos peregrina secuta labores,
Pro vice tale mihi munus alumna refers?
Optabas pariter nobis vitam, atque sepulcra,
Quae tecum vixi, me sine passa mori?
Ordo utinam vitae juvenique, senique fuisset.
88.0223C| Te stante incolumi me prius ire neci.
Vix paucas profert, vocem rapit alter ab ore,
Nec valet una loqui, quod videt aula gemit.
Interea vehitur tristi lacrymosa feretro,
Soluit et exsequias obsequialis amor.
Ducitur, ornatur, deponitur, undique fletur,
Conditur et tumulo sic peregrina suo.
Nascitur hic subito rerum mirabile signum,
Dum pendens lychnus lucet ad obsequium.
Decidit in lapidem, nec vergit, et integer arsit.
Nec vitrum saxis, nec perit ignis aquis.
Fama recens resides germanae perculit aures.
Affectuque pio sic movet ora soror:
88.0224A| Hanc rogo germanae mandasti, chara, salutem,
Scripta tuis digitis hoc mihi chara refert?
Sollicitis oculis exspectabam, unde venires,
Non agis illud iter, quale precata fui.
Optavi Gallis te ut huc Hispania ferret,
Non te hic chara soror, non ibi mater habet.
Extremo obsequio non huc Brunichildis adivi,
Si tibi nil vivae, mortis honore darem.
Cur peregrina tuos non clausi dulcis ocellos?
Auribus aut avidis ultima verba bibi?
Officium tristi nihil impendi ipsa sorori,
Membra, manus, faciem nec manus ista tegit.
Non licuit fundi lacrymas, nec ab ore resorbi,
Frigida nec tepido viscera fonte lavo.
Nutritas pariter, junctas regionibus isdem,
88.0224B| Cur ad mortis iter dividis alte dolor?
Sicque relicta soror casu laceratur ademptae,
Haec vocat, illa jacet, nec repetita redit.
Germanae validos audit Germania fletus,
Quaque recurrit iter, questibus astra ferit.
Nomine saepe vocans te, Gelesuintha, sororem;
Hoc fontes, silvae, flumina, rura sonant.
Gelesuintha taces? responde ut muta sorori:
Respondent lapides, mons, nemus, unda, polus.
Anxia, sollicitans ipsas interrogat auras,
Sed de germanae cuncta salute silent.
Nuntius hic subito fluvios transcendit et Alpes,
Moerorisque gravis tam cito penna volat.
Optandum fuerat, postquam loca cuncta replesset,
Tardius ad matrem hic dolor iret iter.
88.0224C| Sed quod fama refert, qui plus amat, et prius audit,
Ac dubium credit, dante timore fidem.
Mox igitur matris jaculans dolor attigit aures,
Anxia succiso poplite lapsa fuit [ruit].
Audita de morte una mors altera pulsat,
Et pene incolumi corpore funus erat.
Pallida suffuso tunc Goisuintha rubore,
Molliter haec anima vix redeunte refert:
Siccine me tenero natae solabar amore,
Ut mea nunc gravius viscera vulnus aret?
Si nostrum jam lumen obit, si nata recessit,
Quid me ad has lacrymas invida vita tenes?
88.0225A| Errasti, mors dura nimis, cum tollere matrem
Funere debueris, sors tibi nata fuit.
O utinam mersis crevissent flumina ripis,
Naufraga seu fusis terra natasset aquis,
Alta Pyrenaei tetigissent sidera montes,
Aut vitrea glacie se solidasset iter,
Quando relaxavi te Gelesuintha, sub Arcto,
Ut nec rheda rotis, non equus isset aquis!
Hoc ergo illud erat, quod mens praesaga timebat,
Non posse amplexu vellere, nata, meo.
Paruimus votis alienis, jussa sequentes,
Promissa existi, non reditura mihi.
Hoc erat altus amor placida dulcedine natae,
Quod teneris labiis ubera pressa dedi.
Cur hinc lactis opem produxit vena mamillae?
88.0225B| Cur alimenta dedi, nec habitura fui?
Saepe soporantem furtiva per oscula suxi,
Ut leve dormires, viscera supposui.
Optasse extremum de te quid profuit illud,
Luderet ut gremio parvula neptis avi
Nec felix vota, aut infelix funera vidi,
Perdidit heu! nimius hoc labor, illud amor.
Partitis lacrymis soror hinc, inde anxia mater,
Vocibus haec Rhenum pulsat, et illa Tagum.
Condolet hinc Batavus, gemit illinc Bethicus axis,
Perstrepit hoc Vachalis, illud Hiberus aquis,
Tot lacrymis stillasse sat est, sed ab imbre vaporis,
Non relevanda sitim, gutta ministrat opem.
Affectus si forte potest mitescere, dicam:
Non ea flenda jacet: quae loca laeta tenet.
88.0225C| Dicite si quid ei nocuit, quam tempore lapso,
Mortis iter rapuit, vita perennis alit.
Quae modo cum Stephano, coelesti consule, pergit,
Fulget apostolico principe clara Petro.
Matre simul Domini plaudens radiante Maria,
Rege sub aeterno militat illa Deo.
Conciliata placet, pretioso funere fulget:
Deposita veteri, nunc stola pulchra tegit.
Atque utinam nobis illos accedere vultus
Cedat amore Deus per mare, per gladios.
88.0226A| Vitae signa tenet, vitreo cum vase cadente,
Non aqua restinxit, nec petra fregit humi.
Tu quoque, mater, habes consultum voce Tonantis,
De nata et genero, nepte, nepote, viro.
Credite, Christicolae, vivam, quia credidit illa,
Non hanc flere decet, quam paradisus habet.
CAPUT VIII. De horto Ultrogothonis reginae.

Hic ver purpureum viridantia gramina gignit,
Et paradisiacas spargit odore rosas.
Hic tener aestivas defendit pampinus umbras,
88.0226B| Praebet et uviferis frondea tecta comis.
Pinxeruntque locum variato germine flores,
Pomaque vestivit candor, et inde rubor.
Mitior hic aestas, ubi molli blanda susurro,
Aura levis semper pendula mala quatit.
Haec magno inseruit rex Childebertus amore;
Charius ista placent, quae manus illa dedit.
De cultore trahit mellitum planta saporem,
Forsan et hic tacitos miscuit ille favos.
Regis honore novi duplicata est gratia pomis,
Nare suavis odor, dulcis in ore sapor.
Qualiter ille hominum potuit prodesse saluti,
Cujus et in pomis tactus odore placet?
Felix perpetua generetur ab arbore fructus,
Ut de rege pio sit memor omnis homo.
88.0226C| Hinc iter ejus erat, cum limina sancta petebat,
Quae modo pro meritis incolit ille magis.
Antea nam vicibus loca sacra petebat amatus,
Nunc tamen assidue templa beata tenet.
Possideas felix haec, Ultrogotho, per aevum,
Cum geminis natis tertia mater ovans.
CAPUT IX. Ad Cantum blandum villam; de pomis dictum.

Venimus ad Cantum felici tramite blandum,
Aredium laetor quo reperisse patrem.
Quod petit instigans avido gula nostra barathro,
Excipiunt oculos aurea poma meos.
Undique concurrunt variato mala colore,
Credas ut pictas me tetigisse dapes.
Vix digitis tetigi, fauce hausi, dente rotavi,
Migravitque alio praeda citata loco.
Nam sapor ante placet, quam traxit naris odorem
Sic vincente gula, naris honore caret.
CAPUT X. De Coco, qui ipsam navem tulerat, et injuriam fecerat.

Cur mihi tam validas innectis cura querelas?
Heu! mea vel tandem desere corda, dolor.
Quid revocas casus! jam me mea sarcina lassat
Quod jactare puto, cur duplicatur onus;
Tristius erro nimis, patriis vagus exsul ab oris,
Quam sit Apolloniis naufragus hospes aquis.
Venimus ut Mettin, cocus illic regius instans,
Absenti nantas abstulit, atque ratem.
De flammis ardente manu qui diripit escas,
Ille rati nescit parcere, tutus aquis.
Corde niger, fumo pastus fuligine tinctus,
88.0227C| Et cujus facies cacabus alter adest.
Cui sua sordentem pinxerunt arma colorem,
Fixuriae cucumae, scafa, patella, tripes.
Indignus versu, potius carbone notetur,
Et piceum referat turpis imago virum.
88.0228A| Res indigna nimis, gravis est injuria facti,
Plus juscella coci, quam mea jura valent.
Nec tantum Codex, quantum se cacabus effert,
Ut mea nec mihi sit participata ratis [Ms., rates].
Sed tamen auxilium solito porrexit amore,
Qui Domini pascens Villicus auget oves.
Praestitit, et gracili pavidus [ Ms. placidus] cum lintre cucurrit.
Imbre, Euro, fluvio sed madefactus ego.
Jactavi reliquos, sequerentur ut inde pedestres,
Nam si nemo foris, nemo nec intus erat.
Mergere mox habuit cunctos rapiente periclo,
Naufragii testis nemo superstes erat.
Sic vicinus eram, postquam jactavimus omnes,
Ictibus ut crebris lamberet unda pedes
88.0228B| Obsequium, dixi, remove, modo nolo lavari,
Sed tamen instabat lympha rigare pedes
Nauciacum veniens refero mea tristia regi:
Risit, et ore pio jussit adesse ratem.
Quaerunt, nec poterant aliquam reperire carinam,
Donec cuncta cohors regia fluxit aquis.
Restitit hic solus praestans solatia Gogo,
Quod tribuit cunctis, non negat ille suis.
Dulcius alloquitur comitem qui Papulus astat,
Ut quamcunque mihi redderet ipse ratem;
Omnia perlustrans vidit sub littore lintrem,
Nec tamen hic poterat sarcina nostra capi.
Navita cum interea fecit me stare parumper,
Ordinat et sumptus, quos locus ipse dedit.
Quamvis parva ferat, satis est sibi sola voluntas,
88.0228C| Est nec parva quidem, quam dat amator opem.
Addidit et comes mihi pocula, gratus amicus,
In quantum poterant rura parare merum.
Sic mihi jucundam direxti, Pappule, proram
Felix vive, vale, dulcis amice, comes.
CAPUT XI. Ad Dynamium Massiliensem.
88.0229A|
Exspecto te, noster amor, venerande Dynami,
Quamvis absentem, quam [quem] mea cura videt.
Quae loca te teneant, venientia flabra requiro,
Si fugias oculos, non fugis hinc animos.
Massiliae tibi regna placent, Germania nobis,
Vulsus ab aspectu, pectore junctus ades.
Quod sine te tua pars hucusque oblita remansit,
Nec revocas animo membra relicta tuo?
Si sopor obrepsit, tibi me vel somnia narrent,
Nam solet unanimes ipsa videre quies.
88.0229B| Si vigilas, fateor, veniam tibi culpa negabit,
Nil unde excuses desidiosus habes.
Altera signiferi revolutis mensibus anni,
Solis anhelantes orbita lassat equos,
Cum mea discedens rapuisti lumina tecum,
Et modo nil sine te cerno, patente die.
Vel mihi verba dares, de fonte refusa loquaci,
Ut faceret tecum pagina missa loqui.
Sed tamen ut tandem venias huc, charius hortor,
Et revoces oculis lumen, amice, meis.
CAPUT XII. Ad Dynamium [Ms. ad eumdem ].

Tempora, praecipiti quos invidistis amori?
Officium voti quae vetuistis agi,
88.0230A| Per lyricos modulos, et fila loquacia plectris,
Qua cytharis Erato dulce reliditebur.
Ecce vaporiferum sitiens canis exerit astrum
Et per hiulcatos fervor anhelat agros.
Hinc metuens saniem, ne quo jacularer ab igne,
Sanguine laxato branchia nexa gero.
Labitur inde cruor, nodo manus inde tenetur,
Et dextram innocuam vena soluta ligat.
Ut sine temperie validi sitis urat amoris,
Causa meis votis obstitit ista gravis.
Nescio quam prosit ratio perfuncta medelae,
Me tamen inde nocet, quod reticere facit.
Scribere si digitis sinerer, satis illa fuisset,
Nunc mihi prima tui cura, secunda mei,
Ex studio studiis retrahar, silet unda camoenae;
88.0230B| Carne fluit sanies, ne riget ore latex.
Musicus ignis abest, algent in fonte sorores,
Nam sanguis latices hinc gelat unde rigat.
Si qua calens animo recitanda poemata pangam,
Scis ipse hoc studio quam gravet arte labor.
Nam cruor ablatus magis otia lenta requirit,
Quo neque frigus hiat, nec vapor ustus eat.
Secretumque petit, ne flabilis aura flagellet,
Quo recreans animum, stat viror, halat odor.
Ast ego posthabeo affectu mea seria vestro,
Cura tui faciem, nam mea terga tenent.
Post sudorem habui modo nam dare membra quieti
Ordine postposito tempora rumpit amor.
Dico parum, propriam tibi dum volo ferre salutem,
Sed mea prospicio, cum tua vota colo.
88.0230C| Nunc cape parva, cate, et pollens clue clance, Dynami,
Clare decore tuo, chare favore meo
Partibus Italiae advecto mihi Rhenus, et Ister
Quem cecinere prius quam daret ipse locus,
88.0231A| Insignem specie, celsum lare, lege sagacem,
Omnibus aequalem spe, sale, pace, fide.
Incidit unde mihi, fateor, te forte videndi,
Arctoi gelida sub regione calor.
Plusque libens vultus efferveo totus in illos,
Ad patriae reditus quam peregrina cohors.
Visibus atque tuis issem vel ocius, ac si
Ad patris amplexus de Thelamone satus.
Vix quoque tam cupidus vario sinuamine sulcat
Rusticus arte solum, navita plustre fretum.
Ex illo, celebrande cliens, stat pars mea tecum;
Et venis huc animae pars mediata meae.
Antea corde mihi notus, quam lumine visus,
Quem mente astringo, sineque tango manu.
Brachia qui nec dum circum tua colla cateno,
88.0231B| Quod digiti nequeunt, alligat illud amor.
Longius inde absens, ibi sed pertingo, quod opto,
Quo pede non venio, pectore totus eo
88.0232A| Nos licet obstet Arar, Rhodanusque, natamus amore,
Nec vetat ire animum, qui vetat ire gradum.
Legi etiam missos alieno nomine versus,
Quo quasi per speculum reddit imago virum.
Fonte Camoenali quadrato spargeris orbi,
Ad loca, quae nescis, duceris oris aquis.
Hinc quoque non aliquo nobis abolende recedis,
Quo fixus scriptis nosceris esse tuis.
Interiora mei penetrans possessor agelli,
Felix perpetuo, dulcis amice, vale.
Spectans oris opem, melioraque syderis optans,
Currat ut affectus, stet tibi longa salus;
Sacris Theodori primo lare sedis aplaudo,
Felici egregio, quem dedit orbis honor
Albino eximio, Heliae, claroque Jovino
88.0232B| Pro Fortunato redde salutis opus.
Haec tibi elisi modulatus simplice cantu,
Sed tonat architypho barbitos inde sopho.
LIBER SEPTIMUS.
CAPUT PRIMUM. Ad Gogonem .
88.0231D|
Orpheus orditas moveret dum pollice chordas,
Verbaque percusso pectine fila darent,
Mox resonante lyra tetigit dulcedine silvas,
Ad citherae cantus traxit amore feras
88.0233A| Undique miserunt vacuata cubilia damas,
Deposita rabie tigris et ipsa venit.
Sollicitante melo nimio philomela volatu,
Pignora contemnens, fessa cucurrit avis.
Sed quamvis longo spatio lassaverat alas,
Ad votum veniens se recreavit avis.
Sic stimulante tua captus dulcedine Gogo,
Longa peregrinus regna viator adit.
Undique festini veniunt ut promptius omnes,
Sic tua lingua trahit, sicut et ille lyra.
Ipse fatigatus huc postquam venerit exsul,
Antea quo doluit, te medicante, caret.
Eruis afflictis gemitus, et gaudia plantas;
Ne tamen arescant, oris ab imbre foves.
Aedificas sermone favos, nova mella ministras,
88.0233B| Dulcis et eloquii nectare vincis apes.
Ubere fonte rigat labiorum gratia pollens,
Cujus ab arcano vox epulanda fluit.
Pervigili sensu dives prudentia regnat,
Fomite condito cui salis unda natat.
Qui fulgore animi radios a pectore vibras,
Et micat interior lux imitata diem.
Sed vicibus mundum modo sol, modo nubila complent,
At tua semper habent corda serena diem.
Visceribus promptis templum pietatis haberis,
Muneribusque sacris es fabricata domus.
Forma venusta tibi proprio splendore coruscat,
Ut mentis habitum vultus et ipse probet.
Omne genus laudum specie concludis in una,
Nec plus est aliquid quam tua forma gerit,
88.0233C| Principis arbitrio Sigiberti magnus haberis,
Judicium regis fallere nemo potest.
Elegit sapiens sapientem, et amator amantem,
Ac veluti flores docta sequestrat apes.
Illius ex merito didicisti talis haberi,
Et domini mores, serve benigne, refers.
Nuper ab Hispanis per multa pericula terris,
Egregio regi gaudia summa vehis.
Diligis hunc tantum, quantum meliora parasti,
Nemo armis potuit quod tua lingua dedit.
88.0234A| Haec bona si taceam, te nostra silentia laudant,
Nec voces spectes, qui mea corda tenes.
Vera favendo cano, neque me fallacia damnat,
Teste loquor populo, crimine liber ero.
Haec tibi longinquos laus ardua surgat in annos,
Haec te vita diu servet, et illa colat.
CAPUT II. Ad eumdem, cum rogaretur ad coenam.

Nectar, vina, cibus, vestis, doctrina, facultas,
Muneribus largis, tu mihi Gogo sat es.
Tu refluus Cicero, tu noster Apicius exstas,
88.0234B| Hinc satias verbis, pascis et inde cibis.
Sed modo da veniam bubula turgente quiesco,
Nam fit lis uteri, si caro mista fremat.
Hic ubi bos recubat, fugiet, puto, pullus, et anser,
Cornibus et pennis non furor aequus erit.
Et modo jam somno languentia lumina claudo,
Nam dormire meum carmina laeta probant.
CAPUT III. Item ad eumdem.

Quas mihi porrexit modo pagina missa querelas,
88.0234C| Immunem culpae me loquor esse tuae.
Nam causam remur, tua plus praesentia laesit,
Quo vos peccastis crimine, culpor ego.
Non tamen ex tali titulo dulcedo peribit,
Fructus amicitiae, corde colente, manet.
CAPUT IV. Ad eumdem.

Nubila, quae, rapido perflante Aquilone, venitis,
Pendula sidereo quae movet axe rotam,
Dicite qua vegetet charus mihi Gogo salutem,
Quid placidis rebus mente serenus agat.
Si prope fluctivagi remoratur littora Rheni,
Ut salmonis adeps rete trahatur aquis.
Aut super uviferae Musellae obambulat amnem,
Quod levis ardentem temperet aura diem.
Pampinus, et fluvius medius ubi mitigat aestus;
Vitibus umbra rigens, fluctibus unda recens.
88.0236A| Aut Mosa dulce sonans, quo grus, ganta anser, olorque est,
Triplice merce ferax, alite, pisce, rate.
An tenet herbosis qua frangitur Axona ripis.
Cujus aluntur aquis pascua, prata, seges;
Isara, Sara, Chares, Schaldis, Saba, Somena, Sura,
Seu qui Mettin adit, de sale [ Ms., Salia] nomen habens?
Aut aestiva magis nemorum, saltusque pererrans,
Cuspide, rete feras hinc ligat, inde necat?
88.0237A| Ardennae, an Vosagi, cervi, caprae, helicis ursi
Caede sagittifera silva fragore tonat?
Seu validi bufali ferit inter cornua campum,
Nec mortem differt ursus, onager, aper?
An sua rura colens, exusta novalia sulcat,
Et rude cervici taurus aratra gemit?
Sive palatina residet modo laetus in aula,
Cui schola congrediens plaudit amore sequax?
An, cum dulce Lupo pietatis jura retractat,
Consilioque pari mitia mella creant?
Quo pascatur inops, viduae solatia praestent,
Parvus tutorem sumat, egenus opem.
Quidquid agunt pariter, felicia vota secundent;
Et valeant Christi regis amore frui.
Vos precor, o venti, qui curritis, atque reditis,
88.0237B| Pro Fortunato nuntia ferte suo.
CAPUT V. De Bodegisilo duce.

Pectore de sterili si flumina larga rigarem,
Non te sufficerem, dux Bodegisle, loqui.
88.0238A| Invasit nostram subito tua gratia mentem,
Ut modo plus vester quam meus esse velim.
Quo primum placidos merui cognoscere vultus,
Oris ab unguento membra refecta gero.
Colloquio dulci satiasti pectus amantis,
Nam mihi devoto dant tua verba cibum.
Distribuunt epulas alii, quae corpora supplent,
Unde animum saties, das magis ipse dapes.
Non sic inficiunt placidissima mella falernum,
Ceu tuus obdulcat pectora nostra sapor.
Qualiter oblectas, quos semper amare videris,
Horae qui spatio me facis esse tuum?
Quae tibi sit virtus, si possem, prodere vellem,
Sed parvo ingenio magna referre vetor.
Exiguus titubo tantarum pondere laudum,
88.0238B| Sed melius gradior, quem tua facta regunt;
Massiliae ductor felicia vota dedisti,
Rectoremque suum laude perenne refert.
Hic tibi consimili merito Germania plaudit,
Cujus ad laudem certat uterque locus.
De bonitate tua lis est regionis utraeque,
Te petit illa sibi, haec retinere cupit.
Justitiam pauper nunquam, te judice, perdit,
Nec poturit pretio vertere vera potens.
88.0239A| Non ligat immunem, non solvit poena nocentem,
Nil persona capit, si sua causa neget.
Lumina cordis habes, animi radiante lucerna,
Et tuus aeterna luce coruscat apex.
Ingenio torrente loquax de fonte salubri,
Divitiasque pias ore fluente rigas.
Si videas aliquem defectum forte labore
Nilus ut Aegyptum, sic tua lingua fovet.
Qui patrias leges intra tua pectora condens,
Implicitae causae solvere fila potes.
Assiduis epulis saturas, venerande, catervas,
Et repletus abit, qui tua tecta petit.
Si venis in campos, ibi plebs pascenda recurrit,
Consequiturque suas, te comitando, dapes.
Vota feras cunctis per saecula longa superstes;
88.0239B| Et maneas populi semper in ore potens.
CAPUT VI. De Palatina filia Gallimagni, uxore Godegisili ducis.

Lucifer ut nitidos producit in aethere vultus,
Clarior et laeto nuntiat ore diem,
Ornat eundo polum, terris quoque lampada mittit,
Atque inter stellas lumine regna tenet:
Sic tua diffundens radiantia lumina vultu,
Femineos vincis pulchrior ore choros.
Et tibi sic cedit muliebris turba decore,
88.0239C| Ut solis radiis lumine luna minor.
Clara serenatos permutat forma colores,
Lilia nunc reparans, nunc verecunda rosas.
Credite, nam si quis vultus conspexerit illos,
Hic relegit flores, quos dare verna solent.
88.0240A| Pingere non possunt pretiosam verba figuram.
Nec valet eloquium mira referre meum.
Gratior incessu, sensu reverenda pudico,
Talis in ingenio, qualis in ore nitor.
Blandior alloquio, placidis suavissima verbis,
Despiciamque lyram, si tua lingua sonat.
Pectore perspicuo sapientia provida fulget,
Ornatur sexus, te radiante, tuus.
Conjuge pervigili nituit magis aula mariti,
Floret et egregia dispositrice domus.
Jure quidem magna est, quae est Galli filia magni,
Sed merito natae crevit honore pater.
Non aliter poterat, nisi munere clarior esse,
Quae meruit celso digna placere viro.
Elegit e multis, quam charus amaret amantem.
88.0240B| Et judex patriae judicat ipse sibi.
Ambo pares juncti longos maneatis in annos,
Et quaecunque volunt gaudia vestra, ferant.
CAPUT VII. De Lupo duce.

Antiqui proceres, et nomina celsa priorum
Cedant cuncta, Lupi munere victa ducis.
Scipio quod sapiens, Cato quod maturus habebat,
Pompeius felix, omnia solus habes.
88.0241A| Illis consulibus Romana potentia fulsit:
Te duce sed nobis hic modo Roma redit.
Te tribuente aditum, cunctis fiducia surgit,
Libertatis opem libera lingua dedit.
Moestitiam si quis confuso in pectore gessit,
Postquam te vidit, spe meliore manet.
Fundatus gravitate animi, quoque corde profundus,
Tranquilli pelagi fundis ab ore salem.
Sed facunda magis plebi tua munera prosunt,
Tu condis sensus; nam salis unda cibos.
Consilii radix, fecundi vena saporis,
Ingenio vivax, ore rotante loquax.
Qui geminis rebus fulges, in utroque paratus,
Quidquid corde capis, prodere lingua potest.
Pectore sub cujus firmantur pondera regis,
88.0241B| Pollet et auxilio publica cura tuo.
Subdis amore novo tua membra laboribus amplis,
Pro requie regis, dulce putatur onus.
O felix animus, patriae qui consulit actus,
Et vivit cunctis mens generosa viris.
Legati adveniunt, te respondente, ligantur,
Et jaculo verbi mox jacuere tui.
Lancea sermo fuit, quoque vox armata loquentis,
Auspicium palmae te Sigebertus habet.
Responsum gentis sensu profertur ab illo,
Et votum populi vox valet una loqui.
Cujus ab ingenio sortita est causa triumphum;
Assertoris ope, justior illa fuit.
Nullus enim poterit proprias ita pandere causas,
88.0241C| Ceu tua pro cunctis inclyta lingua tonat.
Nilus ut Aegyptum recreat, dum plenus inundat,
Sic tu colloquii flumina cuncta foves.
Justitia florente, favent, te judice, leges;
Causarumque aequo pondere libra manes.
Ad te confugiunt, te cingula celsa requirunt,
Nec petis ut habeas, te petit omnis honor.
88.0242A| In cujus gremio nutritur adepta potestas,
Quo rectore datus crescere novit apex.
Quam merito retinet concessos semper honores,
Per quem digna magis culmina culmen habent.
Antiquos animos Romanae stirpis adeptus,
Bella moves armis, jura quiete regis.
Fultus utrisque bonis, hinc armis, legibus illinc,
Quam bene fit primus, cui favet omne decus.
Quae tibi sit virtus cum prosperitate superna,
Saxonis et Dani gens cito victa probat.
Borda a qua fluvius sinuoso gurgite currit,
Hic adversa acies, te duce, caesa ruit.
Dimidium vestris jussis tunc paruit agmen,
Quam merito vincit, qui tua jussa facit.
Ferratae tunicae sudasti [sudas sub] pondere victor,
88.0242B| Et sub pulverea nube coruscus eras.
Tamque diu pugnas, acie fugiente, secutus,
Langona dum vitreis terminus esset aquis.
Qui fugiebat iners, amnis dedit ille sepulcrum,
Pro duce felici flumina bella gerunt.
Inter concives meruit te Gallia lumen,
Lampade qui cordis splendor ubique micas.
Sunt quos forma potens, sunt quos sapientia praefert,
Singula sunt aliis, sed bona plura tibi.
Occurrens dominis veneranda palatia comples,
Et tecum ingrediens multiplicatur honor.
Te veniente novo domus emicat alma sereno,
Et reparant genium regia tecta suum.
Nempe oculos recipit, cum te videt aula redire,
Quem commune ducum lumina lumen habent.
88.0242C| Principis auxilium, patriae decus, arma parentum,
Consultum reliquis, omnibus unus amor.
Admiranda etiam quid de dulcedine dicam?
Nectare qui plenus construis ore favos.
Chara serenatum comitatur gratia vultum,
Fulget et interius perpetuata dies.
88.0243A| Qui satias escis, reficis sermone benignus,
Sepositis epulis, sunt tua verba dapes.
Quis tibi digna loqui valeat, quem voce patente,
Rex pius ornatum praedicat esse suum?
Sit tibi summus apex illo regnante per aevum,
Vitaque sit praesens, atque futura colat.
CAPUT VIII. Ad eumdem.

Aestifer ignitas cum Julius urit arenas,
Siccaque pulvereo margine terra sitit,
Languidior placidas vix pampinus explicat umbras,
88.0243B| Mollior et glaucas contrahit herba comas,
Submissis foliis Phoebi regnante vapore,
Vix sua defendit frigida tecta nemus.
Pabula fastidiens fugit aestu bucula saltus,
Ipse nec afflictis pascitur herbis equus.
Longius expositam linguam canis ore flagellat,
Ilia lassa trahens, tristis anhelat ovis.
Forte viator iter, gradiens ferventibus horis,
Uritur accensus, sole premente, comis.
Qui arescente solo, modico recreetur ut haustu,
Saepius irriguas anxius optat aquas.
Arboris aut tremulae viridante cacumine fuso,
Frondibus oppositis temperat umbra sitim.
Pro peritate nova si jam prope lucus opacet,
Et vitrei fontis sibilet unda recens:
88.0243C| Huc properans placidis homo laetus sternitur arvis.
Volvit in herbosos et sua membra toros.
Vota secunda tenens gemino refovetur amoeno,
Hinc levat umbra diem, hinc fugat unda sitim.
Carmina si qua tenet, cantu modulante, recurrit,
Provocat et placidos blandior aura sonos.
Si sibi forte fuit bene notus Homerus Athenis,
Aut Maro Trajano lectus in orbe foro,
88.0244A| Vel si Davidico didicit sacra dogmata plectro,
Psallit honorificum, fauce rotante, melum,
Tangitur aut digito lyra, tibia, fistula, canna,
Quisque suis Musis carmine mulcet aves,
Sic ego curarum valido defessus ab aestu,
Noscens te salvum, fonte refectus agor.
O nomen mihi dulce Lupi, replicabile semper,
Quodque mei scriptum pagina cordis habet.
Quem semel inclusum tabulis dulcedinis intus,
Non obolenda virum pectoris arca tenet.
Thesauros pietatis habens, pretiosa voluntas,
Producens animo pura talenta suo.
Divitias quas mundus habet mens aurea vincit.
Gemmarumque decus, corde micante, refert.
Sensus aromaticus suaves diffundit odores,
88.0244B| Hoc tribuens animae quod bene thura solent.
Melle saporatum refluens a pectore verbum,
Et sale conditum reddis ab ore sophum.
Post tenebras noctis, stellarum lumina subdens,
Lucifer ut radiis, sic mihi mente nites.
Ut recreat mundum veniens lux solis ab ortu,
Illustrant animum sic tua verba meum.
Cum peregrina meos tenuit Germania visus,
Tu Pater et patriae consuliturus eras.
Quando merebar ovans placidos intendere vultus,
Mox geminata mihi fulsit in orbe dies.
Conserui quoties vestro sermone loquelas,
Credidi in Ambrosiis me recubare rosis.
Omnibus una manens, sed plus tua gratia nobis,
Vinxit in affectu, me properante, suo.
88.0244C| Nunc quoque pro magnis quis digna rependat honoris?
Materia vincor, est quia lingua minor.
Sicque per ascensum culmen supereminet altum,
Hinc meus urget amor, hinc tuus obstat honor.
Sed pro me reliqui laudes tibi reddere certent,
Et qua quisque valet, te prece, voce sonet.
Romanusque lyra, plaudat tibi barbarus harpa,
Graecus Achilliaca, chrotta Britanna canat.
88.0245A| Illi te fortem referant, hi jure potentem,
Ille armis agilem, praedicet iste libris.
Et quia rite regis quod pax est, bella requirunt;
Judicis ille decus concinat, iste ducis.
Nos tibi versiculos, dent barbara carmina leudos,
Sic variante tropo laus sonet una viro.
Hi celebrem memorent, illi te lege sagacem,
Ast ego te dulcem semper habebo, Lupe.
CAPUT IX. Ad Lupum ducem.

88.0245B| Officiis intente piis, memorator amantis,
Prompte per affectum consuliture tuum,
Charius absentis nimium miseratus amici,
Quando, latente loco, signa requirit amor.
Unde meis meritis datur hoc, ut protinus esset
Spes Fortunati cura benigna Lupi?
Exsul ab Italia nono, puto, volvor in anno:
Littoris Oceani contignante salo.
Tempora tot fugiunt, et adhuc per scripta parentum,
Nullus ab exclusis me recreavit apex.
88.0246A| Quod pater, ac genitrix, frater, soror, ordo nepotum,
Quod poterat regio, solvis amore pio.
Pagina blanda tuo sub nomine missa benigno,
Nectarei fontis me recreavit aquis.
Nec solum a vobis me dulcis epistola fovit,
Missus adhuc in rem portitor inde venit.
Munera quis poterit, rogo, tot memor ore referre?
Affectum dulcem pandere lingua nequit.
Sed tibi restituat rex cuncta supernus ab alto,
Quae minimo fiunt, qui docet esse suum.
CAPUT X. Ad Magnulphum fratrem Lupi.

Quam cito fama volat pernicibus excita pennis.
Et loca cuncta suis actibus aucta replet?
Nam tibi cum Rhenus, mihi sit Liger ecce propinquus,
Hic, Mangulfe decens, magnus honore places.
Sic tuba praeconis Sigimundi missa cucurrit,
Ut tua diffuso sint bona nota loco.
Quod tamen in brevibus vix signat epistola verbis,
Non quia cuncta canit, nec reticere cupit.
Juridico in primis pollens torrente relatu,
Sic regis, ut revoces facta vetusta novus.
88.0247A| Cujus in officiis aequi cultoris aratrum,
Semine justitiae plebs sua vota metit.
Nemo caret propriis, alienis nemo recumbit,
Sic facis, ut populum non vacet esse reum.
Sollicitudo tua reliquis fert dona salutis,
Et labor unius fit populosa quies.
Aequalis, concors, ut ab omnibus alme voceris,
Legibus hinc judex, hinc bonitate parens.
Da paucis veniam, quoniam mihi portitor instat,
Nam de fratre Lupi res monet ampla loqui.
Sic tribuat Dominus, meritis reparetis ut illum,
Quem pariter tecum cordis amore colo.
CAPUT XI. Ad Jovinum rectorem provinciae.

Prosaico quoties direxi scripta relatu,
Nullaque de vestro pocula fonte bibo,
Quem prius irrigua recrearas ditior unda,
Nec modo Castaliis redditur haustus aquis.
Si me cura minor vestri tenuisset amoris,
Jam fuerat lucrum stringere colla manu.
Nunc magis, inde minus capio, quia diligo majus,
Et cum plus cupiam, vota negata [nugata] gero.
Qui tibi transfudit mea pectora pectore tuto,
Cur rogo non pariter lumina lumen habent?
Vel quod, amice, licet scriptis fero, chare, salutem,
88.0247C| Sed mihi qua relever pagina reddat opem.
CAPUT XII. Ad eumdem .

Tempora lapsa volant, fugitivis fallimur horis,
Ducit et in senium lubrica vita viros.
Fine trahit celeri sine fune volubilis axis,
Nec retinet rapidas ad sua frena rotas.
Cuncta movens secum momenta, et pondera rerum,
Donec meta avidos sistere cogat equos.
Sic quoque dissimiles ad finem tendimus omnes,
Nemo pedem retrahit, quo sibi limes erit.
Imperiale caput, regnum trahit, atque senatum,
Nec spectante die, cum venit hora, rapit.
Quid sunt arma viris? cadit Hector, et ultor Achilles,
Ajax in clypeo [ Ms., Ajacis clypeo], murus Achaeus, obit.
88.0248B| Quid satis est cupido, gremio quod condit avaro?
Deliciis solvis [refluis], Attalus auctus abest.
Quis non versutus recubet, dum fine supremo,
De Palamede, potens, ars in Ulysse perit?
Forma venusta fluit, cecidit pulcherrimus Astur Astris,
Occubat Hyppolitus, nec superexstat Adon.
Non agiles fugiunt quo terminus instat eundum,
Nam cum fratre, celer sorte, Quirinus abit.
Quid rogo cantus agit? modulis blanditus acutis,
Orpheus, et cytharae vox animata jacet.
Docta recessuris quid prodest lingua sophistis,
Qui voluere loqui curva, rotunda poli?
Archita, Pythagoras, Aratus, Cato, Plato, Chrysippus,
88.0248C| Turba Cleantharum stulta favilla, cubat.
Quidve poeta potest Maro, Lysa, Menander, Homerus,
Quorum nuda tabo membra sepulcra tegunt?
Cum venit extremum, neque Musis carmina prosunt,
Nec juvat eloquio detinuisse melos.
88.0249A| Sic dum puncta cadunt, fugiunt praesentia rerum,
Et vitae tabulam tessera rapta levat.
Est tamen una salus, pia, maxima, dulcis, et ampla,
Perpetuo trino posse placere Deo.
Hoc valet, atque viget, manet, et neque fine peribit,
Hinc quoque post tumulum nascitur almus honor.
Quod superest, habitu meritorum, flore beato,
Suavis justorum fragrat [fragat] odor tumulo.
Gratius aura fluens, quam spiret aroma Sabaeum,
Vincens, quae pinguis balsama silva reflat.
Cinnama, caltha, crocus, violae, rosa, lilia cedunt
Ut similis nullus nare bibatur odor.
Quid? quod morte magis virtus generatur in illis,
Dumque sepulcra tenent, languida membra fovent.
Multorum dubiam solidant pia funera vitam,
88.0249B| Et redit ex tumulo vivificatus homo.
Nobilis urna tegit pretiosa talenta tonantis,
Ac terris recubat quod super astra volat.
Qui sub amore Dei, sacro moderamine vivens,
Fit peregrinus humi, civis, eundo, poli.
Denique post illos qui fundamenta coruscant,
Postque Petri ac Pauli limina prima fide,
Quis numerus radiet sanctorum sparsus in orbe,
Quanta columnarum gratia fusa viget?
Per loca, per populos mundo sua sidera praesunt,
Quidquid ab Oceani circulus ambit aquis.
Arctos, meridies, oriens, occasus honorat,
Lumina [limina], muneribus clarificata suis.
De reliquo nihil est, quodcunque videtur in orbe,
Nam tumor hic totus, fumus et umbra sumus.
88.0249C| Cur igitur metu trahitur data vita susurro,
Nec Fortunato pauca, Jovine, refers?
Tempora lapsa vides, neque longa silentia rumpis,
Me quoque ne recrees, ad mea damna taces.
Non ita rebar ovans, postquam Germania nostros,
Contulerat visus, ut resiliret amor.
Credideram potius quantum se tenderet aetas,
Ut vestri affectus se duplicaret opus.
Heu magis, ut video, vota in contraria currunt,
Tempora longantur, sed breviatur amor.
An quantum ex oculo, tantum tibi corde recedo?
Et tam longe animo, quam sumus ambo loco?
Non ego sic refero, quoniam tibi pectore nector,
Praedicat hoc aliter, mens ubi dulce sonat.
Nam cui chara fides animum sociavit amice,
88.0249D| Quod minus est oculis, flagrat amore magis.
Et licet absentem paries, locus, aula retentet,
Corde suo illic est, est ubi forma placens.
88.0250A| Prospicit affectu, quem vultu non videt ipso,
Et vox longinqua de regione sonat.
Quid gerit, aut ubi sit, tacito dare verba videtur,
Intra se loquitur pectore clausus amor.
Si volat aura levis, putat inde venire salutes,
Hoc fragor aure refert, quod homo mente gerit.
Hinc tuus ergo cliens ego, chare, colende requiro,
Absentem faciunt quem loca, non animus.
Qui semper nostro memoraris, haberis in ore,
Scribimus et haec dum, non sine te loquimur.
Affectu, studio, voto, tua brachia cingo,
Atque per amplexum pectora, colla ligo.
Ingrederis mecum, pariterque moveris amator,
Et quasi blanda loquens, oscula libo labris.
Ante oculos habeo, sed chara refugit imago,
88.0250B| Hic quoque quem habeo, non retinere queo.
Alternis vicibus modo vadis, et inde recurris,
Vix fugis ex oculis, ecce figura redis.
Et cum terga dabis, facies mihi cernitur insons,
Si pede conversus, fronte regressus ades.
Saepe etiam videor dare te pia dicta relatu,
Illic forte taces, hic mihi verba refers.
Hoc de te minus est, quia prendi non potes absens;
Nam velut illic es totus, et hic meus es.
Qualiter ambo simul paucis halitavimus horis,
Non fugit ex oculis, dum manet ista dies.
Misimus o quoties timidis epigrammata chartis,
Et tua, ne recreer, pagina muta silet?
Quis, rogo, reddat eas, taciti quas perdimus, noras?
Tempora non revocat lux levis, atque fugax.
88.0250C| Dic homo, note meus: quid agis? quid amice recurris?
Si tua rura colis, cur mea vota neges?
Scribe vacans animo, refer alta poemata versu,
Et quasi ruris agrum, me cole voce, melo.
Per thoraca meum ducas, precor, oris aratrum;
Ut linguae sulcus sint sata nostra tuae.
Pectoris unde seges gravidis animetur aristis,
Pullulet et nostro farre novale ferax.
Nam mihi si loqueris, bone vir, pietatis opime,
Exsuperas labiis dulcia mella favis.
Plusque liquore placet, quam fert oleagina succo,
Suavius et recreat, quam quod aroma reflat.
Cum Aspasio pariter charis patre, fratre, Leone,
Longa stante die, dulcis amice, vale.
CAPUT XIII. Ad Felicem, socerum ejus.
88.0250D|
Ardua Pierio cui constant culmina fastu,
Vix humili valeo tangere claustra manu.
Sed quoniam patriae fuit aula sodalibus una,
Affectu fidens, pulso, benigne, fores.
CAPUT XIV, De Mummuleno .

Dum mihi fessus iter gradior prope noctis in umbra,
Solis in occasu, jam fugiente die:
88.0251B| Cum super undarum viridantes gramine ripas,
Pascua conspexi, pastus et ipse fui.
Huc oculis captus, voto ducente, trahebar,
Deflectensque viam, prosperiora peto.
Mummolenus enim, qui celsa palatia regis
Altis consiliis crescere rite facit,
Inter concives merito qui clarior exstat,
Quemque super proceres unica palma levat,
Nobilitate potens, animo bonus, ore serenus,
Ingenio solers, et probitate sagax,
Cui genus a proavis radianti luce coruscat,
Moribus ipse tamen vicit honore patres.
Huc ergo adveniens, epulis expletus opimis,
Quem vidisse, mihi constitit esse cibum.
88.0251C| Fercula magna quidem, dapibus cumulata benignis,
Ac si colle tumens, discus onustus erat.
Undique montis opus medium quasi vallis habebat,
88.0252A| Quo meliore via piscis agebat iter.
Ille natans oleum, pro undis; pro cespite, discum
Incoluit, cui pro gurgite mensa fuit.
Attamen ante aliud data sunt mihi mitia poma,
Persica quae vulgi nomine dicta sonant.
Lassavit dando, sed non ego lassor edendo,
Vocibus hinc cogens, hinc tribuendo dapes.
Mox quasi parturiens subito me ventre tetendi,
Admirans uterum sic tumuisse meum.
Intus enim tonitrus vario rumore fremebat,
Viscera conturbans Eurus et Auster erat.
Non sic Aeoliis turbatur arena procellis,
Nec vaga per pelagus puppis adacta tremit.
Nec sic inflantur ventorum turbine folles,
Malleolis famulos quos faber ustus habet.
88.0252B| Alter in alterius ructabat mole susurros,
Et sine me mecum pugna superba fuit.
Sit tibi longa salus, celsa cum conjuge, rector,
Et de natorum prole voceris avus.
Laudis honore potens, felicia tempora cernas,
Et valeas dulces concelebrare jocos.
CAPUT XV. De Berulfo comite.

Delicias, Berulfe, tuas spectando libenter,
Me fateor duplicem sustinuisse famem;
Sic ego credebam, quarta satiarer ut hora,
88.0252C| Me nec ad octavam mensa benigna vocat.
Per vestras epulas didici jejunia gestans,
Litania fuit prandia vestra magis.
88.0253A| Det tibi vota Deus, per quem modo laeta notamus:
Haec quoque dum scribo, plus satiatus agor.
CAPUT XVI. De Condone domestico.

Temporibus longis regalis dives in aula,
Enituit meritis gloria, Condo, tuis.
Nam semel ut juvenem vigili te pectore vidit,
Elegit secum semper habere senem.
Quis fuit ille animus? vel quae moderatio sensus,
Cum fueris tantis regibus unus amor?
Mens generosa tibi pretioso lumine fulget,
88.0253B| Quae meritis propriis amplificavit avos.
Floret posteritas, per quam sua crescit origo,
Et facit antiquos surgere laude patres.
Nam si praefertur generis qui servat honorem,
Quanta magis laus est nobilitare genus?
Qui cupit ergo suum gestis attollere nomen,
Ille tuum velox praemeditetur opus.
A parvo incipiens existi semper in altum,
Perque gradus omnes culmina celsa tenes.
Theodericus ovans ornavit honore tribunum
Surgendi auspicium jam fuit inde tuum.
Theodebertus enim comitivae praemia cessit,
Auxit et obsequiis cingula digna tuis.
Vidit ut egregios animos meliora mereri;
88.0253C| Mox voluit meritos amplificare gradus.
Instituit cupiens, ut deinde domesticus esses,
Crevisti subito, crevit et aula simul.
Florebant pariter veneranda palatia tecum,
Plaudebat vigili dispositore domus,
Theodovaldi etiam cum parva infantia vixit,
Hujus in auxilium maxima cura fuit.
88.0254A| Actibus eximiis sic publica jura fovebat,
Ut juvenem regem redderes esse senem.
Ipse gubernabas, veluti si tutor adesses,
Commissumque tibi proficiebat opus.
Clotarii rursus magna dominatus in aula,
Quique domum simili jussit amore regi.
Mutati reges, vos non mutastis honores,
Successorque tuus tu tibi dignus eras.
Tantus amor populi, solertia tanta regendi,
Ut hoc nemo volens surripuisset onus,
Nunc etiam placidi Sigiberti regis amore
Sunt data servitiis libera dona tuis.
Jussit et egregios inter residere potentes,
Convivam reddens, proficiente gradu.
Rex potior reliquis merito meliora paravit,
88.0254B| Et quod majus habet, hoc tua causa docet.
Sic tuus ordo fuit, semper majora mereri,
Vitaque quam senior, tam tibi crevit honor.
Quae fuerit virtus, tristis Saxonia cantat,
Laus est arma truci non timuisse seni.
Pro patriae votis, et magno regis amore,
Quo duo natorum funera chara jacent.
Nec graviter doleas cecidisse viriliter ambos,
Nam pro laude mori, vivere semper erit.
Laetitiam vultus hilari diffundit ab ore,
Et sine nube animi gaudia fida gerit.
Munificus cunctis, largiris multa benignus,
Et facis astrictos per tua dona viros.
Sit tibi longa salus placidis felicior annis,
Atque suum reparet proles opima patrem.
CAPUT XVII. Ad Gundoarium [M., Guntharium ].
88.0254C|
Si prodi verbis affectus posset amantis,
Carmina plura tibi pagina nostra daret.
Sed quod ab ore loqui nequeo, quod pectore gesto,
Sit satis ex multis vel modo pauca dari.
Nam si respicias votum per verba canentis,
Malueram majus, qui tibi parva fero.
Aspicimus sensum totum in dulcedine fusum,
Quo sine nube doli, corde serena micant.
Puro fonte rigans, nectar de fauce redundat,
Cujus verba libens pectore, corde bibo.
Providus, exertus, viligans, moderatus, honestus,
Condimentum animae mens tua semper habet.
Reginae egregiae patrimonia celsa gubernas,
88.0255B| Quae tibi commisit, sensit ubique fidem.
Nemo piae poterat reginae charior esse,
Quam qui pro meritis talis et ipse foret.
Gundari, longo vigeas placiturus in aevo,
Conjuge cum propria luce perenne manens.
CAPUT XVIII. Ad Flavum.

Ad charum toties mea pergit epistola Flavum,
Sic monet officiis sedula cura loqui.
Nunc quoque prosaico, modo mittens carmina versu,
88.0255C| Blandior afflatu debita solvit amor.
Quin tibi pauca ferat, qui vult iter ire viator,
Nemo mihi tacite praetereundus abit.
Foetus amiticiae te, ut pagina, saepe requirit,
Et si vir desit portitor, aura placet.
88.0256A| Attonitis animis ego per vaga nubila prendo,
Nullaque suscipio signa relata manu.
An tibi charta parum peregrina merce rotatur?
Non amor extorquet quod neque tempus habet?
Scribere quo possis, discingat fascia fagum,
Cortice dicta legi fit mihi dulce tui.
An tua Romuleum fastidit lingua susurrum?
Quaeso vel Hebraicis reddito verba notis.
Doctus Achaeminiis quaevis perscribito signis,
Aut magis Argolico pange canora sopho.
Barbara fraxineis pingatur runa tabellis,
Quodque papyrus agit, virgula plana valet.
Pagina vel redeat perscripta dolatile charta,
Quod relegi poterit, fructus amantis erit.
CAPUT XIX. Ad Flavum et Evodium.
88.0256B|
Quam bene conveniunt genitor quos sustulit unus,
Si simul hos unum pectus utrosque tenet?
Visceribus iisdem genitos Flavum Evodiumque,
Prorsus amore uno viscera nostra tegunt.
Alter in alterius mihi visu visus habetur,
Et fratris speciem fratris imago dedit.
Unius ex facie facies mihi nota secundi,
Sic speculo similem forma repressa refert.
88.0256C| Ergo pari voto paribus dans vota salutis,
Ambos inter ego tertius alter ero.
Hoc cupiens, ut quos charis amplexibus idem
Tres amor unus habet, nos quoque charta liget.
CAPUT XX. Charissimo et omni gratia praedicando Sigismundo Fortunatus salutem.
88.0257A|
Fixus amore tuo, votis inhiantibus adstans,
Quae tibi, chare, salus, saepe requiro viros.
Quisque viator adest, properans Aquilonis ab axe,
Quamvis festinum, sollicitando, moror,
Seu privata virum, seu publica cura citabit,
Hunc nisi perconter, nullus abibit iter.
Quam vegetus membris, quae te loca chare, coercent
Ordine disposito cuncta requirit amor.
88.0257B| Si gravis arma tenens Italas terit hospes arenas,
Aut quae Francus habet, pagina pandat, age.
Quid geris, oro, refer, tamen, ut queo, longius opto,
Vivas pars animae dimidiata meae.
CAPUT XXI. Ad Sigismundum et Aregisilum [Ms., Alagisum ].

Nomina amicorum mihi dulcis epistola pandit,
Hinc Sigimunde nitens, hinc Aregisle decens.
Prosperitas felix ventorum flamina fudit,
Quando mihi charos nuntiat aura viros.
Testor utrumque caput, tantum mea vota juvantur,
88.0257C| Quantum fit florens laeta sub imbre seges.
Ne sitiam rapidis aestivo tempore flammis,
Nectarei fontis me recreastis aquis.
Post Italas terras mittis mihi, Rhene, parentes,
Adventu fratrum non peregrinus ero.
Tempore belligero pacis nova gaudia surgunt,
Hic quia venerunt quos meus optat amor.
Qui mihi festivae diei duplicatis honorem,
Sic vester crescat, munere regis, honor.
CAPUT XXII. Ad Bosonem referendarium .
88.0258A|
Sic regat omnipotens radiantia culmina regis,
Atque ejus causas arma superna regant.
Sic dominum ac servos divina potentia servet,
Et patriae maneat, hoc dominante, salus.
Sic placido regi summus, pius auctor ab alto,
Qui dedit ante Petro, porrigat ipse manum.
Sic te longaevi comitetur gratia regis,
Et florente illo, gaudia fixa metas.
Hoc rogo quam citius veniat, quicunque jubetur,
88.0258B| Ne gravet ultra animos hic mora tarda meos.
Nam qui festinat statuit quod certa voluntas,
Si votum acceleret, dulcius esse solet.
Illud enim nimium per verba precantia posco,
Commender domino, te memorante, meo.
Actibus excellens maneas per saecula felix,
Et memor ipse mei, dulcis amice, vale.
CAPUT XXIII. Ad Paternum.

Nominis auspicio fulgent tua facta, Paterne,
Munere qui proprio te facis esse patrem,
Servitii nostri non immemor omnia praestas
Et tibi devotis das pia vota libens.
Ut bona distribuas, modo qui tam promptus haberis,
88.0258C| Unde magis praestes, amplificentur opes.
CAPUT XXIV. Versus in Gavatis.

Qui legis in pulchro circumdata verba metallo,
Si venias purus, hoc imitaris opus.
88.0259A| Nam velut argentum calida fornace probatur,
Sic se purgato pectore prodit homo.
CAPUT XXV. Ad convivam.

Qui venis ad charos conviva fidelis amicos,
Quod minus est epulis, plus in amore capis.
Non haec per pelagus peregrinus detulit hospes,
Sume libens patrii quod genuere lares.
CAPUT XXVI. Ad eumdem.

88.0259B| Quamvis doctiloquax te seria cura fatiget,
Huc veniens festos misce, poeta, jocos.
Sic tamen, ut propriam rationem servet honestas,
Nam solet incautus sermo movere manus.
CAPUT XXVII. De brevitate vitae.

Vita brevis hominum, fugiunt praesentia rerum,
Tu cole quae potius non moritura manent.
Erige justitiam, cole pacem, dilige Christum.
Expete delicias, quas sine fine geras.
CAPUT XXVIII. Ad eumdem.
88.0259C|
Pelle Palatinas post multa negotia rixas,
Vivere jucunde mensa benigna monet.
Causae, irae, strepitus sileant, fora, jurgia, leges,
Hic placeat requies, quam dat amica dies.
CAPUT XXIX. Ad convivam.

88.0260A| Te rogo, pacificos animos ad prandia defer:
Hostem quaere alibi, si tibi pugna placet.
Deliciis mediis lites agitare recuses;
Arma tibi campus, mensa ministret olus.
CAPUT XXX. Ad eumdem.

Si tibi magnanimus rigida virtute videris,
Secure ad calices fortia bella refer.
Qui venit huc nostrae dapes cognoscere mensae,
Commendet positos gratia sola cibos.
CAPUT XXXI. Ad Galactorium comitem.
88.0260B|
Saepius optaram fieri me remige nautam,
Cursibus undifragis ut ratis iret aquis.
Flatibus aut rapidis per dorsa Garumnica ferrer,
Burdegalense petens ut celer actus iter,
Velaque fluctivagum traherent, Aquilone secundo,
88.0260C| Me quoque littoreo redderet aura sinu,
Qua pius antistes sacra Gundegisilus offert,
Culmine pro populi qua micat ara Dei,
Tu quoque, quo resides, meritis comes ample serenis.
Chare, Galactori, sedula cura mihi.
Cui rite excellens rex Guntheramnus honores
Majus adhuc debet, qui tibi magna dedit.
Cum tamen hoc vellem, timor obstitit, et Hunus ille
Qui cumulo rapidae mons fremit albus aquae.
Dulcedo invitat civilis, et unda repugnat,
Sic vocat, atque vetat hinc amor, inde pavor.
Plane hoc, quod superest, solvat vel epistola currens,
Littera, quod facerem, reddat amore vicem.
88.0261A| Maxime nunc igitur te, dulcis amice, saluto,
Sperans a Domino te superesse diu.
Cumque domo, sociis, antistite, conjuge, natis,
Vive comes, cui sint jura regenda ducis:
88.0262A| Pontifici summo commender, opime, precatu,
Sic tua pars meritis sit data dextra polis.
Si superest aliquid, hoc forte tributa redundant,
Qui modo mitto apices, te rogo mitte pices.
LIBER OCTAVUS.
CAPUT PRIMUM. De nomine suo ad diversos.
88.0261|
Aonias avido qui lambitis oro camoenas.
Castaliusque quibus sumitur arte liquor,
Quos bene fruge sua Demosthenis horrea ditant,
Largus et irriguis implet Homerus aquis,
Fercula sive quibus fert dives uterque minister,
Tullius ore cibum, pocula fonte Maro;
Vos quoque, qui nunquam morituras carpitis escas,
Quas paradisiaco germine Christus habet,
Facundo tonitru penetrati, qui retinentur
Nunc monitis Pauli, postea clave Petri,
Fortunatus ego hinc humili prece, voce saluto.
Italiae genitum Gallica rura tenent.
Pictavis residens, qua sanctus Hilarius olim,
88.0261C| Natus in urbe fuit, notus in orbe pater.
Eloquii currente rota, penetravit ad Indos,
Ingeniumque potens ultima Thule colit.
Perfundens cunctas, vice solis, lumine terras.
Cujus dona Sacae, Persa, Britannus habet.
88.0262A| Christicola Scythicas laxavit amore pruinas,
Dogmate ferventi frigida corda calent.
Martinum cupiens, voto Radegundis adhaesi,
Quam genuit coelo terra Thoringa sacro.
Germine regali pia neptis Herminefredi,
88.0262B| Cui de fratre patris Hamalafredus adest.
Mens ornata bonis fugitivos spernit honores,
Sciens in solo firma manere Deo.
Regia lactineo commutans pallia cultu,
Vilior ancillae vestis amata tegit.
Splendida serraco quondam subvecta superbo,
Nunc terit obsequio planta modesta lutum.
Quae prius insertis onerata est dextra smaragdis,
Servit inops famulis sedulitate suis.
Aulae celsa regens quondam, modo jussa ministrat,
Quae dominando prius, nunc famulando placet.
Paupertate potens, et solo libera voto,
Clarius abjecto stat radiata loco.
Aurea fulcra tenens jam tum sibi vilis honore,
88.0262C| Effugit exstructum, pulvere fusa, torum.
Si contemnatur, tunc nobilis esse fatetur,
Et putat esse minor, si datur ullus honor.
Parca cibo Eustochium superans, abstemia Paulam,
Vulnera quo curet, dux Fabiola monet:
88.0263A| Melaniam studio reparans, pietate Blesillam,
Marcellam votis aequiparare valens,
Obsequio Martham renovat, lacrymisque Mariam,
Pervigil Eugeniam, vult patiendo Teclam.
Sensibus ista gerit quidquid laudatur in illis,
Signa recognosco quae prius acta lego.
Omnia despiciens, et adhuc in corpore constans,
Spiritus hic vivit, sed caro functa jacet.
Terram habitans, coelo intrat, bene libera sensu,
Atque homines inter jam super astra petit.
Cujus sunt epulae, quidquid pia regula pangit,
Quidquid Gregorius Basiliusque docent,
Acer Athanasius, quod lenis Hilarius edunt,
Quos causae socios lux tenet una duos,
Quod tonat Ambrosius, Hieronymus atque coruscat,
88.0263B| Sive Augustinus fonte fluente rigat,
Sedulius dulcis, quod Orosius edit acutus,
Regula Caesarii linea nata sibi est.
His alitur jejuna cibis, palpata nec unquam
Fit caro, sit nisi jam spiritus ante satur.
Caetera nunc taceam, melius quae teste Tonante,
Judicioque Dei glorificata manent.
Cui sua, quisque potest, sanctorum carmina vatum
Mittat in exiguis munera larga libris.
Se putet inde Dei dotare manentia templa,
Quisquis ei votis scripta beata ferat.
Haec quoque qui legitis, rogo, reddite verba salutis,
Nam mihi charta levis, pondus amoris erit.
CAPUT II. De itinere suo, cum ad domnum Germanum ire deveret, et a domna Rhadegunde teneretur.
88.0263C|
Emicat ecce dies, nobis iter instat agendum,
Debita persolvens, emicat ecce dies.
Me vocat inde Pater radians Germanus in orbe,
Hinc retinet Mater, me vocat inde Pater.
Dulcis uterque mihi, voto amplectente, cohaesit,
Plenus amore Dei, dulcis uterque mihi.
88.0264A| Charior haec animo quanquam sit, et ille beato,
Charior ille gradu, charior haec animo.
Mens tenet una duos aequali calce viantes,
Ad pia tendentes mens tenet una duos.
Proficit alterutrum quidquid bene gesserit alter,
Unius omne bonum proficit alterutrum.
Sunt quia corde pares, jussus non ire recuso,
Obsequar ambobus, sunt quia corde pares.
Nec tamen hinc abeo, quamvis nova tecta videbo,
Corpore discedo, nec tamen hinc abeo
Hic ego totus ero, nec corde, ac mente revellor,
Sic quoque dum redeo, hic ego totus ero.
Porrigat arma mihi coelestia Mater eunti,
Ut sibi plus habeat, porrigat arma mihi.
CAPUT III. Hymnus de nativitate Domini.
88.0264B|
 
Agnoscat omne saeculum
Venisse vitae praemium:
Post hostis asperi jugum,
Apparuit redemptio.

 
Isaias quae concinit,
Completa sunt in Virgine,
Annuntiavit angelus,
Sanctus replevit Spiritus.

 
Maria ventre concipit
Verbi fideli semine,
Quem totus mundus non capit,
Portant puellae viscera.

 
Radix Jesse floruit,
Et virga fructum edidit.
88.0264C| Fecunda partum protulit,
Et virgo mater permanet.

 
Praesepe poni pertulit,
Qui lucis auctor exstitit,
Cum Patre coelos condidit,
Sub matre pannos induit.

 
Legem dedit qui saeculo,
Cujus decem praecepta sunt
Dignando factus est homo,
Sub legis esse vinculo.

 
Adam vetus quod polluit,
Adam novus hoc abluit,
Tumens quod ille dejicit,
Humillimus hic erigit

 
88.0265A| Jam nata lux est, et salus,
Fugata nox, et vita mors.
Venite, gentes, credite,
Deum Maria protulit.

CAPUT IV. De sancta Maria.
 
Quem terra, pontus, aethera
Colunt, adorant, praedicant,
Trinam regentem machinam:
Claustrum Mariae bajulat.

 
Cui luna, sol et omnia
Deserviunt per tempora,
Perfusa coeli gratia,
Gestant puellae viscera.

 
Mirantur ergo saecula,
Quod angelus fert semina,
88.0265B| Quod autem Virgo concipit,
Et corde credens accipit.

 
Beata Mater munere,
Cujus supernus artifex,
Mundum pugillo continens,
Ventris sub arca clausus est.

 
Beata coeli nuntio
Fecunda sancto Spiritu,
Desideratus gentibus,
Cujus per alvum fusus est.
Divisio.

 
O Gloriosa Domina,
Excelsa super sidera,
Qui te creavit provide,
88.0265C| Lactasti sacro ubere.

 
Quod Eva tristis abstulit
Tu reddis almo germine;
Intrent ut astra flebiles,
Coeli fenestra facta est.

 
Tu Regis alti janua,
Et porta lucis fulgida:
Vitam datam per virginem
Gentes redemptae, plaudite.
Gloria tibi, Domine, etc.

CAPUT V. De sancta Maria.
 
Ave, maris stella,
Dei Mater alma,
Atque semper virgo,
88.0265D| Felix coeli porta.

 
Sumens illud ave
Gabrielis ore,
Funda nos in pace,
Mutans Evae nomen.

 
88.0266A| Solve vincla reis,
Profer lumen caecis,
Mala nostra pelle,
Bona cuncta posce.

 
Monstra te esse matrem.
Sumat per te preces,
Qui pro nobis natus
Tulit esse tuus.

 
Virgo singularis,
Inter omnes mitis,
Nos culpis solutos,
Mites fac, et castos,

 
Vitam praesta puram.
Iter para tutum,
Ut videntes Jesum,
88.0266B| Semper collaetemur.
Sit laus, etc.

CAPUT VI. In nomine Domini nostri Jesu Christi, et domino meae Mariae, matris ejus. De virginitate.

Culmina multa polos radianti lumine complent.
88.0266C| Laetanturque piis agmina sancta choris.
Carmine Davidico plaudentia brachia texunt,
Creditur et sacro tripudiare gradu.
Coetibus angelicis hominum sociata propago,
Reddit honorificum laudis amore sonum,
Alternis vicibus divina poemata psallunt,
Atque Creatori mystica verba canunt.
Lucida sidereo coeli strepit aula tumultu,
Laudibus et Domini concutit astra fragor.
Hinc patriarcharum resonant modulamina vocum,
Inter quos Abrahae est maxima cura fide.
A quo acceperunt, reddunt dehinc verba prophetae,
Moses ante alios dux, mare teste, viros.
Inde favent fratres, et celsa caterva piorum,
88.0266D| Lumen apostolicum, praemeditante Petro.
Qui valet ex meritis cineres animare sepultos
Et revocare diem, voce jubente, potest.
Hinc mercede pari sequitur prius ordo senatum,
In quibus est Stephanus, victor honore prior.
88.0267A| Quos saxis, gladiisque, fame, site, frigore, flammis.
Ereptos terris jungit in astra fides.
Casibus heu! variis, quos sic tulit ira furentis,
Etsi mors dispar, lux tamen una tenet.
Inde Dei genitrix, qui a Virgo Maria coruscat,
Virgineasque Agni de grege ducit oves.
Ipsa puellari medio circumdata coetu,
Luce pudicitiae splendida castra trahit.
Per paradisiacas epulas sua vota canentes,
Ista legit violas, carpit et illa rosas.
Pratorum gemmas ac lilia pollice rumpunt,
Et quod odoratum est, flore comante, metunt.
Euphemia illic, pariter quoque plaudit Agathe,
Et Justina simul, consociante Tecla.
Hic Paulina, Agnes, Basilissa, Eugenia regnant,
88.0267B| Et quascunque sacer vexit ad astra pudor.
Felices quarum Christi contingit amore
Vivere perpetuo nomina fixa libro.
Has inter comites conjuncta Cesaria fulget,
Temporibus nostris Arelatense decus.
Caesarii monitis luci sociata perenni,
Si non martyrii, virginitatis ope.
Quos Liliola refert, aequatis moribus, ambos,
Et claram haer edem proxima palma manet.
Et quaecunque suos vigilans meditabitur actus,
His erit egregio part icipanda gradu
Concipiente fide Christi Radegundes amore
Caesarii lambit regula quidquid habet.
Cujus pontificis refluentia pectore mella
Colligit, et rivos insatiata bibit.
88.0267C| Quantum fonte trahit, tantum sitis addita crescit,
Et de rore Dei plus madefacta calet.
Nec sibi, sed cunctis generaliter unica vivens,
Felix angustam pandit ad astra viam.
Sed tibi prae reliquis, mater pia, charior instat,
Eligit excelso consociare choro.
Res probat ipsa tamen, quoniam quae filia constas,
Te matrem votis optat habere suam.
88.0268A| Quamque suis genibus charam nutrivit alumnam,
Praeficit ecce suo constituenda loco;
Et quae te semper baculi moderamine rexit,
Prompta sub imperio vult magis esse tuo.
Proficit illa sibi, cum tu praepo neris illi,
Illa subit votum, te potiente gradu.
Ecce diem festum tandem, pietate Tonantis,
Quem precibus genitrix saepe rogabat, habet.
Cujus respirant tacito praecordia pulsu,
Angustosque animos gaudia larga replent.
Exspectata nimis oculos ad tempora tendens,
Semina laetitiae dona superna metit.
Optat adhuc supplex, unum quod restat honoris.
Ut placeas Christo, consocianda polo.
Qualiter haec capias, labor esse videtur agentis.
88.0268B| Sed labor iste brevis fruge replendus erit.
Servitio Domini subdenda est ad juga cervix,
Nec grave, sed leve sit, quidquid amore feres.
Non aliunde petas, in matre exempla require;
Aspicis ante oculos quod mediteris opus;
Cum qua festinas simul esse in luce perenni,
Condecet hic simili currere lege viam.
Sit tibi dulce decus, veneranda Cesaria praesens,
Praesule Caesario non caritura tuo.
Illos corde sequens, mandataque corpore comples,
Ut teneas flores, has imiteris apes.
Respice qui voluit nasci se ventre puellae,
Et Domini summi qua caro carne venit.
Spiritus intactam venerabilis attigit alvum,
Virgineam cupiens inhabitare domum.
88.0268C| Hanc Deus ingrediens, hominis quae nesciit usum,
Sola suo nato conscia virgo viro.
Concipiente fide, nullo se semine lusit
Et quo factus homo est, non fuit alter homo.
Virginitas felix, quae partu est digna Tonantis,
Quae meruit Dominum progenerare suum.
Templa Creatoris sunt membra pudica puellae,
Et habitat proprius tale cubile Deus,
88.0269A| Quantum sponsa potest de virginitate placere,
Ipsa Dei genitrix nonnisi virgo placet.
Sara, Rebecca, Rachel, Esther, Judith, Anna, Noemi,
Quamvis praecipue culmen ad astra levent:
Nulla tamen meruit mundi generare parentem,
Quae Dominum peperit, clausa Maria manet.
Intemerata Deum suspendit ab ubere natum,
Et panem coeli munere lactis alit.
Hoc ergo in sponsae nunc viscere diligit ipse,
Quod prius in matre legit honore sacer.
Pectora liberius penetrat sibi cognita soli,
Et quo nemo fuit, laetior intrat iter.
Haec sua membra putans, quae nulla injuria fuscat,
Quae neque sunt alio participata viro,
Mitis in affectu, pectus complectitur illud,
88.0269B| Promptus amore colens, quo alter amator abest.
Cum sua regna Deus pariter velit omnibus esse,
Hoc commune tamen Christus habere fugit.
Per paradisiacas epulas cupit esse cohaeres,
Virgineam solus vult habitare domum.
Castra pudicitiae melius rex ipse tuetur,
Si sibi non violet turba dicata fidem.
Ipse voluntatem si viderit esse fidelem,
Proque suis famulis et Deus arma tenet.
Lorica, galea, clypeo praemunit amantem,
Et stabilit solidum mentis in arce gradum.
Ballista jaculans pro te mox exit in hostem,
Perdat ut adversos, qui tibi bella movent,
Currit ad amplexus post praelia gesta triumphans,
Infigens labiis oscula casta sacris.
88.0269C| Blanditur, refovet, veneratur, honorat, obumbrat,
Et locat in thalamo membra pudica suo.
Siderei proceres ad regia vota frequentes,
Certatim veniunt, agglomerando chorum.
88.0270A| Quo praeter cherubin, seraphin, reliquosque beatos,
Aligeros comites, quos tegit umbra Dei,
Bis duodena senum concursat gloria vatum
Attonitu, sensu plaudere, voce, manu.
His venit Elias, illis in curribus Enoch,
Et nati dono, virgo Maria prior.
Jurisconsulti Pauli comitante volatu,
Princeps Romana currit ab arce Petrus.
Conveniunt ad festa simul sua dona ferentes,
Hi quorum cineres Urbs, caput orbis, habet,
Culmen apostolicum, radianti luce coruscum.
Nobilis Andream mittit Achaia suum.
Praecipuum meritis Ephesus veneranda Joannem,
Dirigit et Jacobos terra beata sacros.
Laeta suis votis Hierapolis alma Philippum,
88.0270B| Producens Thomam munus Edessa pium.
Inde triumphantem fert India Bartholomaeum,
Matthaeum eximium Naddaver alta virum.
Hinc Simonem ac Judam lumen Persida gemellum,
Laeta relaxato mittit ad astra sinu.
Et sine rore ferax Aegyptus torrida Marcum.
Lucae evangelica participante tuba.
Africa Cyprianum, dat Siscia clara Quirinum.
Vincenti Hispana surgit ab arce decus.
Egregium Albanum fecunda Britannia profert,
Massilia Victor martyr ab urbe venit.
Porrigit ipsa decens Arelas pia dona Genesi,
Astris Caesario concomitante suo.
Ipse Parisiaca properat Dionysius urbe,
Augustoduno, Symphoriane, venis.
88.0270C| Privatum Gabalus, Julianum Arvernus abundans,
Ferreolum pariter pulchra Vienna gerit.
Hinc simul Hilarium, Martinum Gallia mittit,
Te quoque, Laurenti, Roma, beate, tulit.
88.0271A| Felicem meritis Vicetia laeta refundit,
Et Fortunatum fert Aquileia suum.
Vitalem, ac reliquos, quos chara Ravenna sepultat,
Gervasium, Ambrosium, Mediolane, meum.
Justinam Patavum, Euphemiam huc Chalcedon offert,
Eulalia Emerita tollit ab urbe caput.
Caeciliam Sicula profert, Seleucia Teclam,
Et legio felix Agaunensis adest.
Europae atque Asiae quis lumina tanta recurrat?
Vel tua quis possit pignora, Roma, loqui?
Undique collectos diversis partibus orbis,
Agminibus junctis, regia pompa trahit.
Intrant, sidereo vernantes lumine, portas:
Excipit hos proceres urbs patefacta poli.
88.0271B| Incedit sensim tunc praetextata potestas,
Ordine patricio sic potitura loco.
Nobilitas coeli, dives cruce, sanguine Christi,
Festinat festos concelebrare choros.
Paupertas terrae, censu coeleste redundans,
Consulibus tantis regia vota colit.
Undique distinctae numerosa sedilia complent,
Attonitique silent, rege loquente, Patres.
Majestas arcana Dei tum pondere fixo,
Alloquitur proceres, quos sua dextra regit.
Haec mihi pollicitum servavit virgo pudorem,
Nec voluit placitam dilacerare fidem:
Sollicitis animis, sponsi vestigia sectans,
Et mea vota petens, inviolata venit.
Per tribulos gradiens, spinae cavefecit acumen.
88.0271C| Sentibus in mediis nescia ferre vepres.
Vipera, seps, jaculus, basiliscus, hemorrois, aspis,
Faucibus horrificis sibila torsit iners,
Inde sagitta volans, hinc terruit arcus euntem,
Docta sed insidiis cautius ire suis,
Inter tot hostes nulli se subdidit insons,
Vulnera suscepit, sed tolerando fugit
88.0272A| Per tela, et gladios, tenuit mora nulla sequentem,
Sed tam dura nimis nonnisi ferret amor.
Ad me aures, oculos, animos suspensa tetendit,
Cum terris jacuit, jam super astra fuit.
Singultus, gemitus, curas, suspiria, fletus
Saepius audivi, non abolenda mihi.
Abscondens aliis, nulli confessa dolores,
Intellecta mihi murmura clausa dedit.
Vidit forte meum quoties in imagine vultum,
Oscula dans labiis, lumine fudit aquas,
Pervigil incubuit, si forte aliunde venirem,
Marmore jam tepido frigida membra premens,
Haec gelefacta meum servavit in ossibus ignem,
Visceribus rigidis pectus amore calet.
Corpore despecto, recubabat in aggere nudo,
88.0272B| Seque oblita, jacens immemor ipsa fuit.
Fletibus assiduis exhausto humore genarum,
Siccatis oculis, terra natabat aquis.
Et quia me vivens carnali lumine quondam
Cernere non potuit, misit amata precem.
Nam mihi sollicito nocturnis saepius horis,
Scripta suis lacrymis pagina lecta fuit.
Plena quidem variis tremulo sermone querelis,
Quod sine me sola moesta jaceret humo.
Cujus ab ore fluens nativo gutta liquore,
Haec dedit in tremulis signa relata notis:
Strata solo recubo, lacrymans neque cerno, quod opto,
Tristis in amplexu, pectore saxa premo.
Sponso absente manens tam dura cubilia servo;
Nec mea, quem cupiunt, membra tenere queunt.
88.0272C| Dic ubi sis, quem exspecto gemens qua te urbe requiram?
Quave sequar, nullis semita nota locis.
Ipsa venire velim, properans si possit in astris
Pendula sideream planta tenere viam.
Nunc sine te fuscis graviter nox occupat alis,
Ipsaque sole micans, est mihi caeca dies.
88.0273A| Lilia, narcissus, violae, rosa, nardus, amomum,
Oblectant animos germina nulla meos.
Ut te conspiciam, per singula nubila prendo,
Et vaga per nebulas lumina ducit amor.
Ecce procellosos suspecta interrogo ventos,
Quod mihi de Domino nuntiet aura meo?
Proque tuis pedibus cupio caementa lavare,
Et tua templa mihi tergere crine libet.
Quidquid erit, tolerem; sunt omnia dulcia, dura,
Donec te videam, haec mihi poena placet.
Tu tamen esto memor, quoniam tua vota requiro;
Est mihi cura tui, sit tibi cura mei.
Haec referens avidis jactabat brachia palmis,
Si possit plantas forte tenere meas:
Cum decepta sibi sine me sua dextra rediret,
88.0273B| Luminis instillans ora lavabat aquis.
Cum recubaret humo, neque victa sopore quievit,
Consuliturus ei saepe simul jacui.
Condolui pariter, lacrymarum flumina tersi,
Oscula dans rutilis mellificata favis.
Nunc igitur regnet, placidoque fruatur amore,
Quae mihi jampridem pectore juncta fuit.
Ascensu fremit aula poli, residente senatu,
Nomen perpetuo scribitur inde libro.
Traditur aeternum mansura in saecula censum,
Virginis in thalamos fundit Olympus opes.
Inseritur capiti radians diadema beryllis,
Ordinibus variis alba smaragdus inest.
Alligat et nitidos amethystina vitta capillos,
88.0273C| Margaritato flexilis arte sinu.
Sardonyche impressum per colla monile coruscat,
Sardia purpurea luce metalla micant.
Dextrae armilla datur chalcedone jaspide, mista,
Aut hyacinteo sudat honore manus.
Bractea gemmatam cycladem fila catenant;
Sidereis donis arta sigilla tument.
Pulchra topaziacis oneratur zona lapillis,
Chrysolitha auratam fibula claudit acum.
Veste superposita, bis torta purpura bysso,
Qualem nupta Dei ferre puella potest,
His cumulata bonis thalamo regina sedebit,
Atque polis sobolem sub pede virgo premet.
88.0274A| Cui tamen hoc opus est cum virginitatis honore,
Ut placeat sponso mens moderata suo.
Inconcussa gravem teneat patientia vultum,
Viribus ire suis, ne labefacta ruat.
Neu faciles animos ventosa procella fatiget,
Fluctibus in mediis anchora cordis agat.
Virtutum speciale decus patientia fulget,
Qua gradiaris iter, Job tibi signa dabit.
Quidve loquar humilem, quem gratia celsa decorat?
Et quantum ima petit, surgit ad alta magis.
Quod diversa nimis divisa est causa duobus,
Qui jacet, ille subit; qui tumet, ipse cadit.
Haec exempla quidem Joseph Pharaoque dederunt:
Tollitur ille lacu, mergitur iste freto.
Est etiam laudis, stipendia poscere tantum,
88.0274B| Ne premat ipsa suum pestis avara sinum.
Contentus minimis, si non majora requirat,
Pauper in angusto regnat, habendo Deum.
Saphira vel mulier geminos largita minutos,
Illa tenendo perit, haec sua dando manet.
O nimium felix quem non modo mollia frangunt,
Judice qui sese membra labore terit!
Spernit opum laqueos, unguenta, toreumata fluxa
Ut custos animae sit rigor ipse suae.
Hoc etiam recolens, quid possit parcior usus,
Sobrietas Judith vincere sola facit.
Quidve animum dulcem memorem, quem gratia pascit?
Cum intra se populos viscera chara ferant.
Pacificus, gaudens, unus complectitur omnes,
Stringit in affectu pectora cuncta suo.
88.0274C| O nimium felix, florens bonitate voluntas,
Qua sine nil populo, nec placet ara Deo!
Hoc opus, ut quotiens aliquo mens fertur amaro,
Firmet in adversis spes comitata fidem.
Aspera ne frangant, tumidos neque prospera reddant,
Sic mediocre tenens, cautius itur iter.
Haec bona sumit homo, tribuat si gratia Christi,
Inspirante illo, vel moderante gradum.
His ornata bonis radiantia lumina fundis,
Has retinens gemmas, tu quoque gemma micas.
Virginitas felix nullis aequanda loquelis,
Nec si centenos suppleat ore sonos.
88.0275A| Quod prius est, sine sorde nitet, venerabilis orbi,
Naturae proprium non vitiando bonum.
Corporis illaesum servans pretiosa talentum,
Perpetuas retinens, nescia furis, opes.
Non premit incluso torpentia viscera fetu,
Aut grave facta jacet pignore moesta suo,
Inter anhelantes animae seu corporis aestus,
In dubio pendens stamine fessa salus.
Quando suis jaculis uteri laesura tumescit,
Atque voluptatis morbida crescit Hydrus.
Ultra hominis habitum tantum cutis effera turget,
Ut pudeat matrem hoc, quod amore gerit.
Se fugit, et propriis verecunda parentibus aufert,
Donec depositum sarcina solvat onus.
Quis gemitum partus verbis aequare valebit?
88.0275B| Aut cui tot lacrymas carmine flere vacet?
Cum sua secretum compago relaxat honestum;
Atque dolore gravi viscera fascis agit.
Victa puerperio, membrorum porta patescit,
Exit et ad lucem fors sine luce puer.
Sin vivat genitus genitrix, se oblita, requirit,
Tristis et ad natum lumina lassa trahit.
Respicit expositum, nec jam sua mater, alumnum,
Quae vix dum peperit, haec modo funus habet.
Nec mater meruit modo haec, nec virgo vocari,
Haec duo damna dolens, se mala nupta gemit.
Nam valido fuerat matris spes rapta dolore.
Nec fletu nati se fovet illa sui.
Non charas lacrymas infantis ab ore resorbet,
Aut teneras voces, lacte fluente, rapit.
88.0275C| Tristis decrepito damnat sua viscera luctu,
Quod jacuit natus, heu! dolet ille sinus.
Quod si vita manet pueri, nec semper habenda,
Incipiat teneros ut dare voce sonos:
Imperfecta rudis collidens murmura linguae,
Cum matrem dulci fauce susurrus alit.
Contingatque nefas, rapiatur pectore matris,
Aetas ad damnum crevit adulta suum.
Triste flagellatis genitrix orbata capillis,
Defuncti in labiis ubera sicca premit.
Infundens lacrymas, lamenta resuscitat ardens,
Et gelidum corpus, fonte tepente, lavat.
Dilacerat faciem, crinem aufert, pectora tundit,
Heu dolor armatus, sic sua membra ferit!
Si videt alterius natum, sua pignora deflet,
88.0275D| Aequalemque suum tristis obisse gemit.
88.0276A| Alter si ploret, currat, stet, gaudeat infans,
Ante oculos nati ludit imago sui.
Quem semel effudit, per cuncta momenta requirit
Nec miserae matris pendet ad ora puer.
Quid si aliud gravius, moriatur et ipse jugalis
Quae nova nupta fuit, jam viduata jacet.
De thalamo ad tumulum, modo candida, tam cito nigra;
Ante quibus caluit frigida membra tenet.
Construit exsequias, perversaque vota celebrans
Exornat tumulum, heu! spoliando torum.
Saepe maritale repetit miserando sepulcrum,
Contemptaque domo, funus amara colit.
Incumbit tumulo, solatia cassa requirens,
Cujus membra prius, nunc super ossa premit,
88.0276B| Fletibus irriguis, perituro carmine, luget:
Funeris obsequio lumina perdit amor.
Quot mala plebeiae veniant quis pandere possit?
Vix bene reginae, quae viduata manet.
Non veto conjugium, sed praefero virginis alvum
Quod dat apostolica Paulus ab ore tuba.
Inclyta virginitas, coelos quae dote mereris,
Cum thalamis Christi consocianda places.
Funera nulla gemis, sine limite gaudia sumis:
Vivit amor semper, nec tibi Christus obit.
Illic regna tenes, hic vincis, et integra fulges,
Omni tuta loco, sanctificata Deo.
Haec tibi, chara Deo, meritis venerabilis Agnes.
Offero; quo placeant, tu faciendo colas.
Judicis ut jussu munus tribuatur utrisque,
88.0276C| Quando corona tibi, tunc mihi vel venia.
Opto per hos fluctus animas tu, Christe, gubernes
Arbore, et antenna velificante crucis.
Ut post emensos mundani gurgitis aestus,
In portum vitae nos tua dextra locet.
CAPUT VII. In laudem sanctae Mariae Virginis et matri Domini.

Lingua prophetarum cecinit de virgine partum,
88.0276D| Nuntia fert terris angelus ista poli.
88.0277A| Consona vox hominum memorat, hoc ferre puellam:
Quod daret absque viri germine virgo virum.
Hoc Evangelio concordans pandit Isaias;
Quae Deus inspirat, haec canit ipse tuba:
Eloquio torrens, et rite profunda locutus
Emanuel nostrum, virgine dante, canens,
Praedicens olim, ut de matre Tonantis honore,
Radicis florem Jessea virgo daret
Virgo haec virga fuit, de qua flos Christus abortus
Cujus odor vivax membra sepulta levat.
Laxus morte jacens, de cujus aromate tactus,
Postque diem quartum Lazarus ore reflat,
Hanc Jeremias utero ipso sanctificatus,
Monstrans voce pari, sic quoque vatis ait:
Ecce dies venient et David suscito germen,
88.0277B| Et regnabit Rex, atque erit hic sapiens.
Hoc germen justum virgo est, et Rex suus infans,
Judicium faciens, arbiter, orbis herus.
Psalmographi plectro cantata est ista virago,
Cum daret arte melos vox, lyra, chorda, chorus.
Mater Sion, dicit, homo, et homo factus in illa est,
Ipse hanc fundavit, factus in ipsa et homo est.
Sic quoque qui fundavit eam, est altissimus ipse,
Haec Sion mater, virgo Maria fuit.
Qui tanquam sponsus thalamo procedit ab alto,
Exsultatque gigas Christus, eundo viam,
O uteri thalamus, nova junctio facta salutis,
Qua Deus, atque caro nupsit honore novo!
Quo Deus amplexus carnem est, caro juncta cohaesit,
Stat Deus, atque homo fit, Christus utrumque genus:
88.0277C| Non Deus in carnem est versus, Deus accipit artus;
Non se permutans, sed sibi membra levans,
Cujus non poterat deitas per aperta videri,
Velamen sumpsit, carne videndus homo.
Unus in ambabus naturis, verus in ipsis,
Aequalis matri hinc, par deitate Patri.
Non sua confundens, sibi nostra sed omnia nectens,
Quem sine peccato gignit uterque virum.
De Patre natus habens divina, humanaque matris,
De Patre sublimis, de genitrice humilis.
Quando incorporeus pie corporis induit artus,
Aequalis matri fit, minor inde Patri.
Carnem, animam, ossa, cutem, nervos, venas, femur, ungues:
Formam servi assumens, minor inde Patri.
Sed redeo, qua virgo trahit mihi laude canenda,
88.0277D| Qualis nulla fuit, nulla futura venit.
Quemque pluunt nubes justum de rore superno,
Haec Salvatorem germine terra dedit.
Haec porta est clausa, in quam intrat vir, nemo nec exit;
Ni Dominus solus, cui quoque clausa patent.
Cujus in adventu exsiluit de ventre Joannes,
Infans personuit munere praeco novus.
88.0278A| Trans uterum matris, quasi per specularia cernens,
Materna et puero membra fenestra fuit.
Quando exsultavit, ventrem de ventre salutans,
Dum pede non potuit motibus ivit iter.
Credo, et prostratus jacuit, palmasque tetendit,
Ante Redemptorem parvula membra movens
Corrigiamque pedum quoniam est non solvere dignus,
Pronus adoravit, credo, tremente genu.
Nobilis Elizabeth, de qua canit alta prophetans,
Haec, operante Deo, germina laeta refert:
O benedicta inter mulieres, unde mihi hoc,
Me ut mater Domini visitet alma mei?
Hanc Gabriel vocitat benedictam laude puellam,
Et merito extollit, quae nova dona gerit.
Quae genitura foret benedictum germine fructum,
88.0278B| Quem Hieremias voce tonante refert:
Hic Deus est noster, non absque illo alter habetur,
Post haec in terris visus homo est habitus,
Quem Daniel sanctum sanctorum praedicat unum,
De monte excisus qui angelus et lapis est.
De quo Moyses: Deus excitat ecce prophetam,
Vobis, ex vestris fratribus, orbis opem.
Si qua anima hunc non audierit, qui exterminat illum
De populo vindex ipse propheta suo est.
David dixit: Adorabunt hunc munere reges,
Servibunt gentes, et Saba dona dabit.
Accipiens Simeon manibus quem justus utrisque,
Decrepitus senio haec pia verba dedit:
Nunc dimitte in pace tuum servum, auctor ab alto.
Viderunt oculi jam quia vota mei.
88.0278C| Quando salutare hoc merui, tua verba secundum,
Ferre manu, et visu cernere jure Deum.
O sacra virgo Dei, talem generando Maria,
Per quem lumen habet plebs tenebrosa prius,
In regione umbrae mortis lux orta refulsit,
Admirabilis est consiliarius hic.
Qui Deus est fortis, Pater, atque in saecula princeps,
Imperii cujus pax sine fine manet.
Rorarunt coeli nubes, justumque pluerunt,
Quem Salvatorem germine virgo dedit.
Aegyptus, labor Aethiopum, Sabaimque sublimes
Ad quem transibunt, mente sequendo Deum:
Est in quo tantum Deus, et non est Deus absque hoc,
Hic Deus absconsus, qui Deus Israel est.
Cujus justitia est lumborum cingulum, et idem
88.0278D| Ejus renis adest cinctoriumque fides.
Reguli, et aspidis ausa manus penetrare foramen,
Ablactatus agens, nec nocet ullus ei.
Astans in signum populorum, ejusque sepulcrum
Nobile, adorandum gloria quanta tegit?
Quem dominatorem terrae misit Moabitis,
Petra ex deserti qui pius agnus adest.
88.0279A| De quo Zacharias: Exsulta, filia Sion,
Justus, Salvator, Rex tuus ecce venit.
Ascendens asinam super, aut asinae quoque pullum,
Quadrigas perdens ex Efraim, et equum,
Unde et Micheas: Et tu, inquit, Bethleem Ephrata,
Parvulus in Juda millibus ipse manes.
Egredietur qui dominatur in Israel ex te,
Egressusque potens ejus ab initio.
Lumen sanctorum in splendoribus, ex utero quem
Ante et Luciferum progenuitque pater.
Livores sanans nostros livore beato,
Et veteres maculas sanguinis amne lavans.
O virgo insignis, nobisque medela monades
Quam Deus implevit totius orbis ope.
Quaeque creatorem meruisti ventre tenere,
88.0279B| Et generare Deum concipiente fide.
Mundatura novo partu de crimine mundum,
Atque sacro fetu progenitura Deum.
Humano generi genuit quos Eva dolores,
Curavit genitus, virgo Maria, tuus.
Peccati jaculo defixa in stirpe cicatrix
Ulcera nulla gerit, nec sua signa patent.
Succus amarus enim vetiti de cortice ligni,
Stante Redemptoris de cruce dulce sapit.
Sub pomi specie mors tunc de fronde pependit,
Nunc tuus est uterus, hinc cibus, inde salus.
Fructu sancta pio renovasti tempora rerum,
Lucidiorque dies, te generante, nitet.
Post tenebras solem revocat tuus alvus in orbem,
Cum Domini jubaris irradiavit apex.
88.0279C| In te habitans mundi lumen statione corusca,
Floruit interius per tua membra Deus,
Nunc vivax fulgor penetrans et ad ima profundi,
Orbem alit, astra regit, tartara luce replet.
Cujus mundi uno est haec machina tecta pugillo,
Clauditur in fibris, casta puella, tuis.
Supportans fabricata fabrum, atque humana Tonantem,
Virgula radicem, facta creantis opem.
Qualiter illa novum tenuerunt viscera lumen,
Quod decus intus erat, quisve honor inde foras?
Gaudia quanta sinus hilaris tuus ille vehebat,
Cum tua membra premens, plus relevabat onus?
Tum genitrix, de fasce levis, de prole salubris,
Rem splendoris habens, lux neque pondus erat.
88.0280A| Auxilium de flore gerens, de fruge levamen,
Spem et coeli panem spica novella gerens.
Cujus erat stella, et sol matutinus in alvo.
Infra arcam abscondens fulgida luna jubar.
Anniculum portans agnum antiquumque gigantem,
Deque tribu Juda qui leo fortis erat.
Cornua producens vitulus ceu rhinocerotis,
Arduus, elatis naribus, alta fremens.
Regulus, atque aspis, cedunt cui cuncta venena,
Vipera, seu dipsas, seps, draco, cenchris, hydra.
Parvulus ipse puer, persona vetusta dierum,
Egressus cujus stat sine principio.
Cujus diffusa in labiis est gratia florens:
Insignis forma prae genitis hominum.
Cujusque est oriens ex alto nomen honoris,
88.0280B| Qui nos, lumen agens, visitat in tenebris.
Qui venit de Edom, de Bosra veste cruenta,
Pulcher, sanguineus, candidus, atque ruber.
Calcaturus erat qui solus torcular altum,
In cruce pensandus, membra cruore levans.
Unde sibi mista est stola candida, tincta rubore,
Quem post, anteve quem non Deus ullus erit.
Cujus transcendit sacra magnificentia coelum,
Cuncta regens palma, sidera, rura, freta.
Quis te tunc sensus, Domini pia mater, habebat,
Cum tibi talis erat fetus, honore novus?
Praemia quanta uterum implebant, et gaudia pectus,
Coelorum artificem cum tua ferret humus?
O meritis radians, dic, virgo, putasne videbas
Angelicos cursus ire, redire novos?
88.0280C| Militiam coeli cum te servare vicissim
Sentires animo, saepe levata manu.
Quae circa te acies, vel quando iter ire parares,
Millia praegressus concomitando tuos?
Quid Michael faceret ductor, sub principe celso,
Quid gereret Gabriel, nuntius ille sacer?
Qualiter aut Raphael occursum impenderet almae,
Te portante, Dei dum putat esse thronum?
Credo alter cuperet plantis substernere palmas;
Ille excussa ala subnitidare viam.
Duceret iste auras ne te gravis ureret aestus,
Ille levans pinnas vertat ut imber aquas.
Iste ad frena manum retinens, ne sarcina lapset,
Neu pes offendat pendula turba vetat.
88.0281A| Quot vigiles turmae, cum te sopor altus haberet,
Solaque dormitans tot vigilare dares?
Sidereo obsequio, meritis dignissima virgo,
Cum te divinis cingeret ala choris.
Cujus honore mero sol ipse tremisceret ortum,
Lunaque sub pedibus quaereret esse tuis.
Artificique suo se machina subderet orbis,
Ac miraretur per tua membra Deum.
O virgo excellens, vincens super omnia matres,
Quam genus erexit, cui Deus alta dedit!
Cujus fructus adest, et flos non perdit honores,
Quae nato es genitrix, et tibi virgo manes.
Felix quae generi humano sub Tartara lapso,
Ad coelos facta es sors, via, porta, rota.
Aula Dei, ornatus paradisi, gloria regni,
88.0281B| Hospitium vitae, pons penetrando polos.
Arca nites, et theca potens gladii bis acuti,
Ara Dei assurgens, luminis alta pharos.
Celsa super cedros, et vasta cacumina montis,
Subque tuis plantis et rota solis adest.
Virgineo coetu, dux sexu prima secundo,
Praelata astrigeris sola puella choris.
Figmentum figuli, super omnia vasa decorum,
Atque creaturae fulgida massa novae.
Candelabrum pulchrum, verbi capiendo lucernam,
Quam formam sculpsit tam super astra faber.
Ornans Jerusalem sanctam, speciosa venustas,
A facie templi vas in honore Dei.
Exsuperans portas Sion splendore corusco,
Stans merito fidei, gemma superba throni.
88.0281C| Ore diem jaculans, radios a fronte sagittans,
Luminibus rutulis, lumen honore rotans.
Sidereum speculum, illustris domus Omnipotentis,
Vultibus ex illis fulgura clara ferens.
Nomen honoratum, benedicta Maria per aevum,
Ad laudem artificis nobilis artis opus.
Dulcis et angelico pretioso puella relatu,
Omnes ultra homines dona decoris habens.
Inde rubore rosas, candore hinc lilia vincens,
Flos novus e terra, quem polus arce colat.
Crystallum, electrum, aurum, ostrum, concha alba, smaragdus,
Quo tua forma nitet, cuncta metalla jacent.
Nix premitur candore tuo, sol crinis honore.
Pallescunt radii, virgo, decore tui.
88.0281D| Lychnites hebes est, cedit tibi Lucifer ardens,
Omnibus officiis lampade major ades.
Occulti in terris sacramenti conscia summi,
Et secreta poli sunt patefacta tibi.
Dignus ager Domini, generans sine semine frugem,
Et ne cassa seges, messe repleta places.
Sola sine exemplo fecunda, et libera nexu,
Ignara amplexus, mater opima sinu.
88.0282A| Virgo intacta manens, fidei ubertate marita,
Inscia conjugio, feta negante viro.
Accipis, ut nescis: sic reddis ut integra constes,
Nec violata paris, nec pariendo doles.
Et tamen est genitus Deus et homo, verus, et unus,
Spiritus atque caro Christus, utrumque genus.
In deitate Patri aequalis, vel corpore matri,
Et sine peccato de genitrice caro.
Factor dans legem, factus sub lege minister:
Ipse pater mundi, filius ipse tibi.
Unde tuum, mater, generas natum atque parentem:
Hinc pro lem, inde patrem: hoc Deus, illud humus.
Cujus honore sacro, genitrix, transcendis Olympum.
Et super astrigeros erigis ora polos.
88.0282B| Conderis in solio felix regina superbo,
Cingeris et niveis lactea virgo choris.
Nobile nobilior circumsistente senatu,
Consulibus celsis celsior ipsa sedes.
Sic juxta genitum regem regina perennem,
Ornata ex partu, mater opima, tuo.
Occurrunt proceres, et gloria magna Joannes,
Notus et ante Deum, quam pateretur homo.
Fratribus ascitis, Paulus, reliquisque beatis,
Doctor apostolicus, fulgida palma Petrus.
Diligit has portas Sion super omnia Jacob,
Pro patribus genitos quos in amore Deus.
Qui omnes ore suo ornati, super astra coruscant,
Si sic discipuli, quid pia mater erit?
Hinc patriarcharum numero sociante, prophetae
88.0282C| Conveniunt celso munera ferre throno
Martyrii hinc inde cohors redimita coronis,
Principe cum Stephano civica turba poli.
Primitiae florum, Bethlemtica passio lactans,
Quae meruit nascens vivere morte magis.
Italiae mundique caput quos Roma retentat,
Urbs vel Alexandri, aut Antiochenus ager.
Quos Hierosolymis, aut quos Byzantion oris:
Quos Patra, quos Ephesus, Naddaver arce tenet.
Quos Oriens, Occasus habet, quos Africa, et Arctos,
Quosque sepultat humus, cingit et Oceanus,
Natio, gens, populus, regiones, agmina, reges,
Undique currentes ad nova dona patris.
Aethiopes, Thraces, Arabes, Dacus, Indus, Alanus,
Aurora, et vesper, Persa, Britannus adest.
88.0282D| Intrantes in regna Dei pietate redempti,
Gaudia visuri regis in arce poli.
Quos recipit sacra porta Petri, quos janua Pauli,
Postis ad Andreae limen Achaia petit.
Mattheus Aetiopes, Ephesinos valva Joannis,
Et quem quisquis amat, hunc sua porta rogat.
Horum ante adventum te qualiter ornat amator,
Portavit quem uterus, virgo beata, tuus?
88.0283A| Dans tibi larga poli, cui tu domus arcta fuisti,
Ventris pro hospitio restituendo thronum.
Componendo caput niveum diademate fulvo,
Et gemmis rutilam comit honore comam:
Annectens niveo pretiosa monilia collo,
Fulgore et vario pectora pura tegens.
Quam speciosum humeris imponit honoris amictum,
Splendore ardescens purpura tincta nitet!
O quoties coctum zonae micat aura per aurum,
Pallida nec pallae est fimbria luce nitens!
Quis tibi digna canat, quantum decus exeat ore,
Aut de veste tui gemma virore micet?
Quando strata jacet pedibus pretiosa smaragdus,
Quando pavimentis alba topazus adest.
Quodque oculus non vidit agens, non audiit auris,
88.0283B| Ornamenta tibi haec, pia virgo, nitent.
Cum regio ergo poli, totusque exercitus astri,
Te ornatam inspiciet, laudibus ora movent.
Incipiens Michael praeconia ferre beatae,
Cumque suis turmis, haec tibi, virgo, refert:
O decus excellens, o femina forma salutis,
Partus fruge potens, virginitate placens!
Per quam est se nasci dignata redemptio mundi,
Et reparare genus quod tulit Eva ferox.
Hanc tibi, mater, opem legionum millia mille,
Per classes resonant carmine, voce, lyra.
Angelus inde tuos repetit paranymphus honores,
Qui tibi de coelis nuntia sancta vehit.
Dicens: O felix, imitari nescia virgo,
Cujus et agnus ovis, conterit ora lupi.
88.0283C| Tartara disrumpens, patriae captiva reducens,
Et libertati post juga pressa refers.
Excipit has iterum ingeminans pars altera laudes,
Perstrepit et cunctis vox revoluta choris.
Incipit inde alios producere terra favores,
Zachariae genitus, vox, tuba, praeco, sonus,
Cum Petro et Stephano, ducibusque in millibus amplis
Agminibus, mistis plausibus alta canens:
O virgo insignis, benedicta ad gaudia nata,
Auxilium terrae, fulgor honorque poli.
Ecce tuus florens uterus quae praestitit orbi,
Te generante fide nos paradisus habet.
Quid sumus, aut fuimus? quos merserat Eva profundum,
De limo in coelum nos facit ire sinu.
88.0283D| Laudibus his, Domini genitrix, fragor intonat astris.
Militiaeque poli haec tibi clangor agit.
Ast ego ferre volens, videor subducere laudes,
Nam tibi quisque cupit voce favere sacrae.
Mens oret genitum, sic matri digna loquatur,
Cujus amore pio, vivis honore novo.
88.0284A| Pulchra super gemmas, splendorem solis obumbrans,
Alta super coelos, et super astra nitens.
Vellere candidior niveo, rutilantior aura,
Fulgidior radio, dulcior ore favo,
Suavior, et roseo nimium rubicundior ostro,
Vincis aromaticas mentis odore comas,
Chara, benigna, micans, pia, sancta, verenda, venusta,
Flos, decus, ara, nitor, palma, corona, pudor.
Per quem omnes fines terrae meruere salutem,
Gaudet et orbs totus, pontus, arena, polus.
Haec tibi qui indignus quamvis corde, ore susurro,
Spes mihi sis veniae, quae vehis orbis opem.
CAPUT VIII. Ad Virgines
88.0284B|
Inter apostolicas acies sacrosque prophetas,
Proxima martyribus praemia virgo tenet.
Splendida sidereo circumdata lumine pergens,
Jungitur angelicis casta puella choris.
Fruge pudicitiae, coeli dotanda talento,
Aeterni regis ducitur in thalamos.
Pulchra corona caput triplici diademate cingit,
Et gemmae exornant pectora, colla, comam.
Induitur teneris superaddita purpura membris,
Et candore nivis fulgida palla tegit.
88.0284C| Floribus aeternis oculos rosa, lilia pascunt,
Et paradisiacus naribus intrat odor.
Unde magis, dulcis, hortamur, ut ista requiras,
Quae dedit Eugeniae Christus et alma Teclae.
Virgo Dei, fructus coeli, victoria mundi,
Ut semper regnes, has pete regis opes.
Sunt ibi chrysolithis fabricata palatia gemmis,
Atque smaragdineo janua poste viret.
Limina sardonychae variato lumine florent,
Et hiacynthaeus circuit ordo domum.
Aurea tecta micant, plebs aurea fulget in aula,
Et cum rege pio turba corusca nitet.
Ille puellarum locus est, quae, lucis amore,
Hic servant Domino, corpore, mente, fidem.
Despice quod terrae est, et clara sedebis in astris,
88.0284D| Christi ut sponsa placens regna superna colas.
Praesens vita nimis fugitivo tempore transit,
Virginis integritas glorificanda manet.
Paupertas te parva rogat cum divite Christo,
Ut venias nostro, dulcis alumna, sinu,
88.0285A| Quo patris auxilium Domino obtentura preceris,
Atque tibi felix regna beata pares,
Ut pariter sanctae merearis juncta Mariae,
Gaudia perpetuo concelebrare choro.
Has quaecunque piis manibus susceperis arrhas,
Non nuptura homini, sed sis amata Dei.
CAPUT IX.

Metrica Tirones nunc promant carmina castos,
Et laudem capiat quadrato carmine virgo.
Trinus in arce Deus qui pollet, saecla creavit,
Regnator mundi regnans in sedibus altis
88.0285B| Indigno conferre mihi dignetur in aevum
Cum sanctis requiem, quos laudo versibus istis.
Arbiter altithronus, qui servat sceptra superna,
Tradidit his coeli per sudum scandere limen,
Inter sanctorum cuneos qui laude perenni
Rite glorificant moderantem regna Tonantem.
Omnipotens Dominus, mundi formator, et auctor,
Nobis pauperibus confer suffragia certa,
Et ne concedas tradendos hostibus isthinc,
Sed magis exiguos defendens dextera tangat,
Ne praedo pellax coelorum claudere limen,
Vel sanctos valeat noxarum fallere scaena,
Ne fur strophosus foveam detrudat in atram,
Conditor a summo quod Christus servat olympo,
Pastor ovile tuens, neque possit nebula raptor,
88.0285C| Regales vastans caulas, bis dicere puppup,
Omnia sed custos defendat ovilia jam nunc
Maxima, praecipuum quae gestat nomine nomen;
Addere praesidium, mater, dignare precatu;
Nam tu perpetuum prompsisti lumine lumen,
Inantque, clamante sacro spiramine, euntes,
Cujus per multum jubar alto splendet ab axe,
Ac populos pariter replet vibramine flumen,
Rex regum, et princeps populorum dictus ab aevo,
Magnus de magno rerum regimine rector.
Illum nectere non possunt, nec cingere coeli,
88.0286A| Nec mare navigerum spumoso gurgite vallat,
Aut zonae mundi, quae stipant aethera celsa.
Clarorum vitam, qui castis moribus isthic,
Auxiliante Deo, vernabant flore perenni,
Sanctis aggrediar studiis edicere pauper.
Tanta tam digne si pauper praemia perdat,
Omnia cum nullus verbis explanet, et apte
Sat. . . . . . . . . . . . . . . . .
CAPUT X. Ad domnam Radegundem.

Regali de stirpe potens Radegundes in orbe,
Altera cui coelis regna tenenda manent,
88.0286B| Despiciens mundum meruisti acquirere Christum,
Et dum clausa lates, hinc super astra vides.
Gaudia terreni conculcas noxia regni,
Ut placeas regi laeta, favente polo.
Nunc angusta tenes, quo coelos largior intres,
Diffundens lacrymas, gaudia vera metes.
Et corpus crucias, animam jejunia pascunt
Salve, quam Dominus servat amore suus.
CAPUT XI. Ad eamdem de violis.

Tempora si solito mihi candida lilia ferrent,
88.0286C| Aut speciosa foret suave rubore rosa,
Haec ego rure legens, aut cespite pauperis horti,
Misissem magnis munera parva libens.
Sed quia prima mihi desunt, vel solvo secunda,
Profert qui violas, fert et amore rosas;
Inter odoriferas tamen has, quas misimus, herbas,
Purpureae violae nobile germen habent.
Respirant pariter regali murice tinctae,
Et saturat foliis hinc odor, inde color.
Haec, quod utrumque gerit pariter, habeatis utraque
Et sit mercis odor flore perenne decus.
CAPUT XII. Ad eamdem de floribus super altare
88.0287A|
Frigoris hiberni glacie constringitur orbis,
Totaque lux agri, flore cadente, perit.
Tempore vernali, Dominus quo Tartara vicit,
Surgit perfectis laetior herba comis.
Inde viri postes et pulpita floribus ornant,
Hinc mulier roseo complet odore sinum.
At vos non vobis, sed Christo fertis odores,
Has quoque primitias ad pia templa datis.
88.0287B| Texistis variis altaria festa coronis,
Pingitur, ut filis, floribus ara novis.
Aureus ordo crocis violis, hinc blatteus exit,
Coccinus hinc rubicat, lacteus inde nivet.
Stat prasino venetus, pugnant et flore colores,
Inque loco pacis herbida bella putes.
Haec candore placet, rutilo micat illa decore;
Suavius haec redolet, pulchrius illa rubet,
Sic specie varia florum sibi germina certant,
Ut color hinc gemmas, thura revincat odor.
Vos quoque, quae struitis haec, Agnes cum Radegunde,
Floribus aeternis vester anhelet odor.
CAPUT XIII. Ad eamdem pro floribus transmissis.

O regina potens, cui aurum et purpura vile est,
Floribus ex parvis te veneratur amans.
Et si non res est color, attamen ipse per herbas,
Purpura per violas, aurea forma crocus.
Dives amore Dei, vitasti praemia mundi,
Illas contemnens, has retinebis opes.
Suscipe missa tibi variorum munera florum,
Ad quos te potius vita beata vocat.
Quae modo te crucias, recreanda in luce futura,
Aspicis, hinc qualis te retinebit ager.
Per ramos fragiles, quos nunc praebemus olentes,
Perpende hinc, quantus te refovebit odor,
88.0287D| Haec cui debentur, precor, ut cum veneris illuc,
Meque tuis meritis dextera blanda trahat.
Quamvis te spectet paradisi gratia florum,
Istae vos cupiunt jam revidere fores.
Et licet egregio videantur odore placere,
Plus ornant proprias, te redeunte, comas.
CAPUT XIV. Ad eamdem, cum se recluderet.
88.0288A|
Mens fecunda Deo, Radegundis, vita sororum,
Quae ut foveas animam, membra domando cremas,
Annua vota colens, hodie claudenda recurris,
Errabunt animi, te repetendo, mei.
Lumina quam citius nostris abscondis ocellis,
Nam sine te nimium nocte premente gravor;
Omnibus exclusis, uno retineberis antro,
Nos magis includis, quos facis esse foris.
Et licet hic lateas, brevibus fugitiva diebus,
Longior hic mensis, quam celer annus erit;
Tempora subducis, ceu non videaris amanti,
88.0288B| Cum vos dum cerno, hoc mihi credo parum.
Sed tamen ex voto tecum veniemus in unum,
Et sequor huc animo, quo vetat ire locus.
Hoc precor, incolumem referant te gaudia Paschae,
Et nobis pariter lux geminata redit.
CAPUT XV. Ad eamdem, cum rediit.

Unde mihi rediit radianti lumine vultus?
Quae nimis absentem te tenuere morae?
Abstuleras tecum, revocas mea gaudia tecum,
Paschalemque facis bis celebrare diem.
88.0288C| Quamvis incipiant modo surgere semina sulcis,
Hic egomet hodie, te revidendo, meto.
Colligo jam fruges, placidos compono maniplos,
Quod solet Augustus mensis, Aprilis agit.
Et licet in primis modo gemma et pampinus exit,
Jam meus autumnus venit, et uva simul.
Malus, et alta pirus gratos modo fundit odores,
Sed cum flore nova jam mihi poma ferunt.
Quamvis nudus ager nullis ornetur aristis,
Omnia plena tamen, te redeunte, nitent.
CAPUT XVI. Ad Gregorium episcopum, pro infirmitate sua.

Venit ad aegrotum medici vox alma Gregori,
Urbe ex Toronica, dum cubo rure thoro,
Concite presbytero recitante Leone sereno,
Irem ut Martini sunt ubi festa pii.
88.0289A| Tum fateor, morbi grave debilitate laborans,
Febre calens summo, jam rigor intus eram.
Hinc fragili nimium, forti languore, redacto,
Ilia lassa levans, halitus aeger erat.
Ibat anhelanti vapor aridus, ora perurens,
Ibat ab arcanis flatilis aura coquens
Fervor eram totus, tristis rogus igne caminus,
Febris et in fibris stabat aperta, patens.
Donec Christus opem, sudore undante, refudit,
Fervidus et gelidas ignis abegit aquas.
Redditur ipsa salus, pater alme, saluto salutem,
Auxilium exsili sis rogo pastor ovi.
CAPUT XVII. Ad eumdem pro causa abbatissae.

Repsit quale nefas intra pia septa synaxis?
Inconsulte dolor, rumpere verba vetas.
Quale nec ante oculos, patulas neque polluit aureis,
Nec facerent vitio qui sua fana colunt,
Tu tamen, alme Pater, pietatis amore labora,
Ut sacer antistes, culmina cujus habes,
Unde repraesentes Martinum in tempore sacrum,
Cursibus atque fide dando salutis opem.
CAPUT XVIII. Epistola pro eadem re.
  Commendans humilitatem meam copiosissimae vestrae dulcedini et mitissimae dominationi, suggero ut causa universalis Ecclesiae talem vos habens basidem, ut nullus ventorum turbo succlinans, nulla procellarum propellens congeries possit illic invenire, 88.0290A| quod quatiat, aut quod labefaciet, reperiat, in causa, qua conservus meus presbyter, praesentium portitor, ad vos pro singulari praesidio confidens occurrit, sicut ipse singula poterit explicare. Memor sis commendationis beatae domnae meae filiae, vel jam matris vestrae, domnae Radegundae pro loci sui, vel personae, totiusque regulae stabilitate, quod petiit, et verborum vel viscerum supplicatione commisit, ita praecipiatis infatigabiliter laborare, qualiter ipse vobis in retributione sempiterna restituat, qui providet auxilium indigentibus. In causa Justinae vester apostolatus pastoraliter desudet.

CAPUT XIX. Ad eumdem ex nomine Justinae.

Antistes Domini, bone pastor, et auctor honoris,
Bite decus generis, quo est generosa fides.
Justinam famulam pietate, memento, beate,
Per te et commender stirpe, vel arce patri.
Hinc referens grates aviae, quia reddita tandem,
Ad vultus neptis dulcis imago venit.
Ista diu nostris votis dans gaudia, rector,
Inter avam et neptem tu mediator agas.
CAPUT XX. Ad eumdem salutatoria.

88.0290C| Alme, beate Pater, lumen generale, Gregori,
Jure sacerdotum culminis arce caput.
Reddo Deo grates, de vobis prospera noscens,
Vestris nunc scriptis laetificatus agens.
Me quoque commendans humili prece, voce saluto,
Jugiter officio quem mea corda colunt.
CAPUT XXI. Ad eumdem salutatoria.
88.0291A|
Summe Pater patriae, celsum et generale cacumen,
Forte decus, generis Turonicensis apex.
Lumen ab Arvernis veniens feliciter arvis:
Qui illustrans populos, spargeris ore pharus.
Alpibus ex illis properans, mens altior ipsis,
Vir per plana sedens, qui pia castra tegis.
Ne noceant hostes, qui sunt in ovile fideles,
Unicus in campis publica turris ades.
Vir date, dulce caput, regioni chare Gregori,
Martini retinet quem sacra sella Patrem.
88.0291B| Me Fortunatum humilem commendo patrono,
Sic tua vita diu hoc sit in orbe Deo.
CAPUT XXII. Ad eumdem salutatoria.

Si qua mihi veniet quoties occasio dulcis.
Opto, sacer, calamo solvere vota meo.
Summe Pater patriae, toto venerabilis orbe,
Undique chare mihi, fulgida cura Dei.
Commendas humilem tibi me, sacer arce Gregori.
Pro famulo proprio, quaeso, precare Deum.
CAPUT XXIII. Ad eumdem.

88.0291C| Si cessent homines velociter ire per Austros,
Ad te, chare pater, carmina missa velim.
Nunc tamen est quoniam gerulus mihi, porrigo verbum,
Sed minus eloquio, quam quod amore colo.
Dulcis opime, decus nostrum, pie papa, Gregori,
Versiculis brevibus solvo salutis opus.
Sed memor ipse mei commenda, quaeso, Tonanti,
Sic te consocium reddat honore throno [throni].
CAPUT XXIV. Ad eumdem.

Gurgitis in morem si lingua fluenta rigaret,
88.0291D| Turbine torrentis vel raperetur aquis,
Ad tua praecipue praeconia summa, Gregori,
Dum non explerem flumine, gutta forem.
Munificumque Patrem aequaret nec Musa Maronis,
Fers bone, quanta mihi, quis valet ore loqui?
88.0292A| Ac brevitate, sacer, famulum commendo subactum,
Me Fortunatum, sit veniale, precor.
CAPUT XXV. Ad eumdem pro villa praestita.

Tramite munifico celebravit pagina cursum,
Carmine dulcifluo, quam tuus edit amor.
In qua sorte loci facta est collatio doni,
Qua Vigenna procax littore frangit aquas.
Lapsibus et tumidis dum fertur nauta carinis,
Jugera culta videt, quando celeuma canit.
Grates, chare, gero pietatis fruge reperta,
Qui facis unde decens multiplicetur apex.
88.0292B| Et sine his mea sunt, a te quaecunque tenentur,
Grex habet omnis agris quod bone pastor habes.
CAPUT XXVI. Ad eumdem precatoria pro ipso agro.

Munifici reparans Martini gesta, Gregori,
Texit ut ille habitu, nos alis ipse cibo.
Discipulus placidum sapiens imitando magistrum;
Ille ubi dux residet, miles habebis opem.
Ut chlamydem ille prius, sic tu partiris agellum;
Ille tegendo potens, tuque fovendo decens.
Ille ope me antiquum relevans, tu, chare, novellum,
88.0292C| Fit dives merito paupere quisque suo.
Quando reposcetur, vestris redit usibus arvum,
Et Domino proprio restituemus agrum.
Unde amplas refero grates, dulcissime rector,
Et repeto pandens haec tua, pastor, ovis.
Nec tantum reddo, quantum tibi debeo, praesul:
Pro Fortunato sed, rogo, flecte Deum.
CAPUT XXVII. Ad eumdem pro pellibus sibi transmissis.

Egregio compacta situ, phalerata rotatu,
88.0292D| Atque Sophocleo pagina fulta sopho,
Me arentem vestro madefecit opima rigatu,
Fecit et eloquio, quod loquor, esse tuo.
Dulcis, chare, decens, facunde, benigne Gregori,
Atque Pater patriae hinc sacer, inde cate.
88.0293A| Muneribus, meritis, animis et moribus aequis.
Omnibus officiis, unde colaris, habens.
Me Fortunatum tibi celso sterno pusillum,
Commendo et voto supplice rite tuum.
88.0294A| Cui das unde sibi talaria missa ligentur,
Pellibus et niveis sint sola tecta pedis.
Pro quibus a Domino detur stola candida vobis,
Qui datis hoc minimis, unde feratis opes.
LIBER NONUS.
CAPUT PRIMUM. Ad Chilpericum regem, quando synodo Brinnaco habita est.
88.0293A|
Ordo sacerdotum, venerandaque culmina Christi,
Quos dedit alma fides relligione Patres.
Parvulus opto loqui regis praeconia celsi,
Sublevet exigui carmina vester amor.
Inclyte rex armis, et regibus edite celsis,
Primus et antiquis culmina prima regens.
Rector habes nascendo decus, moderando sed auges,
De radice patris flos generate potens.
Aequali serie vos nobilitando vicissim,
Tu genus ornasti, te genus ornat avi.
Excepisti etenim fulgorem ab origine gentis,
88.0293C| Sed per te proavis splendor honore redit.
Te nascente patri, lux altera nascitur orbi,
Nominis et radios spargis ubique noves;
Quem praefert oriens Libyes, occasus, et arctus,
Quo pede non graderis, notus honore venis.
Quidquid habet mundus, peragrasti, nomine princeps,
Curris et illud iter, quod rota solis agit.
Cognite jam ponto et Rubro, pelagoque sub Indo,
Transit et Oceanum fulgida fama sopho.
88.0294A| Nomen ut hoc resonet, non impedit aura, nec unda,
Sic tibi cuncta simul, terra vel astra favent.
Rex bonitate placens, decus altum, et nobile germen,
In quo tot procerum culmina culmen habent.
Auxilium patriae, spes et tu tamen in armis,
Fida tuis virtus, inclytus atque vigor.
Chilperice potens, si interpres barbarus exstet,
Adjutor fortis, hoc quoque nomen habes.
Non fuit in vanum, sic te vocitare parentes,
88.0294B| Praesagium hoc totum, laudis et omen erat.
Jam tunc judicium praebebant tempora nato,
Dicta priora tamen dona secuta probant.
In te, dulce caput, patris omnis cura pependit,
Inter tot fratres sic amor unus eras.
Agnoscebat enim, te jam meliora mereri,
Unde magis coluit, praetulit inde pater,
Praeposuit genitor, cum plus dilexit alumnum,
Judicium regis frangere nemo potest.
Auspiciis magnis crevisti, maxime princeps,
Hinc in amore manens plebis, et inde patris.
Sed meritis tantis subito sors invida rerum,
Perturbare parans regna quieta tibi,
Concutiens animos populorum, foedera fratrum,
Laedere dum voluit, prosperitate favet.
88.0294C| Denique jam capiti valido pendente periclo,
Quando ferire habuit, reppulit hora necem.
Cum retinereris mortis circumdatus armis,
Eripuit gladios sors, operante Deo.
Ductus ad extremum, remeas de funere vitae,
Ultima quae fuerat, fit tibi prima dies.
Noxia dum cuperent hostem tibi bella parare,
Pro te pugnavit fortis in arma fides.
88.0295A| Prospera judicium, sine te, tua causa peregit.
Et rediit proprio celsa, cathedra loco.
Rex bone, ne doleas nam te fortuna querelis,
Unde fatigavit, hinc meliora dedit.
Aspera tot tolerando diu, modo laeta sequuntur,
Et per moerores gaudia nata metis.
Multimodas per opes seminans, tua regna resumis,
Namque labore gravi crescere magna solent.
Aspera non nocuit, sed te sors dura probavit,
Unde gravabaris, celsior inde redis.
Altior assiduis crescis, non frangeris armis,
Et belli artificem te labor ipse facit.
Fortior efficeris per multa pericula princeps,
Ac per sudores dona quietis abes.
Nil dolet amissum, te rege superstite, mundus,
88.0295B| Qui se servarunt debita regna gradu.
Consuluit domui, patriae populoque Creator,
Quem gentes metuunt te superesse virum.
Ne ruat armatus per Gallica rura rebellis,
Nomine victoris hic es, et ampla regis.
Quem Geta, Wasco, tremunt, Danus, Estio, Saxo, Britannus,
Cum patre quos acie te domitasse patet.
Terror et extremis Frisonibus, atque Suevis,
Qui neque bella parant, sed tua frena rogant.
Omnibus his datus es timor, illo judice campo,
Et terrore novo factus es altus amor.
In te, rector, habet regio circumdata murum,
Ac levat excelsum ferrea porta caput.
Tu patriae radias adamantina turris ab Austro,
Et scuto stabili publica vota tegis.
88.0296A| Neu gravet haec aliquis, pia propugnacula tendis,
Ac regionis opes limite forte foves.
Quid de justitiae referam moderamine, princeps?
Quo male nemo redit, si bene justa petit:
Cujus in ore probo mensurae libra tenetur,
Rectaque causarum linea currit iter.
Nec mora fit, vero falsus nihil explicat error,
Judiciisque tuis fraus fugit, ordo redit.
Quid? quoscunque etiam regni ditione gubernas,
Doctor ingenio vincis, et ore loquax.
Discernens varias sub nullo interprete voces,
Et generum linguas unica lingua refert.
Erigit exiguos tua munificentia cunctos,
Et quod das famulo, credis id esse tuum.
Qualiter hinc itidem tua se praeconia tendunt,
88.0296B| Laudis et hoc cumulo concutit astra fragor.
Cui simul arma favent, et littera constat amore,
Hinc virtute potens, doctus et inde places.
Inter utrumque sagax, armis et jure probatus,
Belliger hinc radias, legifer inde micas.
De virtute pater, reparatur avunculus ore,
Doctrinae studio vincis et omne genus.
Regibus aequali, de carmine major haberis,
Dogmate vel qualis non fuit ante parens.
Te arma ferunt generi similem, sed littera praefert,
Sic veterum regum per simul, atque prior.
Admirande mihi nimium rex, cujus opime
Praelia robur agit, carmina lima polit.
Legibus arma regis, et leges dirigis armis,
Artis diversae sic simul itur iter.
88.0297A| Discere si possit, rector, tua singula quisquis,
Ornarent plures, quae bona solus agis.
Sed tamen haec maneant, et crescant prospera vobis,
Et liceat solio multiplicante frui,
Conjuge cum propria, quae regnum moribus ornat,
Principis et culmen participata regit.
Provida consiliis, solers cauta, utilis aulae,
Ingenio pollens, munere larga placens.
Omnibus excellens meritis, Fredegundis opima
Atque serena suo fulget ab ore dies.
Regia magna nimis, curarum pondera portans,
Te bonitate colens, utilitate juvans.
Qua pariter tecum moderante palatia crescunt,
Cujus et auxilio floret honore domus.
Quaerens unde viro duplicentur vota salutis,
88.0297B| Et tibi mercedem de Radegunde facit.
Quae meritis propriis effulget gloria regis,
Et regina suo facta corona viro.
Tempore sub longo haec te fructu prolis honoret,
Surgat et inde nepos, ut renoveris avus.
Ergo Creatori referatur gratia digne,
Et cole, rex, regem qui tibi praebet opem.
Ut servet, cumuletque bonum; nam rector ab alto
Omnia solus habet, qui tibi multa dedit.
Da veniam, victor, tua me praeconia vincunt,
Hoc quoque, quod superor, fit tibi major honor.
Parvulus opto tamen, sic prospera vota secundet
Ut veniant terris haec pia dona polis.
Aera temperie faveant tibi, tempora pace
Frugibus arva micent, foedera regna ligent.
88.0297C| Edomites omnes, tuearis amore fideles,
Sis quoque catholicis relligionis apex.
Summus honor regis, per quem donantur honores,
Cui longaeva dies constet, et alma fides.
Regibus aurum alii, aut gemmarum munera solvant,
De Fortunato paupere verba cape.
CAPUT II. Ad Chilpericum regem et Fredegundem reginam.
88.0298A|
Aspera conditio, et sors irrevocabilis horae,
Quod generi humano tristis origo dedit:
Cum suadens coluber projecit ab ore venenum,
Morsu et serpentis mors fuit Eva nocens.
Sumpsit ab ipso ex tunc Adam patre terra dolorem,
Et de matre gemens, mundus amara capit.
Praevaricando duo probro damnantur acerbo,
Ille labore dolet, haec generando gemit.
88.0298C| Mors venit inde vorax, transmissa nepotibus ipsis,
Haeredesque suos tollit origo nocens.
Ecce hoc triste nefas nobis genuere parentes:
Ceperat unde prius, hinc ruit omne genus.
Primus Abel cecidit, miserando vulnere caesus,
Ac fraterna sibi sarcula membra fodent.
88.0299A| Post quoque Seth obiit, sub Abel vice redditus idem,
Et quamvis rediit, non sine fine fuit.
Quid Noe memorem, laudatum voce Tonantis,
Quem levis arca tulit, nunc gravis arca premit?
Sic quoque Sem, et Japheth, patrum justissima proles.
Sancta et progenies tale cucurrit iter.
Quid patriarcham Abraham, vel Isaac, Jacob quoque dignos,
Cum de lege necis nemo solutus adest?
Melchisedech etiam, Domini sacer ore sacerdos,
Job quoque, ceu geniti sic abiere sui
Legifer ipse jacet Moses, Aaronque sacerdos,
Alloquiisque Dei dignus, amicus obit.
88.0299B| Successorque suus, populi dux inclytus, Jesus
Qui legis libris, occubuere patres.
Quid Gedeon, Samson, vel quisquis in ordine judex?
Mortem sub Domino judice nemo fugit.
Israelita potens David rex, atque propheta,
Est situs in tumulo cum Salomone suo.
Esaias, Daniel, Samuel, Jonasque beatus,
Vivens sub pelago, stat modo pressus humo.
Princeps clave, Petrus, primus quoque dogmate Paulus,
Quamvis celsae animae, corpora terra tegit.
Semine ab humano cui nullus major habetur
Vir baptista potens ipse Joannes obit.
Enoch, Heliasque hoc adhuc spectat uterque,
Qui satus ex homine est, et moriturus erit.
88.0299C| Ipse creator ovans, surgens cito Christus ab umbris,
Hic quia natus homo est, carne sepultus humo.
Quis rogo non moritur, mortem gustante salute?
Dum pro me voluit hic mea vita mori?
Dic mihi quid poterunt Augusti, et culmina regum,
Membra creatoris cum jacuere petris?
88.0300A| Brachia non retrahunt fortes, neque purpura reges,
Vir quicunque venit pulvere, pulvis erit.
Nascimur aequales, morimurque aequaliter omnes,
Una ex Adam est mors, Christus et una salus.
Diversa est merces, funus tamen omnibus unum,
Infantes, juvenes, sic moriere senex.
Ergo quid hinc facimus, nunc te rogo, celsa potestas,
Cum mihi auxilii possumus esse rei?
Ploramus, gemimus, sed nec prodesse valemus,
Luctus adest oculis, est neque fructus opis.
Viscera torquentur, lacerantur corda tumultu,
Sunt chari exstincti, flendo cadunt oculi:
Ecce vocatur amor, neque jam revocatur amator,
88.0300B| Nos neque jam repetit, quem petra mersa tegit.
Quamvis clamantem refugit mors surda, nec audit:
Nescit in affectum dura redire pium.
Sed nolo, atque volo, migrabo cum omnibus illuc,
Ibimus hinc omnes, nemo nec inde redit:
Donec adventu Domini caro mortua vivat,
Surgat et ex proprio pulvere rursus homo,
Coeperit ut tegere arentes cutis uda favillas,
Et vivi cineres de tumulis salient.
Ibimus ergo omnes, alia regione locandi,
Ibimus ad patriam, quos peregrina tenent.
Ne cruciere igitur, pie rex, fortissime princeps,
Quod geniti pergunt, quo petit omnis homo.
Quale placet figulo vas fictile, tale paratur,
Quando placet figulo, vasa soluta ruunt.
88.0300C| Quod jubet Omnipotens, non possumus esse rebelles,
Cujus ad intuitum sidera, terra tremunt.
Ipse creat hominem, quid dicere possumus? idem
Qui dedit, et recipit, crimina nulla gerit.
Illius ecce sumus figmentum, et spiritus inde est,
Cum jubet, hinc imus, qui sumus ejus opus.
88.0301A| Si libet, in hora montes, freta, sidera mutat,
Cui sua facta favent, quid homo fumus agit?
Rex, precor, ergo potens, age quod tibi maxime prosit,
Quod prodest animae cum Deitatis ope,
Esto virile decus, patienter vince dolores,
Quod non vitatur, vel toleretur onus.
Quod trahimus nascendo, sine hoc non transiit ullus,
Quod nemo immutat, vel ratione ferat.
Consul eas domnae reginae et amantis amatae,
Quae bona cuncta capit, te sociante sibi.
Materno affectu placare jubeto dolentem.
Nec simul ipse fleas, nec lacrymare sinas.
Te regnante viro, tristem illam non decet esse,
Sed magis ex vestro gaudeat alta toro.
Deprecor hoc etiam, vitam amplam conjugis optans,
88.0301B| Consul eas genitae, consul eas patriae.
Talis erit populus, qualem te viderit omnis,
Deque tua facie plebs sua vota metit.
Denique Job natos septem uno triste sub ictu,
Amittens, laudes retulit ore Deo.
David psalmographus, genitum cum amisit amatum,
Mox tumulo posuit, prandia festa dedit.
Femina bis felix, pia mater Machabeorum,
Natos septem uno funere laeta tulit.
Prompta adiens Domino, semper tibi gloria, Rector,
Cum vis, summe pater, pignora mater habet.
88.0302A| Unde Deo potius refertur gratia nostro,
Germine de vestro qui facit ire polo.
Eligit et gemmas de mundi stercore pulchras,
De medioque luto ducit ad astra throno.
Messis vestra Deo placuit, quam in horrea condit,
Dum spicis teneris dulcia grana metit.
Non paleas generas, frumenta sed integra gignis;
Nec recremanda foris, sed recreanda polis.
Praesertim qui sic sancto baptismate puri,
Hinc meruere rapi, fonte lavante novi.
Stantes ante Deum, velut aurea vasa decoris,
Aut quasi candelabris pulchra lucerna nitens.
Immaculatae animae, radiantes semper honore,
Vivorum retinent in regione locum.
Inque domo Domini plantati lumine vernant,
88.0302B| Candida ceu rubeis lilia mista rosis.
Jusserit et Dominus cum membra redire sepulta,
Vestibit genitos tunc stola pulchra tuos.
Aut palmata chlamys, rutilo contexta sub auro,
Et variis gemmis frons diadema geret.
Utentes niveam per candida pectora pallam,
Purpureamque togam fulgida zona ligat.
Tunc pater et genitrix mediis gaudebitis illis,
Cum inter sidereos cernitis esse viros.
Est tamen omnipotens, Abrahae qui semen adauxit,
Vobis atque dabit, Job quod amore dedit.
88.0303A| Restituens numerum natorum germine digno,
Progeniemque refert nobilitante fide.
Qui in solium David Salomonis contulit ortum,
Pro vice germani cum redit ipse patri.
Ille tibi poterit de conjuge reddere natum,
Cui pater alludat, ubere mater alat.
Qui medius vestri reptans per colla parentum,
Regibus et patriae gaudia longa paret.
CAPUT III. Ad eosdem.

Post tempestates et turbida nubila coeli,
88.0303B| Quo solet infesto terra rigere gelu,
Post validas hiemes ac tristia frigora brumae,
Flamine seu rapidi rura gravante Noti,
Succedunt iterum vernalia tempora mundo,
Grataque post glaciem provocat aura diem.
Rursus odoriferis renovantur floribus arva,
Frondibus arboreis et viret omne nemus.
Dulce saporatis curvantur robora pomis,
Et, redeunte sibi gramine, ridet ager.
Sic quoque jam Domini post tristia damna dolentes,
Vos meliore animo laetificate, precor.
Ecce dies placidi revocant paschalia Christi,
Orbs quoque totus item per nova vota fremit.
Gaudia plus faveant per celsa palatia regum,
88.0303C| Et per vos famuli festa beata colant.
Omnipotens vobis nostra addat morte salutem,
Atque diu patriam culmina vestra regant.
CAPUT IV. Epitaphium Clodoberti.

Flere monent populum crudelia funera regum,
Cum caput orbis humo moesta sepulcra tegunt.
Hoc igitur tumulo recubans Clodobertus habetur,
Qui tria lustra gerens raptus ab orbe fuit.
De proavo veniens Clodovecho celsa propago,
Clotariique nepos, Chilpericique genus,
Quem de regina sumpsit Fredegunde jugali
Auxerat et nascens Francica vota puer.
Quem, patris et patriae dum spes adolesceret ampla,
Accelerante die sors inimica tulit.
Sed cui nulla nocent queruli contagia mundi,
Non fleat ullus amor quem modo cingit honor,
88.0304B| Nam puer innocuus, vivens sine crimine lapsus,
erpetui regni se favet arce frui.
CAPUT V. Epitaphium Dagoberti.

Dulce caput populi, Dagoberte, perennis amore,
Auxilium patriae, spes puerilis orbis.
Germine regali nascens generosus, et infans,
Ostensus terris, mox quoque rapte polis.
88.0304C| Belligeri veniens Clodovechi gente potenti,
Egregii proavi germen, honore pari.
Regibus antiquis respondens nobilis infans,
Chilpericique patris vel Fredegunde genus.
Te veneranda tamen mox abluit unda lavacri,
Hinc licet abreptum lux tenet alma throno.
Vivis honore ergo, et cum judex venerit orbis,
Surrecturus eris fulgidus, ore nitens.
CAPUT VI. Ad Gregorium episcopum pro metris Sapphicis.
88.0305A|
Pollente eloquio pervenit epistola cursu,
Sed voluit voto tarda venire meo.
Nec tamen offendit, quamvis remorata requirit,
Quem tenet astrictum mente ligante virum.
Cum cupiam talem, qualis fuit ille Nazanzo,
Gregorium ut repares dogmate, sede parens,
Quaeque injunxisti, pater, ecce poemata misi,
Et mihi proficient, si tibi, chare, placent.
88.0305B| Hoc mandas etiam, quo Sapphica metra remittam,
Da veniam, modici dum seges urget agri.
Dum meto, da spatium, tibi mox parere parabo;
Si saturer fructu, fors meliora cano.
Condere si valeo, cum metro mitto libellum,
Quae cape tu voto, quo tibi dictat amor.
CAPUT VII. Ad eumdem in ipso metro.
 
Corde jucundo, calamo venusto,
Litteras mittis, cupiente voto,
Blanda conscribens seriae salutis,
Chare Gregori.

 
Exigens nuper nova me movere
Metra, quae Sappho cecinit decenter,
Sic Dioneos memorans amores
Docta puella.

 
Pindarus Graius, meus inde Flaccus
Sapphico metro, modulante plectro,
Molliter pangens citharista, blando
88.0305D| Carmine lusit.

 
88.0306A| Cur mihi injungis Lyricas melodas,
Voce qui rauca modo vix susurro,
Eloqui chordis mea dextra nescit
Pollice dulci.

 
Qui vel haec olim mihi si fuissent
Nota, prudentum docili Camoena,
Per tot oblitus fueram benignam
Tempora Musam.

 
Cum labor doctis sit, ut ista pangant,
Dogma nec quisquam sapienter intrat,
Et satis constet resonare paucis
Metra poetis.

 
Non leve est nautae rate transfretare.
Vincere aut vastum pelagus natatu;
Vix procelloso repetunt sub Austro
88.0306B| Carbasa portum.

 
Arduum nobis iter, et profundum,
Quo jubes pergi, tamen ibo votis,
Si minus possum pedibus viare,
Ducor amore.

 
Praestitit, pastor, tua mi voluntas
Codicem farsum tumido cothurno,
Quemque paupertas mea vix valebat
Tangere sensu.

 
Regiis verbis humili repugnat,
Divites versus inopi recusans,
Et mihi Mopso reserare nolens
Docta sophistis.

 
Disputans multum variante miltho,
88.0306C| Quaeque sunt rythmis, vel amica metris,
Sapphicum quantum tua me arva adornent,
Dulcis Epodus.

 
Multus auctorum numerus habetur,
Plura dicentum modulo canoro,
Quae volens isto memorare metro,
Nomina frango.

 
Maxime qui nunc resolutus a te,
Postque bis denos loquor istud annos,
Clara quod scripsit, citharam terendo,
Lesbia virgo.

 
Scire qui vult haec, Libycas arenas
Ante per littus numerare tentet,
Cuncta quam metris ratione cauta
88.0306D| Carmine cingat.

 
88.0307A| Nam moras feci, remoratus ipse,
Pluribus causis modo hinc, et inde
Nec vacans legi placida quiete
Dulce sophistae.

 
Scito nam, pastor, nec adhuc cucurri
Ordinem totum relegens libelli,
Sed satis, crede, est, satis est amanti
Sola voluntas.

 
Ergo laxatus celeri volatu,
Ad patrem sacrum, comitante voto,
Et sibi nostrum renovans amorem,
Perge libelle.

 
Forte non possum piger ire gressu,
Quo vocat blandus meus ille vultus,
Invicem nostram, rogo te, libelle,
88.0307B| Redde salutem.

 
Si memor fili Pater, ore dulc.
Hunc precans, qui nos, mare et astra, fecit,
Ac piis votis bene se colentem
Pectore servet.

 
Feminae charae, sibi mente nexae,
Quem colunt Agnes, Rhadegundes idem,
Sicut exposcunt, vice filiarum,
Solve salutem.

 
Adde Justinam pariter precantem,
Nempe commendans famulam propinquam.
Et refer, quantum sibi chara profert
Neptis honorem.

 
Haec tibi promptus prece, voce, mente,
Salvo vix implens, ego pauper arte,
88.0307C| Sed tamen largo refluens amore,
Chare Gregori.

CAPUT VIII. Ad Baudowaldum episcopum.

Summe sacerdotum, bonitatis opima facultas,
Culmen honore tuo, lumen amore meo,
Officiis venerande sacris, pietatis alumne,
Pignore amicitiae, corde tenende meo.
Florens in studiis, et sacra in lege fidelis,
Semper agens animae dona futura tuae.
Te pater ergo precans, terram, freta, sidera testor,
Ut velis ore sacro me memor esse tuum.
CAPUT IX. Ad Sidonium Moguntiacensem Episcopum.

Reddita ne doleas, felix Maguntia, casus,
Antistes rediit, qui tibi ferret opem.
Ne moerore gravi lacrymans orbata jaceres,
Te meruisse fame. . . . . . . . . . . .
Porrigit ecce manum genitor Sidonius urbi:
Quo renovante loco prisca ruina perit.
Jura sacerdotii sacro moderamine se vans,
Per cujus studium crevit et ipse gradus.
Parturit assidue gravidos Ecclesia fructus,
Quamvis Apostolico vinctus amore regis.
88.0308C| Suscipit haeredes, coelesti germine natus,
Tali nupta viro, quando marita placet
Te vigili custode, lupus non diripit agnos,
Te pascente gregem, non ovis ulla perit.
Cautius in toto per mitia pascua ducis;
Toxica ne noceant, florea rura paras.
Sis cibus ut populi, placide jejunia servas,
Et satias alios, subtrahis unde tibi.
88.0309A| Nudos veste tegis, captivis vincula solvens,
Deposito reddens libera colla jugo.
Exsulibus domus es, et esurientibus esca,
Felix, cui Christus debitor inde manet.
Te doctrina probum, providentia sacra modestum,
Fecit et eloquio vincere mella tuo.
Templa vetusta novans, specioso fulta decore,
Inseris hinc populis plus in amore Deum.
Ut plebem foveas, et Rheni congruis amnes,
Quid referat terris, qui bona praebet aquis?
Hic quod fana micant, et instaurata quod exstant,
Vivis in aeterno, laude fluente tibi.
Hac crescas longos meritorum fruge per annos,
Et crescente diu de grege vota feras.
CAPUT X. Ad Rhagnemundum episcopum.
88.0309B|
Summe pater patriae, dulce mihi lumine Rucco,
Interiora mei cordis amore tenens,
Quidquid amicitiae veteris collegimus ambo,
Crescit in affectum semper, opime, meum.
Nam mihi nulla meos oblivio tollit amantes;
Ante sit extremum, quam mihi desit amor.
Unde, beate pater, properans dependo salutem,
Optans longinquo te superesse gradu.
88.0309C| Hinc etiam genitae reddunt tibi pectore grates,
Munere pro niveo marmore de Pario:
Quae quotiens epulae disco tribuuntur in illo,
In doni specie te pietate vident.
Nam pro gemmarum serie tibi reddat honorem,
Cui data proficiunt, crux veneranda throno.
CAPUT XI. Ad Droctoveum abbatem.
88.0310A|
Vir venerande, sacer meritis et honore colende,
Droctovee, mihi semper amore pater.
Qui de discipulis Germani jure beati,
Norma magisterii factus es ipse sui.
Cujus pontificis sacra per vestigia currens,
Despicis hunc mundum, dum cupis ire polo.
Perge libenter iter coeli, mansurus in orbem,
Et pro me famulo, quaeso, precare Deum.
CAPUT XII. Ad Faramundum referendarium.
88.0310B|
Dulcis amice mihi, memorabile nomen amantis,
Promptus in officiis, vir Faramunde, bonis.
Si non ipse adii, te pagina missa salutet,
Solvat et obsequium, quod minus ipse gero.
Commendesque libens dominis me regibus, oro,
Et referas grates pro pietatis ope.
Impenso affectu me pagina vestra requirat,
Hoc remeante tamen, redde benigne vicem.
CAPUT XIII. Ad Lupum et Waldonem diaconum.

Corde parentali, jugi pietate colendi,
Hinc Lupe blande mihi, Waldo vel inde sacer.
88.0311A| Ut bonitate pari simul estis honore ministri,
Sic mihi consimili semper amore rati.
Quod valeo, facio, absens dependo salutem,
Si non possum oculis, vos peto litterulis.
Pontifici summo nos commendare precamur,
Regibus et dominis forte salutis opes.
Droctoveo, dulci clero, et concivibus oro.
Quod praesens facerem, vos adhibete vicem.
Mummulus egregius veneretur, Caesareusque,
Et Constantino me memorate meo.
CAPUT XIV. De basilica sancti Laurentii.

Laurenti, merito flammis vitalibus uste,
Qui fervente fide, victor ab igne redis.
Vir dilecte Deo, terreno in corpore quondam,
Tunc quoque sidereus jam tibi sensus erat.
Qui potuisti oculos tactu revocare sepultos,
Rursus et in vacua fronte referre diem.
Luminis exstinctas iterum accendisse lucernas,
Credimus haec signo te faciente crucis.
Addita nunc etiam populis miracula praestas,
Et fidei tribuis indubitanter opem.
Dum tua templa novant breviori robore plebes,
Creveruntque trabes, crevit et alma fides.
88.0311C| Stipite contracto tua se mercede tetendit,
Quantum parva prius, postea caesa fuit,
Crescere plus meruit succisa securibus arbor,
Et didicit sicca longior esse coma.
88.0312A| Unde recisa fuit, populis fert inde salutem
Si venit intrepidus, lumina caecus habet.
Tu levita sacer poena purgate fideli,
Unde prius flammas, hinc modo lumen habes.
Visa ita temporibus venerandi antistitis acta,
Sed tamen aeterno sunt memoranda die
CAPUT XV. De domo lignea.

Cede parum paries, lapidoso structe metallo,
Artificis merito praefero ligna tibi.
Aethera mole sua tabulata palatia pulsant,
Quo neque rima patet consolidante manu.
88.0312B| Quidquid saxa sablo, calces, argilla tuentur,
Singula silva favens aedificavit opus.
Altiori innititur, quadrataque porticus ambit,
Et sculpturata lusit in arte faber.
CAPUT XVI. Ad Chrodinum ducem.

Inclyte dux, meritis totum vulgate per orbem,
Quem nimis egregium splendida fama refert.
Non ego praeteream praeconia celsa, Chrodine,
Ne videar solus magna silere bonis.
88.0312C| Itala terra tibi, pariter Germania plaudunt,
Laus tua cunctorum semper in ore sonat.
Clarus ab antiquis, digno generosior ortu,
Regibus et patriae qui placiturus eras.
88.0313A| Tutoremque alii, nutritoremque fatentur,
Et fit certamen de pietate tua.
Ut habeant alii, nulli tua dona recusas,
Tu tibi plus auges quas bene fundis opes.
Cui possis praestare, lubens exquiris, et optas,
Ut sis apud cunctos, hoc facis esse tuos.
88.0314A| Es generale bonum, nulli gravis, omnibus aequus,
Justitiae socium nulla rapina tenet.
Mitis in alloquio, placidus, gratus, atque modestus.
Omnia cui data sunt, ut decus omne geras.
Gentibus astrictus, Romanis charus haberis,
Felix, qui populis semper in ore manes.
LIBER DECIMUS.
CAPUT PRIMUM. Expositio Orationis Domini.
88.0313B|
  Tanta pietatis profunda misericordia, filii dilectissimi, circa genus humanum nostri patuit Salvatoris, qua nos ereptos de concatenatis mundi naufragiis ad portum perpetuae detulit libertatis, ut nec verbis exsequi, neque lingua patefieri, neque ipsa valeant cogitatione pulsari, cui parum videbatur, de limo quem condidit, quem cruore redemit, quem baptismo renovavit, nisi ad salutis cumulum, mens nostra, ne lapsum ignoranter incurreret, instrueretur etiam, qualiter exoraret. Ne si non docuisset, quemadmodum deberemus justas voti preces offerre, essemus aut certe temerarii, aut erroris nube confusi, et nesciendo quae petere oporteret, magis admitteremus peccatum, quam purgaremus admissum, 88.0313C| et unde sperabamus posse venire suffragium, videremur incurrere detrimentum, cum de oratione incondita fieret periculi plus causa quam voti. Inde retinentes ejus mysteria, et quam multa sint in brevitate collata, propter aedificationem Ecclesiae paucis docemur explicare, quia tunc nobis melius placebunt auditu, cum patuerint intellectu. Itaque ad ipsum veniamus sanctae orationis sermonem.

Pater noster quis es in coelis.
  Ecce vox Domini praedicantis, de quo propheta dicit: Nubes pluant justum (Isa. XLV, 8): arcanae scientiae lumen effudit; et ut nostram ariditatem sermonis imbre reficeret, veluti fons aquae salientis erupit. Quis enim tantum secretum mysterii coelestis hominibus revelaret, aut hoc doceret, vel 88.0313D| praesumeret, vel sciret? Nunquid Abraham, Moses, propheta, vel angelus? imo nullus nisi Unigenitus, cui soli in majestatis plenitudine Pater est notus; nam reliqui tantum meruerunt de Deo in terra cognoscere, quantum ipse de coelo voluit ministrare. Filius enim, in quo Pater est totus unitate substantiae, non confusione personae, subjectum habebat hoc 88.0314A| nosse, non alterius munere, sed potestate naturae. 88.0314B| Ergo dicendo Patrem nostrum esse in coelis, peregrinationem nobis significat, dum sumus in terris, juxta illud: Incola sum ego in terra (Psal. CXVIII). Unde videtur instruere, ut ad excelsa jugiter animum elevantes, ea, Deo tribuente, festinemus peragere, quae nos in aeternae vitae beatitudinem, placato patre, Christo duce, faciant introire, et promissa praemia sic filii valeant obtinere: verumtamen audito Deo Patre, nullus tam crudelis sit filius, ut non festinet ad veri genitoris amplexus. Item congrue Pater noster, quia homo renascendo per baptismum effectus est Dei filius, qui per praevaricationem factus fuerat inimicus, et perditus; ergo cujus gratia fruitur jam patrem libere confitetur. Sed licet non simus de eo patre sic filii, quo modo persona Domini nostri Jesu 88.0314C| Christi, quia ille de ipsius natus est substantia, nos autem dignatus est creare de terra, attamen per gratiam Unigeniti nos effici meruimus adoptivi, et ideo qui in Ecclesia catholica ex aqua et Spiritu sancto nascitur, inter Dei filios computatur. Item Pater noster qui est in coelis, in hac confessione et Deum veneramur et mandata sequimur, et fidem nostram exponimus, et eos qui patrem in coelis denegant refutamus. Item dicendo Pater noster habemus quod in ipso diligere, et agnoscendo Deum habemus pariter quem timere debeamus. Timeamus ergo, quoniam justus est; amemus quoniam pius est, ne quod ille sollicite contulit, nos velimus perdere negligenter, et divina beneficia nostro sint excessu calcata. Quisquis ergo Patrem illum appellat, sicut decet filium, 88.0314D| sic vitam suam immaculate dispenset, quia ipse est filius qui non contribulat genitorem, non exasperat cohaeredem, fratris charitatem non violat, testamentum conditoris non dissipat, sequitur monita, festinat implere mandata; quod si recalcitraverit, projectus contumaciter de possessione discedit, nec aliqua jam fronte haereditatem repetit, quem admissculpa 88.0315A| damnavit. Unde, qui ad Deum patrem venimus, Christe fratres dicimur, si in peccati crimine non versemur: nam amittit nomen filii, qui fuerit servus peccati. Quod autem non singulariter Pater meus, sed Pater noster, dicimus, ad hoc pertinere cognoscitur, ut nullus pro se tantum, sed generaliter pro omnibus misericordem Dominum deprecetur, quatenus ab hoste perfido cuncti pariter liberentur. Omnes enim qui in Ecclesia conveniunt eodem se muro concludunt, quoniam, etsi multa membra sunt, tamen in uno Christi corpore continentur (I Cor. XII, 21), et ideo qui simul junguntur in templo, separari non debent nec in voto quia sicut in membris nostris aspicimus qualiter humerus humero, manus manui, pes pedibus subveniunt, ita congruum 88.0315B| creditur ut monitis, orationibus, lacrymis nobis ipsis a nobis invicem succurratur, propter illud: Invicem onera vestra portate (Gal. VI, 2). Denique frequenter alter pro alterius crimine confidenter obtinet, qui pro se suggerere, confunditur ex pudore, quia in suo facinore verecundia nihil praesumet. Ergo unusquisque supplicet pro omnibus in commune, quoniam sicut in se divisa domus non stabit, sic unita ruinae non subjacet. Et bene auctor Dominus pacis sic docuit, ut quidquid unus peteret, omnibus videretur proficere. Item bene Pater noster additur, quia nisi quis recte credat in Christo, non potest habere patrem in coelo; non est enim ipse pater Ariano, Judaeo, Photino, Manichaeo, Sabellio, et reliquis pestibus, veneno pravi cordis infectis, et 88.0315C| pessimae confessionis falce succisis, qui de filio, quem injuste Deo Patri nostro conati sunt inaequalem facere, caecati recesserunt, ex patre suo diabolo fructum carnis recipiunt. Et ideo nobis Pater in coelis est, qui recte Filium confitemur in terris.

Sanctificetur nomen tuum.
  Vigilanter considerandum est quid in hoc vocabulo admonitio divina significet, dicendo sanctificetur nomen tuam, non quod aliquid inveniatur superius quod Deus Pater sanctificari valeat, aut quasi nos videamur aliquid illi orando praestare, cum magis ipse sanctificet, sed sanctificetur, id est, benedicatur nomen tuum incessanter omnibus linguis, universis in locis ut pote cujus dona sunt hoc ipsum, 88.0315D| quod respiramus et vivimus. Sanctificetur nomen tuum. Deus cum omnium sit elementorum concentu laudandus, et sanctus, ut in nobis nomen ejus sanctificetur, id est, firmiter teneatur, optamus, et in ea qua nos abluit baptismi sanctitate vivamus. 88.0316A| Ergo in hoc tempore non novam sanctificationem requirimus, sed quam incontaminatam percepimus, hanc ut sine vitii macula conservemus. Nam in homine fructus bonae conversationis sanctificatio Dei est. Hoc quoque ordine nomen ejus recte sanctificari dicimus, ut si quis dono divinitatis vitam videat nobis esse sinceram, gratias largitori referat, et in nostris operibus sanctum nomen ejus extollat, quoniam recte omnis laus illi redditur, a quo vota complentur. Item Sanctificetur nomen tuum, quia ipsa oratione non continetur expressum. In nobis sanctificetur nomen tuum, videmur non tantum modo pro nobis optare ut sanctificetur nomen ejus, sed et pro illis qui nec dum meruerunt ad baptismi gratiam pervenire; nam in Christi plenissima charitate 88.0316B| docemur etiam pro inimicis orare, quia ipse non amicos et fideles, sed adversarios suos et culpabiles de mortis carcere liberavit.

Adveniat regnum tuum.
  Dubitari non licet Dominum Deum semper et hic et ubique regnare, nec aliquando de regni sorte sanctam Trinitatem sumpsisse principium, nec habere fine claudendum, cum revera apud Deum stabilitate sua tempora non mutentur, cui nec sol occidit, nec nox in vicem succedit; sed cum dicimus: Adveniat regnum tuum, non ut illi aliunde obveniat, id est, ut ei regnum praestet superior persona, sed ut illud nobis adveniat per mediatorem Christum poscimus repromissum, ut cum illo regnemus liberi, qui in mundo semper vivimus sub 88.0316C| lege peccati. Ipse enim postulavit a Patre dicens: Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi ego sum, et illi sint mecum (Joan. XVII, 24); et alibi: tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum (Matth. XIII, 43). Denique ob hoc evacuavit Tartaros, ut repleat coelos. Ergo hoc ratione precamur ut regnum ejus adveniat, non ut ipse quod possidet, hoc acquirat, sed quod est nobis pollicitus, ut persolvat. Potest et sic intelligi: Adveniat regnum tuum, id est, adveniat in corde nostro regni tui sincerum desiderium, ut possimus diaboli vincere blandimentum; tunc enim in nobis serpentina falsitate subdolus hostis non praevalet, quando nos constanter respicit divini regni desideria concepisse. Item, regnante Christo non potest in nostris corporibus regnare peccatum. 88.0316D| Item cum dicimus Adveniat regnum tuum, admonemur ut nil de terreni regni divitiis exspectemus, qui omnem spem in futuri regni facultate plantamus. Item Adveniat regnum tuum: agnoscitur his verbis 88.0317A| eas increpare personas quae saeculi istam vitam diutius volunt protrahere, cum omnes justi petant illud, ut festinanter veniat. Vel certe Adveniat regnum tuum, hoc est Christus Dominus nobis adveniat, quem quotidie sanctorum chorus veneranter exspectat, in cujus promissione se confidunt justi regnare, de cujus adventu Apostolus ait: Tunc rapiemur simul in nubibus obviam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus (I Thess. IV, 16). Sed videamus qui rapientur cum beato Paulo in nubibus? numquid homicidae, luxuriosi, fallaces, ebriosi, adulteri, rapaces, maledici? Tales enim nisi correpti sint, non solum non possunt in illo genere participari cum sancto Apostolo, cujus modo monita non sequuntur, aut occurrere Christo, cujus paterna 88.0317B| praesumunt; sed imo magis, si se a facie Dei in fissuris petrarum valerent abscondere, super se cadere montes optarent. Ergo advertamus quibus illud regnum promittitur. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 3). In principio beatitudinum humiles corde praeposuit, ac per hoc exclusit superbos ac tumidos, ubi dicit pauperes spiritu regnaturos. Deinde beati mites, beati qui lugent, beati qui esuriunt et sitiunt justitiam; beati misericordes, beati pacifici, beati mundo corde, et reliqua. Ecce illi invitantur ad talem requiem, qui taliter desudaverunt temporaliter in labore. Vere hoc est indeficienter regnare coronam beatitudinis istis ornatam floribus possidere, Deum sine confusione mereri conspicere, quo praesente, 88.0317C| inveniat anima quod amavit. Nam si in hoc saeculo, et ad praesens regnare dicitur humana fragilitas et paupertas quaedam, si illi blandiatur de falsa prosperitate fugitiva felicitas, quanto magis illud regnum quaerendum est, ubi semper liliorum rosarumque blandior lux arridet, ubi pictura floris odoriferi non marcescit, ubi loci fecunditas neque nube premitur, neque sole siccatur, ubi non finitur cum possessore possessio, ubi quaecunque desiderat animus, dat aspectus, ubi justus gemmas calcabit in plateis, quas modo reges non habent in coronis, ubi mortalitas translata in immortalitatem cum angelis sorte simili gloriatur, ubi hominibus et Deo fit una possessio! Ibi desideretur consortium, ubi tantae 88.0317D| felicitatis gratia possidetur.

Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra.
  Quod quidem sic petitur, ut fiat voluntas Dei non id fit quia aliquis potuit resistere ejus voluntati, 88.0318A| ut non faceret aliquando quod voluit omnipotens, nec ob id, quia illum potest, aliquid impedire, sed ut in nobis impleatur ejus voluntas et operetur, quoniam, adversario resistente, nos voluntatem ejus implere non possumus, nisi patrocinio ejus muniamur. Si vero quaeritur quae sit Dei voluntas, habes decem praecepta, quae per Mosen Dei sunt voluntate vulgata. Habes Dei Filium, qui Patris voluntatem sciens, quae erant abscundita reseravit, et quae obumbrabantur in lucem transfudit. Itaque voluntas Dei est agnita, excusatio non erit succursura; nam qui de coelo descendit ad terras, quid aliud suae voluntatis esse voluit credi, nisi salvare? per redemptionem nos doceret charitatis et humilitatis ornamenta sequi, quoniam et ipse hoc dignatus est 88.0318B| facere ea charitate, nimia humilitate sincere [ Ms., sincera]. Deinde qui templum sibi elegit in virgine, quid docet, nisi dona pudicitiae custodire? qui justitiam coluit, dolum in ore non habuit, misericordiam praebuit, culpas indulgentia laxavit, mundo corde semper incessit, quid aliud fecit, nisi quo nos post sua vestigia traheret verbis et exemplis? ideoque orandum ut, si perire nolumus, ipsius voluntas operetur in nobis, juxta apostolum dicentem: Qui in vobis operatur velle et perficere pro bona voluntate (Philip. II, 2, 13), sicut alibi Dominus noster locutus est: Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Joan. XV, 16); alioquin homo Christum per se inveniret. Beatus Paulus voluntatem habebat, sed non ad Christum revera, cujus per Ecclesias populum devastabat; 88.0318C| sed quia Redemptor dignatus est in persecutore suo magis pius esse, quam justus, ut ad meliora accederet, eum per caecitatis amaritudinem castigavit, et corporale lumen obduxit, ut ei spiritales oculos aperiret, de quo dixit: Ego illi ostendam quanta eum pro me pati oporteat (Act. IX, 16). Unde ipsam bonam voluntatem pietas Christi contulit, non fragilitas humana possidet [ Ms., possedit]. Audiamus ipsum Dominum Jesum Christum in infirmitate carnis positum, quid dixerit: Pater, si possibile est, transeat a me calix iste; verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu (Matth. XXVI). Filius Dei dicit Non sicut ego volo, sed sicut tu, Pater. Et homo quare tam superbus est, ut voluntatem sibi ex se esse dicat ad bonum, et non potius Dei munus esse 88.0318D| testetur? Quod si bona voluntas ex homine est sine Dei inspiratione, dicat ergo Christianus in oratione. Fiat voluntas mea, quoniam bona est; sed absit ut 88.0319A| noc aliquis confiteri praesumat; imo magis deprecetur, ut fiat voluntas Dei in homine; non hominis voluntas, quae bonum velle non habet, nisi Dominus inspiret juxta illud: Deus meus, misericordia ejus praeveniet me (Psal. LVIII). Ergo non hominis voluntas praevenit Deum, sed Dei misericordia praevenit hominem, non volentem, quoniam, sicut scriptum est: Deus est, qui justificat impium (Rom. IV, 5). Item: Spiritus ubi vult spirat (Joan. III, 8). Igitur, quare non unusquisque recognoscit tenebras suas, ne illuminatus, tanquam lampas, quae aliunde succenditur, per ventositatem suae superbiae exstinguatur, et subducto splendore maneat in caecitatis caligine, dum, si quid bonum velle habet, sui esse putet arbitrii, et non inde gratias ferat collatori, 88.0319B| et ne audiat tandem quod dicitur: Qui autem non habet, et quod habet auferetur ab eo (Marc. IV, 25); hoc est, in quo [ Ms., quod] per gratiam praevenitur, nisi Deo illud ascripserit, per superbiam hoc amittet. Quoniam juxta scripturam, ipsa voluntas a Domino praeparatur. Audiamus in hac parte doctorem, ubi dixit: Qui loquitur mendacium, de suo loquitur (Joan. VIII). Quare non addidit et qui loquitur veritatem de suo loquitur, nisi ut hoc exemplo constet quoniam cum veritatem aliquis loquitur, de Dei gratia, non de suo habuisse hoc bonum specialiter agnoscatur? Quoniam de nostro solum habemus mendacium; nam cum ipsa Veritas Deus sit, qui loquitur de Deo, unde in homine mendace causa veritatis sit, nisi ipsa Veritas se ministret, hoc est, nisi in homine 88.0319C| ipsam bonam voluntatem Deus veritatis inspiret, qui et velle tribuit, et posse complevit? Sed si quis objiciat quod Apostolus ait: Velle adjacet mihi (Rom. VII, 18), cum ipse dicit: Deus qui in vobis operatur et velle et perficere pro bona voluntate (Phil. II, 13); ergo si quis dicat quia ipsam voluntatem Deus non inspirat, quantum ad hanc intelligentiam beatus Paulus non discrepat sentiendo diversa; absit enim ut ille vir pacificus, qui uno eodemque locutus est spiritu, in his dictis Ecclesiae generasset scandalum. Unde doctor gentium velle sibi adjacere dicebat, quoniam non solum inspiratus, sed etiam vas electionis fulgebat, qui docuit dicens: Deus est, qui in vobis operatur et velle. Deinde, quid habes, quod non accepisti? ac si diceret, quid boni est in te, 88.0319D| nisi det ille qui fecit te? Nam si bonam voluntatem Deus non confert, sed ex te est quod tu habes, iste mentitus est, qui dixit: Quid habes, quod non acceperis (I Cor. LXIV, 7)? Unde tolle Dei voluntatem, mox agnosco si tu per te ad bonum habes aliquam voluntatem, cum nisi a Christo velut lucerna illumineris, quotidie, nesciendo quid eligeret divina potestas, excedis. Dicamus humiliter quia nihil boni velle 88.0320A| habemus, nisi singulis diebus, Domino largiente, sumamus juxta quod legitur: Omne datum bonum et omne donum perfectum desursum est (Jac. I, 17); ut domini Pauli teneant dicta concordiam, et nos, si omne bonum ad Dei referentes gratiam, fidelem consequimur doctrinam. Nam quicunque apostolo Paulo, id est, oculo Ecclesiae, cum beato Augustino, ejus sequace, consonat, in eo ignorantiae caligo non regnat. Quod autem de duabus viis, id est, spatiosa et angusta dicitur, ut quis per quam elegerit gradiatur, per spatiosam quidem laxatis frenis liber incedis, peccatis famulando. In angusta vero consideremus Apostolum dicentem: Ut digne ambuletis vocatione qua vocati estis, per Dominum Jesum Christum (Eph. IV, 1). Et ideo non eligit aliquis, nec ad viam 88.0320B| pervenit, nisi vocatus fuerit ab eo, qui via est, vita et veritas. Sed in hac via cum Apostoli verbis et praeceptis evangelicis excurramus, dicentes ad eos qui jam ex Judaeis in Christo erant fide conversi: si vos Filius liberaverit, tunc liberi eritis (Joan. VIII, 36). Et quidnam istud attendite, ipso Domino praedicante: Si manseritis in meo verbo, vere discipuli mei eritis, et cognoscetis veritatem, et veritas liberavit vos (Ibid. XXXI, 32); ac per hoc hortatur ut sequendo illud quod dedit per gratiam, nos ad veram liberationem perducat. Unde tunc homo perfecte in bonum liberum possidebit arbitrium, quando omnino non poterit servire peccato. Item: Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra, id est, sicut in coelis angeli, ita te homines veneremur in terris. Et quemadmodum illi 88.0320C| concordia inculpabili, charitate devoti, in laude Dei videntur jugiter inhaerere, ita nos in suo timore et amore jubeat sine labe purgare. Item: Fiat voluntas tua; id est, sicut spiritus, qui de coelis et coelestia cogitat, et ita et caro, quae de terra est, terrena non cupiat; sed quae sunt spiritus, haec intendat, et quasi facta concordia pariter ad coelos ascendat. Ergo sicut in coelo, id est, in spiritu, ita et in terra, id est, in carne fiat Dei voluntas, ut jam post adventum Christi non caro, quae mater est criminis, spiritum festinet, sicut Eva, decipere, sed Adam, qui est in typo spiritus, carnem habeat famulantem, nec dominus ancillae, sed ancilla serviat dominanti. Sicut in coelo et in terra. Homo ante baptismum carnalis esse describitur, post baptismum spiritalis efficitur; 88.0320D| ideoque pro illis qui adhuc sine lavacro loti non sunt a nobis oratur, ut sicut nos videmur facti esse coelestes per baptismum, ita et illi qui adhuc ab Ecclesia peregrini sunt tanto beneficio non fraudentur, sed per munificentiam Domini nobiscum dona similia consequantur. Quia et cum illi consortes facti fuerint, nos facultatem non amittemus, sed augebimus. Qualis [ Ms., quare] sit autem invidia, ut homo 88.0321A| non oret pro homine, sicut Christus, ut nos acquireret, suo sanguini non pepercit? Item fiat voluntas tua. Voluntas Patris erat quod Filius praedicavit quod operatus est, quod passus et mortuus est, et resurrexit, sicut ait: Non veni voluntatem meam facere sed voluntatem ejus qui misit me, Patris (Joan. VI, 38). Ergo orandum est ut nos similiter mereamur ducere, agere, sustinere, et in ipso resurgere, ut possimus cum ipso regnare. Item: fiat voluntas tua. Deus incommutabiliter bonus, qui aliud nihil, nisi semper vult bonum, quamvis nos moles impediat peccatorum. Ergo bene videmur optare ut nobis ea contingant quae Deus vult, cum sciamus eum bonae voluntatis habere perfectionem, etc.

Panem nostrum quotidianum da nobis hodie.
  88.0321B| Considerandum est quam mirabiliter orationis hujus ornatus sit textus, ut, nominatis aeternis, temporalia peterentur. Nam tria ista quae [ Ms., quod] poscimus, id est: Sanctificetur nomen tuum, Adveniat regnum tuum, Fiat voluntas tua, etc., propter aeterna consequenda hic sunt necessaria. Et hic incipiunt, sed perfecta in futura vita possideri credenda sunt, et perpetua manebunt. Ergo Panem nostrum da nobis, quantus animae et carni est necessarius, spiritualiter, vel corporaliter. Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, Et ne nos inducas in tentationem, Sed libera nos a malo; quae ad praesentis vitae opportunitates pertinere videntur. Denique nominis ejus sanctificatio et regnum ejus in 88.0321C| spiritu et corpore nostro post resurrectionem perfecta manebunt. Item panem nostrum quisquis ad veram salutem pervenire meruit, Christum esse panem vitae perpetuae non ignoret, quia dixit: Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi (Joan. VI, 41). Unde iste panis non est communis cum reliquo, quia ille corpora protegit, iste novit animas enutrire; et qui illum manducat, esurit; qui autem isto fruitur, nulla fame torquetur. Et ideo tanto magis iste cibus quaerendus est, quanto plus reficit epulatus. Quod vero panem quotidianum petimus, hoc insinuare videtur, ut communionem ejus corporis, si est possibile, omnibus diebus reverenter sumamus, quia cum ipse vita nostra sit, nutrimento nostro peregrinos nos facimus si ad Eucharistiam tardi accedamus. Item dum 88.0321D| dicimus: Panem nostrum da nobis hodie, cognoscimus non nobis sufficere quod praeterito die Deum rogavimus, nisi et ei in praesenti oratione vacemus, propter illud, sine intermissione orantes (I Thess. V, 17). Item hic advertendum est quod postquam ad Christum pervenimus, et mundum cum pompis suis rejecimus, non nobis necesse sit ad escam amplius 88.0322A| quam quotidianus usus exigit, ut quaeramus re vera eum, et adventum Domini jugiter exspectemus, nam impedimenta mundi faciunt homines miseros. Et sciamus ei panem sufficere, cui Deus non deficit, quod Heliae habitanti in Eremo ministravit.

Et dimitte nobis debita.
  Bene post escam quaesitam postulatur venia peccatorum, ut qui Dei cibo pascitur, Deo vivat, si ei dimittantur peccata; et congrue, ne se humana extollat superbia, quae petendo veniam, videtur confiteri delicta, cum tamen si purgari desiderat, saepius ad orationem recurrat. Convenienter autem debita, peccata dicuntur, quia et debentur, et requirenda sunt. Nam sicut debitum a creditore requiritur, ita peccatum a Deo in die judicii necessario exigitur, 88.0322B| nisi hic, dum vivimus, per pietatem ejus et indulgentiam ista nobis exactio condonetur. Et merito remitti cuncta hic rogamus, ubi delicta committimus, quoniam in futuro, sicut precari non licet, ita non vacat poenitere; sed addendo:

Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.
  Qui pium se ostendit, et legem imposuit ut nisi qui peccanti culpas indulserit, sibi indulgeri a Deo non exspectet, propter illud: Qua mansura mensi [Ms. mensurati] fueritis, remetietur et vobis (Matth. VII, 2). Item: Misericordiam et judicium cantabo tibi (Psal. C), quoniam qui in nobis pius est, vult nos esse aliis miserantes. Unde merito de culpa vapulat, qui magistri verba declinat. Summa est eleemosyna, alteri remittere, quod tibi videatur peccasse. Item: 88.0322C| dimitte nobis debita; quid ergo de baptismi fonte surgentes et corpore Christi communicantes, mox nobis dimitti peccata petimus? quia fragilitas nostra conservare puritatem lavacri non potest, quod de fonte percepit, nisi dignetur Dei gratia custodire. Et bene sicut nos dimittimus debitoribus nostris, ut ostenderetur quia Deus pacis cum omnibus vult nos concordes esse.

Ne nos inducas in tentationem.
  Nunquid Deus aliquem in laqueum tentationis inducit? aut ab inimico cupiat supplantari? qui monet ne incidamus.

CAPUT II. Ad salutarem virum illustrem Mumulenum consolatoria in morte filiae decennalis.
  Inter humanae conditionis subrepentia [ Ms., subripientia] vulnera, quae semper incerto tramite nutantium animorum ac labentium temporum reddunt vota suspecta, nihil est in aliquo magis, quod cruciet, quam quemquam aut non videre quod cupiat, aut videre quod perdat. Nam [ Ms., Cum] trepidans animus in utroque, non modico sub fasce succumbit, dum pendulus spectat diuturne quod habeat, et, ut habere coeperit, mox amittat; scilicet afflictus donec impetret, elisus si perdat, sed gravius hoc 88.0323B| jaculo res illa percellitur, cum inter spem vel sperata debet amittere; atque ita illic spes tenditur [ Ms., tenetur] hic damnatur; illic dubius moeror an habeat, hic certus dolor est, si relinquat. Habet hoc insitum natura, praevaricatione protoplasti parentis, ad nos decursa morte multata, ut saepe quod vix acquiritur mox linquatur, et serpentis inveterati dente radicem sic perculit, ut nec arbor steterit, nisi in mortis stirpe fixa vivat. Misit hoc posteris haereditas parentalis, ut subjacentes morti, quaeramus vivere morituri: vulnificavit cunctos infelicis arboris acquisita possessio, quae blandientibus pomis proli prius nocuit quam nutrivit. Quod certe sub epuli specie mors intravit, et hoc ferali tactu laesit parentas, et posteros illos gustus, nos succus, quoniam 88.0323C| virulentae suasionis poculum, quod pater male sorbuit in prolem transfudit, et, ut ita dictum sit quod a fonte manavit, in rivo defluxit. Intulit hoc igitur illa mater de genere, sed noverca de crimine, infelix cunctis Eva monades, quod certe sola sic exstruxit, ut universa destrueret, quo veterata machinatione decipulae, rudem virum perderet, et ipsa periret. Sed proles quid boni faciet, si se in calumniam vel mala parentis extendat? aut ut illum iterum detrahendo remordeat, qui semel morsu perierat, cum ipse sibi sufficeret suus lapsus, noster occasus? Itaque puto incongruum, si illum remordero, per quem gratis invenit gratiam, cujus occasu vitalis alimoniae mors coepit depasci: cui dum oculorum apertio promittitur, 88.0323D| lux fugatur, et divinitate promissa, homo lapsus redit in terram; hinc est quod prolem genitam nocens esca traxit in praedam. Fecit illa captivitas nos prosperis exsules, adversis consortes, et tantum peregrinatio gravior, quantum mors dura notior. Nascitur ab Adam vetere usque ad novum hominem vita nostra cum morte. Hinc se nec Abel exuit, nec Enoch effugit, nec Noe se subtrahit, qui diluvio 88.0324A| mortem distulit, non mutavit: hoc patriarcha non renuit, hanc legem legifer non avertit, propheta sustinuit, et plus quam propheta succubuit. Sara quoque, Rebecca, Rachel, Anna, Elisabeth, licet sexus inferior, tamen hoc simul bibit amarum. Quis conqueratur de reliquis, cum ipse triumphator mortis pro parte, qua caro factus est, et morti subjectus est? Nec fuerat plenus homo, si non sensisset et tumulum; nec Deus crederetur, nisi surgeret de sepulcro; hinc est quod loquor, charissime, et fideli [ Ms., fide] delictionis mihi voto connexe, eo quod tuos per aspices natae sanctae transitum conqueraris, vix singultu rumpente indicans calamo tristi decennalis aetatis irruente funere, pubertatis tenerae flosculum marcuisse, cum pene nuptiali retracta de 88.0324B| limine, non ad patris votum thalamo datur, sed tumulo, et diverso cantico non toro traditur, sed sepulcro: ad cujus forte vota jam festinans familia fervebat, sedule parentela excitabatur et patria. Mater erat prece suspensa, ipsa assurgebat cura nutricis, juncta pubertati rosea modestia, et festiva arte sui sexus ornata; sed quo me rapit formae decor, se prodere tam cito fugax, quam caro mendax, cum defunctae si praedicetur gloria, accrescant lamenta? Habuisti igitur istud pater, sed non tuum; reddidisti potius commodatum: ploratur velut amissum, sed consideretur non perditum, quod ad Christum redit intactum. An certe conquereris, quasi solus ista perpessus sis, cum casus hic vincat et reges? An felicior Augusto? fortior Alexandro? favorabilior 88.0324C| Trajano? sanctior es Theodosio? cum hoc habeat obitu aequale tam miles quam princeps. Patienter dolendum est quod habes commune cum mundo. Quantas autem feminas ab ipso primo complexu retraxit ad tumulum? et pertulerunt dispendium, agnito vero, non habito: quae bis lamentandae sunt, antea pudorem perdere, et post sic periisse. Unde licet conqueraris, talem te tali casu amisisse sobolem, nulli tamen novum est, ut non potuisset hoc vitare puella, quod venit per feminam. Illud potius inspice, ut ista res funeris sit virtutis, et ad illorum exempla te coaequa, qui, dolore victo, surgunt ad palmam. Habes itaque inter ispa patientiae culmina, primum, velut in specula, Job censuram et normam, 88.0324D| qui pro filiis Domino sic gratias retulit, tanquam si tunc acceperit, cum amisit. Qui vir experientiae, voluntati divinae tradidit totum, ne caderet. Quid vero David? fortis licet Goliam subdiderit, non se velut fenum nutui coelesti substravit, cum filio amisso, lavit, epulatus est, ne repugnaret, intelligens uni cedere qui cuncta formavit? Servus fidelis timuit offensam boni Domini provocare vel murmure, cui 88.0325A| ut jungeretur divinas ad nuptias, jugiter diffluebat pius pater per lacrymas. Potestis autem conjicere, quod talem non tolleret, nisi suis thalamis placuisset? unde nosti abyssum divini consilii? vel tuae natae qualis in corde concupiscentia latitavit? Fortassis hoc antea elegit, quod meruit, et illud prodiit, quod optavit. Qua de re, vir optime, esto tibi judex, et patere. Nam si per charitatem te temperes, et te judices, non offendis, praesertim cum te mitiget promissio Redemptoris, et praeconis Pauli vox, similata tonitru, quia in ictu oculi resurgere maturabunt sepulti, et vivent sub umbra Christi, de virginitate securi.

CAPUT III. Item alia.
  Dominis illustribus, cunctisque magnificis, omni 88.0325C| desiderio complectendis, servientibus dominorum. Si humanae consuetudinis isthuc se generaliter per omnes unus usus extendit, et ab antiquis atavis, ipso tradente genere, ad nos usque naturali quodammodo lege pervenit, quod triticei panis oblectante candore, vel suavitate pascente post ad hordeaceae frugis aristosa cibaria, fastidioso nimium dente, nare, fauce, transitur, cum delectabilis escae dulcedine permutante, ad convivium pergere, ni fames urgeat, austeritas epuli non invitat, hinc est quod illustris, ac magnifica celsitudinis vestrae gratia copiosa quotidianae disciplinae doctrinae superinundante refecta, et ferventis ingenii studio lucubrante polita, post illum, ut dixerim, detersum eloquentiae vestrae nitorem, et perspicue clarum 88.0325D| [ Ms., clara] exercitatione purgante, ad linguae nostrae rubiginosam facundiam fastidiose vestri sensus fulgida lux inclinat, cum tale sit, quod sermonis nostri rumores vacillantes auditis, ac si post epulas conturnicis, aut Phasidis viris delicatissimis, cibos ingeram pecuales. Sed inter haec una spe praesumptionis videor animari, eo quod aliquatenus post regales 88.0326A| delicias, esca desideretur ruralis, et saepe rusticus offerat, quod animum potentis oblectat. Nam quamvis regum conviviis, auro intermicante, purpurata palla coruscet, saepe tamen jucunditate placere mensa plus assolet, vel adumbrata foliis ordinatis ex palmite, vel superjecto hederae corymbo crispante. Itaque habet et de silva reductus pastor, quod profert, cui si desint reliqua, tamen dignantem convivam vel de lacte dives invitat. Quapropter dominationi et celsitudini tuae, teste domino loquor, profusae dulcedini vestrae salutem venerabiliter ac desiderantissime persolventes, aeterni Regis clementiam deprecamur, ut dominis praecellentissimis feliciter regnantibus, ac universae potestatis officiis crescentibus ita fugitivae hujus vitae spatia producantur, 88.0326B| ut illi piissimo tramite gubernando, et vos sine macula fidelissime serviendo, Creatoris ac Redemptoris nostri desideratum pariter intretis in regnum, sperantes in Christo de vestrae charitatis affectu, humilitatem nostram peculiariter omnibus sanctis, et Domini famulis, sed etiam dominis regnantibus, vel eorum fidelibus, proflua dulcedine commendetis, hoc fiducialiter deprecantes, ut veneratorem vestrum, portitorem praesentium, hominem domnae Radegundis, matris vestrae, animae sanctae, vel ea, quae pro utilitate ac necessitate praedictae Dominae suggerit, coram Christo et ejus angelis, tam pro sui reverentia quam prece nostra proprium habere dignemini, indubitabiliter intimamus. Ut quod pro causa illius apud praesentes Dominos reges impenditis, ab 88.0326C| aeterno rege, centuplicato munere, suis rationibus acquiratis.

CAPUT IV. Item alia.
  Celsitudinis vestrae legatis transcurrentibus, omni charitate refertas nos insaturabili voto suscepisse gratificamur epistolas: in quibus et quod erat nostrae revelationis, consultum de vestri culminis 88.0326D| incolumitate relegimus, inserendo commemorationem dulcissimae filiae, quod est de moerore, partimur. Denique quibus fuit in vivente participata laetitia iis sint communes lacrymae necesse est in defuncta. Nec ratio suadet ut sola tibi privilegium defendas in fletu, quae habuisti in cujus nos non pari ligaremur affectu, quoniam licet formata vestris ex 88.0327A| visceribus processisset, tamen non minus adulta nostris in pectoribus habitavit quippe quae producens partum ex utero transmiseras quasi in nostrum gremium [ Ms., nostro gremio] recepturum, ut cum a vobis esset, etsi non corde, tamen corpore recessura, nobis velut in vestra charitate fieret amplectendi [ Fort., amplectenda]. Hinc est quod mater de illa genitalis causa contulerat, mihi totum velut adoptivus amor explebat, quia cum vobis genita, nobis tamen erat renata. Equidem optaveram, pro meritis diutius illa superstite, vobiscum loqui de gaudio magis, quam tristis collatio nasceretur ex fletu; sed invida rerum series, quae [ Ms., quia] illud celerius subripit quod magis placere cognoverit, rem mihi desiderabilem pene uno momento et offerre 88.0327B| voluit, et auferre. Vel quare nobis rem attulit, quam subducere festinavit? Cum nil sit in humana conditione crudelius, quam aut non videre quod habeat, aut videre quod perdat. Sed quousque suum moerorem dolor importunus exacuit, ac praeceps sine freno moderatae consolationis excurrit? cum intelligat hoc temperari debere, quod emendare nequiverit, et aequanimiter toleret, quod infectum facere non valet, praesertim cum in illa tot admiranda refulserint, ut nec apud homines in sermone defecerit, et apud Deum de opere praemia viventis exspectet. Nam praeter reliqua bona quae cum illa laudanda sunt, nec tamen clausa jacent in tumulo tum volvuntur per ora cunctorum, hoc unum breviter assero: si fides et persecutio Christi martyrem facit 88.0327C| non habes, in tali filia quod deflere possis, quia illi et recte credere contigit, et perferre, et licet festina sit in juventute sors, debet tamen esse secura innocentia de palma.

CAPUT V. Incipiunt versus de Oratorio Artanensi.
88.0328A|
Quisquis ad haec properas venerandi limina templi,
Dona precaturus, quae dat amore Deus,
Haec in honore sacri Gabrielis cuncta coruscant,
Qui pia jussa Dei rite minister agit.
Zachariae veniens qui nuntia detulit astris.
Elisabeth datus est quando propheta potens.
Quique redemptorem e coelo regem omnipotentem,
Post ait, ut terris ventre Maria daret.
Qua sacer antistes nova tecta Gregorius effert,
Ut sibi coelestes restituantur opes.
CAPUT VI. Ad Ecclesiam Toronicam, quae per episcopum Gregorium renovata est.
88.0328B|
Emicat altithroni cultu venerabile templum,
Egregium meritis, nobilis arcis apex.
Quo propria tunica dum operit Martinus egentem
Gestorum serie fulgida signa dedit.
Namque idem antistes sacra dum mysteria tractat,
Lumina gemmarum est visus habere manu.
Ac de veste fuit quantum sua dextera nuda,
Tantum membra sibi gemma corusca tegit.
88.0328C| Sanctus item Domini almam dum benediceret aram,
De capite est visus flammeus ire globus.
Quae modo templa sacer renovata Gregorius effert,
Et rediit priscus cultus, honorque suus.
88.0329A| Fulgida praecipue nituerunt culmina tempti,
Postque usus veteres praemicat aula rudis.
In senium veniens, melius revirescere discens,
Diruta post casum, firmius acta situ.
Martini auxiliis operando Gregorius idem,
Reddidit iste novus, quo fuit ille vetus.
Clara supercilio domini delubra nitescunt,
Alma licet merito, sunt quoque celsa jugo.
Invida subruerat quam funditus ipsa vetustas,
Ut paries liquidis forte solutus aquis:
Quam pastor studuit renovare Gregorius aedem,
Nec cecidisse dolet, quae magis aucta favet.
Ambianis tremulum cernens Martinus egenum,
Dimidiae chlamydis mox ope membra tegit.
Sed coram angelicis turmis, se hanc nocte silenti,
88.0329B| Pauperis in specie, Christus habere refert.
O sacer antistes, meritis referende sub astris,
Unde tegis nudum, hinc tua palla Deum.
Inter opima Deus figulus quae vascula fecit,
Martinus meritis vas in honore nitet.
Leprosi maculas pretiosa per oscula purgans,
Cui quod ab ore dedit, pax, medicina fuit.
Ulcera morbosi curans sic fauce beatus,
Quod Jordanis agit, tacta saliva facit.
Quam generosa fides Martini in saecula civis,
Qui quocunque fuit, mors ibi perdit iter!
Denique cum exstincto catechumenus ore jaceret,
Se superextendens, effugat arma necis:
Sic viduae genito laqueato, deinde reducto,
Est vir ubi iste Dei, non licet ire mori.
88.0329C| Fanaticam pinum sanctus succidere cogens,
Justum ibi supposuit rustica turba premi.
Caesa secure arbor, cum jam daret alta ruinam,
Ad crucis imperium est ire coacta retro.
Quis vigor hic fidei? validae dum pondera pini
Quo natura negat crux facit ire viam?
Serpentis morsu tumidum, suprema regentem,
Hic digitum ut posuit, pestis iniqua fluit.
Collecto morbo huc, et ab ulcere pollice tracto
Dumque venena cadunt, erigit ille caput:
Unguentumque novum, digitis traxisse venenum,
Et tactu artificis sic superasse neces,
88.0330A| Dum latro exstinctus falso coleretur honore,
Voce hac Martini cogitur umbra loqui.
Publice se referens scelerum pro morte peremptum
Se quoque nec justum, sed magis esse reum.
O vox sancta, loqui defuncta cadavera cogens,
Qui post fata jacens, dat sua verba cinis!
Pergeret in fluvium dum vipera lapsa natatu,
Et prope littorei tangeret ora soli,
Martini imperio liquidas revocatur ad undas,
Transactumque viae lassa recurrit iter.
Quantus amor Domini tali sub corde calebat,
Quando venena potens ipsa retorquet aquis!
Martini meritis, aliis quoque febre crematis,
Sudores refluos pagina sicca dabat.
Unde salutifero medicamine charta fovebat,
88.0330B| Atque graves ignes littera tinguet aquis.
Gratia quanta Dei hujus sermone rigabat,
Febre ubi succensis fons suus ibat apex?
Alme Deus rerum, pie, summe, Gregorius, arcis
Tu cui das sedem, dat tibi templa sacer.
Nam veteri fuerant haec funditus eruta lapsu,
Tecta labore novo, quae modo culta cluunt.
Jure potestatis cui tu, bone conditor orbis,
Haec danti in terris, culmina redde polis.
Victa vetustatis per tempora culminis arcta,
Diruit, ut melior surgeret aula solo:
Quo sacra Martinus Domini mysteria tractans,
A capite igniferum misit in astra globum.
Ne tamen ipsa ruens miserando fine jaceret,
Pontificem meruit, qui sibi ferret opem.
88.0330C| Quae rediviva, micans instante labore Gregori,
Decidua senio, floret honore novo.
Fundamenta igitur reparans haec prisca sacerdos,
Extulit egregius, quam nituere prius.
Nunc placet aula decens, patulis oculata fenestris.
Quo noctis tenebris clauditur arce dies.
Lucidius fabricam picturae pompa perornat,
Ductaque quae fucis, vivere membra putes.
  Leprosum purgavit.
Pannoniae regio misit tibi, Gallia, fructum,
Gignens coelestem terra maligna dapem.
88.0331A| Martinum illustrem meritis qui in munere divo,
Culmen in aetherea sede senator habet.
Qui leprae maculas medicata per oscula purgat,
Curat et infectum pura saliva virum.
Ad fluvium Domini cui non fuit iste labore,
Quod Jordanis habet, sanctus ab ore dedit.
Qui sacer ipse inibi te, pastor, agente, Gregori
Fortunato adimat tot maculosa reo.

  Chlamys divisa.
Dum chïamydem Martinus inops divisit egeno,
Christus ea memorat se bene veste tegi.
Dives paupertas, Dominum quae texit amictu,
Cui Deus occurrit, qui dedit astra faber!

  Tunicam dedit.
Noscere qui mavis Martini gesta beati,
88.0331B| Hic poteris breviter discere mira viri.
Denique cum tunicam sacer ipse dedisset egenti,
Ac sibi pars tunicae reddita parva foret,
Quod non texerunt manicae per brachia curtae,
Visa tegi gemmis est manus illa viri.
O nimium felix, cui contigit in vice lanae,
Nobilium lapidum lumine membra tegi,
Ut cum adhuc cinere aspersus foret, atque favillis,
Artifice angelico gemmeus iret homo!

  Mortuos tres suscitavit.
Quid Deus in famulis operetur opimus amator,
Martini gestis magna probare potes,
Ducere qui meruit de morte cadavera vitae,
Rettulit atque diem, reppulit unde necem.

  Pinus excisa.
88.0331C| Dum caderet, Martinum arbor pressura beatum,
Mox facit ipse crucem, pinus abacta redit.
Quis non virtuti divinae commodet aurem,
Dum, trabe conversa, dant quoque ligna fugam?

  Idola prostrata.
Idola dum cuperet Martinus sternere fulta,
Conterit haec coelis magna columna ruens:
Auxilium ad justi dignando militat aether:
Quanta fides, cujus currit ad arma polus?

  Falsus martyr.
Forte colebatur dum quis pro martyre latro,
Martini adventu se probat esse reum.
Virtutis merito fidei radiante corusco,
Nec tacet exstincti, nec latet umbra rei.

CAPUT VII. Ad Childebertum regem, et Brunichildem reginam, de natalitio sancti Martini Turonici.
88.0331D|
Praecelsis dominis famulus dum corde pusillus,
Fluminibusque vagis per vada pergo rate
Ecce supervenit venerandi in saecula civis,
Martini meritis luce perenne dies.
Qui modo de Gallis totum mire occupat orbem,
Et virtus pergit, quo pede nemo valet.
Qui velut alta pharus lumen pertendit ad Indos,
Quem Hispanus, Maurus, Persa, Britannus amat.
Hunc oriens, occasus habet; hunc Africa et Arctos,
Martini decus est, quo loca mundus habet.
88.0332B| Quique per Oceani discurrit marginis undas,
Omnibus ut praestet, circuit orbis iter.
Per cinerem ascendens, per dura cilicia coelos,
Stat modo gemmatus, pauper in orbe prius
Quo patriarcharum decus est, radiantque prophetae,
Quo est sacra turba senum bis duodena patrum.
Inter apostolicum numerum, rutilante senatu,
Quo sedet ipse throno, rex sibi Christus amor,
Quo excellit cum clave Petrus, cum dogmate Paulus,
Fulget et in reliquis palma, corona, fides,
Quod loca martyribus veneranti lumine florent,
Atque libro vitae est scriptus honore cruor
Quo confessores gemmata palatia complent,
Aeternumque tenent aurea tecta diem,
Stat quoque post lacrymas ubi nunc Radegundes opima,
88.0332C| Forsan et Eugenia hanc tenet illa manum.
Hos inter Martinus habet diademata pulcher,
Atque sacris lumbis fulgida zona viret.
Cantat Gregorius Christi de morte triumphos,
Atque resurgenti plaudit amore Deo.
Hunc quoque Martinum colitis quem regna patronum,
Vos hunc in terris, vos memor ille polis.
Vos iter angelicas turmas canat ille sub astris,
Cui vos ante homines fertis honore diem.
Nomina vestra legat patriarchis, atque prophetis,
Cui hodie in templo diptychus edit, ebur.
Reddat apostolicos proceres, reliquosque patronos,
Quem vos hic colitis, vel pia festa datis.
88.0332D| Pergat et ad Christum pro vobis ille precator,
Cui vos in templis vota precando datis.
Ante poli referat sua haec solemnia regem,
Dentur ut hinc vobis regna, salutis opes.
88.0333A| Deputet et Dominus vestrum hunc esse patronum,
Ut modo qui colitur, vos colat hujus opis.
Qui dedit his habitans miracula plurima terris,
Distribuat vobis hic quoque mira potens.
Cujus gemmata tunc dextera visa beati,
Vos simul et vestras protegat illa manus.
Qui tunc promeruit revocare cadavera vitae,
Hic quoque pro vestra dona salute ferat.
Qui percusso homini abstraxit de carne venenum,
Noxia de vobis ipse venena vetet.
Qui serpentis iter fecit revocare retrorsum,
Ipse graves casus hinc fuget ire retro.
Qui de peste domum salvam dedit esse Liconti,
Haec domus incolumis floreat hujus ope.
Cujus opima chlamys tremebundum texit egenum rom.;
88.0333B| Ejus apostolici vos tegat ala viri.
Qui viduae matri revocavit ad ubera natum,
Ipse tibi haec tribuat pignora mater, ava.
Ut Childebertus maneat cum prole novella,
Rex sua regna tenens, et nova regna trahens.
De genita ut videas genitrix, ut dulcius optas,
Deque nuru chara, quod tua vota rogant.
Unde hic felices habeant sua festa fideles,
Et Domini famulis sitis honoris apex.
Quo tibi plus libeat, Brunichildis, habere patronum,
Quando domum Dominus servat in orbe pius.
Sic quoque te erudiat, regat, et sic tramite ducat,
Actibus ipsa piis ut sibi juncta mices.
CAPUT VIII. Ad eosdem in laude.
88.0333C|
Si praestaretur praeconia pandere regum,
Non mihi sufficeret nocte dieque loqui.
Qualiter hic populus dominorum pendet amore,
Et vestris oculis lumina fixa tenent.
88.0334A| Vos, quibus et speculum, et lux, et dulcedo manetis,
Charum ornamentum, his simul estis honos.
Praecipuum donum, placidum et placabile regnum,
Ac vestro in statu est culmen in orbe pium.
Hisque parentela et patria et tutela coruscat,
Hic decus, atque gradus, hic pietatis opus.
Hic tranquilla dies, hic spes jucunda fideli,
Postque Deum, in vobis dona salutis habent.
Hic ego cum populo mea vota et gaudia jungo,
Quae pius amplificans crescere Christus agat.
Praestet cura Dei vos longa in sede tueri,
Coelesti ac dono regna tenere diu.
Acquiratis adhuc nova, vel possessa regatis,
Ac pie participes has foveatis opes.
Ut tibi quae floret de nato et germine, messem
88.0334B| Maturam videas mater, honore micans.
Sic ut ex genito, genitisque nepotibus amplis,
Altera progenies inclyta detur avae.
De Childeberti dulcedine, flore, salute,
Fructum habeas genitrix, plebs sua vota videns.
De nata, atque nuru cumulet tibi dona Creator,
Cumque pio merito stes placitura Deo.
Hic quoque promerear rediens dare verba salutis,
Congaudens dominis parvulus ipse piis.
Prospera sint regum, populorum gaudia crescant,
Exsultet regio, stet honor iste diu.
CAPUT IX. Item ad Childebertum regem.

Rex, regionis apex, et supra regna regimen,
Qui caput es capitum, vir capitale bonum.
Ornamentorum ornatus, ornatius ornans,
Qui decus, atque decens, cuncta decenter agis.
Primus, et a primis, prior et primoribus ipsis,
Qui potes ipse potens, quem juvat Omnipotens.
Dulcia delectans, dulcis, dilecta potestas,
Spes bona, vel bonitas, de bonitate bonus.
88.0335A| Digne, nec indignans, dignus, dignatio dignans,
Florum flos florens, florea flore fluens.
Childeberte cluens haec Fortunatus amore,
Paupere de censu pauper et ipse fero.
Audulfum comitem commendo supplice voto,
Me quoque; sic nobis hic domineris apex.
CAPUT X De navigio suo.

88.0335B| Regibus occurrens, ubi Mettica moenia pollent,
Visus et a dominis ipse retentor equo.
Mosellam hinc jubeor percurrere navita remo,
Accelerans tremulis pergere lapsus aquis,
Ascendensque ratem, gracili trabe, nauta cucurrit;
Nec compulsa Nothis, prora volabat aquis.
Interea locus est per saxa latentia ripis,
Littore constricto plus levat unda caput.
Huc proram implicitam rapuit celer impetus actam,
Nam prope jam tumidas ventre bibebat aquas.
Ereptum libuit patulos me cernere campos,
Et fugiens pelagus, ruris amoena peto.
Gurgite suscipior, subter quoque fluminis Ornae,
Quo duplicata fluens unda secundat iter.
Inde per exclusas cauta rate pergimus undas,
88.0335C| Ne veluti piscem me quoque nassa levet.
88.0336A| Inter villarum fumantia culmina ripis,
Pervenio, qua se volvere Sura valet.
Inde per exstantes colles, et concava vallis,
Ad Suram pronis labimur amnis aquis.
Perducor, Trevirum qua moenia celsa patescunt,
Urbs quoque nobilium nobilis aeque caput.
Ducimur hinc fluvio per culmina prisca senatus,
Quo patet indiciis ipsa ruina potens.
Undique prospicimus minitantes vertice montes,
Nubila quo penetrans surgit acuta silex.
Qua celsos scopulos praerupta cacumina tendunt,
Hispidus et tumulis crescit ad astra lapis.
Nec vacat his rigidis sine fructibus esse lapillis,
Denique parturiunt, saxaque vina fluunt.
Palmite vestitos hic respicis undique colles,
88.0336B| Et vaga pampineas ventilat aura comas.
Cautibus insertis densantur in ordine vites,
Atque supercilium regula picta petit.
Culta nitent inter horrentia saxa colonis,
In pallore petrae vitis amoena rubet.
Aspera mellitos pariunt ubi saxa racemos,
Et cote in fertili sterilis uva placet.
Quo vineta jugo, calvo sub monte, comantur,
Et tegit umbrosus sicca metalla viror.
Inde coloratas decerpit vinitor uvas,
Rupibus appensis pendet et ipse legens.
Delicias oculis habui, dapibusque cibatus,
Haec jucunda tenens navita, regna sequens,
Hinc quoque ducor aquis, qua se rate Contrua complet.
88.0336C| Quo fuit antiquum nobilitate caput.
88.0337A| Tum venio qua se duo flumina conflua jungunt,
Hinc Rhenus spumans, inde Mosella ferax.
Omne per illud iter servibant piscibus undae,
Regibus et dominis copia fervet aquis.
Ne tamen ulla mihi dulcedo deesset eunti,
Pascebar musis, aure bibente melos.
Vocibus excussis pulsabant organa montes,
Reddebantque suos pendula saxa tropos.
Laxabat placidos mox aerea tela susurros,
Respondit cannis rursus ab alpe frutex.
Nunc tremulo fremitu, modo plano musica cantu,
Talis rupe sonat, qualis ab aere meat.
Carmina divisas jungunt dulcedine ripas,
Collibus et fluviis vox erat una tropis.
Quo recreet populum, hoc exquirit gratia regum,
88.0337B| Invenit et semper, quo sua cura jubet.
Antonnacensis castelli promptus ad arces,
Inde prope accedens sarcina pergo ratis.
Sint licet hic spatiis vineta in collibus amplis,
Altera pars plani fertilis exstat agri,
Plus tamen illa loci speciosi copia pollet,
Alter quod populis fructus habetur aquis.
Denique dum praesunt reges in sedibus aulae,
Ac mensae officio prandia festa colunt:
Retibus inspicitur quo salmo fasce levatur,
Et numerat pisces, cum sit in arce sedens.
Rex favet, immensa resilit dum piscis ab unda,
Atque animos reficit, quo sua praeda venit.
Illuc fausta videns, huc laeta palatia reddens,
88.0337C| Pascens ante oculos, post fovet ipse cibis,
Praesentatur item mensae Rheni advena civis,
Turbaque quo residens gratificatur edens.
Ista diu dominus dominis spectacula praestet,
Et populis dulces detis habere dies.
Vultibus ex placidis tribuatis gaudia cunctis,
Vester et ex vestris laetificetur apex.
CAPUT XI. De oratorio Artannensi.
88.0338A|
Magna beatorum retinet haec terra talenta,
Divinis opibus dives habetur humus.
Pax dextra angelico Gabrielis honore coruscat,
Gaudia qui mundo detulit ore sacro.
Quando aeternalem concepit virgo salutem,
Dona Redemptoris nuntius iste ferens.
Laeva est parte lapis tumuli, quem corpore Christus,
Pressit morte brevi, victor eundo Patri.
Hic quoque relliquiis micat ille Georgius almis
88.0338B| Qui probus igne redit, nec pice mersus obit.
Sunt etiam Cosmas, Damianus et ipse, salubres
Non ferro artifices sed medicante fide.
Est Julianus item, gladio jugulatus amico,
Plebs quem Arverna colens arma salutis habet.
Martinusque sacer, retinet quem Gallicus orbis,
Cujus Christum operit dimidiata chlamys.
Se tunica spolians, nudum qui vestit egenum,
Unde datae tibi sunt alba, topazus, onyx,
Quae meruere aliqui hoc in corpore cernere sancti,
Gemmarunque sonus quod patefecit opus.
Additur hic meritis cum nomine Victor opimis,
Munere martyrii qui tenet alta poli.
Hic veteris virtute viri nova palma Nicetii,
Urbem Lugdunum qui fovet ore, sinu
88.0338C| Horum pastor opem, corde, ore Gregorius orat,
Vivat ut Altithrono vir sine fine Deo.
CAPUT XII. Versus facti super mensa in villa Sancti Martini, ante descriptores.

Cum videam citharae cantare loquacia ligna,
Dulcibus et chordis admodulare lyram;
Quo placido cantu resonare videntur et aera,
Mulceat atque aures fistula blanda tropis:
Quamvis hic stupidus habear conviva, receptus,
Et mea vult aliquid fistula muta loqui.
Ecce dies in quo Christus surrexit ab imo,
Infernae legis rumpere vincla potens,
Quando et vinctorum lacrymantia millia solvit,
88.0339B| Et revomunt multos Tartara fracta viros.
Additur hic aliud, quod Martini aula beati
Emicat haec, ubi nunc prandia festa fluunt.
Qui valuit gestis aures pulsare Tonantis,
Obtinet et meritis quod petit alta fides.
Qui pie restituit defuncta cadavera vitae,
Atque Dei prompte praebet amicus opem.
Cui successor ovans modo rite Gregorius exstans,
Ille quod acquirit, hic regit ore, fide.
Qui rogat hic praesens, alibi licet insidet absens,
Exhibet atque cibos pastor in orbe bonus.
Nunc igitur celebrate diem solemniter omnes,
Quos Deus omnipotens huc dedit esse pares.
Quos sibi Martinus collegit amore benignus,
Et facit ecce escas hic epulare suas.
88.0339C| Ergo sub incolumi Childeberto ac Brunichilde,
Quos tribuit celsus regna fovere Deus,
Vos, quos miserunt populum moderare fidelem,
Et relevare inopes, si quis et exstat egens,
Ac bona de dominis noscendo et agendo benigna,
Sint quoque laetitiae pabula vestra fide.
Quos invitavit Martini mensa beati,
Sumite gaudentes, quod dat amore dies.
88.0340A| Quae bonus antistes noscendo Gregorius expers,
Plaudat, et haec populis gloria vestra canat.
Cujus et haec domus est, a Christo exoret amator,
Reges, ac populos ut tegat arce Deus.
CAPUT XIII. Pro puella, a judicibus capta, ad Gregorium episcopum.

Exemplo Domini mihi vel venerabilis orbi,
Qui minimas non vis perdere, pastor, oves
Sollicitis animis curam per pascua tendens
Ne desint caulis, circuis ore greges.
Hic igitur gerulus, genitam flens impie demptam,
Captivam sobolem tempore pacis habens.
88.0340B| Martinique pii successor honore, Gregori,
Qui pater es populi, hanc rogo, redde patri.
Jugiter ille sacris meritis illuminat orbos;
Orbatam hanc patri redde videndo diem.
CAPUT XIV. Item pro eadem re ad Romulphum, vel Rainulfum.

Si rapidis oculis te semper, amice, viderem,
Sic quoque vix avidum me satiaret amor.
Qui si praesentis non possum cernere vultum,
Te mihi vel scriptis, chare, saluto libens.
Hunc etiam famulum commendo, benigne, verenter
Et si justa petit, hunc tua lingua juvet.
88.0340C| Qui tortus graviter genitam sibi luget abactam,
Per vos ut redeat filia, causa rogat.
Paupere ut audito, dum estis medicina dolenti,
Et vestris curis sit pia cura Deus.
CAPUT XV. Item pro eadem re ad Gallienum.

Officiis experte tuis, moderamine solers,
Sollicitus studiis, utilitate comes.
More mihi solito, dulcis tibi debita solvo,
Qui colo, devinctus reddo salutis opus.
Sit commendatus homo, quem male torsit iniquus,
Perdidit et genitam heu! miser iste suam.
Huic da justitiam, de vulnere corporis emptam,
Et pie captivam fac remeare suam.
Inter utramque necem, cui lex et filia desit.
Unus in ambabus rebus adesto salus.
CAPUT XVI. Item pro eadem re ad Florentinum.

Dum pergit hinc quisque viam, mea pagina currat,
Prodat ut eloquio, quid sibi debet amor.
Nunc quoque chare mihi, bone semper, amice fidelis,
Pectore devotus reddo salutis opus.
Commendo hunc etiam famulum, dure ante redactum,
Tortus qui legem nec meruisse gemit.
Ille dolens gravius, quam vulnera corpore fixa,
Quod sibi subducta est filia parva, rudis.
Audiat hanc vocem pietas miserando benigne,
Quae sibi cum tribuis, hinc tibi magna dabis.
CAPUT XVII. Ad episcopos in commendatione peregrini.
88.0341C|
Pontifices summi, fidei via, semita vitae,
Quos dedit omnipotens luminis esse duces,
Custodesque gregis coelestis contulit Agnus,
Vos bene pastores, ut foveantur oves.
88.0342A| Ecce viator adest, peragens iter inscius illud,
Finibus Italicis heu! peregrina gemens.
Exsulis auxilium, errantis via, norma salutis,
Ad reditum patriae sitis honore patres.
Semina jactantes, mercedis ut ampla metatis,
Et redeat vobis centuplicata seges.
Fortunatus enim humilis commender opimis,
Ac per vos Domino culmina sancta
CAPUT XVIII. De Platone episcopo.

Provida disponunt reges solatia plebi.
88.0342B| Pontificem dantes, quem probat alma fides.
Ut colat Hilarium, quem dat Martinus alumnum,
Et confessoris protegat ala potens.
Dirigat hic populum successor, honore beato,
Et clerum Ecclesiae qui moderetur ope.
Floreat arce decens, rex Childebertus in orbe,
Cum genitis, populo, matre, sorore, jugo.
Gaudia laeta paret praesentia sancta Gregorii,
Et geminas urbes adjuvet una fides.
Qui modo, discipulo Platone antistite summo,
Solemnem Ecclesiae hic dedit esse diem.
CAPUT XIX. Ad Armentariam matrem domni Gregorii episcopi.

Felix bis meritis sibi Macchabaea, vel orbi,
Nobilitas generis, nobilior genitis.
Quae septem coelo palmas transmisit ab alvo,
Martyriique decus protulit ille uterus.
Tu quoque prole potens, recte Armentaria felix,
Nec minor ex partu, quam prior illa sinu.
88.0343A| Illa vetus numero major, tu maxima coelo:
Quod poterant plures, unicus hoc tuus est.
Fetu clara tuo, geniti circumdata fructu,
Est tibi Gregorius palma, corona novus,
Me Fortunatum humilem commendo verenter,
Ac mihi coelestem, quaeso, preceris opem.
CAPUT XX. Sigoaldo, pro comitatu ejus.

Finibus Italiae cum primum ad regna venirem,
Te mihi constituit rex Sigibertus opem.
88.0343B| Tutior ut graderer tecum comitando, viator,
Atque pararetur hinc equus, inde cibus.
Implesti officium, custos revocaris amico.
Et mihi vel tandem jam mea cura redit.
Dic meus, unde venis post tempora plurima, dulcis,
Magnus honore tuo, major amore meo?
Promptus in affectu, Sigoalde benigne, clientum,
Et Fortunato nomen, amice, pium.
Rex Childebertus crescens te crescere cogat,
Qui modo dat comitis, det tibi dona ducis.
De domino tali videant sua vota fideles,
Cursibus et fiat prospera vita, via.
CAPUT XXI. Ad Sigoaldum comitem, quod pauperes pro rege paverit.

Actibus egregiis praeconia fulgida fulgens,
Laus tua, Christe, sonet, dum bona quisque gerit.
Unde genus hominum placeat, tu, summe, ministra,
Nam nisi tu dederis, prospera nullus agit.
Divitibus largus, forte hinc et parcus egenis,
Ut redimat dives, quando fovetur egens
Dulciter ista tui pia sunt commercia regni,
Dum escam sumit egens, divitis auget opes,
88.0344A| Pauper ventre satur satiat mercede potentem,
Parva capit terris, praeparat ampla polis.
Divitibus plus praestat egens, quam dives egenti,
Dat moritura cibi, sumit opima Dei.
Dans terrae nummum, missurus ad astra talentum,
Et modicis granis surgat ut alta seges.
Dent, jactent, spargant, commendent semina Christo,
Hic dare nec dubitent, quae reditura manent.
Da, si Christus erit tibi thesaurarius inde,
Praesta inopi, quidquid reddere Christus habet:
Hac animatus ope, exposcens meliora Tonantis,
Nec dubitante fide, quod Deus ista dabit.
Pro Childeberti regis florente salute,
Surgat ut in solio, qui fuit altus avo
Fiat ut hinc juvenis validis robustior annis,
88.0344B| Ceu viguit proavus, sic sit in orbe nepos.
Ergo suus famulus Sigoaldus, amore fidelis,
Pauperibus tribuit, regis ut exstet apex.
Hinc ad Martini venerandi limina pergens,
Auxilium Domini dum rogat ipse sui;
Et dum illic moderans rex pro regione laborat,
Ut precibus sanctus hunc juvet, illud agit.
Denique procedens cupidus sacra festa tenere,
Pauperibus Christi praebuit ipse dapem.
Dispensata placent alimenta per agmina Christi,
Pascitur et populus, quem fovet arce Deus.
Plurima caecorum refovetur turba virorum,
Est quibus interna lux Deus, atque via.
Hic alitur claudus, quem dirigit ordine Christus,
Quique sui Domini pendulus implet opus.
88.0344C| Quis referat tantos memorare sub ordine morbos,
Occurrens pariter, quos sua cura fovet?
Unde catervatim coeuntia millia pascens,
Erogat, ut habeat, rex quoque cuncta regat.
Te Fortunatus comes hinc, Sigoalde, salutans
Regis ut [ Ms., in] auxilium des meliora, precor.
CAPUT XXII. De prandio defensoris.

Paschale hic hodie donum memorabile floret,
Defensor pascit, quo comes ipse favet.
88.0345A| Deliciae Domini, quas tempora, vota ministrant,
Undique conveniunt flumine, fruge, polo.
Childeberti etiam dominatio longa refulgens
Te, Sigoalde, diu sublevet arce, gradu.
Sit regio felix felicis regis amore;
Atque boni comitis crescat honore fides.
CAPUT XXIII. Ad Galactorium comitem.

88.0345B| Venisti tandem, quod debebaris, amice,
Ante comes merito quam datus esset honor.
Burdigalensis eras, et cum defensor amator
Dignus habebaris, haec duo digna regens,
Judicio regis valuisti crescere judex,
Famaque quod meruit, regia lingua dedit.
Debet et ipse potens, ut adhuc bene crescere possis,
Praestet ut arma ducis, qui tibi restat apex.
88.0346A| Ut patriae fines sapiens tuearis et urbes,
Acquiras ut ei qui dat opima tibi.
Cantaber ut timeat, Vasco vagus arma pavescat,
Atque Pyrenaeae deserat Alpis opem.
Aut quasi grande loquor, facit hoc sacer unicus auctor,
A Domino erigitur parvus, et altus homo.
De tyrone duces, venit et de milite princeps.
Ut reliquos taceam, Justinianus erat.
Hoc et in Ecclesia, Christo tribuente, refertur
De exorcista aliquo pontificalis honor.
Egregius merito Martinus testis habetur,
Qui fuit ante sacer, quam sacra jura daret.
Hoc agit omnipotens, totum qui condidit orbem:
Magnaque sola putes, quae facit ipse potens,
88.0346B| Laetior ergo precor, maneas in culmine rector,
Majora sperans, vir ratione sagax.
Rege sub hoc florens, aeternaque regna requirens,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Justitia ac pietas tecum comitata coruscent,
Illa tuum pectus protegat, ista latus.
Alta fides etiam, dilectio fida nitescat,
Et Fortunato sis comes, amplus amor.
LIBER UNDECIMUS.
CAPUT PRIMUM. Expositio Symboli.
88.0345C|
  Summam totius fidei catholicae recensentibus, in qua integritas credulitatis ostenditur, et unius Dei omnipotentis, id est sanctae Trinitatis aequalitas 88.0345D| declaratur, et mysterium Incarnationis Filii Dei, qui pro salute humani generis, a Patre de coelo descendens, de virgine nasci dignatus est, quo ordine, vel quando pertulerit, quomodo sepultus surrexerit, et in carne ipsa coelos ascendens ad dexteram Patris consederit, judexque venturus sit, qualiter remissionem peccatorum sacro baptismate renatis contulerit, et resurrectio tandem humani generis in eamdem carnem in vitam aeternam futura sit, quia multa in Symbolo paucis verbis complexa sunt, mediocriter 88.0346C| nobis sermo temperandus est, ne aut breviter dicendo non aperiant intellectum, aut prolixitate verbi generetur fastidium. Itaque cum resurgente Christo et ascendente in coelum, misso sancto Spiritu, collata est apostolis scientia linguarum, 88.0346D| adhuc in uno positi hoc inter se Symbolum, unusquisque quod sensit dicendo, condiderunt, ut discedentes ab invicem hanc regulam per omnes gentes aequaliter praedicarent. Denique symbolum Graece collatio dicitur, quia hoc ipsi inter se per sanctum Spiritum salubriter condiderunt. Dicitur et indicium, quod per hoc qui recte crediderit indicetur. Ergo cunctis credentibus quae continentur in Symbolo, salus animarum et vita perpetua bonis Actibus praeparatur.

Credo in Deum Patrem omnipotentem.
88.0347A|
  Praeclarum in primordio ponitur coelestis testimonii fundamentum, quia salvus esse non poterit qui recte de salute non crediderit, Apostolo praedicante: Credere oportet accedentem ad Deum (Hebr. I, 6). Item: Corde creditur ad justitiam (Rom. X, 10); et Credidi, propter quod locutus sum (Psal. CXV); vel illud: Justus ex fide vivit (Rom. I, 17), et: Nisi credideritis, non intelligetis (Isai. VII, 9, juxta LXX). Ergo vel in rebus humanis nullum opus incipitur, nisi labor omnis ad effectum venire credatur. Unde credendum est in Deum, a quo tam praesens vita quam futura tribuitur. Deus autem appellatio est substantiae sempiternae, sive timoris divini. Igitur Deus est, sine principio, sine fine, simplex, incorporeus, 88.0347B| incomprehensibilis. Patrem autem cum audis, agnosce quod habeat Filium veraciter genitum, quomodo possessor dicitur, qui aliquid possidet, et Dominus, qui alicui dominatur. Deus ergo Pater, secreti sacramenti vocabulum est, cujus vere Filius est verbum et speculum et character; et imago vivens Patris viventis, in omnibus Patris similis, ejusdem naturae, et in divinitate genitus, Genitori per omnia coaequalis. Nec quaeratur quomodo genuit Filium? quod et angeli nesciunt, prophetis est incognitum. Unde illud dictum est: Generationem ejus quis enarrabit (Isai. LIII, 8)? quam secretam originem cum proprio Filio novit ipse solus qui genuit. Nec a nobis Deus discutiendus est, sed credendus, qui in nobis ipsis nescimus quod sapimus, quomodo 88.0347C| sapientiam, ingenium, aut intellectus consilium, aut mens nostra generat verbum. Sed, ut breviter dicamus, sufficit nos scire quia lux genuit splendorem, propheta testante: In splendoribus sanctorum, ex utero ante luciferum genui te (Psal. CIX). Et illud: Hic Deus noster; et non reputabitur alter ad eum; et post: In terris visus est, et inter homines conversatus est (Bar. III, 36, 38). Omnipotens vero dicitur, eo quod omnia possit et omnium obtineat potestatem, quia Pater omnia creavit per Filium.

Et in Jesum Christum.
  Jesus hebraice Salvator dicitur; hoc nomen digne convenit principi qui populo se sequenti possit salutem tribuere: cujus figuram Jesus Nave gerens, 88.0347D| populum de deserto in patriam, et terram repromissionis certum est induxisse. Et iste de tenebris et terra ignorantiae sequentes se ad coelos ducit. Christus dicitur a chrismatis unctione, et hoc nomen pontificale est, vel regale, quoniam reges ungebantur oleo corruptionis; hic autem a Spiritu sancto oleo exsultationis divinitus unctus est, propheta dicente. Spiritus sanctus super me, propter quod unxit me (Isai. LXI, 1). Jesus ergo dicitur eo quod salvet populum; Christus, quod sit unctus Pontifex in aeternum. 88.0348A| Unicum Filium ideo, ut nil in hoc intelligas terrenum, sive corporeum, ubi de uno est unus, de luce splendor, de corde verbum, de mente sensus, de forte virtus, de sapientia sapiens, de aeterno natus est aeternus, per omnia idem quod Pater, hoc Filius. Nam unicus ideo, quia nec comparationem recipit cum reliquis creaturis, nec similitudinem, quia omnium rerum summus ipse creator est; homines autem filii Dei vocantur per gratiam; ille solus Filius genitus per naturam. Hucusque de Deitate Patris atque Filii textus ordo secutus est.

Qui natus est de Spiritu sancto ex Maria virgine.
  Ille qui de Patre ante saecula natus est, postea de Spiritu sancto, cujus templum in Virgine fabricatum est intelligendum. Nam sicut in sanctificatione spiritus 88.0348B| nulla fragilitas exstitit, sic nec in partu ejusdem causa corruptionis apparuit. Qui in coelis unus, in terris unicus, per portam Virginis ingredi mundum dignatus est. Hinc plurima prophetae de conceptu Virginis et de partu locuti sunt. Unum tamen exemplum pro brevitate proponemus, de quo Ezechiel dixit: Porta quae respicit ad Orientem clausa erit, et non aperietur, et nemo transibit per eam, quoniam Dominus Deus Israel ipse transibit per eam, et clausa erit (Ezech. XLIV, 2). Hoc tamen notandum est, quia Spiritus sanctus est dominicae carnis Creator: Spiritus sancti hinc majestas ostenditur. Quod vero Deus majestatis de Maria in carne natus est, non est sordidatus nascendo de Virgine, qui non fuit pollutus hominem condens de pulvere. Denique sol, aut ignis 88.0348C| si lutum inspiciat, quod tetigerit purgat, et se tamen non inquinat; nec fuit Deo injuriae causa misericordiae, neque fit incredibile quod est ipse natus de Virgine, qui Adam de pulvere et primam mulierem potuit de costa formare.

Crucifixus sub Pontio Pilato.
  Hinc multa prophetae, qualiter confixus in cruce, foratis pedibus, aceto, vel felle, aut vino myrrhato potatus, spinis coronatus, lancea percussus, super vestem ejus sorte missa, et in conspectu populi maligni manibus extensis in die pependerit, praedixerunt, diligens lector inveniet. Tamen, ut breviter dicatur, in cruce suspensus est, ut nos a damnatione ligni vetusti dissolveret. Felle vero potatur, ut amaritudinem 88.0348D| praevaricati pomi, et nimis acidi, amputaret. Spinis coronatur, ut maledictae terrae vetustum crimen erueret. Lancea percutitur, ut per plagam lateris aqua fluente, vel sanguine, baptismum vel mysterium martyrii promulgaret; et ut dicatur aliquid altius: In costa Christus percutitur, ut vulnus nobis infixum per Evam, quae de costa viri formata fuerat, amputaret. Ut tamen ad hoc intelligendum aliquantulum extendamur, sicut dicit Scriptura Cordis oculi aperti sunt ad intelligendum, quid sit altitudo, 88.0349A| latitudo, ac profundum (Eph. III 18), quod est crucis significatio. Et quare Dominus in patibulo se pati elegerit, quaeritur. Ratio haec redditur: crux species tropaei est, quod, devictis hostibus, solet fieri triumphanti; et quia Dominus tria regna sibi subjecit, suspensus in aere [ Mss., aera] victoriam de coelestibus et spiritualibus nequitiis est adeptus; expandens autem manus ad populum [ Mss., populos], palmam de terrenis. Quod vero sub terra crux fixa est, ostendit eum et de Tartaro triumphare. Et quia de aliis, brevitatis causa, praeterimus plurima, ne generemus fastidium, sic pro honore sanctae crucis nobis hic sermo distenditur, ut vobis aedificatio, et illi crescat praeconium. Ergo quia nec ipsa sidera in conspectu Dei pro humano crimine erant pura, et 88.0349B| erat tota terra polluta, ideo suspensus est Christus in aere [ Mss., aera], ut simul terras et astra purgaret; aut quia ipse dixerat: Sicut Moyses exaltavit serpentem (Joan. III, 14); ideo cruci suspenditur, ut adimplerentur verba quae Creator praedixerat, aut, quia inter coelum et terram grandis erat discordia, ut tolleret reconciliator, se mediante, scandalum. In aere suspenditur, ut, se in medio posito inter coelum et terram, et inter hominem et Deum, pax rediret post odium. Aut ideo, quia ante gravis latro in cruce configebatur. Ergo ad hoc elegit Christus principale supplicium, ut hominem absolveret originali peccato, quod erat principale tormentum. Aut ideo Deus in cruce suspenditur, ut pro captivitate nostra pretium sui corporis in statera mercator pensaret. Aut 88.0349C| ideo crucifigitur, quia mortui eramus per pomum et arborem, ut denuo crux et Christus, id est arbor et pomum, per ipsam similitudinem nos a morte liberaret. Pomum dulce cum arbore!

Sub Pontio Pilato.
  Bene hoc est additum, ut, judice cum tempore designato, non esse videretur incertum. Sub Herode rege, qui eo tempore tetrarcha erat, ad quem Pilatus misit Dominum vinctum, et per hoc inter judices pax provenit post odium. Et legatus Dominus, magis legatarius, pax inter partes exstitit, et judices a livore dissolvit.

Descendit ad infernum.
  Hinc prophetae plura dixerunt, unde est illud dictum: 88.0349D| Vita mea in inferno appropiavit, et factus sum inter mortuos liber (Psalm. LXXXIV). Et illud: Tu es 88.0350A| qui venturus es (Matth. XI, 3)? quod lector requirens inveniet. Sed descendens ad infernum, injuriam non pertulit, quod fecit causa clementiae, velut ut rex intrans carcerem, non ut ipse teneretur, sed ut noxii solverentur.

Tertia die resurrexit.
  De resurrectione ejus iidem prophetae plura locuti sunt, quod et Jonas triduo in ventre ceti permanens designavit.

Ascendit in coelum.
  Hoc Psalmographus, prophetae et Apostolus meminit, unde illud dictum est: Ascendens in altum, captivam duxit captivitatem (Ephes. IV, 8). Ergo post passionem Christus coelos ascendit, non ubi non erat, Verbum Deus, qui semper in coelis est, sed 88.0350B| ubi adhuc verbum, caro factum, non sederat: unde videntes angeli carnis naturam coelos intrare, stupuerunt dicentes: Quis est iste rex gloriae (Psal. VIII)?

Sedet ad dexteram Patris.
  Nam et ipsum sedere mysterium est carnis assumptae, et provectum sedis non divina, sed humana natura requirit; inde et hoc dictum est: Parata est sedes tua, Domine (Psal. XCII). Et: Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis (Psal. CX). Et illud: A modo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, judicaturus vivos et mortuos (Matth. XXVI, 64). Aliqui, dicunt vivos, justos; mortuos vero, injustos. Aut certe vivos, quos in corpore invenerit adventus Dominicus, et intelligamus mortuos, jam sepultos. Nos tamen vivos et mortuos hoc est animas, 88.0350C| et corpora pariter judicanda. Nam de adventu Domini et Malachias ait: ( Ecce venit Dominus omnipotens (Mal. III, 1). Et Daniel: Eecce in nubibus coeli quasi Filius hominis (Dan. VII, 13). Et illud: Sicut fulgor ab oriente, ita et erit adventus Filii hominis.

Credo in sancto Spiritu.
  In hujus commemoratione mysterium Trinitatis impletur, unus Pater, unus Filius, unus Spiritus sanctus, ut fiat distinctio personarum, vocabula secernuntur: Pater, ex quo omnia, et qui non habet Patrem: Filius ex Patre genitus; Spiritus sanctus de Dei ore procedens, et cuncta sanctificans. Ergo una divinitas in Trinitate, quia dixit Symbolum: Credo in Deum Patrem, et in Jesum Christum, et in 88.0350D| Spiritu sancto. Ergo ubi in praepositio ponitur, ibi divinitas approbatur, ut est: Credo in Patre, in Filio, 88.0351A| in Spiritu sancto. Nam non dicitur, in sancta Ecclesia; non dicitur, in remissione peccatorum, sed remissionem peccatorum credis.

Sanctam Ecclesiam.
  Sancta, quia una est Ecclesia sine ruga. Sicut una fides, unum baptisma, in qua unus Deus, unus Dominus, unus Spiritus sanctus creditur; de qua in Canticis legitur: Una est columba mea; nam haeretici congregant Ecclesiam, ubi ruga, et perfidiae macula comprobatur.

Remissionem peccatorum.
  Nobis in hoc sermone sola credulitas sufficit, nec ratio requiritur, ubi principalis indulgentia comprobatur. Ipse rex aeternus a nullo discutitur, si quodcunque largitur. Nam ille qui potuit hominem de 88.0351B| luto facere, idem potens est omne lutulentum purgare; et valet innocentiam perditam restituere, qui sepultos et membra perdita revocat ad salutem.

Resurrectionem carnis.
  Summa perfectionis concluditur, et caro ipsa, quae cadit, resurrectura erit immortalis, ut maneat. Licet resurrectio a paganis et a quibusdam haereticis non credatur, tamen Isaias dicit: Surgent mortui et suscitabuntur; et Daniel ait: Resurgent tunc qui sunt in terrae pulvere. Christus dicit: Quod autem surgent mortui, non legistis? Et: Non est Deus mortuorum, sed viventium. Item Apostolus dicit: Tu quod seminas non vivificatur nisi prius moriatur. Et Scriptura dicit: Post resurrectionem erunt sicut angeli Dei. Ergo nec hoc credentibus impossibile judicetur, 88.0351C| quia qui potuit hominem de terra componere, poterit hunc ex homine in angelum transformare, et post hanc vitam temporalem vitam aeternam tribuere. Ergo moritur homo quasi granum in sulco, ut resurgat cum spico, et multiplicetur cum fructu, assimiletur et angelo: quod ipse salutis auctor nobis tribuere dignetur, qui, triumphato Tartaro, cum Patre et sancto Spiritu glorioso, principatum [principatu] intrans victor regnat in coelo. Amen.

CAPUT II. Versus ad domnam Radegundem.

Quo sine me mea lux oculis errantibus abdit,
88.0351D| Nec patitur visu se reserare meo?
Omnia conspicio simul, aethera, flumina, terram;
Cum te non video, sunt mihi cuncta parum.
Quamvis sit coelum, nebula fugiente, serenum,
Te celante mihi, stat sine sole dies.
Sed precor, horarum ducat rota concita cursus,
Et brevitate velint se celerare dies.
88.0352A| Consultum nobis, sanctisque sororibus id sit,
Ut vultu releves, quos in amore tenes.
CAPUT III. Ad eamdem de natalitio abbatissae.

Mater opima, decens, voto laetare beato,
Gaude, natalem filia dulcis habet.
Hanc tibi non uterus natam, sed gratia fecit,
Non caro, sed Christus hanc in amore dedit.
Quae sit in aeterno tecum, tibi contulit auctor,
Perpetuam prolem dat sine fine Pater.
Felix posteritas, quae nullo deficit aevo,
Quae cum matre simul non moritura manet.
88.0352B| Sit modo festa dies sancto Radegundis honore,
Agnen hanc vobis Agnus in orbe dedit.
Gaudia distensos pariter celebretis in annos,
Et per vos populus vota superna colat.
Virgineosque choros moderamina sancta docentes,
Perpetuae vitae distribuatis opes.
Hinc longinqua salus teneat vos corpore vinctas,
Rursus in aeterno lumine jungat amor.
CAPUT IV. Ad eamdem, ut vinum bibat.

Si pietas et sanctus amor dat vota petenti,
Exaudi famulos munere larga tuos,
88.0352C| Fortunatus agens, Agnes quoque, versibus orant,
Ut lassata nimis vina benigna bibas.
Sic tibi det Dominus, quaecunque poposceris ipsum,
Et tibi, sicut amas, vivat uterque rogans.
Suppliciter petimus, si non offendimus ambo,
Ut releves natos, mater opima, duos.
Non gula vos, sed causa trahat modo sumere vina,
Talis enim potus viscera lassa juvat.
Sic quoque Timotheum Paulus, tuba gentibus una,
Ne stomachum infirmet, sumere vina jubet.
CAPUT V. Ad abbatissam de natali suo.

Dulce decus nostrum, Christi sanctissima virgo,
Agnes, quae meritis immaculata manes.
Sic tibi complacuit hodiernum ducere tempus,
Ut mihi inexpletam distribuisses opem,
88.0353A| Nec dare nunc dominae modulamina dulcia linguae,
Cui dum verba refers, pascitur ore tuo.
Abstinuisse cibis etiam vos ipse probavi,
Et quasi pro vobis est mihi facta fames.
Audio, somnus iners radiantes pressit ocellos,
An nimias noctes anticipare velis?
Cui non sufficiant haec tempora longa quietis,
Cum prope nox teneat, quod duplicata dies?
Nubila cuncta tegunt, nec luna, nec astra videntur,
Si sis laeta animo, me nebulae fugiunt.
Gaudia vera colat, quae nos haec scribere jussit,
Et tecum faveat ducta sub arce poli.
CAPUT VI. Aliud ad eamdem.

Mater honore mihi, soror autem dulcis amore,
Quam pietate, fide, pectore, corde colo:
Coelesti affectu, non crimine corporis ullo,
Non caro, sed hoc, quod spiritus optat, amo.
Testis adest Christus, Petro, Pauloque ministris,
Cumque piis sociis sancta Maria videt:
Te mihi non aliis oculis, animoque fuisse,
Quam soror ex utero tu Titiana fores.
Ac si uno partu mater Radegundis utroque,
Visceribus castis progenuisset, eram.
Et tanquam pariter nos ubera chara beatae
Pavissent uno lacte fluente duos.
88.0353C| Heu! mea damna gemo, tenui ne forte susurro,
Impediant sensum noxia verba meum.
Sed tamen est animus simili me vivere voto
Si vos me dulci vultis amore coli.
CAPUT VII. Ad eamdem.

Quae charae matri, quae dulcia verba sorori
Solus in absenti cordis amore loquar?
88.0354A| Quas locus excludit, mens anxia voce requiret,
Et simul, ut videat, per pia vota rogat.
Te peto, chara soror, matri pietate benigna,
Quod minus impendi, tu famulare velis.
Illa decens tecum longo mihi vivat in aevo,
Et tribus in Christo sit, precor, una salus.
Nos neque nunc praesens, nec vita futura sequestret,
Sed tegat una salus, et ferat una dies.
Hic tamen, ut cupio, vos tempora longa reservent,
Ut soror, et mater sit mihi certa quies.
CAPUT VIII. Ad eamdem.

Accessit votis sors jucundissima nostris,
Dum meruere meae sumere dona preces.
Profecit mihimet potius cibus ille sororum:
Has satias epulis, me pietate foves.
Qua probitate micans partes componis utrasque,
Me recreas animo, has saturando cibo.
Pascunt membra dapes, anima dilectio nutrit,
Quae, cui plus opus es, dulcior esca venis
Audiat Omnipotens et te pia vota petentem,
Ut tibi perpetuos fundat in ore cibos.
Saecula longa simul, cum matre superstite, vernes,
Et vestro fraeno stet chorus ille Deo.
CAPUT IX. Ad eamdem pro Eulogiis transmissis.
88.0354C|
Sollicita pietate jubes cognoscere semper,
Qualiter hic epulis, te tribuente, fover.
Haec quoque prima fuit hodiernae copia coenae,
Quod mihi perfuso melle dedistis olus.
Nec semel, aut iterum, sed terque quaterque cucurrit,
Cujus me poterat pascere solus odor.
Portitor ad tantos missus non sufficit unus,
Lassarunt totiens, qui rediere, pedes
Praeterea venit missus cum collibus altis,
Undique carnali monte superbus apex.
88.0355A| Deliciis cunctis, quas terra, vel unda ministrat,
Compositis epulis hortulus unus erat.
Haec ego nunc avidus superavi cuncta gulosus.
Et mons et hortus ventre tenetur iners.
Singula nec refero, quia me tua munera vincunt.
Ad coelos victrix, et super astra voles.
CAPUT X. De eadem re.

Multiplices epulae concurrunt undique fusae,
Quid prius excipiam, me bonus error habet.
Carnea dona tumens, argentea gavata perfert,
Quo nimium pingui jure natabat olus.
Marmoreus defert discus, quod gignitur hortis,
88.0355B| Quo mihi mellitus fluxit in ore sapor.
Intumuit pullis vitreo scutella rotatu,
Subductis pennis, quam grave pondus habens!
Plurima de pictis concurrunt poma canistris,
Quorum blandifluus me saturavit odor.
Olla nigella nimis dat candida pocula lactis,
Atque superba venit, quae placitura fuit.
Haec dominae matri famulans, haec munera natae
Junctus amore pio certius ipse loquor.
CAPUT XI. Aliud de floribus.

88.0355C| Respice delicias, felix conviva, beatas,
Quas prius ornat odor, quam probet ipse sapor.
Molliter arridet rutulantum copia florum,
Vix tot campus habet quot modo mensa rosas.
Albent purpureis ubi lactea lilia blattis,
Certatimque novo fragrat odore locus.
Insultant epulae, stillanti germine fultae,
Quod mantile solet, cur rosa pulchra tegit?
Complacuit melius sine texile tegmine mensa,
Munere quam vario suavis obumbrat odor;
Enituit paries viridi pendente corymbo,
Quae loca calces habet, huc rosa pressa rubet.
Ubertas rerum tanta est, ut flore sereno,
Mollia sub tectis prata virere putes.
Si fugitiva placent, quae tam cito lapsa recedunt,
88.0355D| Invitent epulae nos, paradise, tuae.
Daedalicis manibus nituit textura sororis,
Tantum digna fuit mater habere decus.
CAPUT XII. Aliud pro eulogiis transmissis.

Munera direxi, sed non mea, crede fatenti,
Ad te quae veniunt sunt tua dona magis.
Melle superfusas cunctorum porrigis escas,
Cujus ab ore prius dulcia mella fluunt.
Copia quanta mihi maneat de munere vestro,
Credite, dum spargit jam gula victa cibos.
Sed mihi da veniam, venerando corde benigna,
Quod praesumpsit amor, sit veniale mihi.
Nunc Christum pro me chorus ille verendus adoret,
Nec peccatorem me mea culpa gravet.
CAPUT XIII. Pro castaneis.

Ista meis manibus fiscella est vimine texta,
Credite mi, charae mater et alma soror.
Et quae rura ferunt, haec rustica dona ministro,
Castaneas molles, quas dedit arbor agris.
CAPUT XIV. Pro lacte.

Aspexi digitos per lactea munera pressos,
Et stat picta manus hic ubi crema rapis.
Dic, rogo, quis teneros sic sculpere compulit utres,
Daedalus an vobis doctor in arte fuit?
88.0356C| O venerandus amor, cujus, faciente rapina,
Subtracta specie, venit imago mihi.
Spes fuit haec quoniam tenui se tegmine rupit,
Nam neque sic habuit pars mihi parva dari.
Haec facias, longos Domino tribuente per annos,
In hac luce simul matre manente diu.
CAPUT XV. Aliud pro lacte.

Quid tam dulce darent mihimet materque sororque,
Quam modo quod tribuunt congrue lactis opem?
Sicut apostolico praecepit dogmate Paulus:
Cum infirmis animis lac jubet ipse dari.
88.0356D| Sollicitam mentem geritis de nomine nostro,
De vobis semper sit pia cura Deo.
CAPUT XVI. Pro prandio.

Nescivi, fateor, mihi prandia lassa parari:
Sic animo merear posse placere tuo.
Nec poterant aliqui vultu me avellere vestro,
Si non artificis fraus latuisset inops.
Quis mihi det reliquas epulas, ubi voce fideli,
Delicias animae te loquor esse meae
A vobis absens colui jejunia prandens,
Nec sine te poterat me saturare cibus.
Pro summis epulis avido tua lingua fuisset,
Replessent animum dulcia verba meum.
Ordine sed verso medicus fera vulnera gignit
Et fallax artem decipiendo probat.
Quem nunquam saturat, quidquid mare, terra ministrat,
88.0357B| Credebat solo me saturare meo.
Sed modo da veniam, quaeso, pietate parata,
Alterius facinus nec mihi constet onus.
CAPUT XVII. De munere suo.

Composui manibus propriis hoc munus amoris,
Sed tibi vel dominae sit rogo dulce meae.
Quamvis exiguo videantur inepta paratu,
Crescant affectu quae modo parva fero.
Si bene perpendas, apud omnes semper amantes,
Muneribus parvis gratia major inest.
CAPUT XVIII. Pro prunellis.
88.0357C|
Transmissas epulas, quae pruna nigella vocantur,
Ne, rogo, despicias, quae mihi sylva dedit.
Si modo dignaris sylvestria sumere poma,
Unde placere queam, dat meliora Deus.
Hoc quoque non metuas quod ramo umbrante pependit
Non tellus fungos, sed dedit arbor opes.
88.0357D| Non ego crudelis qui matri incongrua praestem,
Nec dubites puros sumere fauce cibos.
CAPUT XIX. Pro aliis deliciis et lacte.

Inter multiplices epulas jejunia mittis,
Atque meos animos plura videndo cremas.
88.0358A| Respiciunt oculi, medicus quo non jubet uti,
Et manus illa vetat quod gula nostra rogat.
Attamen ante aliud, cum lactis opima ministras,
Muneribus vincis regia dona tuis.
Nunc cum matre pia gaudens soror esto, precamur,
Nam nos laetitiae mensa benigna tenet.
CAPUT XX. Pro ovis et prunis.

Hinc me deliciis, illinc me pascitis herbis,
Hinc ova occurrunt, hinc mihi pruna datur.
Candida dona simul praebentur et inde nigella,
Ventri utinam pax sit, sic variante cibo.
Me geminis ovis jussistis sero cibari,
88.0358B| Vobis vera loquor, quatuor ipse bibi.
Atque utinam merear cunctis parere diebus:
Sic animo ceu nunc hoc gula jussa facit.
CAPUT XXI. De absentia sua.

Si me non nimium pluviatilis aura vetaret,
Dum nesciretis, vos repetisset amans.
Nec volo nunc absens una detenter ut hora,
Cum mea tunc lux est, quando videtur amans.
CAPUT XXII. De convivio.

Per pietatis opus, per qui pius imperat astris,
Per quod mater amat, frater et ipse cupit:
Ut, dum nos escam capimus, quodcunque ciberis,
Quod si tu facias, bis satiabor ego.
CAPUT XXIII. De eadem re.

Deliciis variis tumido me ventre tetendi,
Omnia sumendo lac, olus, ova, butyr.
Nunc instructa novis epulis mihi fercula dantur,
Et permixta simul dulcius esca placet.
Nam cum lacte mihi posuerunt inde butyrum
Unde prius fuerat, huc revocatur adeps.
CAPUT XXIV. Versus in convivio facti.
88.0358D|
Inter delicias varias mixtumque saporem,
Dum dormitarem, dumque cibarer ego,
Os aperiebam, claudebam rursus ocellos,
Et manducabam, omnia jura videns.
88.0359A| Confusos animos habui, mihi credite, charae,
Nec valui facile libera verba dare.
Nec digitis poteram, calamo neque pingere versus,
Fecerat incertas ebria musa manus.
Nam mihi vel reliquis sic vina bibentibus apta,
Ipsa videbatur mensa natare mero.
Nunc tamen, ut potui, matri pariterque sorori,
Alloquio dulci carmina parva dedi.
Et si me somnus multis impugnat habenis,
Haec, dubitante manu, scribere traxit amor.
CAPUT XXV. De eadem re.

Blanda magistra suum verbis recreavit et escis,
Et satiat vario deliciante joco.
CAPUT XXVI. De munere suo.
88.0359B|
Si non complestis quod hic completa vocatur,
Haec rogo suppliciter, suscipe summe libens.
Nec parva spernas, non tu mea vota requiras,
Munere in angusto cernitur amplus amor.
CAPUT XXVII. Ad easdem de itinere suo.
88.0360A|
Casibus innumeris hominum momenta rotantur,
Instabilique gradu pendula vita meat.
Ipsa futurarum titubans mens anxia rerum,
Ventura ignorat quid sibi lux pariat.
Nam me digressum a vobis Eomundus amator,
Illa suscepit, qua bonitate solet.
Hinc citus excurrens Cariacae devehor aulae;
Tunc Illacensi perferor inde loco.
88.0360B| Hinc sacer antistes rapuit me Domitianus,
Ad sancti Albini gaudia festa trahens.
Inde relaxatus per plura pericula, fessa,
Puppe sub exigua fluctus et imber agit.
Quo gravis incumbens Aquilo subverterat amnem,
Et male curvatos extulit unda sinus:
Nec sua commotos capiebant littora fluctus,
Invadunt terras aequora fusa novas.
88.0361A| Pascua, rura, nemus, segetes, viburna, salictum,
Viribus iratis, una rapina tenet.
Huc mihi commissi per confraga murmura ponti,
Flatibus horrendis laxa fremebat hiems.
Surgebatque cadens per aquosa cacumina puppis.
Ascendens liquidas monte cavante vias.
Quo rate suspensa modo nubila nauta tenebat,
Gurgite subducto rursus ad arva redit.
Fluctibus infestis, pelagi spumante procella,
Assidue rapidas prora bibebat aquas.
Aequora lambebant inimica pace carinam,
Tristius amplexu nos nocitura suo
Sed mora nulla vetat varias memorare querelas,
Post referenda simul, murmura corde tego.
Hoc mihi praecipue divina potentia praestet.
88.0361B| Ut cito felices vos revidere queam.
CAPUT XXVIII. Aliud de itinere suo.

Passim stricta riget glacies concreta pruinis,
Nec levat afflictas flexilis herba comas.
Terra jacet crustata gelu sub cortice duro,
Mollis et arboreas nix tegit alta comas.
Proflua crustatum struxerunt flumina murum,
Et densata gravem vestiit unda cutem.
88.0362A| Mole sua frenantur aquae, se lympha ligavit,
Obice sub proprio vix sibi praebet iter.
Fluminibus mediis nata est crystallina ripa,
Nec capimus subter, nec superitur iter.
Asperius tumuit glacies, Aquilone fremente:
Cui dabit illa viam, quae sibi pugnat, aqua.
CAPUT XXIX.

. . . . . . . nos qui dedit esse sacratos,
Vivat et ipse sacer; dicque sinistra soror.
Lux tua, Salvator, tali pro munere cingat,
Nos tibi qui statuit; quinta quid inde taces?
Lumen inextinctum sis, rex bone, semper, ut opto,
88.0362B| Haec te parva licet vota monere queant.
Ordine Lucifluo dignum cape, victor, honorem:
Haec ego qui media: subde secunda sequens.
Omnibus in populis nomen sibi vindicet almum
Largus et hic dator: quid modo quarta siles?
Perpetuo Christi dignum tueatur amorem
Iste Dei cultor: ultima dextra refer.
Magnificum regem tua nam virtute corona,
Te precor, celse Deus: septima sicque petis.
Atris expulsis nostro de corde tenebris
Semper inextincto simus splendore corusci.

Quotation analysis