Missæ episcopalis ordo primus[recensere]
I.[recensere]
In primis etenim vestietur episcopus cunctique presbiteri qui præsentes fuerint reperti et septem aut quinque vel tres diaconi et tot numero subdiaconi et acoliti quot fuerint diaconi.
II.[recensere]
Presbiteri vero, dum a cantore incipitur invitatorium, omnes stent in loco suo, id est ihinc et inde et utraque parte chori.
III.[recensere]
Cumque a cantore versus ad invitatorium elevatus fuerit, inchoatur processio, precedentibus videlicet cum turabulis duobus acolitis, post quos sequantur septem aut quinque sive tres acoliti cum candelabris, iuxta numerum scilicet, ut prediximus, diaconorum seu subdiaconorum. Deinde subsequantur subdiaconi bini procedentes, quos similiter bini sequantur diaconi, quorum duo pontificem ex utraque parte sustentantes, ducant, archidiaconus videlicet ad dexteram, id est lecturus evangelium, et alius quilibet ad sinistram.
IV.[recensere]
Cumque ante chorum psallentium pervenerint, subdiaconi statim pergant ad loca sua in chorum, diaconi vero et acoliti candelabra et turibula gestantes dividantur ex utraque parte pontificis, id est, si septem fuerint, IV stent ad dexteram et III ad sinistram; si vero quinque, III ad dextris et duo ad sinistris; tres autem si fuerint, duo stent a dextris pontificis et unus a sinistris.
V.[recensere]
Duo quoque acolyti turibula portantes ante ordinem stantium presbiterorum divisi stent.
VI.[recensere]
Pontifex autem, non prolixa completa oratione, vertat se ad dexteram, annuatque uno presbitero ante ceteros stanti, osculeturque eum. Deinde, ad sinistram se vertens, alio annuat presbitero et similiter eum osculetur. Deinde extrema in dextera parte stanti annuat diacono et osculetur ilium, ac deinde extremo in sinistra parte stanti annuat et similiter eum osculetur; et sic cunctos diaconos vicissim se vertens osculetur, novissime tamen illum qui evangelium legere debet.
VII.[recensere]
Hoc autem expleto, annuat cantori, ut Gloria dicat.
VIII.[recensere]
Ipse vero, ductus a diaconibus, pergat ante altare, inclinansque se ad orationem cum eis, stantibus acolytis cum candelabris et turibulis in loco quo prius oraverat.
IX.[recensere]
Prope vero expleta oratione, annuat duobus extremis diaconis, uno hinc et alio inde, ut vadant osculentque unus dextrum et alius sinistrum cornu altaris; et sic cunctis diaconibus annuat ut bini faciant et novissime lecturo evangelium.
X.[recensere]
Ipse vero pontifex elevat se ab oratione, pergatque et osculetur evangelium, quod super altare iacuerit, eatque in dexteram altaris partem, stantibus etiam eadem parte IV, aut III, aut II diaconibus et ex altera tribus, vel duobus, seu uno.
XI.[recensere]
Ipse vero pontifex cantori annuat, quando excelsiori voce Kyrie eleison sive Christe eleison dici debeat.
XII.[recensere]
Ipsa autem expleta, dicatur a pontifice Gloria in excelsis Deo, deponenturque ab acolytis candelabra et reponentur seu suspendantur turibula.
XIII.[recensere]
Et Gloria in excelsis Deo percelebrata, dicatur a pontifice, ut mos est, oratio, sedensque ipse annuat presbiteris ut sedeant.
XIV.[recensere]
Subdiaconus itaque, lectione perlecta, genu osculetur episcopi. Cantores quoque, qui gradalem vel Alleluia cantaverint, si in gradu quolibet fuerint ordinati, genu similiter osculentur episcopi; si vero extra gradum fuerint, pedibus eius provolvantur.
XV.[recensere]
Episcopus vero annuat magistro scole quando a cantoribus gradale vel Alleluia repetere debeat.
XVI.[recensere]
Cum vero diaconus ad legendum evangelium pergere debet, osculetur genu episcopi; accedensque elevat evangelia præcedentibus eum duobus acolytis cum candelabris et ante illos duobus aliis acolytis cum incessoriis.
XVII.[recensere]
Perlecto autem evangelio, dicat episcopus: Pax tibi et elevat Credo in unum.
XVIII.[recensere]
Et candelabra ab acolytis extinguantur et post altare ponantur.
XIX.[recensere]
Acolytorum autem gestantium incensoria unus pergat ad altare incessionem exhibere circa illud, necnon et episcopo ac presbiteris atque diaconibus cunctoque clero; alius vero pergat ad populum.
XX.[recensere]
Stet autem paratus iuxta pulpitum subdiaconus qui lectionem legerat, ut, dum perlectum fuerit evangelium, accipiat a diacono evvangelia et exibeat ea ad osculandum episcopo; quibus osculatis, exibeatur ei et incensorium.
XXI.[recensere]
Credo in unum itaque decantando, dicatur ab episcopo: Dominus vobiscum. Oremus, pergatque episcopus, sustentatus a duobus diaconibus et ceteris sequentibus, primum ad viros oblationem cum vino facientes, deinde ad feminas.
XXII.[recensere]
Acolitus vero unus lineum pallium, ut mos est, factum ante se tenens, accipiat a pontifice oblatas; aliusque kannam portans, in quam diaconus quilibet libamen vini suscipiens infundat.
XXIII.[recensere]
Rediens itaque a populo pontifex accipiat oblationem scole sine vino.
XXIV.[recensere]
Et pergens ad sedem sedeat, offereturque ei aqua, Iavetque manus suas.
XXV.[recensere]
Et abeat tune subdiaconus in loco calicem cum vino et super illum corporale involutum et acolitus patenam cum oblatis.
XXVI.[recensere]
Accipiens itaque diaconus corporale eat ad dexteram altaris partem, iactetque illud devolvendo ad alteram altaris partem, quod alius suscipiens diaconus expandent illud desuper altare.
XXVII.[recensere]
Redeat quoque diaconus, qui evvangelium legerat, osculeturque genu episcopi et accedat ad altare, annuatque acolyto qui oblationem populi et scole in pallio gestat, accipiatque ex ipsis oblatis quantum ei videtur et ponet eas desuper altare in corporale quod expanderant, infundatque de canna libamen vini in calicem.
XXVIII.[recensere]
Et pergat ipse cum alio diacono et, per brachia sustentando, ducunt episcopum ad altare, accedantque presbiteri offerentes, diaconi deinde, sine vino videlicet.
XXIX.[recensere]
Hoc autem expleto, accipiat diaconus patenam de manu acolyti et porrigat episcopo; ablatisque oblatis in illa iacentibus, reddat eam iterum acolito.
XXX.[recensere]
Cantor vero per iuniorem suum kannam cum aqua involutam manpula transmittat subdiacono calicem in manu tenenti et ipse eandem in calicem infundet aquam, reddatque diacono calicem, qui, annuente episcopo, ponat eum super altare.
XXXI.[recensere]
Subdiaconi itaque, dum canitur Sanctus, post altare pergant stare, versi videlicet contra diaconos post episcopum stantes; post quos diaconos duo acolyti cum duabus patenis stent.
XXXII.[recensere]
Infra accione Te igitur, detur aqua presbiteris, ut lavent manus suas.
XXXIII.[recensere]
Quando dicitur a pontifice Nobis quoque peccatoribus, detur diaconibus aqua et subdiaconi redeant ad loca sua.
XXXIV.[recensere]
Unus vero eorum, qui lectionem recitaverat, stet post diaconos iuxta acolytos, ut, dum dicitur a pontifice Da propicius pacem, accipiat ab acolytis patenas, osculeturque eas et det eas diacono, qui et illas inter manus osculetur subdiaconi, quas etiam diaconus episcopo osculandas præbeat.
XXXV.[recensere]
Acceptis itaque illis, episcopus dividat inter eas sagrosanctum corpus consegratum.
XXXVI.[recensere]
Rumpatque unam oblatam et ex ea particulam unam in corporale mittat et aliam in calicem dicendo: Pax domini sit semper vobiscum.
XXXVII.[recensere]
Venientesque duo presbiteri, unus hinc et alius inde, faciant cum eo pacem, deinde archidiaconus et redeat ad sedem.
XXXVIII.[recensere]
Et archidiaconus, evangelium scilicet qui legerat, accedat ad altare, elevatque patenas et donet eas acolytis, iubeatque unam ante presbiteros et aliam diaconibus coram tenere, ut frangant scilicet oblatas superinpositas.
XXXIX.[recensere]
Elevat etiam et calicem, donetque illum subdiacono.
XL.[recensere]
Fractis itaque oblatis, iubeat diaconus acolyto, ut deferat unam patenam ad sedem ante pontificem, qui, surgens, vertat se ad orientem et communicet.
XLI.[recensere]
Susceptumque diaconus ab acolyto calicem, porrigat episcopo et confirmet; rursumque a diacono reddatur calix subdiacono.
XLII.[recensere]
Accedentes quoque presbiteri communicent, quibus episcopus donet sacrosanctum corpus in manus, eantque ad sinistrum cornu altaris, osculentque illuc et communicent.
XLIII.[recensere]
Subsequatur etiam eos subdiaconus cum calice, donetque eorum primo communicanti, et qui et tribuat subsequenti et sic per ordinem unus alteri tribuat, donec omnes confirmet.
XLIV.[recensere]
Similiter quoque post illos diaconos communicent et confirment.
XLV.[recensere]
Deinde clerus communionem ab episcopo accipiat et a diacono confirmet.
XLVI.[recensere]
Presbiter autem unus aut duo, vel tres, seu quatuor fuerint necessarii, aliam accipiant patenam et ex ea in reliquas partiantur patenas; confirment sanguine sacro et sic populum communicent, cantante scola Agnus Dei et communionem. Omnes qui voluerint habeant communicatum.
XLVII.[recensere]
Diebus vero sollemnibus, id est precipua festivitate habitis, peracta missarum sollemnitate, procedente de altario pontifice, occurrat ei cantor cum scola et dicat: Iube, domne, benedicere. Respondeaturque a pontifice: Benedicat nos dominus. Et tota scola alta dicat voce: Amen.
XLVIII.[recensere]
Simili etiam ratione fiat, dum ingredere in segretarium debet.