quia hmōi tres ſunt partes. generatiua/ nutritiua et augmentatiua. vnde hec potentia ſeu anima prima eſt ſimilis triangulo in geometria animam ſenſibilem comparat quadrangulo. quia quadrangulus ducta linea ab angulo ad angulum duos. facit triangulos anima ſenſibilis duas facit triangulos potentiarum vbicumqꝫ .n. anima eſt ſenſibilis/ ibi et vegetabilis inuenitur ſed non econuerſo. aīam aūt rōnalem ꝯparat circulo rōe ſue perfectionis et capacitatis. oīm .n. figurarum vſos perimitatuꝫ id eſt equales ambitus habentium maximus eſt circulus. quāuis .n. ꝑfectibilis facta ſit in ſcientia et virtutibus anima rationalis. vt dicitur in libro de anima. perfectiſſimia eſt et capaciſſima inſtar circuli quantum ad potentias naturales. vū̄ ſuppoſita aīa rōnali/ preſupponi potentia vegetabilis et ſenſibilis ſꝫ nō ꝯuertit̉
Anima igitur vegetabilis potentiā habꝫ generatiuam neceſſanam ad multiplicatōnē. potētiā nutritiuā ad conſeruationem indiuidui. ſed potentiam augmentatiuaꝫ ad perfectionē ſubiecti. Huic autem virtuti vegetabili quatuor deſeruiūt ſcꝫ virtus appentiua que fuit neceſſaria ī nutrimēto digeſtiua. que ſeparat conueniens ab incōueniens in nummento retentiua que tranſmittit ad ſingulas partes in animalibus. ⁊ ad ſingulos ramos in plantis. quod conueniens eſt in alimento et coniungitur eis vt reſtauretur deperditio tam in amnialibus ꝙͣ in plantis. Expulſiua/ que expellit iſtud quod nature eſt incōueniens et nociuum. Sunt et alie virtutes et potentie vegetabili adminiſtrantes. vt immutativa/ informatiua/ aſſimilatiua/ perſonalis aſpera/ lenis. quarum differentias non intendimus proſequi. qꝛ in li. Iob per ſe patent.
Ex predictis igitur breuiter recollige ꝙ anima per potentiam vegetabilem in plantis de ſil̓ibus ſimilia producit/ et producta in eſſe multplicat et cuſtodit. Iteꝫ que ſunt neceſſaria ad nutrimientum apperit (recipit/ in corporat atqꝫ vnit ⁊c̄. Item que inconuenientia ſunt abijcit et excludit. Itē per generatiuā virtutem cui diſeruit paſſiua multiplicat ſpeciem et ad eſſe ꝓducit. Iteꝫ ꝑ nutritiuam ſpēm multiplicatam refouet atqꝫ nutrit. Item per augmentatiuam ſubiectum dilatando in debita quantitate ꝑficit et producit. Item ſenio et temporis mutabilitate deficit/ et tandem pereunte corpore ipſa perit. Hec d̓ aīa vegetabili hic dicta ſufficiāt
De anima autem ſenſibili quantū ad potentiarum ſuarum differentias aliqua ꝑauca breuiter ſunt dicēda. Nam virtus ſenſibilis in ſubtiliſſimis cerebri ventriculis ſedem habet. ab ipſo autem cerebro per neruos et arterias per ſingulas ꝑtes animalis ſe diffundentes motum et ſenſuꝫ voluntariuꝫ in ſingulis membris operat̉. Duplicem itaqꝫ habet anima ſenſibilis potentiā. ſcꝫ aprehęnſiuam et motiuam. aprehenſiua vero diuiditur in ſenſum cōmunē ſiue interiorem et ſenſum particularem ſiue exteriorē. Sēſus vero exterior contiuet viſum/ auditum/ gu ſtum/ odoratum/ et tactum. et iſte ſenſus in ſuis organiſ producitur taliter ad effectum. Quidam nerꝰ qui athonomia dicitur obcitus deſcendit a cerebro ad oculos ſeu ad oculoꝝ pupillas. et ramificatur in duas partes. ⁊ alius qͦdam ad aures/ tercius ad nares quartus ad līguam ex palatum/ quintus ranificatur ad organa tactus per corpus totum. per iſtos itaqꝫ neruos ſpūs ſenſibilis vbiqꝫ diffundit̉ per corpus ⁊ ipſius virtute totum ſenſibile ⁊ mobile redditur. ex cuius ſpūs diffusione per neruos arterias ⁊ muſculos tota corporis cōmpago ad motum habilis inuenitur.
Senſus vero communis ſiue interior diuidit̉ in tres partes ſecūdum tres cerebri regiones. Nam in cerebro ſūt tres cellule .ſ. anterior. in qua virtꝰ imaginatiua opetat̉. que quidem ea que ſenſus extrinſecus apꝑhendit interius ordinat ⁊ cōponit. vt dicit Io. Eſt ⁊ media cellula .ſ. logi. in qua rō ſenſibilis ſiuc eſtimatina virtꝰ dominat̉ Eſt iterum tertia ⁊ poſtrema que eſt memoratiua que ea que apprehenſa ſunt per imaginationem ſiue rationem in theſauro memorie retinet et cuſtodit.
Senſus itaqꝫ ſiue ſenſitiua virtus que ab anima ſenſibili ꝓcedit im potentia qua anima de coloribus et ſaporibus et alijs ſenſuū obiectis iudicat et diſcernit. imaginatiua vero eſt virtus qua formas prius a particularibus receptas ꝙͣuis ab ſentes apprehendimus. vt patet qn̄ mōtes aureos cogitamꝰ. vl̓ qn̄ ꝓpter ſimilitudinē alioꝝ montium de monte parnaſo ſomniamus. Uiſ autem eſtimatiua ſiue ratio ſenſibilis eſt ſecundum quā in precauendis malis nobis vel in delectabilibus conſequendis prudentes ſunt homines et ſagaces. et hec eſtimatiua nobis communis eſt et brutis. vt pꝫ in canibus et lupis rōne tamen proprie loquendo non vtunt̉. ſed quadā forti ⁊ ſollerti eſtimationē. Sed de hoc alias. Memoratiua vero ē vis cōſeruatia ſiue recordatiua per quam ſpecies rerum ne in obliuionem veniant reponimꝰ ⁊ reſeruamus.
