Panegyricus de quarto consulatu Honorii Augusti

E Wikisource
 EPUB   MOBI   PDF   RTF   TXT
Panegyricus de quarto consulatu Honorii Augusti
398
editio: incognita
fons: incognitus


(v:::1:::p:::286) [1]


Auspiciis iterum sese regalibus annus
induit et nota fruitur iactantior aula,
limina nec passi circum privata morari
exultant reduces Augusto consule fasces,
cernis ut armorum proceres legumque potentes 5
patricios sumant 1 habitus? et more Gabino
discolor incedit legio positisque parumper
bellorum signis sequitur vexilla Quirini.
lictori cedunt aquilae ridetque togatus
miles et in mediis effulget curia castris. 10
ipsa Palatino circumvallata senatu
iam trabeam Bellona gerit parmamque removit
et galeam sacras umeris vectura curules.
nec te laurigeras pudeat, Gradive, secures
pacata gestare manu Latiaque micantem 15
loricam mutare toga, dum ferreus haeret
currus et Eridani ludunt per prata iugales.
Haud indigna coli nec nuper cognita Marti
Ulpia progenies et quae diademata mundo
sparsit Hibera domus. nec tantam vilior unda (v.1.p.288) 20
promeruit gentis seriem: cunabula fovit
Oceanus; terrae dominos pelagique futuros
inmenso decuit rerum de principe nasci.
hinc processit avus, cui post Arctoa frementi
classica Massylas adnexuit Africa laurus, 25
ille, Caledoniis posuit qui castra pruinis,
qui medios Libyae sub casside pertulit aestus,
terribilis Mauro debellatorque Britanni
litoris ac pariter Boreae vastator et Austri.
quid rigor aeternus, caeli quid frigora prosunt 30
ignotumque fretum? maduerunt Saxone fuso
Orcades; incaluit Pictorum sanguine Thyle;
Scottorum cumulos flevit glacialis Hiverne.
quid calor obsistit forti? per vasta cucurrit
Aethiopum cinxitque novis Atlanta maniplis, 35
virgineum Tritona bibit sparsosque venenis
Gorgoneos vidit thalamos et vile virentes
Hesperidum risit, quos ditat fabula, ramos.
arx incensa Iubae, rabies Maurusia ferro
cessit et antiqui penetralia diruta Bocchi. 40
Sed laudes genitor longe transgressus avitas
subdidit Oceanum sceptris et margine caeli
clausit opes, quantum distant a Tigride Gades,
inter se Tanais quantum Nilusque relinquunt:
haec tamen innumeris per se quaesita tropaeis, (v.1.p.290) 45
non generis dono, non ambitione potitus.
digna legi virtus, ultro se purpura supplex
obtulit et solus meruit regnare rogatus.
nam cum barbaries penitus commota gementem
inrueret Rhodopen et mixto turbine gentes 50
iam deserta suas in nos transfunderet Arctos,
Danuvii totae vomerent cum proelia ripae,
cum Geticis ingens premeretur Mysia plaustris
flavaque Bistonios operirent agmina campos,
omnibus adflictis et vel labentibus ictu 55
vel prope casuris: unus tot funera contra
restitit extinxitque faces agrisque colonos
reddidit et leti rapuit de faucibus urbes.
nulla relicta foret Romani nominis umbra,
ni pater ille tuus iamiam ruitura subisset 60
pondera turbatamque ratem certaque levasset
naufragium commune manu: velut ordine rupto
cum procul insanae traherent Phaethonta quadrigae
saeviretque dies terramque et stagna propinqui
haurirent radii, solito cum murmure torvis 65
sol occurrit equis; qui postquam rursus eriles
agnovere sonos, rediit meliore magistro
machina concentusque poli, currusque recepit
imperium flammaeque modum.


Sic traditus ille
servatusque Oriens. at non pars altera rerum 70
tradita: bis possessa manu, bis parta periclis.
per varium gemini scelus erupere tyranni
tractibus occiduis: hunc saeva Britannia fudit; (v.1.p.292)
hunc sibi Germanus famulum delegerat exul:
ausus uterque nefas, domini respersus uterque 75
insontis iugulo. novitas audere priori
suadebat cautumque dabant exempla sequentem.
hic nova moliri praeceps, hic quaerere tuta
providus; hic fusis, collectis viribus ille;
hic vagus excurrens, hic intra claustra reductus. 80
dissimiles, sed morte pares, evadere neutri
dedecus aut mixtis licuit procumbere talis,
amissa specie, raptis insignibus ambo
in vultus rediere suos manibusque revinctis
oblati gladiis summittunt colla paratis 85
et vitam veniamque rogant. pro damna pudoris!
qui modo tam densas nutu movere cohortes,
in quos iam dubius sese libraverat orbis,
non hostes victore cadunt, sed iudice sontes;
damnat voce reos, petiit quos Marte tyrannos. 90
amborum periere duces: hic sponte carina
decidit in fluctus, illum suus abstulit ensis;
hunc Alpes, hunc pontus habet. solacia caesis
fratribus haec ultor tribuit: necis auctor uterque
labitur; Augustas par victima mitigat umbras. 95
has dedit inferias tumulis, iuvenumque duorum
purpureos merito placavit sanguine manes.
Illi iustitiam confirmavere triumphi, (v.1.p.294)
praesentes docuere deos. hinc saecula discant
indomitum nihil esse pio tutumve nocenti: 100
nuntius ipse sui longas incognitus egit
praevento rumore vias. inopinus utrumque
perculit et clausos montes, ut plana, reliquit.
extruite inmanes scopulos, attollite turres,
cingite vos fluviis, vastas opponite silvas, 105
Garganum Alpinis Appenninumque nivalem
permixtis sociate iugis et rupibus Haemum
addite Caucasiis, involvite Pelion Ossae:
non dabitis murum sceleri. qui vindicet, ibit:
omnia subsident meliori pervia causae. 110
Nec tamen oblitus civem cedentibus atrox
partibus infremuit; non insultare iacenti
malebat: mitis precibus, pietatis abundans,
poenae parens erat; paci non intulit iram;
post acies odiis idem qui terminus armis. 115
profuit hoc vincente capi, multosque subactos
prospera 1 laturae commendavere catenae,
magnarum largitor opum, largitor honorum
pronus et in melius gaudens convertere fata,
hinc amor, hinc validum devoto milite robur. 120
hinc natis mansura fides.


Hoc nobilis ortu
nasceris aequaeva cum maiestate creatus
nullaque privatae passus contagia sortis.
omnibus acceptis ultro te regia solum
protulit et patrio felix adolescis in ostro, (v.1.p.296) 125
membraque vestitu numquam violata profano
in sacros cecidere sinus. Hispania patrem
auriferis eduxit aquis, te gaudet alumno
Bosphorus. Hesperio de limine surgit origo,
sed nutrix Aurora tibi; pro pignore tanto 130
certatur, geminus civem te vindicat axis.
Herculis et Bromii sustentat gloria Thebas,
haesit Apollineo Delos Latonia partu
Cretaque se iactat tenero reptata Tonanti;
sed melior Dele, Dictaeis clarior oris 135
quae dedit hoc numen regio; non litora nostro
sufficerent angusta deo. nec inhospita Cynthi
saxa tuos artus duro laesere cubili:
adclinis genetrix auro, circumflua gemmis
in Tyrios enixa toros; ululata verendis 140
aula puerperiis. quae tunc documenta futuri?
quae voces avium? quanti per inane volatus?
qui vatum discursus erat? tibi corniger Hammon
et dudum taciti rupere silentia Delphi,
te Persae cecinere magi, te sensit Etruscus 145
augur et inspectis Babylonius horruit astris,
Chaldaei stupuere senes Cumanaque rursus
intonuit rupes, rabidae delubra Sibyllae.
nec te progenitum Cybeleius acre sonoro
lustra vit Corybas: exercitus undique fulgens 150
adstitit; ambitur signis augustior infans,
sentit adorantes galeas, redditque ferocem
vagitum lituus.


Vitam tibi contulit idem (v.1.p.298)
imperiumque dies; inter cunabula consul
proveheris, signas posito modo nomine fastos 155
donaturque tibi, qui te produxerat, annus.
ipsa Quirinali parvum te cinxit amictu
mater et ad primas docuit reptare curules.
uberibus Sanctis inmortalique dearum
crescis adoratus gremio: tibi saepe Diana 160
Maenalios arcus venatricesque pharetras
suspendit, puerile decus; tu saepe Minervae
lusisti clipeo fulvamque impune pererrans
aegida tractasti blandos interritus angues;
saepe tuas etiam iam tum gaudente marito 165
velavit regina comas festinaque voti
praesumptum diadema dedit, tum lenibus ulnis
sustulit et magno porrexit ad oscula patri.
nec dilatus honos: mutatur principe Caesar;
protinus aequaris fratri. 170


Non certius umquam
hortati superi, nullis praesentior aether
adfuit ominibus. tenebris involverat atra
lumen hiems densosque Notus collegerat imbres.
sed mox, cum solita miles te voce levasset,
nubila dissolvit Phoebus pariterque dabantur 175
sceptra tibi mundoque dies: caligine liber
Bosphorus adversam patitur Calchedona cerni.
nec tantum vicina nitent, sed tota repulsis
nubibus exuitur Thrace, Pangaea renident
insuetosque palus radios Maeotia vibrat. (v.1.p.300) 180
nec Boreas nimbos aut sol ardentior egit:
imperii lux ilia fuit; praesagus obibat
cuncta nitor risitque tuo natura sereno.
visa etiam medio populis mirantibus audax
Stella die, dubitanda nihil nec crine retuso 185
languida, sed quantus numeratur nocte Bootes,
emicuitque plagis alieni temporis hospes
ignis et agnosci potuit, cum luna lateret:
sive parens Augusta fuit, seu forte reluxit
divi sidus avi, seu te properantibus astris 190
cernere sol patiens caelum commune remisit.
adparet quid signa ferant. ventura potestas
claruit Ascanio, subita cum luce comarum
innocuus flagraret apex Phrygioque volutus
vertice fatalis redimiret tempora candor. 195
at tua caelestes inlustrant omina flammae.
talis ab Idaeis primaevus Iuppiter antris
possessi stetit arce poli famulosque recepit
natura tradente deos; lanugine nondum
vernabant vultus nec adhuc per colla fluebant 200
moturae convexa comae; tum scindere nubes
discebat fulmenque rudi torquere lacerto.
Laetior augurio genitor natisque superbus
iam paribus duplici fultus consorte redibat
splendebatque pio complexus pignora curru. 205
haud aliter summo gemini cum patre Lacones,
progenies Ledaea, sedent: in utroque relucet
frater, utroque soror; simili chlamys effluit auro; (v.1.p.302)
stellati pariter crines. iuvat ipse Tonantem
error et ambiguae placet ignorantia matri; 210
Eurotas proprios discernere nescit alumnos.
Ut domus excepit reduces, ibi talia tecum
pro rerum stabili fertur dicione locutus:


Si tibi Parthorum solium Fortuna dedisset,
care puer, terrisque procul venerandus Eois 215
barbarus Arsacio consurgeret ore tiaras:
sufficeret sublime genus luxuque fluentem
deside nobilitas posset te sola tueri.
altera Romanae longe rectoribus aulae
condicio. virtute decet, non sanguine niti. 220
maior et utilior fato coniuncta potenti,
vile latens virtus, quid enim? submersa tenebris
proderit obscuro veluti sine remige puppis
vel lyra quae reticet vel qui non tenditur arcus.


Hanc tamen haud quisquam, qui non agnoverit ante 225
semet et incertos animi placaverit aestus,
inveniet; longis illuc ambagibus itur.
disce orbi, quod quisque sibi. cum conderet artus
nostros, aetheriis miscens terrena, Prometheus,
sinceram patri mentem furatus Olympo 230
continuit claustris indignantemque revinxit
et, cum non aliter possent mortalia fingi,
adiunxit geminas. illae cum corpore lapsae
intereunt, haec sola manet bustoque superstes
evolat. hanc alta capitis fundavit in arce 235
mandatricem operum prospecturamque labori; (v.1.p.304)
illas inferius collo praeceptaque summae
passuras dominae digna statione locavit.
quippe opifex veritus confundere sacra profanis
distribuit partes animae sedesque removit. 240
iram sanguine! regio sub pectore cordis
protegit imbutam flammis avidamque nocendi
praecipitemque sui. rabie succensa tumescit,
contrahitur tepefacta metu. cumque omnia secum
duceret et requiem membris vesana negaret, 245
invenit pulmonis opem madidumque furenti
praebuit, ut tumidae ruerent in mollia fibrae.
at sibi cuncta petens, nil conlatura cupido
in iecur et tractus imos compulsa recessit,
quae, velut inmanis reserat dum belua rictus, 250
expleri pascique nequit: nunc verbere curas
torquet avaritiae, stimulis nunc flagrat amorum,
nunc gaudet, nunc maesta dolet satiataque rursus
exoritur caesaque redit pollentius hydra.


Hos igitur potuit si quis sedare tumultus, 255
inconcussa dabit purae sacraria menti.
tu licet extremos late dominere per Indos,
te Medus, te mollis Arabs, te Seres adorent:
si metuis, si prava cupis, si duceris ira,
servitii patiere iugum; tolerabis iniquas 260
interius leges, tunc omnia iure tenebis,
cum poteris rex esse tui. proclivior usus
in peiora datur suadetque licentia luxum
inlecebrisque effrena favet. tum vivere caste (v.1.p.306)
asperius, cum prompta Venus; tum durius irae 265
consulitur, cum poena patet. sed comprime motus
nec tibi quid liceat, sed quid fecisse decebit
occurrat, mentemque domet respectus honesti.


Hoc te praeterea crebro sermone monebo,
ut te totius medio telluris in ore 270
vivere cognoscas, cunctis tua gentibus esse
facta palam nec posse dari regalibus usquam
secretum vitiis; nam lux altissima fati
occultum nihil esse sinit, latebrasque per omnes
intrat et abstrusos explorat fama recessus. 275


Sis pius in primis; nam cum vincamur in omni
munere, sola deos aequat dementia nobis,
neu dubie suspectus agas neu falsus amicis
rumorumve avidus: qui talia curat, inanes
horrebit strepitus nulla non anxius hora. 280
non sic excubiae, non circumstantia pila
quam tutatur amor, non extorquebis amari;
hoc alterna fides, hoc simplex gratia donat.
nonne vides, operum quod se pulcherrimus ipse
mundus amore liget, nec vi conexa per aevum 285
conspirent elementa sibi? quod limite Phoebus
contentus medio, contentus litore pontus
et, qui perpetuo terras ambitque vehitque,
nec premat incumbens oneri nec cesserit aer?
qui terret, plus ipse timet; sors ista tyrannis 290
convenit; invideant claris fortesque trucident, (v.1.p.308)
muniti gladiis vivant saeptique venenis,
ancipites habeant arces trepidique minentur:
tu civem patremque geras, tu consule cunctis,
non tibi, nec tua te moveant, sed publica vota. 295


In commune iubes si quid censesque tenendum,
primus iussa subi: tunc observantior aequi
fit populus nec ferre negat, cum viderit ipsum
auctorem parere sibi. componitur orbis
regis ad exemplum, nec sic inflectere sensus 300
humanos edicta valent quam vita regentis:
mobile mutatur semper cum principe vulgus.


His tamen effectis neu fastidire minores
neu pete praescriptos homini transcendere fines,
inquinat egregios adiuncta superbia mores. 305
non tibi tradidimus dociles servire Sabaeos,
Armeniae dominum non te praefecimus orae,
nec damus Assyriam, tenuit quam femina, gentem.
Romani, qui cuncta diu rexere, regendi,
qui nec Tarquinii fastus nec iura tulere 310
Caesaris. annales veterum delicta loquuntur:
haerebunt maculae quis non per saecula damnat
Caesareae portenta domus? quem dira Neronis
funera, quem rupes Caprearum taetra latebit
incesto possessa seni? victura feretur 315
gloria Traiani, non tam quod Tigride victo
nostra triumphati fuerint provincia Parthi,
alta quod invectus fractis Capitolia Dacis, (v.1.p.310)
quam patriae quod mitis erat. ne desine tales,
nate, sequi. 320


Si bella canant, prius agmina duris
exerce studiis et saevo praestrue Marti.
non brumae requies, non hibernacula segnes
enervent torpore manus. ponenda salubri
castra loco; praebenda vigil custodia vallo.
disce, ubi denseri cuneos, ubi cornua tendi 325
aequius aut iterum flecti; quae montibus aptae,
quae campis acies, quae fraudi commoda vallis,
quae via difficilis. fidit si moenibus hostis,
tum tibi murali libretur machina pulsu;
saxa rota; praeceps aries protectaque portas 330
testudo feriat; ruat emersura iuventus
effossi per operta soli, si longa moretur
obsidio, tum vota cave secura remittas
inclusumve putes; multis damnosa fuere
gaudia; dispersi pereunt somnove soluti; 335
saepius incautae nocuit victoria turbae.
neu tibi regificis tentoria larga redundent
deliciis, neve imbelles ad signa ministros
luxuries armata trahat. neu flantibus Austris
neu pluviis cedas, neu defensura calorem 340
aurea summoveant rapidos umbracula soles,
inventis utere cibis. solabere partes
aequali sudore tuas: si collis iniquus, (v.1.p.312)
primus ini; silvam si caedere provocat usus,
sumpta ne pudeat quercum stravisse bipenni. 345
calcatur si pigra palus, tuus ante profundum
pertemptet sonipes. fluvios tu protere cursu
haerentes glacie, liquidos tu scinde natatu.
nunc eques in medias equitum te consere turmas;
nunc pedes adsistas pediti. tum promptius ibunt 350
te socio, tum conspicuus gratusque geretur
sub te teste labor.


Dicturum plura parentem
voce subis: equidem, faveant modo numina coeptis,
haec effecta dabo, nec me fratrique tibique
dissimilem populi commissaque regna videbunt. 355
sed cur non potius, verbis quae disseris, usu
experior? gelidas certe nunc tendis in Alpes.
duc tecum comitem; figant sine nostra tyrannum
spicula; pallescat nostro sine barbarus arcu.
Italiamne feram furiis praedonis acerbi 360
subiectam? patiar Romam servire clienti?
usque adeone puer? nec me polluta potestas
nec pia cognati tanget vindicta cruoris?
per strages equitare libet. da protinus arma.
cur annos obicis? pugnae cur arguor impar? 365
aequalis mihi Pyrrhus erat, cum Pergama solus
verteret et patri non degeneraret Achilli.
denique si princeps castris haerere nequibo,
vel miles veniam.
Delibat dulcia nati
oscula miratusque refert: laudanda petisti; 370
sed festinus amor, veniet robustior aetas;
ne propera. necdum decimas emensus aristas
adgrederis metuenda viris: vestigia magnae (v.1.p.314)
indolis agnosco. fertur Pellaeus, Eoum
qui domuit Porum, cum prospera saepe Philippi 375
audiret, laetos inter flevisse sodales
nil sibi vincendum patris virtute relinqui.
hos video motus. fas sit promittere patri:
tantus eris. nostro nec debes regna favori,
quae tibi iam natura dedit. sic mollibus olim 380
stridula ducturum pratis examina regem
nascentem venerantur apes et publica mellis
iura petunt traduntque favos; sic pascua parvus
vindicat et necdum firmatis cornibus audax
iam regit armentum vitulus. sed proelia differ 385
in iuvenem patiensque meum cum fratre tuere
me bellante locum, vos impacatus Araxes,
vos celer Euphrates timeat, sit Nilus ubique
vester et emisso quidquid sol imbuit ortu.
si pateant Alpes, habeat si causa secundos 390
iustior eventus, aderis partesque receptas
suscipies, animosa tuas ut Gallia leges
audiat et nostros aequus modereris Hiberos.
tunc ego securus fati laetusque laborum
discedam, vobis utrumque regentibus axem. 395


Interea Musis animus, dum mollior, instet
et quae mox imitere legat; nec desinat umquam
tecum Graia loqui, tecum Romana vetustas.
antiquos evolve duces, adsuesce futurae (v.1.p.316)
militiae, Latium retro te confer in aevum. 400
libértas quaesita placet? mirabere Brutum.
perfidiam' damnas? Metti satiabere poenis.
triste rigor nimius? Torquati despice mores,
mors impensa bonum? Decios venerare ruentes.
vel solus quid fortis agat, te ponte soluto 405
oppositus Cocles, Muci te flamma docebit;
quid mora perfringat, Fabius; quid rebus in artis
dux gerat, ostendet Gallorum strage Camillus.
discitur hinc nullos meritis obsistere casus:
prorogat aeternam feritas tibi Punica famam, 410
Regule; successus superant adversa Catonis.
discitur hinc quantum paupertas sobria possit:
pauper erat Curius, reges cum vinceret armis,
pauper Fabricius, Pyrrhi cum sperneret aurum;
sordida dictator flexit Serranus aratra: 415
lustratae lictore casae fascesque salignis
postibus adfixi; collectae consule messes
et sulcata diu trabeato rura colono.


Haec genitor praecepta dabat: velut ille carinae
longaevus rector, variis quem saepe procellis 420
exploravit hiems, ponto iam fessus et annis
aequoreas alni nato commendat habenas
et casus artesque docet: quo dextra regatur
sidere; quo fluctus possit moderamine falli;
quae nota nimborum; quae fraus infida sereni; (v.1.p.318) 425
quid sol occiduus prodat; quo saucia vento
decolor iratos attollat Cynthia vultus.
adspice nunc, quacumque micas, seu circulus Austri,
magne parens, gelidi seu te meruere Triones,
adspice: completur votum. iam natus adaequat 430
te meritis et, quod magis est optabile, vincit
subnixus Stilichone tuo, quem fratribus ipse
discedens clipeum defensoremque dedisti.
pro nobis nihil ille pati nullumque recusat
discrimen temptare sui, non dura viarum, 435
non incerta maris, Libyae squalentis harenas
audebit superare pedes madidaque cadente
Pleiade Gaetulas intrabit navita Syrtes.
Hunc tamen in primis populos lenire feroces
et Rhenum pacare iubes. volat ille citatis 440
vectus equis nullaque latus stipante caterva,
aspera nubiferas qua Raetia porrigit Alpes,
pergit et hostiles (tanta est fiducia) ripas
incomitatus adit, totum properare per amnem
attonitos reges humili cervice videres. 445
ante ducem nostrum flavam sparsere Sygambri
caesariem pavidoque orantes murmure Franci
procubuere solo: iuratur Honorius absens
imploratque tuum supplex Alamannia nomen.
Bastarnae venere truces, venit accola silvae 450
Bructerus Hercyniae latisque paludibus exit
Cimber et ingentes Albim liquere Cherusci. (v.1.p.320)
accipit ille preces varias tardeque rogatus
adnuit et magno pacem pro munere donat.
nobilitant veteres Germanica foedera Drusos, 455
Marte sed ancipiti, sed multis cladibus empta —
quis victum meminit sola formidine Rhenum?
quod longis alii bellis potuere mereri,
hoc tibi dat Stilichonis iter.


Post otia Galli
limitis hortaris Graias fulcire ruinas. 460
Ionium tegitur velis ventique laborant
tot curvare sinus servaturasque Corinthum
prosequitur facili Neptunus gurgite classes,
et puer, Isthmiaci iam pridem litoris exul,
secura repetit portus cum matre Palaemon. 465
plaustra cruore natant: metitur pellita iuventus:
pars morbo, pars ense perit. non lustra Lycaei,
non Erymantheae iam copia sufficit umbrae
innumeris exusta rogis, nudataque ferro
sic flagrasse suas laetantur Maenala silvas. 470
excutiat cineres Ephyre, Spartanus et Areas
tutior exanguis pedibus proculcet acervos
fessaque pensatis respiret Graecia poenis!
gens, qua non Scythicos diffusior ulla Triones
incoluit, cui parvus Athos angustaque Thrace, 475
cum transiret, erat, per te viresque tuorum
fracta ducum lugetque sibi iam rara superstes,
et, quorum turbae spatium vix praebuit orbis,
uno colle latent, sitiens inclusaque vallo (v.1.p.322)
ereptas quaesivit aquas, quas hostibus ante 480
contiguas alio Stilicho deflexerat actu
mirantemque novas ignota per avia valles
iusserat averso fluvium migrare meatu.
Obvia quid mirum vinci, cum barbarus ultro
iam cupiat servire tibi? tua Sarmata discors 485
sacramenta petit; proiecta pelle Gelonus
militat; in Latios ritus transistis Alani.
ut fortes in Marte viros animisque paratos,
sic iustos in pace legis longumque tueris
electos crebris nec succedentibus urges. 490
iudicibus notis regimur, fruimurque quietis
militiaeque bonis, ceu bellatore Quirino,
ceu placido moderante Numa. non inminet ensis,
nullae nobilium caedes; non crimina vulgo
texuntur; patria maestus non truditur exul; 495
impia continui cessant augmenta tributi;
non infelices tabulae; non hasta refixas
vendit opes; avida sector non voce citatur,
nec tua privatis crescunt aeraria damnis.
munificus largi, sed non et prodigus, auri. 500
perdurat non empta fides nec pectora merces
adligat; ipsa suo pro pignore castra laborant;
te miles nutritor amat.


Quae denique Romae (v.1.p.324)
cura tibi! quam fixa manet reverentia patrum!
firmatur senium iuris priscamque resumunt 505
canitiem leges emendanturque vetustae
acceduntque novae, talem sensere Solonem
res Pandioniae; sic armipotens Lacedaemon
despexit muros rigido munita Lycurgo.
quae sub te vel causa brevis vel iudicis error 510
neglegitur? dubiis quis litibus addere finem
iustior et mersum latebris educere verum?
quae pietas quantusque rigor tranquillaque magni
vis animi nulloque levis terrore moveri
nec nova mirari facilis! quam docta facultas 515
ingenii linguaeque modus! responsa verentur
legati, gravibusque latet sub moribus aetas.
Quantus in ore pater radiat! quam torva voluptas
frontis et augusti maiestas grata pudoris!
iam patrias imples galeas; iam cornus avita 520
temptatur vibranda tibi; promittitur ingens
dextra rudimentis Romanaque vota moratur.
quis decor, incedis quotiens clipeatus et auro
squameus et rutilus cristis et casside maior!
sic, cum Threïcia primum sudaret in hasta, 525
flumina laverunt puerum Rhodopeia Martem.
quae vires iaculis vel, cum Gortynia tendis
spicula, quam felix arcus certique petitor
vulneris et iussum mentiri nescius ictum!
scis, quo more Cydon, qua dirigat arte sagittas (v.1.p.326) 530
Armenius, refugo quae sit fiducia Partho:
sic Amphioniae pulcher sudore palaestrae
Alcides pharetras Dircaeaque tela solebat
praetemptare feris olim domitura Gigantes
et pacem latura polo, semperque cruentus 535
ibat et Alcmenae praedam referebat ovanti;
caeruleus tali prostratus Apolline Python
implicuit fractis moritura volumina silvis.
Cum vectaris equo simulacraque Martia ludis,
quis mollis sinuare fugas, quis tendere contum 540
acrior aut subitos melior flexisse recursus?
non te Massagetae, non gens exercita campo
Thessala, non ipsi poterunt aequare bimembres;
vix comites alae, vix te suspensa sequuntur
agmina ferventesque tument post terga dracones. 545
utque tuis primum sonipes calcaribus arsit,
ignescunt patulae nares, non sentit harenas
ungula discussaeque iubae sparguntur in armos;
turbantur phalerae, spumosis morsibus aurum
fumat, anhelantes exundant sanguine gemmae. 550
ipse labor pulvisque decet confusaque motu
caesaries; vestis radiato murice solem
combibit, ingesto crispatur purpura vento.
si dominus legeretur equis, tua posceret ultro
verbera Nereidum stabulis nutritus Arion 555
serviretque tuis contempto Castore frenis (v.1.p.328)
Cyllarus et flavum Xanthus sprevisset Achillem.
ipse tibi famulas praeberet Pegasus alas
portaretque libens melioraque pondera passus
Bellerophonteas indignaretur habenas. 560
quin etiam velox Aurorae nuntius Aethon,
qui fugat hinnitu Stellas roseoque domatur
Lucifero, quotiens equitem te cernit ab astris,
invidet inque tuis mavult spumare lupatis.
Nunc quoque quos habitus, quantae miracula pompae 565
vidimus, Ausonio cum iam succinctus amictu
per Ligurum populos solito conspectior ires
atque inter niveas alte veherere cohortes,
obnixisque simul pubes electa lacertis
sidereum gestaret onus, sic numina Memphis 570
in vulgus proferre solet; penetralibus exit
effigies, brevis ilia quidem: sed plurimus infra
liniger imposito suspirat vecte sacerdos
testatus sudore deum; Nilotica sistris
ripa sonat Phariosque modos Aegyptia ducit 575
tibia; summissis admugit cornibus Apis.
omnis nobilitas, omnis tua sacra frequentat
Thybridis et Latii suboles; convenit in unum
quidquid in orbe fuit procerum, quibus auctor honoris
vel tu vel genitor. numeroso consule consul 580
cingeris et socios gaudes admittere patres.
inlustri te prole Tagus, te Gallia doctis
civibus et toto stipavit Roma senatu.
portatur iuvenum cervicibus aurea sedes
ornatuque novo gravior deus. asperat Indus 585
velamenta lapis pretiosaque fila smaragdis (v.1.p.330)
ducta virent; amethystus inest et fulgor Hiberus
temperat arcanis hyacinthi caerula flammis.
nec rudis in tali sutfecit gratia textu;
auget acus meritum picturatumque metallis 590
vivit opus: multa remorantur iaspide cultus 1
et variis spirat Nereia baca figuris.
quae tantum potuit digitis mollire rigorem
ambitiosa colus? vel cuius pectinis arte
traxerunt solidae gemmarum stamina telae? 595
invia quis calidi scrutatus stagna profundi
Tethyos invasit gremium? quis divitis algae
germina flagrantes inter quaesivit harenas?
quis iunxit lapides ostro? quis miscuit ignes
Sidonii Rubrique maris? tribuere colorem 600
Phoenices, Seres subtegmina, pondus Hydaspes.
hoc si Maeonias cinctu graderere per urbes,
in te pampineos transferret Lydia thyrsos,
in te Nysa choros; dubitassent orgia Bacchi,
cui furerent; irent blandae sub vincula tigres. 605
talis Erythraeis intextus nebrida gemmis
Liber agit currus et Caspia flectit eburnis
colla iugis: Satyri circum crinemque solutae
Maenades adstringunt hederis victricibus Indos;
ebrius hostili velatur palmite Ganges. 610
Auspice mox laetum sonuit clamore tribunal
te fastos ineunte quater. sollemnia ludit
omina libertas; deductum Vindice morem
lex celebrat, famulusque iugo laxatus erili (v.1.p.332)
ducitur et grato remeat securior ictu. 615
tristis condicio pulsata fronte recedit;
in civem rubuere genae, tergoque removit
verbera permissi felix iniuria voti.
Prospera Romuleis sperantur tempora rebus
in nomen ventura tuum. praemissa futuris 620
dant exempla fidem: quotiens te cursibus aevi
praefecit, totiens accessit laurea patri.
ausi Danuvium quondam transnare Gruthungi
in lintres fregere nemus; ter mille ruebant
per fluvium plenae cuneis inmanibus alni. 625
dux Odothaeus erat. tantae conamina classis
incipiens aetas et primus contudit annus:
summersae sedere rates; fluitantia numquam
largius Arctoos pavere cadavera pisces;
corporibus premitur Peuce; per quinque recurrens 630
ostia barbaricos vix egerit unda cruores,
confessusque parens Odothaei regis opima
rettulit exuviasque tibi. civile secundis
conficis auspiciis bellum. tibi debeat orbis
fata Gruthungorum debellatumque tyrannum; 635
Hister sanguineos egit te consule fluctus;
Alpinos genitor rupit te consule montes.
Sed patriis olim fueras successibus auctor,
nunc eris ipse tuis. semper venere triumphi
cum trabeis sequiturque tuos victoria fasces. (v.1.p.334) 640
sis, precor, adsiduus consul Mariique relinquas
et senis Augusti numerum. quae gaudia mundo,
per tua lanugo cum serpere coeperit ora,
cum tibi protulerit festas nox pronuba taedas!
quae tali devota toro, quae murice fulgens 645
ibit in amplexus tanti regina mariti?
quaenam tot divis veniet nurus, omnibus arvis
et toto donanda mari? quantusue feretur
idem per Zephyri metas Hymenaeus et Euri!
o mihi si liceat thalamis intendere carmen 650
conubiale tuis si te iam dicere patrem!
tempus erit, cum tu trans Rheni cornua victor,
Arcadius captae spoliis Babylonis onustus
communem maiore toga signabitis annum;
crinitusque tuo sudabit fasce Suebus, 655
ultima fraternas horrebunt Bactra secures.