Migne Patrologia Latina Tomus 53
AucInc.Praede 53 Auctor incertus Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
LIBER PRIMUS.
Epitome Ecdicesios Hygini contra haeresiarchas, et Categoricorum Epiphanii contra sectas, et Expositionum Philastri, qui hos transferens in Latinum sermonem de Graeco, cum Ariani damnarentur, edidit. Prior Hyginus, post hunc Polycrates, Africanus, Hesiodus, Epiphanius, Philaster; hi diversis temporibus diversas haereses pertexuerunt. I. Prima haeresis a Simone sumpsit exordium, qui dicebat castitatem ad Deum non pertinere, Deum mundum non fecisse, et his similia. Hic a beato et sancto apostolo Petro ita est publice superatus, ut ante pedes ejus cadens ultra surgere minime potuisset.
II. Secunda haeresis a Menandro Menandrianorum, qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum esse testantur. Hos sanctus Linus episcopus, secundus apostoli Petri, a consortio conversationis nostrae ejectos, aeterna damnatione mulctavit: docens rationabiliter, secundum sanctas Scripturas veteris Testamenti, Deum qui cum Moyse locutus est, hunc esse omnium creatorem, et nihil in creaturis omnibus esse quod possit pro sui natura esse vituperabile. Omnia enim quae culpabilia judicantur, actu, non conditione culpantur. III. Tertia haeresis a Basilide Basilidianorum. Hi trecentos sexaginta et quinque coelos esse dicentes, contra Moysem suscipiunt, et Deum horum coelorum Abrasax commemorant. Quod nomen Graeca ratio litterarum in hanc summam supputando pertingit. ΑΒΡΑΣΑΞ, id est, Α, unum, et Β, duo, et Ρ, centum, et Α, unum, et Σ, ducenta, et Α, unum, et Ξ, sexaginta, fiunt in summa 365. Hos Ecclesia ut energumenos computans, non altercando, sed projiciendo damnavit. IV. Quarta Nicolaitarum a Nicolao haeresis est adinventa, qui unus ex septem diaconibus ab apostolis ordinatus est. Iste cum de zelo pulcherrimae conjugis culparetur, docere coepit indifferenter debere uti conjugibus, non solum laicis, sed etiam his qui sacerdotii fungerentur officio. Hos damnavit sanctus Joannes apostolus et evangelista, et jussit ut quicunque cum eis vel sermonem colloquii miscuissent, ex hoc ipso communione privarentur: docens rationabiliter a mundi origine Deo castitatem plurimum placuisse; nunc autem etiam in seipso Christum Dei Filium castitatis gloriam dedicasse, cum virginem possidens matrem, virgo mansurus, nullum discipulorum suorum commixtionem etiam legitimi conjugii uti permisit, dicens: Si quis vult venire post me, abneget seipsum sibi, et tollat crucem suam, et sequatur me (Matth. XVI, 24). V. Quinta haeresis Saturninianorum est, a Saturnino. Hic docuit septem angelos mundum fecisse, quibus cordi fuit libidines inserere, ut dum sese concupiscit ex alterutro diversitas sexus, mundus a sui fine refrenatus possit esse perpetuus. Hos anathematizavit beatus Thomas Christi apostolus, docens rationabiliter mundum initium habuisse, et quia initium habuit, ad finem esse venturum. Angelos autem omnipotentiam habere non posse, et ideo mundum eos non potuisse constituere. Conditorem autem mundi unum esse Deum, quem Moyses praedicavit fecisse coelum et terram, et mare et omnia quae in eis sunt. VI. Sexta haeresis Gnosticorum, qui Gnosticos se appellare voluerunt, quasi propter scientiam excellentem, cum miseriores superioribus esse, quos memoravimus, haberentur. Docens eos rationabiliter beatus Paulus apostolus non Deo servire, sed suo ventri et libidini, inflatos esse, et nihil scire, et aegrotare circa quaestiones et verborum pugnas. VII. Carpocratianorum septima est haeresis, a Carpocrate inventa, qui docebat potestates tenebrarum transire non posse, nisi solos eos qui omni se turpitudini miscuissent. Hi Dominum nostrum Jesum de utroque sexu genitum asserebant, sed talem animam accepisse quae superna coelorum sciret. Resurrectionem corporis denegantes, prophetas Testamenti veteris condemnabant. Habebant autem Marcellinam quamdam, quae imagines Jesu et Pauli et Pythagorae philosophi ponebat in medio populi quem decipiebat, et faciebat eos his imaginibus honorem Deitatis exhibere et incensum ponere. Hos damnavit apud Cyprum beatus Barnabas Christi discipulus, docens eos ministros esse Satanae, et non debere constituit Christianum penitus cum his habere sermonem. VIII. Octava haeresis Cerinthianorum, a Cerintho. Dicebant mundum ab angelis factum, carne circumcidi debere, veteris Testamenti secundum litteram debere praecepta servari. Jesum hominem tantummodo fuisse, non resurrexisse, sed adhuc resurrecturum esse memorabant. Hos in Galatia aeterno anathemate beatus apostolus Paulus condemnavit. Hos denique tangit in sua Epistola quam ad Galatas misit. IX. Nona haeresis Nazarenorum. Filium quidem Dei confitentur, omnem autem ritum veteris Testamenti Judaico more conservant. Hos docuit beatus apostolus Paulus debere spiritaliter Scripturas advertere; et hos in Ecclesiis Galatia deprehendit, atque non consentientes doctrinae suae anathemati esse constituit. X. Decima haeresis Ebionei. Hominem solum fuisse Dominum Jesum Christum asserunt, et legis mandata more Judaico custodienda constituunt. Hos Lucas evangelista apud Antiochenam ecclesiam inveniens condemnavit, docens angelum dixisse ad Mariam: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit te. Ideo et id quod ex te nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35). XI. Undecima haeresis Valentinianorum, a Valentino. Hi per Orientem dispersi graviter Dei Ecclesiam vulnerarunt, dicentes profundum et altum secum commixta. Ex quibus duobus, velut ex conjugio, mundum processisse: altum dicentes Patrem, profundum Filium, eumque nihil assumpsisse de Maria virgine; sed illum, tanquam aquam per rivum aut fistulam, sine ulla carnis assumptione transisse. Carnis autem resurrectionem omnimodis denegantes. Hos anathematizavit beatus Zacchaeus Caesariensis episcopus, docens Dominum nostrum Jesum Christum, Deum verum verumque hominem, per virginea secreta transisse, ex semine David secundum carnem, sed hominem vere natum, vere passum, vere mortuum, vere resurrexisse a mortuis, et vere ascendisse in coelis. XII. Duodecima haeresis Secundianorum. Hoc solum a Valentinianis distant, quia addunt huic sectae etiam turpitudinem corporis, quam quasi illi pseudocasti declinare se simulant. Hos damnavit Diodorus episcopus Cretensis. XIII. Tertia decima haeresis Ptolemeitae, a Ptolemaeo Valentini discipulo, qui hanc eamdem haeresim acrius disputando dispersit; qui eodem tempore a sancto Zacchaeo supra memorato episcopo Caesariensi damnatus est. Haeresim tamen pessimam per multa spatia Orientis dispersit. XIV. Quarta decima haeresis a Marco quodam est adinventa: qui negans resurrectionem carnis, Christum non vere passum, sed putative conabatur astruere. Hunc sanctus Clemens, episcopus Romanus et Christi dignissimus martyr, fixis et integris assertionibus confutans, et coram omni plebe in ecclesia detegens, aeterna damnatione punivit: docens vere natum et passum Dominum nostrum Jesum Christum, nihil ab eo in phantasia factum commemorans, et evidenter ostendens quod veritas inimica falsitatis falsum in se nihil habere potuerit: sicut nec lux in se tenebras habere potest, nec benedictio maledictionem, nec dulcedo amaritudinem; et si ista commisceri possent, Deum tamen docuit mendacio impossibile esse misceri. XV. Quinta decima haeresis Colorbasiana a Colorbasio adinventa. Vitam omnem hominum in septem stellis esse positam, et has septem Ecclesias, et septem candelabra aurea conabatur astruere. Hunc sanctus Theodotus de Pergamo episcopus, habita synodo septem episcoporum, anathematizavit: docens septem Ecclesias in septiformi spiritu consecratas. Una forma est, inquit, cum in forma quam primus homo amiserat, revocatur. Secunda, cum immaculatus qui erat peccator efficitur. Tertia, cum ex terra corpus mortuum suscitabitur. Quarta, cum anima de inferni claustris eruitur. Quinta, quod anima paradisi habitatione laetatur, quousque corpus suum incorruptibile recipiat. Sexta quod filios Deo facit qui erant filii Adae. Septima, quod facit hominem regni coelorum esse participem. Has esse sancti Spiritus formas in septem ecclesiis, in septem oculis et in septem candelabris aureis collocatas. XVI. Sexta decima haeresis Heracleonitarum ab Heracleone adinventa est; quae baptizatum hominem, sive justum, sive peccatorem, loco sancti computari docebat: nihilque obesse baptizatis peccata memorabat, dicens, sicut non in se recipit natura ignis gelu, ita baptizatus non in se recipit peccatum. Sicut enim ignis resolvit aspectu suo nives, quantaecunque juxta sint, sic semel baptizatus non recipit peccatorum reatum, etiam quantavis fuerint operibus ejus peccata permixta. Hic in partibus Siciliae inchoavit docere. Contra hunc susceperunt episcopi Siculorum, Eustachius Lilybaeorum et Panormeorum Theodorus. Quique omnium qui per Siciliam erant episcoporum synodum exorantes, gestis eum audire decreverunt, et universas assertiones ejus dirigentes ad sanctum Alexandrum Urbis episcopum, rogaverunt ut ad eum confutandum aliquid ordinaret. Tunc sanctus Alexander, ad singula quaeque capita hydri singulos gladios Dei Verbi de vagina divinae legis ejiciens, librum contra Heracleonem ordinans, ferventissimum ingenio Sabinianum presbyterum destinavit; qui et scriptis episcopi, et assertione sua ita eum confutaret, ut nocte media navis praesidio fugeret et ultra ubinam devenisset penitus nullus sciret. XVII. Septima decima haeresis Ophitarum. Hi a colubro nominati sunt. Coluber enim, Graece ophis dicitur. Habent ergo colubrum assuetum eorum panes lingua lambere, atque ita ex se velut Eucharistiam sanctificare. Quem colubrum suum Christum appellant. Contra hos susceperunt Bithyniae provinciae sacerdotes, id est civitatis Chalcedoniae et Nicomediae episcopi Theocritus et Evander, et confutantes eos publice superarunt, atque superventum facientes eis per collegia eorum, in Bithyniae, ut dixi, partibus per possessiones clanculo ubi haec ipsa perpetrabant, et sacerdotes eorum eliminarunt, et serpentes eorum occiderunt, ac rationem reddentes omni populo, maximam partem plebis ab hoc periculo liberarunt. XVIII. Octava decima haeresis, Cainiani. Propterea sic appellati sunt, quoniam Cain honorant, dicentes eum fortissimae esse virtutis. Simul et Judam traditorem divinum aliquid putant esse, et scelus ejus beneficium deputant, asserentes eum praescisse quantum esset generi humano. Christi passio profutura, et occidendum Judaeis propterea tradidisse. Hos ortos esse Mesopotamiani Ecclesiarum Syriae sacerdotes ad caeteros suos coepiscopos conscripserunt. Quos triginta et duo episcopi apud Antiochiam residentes, cum ejusdem urbis episcopo Theodoro, in praesenti confutatos damnarunt, dicentes eis illud quod sanctus Spiritus locutus est per prophetam: Vae his qui dicunt de bono malum, et de malo bonum; qui ponunt tenebras lucem, et pro luce tenebras (Isa. V. 20). Constat ergo vos a vobis ipsis esse damnatos, qui eos vultis magnos et justos ascribi, quos pro facti sui qualitate Deus perpetuae gehennae incendio destinavit. XIX. Nona decima haeresis Sethianorum. Hi nomen acceperunt a filio Adae qui vocatus est Seth; de superna matre eum natum esse jactantes, quam convenisse dicunt cum superno patre, unde divinum semen aliud nasceretur, ex quo semine sibi Deus justos eligeret, et suos filios appellaret. Hi orti sunt in partibus Achaiae. Contra quos suscepit sanctus Perigenes Argus civitatis antistes, ostendens eis, de uno sancto vero et justo Isaac duos natos geminos, uno pariter utero editos: unum ad superiora divinae gratiae penetrasse, alium ad inferiora inferi devenisse. Unum itaque e duobus, inquit, aut naturae malae sunt filii, et ambo pro id quod sunt nati damnandi sunt; aut naturae bonae sunt, et pro facti sui qualitate, juste alium benedictio coronavit, alium maledictio condemnavit. Haec et his similia asserente sancto Perigene, aliquanti credentes conversi sunt ab errore hoc pessimo: non credentes autem, nec convertentes, gladio sunt anathematis amputati. XX. Haeresis vicesima apud Cretam Archonticorum a principibus nomen accepit. Principes enim se colere jactant, quos dicunt condidisse hunc mundum. Hos sanctus Dioscorus Cretensis episcopus condemnavit, docens unum et verum Deum in partes substantiales penitus dividi omnino non posse: hunc esse Deum, qui se et prophetis ostendit, et in se credentes ab omnibus periculis liberavit, sicut Noe, sicut Abraham, Isaac, Jacob, filiosque Israel, Jonam, Susannam, tres pueros; et innumerabilia erga credentes in se quae ostendit Deus signa virtutum, quibus se solum Deum ostenderet. Acquiescentes veritati recepit, dissentientes vero aeterna abominatione punivit. XXI. Prima et vicesima haeresis a Marcione orta est. Duo principia fuisse confirmat, boni et mali. Quem Epiphanius tria dicebat principia docuisse, boni, justi et pravi; sed Eusebius Syrinum quemdam, non Marcionem, trium principiorum atque naturarum scribit auctorem. Marcionitae, cum universalem Orientis Ecclesiam macularent, ab Origene superati, confutati, et per singulas sunt civitates damnati. Item post aliquantos annos, jam devicti atque detecti, in Africanis partibus pullulabant, quos Tertullianus modis omnibus ita obtinuit, ut ipsos faceret contra sectam suam publice praedicare. XXII. Vicesima secunda haeresis Apellitarum est, quorum est princeps Apelles, qui duos quidem introducit deos, sed unum fatetur principium, hoc est, ab ipso uno principio alterum factum est. Quod cum malignum esset inventum, a bono abjectum est; abjectum vero a bono principio hoc principium, quod malignabatur contra boni principii voluntatem, in sua malignitate mundum fecit. Inde est quod ad malum nos promptiores quam ad bonum natura consequitur, et plus in vitiis, inquit, quam in virtutibus delectatur. Dominum nostrum Jesum Christum asserunt carnem ex elementis suscepisse, quam aeri reddidit dum ascenderet, et sine ea intravit in coelum. Hos Origenes ita perfecte superavit, ut eorum causa periodeutes fieret, et per singulas quasque urbes per Orientem eundo praedicaret. Et quia innumerabilia sunt tractatorum ejus volumina, haeretici superati libros ad suos libitus callidissima argumentatione mutarunt, ut quos vellent decipere, dicerent ita Origenem suis expositionibus definisse. Unde quicunque usque hodie Origenem legit, si prudenti eum novit recitatione distinguere, deprehendit loca ab haereticis maculata; quod ita esse sanctus Pamphilus martyr in suo Apologetico declaravit. XXIII. Vicesima tertia haeresis Cerdonianorum a Cerdone cepit exordium, qui duo principia sibi adversantia dogmatizavit, Deumque legis ac prophetarum non esse patrem Christi, nec bonum esse Deum, sed justum, patrem vero Christi bonum; Christumque ipsum nec natum ex femina, neque habuisse carnem, nec vere mortuum vel quidquam passum, sed simulasse passionem. Contra hunc suscepit sanctus Apollonius episcopus Corinthiorum, eumque omni cum synodo Orientali damnavit, reddens rationem hunc esse Deum patrem Domini nostri Jesu Christi, de quo Moyses in capite libri sui dicit: In principio fecit Deus coelum ac terram (Gen. I, 1). Omnes veteris Testamenti irreprehensibiles secundum Apostolum approbavit, dicens: Quis accusabit adversus electos Dei? Deus qui justificat; quis est qui condemnet (Rom. VIII, 33)? Haec autem et his similia hac de causa condemnatis haereticis, rationabili sermone videbantur satisfacere sacerdotes, sive ut a praecipitio revocarent, sive ut se ostenderent sectas damnare, non homines; homines autem seipsos damnare, qui damnatas sectas amplectentes a veritate discedunt. XXIV. Vicesima et quarta est haeresis Severianorum, qui sunt a Severo exorti. Vinum non bibunt, eo quod fabulosa vanitate de semine Satanae terram germinasse asserunt vitem. Carnis quoque resurrectionem cum veteri respuunt Testamento. Hos damnavit S. Euphranon episcopus Rhodius; apud Rhodum enim horum superstitio orta est. Quos convicit Scripturarum ratione sanctarum, in quibus legitur Deus educere de terra panem ad confirmandum cor hominis, et vinum ad laetificandum (Psal. CIII, 15, 16). Vini autem non usus necessarius, sed nimietas inimica saluti culpanda est. Carnis vero resurrectionem ab illo promissam esse qui in praesenti mortuos suscitabat; qui si mentitus fuisset, mortuos utique suscitare non potuisset. Sanctos esse apices Testamenti veteris, sicut fundamenta domus, praeclare docuit dicens: Fundamenta domus circa squalida loca sunt posita, ut ea quae sunt superius nullam contumeliam stercorum patiantur. Superiora ergo domus laquearibus auratis, parietibus pictis, et vario marmorum metallo sunt edita. Inferiora vero, humori terreno vicina, digesta etiam superiorum universa suscipiunt. Quid ergo nunc faciemus? si auferimus inferiora, superiora corruunt. Tamen si destruenda erant inferiora, non hoc alius poterat nisi Dei Filius facere. Videamus ergo utrumnam ipse destruxerit hoc quod nos dicimus permanere: Putatis, inquit, quia veni legem destruere, aut prophetas? Non veni legem solvere, sed adimplere (Matth. V, 17). Haec et his similia dicens sanctus Euphranon episcopus, multos convertit; in errore vero perseverantes perpetua sanctione a communione privavit. XXV. Vicesima et quinta haeresis est Tatianorum, a Tatiano quodam instituta, qui et Encratitae appellati sunt. Hi nuptias damnant, atque omnino pares eas fornicationibus aliisque corruptionibus faciunt, nec recipiunt in suo numero conjugio utentem, marem vel feminam. Non vescuntur carnibus, easque omnino abominantur. Contra hos suscepit sanctus Epiphanius Ancyrae Galatiae episcopus, objiciens eis Pauli apostoli epistolam ad Timotheum primam, eo quod habeant cauteriatam conscientiam, prohibentes nubere, et abstinere docentes a cibis quos Deus creavit ad percipiendum cum gratiarum actione, fidelibus et his qui cognoverunt veritatem: quia omnis creatura Dei bona est, et nihil abjiciendum quod cum gratiarum actione percipitur; sanctificatur enim per verbum Dei et orationem (I Tim. IV, 2 - 5). Abstinentes autem nostros catholicos idcirco laudamus, quia quando non accipiunt cibos, quasi qui dicant malum esse accipere, sed bonum dicunt et optimum, quod se asserunt esse ad percipiendum indignos. Sic fit ut et illud statutum Apostoli conservetur, quod ait: Non manducans manducantem non judicet, et manducans non manducantem non spernat (Rom. XIV, 3). Non enim creaturam accusat, sed se esse talem pronuntiat, quo se dicat hujus epulis refici non mereri. XXVI. Vicesima et sexta haeresis Cataphryges orti sunt, qui hoc nomen a provincia, non a dogmate assumpserunt; quorum auctores fuerunt Montanus, Prisca et Maximilla. Hi itaque adventum Spiritus sancti a Domino promissum in se potius quam in apostolis fuisse asserunt redditum. Secundas nuptias pro fornicationibus habent, et ideo dicunt eas permisisse apostolum Paulum, quia ex parte sciebat, et ex parte prophetabat. Nondum enim venerat quod perfectum est. Hoc autem perfectum in Montanum et in ejus prophetissas quas supra diximus, venisse delirant. Hactenus dixerim de Cataphrygis. Caetera quae dicuntur quasi incerta praetereo. De infantis sanguine eos accipere, quod ideo dicimus, ne videamur ignorare omnia quae de eis dicuntur: hi enim qui contra eos scripserunt nihil hinc penitus memorarunt. Scripsit contra eos librum sanctus Soter papa Urbis, et Apollonius Ephesiorum antistes. Contra quos scripsit Tertullianus presbyter Carthaginiensis. Qui cum omnia bene et prime et incomparabiliter scripserit, in hoc solum se reprehensibilem fecit, quod Montanum defendit, agens contra Soterem supra dictum Urbis papam, asserens falsa esse de sanguine infantis, Trinitatem in unitate Deitatis, poenitentiam lapsis, mysteriis eisdem unum pascha nobiscum. Hoc solum discrepamus, inquit, quod secundas nuptias non recipimus, et prophetiam Montani de futuro judicio non recusamus. Objiciunt quidam Tertulliano, quod animam ex traduce, id est animam dixerit ita gigni ex anima, sicut ex corporibus corpus; quod catholica fides vehementer exsecratur. XXVII. Vicesima septima haeresis Pepuzianorum, qui a loco quodam nominati sunt. Quam desertam civitatem dicit Epiphanius: hanc autem isti divinum aliquid esse arbitrantes, Hierusalem vocant. Tantum dantes mulieribus principatum, ut sacerdotio quoque apud eos honorentur. Dicunt enim duas ecclesias, Quintillae et Priscillae, in eadem civitate Pepuza. Unum sunt cum Cataphrygis. Contemptui autem eos habent, quod se isti Pepuziani caeteris aestiment meliores. Dicunt enim hanc Pepuzam villam fuisse Montani, Priscae et Maximillae, et quia ibi coeperunt praedicare et ibi vixerunt, ideo locum appellarunt Hierusalem. Et quia habitatores loci sunt. ideo caeteris se esse meliores ascribunt. Hos Apollonius superavit Ephesiorum episcopus. XXVIII. Vicesima octava haeresis Artotyritas suos vocat, quibus hoc nomen oblatio dedit. Offerunt enim panem et caseum, dicentes a primis hominibus oblationes Deo de fructibus terrae et ovium fuisse celebratas. Hos Pepuzianis jungit Epiphanius, contra quos nullus dignatus est nec loqui. XXIX. Vicesima nona haeresis Tessarescaedecatitae dicuntur, eo quod quarta decima luna Pascha celebrant, quilibet septimanae occurrerit dies; et si dies Dominicus incurrerit, ipso die jejunant et vigilant. Hoc tantum a nobis discrepant, nihil aliud. Hos sanctus Joannes Constantinopolites episcopus tali ratione in multis civitatibus obtinuit. Abiit cum clero suo, et cum eis Pascha celebravit dicens: Sicut nos vobiscum celebravimus Pascha, venite et vos nobiscum suscipite; a quibus cum hoc impetravit, coeperunt unum sapere et nobiscum celebrare diem. Probaverunt enim totam fidei regulam sic nos sicut se tenere, sic illos sicut nos credere. XXX. Tricesima haeresis Alogiorum. Propterea sic vocantur, quia Verbum Dei esse Filium accipere nolunt; in tantum ut Evangelium sancti Joannis dicant ipsius non esse; nec Apocalypsim accipiunt ejusdem Joannis. Quid multa? Omnia nobiscum sapiunt, Dei Verbum Dei Filium penitus quasi blasphemiam exsecrantur. Hos Philo episcopus saepe superavit. XXXI. Tricesima prima haeresis Adamianorum, qui ex Adam nomen acceperunt, cujus imitantur in paradiso nuditatem, qualis fuit ante peccatum. Unde et nuptias aversantur, quia nec prius quam dimissus esset de paradiso cognovit uxorem. Credunt ergo quod nuptiae futurae non fuissent, si nemo peccasset. Nudi itaque mares feminaeque conveniunt, nudi lectiones audiunt, nudi orant, nudi celebrant sacramenta. Et ex hoc paradisum suam arbitrantur ecclesiam. Hos sanctus presbyter Polycarpus detexit, obtinuit, eliminavit. XXXII. Tricesima et secunda haeresis Helceseorum. Hos quidam Helchi nomine pseudopropheta decepit; ex cujus genere duas mulieres tanquam deas ab eis perhibetur adoratas. Caetera Hebioneis similia tenere ab Epiphanio asseruntur. Hos Papias presbyter Achaiae obtinuit. XXXIII. Tricesimum et tertium locum haeresis tenent Theodotiani, a quodam Theodoto instituti, hominem tantummodo Christum Dei Filium asserentes: quod dicitur idem Theodotus propterea docuisse, quia in persecutione lapsus isto modo se casus sui devitare putabat opprobrium, si non Deum negasse, sed hominem videretur. Hos obtinuit Craton episcopus Syrorum. XXXIV. Tricesimam quartam haeresem Melchisedechiani invenerunt. Melchisedech, sacerdotem Dei excelsi, non hominem fuisse, sed virtutem Dei esse arbitrantur, illum locum sequentes Apostoli ad Hebraeos quo ait, sine patre, sine matre, sine genealogia (Hebr. VII, 3). His occurrit Dionysius Hierosolymorum episcopus, dicens hunc et patrem habuisse et matrem; et hoc ideo dixisse Apostolum, quia et genealogia ipsius, et materna paternave prosapia, non haberetur in eo ordine in quo lex Hebraeorum ascripta est, cum Deo utique placuerit generatio Hebraeorum. XXXV. Tricesima quinta haeresis sunt Bardesanitae, a quodam Bardesane perversi. Qui Bardesan dicitur perfectus fuisse catholicus, sed postea in id per Valentini discipulum incurrisse, ut malam diceret carnis humanae creaturam, animae bonam. Hunc in Cappadocia damnavit Theocritus episcopus, docens Deum bonum utraque fecisse, utraque copulasse, et carnis humanae non naturam, sed praevaricationem esse culpandam. XXXVI. Haeresis tricesima et sexta Noetianorum est, qui dicunt Christum eumdem ipsum esse Patrem et Spiritum sanctum: non per substantiam, sicut nos, sed per personam, ut putative dicatur Spiritus sanctus, non veraciter. Hic damnatus est a Tranquillo episcopo Chalcedoniorum Syriae. Ostendit enim Patrem verum, Filium verum, Spiritum sanctum verum: unum quidem Deum per unam substantiam, sed tres per distinctionem personas credi debere confirmans. XXXVII. In tricesimam et septimam haeresim Valesii incurrunt, qui infelices et seipsos castrant et hospites suos. Hoc modo dicunt illud impleri: Qui se castraverunt propter regnum coelorum (Matth. XIX, 11). Alia quoque haeretica docere dicuntur et turpia, sed quae illa sint nec ipse Epiphanius commemorat, nec uspiam potui reperire. Hi a synodo sunt damnati Achaiae. XXXVIII. Tricesima octava haeresis est Catharorum, qui seipsos isto nomine quasi propter munditiam superbissime appellarunt. Secundas nuptias non admittunt. Poenitentiam denegant. Novatum sectantes haereticum: unde etiam Novatiani appellantur. Contra hunc beatus Xystus martyr et episcopus, et venerabilis Cyprianus martyr Christi, tunc Carthaginiensis pontifex, scripsit contra Novatum librum de Lapsis, quod possint per poenitentiam recuperare gratiam quam labendo perdiderant, quod Novatus asserebat fieri omnino non posse. XXXIX. Tricesima et nona haeresis Angelicorum est. Hi Angelicos se vocari voluerunt. Dicunt enim angelos debere adorari et excoli animo, et ipsis preces effundi, ut ipsi quem sciunt posse plus a se, ipsi faciant votis hominum et petitionibus subvenire. Hos Epiphanius jam omnino defecisse testatur victos a Theophilo Apameo episcopo. XL. Quadragesimo loco apparuerunt Apostolici; qui se hoc nomine arroganter appellari voluerunt, eo quod in suam communionem non recipiunt utentes conjugibus, et res proprias possidentes, quales habet catholica, et monachos et clericos plurimos. Ideo ergo isti haeretici sunt, quia se ab Ecclesia separantes, nullam spem eos putant habere qui utuntur his rebus, quibus ipsi carent. His in eo testimonio occurrit Ecclesia, in quo dicit Apostolus: Etiamsi corpus meum non solum abstinentiis macerem, sed etiam tradam eum igni ut ardeat, charitatem autem non habeam, nihil prodest (I Cor. XIII, 3). XLI. In quadragesimam et primam haeresim Sabelliani a Sabellio incurrerunt, ipsum sibi Patrem, ipsum sibi Filium, ipsum sibi sanctum Spiritum confitentes. Hi sunt qui et Praxeani dicuntur, qui habuerunt inter initia Praxeam quemdam doctorem. Dicuntur et Hermogeniani, quia Hermogenem habuerunt in Sabellii contubernio. His occurrit Dositheus episcopus Seleuciae, docens eum totam Trinitatem negare, dum se aestimat unitatem defendere. Pater enim ingenitus, Filius genitus, Spiritus sanctus procedens ex Patre, coaequalis per omnia Patri et Filio. Deitas enim sic recipit unitatem substantiae, ut distinctionem personae non perdat. XLII. Quadragesimam et secundam haeresim Origeniani inchoaverunt, a quodam Origene, non illo qui fere omnibus notus est, sed alio Syro quodam sceleratissimo; de quo dicit Epiphanius quod tam turpia docuerit, ut nec debeant per scripturam ad nostros posteros destinari. XLIII. Quadragesimam et tertiam haeresim alii Origeniani continuo subsecuti sunt, ut dicit Epiphanius, qui et mortuorum resurrectionem negant: Christi autem creaturam esse sanctum Spiritum dicunt; paradisum autem et coelos allegorice dicta firmantes. Hi duo Origenes prava quaeque scripserunt. Haeretici et perversi doctores nostro Origeni catholico tractatori miscuerunt; ut adimpleretur quod dicitur a Domino in Evangeliis: Nonne bonum semen seminasti in agro tuo? unde ergo haec zizania? Qui respondens ait: Inimicus homo haec fecit (Matth. XIII, 27). Ideo enim Origenem legentes invenimus catholicum, et contra haereses dimicantem et vincentem: identidem legentes Origenem invenimus haereticum et adversa fidei astruentem. Litterae verba tradunt et sensus: si possent et facies loquentium demonstrare, errorem nullus poterat de persona doctoris incurrere. Nam et illud cavendum est quod Ampullianus quidam haeresiarches Bithynius, qui docebat post Origenem Ecclesiam Dei. Hic incurrit talem haeresem, ut diceret omnes criminosos cum diabolo et daemoniis eousque in gehenna decoqui, usquequo puri redditi possint inde mundi et immaculati egredi; ad hoc quod antea fuerant alieni a culpa, suo iterum creatori restitui. Hic dum argueretur ab universali Ecclesia, coepit proferre libros Origenis quos ipse vitiaverat, et dicere: Ecce quia Origenes ita sensit: et praecipue in quatuor Periarchon libris. Sed qui sani sensus est, et habet splendidos oculos, sic videt addita in Origenis opusculis mala ista atque cognoscit, sicut si in stragulo coccineo pannos albos aut cujusque alterius coloris cernat assutos. Quod ita esse sanctus martyr Pamphilus docet, qui antequam ad martyrii coronam attingeret, irreprehensibiliter cathedram episcopatus obtinuit, et sanam doctrinam Dei populis ministravit. Hic edidit Apologeticum, et omnia quae de Origene catholici ignorantes mentiuntur exclusit: ostendens ea quae reprehensibilia inveniuntur in ejus opusculis, Origenis non esse, sed eorum quos ipse superaverat; alia vero quae tota perversa sunt, aliorum duorum haereticorum esse, qui Origenis nomen, non fidem nec conscientiam habuerunt. XLIV. Quadragesima et quarta haeresis, a Paulo Samosateo inventa, Paulianum sibi populum fecit. Christum non semper fuisse, sed a Maria coepisse, nec amplius eum aliud quam hominem dicunt. Haec haeresis antea fuit Artemonis; quae cum defecisset, ab isto Paulo Samosateo restaurata est. Item contra hunc suscipiens Ecclesia, licet post multos annos, dum defecisset cum assertoribus prava defensio, a Photino nostro episcopo renovata iterum, Photinianum populum pullulavit. Sive ergo Artemonianos audias, sive Paulianos, sive Photinianos, unum scias: sicut Donatistas, et Monteses, et Parmenianos vocamus, Donatistas a Donato, Monteses a montis latebra, Parmenianos a Parmeniano; qui per totam Africam libros contra nos conficiens, et novos psalmos faciens circumibat, contra quem noster scripsit Optatus. Sed redeamus ad Paulianos. Omnibus notum est nos haereticos venientes non rebaptizare, sed manum reconciliationis accedere, et ita divino populo tradere sociandos. De Paulianis autem sancta synodus Nicaena hoc constituit, ut prorsus baptizentur, et ita demum catholico populo socientur. Unde ego credo regulam eos baptismatis integram non tenere, et ideo hoc decretum a Christi pontificibus constitutum. XLV. Quadragesima et quinta haeresis Photinianorum est a Photino, quem sic dixi nostrum episcopum fuisse, sicut fuit noster Judas Scariotes apostolus. Hic suum populum fecit. Hominem quidem purum fuisse Christum docebat, et a Maria coepisse cum Paulo Samosateo sentiebat, sed Spiritum sanctum semper fuisse memorabat: hoc solum quadragesimae quartae haeresi dissimilis, quod populum a se perversum suo nomine nuncupavit. XLVI. Quadragesima et sexta haeresis a Mane inchoata Manichaeorum contubernium fecit. Hic Manes, cum esset civis Persa, et in Perside docens se apostolum Dei diceret, etiam ad Graeciam devolutus est. Quem Graeci discipuli ejus, devitantes nomen insaniae, Manichaeum vocari decreverunt, id est quasi manna fundentem. Iste duo principia inter se diversa et adversa, eademque aeterna et coaeterna, hoc est semper fuisse, composuit: duasque naturas atque substantias, boni scilicet et mali, sequens alios antiquos haereticos, opinatus est. Quorum inter se pugnam et commixtionem, et boni a malo purgationem, et boni quod purgari non potuit cum malo in aeternum damnationem, secundum sua dogmata asseverantes, multa fabulantur, quae cuncta intexere nimis longum est. Dicunt animas bonas, et ejusdem cujus est Deus esse naturae. Proinde mundum a natura boni, hoc est a natura Dei factum confitentur quidem, sed de commixtione boni et mali, quae facta est quando inter se utraque natura pugnavit. Ipsam vero boni a malo purgationem ac liberationem, non solum per totum mundum, et de omnibus ejus elementis, virtutem Dei facere dicunt, verum etiam electos suos per alimenta quae sumunt. Et eis quippe alimentis, sicut universo mundo, Dei substantiam perhibent esse commixtam: quam purgari putant in electis suis eo genere vitae quo vivunt electi Manichaeorum, velut sanctius et excellentius auditoribus suis. Nam his duabus professionibus, hoc est electorum et auditorum, ecclesiam suam constare voluerunt. In caeteris autem hominibus, etiam in ipsis auditoribus suis, hanc partem bonae divinaeque substantiae, quae mixta et colligata in escis et potibus detinetur, maximeque in eis qui generant filios, arctius et inquinatius colligari putant. Quidquid vero undique purgatur luminis, per quasdam naves, quas esse lunam et solem volunt, regno Dei tanquam propriis sedibus reddi. Quas naves de substantia Dei pura perhibent fabricatas: lucemque istam corpoream, animantium mortalium oculis adjacentem, Dei dicunt esse naturam. Quinque enim elementa quae genuerunt principes proprios, genti tribuunt tenebrarum: eaque elementa his nominibus nuncupant, fumum, tenebras, ignem, aquam, ventum. In fumo nata animalia bipedia, unde homines ducere originem censent; in tenebris repentia, in igni quadrupedia, in aquis natatilia, in vento volatilia. His quinque elementis malis debellandis alia quinque elementa de regno et substantia Dei missa esse dicunt; et in illa pugna fuisse permixta, fumo aerem, tenebris lucem; igni malo ignem bonum, aquae malae aquam bonam, vento malo ventum bonum. Naves autem illas, id est duo coeli luminaria, ita distinguunt, ut lunam dicant factam ex bona aqua, solem vero ex bono igni. Esse autem in eis navibus sanctas virtutes, quae se in masculos transfigurant, ut illiciant feminas gentis adversae: et per hanc illecebram commota eorum concupiscentia, fugiat de illis lumen quod membris suis permixtum tenebant, et purgandum suscipiatur ab angelis lucis, purgatumque in illis navibus imponatur ad regna propria reportandum. Qua occasione coguntur electi eorum velut eucharistiam conspersam cum semine humano sumere, ut etiam inde, sicut de aliis cibis quos accipiunt, substantia illa divina purgetur. Sed hoc se dum facere negant, detecti sunt. Nam et apud ecclesiam Carthaginiensem ita sunt manifestati. Denique in conventu episcoporum coram omni populo confessa est puella nondum annorum duodecim istam nefariam turpitudinem; et multa prodidit, seipsam asserens ob hoc scelestum sacramentum eorum vim esse perpessam. Cui cum primo non crederetur uni puellae et soli, plurimas nominavit hujus facinoris conscias: quas solatio Ursi tribuni qui tunc domui regiae praefuit, de diversis domibus ubi latebra fovebantur, ejectas a clericis ad ecclesiam Restitutam adductas, id ipsum propter hoc ipsum passas, vix et compulsas constat esse confessas. Tunc totum illud turpissimum scelus, ubi ad excipiendum et commiscendum concumbentium semen farina substernitur, profertur in medium, et quod cum infinito rubore dicitur et auditur, recenti tempore nonnulli eorum ad ecclesiam adducti sunt, sicut gesta episcopalia ibidem confecta testantur. Tria ergo genera eorum sunt Catharistae, Macharii et Manichaei. Omnes tamen has tres formas ab uno magistro, ipso scelerato Mane, constat esse conscriptas. Omnes denique Manichaeum legunt, et omnes libri ejus sunt eis sine dubitatione communes. In quibus libris agitur ut per concupiscentiam dissolvatur utriusque sexus princeps tenebrarum, et fugiat ab eis liberata divina substantia, quam in hominis semine teneri existimant inquinatam, unde etiam Catharistae appellantur, quasi purgatores. Qui cum carnes non comedant, tam polluti sunt, ut cum omnibus suis etiam humanum semen assumant, cum nec ova insa accipiant; aiunt enim, et ipsa dum franguntur exspirant. Sed nec alimonia lactis utuntur; non quia putent divinae substantiae nihil ibi esse permixtum, sed quia sibi error ipse non constat. Nam et vinum non bibunt, dicentes fel esse principis tenebrarum: et tamen uvas comedunt, cum de musto nec digitum intinctum assumant. Animas auditorum suorum in electos revolvi arbitrantur; caeteras autem animas quae eorum non sunt auditorum, in pecora redire asserunt, et in omnia quae radicibus fixa sunt atque aluntur in terra. Herhas enim et arbores, ita in eis vitam esse putant, ut sentire ea cum laeduntur aestiment et dolere. Unde et agriculturam, quae omnium artium est innocentior, tanquam plurimorum homicidiorum ream, dementes accusant, et praecipue cum agrum a spinis viderint repurgari; suisque auditoribus ideo arbitrantur ignosci, quia praebent inde alimenta electis suis: ut divina illa substantia, in eorum ventre purgata, impetret eis veniam, quorum traditur oblatione purganda. Itaque ipsi electi nihil in agris operantes, nec poma carpentes, nec folia ulla vellentes, exspectant haec afferri usibus suis ab auditoribus suis, viventes tot et tantis secundum suam vanitatem homicidiis alienis. Monent etiam eosdem auditores suos, ut si vescuntur carnibus, animalia non occidant, ne offendant principes tenebrarum in coelestibus colligatos; a quibus omnem carnem dicunt originem ducere. Et sic utuntur conjugibus, ut conceptum generationemque devitent; ne divina substantia quae in eos per alimenta ingreditur, vinculis carneis ligetur in prole. Sic quippe in omnem carnem, id est per escas et potus, venire animas credunt. Unde et nuptias sine dubitatione condemnant et quantum in ipsis est prohibent, quando generare prohibent, propter quod sunt copulanda conjugia. Adam et Evam ex principibus fumi asserunt natos, quorum pater, aiunt, nomine Saclas: quem sociorum suorum fetus omnium asserunt devorasse, et quidquid inde commixtum divinae substantiae ceperat, cum uxore concumbens in carne prolis, tanquam tenacissimo vinculo colligasse. Christum autem fuisse affirmant quem dicit nostra Scriptura serpentem: a quo illuminatos asserunt eorum aspectus, ut bonum malumque dignoscerent; eumque Christum novissimis temporibus advenisse, ad animas non ad corpora liberanda. Nec fuisse in carne vera, sed simulatam speciem carnis ludificandis humanis sensibus praebuisse, ubi non solum mortem, verum etiam resurrectionem similiter mentiretur. Deum qui legem per Moysen dedit, et in Hebraeis prophetis locutus est, non esse Deum verum, sed unum ex principibus tenebrarum affirmant. Ipsiusque Testamenti novi Scripturas tanquam falsatas ita legunt, ut quod volunt inde accipiant, quod nolunt rejiciant: eisque tanquam totum verum habentes nonnullas apocryphas anteponunt. Promissionem Domini nostri Jesu Christi de Paracleto in suo haeresiarche Manichaeo dicunt esse completam. Unde se ipse in suis litteris Jesu Christi apostolum dicit, eo quod Jesus Christus se eum missurum esse promiserit; et ideo ejus apostolus, quia in eo missus sit Spiritus sanctus. Propter quod etiam ipse Manichaeus duodecim discipulos habuit, instar apostolici numeri, quem numerum Manichaei hodieque custodiunt. Nam et ex electis suis habent duodecim quos appellant magistros, et tertium decimum principem ipsorum. Episcopos autem 72 qui ordinantur a magistris, et presbyteros qui ordinantur ab episcopis, numeri indefiniti. Habent etiam episcopi diaconos. Jam caeteri tantummodo electi vocantur. Sed mittuntur etiam ipsi qui videntur idonei, ad hunc errorem, vel ubi est augmentandum, vel ubi non est seminandum. Baptismum in aqua nihil cuiquam perhibent salutis afferre, nec quemquam eorum quos decipiunt baptizandos putant. Orationes faciunt ad solem per diem, quaquaversum circuit: ad lunam per noctem si apparet; si autem non apparet, ad aquiloniam partem, qua sol cum occiderit ad Orientem revertitur. Stant orantes. Peccatorum autem originem non libero arbitrio voluntatis, sed substantiae tribuunt gentis adversae, quam dogmatizant esse hominibus mixtam. Omnem vero carnem non Divinitatis, sed malae mentis asserunt esse opificium, quae contrario Deo coaeterna est. Carnalem concupiscentiam qua caro concupiscit adversus spiritum, substantiam, volunt esse contrariam, sic nobis adhaerentem, ut quando liberamur atque purgamur, iterum reparetur, et in sua natura etiam ipsa immortaliter vivat. In uno homine duas dicunt animas esse et duas mentes, easque per naturam contrarias, bonas et malas; easque dicunt inter se habere conflictum. Finito autem isto saeculo, post conflagrationem mundi, istam substantiam mali in globo quodam dicunt tanquam in carcere esse victuram. Cui globo affirmant accessurum et semper adhaesurum, et quasi coopertorium atque tectorium, ex animabus natura quidem bonis, sed tamen quae non potuerint a naturae malae contagione mundari. XLVII. Quadragesimus septimus haereticus Hieracha Hieracitas instituit. Hi resurrectionem carnis negant. Monachos tantum et monachas, et eos qui conjugia non habent, in communionem recipiunt. Ad regnum coelorum non pertinere parvulos dicunt, quia non sunt eis merita ulla certaminis quo vitia superantur. Contra hunc suscepit sanctus Aphrodisius Hellesponti episcopus, asserens resurrectionem carnis et novo et veteri Testamento esse firmatam. Infantes autem jam homines esse: et sicut si quis eos occidat, homicidae suscipit crimen; sic qui eos baptismate consecraverit, mercedem sibi de hominis salute acquirit. Communionem nulli negandam, nisi his qui praetermissis conjugibus propriis alienas requirunt. XLVIII. Quadragesima octava haeresis est Meletianorum, a Meletio quodam, Nolentes orare cum his qui in persecutione ceciderant, schisma fecerunt. Quibus restitit sanctus Basilius episcopus Cappadociae, dicens majorem spei et fidei charitatem quae omnia tolerat, et manum lapsis magis porrigendam. Hortatur etiam desperantes recuperatione provocandos ut redeant: siquidem etiam angelis in coelo gaudium majus faciat unus poenitens, quam nonaginta novem qui non peccaverunt (Luc. XV, 10). XLIX. Quadragesimus et nonus haeresiarches Arius ortus est. Hic populos Arianos instituit, qui Patrem et Filium et Spiritum sanctum nolunt esse unius ejusdemque substantiae, sed esse Filium creaturam, Spiritum vero sanctum creaturam creaturae, hoc est ab ipso Filio creatum volunt. In eo autem quod Christum sine anima carnem suscepisse arbitratur, Epiphanius prodidit, Et ideo Patrem majorem Filio sic dicit, quasi creatorem: et Filium majorem Spiritu sancto, quasi creatorem ejus. Nostros, id est catholicos, ad se venientes rebaptizant: utrum hoc etiam aliis, id est non catholicis, faciant, nusquam legitur. Primus contra hos suscepit sanctus Hesiodus episcopus Corinthiorum, vir qui etiam mortuos suscitasse asseritur. Unde factum est ut plus sanctitatem quam disputationem attendentes homines Arium exsecrarentur. Siquidem ejus orationibus asseritur ipse Arius in secessum sedens universa simul interanea cum stercoribus profudisse. Jam contra sectam ejus tam Orientales quam etiam Occidentales episcopi scripserunt. Quibus eum per singula capita dogmatum suorum asserunt blasphemantem. L. Quinquagesimos Audianos memorat Epiphanius, non quidem haereticos, sed schismaticos: quos alii Anthropomorphitas vocant, quoniam Deum sibi fingunt cogitatione carnali, in similitudine imaginis corruptibilis hominis, dicentes: Oculi Domini super justos (Ps. XXXIII, 16); Coelos opera digitorum Dei (Ps. VIII, 4); et: Deus sedet super sedem sanctam suam (Ps. XLVI, 9); et: Deus stetit in synagoga deorum (Ps. LXXXI, 1), et caetera, quae possunt de visibili cogitari. Quia ergo in nullo alio errant, mitius eos agens Epiphanius noluit haereticos nominare, dans veniam rusticitati. Quod autem nobis non communicant, divitias habere nostros episcopos clamant, quas Christus etiam laicos contemnere jubet. Pascha cum Judaeis celebrant. Egit contra hos Zenon Syrorum episcopus. LI. Quinquagesima prima haeresis Eunomianorum, ab Eunomio. Hi serpentis antiqui spiritu pleni, non solum minorem Filium, sed nec similis essentiae esse Filium asseverant. Egit contra hos Ammonius presbyter. LII. Quinquagesima secunda haeresis Macedonianorum, a Macedonio. Hos Pneumatomachos appellant per Orientem nostri, eo quod de Spiritu sancto litigent. Nam de Patre et Filio recte sentiunt, Spiritum vero sanctum nolunt credere Deum, creaturam eum dicentes. Philaster scribit Macedonium Spiritum sanctum Deitatem Patris et Filii dicere: quo dicto videtur proprietatem suam sancto Spiritui denegare. LIII. Quinquagesima tertia haeresis Aerianorum, ab Aerio quodam: qui cum esset presbyter, doluisse fertur quod non esset episcopus ordinatus. Coepit docere non debere pro dormientibus offerri, nec statuta celebranda esse jejunia; sed cum quisque voluerit, jejunandum, ne videatur esse sub lege. Presbyterum ab episcopo nulla differentia debere discerni; et non admitti ad communionem suam, nisi a conjugio abstinentes. LIV. Quinquagesima et quarta haeresis Aetiana, ab Aetio vocata. Hi cum Eunomio dissimilem per omnia Patri Filium confitentur; et dicunt: quicunque nostrae fidei consentiunt, sciant sibi nulla obesse peccata quaecunque ab eis fuerint perpetrata. Contra hos synodus 20 episcoporum egit in Achaia. LV. Quinquagesima et quinta haeresis Apollinaristarum est, ab Apollinare inchoata. Negant hominem perfectum in Christo, sed assumptionem carnis ita factam, ut intus in homine pro anima divinitas esset. Carnem autem et Verbum unius ejusdemque voluit docere substantiae. Contentiosissime afferentes: Verbum caro factum est (Joan. I, 14), volunt docere aliquid de Verbo in carnem conversum. Insuper etiam de Mariae carne nihil esse susceptum in incarnatione Domini nostri Jesu Christi confirmant. Egit contra hunc synodus in Antiochia. LVI. In quinquagesima sexta haeresi Antidicomaritae appellati sunt haeretici, qui Mariae virginitati usque adeo contradicunt, ut affirment eam post Christum natum viro fuisse commixtam. Egit contra hos Theodotus Cyprius episcopus. LVII. Quinquagesimam et septimam haeresim Messalianorum invenimus: quod nomen ex lingua Syra est; Graece autem dicuntur Euchitae, ab orando sic appellati. Non psallunt, jugiter orant. Sed quia hoc solum faciunt, non habentes charitatem nec alloquii nec humanitatis, inter haereticos sunt a sancta synodo confutati. Condemnant etiam eos monachos qui aliud, praeter legendi orandique opera aliquid fuerint operati, vel artis, vel agriculturae. Usque ad istos Epiphanius pervenit, et siluit. Credo eum usque ad id temporis vixisse. Praeterita enim et praesentia indicare humana curiositas potest, Deus autem solus potest futura praedicere. Verum quia Philaster in suis et ipse libris quibus diversorum retexit historias, etiam haereses quae ortae fuerint caeteris quibusque temporibus, ex ejus nunc libris discerpendo solas haereses in medium exhibemus. Egit contra hos Ephrem presbyter Syrorum. LVIII. Quinquagesimam et octavam haeresim Metangismonitae inchoaverunt. Ἀγγεῖον Graeco sermone vas dicatur, μεταγγισμός autem vas intra vas advertitur. Ex isto ergo articulo hoc sibi nomen assumunt, dicentes: Sic est Filius in Patre quomodo vas minus intra vas majus. Quos ideo repudiat Ecclesia: quia de incorporeo carnaliter sentiunt, et de incomprehensibili liniatis agunt, et de aequalitate Divinitatis gradus statuunt. Egit contra hos Diodorus episcopus Nicomediae. LIX. In quinquagesima et nona haeresi Seleuciani sunt, orti a Seleuco: qui elementorum materiam de qua factus est mundus, non a Deo factam dicunt, sed Deo coaeternam: nec animam Deo tribuunt creatori, sed creatores esse animarum angelos volunt de igni et de spiritu. Malum autem asserunt esse aliquando a Deo, aliquando a materia. Negant Salvatorem in carne sedere ad dexteram Patris, sed ea se exuisse perhibent, eamque in sole posuisse, accipientes occasionem de psalmo ubi legitur: In sole posuit tabernaculum suum (Psal. XVIII, 6). Negant visibilem paradisum, baptismum in aqua non accipiunt, resurrectionem non credunt futuram, sed quotidie asserunt in generatione filiorum. Hos non admittit disciplina fidei nostrae nobiscum disceptationem assumere, sed pro definitionibus suis eos praecepit anathemati mancipari. LX. Sexagesimam haeresim Proclinianistae a Proclino fecerunt. Dicunt isti Dei Filium sic paruisse in terris, sicut Raphaelem angelum, aut Gabrielem, non carne assumpta, sed visa. Sic se miscent populo Dei, ut non intelligantur. Denique quia nullum alium errorem patiuntur, communicant nobiscum: et hoc est quod pejus est, quia quoscunque simplices invenerint, ita eos faciunt sentire et credere. Hoc scelus valde inimicum salutis nostrae ita astruunt: Ergo Deus illas sordes habuit sustinere, quas naturalis conceptio partus et parientis infligit; habuitque Dei Filius habere alvum degesta sua abluentem, humorem de naribus, salivam ex ore, sordem in aure, in ventre stercora, putorem in exhalatione? et his similia, quae insania mentis excogitat. His Tertullianus vehementer occurrit, ostendens Dei Filium impassibilem esse, et ista Divinitati non injuriam sed laudem afferre. Sicut rex, qui volens annulum aureum cum gemma de cloaca levare, induit se servilem tunicam, et sic descendit ad cloacam, ut stercoreas injurias tunica illa suscipiat, et mittens manum, et annulum aureum cum gemma eripiens, aqua abluit, et digito suo regali induit, posteaquam inde ascenderit. Ita procul dubio Dei Filius formam servi suscipiens, venit non solum ad inferos coelorum, ubi nos sumus qui videmur vivere in mundo, sed etiam ad inferos inferiores, qui tanto a nobis sunt profundius quanto nos sumus coelo; et ut inde humanum genus eriperet, cunctarum sordium, non suarum, sed nostrarum, est squalorem perpessus. Pro viventibus sic vixit sicut nos qui vivimus, nihil aliud distans, nisi hoc quod immaculatam vitam exercuit, habens intra se Deum; pro mortuis sic mortuus, nihil distans, nisi hoc quod tertia die resurrexit a mortuis; et quod propterea sic descendit, ut sanctos inde erueret et mortis principem religaret. Quod autem annulum aureum cum gemma posuit, hoc in sequenti lectione edocuit, quod annulum corpus posuerit, gemmam vero inclusam esse animam declaravit. Hunc ergo annulum de stercoribus antiquis et de cloaca hujus mundi Christus elevans ac baptismatis unda perfundens, ab omni squalore abluens, in suis fecit sanctis manibus radiare. Siquidem ita legitur: Justorum autem animae in manu Dei sunt (Sap. III, 1). Et iterum: Pone me sicut annulum in manu tua (Cant. VIII, 6). Et: In manus tuas commendo spirirum meum (Psal. XXX, 6); et infinita sunt his similia in sacris apicibus, quae nos causa brevitatis omittentes, ad sexagesimam et primam haeresem accedamus. LXI. Sexagesimam et primam haeresim Patriciani fecerunt, a Patricio sumentes exordium. Hi substantiam carnis humanae non a Deo, sed a diabolo conditam dicunt; eamque sic detestantur, ut hunc dicant esse perfectum qui se potuerit constanter occidere. Ex his sunt aliquanti qui etiam rogant eos quos invenerint ignotos, ut ab eis occidantur. Haec insania in partibus Numidiae superioris et Mauritaniae coepit olim. Hos miseri Donatistae postea secuti, coeperunt se montis praecipitio quasi futuri martyres tradere: ut qui vitam aeternam catholicae fidei derelinquunt, viothanati aeternam mortem inveniant. Contra hos Optatus legitur egisse. LXII. Sexagesima secunda haeresis Ascitarum est. Ascitae ergo ab utre appellantur. Ἀσκὸς enim Graece uter dicitur. Isti cum in Trinitate nihil mali habeant, utrem tamen ingentem juxta altare ponunt, eumque vacuum inflant, et linteaminibus velant et adorant, quia confectum cruoris Domini ibi adjiciunt, illud dicentes evangelicum: Vinum novum in utres novos adjiciunt, et utraque conservantur (Matth. IX, 17). LXIII. Sexagesima tertia haeresis est Passalorynchitae. Omnes quando ad Ecclesiam suam conveniunt, tanto silentio student, ut et naribus et labiis suis digitum apponant, ne vel ipsam taciturnitatem flatibus laedant. Cur autem per palum digitum significare maluerint, a quibus hoc nomen compositum est nescio, cum Graece πάσσαλος palus dicatur, et digitus δάκτυλος, et ῥύγχος nasus. Melius autem mihi videtur si Dactylorynchitae vocitentur. Invenit sibi diabolus in lege Dei quos faceret Pythagoras, illud observantes Apostoli: Orabo spiritu, orabo et mente; psalmum dicam spiritu, psalmum dicam et mente (I Cor. XIV, 15). Docent ergo homines foras ecclesiam quid dicant in cordibus suis intra ecclesiam positi. Quasi non idem Apostolus dixerit: Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). Vanum dico ego eum laborem arripere, qui dignatur talibus respondendo tempus consumere, justumque judico ut tacentes tacendo vincamus. LXIV. Sexagesima quarta haeresis Aquariorum, qui ex hoc appellati sunt Aquarii, quod aquam offerunt in poculo sacramenti. Dicunt enim vinum ebrietatis esse rem, per quam homicidia et fornicationes et caetera scelera perpetrantur, cum constet omnia excedentia modum crimen facere, et vitium procreare. Non ergo vini haustu, sed nimietate, crimina committuntur. Quid est enim quod nimis sumptum non culpam incurrat? Bibatur nimis aqua, videamus si non laedat; comedatur nimis panis, videamus si non crapulam faciat. Optimum ergo in rebus omnibus modum tenentes, etiam hos anathematizamus, cur cruorem Christi a fonte separantes, praejudicio fornicatorum et homicidarum, regulam a Christo fundatam audacter infringant. LXV. Sexagesima quinta haeresis Coluthianorum a quodam Colutho emersit. Hi dicunt Deum creasse mala et bona: secundum litteram sentientes quod dicitur: Ego Deus creans mala et faciens bona (Isa. XLV, 7). Cum Deus hoc per prophetam promiserit, quod faceret eos sine gladio hostium vivere, et faceret terram dare germen suum abundantiamque omnium frugum, si ejus mandata servassent; si vero praevaricatores essent, gladium et famem paterentur. Et his dictis adjunxerit: Ego Deus creans mala et faciens bona. Illi hoc ad substantiam a specie transferentes, malorum Deum asserunt creatorem. Cum creatura nulla sit mala, possunt, ut video, Deum blasphemare perversum quia dicit ad populum: Si ambulaveritis recti, et ego vobiscum ambulabo rectus; si autem ambulaveritis perversi, et ego incedam vobiscum perversus (Levit. XXVI, 23). LXVI. Sexagesima sexta haeresis Florianorum a Floriano, qui dicit malas animas et bonas a Deo creari. Ideo, inquit, qui malitiosi sunt, mali sunt, et non mutantur; et boni simpliciter viventes non in audaciam iniquorum hominum protrahuntur. Quod dictum a Theodoro breviter vincitur ita: Judas bonus fuit, et factus est traditor. Ipso tempore quo meretrix pessima lacrymis rigabat pedes ejus, misericordiam quaerens, si animam malam habuit mulier, quare in meretricio crimine non eo tempore perduravit? Constat ergo animas bonas a Deo conditas: quibus per naturam hoc inesse creator indulsit, ut cum sint bonae, non solum actu suo meliorentur, sed etiam in ipsa possint malignitate converti, dum illud diligentia invenit, hoc incurrit negligentia. LXVII. Sexagesima et septima haeresis est Satannianorum, a Satannio. Hi dicunt, post resurrectionem mortuorum, in eodem statu in quo nunc sumus non esse mansuros; neque ita esse mutandos, ut sit coelum novum et terra nova, sicut sancta Scriptura promittit (II Petr. III, 13). Contra hos utriusque Testamenti scripta luctantur. LXVIII. Sexagesima et octava haeresis est Gymnopodarum. Hi nudis pedibus semper ambulant, eo quod dixerit Dominus ad Moysen: Solve calceamentum de pedibus tuis (Exod. III, 5); et quod sanctus Isaias legitur nudis pedibus ambulasse (Isa. XX, 2). Ideo hi schisma faciunt, quoniam calceatos condemnant. LXIX. In sexagesimam et nonam haeresem Donatistae a Donato exorti sunt: qui propter ordinatum contra suam voluntatem Caecilianum, Ecclesiae Carthaginiensis episcopum, schisma fecerunt, objicientes ei crimina non probata, et maxime quod a traditoribus divinarum Scripturarum fuerit ordinatus. At ubi hinc mentiri convicti sunt, schisma in haeresim converterunt. Quasi etiam si vera fuissent crimina in Caeciliano, statum suum de toto orbe terrarum Ecclesia amittere potuisset propter unius hominis culpam; seu veram, seu, quod magis apparuit judicibus, falsam; et in parte Africana solus Donatus potuerit statum Ecclesiae conservare, de toto autem orbe terrarum sit deletus sanctorum apostolorum labor et passio martyrum. Immo ipse Salvatoris nostri cruor ad conservandum coetum catholicae fidei defecit, quem solus Donatus cum aliquantis asellionibus Byzacenis obtinuit. Et ideo ausi sunt rebaptizare catholicos. In quo opere et praesumptores se et damnabiles comprobarunt, cum Ecclesiae universali sciant placuisse, nec in ipsis haereticis baptismatis violare virtutem. Hujus haeresis principem legimus Donatum: qui de Numidia veniens Carthaginem, et contra Caecilianum Christi dividens plebem, adjungens sibi ejusdem factionis episcopos, Majorinum nomine in sua parte apud Carthaginem ordinavit episcopum. Cui Majorino Donatus alius in eadem divisione successit: qui eloquentia sua sic confirmavit hanc haeresim, ut multi existiment de ipso potius Donatistas initium haereseos assumpsisse. Exstant hodie scripta ejus, ubi probatur in Trinitate contra fidem catholicam suscepisse. Et quamvis unius substantiae dicat in Trinitate Deum Patrem, tamen majorem Filio, Filium majorem Spiritu sancto confirmare tentavit. Sed in hunc errorem ideo nullus de populo ejus attendit, quia alia erat intentio inter partes. Hi haeretici in partibus Italiae Monteses appellantur, in interiore Africa Parmeniani, in Carthaginiensi Donatistae. In utriusque Numidiae partibus habent veluti monachos, quos Circumcelliones vocamus, agrestes et audacissimos daemonum famulos: qui non solum in alios acriter saeviunt, verum etiam sibi ipsis miseri omnino non parcunt. Nam per mortes varias, maximeque praecipitiorum, et aquarum, et ignium, sese interficere consuerunt, et ad hunc exitum ex utroque sexu quantos potuerint seducunt. Aliquando etiam quos invenerint rogant ut ab eis occidantur, mortem nisi fecerint comminantes. Quod verum est, multis Donatistarum displicent tales: sed hoc verbo, non opere. Nam si vere displicerent, utique talibus non communicarent, qui per totum orbem Ecclesiis unius Caeciliani crimen impingunt. Nam et inter se frequenter habuere dissidia. Denique apud Carthaginem, temporibus Heracliani comitis, cum Maximianus contra Primianum, ab ejusdem erroris centum ferme episcopis ordinatus, a reliquis trecentis decem episcopis qui ordinationi ejus crimina impingebant, fuisset damnatus, docuit populum qui eum sequebatur, etiam extra Ecclesiam dari posse baptismum Christi. Denique, quicunque aut a Primiano ad Maximianum abiit, aut a Maximiano ad Primianum, non est iterum baptizatus ab eo qui contra voluntatem eorum ordinatus est, comprobantur ab eo quem utique damnaverunt: non abjiciunt, non renuunt, non mutant baptismatis sacramentum; et seu a Primiano, sive a Maximiano quis aut baptizetur, aut clericus ordinetur, quasi ab uno factum sit, non a duobus contrariis; in ea dignitate qua ab uno venerit quis ad alterum, perseverat: non mutatur baptisma, nec dignitas tollitur; quia non de baptismatis altercatione, sed de ordinationis contentione facta divisio comprobatur. De Caeciliani enim ordinatione dissentire coeperunt, non de baptismatis aut fidei transgressione sese ab Ecclesia absciderunt. LXX. Septuagesimam haeresim Priscillianorum apud Hispanos Priscillianus legitur inchoasse. Hi animas divinae naturae affirmant. Quas ad agonem quemdam spontaneum in terris exercendum, per septem coelos et per quosdam gradatim dicunt descendere principatus, et in malignum principem incurrere a quo istum mundum factum volunt, atque ab hoc principe per diversa carnis corpora seminari. Asserunt etiam fatalibus stellis homines colligatos, ipsumque corpus nostrum secundum duodecim signa coeli esse compositum. Prorsus sicut ii qui Mathematici vulgo appellantur, constituunt in capite arietem, taurum in cervice, geminos in humeris, cancrum in pectore, et caetera nominatim signa percurrentes ad plantas, a signo Christi ad signa astrologi migraverunt. Haec et alia fabulosa et vana multa confingunt. Uxores a viris quas potuerint separant. Carnes sicut Manichaei fugiunt. Apocryphas simul cum canonicis Scripturis accipiunt, et in sensus suos allegorizando convertunt. Trinitatem autem, sicut Sabelliani, ipsum sibi Patrem, ipsum sibi Filium, ipsum sibi sanctum Spiritum confitentur. LXXI. Septuagesimam et primam haeresim Adelofagi inchoarunt, dicentes non debere ita cibum sumere Christianum, ut ab alio videatur dum comedit. Et haec sola causa eos ab Ecclesia separare dignoscitur. Trinitatem enim ejusdem substantiae confitentur. Egerunt cum eis episcopi de Epheso. LXXII. Septuagesimam et secundam haeresim Rhetorianorum, a Rhetorio inchoatam Philastro scribente invenimus. Hi ad tantam vanitatem devoluti sunt, ut dicant omnes haereticos recte apud Deum incedere, quia hoc in eorum mentibus datum est: sic colunt Deum sicut possunt. Error eorum nobis videtur reprehensibilis: apud Deum autem, nec error est, nec vituperatio. Hi hoc docentur a suis doctoribus, ut praeter templa et synagogas, ubicunque invocatur Christus natus ex Virgine, introeant, et participes se faciant haereticorum. LXXIII. Septuagesima et tertia haeresis est Theoponitarum. Hi dicunt in Christo, dum pateretur, Divinitatem sic doluisse, sicut potest dolere anima dum corpus suppliciis agitur. De quibus ait Gregorius episcopus: Infelices et miseri non vident, in arboribus, quando ferro caeduntur, solem quidem esse in arboribus: nunquid non dolet solis splendor, quem utique, antequam ad lignum perveniat, priorem ictus ferri contingit? Deus ergo lux est, et quomodo caedi potest lux? Nam quod anima sit quae doleat in corpore, hinc advertimus, quod recedente anima de corpore, nulla potest corpus sentire, nec adversa nec prospera. In corpore ergo Domini nostri Jesu Christi, anima humanitatis sensit quam cum corpore assumpsit, non ipse qui assumpsit, sicut nec sol qui in arbore quam memoramus illuxit: etiam si solis lux in arbore possit a verberante concidi, in Christo Divinitas non possit a cruciante contingi; quia solis lux creatura est, hic autem creator agnoscitur et probatur. Nam quod anima humanitatis senserit passionem, ipse Dominus ait ad discipulos suos, dicens: Tristis est anima mea usque ad mortem (Matt. XXVI, 38). Et hinc dixisse sufficiat: accedamus ad reliquos. LXXIV. Septuagesimam et quartam haeresim Triscilidae incurrerunt: qui triformem Deum ita asserunt, ut quaedam pars ejus sit Pater, quaedam Filius, quaedam Spiritus sanctus, et hinc sit Trinitas in unitate. De quibus ait Gregorius: Infelices et miseri non vident quia totam ipsam Trinitatem blasphemant. Non est enim Deus, nisi qui in seipso perfectus est. Perfectus ergo Pater perfectum ex se genuit Filium, perfectus ex Patre procedit Spiritus sanctus. Ecce tria perfecta non faciunt tres deos, sed unum, quia una est Deitas. Non enim sicut tres personae, sic tres deitates: sed sunt tres, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus; sed una Deitas, una majestas, una virtus, una voluntas, et una substantia confitenda. LXXV. Septuagesimam et quintam haeresim Hydrotheitae fecerunt, aquam Deum dicentes, non habentem nec initium nec finem, sordes luentem, peccata dimittentem, et habentem Spiritum sanctum. Quos juste damnat fides catholica quasi caecos, et non videntes aquam quibus spurcitiis servit, et potest Deus servire, quibus etiam squaloribus; aut cujus momenti est aqua sine consecratione. Illam sermo vivus vivificat, sermo sanctus sanctificat, ut sanctus Spiritus in ea dignetur habitare, aut ut possit credentibus peccata mundare. Et sic, quomodo accipit vim hujus rei per benedictionem ut possit omnia mundare peccata, non potest mundare peccata ejus qui fidem suam non ex integro prius Deo crediderit offerendam. Non ergo per solum abluentem, sed magis per credentem Spiritus sanctus infunditur in homines, et peccatorum venia condonatur. LXXVI. Septuagesimam et sextam haeresim fecerunt Homuncionitae, qui dicunt in corpore hominis esse imaginem Dei, non in anima. Unde Gregorius: cum imago Dei in rebus magnis et primis quae sunt in homine debeat quaeri, in memoria, in intellectu, in scientia, et in illis locis unde homo ad pietatem movetur; haec statuta in anima sunt, non in corporeis liniamentis instructa, et tanto plus similis Deo est, quanto plus haec quae memoravimus purius potuerit obtinere. LXXVII. Septuagesimam et septimam haeresim Ametritae instituerunt, dicentes innumerabiles esse mundos. Hoc eos dicere novum putat, qui non legit philosophos; hoc enim olim aliquanti philosophorum dixere gentiles. Nos autem Moysen a Deo missum suscipimus: et de mundo quid sentiamus et quid credamus, ab ipso didicimus. LXXVIII. Septuagesimam et octavam haeresim Psychopneumones occuparunt, dicentes animas hominum bonas in spiritus angelorum converti: animas vero hominum malas in spiritus daemonum mutari. LXXIX. Septuagesimam et nonam haeresem Adecerditae tenent, dicentes: Christo descendenti ad inferos omnis animarum multitudo occurrit, et credidit ei, et liberata est. LXXX. Octogesima haeresis dicit Filium Dei postea genitum, postea quam voluit Pater; si noluisset Pater, non genuisset: esto, confiteamur aequalem Filium Patri; ut aequalis sit, non est res naturae, sed gratiae. Pater hoc voluit, ac per hoc totum Patris est, non Filii. Nos e contrario dicimus: sicut fons ex eo genuit flumen ex quo est, ita Pater ex eo genuit Filium ex quo est: et sicut fons non volendo et nolendo genuit fluvium, sed gignendo; ita Pater non disputando, aut volendo, aut nolendo, sed sicut natura fontis hoc exstat, ut de plenitudine sua emanet, ita Pater de plenitudine sua effundens Filium genuit. Et sicut fluvius circuit totum mundum, et mare ingreditur, et tamen de sinu fontis non recedit: ita et Filius de sinu Patris nunquam discessit, nec tunc quando se humiliavit factus obediens usque ad mortem. Sic ergo inter nos per assumptionem apparuit, sed per majestatem suam de sinu Patris nunquam discessit. Ut enim hoc fieret, nec possibilitas Deo defuit nec voluntas. Unum horum si Deo defuit, Deus non potest nuncupari. Qui enim nonum non vult, malus est; qui non potest quod vult facere, omnipotens non est. Hanc blasphemiam damnantes in haeretico quem diximus, ad caeteros accedamus. LXXXI. Octogesimam et primam non haeresim accusamus Luciferum, sed schisma arguimus. Catholicos quidem per omnia, sed Luciferianos faciendo populos, et dividendo se ab Ecclesia, a fide sua charitas exclusit: dicente Apostolo: Si fidem habeam ita ut montes transferam, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest (I Cor. XIII, 2). Gloriantur quidem a fide non deviasse: sed non parvum crimen arguimus eos incurrere, qui cum Dei Ecclesia noluerint habere charitatem. LXXXII. Jovinianistae a Joviniano quodam octogesimam et secundam haeresim arripuisse detecti sunt. Qui sicut Stoici philosophi putant, paria dicunt esse universa peccata: nec posse peccare hominem lavacro regenerationis accepto, nec aliquid prodesse jejunia vel a cibis aliquibus abstinentiam. Virginitatem sanctae Mariae destruunt, dicentes eam pariendo fuisse violatam. Virginitati etiam sanctimonialium, continentium castitati, et viris eligentibus coelibem vitam, conjugium castorum atque fidelium meritis adaequant; ita ut quaedam virgines sacrae provectae jam aetatis, in urbe Romana ubi haec docebat, eo audito nupsisse dicantur. Non sane ipse Jovinianus vel habebat vel habere volebat uxorem: quod factum non futurae vitae profuturum dicebat, sed praesenti commodo applicabat. Contra hunc suscepit sanctus Ambrosius Mediolanensis episcopus, quique edidit librum ad destruenda omnia commenta adinventionum ejus. Quo lecto in media Romana, id est ecclesia Lateranensi, una voce et populus Romanus et sacerdotes, in eisdem Jovinianistis et ipso Joviniano anathema clamaverunt, in ipso initio Quadragesimae, sancto Anastasio episcopo antistite. Denique in ipsa authentica hebdomada Paschae, inventi sunt epulantes et porcorum carnibus trahentes convivia: ita ut assum porcum quem in mensa eorum invenerant, populi collo ejus suspenderent, et ita eum per totam civitatem facerent circuire. Scripsit etiam contra hos Hieronymus presbyter certos libros; quos qui plenius legerit, et quanta bona virginitas et continentia et abstinentia habeat discit, et quanta mala edacitas et luxuria habeat perhorrescit. LXXXIII. Octogesimam et tertiam haeresim in sexto libro historiographus noster ponit Eusebius, quam nec Epiphanius alicubi memoravit, nec Polycrates, nec Africanus, nec Hesiodus, qui Graeco sermone universas haereses describentes volumina multorum condidere librorum. In sexto itaque, ut dixi, libro narrat Eusebius esse in Arabia haereticos, quorum quia auctorem non memorat, nos possumus eos nuncupare Arabicos. Hi, inquit, dicunt animas cum corporibus mori atque dissolvi, et in fine saeculi utrumque reparari. Sed hos disputatione Origenis magna memorat ex parte revocatos. LXXXIV. Octogesimam et quartam haeresem Helvidianos occupasse ab Helvidio memoramus. Qui ita virginitati sanctae Mariae contradicunt, ut eam dicant de Joseph post nativitatem Christi alios filios peperisse. Isti quidem nuper, id est sub Siricio Romanorum antistite orti sunt, et per Italiam atque Gallias direxerunt suos discipulos. Contra hos scripsit Hieronymus doctor egregius duos libros, quos lectos in tempore digna eos exsecratione anathematizabant. Epiphanius autem noster, scrutator haereticorum, scribens contra hos libellum, qui in illo tempore hanc blasphemiis plenam assertionem proferebant, Antidicomaritas eos censuit appellari. LXXXV. Octogesimam et quintam haeresem Paterniani inchoasse leguntur. Hi inferiores humani corporis partes non a Deo, sed a diabolo factas opinantur: et omnium ex illis partibus flagitorum licentiam tribuentes impurissime vivunt. Hos dum Damasus damnaret episcopus detectos in scelere, hujusmodi de his in relatione sua ad Valentinianum majorem scripsit, dicens: Scire volumus pietatem vestram, Venustianos in scelere turpissimo detectos ab apostolica sede esse damnatos. Quorum etiam confessiones simul direxit. Contra hos postea lex specialis egressa est, ut ubicumque essent reperti, vindice gladio agerentur. LXXXVI. Tertullianistas olim a Sotere papa Romano damnatos legimus. Cur autem octogesimam et sextam eos haeresem dicamus arripuisse, haec causa est, quod quaedam Octaviana veniens ex Africa, cujus vir, Hesperius nomine, videbatur duci Arbogasti valde conjunctus, qui etiam apud Maximum tyrannum multum potuit, haec Octaviana adduxit secum quemdam tergiversatorem versutumque daemonem, cui vix centum occurrent verbosanti atque in hominem confidenti. Hic cum se presbyterum diceret Tertullianistam, meruit per sacrum scriptum ut sibi collegium extra muros Urbis fabricaret. Quod dum impetrasset a tyranno Maximo, sanctorum nostrorum exclusit locum, id est duorum fratrum Processi et Martiniani, dicens eos Phryges fuisse, et ideo hanc legem tenuisse, quam Tertullianus: atque hoc ordine per occasionem martyrum Dei populum seducebat. Deo autem Theodosio religioso Augusto dante victoriam, punitoque satellite Maximi de cujus se Tertullianista potestate jactabat, statim fugit cum matrona quae venerat, nec viventis nec mortui rumore renovato. Martyrum suorum Deus excubias catholicae festivitati restituit. Tertullianus autem fuit civis et presbyter Carthaginiensis: opuscula eloquentissima et ferventia in defensione edidit veritatis. Hic apud Carthaginem basilicam habuit, ubi populi ad eum conveniebant. Quae basilica usque ad Aurelium episcopum fuit. Agente enim Augustino Hipponensi episcopo, et rationabiliter cum eis disputante, conversi sunt, Ecclesiamque suam sanctae Ecclesiae contulerunt. Tertullianum autem catholica hinc reprehendit auctoritas, quod animam ex anima nasci dicit, et defendit Montanum, et Priscam, et Maximillam contra fidem catholicam, et contra Apollonium episcopum Orientis, et contra Soterem papam urbis Romae, ut supra diximus, dum Cataphryges haereticos detegeremus: a quibus postea divisus, ne plebs Montani nomen Tertulliani videretur excludere, fundit a se omnem Phrygiae vanitatem et Tertullianistarum conventicula propagavit: nihil tamen in fide mutavit. Nam et secundas nuptias condemnat, ut diximus, animam ex traduce venire asserit, et nos catholicos Psychicos titulat. Ubicunque autem legeris Tertulliani adversum Psychicos, scias eum contra catholicos agere. LXXXVII. In octogesima et septima haeresi Abeloitas nominamus: qui cum sint priores pene omnibus haereticis, nunc nostris temporibus finiti. Isti ex filio Adae sibi nominis derivationem assumpserant, id est, ab Abel Abeloitas se nominari voluerunt. Hi non miscebantur uxoribus, et tamen non licebat sectae ipsi ut sine uxoribus viverent. Mas ergo et femina, sub continentiae professione simul habitantes, puerum et puellam sibi adoptabant, in ejusdem conjunctionis pacto successores futuros. Morte praeventis quibusque singulis alii subrogabantur, dum tamen duo duobus disparis sexus in illius domus societate succederent. Utrolibet quippe parente defuncto, uni remanenti usque ad ejus quoque obitum filii serviebant; post cujus mortem, etiam ipsi puerum et puellam similiter adoptabant. Nec unquam eis defuit unde adoptarent, generantibus circumquaque vicinis, et filios suos inopes ad spem haereditatis alienae libenter dantibus. Haec sola erat inter nos atque illos distantia: in quo nostros arguebant, ita non in lege nostra exerceri conjugia, ut et qui nubunt tanquam non nubentes sint. LXXXVIII. Octogesimam et octavam haeresim in Pelagio se invenisse sedes apostolica sub papa sancto Innocentio docuit, dum Coelestius Pelagii discipulus apud Carthaginem doceret posse homines sine peccato esse, natura sibi sufficiente sola humana. Restitit ei quidam Paulinus diaconus, defensor et procurator ecclesiae Mediolanensis: cuique in conventu sacerdotum multa capitula objecit contra fidem catholicam, quae Coelestius damnare neglexit, dicens: Non ad me pertinet de his quae objecit, ubi meum nomen est, et crimen alienum. Tunc illi obtulerunt ei libros suos, ubi dicebat, ipsam sibi hominis naturam ad perfectionem posse sufficere: hoc est, tantam potest homo exercere justitiam, ut etiam sine peccato possit esse si velit. Adam mortalem factum, qui sive peccaret, sive non peccaret, esset moriturus. Sic lex misit ad regnum, sicut Evangelia. Infantes in remissionem peccatorum baptizandos esse ideo confitemur, propter regulam universalis Ecclesiae. Nihil obfuisse generi humano peccatum Adae. Omnia haec oppositionum genera ad damnandum objiciebantur Coelestio. Sed ille dicebat multa esse in his quae teneret fides ejus, et propter ipsa caetera damnare non posse. Tunc ad relationem pene omnium Afrorum episcoporum, papa Innocentius damnationem et Pelagio et Coelestio conscripsit. Illi autem, sive antequam damnarentur ab universali Ecclesia, sive posteaquam damnati sunt, non cessaverunt scribere posse hominem sine peccato esse, et nihil obfuisse Adam generi humano, et legem sic misisse ad regnum sicut Evangelia, et infantes non ideo baptizandos, quia habere possint originale peccatum; et naturam tam bene factam a Deo, ut sibi sola sufficiat ad hoc ut possit carere peccato. Contra hos suscepit sine scriptura quidam Constantius tractator. Post hunc autem, scripsit contra hos et Augustinus Hipponensis episcopus et Hieronymus presbyter Bethleites. Pelagiani tamen seu Coelestiani, catholicae plebi permixti sunt, quia ecclesiam aliam non habent: et ideo ubi eis evenerit, communionem non renuunt. Dicunt enim unius confessionis esse in hac parte, in qua eucharistia conficitur: de quaestione enim aiunt, non de communione discernimur. Pro hoc ausu, et a nostris, si deprehendantur, periculis subjacent, et a suis exsecrationi habentur. Habent enim et presbyteros et episcopos suos. Ipse autem Pelagius ita in commentario suo ad Romanos scribit; dum ageret illum locum quo ait Apostolus: Quoniam per unum hominem in hunc mundum peccatum intravit, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt (Rom. V, 12); tangens Coelestium, qui contra traducem peccati primus scripsit, his verbis ait: Hi, inquit, qui contra traducem veniunt, ita illam impugnare nituntur: Si Adae peccatum etiam non peccantibus obfuit, ergo et Christi gratia etiam non credentibus prodest. Addunt etiam hoc: Si baptismus tollit originale illud peccatum, de duobus baptizatis nati debent hoc carere peccato: quomodo enim mittunt ad posteros quod ipsi in se minime habuerunt? Haec, sicut ab ipso Pelagio sunt scripta posuimus. De hoc itaque quod dictum est, posse hominem sine peccato esse, objectum est illis ita: Aut potest, et adjutorium non quaerit; aut non potest, et adjutorium quaerit. A quocumque enim auxilium quaeritur, dicit se id quod vult facere implere non posse: alioquin irrisorie poscit qui potest hoc solus pro quo adjutorium postulat adimplere. Verbi gratia, decem pondo cujuscunque rei si levare voluerim, et adjutorium quaeram, ridiculum videor exhibere dum posco. At vero si ducentas aut amplius velim levare libras, quia id implere non possum, auxilium flagito, et immensis precibus adjutorium quaero: praecipue si status vitae meae in hoc videtur pondere positus, ut si pondus quod memoravi non levavero, ad vitam pervenire non possim. De duobus autem baptizatis natum nihil habere de fide parentum, haec nos ratio docet. Quoniam hi qui baptizati sunt, duas habent nativitates; unam qua eos generavit caro, aliam qua eos generavit Spiritus sanctus: et ex his duabus generationibus nati, duas generationes ad nosteros mittunt: unam de carne, conjugii ministerio: aliam de Spiritu, baptismate consecrando. Hic ergo qui de baptizatis natus est, interrogo te qua re natus est? de carne, id est, de prima generatione, an de spiritu, id est, de secunda generatione? Si de spiritu natus est, baptizari non debet: quare? quia Spiritus sanctus eum fecit nasci, non libido conjugii. Sin autem de conjugio carnali, id est de masculo et femina, restat ut unde sunt regenerati de Christo et Ecclesia, suam iterum regenerent prolem. De primo enim est Adam quod nascimur: de secundo autem quod iterum recreamur, dicente sancto Apostolo: Factus est primus homo Adam in animam viventem, novissimus Adam in spiritum vivificantem. Sed non prius quod spiritale est, sed quod animale; deinde quod spiritale. Primus homo de terra terrenus, secundus homo de coelo coelestis. Ergo sicut portavimus imaginem terreni, id est sicut creavimus filios carnaliter, portemus et imaginem coelestis (I Cor. XV, 45); id est, quos creavimus carnaliter, spiritaliter recreemus: aut ipsi qui carnaliter creati sumus nutu Creatoris, iterum ejus gratia spiritaliter recreemur. Hoc autem dico, dixit Apostolus, quia caro et sanguis, id est, prima tantum generatione homines nati, nisi gratiam divinam meruerint adipisci, regnum Dei invenire non possunt. Neque corruptio incorruptionem possidebit (Ibid., 50). LXXXIX. Octogesimam et nonam haeresim Nestorius Constantinopolites episcopus legitur incurrisse. Consuetudo est namque ut unum tractatum suum episcopus Alexandrinus mittat ad Constantinopolim, qui recitetur in pascha; et tractatum suum Constantinopolites, qui Alexandriae recitetur. In tractatu suo Constantinopolites Nestorius scripsit Mariam non esse Theotocon, sed Christotocon: id est, non Deum peperisse, sed hominem. Cyrillus Alexandrinus hoc dictum ita reprehendit, quo diceret per epistolam, ut si eum forte fefellisset, emendaret dictum. Ex hoc ipso quo reprehensus est Nestorius a Cyrillo, coepit Cyrillum haereticum inclamare. Data est synodus apud Ephesum; et nec sic emendare voluit Nestorius, ut diceret Mariam Deum et hominem genuisse, sed solum, inquit, hominem. Si enim dixerimus quia Deum genuit, fecimus matrem Deum, sicut gentiles. Maria ergo, inquit, templum Deo genuit, non ipsum qui in templo habitat. Accepit inducias, ut aut damnaret dictum, et rediret ad sedem suam episcopus; aut si damnare noluisset, postea redire non posset. Noluit, et in eadem confessione permansit. Hunc synodus apud Ephesum damnavit: in qua damnatione Romanus papa Coelestinus scripsit, et omnes cum eo pariter Orientales atque Occidentales episcopi subscripserunt. XC. Nonagesima haeresis, quam in praefatione nostra diximus de nomine Augustini episcopi esse mentitam, Praedestinatorum nomen accepit. Hi electionem bonorum, et recusationem malorum, Deo decernente definiunt, non homine vel studente vel negligente. Nolunt Dei jura, vel a studentibus custodiri, vel a negligentibus violari. Dicunt, etiam si voluerit bonum facere qui ad malum praedestinatus est, ad bonum pervenire non poterit: nam qui ad bonum praedestinatus est, etiam si negligat, ad bonum perducetur invitus. Dicunt baptismatis undam non universa peccata mundare. Dicunt, ita antecedit gratia liberum arbitrium, ut ante accipiat homo quam petat, ante inveniat quam quaerat, ante ei aperiatur quam pulset. Dicunt nullum ad Christi fidem accedere, nisi fuerit a Patre tractus invitus: illud attendentes: Nemo venit ad me, nisi quem Pater attraxerit (Joan. VI, 44). Dicunt omnia non in re, sed ita in spe fieri, ut quod dicit Apostolus: Spes quae videtur, non est spes (Rom. VIII, 14), etiam hoc mysteriis applicent dictum, et dicant: Ea quae percipiuntur, videntur quidem esse, sed non sunt. Dicunt: Plus obfuit ad nocendum Adam generi humano, quam Christus in subveniendo. Nam Adam, aiunt, quod nocuit ita manet ut hoc nec passio Christi, nec baptismatis sanctificatio possit auferre. Verum quid moras tibi, o lector sancte et studiose, incutimus? Librum eorum tibi integrum, sicut est editus, in isto corpore praesentamus: cujus lectione cognosces definitiones ejus a metatoribus Antichristi adinventas. Quotiescunque autem contra eos suscepimus, dixerunt nos ex haereticorum argutiis contra se agere. Videntes enim se ita superari, ut suspirare non possent, hanc calumniam semper catholicis nisibus irrogarunt, ut dum timent se haereticos infamari, in silentio veritatis loquelam arctarent. Eorum ergo ob causam omnes haereses a Simone memorantes huc usque deteximus, ut probemus nos soli fidei catholicae esse concordes. Rogamus te, Domine, Pater coeli et terrae, qui cum Filio tuo, et Spiritu sancto, unius veritatis obtines majestatem, unius majestatis obtines Deitatem, unius Deitatis obtines trinitatem, ut nos adjuves contra hostes tuos tela tractantes. Habeant illi castra Goliae in Allophylorum acie constituta. Nos Hebraei, pueri tui David pastoforium assumentes, de lapide tuo angulari pugnemus; ut fidenter cum Apostolo tuo dicere valeamus: Deo nostro gratias, qui dedit nobis victoriam per Dominum nostrum Jesum Christum (I Cor. XIII, 17). Sit pax omnibus catholicis, et cum angelis una nobiscum voce exclament, decantantes, Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis.
LIBER SECUNDUS, SUB NOMINE AUGUSTINI CONFICTUS, Nonagesimam haeresim continens, quae asserit Dei praedestinatione peccata committi. Participem me intentionis vestrae, qui defenditis veritatem, fieri, fratrum spiritalium suggestio invitavit. Unde breviter nisibus vestris me interserens, sermonis latitudinem fugi, sensusque qui latum quaerunt certaminis campum in angustum constitui, ut fastidium vobis lectionis auferrem, et occasionem defendendae veritatis afferrem, atque dimicantes servos contra voluntatem sui Domini confutarem: eorum scilicet, qui dicunt, Deo invito et nolente hominum moveri arbitria, ac de potestate mortalium Dei immortalis potestatem infringi. Huc adjiciunt, homines per voluntatem suam sanctos fieri, et suo arbitratu ad Dei amicitias pervenire. Levi hos impulsione videbitis corruentes, a quibus sollicitudo humana et meliores et primas accepit partes, quibus excluso Deo dicitur homo, non ordinatione Dei, sed sua se posse voluntate salvare. Vos autem, o filii charitatis, zelum fidei signatum in vestris sensibus retinentes, estote securi de ordinatione Dei, quam praedestinando constituit: certaque sit nostris sensibus apostolico ore dicta sententia: Quoniam cui vult Deus miseretur, et quem vult indurat. Non est enim volentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 19, 16); quia habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere unum vas ad honorem, alium ad contumeliam (Ibid., 21); et inde est quod caro adversatur spiritui, spiritus carni. Haec, inquit Apostolus, invicem adversantur, ut non quae vultis, illa faciatis (Gal. V, 17). In opere enim suo Deus omnes homines ante praevidit, et quid unicuique competeret praevidendo constituit. Hoc majestatis ejus singulare indicium, in quo parem non habet. Deus solus est enim, qui cogitanda, loquenda, operanda praesciit: et quia praesciit cunctorum generaliter gesta ante quam fierent, merita disponendo quasi facta conspexit. Et idcirco res, quasi oculatas et sibi in manifesto positas, tunc quando praesciit praedestinavit, et constituit cui conformes fierent imaginis Filii ejus, ut esset et Filius Dei primogenitus in multis fratribus: quos autem praedestinavit hos vocavit, quos vocavit hos justificavit, et quos justificavit ipsos et magnificavit (Rom. VIII, 29, 30). Unde et propheta dicit: Non est in homine via ejus (Jerem. X, 23). Quid putatis vos, o fragiles, o caduci, miseri et mortales homines, si quid bene agitis esse laudandos, aut forte delinquentes prorsus esse damnandos? cum ideo lex loquatur, ut timorem incutiat: caeterum nihil sit nisi quod voluerit Deus. Quem voluerit Deus sanctum esse, sanctus est; aliud non erit: quem praescierit esse iniquum, iniquus erit; aliud non erit. Praedestinatio enim Dei jam et numerum justorum, et numerum constituit peccatorum, et necesse erit constitutum terminum praeteriri non posse. Hoc autem non quasi personarum acceptor constituit, sed quasi prescius omnium futurorum. Non enim per acceptionem personae, sed per praescientiam Deus praedestinationem suam fixit atque constituit. Jam quos praesciit nullo modo converti, hos praedestinavit ad mortem: quos praesciit omni modo converti, hos praedestinavit ad vitam. Miror autem quod testimonia veteris Testamenti contra auctoritatem novi proferantur. Solent enim sancti Ezechielis prophetae testimonia usurpare dicentis: Haec dicit Dominus: Cum dixero impio: Morte morieris; et conversus fuerit ab impietate sua, vivo ego, dicit Dominus, vita vivet (Ezech. XVIII, 27). Hoc, ut dixi, in veteri lege scriptum est pro tempore captivitatis, pro causa qua ipsa captivitas facta est, pro persona populi cui irrogata est, ut disceret in captivitate positus pro peccatis suis se jugo Assyrii regis esse subjectum. Certe pro peccato captivitas facta est: et ut quid simul captivitatem justi cum peccatoribus incurrerunt, nisi quia mysteria Dei a nostra fragilitate penitus sciri non possunt? Hoc ergo mysterium in veteri lege scriptum est. In novo autem Apostolus clamat: Vasa irae apta in interitum (Rom. IX, 22). Et ideo scriptum memorat Deum dixisse per praescientiam suam: Jacob dilexi, Esau autem odio habui (Rom. IX, 13). Cum enim nondum nati fuissent, nec aliquid egissent boni vel mali (Ibid., 11), ex praescientia dictum est, quod unus haberetur odio, alius amaretur. Haec a nobis adinventa non sunt: nec dicimus aliquid praeter quam evangelizavit Apostolus. Per praescientiam Dei praedestinationem ipse factam commemorat. De Deo ipse dicit: Quos vocavit, hos praedestinavit (Rom. VIII, 30). Si praescientem, et praedestinantem et vocantem, in Apostolo legitis, nobis ut quid impingitis crimen ob hoc quod dicimus praedestinasse Deum homines, sive ad justitiam, sive ad peccatum, ne videretur ipse sibi quasi non provide facere homines, qui facerent quod nolebat? Invictus enim in sua voluntate permanet Deus, cum homo assidue superetur. Si ergo invictum confitemini Deum, confitemini et hoc, quia quod eos voluit ille qui condidit, aliud esse non possunt. Unde colligimus apud animum quos Deus semel praedestinavit ad vitam, etiam si negligant, etiam si peccent, etiam si nolint, ad vitam perducentur inviti: quos autem praedestinavit ad mortem, etiam si currant, etiam si festinent, sine causa laborant. Nec hoc sine magisterio admittas evidentis exempli. Judas quotidie verbum vitae audivit, quotidie adhaesit Domino, quotidie virtutibus occupatus, quotidie ipsum Dei Filium monitorem audivit: et quia praedestinatus est ad mortem, uno ictu subito interiit. Saulus quotidie persecutor, quotidie lapidator Christianorum, quotidie vastator Ecclesiarum: et quia praedestinatus est ad vitam, uno ictu subito vas electionis est factus. Quid ergo tu qui in peccatis permanes expavescis? si te Deus dignatus est, sanctus eris: aut quid tu qui in sanctitate vivis, sollicitus redderis quasi tua te sollicitudo conservet? si Deus noluerit, nunquam corrues. Uterque de Deo securi estote. Nunquid tu qui sanctus es, et sollicitus es ne corruas, et die noctuque orationibus ades, occuparis jejuniis, et divinis lectionibus diligenter insistis, exhortationibus vacas, atque omnibus sanctis studiis quotidie immines, nunquidnam tuo hoc studio salvus eris? Nunquid sanctior eris Juda, qui accepit potestatem infirmos curandi, daemonia fugandi, mortuos suscitandi, calcandi super serpentes et scorpiones, collega apostolorum, Christi discipulus; et tamen quia praedestinatus est ad mortem, mortem aeternam invenit? Cessa de te, o homo, cessa, inquam, de virtute tua esse sollicitus, et de Dei tantum confide voluntate securus. Nihil enim boni tu Deo obtinebis invito; sed si te dignabitur Deus ut in bono permaneas, salvus eris. Tu quoque qui in peccato desperatione vana concuteris, disce a Paulo apostolo, quis unquam par ejus potuit sceleribus inveniri? Nunquid tu aliquando pejora potuisti quam ille commisit perpetrare peccata? Et tamen, quia praedestinatus ad apostolatum, evasit subito universa crimina, et ab inferioribus inferis ad superiora superiorum ascendit. Omnes itaque, quos scit dignos salute redemptionis suae Deus, hos ad salutem praedestinavit: et hos tantum salvat, quos se ad salutem praedestinasse cognoscit. Salus enim Dei non voluntati hominis servit; ipse enim scit cui quid faciat. Nec enim antecedit humani arbitrii libertas gratiam Dei, sed antecedit gratia Dei humani voluntatem arbitrii. Vana est enim et infructuosa voluntas hominis, et vanum est humanae voluntatis arbitrium. Errat qui se putat per id quod vult bonum pervenire ad Christum, cum ipse Christus dicat: Nemo venit ad me, nisi quem Pater attraxerit (Joan. VI, 44). Qui melius sapitis a Christo, dicite si mentitus est Christus: et ita demum asserite nos contra Christi regulam istam fixisse sententiam. Si enim verum dixit Christus, non mentitur quod dicimus praedestinatos trahi ad vitam, quia vita ipse est. Quod si aggravat vos vis testimonii evangelici, qui contra nostram venitis sententiam, et non potestis aggravati pondere sententiae nobis dare responsum saltem Apostoli nobis definitionem exponite, qui dicit. Non est volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16). Quantumcunque igitur studii sui vires ad aedificandum moveat humana voluntas, casso certamine nititur. Aut quid vigilantiam suam putat hominis fragilitas aeternis desideriis profuturam, cum propheta evidentibus exclamet documentis, dicens: Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilaverunt qui custodiunt eam (Ps. CXXVI, 1, 2). Quid est quod contra divinos apices, et contra conscientiam suam, sperat se quispiam aedificationi studere, cum his sacris apicibus doceatur aedificatio hominis non esse certa, sed vana? Sed si contra nos venitis, non contra nos venitis, sed contra eum qui dixit: Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilaverunt qui custodiunt eam. Ergo nesciit quia non erat utile populo Dei qui haec fecit scribi, et per posteros usque ad finem saeculorum dirigi? Vos itaque qui ista reprehenditis, auferte haec de libro Psalmorum, quia legentes et psallentes hos versiculos, ut dicitis, aedificari non possunt. Sed quid putant isti se voluntate sua ad fructum posse aedificationis attingere, cum nec ipse vas electionis suam se asserat potuisse voluntatem implere? Dicit enim de se ipso Apostolus: Non quod volo bonum hoc ago, sed quod nolo malum illud facio (Rom. VII, 19). Si ergo Apostolus quod vult bonum implere non praevalet, quomodo isti dicunt per voluntatem suam ad fructum se gratiae pervenire? Apostoli verba sunt, nostrum nihil adjungimus. Ipse de se dicit: Non quod volo bonum hoc ago, sed quod nolo malum illud facio. Et nos culpatis, quia dicimus, Non vocantur nisi praedestinati? Antecedit enim gratia Dei voluntatem hominis. Prior est enim Deus in bono hominis; homo autem, etiam si optimus sit, in omni bono vix novissimus invenitur. Date primas partes Deo, ut superbiam evacuetis humanam. Quod si volueritis superbiam nutrire hominibus, apparet vos ruinam generis humani perquirere, quia docetis in bono opere non Deum antecedere, sed hominum voluntatem; ut ipsi videantur magis Deum, ut bonum faciat, suis suggestionibus admonere, quasi qui non faceret bonum nisi ipsi dixissent, cum constet Deum nullo suggerente, nullo rogante, bona omnibus condonare. Non enim dicit Apostolus, cum rogaremus; sed cum inimici, inquit, essemus, reconciliati sumus Deo, non per voluntatem nostram, sed per mortem filii ejus (Rom. V, 10). Ubi est ergo voluntas hominis? exclusa est. Quare? quia non omnis qui vult ipse salvatur; quia si omnis qui vellet salvaretur, nullus a salute poterat effici alienus. Omnis etenim homo salvari vult, sed non omnis salvatur homo: salvatur autem is quem voluerit Deus; utique, inquam, is quem voluerit Deus, ut exclusa hominis voluntate, suam plenam ex integro gratiam manifestet. Quod si aliquem vult Deus bonum esse, et bonus non est, ergo homo vincit Deum. Vincit enim Deum, si Deus eum vult esse bonum et bonus non est. Dei ergo voluntas et effectus est in bono hominis. Non enim cum rogaremus, neque cum peteremus, sed Cum inimici, inquit, essemus, reconciliati sumus Deo per mortem filii ejus. Cum autem pro omnibus mortem filii ejus legitis, miror quomodo omnes intelligatis, cum paucos vix ad salutem cernatis attingere. Ubicunque autem omnes legitis, generaliter omnes vultis intelligi, cum omnes saepe pro parte doceantur. Nam cum dicitur: Omnes declinaverunt (Ps. XII, 2), non tamen omnes declinaverunt, et Omnis homo mendax (Ps. CXV, 11), non tamen omnis homo mendax, quia de quodam legimus: Erat homo verax. Et illud: Viri mendaces, non erunt illius memores; viri autem veraces inveniuntur in ea (Eccli. XV, 8). Pars ergo maxima omnes videtur significare, cum utique constet non debere omnes intelligi. Et hoc miror, quod clausis oculis transitis hostis insidias, vos qui dicitis voluntatem hominis aliquid acquirere posse virtutis: non attendentes quantae ruinae castitatis per diabolum fiant: quantaque crimina concupiscentiae, avaritiae, livoris ac perfidiae, quotidie perpetrentur. Quae utique si videretis, non laboraremus vobis ostendere damna virtutum, et victorias vitiorum. Si integra enim esset libertas arbitrii, ista non fierent. Per praevaricationem itaque primi hominis periit ab hominibus libertas arbitrii. Sed vos haeresem Pelagianam iterum renovatis, cum dicitis per libertatem arbitrii homines finem ponere posse peccatis. Excluditis enim gratiam per libertatem arbitrii. Aut enim libero arbitrio liberamur, aut gratia Dei eripimur. Eligite quid dicatis. Si gratiae totum dederitis, unum sapimus; si libero arbitrio, sciatis nos vobis consentire non posse. Unde autem illi major libertas arbitrii in bono, unde isti minor est, nisi quia Dei dispensatione censentur? In alio enim tenuem se exhibet gratia, in alio abundantem et largam, prout ipsa vult gratia, non prout nos volumus, qui a facturae nostrae ordine recessimus. In tantum denique vitiatam per praevaricationem Adae hominis naturam agnovimus, ut instaurationem suam per Christum non in re, sed in spe fuerit consecuta, dicente Apostolo: Spe salvi facti sumus; spes autem quae videtur, non est spes (Rom. VIII, 24). Si ergo spe salvati sumus, adhuc rem in praesenti saeculo non accepimus. Ideo denique baptizati iterum carnaliter concupiscunt, et illos motus corporis patiuntur; quia spe, non re consecuti sunt instaurationis auxilium. Si enim re consecuti fuissent, post baptismatis gratiam non esset peccati possibilitas nec voluntas. Verum quia virtus baptismatis tanta est, ut universa peccata deleat, pullulatio tamen peccatorum baptismatis unda non abluitur; inesse enim per Adam naturaliter perdocetur. Nam illa membra quae in baptismatis hora confusione carent, postea confusionem recipiunt, qua evitant ubique conspectum, et quaerunt pudendo secretum. Quae enim Deus membra fecerat, praevaricatio in pudenda convertit, et non dicuntur membra, sed pudenda. Quae pudenda in puncto illo baptismatis membra fiunt, sed mox iterum pudenda efficiuntur ex membris; non enim re, sed spe instaurati sunt. Concupiscentia enim carnis, quae per praevaricationem Adae regnat in corpore tanquam lex peccati, iterum sibi vindicat baptizatum, totumque animum ejus conatur evertere. Haec enim radix illius plagae est, quam Christus salvavit. Salvavit autem sic, sicut Apostolus dicit: Spe salvi facti sumus. Et jubet nos animum ad invisibilia contemplanda transferre, nec de his quae videntur praesumendo corruere: et ideo dicit: Spes autem quae videtur, spes non est. Ne forte aestimarentur per baptismum ita tolli peccata, ut etiam radices ipsae peccatorum pariter evellantur. Motus enim ille pollutionis, qui per praevaricationem naturam invasit, ita remanet in baptizato, sicut radix capilli, cum fuerit novacula in superficie emundatus et rasus. Rasus enim est, ut emundaretur locus: non est eradicatus, ne ulterius nasceretur. Si enim ex integro per baptismum omnis praevaricationis Adae fragilitas tolleretur, baptizati omnes nullo caloris motu traherentur ad crimina, nullus sordibus inquinaretur humanis, nullus concupiscentiae stimulo pungeretur. Sed quia spe salvi facti sumus, quod adhuc non videmus, per patientiam exspectamus. Venit tempus in quo neque nubant, neque uxores ducant, sed sint sicut angeli in coelis (Matth. XXII, 30). Cum enim corruptibile hoc induerit incorruptionem, et mortale hoc induerit immortalitatem, tunc fiet sermo qui scriptus est: Absorpta est mors in victoriam. Ubi est, mors, contentio tua? ubi est, mors, stimulus tuus? Stimulus autem mortis peccatum; virtus vero peccati lex (I Cor. XV, 54-56). Tunc dicemus: Deo gratias qui dedit nobis victoriam per Dominum nostrum Jesum Christum (Ibid., 57).
PROLOGUS LIBRI SEQUENTIS. Finitus est liber inimicus hominum, contra fidem catholicam confictus; liber dolosus, circumdatus fallaciis, adulter integrae definitionis; quique, ut sanctus Cyprianus ait, falsa ostentat ut vera subripiat. Qui sub specie pietatis editus, agit contra omnium instituta sanctorum. Hujus libri causa, ut memoravimus in praefatiuncula, omnium haereticorum in unum librum collegimus sectas, ut sciant defensores ejus cunctis nos haeresibus adversari; et nullius contra eos uti consensu. Itaque, o sancta mater Ecclesia, purae fidei genitrix, contra occultos hostes tuos, contra novos barbaros pacificum habitum mentientes, contra eos qui per te contra te arma corripiunt, nostras vires exalta, et volentes inire certamen adjuva: contra hos praecipue contra quos adhuc nullus scribendo pugnavit, cum illi scriptis suis, sub sacerdotis Augustini nomine, totum pene jam vulneraverint mundum, vitiatos libros proferendo, et varias epistolas dando quas memorati Hipponensis episcopi esse confingunt. Et vos, omnes catholicae fidei defensores, precibus exoramus, ut exclusa omni occupatione, intentius nostrum praelium attendatis: et futurum judicem judicii vestri ante oculos habentes, ex integro defendenda defendite, ex integro damnanda damnate. Cur autem, intermissis aliis pravitatibus, hunc librum in medium attulimus solum, haec ratio est, quia in modum symboli eis quos deceperint tradunt. Hunc ergo totum per ordinem credidimus scribendum, ne videantur ea quae facile vinci poterant, ex eorum libro fuisse discerpta, et illa callide praetermissa, quae ipsum librum poterant ab accusationis nostrae injuria vindicare. Nihil ergo praetermisimus: sed omne corpus ejus his detegentes scriptis, gladium contra eum verbi Dei proferimus, atque in partes eum concidentes, singula quaeque membra ejus catholicorum oculis denudamus: ostendentes quae venena in capite habeat, quae in ore contorqueat, quas ex pectore sagittas emittat; ac per singula membrorum officia adversarietatis ejus arguentes astutias, et captivum eum Ecclesiae catholicae pedibus prosternentes, omnibus eum facimus manifestum: ut ex hoc ipse sui damnator existat, qui catholicam doctrinam deserens, consensum suum hujus libri voluerit contagione violare.
LIBER TERTIUS, Refutationem continens libri superioris sub. S. Augustini nomine conficti, Hactenus haereticorum omnium incensae sunt silvae, in quibus latrocinante perfidia divitiae fidei pervasae sunt, praedam passa Ecclesia, animarum sanguis effusus. Verum quia solitum est spinis post incendium iterum pullulare, falcem divini judicii teneamus, ut rediviva et contra coelum euntia spinarum capita amputemus. Non deerunt, procurante Deo, huic agro cultores, ut possint beati immaculati in via, immaculati in fide, qui ambulant in lege Domini (Psal. CXVIII, 1), absque impedimento sentium pervenire quo pergunt. Nonagesimam haeresim Praedestinati fecerunt, ostendentes libros falsos quos Augustini confingunt, cujus dicta in multis locis leguntur istis libris valde contraria. Datur ergo catholicis vera suspicio quod tam scelerata dicta viri orthodoxi esse non possint, quae dantes manus Mathematicis, dicunt humanum genus ita divinis praedestinationibus sub jacere, ut mala omnia quae geruntur in saeculo, Dei dicantur voluntate committi. Ne ergo participes nos eorum timor humanus aut verecundia faceret, omnium haereticorum egimus curas, et invenimus neminem pejus potuisse errare, quam hos qui dicunt mala omnia et crimina Dei praedestinatione committi. Habeant ergo omnes haeretici unum librum, in quo eos non de potestate, sed de ratione vera damnavimus, ut sciant Praedestinati nulli nos consentire haeretico. Habeant et Praedestinati unum librum, in quo eos Deus ipse convincit, qui scit se nullum praedestinasse ad malum, omnes autem praedestinasse ad bonum: ut quod bonum est, ipsius comprobemus. Omnia enim bona quae faciunt nunc homines, aut quae ab initio fecerunt, vel facturi sunt, Dei gratia, Dei clementia, Dei dicimus auxilio, Dei etiam praedestinatione completa. Praedestinatione autem, non qua vim faciat Deus bonum nolentibus, sed qua ipse nunquam mutet sententiam bonitatis, et incessanter sit bonum volentibus promptus, malum autem volentibus imparatus. Siquidem venientibus ad bonum, fidei eorum statim remunerationem exhibeat, conferendo indulgentiam peccatorum, et Dei filios faciendo; euntibus autem ad malum non statim poenam inferat quam merentur, sed exspectationis suae pias largiatur inducias. Hoc propositum Dei praedestinatum confitemur et fixum. Ergo dum mala fiunt, non Deus suum propositum subduxit, sed homo suum contemptum induxit; nec Deo volente factum est aliquando peccatum, sed homine est negligente commissum. In tantum Deo nolente humanum deliquit genus, ut semper peccata exercentibus irasceretur, et justitiam agentibus subveniret. Denique dum totus mundus a justitia declinasset, et dignus esset diluvii perire naufragio, docetur Deus voluisse eum per suam correptionem salvari. Nam quid est quod apostolus Petrus dicit? Exspectavit Dei patientia eos qui increduli fuerunt in diebus Noe, cum fabricaretur arca (I Pet. III, 20). Dicite nobis, quid exspectabat Dei patientia? Nunquid praedestinatam perditionem, an provocatam conversionem? Fabricatio itaque arcae diluvii exstitit praedicatrix. Clamabat ascia, sonabat malleus, contestabatur serra, ipsa infidelibus praedicabant ferramenta diluvium. Datis itaque centum annorum induciis, praecessit lex, quae perituros diceret posse poenitendo evadere: quam non praedestinatio impediit, quae negaret posse corrigendo salvari. Si enim praedestinatio finibus suis terminum fixit, injusta est lex, quae fines cupit invadere alienos. Ergo ut praedestinationem constituas, praecepta convince: da legi repudium, ut regnum praedestinationi inducas; lex enim imperare omnibus semper voluit, et nunquam ulli servire. Si ergo praedestinatio imperium legis evacuat, et lex praedestinationis jura conturbat, una e duabus tyrannidem gestat. Eligite nunc, catholici, cui colla subdamus. Si legi, negemus praedestinationem ab imperio suo legem excludere, quia lex dicit: Custodi praecepta mea, et vives; praedestinatio autem dicit: Vasa irae jam aptata ad interitum, et vasa misericordiae quae vocantur ad vitam. Utrumque scriptum est: quid nunc faciamus, eligite. Si jam sunt vasa irae aptata a Deo ut peccent, et sunt vasa misericordiae aptata ad vitam ut vivant, fundamus nos omnes praedestinationis imperio, et legem cum suis praedicatoribus expellamus. Et ne forte hoc ausu facinoris novum putetis esse peccatum, fecit hoc ab initio omnis turba peccantium. Nam ut quid interfecta est prophetarum et apostolorum, et omnium turba sanctorum, nisi hac de causa, quia legem Dei humanis sensibus ingerentes, arguebant in peccatoribus vitia? Qui si voluissent adulationis voce regnum praedestinationis inducere, exclusa lege justitiae, nullus fuisset occisus. Dicebant enim illis, sicut scriptum est: Nolite praedicare nobis dura (Isa. XXX, 10). Quid est, nolite praedicare nobis dura? Hoc est sine dubio, nolite nobis per legem comminantem praedicare supplicia. Illi ad haec: Si vos nostri temporis monitores audissent, habuerant illis in his verbis adulando servire, et, sicut vos facitis, per legis eos testimonia male interpretata decipere.
I. Estote securi de ordinatione Dei, quam praedestinando constituit. Cui vult Deus miseretur, et quem vult indurat. Non est enim volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. Potestatem habet figulus luti ex eadem massa facere unum vas ad honorem, alium ad contumeliam. Caro adversatur spiritui, spiritus carni. Haec invicem sibi adversantur, ut non quae vultis ipsa faciatis. Jam praedestinavit Deus quos praesciit; et quos praedestinavit, hos vocavit; quos vocavit, hos justificavit; quos autem justificavit, hos magnificavit. Non est in homine via ejus. Quod putatis vos in eo quod bene agitis esse laudandos, cum ideo lex loquatur, ut timorem incutiat? Caeterum nihil sit, nisi quod voluerit Deus: quem voluerit esse sanctus, sanctus est; aliud non erit: quem praescierit esse iniquum, iniquus est; non erit aliud. Praedestinatio enim Dei jam et numerum justorum, et numerum constituit peccatorum: et necesse erit constitutum terminum praeteriri non posse. Haec quae dicitis si dixissent, hominum quidem temporales evaserant iras, sed invenerant Dei aeterna supplicia. Non ergo hoc dixerunt, sed dixerunt: Haec dicit Dominus: Si volueritis et audieritis me, quae bona sunt terrae edetis; si autem nolueritis, neque audieritis me, gladius vos comedet. Os enim Domini locutum est haec (Isa. I, 19-21). Et iterum: Haec dicit Dominus: Quia vos recessistis a me, et ego recedam a vobis, et tradam vos Assyriis in depraedatione: filios vestros in conspectu vestro occident gladio, et uxores vestras abducent, quoniam contempsistis legem meam, et quae ego nolui elegistis. Et iterum: Haec dicit Dominus: Nunquid opprobrium factus sum domui Israel, quoniam me dereliquerunt, et praecepta mea et legitima mea computaverunt pro nihilo? Et iterum: Quoniam vocavi et contempsistis, ego quoque in vestra perditione ridebo, et gratulabor dum venerit super vos repentina calamitas (Proverb. I, 26). Haec et his similia dicentes, diversis sunt interfecti suppliciis. Unde et Dominus ad populum civitatis in qua prophetae fuerant interfecti, clamat tam in prophetis quam in Evangeliis suis dicens: Jerusalem, Jerusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt, quoties volui congregare filios tuos, sicut gallina congregat pullos suos sub alis suis, et noluisti (Matth. XXXIII, 37)? Noluisti, inquit, quod volui; voluisti quod nolui. Si ergo noluit Deus quod illi voluerunt, aut coactus a potentiore alio praedestinationem constituit; aut si ipse constituit, calumniam fecit. Ut quid enim dicit homini: Hoc volui quod noluisti, si scit se eum praedestinasse ne vellet? Secundum vestram blasphemiam excluditur reatus hominis, et apparet calumnia Dei: et probatur innocens qui delinquit, et injustus qui punit. Dolendum enim est peccanti potius quam irascendum, quia vim passus est a praedestinatione divina, cum rueret ad praecipitia criminum. Hoc enim voluit qui creavit; qui enim creavit, ipse praedestinavit. Quod si ita est, constat non suum esse vitium omnino qui peccat. Si ergo non suum habet vitium omnino peccat, et constat a justo Deo extranea esse universa quae damnat, cujus invenitur factum, hujus invenietur esse peccatum. Nulla enim ratio patitur ut ubi alter praedestinator est, ibi alter praevaricator esse dicatur; nec recipit hoc boni et justi aequitas, ut praedestinationem suam crimen faciat alienum. Ergo ut peccantem punias ostende praedestinantem; da auctorem praedestinationis, ut possis judicem monstrare peccati, quia unum eumdemque ostendere non potes praedestinantem atque damnantem. Si enim Deus auctor est enim praedestinationis, et operum nostrorum ipse est constitutor, ostendite alium qui puniat praedestinata peccata; aut si quasi justus injusta humani operis facta condemnat, hujus injustitiae alium praedestinatorem ostendite. Cui enim displicet factum, nunquam potuit ab eo ut fieret constitutum. Perquam enim stultum est, si ipsum praedestinatorem eumdem damnatorem operum confiteris. Nullus enim tam impius quam is qui rem a se praeordinatam exhorreat, et id puniat factum, quod ipse praeordinavit ut fieret. Nisi si forte, animo ad meliora converso, mutabilitate consilii, quod prius fecit judicat esse damnandum, quod qui agit doctrina melioris impellitur. Qui vero in omnipotentiae virtute consistit, et nec parem novit, nec superiorem metuit, dicite nobis praedestinationem suam quo compellente damnavit? quia si praedestinati opera rea est, multo magis praedestinantis ordinatio criminosa. Si enim is qui praedestinatus est, per praedestinationem ipsam reus est; quanto magis ille cujus praedestinatio facta est, vocatur in culpam? Cavete, obsecro, ne haec adulterini seminis zizania casto Ecclesiae dogmati aspergantur: quia peccatum non a praedestinante dirigitur, sed a delinquente committitur. Recedant ergo vana argumenta verborum. Nihil habent omnino commune praevaricatio delinquentis et praedestinatio vindicantis: quia peccatum in voluntate transgressoris est, praedestinatio autem in redemptoris est ordinata virtute. Non enim aliud praedestinavit iste qui condidit, nisi ut secundum ejus homo possit vivere voluntatem. Nefas est enim, et nimis est criminosum, ut praesumptio hominis ex Dei credatur praedestinatione descendere, et delinquentis vitium praeordinatio futuri judicis aestimetur. Occurrunt hoc loco, et dicunt: Per praescientiam Deus praedestinationem suam constituit. Nam quos praesciit nullo modo converti, hos praedestinavit ad mortem; et quos praesciit omnimodo converti, hos praedestinavit ad vitam. Videamus nunc si non iniquis ambagibus judicium Dei ad praejudicium justitiae trahitis. Ergo adhuc non sunt creati homines, et jam a justo Deo praejudicium patiuntur? Videtur mihi quod alterum vobis invenissetis Deum, qui tam impius sit, ut a praejudicio circumveniat humani generis massam, et nondum nati hominis merita dispungendo constituat, ac praedestinationis suae vinculo ad peccandum astringat; et cui adhuc conceptio non est, jam illi praeparet aeterna supplicia; et cui adhuc non dedit lucis hujus labentis transitoria munera, jam illi perpetuas tenebrarum praeparet poenas. Quaerite vobis, ut dixi, alterum Deum de quo ista dicatis. Nam hunc pium et clementem nostrum nunquam ad hoc provocabitis, ut saltim blasphemiis vestris commotus, etiam vobis hoc faciat. Nam qui vos patienter tolerat, nescio jam cui peccanti non parcat. Quotidie nobis injuste agentibus subvenit, et recentioribus delictis subinde recentiora indulgentiae suae dona largitur; et vos dicitis: Jam ante mundi constitutionem indignatus nobis pro futuris peccatis praedestinavit sententiam. In praesenti se blasphemantibus veniam tribuit; et vos dicitis: Jam tunc indignatus est contra peccaturos, et praedestinavit eos ad mortem, quando prima liniamenta generationis humanae formavit. Jam ergo tunc egit judicium mundi, antequam ipsum mundum statueret, ut jam post finem saeculi non inveniat quem punire. Laborem sibi forte voluit tollere, et ne non occurret post facta sua homines judicare, ante eos praedestinavit ad mortem, quam crearentur ad vitam. Et tamen, si ipse creavit quos praedestinavit ad poenas, praevenit meritum occidendi; et qui adhuc non coepit vivere sententiam jam aeternae mortis accepit. Hoc Deus noster nunquam fecit: si vester est aliquis alius, ipsi istas irrogare blasphemias. De Deo autem nostro dicit propheta: Vivo ego, dicit Dominus; quia cum dixero peccatori: Morte morieris, et peccator se abstulerit a via sua mala, et a studiis suis pessimis, vivo ego, dicit Dominus, vita vivet, et non morietur in delicto suo quod fecit. Et si dixero justo: Vita vives, et recesserit post haec a justitia sua, vivo ego, dicit Dominus, quia morte morietur: justitiae ejus non liberabunt eum in die qua recesserit a justitia et fecerit iniquitatem; in iniquitate sua morietur (Ezech. XXXIII, 13 seq.). Vides nostrum Deum ex utroque latere et justum monere, ne per securitatem corruat, et peccatorem alloqui, ne pro desperatione non surgat. Si alicubi vos legistis de Deo: Vivo ego, dicit Dominus, quia quem praedestinavi ad vitam aliud non erit, et quem praedestinavi ad mortem, sine dubio morietur; quis vos ferret ista docentes? Ecce contra sententiam vestram Deus loquitur, et ipsi Deo de se testimonium danti non creditis. Nec justus securus sit, inquit, si dixero ei: Vita vives, quia si recesserit a justitia, in iniquitate morietur; et cum dixerim peccatori: Morte morieris, et conversus fuerit, vivo ego, dicit Dominus, iniquitatum ejus non recordabor, vita vivet. Nolo enim mortem morientis, tantum ut convertatur et vivat. Occurrunt nobis iterum clamantes: Hoc in veteri lege scriptum est, in novo autem Apostolus clamat: Vasa irae aptata in interitum (Rom. IX, 22). Ergo si ante adventum pietatis pietas jam exuberabat; quanto magis nunc, ubi pietas ipsa pro impiis sententiam impietatis accepit, ut impios a reatu suo absolveret, et eos ad indulgentiae gratiam revocaret? Videamus ergo vasa irae quo ordine aptentur in interitum. Audi Apostolum, non Dei praeordinationi hoc, sed hominis negligentiae vel diligentiae applicantem. In magna, inquit, domo non sunt tantum vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia; et quaedam quidem sunt in honorem, quaedam autem in contumeliam. Si quis ergo mundaverit semetipsum ab his, erit vas in honore sanctificatum, utile Deo ad omne opus bonum paratum (II Tim. II, 20-22). Ergo vasa aptata irae in interitum, si se emundaverint ab his pro quibus aptata sunt in interitum, erunt vasa in honore sanctificata, et Deo utilia ad omne opus bonum parata; secundum quod supra dixit ad prophetam: Cum dixerim peccatori: Morte morieris (Ezech. XXXIII, 34), hoc est, cum dixerim: Eris vas aptatum ad interitum, et hic peccator converterit se ab iniquitate sua, hoc est, cum sit vas aptatum ad interitum, mundaverit semetipsum ab his, erit vas in honore sanctificatum. Postea quam hinc eos superaveris, ad obscuriora loca Scripturarum confugiunt, ut sagittent in obscuro rectos corde. II. Nescitis, inquiunt, quia scriptum est: Jacob dilexi, Esau autem odio habui? Cum enim nondum nati fuissent, nec aliquid egissent boni vel mali, ex praescientia dictum est, ut unus haberetur odio, alius amaretur. Necesse nobis erit in hoc loco, de lumine sacrae legis interpretatiunculae hujus lumen incendere, ut detegamini non aliud in obscuris locis vos figere, nisi ut simpliciter ambulantes exspolietis catholicos vestitu deaurato, et induatis eos pannis haereticorum sordibus plenis. In Geneseos libro de Rebecca dictum est: Duae gentes et duo populi de tuo utero prodient, et populus populum superabit, et major serviet minori (Gen. XXV, 23). Prophetia ergo non de his est qua secundum carnem nascebantur, sed de duobus populis Judaeorum et gentium: in quo major populus Judaeorum serviet minori, id est, gentium. Sic enim et sequitur Apostolus: A praesciente, inquit, dictum est, quia major serviet minori (Rom. IX, 12). Ut quid hoc dixisti, o beate Paule apostole? peto ut respondeas. Nunquidnam propterea hoc dixisti, ut praedestinatio praejudicium nascituris afferret? Respondet ita Apostolus: Ego propter hoc dixi, Major serviet minori, ut electio ex gentibus fieret. Ergo si prophetiae hujus mysterium nobis interpretatur Apostolus, tu quis es qui aliter quam explanavit nobis magister verus istum sensum exponas, cum dictum ab eo quod si angelus de coelo evangelizaverit vobis praeter quam evangelizavimus vobis, anathema sit (Gal. I, 8)? III. Occurrunt hoc loco renovato certamine dicentes: Nos non dicimus praeter quam evangelizavit Apostolus. Per praescientiam Dei praedestinationem factam ipse commemorat; de Deo ipse dicit: Quos vocavit, hos praedestinavit (Rom. VIII, 30). Si praescientem et praedestinantem, et vocantem in Apostolo legitis, nobis ut quid impingitis crimen? Nos vobis crimen non impingimus, sed probamus. Sive enim vos peritos dicatis, arguimus non sic sensus apostolicos vos debere concidere; sive vos probetis imperitos, increpamus non scientes praesumere non debere, et ejus rei magisterium polliceri, cujus nunquam voluistis esse discipuli. Vos enim, si voluissetis discere prius, et sic docere, ab istis interpretationibus fugientes, a Dei aequitate nunquam recesseratis, nec diceretis quia non omnes homines vult salvos fieri. Apostolus autem legis peritus noster, omnibus se omnia factum dicit, ut omnes lucrifaceret peccatores (I Cor. IX, 22). Jam enim didicerat, quia conclusit Deus omnia in incredulitate, et vult ut omnibus misereatur (Rom. XI, 32). Didicerat quod omne os deberet obstrui, et subditus deberet fieri omnis mundus Deo (Rom. III, 19), et ideo dicebat: Dico autem per gratiam quae data est mihi, omnibus qui in vobis sunt (Rom. XII, 3). Et iterum: Corripientes omnem hominem, et docentes (Coloss. I, 28). Et iterum: Idem Deus dives in omnibus vobis (Rom. X, 12). Et iterum: Apparuit gratia Dei omnibus hominibus, erudiens nos et docens (Tit. II, 11), ut sit omnis homo perfectus in Christo (II Tim. III, 17). Et quia sciebat Filium Dei pro omnibus natum, pro omnibus passum, ideo clamat, dicens: Hoc placitum est coram Salvatore nostro Deo, qui vult omnes homines salvos fieri, et in agnitionem veritatis venire (I Tim. II, 3). Unde etiam quotidie nobis in Evangeliis suis ipse Dominus clamat, dicens: Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego vos requiescere faciam (Matth. XI, 28). Unde ut doceret se nullum hominem, a sua largitate repellere, promptus, liberalis, abundans, nunquam minus faciens, loquitur in Evangeliis suis dicens: Omnis qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur (Matth. VII, 8). Nam et Scriptura veteris Testamenti omnes ad audiendum gentes invitans, dicebat: Audite haec, omnes qui habitatis orbem, quique terrigenae et filii hominum, simul in unum dives et pauper (Ps. XLVIII, 3). Et ideo idem Apostolus, videns quia omnes homines vult Deus, non tamen omnes homines Deum volunt, futurum judicium memorans clamat, dicens: Omnes nos oportet manifestari ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bona sive mala (II Cor. V, 10). Unde et apostolus Petrus: Gratia, inquit, Dei super omnes, et in omnibus vobis. Prophetae omnes vocant, apostoli omnes vocant, Christum omnes vocat, in toto orbe terrarum sacerdotes Dei innumerabiles omnes vocant ad gratiam et ad misericordiam Dei et ad indulgentiam. Soli duo aut tres homunciones, caecum habentes cor, egrediuntur cum his libris apostaticis, quos viri catholici esse confingentes, totum vulnerant mundum: quibus novum genus blasphemiae inducentes, dicunt quod Deus non omnes homines vult salvos fieri, et in agnitionem veritatis venire; atque unius loci obscuritatem passi; tanto lumini, tamque immenso splendori, tenebrarum suarum volunt inferre caliginem. Sed quia lux lucet in tenebris, et tenebrae eam non valent comprehendere (Joan. I, 5), juvante Domino, ex ejus thesauris accipientes, locum quem putant haeresi suae manum porrigere explanavimus. Dicamus nunc et de praescientia et de praedestinatione. Praesciit Deus et praedixit quod in semine Abrahae, hoc est in Christo, benedicerentur omnes gentes. Quod dum fieret, Judaei satis moleste serebant. Nam ideo comprehendebant apostolos, et in custodiis retinebant, dicentes eis: Praediximus vobis ne praedicaretis hoc nomen; vos autem replestis omnes doctrina vestra (Act. V, 28). Apostolus autem Paulus, videns Judaeos in eo deficere quod gentes introirent ad fidem, et excluderent Judaeos a privilegio Synagogae per privilegium Ecclesiae, alloquitur eos ut non contristentur, dicens (I Thess. II, 16). Quid nunc prohibetis nos gentibus loqui ne salvae fiant, cum sciatis Deum dixisse ad Abraham, quod in semine tuo haereditabo omnes gentes (Gen. XXII, 8; Act. III, 25)? Praesciit enim Deus, quod Filium ejus essent negaturi Judaei, et essent ei gentium populi credituri. Et ideo ait: Quos praesciit, et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus (Rom. VIII, 29). Judaei enim per circumcisionem filii Abrahae docentur, gentes autem per baptismum filii Dei fiunt, et est illis frater primogenitus Filius Dei. Unigenitus, inquam, specialiter Filius Dei, frater fit eorum qui generaliter filii Dei adoptantur; unde et dicit Patri: Narrabo nomen tuum fratribus meis (Ps. XXI, 23). Hos ergo gentium populos praesciit, ut diximus, quod Filium suum quem Judaei crucifixuri erant, sincero corde susciperent, et ut decebat Dei Filium adorarent: Quos ergo praesciit, et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut Filius ejus esset primogenitus in multis fratribus, hos praedestinavit; quos autem praedestinavit, hos vocavit. Si interrogas Apostolum, quando praedestinavit, dicit tibi: Tunc quando dixit Abrahae: In semine tuo haereditabo omnes gentes. Et ideo per prophetam dicit: Audite haec, omnes gentes (Ps. XLVIII, 2). Dicit ergo Judaeis: Nihil novum vobis videatur fecisse Deus, qui voluit promissum patri nostro Abrahae complere quod promiserat, ut in semine ejus haereditentur omnes gentes. Ergo quia omnes gentes praedestinavit, omnes gentes conclusit in incredulitatem ut omnibus misereatur (Rom. XI, 30). Ergo quos praedestinavit, hos vocavit; quos vocavit, hos justificavit, auferendo universa peccata; quos autem justificavit, ipsos et magnificavit, id est, filios Dei fecit. Quid ergo murmurantes estis, o Judaei, prohibentes nos gentes alloqui? Si Deus pro nobis, quis contra nos (Rom. VIII, 31, 32)? id est, quid in nos mittitis manus, et in apostolos Dei scandalum patimini? Si enim Deus Filio suo non pepercit, sed pro omnibus nobis tradidit eum, nota tibi, Praedestinate, quid dicat: Sed pro omnibus tradidit eum. Dicendo pro omnibus tradidit eum, et Judaeis amputavit scandalum, et vestram intentionem exclusit. Miror autem prudentiam vestram sic legisse locum istum: Quos praedestinavit hos vocavit, ut ad unum versiculum qui in ante est timuissetis accedere. Quando enim venistis ad hunc locum, quasi satisfactum putantes intentioni vestrae, noluistis in ante ad versiculum qui vos convincebat aspicere, id est, pro omnibus tradidit eum; sed clausistis codicem, et coepistis clamare: Non omnes vocat Deus ad gratiam suam, non omnes invitat; et dicentibus nostris: Ergo non omnes vocat? vos respondistis: Non omnes vocat. Stupentes itaque nostri atque anxiantes, eo quod audirent quod nullus unquam haereticorum dixerat, interrogaverunt peritiam vestram dicentes: Unde probatis quia non omnes vocat Deus ad gratiam suam? Ipse Deus non vult eos vocare? an vult et non potest? an non merentur? Si vult et non potest, blasphematur impotens: si potest et non vult, videtur iniquus; si ipsi non merentur, ergo jam gratia non est gratia, et res meriti humani est vocatio, non gratiae Dei: si autem gratiae Dei est, et non meriti hominis, omnes vocat. Omnes enim peccaverunt et egent gloria Dei, ut dicit Apostolus (Rom. III, 23); et adjecit: Justificati itaque gratis in gratia ipsius in redemptionem quae est in Christo (Ibid., 24). Ecce gratis, ecce et redemptio. Audenter dico: Ubi est praesumptio de merito humanitatis, non est gratia divinitatis; omnia enim quae gratiae Dei esse credimus, meritis nostris applicare non possumus. Ergo si gratiae est et non meriti, quomodo vos dicitis aliquos non vocari, quia sunt ejus vocatione indigni? Si enim nullus ex suo merito vocatur, sed ex dono gratiae Dei, et alius vocatur, alius recusatur, personarum, Deus blasphematur acceptor. Arguuntur etiam apostoli ejus falsi testes indicii. Nam beatus Apostolus Petrus clamat: In veritate, inquit, comperi, quia non est personarum acceptio apud Deum (Act. X, 34); et beatus Paulus: Non est enim personarum acceptio apud Deum (Rom. II, 11); et iterum Dominus dicit de servis: Eadem, inquit, facite illis remittentes minas, scientes quia et vester et illorum Deus in coelis est, et non est apud illum personarum acceptio (Ephes. VI, 9). Si ergo ita est, immo quia ita est, unde probatis quia non omnes vocat ad gratiam suam? aut quem non vult salvare, qui pro crucifigentibus orat? In hac haerese diabolus tyrannidis suae furore grassatur, ut lethali plaga pene universum vulneret mundum. Infert bellum creatura Creatori, et dicit ipsum praedestinasse quod punit, ipsum ut fieret constituisse quod prohibuit. Quod quam sit impium, quamque sacrilegum, quamlibet imperitus agnoscet. Omne enim peccatum tunc peccatum recte dicitur, cum et reatus delinquentis et aequitas judicantis ostenditur; quia peccati supplicium praecedit semper meritum facti: reum autem nemo facit, nisi eum qui potuit declinare peccatum. Peccatum ergo inter praedestinantem et operantem discerne, ut illius factum malum hic, quasi alienum a se, aut damnet, aut corrigat. A justo autem Deo aliena sunt universa quae damnat. Unde si praedestinatio in peccantem ostenditur, nihil justo judici probatur debere peccator; quia cujus asseritur praedestinatio, hujus etiam operatio comprobatur. Videtisne, obsecro, quam graviter blasphemetur his assertionibus Deus? Si enim praedestinationis ejus vis eo usque adducitur, ut ejus dicatur praeordinatione peccatum, fructus malus non nisi ex impia radice procreatur. Erit ergo secundum manichaeum alius Deus malorum, alius bonorum: ut quae bona sunt, bono ascribantur; et quae mala sunt, malo: ne videamur pejus Manichaeis inclamare blasphemium, cum unum eumdemque Deum quem bonum confitemur et justum, hunc praedestinasse omnia scelera aestimemus. Recedant igitur vana argumenta verborum. Nihil habet commune praevaricatio delinquentis et praedestinatio ulciscentis: quia peccatum in contemptu transgressoris est, ultio vero in judicis aequitate consistit. Tollite itaque e duobus unum, aut judici praedestinationem ut probetis justum, aut alterum judicem futurum ostendite. Nulla enim ratione constitutum suum poterit punire qui judicat: quia si malum praedestinationi dederis Dei, voluntati hominis dare non poteris. Aut enim accusa reatum in homine, et tolle te a blasphemio Dei: aut si praedestinationem a Deo asseris constitutam esse peccanti, reatum quidem peccatori tulisti, sed Deo crimen impingis. Certe peccatum certum est nihil aliud esse, quam praevaricationem hominis, et praedestinationem nihil aliud, nisi ordinationem Dei. Quomodo ergo tam diversa sibimet tamque contraria ad unam compaginem venire potuerunt, ut quod bonum Dei est malum hominis fiat, et delinquentis vitium dicatur praeordinatio prohibentis? Illud autem cur non consideratis, qui praedestinatione Dei putatis homines consentire peccatis? Omne certe peccatum vult et desiderat diabolus fieri: et creditis quod praedestinationem suam Deus ad diaboli desiderium et ad hominis interitum posuit, et voluit praedestinationem suam servire voluntati diabolicae, ut ad libitus daemonum homines, ante propriae voluntatis meritum, reos jam addiceret inimico? Hactenus blasphemias hujus loci detexisse sufficiat. Pavido enim corde intolerabili tremore deficio. Octoginta et novem haereses in primo libello conscripsimus; nullam ita hominibus ad crimina frena laxasse conspeximus; nullam sic blasphemias in Deum astruentem invenimus. Fateor, catholici confessores, crescunt eis in hac defensione blasphemiae. Peto itaque vestrae fidei puritatem, ut dimicantem me vestris precibus adjuvetis, contra hos agentem, quorum tota verba blasphemiae sunt. Fateor, inquam, charissimi, universa mei corporis membra torpescunt, animus deficit, auditus intremuit, facies pallore distabuit, capillorum seges in vertice riget, mens intus cum suis consiliis metu quassante afflicta est, lingua ipsa in suo atrio moveri non praevalet; quoniam contra eos loquimur, qui dicunt Deum diaboli voluntati servire. IV. Jam enim, inquiunt, praedestinavit Deus homines, sive ad justitiam, sive ad peccatum: et idcirco quod eos voluit esse qui condidit, aliud esse non possunt. Cum interrogaveris eos, ut quid tantum blasphemiae proferant, dicunt quia dixit Apostolus: Quos praedestinavit, hos vocavit (Rom. VIII, 30). V. Ideoque aiunt, quos semel Deus praedestinavit ad vitam, etiam si negligant, etiam si peccent, etiam si nolint, ad vitam perducentur inviti; quos autem praedestinavit ad mortem, etiam si currant, etiam si festinent, sine causa laborant. Quis non videat, quod hoc dicto tollatur sollicitudo justis timendi ne corruant, et peccatoribus amputetur effectus sperandi ne surgant? Evasimus blasphemias Dei; ad ruinas hominum venimus. Si enim ita est, ut unusquisque hoc sit quod praedestinatus est, cessat lex, cessat sacerdos, cessat devotio populi, clauditur aula confugii, evacuatur sinus Ecclesiae, nullus genu curvat Deo, nullus benedictionibus inclinat caput; clauduntur apices Dei, atque universa simul virtutum studia evanescunt. VI. Quantumvis enim, aiunt, quicunque studeat, et a Dei Ecclesia, et a Dei sacerdotibus, et a divinis studiis non recedat, si semel eum Deus praedestinavit ad mortem, salvus esse non poterit. Judas quotidie verbum vitae audivit, quotidie adhaesit Domino, quotidie virtutibus occupatus, quotidie ipsum Filium Dei monitorem audivit: et quia praedestinatus est ad mortem, uno ictu subito interiit. Saulus quotidie persecutor, quotidie lapidator Christianorum, quotidie vastator Ecclesiarum et quia praedestinatus est ad vitam, uno ictu subito vas electionis est factus. Quid ergo, inquiunt, tu qui in peccatis permanes, expavescis? Si te Deus dignabitur, sanctus eris; aut quid tu qui in sanctitate vivis, sollicitus redderis? Si Deus noluerit, nunquam corrues. Uterque de Deo securi estote. Nunquid tu qui sanctus es, et sollicitus es ne corruas, et die noctuque orationibus ades, occuparis jejuniis, et divinis lectionibus diligenter insistis, exhortationibus vacas atque omnibus sanctis studiis quotidie immines, nunquid tua voluntate salvus eris? Nunquid sanctior eris Juda, qui accepit potestatem infirmos curandi, daemonia fugandi, mortuos suscitandi, calcandi super serpentes et scorpiones, collega apostolorum, Christi discipulus; et tamen quia praedestinatus est ad mortem, mortem aeternam invenit? Cessa esse sollicitus, et de Dei esto voluntate securus; quoniam si te dignatur Deus ut permaneas, sanctus eris. At tu qui peccator es, disce a Paulo apostolo. Nunquid tu aliquando pejora poteris committere quam ille commisit? et tamen quia praedestinatus est ad apostolatum, evasit subito universa peccata, et ab inferioribus inferiorum ad superna superiorum ascendit. Hic est omnis summa consilii vestri; hinc decipitis mundum, hinc penetratis domos, et captivatis mulierculas oneratas peccatis, quae circumducuntur variis desideriis, semper discentes, et nunquam ad scientiam Dei pervenientes (II Tim. III, 6, 7). Juvante itaque Domino, spiritus ille qui falsorum senum adversum Susannam agentium scidit consilia, hic spiritus nunc vos dividet adversum immaculatam Dei Ecclesiam falsa tractantes. Et sicut illi de sua sibi accusatione inventi sunt pleni fallaciis, ita vos ex vestris vobis oppositionibus abscedetis superati. Ipsa itaque verba dicimus inter initia quae ipsi dixistis, sed aliter eorumdem verborum finem colligimus. Dicimus enim justo: Certe Judas apostolus fuit, et a Christi vestigiis non recessit, ex ore ejus die noctuque consilia salutis accepit, signa virtutum exercuit, et universa obtinuit apostolatus insignia; et tamen quia negligens fuit, cecidit. Vigila ne corruas, esto sollicitus, quia adversarius tuus sicut leo rugiens circuit quaerens ut transvoret (I Pet. V, 8). Hoc autem quod cecidit Judas, non putes fuisse impietatis Dei; neque enim Deus illum voluit esse malignum: sed quia fur erat, et loculos habebat (Joan. XII, 6), et erat in corde ejus radix omnium malorum avaritia (I Tim. VI, 10), ideo corruit miser, et crepuit medius (Act. I, 18), qui tanta dona divina neglexit, qui, medico praesente, vulnera sua non solum non curare, sed etiam augmentare studuit. In peccato enim Judae vos ipsos judices petimus. Ita enim vos, juvante Christo, concludimus, ut vos ipsos ex vestro judicio superetis. In peccato Judae grande est sacrilegium, incomparabile facinus, crimen immensum. Dicite nobis, cui vultis hoc crimen ascribi? Ipsi Judae traditori, an Deo praedestinatori? Si, quod dici pejus peccatum est quam hoc quod Judas exercuit, hoc peccatum Dei praedestinatoris esse probaveritis, fateor, vicistis; si autem ipsius Judae est traditoris, defensio nostra accepit palmam: non enim Deus ipsum talem vel praedestinavit, vel talem esse voluit. Defendamus ergo sanctum et immaculatum a crimine Dominum; ne quem ille tradidit per avaritiam, nos per injustitiam accusemus; et tollentes crimen Judae, Dominum vocemus in culpam. Si enim ideo talis exstitit, quia talem illum Deus praedestinavit, non quia ipse neglexit, ipsum quidem liberamus ab omni pondere criminis, et tollentes nos ab increpatione traditoris hominis, praedestinatoris Dei astutiam accusamus, qui quasi voluerit apostolum fieri, ut eum ex apostolo faceret traditorem; quem quasi voluerit elevare ad coelos, ut eum ex alto jactaret; quem quasi voluerit daemonia ejicere, ut eum daemonum traderet potestati. Quid moras innectimus? ante oculos vestros utrosque habetis, o nostri temporis tractatores, servum et Dominum, Magistrum et discipulum, Deum bonum et hominem malum: unum accusate quem vultis. Si Deum praedestinantem, Judas immunis est; si Judam tradentem, crimen ejus Deum praedestinasse docere minime poteritis, quia Dei praedestinatio bona est, Judae autem traditio mala. Bonus ergo rem bonam fecit, quia malum nunquam fecisse credendus est. Et si praedestinatio Dei bona est, et Judae traditio pessima, rei malae Judae et rei bonae Dei convenire non potuit. Impossibile est enim tenebris et lumini, bono et malo, vitae et morti, veritati et mendacio, simul habere consortium. Reddentes ergo Judae soli peccatum suum ex integro, et Deo honorem aequitatis suae integerrimum exhibentes, nobis quoque reddite osculum charitatis. Laboratis enim vano certamine, qui per Judam omnes peccatores excusatis atque defenditis, Dei autem justitiam accusatis. Nunc veniamus ad magistrum bonum et vere beatissimum Paulum, et amota tergiversationis insania, quod verum et integrum negari non potest, explicemus. Aliud est, zelo malitiae persequi aliquem innocentem, sicut fecit Cain, aliud est zelo Dei persequi, sicut fecit Elias; nec solum persecutus est, sed etiam in conspectu suo multum populum gladio jussit occidi. Cain unum occidit, et aeterna damnatione punitur; Elias multos occidit, et ad gloriam rapitur sempiternam. Non ergo, sicut vos putatis, Cain imitatus est Paulus: sed zelo Dei ductus Eliam secutus est. Dicas forsitan: Unde hoc probas? Lege ad Galatas eumdem sibi testimonium perhibentem, atque dicentem: Persequebar, inquit, Ecclesiam Dei, et expugnabam illam super multos coaetaneos meos in genere meo; abundantius, inquit, aemulator exsistens paternarum mearum traditionum (Gal. I, 13, 14). Nunquid non omnibus catholicis notum est Deum Hebraeorum hunc esse Patrem Domini nostri Jesu Christi? Quem ergo defendebat? Patrem sine dubio, quia sacerdotes sui ei dixerant hunc non esse Filium Dei quem crucifixerant. Credens itaque legi suae, credens sacerdotibus Dei vivi, accepit ab eis epistolas, ut pergens Damascum ad synagogas, vinctos adduceret Christianos (Act. IX, 2). Prudentissimus vir atque sapientissimus, qui sciebat se zelo Dei agere, sine dubio videbatur ei quod inimicos Dei persequeretur. Pro fide enim Dei, et pro veritate currebat. Non enim Filium Dei esse Dominum Jesum Christum didicerat, sed seductorem et deceptorem populi sui, a magistris suis et a sacerdotibus suis ut audierat, aestimabat. Animum itaque Eliae, non Cain habens, erga novos cultores Dei fortiter insistebat, et ignorans crimina pro virtutibus exercebat. Deus autem, cordis inspector et fidei contemplator, fecit eum misericordiam invenire, quia ignorantiam ejus innocentia comprobabat. Unde hoc probamus? Ipse dicit ad Timotheum: Fui, inquit, persecutor et injuriosus; sed misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci. Vides ergo quia ubi ignorantia est, invidia non est? A justitia enim Dei ignoranti doctrina traditur; scienti vero et contemnenti dictatur sententia. Unde per obscurum ignorantiae ambulans Paulus, putabat se inimicum Domini sui persequi: ardebat in persecutione, quia placere Domino bonus famulus studebat. Non quiescebat, furebat, abundantius omnibus zelator exsistens paternarum traditionum. Quorum patrum gerens zelum? sine dubio Abrahae, et Isaac, et Jacob? et qui horum Deus; sine dubio Pater Domini nostri Jesu Christi. Ergo huic placere studens, putabat se ejus insequi inimicum; passus obscuritatem sacerdotum suorum, quibus legis divinae imperio fidem suam testimonium dantibus exhibebat. Omnibus notum est quid habeat obscuritas. Nunquid non ipse usus nos poterit edocere obscuritatis hanc esse naturam, ut notum et ignotum, parentem et extraneum, civem et barbarum, uno modo ante oculos afferat, qui nisi locutus fuerit, quis ille sit penitus sciri non poterit? Hic ergo, velut bonus custos vineae Domini sabaoth domus Israel, velut bonus circitor, apprehenso baculo, per noctem ignorantiae circumibat, ut quoscunque inveniret legentes vindemiam Domini, Eliae animo devastaret. Servo itaque bono, pro Domini sui vinea vigilanti, servo zelo fidei persequenti, servo Eliam imitanti, servo in tenebris ignorantiae pro veritate certanti, servo cui se sciebat dixisse ut pro veritate certaret usque ad mortem: laboranti ergo, et in obscuro fidei persequenti, et nescienti quod ipse esset Dominus suus, quem putabat inimicum Domini sui, succurrit dicens: Quiesce, ego sum Dominus tuus. Modo tu ipse judica de te ipso. Si introieris in vineam tuam nocte, nunquid homo tuus aut servus tuus, in obscuro noctis dum te senserit, et coeperit venire ut te comprehendat, dic mihi, obsecro, veritatem profer ex ore tuo; dic mihi, nunquid taces, et permittis te teneri ab eo, quem probas quia non zelo, non inimicitiis facientibus te persequitur, sed te defendens, dum te aestimat furem, te ipsum pro te ipso persequitur? Huic tali servo et laus debetur et praemium. Denique, cum dixeris ei persequenti te et volenti percutere: Cessa, ego sum dominus tuus; statim abjecto fuste de manu sua, prosternens se pedibus tuis veniam postulat ignorantiae; atque illa hora hoc faciet quod ei praeceperis. Ita ergo tunc beatus Paulus, missus a sacerdotibus Dei, jam meritis apostolicis plenus, vas electionis erat: habens intra se spiritum Eliae, persequebatur, ut ei videbatur, inimicos legis Dei, et quem putabat esse furem vineae Domini sui, ipse erat Deus suus. Patiebatur enim noctem, cujus ei obscurum fecerat incredulitas sacerdotum. Justus vero Dominus in hac ipsa sibi persecutione, quam ipse patiebatur pro sua justitia, complacebat, quia ipse dederat legem quam ille servabat. Non ergo quasi personarum acceptor apprehendit nolentem et fecit volentem, apprehendit infidelem et fecit fidelem, apprehendit inimicum et fecit amicum, apprehendit malum et fecit bonum: sed suum fidelem, et pro se laborantem alloquitur, et dicit: Quid me persequeris (Act. IX, 4)? At ille ipsa verba quae solent in obscuro dici ait: Quis es, Domine (Ibid.)? et Dominus: Ego sum Jesus Nazarenus quem tu persequeris (Ibid.). Statim credit, statimque transfert se a Synagoga ad Ecclesiam, non mutando Dominum, sed ipsum esse quem semper coluit agnoscendo. Non ab alio Deo ad alterum Deum veniendo, sed eumdem esse Deum quem semper coluerat, comprobando. Non ab infidelitate ad fidem veniendo, sed ipsam fidem quam jure habuerat, possidendo. Justus ergo Dominus servum suum cognovit, secundum quod ipse Apostolus ad Timotheum dicit: Cognoscit Dominus qui sunt ejus (II Tim. II, 56). His autem quos videt non veritatis defensione, sed vanae gloriae et cupiditate aliqua, ejus se servos esse jactantes, clamat eis dicens: Discedite a me, quia non novi vos (Matth. VII, 23). Verum quid stamus in hoc loco, cum non solum has injurias Apostolo irrogetis, ut dicatis eum invitum tractum, cum ad unam vocem legatis eum de se dicentem: Si nolens hoc ago, dispensatio mihi credita est; si autem volens hoc ago, mercedem accipio (I Cor. IX, 17). Excludite eum a mercede sua, et dicite: Quia nolens hoc agis invitus tentus, invitus tractus, non tu curris; neque enim de cursu tuo proficis, esto jam securus. Scias te, etiam si volueris peccare non posse. Ad haec vobis ipse respondet: Ego sic curro, non quasi in incertum (Ibid., 26); ego quotidie festino, et ad bravium supernae vocationis extendor (Philipp. III, 14). Et licet nihil mihi conscius sim, sed tamen non in hoc justificatus sum (I Cor. IV, 4). Nolite errare: Deus non irridetur (Gal. VI, 7), Ego enim, nisi in jejuniis multis institero, et maceravero carnem meam, et servituti tradidero, ipse reprobus efficiar (I Cor. IX, 27). O magistrum bonum! o sapientem architectum, et bonorum omnium instructorem! Sic fabricat Ecclesiam, qui vult exemplum salutis offerre. Non resupinat animos in bono cursu satagentes, ut putent se ita ad Deum pervenire, ut ab animis suis tollant studium placendi Deo, et dicant: Non ei placebimus de nostro studio, quid studemus? non ei placebimus de nostro cursu, quid currimus? non ei placebimus de nostra voluntate, quid volumus? non ei placebimus de nostra vigilantia, quid vigilamus? non ei placebimus de nostra oratione, quid oramus? si praedestinati sumus ad vitam, reprobi non erimus. Hoc excludens Petrus apostolus clamat: Vigilate, quia adversarius vester sicut leo rugiens circuit aliquem vestrum transvorare festinans (I Pet. V, 8). Et apostolus Paulus: Nolite consentire operibus infructuosis tenebrarum; magis autem et redarguite (Ephes. V, 11). Nolite, inquit, consentire. Vides consensum nostrum quam caute informat? Scit enim per consensum notrum unumquemque decipi, unumquemque salvari. Consensum autem dico, in quo consentimus medico, qui nos gratis curare volens clamat ad nos quotidie: Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego vos requiescere faciam (Matth. XI, 28). Ideo audis vocantem, ut te exhibeas respondentem. Hic qui clamat ut omnes ad eum veniant, ignoravit doctrinam vestram. Nam non diceret: Venite ad me omnes; sed diceret: Veniant ad me qui sunt praedestinati ad salutem, ut salventur, recedant a me qui sunt praedestinati ad mortem ut puniantur. Sed non ita est, ut ipsi docetis. Homo enim, si consensum suum a vocatione Dei subtraxerit, perit. Medicus hic noster gratis quidem curat, sed imperat observantiam. Qui non fuerit salvatus, aut vocantem contempsit, aut invitantem renuit, aut ab his quae ei abstinere sunt mandata neglexit. Hoc nos dicimus de medico perfecto. Vos quid dicitis? Dicite quod vultis: si laudatis medicum, et culpatis aegrotum, ostenditis medici diligentiam et negligentiam aegrotantis. VII. Non hoc dicitis, sed hoc dicitis quod habetis in fallaciae vestrae libello conscriptum. Omnes quos scit dignos salute redemptionis suae Deus, hos ad salutem praedestinavit; hos tantum salvat, quos se ad salutem praedestinasse cognoscit. Salus enim Dei non voluntati hominis servit. Ipse enim scit cui quid faciat. Nec enim antecedit arbitrii libertas gratiam Dei, sed antecedit gratia Dei libertatem arbitrii. Haec vestra scripta sunt, vestra sunt dicta, veris falsa permixta. Respondemus ad singula. Si omnes quos scit dignos vocat, ergo omnes ad salutem praedestinavit, quia omnes quotidie vocare non cessat. Si hos tantum salvat, quos se praedestinasse cognoscit, ergo omnes praedestinavit ad salutem, quia omnium Dominus et salvator est. Si salus Dei non voluntati hominis obtemperat, sed anticipat gratia Dei voluntatem hominis; ostendite nobis quis nolens consecutus sit baptismatis sacrosancta mysteria, et postea coepit per gratiam velle quod noluit; aut quis unquam nolens egerit poenitentiam, et postea quam reconciliatus est, sic coepit post indulgentiam poenitere. Duae istae res sunt salutis humanae sacrificium et confessio. Sed et voluntarie sacrificamus Deo, et voluntarie confitemur. Sacrificium, quo sanguine Christi redimimur, et lateris ejus unda perfundimur; confessio vero, qua confitentes errorem, iterum meremur veniam peccatorum. Ergo duas istas species, quas solas scimus humano generi posse succurrere, quas dicit sanctus spiritus voluntarie fieri; videamus utrum, ut vos dicitis, ab homine exigantur invito, an a voluntario flagitentur obsequio. Si ab invito et a nolente, damus vobis manus, vicistis; si a consentiente et a desiderante atque volente, consensus veritatis dedit nobis victoriam per Dominum nostrum Jesum Christum. Voluntarie enim sacrificamus Deo, et confitemur nomini ejus, quoniam bonus est. VIII. Non ita est, inquiunt: Vana est et infructuosa voluntas hominis, vanum est humanae voluntatis arbitrium. Si ad comparationem divinae gratiae hoc diceretis, unum diceremus. Non enim humanam voluntatem divinae gratiae praeponimus: omnia enim quae bona sunt, non homini superbienti, sed Deo ascribimus miserenti. Non tamen haec dicentes, hoc possumus dicere quod vos et dicitis et scribitis: Vana voluntas est hominis. Nos autem dicimus: Voluntas hominis non est vana; quia si vana est, nec praemium consequetur digna, nec supplicium meretur indigna. Sed ne tam hebetes sitis, ut ne negligendo nec audiendo ista quae asserimus cognoscatis, ite cum catechumenis et cum poenitentibus vestris, ad omnium Ecclesiarum pontifices: et si videritis eos nolentibus gratiam baptismatis tradere, aut nolentibus poenitentiae imponere manum, sciatis vos esse catholicos. Sin vero nec baptismatis gratiam ausi sunt tradere nisi veram et integram exploraverint voluntatem, nec manum imponere poenitenti nisi confessionem voluntariam ostendenti, quid insaniae vestrae vanitate attracti dicitis hoc loco: Antecedit gratia voluntatem? Major quidem est gratia Dei quam voluntas hominis; sed prior est voluntas hoc loco quam gratia. Illa merito praecedit, haec ordine. Scio hoc loco quas nebulas soleatis ignorantibus excitare, et calumnioso calliditatis ingenio in hac voce garrire. Ecce dicunt: Prior est voluntas quam gratia. Nos in his duobus locis dicimus priorem voluntatem quam gratiam, in baptismatis consecutione, et in poenitentiae conversione; ut non vestro consilio ducti homines, incipiant declinare cor suum ad excusandas excusationes in peccatis (Ps. CXL, 4); dum unus dicit: Si vult Deus. veniet ad me indulgentia peccatorum; et si voluerit me in numero gregis sui addere Christus, fiet. Huic dicimus: Nisi volueris ex toto corde tuo credere, non ad te veniet indulgentia, neque gratia haec, ut gregis divini particeps fias. Item in peccatis permanentibus si dicatur: Poenitentiam agite (Matth. III, 2; IV, 17), appropinquat regnum Dei; hi cum dixerint: Si Deus dignatur dare veniam peccatis, in potestate ejus est; his dicimus: Nisi volueritis ex toto corde vestro poenitentiam agere, ad vos Dei indulgentia nunquam attinget. In his ergo duabus causis dicimus: Antecedit voluntas hominis gratiam Dei. Hanc ipsam rursus voluntatem hominis dicimus quomodo antecedit gratia Dei: quia non haberet hoc ipsum velle, nisi Unigenitus nobis, de coelo veniens, omnibus officinam suae gratiae reserasset. Veniens enim pro omnibus hominibus passus est. Ergo hoc ordine praecedit gratia Dei voluntatem hominis. Quod ideo dicimus, ut duobus capitibus vos excludamus. Qui enim dicitis: Antecedit gratia voluntatem, bene sonatis, sed male percutitis. Ideo enim dicitis: Antecedit gratia voluntatem, ut homo nec incipiat velle bonum, sed exspectet ut trahatur, exspectet ut nolens fiat bonus; et cum sit malus, dicat: Deus hoc vult, quia gratia ejus ad me non accedit. Nos in isto loco et vobis et illi qui hoc dicit, occurrimus dicentes: Antecedit voluntas hominis gratiam Dei. Non enim dixit Dominus: Accipietis prius, et sic petite; invenietis prius, et sic quaerite; aperietur vobis prius, et sic pulsate; sed dixit: Petite et dabitur vobis, quaerite et invenietis, pulsate et aperietur vobis. Omnis enim qui petit accipit (Matth. VII, 7, 8). Dicendo omnis, generalem causam instituit, et praedestinationis suae specialitatem exclusit: et dicendo qui petit accipit, priorem voluntatem hominis, quam donum gratiae demonstravit. Et tamen fit prior voluntas hominis quam gratia, fit et prior Dei gratia quam voluntas. Non enim nos ivimus ad Sanctum peccatores, sed ad peccatores Sanctus advenit; nec nos rogavimus ut veniret, sed non rogatus advenit; et ut ascenderet ad Deum homo, Deus descendit ad hominem; exinanivit se, ut nos repleret; humiliavit se, ut nos exaltaret; pauper factus est, ut nos divites faceret; esuriit panis vivus, ut nos reficeret; sitiit fons perennis, ut nos aridos melliflui et aeterni fontis unda perfunderet: tentus est, ut nos dimitteremur; ligatus est, ut nos salvaremur; venditus est, ut nos redimeret; spineam coronam accepit in capite, ut spinas et tribulos primae maledictionis eriperet; exspoliatus est, ut nos vestiret; in cruce suspensus est, ut nos a cruciatibus aeternae mortis auferret. Damnans de ligno crucis lignum concupiscentiae, pandit immaculatas manus pro manibus incontinenter extensis; pro concupiscentiae gustu esca fellis accipitur, et mors vitae pro vita mortis infertur. Nobis enim vicit, non sibi. Semper enim ipse victoriosissimus fuit, est et futurus est. Sed quia nos omnes in Adam perdidimus vitam et paradisum, per Christum et paradisum, et vitam aeternam, et adoptionem filiorum Dei, et regnum consequimur sempiternum. Hoc loco eum qui dicit: Antecedit voluntas hominis gratiam Dei, exsecramur vehementer. Sic tamen exsecramur, ut dicamus jam ex tempore passionis et resurrectionis et in coelos ascensionis, quo jam gratia in mundo diffusa est, et in gremio Ecclesiae haec dona omnia divinae gratiae collocata; qui non cucurrerit ad ista tanta dona Dei, et ipse, non vadens ad Ecclesiam Dei, exspectet ut ad ipsum veniat Ecclesia Dei, dicimus hunc insanum. In hoc loco dicimus his et talibus: Gratia Dei, absque personarum acceptione, in gremio est collocata Ecclesiae; si quis eam voluerit quaerere, invenit; si quis ad eam pulsaverit, aperietur ei; nolentibus autem, aut tepide volentibus, gratia divina non datur; secundum id quod Philippus apostolus dicit spadoni: Si credis ex toto corde tuo, licet ut baptizeris (Act. VIII, 37). Velle enim nostrum non exclusit gratia, sed incitavit, et dormientem quotidie excitat voluntatem. Jam ergo gratia posita, sicut scriptum est, in medio terrae clamat: Venite (Matth. XI, 28), hic sermo Dei anticipat venientem; petite, hic sermo anticipat petiturum; quaerite, hic sermo anticipat quaesiturum; pulsate, hic sermo anticipat pulsaturum. Si quaesierit homo et invenerit, gratiae Dei est; quia Deus invitavit ut quaereres, Deus fecit ut invenires: si non quaesieris, nec invenies; hoc liberi arbitrii tui est. Tantam enim habes liberi arbitrii potestatem, ut et vocantem Dominum tuum contemnere praevaleres. Quicunque ergo salvatur, gratiae Dei est, qui ut velles instituit; qui et per prophetas, et per se, et per apostolos suos quotidie te invitat ut velis; si volueris et audieris, quae bona sunt terrae illius aeterna suscipies. Ergo et quod vis Dei est, et quod petis Dei est, et quod consequeris Dei est, quia in hac parte anticipat gratia voluntatem. Nescires enim quid velis, nisi te ipse et per se et per suos vocaret, et ut peteres, et qualiter peteres, edoceret. Si ita est, quid nunc faciemus de te qui non petis? Deus te noluit, aut tu noluisti Deum? Deus te noluit bonum operari, aut tu noluisti bonum operari? Deus te noluit esse justum, aut tu noluisti esse justus? Ideo te interrogo, o sanctissime praedestinator, ut unum e duobus facias. Aut enim fateberis te vinci, aut Deum blasphemare convinceris. Si enim permittis te vinci, dic nobiscum: Homo noluit bonum, et ideo malus est; quia si voluerit petere dabitur ei gratia Dei. Cum hoc dixeris, das manus fraternitati, et per reverentiam te Deitati concilias. Si autem dixeris: Ideo malus est, quia Deus hoc voluit, non quia homo noluit, probaris blasphemasse Deum, quem malum velle confirmas, et necesse erit ut blasphemantem Deum anathematizet Ecclesia. IX. Dicamus nunc quae sequuntur libri vestri falsa commenta. Errat qui se putat volendo bonum pervenire ad Christum, cum ipse Christus dicat: Nemo venit ad me, nisi quem Pater attraxerit (Joan. VI, 44). Qui melius a Christo sapitis, dicite si mentitus est Christus, et ita demum asserite nos contra Christi regulam istam fixisse sententiam. Si enim verum dixit Christus, non mentimur quod dicimus praedestinatos trahi ad vitam, quia vita ipse est. Non est novum vocis sono decipi posse stultos. Sic vanus Arius, secutus vocis sonum; dicit Filio Patrem ejus esse majorem. Et hoc dicit nobis, quod dicitis vos: Si ipsi filio creditis, ipsum audite. Dicit enim quia Pater major me est (Joan. XIV, 28). Vocis sonum qui attendit sicut Arianorum haeresi, sic Praedestinatorum vanitati conjungitur. Quis enim nesciat non posse venire ad Filium, nisi quem pater attraxerit? Tamen ante quam loci istius occultum mysterium per nos Dominus manifestet, sensum vestrum detegimus. Ideo enim dicitis hoc testimonium, ut nullus monita sacerdotum studiosa aure suscipiat, nullus festinet ad matris Ecclesiae gremium, et duorum testamentorum uberibus coalescat; omnes fugiant domum Dei, et quis ad quod voluerit vitium occupetur, exspectans quando mittat manum pater de coelis, ut eum trahat invitum et nolentem atque contradicentem, et non consentientem faciat electum et sanctum. Haec vestra assertio, vestrumque deprehenditur dogma. Nos autem dicimus quod quamvis quicunque sanctus sit, ille sit apostolus, ille sit martyr, ille propheta sit, ille sit justus, vires non habet proprias ut ad Christum ascendat. Solus enim Dominus sua virtute pro sua Deitate ascendit in coelos, et sedet ad dexteram Patris. Quamvis ergo quisque sit sanctus, quamvis amicus Dei sit, non habet vires ascendendi in coelos. Et quia Filius dicit Patri: Pater volo ut ubi sum, et isti sint mecum (Joan. XVII, 14), explanans concordiam Deitatis ait: Nemo venit ad me, id est virtute sua nemo potest venire ad me. Non est enim sanctitati hominis possibile ascendendi ad me, ubi sedeo ad dexteram Patris, nisi quem Pater attraxerit. Unde in unius persona omnis coetus sanctorum dicit Deo: Tenuisti manum dexteram meam, in voluntate tua deduxisti me, et cum gloria assumpsisti me (Ps. LXXII, 24). Unde et adjecit: Quoniam qui se longe faciunt a te, peribunt (Ibid., 27). Non dixit, quos tu longe facis a te; sed qui se longe faciunt a te, peribunt, ostendens non de Dei exsecratione, sed de elongatione hominis, homini interitum evenire. Quid autem nunc dicat liber Praedestinatus audite. X. Quod si aggravat vos vis testimonii evangelici, et non potestis aggravati pondere sententiae nobis dare responsum, saltem Apostoli nobis explanate sententiam, qui dicit: Non est volentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16). Nos et evangelicum testimonium veris assertionibus declaravimus, et istam beati Pauli sententiam evidenti manifestamus instinctu. Prius tamen vestrum sensum detegimus, ut cur a vobis usurpentur sancta testimonia detestentur. Vultis enim ut nemo velit bonum, nemo currat ad bonum, sed dicat in corde suo: Quantumcunque velim, quantumcunque curram, nihil poterit prodesse volenti, nihil poterit prodesse currenti. Non est enim volentis neque currentis, sed miserentis est Dei. Nos autem asserimus neminem gratiam Dei consequi, nisi qui ex fide cucurrerit: quam dum fuerit consecutus, Apostoli monitis prohibetur extolli. Non enim secundum cursum et secundum voluntatem suam, accepit gratiam Dei. Cursus enim et voluntas ejus, quamvis in magno sint, quamvis in amplo sint, tamen mensuram habent, Dei autem gratia mensuram non habet. Et ideo, dum etiam ad coronam nam pervenerit justus, non permittitur in sua corona extolli. Dicit enim Spiritus sanctus: Qui coronat te, non in merito tuo, sed in misericordia sua et miseratione sua (Ps. CII, 4). Unde et Apostolus: Quid habes, inquit, quod non accepisti? Quod si accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? Ergo cursum suum et voluntatem suam ad hoc extendit, ut acciperet a donante; donum autem pro gratia donantis supergreditur meritum laborantis. Sic est enim velle nostrum inter nos et Deum, sicut est inter mendicantem atque donantem. Ille itaque qui donat eleemosynam, vult omnibus dare, si quidem hic noster largitor gratiae clamat quotidie: Venite ad me, omnes. Et iterum: Petite et accipietis. Verbi gratia, cucurrit quispiam egenus, et a donante accepit, acceptisque divitiis coepit esse locuples qui fuerat egenus et pauper: quid nunc dicturus est? Ego de labore meo dives sum, quia volui, quia cucurri? Non hoc dicit; sed dicit: Ego nihil pro merito voluntatis meae aut cursus mei, aliquid habere me certus sum; sed ejus est totum gratiae qui donavit. Et hoc dicto potest dicere cum Apostolo vere, quia non est volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16). Ecce diximus de isto qui voluit et cucurrit, quia tanta sunt dona Dei, ut et cursum hominis et voluntatem superent. Cursus enim et studium hominis, nisi invisibilius Dei adminiculis juvati fuerint, evanescunt. Nam et Apostolus certamen bonum certans, et cursum consummans, et fidem servans, et jam tantummodo coronam exspectans (II Tim. IV, 7), dicit: Gratia Dei sum id quod sum (I Cor. XV, 10). Et iterum nobis dicit: Gratia salvi facti estis (Ephes. II, 5, 8). Magnus infelix est qui putat donum Dei se merito suae consequi voluntatis. Omne donum optimum desursum est a Patre gloriae (Jac. I, 17): nihil vindicamus humanae potentiae; totum quidquid bonum est, Dei misericordiae applicamus. Sic tamen omnia bona dicimus Dei esse dona, ut omnia mala quae agimus nostrae negligentiae imputemus. Aliter enim veniam non meremur, nisi nos vere ostendamus nostra culpa peccasse, non praejudicio Creatoris. Et sicut diximus de bono, quia totum bonum quod fecerit, Dei est gratiae; ita quidquid malum fecerit suae aestimet negligentiae. Unde clamat Spiritus sanctus: Si volueritis et audieritis me, bona terrae edetis; si autem nolueritis, gladius vos comedet. Os enim Domini locutum est haec (Isa. I, 19). Per occasionem itaque boni testimonii, sed mali interpretis, vos dicitis: Nolite velle, quia non est volentis; sanctus Spiritus dicit: Si volueritis. Vos dicitis: Nolite currere, quia non est currentis; sanctus Spiritus dicit: Currite ut omnes comprehendatis (I Cor. IX, 14). Dominus Jesus Christus clamat: Currite cum lucem habetis, ne vos tenebrae comprehendant (Joan. XII, 35). Dantes ergo vobis repudium, sancto Spiritui adhaeremus. Melius est enim, ut dicit apostolus Petrus: Obaudire magis Deo quam hominibus (Act. V, 29). Verum quid agimus? rursus ad pejora vestrorum crescit dogma librorum, in quibus legitur. XI. Quantumcunque studii sui vires ad aedificandum moveat humana voluntas, casso certamine nititur; aut quid vigilantiam suam putat hominis fragilitas aeternis desideriis profuturam, cum propheta evidentibus exclamet documentis, dicens: Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilaverunt qui custodiunt eam (Ps. CXXVI, 1)? Quid est quod contra divinos apices, et contra conscientiam suam sperat se quispiam aedificationi studere, cum his sacris vocibus doceatur aedificatio hominis non esse certa, sed vana? Primo omnium quaero, quam aedificationem dicatis. Si de caementis et luto agitis, cum Aegyptiis ista tractate. Nos autem hoc loco aedificationem verbi Dei intelligimus. Verbum autem Dei in toto orbe terrarum a Dei sacerdotibus ad aedificationem Dei Ecclesiis exhibetur. Vanus est ergo sermo pontificis? inanis doctrina? inane studium? Et si vana est aedificatio hujus operis, ut quid ab Apostolo imperatur? Dicit enim Paulus apostolus: Aedificate alterutrum: omnia vestra ad aedificationem fiant (I Thes. V, 11). Et iterum: Ut sapiens architectus fundamentum posui (I Cor. XIV, 26). Si quis superaedificat supra fundamentum hoc, aurum, argentum, lapides pretiosos, ligna, fenum, stipulam, uniuscujusque opus quale sit, ignis probabit (I Cor. III, 10-12). Et Dominus in Evangelio laudat virum sapientem, quia aedificat domum suam super petram, quae nec ventorum, nec fluminum dejiciatur impulsu (Matth. VII, 24). Ergo ne in vanum aedificant sacerdotes Ecclesiam; in vanum vigilant, ut ovium simplicitatem luporum morsibus tollant? Et quomodo omnes haereticos aeterno anathemate ferientes gregem Christi custodiunt? Ubique catholicorum pascuntur oves, et vernantibus purae fidei pascuis, montes exsultant ut arietes et colles velut agni ovium (Ps. CXIII, 4). Ubique a solis ortu usque ad occasum, unus grex et unus est pastor, a quo lupi interficiuntur, ne noceant gregi Dei; et adhuc non videtis aedificationem bonae voluntatis vanam non esse, sed certam? Quotidie aedificatur domus Dei per verbum bonum, per exemplum sanctum, per studium optimum. Quotidie clamat per prophetam Dominus: Aedificate vobis domos (Jerem. XXIX, 5), non luteas quae a vento moveantur, sed quae maneant in soliditatem petrae. Sed vobis ista omnia quae diximus, inania videntur et vana. Dicunt enim libri vestri: Aedificatio hominis non est certa, sed vana. Ab initio omnes sancti aedificationem mentibus contulerunt. Verbi causa, primus Abel aedificavit justitiam, Noe innocentiam, Abraham fidem, Isaac sacrificium, Jacob ambitionem rerum sanctarum, Joseph castimoniam, Moyses sacerdotium, Jesus filius Nave constantiam animi, David defensionem populi Dei, Salomon sapientiam, Joannes poenitentiam. Hos carptim de multis memoravimus, ut per hos caeteros quos siluimus, ad memoriam suam revocans, lector inquirat utrumnam homines fuerint. Si homines fuerunt, quomodo dicunt libri eorum: Aedificatio hominis non est certa, sed vana? Unde agimus nunc conclusionibus catholicis dictum haereticorum. Aut non fuerunt homines, quia manet aedificatio eorum; aut illi homines fuerunt, et istorum assertio evanuit. XII. Sed si contra nos venitis, inquiunt, non contra nos venitis, sed contra eum qui dixit: Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Et: Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum laboraverunt qui custodiunt eam (Ps. CXXVI, 1). Ergo nesciit quia non erat utile populo Dei qui haec fecit scribi, et ad posteros usque ad finem saeculi dirigi? Vos itaque qui ista reprehenditis, auferte haec de libro Psalmorum, quia legentes et psallentes hos versiculos, ut dicitis, aedificari non possunt. Nos dictum prophetae laudamus, probamus, confitemur, confirmamus et psallimus, atque hoc ordine secundum regulam catholicam explanamus. Ab initio, ut diximus, a sancto Abele justo usque ad Zachariam et Joannem, omnes aedificaverunt domum, non caementis, ut diximus, sed sanctis exemplis. Verumtamen nisi Dominus Jesus Christus venisset, et ipse aedificasset domum hanc in qua illi laboraverunt, in vanum laboraverant qui aedificaverant eam. Nam et vigilanter institerunt gregi: sed nisi Dominus Jesus Christus suam custodiam exhibuisset, in vanum laboraverunt custodientes eum. Unde etiam sequitur: In vanum est vobis ante lucem surgere (Ps. CXXVI, 2). Lux enim Christus esse et a prophetis, et ab evangelistis, et ab apostolis declaratur. Prophetae ergo omnes ante lucem surrexerunt, id est ante nativitatem Christi. His in vanum fuit ante lucem surgere; non enim potuerunt noctem patientibus veritatem ostendere. Sed venit lux, et manifestavit occulta tenebrarum: et tunc demum laus coepit esse unicuique a Deo. Nisi ergo ipse venisset et aedificasset domum, in vanum laboraverant aedificantes eam. Nunc ergo quia venit et aedificavit domum, jam non in vanum laborant qui aedificant eam. Et quia venit ut custodiat civitatem, jam non in vanum vigilant qui custodiunt eam. Et quia lux venit, et lucet in tenebris, jam non in vanum ante lucem surgimus: Et quia panis laetitiae de coelo descendit, jam non manducamus panem doloris. Hinc enim sequitur in psalmo versiculus. Vos, inquit, in vanum ante lucem surgitis, qui manducatis panem doloris. Nos autem qui non manducamus panem doloris, sed panem salutis, aedificemus domum nostram super petram, et vigilemus exspectantes Dominum, quia nescimus diem neque horam (Matth. XXV, 13). Beatus ille servus, quem dum venerit Dominus (Luc. XII, 37), invenerit vigilantem. Si videtur, accedamus ad reliqua. XIII. Sed quid putant isti se voluntate sua ad fructum aedificationis attingere, cum nec ipse vas electionis suam asserat voluntatem implere potuisse? Dicit enim de se ipso Apostolus: Non quod volo bonum hoc ago, sed quod nolo malum illud facio (Rom. VII, 19). Si ergo Apostolus quod vult bonum implere non praevalet, quomodo isti dicunt per voluntatem suam ad fructum se posse gratiae pervenire. Nunquam festinat ad veniam, qui longum vult esse quod peccat. Da veniam, magister gentium, quaesumus, ne nos participes injuriarum tuarum esse permittas. Videamus ergo quid volebat Apostolus et facere non valebat, et quid est quod cogebatur facere quod nolebat. Volebat verum loqui, mentiri autem penitus non volebat; ergo mentiebatur. Volebat pudicitiam, impudicitiam perhorrebat; ergo polluebatur. Volebat contemptum mundi, exsecrabatur omnem gloriam saeculi; ergo cenodoxus, id est inanis gloriae cupidus existebat. Postremo volebat omne bonum omne autem quod est malum omnimodis exhorrebat; nihil ergo bonum quod volebat Apostolus operabatur, sed omne quod est nequissimum perpetrabat. Dicitis enim: Dicit de se ipso Apostolus: Non quod volo bonum hoc ago, sed malum quod nolo illud facio (Ibid.). Videtisne, obsecro, in qua blasphemiorum fovea caecus sensus vester vos praecipites dederit? Apostolum criminibus occupatum fuisse vultis ostendere, ut nemo se peccatorem esse suspiret, nemo imi cordis gemitum pro suis sceleribus reddat, nec studeat quispiam flentibus lavare oculis quod concupiscentibus inquinavit, cum audiat illum vas electionis, illum magistrum omnium Ecclesiarum, non bonum quod voluisse se memorat, sed malum quod noluisse se asserit perpetrasse. Aperuistis portas, non justitiae, sed iniquitatis omnibus hominibus, et ex verbis Apostoli contra Apostolum bella sumpsistis, volentes esse magistri, cum nunquam fuisse vos discipulos ostendatis, et sonum litterae attendentes ipsi vobis subito coepistis esse doctores. Quid nunc facimus, qui vestras blasphemias non duramus? Si tacuerimus, vos videmini recte dixisse, nec solum dixisse, sed etiam scripsisse. Loquimur, juvante Domino, fugientes gloriam hominum, nescios docentes, studiosos instruentes, scientes laetificantes, vos detegentes. Scriptura libri vestri est, quae, quod pejus est, vobis morientibus illa non moritur, et ad evertendos incautos tanquam cancer serpit. Videamus quid sequatur liber a vestra vanitate conscriptus. Apostoli verba sunt, nostrum nihil adjungimus. Ipse de se dicit: Non quod volo bonum hoc ago, sed quod nolo malum illud facio (Ibid). Arius in tertio libro suo epigramma hujusmodi posuit, dicens: XIV. Nos verba Filii Dei accepimus, et vera credimus, vera etiam confitemur. Ipse dicit: Pater major me est, et: Ego et Pater unum sumus, quia ego in Patre, et Pater in me. Noluit legere; jungere enim potuit duo ista, id est, Pater major me est, et Ego et Pater unum sumus; et dum ista duo junxisset, invenerat Filium hominis et Filium Dei. Omnia enim passibilitatis genera, a Deitate sublata, soli Filio hominis poterant convenire. Deus enim nec minor, nec major est, sed hoc est quod est idem semper, carens incremento, carens detrimento. Nunquam augmentando proficit, nunquam deficit minuendo; sed ante omnia idem qui post omnia, et in omnibus praeteritis, praesentibus et futuris immutabilis perseverat. Haec quasi in alio opere dicta sint. Memoravimus enim anathemabilem Arium in tertii libri sui capite hoc dixisse, ordine quo Praedestinati dixerunt: Apostoli verba sunt, nostrum nihil addidimus; ipse dicit de se: Non quod volo bonum hoc ago, sed quod odi malum hoc facio (Ibid.). Vestram nunc interrogamus prudentiam; Apostolum legimus dixisse: Vivo autem, jam non ego, vivit vero in me Christus; quod autem nunc in carne vivo, in fide vivo Dei (Gal. II, 20). Quid nunc dicitis? Carnalis erat vir iste, an spiritalis? Si dixeritis carnalis, convincemini; clamat enim: Vivo jam non ego, vivit vero in me Christus. Si consenseritis quod spiritalis fuerit, nobiscum istum locum explanabitis. Caput enim loci hujus in hoc sermone reperies quod infit: Scimus quod lex spiritalis est, ego autem carnalis sum (Rom. VII, 14). Si carnalis es, beate Apostole, quomodo arguis carnales, dicens: Et ego, fratres, non potui vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus (I Cor. III, 1). Et iterum: Cum dicatur, inquit, in vobis zelus et contentio, nonne carnales estis (Ibid., 3); et iterum: Quotquot, inquit, spiritales sumus, haec sapimus. Docemur autem scriptis tuis, vir Dei, quod non solum ipse spiritalis fueris, et in terra positus jure diceres conversationem tuam esse in coelis; verum etiam hoc docemur, quod et discipuli tui spiritales fuerint. Ais enim ad eos: Si praeventus quis fuerit in aliquo delicto, vos, qui spiritales estis, corripite hujusmodi in spiritu mansuetudinis (Gal. VI, 1). Quid ergo nunc nobis dicis: Scimus quia lex spiritalis est, ego autem carnalis sum (Rom. VII, 14)? Ad haec ipse nobis dignabitur dare responsum: Factus sum carnalibus quasi carnalis, ut eos qui carnales erant lucrifacerem. Aperuit se nobis veritas, et fallacia est a veritate exclusa. Personam itaque carnalis hominis in se magister spiritalis excepit. Et ne quasi injuriosus doctor a se repelleret auditorem, se increpat ut alium corrigat. Unde hoc ipsum alibi commemorat, dicens: Aut nunquid peccatum feci me humilians, ut vos exaltemini (II Cor. XI, 7)? Quid ergo? Ego, inquit, carnalis sum: qui tu? Ego, inquit, qui venundatus sum sub peccato (Rom. VII, 14). Nunquid tu, Apostole, venundatus es sub peccato, qui olim, Christi sanguine redemptus, innumerabilem per Christum Deo populum redemisti? Constat ergo quod non suam Apostolus, sed alterius, id est carnalis viri, voluit hoc loco declarare personam. Ille est venundatus sub peccato, qui adhuc Christi sanguine redemptus non est, qui adhuc carnalis; et ideo dicitur: Quod operor non intelligo (Rom. VII, 15). Non enim intelligit operationem suam gentilis contra salutem suam esse; qui licet sit gentilis, bonum sibi vult provenire, bonum adipisci, bonum possidere, bonum acquirere, bonum salutis suae, bonum vitae suae: sed non quod vult bonum hoc exercet, sed quod odit malum hoc facit. Odit mortem, sed opera mortis exercet; odit periculum, sed operatio ejus plena est periculo; odit omnia mala, sed quae odit haec operatur. Quare? quia non habitat in carne mea, inquit, bonum, id est, non habitat in me Deus verus. Nam velle adjacet mihi, Deum verum me velle certum est, sed hoc quod volo non invenio (Ibid., 18). Occurrunt enim mihi homini carnali, homini venundato sub peccato, homini qui quod operor non intelligo, homini qui non quod volo bonum hoc ago, sed quod nolo malum illud facio, homini in cujus carne non habitat bonum; occurrunt mihi ista omnia, ut perficere bonum non inveniam. Condelector tamen legi Dei secundum interiorem hominem (Ibid., 22); id est interior homo meus in quo est intellectus meus, condelectatur legi Dei, quae dicit unum et invisibilem Deum debere adorari. Quamvis enim carnalis sim, scio lignum et lapidem Deum esse non posse: sed video aliam legem contra sensum meum repugnantem legi mentis meae, quae dicit et probat hos deos esse non posse; repugnat tamen lex haec carnalis legi mentis meae, captivum me ducit in lege peccati, quae lex non est in mente mea, sed in membris meis. Corpore enim ducor, ubi animo non consentio. Infelix, ego homo! Non hoc de se dicit Paulus. Non enim erat infelix, sed beatus et sanctus est. Infelix, inquit, ego homo! quis me liberabit de corpore mortis hujus? gratia Dei per Dominum nostrum Jesum Christum (Ibid., 24). Veniet ergo gratia baptismatis sacri, et carnalem hunc faciet spiritalem, et venundatum sub peccato redimet a peccato; et jam non dicit: Quod operor non intelligo. Non enim quod odit malum hoc agit, sed quod vult bonum hoc faciet. Scit enim quoniam jam habitat in carne ejus bonum, id est Spiritus sanctus, per quem et velle ei adjacet, et perficere inveniet pro sua bona voluntate. Jamque securus est, et condelectatur legi Dei secundum interiorem hominem, quia non videt aliam legem in membris suis. Solam enim legem Christi in se habet, quae non repugnat legi mentis ejus, et non eum ducit captivum in lege peccati, sed liberum eum ducit ad vitam aeternam. Et jam non infelix homo, sed felix ego homo, quia haec omnia mala evasi, et haec omnia bona inveni. Quis autem hoc mihi praestitit, si requiris: Gratia Dei per Dominum nostrum Jesum Christum. Et ne remaneret expositionis hujus ambiguitas, qua putaretur Apostolus de se ista dixisse, ponit verba increpativo modo legenda, quibus ait: Igitur ipse ego mente servio legi Dei, carne autem legi peccati (Ibid., 25). Nihil ergo damnationis est in Christo Jesu his qui secundum carnem ambulant (Rom. VIII, 1). Hoc est, si ego, qui sum Apostolus, carnalis existimor, nihil habebunt damnationis hi qui carnaliter vivunt? et adjecit: Lex autem spiritus et vitae liberavit te a lege peccati et mortis (Ibid., 2). Unde et in alio loco dicit: Cum servi essetis peccati, liberi fuistis justitiae. Nunc autem liberati a peccato, servi facti estis Dei (Rom. VI, 20). Deus autem in eo de servitiis omnium gloriatur, quia servitia quae habet nullis poterunt servitiis comparari. Universa enim servitia coactiva noscuntur; Dei autem servitia, nisi voluntaria fuerint, stare non possunt, secundum hoc quod scriptum est: Pater neminem trahit invitum. Unde propheta plenus Spiritu sancto clamat: Ex voluntate mea confitebor Domino (Ps. XXVII, 7). Et iterum: Voluntarie sacrificabo tibi (Ps. LIII, 8). Sed his omnibus contrarii librum nobis proferant caecis ambagibus circumdatum, et quasi nescium sui, iterum eadem repetentem atque dicentem. XV. Non vocantur nisi praedestinati; antecedit enim gratia Dei voluntatem hominis; prior est enim Deus in bono hominis, homo autem in omni bono vix novissimus invenitur. Date primas partes Deo, ut superbiam evacuetis humanam. Quod si volueritis superbiam nutrire hominibus, apparet vos ruinam generis humani perquirere, qui docetis in bono opere non Deum antecedere, sed hominis voluntatem, ut ipsi videantur magis Deum ut bonum faciat suis suggestionibus admonere, quasi qui non faceret bonum nisi ipsi dixissent; cum constet Deum, nullo suggerente, nullo rogante, bona omnia hominibus condonare. Non enim dicit Apostolus: Cum rogaremus, et peteremus, et curreremus, et vigilaremus, sed, Cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo; non per voluntatem nostram, sed per mortem Filii ejus (Rom. V, 10). Ubi est voluntas hominis? exclusa est. Non ergo omnis qui vult salvatur; quia si omnis qui vellet salvaretur, nullus poterat a salute effici alienus. Omnis itaque homo salvari vult, sed non omnis salvatur homo. Salvatur enim is quem voluerit Deus. Utique, inquam, is quem voluerit Deus; ut exclusa hominis voluntate, suam plenam ex integro gratiam manifestet. Beatos dico priores nostros, qui tantum facinoris usum minime cognoverunt. Quis unquam suspicaretur de rebus bonis contra bonitatem agendum, et contra justitiam armis justitiae dimicandum? Non vocantur, inquit, nisi praedestinati. Et nos vobiscum dicimus: Non vocantur nisi praedestinati. Nam qui omnes gentes jussit discipulis suis ut vocarent, dicens: Euntes baptizate omnes gentes (Matth. XXVIII, 9), omnes ipse ante adventum suum praedestinavit. Omnes ergo gentes praedestinavit ad vitam, quia omnes gentes vocavit ad vitam. Qui venerit, imputabit divinae clementiae praedestinanti pariter et vocanti: qui autem non venerit, imputet suae negligentiae contemnenti pariter et nolenti. Non est enim divinae praedestinationis ut hominis perditio fieret; nec voluntas Dei est, quando diaboli voluntas impletur. Inimicae enim sibi sunt istae et contrariae voluntates, et non potest una fieri absque contemptu alterius. Quod si non vocantur aliqui ad vitam, in illis qui non vocantur diaboli voluntas impletur. Et miror qua fronte ejus intretis Ecclesiam quem dicere non timetis diaboli voluntati subjectum; diaboli enim voluntatem implere probatur, qui non vult omnes homines pertingere ad salutem. Sicut enim in his quos vult salvare suam creditur voluntatem implere, sic in istis quos non vult, diaboli voluntas impletur. Sed bonus Deus bonos esse vult omnes; et hinc errorem patimini, quia omnes quos bonos esse vult, boni non sunt. Soletis enim dicere: Qui non sunt boni, Deo eos a se repellente, mali sunt, ut hi qui peccant videantur non suo vitio esse peccantes. Si ergo hinc errorem patimini, quod Dei voluntas non impleatur, cur non magis hinc judicium detis peccantibus, quo laudetur Deus de suae patientia pietatis, et culpetur homo de impatientia propriae voluntatis? XVI. Dicitis enim: Ergo homo vincit Deum. Vincit enim Deum, si Deus eum vult esse bonum, et bonus non est. Quid ergo hoc loco attenditis vos? Nunquid luctantem videtis Deum et hominem, ut ista dicatis? Si luctantem videretis, recte uni parti victoriam traderetis. Nunc autem quia medici normam tenens Salvator hominum, dat monita, non suae utilitati necessaria, sed nostrae saluti utilia, quaedam fieri jubet ut vitam obtineas, quaedam prohibet fieri ut mortem evadas, si audieris, imputabis Salvatori quod vives; si contempseris, tuae reputabis ignaviae, dum coeperis mortis sentire tormenta. Quod si tu dicas mortem aegroti medici imperitia evenisse, nos docemus medicum ex omni parte perfectum. Si autem dixeris ejus voluntate mortis interitum devolutum, ipse tibi exclamat, dicens: Nolo mortem peccatoris (Ezech. XXXIII, 11). Quem si interrogare merearis, et dicas: Si hoc non vis, ostende quid velis; respondebit: Volo ut convertatur et vivat. Unde facimus et nos clausulam catholicam vestris astutiis obviantem. Si potest homo Deo nolente delinquere, quanto magis potest Deo volente delictis finem imponere? Si potest homo velle quod Deus non vult, quanto magis potest homo velle quod Deus vult? Si potest homo Deo nolente perire, quanto magis potest Deo volente salvari? Si potuit homo Deo nolente implere voluntatem diaboli, quanto magis potest Deo volente implere voluntatem Dei? Si potuit homo praedestinationem Dei sua aversatione contemnere, quanto magis potest praedestinationem Dei sua conversione complere? Dixit itaque Deus: Hoc nolo, illud volo; id est, dixit: Nolo mortem morientis, volo ut convertatur et vivat. Quod dixit volo, hoc praedestinavit, nihil enim praedestinavit invitus; quod dixit nolo, destituit. Si potest homo velle et facere quod Deus non vult, quanto magis potest et velle et facere quod Deus vult? De perditione hic agitur hominis et salute. Deus vult ut salvemur, diabolus vult ut pereamus. Si potest fieri perditio hominis quam vult diabolus, per nostram negligentiam; quanto magis potest fieri liberatio hominis quam vult Deus, per diligentiam bonae et fidelissimae voluntatis? XVII. Sed dicit liber vester: Antecedit gratia Dei voluntatem hominis. Nos dicimus: Non solum antecedit, sed etiam sequitur Dei gratia hominis voluntatem. Prius tamen quam ostendamus quomodo antecedat et quomodo sequatur, vos exponimus quid velitis ostendere. Dicitis itaque: Antecedit gratia Dei hominis voluntatem, ut dum audierit homo tam dignam tamque veram sententiam, illud quod sequitur non attendat, sed vobis exponentibus discatur ut cesset voluntas hominis; nedum coeperit velle, Deum excitare videatur in zelum; exspectet ut prius gratia veniat quae nolentem trahat, quae cogat fastidientem, quae teneat fugientem. Volutetur homo in coeno, efficiatur faex cloacarum, et criminum gurgitibus demergatur, et sit securus ex vitio. Si enim venerit gratia antecedens, erit homo recedens a crimine. Non enim prior erit homo Dei gratiae, sed gratia Dei prior erit hominis voluntati. Deteximus hoc vestrum studium. Nunc contra hoc quid catholici teneamus, necesse est ut justis assertionibus demonstremus. Memores estote quia vobiscum dicimus: Antecedit gratia Dei hominis voluntatem. Diximus itaque: Et antecedit, et sequitur. Antecedit, quia non petentibus, non rogantibus, non etiam volentibus nobis, venit Filius Dei universum mundum a morte eripere; et ut ascenderet ad Deum homo, sicut jam diximus, Deus descendit ad hominem. Venit invitare esurientes ad epulas, sitientes ad fontem, miseros ad fortitudinem, mendicos ad divitias, tristes ad laetitiam, venditos ad redemptionem, servos ad libertatem, captivos ad requiem. Ecce hoc loco docemus quod antecedit gratia Dei voluntatem hominis. Nunc videamus quomodo iterum ipsa sequatur quae antecesserat subsequendo. Gratia enim quae antecessit, ostendit quid petas, quem petas, et qualiter petas; ostendit quid quaeras, qualiter quaeras, ubi quaeras; ostendit quid pulses, ubi pulses, qualiter pulses; et ab hac indagine nullum exclusit. Non solum nullum exclusit, sed etiam cunctos universaliter invitavit: Omnis enim qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur (Matth. VII, 7). Et iterum dixit: Nunquid filius si petit panem patrem suum, lapidem porriget ei? aut si piscem petierit, nunquid serpentem porriget ei? Si ergo vos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester qui in coelis est, dabit bona petentibus se (Ibid., 9-11)? Petentibus utique. Sicut ergo tecum dixi in superiori loco, quia antecedit gratia Dei voluntatem hominis, ita nunc mecum dic in isto loco, antecedit voluntas hominis gratiam Dei; non superbiendo, sed petendo; non extollendo, sed quaerendo; non luctando, sed pulsando. Nisi enim ex fide voluerit, nullus ei baptismatis donum gratiae divinae impertit; nisi, inquam, ex fide voluerit credere, non erit particeps indulgentiae; nisi ex fide desideraverit, ad donum Dei pervenire non poterit. Si enim ad Christum veniens dixerit gentilis: Nolo baptizari, baptizari non poterit. Si ad poenitentiae fructum delinquens veniens dixerit: Nolo reconciliari, reconciliari non poterit. Utrosque sacerdotalis censura examinat, quibus nihil gratiae conferre praevalet, nisi integerrimam ex ore eorum didicerit voluntatem: aut si ausus est, vos ipsi cognoscite. Majus aliquid dicamus. Si etiam infirmitatis vis sermonis auferat facultatem, nullatenus poterit tacenti gratiae Dei copia ministrari. Mentis enim. secretum nisi linguae internuntio fuerit declaratum, consequi non valebit gratiam. Corde enim creditur ad justitiam, ore autem fiet confessio ad salutem (Rom. X, 10). Dicente ergo Domino: Omnis qui petit accipit (Matth. VII, 7), antecedere videtur voluntas petentis, ut possit concedi petentibus gratia retribuentis. Et ne forte fluctuantem te in hoc loco videar reliquisse, qui omne bonum gratiae tribuis, non mecum laboras: non solum tunc dicam antecessisse gratiam, cum Deus, adjungi homini non dedignatus, non petentibus nobis venire dignatus est; sed et usque hodie antecedit voluntas Dei voluntatem hominis. Vult enim ut salvemur, et nos nolumus. Vae autem mihi et mei similibus, quia quotidie antecedit voluntates nostras et gratia, et invitatio, et voluntas Dei, et compunctio, et promissio gaudii sempiterni, et terror aeterni supplicii. Quotidie ergo praecedit voluntates nostras gratia Dei, innumerabilibus plena suffragiis: sed nostra voluntas universa ista Dei dona non sequitur. Quid ergo dicit liber vester? praecedit voluntatem hominis voluntas Dei. Et nos quid diximus? et praecedit, et sequitur. Quid ergo laboravimus loquentes, quia vos tantummodo praecedit dicitis, sequitur denegatis. Ipsum autem quod dicitis quia praecedit, idcirco dicitis, ut homo in criminibus positus velle suum faciat quiescere, et exspectet ut veniat ad eum prior gratia, ne incipiat velle suum anteponere gratiae Dei. Nos autem catholici haec exsecramur, et dicimus: Antecedit gratia voluntatem hominum ostendendo vitam aeternam in qua delectentur, ostendendo incendium sempiternum in quo terreantur, ut a peccatorum delectationibus revocentur. Antecedit, inquam, quotidie gratia voluntates nostras: sed nostra, quod est pejus, voluntas non sequitur. Inde est quod flemus orantes, gemimus poenitentes, quia antecedentem non sequimur, invitantem contemnimus, et neque blandientem patrem ut filii honoramus, neque terrentem dominum timemus ut servi. Unde etiam ipse ad nos loquitur per prophetam: Filius honorat patrem, et servus timet dominum. Si Dominus ego sum, ubi est timor meus? Si pater, ubi est honor meus (Malach. I, 6)? Interrogamus nunc. Aliquid exigit a nobis antecedens gratia, an non exigit? procul dubio exigit. Quid exigit? hoc utique quod ipsi dicitis, voluntatem ipsam. Ergo antecedit gratia. Quid est gratia? ut quod petieris, gratis accipias. Et ideo non dixit: Emite et dabitur vobis, sed: Petite et dabitur vobis. Et unde apertius fratrum simplicitas hunc sensum agnoscat, aliquam similitudinem offeramus. Ostensa est Salomoni sapientia: ecce gratia; quid nunc dicat cui ostensa est, ipsum Salomonem loquentem ausculta. Amator, inquit, factus sum formae ejus, et hanc quaesivi assumere mihi, et currebam post eam; eo magis illa elongabat a me (Sap. VIII, 2). Non tibi videtur puellam pulcherrimam illicientem et provocantem amatorem in cursu? Ut quid nunc voluerimus hujus exempli facere mentionem? Audite gratiam Dei. Ponamus filiam patris. Hanc tibi, o homo, scias evidentibus indiciis a suo patre manifestatam, ut videas et amator efficiaris pulchritudinis ejus. Ostendit etiam quantae sint ejus divitiae, quanta dilectio, quanta affabilitas, quanta fides. Est ergo pulchra, est dives, est fidelis, est sapiens, est etiam summi regis filia. Hanc tibi, o homo, ad hoc ante oculos tuos pater exhibuit, ut amator ejus factus petas eam tibi in matrimonio, et ex ea Deo filios facias, sicut fecit ille qui dicebat: Si decem millia paedagogorum habeatis in Christo, non tamen habebitis multos patres; nam in Christo Jesu per Evangelium ego vos genui (I Cor. IV, 15). De qua conjuge nos genuit Paulus Deo? utique de gratia Christi, cujus amator factus, universa pro amore ejus suavia habere se asserebat supplicia. Cape ergo a carnis exemplo comparationem puellae, ut ad sensum melius spiritalem attingas. Ergo est tibi ostensa puella a patre: ecce gratia patris antecessit voluntatem. Jam tu incipe velle. Ostensa utique gratia ejus qui ostendit, ut quantum te amare credi debeat ex hoc consideres, quia ut te suum faceret, filiam suam tibi ostendit, pulchram, divitem, sapientem, ad hoc ut amator ejus effectus possis eam assumere tibi in matrimonio. Ecce gratia antecedens voluntatem, ecce gratia stimulans pectus, ecce gratia illiciens mentem, ecce gratia excitans dormientem. Quid nunc jubetis ut faciat pater non petenti, non roganti, non concupiscenti, et calorem amoris tui non ostendenti? Tollit filiam suam, et jungit eam tibi fastidiis occupato, aut aliis amoribus circumdato? Non hoc facit. Sed nisi quaesieris eam ut argentum, et nisi ut thesaurum vestigaveris eam, et nisi ex fide volueris, et nisi ex fide cucurreris, et nisi tuam veram dilectionem ostenderis, non eam omnino percipies. Sufficiat tibi, quia cum tu mendicus sis, et illa sit dives, suis te divitiis locupletat; degener tu, illa summi imperii filia, et sua te generositate nobilitat. Quid autem dicat pater ejus amatoribus filiae suae sollicitus diligenter ausculta: Qui diligit, inquit, patrem et matrem plus quam me, non est me dignus (Matth. X, 37). Non dixit: Qui pauper est, aut qui degener, aut qui miser est: sed qui diligit aliquid plus quam me, non est me dignus. O gratia antecedens voluntatem, amorem solum flagitans! O homo, ama et accipe; sed si amas, factis ostende. Omnis qui amat, vult, cupit, rogat, vigilat, currit, festinat, satagit per amicos, per natos, per familiares, per servos, per se ipsum opportune, importune, obsecrationibus, promissionibus, fixo pacto, integroque amoris indicio. Et ut aperiam tibi oculos, tu qui te putas invitum et nolentem gratiae divinae posse sociari, quid est quod quando eam dat pater, per familiares suos gratia antecedens exprimitur? Inquiritur ab eo qui eam accipit, quomodo veniat, si abrenuntiet omnibus amoribus mundi, omnibus pompis inimici; qui nisi velle suum expresserit verbis, nunquid datur ei gratia quam poposcit? Quid ergo vult, quid cucurrit, quid desideravit homo? gratiam consequi; et quid promittit? abrenuntio omnibus pompis diaboli et voluptatibus ejus. Ostendit se nolle quod voluit, et incipit velle quod noluit; et tunc jam gratiae participio incipit delectari, per quam et dives et regis filius nuncupetur. Ecce gratiam Dei vobis et antecedentem et sequentem ostendimus. Antecedit, quia vocat, quia provocat, quia invitat ut venias: sequitur, quia dum veneris, et volueris, et petieris, donat. Videamus nunc quo vestra pergat intentio. Dicit enim anathemabilis liber a vestra vanitate conscriptus. XVIII. Non enim cum rogaremus neque cum peteremus, sed cum inimici essemus reconciliati sumus Deo, non per nostram voluntatem, sed per mortem Filii ejus. Jubetis ergo ut non rogent homines Deum ut reconcilientur ei, sed efficiantur inimici ejus, ut possit stare apostoli Pauli sententia; neque voluntatem suam bonis nisibus tradant, quia hoc quod reconciliantur homines Deo, dicitis: Dixit nos Apostolus reconciliari Deo, non per voluntatem nostram, sed per mortem Filii ejus. Ergo qui inimicus fuerit Deo, ipse reconciliandus est Deo, ipse salvandus secundum vos? Hi qui Christum crucifixerunt, hi salvandi sunt, et qui dixerunt: Nolumus hunc, ipsi sunt liberandi? Hi autem qui inimici non fuerunt, sed amici, et voluerunt animam suam in amore ejus ponere, hi erunt in exsecratione Altissimo? Probatis vos omnibus haereticis acrius blasphemare, qui nolentes rectum tramitem ingredi, anfractibus vos plenis erroribus tradidistis. Non enim inimicitias nostras ad Deum Apostolus, sed charitatem invitat. Dicit namque: Commendat itaque charitatem suam Deus in nobis; quoniam si cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus, multo magis reconciliati salvi erimus ab ira per ipsum (Rom. V, 8). Commendat ergo hoc opere charitatem suam in nobis, ut vel sic amorem nostrum ei ex integro conferendo, videamur saltem amoris voto rependere quod viribus non valemus. Nam quod nos diligit Deus, nobis prodest; nos si diligimus Deum, illi prodesse non possumus. Deus enim nullius eget, nullo honorante sublimatur, nullo contemnente dejicitur. Ergo ut quid commendat charitatem suam in nobis? Ut dicamus utique: Si cum inimici essemus ita nos dilexit, ut etiam unicum suum pro nostra omnium pateretur salute interfici; quanto magis nunc jam reconciliatos sibi salvos faciet in vitam ipsius? Unde excludens vestram specialem defensionem, generalem gratiam introduxit, dicens: Considerantes hoc, quod unus pro omnibus mortuus est. Et adjecit: Ergo omnes mortui sunt; quia pro omnibus mortuus est, ut et qui vivunt, jam non sibi vivant, sed ei qui pro omnibus mortuus est (II Cor. V, 14, 15). Occurrit nobis hoc loco insanus liber vester, et dicit: XIX. Vos, inquit, ubicunque omnes legitis, generaliter vultis intelligi, cum omnes saepe pro parte doceantur. Nam cum dicitur: Omnes declinaverunt (Psal. XIII, 3); non tamen omnes declinaverant. Et: omnis homo mendax (Ps. CXV. 11); non tamen omnis homo mendax, quia legimus de quodam: Erat homo verax. Pars ergo maxima omnes videtur significare, cum utique constet non omnes intelligi. Nullum in libro vestro locum sine blasphemiis invenimus. Haec assertio ubi attendit? Ut consentientes vobis dicant Christum non pro omnibus passum. Si hoc non vultis intelligi, ergo non pro parte hoc loco Apostolus nominavit omnes, sed omnes generaliter memoravit. Corrigite ergo librum vestrum, quia Christus pro omnibus passus est, omnibus hominibus subvenire festinat. Omnes vocat, omnes invitat: qui salvatus fuerit, imputabit gratiae Dei vocanti, invitanti, succurrenti; qui non salvatus fuerit, imputabit sibi negligenti, contemnenti pariter et deserenti. Omnia enim bona nobis a Domini gratia conferuntur petentibus; omnia autem mala a diabolo nobis Deum contemnentibus irrogantur. Non enim poterit potestatem suam exercere diabolus in his qui divinis defensionibus vivunt. Nunquid potest sibi subjicere victoris sui vasa captivus? Nemo, inquit Dominus, intrat in domum fortis, et vasa ejus diripiet, nisi prius fortem ligaverit, et tunc vasa ejus diripiet (Matth. XII, 29). Fortem vos ponitis inimicum; sed nos religatum et crucis tropaeo credimus esse subjectum; insidiosum, sed insidias ejus detectas ostendimus. Nunquid signo victoriae munitum contingere praevalet victus? nunquid scuto Domini circumdatum, et lorica fidei indutum, et galea spei et salutis munitum, ictus possunt invadere sagittarum (Ephes. VI, 16, 17)? Non vincitur a diabolo homo, nisi quando a suo recesserit defensore, dicente Apostolo: Subditi estote Deo; resistite autem diabolo, et fugiet a vobis (Jac. IV, 7). Invisibilis hostis est, ab invisibili defensore prosternitur. Sed contradicit hic etiam liber vester insanus, et ausus est dicere tantum diabolum posse, ut homines trahat invitos, etiam hos quos Christus suo cruore redimens Deo filios fecit. XX. Dicitis: Clausis oculis transistis hostis insidias vos qui dicitis voluntatem hominis aliquid posse virtutis acquirere, non attendentes quanta damna Deus quotidie patiatur, quantae ruinae castitatis per diabolum fiant, quantaeque criminum concupiscentiae. Quae utique si videretis, non laboraremus vobis ostendere damna virtutum, et victorias vitiorum. Dicite, obsecro, damna quae Deus quotidie patitur; diabolo vincente haec patitur, an homine contemnente? Si diabolo vincente dicatis, blasphemia vestra in caput vestrum refundimus; si homine contemnente, assertio nostra victoriam cepit. Diabolus enim nec dominus, nec creator, nec pater est. Deus autem nobis et dominus, et creator, et pater esse dignatur. Corpus suum victoriosissimum nostro corpori sociavit, ut corporis nostri fragilitatem excluderet. Sanguinem suum nostro sanguini miscuit, ut fervor genuini caloris quiesceret divino sanguine temperatus. Chrismatis sui virtute nos unxit, ut luctantem contra nos diabolum vinceremus. Scuto bonae voluntatis suae nos sese protegere repromittit: Qui sperat, inquit, in me, ego liberabo eum, protegam eum, quia cognovit nomen meum (Psal. XC, 14). Unde et superius ait propheta de eo: Qui habitat in adjutorio Altissimi (Ibid., 1), quod non eum possit invadere, nec sagitta quae volat per diem, nec negotium quod perambulat in tenebris, nec ruina aut daemonium meridianum, et caetera. Unde his indiciis declaratur diabolus tunc habere virtutem, cum nos invenerit negligentes, cum nos invenerit dormientes in fide. Omnis enim qui ex fide invocaverit nomen Domini, hic salvus erit (Rom. X, 13). Verum quid prodest, quod humanum genus ostendimus per Dei victoriam a diabolo liberari, et suo vitio homines capi? Additur nobis alter oppositionis articulus. Dicit enim liber eorum: XXI. Per praevaricationem primi hominis periit ab hominibus libertas arbitrii. Nos autem dicimus: Per praevaricationem primi hominis manifestata est libertas arbitrii, quae potuit hominem facere velle quod Deus non vult. Si ergo periit libertas arbitrii, unde sumus homines peccatores? Aliunde non sumus peccatores, nisi quia volumus quod Deus non vult, et nolumus quod Deus vult; committimus quod fieri prohibet, et facere nolumus quod praecepit adimpleri. Per quid hoc tantum mali facimus, si nolentes haec facimus? Alius est qui per nos operatur; ipsi ergo debuit lex dari, non mihi. Non lex gladio datur, ne occidat hominem; sed illi datur lex, qui per gladium jugulat. Gladius enim, sive occidat, sive non occidat, idem est; nec laudem enim quiescendo acquirit, nec occidendo culpam incurrit. Si ergo et nos agimur, non agimus; exclusi sumus a peccatis dum delinquimus, exclusi sumus a fide dum credimus. Hinc itaque superati ad calumniam convertuntur. Ait enim liber eorum: Haeresem Pelagianam iterum renovatis, cum dicitis per libertatem arbitrii homines finem ponere posse peccatis (Matth. VII, 7; Joan. XVI, 24). Pelagium non hinc condemnavit Ecclesia. Objicit enim ei quod in tantum exaggerasset libertatem arbitrii, ut Dei adjutorium recusaret. XXII. Nos autem dicimus: Per libertatem arbitrii peccatum omne committimus; ab omni autem peccato per Dei gratiam liberamur consensu arbitrii. Deum autem gratiam suam non petentibus non dare, ex isto loco docuimus quod ipse ait: Petite et accipietis. Ostensum est nobis non petentibus quid petamus; ostensum est nobis non quaerentibus quid quaeramus; ostensum est nobis non pulsantibus quid pulsemus. Si noluerimus petere, non accipiemus; si noluerimus quaerere, non inveniemus; si noluerimus pulsare, non aperietur nobis. Omnis enim qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur (Matth. VII, 8). Libertas itaque arbitrii ita in nobis viget, ut Deo posset obedire; ita infirmata est in nobis, ut etiam ipsum Deum possit contemnere, a quo ipsa libertas est data. Quae utique ad hoc data est, ut de ea solus diabolus contemneretur. Si enim cessasset libertas arbitrii per praevaricationem primi hominis, cessasset utique lex, quae non potest loqui nisi illi qui eam potest et contemnere et audire. Sed non cessavit lex, sive naturalis, per quam placuit Abel, Enoch, Noe, Sem et Japhet, Melchisedech, Abraham, Isaac, Jacob, Joseph et caeteri. Hi placuerunt, legis utique naturalis instinctu. Econtra displicuerunt, sive ii quos diluvii charybdis bibit, sive ii quos sulfurea flamma consumpsit. Nec illi enim placuerant, nec isti displicuerant, si lex naturalis non exstitisset, et libertas in eis arbitrii non fuisset. Quid ergo agimus? calumniam non evadimus, nisi Dei solam gratiam dixerimus. Latrat enim liber eorum dicens: XXIII. Excluditis gratiam per libertatem arbitrii. Aut enim libero arbitrio liberamur, aut gratia Dei eripimur. Eligite quid dicatis. Si gratiae totum datis, unum sumus; si libero arbitrio, sciatis nos vobis consentire non posse. Audite, calumniosi, et hoc quod timetis audite. Nos liberum arbitrium ibi dicimus esse, ubi divina gratia consistit. Sine gratia enim Dei non est liberum, sed captivum arbitrium. Ubi enim spiritus Domini, ibi libertas (II Cor. III, 17). Nos libertatem istam non hominis superbiae tradimus, sed gratiae Dei et ejus gloriae definimus: quae tantum concedit, ut plus faciant alii quam praecepit bonum, ex quo etiam plus faciant alii quam prohibet malum. Manus enim quae exspoliare potest vestitum quod prohibet Deus, haec vestire potest nudum quod praecepit Deus. Quid tu dicis? una manus est quae nudum vestivit, et quae vestitum exuit; culpatur cum exspoliavit, quia vestire potuit; laudatur cum vestivit, quia potuit denudare. Tolle utriusque rei arbitrium liberum, et neque ex vitio culpam incurrit, neque ex virtute laudem acquirit. Ut autem dispungam tibi libertatem arbitrii, arbitrium in anima est, libertas in corpore. Libertas sine arbitrio non peccat, cum arbitrium sine libertate delinquat. Denique si aliquem furem tenueris clausum, libertatem ei furandi tulisti, arbitrium non tulisti; manus enim ejus ligasti, non mentem. Si caecus fiat aliquis, cum esset concupiscentiis deditus oculorum, libertas quidem oculorum ejus est vincta, arbitrium in suo jure permansit; animi enim arbitratu concupiscentiis exercetur. Unde et non moechantem moechum Christus appellat eum qui ad concupiscendum viderit mulierem (Matth. V, 28); arbitrium enim habet, licet non habeat libertatem. Fit per arbitrium suum sine facto reus; voluntas enim perfecta pro facti opere a justo judice reputatur; et implesse dicitur omnia, qui quod potuit fecit. Corpus enim prohibetur ab impossibilitate ejus rei, quia arbitrium animi non tenetur. Nunc ergo quid facit gratia? non tollit liberum arbitrium, sed curat, sed amplificat, sed ornat, sed instruit et exaltat. Non tamen nolentem, sed volentem exaltat. Nisi enim ex fide volueris, et ex fide cucurreris, aliter a gratia liberari non poteris. Certi ergo efficiamur, quod nos gratia non recusat dum delinquimus, sed nos recusamus gratiam quando peccamus. Unum enim hic e duobus censura judicantis attendit, aut gratiam recusantem, aut hominem contemnentem. Si enim gratia recusavit, hominem a peccato liberum fecit. Nunquid culpandus est qui non prandit apud eum qui eum a suo convivio recusaverit; et non potius miseratione dignus ostenditur, cum alios vocaverit et hunc recusaverit? Immanis crudelitas est, si prohibitus est prandere cum prandentibus; et cur non pranderit, ab eo qui eum simul prandere noluerit jubeatur occidi. Tandem aliquando liber vester, vanus effectus, concedere videtur libertatem arbitrii, ea tamen conditione, ut de mensuris agat, non de specie. XXIV. Unde, inquit, illi major libertas arbitrii in bono, unde isti minor est, nisi quia Dei dispensatione censetur? In alio enim tenuem se exhibet gratia, in alio abundantem et largam, prout nos volumus. Non tecum hic ego concertor: hic te enim et Christus vincit et Paulus. Nam Christus dicit: Qui plus diligit, plus illi dimittitur; qui minus diligit, minus (Luc. VII, 47). Et Paulus asserit, dicens: Qui parce seminat, parce metet (II Cor. IX, 6). Non ergo est gratia per personarum acceptionem in Deo, sed per hominis dilectionem in mente; sive sit magna dilectio, sive sit parva. Quis enim plus diligens Deum, minus diligitur a Deo? Immo, ut verius dicam, non diligens Deum a Deo diligitur. Qualiter autem diligi Deus possit, ipse Dominus edocet, dicens: Qui audit verba mea et facit ea, hic est qui diligit me (Joan. XIV, 21). Unde et discipulis suis ait: Si diligitis me, praecepta mea servate (Ibid., 15). Videamus itaque, homo, ipsam libertatem arbitrii quid faciat, ut Dei gratiam perfecte conquirat. Exinanit libertatem suam, et servum se efficit Dei. Quod autem nostro haec arbitrio faciamus, ipse Apostolus edocet dicens: Nescitis quia cui vos servos exhibetis ad obediendum, servi estis ejus cui obeditis, sive iniquitatis ad peccatum, sive justitiae ad sanctificationem (Rom. VI, 16)? Qui ergo se sub jugum miserit Dei, exinanivit sui libertatem arbitrii, ut per libertatem divini arbitrii liberetur. Non tibi videtur exinanire libertatem arbitrii sui, qui sibi esurienti denegat panem, sitienti denegat potum, dormitanti denegat somnum? Sed in his dignus esse non poterit, nisi se voluntarium comprobaverit. Non erim ex tristitia, inquit Apostolus, nec ex necessitate, hilarem enim datorem diligit Deus (II Cor. IX, 7). Unde et propheta dicit Deo: Voluntarie sacrificabo tibi (Ps. LIII, 8). Et iterum: Refloruit caro mea, inquit, et ex voluntate mea confitebor illi (Ps. XXVII, 7). De injusto autem legimus: Noluit intelligere ut bene ageret (Ps. XXXV, 4). Unde et beatus Jacob: Simeon, inquit, et Levi fratres consummaverunt iniquitatem ex voluntate sua (Gen. XLIX, 5, 6). Si ergo antequam vera et integra libertas nostra veniret, Dominus Jesus Christus, justus voluntarie sacrificavit Deo, et ex voluntate sua confessus est, peccator ex voluntate deliquit; quanto magis nunc, instaurata nobis libertate per Christum, universa nostro jure sunt reddita, non natura dominante, ut Pelagius et Coelestius definivit, non natura hominis dominante, sed Christi gratia condonante? Non suis viribus imputando, sed de Dei adminiculis praesumendo; non sibi aliquid usurpando, sed totum Dei gratiae imputando? Totum, inquam, totum dixi; totum repeto, totum, sed bonum; malum autem ex nostro vitio, ex nostra negligentia, et ex nostra incurrimus voluntate. Quid convertitis caput ad calumnias, et Pelagii nobis dogma objicitis? Anathemamus omnes qui dicunt, adjutorio Dei sublato, posse hominem sine peccato esse si velit; anathemamus qui dicunt, nec per Adam mors, nec per Christum vita; anathemamus qui dicunt de duobus baptizatis qui nascitur baptismum indigere non posse; anathemamus qui dicunt infantes non debere in remissionem peccatorum baptismatis sanctificatione censeri; anathemamus omnia quae in omnibus haereticis damnat Ecclesia; anathemamus et librum vestrum vobiscum, qui dicit: XXV. In tantum vitiatam per praevaricationem Adae hominis naturam agnovimus, ut instaurationem suam per Christum non in re sed in spe fuerit consecuta, dicente Apostolo: Spe salvi facti sumus; spes autem quae videtur, non est spes (Rom. VIII, 24). Si ergo spe salvi facti sumus, adhuc rem in praesenti saeculo non tenemus. Ideo denique baptizati iterum carnaliter concupiscunt, et illos motus corporis patiuntur, quia spe, non re consecuti sunt instaurationis auxilium. Si enim re consecuti fuissent, post baptismatis gratiam non esset peccati nec possibilitas, nec voluntas. Verum quia virtus baptismatis tanta est, ut universa peccata deleat, pullulatio tamen peccatorum baptismatis unda non abluitur; inesse enim per Adam naturaliter perdocetur. Nam illa membra quae in baptismatis hora confusione carent, postea confusionem recipiunt, quae vitant ubique conspectum, et quaerunt pudendo secretum. Quae enim Deus membra fecerat, praevaricatio in pudenda convertit; et non dicuntur membra, sed pudenda. Quae pudenda in puncto illo baptismatis membra fiunt, sed mox iterum pudenda efficiuntur ex membris. Non enim re, sed spe instaurati sunt. Concupiscentia enim carnis quae per praevaricationem Adae repugnat in corpore tanquam lex peccati, iterum sibi vindicat baptizatum, totumque animum ejus conatur evertere. Haec est enim radix illius plagae, quam Christus salvavit; salvavit autem sic, sicut Apostolus dicit: Spe salvi facti sumus. Et jubet nos animum ad invisibilia contemplanda transferre: nec de his quae videntur, praesumendo corruere. Et ideo dicit: Spes autem quae videtur, non est spes; ne forte aestimarentur per baptismum ita tolli peccata, ut etiam radices ipsae peccatorum simul putarentur auferri. Motus enim ille pollutionis qui per praevaricationem naturam invasit, ita remanet in baptizato, sicut radix capilli cum fuerit novacula in superficie emundatus et rasus. Rasus enim est ut emundaretur locus; non est eradicatus, ut ulterius non nasceretur. Si enim ex integro per baptismum omnis praevaricationis Adae fragilitas tolleretur, baptizati omnes nullo caloris motu traherentur ad crimina, nullus sordibus inquinaretur humanis, nullus concupiscentiae stimulo pungeretur; sed quia spe salvi facti sumus, quod adhuc non videmus, per patientiam exspectamus. Veniet tempus, in quo neque nubant feminae, neque viri uxores ducant, sed sint sicut angeli in coelis (Matth. XXII, 30). Cum enim corruptibile hoc induerit incorruptionem, et mortale hoc induerit immortalitatem, tunc fiet sermo qui scriptus est: Absorpta est mors in victoriam; ubi est, mors, victoria tua? ubi est stimulus tuus? Stimulus autem mortis peccatum est, virtus vero peccati lex. Tunc dicemus: Deo gratias, qui dedit nobis victoriam per Dominum nostrum Jesum Christum (I Cor. XV, 54-57). Hic est libellus vester, quem nulli datis legendum nisi sub sacramento. Vide ne prodas, ne des legendum imperitis; regnum Dei paucorum est. In hoc apparet quia te Deus praedestinavit ad vitam, si hunc libellum tu sicut tuam animam serves. Maxima pars muliercularum a vobis hunc meretur libellum accipere. Denique quae eum prodidit, femina corpore sed vir animo, dum istum a vobis libellum sub sacramento suscepisset, scriptum legens exhorruit, et his quos catholicos noverat examinandum dedit. Legimus eum et nos, quod semper timuistis; et, juvante Domino, blasphemias ejus evidenter detegentes, omnes catholicos admonemus ut hunc libellum fugiant, exsecrentur, et aeterno anathemate feriant. Damnabilitas enim ejus eo usque pervenit, ut universa mysteria Salvatoris evacuet. Dicit baptismum Christi fructum ullum penitus, dum traditur, non habere. Spes, inquit, quae videtur non est spes, id est, remissio peccatorum: et quidquid in praesenti promittitur, non est, quia in futuro servatur; hic tamen, id est in hoc mundo, non accipitur. Dicit enim Apostolus: Spes quae videtur non est spes. Ergo ne hoc Apostolus ad istum vestrum sensum dixit? Prius itaque beati Pauli cum debita reverentia sensum exponemus; et ita demum per partes concidemus pedes libri vestri, in his quae conclusio ejus circa nos finem se autumat invenisse perfectum. Apostolus, consolationem filiis Dei afferens, dicit, ut in isto mundo nihil quaerant, ne forte considerantes impios et incredulos prosperis successibus gratulari, se vero affligi, dicerent, Ecce hi peccatores et abundantes in saeculo obtinuerunt divitias (Ps. LXXII, 13); nos autem usque in hac hora, et esurimus, et sitimus, et nudi sumus, et colaphis caedimur (I Cor. IV, 11). Tollens ergo praesentis saeculi considerationem, gaudia futura promittit. Et quamvis magnis, inquit, passionibus fatigemini, non sunt tamen condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis (Rom. VIII, 18). Et ideo, spe, inquit, salvi facti sumus (Ibid., 24). Nota tibi salvi facti: non dixit salvandi, sed salvi facti. Praeteritum fecit salutis; dum credidimus, salvi facti sumus. Quare spe? Speramus enim nos resurgere, non enim jam resurreximus. Quia ergo speramus nos pro bonis praemia accepturos, et pro malis gehennae posse incurrere supplicia; sperantes bona et timentes mala, salvi facti sumus: et qui eramus filii irae, facti sumus filii Dei (Ephes. II, 3). Unde et alius Apostolus clamat: Charissimi, filii Dei sumus (I Joan. III, 2). Non ergo adoptio filiorum promittitur in baptismo, sed confertur. Vos autem de hoc quod jam accepimus, dicitis: Spes quae videtur, non est spes. Nobis spes tota videtur in baptismatis sanctificatione constare; ergo quod nobis videtur spes, non est spes. In chrismatis Christi unctione spei nostrae cernimus firmamentum; ergo spes quae videtur non est spes. Corpus Christi spem nostram videmus; ergo spes quae videtur non est spes. Sanguinem Christi redemptionem nostram attendimus; ergo spes quae videtur non est spes. Evacuastis omnia sacramenta, exinanistis mysteria, et quasi fidi et idonei metatores Antichristi, locum ei ubi possit succedere ejectis nobis ab aliquibus praeparatis. Nam haec quae Apostolus de mundi istius gaudiis dicit: Spes quae videtur non est spes, vos ea ad divina mysteria transmigrastis. Quod ille de caducis rebus et labentibus memorat, hoc vos etiam ipsi sacro baptismati ascripsistis. Non habeamus partem vobiscum in aeternum, nec sensus noster ultra his blasphemiis inquinetur. XXVI. Ideo, inquiunt, baptizati iterum polluuntur, et carnaliter concupiscunt, quia spe non re consecuti sunt instaurationis auxilium. Nos autem sic spem tendimus ad futura praemia, ut in praesenti quod accepimus non negemus. Nos enim meretur consequi beneficia, qui non confitetur accepta. Si quod accepisti jam denegas, confutaris ingratus. Ergo si adhuc non estis gratiam consecuti, sed consecuturi estis, quid nobiscum clanculo communicatis? Exspectate alterum Christi corpus, alterum Christi sanguinem; istum enim non in re, sed in spe esse jactatis. XXVII. Si enim re, inquiunt, consecuti essemus, post baptismatis gratiam non esset peccati nec possibilitas, nec voluntas. Ideo ergo vultis ostendere baptismatis gratiam non rem contulisse, quia iterum post baptisma possumus et velle malum, et operari malum. Et cui habebat dari lex Dei, si possibilitas mali fuisset ablata? Aut quis de custodia mandatorum Dei praemium peteret, si praevaricari non posset? sicut nec mutus de taciturnitate, nec spado de virginitate laudatur. Carent enim laude in bono, quibus ad malum transitus denegatur. Nos ergo dicimus possibilitatem mali bonam esse his qui eam contemnunt. Dabo his singulis titulis breve responsum. Potuit quis exspoliare vestitos: ecce malum potuit; sed quia noluit, facta est possibilitas mali bona, qui eam consilio prudentiore contempsit. Potuit quis creditam sibi pecuniam rapere, potuit adulteria perpetrare: ecce possibilitas mali; et qui eam contempsit, ipsa possibilitas eum fecit tam de pecunia non furata laudari, quam coronari de castitate servata. Diximus unum titulum, id est de possibilitate mali, quod bona sit his qui eam contempserint. Nunc videamus quomodo e contrario possibilitas boni, mala in his qui eam contempserint. Habet quispiam pecunias positas: ecce possibilitas boni, potest enim cunctis necessitatem patientibus subvenire. Hanc autem possibilitatem boni dum contempserit, efficitur possibilitas mala, et tam mala ut radix malorum omnium comprobetur (I Tim. VI, 10). Verum quid agimus? Baptismatis nobis status in periculo ponitur, et nos de avaritiae veneno tractamus. Omnibus notum est avaritiae crimen satis esse gravissimum; baptismatis autem gratiam exinaniri ab hominibus perfidis, nuper coepit innotescere, nuper coepit catholicis propalari. XXVIII. Aiunt namque per baptismum ita tolli peccatum, ut capillum novacula erasum. Rasus enim est, inquiunt, ut emundaretur locus, non eradicatus est, ne ulterius nasceretur. Si enim ex integro omnis praevaricationis Adae fragilitas tolleretur, baptizati omnes nullo caloris motu traherentur ad crimina, nullo concupiscentiae stimulo pungerentur. Hinc ergo exinanitis baptismatis sacrosancta mysteria, quia concupiscentia, ut ipsi dicitis, lex peccati est, et ipsa sibi iterum vindicat baptizatum. De hac ergo concupiscentia si fueritis exclusi, integra erit in baptismo et peccatorum remissio et vera consolatio gratiarum. Gratiarum autem ideo pluraliter posui, quia cum una sit gratia, ut vitis una palmitibus pluralis efficitur, et tot vites dicuntur, quot fuerint propagines de una vite compressae. Datur ergo ex uno baptismatis fonte in praesenti peccatorum remissio, et regnum promittitur in futuro; efficitur filius hominis filius Dei; fit adoptione filius; fit consors regni; fit civis ex advena; fit ingenuus qui servus exstiterat inimici; fit locuples qui fuerat ante mendicus; et qui fuerat dudum ignobilis, incipit esse et illustris et magnus. Sed ista omnia evacuat liber vester, et dicitis: XXIX. Si darentur quae promittuntur in baptismo, nullus post baptismatis undam concupiscentiae stimulo pungeretur. Videamus ergo utrumnam haec concupiscentia, sicut dicitis, lex peccati fit. Nos concupiscentiam dicimus esse rem naturalis certaminis, et hanc dicimus ad propagationem hominum a Deo creatore visceraliter esse firmatam. Adhuc enim primi homines nondum de praevaricationis ligno gustaverant, quando eos benedixit Deus dicens: Crescite et multiplicamini, et replete terram (Gen. I, 28). Qui ergo ante peccatum benedicendo genus hominum multiplicari jussit, ipse sine dubio huic naturae per quod propagari posset inseruit. Dispar etenim sexus multiplicari minime potuisset, si incrementa naturalis concupiscentiae non haberet. Non est bonum, ait Dominus, esse hominem solum; faciamus ei adjutorium (Gen. II, 18). Hoc adjutorium disparis sexus ad consolandum vultis esse factum a Domino, an ad generandum? Si enim concupiscentia mala est quae materia generationis ostenditur, constat secundum vos a Deo mulierem non ad adjutorium boni, sed ad occasionem factam esse peccati. Quod si adjutorium mulieris, non ad reparationem, sed ad consolationem nescio quam dicatis fuisse concessum, dispar sexus sine causa est conditus ab eo, de quo legimus quod omnia in sapientia fecerit (Ps. CIII, 24). Verum quia Testamenti veteris forte vos auctoritas non tenet, de primis hominibus quid ipse Dominus noster Jesus Christus dixerit auscultate. Qui fecit, inquit, masculum et feminam benedixit eos et dixit: Propter hoc relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una (Matth. XIX, 4-6). Et his dictis adjunxit: Quod ergo Deus junxit, homo non separet. A Deo igitur factos, a Deo benedictos, a Deo legimus esse conjunctos. XXX. Et miror qua fronte concupiscentiam istam, per quam conjugia celebrantur, dicatis a diabolo esse humano generi inflictam. Quis enim dubitet rem malam, si tamen mala est, a Deo bono homini non potuisse conferri? Si enim a Deo est data, bona esse dignoscitur; si autem mala est, constat a diabolo esse infusam. Sic enim dicit liber vester: XXXI. Quae Deus membra fecit, illi praevaricando pudenda fecerunt. Si hoc non est in membris quod Deus condidit, et super fabricam Dei inimicus apparuit, et Deo invito fecit creaturam ejus alterum ordinem continere, non quem ipse instituit, maledictae sunt nuptiae, et ex maledictione universa humani generis massa veniens diabolo auctore subsistit. Unum vobis eligite e duobus. Aut bona est generatio hominis, et bona est concupiscentia; aut malae sunt nuptiae, et iniqua concupiscentia. Emendate ergo Ecclesiae regulam; damnate qui in toto orbe fuit sacerdotes, nuptiarum initia benedicentes, consecrantes et in Dei mysteriis sociantes. Miror qua fronte intratis ecclesiam, ubi quidquid agitur contra vestras sectas venire cognoscitis. Negatis itaque Deum hanc, unde nascimur, dedisse concupiscentiam. Ergo non sumus creatura ejus, si non est ejus creatura concupiscentia conjugalis. Tollite enim hanc, quam vos dicitis legem esse peccati, et videamus quis adhaerere possit uxori. Sed qui dederat virtutem seminis in benedictionem, ipse ob multiplicandam sobolem concupiscentiae inseruit charitatem, et amari voluit quod multiplicare constituit. Incrementum enim est generis concupiscentia naturalis. Quod si per hanc, ut dicitis, omnis constat esse causa peccati, ipse crimen creavit in genere, qui posteritatem multiplicari voluit per amorem, et super paternae pietatis jura diligi praecepit uxorem. Denique ipse Dominus noster Jesus cum dicit: Quod Deus conjunxit, homo non separet (Matth. X, 6), tale est quasi qui diceret: Odisse tibi uxorem non licet. quam me auctore amare coepisti. Zelabatur enim conjunctionem a se factam odiis jugalibus maculari. Rerum nova perversitas! cum a Deo puniatur uxoris odium, damnatur ab hominibus concupiscentia maritorum. Sed justus judex non damnat desiderium naturale, qui, ut multiplicaret prolem, ideo inseruit charitatem. Nam cum de conjugio et repudio tractaretur, tunc Dominus istam dictavit sententiam, dicens: Quod Deus junxit, homo non separet. Hoc autem ideo dixit, ut specialiter nuptiarum conjunctionem ex Deo esse monstraret. Nec enim esse potuit, aut sine conjunctione commixtio, aut absque commixtione conjunctio. Si non ex creatura factoris, sed ex peccato, inquiunt, concupiscentia maritalis; ergo secundum vos Deus hoc in benedictione conjunxit quod diabolus per praevaricationem inseruit. Quod si ita est, non fuit adversarius sed adjutor Dei, si quos Deus in carne una esse voluit, per concupiscentiam inseparabiles fecit, et quod ille jussit augeri et crescere, hic per quod hoc ipsum quod jusserat ut impleretur invenit. O quam infelix impietas est a Praedestinatis inventa, ut ex praevaricatione dicatur evenisse hominis, quod est ex benedictione Creatoris insertum! Hanc vos dicitis legem peccati; sed hanc nos legem generis comprobamus, quam vos criminis accusatis; et hanc nos dicimus causam esse virtutum, quam vos vultis ostendere materiam vitiorum. Nam cum ejus adjutorium faciat parentes fecundos in sobole, hujus certamen et continentes praestat et virgines gloriosos. Et ne alicubi hujus esse aestimes detrimentum, majora repugnando quam adjuvando largitur; quia dum adjuvat, fructum exhibet generis; dum repugnat, confert praemium castitatis. Illic sine culpa operatur, hic exercet pugnam cum munere. Tolle concupiscentiam, et cessant conjugia; tolle concupiscentiam, et cessant praemia castitatis. Quale hoc, rogo, malum est, quod duplicis boni causa esse monstretur; quod alios in generationis gaudio exhibet, alios in triumpho virtutis? Alii enim per eam operantur licite, alii per eam dimicant gloriose. Quod si etiam in omnibus haec dicitur esse peccatum, constat et conjuges, et continentes, et virgines per hanc esse damnandos; omnibus enim inesse cognoscitur per naturam. Nos non ita esse sentimus: sed laudamus eam ordinem suum custodientem, et Deo reverentiam exhibentem. Et ideo in baptizatis etiam ipsa benedicitur, non fugatur, et ornatur magis quam tollitur. Qui enim fontem aquae perennis nunc benedixit ut renasceremur spiritaliter, ipse tunc benedixit conjuges ut carnaliter nasceremur. Hunc ergo concupiscentiae motum, sicut caetera alia membra, a Creatore suscepimus. Si ideo est concupiscentia malum, quia per hanc aliquoties adulterium geritur; ergo et manus mala est, quia per hanc homicidium perpetratur. Accusate et linguam, quia per ipsam blasphematur Deus; damnate et pedem, quod hominem duxerit ad lupanar. Sic fit ut non sola concupiscentia, sed universa a vobis membra damnentur. Respondeam vobis ore catholico, quoniam sicut manus facta est, non ad occidendum, sed ad operandum; et lingua non ad blasphemandum, sed ad gloriam Creatoris et laudem; et membra omnia, non ut vitiis serviant, sed divinis praeceptis insistant; ita et concupiscentia naturae est insita, non ad adulterandum, sed ad generandum: quam utique comprobavimus non modo conjugibus fecunditatis adjutorium, sed etiam continentibus palmam posse afferre virtutis. Vultis nosse bonam hanc esse concupiscentiam? mysteriis eam comparabo divinis. Non enim solum appetita mala, sed etiam bona praesumpta condemnant. Pone aliquem ante baptismatis illuminationem corpus Domini praesumpsisse; nunquid non iste de boni praesumptione damnabitur? Quod enim aliis collatum secundum ordinem confert salutem, hoc aliis damnationem facit extra ordinem, extra tempus acceptum. Similiter si usurpet laicus sacerdotium, vel si sacrificium offerre praesumat; nunquid non iste de non concessa sibi potestate damnandus est? Quod si de tam sanctis rebus praesumptio reum facit, non actio, quanto magis in concupiscentia, non actio suum ordinem tenens, sed extra ordinem vadens, vocatur in crimine, et facit maledictum extra ordinem euntem, quem benedictum Creator in suo ordine collocavit? Quod si ita est, immo quia ita est, quid patimini, infelices, qui volentes exinanire baptismatis restaurationem, dicitis hanc concupiscentiam ideo remansisse, ne tota ex amussim homini peccata viderentur indulta? Cur non magis hinc vobis debet esse suspicio, hanc non esse peccatum, quod in baptizatis hominibus non deletur? Si enim esset peccatum, utique sicut caetera tolleretur. Igitur qui per concupiscentiam baptismatis dona exinanire contenditis, conditorem concupiscentiae diabolum esse monstratis: per quem docetis et Creatorem in sua operatione dum conderet defecisse, et baptismum tribuentem ex integro non potuisse succurrere. Habebunt vobiscum partem qui vos ad se libenter admittunt. Scriptum est enim reos fore, non solum qui iniquitatem faciunt, sed etiam eos quos eis constiterit consensisse (Rom. I, 32).