Migne Patrologia Latina Tomus 75
Maurin.Praefa81 75 Maurini Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
I. Triplicem hic repraesentamus Gregorii Magni Vitam: primam compendiose descriptam, quam Paulo Diacono Casinensi monacho debemus; secundam, sanctissimi pontificis praeclare gesta fusiori stylo complectentem, cujus auctor Joannes Diaconus, monasterii quoque Casinensis alumnus. Quasi enim pro acceptis tot beneficiis gratum se ostendere voluisset mons hic sacer, sancti Gregorii scriptis mire celebratus (Lib. II, Dialog.), ac laudes laudibus rependere, non satis habuit ad ipsius historiam posteris consignandam unum suppeditare scriptorem, sed alterum addidit et quidem diligentissimum historicum. Utrique Vitae post allata plurima veterum testimonia de sancto Gregorio, subjecimus tertiam, quam ex ipsius praesertim operibus eruimus et adornavimus. De priori Vita contractiori, et de ipsius auctore prius est dicendum, et consequenter de aliis.
II. Hanc breviorem Vitam eodem anno, scilicet 1668, ediderunt Bollandus in secundo mensis Martii tomo, et noster Mabillonius in Act. sanctorum ord. sancti Benedicti, saeculo I. Eamdem postea sanctissimi Doctoris operibus praefixit Petrus Gussanvillaeus anno 1675. Quo vero Codice sit usus, indicare minime curavit. Certe plurimum discrepat a duabus prioribus haec Editio, sive id exemplaris manu descripti vitio contigerit, sive Editor pro libito multa mutaverit, et ab obsoletis, quae hoc in opusculo frequenter occurrunt, vocibus consulto abstinuerit. De Editione a Bollando ejusque sociis adornata audiendi sunt ipsi in commentario praevio de sancto Gregorio, § 2: Primo loco vitam post ejus obitum scriptam damus ab auctore synchrono sed anonymo. Ita enim numero 26 (nobis 28) asserit: Post obitum ejus narratum didicimus a fideli et religioso viro, et huic nostro Patri familiarissimo scilicet Paulo Diacono, quem constat non diu post obitum sancti Gregorii in vita permansisse . . . . Exstant haec Acta in quamplurimis Codicibus mss. eisque pervetustis quorum aliqui ad nostram bibliothecam spectant: habemus eadem etiam ex Mss. ecclesiae Cathedralis sancti Audomari, et ecclesiae Trevirensis sancti Martini; contulimusque cum duplici Codice reginae Sueciae signato num. 81 et 569. Item cum praeclaro Codice monasterii Bonifontis in Gallia.
III. Mirum sane tot in Codicibus desiderari nomen Pauli Diaconi, germani scilicet hujus Vitae scriptoris, ut mox probaturi et demonstraturi sumus. Felicius nostro cessit Mabillonio, qui his in Actis edendis tres Codices adhibens, Sangermanensem, Moissacensem, et Conchensem seu monasterii sancti Petri de Conchis; in hoc ultimo observavit, quod et ipsi vidimus, nostro Paulo ascribi hoc opusculum. Deinde incidimus in plurima alia exemplaria ejusdem auctoris nomen praeferentia, scilicet Casinense, Ebroicense majoris Ecclesiae, Lyrense, Beccense, Carthusiense [ Majoris Carthusiae ], quibus accensendus Codex quem legerat Garetius, canonicus regularis, qui in tractatu de reali corporis et sanguinis Christi praesentia in Eucharistia, edito anno 1562, aliqua ex his Actis, sub nomine Pauli Diaconi, ad propositum argumentum confirmandum adducit. Verum etsi Pauli nomen in omnibus Codicibus dissimularetur et subticeretur, nihilominus aliunde constaret certissime non alium fetus hujus parentem esse quam Paulum Diaconum. Sane meminit ipse in lib. III de gestis Langobardorum, cap. 25 Vitae sancti Gregorii a se descriptae, his verbis: Ideo de beato Gregorio plura dicere omittimus, quia jam ante aliquot annos ejus Vitam, Deo auxiliante, texuimus. Porro hanc eamdem esse quam prae manibus habemus, dubitare non licebit ipsam conferenti cum alia quae, nemine diffitente, Joannis est Diaconi. Hic cum esset monasterii Casinensis, in quo Paulus quoque militarat, alumnus et monachus, ac ipso tantum octoginta circiter annis junior, non potuit ignorare quae et qualia de sancto Gregorio a Paulo elucubrata fuerant. At lib. IV, cap. 99, laudat Pauli opus, commemorato prius honorificentissime ipsius nomine, allatisque ipsissimis ejus verbis quae num. 30, leguntur. En luculentum Joannis testimonium: Cujus nimirum venerabile meritum quousque mundi hujus orbita volvitur, ut cum Paulo viro disertissimo fatear, semper accipiet incrementum, quia ipsius sine dubio gratiae ascribitur, vel quod Anglorum Ecclesia nova semper sobole fecundatur, vel quod illius doctrinis per orbem universum multi per peccatum elongati ad Christi clementiam revertuntur; vel quod boni quique ipsius suasionibus inflammati, coelestem patriam desideranter inquirunt. Haec si attentius legissent doctissimi viri, non praemisissent huic Vitae: Auctore anonymo, sed synchrono.
IV. At, inquies, quicunque sit hujus Vitae scriptor, quaedam de sancto Gregorio profert, quae asseverat sibi narrata ab ejusdem sanctissimi Patris familiarissimo, haud dubie a Petro Diacono ipsius Notario: Denique, inquit num. 28, a fideli et religioso viro, et huic nostro Patri . . . . valde familiarissimo, fideliter post obitum ejus nobis narratum didicimus, etc. Proindeque vixit saltem ineunte saeculo VII, superatque ad minimum integro saeculo cum dimidio Paulum hunc Diaconum. Non dissimulandum his in verbis explicandis nonnihil difficultatis occurrere. At cum plurima, eaque invictissima suppetant aliunde quae contrarium probent argumenta, dicendum videtur Paulum Diaconum hic uti modo loquendi non insolenti, quando Scriptoris alicujus testimonium in medium adducimus; ut cum dicitur: Ab Augustino didici, nobis narrat Chrysostomus, aut quid simile. Praeterea in Cod. Belvacensi, et in vetustiori Gemeticensi non legitur: nobis narratum, sed simpliciter, narratum; cujus voculae nobis rejectione difficultas omnis tollitur. At de his consule Mabillonium, tom. I Analect., pag. 319, ubi in hoc argumentum latius excurrit. Nunc de Paulo Diacono, quandoquidem ipsum hujus Vitae scriptorem esse constat, operae pretium est pauca hoc loco addere.
V. Is gente Langobardus, patria Forojuliensis fuit, Aquileiensis Ecclesiae Diaconus, et Desiderii ultimi Langobardorum regis notarius aut Cancellarius. Genus suum ipse describit lib. IV de Gestis Langobardorum, c. 39. Patrem habuit Warnefridum, a quo Paulus Warnefridi cognominatus est. Victo rege Desiderio, Paulus inter nobiles captivos a Carolo magno Francorum rege abductus fuit, apud quem (ut erat litteratorum omnium cultor Carolus) propter singularem prudentiam et eruditionem, magno aliquandiu in honore fuit. Verum cum arctioris amoris et fidei erga Desiderium suspectior esset, in Diomedeam insulam est deportatus, unde ad Arichim Beneventanum principem Desiderii regis generum profugit; quo mortuo, monachum in Casinensi monasterio induit. Scripsit de Gestis Langobardorum libros sex, in quibus non raro sancti Gregorii meminit, sed praesertim lib. III, cap. 25, testatur ipsius Vitam a se jam contextam et elucubratam. Edidit praeterea historiae Miscellae libros viginti quatuor, ex quibus, inquit Vossius, lib. II de Hist. Lat., c. 30, primi undecim libri iidem sunt ac decem Eutropii; aliqua subinde de suo addidit Paulus, ut Adalbergae Desiderii filiae et Arichisi ducis uxori morem gereret. Exinde Eutropium continuat Paulus, cujus sunt quinque qui sequuntur libri; residui octo a Landulpho Sagace additi creduntur, ex Theophane praesertim, vel potius ex Anastasio Bibliothecario Theophanis interprete. Caetera opera Pauli, sive quae exstant, sive deperdita commemorat Guillelmus Cave in scriptorum Eccles. historiae litterariae saeculo VIII, ubi tamen labitur vir doctus, assignans quatuor libros de Vita sancti Gregorii papae, quos dicit in lucem editos a Joanne Mabillonio, saeculo I Bened.
VI. Floruit Paulus saeculo VIII labente. Quo praesertim tempore Vitae sancti Gregorii scribendae operam navarit vix assignari potest; ipsum Romae tunc habitasse, inde manifestum est, quod semper de Roma loquens praemittat pronomen demonstrativum haec, hanc. Sic orditur suam historiam: Gregorius hac urbe Romana. Et paulo post, num. 2: Ut quamvis hic eo tempore potissimum florerent studia litterarum, nulli in urbe hac putaretur esse secundus. Num. 4, septimum (monasterium) intra urbis hujus muros instituit. Et sic deinceps constanter usque ad voluminis umbilicum loquitur. Has quidem particulas expunxit Gussanvillaeus, sed vitiose, cum in omnibus Mss. tum a Bollando et Mabillonio, tum a nobis post ipsos perlectis, qui sane sunt plurimi, reperiantur.
VII. Quid a nobis hac in Editione potissimum praestitum sit, paucis indicandum. Etsi de priorum Editorum fide nobis constaret, ne tamen officio nostro, et promissae diligentiae ulla in re deessemus, hanc historiam denuo ad mss. Codices, praesertim ad Conchensem, Beccensem, Belvacensem sancti Petri, duosque Gemeticenses, atque ad superiores Editiones contulimus, textumque scriptis in calce quibusdam notis illustravimus, doctorum virorum a quibus paucas mutuati sumus non dissimulato nomine. Haec sunt quae de Vita priori sancti Gregorii a nobis hic edita praemittenda duximus. Nunc de secunda cujus auctor Joannes Diaconus.
VIII. Joannes ex monacho Casinensi Ecclesiae Rom. Diaconus, post Paulum Warnefridi, de sancti Gregorii gestis quatuor libros elucubravit, jubente Joanne papa VIII, qui anno 872 sedere coeperat. Qua de re legenda ejusdem Joannis Diaconi praefatio, ubi etiam de totius operis instituto et ordine praeloquitur.
IX. Quanta autem fuerit hujus Vitae sancti Gregorii auctoritas apud veteres, docet Guitmundus Aversanus, episcopus, lib. 3 de Eucharistia. Eam Vitam, inquit, tot sanctissimi doctissimique Romani pontifices, nullo hactenus dissonante, probaverunt, eorumque auctoritatem secutae tot Ecclesiae cuncto populo Christiano consonante nunc usque susceperunt.
X. Nonnulla tamen hoc in opere carpit eminentissimus cardinalis Baronius, 1o quod Felicem papam IV sancti Gregorii atavum dicat libri I, cap. primo; 2o quod ejusdem libri c. 25 sanctissimum virum a Benedicto papa Diaconum factum scripserit. Tertium est quod refert lib. II, cap. 44, de Trajani Augusti anima ex inferni poenis a sancto Gregorio liberata. Quartum quod sancti Doctoris libros ab ejus aemulis igni traditos narret. Praeterea Joanni asserenti sanctum Gregorium factum monachum sancti Benedicti regulam observasse, et observandam in suo sancti Andreae monasterio instituisse, non assentitur Baronius. De singulis dicemus in Vita sanctissimi pontificis a nobis adornata.
XI. Joanni nostro Vitam sancti Clementis papae, Velitrensis episcopi nomine Gauderici hortatu scriptam, tribuit Guillelmus Cave in historia Litteraria Scriptorum Eccles. ex Sigeberto, quam ait periisse. Ejusdem esse dicitur commentarius seu expositio brevis in heptateuchum, asservata in bibliotheca Sancti Germani a Pratis Parisiorum.
XII. Quod spectat ad sancti Gregorii Vitam, de qua sola hic agendum, ipsam contulimus cum mss. Codd. Bigotiano, Uticensi sancti Ebrulphi, et Andegavensi. Consuluimus etiam Parisiensem ecclesiae metropolitanae, alterum Sancti Germani a Pratis, Turonensem sancti Martini, et Vaticanos. Cum autem haec Vita ex Gregorii scriptis potissimum collecta sit, et contexta praesertim ex epistolis, quae ex iis excerpta sunt a Joanne Diacono in probatioribus Mss. investigare sategimus, et in omnibus consentire prorsus utrosque Codices observavimus, Registri videlicet ac Vitae.
XIII. Praeter Pauli et Joannis Diaconorum lucubrationes adjicienda duximus quaedam selecta veterum testimonia de sancto Gregorio. Nullas autem alias Vitas ex integro scriptas inter antiqua monumenta reperire potuimus. Inter opera Venerabilis Bedae ἀνέκδοτα recenset quidem Guillelmus Cave Vitam sancti Gregorii quam ait manuscriptam exstare in bibliotheca collegii Mertonensis. Ejus porro visendae desiderio accensi, rogavimus nostrum Mabillonium ut a viro doctissimo Th. Gals amico suo in litteratos omnes benefico impetraret consuli laudatum Codicem, et cum Pauli opusculo de sancti Gregorii Vita conferri. Non solum id praestitit vir officiosissimus, sed etiam ad nos misit excerpta quaedam tum ex primis Ms. periodis: Gregorius hac urbe Romana Patre Gordiano, matre vero Silvia, etc., usque nulli in hac urbe putaretur secundus; tum ex fine totius operis ab his verbis: haec breviter de vita beati Gregorii dicta sunt, etc., usque sepultus vero est in ecclesia beati Petri apostoli ante secretarium, die IV Iduum Martiarum. Praestante Domino nostro Jesu Christo qui cum Patre, etc. Et ex his clare intelleximus quod prius subodorabamur, hunc bibliothecae Mertonensis Codicem nihil aliud quam Pauli lucubrationem exhibere. Hoc loco integram optimi viri Thomae Gals epistolam subjicere operae pretium duximus, quae benefici ejus in nos animi insigne est argumentum. Viro optimo pientissimoque D. D. Joanni Mabillonio Th. Gals S. P.
Tuas per Gannovium jucundissimas et expectatissimas accepi. Continuo ad Oxonienses de Vita sancti Gregorii scripsi. Longa interposita mora haec de Vita illa recepi. Moneo, quod tamen te monuisse non opus erit, haec ad Paulum Diaconum videri referenda; is πατὴρ τοῦ λογοῦ, uti ex Surio colligo. Totum opusculum in Ms. Oxon. coll. Mertonensis decem explicatur foliis. Si tibi ejus aliquid desiderium subeat, curabo eo fruaris. Sane decet me memorem semper esse tuorum multorum in me meritorum, et libentissime pro viribus et facultatibus tibi tuisque inservirem. Quare rem mihi gratissimam feceris, si quem e tuis amicis huc aliquando tendentem ad me destines, ut saltem de tua valetudine et vita prospera subinde audiam, qua quidem re nihil mihi laetius contingere potest. Vale.
Nobilis adolescens Spencerus Compton, qui jam cum legato nostro apud vos agit, te brevi meo nomine salutabit.
Bloomesburi Londini, 14 Jan. 1697.
XIV. Superest ut de Vita sanctissimi Doctoris a nobis ex ejus potissimum scriptis concinnata pauca dicamus. Ipsam prius Gallice publicavimus an. 1698. Indeque coepit omnis in Gregorium labor. Cum enim lucubrationem hanc qualemcunque felicis recordationis Innocentio XII acceptissimam fuisse nobis significasset emin. cardinalis Spada litteris datis 8 Apr. 1698, atque ad majora audenda impertita nomine tanti pontificis benedictione nobis animos addidisset, statim ad novam omnium sancti Gregorii operum Editionem nos accinximus. Hanc autem Vitam in Latinum versam hic exhibemus, at breviorem, nec servato semper prioris Gallicae ordine. Initio capitum fere semper duo annotantur anni, v. g., an 590 et 591, quia nimirum annos pontificatus sancti Gregorii per indictiones computamus: indictio vero quae mense Septembri incipiebat, duobus respondebat annis.
Caeterum de utilitate elucubrati a nobis operis praefari superfluum foret; cum in Vita maximi hujus Ecclesiae doctoris omnia fere quae ad historiam illorum temporum sive sacram sive profanam spectant exponantur, summa evangelicae doctrinae capita confirmentur, contineatur omnis ecclesiastica disciplina, vitae Christianae praecepta, imo certissimae sublimioris perfectionis regulae tradantur, ex quibus profectum sumere possunt non solum oves gregis Christi, sed etiam Pastores. Haec, studiose Christiane, lege in otio, sed non otiose; et tibi apponentibus improbi laboris fructus optimos bene precare.