[22] Nam qui clientes erant quisque vas, quantum ex prima lege agraria nexus erat inclyto praestare obsequium et operas; et culturae nexus docuit iustam servitutem, ut bello servati colerent dominis agros, non sibi. Iidem clientes, postquam, turbis et secessionibus factis, in plebes coaluere, oblata ipsis per patres lege agraria secunda, quisque eorum, factus nexus dominii bonitarii, dictus est «praes», quantum nexus erat solvere patri decimam agri, cuius pater habebat auctoritatem, sive ius optimum.
[23] A qua voce «praes» est «praestare», verbum sponsorum proprium, ut docent vulgares iuris locutiones «praestare culpam», «casum», «periculum», «bonam fidem», «custodiam», «diligentiam». Et idem praes erat manceps, quantum agrum haberet sub iure optimo patris.
[24] Eoque pacto, seu praedes seu plebes fuere porro cuique genti rudimenta provinciarum; et praedes domi docuere ius praedarum foris tum victores tum victos, ut infirmi, ultro dediti, cum aliquo commodo, si non liceret civilis, saltem naturali libertatis, in fortiorum potestatem redigerentur.
[25] Atque has primas praedas bellicas coniicio fuisse quae postca «provinciae» dictae sunt. Quod nane «praeda» latinis dicitur, Varroni[1] «corpora rerum captarum» definita, graecis ὠφέλεια appellatur, quibus serpens ὄφις; et nos supra satis multis docuimus serpentem fuisse poetis terrarum characterem.
- ↑ De lingua latina, IV, 36 [Ed.].
