Migne Patrologia Latina Tomus 78
Ordo Romanus V (Auctor incertus), J. P. Migne 64 I. De vestimentis pontificalibus. (0985A)
- 1.
In primis cam. et cingitur supra. Dein linea cum cottis, serica, et cingulum. Post haec mittitur anagolagi; exinde dalmatica minore, postea majore dalmatica, et supra orarium. Post haec planeta, et supra mittitur pallium. Nam in his diebus Natalis Domini, Pascha, sancti Petri, et die ordinationis suae, alius coloris planeta induitur. Sestace in manu portat, item calciamenta, in pri odhones, dein campagos.
- II. Item de vestimento alii Romani episcopi.
- 2.
In primis cam. et cing. postea tunica alba; dein orarium. Post haec planeta; et sestace in manu, calciamenta, odhones, et campagos.
- 3.
Presbyter Romanus similiter, praeter tantum (0985B)subtalares, quos mittit presbyter et diaconus. In primis cam. et supra cingulum. Postea tonica alba et cing. deinde anagolagi: post hoc brachiale in dextra manu; dalmatica minore et majore, et planeta, usquedum venitur presbyterio. Ibidem 65 tollitur ab acolytho. Calciamenta sicut pontifex. Subdiaconi cam. et cing., deinde anagolagi et tunica alba, orarium, et sestace in sinistra manu. Acolythi cam. et cing., sestace in sinistra latera ad cing. pendens, tonica alba, et orarium ad collum, et planeta; et quando in gradu psallitur, planeta abstollitur, et orarium portat in manu; calciamenta, odhones, et subtulares, sicut et subdiac. Reliqui vero inferiores gradus ecclesiae, qui in gradu psallunt, sicut et acolythi. Illi vero qui in ambone non psallunt, (0985C)si habuerint, similiter induantur; sin autem non potuerint, . . .
- 4.
Item quotidianis diebus qualiter pontifex induitur. In primis cam. et cing., deinde tonica serica, orarium, planeta, et pallium, sestace in manu. Calciamenta (0986A)vero tam pontifex quam etiam et omnes reliqui, sive festis diebus, sive quotidianis, uno modo induuntur. Item diaconi. III. Item unde supra.
- 5.
In primis etenim vestietur episcopus cunctique presbyteri, qui praesentes fuerint reperti, et septem aut quinque vel tres diaconi, et tot numero subdiaconi; et acolythi quot fuerint diaconi. Presbyteri vero dum a cantore incipitur Invitatorium, omnes stent in loco suo, id est hinc et inde ex utraque parte chori. Cumque a cantore versus ad Invitatorium elevatus fuerit, inchoatur processio, praecedentibus videlicet cum thuribulis duobus acolythis. Post hos sequantur septem aut quinque sive tres acolythi cum candelabris, juxta scilicet numerum, ut praediximus, (0986B)diaconorum seu subdiaconorum. Dein subsequantur subdiaconi bini procedentes, quos similiter bini sequantur diaconi: quorum duo pontificem ex utraque parte sustentantes ducant, archidiaconus videlicet ad dexteram, id est lecturus Evangelium, et alius quilibet ad sinistram. Cumque ante chorum psallentium pervenerint, subdiaconi statim pergant ad loca sua in chorum; diaconi vero et acolythi candelabra et thuribula gestantes dividantur ex utraque parte pontificis, id est, si septem fuerint, quatuor stent ad dexteram, et tres ad sinistram; si vero quinque, tres ad dexteram, et duo a sinistris; tres autem si fuerint, duo stent a dextris pontificis, et unus ad sinistram. Duo quoque acolythi thuribula portantes ante ordinem stantium 66 presbyterorum (0986C)divisi stent. Pontifex autem non prolixa completa oratione, vertat se ad dexteram, annuatque uno presbytero ante caeteros stanti, osculeturque eum. Dein ad sinistram se vertens alii annuat presbytero, et similiter eum osculetur. Deinde extremo in (0987A)dextera parte stanti annuat diacono, et osculetur illum; ac dein extremo in sinistra parte stanti annuat, et similiter eum osculetur, et sic cunctos diaconos vicissim se vertens osculetur, novissime tamen illum qui Evangelium legere debet.
- 6.
Hoc autem expleto, annuat cantori ut Gloria dicat; ipse vero ductus a diaconibus pergat ante altare, inclinatisque ad Orationem cunctis, stantibus acolythis cum candelabris et thuribulis in loco quo prius oraverat. Prope vero expleta Oratione, annuat duobus extremis diaconibus, uno hinc et alii inde, ut vadant, osculenturque unus dextrum, et alius sinistrum cornu altaris; et sic cunctis diaconibus annuat ut bini faciant, et novissime lecturo Evangelium. Ipse vero pontifex elevat se ab Oratione, pergatque (0987B)et osculetur Evangelium, quod super altare jacuerit, eatque in dexteram altaris partem, stantibus etiam eadem parte quatuor aut tribus aut duobus diaconibus, et ex altera tribus vel duobus seu uno. Ipse vero pontifex cantori annuat, quando excelsiori voce Kyrie eleison sive Christe eleison dici debeat. Ipsa autem expleta, dicatur a pontifice Gloria in excelsis Deo, deponenturque ab acolythis candelabra, et reponentur seu suspendentur thuribula.
- 7.
Et Gloria in excelsis Deo percelebrata, dicatur a pontifice, ut mos est, Oratio; sedensque ipse annuat presbyteris ut sedeant. Subdiaconus itaque, lectione perlecta, genu osculetur episcopi. Cantores quoque qui Gradale vel Alleluia cantaverint, si in gradu quolibet fuerint ordinati, genu similiter osculentur (0987C)episcopi; si vero extra gradum fuerint, pedibus ejus pervolvantur. Episcopus vero annuat magistro scholae, quando a cantoribus Gradale vel Alleluia repetere debeat. Cum vero diaconus ad legendum Evangelium pergere debet, osculetur genu episcopi; accedensque elevat Evangelia, praecedentibus eum duobus acolythis cum candelabris, et ante illos duobus aliis acolythis cum incensoriis. Perlecto autem Evangelio, dicat episcopus Pax tibi; et elevat Credo in unum Deum. Et candelabra ab acolythis exstinguantur, et 67 post altare ponantur. Acolythorum autem gestantium incensoria unus pergat ad altare incensionem exhibere circa illud, necnon et episcopo ac presbyteris, atque diaconibus cunctoque clero; alius vero pergat ad populum. Stet autem paratus (0987D)juxta pulpitum subdiaconus qui lectionem legerat, ut dum perlectum fuerit Evangelium, accipiat a diacono Evangelia, et exhibeat ea ad deosculandum episcopo; quibus exosculatis, exhibeatur ei et incensorium.
- 8.
Credo in unum itaque decantato, dicatur ab episcopo Dominus vobiscum. Oremus. Pergatque episcopus, sustentatus a duobus diaconibus et caeteris sequentibus, primum ad viros oblationem cum vino facientes, dein ad feminas. Acolythus vero unus lineum pallium, ut mos est, factum, ante se tenens, (0988A)accipiat a pontifice oblatas, aliusque cannam portans in qua diaconus quilibet libamen vini suscipiens infundat. Rediens itaque a populo pontifex accipiat oblationem scholae sine vino, et pergens ad sedem sedeat, offereturque ei aqua, lavetque manus suas. Et habeat tunc subdiaconus in loco calicem cum vino, et super illum corporale involutum, et acolythus patenam cum oblatis. Accipiens itaque diaconus corporale, eat ad dexteram altaris partem, jactetque illud devolvendo ad alteram altaris partem; quod alius suscipiens diaconus, expandent illud desuper altare. Redeat quoque diaconus qui Evangelium legerat, osculeturque genu episcopi, et accedat ad altare, annuatque acolytho qui oblationem populi et scholae in pallio gestat; accipiatque ex ipsis oblatis (0988B)quantum ei videtur; et ponet eas desuper altare in corporale quod expanderant, infundatque de canna libamen vini in calicem; et pergat ipse cum alio diacono, et per brachia sustentando ducant episcopum ad altare, accedantque presbyteri offerentes, diaconi deinde sine uno [ Forsan vino] videlicet. Hoc autem expleto, accipiat diaconus de manu acolythi, et porrigat episcopo; ablatisque oblatis in illa jacentibus, reddat eam iterum acolytho. Cantor vero per juniorem suum cannam cum aqua involutam mappula transmittat subdiacono calicem in manu tenenti; et ipse eamdem in calicem infundet aquam, 68 reddatque diacono calicem: qui annuente episcopo ponat eum super altare.
- 9.
Subdiaconi itaque, dum canitur Sanctus, post (0988C)altare pergant stare, versi videlicet contra diaconos post episcopum stantes. Post quos diaconos duo acolythi cum duabus patenis stent. Infra actionem igitur detur aqua presbyteris ut lavent manus suas. Quando dicitur a pontifice Nobis quoque peccatoribus, detur diaconibus aqua, et subdiaconi redeant ad loca sua.
- 10.
Unus vero eorum qui lectionem recitavera, stet post diaconos juxta acolythos, ut dum dicitur a pontifice Da propitius pacem, accipiat ab acolythis patenas, osculeturque eas, et det eas diacono, qui et illas inter manus osculetur subdiaconi; quas etiam diaconus episcopo osculandas praebeat. Acceptis itaque illis, episcopus dividat inter eas sacrosanctum corpus consecratum, rumpatque unam oblatam, et ex (0988D)ea particulam unam in corporale mittat, et aliam in calicem, dicendo: Pax Domini sit semper vobiscum. Venientesque duo presbyteri, unus hinc et alius inde, faciant cum eo pacem; deinde archidiaconus, et redeat ad sedem. Et archidiaconus, Evangelium scilicet qui legerat, accedat ad altare; elevetque patenas, et donet eas acolythis, jubeatque unam ante presbyteros, et aliam diaconibus coram tenere, ut frangat scilicet oblatas superimpositas. Elevat etiam et calicem, donatque illum subdiacono. Fractis itaque oblatis, jubeat diaconus acolytho ut deferat (0989A)unam patenam ad sedem ante pontificem. Qui surgens vertat se ad Orientem, et communicet. Susceptumque diaconus ab acolytho calicem porrigat episcopo, et confirmet; rursumque a diacono calix reddatur subdiacono.
- 11.
Accedentes quoque presbyteri communicent, quibus episcopus donet sacrosanctum corpus in manus, eantque ad sinistrum cornu altaris, osculenturque illud, et communicent. Subsequatur etiam eos subdiaconus cum calice, donetque eum primo communicanti, qui et tribuat subsequenti; et sic per ordinem unus alteri tribuat, donec omnes confirmet. Similiter quoque post illos, diaconos communicent 69 et confirment. Dein clerus communionem ab (0990A)episcopo accipiat, et a diacono confirmetur. Presbyter autem unus, aut duo, vel tres, seu quatuor fuerint necessarii, aliam accipiant patenam, et ex ea in reliquas partiantur patenas; confirment sanguine sacro, et sic populum communicent, cantante schola Agnus Dei, et Communionem. Omnes qui voluerint habeant communicatum. Deibus vero solemnibus, id est praecipuam festivitatem habentibus, peracta Missarum solemnitate, procedente pontifice, occurrat ei cantor cum schola, et dicat: Jube, domne, benedicere, respondeaturque a pontifice Benedicat nos Deus, et tota schola alta dicat voce Amen. Simili etiam ratione fiat, dum ingredi in secretarium debet.