Auctor incertus
Migne Patrologia Latina Tomus 35
AuInAuH.QuVeEtN 35 Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
Quaestiones Veteris et Novi Testamenti
- ELENCHUS QUAESTIONUM.
- EX MANUSCRIPTIS CODICIBUS Primi generis.
- EX MANUSCRIPTIS CODICIBUS. Secundi generis.
- Quaestiones Ex Veteri Testamento.
- QUAESTIONES EX NOVO TESTAMENTO.
- QUAESTIONES EX UTROQUE MIXTIM.
- DE EVANGELIO IOANNIS.
- DE EVANGELIO MATTHAEI.
- DE IACTANTIA ROMANORUM LEVITARUM.
- CONTRA NOVATIANUM.
- DE EVANGELIO LUCAE.
- DE LIBRO GENESIS.
- DE ORDINE DIEI ET NOCTIS.
- DE LINGUA HEBRAICA, EX QUO NOMEN ACCEPERIT.
- DE MELCHISEDECH.
- DE PSALMO PRIMO.
- DE PSALMO VIGESIMO TERTIO.
- DE PSALMO QUINQUAGESIMO.
- ADVERSUS PAGANOS.
- DE FATO.
- DE RATIONE PASCHAE.
- DE ABRAHAM.
- DE IOB.
- DE TOBIA.
- DE IEIUNIO.
- LAUS ET GLORIA PASCHAE.
- DE PRINCIPIO.
- UNUM OPUS DIFFERRE SECUNDUM PERSONAS IN LAUDEM SIVE CONDEMNATIONEM.
- ADVERSUS EUSEBIUM.
- DE EO QUI FIDEM CHRISTI PERCEPIT.
- DE PECCATO ADAE ET EVAE.
ELENCHUS QUAESTIONUM. EX MANUSCRIPTIS CODICIBUS
Primi generis.
QUAESTIONES VETERIS TESTAMENTI.
I. Quid est Deus. II. Cur Deus mundum fecerit. III. Quid opus erat per Moysen, et non ante, exordium mundi et ordinem creaturae exponere. IV. Quare Legem non in primordio dedit. V. Utquid Abel sacrificium acceptatum est, et Cain refutatum. VI. Si Lamech occidit Cain, sicut putatur. VII. Quae decem verba in tabulis data sunt, etc. VIII. Utquid Moyses descendens de monte vultum splendidum habuit. IX. Si omnia Deus bona fecit, quid est ut dicat ad Noe de mundis et immundis: Induc tecum, etc. X. Cum Deus dicat quod quarta progenie exituri essent filii Israel de Aegypto, cur Moyses quinta, inquit, progenie exierunt. XI. Si viri justi voluntas bona est, quare Isaac non Esau quem voluit, sed Jacob benedixit quem noluit. XII. Quare Abraham fidei suae signum circumcisionem accepit.
QUAESTIONES NOVI TESTAMENTI.
XIII. Si judicium Dei justum est, quare infantes in Sodomis cremati sunt. XIV. Quid est ut Deus, qui justus praedicatur, peccata patrum filiis dicat reddi. XV. Cum justum praedicet Lex, contra Salomon, Noli, ait, esse justus multum. XVI. Quare angelus, qui volebat in via Moysen occidere, circumcisione infantis placatus est. XVII. Quid est ut maledictos dicat, qui non reliquerint semen in Israel. XVIII. Quare Saül peccans petiit orari pro se, et impetrare non potuit; David autem e contra. XIX. Si Adam corpus immortale habuit, an mortale. XX. Quid est quod dicitur, Panem Angelorum manducavit homo: cum Angeli non egeant cibo. XXI. Quid sit ad imaginem et similitudinem Dei fecisse hominem, et an mulier imago Dei. XXII. Quid est ut dicat Salomon, Justifica animam tuam ante obitum tuum, etc. XXIII. An ex traduce sint animae, sicut corpora. XXIV. Quid est ut vir imago Dei sit, et non mulier. XXV. Utquid Joseph adjurat filios Israel, ut tollerent cineres ejus de Aegypto. XXVI. De Elisaeo, an id quod dure petiit ab Elia, consecutus sit. XXVII. An Pythonissa Samuel excitaverit. XXVIII. Quid contradicendum his sit, qui mundum aeternum dicunt. XXIX. Quare octavo die circumcidi mandatum est. XXX. In Proverbiis ait, Justus sui accusator est: quomodo justus, si peccator? XXXI. An cum muliere serpens natura locutus sit, an ab actu dictus serpens an diabolus. XXXII. Legimus apud Salomonem, Dives et pauper obviaverunt sibi, fecit autem ambos Deus. Quomodo ergo non est personarum acceptio apud Deum. XXXIII. Salomon, anni, inquit, impiorum minuentur: cum videamus impios aliquantos longaevos. XXXIV. Apud Salomonem, Deus mortem non fecit: et alio loco, Bona et mala, vita et mors a Deo sunt. XXXV. Qua ratione David Saül, postquam Deus ab eo recessit, christum Domini vocat, etc. XXXVI. Si anima quae peccat ipsa morietur, quid est ut in causa Charmi triginta viri occisi sunt. XXXVII. Quid est ut missa mors in Jacob venerit in Israel. XXXVIII. Si equus et mulus non habent intellectum, quanto magis terra? quid ergo est ut dicatur terra benedicere Dominum. XXXIX. Quid est quod legitur in Salomone, Spes est in tenebris. Melior est canis vivus leone mortuo. XL. Quid est quod dicit propheta, Laetare sterilis, quae non paris, etc. XLI. An spiritus qui super aquas ferebatur, Spiritus sanctus intelligatur. XLII. Cur angelus Moysi et in igne et in rubo apparuit. XLIII. * Cum Abraham prohibitus sit filium suum immolare; cur Jephte filiam immolare non prohibetur? XLIV. * Adversum Judaeos. XLV. * Quomodo homo ad imaginem Dei factus sit, et an mulier quoque. XLVI. * Utrum Samuel fuerit de filiis Aaron, et utrum sacerdos. XLVII. * De hoc quod in Isaia legitur: Et apprehendent septem mulieres, etc. XLVIII. Deus perfectio est: quid ergo opus fuit Christo ut nasceretur. XLIX. Cur Salvator baptizatus sit. L. Si ideo Salvator baptizatus est ut exemplo esset, quare non ita et in circumcisione. LI. Quomodo intelligatur: Spiritus sanctus superveniet in te. LII. Si de Spiritu sancto natus est Christus, cur dictum est, Sapientia aedificavit sibi domum. LIII. Quid est ut VIII calend. januar. Salvator natus dicatur. LIV. Si ex semine David Christus Filius Dei factus, id est jam natus est, quare cum baptizatur audit: Filius meus es tu, ego hodie genui te. LV. Quid causae fuit ut VIII cal. april. crucifigi se permitteret Dominus. LVI. Quare in Matthaeo pater Joseph Jacob scribitur, et in Luca, Heli, etc. LVII. Quid est ut cum in Malachia scriptum sit, Ecce ego mitto Angelum meum; Marcus dicat in Isaia. LVIII. Qua ratione negat Joannes Christum se nosse ante baptismum, cum probet ante eum nosse. LIX. Si Baptismus coeleste mysterium est, cur Nicodemo ait Dominus, Si terrestria dixi vobis, etc. LX. Si Lex et Prophetae usque ad Joannem, quare Salvator ad sacerdotes mittit offerri munera. LXI. Quid est ut Judaeis discipulos accusantibus Dominus David exemplum proferret, per quod videntur simul cum David rei fieri. LXII. Quid est ut occisis filiis Liae, Rachel filios suos plangere dicatur. LXIII. Qua ratione Magi per stellam Christum regem Judaeorum natum intellexerunt. LXIV. Quomodo probatur, post tres dies et noctes resurrexisse Salvatorem. LXV. Si uno ore Evangelistae locuti sunt, cur tres sexta hora, et Marcus tertia dixerit passum Dominum. LXVI. Marcus daemonia dixit cognovisse Dominum, Apostolus vero, Si intellexissent, ait, etc. LXVII. Quid est ut in cruce Dominus dicat, Pater, ignosce illis: non enim sciunt, etc. Si enim nesciunt, quid ignoscitur? LXVIII. Orandum pro inimicis docemur, quare animae occisorum vindicari se petant. LXIX. Si praedicante Joanne Lex cessavit, quomodo Salvator, Non veni, ait, solvere legem; sed adimplere. LXX. * Dominus certe inimicos nos esse vult diabolo; quare ergo, Esto, inquit, consentiens adversario. LXXI. Jacob appellatus est homo videns Deum; quomodo, Deum nemo vidit unquam. LXXII. Quid est quod dicitur in Apocalypsi, Vade et accipe librum, et devora illum, etc. LXXIII. Quid est quod dicit Simeon ad Mariam matrem Domini, Positus est hic in ruinam, etc. LXXIV. Quid sibi vult ut Isaias dicat de Christo, Qui peccatum non fecit: et Apostolus, Pro nobis peccatum fecit. LXXV. Cur Salvator pro se tantum et pro Petro didrachma solvit. LXXVI. In Evangelio, Lex, ait, per Moysen data est; gratia et veritas per Christum. An antea veritas non erat? Ergo nec Lex. LXXVII. Quid est quod dicitur in Marco, Intrans in domum neminem voluit scire, et non potuit latere. LXXVIII. * Legitur in Joanne quod cum negaret se Jesus ascendisse ad diem festum, ascendit tamen. LXXIX. Si proprio arbitrio vivimus, quare Salvator dixit, Nemo venit ad me, nisi Pater attraxerit eum. LXXX. Certe aut filius Dei quisque est, aut diaboli; quid ergo nascimur requirendum est. LXXXI. Apostolus ait, Nos natura Judaei: de Judaeis ergo nasci Judaeos ostendit, non de proselytis, etc. LXXXII. Pagani elementis subjecti sunt, quare ergo dicat Apostolus, Eramus sub elementis, etc. LXXXIII. Si per Christum salus et vera cognitio, cur non ante venit, etc. LXXXIV. Quare lunae cursum in ratione Paschae custodientes, reprehendimus Paganos, quia dies lunares et motum custodiant. LXXXV. Quid est ut cum a David usque ad transmigrationem Babylonis septemdecim sint generationes; evangelista dicat quatuordecim. LXXXVI. Quid est quod probet matrem Domini esse de tribu David. LXXXVII. Si unus est Deus, cur in tribus spes salutis est. LXXXVIII. * Si major gratia in Novo est Testamento, cur in Veteri sedens videtur Dominus et stans in Novo. LXXXIX. Quomodo accipiendum quod Salvator dicit de Spiritu sancto, quod veniens arguet mundum, etc. XC. Si satanas diabolus est, quare dicit Judaeis, De patre diabolo nati estis, etc. XCI. Adversus Photinum qui dicit Christum ante Mariam non esse. XCII. Quomodo intelligatur quod dicit Dominus, Pacem meam do vobis, etc. XCIII. An Apostoli Spiritum sanctum habuerunt praesente Domino in carne. XCIV. Si Judas Scariothes ante passionem Domini crepuit pendens. XCV. Unde orta sit observatio Pentecostes. XCVI. Si Pascha transitus interpretetur. XCVII. Adversus Arium. XCVIII. Si satanas diabolus est, quare Salvator dicit Judaeis, De patre diabolo estis. XCIX. Quid sit, Tentatio vos non apprehendat nisi humana. C. * De eo quod legitur in Evangelio Matthaei, Confiteor tibi, Pater, etc. CI. * De jactantia Romanorum levitarum. CII. * Contra Novatianos, qui poenitentiam salutarem negant. CIII. * Cum constet Deum in Levitico de sacrificiis offerendis mandasse, cur alibi negat et respuit. CIV. * Utquid Dominus gladium parari jussit, et post prohibuit percutere. CV. + Quomodo prophetia quadret cum Evangelio de obscuratione solis, etc. CVI. * Quomodo intelligenda sunt quae leguntur in Genesi de opere sex dierum. CVII. * De ordine diei et noctis, utra sit prior. CVIII. * De lingua hebraica, unde nomen accepit. CIX. * De Melchisedech, quomodo Abrahamo benedixerit, etc. CX. * De psalmo primo. CXI. * De psalmo vigesimo tertio. CXII. * De psalmo quinquagesimo. CXIII. * Cur Filius Dei missus sit, et non alius. CXIV. * Adversus paganos. CXV. * De fato. CXVI. * De Paschate unde dictum sit, et quomodo mystice celebretur per sanguinem. CXVII. De Abraham et ejus fide. 55. * Quid est quod Joannes dicit ad Christum, Tu es qui venturus es, an alium exspectamus? an dubitans dixerit. 56. Quid sibi vult ut Isaias dicat de Christo, Qui peccatum non fecit; et Apostolus, Qui pro nobis peccatum fecit. 57. * Quid est quod Apostolus dicit Galatis, Miror quod sic tam cito transferimini ab eo qui vocavit vos in gratiam in aliud Evangelium, quod non est aliud, etc. 58. * Quare Apostolus dicit, Omne peccatum quod fecerit homo extra corpus est; qui autem fornicatur, in corpus suum peccat: cum peccare in corpus suum videantur, qui sibi vim inferunt. 59. Cur Salvator pro se tantum et pro Petro didrachma solvit. 60. * Cur Apostolus Paulus reprehendat Petrum quod circumcisionem daret, cum et ipse Timotheum circumcidit. 61. * Quem spiritum Apostolus salvandum asserit cum dicit, tradi hujusmodi hominem satanae in interitum carnis, ut spiritus, etc. 62. * Quare Salvator orat et ait, Ne fiat fuga vestra hieme vel sabbato: cum tempus persecutionis hujus differri non possit. 63. Certe aut filius Dei quisque est, aut diaboli: quid ergo nascimur requirendum est. 64. Apostolus ait, Nos natura Judaei. De Judaeis ergo nasci Judaeos ostendit, non de proselytis, etc. 65. * Quid est quod Apostolus dicat, Nemo potest dicere Dominum Deum nisi in Spiritu sancto; cum Photinus, Marcion, Manichaeus, meretrices et spurci dicant. 66. * Si in Lege nemo justificatur, utquid maledictus est, qui non implevit Legem. 67. * Si in Christo omnes thesauri sapientiae et scientiae; quomodo de die et hora judicii dicit se nescire. 68. Pagani elementis subjecti sunt; quare ergo dicat Apostolus, Eramus sub elementis, etc. 69. * Salvator ait, Qui non reliquerit omnia, etc., non potest meus esse discipulus: cum ex Evangelio discipulus Jesu fuerit Joseph ab Arimathia homo dives, etc. 70. * Quid est ut Salvator dicat Mariae, Noli me tangere, etc., cum legatur ab aliis mulieribus tactus. 71. * Quid est, Qui ante me fuerunt, fures sunt, etc., quod videtur Prophetas pulsare. 72. * Apostolus dicit Christum pro omnibus mortuum esse: at ipse Dominus ait se dare animam suam redemptionem pro multis.
EX MANUSCRIPTIS CODICIBUS. Secundi generis.
CAPITULA DE VETERI TESTAMENTO
1. De Deo et de hominis libero arbitrio. 2. * Adversum eos qui negant ad Deum aliquid pertinere. 3. Cur Deus mundum fecerit. 4. Quid opus erat per Moysen postea et non ante, exordium mundi et ordinem creaturae exponere. 5. Quare Legem non in primordio dedit. 6. Utquid Abel sacrificium acceptatum est, Cain repudiatum. 7. Si Lamech occidit Cain, sicut putatur. 8. Quae decem verba in tabulis data sunt. 9. Utquid Moyses descendens de monte, etc. 10. Si omnia Deus bona fecit, quid est, etc. 11. Cum Deus dicat ad Abraham de filiis Israel quod quarta progenie exituri essent, etc. 12. Si viri justi voluntas bona est, quid est ut Esau, etc. 13. Qua ratione David Saül, postquam Deus ab eo recessit, christum Domini vocat. 14. Quare Abraham fidei suae signum, etc. 15. Si judicium Dei justum est, quare infantes in Sodomis, etc.
CAPITULA DE NOVO TESTAMENTO.
42. * Si Adam factus a Deo et animatus Spiritum sanctum accepit. 16. Quid est ut Deus qui justus praedicatur, etc. 17. Cum justum praedicet Lex, contra Salomon, etc. 18. Quare angelus qui in via volebat occidere Moysen, etc. 19. Quid est ut maledictos dicat qui, etc. 20. Quare Saül peccans petit orari pro se, etc. 21. Si Adam corpus immortale habuit, etc. 22. Quid est quod dicitur, Panem, etc. 23. Quid sit ad imaginem et similitudinem Dei, etc. 24. Quid est ut dicat Salomon, Justifica, etc. 25. An ex traduce sint animae. 26. Quid est ut vir imago Dei sit, etc. 27. Utquid Joseph adjurat filios Israel, etc. 28. De Elisaeo, an id quod dure petiit, etc. 29. An Pythonissa Samuel excitaverit. 30. Quid contradicendum his qui mundum aeternum dicunt. 31. Quare octavo die circumcidi mandatum est. 32. In Proverbiis ait, Justus sui accusator est, etc. 33. An cum muliere natura serpens locutus sit, etc, 34. Legimus apud Salomonem, Dives et pauper, etc. 35. Salomon, Anni, inquit, impiorum minuentur, etc. 36. Apud Salomonem, Deus mortem non fecit, etc. 37. * Cur Deus dixit, Non permanebit spiritus meus in hominibus istis, quia sunt caro, et erunt anni illorum centum viginti. 38. * Quid contineat benedictio Jacob, quam dedit 39. Cur angelus Moysi et in igne et in rubo apparuit. 40. * Non fuit aliud signum, quod fieret a Moyse palam Pharaoni, nisi serpens. 41. * Quid est quod in Psalmo, Homines, inquit, et jumenta salvos facies. Et ad Jonam, Non parcam, ait, civitati, in qua habitant centum viginti millia hominum et pecora multa, etc. . 43. Si anima quae peccat ipsa morietur, quid est ut in causa Charmi triginta sex viri occisi sunt. 44. Quid est ut missa mors in Jacob venerit in Israel. 45. * In sole, inquit, posuit tabernaculum suum, id est corpus suum in quo habitavit Christus, qui a Pilato flagellis caesus est: quomodo ergo dicitur in Psalmo de Christo, Flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo. 46. * Cur Adam in mundo positus mandatum accepit. 47. * Vetus Lex Deum jurasse allegat, Salvator autem jurare prohibuit: quomodo non destruxit vetera. 48. * Cur in Lege etiam ipsi Aaron dictum est ut pro peccatis suis holocausta offerret, cum dicat David, Pro delictis holocaustum non postulasti, etc. 49. * Cur Salomon Spiritum sapientiae habuit, cum vitam mundam non habuit. 50. * In Tobia, Opera Dei revelare et confiteri honorificum est: Salvator autem opus Dei faciens, Nulli, ait, dixeris. 51. * Utquid circumcisio et praecepta data sunt populo, quae prius non erant, neque nunc in auctoritate habentur. 52. Quid est ut dicatur terra benedicere Dominum, etc. 53. Quid est quod legitur in Salomone, Spes est in tenebris, etc. 54. * In Sapientia, Qui creavit, inquit, orbem ex materia invisa. Et contra quia ex nihilo facti sumus. 55. Quid est quod dicit propheta. Laetare sterilis, quae non paris, etc. 56. An spiritus, qui super aquas ferebatur Spiritus sanctus intelligatur. 1. Deus perfectio est: quid ergo opus fuit Christo ut nasceretur. 2. Si unus Deus est, cur in tribus spes salutis, et quare prius non est Trinitas praedicata. 3. * Cur facta et dicta Dominica quatuor libris, et a quatuor Evangelistis scripta. 4. * Quis ordo quatuor Evangeliorum. 5. * Quare Matthaeus scribit: Liber generationis Jesu Christi filii David; cum prior sit Abraham. 6. * Quid est ut generationes in tres partes divideret Matthaeus. 7. * Quare cum quadraginta una sint generationes, Evangelista quadraginta duas numerasse videtur. 8. Quid est ut cum constet a David ad transmigrationem Babylonis octodecim esse generationes, Evangelista quatuordecim dicat. 9. Cur Salvator baptizatus sit. 10. Si ideo Salvator baptizatus est ut exemplo esset, quare non ita et in circumcisione. 11. Si ex semine David Christus Filius Dei factus, id est jam natus est, quare cum baptizatur audit: Filius meus es tu, ego hodie genui te. 12. Si de Spiritu sancto natus est Christus, cur dictum est, Sapientia aedificavit sibi domum. 13. Quomodo intelligatur, Spiritus sanctus superveniet in te. 14. Quid est ut VIII calend. januar. Salvator natus dicatur. 15. Quid causae fuit ut VIII calend. april. crucifigi se permitteret Dominus. 16. Quare in Matthaeo pater Joseph Jacob scribitur, et in Luca Heli, etc. 17. * Utquid Salvator quadraginta diebus jejunavit et post ea esuriit. 18. * Cur baptismus Joannis cessavit. 19. * Quare Lex usque ad Joannem, cum Apostolus dicat Legi nos subjectos esse debere. 20. Si praedicante Joanne Lex cessavit, quomodo Salvator, Non veni, ait, solvere Legem, etc. 21. Si Lex et Prophetae usque ad Joannem, quare Salvator ad sacerdotes mittit, etc. 22. * Quomodo non evacuata Lex est, quando sabbatum solutum est. 23. * Cur Salvator discipulos suos filios tonitrui appellavit. 24. Cur Nicodemo ait Dominus, Si terrena dixi vobis, etc. 25. Quid est ut Judaeis discipulos accusantibus Dominus David exemplum proferret, etc. 26. Qua ratione Magi per stellam Christum regem Judaeorum natum intellexerunt. 27. Quid est ut occisis filiis Liae, Rachel filios suos plangere dicatur. 28. * Cur post baptismum accessit ad Salvatorem tentator dicens, Si Filius Dei es, etc. 29. * Cur Salvator tentatori non aliter, quam exemplis Legis restitit. 30. Quid est ut cum in Malachia scriptum sit, Ecce ego mitto Angelum meum; Marcus dicat in Isaia. 31. Qua ratione negat Joannes Christum se nosse ante baptismum, cum probet ante eum nosse. 32. * Quomodo Deum nemo vidit unquam, cum Filius dicat videri Patrem cum ipse videtur. 33. * Cur Salvator mulieri alienigenae, id est Chananeae, initio misericordiam denegabat, non item Centurioni alienigenae, etc. 34. Quomodo probatur post tres dies et noctes resurrexisse Salvatorem. 35. Cur tres Evangelistae sexta hora, et Marcus tertia dixerit passum Dominum. 36. Quid est ut in cruce Dominus dicat, Pater, ignosce illis, etc. 37. Marcus daemonia cognovisse dixit Dominum: Apostolus vero de principibus saeculi, Si cognovissent, ait, etc. 38. Orandum pro inimicis docemur: quare animae occisorum vindicari se petant. 39. * Quid est, Propter quod donavit illi nomen, etc., cum imperfectus videatur, qui per opera sua augetur. 40. In Evangelio, Lex, ait, per Moysen data est, gratia et veritas per Christum. An antea veritas non erat, etc. 41. Quid est quod legitur in Marco, Intrans in domum voluit neminem scire, et non potuit latere. 42. * Cur Joannes ad Dominum, Tu es qui venturus es, an alium exspectamus? 43. * Quid est ut Salvator alios verbo, caecum autem facte luto de sputo curaret. 44. * Quid est ut Lazarum resuscitaturus fleret; aut locum ubi positus erat, quasi ignarus quaereret. 45. * Quid est, ut Herodem mortuum legamus; infra autem, et post multos annos Herodem Joannem occidisse. 46. Quid est quod probet matrem Domini esse de tribu David. 47. Si arbitrio proprio vivimus, cur Salvator dixit, Nemo venit ad me nisi Pater attraxerit eum. 48. * Cur Apostolus omnibus omnia se factum dicit, quod factum videtur adulatoris et hypocritae. 49. Quid est quod dicitur in Apocalypsi, Vade et accipe librum, et devora, etc. 50. * Quid est ut Apostolus factum Salvatorem dicat ex semine David. 51. * Quid est quod dicit Apostolus ad Galatas, Estote sicut ego, quia ego sicut vos. 52. * Quomodo liberi sumus arbitrii ac voluntatis, cum dicat Apostolus: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem, ut non quae vultis ea faciatis. 53. * Qua ratione sapientia carnis inimica est Deo, etc. 54. Quid est quod dicit Simeon ad Mariam matrem Domini, Positus est hic in ruinam, etc. 95. * De Spiritu suncto. CXVIII. * De Job. CXIX. * De Tobia CXX. * De jejunio. CXXI. * De Paschate, quam laudabilis et gloriosa sit solemnitas. CXXII. * De eo quod legitur apud Evangelium, In principio erat Verbum. CXXIII. * Utrum Adam Spiritum sanctum habuerit. CXXIV. * Quomodo idem opus differt secundum personas sive in laudem sive in condemnationem. CXXV. * Contra Eusebium, utrum Spiritus sanctus scivit mysterium nativitatis Dominicae. CXXVI. * De eo qui fidem percepit, quid plus habeat ad gratiam consequendam. CXXVII. * De Adam et Eva. 73. * Quid est ut David, Euge, in malo accipit, Salvator in bono ponit. 74. Quid sit, Tentatio vos non apprehendat nisi humana. 75. * Quomodo Lex sancta et justa et bona, siquidem iram operatur. 76. * Si dura mandata propter diffidentiam acceperant Judaei, quid est ut eorum posteri iisdem astringerentur. 77. * Salvator dicit, Non pro mundo rogo: quid ergo Joannes ait, eum advocatum esse pro universo mundo. 78. * Quomodo regni Christi non erit finis, cum Apostolus dicat, Cum tradiderit regnum Deo et Patri. 79. Si per Christum salus et vera cognitio, cur non ante venit, etc. 80. * Cur Apostolus ad Galatas ait, Deus unus est: quasi unum Deum negarent. 81. * Cum Salvator dixerit: Postquam resurrexero, praecedam vos in Galilaeam, ibi me videbitis; quid est ut inveniatur versus Jerusalem. 82. * Quomodo Apostolus contristandum vetat, cum ipse contristandum se, si Epaphroditus obiisset, declarat. 83. * Apostoli alios sibi oblatos sanarunt; quid est ut propriis infirmis medelam non dederint. 84. Unde origo Pentecostes. 85. Jacob appellatus est homo videns Deum: quomodo Deum nemo vidit unquam. 86. Quare lunae cursum in ratione Paschae custodientes, reprehendimus Paganos, quia lunares dies custodiant. 87. Quid est quod Salvator dicit de Spiritu sancto, quod veniens arguet mundum, etc. 88. Si satanas diabolus est, quare dicit Judaeis, De Patre diabolo estis. 89. Quomodo intelligitur quod dicit Dominus, Pacem meam do vobis. 90. An Apostoli Spiritum sanctum habuerunt praesente Domino in carne. 91. Si Pascha transitus interpretetur. 92. * De aeternitate Filii. 93. Adversus Photinum, etc. 94. Adversus Arium. .
Quaestiones Ex Veteri Testamento.
QUAESTIO PRIMA.--Quid est Deus.
Hoc est quod nulla attingit opinio. Plus est enim quam quidquid dici poterit aut cogitari. Sed dicamus aliquid, quod licet impar sit, tamen ex aliqua conveniat ratione his quae Deo digna videntur. Nam unaquaeque natura pro capacitate sui suspicatur de Deo, ut quantum natura distat a natura, tantum distet sententia a sententia in judicando quid sit Deus. Quia enim supra omnia est, necesse est ut omnium mentes excedat. Homines enim quantum possunt aciem mentis extendere, aspiciunt quid Deus sit, opinione non definitione. Angeli autem qui superiores hominibus sunt, quia plus de Deo aliquid sentiunt, non est dubium; Archangeli vero eo ipso amplius; Cherubim autem et Seraphim, quae potentiae juxta Deum esse dicuntur, majora de Deo sentiunt, non tamen comprehendunt penitus quid Deus sit. Quia nemo novit Patrem nisi Filius, nec Filium quis novit nisi Pater (Matth. XI, 27). Igitur Deus est, sicut hominibus videtur, spiritus natura simplex, lux inaccessibilis, invisibilis, inaestimabilis, infinitus, perfectus, nullius egens, aeternus, immortalis omnimodo, a quo omnia initium consecuta sunt, venerandus, diligendus, metuendus, extra quem nihil est, imo in quo sunt omnia quaeque sunt sursum et deorsum, summa et ima; omnipotens, omnitenens, vere in omnibus dives, quia nihil est quod ejus non sit; bonus, justus, misericors: bonus, quia fecit existere quae non erant; justus, quia quaecumque fecit ut proficerent, proprio libertatis arbitrio dimissa sunt; quia tamen non tam perfecta sunt ut labi non possint, semina his legis inesse decrevit naturaliter, addens auxilium manifestatae legis, ut auctoritas ejus perfecta esset hominibus: misericors vero, quia peccantibus non facile reddit, sed sustinet ut conversis ignoscat. Est et severus, ut terrore quae ab eo bene condita sunt conserventur, ne negligentia pareret vitae praecipitium. Et ne quod admirabilius est praetermittamus, tanta est ejus clementia, ut contumelias passus ab his quos fecit, sufferat, et prior vocet eos ad pacem. Numquid non majoris virtutis hoc est, quam condidisse creaturam? In quo si permaneret nimia bonitas ejus, obesset creaturae. Unde aliquando diligi, aliquando timeri se vult, ne aberrantes ab eo depereant. Hinc est unde, ne patientia ejus non utique ad damnum ipsius, sed ad nostrum omnino contemnenda putaretur, ait: Tacui; numquid semper tacebo (Isai. XLII, 14)? Itaque Deus bonus, et omnia quae fecit bona sunt. Unde ergo malum? Nihil est malum nisi praevaricatio boni, dum aut inconcessa praesumuntur, aut concessa inordinate fiunt: ut alibi mandatum, alibi peccatum fiat. Ut quando quod in uxore concessum est, fit in meretrice; et quod Deo offerendum erat, offertur diabolo: et cum quis non tollit suum, sed alienum; et cum praevaricator occidi debeat, occiditur innocens. Nulla igitur natura probatur malum. Voluntas autem est accidens naturae, concepta ex causis, quae male moventur, dum excedit modum, ut illa gerat quae naturae suae non sunt. Causae autem praevaricationis oriuntur ex sensibus, quando aliquid male videmus aut audimus. Quem errorem haec res facit, quia homo non est Deus, qui solus errare non potest. Natura igitur hominum proprio arbitrio remissa et dimissa est, ut possit facere quod vult: ut si bonum naturae suae exercitio melioret, honorabilior sit; si autem infirmet vigorem suum, contumelia dignus habeatur hujusmodi. Facit enim quod contra se sit. Non est minimum quod concessum est homini, ut cum recta sequitur, gaudeat in sese per id quod opere suo videt se meliorem; aut certe imputet sibi, qui cum potuit, non dedit operam ut melioraret se bonis. Si autem homo potestatis suae non esset, subjectus fuerat necessitati, ut neque boni operis haberet gloriam, neque mali poenam, sed fuisset unum ex pecoribus. Quoniam ergo ad utrumque facti sumus possibiles, ut per negligentiam delinquamus, si quod bene audire et videre debemus, male, id est, extra normam et rationem audiamus; per vigilantiam autem naturae bonum custodiamus: et cauti esse semper non possumus, quia, sicut dixi, ad utrumque facti sumus possibiles; si peccamus, non jam condemnamur, nisi iterum delinquamus, jam quasi proditores. Qui enim semel peccaverit, reparare se debet ne denuo peccet, ne par sit ei qui se vicerat, ut iterum si non peccet, jam superior habeatur. Quia semel elisus bis triumphabit. Haec justitia est, ut quia colluctatio est in mundo, qui propensior ad peccandum est, in non peccando coronetur. Nihil ergo in Dei opere malum est. At si a quibusdam mala quaedam dicantur, ut venenum, aut tenebrae, quia corpora nostra vim veneni ferre non possunt; malum dicant etiam ignem aut aquam: et ferrum vel plumbum, quia multum ab auro distat, malum dicatur. Ad comparationem enim lucis tenebras condemnant, cum sciant pro loco suo necessarias esse, sicut plumbum aut testam. Nam utique requiem dant post laborem. Igitur omnis qui colluctatur in mundo, sic eniti debet, ne in re aspera victus abscedat, et fiat reus, vix aut tarde se reparans, et forte inter haec proveniat exitus, et exeat hinc cum peccato. Qui enim omni virtute renititur, si elisus forte fuerit, quasi vir cadit, nec succenset ei quisquam, sed hortatu quodam animum ejus reparat. Videt enim eum propositum habuisse vincendi, et sperat talem posse proficere ad victoriam, quem non sine fatigatione sui hostis elisit. Qui enim facile vincitur, non habet animum resistendi; nec vincitur, sed consentit. Hic acerbius peccat. Hujusmodi vix ad veniam admittendus est, qui votum habet delinquendi. Qui enim id meditatur ne peccet, etiam si peccaverit, non aspere peccat. Diligentioribus enim aliquando minora peccata subrepunt. Quanto autem minora sunt, tanto subtiliora; et dum contemnuntur, non vitantur. Majora enim longe apparent. Ac per hoc qui in majoribus peccat, voluntatis ejus est crimen. Sane quoniam superius peccata ex sensibus ortum capere diximus, dum contra legis imperium vel rationem, aliquid aspicimus aut audimus, id est, si solem videntes adorandum eum putemus propter pulchritudinem ejus, tunc male videmus: quia ad injuriam pertinet Creatoris communis, ut quod illi soli debitum est, deputetur creaturae. Quippe cum ab eo prohibitum sit per legem. Aut cum corpora bene composita et decora videmus, aut aliquid proximi, si concupiscamus, et aliter ea aspiciamus, quam mandat lex: tunc facimus peccatum quod vocatur malum. Sed forte dicatur, Nihil igitur formosum debuit fieri, ne nos peccaremus, ut tutela nostra ex aliorum deformitate constaret. Quod si esset, nec ferrum esset, ne de eo fierent homicidia. Neque lucerna in usu esset, ne fures lumine ejus ad effringendum uterentur, ut quod magnopere omnibus utile est, deesset propter quorumdam vaniloquia. Cum constet nos semper omnia aspicere, nec tamen semper omnia concupiscere; quia non illorum vitium, sed nostrum est cum sumus negligentes: quod constat ex intervallo creari, quia non sumus quod Deus est. Sic autem male audimus, si audientes idola deos esse, consentiamus, aut si turpia cantantibus aurem accommodemus. Tunc autem bene audimus, si audientes de Deo quod unus sit, oblectemur. Si quis autem contra legem aliquid audiens assentiat, peccat: et hoc erit male audire.
II. --Cur Deus mundum fecerit?
Fecit, quia est opifex; aut negetur, si non est. Sed esse, ipsa opera manifestant. Fecit ergo ut esset quod ante non erat, quia sine dubio melius est esse, quam non esse. Si dicatur, Numquid inane fuit aliquid ubi faceret, aut quid prius erat ubi fecit? Hoc Vas electionis paucis absolvit. Ait enim cum de Deo esset sermo, In ipso vivimus et movemur, et sumus (Act. XVII, 28): hoc est, omnia in Deo, quia ubique est, et ante omnia solus ac aeternus, invisibilis omni creaturae. Et ne mysterium praetermisisse videamur, aut potius ignorasse cur mundus factus sit; dicimus diaboli apostasiam multos angelos, id est spirituales potentias, secum in praevaricationem traxisse, dum voluit sibi regnum impia praesumptione defendere: quod propheta Isaias significat, dicens, Quomodo cecidisti de coelo, Lucifer, qui mane oriebaris (Isai. XIV, 12)? id est, qui caeteris lucidior apparebas. Erat enim quasi princeps multorum, inter quos clarior erat, et cum quorum societate ad impium descendit certamen. Videns enim infra se multas spirituales potentias; quippe cum in paradiso Dei praestantior esset cognitione mysterii coelestis, ipsa elatione inflatus. voluit dici deus: hac scilicet ratione, qua etiam in praesenti vita exemplum ejus quosdam imitatos videmus, qui contemplatione aggregatorum circa se militum elati, satellitibus in hac re fomitem conspirationis praebentibus, imperium sibi vindicare voluerunt. Hinc est unde Deus, ut ejus praesumptionem non potestate, sed ratione destrueret, materiam condidit, quae esset rerum confusio, ex qua faceret mundum. Distincta enim, quae simul confusa erant, hunc praestiterunt quem videmus ornatum. Discretis enim ab invicem substantiis, facta compaginatione mundus vocatur; quia unaquaeque res ab altera segregata ad mundum apparuit: ut hic homo positus, creatus ex supernis et infernis, id est, ex coelestibus et terrenis, unius Dei dominium, non tantum voce, sed et imagine, qua unus ab uno Deo factus est, ex quo caeteri orientur, ostenderet. Ideo enim unus unum fecit, ut doceret ab uno omnia esse, ac per hoc unum esse Deum, ut superior creatura ad confusionem suam in homine disceret, qui de terra conditus est, veritatem. Ex eo diabolus inimicus exstitit hominis. Praevidit enim quia ad accusationem ejus factus est homo: unde subtilitate sua id egit, ut in eamdem illum praevaricationem in quam ipse ruit, induceret, ut accusatorem suum participem suae damnationis efficeret. Ex transgressione enim deitatem illi spopondit, ad quam ipse dum affectaret, ab ea dejectus est. Et quia omnis natura a crimine libera est, ex accidenti sumit nomina. Ante enim res, postea significatio: ac per hoc satanas et diabolus ex actu ejus composita sunt nomina, ut sit non naturae ejus, sed voluntatis significatio. Itaque ut propositum Dei, quod in causa creati hominis decrevit, maneret, et factum diaboli, per quod hominem circumvenit, ad cumulum ejus reatus proficeret; Christus de sacris sedibus etiam ad terras venire dignatus est: ut et hominem a transgressionis sententia liberaret, et diaboli futuram perditionem, ne quis factum ejus imitaretur, ostenderet. Propterea dixit Joannes apostolus, Ideo venit Filius Dei ut solveret opera diaboli (I Joan. III, 8); qui si natura malus esset, poenam ei promittere, aut dementis erat, aut iniqui. Quis enim arguat eum, quem videt non aliter aliquid facere, quam natura ejus admittit? Si igni potest succenseri, quia urit, aut aquae quia infrigidat, cum non utique voluntate hoc faciat, sed natura? Unde etiam diabolus si natura malus esset, voluntatem non haberet. Nec enim posset discernere, sed uno atque eodem modo omnibus se quasi caecus ingereret. Porro autem judicio quodam hoc agit: nam suam voluntatem facientibus parcit, a quibusdam neophytis dissimulat, ad Dei auxilium confugere volentibus offendicula et impedimenta opponit, servis Dei insidias tendit, et promptioribus circa ejus obsequia magis infestus est. Unde manifestum est, voluntatem ejus esse in crimine. Quamobrem Petrus apostolus ait, Sobrii estote et vigilate; quia adversarius vester diabolus, tanquam leo rugiens, circumit quaerens quem devoret (I Petr. V, 8). Gentiles non quaerit, Judaeos non quaerit, malae vitae et conversationis non quaerit: sed quaerit Dei servos et Christi famulos, quos sibi scit inimicos; quia factum ejus et praesumptionem ejus condemnant. Denique Lege data, plus exarsit invidia adversus eos qui sub Lege erant, sciens Legis documenta unum Deum tradere, et bonam conversationem hominibus. Igitur si hoc naturaliter putatur facere, reus constitui non potest: quia hoc facit quod naturae suae est, et potest; et non facit quod non potest, quia naturae suae non est. Itaque neque laudandus, neque condemnandus est. Laudandus non est, quia obsunt quae agit; condemnandus autem non est, quia non voluntate haec facit, sed impulsu naturae. Nam aliquos scimus subito dementes factos, fuste, ferro, lapidibus, morsibus, multis nocuisse, quosdam etiam occidisse; captos autem industria et judicibus oblatos, minime reos factos, eo quod non voluntate, sed impellente vi nescio qua haec gesserint nescientes. Quomodo enim reus constituitur, qui nescit quid fecerit? Ita et diabolus si bonum nescit, quare condemnandus censetur, qui non facit quod nescit? Imo, si posset fieri, laudandus erat, quia facit quod non novit. Nos autem jure rei constituimur, quia illud non facimus quod scimus debere nos facere, vel quia illud facimus quod scimus debere nos non facere. Sed quia per omnem Scripturam reum diabolum constitui videmus, et propterea gehennam illi paratam legimus, legibus illum damnandum scimus: quia cum sciret et posset facere bonum, fecit malum. Nec enim Deus qui justus est, damnaret eum, quia bonum non fecerat, quod nescierat; sed quia malum fecerat, quod sciverat. Manifestatum itaque puto, nullam naturam debere dici malum; quia omne malum, sicut claruit, ex voluntate fit, quae per sensus accidit naturae.
III. --Quid opus erat per Moysen postea, et non ante, exordium mundi et ordinem creaturae exponere.
Prius describi non debuit, quia adhuc ex hac causa error tantus non erat in hominibus. At ubi jam error creverat generi humano, ita ut etiam filii Israel contra hanc expositionem in Aegypto tradi audirent a philosophis Aegyptiorum, a quibus etiam Moyses fuerat instructus omnem peritiam Aegyptiacam, quae Apim quemdam mundum istum asserit per malos angelos condidisse; hunc quoque principem mundi videri, id est, satanam. Quam sententiam Marcion secutus, ruit in mortem. Nam et Manichaei ab eodem satana hominem dicunt factum, non mundum istum, stultiores caeteris. Cum enim mundum constet hominis causa fabricatum, illi a Deo dicunt mundum factum, licet de alieno: hominem vero ab adversario creatum, ut in domo alterius alter posuerit dominum. Oportuit ergo Moysen, ut errorem istum proderet et auferret, manifestare mundi et hominis fabricati Deum esse auctorem. Accepta enim auctoritate per signa et prodigia quae fecit, docuit, sine dubio id verum esse, quod testibus signis tradebat. Quis enim non crederet ei, cujus tanta signa in rebus gestis existerent? Denique hinc est, unde qui contra disciplinam hanc sentiunt, errare noscuntur, quia nudis verbis assertionem suam allegare nituntur. Itaque ut nihil Deo coaeternum esse doceret, ordinem ipsum creatarum rerum exponit, ut dum minora prius facta memorat, postea autem majora, nihil horum infectum habeatur: quia quae tempore minora sunt, virtute majora sunt: ut si illa praescribere de tempore se putent, ipsa infirmitate qua posterioribus subjecta sunt, convincantur: aut si haec de virtute praesumendo primatum sibi vindicent, posteritate ipsa humilientur, ut nihil horum non initio subjectum videatur. Ante quidem coelum factum est et terra; deinde lux, quae in officio diei est: post firmamentum, quod appellatum est coelum, et congregationes aquarum quas appellavit maria, ut appareret terra in qua possit habitari. Terram autem quam post coelum factam dicit, non terram solam vult intelligi, sed materiam significavit, id est, omnia inferna quae in mundi omnem speciem profecerunt. Coelum autem non hoc carnale, sed illud supernum quod spirituale est, in principio factum contendit: ut cum coelum primo dicit factum, deinde terram in coelo omnia invisibilia, et in terra omnia visibilia creata a Deo significaret. Totius enim naturae summa et ima comprehendit, ut quidquid medium est, procul dubio etiam factum credatur. Luminaria vero quae ad gubernandum mundum instituit, quarto die asserit facta, ut quanto majora sunt virtute, tanto inferiora sint tempore. Hominem autem sexto die constituit, ut in domum jam factam habitatorem introduceret. Et valde sublimior est homo, quem utique sexto die factum declaratum est: quem idcirco sublimiorem dixi, quia interior ejus natura invisibilis est, et intellectu capax: sed fortitudine major est sol, et lumine potior luna est, quam terra. Hinc est quod quibusdam displicet dictum, Et vidit lucem quia bona est: ut quia omnia a malo facta dicebantur, et bona credi non poterant, Moyses ut bona quae facta sunt probaret, ipsi Deo placita quae fecit ostendit, ut cui displicerent, reum faceret. Nam quomodo possit nescire lucem qui dixit, Fiat lux, et facta est lux? Aut quis facit quod nescit? Facta autem lux placuit ei qui se fecit. Quis opifex in opere suo non laetetur? Sic dictum est, Vidit Deus lucem quia bona est (Gen. I, 3, 4). Et non desunt qui dicant, quod mala est. Quid, si sine testimonio esset relictum? Igitur descripta mundi fabrica, e primi hominis origine traducem tenuit generis Seth, qui redditus est pro Abel, et per ordinem venit ad Abraham patrem Judaeorum: ut ostenderet Abraham huic Deo credidisse, qui opifex mundi est, et ipsum Legem dedisse, in qua futurus Christus promissus est, qui liberaret genus humanum de dominio diaboli. Ex his rationabilis probatur fides nostra. Testimonium enim huic dat origo descripta, quia ab initio genus est Christianorum. Ex Seth enim filio Adae venitur ad Enoch, ab Enoch ad Noe, ex Noe ad Abraham, ab Abraham descenditur ad David, a David ad Mariam, ex Maria de Spiritu sancto nascitur Christus. Retro ergo omnes quotquot fidem habuerunt unius Dei, quam Salvator praedicavit, jure Christiani dicendi sunt. Ab initio enim Salvator venturus promissus est. Unde Joannes in Apocalypsi ait, Agnus qui occisus est a constitutione mundi (Apoc. XIII, 8). Itaque semper Christiani fuerunt. Ii enim omnes, quos supra dixi, a primo homine creato in mundo, per quos tradux tenditur ad Salvatorem, hujus Dei fidem habuerunt, de quo Christus locutus est dicens: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum et verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). Potest dici e contrario, Si ante et illi Christiani fuerunt, quae notitia per Christum? Hunc intelligentiae profectum adventus contulit Christi, quia praedicatio unius Dei ostendit mysterium, et quid cuique personae competat, demonstravit, et ad explendam Legis justitiam, addidit quae reservata erant.
IV. --Quare Deus Legem non in primordio dedit?
Primum Lex formata in litteris dari non debuit, quia in natura ipsa quodammodo inserta est, et Creatoris notitia ex traduce non latebat. Nam quis nesciat, quid bonae vitae conveniat; aut ignoret, quia quod sibi fieri non vult, alii minime debeat facere? At ubi naturalis lex evanuit, oppressa consuetudine delinquendi, tunc oportuit Legem manifestari, ut in Judaeis omnes homines audirent. Non quod penitus oblitterata esset, sed quia maxima ejus auctoritate carebant, idololatriae studebatur. Timor Dei in terris non erat. Fornicatio operabatur. Circa rem proximi avida erat concupiscentia. Danda ergo Lex erat, ut et quae sciebantur auctoritatem haberent, et quae latere coeperant, manifestarentur. Nam invenimus ante Moysen non solum non latuisse, sed etiam vindicata esse peccata. Quammobrem et justi fuisse reperiuntur multi, qui scientes Deum vindicem, timebant peccare. Quod cum coepisset jam negligi, legem naturalem revelari oportuit, ut scirent cuncti aperta ratione, Deum requisiturum actus humanos. Quamvis per diluvium vindicatum legatur, et in Sodomam et Gomorrham (Gen. VII, XIX): sed haec vetustatis oblivio texerat. Unde per Moysen terroris causa ad disciplinam corrigendam, et fidem in Deum reformandam, commemorata sunt. Quare et Apostolus, Justis, ait, Lex non est posita, sed injustis, idola colentibus, fornicatoribus (I Tim. I, 9), et talia. Nunc videamus an conveniat iis, qui Dei judicium audientes rident futurum; si proderit, an oberit; si veritate munitur, an caret ratione. Lex quidem data est mundo, sed videmus eam circa multos cessare. Non ergo justum videtur, ut qui hic peccant per potentiam, securi sint. Alii legibus illudunt, pauperes deprimuntur, justis accusatio componitur, bene agentes opprobrio sunt, pii indigent, mali florent, iniqui et corruptores in honore sunt, avari et raptores locupletantur, judex venalis est. Nonne iniquum videtur si Conditor rerum non haec requirat: ut qui hic injuste oppressi sunt, releventur; et qui bene vivendo indiguerunt, remunerentur; et qui propter justitiam opprobrio erant, honorentur: illi autem qui per potentiam leges contempserunt, aut tergiversatione illuserunt, iniquitatem sectantes, sic gloriosi in his, ut ipsi justitiae insultare videantur, ut humiliati et confusi tormentis subjiciantur in conspectu eorum, in quorum malis et despectione gaudebant; ut et ipsi de poena illorum laeti Deo gratias referant, apud quem solum personarum acceptio cessat (Rom. II, 11)?
V. --Utquid Abel sacrificium acceptatum est, et Cain refutatum?
Ex verbis hoc ipsius lectionis potest colligi, quia non est litterarum arte velata historia. Nam Abel prudentem et devotum in eo ipso sermo indicat Scripturae, Cain vero negligentem et improvidum, ac per hoc minus devotum. Abel ergo de placidis potiora elegit, quae Domino offerret creatori, ut de iis utique quae creaverat, praecipua illi offerret ut per hoc et dicationem suam et meritum ejus probaret, ut et propriam reverentiam et Deum auctorem ostenderet. Hoc Cain velut rusticus praesentare nequivit. Totum enim animum terrae inserens, mentis oculos ad coelum levare non potuit, ut quid Creatore dignum esset aspiceret; qualiacumque enim Deo obtulit munera. Quae causa etiam in Judaeis obliquae mentis deprehenditur. Saepe enim reprenensi sunt, cum numera sua improvide Dei altari offerrent, quae nec hominibus digna viderentur, dicente Domino, Caecas et luscas offertis mihi; non haec suscipiam de manibus vestris. Offer ea praeposito aut duci tuo, si acceperit ea (Malach. I, 8). Cum constet apud omnes, personae sublimi maxima offerri debere munera. Ideoque Cain munera repudiata sunt, dicente ei Domino, Quid contristatus es, et utquid concidit vultus tuus? Nonne si recte offeras, recte autem non dividas, peccasti? Quiesce. Apud te conversio ejus, et tu dominaberis ejus (Gen. IV, 6, 7). Vides ergo quia divisio incurrit peccatum, dum non aestimans quid dignum Deo esset, potiora reservavit suis usibus. Itaque non quia obtulit reprehensus est, sed quia indigna obtulit. Neque ex eo damnatus est, sed quia factum noluit emendare commonitus. Ad te enim, ait, conversio ejus, et tu ejus dominaberis: hoc est, me non accipiente, ad tuum dominium conversum est munus a te oblatum; ut de caetero sciret quid faceret. Hinc invidia exarsit ut occideret fratrem, ut ab injusto occideretur, qui justitiam primus ostenderat, et exemplum malum daretur hominibus. Sic enim aemulatione zeli caecatus est, ut non solum gratias non ageret, eo quod reus factus non fuerat, sed et didicerat quomodo hoc emendaret; verum etiam adderet aliud gravius, per quod damnari mereretur. Talis est causa improvidi ac fratricidae Cain, qualis et illius nequam servi, cui cum ignotum esset a domino, ingratus effectus exiens suffocabat conservum suum, ut et de praeterito ignoto sibi facinore, et de impietate in conservum suum admissa inexcusabilis damnaretur (Matth. XVIII, 27, sqq.). Et tamen ad praesens non est damnatus Cain, sed confusus et reus sub terrore dimissus est super terram; ut, si poeniteret, ignosceretur ei. Denique timens ne aliquis eum pro hoc facto occideret, ait ad Dominum, Major causa est mea, relinqui me; si ejicis me hodie a facie tua, et a facie terrae abscondam me, et ero gemens et tremens super terram. Et erit, omnis qui invenerit me, occidet me. Territus itaque Cain verbis justi judicis, timet despici a Domino, ita ut et a conspectu hominum confugere se debere putet; certus, quia qui irato Deo vivit, etiam ab homine possit occidi. Sed quid ei respondet Dominus? Non sic, inquit: hoc est, non ad hoc te remisi cum non merearis vivere, ut ab aliquo occidaris; sed ut gemas et tremas, quasi qui primus malum exemplum dederis super terram, dum laboribus tuis non respondet fructus ex humo. Itaque omnis qui occiderit, inquit, Cain, septem vindictas exsolvet. Haec sententia ostendit jure damnandum Cain. Quando enim vidit legem datam sub tali comminatione, ne quis imitaretur factum ejus, plus coepit timere, sciens quid mali admiserat. Septem ergo vindictas promittit, si quis ad hoc facinus aspirasset, ut videns ex hoc opere Cain reum factum, et cum adhuc legis manifestatio non erat, sciret se septemplici poena multari si hoc non vitaret: ut legis notitia sex plagas adderet supra quam meruerat Cain, ut cum plaga Cain septem numerarentur vindictae. Hoc etiam numero remunerandi sunt qui relictis omnibus Dominum sequuntur, et in futuro vitam aeternam habebunt. Hoc est signum quod posuit Dominus in Cain, ne occideret eum omnis qui invenisset eum (Gen. IV, 13-15). In parricida enim posita lex est, ut si quis homicidium fecisset, quia omne parricidium homicidium est, septies reus esset, quam fuerat Cain, ut hac severitate perterriti caeteri, ab hoc se facinore cohiberent.
VI. --Si Lamech occidit Cain, sicut putatur?
Frustra hoc putant, qui arbitrantur quod Lamech dixerit de Cain, Occidi virum in livore meo, et juvenem in vulnere meo. Jam enim in quinta generatione natus erat Lamech a Cain, id est, de Mathusalem abnepote Cain. Hoc autem idcirco commemorat Lamech, ut ostenderet acrius astringendum eum qui sub manifestata lege peccaverit. Ac per hoc si post Cain in imitatorem ejus septies vindicatum est, quanto amplius in eum vindicandum est, quem nec factum Cain et correptio, nec post in eum lata sententia terruit, ut a tam impio et crudeli facinore voluntatem averteret? Post Cain ergo Lamech hoc homicidium perpetravit, qui sine dubio juxta ea quae supra dicta sunt, septem vindictas exsolvit: et quid post Lamech ei qui hoc secutus fuisset, esset futurum, ostendit dicens, De Lamech autem septuagies septies (Gen. IV, 23, 24). Ut quia malum opus poenitentia non subsequitur, septuaginta septem plagarum ictibus feriatur, unde et Salvator etiam septuagies septies peccanti, converso tamen remitti praecepit (Matth. XVIII, 22). Sed ne putetur alius ante Lamech homicidium post Cain fecisse, quia dixit, De Cain vindicatum est (Gen. IV, 24, sec. LXX), quasi jam factum. Lamech autem de se quomodo diceret quia vindicatum in eum erat, cum adhuc recens esset homicidium, quod confessus fuerat se fecisse? Cum constet omne factum sententiam secum habere. Quando enim alia spes non est, praeterquam quod expleto operi dignum scitur, futurum pro facto habetur. Denique dictum est Adae et Evae, Qua die manducaveritis, morte moriemini (Gen. II, 17): et utique non statim mortui sunt, sed post longum temporis intervallum: sed quia jam spem immortalitatis amiserant, futura mors praesens dicta est, quia haec coepit in spe haberi. Igitur cum Lamech juvenem se occidisse fatetur, et Cain sicut claruit, usque ad hoc tempus pervenire non potuit, aut si pervenit, quod impossibile videtur, senior fuit; eum non occidit.
VII. --Quae decem verba in tabulis data sint; aut singulae tabulae, quae et quot verba habuerint?
Decem sententias, decem verba appellavit: quia et Salvator sensum verbum significavit, dicens inter caetera ad Judaeos, Interrogo vos et ego unum verbum; respondete mihi: baptismus Joannis unde erat, e coelo, an ex hominibus (Matth. XXI, 24.)? Hunc sensum verbum appellavit. Simili modo et in duabus tabulis decem verba scripta dicuntur, quae decem sensus sunt. Denique dicit, Non sint tibi dii alii praeter me: primum verbum hoc est: et subjecit secundum, Non facies tibi ullam similitudinem in coelo sursum, et in terra deorsum, neque in aqua quae est sub terra. Deinde adjecit tertium, Non assumes nomen Dei tui in vanum. Non enim mundabit eum Dominus, qui sumit nomen ejus in vanum: hoc est, Non in mendacio nomen Dei tui assumes, ut perjures per illud. Dehinc quarto loco dicit, Sabbatum Domini Dei tui servabis, et non facies in illo ullum opus servile. Haec quatuor verba ad Deum proprie pertinent, et in prima tabula continentur. Reliqua haec sunt: Primum verbum est, Honora patrem tuum et matrem tuam: secundum, Non occides: tertium, Non fornicaberis: quartum, Non furaberis: quintum, Non falsum testimonium dices: sextum, Non concupisces quidquam proximi tui (Exod. XX, 3-17). Haec in secunda tabula scripta probat apostolus Paulus, dicens, Honora patrem et matrem, quod est mandatum primum in promissione (Ephes. VI, 2). Quomodo enim esset primum, nisi in secunda tabula ab ipso coepisset? In promissione autem ideo dicit, quia statim subjecit, Ut sis longaevus super terram, et bene sit tibi. Haec est promissio facta iis qui mandata custodiunt. Itaque habes et mandata distincta, et numerum eorum consummatum, et quae et quot singulis tabulis scripta sunt.
VIII. --Utquid Moyses descendens de monte cum tabulis vultum splendidum habuit et into lerabilem?
Accepta potestate in peccatores cum honorificentia descendit de monte, facie gloriosa. Lex enim contra peccatores data est. Moyses ergo quia non peccaverat, gloriosus apparuit, et in tantum ut a peccatoribus videri non posset. Ostensum enim in eo est, quia peccatores gloriam Dei non merentur aspicere. Post simulacrum enim vituli fusilis, et confractionem tabularum in quibus data Lex fuerat, rursus ascendit Moyses in montem cum tabulis, in quibus accepta Lege cum descenderet, gloriosa facta est facies ejus, ita ut non possent aspicere filii Israel vultum ejus, neque Aaron, quia et ipse peccaverat. Sed interposito velamine loquebatur ad illos, ut tamdiu indigni essent gloria Dei, quamdiu in peccatis versarentur (Exod. XXXIV, 29, sqq.). Unde dicit Apostolus, Cum conversus fuerit ad Deum, auferetur velamen (II Cor. III, 16), ut dono Dei abluti, digni fierent intendere gloriam Dei. In confractione enim tabularum, quas ante acceperat, Judaeorum populum reprobum significavit, eo quod peccatis studentes, promissione Dei indigni futuri erant. Quod autem reiterata Lex est, alter populus futurus significatus est, cui proficeret Lex data in monte.
IX. --Si omnia Deus bona fecit et valde bona, utquid dixit ad Noe, De mundis et immundis induc tecum in arcam (Gen. VII, 2), cum immundum bonum dici absolute non possit?
Per id quod multimodam rationem habent verba, faciunt quaestiones. Nam si ad causam de qua agitur referantur, nulla erit quaestio, quia per ordinem res ipsae se produnt. Nam aliquando commune dicimus, quod indivisum est; aliquando, quod immundum est. Duobus enim modis appellatur commune. Denique Petrus apostolus, Commune, inquit, et immundum nunquam introivit in os meum (Act. X, 14). Et apostolus Paulus, Omne, inquit, quod non est ex fide peccatum est (Rom. XIV, 23); et alibi, Lex, ait, non est ex fide (Galat. III, 12), et tamen non est peccatum. Vides ergo, quia unus atque idem sermo non cadem semper significat. Ideo et cum dicitur, immundam, considerandum est qua ex causa dicatur; quia aliquando ad comparationem melioris immundum dicitur, aliquando ad opera sordida refertur, ut malum intelligatur. Nulla igitur substantia malum; quia quae per substantiam immunda dicuntur, ad comparationem pulcherrimarum rerum immunda sunt. Nam et canis immundus dicitur ad ovem, et plumbum ad comparationem auri immundum est, et corvus ad pavum, et cum unius corporis membra sint, alia honesta, alia inhonesta vocantur, cum sciantur mala non esse. Itaque omnia in sua natura bona sunt, quia utilia.
X. --Cum Deus dicat ad Abraham de filiis Israel, quod quarta progenie exituri essent de potestate Aegyptiorum (Gen. XV, 16), cur Lex dicit, Quinta progenie exierunt filii Israel de terra Aegypti?
Quantum ad verba pertinet, videtur esse contrarium; si autem sensus requiratur, invenietur esse non dispar. Sic enim Lex loquitur, ut a diligentibus et sedulis possit intelligi, ut ratio veritatis non incuriosis, sed sollicitis se revelet. Nam utique Deus dixit, Quarta progenie, et Moyses scripsit, Quinta progenie: quamvis utrumque Moyses retulerit, et fallere eum impossibile sit, in quo tanta virtus operata sit: ac per hoc investigandus est sensus, quia non otiose aliquid aut improvide divina loquitur Scriptura. Itaque duae partes sunt, quas singuli memorarunt. Deus enim quatuor generationes significavit, quae natae sunt in Aegypto; Moyses autem addens his unam, ex qua hae ortum acceperunt, cum intrassent in Aegyptum, Quinta, inquit, generatione exierunt filii Israel. Generationem enim quae intravit in Aegyptum, et quatuor quae illic natae sunt, simul complexus est. Nam ab Abraham usque ad exitum filiorum Israel de Aegypto, generationes sunt octo. Ducentis enim quindecim annis a promissione facta Abrahae, habitaverunt in Chanaan, et ducentis quindecim in Aegypto. Hi sunt anni quos comprehendit Apostolus ad Galatas dicens, Post quadringentos et triginta annos facta est Lex (Galat. III, 17.) Igitur hae quatuor generationes natae sunt in Chanaan. In Isaac una, altera in Jacob, tertia in Levi, quarta in Gerson, et Caath, et Merari. Cum intrassent autem filii Israel in Aegyptum, Caath genuit Amram: haec est prima generatio facta in Aegypto. Amram autem genuit Aaron et Moysen et Mariam, quae est secunda generatio facta in Aegypto. Et Aaron genuit Eleazar et fratres ejus, quae est generatio tertia. Eleazar autem genuit Phinees quarta generatione. Hae sunt generationes quatuor procreatae in Aegypto. Unde ait Dominus ad Abraham, Peregrinum erit semen tuum, et servitio oppriment eos: ego autem liberabo eos, et quarta generatione exient inde. Vide si non apertum est, quia non aliquid aliud significavit Deus, quam quod gestum est in Aegypto. Moyses autem ut etiam illam generationem poneret, quae cum Jacob patre suo intravit in Aegyptum, ex qua istae quatuor originem habent, dixit, Quinta progenie exierunt filii Israel de terra Aegypti.
XI. --Si viri justi voluntas bona est, quid est ut Isaac, non Esau, quem voluit; sed Jacob, quem noluit, benedixit (Gen. XXVII, 27)?
Justi hominis, quantum ad conscientiam ejus pertinet, voluntas bona est; quantum autem ad praescientiam, immunis est ab adversis. Deus enim solus est, qui de futuris judicat. Ac per hoc Isaac justus quantum ad praesentem humanitatem, dignum esse majorem filium suum benedicendum magis putabat. Sed Deus qui occultorum cognitor est, minorem benedictionem mereri ostendit, ut in benedictione non hominis ostenderet esse beneficium, sed Dei; quia officii dignitas est, non hominis meritum, quam Dei sequitur benedictio. Denique dictum est a Deo in Numeris ad Moysen et Aaron sacerdotes, Vos ponite nomen meum super filios Israel; ego Dominus benedicam eos (Num. VI, 27): ut gratiam traditio per ministerium ordinantis transfundat hominibus, nec voluntas sacerdotis obesse aut prodesse possit, sed meritum benedictionem poscentis. Quanta autem sit dignitas ordinis sacerdotalis, hinc advertamus. Dictum est enim de nequissimo Caipha interfectore Salvatoris inter caetera, Hoc autem a semetipso non dixit; sed cum esset princeps sacerdotum anni illius, prophetavit (Joan. XI, 51). Per quod ostenditur spiritum gratiarum non personam sequi aut digni aut indigni, sed ordinationem traditionis: ut quamvis aliquis boni meriti sit, non tamen possit benedicere, nisi fuerit ordinatus, ut officium ministerii exhibeat. Dei autem est effectum tribuere benedictionis.
XII. --Quare Abraham fidei suae signum, circumcisionis accepit sacramentum (Gen. XVII, 10)?
Si velis advertere, non incongruum videbis quod putas diversum esse a ratione. Credens enim se filium habiturum, in quo omnes gentes benedicerentur, et a quo sanctimonium exoriendum erat, illa in parte signum accepit, per quam generatio filiorum et inchoat, et cessat, ut sanctior sit. Sed si aliquibus deformatio videtur, animadvertant Abraham in eo gavisum, et filios ejus hoc testimonio fuisse gloriosos. Nam Achior utique unus ex principibus Gentilium videns tantam virtutem esse in Deo Abrahae, ut Holofernem ducem exercitus Assyriorum, cujus potentiam tota terra tremebat, proprio gladio manu feminae decollaret; sponte se circumcidit, arbitratus ex eo ipso dignitatem sibi esse quaesitam (Judith. XIV, 6). Nonne prae se fert, si aliquis pro nomine Christi oculum aut aliquod membrum amiserit? Nonne partem ipsam humanis vultibus ingerit, ut appareat gloriosus? Pro fide enim aliquid ad tempus amittere, lucrum est facere. Ita et Abraham fidei suae signum accipiens, non deformatus est, sed melioratus. Spiritualiter vero hoc significavit, quia nebula carnis circumcidi debebat a cordibus hominum per fidem Christi: quia carnalis error obstabat, caliginem praestans humanis cordibus, ne cognoscerent Creatorem. Abraham autem, quia et promissus est ex semine ejus futurus Christus, qui hanc caliginem abstergeret, ideo circumcisus est, quia filium credidit se habiturum, qui errorem hunc amputaret. Jam vide, si non congrue illa in parte vel tale signum accepit.
XIII. --Si judicium Dei justum est, quare infantes in Sodomis simul cum parentibus cremati sunt (Gen. XIX, 25)?
Ut nimis impium facinus Sodomitarum possit adverti, peccatum eorum pervenit usque ad necem filiorum ipsorum, ne de origine illorum signum aliquod remaneret. Nonne provisum est illis ne diu viventes exempla sequerentur patrum? A gehenna enim liberi sunt, in aliena causa occisi. Parentes enim tam pro se, quam pro his rei sunt, quia ut eorum opera oblitterarentur, omnis progenies ipsorum erasa est. Nam sicut de bonis parentum laeti sunt filii, eo quod commendentur praerogativa illorum; sic et de morte, quae pro malis illorum infertur, queri non possunt. Quemadmodum enim participes in lucro sunt, necesse est ut sint et in damno. Similiter et in Aegypto pro noxis patrum plexi sunt filii, sed ut ad emendationem eorum proficeret: ut quia ex aliis causis Deum credere et venerari, qui in Moyse erat, noluerunt, hac plaga territi confiterentur cum satisfactione, ne gravius hunc reatum sentirent. Haec ergo mors filiorum, crimen est patrum. Quocumque enim modo filii debitum spiritum reddiderunt, futuri accusatores parentum, quia perfidiam suam nec sanguine filiorum vincere potuerunt. Non ergo in futurum, sed ad praesens tempus mala parentum filios invenerunt. Nec qualecumque beneficium est, gloriosum non esse, nec tamen reum. Nam si quidam cum precibus enituntur, in postremis positi, ad fidem veram accedere, ut, si non coronam, vel veniam mereantur; quomodo poterunt hinc aliquid queri, cum quibus ita actum est, ut neque esset unde ignosci sibi precarentur, neque sublimes haberentur quia minime laboraverunt? Confer nunc unius momenti cruciatum ad multi temporis poenam. Arbitrare etiam multos laborare, et quia perseverare non possunt, non solum effectum laboris amittere, sed et poena multari. Adde etiam, quia difficile de malis nati, et inter nequissimos educati vel conversati, mentem suam temperant ad disciplinam Dei sequendam. Vide ergo, si non magis bene actum est cum filiis perditorum.
XIV. --Quid est ut Deus, qui justus praedicatur, peccata patrum filiis reddere promiserit in tertiam et quartam progeniem (Exod. XX, 5)?
Nihil injuste Deum facere aut dicere, qui dubitat, insanus est. Itaque si verba Domini non supprimantur, sed omnia quae ad eamdem quaestionem pertinent, proponantur; lucebit quod obscurum videtur, et pium aestimabitur quod minime justum putatur. Qui enim verba supprimit quaestionis, aut imperitus est, aut tergiversator, qui calumniae magis studeat quam doctrinae. Porro autem repromisit quidem Dominus, reddere se peccata patrum filiis, sed qui oderint eum, hoc est, qui in paternis malis versati servierint idolis, sicut et patres illorum. Ille enim inimicus Dei est, qui honorem nominis ejus vindicat creaturae. Sicut enim justorum filii et ipsi justi nobilitant in se genus justitiae, dum et patrum et sua justitia sublimantur; ita et nequissimorum, et ipsi filii nequissimi crementum faciunt malitiae, quia et malorum filii sunt, et nequitiam illorum exemplarunt ad perditionem multorum. Cum terrore ergo locutus videtur Deus: sed verum est, et hoc habet ratio. Quis enim malum et mali hominis filium non duplici genere exsecretur; quomodo bonum et boni filium duplici mercede censet honorandum? Idcirco autem in tertiam et quartam progeniem reddere se promisit, ut si post patrem malum filius non sequatur perfidiam patris, nepos autem avi in malis imitator existens, sciat se non immunem futurum a severitate sententiae; aut si et nepos forte non avi, sed patris secutus vestigia Testamentum diligat Dei, non ignoret pronepos ad se usque pervenire sententiam, si aemulus sit proavi perfidiae. Hac legis manifestatione deterreri voluit Deus impios patres, ut agnoscentes quantum mali pareret sectatio idololatriae, vel affectu filiorum revocarentur ad reverentiam Creatoris; aut filii timentes ne incurrerent peccata patrum, Dei legi obtemperarent. Illi autem addentes ad nequitiam, aliter hoc interpretari coeperunt dicentes, Patres nostri manducaverunt uvam acerbam, et dentes filiorum obstupuerunt: ut securi de impunitate, eo quod filiis ipsorum redderentur peccata, neque spiritus neque carnis haberent pietatem. Hinc dicitur eis, Non morietur filius pro patre, neque pater pro filio; sed, anima quae peccavit, ipsa morietur (Ezech. XVIII, 2, 4). Ut addiscerent non impune sibi futurum, sed sic reddi peccata patrum filiis, ut quia impietatem parentum secuti, mala, quae oblitteranda erant, exemplaverint, acerbius puniantur. Postquam ostendit Deus quid mali pariat idololatria, addidit statim quae bona diligentes se sequantur, dicens, Et faciens misericordiam in millia millium iis, qui diligunt me, et custodiunt praecepta mea (Exod. XX, 6): ut bonum patris, non usque ad pronepotem, sed usque ad millia millium reddat. Ut puta, si quis ex semine David diligat Deum, quem constat utique porro ante mille annos fuisse: huic additur misericordia Dei, ut in necessitate, duabus suffragantibus causis, misericordiam accipere mereatur; quia et ipse Dei cultor est, et ex ejus semine est, qui amaverit Deum. Et in hoc clementia Dei laudabilis est, ut odio habentibus se usque in tertiam et quartam reddat progeniem, et non in millia millium: ut si in quintam progeniem tractum fuerit malum, inde iterum caput habere incipiat, ut ex eo numeretur usque ad tertiam et quartam progeniem. Sed dicet quis: Auctori magis amplius reddendum justum videtur, quam imitatori. In auctorem congrue datur vindicta; filiis autem quod plus dicit reddi, poena est patrum. Et si causam quaeras, accessu Legis peccatores plus fiunt rei, sicut Lamech et post Lamech. Quibusdam tamen videtur, sic reddita esse peccata patrum in filios, dum in captivitatem ducti sunt causa patrum, et fuerunt ibi usque ad quartam generationem. Quod si verum est, non solum odio habentibus se reddidit peccata patrum, sed et diligentibus nomen suum: quia et Daniel abductus est, et tres pueri, et Baruch, et Ezechiel, et Esdras ibi natus est. Liquido ergo apparet illud convenire propositae quaestioni, quod supra diximus.
XV. --Cum justum Lex praedicet, et hic vere justus sit, qui plenam habet justitiam, quomodo contra Salomon, Noli, inquit, esse justus multum (Eccle. VII, 17)?
Nimia justitia incurrit peccatum, temperata vero justitia facit perfectos. Non enim sine malitia est, qui multum est justus; quia peccantibus ad singula si respondeas, non deerit ubi pecces. Denique Dei temperata justitia est. Peccantibus enim aliquando ignoscit, aliquando irascitur, aliquando reddit non quantum digni sunt: suffert enim eos, ut sint qui proficiant. Lex enim quia seipsam mollire non potest, a nobis mitiganda est, ut possit prodesse sub se agentibus. Hic ergo justus non est multum, qui Dei imitator est.
XVI. --Quare angelus qui volebat in via Moysen occidere, circumcisione infantis placatus est (Exod. IV, 24)?
Quod sine consilio Moyses fecerat, apparentia comminantis angeli emendavit. Denique videns fieri, quod per negligentiam fuerat praetermissum, cessavit ab ira. Idcirco ergo sic infestum angelum in se vidit Moyses, et paratum ad vindictam, quia viri sublimis culpa, grave peccatum est. Quanto enim persona ejus sublimis est, tanto magis grave delictum ejus. Quod ergo a summo viro, utpote a ductore populi, fit, acerbissimum est peccatum. Pergebat itaque ad filios Israel, missus a Deo Abrahae, et signum justitiae Abrahae non ferebat, in quo gloriari sciebat Judaeos, ut aut ipse sollicitator diceretur, aut non ab eodem Deo missus, qui Abraham elegerat. In Madian enim habitans filios suos minime circumcidit: quos aut ducere secum ad Aegyptum non debuit, qui caeteros ibat inde educere; aut certe circumcisos assumere, propter quae supra diximus. Sephora ergo uxor Moysi, quod compendio loquitur Scriptura, non ignorans qua causa viro suo infestus angelus videbatur, accipiens petram, circumcidit filium suum, et recessit angelus. Ea enim ratione, mitigata est ira, qua fuerat accensa. Nam aliquando compendio loquitur Scriptura, quae subintelligi vult ex proposita ratione: sicut et illud, quod Salvator dicit inter caetera ad Judaeos, Quare et vos praeteritis mandatum Dei, ut traditionem vestram statuatis? Nam Deus dixit, Honora patrem tuum et matrem; et, Qui maledixerit patri aut matri, morte moriatur. Vos autem dicitis, Quicumque dixerit patri aut matri, Omne munus quodcumque fuerit ex me, tibi proderit, et non honorificabit patrem aut matrem suam (Matth. XV, 3-6). Sine dubio per compendium dixit hoc Salvator, ut subintelligantur sacerdotes Judaeorum, dum avaritiae studerent, Dei Legem sprevisse. Impia enim conspiratione consilium dederunt filiis, ut maledicentes patrem aut matrem, quodcumque offerrent quasi donum Deo, per quod data sententia in maledicos solveretur: unde securi facti filii, contra Dei praeceptum contemnebant parentes. Ita et Moyses cum infestum sibi videret angelum, intelligens causam, quid fieri deberet ostendit uxori ut recederet ab eo angelus, qui eum quaerebat occidere. Hoc subintelligitur in hac causa, sicut et illud quod supra diximus in sacerdotes.
XVII. --Quid est ut maledictos dicat Lex, qui semen non reliquerint in Israel; per Isaiam autem nihil obesse dicatur spadonibus, quia generare non possunt (Exod. XXIII, 26; Deut. VII, 14, et Isai. LVI, 3-5)?
Quoniam aliter quam dictum erat, intelligi coeperat: idcirco Isaias propheta ostendit postea, quo sensu dictum esset. Cum enim hoc ex causa offensi Dei sententiae loco positum esset, quia deserentes Deum in eo percutiebantur, ne ducentes uxores semen relinquerent; sic hoc arripuit error humanus, ut putarent reos esse apud Deum, si qui aut uxores nollent, aut accipientes, ut assolet, generare non possent; quasi nihil aliud quam semen quaereret Deus, sicut arguuntur per Malachiam prophetam. Isaias ergo ut consolaretur eos quos mala intelligentia contristaverat, docuit nihil obesse, si quis aut non posset habere filios, aut nollet, dummodo legem Dei servaret. Maledictum enim illis competebat, qui cum possent ac vellent, divino obstante judicio, steriles erant, ne fructum haberent creationis Dei, quem spernebant; ut cum viderent aut generare se non posse, aut genitos minime possidere, cognoscerent indignantis Dei iram esse, et conversi satisfacerent. Nam et sancti viri cum cupidi essent filiorum, et non id obtinerent, aestimabant peccata obstare et dolebant, ignorantes Dei esse providentiam, cui servabantur. Denique ad Dei procurationem, et Anna concepit, et peperit Samuelem (I Reg. I, 20), et Elizabeth Joannem (Luc. I, 57), et uxor Manue Samsonem (Judic. XIII, 24). Spiritualis enim intelligentia in hac causa ista est, ut maledicti habeantur qui non reliquerint semen, quod videat Deum, id est, qui non imbuerint aut filium, aut servum, aut proximum, qui Dei timorem doceat super terram.
XVIII. --Quare Saül peccans petiit orari pro se ut ignosceretur sibi, et impetrare non potuit; David autem peccans postulavit, et veniam consecutus est (I Reg. XV, 24-26; II Reg. XII, 13)?
Dei judicium retractari non convenit: nam humana imbecillitas atque imperitia, Dei se debet judicio erudire, in hoc quod non sapit, ut ex sententia Dei intelligat veritatem, et nihil aliud fieri debuisse, quam quod videt fecisse Deum, quem scit acceptorem personarum non esse (Act. X, 34). Si enim David precem suscepit, et Saül refutavit, nihil adversum sentiendum est Deum fecisse. Sciens enim qua mente uterque locutus est, ejus petitionem accepit, quem vidit tribulato corde veniam postulare; illum autem despexit, quia animam ejus poenitentiae non tetigerat dolor. Quia Deus cordis auditor est magis quam vocis. Hinc dictum est, Homo videt in facie, Deus autem in corde (I Reg. XVI, 7). Ideo etiam fallimur, quia simulatio in verbis et vultu circumvenit nos: in corde enim quid sit videre non possumus. Quamobrem Dei judicium sequi nos oportet, qui secundum cor, in quo uniuscujusque sententia est, examinat singulos. Hoc etiam et Salvatorem fecisse invenimus. Scribam enim se offerentem non suscepit (Matth. VIII, 19); sedentem autem Levi ad telonium vocavit (Id. IX, 9; Luc. V, 27): quia verba Scribae non secutum est cor, Levi autem tacens hoc in corde habebat, quod Scriba in verbis: Jesus autem, qui juxta quod scriptum est, sciebat quid esset in homine (Joan. II, 25), Levi elegit. Praeterea David non alium pro se voluit humiliari sicut Saül, sed ipse supplex tribulato corde veniam precabatur.
XIX. --Quaerendum est, si Adam factus, corpus immortale habuit, an mortale?
Deus hominem fecit, qui quamdiu non peccaret, immortalitate vigeret: ut ipse sibi auctor esset aut ad vitam, aut ad mortem; ut custodiens se a peccato, labore suo gauderet, esse se immortalem; negligens vero factus, ipse sibi imputaret, quia coeperat esse mortalis. Quamdiu enim in Creatoris lege duravit, dignus fuit edere de arbore vitae, ut mori non posset. Nec enim corpus tale erat, quod dissolvi impossibile videretur; sed gustus arboris vitae corruptionem corporis inhibebat. Denique etiam post peccatum potuit indissolubilis manere, si modo permissum esset illi edere de arbore vitae. Nam quomodo immortale corpus habebat, quod cibo sustentabatur? Immortalis enim non eget esca neque potu. Cibus enim vires praestabat, vitae autem arbor medicinae modo corruptionem omnem prohibebat. Sic enim homini erat quasi inexpugnabilis murus.
XX. --Quid est quod dicitur, Panem Angelorum manducavit homo (Psal. LXXVII, 25), cum Angeli non egeant cibo; quippe cum sint natura simplices, et potentia spirituali vigentes?
Panis quem Angelorum appellat, manna est. Manna autem interpretatur, Quid est hoc? Videntes enim filii Israel, quasi semen coriandri cadere super terram candidum, dixerunt ad invicem, Quid est hoc (Exod. XVI, 15)? Quod in Hebraea lingua dicitur, Man hu? Hic ergo panis aut cibus, non mundi lege creatus est, commixtione elementorum; sed desuper venit spirituali ratione provisus. Nec quidem in supernis habebatur, quia corporibus alendis ad momentum, Dei virtute creatus est. Ideo autem Angelorum panis dictus est, quia ea virtute creatus est, qua angelica natura subsistit et vivit. Sine Deo enim nulla vita est. Per id ergo quod de coelo venisse dicitur, Angelorum dictus est panis. Ut enim quanta et qualia beneficia Dei circa hominem sunt, memoraret; sic locutus est, ut agnoscentes Deo gratias referrent, qui tanta cura servos suos gubernat, ut eis haec in carne adhuc positis, si necesse fuerit, exhibeat, per quae vivunt Angeli. Dixit Apostolus inter caetera, Petra autem erat Christus (I Cor. X, 4), ut quia Christi virtute aqua fluxit de petra (Exod. XVII, 6), petra appellatus sit Christus. Simili modo, et quia manna potestate ejus venit de coelo, manna, id est, panis dicatur: ut quod tunc factum est, ejus rei, quae nunc in Ecclesia offertur, figura fuisse existimetur; ut Christiani populi, quos in Angelis significavit Scriptura, panem manducarent homines, id est, Judaei. Et quia major gratia est nunc, quam fuit in Prophetis et libertas data per Christum, quia ubi spiritus Domini, ibi libertas (II Cor. III, 17); ad comparationem temporum et gratiarum, Christiani Angeli dicti sunt: quorum pane, qui Christus est, satiati sunt Judaei, quos homines dixit. Horum enim magis Christus est, quibus et revelatus est, et qui hoc nomine vocari censentur. Duplici ergo genere potest intelligi supra dicta quaestio, ut et panis Angelorum coelestium dici possit, et Christianorum secundum ea quae dicta sunt.
XXI. --Quid sit ad imaginem et similitudinem Dei fecisse hominem (Gen. I, 27), et an mulier imago Dei sit?
Hoc est ad imaginem Dei factum esse hominem, quia unus unum fecit: ut sicut ab uno Deo sunt omnia, ita et ab uno homine omne genus humanum. Similitudo autem haec est, ut quemadmodum de Patre est Filius, sic et de viro mulier, ut unius principii auctoritas conservetur. Sed filius ineffabiliter et incomprehensibiliter natus est de Deo Patre: mulier autem corporaliter, sicut legimus (Id. II, 21, 22), facta est de viro, ut per eam nativitas oriretur. Filius vero Dei ideo natus est, ut per ipsum fieret creatura. In hoc ergo dissimile est. Nam et de Deo Deus natus est, de viro autem femina: quia illic simplicitas est, et non potuit nisi de simplici simplex nasci, spiritus de spiritu, Deus de Deo. Igitur vir imago Dei est. Sic enim scriptum est, Fecit Deus hominem, ad imaginem Dei fecit eum. Unde et Apostolus, Vir quidem, inquit, non debet velare caput, cum sit imago et gloria Dei: mulier autem, inquit, velet caput (I Cor. XI, 7, 6). Quare? Quia non est imago Dei. Unde denuo dicit Apostolus, Mulieri autem docere non permittitur, neque dominari in virum (I Tim. II, 12).
XXII. --Quid est, ut dicat Salomon justifica animam tuam ante obitum tuum: et in Psalmo, non justificabitur, ait, in conspectu tuo omnis homo vivens (Eccli. XIV, 17; Psal. CXLII, 2) ?
Hic justificat animam suam ante mortem, qui spe vitae futurae consequitur fidem, ne moriatur impius. Sed Salomon de eo dicit, qui sub Lege vivit, et non conversatur juste. Hujusmodi ergo si corrigat animum ut justitiae vias ambulet, justificat animam suam ante mortem. Salomon enim propter judicium futurum consilium dedit, ne quis indiligens circa se in peccatis moriatur. David vero de perfectione justitiae locutus est; quia nemo justificabitur apud Deum, ut dignus promissione sit, nisi fuerit mortuus cum justitia. Quamdiu enim vivit, futurorum meritum non habet adhuc plenum. Unde dicit Salvator, Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22, et XXIV, 13).
XXIII. --An ex traduce sint animae sicut et corpora?
Inhonestum puto, si dicantur animae cum corporibus generari, ut anima nascatur ex anima, quod nec animae ipsi competit: aut si certe singulae coelestes potestates factae sunt, et ex ipsis caeterae natae sunt, potest ex una Adae anima credibile videri caeteras nasci. Sed non convenit, quia soli Deo hoc possibile fuit, ut simplex generaret, nec caeteris concederetur. Quod tam mysticum est in causa Salvatoris, ut non solum a solis gentilibus vel Judaeis, verum etiam ab ipsis qui Christianos se dicunt, incredibile reputetur. Photiniani enim et Ariani hanc fidem spernunt, nec credunt Deum generasse. Nam si eo tempore quo seminatur corpus, etiam anima generatur ex anima, de Adam costam sublatam legimus, non tamen animam natam ex anima: sed si costa secum habuit animam, jam non nata est, sed detracta in partem. Sed nec hoc scriptum est. Propheta enim Zacharias inter caetera, Qui plasmavit, inquit, animam hominis in eum (Zach. XII, 1). Nec Isaias ab his dissentiens ait, Sic dicit Dominus Deus qui fecit te, et finxit te in utero (Isai. XLIV, 2). Si ergo in utero fingitur, jam formato corpori tribuitur. Cum enim omnia membra implet corporis, figurata dicitur in corpore. Ut sicut aqua, cum sit sine effigie, missa tamen in vas figurata videtur; ita et anima cum sit natura incorporea et simplex, quasi formatur in corpus, singula membra vivificans. Quod quidem Moyses manifestius tradidit dicens, Si quis percusserit mulierem in utero habentem, et abortiverit: si formatum fuerit, det animam pro anima; si autem informatum fuerit, multetur pecunia (Exod. XXI, 22): ut probaret non inesse animam ante formam. Itaque si jam formato corpori datur, non in conceptu corporis nascitur cum semine derivata. Nam si cum semine et anima existit ex anima, multae animae quotidie pereunt, cum semen fluxu quodam non proficit nativitati. Sed si propius respiciamus, videbimus quid sequi debeamus. Contemplemur facturam Adae. In Adam enim exemplum datum est, ut ex eo intelligatur, quia jam formatum corpus accepit animam. Nam potuerat animam limo terrae admiscere, et sic formare corpus. Sed ratione informabatur, quia primum oportebat domum compaginari, et sic habitatorem induci. Anima certe quia spiritus est, in sicco habitare non potest, ideo in sanguine fertur. Cum ergo corporis lineamenta compacta non fuerint, ubi erit anima? An foris vagatur, quamdiu immittatur; cum ratio tradat sic dari eam ut animet corpus, non ut otiosa vagetur? Sed ex quo detur, dicant qui aliud putant; ex mare, an ex femina? Si ex femina, non convenit; quia aliud in exemplo est. Proponunt enim ex viro cum costa datam et animam: quod multis rationibus infirmari docuimus. Unde forte videatur dari ex femina, maxime propter Salvatorem, quem scimus sine complexu carnis de Spiritu sancto natum ex femina. Quod si arbitrantur, plus dant feminis: auctoritatem enim viri immutant in feminam. Cum enim tam corporis quam animae originem ex viro dicant, convertunt se ut id quod potius est, ex muliere dicant, id est, animam; quod vero minus, ex masculo, id est, corpus: cum manifestum sit ordinem exempli a Deo traditi immutari non posse.
XXIV. --Quid est, ut cum vir et mulier una sint caro, vir imago Dei sit, et non femina?
Unius substantiae quidem sunt vir et mulier, et in anima et in carne: sed gradu major est vir, quia ex eo est femina, sicut dicit Apostolus, Caput mulieris vir (Ephes. V, 25; I Cor. XI, 3). Causa enim majorem fecit virum, non substantia. Nam et in uno corpore majora membra sunt et minora, non natura, sed ordinatione .
XXV. --Utquid Joseph post prophetiam adjurat filios Israel, ut cum a Deo liberarentur, cineres ejus de Aegypto transferrent (Gen. L, 24)?
Non otiose illud mandasse Joseph filiis Israel, in absoluto est. Qui enim prophetare potuit, non improvide locutus esse credendus est. Cum enim esset in Dei Creatoris devotione propensior, sciens autem ab Aegyptiis se coli causa administrationis, qua in magna egestate Aegyptum gubernavit; post exitum suum errorem petivit auferri: certus vanitatem vulgi mortuos magis ut deos venerari quam vivos, ne ei deferretur debitus Creatori honor. Hic ergo ostendit se liberum fuisse a vana superstitione Aegyptiorum, quando ne ad Dei injuriam proficeret, cineres suos transferri mandavit. Quod quidem et Apostolos invenimus secutos. Paulus enim et Barnabas cum sacrificari sibi velle vidissent, scientes hoc exosum Deo, sciderunt vestimenta sua dicentes, Quid facitis? et nos homines sumus vobis similes: et sic compescuerunt turbas (Act. XIV, 10-17).
XXVI. --Requirendum de Elisaeo, an id quod dure petiisse ab Elia dictus est (IV Reg. II, 10), consecutus sit?
Cupidus spiritus Elisaeus faciendarum virtutum, illectus exemplo magistri, accepta facultate poscendi quodcumque voluisset, avarus ad bonum, dupliciter spiritum sibi inesse, quam in magistro erat, postulavit. Cui homo Dei Elias ait, Dure petiisti. Aviditate enim non consideravit discipulum non esse super magistrum (Matth. X, 24). Elias tamen sciens illum non ambitione praesentis gloriae hoc postulasse, respondit: Attamen si videris me assumi abs te, erit tibi sic. Sensus hic ponderandus est. Subindignatus autem cum dixisset, Dure petiisti; subjecit, Si videris me tamen assumi, erit tibi sic; neque negasse illi visus fuerat. Ostendit sic illi futurum sicut dignum erat, non sicut ipse postulaverat. Multa enim subintelligi vult Scriptura, ut collectus sensus ex verbis, non sit rationi religionis adversus. Nam utique dura petitio, etiam meritum debebat amittere: sed quia cupidus boni sic postulavit, Deus qui scit quid unicuique dandum sit, bonis privari illum non passus est meritis suis. Videamus itaque si Eliae meritum admitteret, ut Elisaeus duplum donum ejus mereretur accipere. Dictum namque est a Spiritu sancto per Zachariam, cujus meriti futurus esset Joannes, Veniet, inquit, in spiritu et virtute Eliae (Luc. I, 17). Parem ergo Joannem Eliae ostendit. Et Dominus dicit, Nemo major inter natos mulierum propheta Joanne Baptista (Matth. XI, 11). Non dixit, omnibus major est: sed, nemo illo major est; hoc est, aequalem habet, majorem non habet. Elias ergo par illi est, nullo utique minor; quomodo Elisaeus major illo est, cum Joannes quo nemo major est, par Eliae sit? Nam veniens ad aquarum transitum, non accepit honorem ab eis, ut potuisset transire, nisi nominasset Deum Eliae (IV Reg. II, 14): ut per hoc dura petitio correpta videretur, dum nonnisi nomine Eliae auditus est, ne id quod dure petierat, accepisse putaretur, quasi non sufficeret pro temporis merito dispensatio spiritus concessa Eliae.
XXVII. --An Pythonissa Samuelem excitaverit, et ipse ab ea visus sit, et locutus sit ad Saül: quae historia refert in libro Regnorum (I Reg. XXVIII, 7-20)?
Indignum facinus aestimo si secundum verba historiae commendetur assensus. Quomodo enim fieri poterat, ut arte magica attraheretur vir, et nativitate sanctus, et vitae operibus justus? aut si non attractus est, consensit? Quod utrumque de viro justo credere absurdum est. Si enim invitus adductus est, nullum suffragium habet justitia; si autem voluntarius, amisit meritum spirituale, quod positus in carne quaesiverat: quod valde absurdum est; quia qui hinc justus recedit, permanet justus. Porro autem hoc est praestigium satanae, quo ut plurimos fallat, etiam bonos in potestate se habere confingit. Quod Apostolus inter caetera ait, Ipse satanas transfigurat se in angelum lucis (II Cor. XI, 14). Ut enim errorem faceret, in quo et ipse gloriaretur, in habitu viri justi et nomine se subornavit: ut nihil proficere spem quae praedicabatur Dei cultoribus, mentiretur; quando hinc exeuntes justos finxit in sua esse potestate. Sed hoc quosdam fallit, quod de morte Saül et filiorum ejus non sit mentitus: quasi magnum sit diabolo, ante diem occasum corporis praevidere, cum signa quaedam soleant apparere morituris; quippe a quibus Dei protectio amota videtur. Quanto magis diabolus quem angelica majestate sublimem prophetica oracula fuisse testantur; de cujus magnitudine Apostolus ait, An ignoratis altitudinem satanae (Id. II, 11)? Quid mirum ergo si imminentem prope mortem potuit praevidere, cum hoc sit unde fallit, et se in Dei potestate vult adorari? Nam tanta hebetudine demens effectus est Saül, ut ad pythonissam confugeret. Depravatus enim causa peccati, ad haec se contulit quae damnaverat. Sed si quis propter historiam, et ea quae verbis expressa sunt putet non praetermittenda, ne ratio historiae inanis sit; recte faciet quidem, si tamen minime istud ad veri rapiat rationem, sed ad visum et intellectum. Saül namque reprobus factus, non poterat bonum intellectum habere. Historicus enim mentem Saül et habitum Samuelis descripsit, ea quae dicta et visa sunt exprimens; praetermittens, si vera an falsa sint. Quid enim ait? Audiens in quo habitu esset excitatus, Intellexit, inquit, hunc esse Samuelem. Quid intellexerit retulit, et quia non bene intellexit, contra Scripturam alium adoravit quam Deum; et putans Samuelem, adoravit diabolum, ut fructum fallaciae suae haberet satanas. Hoc enim nititur, ut adoretur quasi Deus. Si enim vere Samuel illi apparuisset, non utique vir justus permisisset se adorari, qui praedicaverat Deum solum esse adorandum. Et quomodo homo Dei, qui cum Abraham in refrigerio erat, dicebat ad virum pestilentiae, dignum ardore gehennae, Cras mecum eris? His duobus titulis subtilitatem fallaciae suae prodidit improvidus satanas, quia et adorari se permisit sub habitu, et nomine Samuelis contra Legem; et virum peccatis pressum, cum magna distantia peccatorum et justorum sit, cum Samuele justissimo futurum mentitus est. Verum potest videri si de Samuelis nomine taceatur, quia Saül cum diabolo futurus erat. Ad eum enim transmigravit, quem adoravit. Semper enim diabolus sub velamine latens, prodit se, dum ea confingit quae abhorreant a personis, per quas fallere nititur.
XXVIII. Quid contradicendum iis sit, qui mundum istum ab aeterno naturaliter moveri inquiunt, neque initio, neque abolitioni obnoxium?
Mundum ab aeterno constare et nulli debere subjectionem, improbabile et impossibile est: quem videmus tanta diversitate exstare corporum; cum nihil divinum et aeternum possit esse nisi simplex, in quo nulla diversitas videatur, sed sit unitas. Nam et vices ipsas temporum non servat, ut non solum in temporibus varius sit, aut contrariis constet substantiis, sed et in ipsis vicibus temporum: cum res aeterna diversitatem abhorreat, et sit nec tactu nec visu capienda, utpote incorporalis: hic autem passioni obnoxius est, quia et aqua repugnat igni; et ignis si amplius fuerit, superat aquam; et terra cum sit natura arida et frigida, patitur incendium, quasi res corporalis. Itaque inconveniens est mundum aeternum dicere, quem cum videmus passioni subjectum, et per saecula senectute deficere, credimus et finiri. Quid censetur de homine, qui mundum aeternum putat? Certe homo coepit in mundo: sine homine ergo cui proficiebat annua fecunditas mundi? An sine aliqua providentia generabat? Et quomodo aeternus corruptibilia et mortalia generabat, cum de aeterno debeat aeternum existere? Et quod visibile est et sentitur et tangitur, qua audacia vocatur aeternum? Et quod vicibus temporum ministratur, ita ut ipsa tempora aliquando non servent officia sua, quomodo appellatur aeternum? Aeternitas enim non corrumpitur, nec immutatur.
XXIX. --Quare octavo die mandatum est circumcidi (Gen. XVII, 12) ?
Octavo die a nativitate idcirco praeceptum est circumcidi, quia juxta numerum et curricula dierum septem, ipse rursum primus invenitur quasi post sabbatum, ut jam non octavus habeatur, sed primus. Quia enim salus futura per Christum in primo die erat praedestinata (qui Dominicus ideo dicitur, quia in eo resurrexit Dominus), qui est post sabbatum; propterea salutis hujus figura in circumcisione data est, ut quasi renovatio futura in circumcisionis lege dignosceretur. Et quia per fidem salvari haberent homines, quae primo die resurrectionis Domini firmata est; figura hujus rei in circumcisione primo die data est, quae etiam esset signum fidei Abrahae. Integra ergo causa est, quia signum praeteritae fidei primo die signatae, figura fuit futurae fidei primo die constabilitae.
XXX. --In Proverbiis, Justus, ait, accusator est sui in primordio sermonis (Prov. XVIII, 17): quomodo justus, si peccator?
Omnis veritas justitia est. Quia ergo confitetur quod est, justus est: veritatem enim loquitur; peccatores autem vindicantes sua delicta, justificari non possunt. Unde hujusmodi digne justus dicitur, quia pronuntians peccatum suum, remitti sibi utique postulat, misericordiam Dei implorans. Scit enim dictum in Lege, Confitere peccata tua, ut justificeris (Isai. XLIII, 26). Quid est autem, in primordio sermonis confiteri; nisi non coactum fateri, sed voluntarium? Quis enim etiam timens Deum, sine peccato est; cum et in cogitatione admisceantur delicta, et aliquoties peccemus inviti? Potest tamen et de eo dici vel sentiri, qui catechumenus dicitur, ut accedens ad fidem justificetur. Cum enim petit immutari se, sine dubio peccatorem se confitetur ut justificetur.
XXXI. --An cum muliere, natura serpens locutus sit; an actu dictus serpens diabolus eam seduxerit (Gen. III, 1) ?
Quantum ad historiam pertinet, serpens natura dictus est, qui sapientior esset caeteris bestiis, quas fecerat Dominus Deus super terram. Denique et sententiam Deus in serpentem dedit. Nam quid mirum si diabolus sapientior erat bestiis, de quo dicit Apostolus inter caetera, An ignoratis altitudinem satanae (II Cor. II, 11)? Usque adeo autem natura serpens fuit, ut diceretur illi, Supra pectus et ventrem tuum repes, et terram edes omnibus diebus vitae tuae (Gen. III, 14). Haec longe sunt a conditione satanae; quia neque corporeus est, neque mortalis. Et si proprius aspiciatur, videbitur sententia data nihil obfuisse serpenti: sed in eo in quo factus est, jussus est permanere. Quia enim minister factus est satanae ad hominem subjugandum, cui omnia Deus subjecerat; idcirco Deus in ea subjectione qua omnia homini subjecerat, repressit elationem serpentis qua coeperat minister esse superbiae. Videbatur enim homo factus sub serpente, per quem, accepto consilio legem datam contempsit. Quoniam autem serpentes prudentes sunt, confirmat in Evangelio Dominus dicens, Estote astuti ut serpentes (Matth. X, 16). Igitur quia claruit vere serpentem locutum esse cum Eva; illud superest ut discernatur, an potuerit tam prudens esse et astutus, ut dolo falleret eam. Si enim caeteris bestiis prudentior erat, non tamen hominibus; quippe cum nullum animal rationale sit, nisi homo. Itaque serpentem subtilitatem istam composuisse impossibile est: quamvis enim prudens dicatur, sed non ultra naturam suam. Nec enim deliberat aut excogitat, aut consilium capit. Idcirco diabolum fuisse, qui per serpentem mulierem circumvenit, dubium non est. Admiscens enim se serpenti, egit per illum quasi per organum, ut nec mulier occulti diaboli intelligeret dolum, sciens prudentem esse serpentem. Ac per hoc corporaliter data sententia, spiritualiter in satanam cecidit; quia sententia reum tenet. Non enim ab homine data sententia est, ut innocentem forte perimeret per errorem aut malevolentiam; sed a Deo qui falli utique non potest, ut sententia ejus eum solum teneat, qui reus est. Quia enim cum sit invisibilis satanas, dolum corporaliter egit, corporalis videtur data sententia, ut illum spiritualiter teneat, cujus factum elicuit dari sententiam. Nam projectus de sacratissimis coelorum sedibus impudentissimus satanas in terra volutatur gemens semper. Sed forte dicatur, In qua, putas, lingua serpens locutus est ad mulierem? Serpentis utique ore. Si enim hodie non desunt, qui latratum canum intelligant, et luporum ululatum, et barritum elephantorum, et cantum gallorum; quare non magis rudis adhuc mulier scire potuit et intelligere sibilum serpentum, cum multos sciamus avium voces discernere? Nam et constat diabolum ejus lingua uti, cujus corpus intraverit: nec aliter falleret mulierem. Ac per hoc serpentis ore locutus est per serpentem.
XXXII. --Legimus apud Salomonem, Dives et pauper obviaverunt sibi; fecit autem ambos Dominus (Prov. XXII, 2): quomodo ergo personarum acceptio non est apud Deum?
Longe absit a fidelium mentibus haec impietatis assertio. Nam Scriptura ne pauperem contemnendum doceret, et divitem honorificandum, ostendit amborum opificem esse Deum: non utique in paupertate et divitiis, sed in eo quod sunt. Si enim facultatibus ab invicem discrepant, non tamen naturae substantia. Nec enim quia occasiones proventus quosdam faciunt in mundo, aut prosperos in divitiis, aut infaustos in paupertate, idcirco despiciendi sunt quos Deus non humiliavit, aut suspiciendi quibus veritas non dedit testimonium. Contemnendi plane sunt, sed corruptores morum et sacrilegi in Lege Dei; honorandi vero diligentes Deum et disciplinae cultores. Hi enim divites apud Deum habentur, qui bonae conversationis sunt: et quanto in mundo contemptibiliores sunt, tanto magis honorificentiores sunt in coelo. Nam qui beneficium temporis habent in ampliandis facultatibus, si se cognoscant, et Dei intelligant voluntatem, qui terram omnibus dedit, et solem suum cunctis oriri jubet, et pluvias indiscretas effundit (Matth. V, 45); iniquitas autem temporis, aut fortuitae occasionis, aut indigentia quibusdam abnegat quae Deus omnibus dedit; ipsi ministrant eis, ut perficientes Dei voluntatem, non solum in mundo, sed et in coelo divites sint, ne pauci temporis divitiae excludant aeternas. Illi vero quos paupertatis causa despiciendos putant, si futurum Dei judicium contemplentur, illic semper divites erunt, ubi divites saeculi egebunt, poenitentes se pauperes non fuisse.
XXXIII. --Salomon, Anni, inquit, impiorum minuentur (Prov. X, 27): quomodo ergo est quod videamus impios aliquantos longaevos?
Dignum erat quidem omnes impios, non solum citius hac luce carere, verum etiam nec unius momenti temporis vita frui, qui Conditoris sui immemores, vitae totius auctoritatem imputant creaturae. Sed Scriptura hos impios alloquitur, qui cum sub Dei Lege agerent, propensiores in idolis erant. Pejores enim sunt caeteris impiis: scientes enim Deum et contemnentes eum, obtemperant servis. Et quod de his dictum sit, probat Apostolus dicens, Scimus autem quoniam quaecumque Lex loquitur, his qui in Lege sunt loquitur (Rom. III, 19). Gentiles autem non habentur in numero vivorum.
XXXIV. --Quomodo idem Salomon, Deus, inquit, mortem non fecit: cum alio loco dicat, Bona et mala, vita et mors, paupertas et honestas a Deo sunt (Sap. I, 13; Eccli. XI, 14)?
Nulli dubium est bona omnia a Deo esse, mala autem quae dixit, solum mala sunt, dum vindicatur de nobis. Poena enim quamvis juste inferatur, patienti tamen mala videtur. Nam et per prophetam ad peccatores loquitur Deus dicens, Faciam vobis mala, id est, poenis vos agam. Vita autem et mors sic a Deo est, quia legem dedit, quae servantibus se vitam promittit, contemptoribus vero mortem, sed illam quae secunda dicitur. Dum enim unumquemque adjudicat quid meretur, ab ipso est, sive absolutio ad vitam, sive reatus ad mortem. Non ergo inventor mortis est, sed judex, quia mortis auctor peccatum est. Quomodo ergo Deus poterat facere mortem, qui nescit peccare? Sed dum peccatis retribuit, ab ipso dicta est esse mors cum non ex ipso sit, sed ex hoc qui peccavit. Eadem ratione paupertas et divitiae a Deo sunt. Quidam enim habentes timorem Dei, luxuriam spernunt, vitam prodigam fugiunt, ab egeno et paupere oculum non avertunt: hujusmodi crementum faciunt bonorum. Scriptum est enim in Proverbiis, Paupertatem et ignobilitatem aufert disciplina (Prov. XIII, 18). At hi qui timorem Dei non habent, solutius viventes et egenum despicientes, sicut scriptum est, in inopia erunt; non solum negligentes et improvidi circa se, verum etiam contemptores datae legis. Hoc modo fecit Deus pauperes ac divites: quia dum offensio legis parit egestatem, a Deo fieri dicitur auctore legis; et cum aliqui terrore disciplinam legis custodiunt, a Deo auctore legis divites fiunt.
XXXV. --Qua ratione David Saül, postquam Deus ab eo recessit, christum Domini vocat, et honorem defert ei (I Reg. XXVI, 16, 18, sqq.)?
Non nescius David divinam esse traditionem in officio ordinis regalis, idcirco Saül in eadem adhuc traditione positum honorificat, ne Deo injuriam facere videretur, qui his ordinibus honorem decrevit. Dei enim imaginem habet rex, sicut et episcopus Christi. Quamdiu ergo in ea traditione est, honorandus est, si non propter se, vel propter ordinem. Unde Apostolus inquit, Potestatibus sublimioribus subditi estote. Non est potestas nisi a Deo: quae enim sunt, a Deo ordinatae sunt (Rom. XIII, 1). Hinc est ut gentilem, in potestate tamen positum, honorificemus, licet ipse indignus sit, qui Dei ordinem tenens gratias agit diabolo. Potestas enim exigit, quia meretur honorem. Nam ideo Pharaoni futurae famis somnium revelatum est (Gen. XLI, 1-37): et Nabuchodonosor aliis secum assistentibus solus filium Dei vidit in camino ignis (Dan. III, 92), non utique merito suo, qui in idolo se adorari voluit, se merito ordinis regalis.
XXXVI. --Si anima quae peccaverit, ipsamorietur, quid est ut Achar filius Charmi peccaverit, et triginta viri occisi sunt in causa ejus (Josue VII, 24, 5)?
Alio sensu Scriptura locuta est quam propositum est. Non enim de hac morte quae communis utique omnibus est, dixit; sed de illa quae appellatur secunda. Haec enim peccatores suscipit: illis autem qui in pugna mortui sunt, non peccatum Achar redditum est; sed obfuit illis, ne in protectione divina adjuti invalescerent hostibus. Nec enim causa Achar infirmati sunt, sed Dei auxilio minime muniti, ut dum fortiter facere nequeunt, occiderentur. Nam pauci fuerunt contra multos, unde et superati noscuntur. Nulla ergo injustitia in voluntate Dei est. In potestate enim habet, si adjuvare vult: ut si affuerit, misericors sit; si noluerit, justus: nec enim in talibus debitor est, ut teneatur obnoxius. Hinc est quod Jesus Nave contristatus scidit vestimenta sua (Ibid. 6), intelligens non sine causa Deum auxilium suum subtraxisse.
Charmi quidem peccavit, et mortuus est lapidibus. Illi autem triginta sex viri, qui in pugna mortui sunt, non utique pressi a Deo sunt, sed non adjuti. Imbecillitate enim sua, dum fortiter facere nequiverunt, occisi sunt. Charmi ergo causa hoc praestitit vel obfuit, quia qui adjuvari habuerant, neglecti a Deo sunt. Hinc ergo est quod Jesus filius Nave contristatus exscidit vestimenta sua, quia intellexit Deum adjutorem suum auxilium subtraxisse in hoc loco.
XXXVII. --Quid est ut missa mors in Jacob venerit in Israel, cum Jacob ipse dictus sit Israel (Isai. IX, 8, sec. LXX)?
Unius populi duo nomina posuit, ut ex nominibus merita eorum possint intelligi. Nam utique qui Israel cognominatus est, prius Jacob dicebatur. Colluctans enim cum Salvatore, intellexit Deum esse, quem in specie corporis videbat: ideoque appellatus est, Homo videns Deum (Gen. XXXII, 24-28). Populum ergo, quem Jacob nuncupat, hoc loco et in hac causa carnalem significat, quomodo nomina quae natis a parentibus imponuntur. Sed hi, id est, Judaei, propter mala opera non Israelitae dicti sunt, quia vaccis et lucis sacrificabant in Samaria, studio et imperio Jeroboam regis. Ille autem populus, qui in Jerosolymis in templo Domini hostias offerebat per sacerdotes Dei, Israel appellatus est. Samaria ergo propter impietatem suam tradita est captivitati et morti: Jerosolyma autem reservata est, propter quod habuit reges diligentes Deum. At ubi autem et ipsa Jerusalem impietatem secuta est Samariae, sententia illam comprehendit data in Samariam. Ideo ergo dictum est, Misit Deus mortem in Jacob, id est, in populum Samariae, qui carnaliter conversatus est, sicut supra diximus; Et venit in Israel, hoc est, in populum Jerusalem, quia idololatriam secuta est, imitata Samariam: ut simili modo abduceretur in captivitatem a Nabuchodonosor, sicut et Samaria a Salmanasar rege Assyriorum. Hoc est aperte: sententia data in malos, invenit et bonos, dum desierint esse justi. Missa enim mors in Jacob, sicut supra ostensum est; pervenit in Israel, non praetermittens Samariam, sed dum causa, qua missa est in Samariam, inventa est in Jerusalem, missa illuc venit etiam in eum locum, quo eadem res erat. Quia vindicta causam sequitur, non discernens personam.
Unius populi duo nomina posuit. Nam utique qui prius Jacob dicebatur, postea accepit nomen Israel, cum colluctatus est cum Filio Dei, et vidit eum per intellectum homo videns Deum. Populus ergo quem Jacob nuncupat, hoc in loco et in hac causa non videns Deum intelligitur, sed quasi carnalis habetur, propter opera bona: ut sicut Jacob priusquam videret Deum Christum, non dicebatur Israelita, et hi dum populus dicuntur Jacob, non videntes Deum designentur. Israel autem populum dicit, qui operibus Dei factus dignus habetur videre Deum. Itaque populus Jacob, quia carnali fretus erat auxilio, desperans de adjutorio Dei (idola enim diligebat) traditur morti, dum excitatur adversus eos rex Assyriorum. De Samaria autem hoc dictum intelligitur ab Isaia propheta, quae prius malum fecit coram Deo, vaccas instituens quibus sacrificarent, adinveniente nova sacerdotia Jeroboam. Mors ergo ad eos missa est: primi enim ipsi capti sunt, et transmigrati a Salmanasar rege Assyriorum, ut illorum exemplo populus Juda et Benjamin et Levi, quae duae tribus remanserunt, et dimidia in Jerusalem Roboam filio Salomonis, quae in templo Domini per sacerdotes Domini sacrificabant. Hos ergo dicit populum Israel propter tribum Juda et Levi, qui et ipsi cum exemplo Samariae territi recte agere debuerunt, maligne fecerunt idolis servientes. Tamen fuerunt aliquanti reges in Jerusalem, qui post excessum Salomonis et filii ejus Roboam, viam secuti sunt David, recte ambulantes in conspectu Dei. Omnes autem reges Samariae maligne egerunt in conspectu Domini usque ad transmigrationem suam. Ideoque carnali nomine nuncupati sunt. Et quia Jerusalem eorum impietatem secuta est, traditur etiam ipsa in captivitatem Nabuchodonosor regi Babyloniae: et hoc est misisse mortem in Jacob, et venisse in Israel. Missa est enim in Samariam; sed dum causa per quam missa est in Samariam, inventa est in Jerusalem, missa illuc venit etiam in locum in quo eadem res erat. Non enim locum sequitur vindicta, sed causam.
XXXVIII--Si equus et mulus non habent intellectum, quanto magis terra res sine sensu? Quid ergo est ut dicatur terra benedicere Dominum (Psal. XXXI, 9; Dan. III, 74)?
Non est sic intelligendum ut sonant verba. Opus est enim, quod licet mutum sit, clamare dicitur laudem Creatoris: hortatur enim aspicientes se, benedicere opificem; sicut et omne vas bene compositum, laudat artificem. Quippe cum legatur in Psalmis, Numquid confitebitur tibi pulvis, aut annuntiabit veritatem tuam (Psal. XXIX, 10)? In omni ergo insensata substantia, non voluntas, quae utique nulla est, sed opera benedicunt auctorem. Si autem spiritualiter vis hoc accipere; per terram hominem significatum intellige, secundum dictum prophetae. Memento enim ait, Domine, quoniam terra sumus (Psal. CII, 14); quem opera creaturae in laudem Conditoris sui prorumpere exhortantur.
Benedicat terra Dominum, ait; hoc est, laudet et confiteatur veritatem tuam. Quomodo ergo in Psalmis, Numquid confitebitur tibi, inquit, pulvis, aut annuntiabit veritatem tuam? Non est sic intelligendum ut legitur et sonant verba. Neque enim sensum habet terra, ut gratias agat Creatori. Si autem spiritualiter hoc acceperis, terram hominem intellige, secundum dictum prophetae, Memento, Domine, quoniam terra sumus. Quam operam facti mundi in laudem Creatoris prorumpere exhortatur, ut confessionem veritatis ejus acquirat illis, quae licet taceat, clamare dicitur laudem Creatoris, cujus opus est. Haec ergo causa est, quod in creatione terra Deum dicitur benedicere.
XXXIX. --Quid est quod legitur in Salomone, Spes est, inquit, in tenebris. Melior est canis vivus leone mortuo (Eccle. IX, 4)?
Tenebrae gentilitatem et ignorantiam significant. Spem ergo mojorem in gentili populo esse, quam in apostata, vult intelligi per id quod subjecit, dicens, Melior est canis vivus leone mortuo: quia sicut leo omnibus feris fortior est, ita Christianitas omnibus sectis. Si quis ergo ab hac destiterit, amittit salutem, ita ut deterior gentili sit. Potest enim fieri ut credat gentilis, et acquirat salutem, quam perdidit apostata. At si non credat, adhuc pejor est apostata; quia deterius est amisisse salutem, quam non habuisse. Canem autem, gentilem significatum Salvator ostendit dicens, Non licet accipere panem filiorum, et mittere canibus. (Matth. XV, 26).
Tenebrae ignorantiam significant et gentilitatem: quia spes est in gentili potius, quam in apostata. Hunc enim dicit leonem mortuum, hoc est, christianum apostatam: quoniam quamdiu in fide duravit, leo erat; at ubi recessit, mortuus dicitur. Canem vero, gentilem dixit de quo spes est, ut credat: quamdiu enim vivit, speratur de illo. Illius autem spes peribit. Nam canem, gentilem significari Salvator ostendit dicens, Non licet panem accipere filiorum, et mittere canibus.
XL. --Quid est quod dicit propheta, Laetare sterilis quae non paris, erumpe et exclama quae non parturis: quia multi filii desertae magis, quam ejus quae habet virum (Isai. LIV, 1)?
Quoniam filii Jerusalem terrenae apostataverunt a Deo, non potest huic gaudium adscribi, sed moeror. Ad opprobrium ergo hujus Jerusalem propheta illam superiorem Jerusalem laetari debere dicit, quam Apostolus matrem nostram appellat (Galat. IV, 26): quia sine gemitu et doloribus multo plures filios habet, quam haec quae cum lacrymis generat carnaliter, Judaeos utique: illa autem Christianos per fidem spiritualiter. Quam ideo desertam dicit, quia ipsa est vita, quam deseruit Adam primus, et secutus est mortem. Cum regenerantur ergo homines, revertuntur ad eam, quam deseruerant, vitam. Haec vita Christus est, quia ipse dicit, Ego sum vita (Joan. XIV, 6). Est et Deus Pater vita, quia ait Dominus, Sicut habet Pater vitam, ita dedit Filio vitam (Id. V, 26). Sine dubio et Spiritus sanctus vita est, dicente Domino. Quia de meo, inquit, accipiet (Id. XVI, 15). De vita utique qui accipit, vita est. Tres ergo sunt una vita. Haec est vita, per cujus fidem regeneramur. Ipsa est mater nostra, sicut in Genesi legimus, quia ipsa, id est, Vita, est mater omnium vivorum (Gen. III, 20). Qui sunt qui vivunt, nisi qui credunt?
Duas matres hoc in loco intelligimus, coelestem, et terrestrem: id est Jerusalem liberam, de qua dicit Apostolus, quae est mater nostra; et Jerusalem istam quam servire dicit cum filiis suis, hoc est, Judaeis. Propheta enim adventum Domini praedicans, et tempus gratiae plenum in exsultatione vocis obtestans, Jerusalem coelestem, quae ideo deserta dicta est, quia inhabitantes filios per fidem generatos non habebat, laetari debere hortatur. Tempus enim venerat, ut haberet filios olim praedictos et multo plures quam fuerant hujus Jerusalem: quia Christiani supergressi sunt numerum Judaeorum. Sterilis ergo dicta est, quia virgo est, quae non per mixtionem et complexum generat filium, sed per solam fidem spiritualiter. Unde nec parturire dicitur; quae enim parturit, dolores patitur. Haec enim exclamat in laetitiam salutis humanae. Jerusalem vero terrena ideo virum habuisse dicta est, quia carnaliter generabat. Civitas enim quasi in matrem est significata, sicut et habitatio coelestis illa ad quam vocamur, mater nostra dicitur.
LXI. --An spiritus qui super aquas ferebatur, Spiritus sanctus intelligatur, quia dictum est, Spiritus Dei ferebatur super aquas (Gen. I, 2)?
Si videtur hic errasse in ista sententia, non est accipiendum quod dixit. Ideo et a quibusdam Spiritus sanctus esse putatur, quia Dei spiritus legitur esse. Invalida autem et inanis assertio est: non solum enim ordo hoc non patitur, et ratio abnuit, sed et verba ipsa infirma probantur ad causam istam astruendam. Nam his verbis frequenter aliud invenimus significatum in Lege. Inter caetera autem ait Dominus Deus dicens, Non permanebit spiritus meus in hominibus istis, quia sunt caro. Et in subjectis. Sed deleam, inquit, omnia, ab homine usque ad pecus (Id. VI 3, 7). Propterea quia diluvium facturus erat super terram, numquid Spiritus sanctus potest intelligi? Nonne de animabus locutus est? Nam non solum nostrae animae spiritus dicuntur, sed et pecorum. Sic enim scriptum est, Et mortua est omnis caro in aqua, in qua erat spiritus vitae (Id. VII, 22). Et in Ezechiele propheta sic dictum est, dum de reformatione hominum promittit Deus dicens, Haec dicit Dominus Deus ossibus istis, Extendam super vos cutem, et dabo in vobis spiritum meum, et vivetis (Ezech. XXXVII, 5). Numquid de sancto Spiritu locutus est et non de anima? Omnia quidem coelestia spiritus sunt, sed differunt ab invicem, et Deus spiritus est (Joan. IV, 24; II Cor. III, 17), sed longe aliter. Omnis itaque spiritus Dei est; non tamen Deus est, nisi spiritus qui de ipso est. Cujus significatio haec est ut sanctus dicatur. Nam et homines filii Dei vocantur, et Christus dicitur Filius Dei; sed intervallum est, quia hic verus est, illi adoptivi. Sic quoque et inter spiritum Dei diversitas est. Spiritus enim sanctus de Deo est, et consubstantivus ei; reliqui vero spiritus Dei esse dicuntur, sed creatura sunt. Sed nec ordinis est ut Spiritus sanctus ferri super aquas intelligatur; cum super aquas spiritualem creaturam esse tradat ratio, et quae super se habeat potiorem creaturam alteram, quia creatura a creatura differt in claritate (I Cor. XV, 41): quidquid enim prope sedem Dei acceditur, clariora sunt ministeria. Unde dicit Raphael angelus inter caetera: Ego sum, inquit, unus ex septem angelis sanctis, qui astamus et conversamur ante majestatem Dei (Tob. XII, 15).
Si ideo a quibusdam Spiritus sanctus putatur, quia Dei esse spiritus legitur, invalida et inanis assertio est. Non solum enim ordo hoc non patitur, et ratio abnuit, sed et verba ipsa infirma probantur ad hanc assertionem astruendam. His enim verbis aliud dictum significatur frequenter in Lege. Ait autem Dominus Deus, Non permanebit spiritus meus in hominibus istis, propterea quod sint caro. Et in subjectis, Sed deleam, inquit, omnia ab homine usque ad pecus. Hoc utique dicit, quia diluvium inducere habuit super terram. Nunquam hic Spiritus sanctus potest intelligi. De animabus enim dixit. Nam non solum nostrae animae spiritus dicuntur, sed et pecorum. Sic enim scriptum est, Et mortua est omnis caro in aqua, in qua erat spiritus vitae. Et in Ezechiele propheta sic dictum est, cum de reformatione hominum promittit Deus dicens, Haec dicit Dominus ossibus istis, Extendam super vos cutem, et dabo in vos spiritum meum, et vivetis. Non utique ex eo Spiritus sanctus debet intelligi, quia dictum est a Domino, Dabo spiritum meum in vos: cum manifeste de anima dixerit Deus. Commune est enim hoc omni spiritui cum sancto Spiritu, ut similiter dicatur omnis spiritus, Dei spiritus. Intelligentia enim hic necessaria est quae discernat res unius nominis. Nam Deus utique spiritus dicitur, et anima hominis spiritus dicitur, et ventus similiter, et aer, et anima pecoris, et angeli, et quaecumque acceperunt ut vivant per substantiam propriam. Sed jam per intelligentiam discernis aliter Deum spiritum dici, et aliter creaturam: sicut aliter intelligis Christum dici Filium Dei, et aliter homines vocari filios Dei. Quotiescumque autem spiritum qui proprie de Deo est, vult Scriptura significare, addit dicens, Spiritum sanctum; ut per hoc non creatura intelligatur, sed quia de Deo est, non aliud esse quam est Deus, credatur. Moyses autem cum creaturam hylicam, id est confusionem rerum describeret, quae utique sensu bruta est, super terram et abyssum et tenebras spiritum Dei superferri interlocutus est, ut ex eo spiritu et loco in quo ferebatur, superior creatura, quam spiritualem dicimus, cognoscatur. Nam et ex eo quod superferri illum dixit, creaturam illum significavit, quia omnis creatura Dei fertur virtute a quo accepit ut sit. Nam quis ordo est ut Spiritus sanctus super aquas ferretur, quem constat utique super omnem esse creaturam? Si enim Christus in dextera Dei est super omnes coelos (Coloss. III, 1), illic est et Spiritus sanctus. Res enim unins meriti et naturae simul sint oportet: quanquam ubique Deus esse non negetur, hoc est Trinitatis potestas; tamen debita honorificentia etiam reservatur, ut super omnem creaturam esse dicatur, ut proprium illi hoc sit. Quare et dicimus, Pater noster qui es in coelis (Matth. VI, 9); et, qui lucem habitat inaccessibilem (I Tim. VI, 16).
XLII. --Cur angelus missus loqui ad Moysen, in igne et in rubo apparuit in monte (Exod. III, 1, 2)?
Deus excelsus est: dignum ergo fuit ut in alto appareret, scilicet in loco qui vicinus est coelo. Et quia ignis semper superiora appetit sursum crescendo ad coelum, in eo debuit coelorum Dominus apparere, qui de humo ad superna contendit. In rubo vero causa fecit, ut appareret, delictorum. Quia enim peccatorum causa Legem descenderat dare, spinae autem in peccatis significantur, quia sustinui, inquit, ut faceret uvam, fecit autem spinas (Isai. V, 2); et Lex statim vindicare non venerat, sed prius ostendere: ideo ignis rubum non combussit; id est, data Lex non fecit reos de praeterito peccatores. Nam et quia peccata non sunt de natura, sed ex accidenti; rubi, id est, spinarum materia non habet radicem spinis armatam. Ratione ergo factum est, ut ita Dominus appareret Moysi.
Natura angelica secundum se simplex est, cujus substantia superiora appetit, non inferiora. Ideoque Dominus in igne apparuit, cujus natura semper ad superiora tendit, ubi Christus est. In rubo autem idcirco, quia et spinas habet quae noceant, et facilis est ad combustionem et tamen ab igne non combustus est. Ignem fac esse Legem, quia peccatoribus ignis est. Rubus autem in peccatis significatur, quia a Salvatore ad comparationem caeterorum rubus mala arbor significata est: et peccata nihil aliud quam malitia. Igitur ignis cum in persona Legis apparuit, non tamen exussit rubum: sicut Lex data praeteriti peccati causa, non utique vindicavit, sed magis abstinuit vim justitiae suae, ut postea jam data si contempta fuisset, vindicaret. Hac ergo causa Dominus in igne et rubo apparuit, quia in rubo ignis Legem significavit.
XLIII. --Cum Abraham filium immolare prohibitus sit, cur Jephte filiae sacrificium persolvere non est prohibitus (Gen. XXII, 11, 12; Judic. XI)?
Multum intervallum est inter causam Abrahae, et causam Jephte. Primo quidem Abraham legitime natus est, Jephte vero spurius: erat enim filius meretricis. Deinde Abraham conversationis optimae, Jephte autem princeps latronum. Abraham vir justus, et in tentatione probatus; in Jephte autem nullum justitiae testimonium. Abrahae itaque praeceptum est, ut filium suum Deo offerret, ut ostenderetur hominibus quantum Deo crederet Abraham, qui nec filium suum jubente eo dubitavit occidere. Qui enim contra mundi spem nasci eum potuit facere de sterili et anicula, non fuit ambiguum quod contra mundi rationem posset eum suscitare a mortuis (Hebr. XI, 19). Hoc facto cumulatus est justitia Abraham. Ostendit enim Deus, quia non sanguinem pueri poposcerat, sed ut famulus suus Abraham hoc facto auctior fieret. Diligentes enim se aliquid pati vult, ut juste illos promovere videatur. Nam Jephte homo facinorosus et improvidus, stulta devotione munus Deo promisit dicens, Quidquid mihi redeunti a coede occurrerit ante ostia domus meae, hoc offeram Deo. Numquid coactus devovit, aut numquid intellexit quomodo deberet votum facere? Quid enim si canis illi aut asinus occurrisset, quod Dominus offerri prohibuit; aut si filius alienus, aut si uxor, ut in dolore alieno exsultans redderet votum? Idcirco improvidae menti quod in alienam perniciem devoverat, in illum ipsum Judicio divino retortum est: et usque adeo insensatus fuit jephte, ut nec postea stulte se devovisse cognosceret, ut error ejus qui ab ipso coeperat, per ipsum emendaretur. Intelligere enim debuit Deum non tali sacrificio delectari, et rogare pro stultitia sua, et aliud offerre quod contra Legem non esset: sed fidelem se praestitit factus parricida, cum constet fidem stultam non solum minime prodesse, sed obesse. In causa itaque filiae suae ipse mactatus est, unde et Deus a tali sacrificio dissimulavit. Si enim hoc prohibuisset, aliud offerre sibi illum voluisse videretur, cum sciret ut indignum non debere illum offerre. Filia autem ejus lucrum fecit: quia enim innocens in malis patris mortua est, poena caruit inferi; quod diu forte vivendo adipisci nequisset. Ut autem triumphus victoriae Jephte prosequeretur, non meritum ejus fecit, neque populi: nec enim legitur supplices illos fuisse Deo, ut daret eis defensorem. Aut numquid ipsum Jephte Dominus misit, aut allocutus est? Sed quia Allophyli deos suos laudabant, quasi qui subjectos illis fecerant filios Israel, vituperantes Deum Abrahae; idcirco propter honorem nominis sui Deus vindicavit in Allophylos, si non propter istos vel propter meritum Abrahae et suum culmen. Aut numquid quia spiritus Domini insiliit in Samsonem meretricantem (Judic. XIV, 6, 19; XV, 14), dignus dicetur, cum hoc factum intelligatur ad Allophylorum perniciem?
XLIV. --Quomodo ostendi posset ex Prophetarum testimonio jam in Novo Testamento a gentibus recepto, promissionem quam Deus Abrahae fecerat, per Christi adventum esse completam?
Scriptum est in Isaia propheta, Domus mea domus orationis vocabitur omnibus gentibus (Isai. LVI, 7). Sed forte dicant Judaei, Domus Dei, id est synagoga, omnibus patet. Nec renitimur; ita tamen ut, sicut semper, circumcisi applicentur ad Legem. Lex enim eorum est qua jussi sunt more Abrahae circumcidi. Nihil ergo novum hoc exemplo prophetae poterit videri; quia ex quacumque gente quis veniens, non est prohibitus adjungere se Legi ab exordio Judaismi. Nihil novum a propheta dictum poterit aestimari; imo superflue, si semper admissi sunt servire Gentiles Deo Abrahae, nec aliquando prohibiti inveniuntur. Et verum est, quia subjicientes se Legi, nunquam non suscepti probantur. Si igitur haec ita sunt, superflue videtur admonuisse propheta, quod semel traditum custoditum est semper. Et an quis tam hebes poterit inveniri, qui dicat tantum prophetam rem superfluam et inanem locutum? Nescio cui hoc tutum sit vel audire et non prohibere. Nam cum Judaicus utique populus propter peccata, quae in Deum delinquebant, ab idolis suffragia requirentes, a Prophetis saepe correpti, poenitentiae iter ingredi nollent, ut reverterentur ad Deum; ad exprobrationem illorum domum suam Deus aperturum se omnibus gentibus ad orandum significavit, ut abdicatis Judaeis, alios in loco illorum positurum se ostenderet. Nam si semper admissae sunt gentes ad Legem, sicut supra dictum est, quomodo hoc propheta dicebat futurum, nisi quia aliud significavit quam praeceptum erat prius? Non enim posset dicere de re quae quotidie fiebat, quia futura erat. Unde manifestum est istud ad necem proficere Judaeorum, quibus ostendit propheta, quod alii his amotis vocandi essent, ac recepturi domum gratiae Dei, quod promissum fuerat Judaeis. Quid sit autem promissum, Isaias propheta docet, dicens, Veniet ex Sion qui eripiet et avertet impietatem ab Jacob; et hoc illis a me testamentum (Isai. LIX, 20, 21). Igitur hoc testamentum est abolitio peccatorum. Hoc est testamentum Novum, quod promissum est per Jeremiam dicentem, Ecce venient dies, dicit Dominus, et consummabo domui Israel et domui Juda Testamentum novum, non secundum Testamentum quod disposui patribus illorum in die, qua apprehendi manum illorum, ut educerem illos de terra Aegypti: quia ipsi non permanserunt in Testamento meo, et ego neglexi eos, dicit Dominus (Jerem. XXXI, 31, 32). Haec est praevaricatio illorum, quando simulacrum vituli fecerunt, tunc Testamentum ejus corruperunt. Unde et tabulae in quibus data Lex fuerat, sub monte confractae sunt (Exod. XXXII, 4, 19), ex eo quod graviora praecepta meruerunt accipere. Sed quia clemens et misericors Deus est, promisit per Prophetas mutare se Legem, ut aliud Testamentum daret, quod differret ab eo quod dederat prius: ut non solum quod grave erat mutaretur, sed et illa quae in figura data erant, id est, sabbatum et circumcisio: ut quia diu pressi erant, per omnia relevati supplices Deo gratias agerent. Et quia in praevaricatione paterna durantes animos ab idolis avertere noluerunt; gentes cum residuis qui fidem servaverunt, Testamento frui quod futurum dixerat, contestatur: ut duplici modo gravati excruciarentur perfidi Judaei. Et ad tempus enim gravati sunt praeceptis, et in futurum congruas poenas exsolvent, quia neque in Veteri, neque in Novo Testamento fideles inventi sunt. Novum ergo Testamentum dare se dixit, ut cessaret Vetus, quod datum erat Patribus. Ac per hoc qui in hoc Testamento servit Deo, neque sabbatum, neque neomenias, neque circumcisionem custodit, neque escarum discretiones; sed tantum Dei habet timorem in fide: quia non ex Lege justificabitur, sed ex fide, dicente Habacuc propheta, Quia justus ex fide vivet (Habac. II, 4): ut non utique jam multis utatur praeceptis ad Deum promerendum, sed paucis: Isaia iterum de hoc sensu eadem dicente; ait enim, Si fuerit numerus filiorum Israel tanquam arena maris, reliquiae eorum salvae fient. Verbum enim consummans et brevians in aequitate, quia verbum breviatum faciet Dominus in universo orbe (Isai. X, 22, 23). Reliquis qui in fide promissionis perseveraverint, caeteris diffidentibus, breviatum Legis verbum ostendit: hoc est Novum Testamentum quod promisit. Quod non aliter Testamentum diceretur, nisi simili modo etiam hoc sanguinis testimonio firmaretur; sicut et Testamentum Vetus, ut nomen unum sit utriusque: sed in Veteri multa, in novo autem pauca sint praecepta, sicut promisit. Ut quia Abraham patrem multarum gentium futurum dixerat (Gen. XVII, 4, 5), eodem modo justificarentur et filii, sicut fuerat justificatus et pater: ut cessantibus quae post fidem Abrahae coeperant, suscipientes fidem per quam justificatus est idem Abraham, filii essent Abrahae, sicut dictum est a Domino. Quod quidem nec mirum nec inauditum est, ut sine cura sabbati et circumcisione et reliquis hujusmodi mandatis justificentur homines. Nec enim per hoc placuit Deo Enoch, ut transferretur, neque, Noe hoc servando in diluvio solus inventus est justus, neque ipse Abraham postquam circumcisus est, justificatus est: Credidit, inquit, Abraham Deo, et reputatum est ei ad justitiam (Hebr. XI, 5, 7, 8; Rom. IV, 3). Tunc circumcisus est, ut signum esset in eo, quia credidit cum senior esset, filium se habiturum. Non ergo circumcisio commendat Abraham, sed fides. Ideoque credentibus sufficit fides ad justificationem, ut filii sint Abrahae in fide, non in circumcisione, quia his non est opus circumcisione. Non enim hoc creditur, quod credidit Abraham. Judaei autem idcirco jussi sunt circumcidi, ut fidei Abrahae signum haberent, non suae fidei, sed ut filii ejus secundum carnem scirentur: si autem credant, erunt filii ejus et in justificatione. Quid enim prodest dici filium potentis eum qui impotens sit, nisi quia magis obest? Dedecus est enim, inclyti et gloriosi filium esse sine honore. Nam in tantum circumcisio carnis nullius meriti est, ut vindicaturum se dicat Deus per Jeremiam prophetam in omnes circumcisos praeputio, si non fuerint circumcisi corde (Jerem. IV, 4). Illis autem non indignatur, qui circumcisi corde praeputiati sunt carne, quia nemo sine cordis circumcisione placuit Deo. Quicumque ergo circumcisi sunt carne, genus significant Abrahae juxta carnem; nam qui circumcisi sunt corde, significant genus Dei secundum fidem, quia circumcisi omni mundano errore Deum profitentur parentem. Quid ergo prodest carnis circumcisio, si cum fides defuerit in Judaeo, ad meritum Abrahae pervenire non poterit? Aut quid obest praeputium, cum nemo, nisi qui aemulus fuerit fidei Abrahae, pervenit ad justitiam ejus? Superflue igitur gloriantur de carnis circumcisione, cum videant illam apud Deum meritum non habere. Et si, sicut est ostensum, melius est fidem habere, quam circumcisionem, meliores sunt Gentiles Judaeis; quia isti fidem habent, Judaei circumcisionem. Et quos putas magis agnoscat filios Abraham; qui juxta carnem similes illi sunt, an qui in fide? Sed Abrahae fides testimonium perhibet. Ac per hoc non in carne, sed in fide gloriatur. Ideoque istos in filios suscepit, quos videt imitatores esse gloriae suae. Quomodo enim illos potest appellare filios, a quibus videt abhorrere unde placuit Deo et justificatus est? Non ergo filios suos, sed inimicos poterit judicare. Invidi enim ejus videntur spernentes fidem, per quam glorificatus est. Nec mirum si Judaei diffidentes deprehendantur minime suscipientes Novum Testamentum, cum sciamus illos nec in Veteri fuisse fideles. Semper enim contra Deum rebelles et contumeliosi fuerunt, unde talia praecepta acceperunt, per quae cervices illorum, quae inflexibiles erant, premerentur. Nunquam enim bona de Deo sperare voluerunt, cujus tanta beneficia et virtutes tam mirandas agnoverant. Hinc est unde inter caetera dicit Ezechiel propheta, Levavi manum meam in deserto inter eos, ut dispergerentur inter gentes, et disseminarentur in regionibus, eo quod justificationes meas non fecerunt, et praecepta mea repulerunt. Et in subjectis, Ego dedi illis praecepta non bona, et justificationes meas, in quibus non vivent in eis (Ezech. XX, 23-25). Ostendit qua causa data sint illis praecepta tanta et tam aspera, ut quia ingrati tantis bonis exstiterunt, dictante justitia, praeceptis severioribus premerentur. Idcirco non bona ea dixit, cum justa sint: quia non illis ad justificationem proficiebant, sed ad exitium; et poena licet digne illata, patienti tamen bona non est. Post haec tamen, quia pius est Deus, Novum Testamentum daturum se promisit, in quo abbreviatio facta Legis justificaret credentes, sicut justificatus est Abraham: ut cessantibus neomeniis et sabbato et circumcisione et caeteris praeceptis, non quae naturalis legis sunt, id est, homicidium, adulterium, et talia; ita justificarentur, sicut Abraham. Renovata enim fide Abrahae, omnia voluit cessare, ut tale tempus esset, quale fuerat quando credidit Abraham. Sed forte dicant Judaei: Si ea quae a Moyse data sunt, cessare dicta sunt per abbreviationem Legis, numquid circumcisio a Moyse data est ut cesset? Ac per hoc signum patris nostri habemus, quia sumus filii Abrahae, quod propter testimonium generis cessare non debet. Tempore quidem suo servanda fuit circumcisio, id est, antequam Novum Testamentum daretur, quod promissum erat. At ubi Dei gratia praestante, onera Legis cessare jussa sunt, quid opus est circumcidi? Idcirco autem nova Lex data est, id est spiritualis, ut cessarent carnalia, et suscipientes eam signum ejus acciperent: ut sicut in Veteri Testamento Abrahae signum habuerunt, ex quo coepit Testamentum Vetus; ita et in Novo signum habeant Salvatoris, qui Novi Testamenti constitutor est. Quemadmodum enim ex Abraham Hebraei dicti sunt, sic et ex Christo Christiani dicuntur. Quicumque ergo adhuc Hebraei dicuntur, Novum Testamentum quod promisit Deus, non receperunt, beneficium et misericordiam Dei in irritum deducentes: qui populum suum jam non hominis nomine volens censeri, sub Filii sui nomine constituere illos dignatus est. Qua igitur audacia dicunt Judaei, non nostra nos lege uti, sed sua; cum dicat David, Confitebor tibi in gentibus (Psal. XVII, 50); et iterum, Epulamini, gentes, cum populo ejus? Et ad Jeremiam prophetam dicit Dominus, Priusquam te formarem in utero, novi te: et antequam exires de vulva, sanctificavi te; et prophetam in gentibus posui te (Jerem. I, 5). Judaismus certe proprias habet significationes: aut enim populus iste in Jacob significatur, aut in Samaria, aut in Jerusalem, aut in Judaea, aut in Israel. De gentibus autem apertum est, quia aliter illos significat, quam sunt Judaei. Noster ergo propheta est Jeremias. Quamvis enim in omnibus Prophetis gentes participes doni sui ostenderit Deus, ad Jeremiam tamen specialiter dicit, quia nobis illum dedit prophetam. Hic enim Novum Testamentum futurum significavit, quod plus gentibus profeceret quam Judaeis, quod nunc declaratum videtur. Cum enim in universa terra Novi Testamenti sit praedicatio; tam raro et difficile Juaeus fidelis invenitur, ut omnes Ecclesiae Novi Testamenti, gentium nominentur, sicut dictum erat in Osee propheta, Vocabo non plebem meam, plebem meam; et non dilectam, dilectam (Osee II, 24; Rom. IX, 25). Repulsis ergo Judaeis, convocat gentes ea misericordia et gratia, qua vocare dignatus est et Abraham. Nec enim Abraham non vocatus cognovit Dominum. Itaque qui dignatus est Abraham, idem ipse dignatus est gentes. Cur ergo dicunt, Nostra est Lex; cum manifestum sit, donum Dei omnium esse volentium? Cesset itaque ista usurpationis temeritas, quia gratia Dei communis est omnibus. Quo namque pudore negant Christum nostrum in Lege promissum, cum videant omnia signa in eo, quae Lex futura praedixerat? Quia et secundum Abrahae promissionem omnes gentes justificantur, in eum credentes (Gen. XXII, 18); et secundum Isaiam prophetam de Virgine natus est (Isai. VII, 14) in Bethlehem ex tribu Juda, sicut fuit promissum, ex semine David (Michaeae V, 2); et juxta quod Jeremias prophetavit (Jerem. XXXI, 31, 32), Novum Testamentum, quod Deus tunc promiserat futurum, praedicavit; et post omnia signa virtutum ostensa, humiliavit se, secundum dicta Prophetarum; et omnia quae praedicta sunt, passus, tertia die resurrexit, quemadmodum scriptum est in propheta. Et si tempus promissionis requirant, sicut in Daniele propheta ostensum est (Dan. IX, 24, sqq.), invenient impletum tempore quo natus et passus est Christus: quia a tempore primi anni Darii regis Persarum usque ad nativitatem et passionem Domini et excidium Jerusalem, quod factum est per Vespasianum imperii Romani principem, impletae sunt hebdomadae septuaginta, quae sunt anni quadringenti nonaginta, qui computus per regna et per successores imperii manifestus est. Quomodo etiam a Tertulliano computatum invenitur in libro quem scripsit adversus Judaeos, quod ne ad injuriam ejus proficeret, quia recte computavit, praetermisimus. Et quis ambigat de hoc numero, cum trecenti circiter anni nunc super hunc numerum inveniantur? Impudentis ergo est post tantum superadditum numerum adventui Salvatoris, dicere, Non venit, Sub Apostolis enim, aut tempore quo agebat Dominus inter homines, se poterat occultare malitia contradicens veritati; ut cum omnia signa promissi Christi videret in Salvatore, de tempore tamen ambigere se diceret, ut perfidiam suam celaret. Post autem, cum super promissum numerum supercrescere multi anni coeperunt, quae impudentia est negare venisse, quod etiam et signis et temporibus adimpletum scitur? Nam quando aliquid plenum est, et non superabundat, potest contentiosus aliquis dicere non esse plenum, sed superabundantia clauditur os contentioso: ita et Judaei tempore Salvatoris potuerunt dicere, licet per fallaciam, non bene computatum a Darii tempore usque ad Dominum Christum, ut ipse dicatur esse qui promissus est. Fallimur enim in annis et in mensibus et in diebus Imperatorum, et ad liquidum non colligimus. Ubi autem creverint tempora super numerum praescriptum annorum promissi Christi, nulla potest praetendi excusatio, ut non ipse esse Christus dicatur, qui venit, nisi, quod absit, mentitus dicatur esse qui promisit. Quando enim tempus promissionis emensum est, et negatur venisse qui promissus est quid aliud quam mendacii arguitur qui promisit? Sed veracem esse qui promisit, signa omnia docent, quae praedicta in Christo sunt, et reperta in Christo noscuntur. Judaei autem, dum emendare erubescunt, non cogitant futurum judicium. Nihil enim pejus est, quam si neget quis verum esse, quod intelligit non esse mendacium.
XLV.-- Quomodo homo ad imaginem Dei factus sit, et utrum ad dominationem, et an mulier quoque?
Faciamus, inquit, hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26). Hoc quibusdam ex alia parte lectionis intelligendum esse videtur; ex hac videlicet, in qua legimus dixisse Deum, Venite, descendamus, et confundamus linguas eorum (Id. XI, 7). Quia quantum in superficie videtur, simile est: unius enim vox est, plurali numero loquentis: sed discrepat sensu, quia et dissimilis ratio est. Illic enim de creando homine dicit, quem ad imaginem et similitudinem suam Deus vult creari. Illud autem quod dicit, Venite, descendamus et confundamus linguas eorum, ad hoc pertinet, ne se intelligerent homines: unde ad Angelos potest videri locutus Deus, quasi imperator ad exercitum. Communiter enim dicit, quia facturus erat per illos, utpote Creator illorum: ac per hoc, Confundamus, inquit, linguas eorum. Nam cum dicit, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, non potest dici Angelis locutus; quia non potest dici una esse imago Dei et Angelorum, sicut imperatoris et comitum. Quia quorum imago est una, non potest dissimilis esse dignitas vel natura. Denique adjecit, Et fecit, inquit, Deus hominem; ad imaginem Dei fecit eum (Id. I, 27): ut Deus dixerit, et Deus fecerit; non alter deus aut differens, sed idem Deus. Quod enim unus ad unum dixit, non aliam naturam significavit, sed personam. Cum enim Deus unus sit, tres tamen personae sunt: et ideo unus est Deus, quia sive in Filio, sive in Spiritu sancto, Dei unius substantia est; quia non potest non hoc esse, quod de ipsa est, quod ipse est. Dei ergo Patris persona est dicentis, Faciamus; Filii vero facientis hominem ad imaginem Dei; sive ad Patris, sive ad suam, nihil interest, quia utriusque una imago est. Fecit autem Filius per Spiritum sanctum. Sicut enim Pater per Filium dicitur facere, ita et Filius per Spiritum sanctum, ipso dicente, quia ego in Spiritu Dei ejicio daemonia (Matth. XII, 28). Igitur una trium imago est; quia sive Pater, sive Filius, sive Spiritus sanctus, unus est Deus. Ac per hoc unus factus est homo ad unius Dei imaginem. In eo autem imago Dei est homo, ut sicut unus est Deus in coelis, ex quo omnia subsistunt spiritualia; ita unus esset in terris homo, ex quo caeteri haberent carnalem originem. Aliquibus tamen videtur, quia in dominatione Dei imago est factus homo; et quia dicit, Et dominetur piscium maris, et volatilium coeli, et totius terrae: cum non solum viro, sed et mulieri ista cernantur subjecta, quam constat Dei imaginem non habere. Quod quidem duplici modo caret ratione: per hoc enim neque ad Filium dixisse Deus asseritur, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, sed ad dominationes coelestes, quas Apostolus commemorat, si imaginem Dei homo in dominatione habet; et mulieri datur, ut et ipsa imago Dei sit, quod absurdum est. Quomodo enim potest de muliere dici, quia imago Dei est, quam constat dominio viri subjectam, et nullam auctoritatem habere? Nec docere enim potest, nec testis esse, neque fidem dicere, neque judicare: quanto magis non potest imperare?
XLVI. --Utrum Samuel fuerit de filiis Aaron, et utrum sacerdos fuisse existimandus sit?
Sunt quidam inter nos, qui partim negotiis saecularibus occupati, partim minus studiosi circa Scripturas sacras, errorem patiuntur, putantes Samuelem sacerdotem fuisse, id est, ex Aaron habere originem: ex cujus progenie constituit Dominus Deus nasci, non fieri sacerdotes. Nec alicui praeter filios ejus concessum est, ut poneret in altare incensum. Ex quibus aliqui plus errantes, negant quidem Samuelem de genere fuisse Aaron; hoc est, non illum dicunt natum sacerdotem, et nihilominus sacerdotio illum asserunt functum. Quibus prius respondendum est. Pejus enim est negare Samuelem natum fuisse sacerdotem, et tamen asserere illum functum esse sacerdotio, quam dicere sacerdotem illum fuisse ex filiis Aaron. Hic enim ignorantia est, illic stultitia. Cum enim didicerint, qui illum putant natum sacerdotem, ex filiis Aaron non esse; manifestum habebunt non illum fuisse sacerdotem: ignari quia non licuit agere alicui sacerdotium, nisi ei qui esset ex semine Aaron. Compertum enim habent; manifestum est enim, quod Chore cum non esse ex filiis Aaron, et voluisset super altare imponere incensum, hiatu terrae absumptus est cum sociis suis (Num. XVI, 1-34). Et Ozias rex, cum non utique esset ex semine Aaron, sed ex tribu Judae, et praesumpsisset agere sacerdotium, stans ante altare, percussus lepra in fronte est, et sic exspiravit (II Paral. XXVI, 16-21). Illi autem, qui dicunt Samuelem non natum esse sacerdotem, et nihilominus egisse illum asserunt sacerdotium, satis stultum est quod dicunt: et stulto suadere quod bonum est, laboris est maximi. Quanta enim hebetudine ducuntur, ut sole apparente super terram, dicant quia nox est? Cum enim legant, et non uno loco legant, hoc a Deo esse decretum, ut nemo auderet sacerdotium agere praeter Aaron et filios ejus, obstinata mente contendunt, sacerdotem fuisse Samuelem: non enim intelligunt, quia si natus sacerdos non est Samuel, et sacerdotium egit, praesumptor dicitur: quia hoc Deus statuit, ut nascerentur, non fierent sacerdotes. Et de Samuele hoc sentire puto tutum non esse. Quomodo enim posset fieri, ut vir laudabilis et Dei testimonio commendatus hoc ageret, quod inconcessum sciebat? Cujus etiam praesumptionis vindictam pro certo habebat semel et iterum factam. Neque enim Dei judicio potuit ad hoc aspirare, quem immutabilem sciebat: a quo, si forte hoc audisset, tentari se potius credidisset, sciendo Deum nullo modo sententiam suam posse rescindere. Posset enim magis sub Dei apparentia et nomine id agi secum credere, ut circumveniretur a parte adversa, quam judicium suum Deum posse mutare. Denique cum Balaam prohibitus fuisset a Deo, ne iret ad Balach, et postea iterum requisisset, an iret; indignatus ei Deus, ex ore asinae corripuit eum: quia prohibentem angelum videns asina, coeptum iter implere nolebat (Num. XXII, 28). Balaam vero, prohibente Deo ne iret, iterum interrogans, an ire illum vellet; sic de Deo quasi de homine judicavit, qui per id quod impraescius est, varius et mutabilis est. Sed Balaam nullo divino testimonio commendatur; erat enim hariolus. Samuel autem vir Deo charus, et judiciorum ejus sciens fixam esse sententiam, quomodo aliud fieri debere crederet, quam sciebat a Deo esse constitutum? Sed Heli, inquiunt, mortuo, et filiis ejus sacerdotibus, Samuel coepit agere sacerdotium. Quod nec lectio docet, nec ratio admittit. Hoc enim dicentes, nullum putant tunc fuisse, qui ageret sacerdotium, ut his tribus mortuis, nisi Samuel populi munera obtulisset, sacerdotium agi desiisset. Quae asseveratio est Dei inimica. His enim Deus improvidus judicatur quasi nescius, cum id statuit, quod permanere non possit. Utquid enim nulli alii quam filiis Aaron sacerdotium agere usque in saeculum statuit, hoc est, usque ad tempora adventus Christi, si hoc deficere sciebat? Si autem nescivit, quod absit, improvidus fuit: et ideo fieri potuit, ut nec Samuel fuerit, illis deficientibus, sacerdos. Si autem providus et praescius Deus est, permansit quod statuit: et si permansit quod statuit, Samuel non egit sacerdotium, qui Dei non erat sacerdos. In Veteri enim Lege nasci decrevit Deus sacerdotes, in Nova vero fieri Dominus jussit sacerdotes. Eligant nunc unum e duobus; aut natum probent Samuelem sacerdotem, aut factum. Sed consentiunt non illum natum esse sacerdotem, quia sciunt illum non esse ex filiis Aaron. Si ergo natus non est sacerdos Samuel, factus autem non legitur, nec probatur, quia nec statuerat Deus fieri sacerdotes; in absoluto est, Samuelem minime fuisse sacerdotem. Sed contradictores clausis oculis, Si sacerdos, inquiunt, non fuit, vicem tamen egit sacerdotis; quoniam legitur Deo sacrificium obtulisse. Quis audeat negare quod scriptum probatur (I Reg. VII, 9)? Obtulit enim Deo sacrificium Samuel, sed non inde vicem sacerdotis egisse cognoscitur. Ipse enim semper dicitur offerre, cujus oblationes sunt, quas super altare imponit sacerdos. Et Saül obtulit hoc utique genere, id est, per sacerdotem, sicut et nunc offertur; et David obtulit, et Salomon obtulit, et caeteri similiter obtulerunt: numquid omnes vicem sacedotis egerunt? Quamvis enim proprio sacerdos fungatur officio, ille tamen offerre dicitur, cujus nomine agit sacerdos. Ipsi enim imputatur, cujus munera offeruntur. Et qui non fuit sacerdos, quomodo vicem agere poterat sacerdotis? Numquid diaconus potest vicem gerere sacerdotis? Praefectus etenim potest agere vicem praefecti, et praetor praetoris; non tamen privatus potest agere vicem potestatis alicujus: quanto magis sacerdotis vicem agere non potest, qui non est sacerdos? Quo enim consilio ad hoc aspirare audeat, quod sibi scit non licere? Nam si sacerdos alicubi desit, potest alterius loci sacerdos rogatus venire, et vicem ejus agere; non tamen propheta, quamvis sanctae vitae sit, agere potest quod scit sibi minime esse concessum. Aliud enim est bene vivere, et aliud potestatem alicujus officii accipere. Sicut enim qui sacerdos est, non ex eo vitam suam commendatam putare debet; ita et qui sanctae conversationis et vitae est, non jam ex eo sibi sacerdotium vindicare debebit. Quamvis enim bonum sit sacerdotium, tamen malum erit ei, cui concessum non est, et praesumit. Nam si respiciamus quod scriptum est de sancto Samuele, videbimus quale testimonium det ei Scriptura, dicens, Et innotuit, inquit, omni populo, quoniam fidelis est Samuel propheta Domino (Id. III, 20). Et in Psalmo, Fiant, inquit, Moyses et Aaron in sacerdotes ejus, et Samuel inter eos qui invocant nomen ejus (Psal. XCVIII, 6). Quis non advertat ex hac distinctione divisas esse personas dignitatum causa, ut Moyses et Aaron sacerdotalem dignitatem adepti noscantur; Samuel vero inter prophetas Deo dignus exstitisse habeatur, qui precibus Deum invocabant ad protegendum populum suum, sicut legitur? In tantum autem sacerdotes minime defuisse probantur, ut revocata arca ab Allophylis, bajulis Levitis, viri Bethsamis obtulerint Deo sacrificia absente Samuele. Rege autem facto Saüle, Achimaas erat pronepos Heli sacerdotis, qui portabat ephod. Sed hinc, inquiunt, videtur sacerdos fuisse Samuel, quia vestitus erat ephod. Quasi non hodie diaconi dalmaticis induantur, sicut episcopi. Ephod autem etiam David legimus fuisse indutum, et duplicem ephod (II Reg. VI, 14). Samuel autem adhuc puerulus, succinctus erat ephod (I Reg. II, 18): numquid puerulus potuit Deo munera populi offerre? Vides ergo, quia ephod unum quidem nomen est, sed non unam rem semper significat. Sacerdotes enim portabant, non vestiebantur ephod; reges vero et levita Samuel induebantur ephod. Aliquando ergo vestis, aliquando quasi armariolum, quod portabant sacerdotes ad interrogandum Dominum, significatur ephod. Quantum apparet, probatum est Samuelem non sacerdotem, sed prophetam fuisse: nunc his respondemus, qui ignorantes quia Samuel non est de filiis Aaron sacerdotis, aestimant illum sacerdotem fuisse; nec enim fas erat, ut de origine Aaron descendens, sacerdos non esset. Quos primum volo cognoscere, quia si sacerdos erat Samuel, sine dubio et Helcana pater ejus sacerdos fuit: congruum quoque fuerat et filios ejus sacerdotes fuisse: quos, quia sacerdotes non erant, judices illos constituit filiis Israel (Id. VIII, 1), sicuti et idem ipse erat Samuel. Sic enim legimus, quia judicavit filios Israel. Helcana autem pater Samuelis, propter quod sacerdos non erat, Ascendebat, inquit, ex diebus in dies de civitate sua Ramathaim adorare et sacrificare Deo omnipotenti sabaoth: et ibi erat Heli et duo filii ejus, Ophni et Phinees sacerdotes Domini (I Reg. I, 3). Quid tam apertum, quia veniebat Helcana offerre munera sua ante Dominum per sacerdotes tempore competenti, secundum quod statuerat Moyses, ut tribus temporibus anni offerrent munera et decimas suas, ubi fuisset arca Domini et sacerdotes? Quippe cum et duas uxores habuerit tempore uno, quod illicitum est sacerdotibus. Erat enim Helcana ex Levitis, sicut generationum ordo se continet in libro Paralipomenon (Paralip. VI, 33). Adhuc enim Levitae non erant habentes ordinem constitutum ministerii circa sacerdotes et arcam Domini. David enim in regno suo disposuit vices sacerdotibus et Levitis, ut a viginti annis et supra, in Lege autem a viginti quinque annis et supra, inciperent exhibere servitia dominicis caerimoniis, ut essent de filiis Aaron, id est de Phinees et Thamar traduce, classes sacerdotum viginti quatuor, quae vices suas agerent certis temporibus. Levitae autem constituti sunt, qui essent tabernaculi janitores, et qui bajuli arcae Domini, et qui excubias observarent, et qui vasorum essent custodes, et qui promiscuas susciperent oblationes. Et viginti quatuor classes institutae sunt cantantium et citharizantium et musicorum caeterorum, ita ut etiam hi, id est, omnes Levitae haberent temporum vices: quia necesse erat eos et otium habere, ut et domorum suarum agerent curam. Et non solum haec proficiunt ad causam supra dictam, quoniam Samuel non fuit de filiis Aaron; sed et illud quod dicit mater ejus ad Dominum, quia Si mihi, inquit, dederis filium, commodo eum Domino omnibus diebus vitae suae (I Reg. I, 11). Non hoc diceret, si natus esset sacerdos, oportebat enim illum servire altari; sed quia Levita erat, et adhuc lex Levitis non erat posita, sed unusquisque pro voluntate sua agebat, ita ut oberrantes illicita praesumerent. Jonatha enim filius filii Moysi, cum inter Levitas deputatus esset, sacerdotium agere praesumpsit tribui Dan. Ac per hoc legimus in libro Judicum, Quia unusquisque, inquit, placita sibi faciebat, eo quod non esset rex in Israel (Judic. XVII, 6). Idcirco vovit Anna dicens, Commodo eum Domino: ne cum caeteris oberraret. Et ut plenius quaestio discuti possit, etiam illud tractemus, quod dictum est de Helcana, quia veniebat ex diebus in dies offerre munera sua, et decimas: quomodo decimas offerebat, qui nihil possidebat? Levitae enim non acceperunt agros; quia de decimis, quae a plebe dantur, victum quaerebant. Sed potest fieri, et sic datur intelligi, quia potuit habere possessionem uxoris suae, aut emptam: quia de aliis tribubus accipiebant uxores, non solum hi, sed et caeteri; ita ut et sacerdotes acciperent de aliis tribubus uxores. Nam Joiade sacerdos magnus uxorem duxit de tribu Juda filiam regis Joram (II Paral. XXII. 11).
XLVII. --Quomodo hoc quod in Isaia dicitur, Et apprehendent septem mulieres, etc. (Isai. IV, 1), septem Ecclesiae catholicae significentur? Et apprehendent, inquit, septem mulieres unum hominem, dicentes, Panem nostrum manducabimus, et vestimentis nostris operiemur: verumtamen invocetur super nos nomen tuum, aufer opprobrium nostrum. In absoluto est, per septem mulieres septem Ecclesias esse significatas: quamvis enim una sit, sed septiformis dicitur, ut corpus unum septemplici numero constet membrorum: non solum enim nos, sed et superni cives Ecclesiae membra sunt, cujus caput Christus est (Ephes. V, 23). Sive igitur una, sive septem dicantur Ecclesiae, non discrepat. Una enim dicitur, quia unum habet caput, quod est Christus; septem autem ideo, quia sicut membra diversa sunt; ita et potentiae spirituales, inter quas et nos deputamur, diversae sunt virtutes, propter quod et aeriae dicuntur. Idcirco enim diversae sunt, ut non omnia singulae possint, sed simul omnes corpus sint Christi: quia ipse est caput corporis Ecclesiae (Coloss. I, 18), ex quo totum corpus subsistit, id est ex quo omnia in coelis et in terra habent originem. In hac ergo quae in terris est Ecclesia, omnium Ecclesiarum facta est mentio: quia cum huic sacramentum Creatoris praedicatur, etiam coelestibus hujusmodi intimatur doctrina. Inferioribus enim cum insinuatur, necesse est ut audiant et superni. Unde Apostolus, Mihi, inquit, minimo omnium sanctorum data est haec gratia, inter gentes evangelizare incomprehensibiles divitias Christi, et illuminare omnes, quae sit dispositio ministerii absconditi a saeculis in Deo, qui universa creavit, ut innotesceret principibus et potestatibus in coelestibus per Ecclesiam multiformis sapientia Dei (Ibid. 23, sqq.). Per hanc ergo Ecclesiam superni docentur, quia Veritas, ait, de terra orta est (Psal. LXXXIV, 12). Ut enim mentio superiorum fiat, hic septem Ecclesiae nuncupantur in una plebe, quas septem Ecclesias supplices propheta inducit Salvatori facto homini. Intellexerunt enim ad hoc natum esse Christum, ut auferret opprobrium, primum quidem sub Lege sua agentium, deinde caeterorum. Habebant autem in memoria, scriptum esse, Veniet ex Sion qui eripiat et avertat impietatem ab Jacob (Isai. LIX, 20). Hae ergo septem Ecclesiae apprehenderunt hominem unum, id est, natum Christum, dicentes, Panem nostrum manducabimus, et vestimentis nostris operiemur: verumtamen invocetur nomen tuum super nos, aufer opprobrium nostrum. Quid est hoc quod precantur? Si enim pane proprio utuntur, et vestimentis suis induuntur, id est, et vivunt, et nudae non sunt, quid eis deest? Si enim panis ad vitam significatur, et vestitus ad Dei induitionem, quia qui sine Deo est, nudus dicitur; unde Apostolus, Qui in Christo, ait, baptizati estis, Christum induistis (Galat. III, 27); et iterum, Si exspoliati, inquit, non nudi inveniamur (II Cor. V, 3); quid est quod poscunt ut auferatur ab eis opprobrium; nisi quia hic populus significatur in septem Ecclesiarum numero, qui sub Lege agens Christum exspectabat promissum ad abolenda peccata? Ideo dicunt, Panem nostrum manducabimus, hoc est, verbis Legis quae unum tradunt Deum, pascemur: quia non in pane tantum vivit homo, sed in omni verbo Dei (Deut. VIII, 3; Matth. IV, 4). Et vestimentis nostris operiemur, id est, Creatoris nostri nomine censebimur: quia hoc unusquisque indutus dicitur, quod et est et profitetur. Denique senatores vel officiales ex vestibus intelliguntur quid sint. Sed quia haec satis non faciunt ad Deum promerendum, hoc etiam statuit, ut per sacramentum cognitionis unius Dei, haeres esset homo regni coelorum. Per fidem enim peccatis ablutus, et a morte secunda (quae ex sententia data in Adam, homines apud inferos detinebat) alienus, nullo detinente, pergit in paradisum Dei Patris, in quo dixit latroni Dominus, quod secum esset futurus (Luc. XXIII, 43). Quamvis enim populus supradictus, qui per septem Ecclesias significatus est, sub Dei lege esset, et devotione tam proprii, quam paterni delicti, Quia omnes, inquit, peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 23); idcirco orant supra memoratae Ecclesiae, ut auferatur opprobrium earum invocatione nominis Christi: quia qui signum ejus habent quo vicit mortem, ab inimico teneri non possunt. Et non solum istae Ecclesiae Christi nomen super se invocari precantur, sed et supernae spirituales in coelestibus degentes. Quanquam enim spirituales sint et coelestes potentiae, opprobrio tamen subjacent, si a Creatore suo fuerint alienae, et nec membra erunt corporis, quae caput suum non cognoscentes oberrant. Et qui aliud non est quam explanavimus, in subjectis propheta testatur dicens, In illa autem die illuminabit Deus in consilio super terram. Et adjecit, Quoniam abluet Dominus, inquit, sordes filiorum et filiarum, et sanguinem purgabit de medio eorum (Isai. IV, 2, sec. LXX). Quid tam evidens, quam in illo die, id est quo promissum Dei adimpletum est, et fidei sacramentum declaratum est hominibus, illuminati sunt, ut per Creatoris cognitionem purificati, qui rei fuerant mortis, fierent aeternae vitae haeredes? Promiscue igitur propheta locutus est, ut omnes dono Dei indigere significaret, ut sive peccatores, sive justi, Dei misericordiam exspectasse noscerentur: peccatores propter delicta propria, ut de faucibus mortis eriperentur; justi vero paterno absoluti peccato, deleta sententia data in Adam, per quam cuncti tenebantur a morte, libertate accepta Dei regnum intrarent, facti jam non servi, sed filii Dei.
QUAESTIONES EX NOVO TESTAMENTO.
XLVIII. --Deus certe perfectio est et nullius egens; quid ergo opus fuit Christo Salvatori ut nasceretur de Deo, et Filium haberet Deus per quem omnia faceret?
Cum ea quae non erant Deus voluisset existere, et majestatis suae minime hoc condignum opus sciret; prius de se, cum sit natura simplex et incorporeus, Filium generavit, qui nihil ab eo distaret, ut magnitudini suae congruus responderet effectus. Quid enim ultra posset facere, quam ut ex se alterum, qui perfectus est, generaret? Hoc ergo perfectum opus est, quo nihil possit aliud videri praestantius. [Caetera enim omnia minora sunt: quanto enim excellentior his omnibus Christus est, tanto magis creatio illorum inferior est generatione ejus. Est et aliud:] Deus enim ex quo sunt omnia, volens condere creaturam, Verbum prius quod in mysterio apud se habebat, generavit, hoc est fecit existere. Quod Verbum idcirco Filium nuncupavit, ut ostenderet de se illum exstitisse, et esse sibi consubstantivum: ut lex, qua filii de parentibus sunt, hoc credibile faceret, per quod manifestaret creaturae mysterium, quod latuit in eo ex aeterno.
XLIX. --Cur Salvator cum sanctus natus sit, et Christus Dominus in ipsa nativitate appellatus, baptizatus est; cum baptisma purificationis causa sit, et peccati (Luc. II, 11; Matth. III, 16)?
Verum et manifestum est Salvatorem non eguisse baptismo; quia Christus non factus sed natus est, dicente angelo pastoribus, Ecce natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus. Denique sciens Joannes sanctitatem ejus, prohibuit eum a baptismo: Salvator vero institit fieri oportere; non utique propter peccatum suum, sed propter implendam justitiam. Dignum enim erat, ut ipse exemplo esset futuris filiis Dei qui per Baptismum filios Dei fieri docebat: et qui credentibus Spiritum sanctum a Deo dari promittebat, debuit istud in semetipso visibiliter demonstrare, quo comperto credentes invisibiliter se posse Spiritum sanctum habere sperarent. Nam Salvator utique, cum de Spiritu sancto nasceretur, purificatum corpus habuit. Unctio enim carni ejus spiritualiter in utero Virginis data est. Spiritus enim sanctus purificavit quod de Maria virgine in corpus Salvatoris profecit: et haec est unctio carnis corporis Salvatoris. Quare et natus Christus est appellatus. Quod enim per olei unctionem praestabat Deus ministerio Prophetarum iis, qui in reges ungebantur, hoc praestitit Spiritus sanctus homini Christo, addita explatione. Quia anteriores Christi solam potestatem imperii accipiebant per unctionem; Salvator autem et potestatem accepit homo natus, et purificatus est natus. Incongruum enim erat, ut Dei Filius in corpore peccatis subdito nasceretur. Hominis ergo causam suscipiens, et per regenerationem filios Dei fieri docens, baptizari debuit, ut in se hoc ostenderet ratum. Facile enim probatum habetur et suadetur quod dicitur, si a magistro fieri videatur: sic utique et virtutum insignia oportuit fieri, ut jam Filius Dei apparens, per mysterium regenerationis medelam daret corporis passionibus, ut exemplo esset futuris fratribus, quia per regenerationem accipit unusquisque potestatem virtutis.
L. --Si ideo Salvator baptizatus est, ut exemplo esset; quare circumcisus, caeteros prohibuit circumcidi?
Circumcisio praeteriti temporis mandatum est, quam usque ad Christum oportuit habere auctoritatem, ut tamdiu curreret, quamdiu Christus nasceretur promissus Abrahae, ut de caetero cessaret circumcisio, promissione impleta. In figura enim Christi Isaac promissus est. Dixit enim ei Deus, In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXII, 18): quod est Christus. Fides enim, quam Abraham acceperat, restaurata a Christo est, ut in semine Abrahae, quod est Christus, omnes gentes benedicerentur, sicut promissum fuerat Abrahae. Circumcisio itaque signum fuit promissi Filii Dei, id est Christi; quo nato cessare oportuit signum promissionis: ita tamen ut ipse promissus adveniens signum patris acciperet, ut sciretur is esse, qui promissus fuerat omnes gentes justificare per fidem in circumcisione cordis. Quia enim patri Abrahae carnaliter nascentis filii signaculum circumcisionis corporale fuit; ita et eorum qui spiritualiter nascuntur, spirituale signum est circumcisio cordis: ideoque recte post Christum non adhuc oportuit carnaliter circumcidi.
Circumcisio usque ad Christum indulta est; Abraham autem circumcisionem in Christo promisso accepit, ut tamdiu circumcisio curreret, quamdiu Christus nasceretur promissus Abrahae, qui omnes gentes justificaret per fidem, sicut fuerat justificatus Abraham. Ideo debuit circumcidi, ut ipse probaretur esse qui promissus Abrahae esset: ita ut de caetero circumcisio cessaret, impleta promissione. Baptismus autem non debuit cessare, quia forma renascibilitatis est a Christo coepta: non prius data, et usque ad Christum consummata; sed a tempore Christi incipiens et cursum suum tenens usque ad consummationem mundi.
LI. --Quomodo intelligatur, quod dicenti Mariae ad angelum, Et unde hoc sciam, quia virum non cognosco? respondit Gabriel angelus, Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi (Luc. I, 34, 35)?
Ambigenti Mariae de conceptu, possibilitatem angelus praedicat, dicens, Spiritus sanctus superveniet in te; hoc est, Ne dubites, quia virum nescis: quod enim dixi quia concipies, Spiritus sanctus superveniens in te, operabitur ut concipias sine viro. Et virtus Altissimi, inquit, obumbrabit tibi. Altissimi virtus sine dubio Christus est: hoc enim ad ipsius personam pertinet. Superveniens ergo Spiritus sanctus in Virginem, sanctificavit eam opere suo efficiens corpus sanctum ex ea, in quo Virtus quae dicitur Dei Filius, nasceretur. Cujus obumbratio in Virginem haec est, ut de immensitate divinitatis aliquid esset in utero Virginis, quantum posset capere natura humana, quod quasi ex splendore obumbratio diceretur, virtus Dei esset; quae Dei virtus, necnon et Deus. Nihil enim de Deo est, quod non dicatur Deus. Nam hoc corporeum est, ut sit in carne aliquid et caro dici non possit, ut pili, et ossa, et nervi et caetera.
Ambigenti Mariae de conceptu, etc. Virtus Altissimi sine dubio Christus est. Ad ipsius enim personam pertinet dictum hoc; signum enim Filii Dei, hoc est cum dicitur, Virtus Dei. Juxta divinitatem vero et Pater virtus est, et sanctus Spiritus virtus est, et trium horum una virtus, quia una substantia est. Spiritus sanctus ergo carnem ex Virgine fecit Salvatori: virtus Altissimi autem, id est Christus, obumbravit eam veniens in carnem factam a Spiritu, ut in corpore et anima lateret Filii virtus. Latere autem ejus, est ad tempus non intelligi. Obumbratio autem quid penitus intelligatur, considerandum est. Vis autem hujus verbi si exprimatur, obumbratio virtutis Dei, impetitio aliqua intelligitur, ut dum obumbratur corpus, aliquid sumere ex Dei virtute dignoscitur. Hoc autem aliquid totum est, quia non potest partiri divinitas. Sequitur itaque, Propterea et quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei. Quod enim de Spiritu sancto natum est, in se habens obumbrationem virtutis Dei, quae est Filius Dei, sine dubio sanctum natum est, id est corpus Filii Dei. Sancti enim corpus sanctum est. Sanctus ergo Filius Dei in sancto corpore natus est. Sic etenim de carne Christi dixit David, Non dabis sanctum tuum videre corruptionem (Psal. XVII, 9): ut in corpore sancto ipse significetur.
LII. --Si de Spiritu sancto natus est Christus, id est effectu ejus ex Maria caro factus, cur dictum est, Sapientia, quae utique Christus est, aedificavit sibi domum (Prov. IX, 1)?
Quaestio ista gemina ratione potest intelligi. Primum enim domus Christi Ecclesia est, quam aedificavit sibi sanguine suo. Deinde etiam potest et corpus ejus dici domus ipsius, sicut dicitur et templum ejus, Si enim propter habitationem dicitur templum Dei, non absurde dicetur et domus, sicut legimus in Lege. Sed si effectu Spiritus sancti factum est corpus, et domum posse dici arbitramur, quare ad personam Christi relatum est, quaeritur. Factum Filii, factum Patris est, quia utriusque una virtus est. Simili modo etiam factum Spiritus sancti, factum Filii Dei est, propter naturae et voluntatis unitatem. Sive enim Pater faciat, sive Filius, sive Spiritus sanctus, Trinitas est quae operatur: et quidquid Tres fecerint, Dei unius est operatio.
Factum Filii, factum Patris est; quia una virtus Patris et Filii est. Sic factum Spiritus sancti, factum Christi est; quia de ipsius accepit. Secundum personam ergo effectu Spiritus sancti Christus caro factus est, id est homo natus: secundum divinitatem autem Christus operatus est in Virgine, ut fieret caro. Quia Spiritus sancti et Christi una divinitas est; ac per hoc opus Spiritus sancti, opus Christi est.
LIII. --Si omnia ratione facta sunt, quid est ut octavo calendas januarias Salvator natus esse dicatur?
Nemo sic poterit hebetari, ut neget omnia facere Deum cum ratione. Ideo ergo Christus descendens de sacris sedibus ad salutem mundo tribuendam, ut etiam mundum ipsum, et tempora a se instituta doceret; tunc nasci homo voluit, ad diminutionem humani generis augmentandam in Deum, quando ex magna diminutione lux quae dies est, crementum incipit accipere: ut tempus nativitatis ejus ratione congruat doctrinae divinae, quae ex umbra mortis homines coepit multiplicare ad vitam.
LIV. --Si ex semine David Christus Filius Dei factus est secundum carnem, hoc est, natus jam Filius Dei est in utroque, quia sanctus natus est; quomodo ergo postquam baptizatus est, dictum ei a Domino Deo est, Tu es filius meus, ego hodie genui te (Psal. II, 7)?
Christus Dei Filius ex aeterno est secundum spiritum sanctitatis: juxta carnem vero ex semine David natus est Filius Dei, ut in utroque non factus Dei Filius habeatur, sed natus. Illud autem quod in baptismo audit, mysterii, non sua causa est. Nam hoc omnibus audit qui baptizantur. Ipse autem demonstratur tantummodo, ut ex hoc appareat in homine virtutibus Deus: caeteri vero firmantur, quia ex hoc incipiunt esse filii Dei, cum sanctum accipiunt Spiritum. Qamvis enim sanctum natum sit corpus Domini, non tamen sacramento regenerationis firmatus fuerat homo Christus esse Filius Dei, nisi Spiritum sanctum accepisset, juxta decretum renascibilitatis donum. Nam et Judaei filii Dei dicti sunt in devotione, non in sacramento quod nunc operatur, ut accepta remissione peccatorum superveniente sancto Spiritu, dicantur filii Dei. Salvator ergo et natus est secundum carnem Filius Dei, et post in mysterio firmatus. Nec enim poterat quod de sancto Spiritu natum est, non de Deo nasci; sed ut propositum mysterii impleretur, superveniente Spiritu non diminutum est, sed auctum.
Christus Filius Dei secundum spiritum ex aeterno est, juxta carnem autem Dei Filius ex semine David est ex nativitate. Non per baptismum factus, quia de Spiritu sancto natus purificatum corpus habuit. In baptismo autem ideo audit, Filius meus es tu, ego hodie genui te, ut ostenderet per mysterium Baptismatis filios Dei fieri. Denique Spiritu descendente et manente in se, audit haec verba; quia ante acceptum Spiritum sanctum non sunt filii Dei. Audit ergo non sibi, sed nobis, ut in illo disceremus quomodo filii Dei esse possemus. Non enim sibi baptizatus est, sed nobis; quomodo alio loco ipse Dominus ait, Non propter me venit haec vox, sed propter vos, ut credatis (Joan. XII, 30): ita et hoc factum est, ut forma nobis fieret.
LV. --Quid causae fuit ut illo tempore cru cifigis se permitteret Dominus, quo octavo calenda aprilis Pascha acturi erant Judaei?
Omnia propriis locis et temporibus egit Salvator. Ut enim omnia se voluntate Patris recte condidisse doceret, tunc voluit passione sua mundum redimere et reformare, quando eum et creaverat; id est in aequinoctio, unde mundus initium coepit, et dies super noctem increscere. In regno itaque agens Romano, nonnisi octavo calendas aprilis pati debuit, quando aequinoctium habent Romani. Tunc enim utique primum haec pars mundi illuminata est, et ex eo dies coepit crementum accipere. Ideoque et passione Salvatoris tunc a tenebris ad lucem perducta est. Nulla itaque vituperatio auctoris poterit videri, quando lapsam creaturam tunc reformavit quando et fecerat. Nec enim reprehendi poterit rei lapsae initium creationis, cum ad id redeat instauratio Eadem enim die voluit esse renovationis gaudium, quo fuerat et dedicationis.
LVI. --Quare in Matthaeo pater Joseph Jacob scribitur, et in Luca Heli, ut aut duos patres habere imperite descriptus sit, aut certe qui vere pater ejus sit, nesciatur (Matth. I, 16; Luc. III, 23)?
Non est ambiguum patrem Joseph Jacob fuisse. Ordo enim a David per Salomonem tramitem suum tenens, recto cursu pervenit ad Jacob, cujus filius est Joseph: Heli autem filius Mathat, a David per Nathan filium ejusdem David, ordinem tenet, usque ad tempus quo Salvator advenit. Unde singuli Evangelistae a David singulorum fratrum generationum ordinem prosecuti, quasi furcam fecerunt, ut Matthaeus a David per Salomonem descenderet ad Joseph; Lucas vero ab Heli, qui tempore fuit Salvatoris, ascendit per traducem Nathan filii David, et utriusque, id est, Heli et Joseph junxit tribum, ostendens unius generis esse utrumque; ut cum Heli sociat Joseph, non diserepare eos in generatione, sed fratres ostendat: ac per hoc non solum ipsius Joseph filium esse Salvatorem, sed et Heli. Ipsa enim ratione, qua ipsius Joseph filius dicitur Salvator, ipsa est et Heli filius, et caeterorum omnium, qui de eadem tribu sunt. Hinc est quod dicit Apostolus, Quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem (Rom. IX, 5). Divino etenim nutu permotus Lucas est, ut ab Heli per traducem Nathan ascenderet ad David, et per Tharam patrem ejus ascenderet ad Sem filium Noe, et adhuc super diluvium perveniret ad Seth filium Adae, qui redditus est pro Abel: et eadem ratione faceret filium Adae Salvatorem, qua dicebatur filius esse Joseph et Heli. Super Adam autem transcendens, assignaret ante omnem carnem Christum Filium Dei esse. Illud quod quibusdam videtur, quia Heli acceperat uxorem Jacob, quomodo Lex mandavit, ut si quis mortuus fuisset sine filiis, acciperet frater aut propinquus uxorem ejus, et resuscitaret semen fratris sui (Deut. XXV, 5); et ita factum, ut Heli generaret Joseph Jacob, cujus uxorem acceperat, et per hoc jungi generationem, ut non immerito Joseph patrem habere Heli dicatur: hoc nec probabile est, nec ad ullam rem proficit. Illud autem quod supra dictum est, et per generationem jungit duos fratres filios unius, et Christum ostendit Filium Dei esse ante omnem generationem. Evangelista enim cum referret, dicens, Et ipse Jesus erat incipiens fere annorum triginta, filius sicut putabatur Joseph, qui fuit Heli, id est Jesus filius aestimabatur Joseph: et non solum Joseph erat filius, sed et Heli. Non quia Joseph filium dicit Heli, sed eodem genere, quo Joseph vocabatur filius esse Jesus, ita erat etiam filius Heli, propter quod fratrum filii erant Joseph et Heli, id est Salomonis et Nathan filiorum David, ut per David ascendens ad Abraham et Noe et Seth, et ad ipsum Adam, et super Adam, doceat esse Christum Filium Dei. Cum enim dicit, Qui fuit filius Seth, qui fuit filius Adae, qui fuit Filius Dei; Christum utique ita dicit Adae filium, sicut dicebatur filius Joseph. Ait enim Maria ad eum, Fili, quid fecisti nobis sic? Etenim ego et pater tuus moesti et tristes quaerebamus te (Luc. II, 48). Super Adam autem junxit Christum Patri Deo, ut qui horum, id est ab Adam usque ad Joseph et Heli filius dicebatur, ante istos omnes Dei verus Filius intelligeretur, ad confusionem Photini, qui Christum nonnisi ex Maria, nec ante fuisse contendit. Quorum enim non erat, filius dicebatur; et Dei, cujus Filius verus erat, negabatur. Si enim, quod improbabile est, et ad nullam rem proficit, Joseph Heli filius dicatur, secundum quod supra diximus, non dixisse videbitur de Christo, quia fuit Filius Dei, sed de Adam. Per ordinem enim singulorum filiorum patres subjiciendo, venit ad Enos, cujus patrem dicit Seth, patrem autem Seth dicit Adam, Adae vero patrem dicit Deum: et nescio quae utilitas sit sic asseverare. Si autem per ordinem, sicut diximus, singuli patres Christi dicantur, sicut et filius dicebatur Joseph, quia dictum est, Quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem; ipso ordine legitur filius esse Seth, et filius Adae. Et super hos omnes assignatur Filius Dei, ut ante ipsos dicatur esse, quorum filius nuncupatur.
LVII. --Quid est hoc ut cum in Malachia propheta scriptum sit, Ecce mitto Angelum meum ante faciem tuam, qui praeparet viam tuam ante te; Marcus hoc evangelista in Isaia propheta scriptum asserit (Malach. III, 1; Marc. 1, 2) ?
Non potuit latere Marcum, quid scriberet: nec enim expers erat lectionis, qui ab infantia divinis Litteris imbutus, et exercitatus erat in Lege, maxime cum Apostolos sit secutus. Sciens autem omnia ad auctorem referenda dicta, haec ad Isaiam revocavit, qui sensum istum prior intimaverat dicens, Vox clamantis in deserto: Parate viam Domino, rectas facite semitas Dei nostri (Isai. XL, 3). Denique post verba Malachiae statim subjecit Evangelista dicens, Vox clamantis in deserto; ut jungeret verba utriusque prophetae ad unum sensum pertimentia sub prioris prophetae persona.
LVIII. --Qua ratione negat se Joannes Christum scisse ante baptismum, cum venienti ei ad baptismum dicat, Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me (Joan. I, 31, 33; Matth. III, 14)? quomodo ignorabat eum quem prohibuit, humilians se ei?
Tanta sanctitate praeditus est etiam ab ipsis cunabulis Joannes, ut nec falli nec fallere credatur, nec Dominum suum qui eum in utero per Spiritum sanctum illuminaverat nescire: ac per hoc verum est, quia et descendente in eum Spiritu agnovit eum, et priusquam ad baptismum veniret, non ignoravit eum. Sciebat enim eum, sed an ipse esset, qui donum Dei olim Patribus repromissum ministraturus esset, nesciebat: hoc est, quod tunc se didicisse profitetur, cum vidit in eum Spiritum descendisse. Sic enim se a Deo instructum dicit Joannes, Super quem, ait, videris Spiritum descendentem et manentem super eum, ipse est qui baptizat in Spiritu sancto. Hoc etiam Apostolus contestatur: Dico enim, inquit, Christum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, ad confirmandas promissiones Patrum (Rom. XV, 8). Hoc est in quo nesciebat Dominum Joannes: quamvis enim magnificentiam ejus non ignoraret, hoc tamen latuit eum, quia per ipsum fides Abrahae implenda erat.
LIX. --Si Baptisma coeleste mysterium est, cur Nicodemo cum de Baptismo dubitanti loquitur Dominus, Si terrestria, inquit, dixi vobis, et non creditis, quomodo si dixero vobis coelestia credetis (Joan. III, 12)?
Qui Baptismum putat carnali ratione consistere, hic non est spiritualis: nec donum coeleste poterit consequi, qui se non per aquam, sed per fidem immutari non credat. Aqua enim cernitur, sed qui non videtur Spiritus operatur, ut fides in eo sit. Quia sicut sordes corporeas aqua, ita Spiritus animam abluit a peccatis; ut quomodo visibilia visibilibus, ita et spiritualibus prosit Spiritus: ac per hoc spiritualis ratio vertitur in Baptismo. Plus enim est ibi quod auditur, quam quod videtur. Cum hinc ergo Nicodemus carnali instructus ratione dubitaret, Salvator ut eum ad fidem attraheret exemplo usus est congruo, ut ad rem invisibilem firmandam visibile daret exemplum, quod solo auditu consistit, non visu, et non negatur: et est tamen terrenum, quia mundi rem operatur. Ait ergo Dominus ad Nicodemum suadendo illi, Spiritus ubi vult spirat, et vocem ejus audis, et nescis unde veniat vel quo eat. Sic est omnis qui renascitur ex aqua et Spiritu sancto: ut quomodo vox venientis spiritus, id est, venti, auditur quidem, non autem videtur, sicut dictum est; sic et ratio Baptismi auditur quod dicatur, tamen quomodo per Spiritum fit non videtur: auditur tamen cum quid futurum est ab eo qui verba insinuat, praedicatur, ut fieri credatur quod auditur, non tamen ratio facti reddatur. Cum autem nec per exemplum Nicodemus duceretur ad fidem, tunc audivit a Salvatore, Si terrestria, inquit, dixi vobis, et non creditis; quomodo si dixero vobis coelestia, credetis? Ista verba terrena dixit, quae ad exemplum protulit: hoc est, si per rationem terrenam, inquit, exempli dati, spiritus, id est, venti, non creditis posse fieri, quia quomodo fiat, non videtur; quomodo fieri poterat, ut si darem coelestia exempla, quae utique nescitis, crederetis? Potest enim homini suaderi quod nescit, per id quod scit; ut puta Deus dicit de Christo, quod Filius ejus sit verus, quod quomodo sit, comprehendi non potest: per id autem quod scimus secundum carnem quomodo sint filii, credimus ideo Deum dixisse, Christus Filius meus est verus, ut de semetipso illum esse significaret. Hoc modo et Salvatorem quod nec verbis nec animo explicari potest, per id quod sensibile est et auribus auditur, voluit commendare; hoc est per exemplum spiritus qui est ventus, quem et sensibilitas capit et auris audit, sed unde veniat nescit, factum Spiritus sancti, quod capi non potest, voluit facere credibile. Sed et in Actibus Apostolorum eodem modo legitur: Et factus est, inquit, subito de coelo sonus, tanquam advenientis spiritus validi, et replevit totam domum (Act. II, 2), etc. Ecce aperte exemplo venti Spiritum sanctum insinuat ita de coelo advenisse, et sonuisse, quemadmodum validus ventus super terram. Nam et Jeremias ventum spiritum vocat dicens, Ventus spirat in omni regione. Qui propterea quod in hoc mundo est, et per diversa circumfertur loca, unde veniat, vel quo eat, nescimus. Spiritus autem sanctus de coelo venit, sicut legimus, ut credentes illuminet. Quomodo ergo quibusdam videtur de Spiritu sancto Salvatorem dixisse, Spiritus ubi vult spirat, et vocem ejus audis, sed nescis unde veniat, vel quo eat? cum constet exempli causa locutum hoc Salvatorem. Denique subjecit, Sic est, inquit, omnis qui renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto. Quid tam apertum, quia spiritum ventum significavit? Sed ideo putant non ventum significatum quia ait, Ubi vult spirat: quasi non omnis creatura, lege sibi posita, remissa sit arbitrio proprio. Et nos enim imus, et facimus quod volumus, agentes sub lege; quare et rationem praestabimus. Aut possibile putatur, et nec stultum videtur ut effectum volens sancti Spiritus insinuare, illum ipsum daret exemplum. Igitur omni genere quaestionem solutam arbitror.
Quod dixit, Si terrestria dixi vobis, et non creditis, non pertinet ad Baptismum; quia baptismum nostrum scimus esse spirituale, quamvis per aquam celebretur: sed ratio illic vertitur coelestis. Nec enim aqua purificat, sed invisibiliter et incomprehensibiliter Deus. Pertinet vero ad imitationem dati exempli, id est, ad id quod dixit, Spiritus ubi vult spirat, et vocem ejus audis, sed nescis unde veniat, vel quo eat. Per hoc enim exemplum ad fidem Nicodemum voluit informare, ut crederet renasci hominem per aquam et Spiritum, non tamen posse capi quomodo fiat: fit enim spiritualiter. Sic enim spiritus, hoc est venti vocem audis, quae est sonus, sed nescis unde veniat, vel quo eat: sic et eum qui renascitur, quomodo immutetur nescis, tamen quia fit sentis, quia immutationem ipsam sentis. Si enim ventus ubi vult spirat, quanto magis Spiritus qui de Deo est, quem vult sanctificat? Ideo autem dixit, Ubi vult spirat; quia omnis creatura quamvis sub Lege agatur, proprio tamen dimissa est arbitrio. Si quis autem spiritum istum, Spiritum sanctum putat intelligi, non stat: quippe cum exempli causa spiritum istum posuerit, per quem quod dixerat renasci per aquam et Spiritum hominem oportere, et a Nicodemo non credebatur, suaderet. Nam utique aliud est exemplum, et aliud quod firmatur exemplo. Si ergo in exemplum datus est, non est Spiritus sanctus, mundanus qui dicitur ventus. Volens enim rationem spiritualem suadere non credenti Nicodemo, exemplum spiritus dedit, ut per ipsum ratio et operatio sancti Spiritus crederetur. Spiritus tamen sanctus scimus quia de coelo venit, ut se infundat credentibus, sicut factum legimus inter initia Apostolis, et sonum tunc vocem appellatum. Ita enim dictum est, Et subito factus est de coelo sonus tanquam advenientis spiritus validi. Hunc sonum in subjectis vocem appellat. Exemplo enim spiritus, id est venti, Spiritus sancti opera ostendit, ut dictum Salvatoris maneret. Quid enim aliud est cum dicit, Et factus est de coelo sonus tanquam advenientis spiritus validi? Sic utique dixit Spiritum sanctum descendisse et sonuisse sicut ventus validus. Hunc ergo spiritum ad exemplum dedit. Denique ait, Sic est omnis qui renascitur. Et hic unde veniat nescimus: Spiritus autem sanctus de coelo venit.
LX. Si lex et Prophetae usque ad Joannem, quomodo Salvator ad sacerdotes mittit offerri munera pro emundatione leprae (Matth. VIII, 4; Marc. I, 44; Luc. V, 14)?
Hoc quidem non fuit temporis, sed ad condemnationem factum est Judaeorum: ut cum veritatis culmen meliorati temporis non intelligerent ad lucrum salutis suae factum, inclinaret se veritas ad accusationem eorum. Cum enim velut Legis inimicum haberent Salvatorem, quia misericordiae causa ab onere illos Legis volebat liberare, sicut praedictum erat ab Jeremia propheta: ait enim inter caetera, Et dabo illis testamentum novum, non quale dedi patribus eorum (Jerem. XXXI, 31, 32): tunc Salvator, ne inimicus, sicut putabant, appareret, nova praedicans, eum qui mundatus fuerat a lepra, ad sacerdotes misit offerre munera pro emundatione sua, sicut praeceperat Moyses (Levit. XIV, 2). Et ut ad accusationem eorum hoc proficere testaretur, In testimonium, inquit, illis: ut in judicio haec res contra illos testis esset, qui Salvatorem inimicum Legis dicebant. Hoc secutus est et apostolus Paulus: cum enim praedicaret jam non oportere circumcidi, ipse Timotheum circumcidit propter scandalum Judaeorum (Act. XVI, 3): maluit enim rem superfluam facere, quam tumultum excitari a falsis fratribus: quod quidem errori profecit Judaeorum. Satis enim eis factum est ad horam, per quod in perpetuum errarent.
Hoc secutus est apostolus Paulus. Cum enim praedicaret jam non oportere circumcidi quemquam, ipse Timotheum circumcidit, propter scandalum Judaeorum. Maluit enim rem superfluam facere, quam imperitis ex quibus aliqui possent salvari, scandalo esse. Dominus autem prope similiter, ut Judaeis, quod de illo opinabantur, auferret (dicebant enim hunc inimicum traditionis Judaicae), tunc jussit ut leprosus offerret munera pro emundatione sua, sicut praeceptum erat a Moyse - et subjecit, In testimonium illis; ut haec res testis esset contra illos, quia Salvator non erat Legis inimicus. Factum itaque est quod jam cessare debuerat. Sed quia solent superflua jam non nocere, ideo factum est ut prodesset illis utique, qui male opinabantur, ut satis sibi facerent, quia Salvator non erat Legis inimicus.
LXI. Quid est ut Judaeis discipulos accusantibus, eo quod sabbatum violarent, spicas manibus confricantes et comedentes, Salvator exemplum David proferret, quia manducavit panes, quos non licebat manducare nisi solis sacerdotibus (Matth. XII, 1-4)? per quod non videntur excusari, sed simul cum David rei fieri: quippe cum nec sabbatis fecerit hoc David.
Salvator hypocrisim Judaeorum multis vult exemplis arguere, majora ostendens admissa in Lege, et nullum ausum fuisse accusare: ut non solum semel et iterum sabbatum in Lege violatum monstraret, verum etiam sacerdotalem panem ipso sacerdote concedente praesumptum illicite; et quod majus est, a sublimi auctoritate Legis suae viris. Primus enim Jesus Nave divino praecepto sabbatum non servavit; quo facto muri Jericho ultro ceciderunt (Josue VI, 15-20). Quantum profuit sabbatum non custodisse, sed fidem? Et Machabaei, cum prius caesi fuissent, sabbatis dimicaverunt, et de hostibus triumphaverunt (I Machab. II, 38, 41). Et sacerdotes ut dominicis cerimoniis inservirent, in templo sabbatum contemnebant. David autem jam unctus in regem, postquam Dei virtute interfectum armis exspoliavit Allophylum, in itinere positus, necessitatem famis passus, a sacerdote panem accepit (I Reg. XXI, 6), quem non illi licebat manducare: sed excepta necessitate non licebat; licitum autem erat, si necessitas exegisset. Denique sacerdos videns necessitatem, non negavit; et David a Deo electus, sine cunctatione accepit: talis causa est et sabbati, quare et circumcidi in sabbato non prohibetur. Haec enim quae periculosa non sunt, sic servanda mandata sunt, ut non obsit, si ex necessitate fuerint admissa: quia non ad salutem, sed ad reverentiam mandata sunt. Illud autem quod omnino non licet, semper non licet, nec aliqua necessitate mitigatur, ut admissum non obsit. Est enim semper illicitum, quod legibus quia criminosum est, prohibetur. Superiora autem illa, quae diximus aliquando licere, talia sunt, qualia jejunia legitima, quae in necessitate soluta, non faciunt reos, si stomachi fuerit causa aut infirmitas febrium. Haec igitur scientes, dolose Judaei discipulos accusabant, quasi sabbatum violarent, sicut supra dictum est. Salvator autem noluit illis de tempore impletae Legis praejudicare, ne plus ad insaniam prosilirent; sed de praeterito, unde sabbatum vindicandum magis putabant, calumniosos illos ostendit: et non solum in sabbati causa, sed etiam in sacerdotali pane confusi sunt, sicut supra ostensum est.
Noluit Salvator de tempore impleti sabbati praejudicare Judaeis. Aperte enim audire quod verum est, non illos dignos judicavit, utpote infideles: sed de eo illos voluit convincere, quod sibi praesumebant, id est de tempore quo adhuc sabbatum robur suum tenere videbatur, cum accusarent discipulos cur sabbatis spicas vellerent, et confricantes manibus manducarent, et jam sabbati servandi tempus esset impletum. Praetermisso hoc ostendit illis, etiam tunc quando sabbati adhuc lex manebat, necessitatis causa sabbatum fuisse violatum: quod enim non licebat, fecit David; et quod prohibitum erat fecit Jesus Nave, quando muros Jericho septem diebus armatos jussit circumire; et quod interdictum erat Machabaei gesserunt, sabbatis se defendentes; Et in templo, inquit, sacerdotes sabbatum violant, et sine crimine sunt. Per haec ergo ostendit, malevolentia magis quam errore accusari discipulos a Judaeis; quando haec omnia scientes a volentibus sabbatis gesta, et a sanctis quidem, accusabant innocentes. Sic enim mandatum est sabbatum custodiri, ut si necessitas tamen esset, reus non fieret qui sabbatum violasset. Ideo sabbatis circumcidi non est prohibitum, quia necessitas erat ut fieret. Unde et discipuli esurientes spicas vellebant, quod non licebat secundum praeteritum tempus, sed necessitate famis factum est licitum: sicut et David fecit quod non licebat cum esuriret, et sciens famem hoc excusare. Talis haec causa est, qualis hodie in jejuniis legitimis. Numquid si quis aeger jejunium corruperit, reus constituitur? Non utique, quia non est periculum. Hoc enim aliquando licet, sicut sabbatum apud veteres. Quod enim semper non licet, non habet excusationem necessitatis.
LXII. --Quid est ut occisis filiis Liae, qui erant ex tribu Juda, Rachel filios suos plangere dicatur (Matth. II, 18) ?
Quantum ad historiam pertinet, Rachel filii sunt tribus Benjamin. Porro olim pro maleficiis propriis, operibus scilicet Sodomitarum, et stupro quod in concubinam viri Levitae gesserant, a reliquis tribubus exstincti et erasi sunt (Judic. XIX, XX). Quamobrem consolationem recipere velle negatur, sciens nullam spem eorum qui periisse noscuntur. Filii autem Liae in primaevis annis, in Salvatoris causa occisi sunt. Unde eorum causam planctui non vult adscribi; quia et innocentes occisi sunt, et propter Deum, a quo sine dubio, mercedis gratia, aeterna vita donati sunt. Quapropter planctum Rachel filiis dicit competere, qui et in praesenti et in futuro erasi sunt. Illi autem carnaliter plancti, spiritualiter consolati sunt. Filii autem Rachel carnaliter conversati, flammis spiritualibus consumentur. Idcirco autem Liae filiis occisis adimpletum planctum Rachelis Evangelista testatur, quia tunc plangere filios suos coepit, quando filios sororis suae in tali causa vidit occisos, ut aeternae vitae haeredes existerent. Cui enim aliquid adversum advenit, ex felicitate alterius, infausta sua miserius luget.
LXIII. --Qua ratione Magi chaldaei per stellae apparentiam Christum regem Judaeorum natum intellexerunt, cum stella indice temporalis rex soleat designari (Matth. II, 1, 2) ?
Hi Magi chaldaei non malevolentia astrorum cursum, sed rerum curiositate speculabantur. Sicut enim datur intelligi, traditionem Balaam sequebantur: qui cum accersitus esset a Balach ad maledicendum populum Dei, divino nutu benedicere coepit. Ex hujus ergo relatione compertum habebant, futurum Dei providentia ex Jacob qui regnaret. Hinc enim, quod non est occultum, prophetavit dicens, Orietur stella ex Jacob, etc. (Num. XXIII, XXIV). Istam ergo traditionem Magi secuti, videntes stellam extra ordinem mundi, hanc esse intellexerunt quam Balaam futuram indicem regis Judaeorum prophetaverat. Quod quidem factum contra inimicos religionis est. Inde enim testimonium accepit unde solet improbari. Astrologi enim inimici sunt veritatis.
Hi Magi chaldaei non malevolentia, etc. Orietur stella ex Jacob, et exsurget homo de Israel, et confringet duces Moab, et praedabitur omnes filios Seth, et erit Edom haereditas ejus, etc. Haec ergo prophetia est Balaam, non quia fuit propheta, sed Deus causam populi sui egit per illum, non voluntarium sed invitum: sicut prophetasse inveniuntur missi a Saül ad David capiendum, et sicut ipse Saül cum dictum est, Numquid et Saül inter Prophetas (I Reg. XIX, 20 24)? Hinc enim probare voluit Deus quanta sit majestas Dei Judaeorum, qui cum maledicere venerat, convertit, ut bonum illi videretur benedicere populum Dei. Nec enim maledictum ejus poterat timere, cujus cor habebat in potestate. Hunc ergo prophetam hanc intimasse collegis suis datur intelligi, qui cum curiosi sunt circa astra, videntes stellam incognitam, et nimia claritate fulgentem, ita ut solem luce superaret (videbatur enim per diem), conferentes inter se, animadverterunt hanc esse stellam quam futuram dixerat Balaam.
LXIV. --Quomodo probatur post tres dies et noctes resurrexisse Salvatorem ex mortuis? In hac causa si numerum dierum ac noctium per ordinem requiris, effectum intelligentiae non habebis. Quia et Moyses quadraginta diebus et quadraginta noctibus jejunavit (Exod. XXXIV, 28), et tamen non integer numerus invenitur: quando enim per diem ascendit, et per diem descendit, omnem utique numerum non implevit: sed quia ubi dies est computatur nox, et ubi nox est computatur et dies, ut a parte ad totum, quadraginta dies et quadraginta noctes dicuntur. Ita est quod dixit Salvator, Sicut fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, ita erit Filius hominis in corde terrae (Matth. XII, 40). Et quia tres noctes sunt, tres accipiantur et dies. Est enim nox ne novum aut contra rationem forte videatur, ut cum nox ex die pendeat: nam ante lucem factam, ex qua appellatus est dies, quam vesperum quod sequitur nox institutum, minime dubitatur, quod passio Dominica a nocte sumere asseveratur initium, non absurdum est. Nam sicut lux, id est dies, imago vitae est: ita nox similitudo mortis est, id est tenebrae: sicut in Scripturis evidenter ostenduntur filii lucis, et e contra tenebrarum. Nec mirum si cum ubique dies nocti, et lumen tenebris, hic solum quae sunt sequentia anterioribus praeponantur; vel quod in tali causa rerum ordo confunditur et mutatur, ut ante signavimus. Nam mortis nox magis, quam dies esse videtur. Ideo etenim a nocte initium sumitur, quia non aliter principi tenebrarum nisi per noctem potuit subintrari, id est non potuit vinci: et ut aliquatenus Dominus lucis, id est aeternae vitae, principi tenebrarum sive mortis subjectus esset ad tempus; quatenus et praeteritos et post futuros a morte liberaret. Nam non esset mors penitus evacuata, nec unquam tenebrarum caligo discussa, si Dominum non vidisset subintrantem. Etenim tanta luce secretum mortis, in quo dominabatur, evanuit, nec penitus vinci potest, nisi qui vel per sua vel in suis capitur. Recte ergo in tali negotio tantummodo nox obtinet principatum, ita ut amitteret potestatem: et ut Judaei non credentes in perpetua nocte remanerent, nec auctor dies tanti sceleris, imo sacrilegii, sed nox fieret, praecedenti nocti contra rerum seriem subditur dies, sicut Deus et Dominus omnium rerum principi nefariae mortis, ut omnes a mortis laqueis explicaret. Quod si cui adhuc forte videtur esse contrarium, diligenter advertat ne incipiat illud durius aestimare, quod Deus se personam induens servi, non dicam hominis, morti dederit. Quid ergo hic et ordinem quaeris, ubi omnia videas esse contraria? Quae est enim lux quae fuit in tenebris, et tenebrae eam non comprehenderunt (Joan. I, 5)? Dominus lucis, qui et comprehensus est. Qui enim scit se ad hoc comprehendi ut feriatur, tempus illud in mortem computat. Est et dies sequens qua auditus et crucifixus est. Est et nox quae cadit in sabbatum, est et ipsum sabbatum. Est etiam vesper post sabbatum, hoc est quod Judaeis a Moyse praeceptum est in figura, ut vespere intrarent in sabbatum, in quo Dominus resurrexit: qui complectitur diem dominicum; quia nox non computatur sine die, neque dies sine nocte. Hac ratione, post tres dies et post tres noctes Dominus resurrexit.
Praescius Salvator omnium quae in se futura erant, haec protestatus est, certus ad hoc se a Judaeis comprehendi ut occideretur, se quoque impietati illorum non repugnaturum, cum posset utique eos illudere: quippe cum propterea jam detentus, aurem servi principis sacerdotum, quam producto gladio absciderat Petrus apostolus, reddidit; ut se ostenderet non infirmitate humiliatum, sed providentia quadam voluntati illorum cessisse ad tempus, ut per hoc regnum inferni destrueret. Improvidus enim diabolus sensibus se Judaeorum immersit, ut eos ad necem Salvatoris incenderet, quasi sibi prodesset, si hic qui viam veritatis ostenderet, tolleretur de vita: nesciens futurum adversum se. Cum enim peccati causa de captivitate hominis triumpharet, inventus ipse reus per id quod Christum innocentem occidit, ut eum qui peccatum nesciebat, inter peccatores teneret; ita factum est, ut etiam illos quos jure in inferis tenebat, amitteret. Igitur horum praescius Salvator, noctem qua comprehensus est, simul computavit. Omnis enim detentus, qui se judicis manus non credit evadere, antequam feriatur, jam se mortuum dicit. Adde huic diem quo passus est, sequentem noctem. Adde et sabbatum et noctem quae lucescit in diem dominicum cum ipso die dominico, et complevisti mysterium verborum Domini. Novissima enim nocte cum adhuc tenebrae essent, et dies inciperet oriri, inter lucem et tenebras surrexit, ut et nox computetur, et dies, quo possit numerus a Salvatore praedictus integer inveniri.
LXV. --Si uno ore et ratione Evangelistae locuti sunt; quomodo factum est ut tribus dicentibus, id est Matthaeo, Luca et Joanne, quia sexta hora crucifixus est Dominus, Marcus e diverso tertia hora crucifixum dicat Salvatorem (Matth. XXVII, 45; Luc. XXIII, 44; Joan. XIX, 14; Marc. XV, 25)?
Obscuris vera involvere non est bonum. Nam tres Evangelistae unum sensum habuerunt, Marcus autem rem quae ab illis praetermissa fuerat, voluit intimare, sciens necessariam. Nec enim falli posset qui auctorum exempla secutus, ea quae scripsit magna devotione et industria didicit, et nec sine sancto Spiritu fecit. Quid ergo ex hoc ostendere voluit, debet absolvi. Contuendum itaque est, quia non a Pilato, sed a Judaeis Salvator crucifixus est. Quantum enim ad leges Romanas pertinuit, innocentem pronuntiavit Salvatorem. Ait enim Pilatus Judaeis, Ego nullam invenio causam in eo. Et dicentibus illis, Crucifige eum; respondit, Quid enim mali fecit? Denique persistens et volens educere eum de manibus eorum calumniam passus est, dicentibus eis, Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris. Omnis enim qui se regem facit, contradicit Caesari. Sic factum est ut traderet eum judicio illorum (Joan. XIX, 4-13). Sententiam ergo non dedit Pilatus, sed Judaei. Denique praemoniti sunt, inquit, a principibus sacerdotum, ut dicerent, Crucifigatur. Hanc sententiam tertia hora datam vult intelligi in qua assiduis vocibus perdurantes cum intervallo horarum fere trium, quibus itum et reditum est ab Herode, crucifixerunt Salvatorem. Omnis enim qui addicitur morti, ex eo jam mortuus computatur, quo sententiam excipit. Manifestavit igitur Marcus, quia non in judicis sententia Salvator crucifixus est. Difficile est enim innocentem probare eum, qui sententia judicis punitur. Discordare ergo se passus est in verbo, ut doceret tertia hora coeptum esse, quod sexta hora impletum est: non legibus, sed persistente malevolentia Judaeorum.
Obscuris vera involvere non est bonum. Nam tres Evangelistas verum dixisse ipsa concordia obtestatur. Marcum autem sensum nescio quem occultum voluisse prodere, res ipsa declarat. Nec enim falli posset, qui auctorum exempla secutus, ea quae scripsit, magna devotione et industria didicit. Quid ergo ex hoc dicto prodere voluit, solerti vigilantia investigandum est. Nec enim otiose a tribus Evangelistis discordare se passus in verbis est. Animadvertamus ne verum dicant, qui sententiam datam tertia hora dixerunt, ac per hoc tertia hora crucifixum Salvatorem, quamvis illud probare non valuerunt. Sensum enim forte sciunt, sed quatenus defendant, ignorant. Ideoque Pilati persona interim sequestrata videamus, unde sententia data in Salvatorem accepit exordium, et tunc apparebit an possit verum videri quod dicimus. Constat itaque principes Judaeorum praemonuisse Judaeos ut Barabbam latronem peterent sibi in die festo dimitti, Jesum vero crucifigere debere. Contra quod Pilatus cum diu resisteret, volens dimittere Salvatorem, frequenter intrans et exiens ad Judaeos, dicebat nullam se in eo causam mortis videre. Illi autem insistentes dicebant, Crucifigatur. Hinc morae ortae sunt, et cum illuditur a militibus, et producitur, et veste purpurea induitur, et fit ei corona de spinis, et adoratur, et conspuitur, et flagellatur, et palmis verberatur, propterea sexta hora in crucem positus est. Ad Pilatum autem adductus est: tunc exivit ad eos Pilatus foras, quoniam ipsi non introierunt praetorium; et allocutus est eos, et audivit falsas accusationes eorum, et misit illum ad Herodem, et regressus est, et iterum interrogavit Jesum, et ipse e contra respondit ei, et postea iterum exivit ad Judaeos et collocutus dicebat, nullam causam mortis esse in Salvatore. Interea perventum est ad horam tertiam per has moras. Tunc Judaei volenti Pilato dimittere eum dixerunt, Crucifigatur. Contra quos Pilatus diu resistens, cum non potuisset obtinere, tradidit Jesum sententiae illorum hora fere sexta. Sic enim scriptum est, Tunc tradidit eum voluntatibus illorum. Ideoque dictum est recte sententiam tertia hora datam; quia non a Pilato data est, sed a Judaeis. Pilatus autem invitus consensisse videtur: propter invidiam enim maxime dicentium, Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris. Quid ergo Marcus volens purgare hoc, secutus est, videamus. Ostendere voluit Salvatorem non judicis sententia occisum, quia difficile qui judicis sententiam excipit, non juste occisus videtur.
LXVI. --Quomodo Marcus evangelista daemonia cognovisse ait et professa esse Jesum, e contra autem Apostolus, principes et potestates hujus saeculi neget cognovisse divinitatem Domini Jesu? Dicit enim inter caetera Marcus, Sciebant eum ipsum esse: Apostolus vero, Quem nemo, inquit, principum hujus saeculi cognovit. Si enim cognovissent, nunquam Dominum majestatis crucifixissent (Marc. I, 34; I Cor. II, 8). Si daemonia sciebant, quomodo principes ignorabant?
Quibusdam videtur principes hujus saeculi, majores Judaeorum significasse, quasi juxta illud quod Petrus apostolus dicit, Scitis enim, inquit, fratres, quia per ignorantiam gessistis hoc malum, sicut et principes vestri (Act. III, 17). Ergo Judaeorum erant principes, non tamen hujus saeculi principes erant. Unde ait, vestri, non saeculi: quippe cum dixerint regem se habere Caesarem, sub cujus fuerant redacti potestate. Sunt autem isti hi principes, quos alio loco significavit Apostolus dicens: Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates hujus mundi, adversus tenebrarum harum rectores (Ephes. VI, 12). Recte ergo quaeritur. Si enim isti non cognoverunt Jesum, quomodo poterat fieri ut daemonia agnoscerent eum? Sed aliud est quod cognovisse in Christo daemones dicit, et aliud quod hujus saeculi principes negat cognovisse. Nam daemonia sciebant ipsum quidem esse, sed qui per Legem fuerat promissus. Omnia enim signa videbant in eo, quae dixerant futura esse Prophetae; ut quod ex semine David de virgine venturus esset redemptor Israel: mysterium autem divinitatis ejus ignorabant, sicut et principes eorum. Denique quaerit, quamvis captiose, diabolus a Salvatore dicens, Si tu es Filius Dei, etc. (Matth. IV, 3). Videns enim aliquando divinam virtutem, aliquando hominis infirmitatem, ambigens quid verum esset, torquebatur. Concordant ergo Scripturae secundum ea quae revelata sunt. Impossibile est enim discordare unius spiritus viros.
Quibusdam videtur principes et potestates hujus saeculi Judaeorum majores et principes dixisse, qui juxta Petri apostoli dicta ignoraverunt quid mali fecerunt. Ait enim, Scio, fratres, quia per ignorantiam gessistis hoc malum, sicut et principes vestri. Judaeorum principes hi fuerunt, non tamen hujus saeculi principes dici potuerunt: quippe cum in potestate redacti fuerant Romanorum, profitentes se non habere regem nisi Caesarem. Hi autem sunt principes isti, quos alio loco significat Apostolus, dicens, Non est nobis colluctatio adversus carnem, sed adversus hujus mundi principes, et tenebrarum harum rectores. Si ergo hi sunt principes qui nescientes Dominum majestatis Christum esse, crucifixerunt, quomodo a daemonibus potuit sciri? Non illum aliter scierunt daemones, quam sciebant principes hujus saeculi. Sciebant enim ipsum esse qui promissus erat in Lege per signa prophetiae: non tamen mysterium ejus, quo Filius Dei erat ex aeterno, sciebant, neque sacramentum incarnationis.
LXVII. --Quid est quod in cruce positus Salvator ait: Pater, ignosce illis; non enim sciunt quid faciunt (Luc. XXIII, 34): si enim nesciunt, quid est quod ignoscitur, maxime cum dicat rex Abimelech ad Deum, Numquid gentem ignorantem perdes (Gen. XX, 4)? Non omnis ignorans immunis a poena est: ille enim ignorans potest excusari a poena, qui a quo disceret non invenit. Istis autem hoc ignosci petit, qui habentes a quo discerent, operam non dederunt. Hujusmodi non licet ignorare. Accipient ergo veniam, si convertantur.
Non omnis ignorans immunis a poena est. Hic enim qui potuit discere, et non dedit operam, reum se fecit. Erat enim ut disceret, et a quo disceret: sed negligentior luxuria aut malevolentia factus inexcusabilis est a crimine. Unde dicit Salvator, Si non venissem et locutus eis fuissem, peccatum non haberent (Joan. XV, 22). Ille autem qui non suo vitio ignorat, ideo enim ignorat quia non fuit a quo disceret, nec rumore comperit doctrinae opinionem, omni genere immunis a condemnatione est. Ideo his, si convertantur, Dominus veniam postulat a Patre, qui cum praedicaretur veritas, ut eam addiscerent operam non dederunt, sed per ignorantiam auctorem ejus occiderunt. Unde Petrus apostolus in Actibus ait, Convertimini, ut deleantur peccata vestra (Act. III, 19).
LXVIII. --Cum utique orandum pro inimicis Dominus docuerit, quid est quod in Apocalypsi contra hos animae occisorum ulcisci se petant, a Deo postulantes vindictam (Matth. V, 44; Apoc. VI, 10)? Sic enim animae occisorum clamant vindicari se postulantes, sicut sanguis Abel clamavit de terra (Gen. IV, 10). Causae ergo sunt quae clamare dicuntur, cum loqui non possint. Sanguis enim effusus quid aliud quam vindicari se postulat, clamans non voce, sed ratione? Nam et opus opificem laudare dicitur per hoc ipsum quod videntem se oblectat. Non enim tam impatientes sunt sancti, ut urgeant jam fieri quod sciunt tempore praefinito futurum, quod nec anticipari potest, nec differri. Sed hoc dicto ostendere voluit, vindicaturum Deum sanguinem sanctorum suorum: ne quia tam patiens nunc videtur, inultum putaretur impium bellum, quod contra sanctos geritur: ut et terrorem incutiens persequentibus Dei servos, et exhortaretur pro se patientes. Revelatur enim anima patientis quando vindicari se audit a potente. Prae se enim spem fert, si mortem suam audiat judici displicere: tunc enim pro certo habet innocentem se esse. Et Deus quidem misericors et patiens est, sed moderate. Exspectat enim ut impii credant, et peccatores se emendent: si quo minus, plectentur, quia Dei longam patientiam contempserunt. Cujus rei exemplum etiam tempore misericordiae praedicatae ostendit, ne non patiens, sed insensibilis, et quem neque dolor alicujus, neque pietas commoveret, videretur. Hinc est unde ait per prophetam, Tacui, numquid semper tacebo (Isai. XLII, 14)? et Dominus, Numquid non faciet, inquit, Deus vindictam servorum suorum clamantium ad se die ac nocte (Luc. XVIII, 7)? Sic utique clamant, sicut supra diximus. Si quis ergo christianus ad tempus vindicet, non acerbe, neque cum sanguine, non peccat: melius tamen fecerit, si dimiserit judici Deo.
Apocalypsis cum futura mala et tribulationes diffidentiae et malae vitae causa Deo vindice testaretur, exemplare etiam poenarum uniuscujusque peccati occulata fide demonstrans, ut nihil impietatis et crudelitatis inultum remanere probaret, animas occisorum die ac nocte dicit vindicari se postulare. Quod quidem non est contrarium: quia Deus utique qui hanc legem dedit, vindicare se in diem judicii repromisit, ut hoc praeceptum ad praesens dedisse videatur, quod excusat occisorum animas, si illic jam positi diem ultionis deposcunt. Et tamen, ut verius dicam, causam clamare intelligendum est. Ipsa enim non tacet, sed semper vindictam flagitat: sicut dicit Deus ad Cain, Sanguis fratris tui clamat ad me de terra. Quid est hoc, nisi quia causa facinoris clamat, vindicari desiderans? Si enim dicimus, propter opus, Laudat terra Dominum; cum utique neque vocem habeat, et careat intellectu: sic propter opera mala clamare dicitur sanguis. Nam utique non tam impatientes erant, neque tam imperiti, ut ante diem futurum judicii vindicari se peterent, ne postularent fieri quod sciebant non effici ante tempus definitum. Et Salvator similiter, Non faciet, inquit, Deus vindictam electorum suorum clamantium die ac nocte?
LXIX. --Si jam praedicante Joanne, aut Salvatore, Lex cessavit; quomodo Salvator ait, Non veni solvere Legem aut Prophetas, sed adimplere (Matth. V, 17)? Si enim prohibita est, quomodo non soluta est, quae agendi amisit auctoritatem?
Omnia quae de Christo dicta sunt, adimpleta sunt: et ipse Dominus sic adimplevit Legem et Prophetas, cum omnia quaecumque de se scripta sunt, fecit, nec dissolvit aliquid, sed confirmavit. Lex enim et Prophetae usque ad ipsum. Prophetae enim de ipso locuti sunt, ideo ultra illum quae ab his de hoc, id est, de Christo dicta sunt, tendi non possunt; neque post ipsum aliquid hujusmodi Prophetae reperire potuerunt: quia neque habent de quo dicant, et de quo dicebatur jam venit. Omnia etenim suis voluminibus complexi sunt, et incarnationem, et conversationem, et passionem, et resurrectionem, et divinitatis manifestationem, et futurum ejus judicium revelaverunt: ac per hoc cessaverunt Prophetae impleto opere dispensationis. Lex autem duplici modo cessavit; nec quidem tota: nam et id quod cessavit poterit permanere, si servetur conditio. Aliud enim cessavit in sententia, aliud in ipsa Lege. Praedicante Joanne baptismum poenitentiae in remissionem peccatorum, cessavit sententia Legis, quae reos tenebat peccatores; cessaverunt etiam onera Legis, quae ad duritiam cordis judaici fuerant data in escis, neomeniis, sabbatis, et caeteris. Misericordia enim adveniente, cessavit vindicta. Sed onera Legis in perpetuum cessaverunt. Sententia vero his cessat et aboletur, qui permansere in beneficio consecuto. His autem qui redeunt ad hominem veterem, refricatur Legis auctoritas, quia immemores beneficiorum redeunt sub sententiam Legis. Circumcisio vero et sabbatum usque ad illud tempus valuit, quo novae legis praedicaretur mandatum. Sic enim data sunt, ut adveniente lege fidei cessarent. Unde dicit Apostolus, Finis Legis Christus (Rom. X, 4). Nam et Daniel hoc significat, cum et de adventu Domini et temporibus hebdomadum prophetat, quia et chrisma et judicium et sacrificium et ipsa civitas cessatura erant (Dan. IX, 24-27). Spirituali enim adveniente lege, necesse erat cessare carnalia. Tunc enim ex parte corporis serviebatur Deo, nunc ex parte animae; pridem visibiliter, modo invisibiliter; tunc in carne, nunc in animo. Quia Deo utique qui spiritus est, in spiritu serviendum est (Joan. IV, 24). Non ergo soluta Lex est, quia cessavit, sed successum illi est impleto tempore. Nec enim administratio ejus accusatur aut judicium, si peccatoribus indulgentia datur: cum hinc magis recte data et justa probetur, quia quibus dominabatur, peccatores fuisse non negantur, quia justis, inquit, Lex non est posita (I Tim. I, 9). Non ergo quia misericordia praeferenda est, contemnenda putetur justitia; cujus reverentia si non esset, ipsa misericordia fructum non haberet. Nisi enim hanc servaverint post acceptam misericordiam, nihil illis proderit indulgentia. Nam dixit Lex, Non facies tibi idolum, neque adoraveris quae in caelo sursum sunt, et quae in terra deorsum; et, Non pejerabis; et, Honora patrem et matrem, et, Non occides, Neque fornicaberis, Neque furtum facies, Non dices falsum testimonium, Neque concupisces quidquam proximi tui (Exod. XX, 4-17). Numquid haec cessasse dicenda sunt? Absit. Sine his enim quis poterit vel in hac vita idoneus judicari? Ac per hoc caetera cessaverunt quae supra diximus, neomeniae, sabbata, lex escarum, sacrificia, circumcisio, etc. Hinc est unde dicit Apostolus inter alia, Principes non sunt timori operi bono, sed malo. Vis autem non timere potestatem? Bonum fac, et habebis laudem ex illa (Rom. XIII, 3). Haec servata bonos faciunt, non tamen perfectos. Unde Salvator, Nisi abundaverit, inquit, justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum (Matth. V, 20). Addens enim istis potiora Salvator, non solvit utique Legem, sed adimplevit. Sensus enim Legis ad salutem hominis pertinet, utputa. Oculum pro oculo, dentem pro dente (Levit. XXIV, 20): ut timens ne pateretur quod alii facere prohibitus est, cohiberet se a nequitia. Salvator autem superiorem in hunc sensum addens justitiam, Ego autem, inquit, dico vobis, non resistere malo; sed si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam, praebe illi et sinistram (Matth. V, 39); ut dum vicem non reddit malo, perfectus sit. Reddere enim vicem justitia est, sed non plena; si vero dissimulet ab injuria, plena justitia est et abundans. Retribuere enim, gaudere ad tempus est; remittere autem, in futurum praestat laetitiam. Sic ergo adimplevit Legem Salvator, dum quos illa justitiam docuit, hic justiores effecit, quod illa non potuit. Quamobrem gaudium Legis est, quia discipuli ejus peritiores effecti sunt. Destruxisset plane Legem, si impune peccare docuisset. Porro autem suspendit sententiam, ut hic qui male facit, habeat spatium poenitendi: si quominus, redit in illum sententia cumulata, quia non cognovit ad hoc se remissum ut emendaret se.
Prophetarum dicta de Salvatoris adventu, impleta sunt cum venit; quando enim quod praedictum est, factum est, impletum videtur: Lex autem, quam ad tempus datam diximus, cum tempore, quod transgredi prohibita est; quia quod impletur, cessat. Auctoritatem enim amisisset, et destructa videretur, si non juxta praedictum tempus cessasset. Nam si alicui in potestate constituto successor datur, numquid destructus dicetur? Destructa plane esset Lex si tempore quo viguit, accusaretur. Et non dixit, implesse se Legem aut Prophetas; sed, adimplere. Adimplere autem non aliud significat quam plene addere. Quid est autem addere Prophetis, nisi culturam Dei sub Trinitatis nomine ordinare? Quamvis enim Prophetae in Dei nomine docuerunt et corripuerunt populum; hoc tamen mysterium in abscondito erat. Legem autem hoc est adimplesse, manentibus praeteritis nova addere, utputa, Audistis, inquit, quia dictum est antiquis, Oculum pro oculo, dentem pro dente. Ego autem dico vobis, non resistere malo; sed si quis percusserit te in maxillam tuam dexteram, praebe illi et sinistram. Hoc fuit adimplere. Non enim destruxit illam, sed potiora addidit, non ut peccare videretur qui vindicat, sed ut melior sit qui non retribuit. Nec aliud ergo voluit, quam quod Lex in sensu habet, sed voluntatem ejus perficit. Ut enim Lex hominem justitiam doceret, et per hanc salvum faceret, mandavit ut si quis oculum tolleret alicui, oculum amitteret: et ut hoc timore territi homines non facerent quod sibi fieri nolebant, et per hoc salutem haberent. Sed quoniam fragile genus est hominum, et ad peccandum proclive, ideo incurrit ut patiatur quod sibi fieri non vult. Immutatis ergo Salvator verbis docuit quod saluti prodesset, ut sensum Legis adimpleret, ut quia timore Legis salvi esse nequiverunt, per patientiam victi emendarentur, sese corrigentes. Hoc praeceptum datum est, ut non insolentes viverent patientia bonorum, dum non illis retribuunt condigna; ut si voluerint corrigi, boni ex hoc profectum habeant, illi vero geminam poenam. Non ergo justitia destructa est, quam videmus etiam per Apostolos operatam: quia et Petrus apostolus in Anania et Saphira hanc servavit (Act. V, 1-10). Et Vas electionis non repudiavit, sed usus est, dum et Elymam magum resistentem viae Domini, excaecavit (Id. XIII, 8-11). Est etiam aliud quo impleta Lex est. Dicit enim Dominus, Audistis quia dictum est, Diliges proximum tibi, et odio habebis inimicum tibi; haec justitia est: Dominus autem, Ego autem, inquit, dico vobis, Diligite inimicos vestros (Matth. V, 43, 44). Addit utique, quod est adimplevit, quia non destruxit vetera, sed ut perfectos faceret, potiora mandavit. Inimicos enim, hoc est malos, quia retributione, quae justitia dictante fit, emendare et corrigere non potuit, per amorem illos et obsequium salvos fieri voluit, quod et Lex in sensibus habebat. Lex enim sic voluit inimicitiam tollere, ut per retributionem territi homines desinerent esse inimici: et quoniam audacia sua homines timorem Legis et naturae spreverunt, crescentes in malum; per humilitatem Salvator inimicitiam voluit vinci, ut vel sic homines flecterentur ad bonum, dum viderent non sibi reddi inimicitiam; permanentes autem gravius tractandos fore, quia nec humilitate ejus, cujus vicissitudinem experiri debuerant, victi sunt. Non ergo justitia in vindicta oblitterata est, sed suspensa ad utrumque; quia cessavit circa eum qui sese cognovit: si quominus, plecteret contumacem.
LXX. --Dominus certe inimicos nos diabolo fieri praecepit: quid ergo est ut in Evangelio dicat, Esto consentiens adversario tuo cito (Ibid. V, 25)? Quis est hominis adversarius, nisi diabolus? Nulli dubium est diabolum esse hominis inimicum, maxime fidelis. Vehementiora enim tela sua contra Dei servos exacuit. Sicut ergo iste bonorum inimicus est, ita et lex malis adversa est. Quis enim contemnenti se non adversetur? Dominus ergo peccatorem alloquitur, ut consentiat mandatis quae illum inobedientem condemnant, ut subjiciat se voluntati eorum, et fiat ex inimico amicus. Quia et contemptor legis inimicus est ejus: voluntati enim ejus resistit. Ideoque hortatur Dominus peccatorem, ut bene agendo reconciliet sibi legem, ne in die judicii accuset eum apud judicem, et condemnatus poenas det spretae legis: Omni etenim, inquit, qui male vult agere, disciplina Dominica inimica videtur: cui nisi consenserit, mittetur in gehennam, diabolo, qui vere inimicus humani generis est, praeparatam.
LXXI. --Jacob appellatus est Homo videns Deum, et Moyses vidit Deum facie ad faciem; necnon et Isaias, Vidi, ait, Deum sabaoth oculis meis: contra autem Joannes evangelista, Deum, inquit, nemo vidit unquam (Gen. XXXII, 28; Exod. XXXIII, 11; Isai. VI, 5; I Joan. IV, 12); hoc, quantum videtur, contrarium est.
Quantum ad fidem veri pertinet, Deum omnino nemo vidit unquam, neque Patrem, neque Filium. Quod enim visus dicitur, ad intelligentiam refertur; visus est enim velut in imagine. Veluti nos cum imperatores nesciamus, videmus eos in figura, non in veritate: ita et Deus visus est, ut intelligeretur Deus esse qui apparebat, per rationem, non per substantiam; quia in natura sua Deus videri non potest. Et ut verius propositae quaestionis secreta pandamus, sensum Evangelistae explicare nitamur. Joannes enim occultum aliquid prodere voluit, quod scivit ad salutarem doctrinam pertinere: idcirco, Deum, inquit, nemo vidit unquam, nisi unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarravit. Animadvertamus sensum Evangelistae: ut enim verum esse, quia nemo vidit Deum unquam, ostenderet, Filium hoc enarrasse docet: quem falli utique impossibile est, quia in sinu Patris est. Sinus autem Patris quid est, nisi affectus in charitate veri Patris per naturae unitatem in Filium? Quamobrem nemo vidit Deum, nisi unicus Filius: hoc Joannes apostolus Filium Dei audivit dicentem inter alia, Non quia Patrem vidit quisquam, nisi qui est a Deo, hic vidit Patrem. Ut ergo ad condemnationem proficeret Judaeorum, qui Christum Dei Filium audire nolebant vel credere, ostendit Evangelista hunc esse Christum qui Patribus apparuisset in Deum: illum autem qui Pater est. nunquam videri nisi a Filio. Quando enim Deum Patrem negat visum, et Deum apparuisse Patribus profitetur, manifestare se vult Dei Filius, quia ipse semper in Deum visus a Patribus est. Unde inter caetera dicit Judaeis de Patre, Neque vocem ejus audistis aliquando, neque figuram ejus vidistis (Joan. V, 37). Ecce non est contrarium, et visum et invisum esse Deum.
LXXII. --Quando legitur in Apocalypsi Joannis, Vade, inquit et accipe librum de manu angeli, et devora illum, et amaricabit ventrem tuum, sed in ore tuo erit dulcis sicut mel (Apoc. X, 8, 9): quis iste liber est, qui amarum facit ventrem cum sit dulcis? Omnia divina volumina amara sunt, sed perfidis atque carnalibus. Idololatris enim insuave est, cum audiunt unum Deum praedicari in Christo. Et Photinus simul pertimescit horrore correptus. Erubescit etiam Sabellius audiens Patrem esse qui Filius dici non possit, quia ab ipso sunt omnia; Filium autem idcirco Filium appellari, quia non utique Pater ipse est, sed de Patre, nec a quo, sed per quem sunt omnia. Confutatur et Arius, cum legit Christum verum esse Filium Dei; sine dubio enim verus dici non posset, nisi proprie esset de Deo. Convincitur et Marcion, addiscens quia Verbum caro factum est, qui putat Christo carnem negandam. Arguitur etiam improbus Manichaeus, videns scriptum ab Evangelista, quia Salvator non solum praesentia sui nuptiarum vota decoravit, verum etiam poculis honestavit (Joan. II, 1-11), qui nuptiarum aditus intercludit et promiscue convenire hortatur. Haec continentur in libro, quem accepit Apostolus devorandum. Hic liber Evangelium est quod κατὰ Joannem intitulatur, quod non solum male sentientibus amarum est, verum etiam indisciplinatis, qui nolunt corripi, ut in pejus proficiant. Ista revelatio eo tempore facta est, quo apostolus Joannes in insula erat Pathmos, relegatus a Domitiano imperatore, fidei causa. Tunc fuit in Spiritu, ut posset videre coelestia, et dum haec ei ostenduntur, quae futura sunt causa impietatis et stupri et caeterorum, datus est illi liber qui dulcis quidem erat in ore, sed amarum faceret ventrem: ut ex his qui videntur unius corpus esse hominis, istis dulcis esset; qui propter quod integrae professionis sunt, in ore significati sunt: hoc enim dulce in ore est, quod unum est: illis autem qui haeretica pravitate carnaliter vivunt vel sentiunt, propter quod in ventre significati sunt, amarus. Accusabit enim eos in die judicii Dei. Post revelationem ergo Evangelium jussus est scribere, propter haec quae supra diximus. Et Ezechieli prophetae similiter dictum est, ut acciperet librum qui esset dulcis in ore ejus, quando perfidiam populi missus est increpare (Ezech. III, 1).
Frequenter, qui compendium quaerit, solet errare. Quid est ut non omnia ad causam dicta proponas, sed aliqua reprimas, ut obscurior fiat sensus? Nam dictum est Joanni, Vade, et accipe librum, qui est in manu angeli, et devora illum; et erit in ore tuo dulcis tanquam mel, sed amaricabit ventrem tuum. Et ait, Oportet, inquit, te prophetare iterum populis et gentibus multis. Quantum ergo ad veri pertinet rationem, post exsilium Evangelium scripsisse probatur. In exsilio enim positus in insula Pathmos, in quam fuerat a Domitiano imperatore relegatus, vidit revelationem, sicut dicit, in die dominico: post, sicut dixi, scripsit Evangelium, quod haereticis amarum est, quos in ventre significavit. Sunt enim carnales, quia male intelligunt Christum. In ore autem tuo, quod dicit, erit dulcis tanquam mel: quasi omnium Christianorum unum facit corpus, ut singuli membra sint alter alterius: ita ut in ore, quod utique capitis pars est, honorabiliores et fideliores significet, quibus veritas quae de Christo est, dulcis est; in ventre haereticos significat, quia carnales sunt. Veritas enim quae Christum verum Deum loquitur, his amara est. Totum enim Evangelium Joannis contra haereticos est. Contra Photinum enim, qui Christum ante Mariam esse negat, probat de coelis descendisse Salvatorem. Contra Arium autem, ostendit Christum initium non habere: quia in initio erat Deus Christus Filius Dei apud Deum Patrem, et quia nihil sine illo factum est, ipsum non posse dici facturam. Si enim factura erat, factum esset aliquid sine illo: sed quia nihil sine illo erat, semper fuit. Sabellium autem qui unionem accipit Patrem et Filium, ut unus singularis duobus nominibus nuncupetur, sic confutat ut dicat, Si me diligeretis, gauderetis utique, quia vado ad Patrem, quia Pater major me est (Joan. XIV, 28): ubi manifestavit duorum personas, quando Filius Patrem majorem appellat. Nec enim singularis ipse sibi major est. Necnon convincit et Marcionem qui carnem Christi denegat. Dixit enim, Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Id. I, 14) Hoc sensu etiam Manichaeum arguit, qui Christum in carne venisse nescit, et nuptiarum aditus intercludit, ignarus Salvatorem nuptiarum convivium remunerasse. Similimodo et prophetae Ezechieli dietum est ab angelo ut acciperet volumen (Ezech. III, 1), et devoraret illud, et dulce esset in ore ejus, ventrem autem ejus repleret. Hoc dictum est prophetae, cum missus est arguere populum perfidum et indisciplinatum, qui similiter in ventre significati sunt, quia erant carnales. Ex his sunt quos Scriptura in Isaia propheta, licet mali sint, fratres appellat. Dicit enim: Vos qui timetis Deum, dicite illis qui vos oderunt, nec audierunt praecepta mea, Fratres nostri estis (Isai, LXVI, 5, sec. LXX).
LXXIII. --Quid est quod Simeon dicit ad Mariam matrem Domini inter caetera, Hic positus est in ruinam et in resurrectionem multorum in Israel: et tuam, inquit, ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur multorum cordium cogitationes (Luc. II, 34, 35)? Simeon vir sanctus, et divinis oraculis commendatus, per Spiritum sanctum locutus quid futurum esset hominibus ex causa Christi, ut ruina his esset, qui cum sibi viderentur stare per observantiam et peritiam Legis, diffidentia tamen operum Christi caderent, dissoluti a promissione Patrum: illis autem qui nullius prope dignitatis essent in Lege, credentibus vero in Christum, resurrectio in Israel. [Ut digni Deo fierent qui prius indigni et inutiles erant, et reprobarentur qui aliquid esse putabantur.] Hoc est quod alio loco dicit Dominus, In judicium ego veni in hunc mundum, ut qui non vident, videant; et qui vident, caeci fiant (Joan. IX, 39). Denique non Legis doctores, non Pharisaei, non Scribae secuti sunt Christum; sed piscatores, homines imperiti et rusticani. Hinc est unde dicit Dominus: Pater, gratias ago tibi, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis (Matth. XI, 25). Quod autem adjecit, dicens, Et tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur multorum cordium cogitationes; hoc utique significavit, quia etiam Maria, per quam gestum est mysterium incarnationis Salvatoris, in morte Domini dubitaret; ita tamen, ut resurrectionis honore et virtute Domini firmaretur. Omnes enim stupore quodam in morte Domini dubitarunt. Non tamen in dubitatione permanserunt. Sic enim animam pertransit gladius, si dubitatio non permaneat in cogitatione, sed pellatur superveniente reformante se pristina virtute. [Quis enim non ambigeret videns eum, qui se Filium Dei dicebat sic humiliatum, ut usque ad mortem descenderet? Et quia, ut dixi, omnis ambiguitas in resurrectione Domini recessura erat, pertransire dixit gladium, non supercadere, aut contingere transeuntem membrum aliquod. Ut sicut gladius missus pertransiens juxta hominem, timorem facit, et tamen non percutit, ita et dubitatio moestitiam faceret, non tamen occideret: quia non sedit in anima, sed pertransiit, quasi per umbram contingens corda discipulorum. Denique Cleophas et alius discipulus Emmaus euntes, in via tristes, dixerunt inter caetera ipsi Domino, nescientes quia Dominus est, Nos putabamus, quia ipse erat qui incipiebat liberare Israel (Luc. XXIV, 21). Dubitaverunt, sed, statim agnito Domino, transivit dubitatio.] Sicut dictum est et de Joseph, quia ferrum pertransivit animam ejus (Psal. CIV, 18). In carcere enim innocens diu positus, de Dei judicio circa se quod dubitaverit, non est mirum: sed quia plus de Deo sperabat, non permansit in ambiguitate. In eo enim quis judicatur, in quo propensior est. Apocalypsis Joannis hoc sancit. Dicit enim, Dubiis et infidelibus pars erit in stagno ignis et sulphuris (Apoc. XXI, 8). Ideo qui non permanet in dubitatione, eripitur a morte: hoc est mortem evadere; quia dubitare de Deo, vel de Christo, mors est. Ac per hoc qui desinit dubitare, evadit mortem.
LXXIV. --Quid sibi vult ut Isaias propheta dicat de Christo, Qui peccatum non fecit: contra autem Apostolus, Eum qui peccatum, inquit, nesciebat, pro nobis peccatum fecit (Isai. LIII, 9; II Cor. V, 21). Quantum ad sensum pertinet, quaestiones diversae sunt, sed verba similia: ex parte quidem similia, ex parte vero discrepantia. Fecit enim, et non fecit, contrarium est; nesciebat, et non fecit simile est. Propheta ergo ex persona Christi locutus est, quia peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus; Apostolus vero loquitur de persona Dei Patris, qui eum, id est Christum qui peccatum nesciebat, pro nobis peccatum fecit. Quod duplici modo intelligendum est. Primum enim fecit illum peccatum, dum incarnari illum voluit, ut quem sors non tangebat, de peccatrice carne corpus acciperet, per quod dicitur factus peccatum. Deinde dum offert eum pro peccatis, fecit illum peccatum. Hostia enim in Lege pro peccatis oblata, peccatum nuncupabatur. Non ergo Christus peccatum fecit, sicut dicit propheta; sed a Patre ipse peccatum factus est, sicut ostensum est. Offerre autem Christum pro nobis quid est, nisi dare potestatem volentibus eum occidere? Quod idcirco concessum est, quia profuturum erat ut esset causa descendendi ad inferos, ut spoliaret tartarum animabus. Superabundans enim et inauditum peccatum est, occidisse eum qui non solum nullo genere peccaverat, sed et multis vitam donaverat. Hoc peccato reus factus diabolus, contradicendi audaciam perdidit. Nam simile aliud ad Galatas in Epistola legitur: inter caetera enim, Factus, inquit, pro nobis maledictum (Galat. III, 13). A quo factus, nisi a Patre? Judicio enim Dei crux Christi maledictum est Judaeorum: peccatum enim illorum exclamat mors Salvatoris. Crucifigi ergo se permisit, ut passio ejus proficeret nobis, ut hinc cum signo ejus exeuntes, a secunda morte minime teneremur. Metuit enim mors etiam servos ejus a quo victa est.
Quantum ad propositum pertinet, non solum verba discrepant, sed et personae diversae sunt. Fecit enim, et non fecit, contrarium est. Sed quia non ab hoc factum intelligitur, qui fecisse negatus est, contrarium dici non potest. Prophetae enim dictum ad personam pertinet Christi, Apostoli vero ad personam Patris. Deus enim Pater reconciliavit sibi mundum per Christum; et ita factum est, ut eum, id est, Christum, faceret peccatum. Hoc est enim fecisse eum peccatum, dare illum in utero virginali, ut nasceretur homo, ex parte carnis factus peccatum, quia caro peccati est, hic utique quem sors et conditio non tangebat hominem procreare. Ad hoc igitur natus est, ut hostia pro peccatoribus offerretur. Peccatum ergo factus dicitur, quia secundum Legem hostia quae pro peccatis offerebatur, peccatum nuncupabatur. Similis locus est alius Apostoli ad Galatas dicentis de Salvatore, Factus pro nobis maledictum: ipse sensus est, Factus est pro nobis peccatum sive maledictum nostra causa a Deo Patre qui permisit illum a Judaeis occidi, ut incredulitatis suae causa abdicarentur a nobis in locum illorum inductis; sicut dicit Salvator, Tolletur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructum ejus (Matth. XXI, 43). Nam omne quod permittit Deus, facere dicitur: quia si non permittat, non fit. Unde dicit Dominus ad Pilatum, Non haberes potestatem in me, nisi data esset tibi desuper (Joan. XIX, 11). Non ergo immittens, sed permittens dare dicitur potestatem, ut dum mala mens voluntatis suae accipit potestatem, sit rea: sicut Judaei qui occidentes Salvatorem, fecerunt illum maledictum suum, Dei judicio. Crux enim Salvatoris maledictum est Judaeorum. Non enim sicut hostia quae pro peccatis offerebatur, abluebat offerentem; sed contra oblatus Salvator macula et peccatum fit offerentium: justificatio autem illorum qui dissentiunt, ut gentibus benedictio Abrahae fieret in Christo Jesu. Oblatio enim Judaeorum profecit Gentibus non diffidentibus a fide Jesu Christi.
LXXV. --Cur Salvator pro se tantum et Petro didrachmam solvit, non etiam pro caeteris Apostolis (Matth. XVII, 26)? Quippe cum omnes eum, relictis facultatibus omnibus, subsecuti sint, pro omnibus solvere debuisse videtur. Didrachma, capitum exactio intelligitur, non praediorum, [quod nunc pannosum aurum appellatur, quia et pauperes exiguntur:] nec enim Salvator aliquid possidebat in mundo, cum sit dominus mundi. Mortuus enim alienis impendiis sepelitur: et nos a quibus mundus extraneus est, facultates augere cupimus, ut morientes mundum a nobis invasum, non tantum voce, sed et litteris contestemur, ut professione nostra ab eo, cujus mundus est, condemnemur. Hinc Dominus, Qui non, inquit, reliquerit omnia, et secutus me fuerit, non potest meus esse discipulus (Luc. XIV, 26). [Quicumque ergo sic habet facultates suas, ut spem in illis non habeat, paratus autem sit pro fide illas abjicere, viam ambulat qua itur ad Christum Dominum nostrum.] Didrachma ergo ab his exigenda erat, qui aliquid negotii gerebant, aut artibus operam dabant. Salvator autem, quia nihil horum curabat, neque discipuli ejus, exigendus utique non erat: sed quia inimicus diabolus semper in insidiis erat, occasionem quaerens si posset inclinare Salvatorem; exactorum didrachmae animos occupavit, ut ejus facerent voluntatem; ut accedentes ad Petrum, qui primus inter Apostolos erat, solvi debere ab eorum magistro dicerent didrachmam, qui ab his oneribus liberi erant. Nihil enim agebant in mundo quod esset mundi: ut quia non erat unde solveret, aut his scandalo esset, aut certe humilitate suffragii quaereret a quo solveretur. Tunc Dominus ut improvidum diabolum adversus semetipsum semper machinari ostenderet, ad mare ire Petrum apostolum jubet, et capti piscis os aperire, et illic invenire nummum exactioni debitum: quo soluto, non solum scandalum non esset exactoribus, neque inclinaretur requisito auxilio ad solvendum; verum etiam signum virtutis maximae demonstraret, per quod captos a diabolo ad se traheret, ut argumento et astutia sua diabolus torqueretur. Dicunt ergo exactores didrachmae ad Petrum apostolum, Magister vester non solvit didrachmam, etc. Quo dicto, magistrum ut pro omnibus discipulis solveret, convenerunt. Salvator autem cum pro se et Petro dari jubet, pro omnibus exsolvisse videtur: quia sicut in Salvatore erant omnes causa magisterii, ita et post Salvatorem in Petro omnes continentur. Ipsum enim constituit esse caput eorum, ut pastor esset gregis dominici. Nam inter caetera dicit discipulis. Vigilate, et orate, ne intretis in tentationem (Matth. XXVI, 41). Et Petro dicit: Ecce satanas expostulavit, ut vos ventilet sicut triticum: ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua: et tu aliquando conversus confirma fratres tuos (Luc. XXII, 31, 32). Quid ambigitur? Pro Petro rogabat, et pro Jacobo et Joanne non rogabat, ut caeteros taceam? Manifestum est in Petro omnes contineri: rogans enim pro Petro, pro omnibus rogasse dignoscitur. Semper enim in praeposito populus aut corripitur, aut laudatur. Quia et alio loco dicit: Ego pro his rogo quos mihi dedisti, Pater; et volo ut ubi ego sum, et ipsi sint mecum (Joan. XVII, 9, 24).
LXXVI. --Joannes in Evangelio, Lex, ait, per Moysen data est, Gratia et veritas per Jesum Christum facta est (Id. I, 17): ergo Gratia et veritas ante non fuit. Quomodo ergo Lex a Deo data dicitur, in qua veritas non fuit? Non sic passim praetereundum est, sed considerandum est quid sit. Lex per Moysen data est. Per Moysen enim Lex data manifesta habet praecepta; sed scripsit et historiam, quae et ipsa Lex appellatur. Et videamus, quid in praeceptis ejus non erit verum: forte quod dicit, Non occides, Non fornicaberis, Non furtum facies (Exod. XX, 13-15)? talia sunt et caetera. Nam historia ejus, quia ante adventum Christi veritas non erat, hoc manifestum est. Etenim quae sub velamine erant, quid significarent, incertum erat. Cum autem per Christum manifestaretur, cujus persona sit quae dicit in Genesi, Faciamus hominem ad imaginem et ad similitudinem nostram (Gen. I, 26), et quis est qui fecit; et quis fuerit qui in rubo a Patriarchis visus fuit (Exod. III, 2); et qui in petra operatus sit, quae dedit aquas in deserto (Id. XVII, 6); quia Petra, inquit, erat Christus (I Cor. X, 4): sic fuit veritas per Christum, quando ea quae latebant, aut in dubium veniebant, quid significarent a Christo ostensum est. Nam inter caetera Dominus ait, De me scripsit Moyses (Joan. V, 46). Hoc prius latuit; error enim erat. Putabatur enim Deus Pater, qui erat Filius; et qui aestimabatur angelus, cognitus est esse Dei Filius. Et promissio facta fuerat Abrahae, quae quamdiu non reddebatur, in ambiguo erat; cum autem veniente Christo reddita est, facta est veritas: quando et quod promissum est redditum est, et coepit sciri quod erat promissum. Promittentis enim fides tunc vera probatur, cum exsolvit promissum.
Videndum est quid sit, Lex per Moysen data est. Per Moyser autem Lex data, manifesta habet praecepta, et quid illic non erit verum? Non occides, Non fornicaberis? talia et caetera sunt. Sed scripsit et historiam in qua usque ad adventum Salvatoris, quae esset veritas, manifestata non erat. Cum ergo per Christum manifestatur, cujus persona dicat, Faciamus, et quae sit quae faciat; et quis fuerit qui in rubo, aut Patriarchis visus sit; et qui in petram, cum aquam ipse produxit, operatus sit, quia Petra, inquit, erat Christus: fit ergo veritas per Christum, dum ea quae in dubium veniebant, quid significent intelliguntur. Itaque Lex per Moysen data reos constituit peccatores: Gratia autem promissa in Lege adveniens, donatis peccatis peccatores morte privavit. Ordo ergo fuit primum Legem dare, postea vero misericordiam, quae tunc fit Gratia, dum donat peccata. Ante enim promissio erat, quae postea fit Gratia. Veniet enim, inquit, ex Sion qui eripiat et avertat impietatem ab Jacob (Isai. LIX, 20, sec. LXX). Haec promissio per Christum, facta est Gratia, dum donat gratis peccata. Quomodo autem donaret peccata, si non prius Legem daret, per quam reis factis veniam largiretur? Nam non daret nisi quod sibi debebatur. Deberi autem non poterat, nisi Lex praecederet.
LXXVII. --Quid est quod inter caetera dicit Marcus Evangelista de Christo, Intrans in domum voluit neminem scire, et non potuit latere (Marc. VII, 24)? si ergo voluit et non potuit, infirmata voluntas ejus videtur. Impossibile prorsus est ut Salvatoris voluntas non impleatur; nec potest velle quod scit fieri non debere: idcirco quod factum est, hoc voluisse dicendus est. Nam voluntas ejus nunquam extra naturam ejus est. Sicut ergo natura ejus in reprehensionem non cadit, ita nec voluntas. Nam quod proponitur, factum legitur in finibus Tyri: tunc intravit in domum, et neminem voluit scire. Nunc requiritur quomodo vel quare neminem voluit scire. Animadvertendum est enim, quia istud in finibus gestum est Gentilium, quibus adhuc tempus praedicandi non erat. Denique mittens discipulos suos praecepit, dicens, In viam Gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne introieritis; sed ite potius ad oves quae perierunt domus Israel (Matth. X, 5, 6). Idcirco noluit se prodi, quod esset in domo; requiri autem se non noluit, sed libenter accepit. Quamvis enim tempus non esset praedicandi Gentilibus, ultro tamen venientes ad fidem non suscipere, invidiae erat. Sic factum est, ut dum Salvator a discipulis proditus non esset, ab aliis tamen qui eum ingredientem domum viderant, proditus sit: et coepit sciri quod esset in domo, ut intrarent ad illum qui vellent consequi beneficia. A suis ergo noluit praedicari, quod esset in domo. Requiri enim se voluit; et ita factum est. Non enim latuit ab aliis demonstratus quod esset in domo. Denique mulier Chananaea audiens de illo, intravit ad eum deprecans ut expelleret daemonium a filia ejus: quae nisi prius subjecisset se Deo Judaeorum, beneficium consecuta non esset. Impleta ergo voluntas Salvatoris est secundum quae explanavimus: ea enim quae compendio brevitatis studens Evangelista complexus est, discutientes, invenimus quod latebat.
Hoc quod per compendium propositum est, ut plus sensum posset occulere, in finibus factum legitur Tyri: quia cum Salvator pervenisset in fines Tyri, intravit in domum. Et quia non adhuc Gentibus praedicare oportebat, jussit neminem alicui nuntiare adventum suum: hoc est, neminem voluit scire: et subauditur, a suis noluit nuntiari alicui quia erat in domo. Requiri autem se noluit, quia tempus offerendi Gentibus gratiam non erat. Denique veniens mulier, comperto ab aliis qui viderant illum intrasse in domum, orabat expelli daemonium a filia sua. Salvator autem sciens non esse tempus dandi ultro gratiam Gentibus, ait, Sine, nati prius saturentur. Non enim licet accipere panem filiorum, et mittere canibus. Tunc mulier consensit Salvatoris verbis, et accepit beneficium quod volebat. Consentiendo enim junxit se Deo Judaeorum. Hac ergo causa noluit per suos sciri quod esset in domo: et ita factum est ut voluit.
LXXVIII. --Legitur in Evangelio Joannis, quod cum negasset se Salvator ascendere ad diem festum, ascendit (Joan. VII, 8, 14): hoc inconstantis esse videtur. Semper breviata propositione sensum occultas. Nam hoc quod in quaestionem vocas tunc factum est, quando in Galilaea positus propter tumultum Judaeorum, fratribus suis adhuc non credentibus sibi, compellebatur ascendere in Judaeam, quia futurus erat dies festus Judaeorum, ut seditionem pateretur. Ipse autem respondit eis, dicens: Vos ascendite ad diem festum istum, quia mundus vos non odit: me autem odit, quia arguo opera ejus. Ego non ascendo ad diem festum hunc, quia tempus meum nondum impletum est. Tunc fratres ejus ascenderunt ad diem festum, ipse vero mansit in Galilaea. Post autem et ipse ascendit ad diem festum. Quid videtur contrarium, quando non tunc ascendit quando negavit, sed ascendit postea; et ascendit non quasi ad diem festum, sed quasi ad litem? Illi enim omnes laeti ascenderunt, quasi ad perfruendas delicias diei festi. Certum est ergo, quia non ascendit ad diem festum. Salvatori autem ille fuit dies festus, quo passione sua redemit mundum. Denique dicit: Nunc clarificatus est Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo (Joan. XIII, 31). Hic dies festus ejus est, in quo vicit mortem.
LXXIX. --Si proprio arbitrio vivimus, quare Salvator dixit, Nemo venit ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum (Id. VI, 44): et consentiens his Apostolus, Neque volentis, inquit, neque currentis, sed miserentis Dei est: et, Cujus vult miseretur, et quem vult indurat (Rom. IX, 16, 18)? Quomodo voluntatis arbitrium liberum est, quando alterius nutu aut ad bonum ducitur, aut ad malum? Aliter causa se habet quam proposita est. Non enim hic quaestionis hujus sensus est quem obtendis. Nam nullo genere ex his liberi arbitrii poterit causa turbari: quia si penitus sensum dictorum advertas, scies hinc magis arbitrii liberi firmari sententiam. Haec enim contra malevolos Judaeos prolata sunt. Cum enim dolo simulationis ortae ex invidia, Joseph patrem proprium et filios ejus fratres assererent Salvatoris, ne Dei esse Filius crederetur, tunc Salvator ait, Nemo venit ad me, nisi Pater qui misit me, attraxerit eum. Quomodo autem Pater attrahebat ad Filium, nisi per opera quae faciebat per illum? Sic enim dicit, Pater manens in me, ipse operatur (Joan. XIV, 10): ut opera haec attraherent ad fidem Christi. Virtutes enim quas faciebat Salvator, ipsae suadebant Deum esse Patrem Christi: ut qui alium patrem habere illum diceret, non attraheretur a Deo ad Christum. Ideo ergo Deus operabatur per Christum, ut verbis ejus fides commodaretur, quibus dicebat se Filium Dei. Haec est attractio, non violentiae, sed testimonium Dei in Christo, cui qui credidit, attractus dicitur ab eo ad Christum. Nemo enim Salvatori credit, nisi qui Patrem illius proprium dicit Deum. Nam Apostolus non ut arbitrium pulsaret, haec fatus est quae in quaestionem redegisti; sed ut judicium Dei retractari prohiberet, haec dixit, justum praedicans Deum: scit enim cujus debeat misereri. Cordis enim inspector providet postulantis mentem, an mereatur accipere. Denique dicit per prophetam, Plebs haec labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me (Isai. XXIX, 13). Nam simulatoris animum justum est ut obduret Qui enim non per errorem, verum vocat falsum, sed per malevolentiam, ut intelligens bonum, fingat se nescire quod bonum est, ut convertat illud in malum; hoc utique debet illi praestari, ut vere non intelligat bonum, ne salvetur, quod non vult. Nec enim justum est, ut invitus salvetur, qui non per ignorantiam salutem spernit, sed per malitiam vel invidiam. His igitur confirmatur magis liberum arbitrium quam destruitur, ut unicuique pro voto suo respondeatur.
Nullo genere ex his liberi arbitrii causa poterit turbari. Si enim dicta ad causam referas qua dicta sunt, scies hinc magis arbitrii liberi firmari sententiam. Cum enim Judaei studio malevolentiae suae de Salvatore dicerent, Nonne hic est filius Joseph, cujus nos novimus patrem? Quomodo ergo hic dicit, Quia de coelo descendi? Ad hoc respondit Jesus: Nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me, attraxerit eum. Nunc videndum est quomodo trahit Pater. Ipsius Salvatoris verbum sumatur; dicit enim, Opera quae facio, Pater facit. Credite quia ego in Patre, et Pater in me. Si ergo in Filio Pater operatur, opera autem sunt quae invitant ad fidem; recte dixit, quia nemo venit ad me, nisi quem Pater traxerit. Trahit autem, cum operatur per Filium. Nam qui sibi vult credi, quomodo tollit liberi arbitrii voluntatem? Et qui incredulum arguit, qua ratione trahit invitum? Ad Judaeos utique hoc protulit, qui alium patrem illius, quam qui est, dicebant. Nemo enim Salvatori credit, nisi qui Patrem illius dicit Deum. Apostolus quoque non ut arbitrium pulsaret, haec fatus est quae nunc proposita sunt; sed ut ostenderet Dei esse justum judicium, qui falli non potest in danda aut non danda misericordia. Est enim qui postulat, et non meretur accipere; alius vero petit, et meretur accipere. Hic enim non solis verbis, sed operibus obsecrat; ille sola lingua; hic et corde contribulato; talis enim potest impetrare. Denique quid dictum in Lege est? Plebs haec labiis me honorat, cor autem illorum longe est a me. Si ergo duo petant, unus autem ex his accipiat, debet sciri hunc sic postulasse ut dignus esset accipere: quia Deus qui justus est, non dat nisi cui dandum scit. Vides ergo non arbitrium negatum, sed firmatum. Nam si una mente, una operatione duos audieris postulasse, et unum ex his exauditum, alterum despectum; recte et arbitrium non esse, et Deum acceptorem personarum putares.
LXXX. --Certe aut filius Dei quisque est aut diaboli: semper ergo filius est; sed aliquando Dei, aliquando vero diaboli: quid ergo nascimur requirendum est. Dominus cum filii Israel saepe delinquerent educti de Aegypto, iratus sententiam dedit, dicens, nullum illorum intraturum in terram promissionis excepto Caleb et Josue filio Nave, qui prius Auses dicebatur. Eos autem qui nati fuerant in deserto, ipsos dixit intraturos, eo quod nescirent bonum aut malum. Nescire autem bonum aut malum, simplicitas quaedam est naturalis, quae neque ad malum erudita est. Haec est ignorantia sine malitia. Sine sensu enim nascimur: sed natura nostra hoc bonum habet, quod capax est ediscere veritatem. Filius autem diaboli est, qui natus malis rebus imbuitur, ut his studeat quae inimica sunt Creatori, multos asserens deos, et his immolandum quasi mundi rectoribus. Hic si resipiscat, et juxta naturam suam sentiat, ad Creatorem se conferens, filius Dei erit. Ac per hoc neque filii Dei sunt qui nascuntur, neque filii diaboli. Quid enim dicit Salvator Judaeis? Vos de patre diabolo estis, et concupiscentias patris vestri vultis facere (Joan. VIII, 44). Vides ergo operibus et professione filios creari diaboli: hos autem esse filios Dei, qui confitentes proprium esse Deum Patrem Christi, recte versantur. Sic enim Deus instituit genus nostrum, ut sine sensu nascamur, possibilitatem tamen habeamus discendi, sive bona, sive mala; ut ipsi nobis aut mala acquiramus, aut bona: ut laetemur in nobis, cum recte agentes remuneramur; aut ipsi nobis imputemus, si prava sequentes condemnemur.
Dominus, cum filii Israel saepe delinquerent educti de Aegypto, iratus, nullum illorum in terram promissionis intrare permisit, excepto Caleb et Jesu Nave. Filios autem eorum qui nati fuerant in deserto, ipsos dixit intraturos, eo quod nescirent bonum aut malum. Nescire autem bonum vel malum, simplicitas quaedam est naturalis, quae neque ad bonum neque ad malum erudita est: hoc est, ignorantia sine malitia. Sine sensu enim nascimur, sed nostra natura capax est ediscere veritatem. Filius autem diaboli est, qui natus malis rebus imbutus, iis studet quae adversus Creatorem sunt, dicens multos esse deos, et iis sacrificandum quasi mundi rectoribus. Hic si resipiscat, ad naturalem regressus justitiam, recipiens fidem Christi, erit filius Dei: ac per hoc neque filii Dei sunt qui nascuntur, neque diaboli. Quid enim dicit Salvator Judaeis? Vos de patre diabolo nati estis, et concupiscentias patris vestri vultis facere. Vides ergo operibus et professione filios diaboli procreari. Sic enim Deus instituit genus nostrum ut sine sensu nati, possimus tamen erudiri ad utrumque, ut sive ad bonum, sive ad malum ipsi nobis quodammodo simus auctores: ut laetemur in nobis, cum recte agentes remuneramur; aut nobis imputemus si prava sequentes poenis subjiciamur: ideo judicio nostro nos dimisit, ut neque queramur de malis, neque frustra, sicut et Dei filios per fidem fieri, de nobis gaudeamus si coronemur. Deus conditor et auctor substantiae nostrae voluit aliquid nos proprium nostrum habere, ut non indigne gloriemur de fide, quam habemus in Deo Qui enim potestatis suae non est, quidquid habuerit, alienum est; ut nec gloriari possit de bonis, nec reus constitui de malis.
LXXXI. --Apostolus ait, Nos natura Judaei (Galat. II, 15): de Judaeis ergo nasci Judaeos ostendit: non de proselytis dico, quos constat fieri Judaeos. Denique qui in eremo nati sunt, non sunt circumcisi, et tamen Judaei erant. Non ergo circumcisio Judaeum facit; sed nativitas sub Dei Creatoris devotione progenita. Si ergo de Judaeis Judaei nascuntur, quare non etiam de Christianis Christiani? nam et de Paganis Pagani nascuntur. Non omne quod nascitur, hoc est unde nascitur. Nam et aurum de terra nascitur, et non tamen terra est; et gemmae et alia multa: et de ligno esca nascitur, et de ovo pullus. De Paganis autem ut Pagani nascantur haec facit causa: quia enim omnis paganus in ignorantia est, et qui nascitur ex eo sine sensu est, ambo ignorantes sunt. Sed hoc interest inter utrumque, quia qui generat, sine dubio blasphemus est, ac per hoc filius diaboli est: natus autem infans nescit blasphemare, sicut nescit benedicere; paganus tamen est, quia sine sensu est. De Judaeo autem idcirco Judaeus nascitur, quia sub Creatoris devotione generatur. Sicut dixit Adam de Cain, Procreavi hominem per Deum (Gen. IV, 1). Sicut enim Pagani indevoti Creatori, daemoniis gratias agunt in omnibus quae agunt; ita et Judaei Deo Creatori supplices, laudant eum in omni actu suo, in eo despiciendi quia non cognoscunt Christum, per quem sunt omnia. Hoc etiam modo de Judaeo Judaeus nascitur. Non enim sicut quibusdam videtur, quia circumcisio facit Judaeum. Circumcisio enim signum Judaismi est, non Judaismus: quia non Abrahae circumcisio justitia est, sed signum justitiae, ut nati ex Abraham signum haberent, per quod probarentur filii esse Abrahae: quippe cum ex Juda Machabaeo hoc nomine sint appellati, ut non solum ex Juda, sed et caeteri ex omnibus filiis Jacob, Judaei vocarentur, propterea quod Judas dux fuerit eis. Ideoque nati Judaei signum accipiunt, ut qui sunt intelligantur. De Christiano autem ideo non nascitur Christianus, quia ipse qui generat, non natus, sed factus est Christianus. Quamobrem et iste qui nascitur, fieri oportet, ut sit. Nec enim per substantiam nascitur, sed per fidem quae jam natis accedit. Ignorantia enim cum carne nascitur, fides autem postea spirituali ratione inseritur. Sed dicitur e contra, Si factus utique est qui generat, hoc jam debet generare quod ipse est, ut accepta dignitas traducem faceret. Nam senatores generant senatores. Sed senatorum dignitas non habet apud Deum meritum. Neque ipsa natura, hoc est substantia consequitur beneficium, sed in sola fama et sermone dignitas vertitur. Ac per hoc currit quidem sermo per traducem carnis, sed nihil aliud praestat, quam opinionem dignitatis: sicut et hi qui consules sunt, aut statuis honestantur, gaudent in vano. Christiani autem cum fiunt, ipsi naturae accedit dignitas, ut essentia ipsa hominis aeternum habeat incorruptibilitatis beneficium ut non opinio sola, sed et res sit in effectu apud Deum. Tale est ut istud, si quis disertus pauper in laude sit et egeat pane, aut reliquis necessariis. Haec enim vera laus est, si sic illi proficiat quaesita dignitas, ut nullius egeat; dum hoc naturae ejus praestatur, ut per se ipsa vivat, et bene vivat nullo requisito suffragio: hoc est, vere divitem fieri et gloriosum.
Non omne quod nascitur, hoc est quod unde nascitur. Nam et aurum, etc. Paganus tamen est, quia sine sensu est, neque suum habens meritum, neque alterius. De Judaeo autem idcirco Judaeus nascitur, etc. Sed dicitur e contra, Si factus utique est qui generat, hoc debet generare quod ipse est, ut jam accepta dignitas traducem faciat: sicut et in Judaeis, quia Abraham de pagano, Dei cultor factus est, et ex eo origo Judaeorum; sicut et facti senatores, jam senatores generant. Sed senatorum dignitas non apud Deum meritum habet, neque ipsa natura, id est substantia consequitur beneficium; sed in sola fama et sermone dignitas vertitur; ac per hoc currit sermo per traducem carnis, nihil aliud praestans, quam opinionem mundanae dignitatis. Quare autem de Judaeo Judaeus nascitur, jam dictum est: Christianus autem cum boni dignitas naturae ipsi accedit, ut substantia hominis qua constat beneficium consequatur, ut non opinio sola, sed et res sit in effectu apud Deum. Denique accepta remissione peccatorum, purificatur totus homo, ita ut et filius a Deo adoptetur. Quamobrem omnes natos renasci oportet, quia misericordia Dei singulis donat gratiam. Nec enim alter alteri potest remissionem accipere. Anima enim quae nascitur in corpore, vel cum corpore, subdita morti inventae ab Adam, nisi signum acceperit evictae mortis, tartarum inferni non evadit. Unusquisque enim sibi accepit beneficium, non et ei qui nondum est. Si enim factus Christianus immortalis jam esset, recte natus de illo hoc esset quod et genitor. Nam qui fiunt Christiani, signum accipiunt, ne a morte secunda teneantur: non tamen mortem praesentem, quam Adam invenit, evadunt. Infantes autem propterea baptizantur, cum sint innocentes, ut anima rudis nata in corpore, signum habeat mortis evictae, ne possit ab ea teneri. Hoc signum Abraham non habuit: neque Prophetae, quia tempus illos non invenit; reservatum est autem Filio Dei, qui veniens vinceret mortem, et hanc gratiam credentibus largiretur. Hinc est unde Dominus ait Judaeis, Abraham pater vester cupivit ut videret diem meum; et vidit, et gavisus est (Joan. VIII, 56). Sciens enim Abraham Christum ad liberationem humani generis repromissum, semper enim necesse erat ortum ejus in inferis positos exspectare; quem ubi in spiritu natum esse vidit, gavisus est, certus quod in brevi de inferno ereptus induceretur in coelos. Quomodo ergo de Christianis nasci deberent Christiani, quando qui non crediderit, aut non fuerit baptizatus, non erit Christianus?
LXXXII. --Paganos elementis esse subjectos nulli dubium est: quid est ergo quod Apostolus dicit, Eramus et nos sub elementis hujus mundi servientes? (Galat. IV, 3). Si itaque et Judaei elementis erant servientes, quid differebant a Paganis? Manifestum est adjectione, aut diminutione, sive immutatione unius syllabae sensum perverti. Idcirco Paganos elementa colere omnibus cognitum est; Judaeos autem non elementis, sed sub elementis Deo servisse, propter neomenias, et sabbata, et circumcisionem, et caetera talia; haec enim carnalia sunt. Quidquid enim visibile est, carnale est, et de elementis est. Sed quia ex praecepto Dei erat, Deo serviebatur; ut ex visibilibus ad invisibilia veniretur, et ex hac causa profectus fieret ad majora capienda, ut in his meditati digni fierent promissis spiritualibus. Ex ea igitur parte, quam supra dixi, sub elementis serviebant Judaei; ex alia parte legem habebant spiritualem, quae et peccare prohibet, et exhortatur ad dilectionem Domini Dei, qui venturus eis fuerat promissus ad remittenda peccata.
Pagani non sub elementis serviunt, sed ipsis elementis. Colunt enim astra, solem, lunam et sidera; haec in firmamento: in inferioribus autem terram, aquam: in mari vero Neptunum: in inferis autem Plutonem: aperte creaturam mundanam colunt, praeterito Creatore. Nam Judaei hoc modo sub elementis, Deo tamen serviebant, qui haec ipsa mandata dederat. Observant enim neomenias, sabbata, pecorum sacrificia. Initio mensis septimi tuba canere, quinto decimo autem die mensis septimi medullas palmarum et ramos ligni spissos, et ramos salicis circumferre, et in casis septem diebus habitare. Haec ergo observantes, recte sub elementis dicuntur servisse: haec enim ex elementis sunt. Christiani autem non sub elementis, sed supra elementa Deo serviunt, ad Jerusalem coelestem properantes, in spiritu Deum adorant, non in visibilibus et mundanis, sed in animo Dei culturam habentes, invisibili invisibiliter servientes, sicut dicit Dominus in Evangelio, Veniet hora, in qua veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate (Joan. IV, 23). Haec ergo veritas est, spiritu Deo servire, animo magis quam corpore: ut quia Deus spiritus est, spiritualiter excolatur. Ex hac parte Judaeos sub elementis subjectos dicit fuisse, qua supra memoravi: ex alia autem parte, Legis spiritualem fuisse rationem, qua et peccare prohibuit, et diligendum ex omni corde Dominum mandavit, et spem habere in Christo. Sed Apostolis praedicantibus haec, magis defendebant quae carnaliter data fuerant. Haec Apostolus memorat ut obfuscet Judaeos, qui obtrectantes Legis spiritualis, visibilibus erant subjecti: et ut haec vere, ad comparationem legis fidei, infirma ostenderet, etiam interposita persona hoc denotat, qui utique eorum aemulus fuerat vehementer. Cognito autem Christo, haec contemni aestimavit, quia multum differt Gratia Dei per Christum a Lege factorum.
LXXXIII. --Si per Christum salus, et vera et perfecta cognitio; cur non ante venit, ut et anteriores nostri qui in ignorantia fuerunt, addiscerent veritatem? Denique post adventum Christi multi salvati sunt, magis quam prius. Unde et si ante venisset, multo plures salvati fuissent. Si ergo ita est, reprehensibile videtur. Nulli misericordiam facienti calumniam fieri oportet. In potestate enim dantis est, quando vel quantum velit misereri. Exhortandus est enim hujusmodi et precibus provocandus, non contentione a bono opere revocandus. Forte non contradiceretur, si pro hac misericordia vicis illi aliqua redderetur. An quis medicum arguet qui medicamenta sua et officium suum gratis impendet? aut accusabitur tarditas ejus ab eis, a quibus non est requisitus? Haec quidem diximus secundum rationem, sed Salvatoris bonitas ista non curat propter imbecillitatem humanam: suam enim sequitur naturam ad faciendam misericordiam. Idcirco tunc venit quando debuit venire, voluntatis suae rationem secutus, non meritorum nostrorum. Nam si merita perpendas, venire non debuit. Venit ergo quando et subveniri debere scivit, et gratum futurum beneficium. Si autem ei cui necessitas imminet ante subveniatur, erit quidem gratum; non tamen valde poterit scire quid sibi praestitum est: si autem in ipsa necessitate posito auxilium feras, sciet quale beneficium consecutus sit. De tribulatione enim ereptus, majores gratias referet: quomodo si esurienti offeras panem; si autem offeras cum non esurit, non utique tam gratum erit. Idcirco recte factum est, ut non ante veniret Dominus. Primum enim dimisit genus hominum uti voluntate sua, non sine testimonio sui, quiz ex ipsa mundi fabrica per annua munera, quae elementorum ministerio humanis usibus exhiberi decrevit, intelligi et timeri divinitatem suam voluit. Quippe cum etiam ex traduce primi hominis, deinde Enoch et Noe notitia ejus esset in terris. Sed cum languore quodam humani generis obsolescere coepisset cognitio Dei inter homines, et mores immutarentur, eligere dignatus est Abraham, in quo forma esset renovatae notitiae Dei et morum. Et cum adhuc reverentia segnior esset, postea per Moysen Legem litteris dedit, quae neque obsolesceret, et magis metum incuteret. Major enim timor est, ubi auctoritas manifesta est. Et quia acceptam Legem gentes spreverunt, non se subjicientes ei, neque ii qui acceperunt servaverunt eam; motus Dominus misericordia, misit Filium suum, qui se pro illis offerens, mortem destruens, data omnibus remissione peccatorum, Deo Patri illos justificatos offerret. Non enim posset descendi ad inferos, nisi per mortem. Nec ordo enim nec ratio poscebat, eum qui mortuus non fuisset, intrare januas tartari. Nonne si quis vult in terra sua barbaros decipere, immutat se in habitu illorum, ut putetur unus ex his, et sic explorat quomodo illos subvertat? Ita factum est et de diabolo: quoniam malo more hominem subverterat, ut in morte non remaneret, inventum est remedium, quomodo quos male tenebat amitteret, et subintraretur ei: et quem putabat se velut hominem occidisse, reperiret illum apud inferos Deum. Quo facto, reus inventus omnes quos tenebat amisit, et de caetero aperta est ad coelum via. Ecce quantum profuit adventus Salvatoris, ut scientes homines de quo periculo liberati sunt, sine cessatione gratias illi referant. Sed forte e contra dicatur: Si multi ante Legem et post Legem peccatis pressi totos se carni dederunt, et digni fuerunt in tartaro remanere, sine dubio fuerunt qui devotione et Creatoris reverentia vitam suam naturae lege frenarunt: numquid non etiam hi detenti sunt apud inferos, exuti hac vita? Si autem ante venisset post mortem Adae, liberato Adam qui prior peccaverat, caeteris ad coelum aperiret viam, ut qui bene vixerant, agnito Creatore defuncti reciperentur in coelum. Damnum ergo est, quia non ante venit Christus? Damnum esse manifestum est, sed quaere justum an injustum sit. Solent enim damna justa esse, de quibus queri non liceat. Numquid fur deprehensus et juxta legem in quadruplum condemnatus, ausus est queri? Ac per hoc damnum quod genus hominum passum est, juste factum est, unde et permissum est. Quare et Salvator inter ipsa primordia venire non debuit. Cum enim diabolus superbiret, homo factus a Deo positus est illi inimicus, ut auxilio Dei munitus, quia impar erat, resisteret ei accepto mandato. Diabolus autem solita subtilitate simulavit se ignorare quid praeceptum esset a Deo, et invenit Evam instabilem: postea autem promittens illi, quod si interdictum contigissent, praestaret illis divinitatem; circumvenit eos. Tunc diabolus superato homine triumphavit: hic victus genus suum subjecit peccato. Quamobrem injustum erat victori violenter auferre spolia, quia Deus quod facit juste facit. Praeterea cum acerbe peccaverit homo assentiens ei, contra mandatum Creatoris, fieri se Deum; idololatriam admisit, per quod in Deum peccavit: ideoque non illi statim debuit subveniri; quippe cum nec poenituerit, nec grata ei fuisset misericordia, si non scivisset quid mereretur. Quanquam enim omnia possit Deus, illud facit quod convenit rationi, ut irreprehensibilis perseveret.
Si ei cui necessitas imminet, ante subveniatur, erit quidem gratus, non valde tamen poterit scire quid sibi praestitum est. Si autem in ipsa neces itate posito auxilium feras, sciet quale beneficium consecutus est. De tribulatione enim ereptus plus gratias agit; quomodo si esurienti offeras panem: si autem offeras non esurienti quae erit gratia? Idcirco recte factum est, ut non ante veniret Dominus. Primum enim dimisit genus humanum uti voluntate sua, non sine testimonio sui: quia ex ipsa fabrica mundi per annua munera, quae elementorum ministerio humanis usibus exhiberi decrevit, cognosci et timeri divinitatem suam voluit. Postea vero cum obsolesceret notitia Dei in terris, et mores immutarentur, dignatus est visitare genus hominum, ut data Lege, vel reformata (erat enim in natura, sed negligi coeperat), et notitiam sui et Legis auctoritatem restauraret; ut recognito Deo, et revocata Lege timere inciperent: certi quia qui Legem dedit, judicaturus esset actus humanos. Et quia accepta Lege a peccatis se cohibere nequiverunt, cum possent, diu etiam per Prophetas admoniti: motus Deus misericordia misit Filium suum, qui se pro illis offerens, et mortem destruens, data illis remissione peccatorum, Deo Patri illos justificatos offerret: ut scientes de quo periculo sunt erepti, sine cessatione Deo gratias agant; ut etiam si usus exegerit sanguinem pro illo fundentes, nec sic se illi vicem reddere profiteantur. Quam gratum ergo et pretiosum beneficium existimant, quod nec morte compensari putant? Sed forte contra dicatur: Si multi ante Legem, et post Legem peccatis pressi totos se carni dederunt; sine dubio fuerunt aliqui, qui creatori Deo devoti a vitiis se infraenarent. Age, numquid hi expuncti a vita non in infernum descenderunt? Si autem ante, post mortem Adae, Christus venisset; liberato Adam, qui peccato proprio tenebatur, a morte, caeteris ad coelum iter fecerit credentibus, ut quia hic bene vixerant, grati Creatori et restauratori defuncti reciperentur in coelum. Damnum ergo est, quia non ante venit Christus. Damnum esse manifestum est. Sed quaere an justum an injustum sit. Solent enim damna justa esse. Numquid fur reprehensus, cum in quadruplum juxta legem damnatur, non damnum patitur? Sed justum est, ac per hoc justum quod hominum genus passum est, juste provenit, ideo et permissum est. Quare et Salvator inter ipsa primordia venire non debuit. Cum enim diabolus superbiret, et homo a Deo factus positus est illi inimicus, ut auxiliis Dei munitus, quia impar erat viribus, resisteret illi accepto mandato unius Dei imaginem in terris ad errorem auferendum, per id quod unus ab uno factus, ex quo caeteri, demonstraret. Diabolus autem solita subtilitate simulavit se ignorare quid praeceptum fuisset a Deo, et invenit Evam instabilem, post autem promittens illis, quod si interdictum degustassent, futuri essent dii; circumvenit eos. Sic diabolus devicto homine triumphavit, hic victus genus suum vendidit peccato. Non ergo justum erat victori statim auferre violenter spolia: quia quod facit Deus, juste facit. Praeterea cum acerbe peccaverit homo; assentiens enim fieri se Deum, idololatriam admisit, hoc est in Deum peccavit: ideoque non illi statim debuit subveniri, qui nec poenituit. Post autem justis multa mala intulit satanas: Job, Joseph, Jeremiae, Isaiae, Zachariae, et caeteris Prophetis, et justis. Idcirco commissus est Christus a Deo Patre suo qui illum vinceret, et se manifestaret, regnum ejus auferens ratione, non potestate; quanquam omnia possit Deus: sed illud facit quod congruit rationi, ut irreprehensibilis perseveret.
LXXXIV. --Quare lunae cursum in ratione Paschae custodientes, Paganos reprehendimus, quia dies lunares et motum custodiunt? Absit a Christianis ut sidera venerari dicantur, quibus indulta est spiritualis cultura, ut despicientes quae videntur, iis quae invisibilia et super coelestia sunt, copulentur; et haec omnia transcendant futuri cum Angelis Dei. Nam et siderum cultores aut cum ipsis erunt, aut infra ipsa. Quomodo enim fieri potest, ut aliquis super haec sit quae colit? Pagani itaque non computum lunae observant; sed lunam ipsam velut deam venerantur. Et effectus curriculorum ejus apprehendisse se arbitrantes, quid certis diebus agendum, quidve cavendum sit, decernunt, imperio ejus quasi vitam et conversationem suam ordine quodam subjicientes: quos, quia extra Dei ordinationem haec ausi sunt usurpare, falli frequenter deprehendimus. Haec enim luminaria in signa temporum Deus constituit. Unde et nos numerum lunae custodimus, non illam ipsam excolimus; ut a quarta decima luna, quae nobis secundum Legem prima est, rationem Paschae observemus. Omnia enim plena Deus instituit: ideoque a quarta decima usque ad vigesimam primam, his septem diebus Pascha nobis celebrare concessum est, ut de his septem aliqui dies a parasceve usque ad resurrectionem Domini concludantur: ut neque tertia decima in passione sit, neque quarta decima in resurrectione, aut quinta decima; ne ante primam secundum nos lunam, passio Christi sit, neque resurrectio ejus non primo die quo coeptus mundus est. Omnia enim mundi tempora unius hebdomadae curriculis numerantur; quia his Deus mundi membra et ornamenta composuit. Sex enim diebus mundum aptavit, et septima cessavit, quam sabbatum appellavit. His enim septem diebus totius mundi ratio et numerus continetur. Semper enim in se redeuntes multiplicant numerum temporum. Post sabbatum enim a primo die repetit semper usque ad diem septimum, id est sabbatum: ut resurrectio Domini primo die inchoati mundi facta discatur; qui dies dominicus dicitur. Ipsum enim fecit Dominus unum cum vespere, et in septenarium numerum evolutus incipit iterum, ut sit post hebdomadam primus. Quod ita decretum ab initio est propter sacramentum incarnationis Domini, et passionis, et resurrectionis. In corpore enim Domini totus prope mundus resurrexit, et instauratus est. Absolutum est, non nos lunam colere; sed numerum, qui per lunae cursum institutus est, custodire. Diabolus autem, qui est satanas, ut fallaciae suae auctoritatem aliquam possit adhibere, et mendacia sua commentitia veritate colorare, primo mense quo sacramenta dominica scit celebranda, quia non mediocris potentiae est, Paganis quae observarent instituit mysteria, ut animas eorum duabus ex causis in errore detineret: ut quia praevenit veritatem fallacia, melius quiddam fallacia videretur, quasi antiquitate praejudicans veritati. Et quia in primo mense, in quo aequinoctium habent Romani, sicut et nos, ea ipsa observatio ab his custoditur; ita ut etiam per sanguinem dicant expiationem fieri, sicut et nos per crucem: hac versutia Paganos detinet in errore, ut putent veritatem nostram imitationem potius videri quam veritatem, quasi per aemulationem superstitione quadam inventam. Nec enim verum potest, inquiunt, aestimari quod postea est inventum. Sed quia apud nos pro certo veritas est, et ab initio haec est, virtutum atque prodigiorum signa perhibent testimonium, ut, teste virtute, diaboli improbitas innotescat. Quoniam enim sola est quae facile suadeat, haec contra versutiam et praeventum diaboli posita est, ut simulationem ejus revelet. Nemo enim etiam inimicorum negare audeat illic esse veritatem, ubi virtus apparet.
LXXXV. --Quid est ut cum constet a David usque ad transmigrationem Babylonis decem et septem esse generationes; evangelista quatuordecim dicat (Matth. I, 17), praetermissis Ochozia, qui post Joram est filium Josaphat, et Joas filio Ochoziae, et Amasia filio Joas? Nihil Evangelistam quam sensum Legis secutum credibile videri debet. Ideoque non immerito hi ab Evangelista sublati sunt de numero caeterorum. Sic enim horum continuavit impietas, ut malignum eorum nullum intervallum haberet. A Joram autem coeptum malignum sic perambulavit usque ad Oziam filium Amasiae, ut nullius lateris esset suffragium, quo ex parte merito patris aliquis horum remaneret in numero regum. Nam Joram maligne agens merito Josaphat praemissus in numero est; et Ozias merito Joathan reservatus in numero est. Illorum autem trium continuata malignitas in Deum est. Salomon quoque merito patris remissus in regno est; et Roboam filius Salomonis maligne agens merito Asa relictus est in numero regum. Illi autem tres in medio malorum conclusi sunt maligne agentes, ideo erasi sunt. Pejus enim a perditione generis exemplum est, quando se jugiter malignitas pandit. Et ut proprie dicam, propterea quod ex traduce eorum non est Joseph, praetermissi sunt. Ab Abraham enim horum generationem secutus est Evangelista, ex quibus originem trahit Joseph, cui desponsata est Maria, quae genuit Christum.
LXXXVI. --Quid est quod probet Mariam matrem Domini ex tribu et semine esse David? Idonei testis proferemus sermonem. Dicit enim Angelus ad Mariam inter caetera: Et dabit illi Dominus Deus sedem David patris sui, et regnabit in domo Jacob in aeternum, et regni ejus non erit finis (Luc. I, 32, 33). Quomodo diceretur ab idoneo teste pater ejus David, si non esset mater ejus Maria ex semine David?
LXXXVII. --Si unus est Deus, cur in tribus spes salutis est, et non in duobus aut quator, aut certe in ipso uno? et quare non est ab initio Trinitas praedicata? Nihil pene novum effectum est: sic enim Trinitas praedicatur, ut unus Deus credatur. Non ergo additum est aliquid, sed sacramentum Dei unius revelatum. Inter ipsa autem primordia manifestari non oportuit; quia prius praedicandum, et postea id quod praedicatum est, revelandum: ut scias Patrem esse, a quo cuncta sunt; Filium vero dici, per quem sunt omnia; Spiritum autem sanctum appellari, per quem omnia, quae a Patre quidem, sed per Filium sunt, regenerantur ad fidem Dei unius. Hi ergo tres sunt quidem, sed una divinitas. Ratio igitur facit ut tres sint, non plures aut infra. Omnis enim numerus usque ad novem pervenit, quia tres dum invicem in se sunt, faciunt numero novem; quia in uno tres sunt, et tres sunt unum. Qui enim videt unum, videt tres, dum nihil differt alter ab altero. Tres ergo unum, et ter tres unum. Haec enim in nono numero perfectio est, quantum ad numerum pertinet, quia de uno sunt omnia. Addito enim uno ex quo vel in quo tres qui numerantur novem, fiunt decem vel viginti. Semper tamen usque ad novem venitur, et unus additur, quia novem unum sunt, ut plena perfectio sit unitatis.
Unus quidem est Deus, sed non singularis est. Habet ex aeternis in mysterio alterum qui sit cum altero. Et quoniam Deus pater in se habet alterum cum altero, sicut dixi, dignum fuit unum prius praedicare, non manifestato mysterio quod erat in ipso: quoniam caput Filii Pater est, et caput Spiritus sancti Filius, quia de ipso accepit: et sicut Pater misit Filium, ita et Filius misit Spiritum sanctum. Postquam autem cognitus est Deus ex quo sunt omnia, tunc scientibus se manifestavit Filium suum, quem ex aeterno habuit apud se. Manifestatus autem Filius ostendit Patrem esse qui prius unus Deus praedicabatur esse. Quo cognito palam fecit esse etiam Spiritum sanctum, qui tertius sit a Patre, secundus autem a Christo secundum numeri ordinationem; juxta substantiam autem non esse et non differe alterum ab altero: et hoc ex aeternis fuisse in mysterio Dei, qui in Trinitate est adorandus. In eodem enim honore vult recipi, quod ex ipso est, in quo recipitur ipse a quo est. Dignum enim est, quia in ipso fuerunt et omnia per Filium facta, et per Spiritum sanctum illuminata, ut in Trinitate salus praedicetur, servato ordine personarum, unius divinitatis indiscreta adoretur potestas. Ut ergo tres sint non plus aut infra, ratio facit: quia omnis numerus usque ad tres pervenit. Tres enim quia invicem in se sunt, undique Trinitas annuntiatur, quia in uno tres sunt, et tres unum sunt. Unum qui videt, videt tres, dum nihil differt alterum ab altero. Tres ergo unum, et unum tres. Haec est Trinitas undique perfecta. Et haec est Trinitatis intelligentia, quae tunc perfecta est, si unum dicantur.
LXXXVIII. -- Si major gratia, et manifestior intelligentia in Novo est quam in Vetere Testamento; quare Isaias propheta sedentem in throno majestatis vidit Dominum sabaoth, qui est Christus, juxta interpretationem Joannis evangelistae? dixit enim inter caetera, Haec locutus est Isaias, quando vidit majestatem ejus, et locutus est de eo (Isai. VI, 1; Joan. XII, 41). In Novo autem Stephanus primus martyr stantem se vidisse dicit Jesum a dextris Dei (Act. VII, 55). Quid est istud ut hic subjectus videatur post triumphos, et illic quasi Dominus antequam vinceret? Prout causa fecit ita et Dominus se ostendit. Prophetae enim visus est quasi rex corripiens plebem: et hoc se ostendit quod erat, hoc est, sedentem. In pace enim erat causa divinitatis ejus. Stephano autem ut stans appareret, fecit calumnia Judaeorum. In Stephano autem Salvatoris causa vim patiebatur. Ideo sedente judice Deo, stans apparuit, quasi qui causam diceret: et quia bona causa ejus est, ad dexteram judicis erat. Omnis qui causam dicit, stet necesse est.
LXXXIX. --Salvator inter caetera dicit de Spiritu sancto, quod Veniens, inquit, ille arguet mundum de peccato, et de justitia, et de judicio. De peccato quidem, quia non crediderunt in me; de justitia vero, quia eo ad Patrem, et jam non videbitis me; de judicio autem, quia princeps hujus mundi judicatus est (Joan. XVI, 8). Causam quidem videtur dixisse arguendi mundi, sed indiget explanatione. Cum Salvatori non crederent Judaei, neque mundanae potestates; quia non solum hominibus se manifestari voluit, sed et principibus et potestatibus in coelestibus, sicut docet Apostolus in Epistola ad Ephesios (Ephes. III, 10); post passionem suam vera se locutum Spiritum sanctum probaturum ostendit. Et hoc est arguere mundum, ostendere illi vera esse quae credere noluit. Credere enim noluit a Deo venisse Salvatorem. Salvator autem servata justitia non trepidavit reverti ad eum qui se miserat: et per id quod regressus est, probavit se inde venisse. Quia nemo, inquit, ascendit ad Deum, nisi qui descendit a Deo (Joan. III, 13). Videntes ergo potestates ascendere eum, confusae sunt, videntes verum esse quod velut falsum spreverant. Itaque ista justitia arguit eos, qua justum probatum est, quia regressus est unde venerat. Sic autem arguit eos de peccato, quia non solum credere ei noluerunt, sed et occiderunt eum. De judicio vero sic eos corripuit, dum ostendit principem mundi reum factum et comprehensum ab eo, cujus fidei non communicarunt. Videntes enim animas de inferis ire in coelos, cognoverunt adjudicatum esse principem hujus mundi, ut reus factus in causa Salvatoris, quae tenebat, jure amitteret. Haec quidem ascendente Salvatore visa sunt; sed superveniente in discipulos Spiritu sancto, palam aperteque manifesta sunt. Vera enim correptio tunc fuit, quando post passionem resurrectionemque ad testimonium Salvatoris publice a perfidis videbantur resurgentes mortui, claudi currentes, leprosi mundati, paralytici confirmati, caeci aspicere, surdi audire, muti eloqui, daemoniaci purgari, infirmi recuperata sanitate gratias agere. Hoc modo Spiritus sanctus arguit mundum; quia in nomine Salvatoris, qui reprobatus est a mundo, omnium curationum virtutes operatus est.
XC.--Si diabolus ipse est satanas, quid est ut inter caetera dicat ad Judaeos Salvator, Vos de patre diabolo estis, et concupiscentias patris vestri vultis facere. Ille homicida fuit ab initio, et in veritate non stetit; quia veritas non est in eo: cum loquitur mendacium, ex suis propriis loquitur; quia mendax est sicut et pater ejus (Joan. VIII, 44)?
Diabolus non speciale nomen est, sed commune cum caeteris. In quocumque enim opera diaboli fuerint inventa, sine dubio diabolus appellandus est. Operis enim nomen est, non naturae. Itaque hoc in loco patrem Judaeorum Cain significat, cujus imitatores volentes esse Judaei, Salvatorem peremerunt. Hinc dicit eum, quia se parricidio maculavit, et reum fecit mortis, in veritate non stetisse. Ab ipso enim forma data est fratricidii. Istum ipsum dicit, cum loquitur mendacium, de suis propriis loqui, ut ostenderet unumquemque nonnisi propria voluntate peccare. Sed quia imitator diaboli est, adjecit, Quia mendax est, sicut et pater ejus. Hic enim ut primum hominem morte condemnaret, simulavit se nescisse quid praeceptum fuisset ei a Deo. Sic et Cain interrogatus finxit se nescire, ubi esset frater suus Abel, quem occiderat (Gen. IV, 9). Hoc ergo in loco diabolum Cain esse dixit; patrem autem ejus diabolum, cujus opera secutus est. Diaboli enim filius, diabolus est. Sed diabolus ille qui est satanas, patrem in malitia sua nullum habet. Ipse enim sibi in malo auctor est. Prior enim ipse peccavit, ac per hoc quicumque imitati illum fuerint, filii ejus dicentur, et ille pater eorum. Etenim nos in fide patrem Abraham habemus, quia prior ipse credidit Deo: ac per hoc nomine ejus censemur. Fideles enim dicimur sicut et ille.
XCI. --Quaerendum quomodo contradicendum sit argumentis Photini dicentis, Christum ante Mariam non esse.
A Joanne prius quaeramus Baptista, quem ipse Salvator testem suum esse professus est. Ait enim inter caetera de Domino, Qui de sursum venit, super omnes est: qui autem de terra est, de terra loquitur. Qui vero de coelo venit, quod vidit et audivit, testificatur: et testimonium ejus nemo accipit (Joan. III, 31, 32). Ecce Joannes omnes secum pariter ad comparationem Domini terrestres appellat: quia illum de coelis testatur venisse, caeteros vero omnes de terra esse, hoc est, de inferioribus. Et ipse Dominus inter caetera eadem loquitur, dicens: Non enim descendi de coelo ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus, qui misit me, Patris (Id. VI, 38). Et iterum Dominus inter alia hoc sensu loquitur dicens: Et non dico vobis, quia ego rogabo Patrem. Ipse enim Pater diligit vos, quia vos me diligitis et creditis quia a Deo exivi. Exivi enim a Patre, et veni in hunc mundum: iterum relinquo mundum, et vado ad Patrem. Tunc videntes discipuli manifeste illum esse locutum, dicunt ei: Ecce nunc palam loqueris, et proverbium nullum dicis. Nunc scimus quoniam scis omnia, et non opus tibi est ut quis te interroget: in hoc credimus, quoniam a Deo existi (Id. XVI, 26-30). Haec interpretatione non indigent. Quippe cum ista summa sit religionis nostrae, ut Christum ante carnem in coelis cum Deo fuisse credamus, ut Filium apud Patrem. Nam si propter justam conversationem et coelestem doctrinam de coelo et a Deo se dixit exiisse, et venisse in mundum, eadem debuerant dicere de se omnes Prophetae et Apostoli. Et quia dixit, Iterum relinguo mundum, et vado ad Patrem; hoc forte dicatur significasse, quia doctrina quae venerat a Deo, relicto mundo ad Deum est regressa? Aliud enim quod dicant non habent. Si enim de coelo venisse, et a Deo exiisse, et venisse in hunc mundum, ad virtutis et doctrinae pertinet causam, non ad Salvatoris personam, cum dicit, Iterum relinquo mundum, et vado ad Patrem; illo utique redit unde venerat: sed videmus post abscessum Domini, et virtutem fuisse in mundo et doctrinam. Vides ergo non de virtute dictum esse a Domino et doctrina, sed specialiter de se Dominum locutum. Quod si virtutis quae in Christo operata est, dicis esse verba; haec ipsa virtus Deum Patrem suum appellat. Ecce incurris quod times: quia si virtus Dei Filius Dei est, ipsa utique virtus Dei est, de qua dicit Apostolus, Christum Dei Virtutem et Dei sapientiam (I Cor. I, 24): haec exivit a Deo, et iterum ad eum regressa est. Itaque haec ipsa Virtus quae Christus est, in Spiritu Dei daemonia se testatur ejicere (Matth. XII, 28); qui Spiritus per Apostolos operatus est, ut scias Spiritum sanctum per quem Dominus operatus est, post abscessum Domini hic in mundo per Apostolos operatum: ut plenius appareat Dominum de sua persona locutum, quia relicto mundo regressus est ad Deum. Aut si putas virtutem hanc non esse Christum, duae erunt virtutes et duo filii Dei: et ubi est illud quod legitur, Unigenitus Filius Dei, qui est in sinu Patris (Joan. I, 18)? et iterum, Sic enim, inquit, dilexit Deus mundum hunc, ut Filium suum unicum daret pro eo (Id. III, 16)? Animadvertis jam virtutem Dei, quae corporaliter operata est in mundo, ipsam unam esse quae et Dei Virtus dicatur et Filius. Et videamus quid crediderint, aut cui, Apostoli audientes a Domino, Ecce iterum relinquo mundum, et vado ad Patrem: responderunt enim, Ecce nunc palam loqueris, et proverbium nullum dicis. Nunc scimus quia nosti omnia, et non opus est tibi ut quis te interroget: in hoc credimus, quoniam a Deo existi. Nunc videamus si de virtutibus ambigerent discipuli, utrum a Deo exissent, cum vidissent Lazarum jam fetidum quarta die resuscitatum (Id. XI, 44), caeco a nativitate oculos reformatos (Id. IX, 7), tactu fimbriae mulierem a profluvio liberatam (Matth. IX, 20-22), aquae naturam mutatam in vinum (Joan. II, 9). At de persona Domini nemo plane dubitavit, vel de virtutibus: quippe cum dicerent illum alii esse Eliam, alii Jeremiam, aut unum ex Prophetis (Matth. XVI, 14). Nam cum lapidare vellent illum Judaei, respondit eis Jesus: Multa opera bona ostendi vobis a Patre meo; propter quod eorum opus lapidatis me? Dixerunt ei Judaei: Nos de bono opere non te lapidamus, sed propter blasphemiam; et quia cum sis homo, facis te Deum (Joan. X, 31-33). Si ergo Judaei quod Dei opera essent non ambigebant, Apostoli ambigebant? Quoniam ergo omnis dubitatio de Salvatoris persona erat (res enim inaudita, et quae in sensum humanum non rueret, stuporem hominibus faciebat, cum audiebant dicentem illum se a Deo exiisse, et proprium sibi patrem esse Deum); idcirco discipuli satis sibi esse factum confitentes manifestatione verborum Domini, dixerunt ad eum: Nunc scimus quoniam nosti omnia, et non est opus ut quis te interroget: in hoc credimus, quoniam a Deo existi. Si enim non vere a Deo exivit, fides Apostolorum exinanitur: sed non potest, quia a Salvatore probata est. Respondit enim eis, Modo creditis; id est, tanta signa videntes non credebatis. Itaque probatum est Apostolis Christum a Deo exiisse et venisse, ut per hanc exitionem Filium istum Dei credere non esset ambiguum. Si enim nemo vidit Deum nisi qui est a Deo hic vidit Deum (Id. VI, 46), et si nemo novit Patrem nisi Filius (Matth. XI, 27); hoc est vere apud Deum Patrem fuisse, et ab eo exisse, et venisse. Nemo enim alius poterat a Deo exire, nisi hic qui in principio erat apud Deum (Joan. I, 1); quia et nec quisquam alius sciebat, aut viderat Deum. Ideo non incredibile nobis est, verum Filium hunc Dei credere. Sicut dicit Joannes in Epistola prima, Et simus, inquit, in vero Filio ejus Jesu Christo. Hic est verus Deus, et vita aeterna (I Joan. V, 20): et Apostolus, Qui proprio, inquit, Filio non pepercit (Rom. VIII, 32): et Evangelista, Quia proprium, ait, sibi patrem dicebat Deum (Joan. V, 18). Si verus ergo Filius Dei est Christus, quomodo homo tantum est? verus enim Filius non diceretur, nisi proprie ab eo esset genitus. Aut dicat Photinus, quare verus Filius Dei creditur, si non est verus? Aut quid opus erat hunc credere Filium Dei, si unus esset de caeteris sanctis, qui filii Dei digni sunt appellari? Aut numquid aliqua indignitas in hoc est, per quam Filius Dei sicut caeteri sunt, credi non posset: et idcirco dicitur, ut hic de quo incredulum videtur, credatur Filius esse Dei? Si enim potior caeteris est, quid opus est ut dicatur, Crede Christum Filium Dei esse, si unus esset de caeteris; nisi quia, ut aliter de hoc credatur, praecipitur, quam de caeteris? Ut quia multi sunt qui filii Dei sanctitatis causa appellantur, hic solus verus Filius Dei credatur, unde et unicus dicitur. Nam quis sanctorum ausus fuerit Filium Dei se dicere, non dicam et unicum, nisi Salvator conscius nativitatis suae a Deo profectae? Quomodo autem pateretur se adorari, si nesciret se de Deo, cum scriptum sit, Dominum Deum tuum adorabis, et ipsi soli servies (Deut. VI, 13)? Quippe cum Joannem angelus corripuerit, eo quod adorare se vellet, dicens ei, Ne feceris, quia conservus tuus sum: Deum adora (Apoc. XIX, 10, et XXII, 9). Et cum soli Deo serviendum Scriptura testetur; Apostolus tamen, Qui servit, inquit, Christo, placet Deo (Rom. XIV, 18). Quare? Quia unum sunt Deus et Christus, Pater et Filius. Apostolus se Christi servum fatetur, et dicit Corinthiis, Nolite fieri servi hominum (I Cor. VII, 23). Et ad Galatas, Paulus apostolus, non ab hominibus, neque per hominem; sed per Jesum Christum, et Deum Patrem, qui suscitavit eum a mortuis (Galat. I, 1): ostendit aperte Christum Deum esse et hominem, ut apostolatum suum non ab homine esse, sed a Christo, juxta quod Deus est, et a Patre Deo esse demonstraret. Denique in subjectis ait: Neque enim ego ab homine accepi illud, neque didici; sed per revelationem Jesu Christi (Ibid., I, 12). Quid tam apertum? Dei enim doctrinam non per hominem dicit se esse assecutum, sed ab ipso Deo edoctum. Nam nos Dei doctrinam per homines accipimus: Vas autem electionis nihil se probat ab Apostolis assecutum, hoc est, ab hominibus. Nam si, quia Dei doctrina est, ideo non per hominem discitur, quam laudem suam testatur Apostolus, si sic didicit sicut caeteri Apostoli? Utquid dicit, Neque ego ab homine accepi illud, neque edoctus sum; sed per revelationem Jesu Christi? Quis ambigat hoc loco Christum Deum significatum? Sed quid mirum, cum inter caetera dicat ad Romanos, Quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus, benedictus in saecula (Rom. IX, 5)? Quid est, et ex quibus Christus secundum carnem? Non enim hoc diceret, nisi esset et secundum Deum; ut secundum carnem ex patribus, secundum divinitatem vero ex Deo Christus sit super omnia Deus. Sed forte ad Patris personam pertinere dicatur? Sed hoc loco nulla est paterni nominis mentio. Ideoque si de Christo dictum negatur, persona cui competat detur. Quare autem Christo non competat, cujus nomini coelestia, terrestria et inferna genu flectunt (Philipp. II, 10)? hoc est, super omnia esse Deum. Praeter haec enim alia nulla sunt. Dicat nunc Photinus, si haec homini genu flectunt: aut si Deus potentias illas coelestes et sanctos Angelos ut hominem adorent, decrevit. Sed absit, quia Deus nihil stultum decrevit; maxime cum non liceat, nisi Deum adorari; quanto magis in coelis? Rex enim adoratur in terris quasi vicarius Dei. Christus autem post vicariam impletam dispensationem adoratur in coelis et in terra. Legimus namque, quia Verbum caro factum est (Joan. I, 14): hoc est, ministro Spiritu sancto incarnatum esse ex Maria hoc Verbum, in principio apud Deum fuisse, et Deum esse, hoc quoque Filium Dei appellari. Quomodo ergo non ante Mariam est quod in principio erat, et Deus erat? Etiamsi obcaecatus Deum hoc esse negas, Verbum tamen non negas: neque ignoras hoc Verbum Filium Dei appellari, et hoc apud Deum fuisse in principio. Qua ergo ratione post Mariam dicis esse, quod in principio legis fuisse? In Apocalypsi enim legimus de Christo, Et nomen ejus est, Verbum Dei (Apoc. XIX, 13). Quod verbum multas habet interpretationes. Nam nihil de Deo est quod non Deus dicatur; sed propter auctoritatem unius Dei, quod de ipso natum est, Verbum appellavit: ut hac ratione ducti, qua scimus verba nostra nonnisi ex nobis esse, Christum de Deo esse crederemus. Nec aliter quidem oportuit dici ut de ipso, et non extra eum crederetur. Nam simili modo et Virtus et Sapientia Dei vocatur, ut eadem ratione de ipso intelligatur. Si enim dixisset Deus et Deus; non illum de se esse significaverat, sed duos fecerat deos, quod unitati adversum est. Haec ratio in divinis Libris est, ut significatus Deus Christus, modum non excedat Dei unius. Quam autem illud tuum stultum est, Photine, quo sic distinguis in capite Evangelii Joannis, ne Verbum Deus dicatur? Sic enim legis: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat. Verbum hoc in principio erat apud Deum. Quid sibi vult haec distinctio? quem indicat sensum? quam significat pietatis rationem, nisi solam adversus Dei Filium inimicitiam? Quae enim significatio est pronuntiantis, Et Verbum erat apud Deum, et Deus erat? Haec ergo legis nostrae sapientia est, ut doceat quia est Deus? Quae lingua est, quae gens, quae terra, quae secta, quae neget Deum esse? Et ut quid insinuet dicit, Et Verbum erat apud Deum: aut verbum hoc quid vult intelligi, nisi rationem ejus ostendat? Non enim propter Deum Evangelium scribitur, de quo nemo dubitat, sed propter Verbum de quo quaestiones fiunt. Mysterium enim Dei est, quod ideo creditur, quia non est omnibus manifestum. Ideoque Scriptura contendit docere quid sit Verbum, dicens: Et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Istud et rationi convenit, et pronuntiatio integra est. Ostendit enim quia Verbum hoc, quod in principio apud Deum erat, et Deus erat, in sacramento mysterii aeterni Dei quod ignotum erat a saeculis et generationibus, Deus Verbum apud Deum Patrem fuisse credatur. Et quia carnalibus in dubium venit, qui volunt Scripturam pro sensus sui loqui capacitate, fides posita est, quae sensum Scripturae secuta praemium mereatur. Salomoni cum sapientiam a Deo postulasset, responsum a Domino est: Ecce dedi tibi, inquit, cor sapiens et prudens, quale non fuit ante te, et post te non exsurget vir similis tibi (III Reg. III, 12). Quid dicemus? Verum est quod promisit Deus? Imo verum est. Nemo ergo hominum similis erit Salomoni. Et quid videbitur de Christo, qui inter caetera, Regina, inquit, Austri, venit ab ultimis terrae audire sapientiam Salomonis: et ecce plus Salomone hic (Matth. XII, 42)? Nunc elige qui credas, Photine, Deo an Christo, Patri an Filio? Si Patri credis, arguis Filium; si Filio credis, accusas Patrem. Si enim homo tantum est Christus, frustra se praeposuit Salomoni contra promissum Dei; si autem intelligitur esse et Deus, digne se anteposuit Salomoni, et promissum incontaminatum est Dei, quia non exsurrexit homo similis Salomoni. Christus enim idcirco se potiorem ostendit, quia Deus est. O dementiam Photini, qui Christum ante Mariam fateri non vult, quem voce sua audit testantem quod ante Abraham sit! Cum enim de tempore agerent cum eo Judaei dicentes, Quinquaginta annos nondum habes, et Abraham vidisti? respondit eis, Amen dico vobis, antequam Abraham fieret ego sum (Joan. VIII, 57, 58). Non dixit, melior sum: sed ad interrogata respondit, quia ante erat quam putabant Judaei. Maledictum plane Legis Photinus evadere non potest, quia spem suam habet in Christo, quem tantum hominem dicit, cum legat, Maledictus homo qui spem habet in homine (Jerem. XVII, 5). Apostolus autem sciens Christum Deum, ideo et in praesenti et in futuro spem esse in eo ait, Si in hac tantum vita, inquit, sperantes sumus in Christo, miserabiliores sumus omnibus hominibus (I Cor. XV, 19). Non ergo homo tantum est, in quo spem habere docemur; quia vana spes in homine est. Haec diximus pauca de multis: sufficeret enim, si bonae mentis esset. Photino hoc solum quod postremum posuimus.
XCII.--Quomodo intelligitur quod dicit Salvator, Pacem meam do vobis; pacem meam relinquo vobis: non sicut hic mundus dat, ego do vobis (Joan. XIV, 27)?
Qui pacem suscipit Salvatoris, inimicitiam contrahet mundi. Nisi enim discordaverit a diabolo, pacem non habebit cum Christo. Nemo enim potest duobus dominis servire (Matth. VI, 24). Hic ergo a mundo discordat, qui legem Dei fideliter servat. Christi pace munitus, omnium adversariorum comprimit tela. Quis enim audeat adversus eum quem scit regis amicum? Aliter tamen mundus pacem dat, quam se Salvator dare promisit. Mundus enim aut metu dat pacem, aut prece. Salvator vero cum sit fortissimus omnium, nullum utique metuens, non rogatus dat pacem. Salvatoris ergo haec pax est, quae idcirco datur, ut munimentum sit contra hostes. Pax quidem uno nomine appellatur, sed longo intervallo discernitur, Dei et mundi. Haec enim fragilis est, illa fortis; haec carnea, illa spiritualis; haec terrena, illa coelestis; haec de necessitate est, illa de voluntate. Christus enim nullius egens pacem offert invalidis et inermibus, Dominus servis, bonus malis, Deus hominibus. Recte ergo ait, Non sicut hic mundus dat, ego do vobis: hoc enim dicens, intelligi voluit elementiam bonae voluntatis suae. Cum enim omnis idcirco det pacem ut proficiat sibi; hic, id est Salvator, ad hoc dat, ut prosit non sibi, sed eis quibus dat. Aliter ergo mundus dat pacem, quam dedit Salvator. Et mundi pax non docet bonam vitam, non suadet ad patientiam, non provocat ad justitiam, non hortatur ad misericordiam, non promittit aeternam vitam. Quicumque enim acceperit pacem Christi, alienus erit a vitiis hujus mundi, quae militant adversus animam.
XCIII. --Quaerendum an Spiritum sanctum habuerint Apostoli tempore illo quo fuerunt in terra cum Domino: quia inter multa dicit Evangelista, Spiritus nondum erat datus, quia Jesus nondum fuerat honorificatus (Joan. VII, 39); et alio in loco, Si diligitis me, ait, praecepta mea servate, et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut vobiscum sit in aeternum, Spiritum veritatis, quem mundus non potest accipere; quia non videt nec cognoscit eum: vos videtis eum et cognoscitis; quia apud vos manet, et vobiscum est (Id. XIV, 15-17). Quid est hoc? Negat datum Spiritum ante passionem: rogaturum autem se promittit Patrem, ut mittat eum. Item subjecit, quia cum ipsis erat, et manebat apud eos. Post resurrectionem autem legitur insufilasse et dixisse eis, Accipite Spiritum sanctum (Id. XX, 22). In Pentecoste autem descendisse legitur Spiritus sanctus in Apostolos (Act. II, 1-4). Tantas video in hac causa perturbationes, ut quid tenendum sit nesciam.
In his omnibus quae proposita sunt, non una est causa. Breviter enim singularum causarum significatae sunt formae; quia unus quidem est Spiritus, sed dona habet multa. Cum ergo legitur Spiritus sanctus, intelligi debet et ejus officium, in quo sit significatus. Nam quia et cum eis erat, et venturus erat, non est falsum: sed si non istud ad personam trahas, sed ad naturam. Alterum enim se venturum a Patre promisit Christus; ut quia indifferens est eorum divinitas, in praesentia Christi non putetur absens Spiritus sanctus, et in adventu et in apparentia Spiritus sancti praesens aestimetur et Christus. Ideo cum venturum eum promittit, dicit, Vos videbitis eum, quia apud vos manebit, et vobiscum erit: ut securi essent Apostoli, quia post ascensionem Domini non minorem aut degenerem ad tuitionem habituri essent pastorem aut regem. Nam non est dubium non datum esse credentibus Spiritum, nisi sicut Evangelista testatur, postquam devicta morte resurgens clarificatus est Dominus. Ipsius enim triumphantis Domini verba sunt et dicentis, Quia Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu sancto, quem accepturi estis non post multos hos dies (Act. I, 5), hoc tempore quo ascendere ad Patrem disposuit, interfatus videtur. Illud autem quod insufflasse in discipulos Dominus legitur post dies paucos resurrectionis suae, et dixisse, Accipite Spiritum sanctum, ecclesiastica potestas collata intelligitur esse. Quia enim omnia in traditione dominica per Spiritum sanctum aguntur, idcirco cum regula eis et forma traditur hujus disciplinae, dicitur eis, Accipite Spiritum sanctum. Et quia vere ad jus ecclesiasticum pertinet, statim subjecit dicens, Cujus tenueritis peccata, tenebuntur; et cujus remiseritis, remittentur ei (Joan. XX, 23). Inspiratio ergo haec, gratia quaedam est quae per traditionem infunditur ordinatis, per quam commendatiores habeantur. Unde Apostolus dicit ad Timotheum, Noli, inquit, negligere gratiam quae est in te, quae data est tibi per impositionem manuum presbyterii (I Tim. IV, 14). Semel ergo fieri oportuit, ut de caetero traditio ista non sine dono Spiritus sancti esse crederetur. Sicut enim in Salvatore forma data est visibiliter, ut post Baptismum Spiritus sanctus credentibus de caetero invisibiliter dari non ambigeretur: ita et in supra dicta causa forma data est in principio, ut ex eo traditioni ecclesiasticae Spiritus sanctus infusus credatur. Ut autem Apostoli praesente Domino virtutes facerent, potestas data est, sicut et prius Prophetis. Trium ergo officiorum formae doni Spiritus sancti in Apostolis sunt ostensae. Quarum prima haec est, quae ad jus ecclesiasticum pertinet in regenerandis vel caeteris officiis. Secunda, quae in Pentecoste data est, quae est generalis. Non solum enim in Apostolos, verum etiam in omnes decidit Spiritus sanctus credentes. Tertia forma est, quae solis Apostolis concessa est in signis ac virtutibus faciendis, usque dum fidei semina jacerentur ad crementum. Semina enim fidei sunt virtutes per Apostolos factae. Ipsi enim antistites positi sunt hujusmodi veritatis, qui per signa et prodigia non irrationabilem esse fidem nostram testarentur. Nulla enim probatio major est veritatis quam virtus. Haec est enim quae omnem terrenam philosophiam accusat, quia semper solis verbis studuit, non habens testimonium virtutis, quae stabile esse quod verbis astructum erat, demonstraret. Igitur Spiritus sanctus generaliter semel datur omnibus credentibus, per quem filii Dei esse probentur, dum manet in eis. In signis vero et prodigiis faciendis, non manet in homine, sed vocatus advenit, aut suggerit necessaria, et recedit. Similiter et in traditione vel ordinatione deforis gratiam praestat, tuitionem etiam deferens devotis fidei.
In his omnibus quae proposita sunt, non una est causa. Breviter enim, etc. Nam non est dubium credentibus non datum esse Spiritum, nisi postquam devicta morte clarificatus est Dominus. Ante ascensum enim Dominus formam discipulis dedit, quomodo accipere deberent baptizati Spiritum sanctum, quod nunc ab episcopis custoditur. Trium ergo officiorum formae doni Spiritus sancti in Apostolos datae sunt. Prima est quae generalis est, quae in Pentecoste data est; non solum enim in Apostolos, verum etiam in omnes cecidit Spiritus sanctus credentes, ut loquerentur magnalia Dei linguis diversis unius gentis homines. Secunda forma specialis est. Non enim pertinet ad omnes credentes, sed ad episcopos tantum, ut baptizatis per manus impositionem dent Spiritum sanctum: quae inter episcopos potest dici generalis. Tertia forma est, quae solis Apostolis est concessa, in signis ac miraculis faciendis ad fidei incrementum. Semina enim sunt fidei virtutes per Apostolos factae. Itaque per ordinem officiorum Spiritus sanctus Apostolis datus est, ut primum decideret in eos, sicut et in caeteros credentes, in Pentecoste. Deinde quasi primi sacerdotes, ut episcopi manus imponentes credentibus darent Spiritum sanctum. Nam prodigia ut fierent per Apostolos, temporis gratia est, non personarum: sed beatificati sunt, quia eos tempus invenit, quo Dominus donum suum effudit super terram, ut potestatem acciperent ad exemplum credentium, per Spiritum sanctum faciendarum virtutum. Ut autem praesente Domino missi daemonia pellerent et virtutes caeteras facerent, Apostolis potestas data est, ut sine invocatione nominis imperarent daemoniis, aut caeteris aegrorum passionibus, et salutis prosequeretur effectus. Hac scilicet rationis potestate, qua usi sunt prophetae, Elias et Elisaeus, in virtutibus faciendis. Denique dicit Salvator discipulis suis, Amen, amen dico vobis; si quid petieritis a Patre in nomine meo, dabit vobis: usquemodo non petistis quidquam in nomine meo; petite, et accipietis (Joan. XVI, 23, 24). Quoniam ergo sine invocatione nominis fecerunt virtutes, Apostoli, sicut supra memoravi, non tamen omnino sine nominis potestate. Per id enim quod ab ipso missi erant, qui daemonibus et passionibus terrori erat, ipso metu fugabantur daemonia, et infirmitates curabantur. Itaque nomen Domini tacite operabatur. Denique apostolus Petrus dicit Judaeis inter caetera. In nomine Jesu Christi Nazareni, quem vos abnegastis et crucifixistis, hic astat sanus coram vobis (Act. III, 16): nec quidem aliud nomen datum est sub coelo, in quo oporteat salvos fieri.
XCIV. --Quaerendum est, si Judas Scariotes proditor Domini, ante passionem Salvatoris laqueo vitam finivit.
Tradito Salvatore, et illucescente parasceve, omnes principes sacerdotum et Scribae et seniores convenerunt in domum Caiphae pontificis, quo perducendum sciebant esse Jesum, ut audirent eum. Hoc Matthaeus et Marcus evangelistae testantur, et nullum ex his ante perfectum impium opus a domo praesidis abscessisse, quippe cum omnis instantia eorum et devotio ad agendum Pascha mors esset Salvatoris. Occupatis ergo eis ad necem Domini a mane usque ad horam nonam, quo modo Judas eis retulisse pretium sanguinis, quod acceperat, ante crucem Domini probatur, et dixisse illis in templo, Peccavi, quod tradiderim sanguinem justum (Matth. XXVII, 1-5)? cum constet utique omnes principes et seniores ante passionem Domini non fuisse in templo. Quippe cum etiam in cruce posito insultarent ei (Ibid., 41). Non enim inde potest probari, quia ante passionem relatum est, cum sint multa, quae cum ante facta probentur, novissima ordinantur: et iterum, quando locus admittit, ut quod post factum est, anteponatur. Nam manifestum utique est quinquagesimum psalmum anteriorem esse quam tertium. Sic ergo aliquando evenit, ut anticipentur quae posteriora sunt. Unde et Maria cum post resurrectionem fratris sui Lazari, ante sex dies Paschae in coena unguento pedes Domini unxisse probetur, propter significationem ejus anticipatum est ab evangelista, dicente inter caetera, Maria autem erat, inquit, quae unxit Dominum unguento (Joan. XI, 2). Hoc refert antequam Lazarus moreretur: quod nisi postea factum inveniremus, nesciremus quo tempore factum esset. Sed ne forte post nonam horam factum sit, ut videns impius et crudelissimus Judas occisum Salvatorem, et ob hoc velum templi scissum, terram tremuisse, saxa fissa, elementa conterrita, ipso metu correptus doluerit, non nescius justum se tradidisse, in cujus passione sic indignatus sit judex Deus. Sed et post horam nonam occupati erant, sicut aestimo, seniores et principes sacerdotum. Vespere enim eadem die Pascha acturi erant; sabbato autem nummos portare non licebat secundum Legem: ac per hoc improbabile est apud me, quo die, imo quo tempore laqueo vitam finierit Judas Scariotes.
XCV. --Unde orta sit observatio Pentecostes, vel qua ratione?
Non est ambiguum cuncta religionis nostrae veteri testimonio roborari, et Legis veteris praerogativa signari. Omnia enim praeterita Legis veteris, in figura fidei nostrae futurae gesta et designata noscuntur, ut verum nos tenere non ambigeremus, quando ea quae nunc et audimus et credimus, ante saecula praedestinata videmus, non solum vocibus, verum etiam signorum virtutibus commendata. Sed nunc illud est, si eodem modo ut designata sunt, a nobis intelligantur, ut dies Pentecostes, unde et qua ratione tractus sit congrue dignoscamus. Scripturae enim dominicae sensus suos sollicitis et devotis aperiunt, negligentibus claudunt. Nec enim par erat, ut res quae meritis ac dignis reservatae sunt, passim ab omnibus viderentur. Pentecostes ergo, qui quinquagesimus a Pascha computatur dies, hanc habet rationem, ut sicut post hebdomadam dominicus dies primus est, in quo adimpletum est Paschae mysterium in redemptionem salutis humanae; quia semper post curricula dierum septem, ad primum reverti necesse est, ut ostendatur aetatem mundi septenario numero consummari, et ad requiem pervenire: ita et post hebdomadas septem, primus dies est Pentecostes. Denique nunquam alio die quam die dominico Pentecostes est, ut totum quod ad salutem humanam proficit, dominico die et inchoatum et adimpletum noscatur. Dominico enim die factus est mundus, et post lapsum rursus dominico die reformatus; cujus reformationis figura data est primum in circumcisione, in qua futurae fidei signum fuit. Post hebdomadam enim, qui octavus est, primus est in mysterio. Haec est enim dies, quam fecit Dominus. Unum eum diem fecit, ex quo caeteri curricula sortirentur. Ac per hoc ipso die resurrexit quem fecit, et secundum numerum supra dictae rationis, ipso die et in monte Sina Legem dedit per famulum suum Moysen: ut sicut agnus figura passionis Domini fuit in sacramento Paschae; ita et legislatio, evangelicae praedicationis: quia eodem die, id est Pentecoste, Lex data est, quo et Spiritus sanctus decidit in discipulos, ut auctoritatem caperent, ac scirent evangelicum jus praedicare. Quod factum duplici testimonio confirmatur, quia et praedestinatum ostenditur, et manifesta Spiritus sancti infusione divinum et supercoeleste probatur ad legi nostrae testimonium perhibendum. Cum enim incognitis sibi imperiti diversis linguis magnalia Dei loquuntur, divinitus se inspiratos ostendunt. Filiis ergo Israel tertio die mensis tertii data est Lex per Moysen, sicut in libro Exodi continetur (Exod. XIX, 16), qui dies a quarta decima mensis primi, quo die factum est Pascha in Aegypto (Id. XII, 18), quinquagesimus est, hoc est Pentecoste. Unde factum est, ut ad legem fidei praedicandam in Pentecoste Spiritus sanctus descenderet in Apostolos (Act. II, 1-4), ut gesta veterum, futurorum imagines haberentur, ad securitatem fidei nostrae: quia falsum videri non potest quod ab initio praedicatum est. Ideo remissionis et reformationis tempus in quinquagesimo psalmo describitur, ut eadem providentia quinquagesimi diei, quae et primi est, sciretur. Hinc factum est ut et manna primo die, qui est dominicus, e coelo daretur populo Judaeorum, quod ita esse sex dierum continuatio probat, quibus collegerunt, et septimo die, id est sabbato quieverunt (Exod. XVI, 22, 23). Manna autem typus est escae spiritualis, quae resurrectione Domini veritas facta est in Eucharistiae mysterio. Omnia itaque gesta sunt, ut ad causam primae resurrectionis incolumia revertantur, et non glorietur satanas, sed hebescat, qui hominem falsa spe dejecit, ne in hoc maneret quod factum est per Christum Dominum. Nunc superest ut probemus, si ita intelligenda sunt quae diximus, ut supra memoravimus. Mensis primus quo Pascha quarta decima die celebratum est in Aegypto, haec dies quarta feria fuit. Unde et Lex quarta feria data est. Quod hinc datur intelligi, quia quinto decimo die mensis secundi profectionis filiorum Israel sabbatum videtur fuisse: idcirco non in die grex illis missus est coturnicum, sed vespere. Mane autem manna pluit de coelo (Exod. XVI, 13, 14), id est die dominico, qui primus post hebdomadam in repetitione invenitur. Denique sex diebus continuis manna collegerunt, septimo autem die, qui est sabbatum, quieverunt. Ab hoc ergo die usque ad tertii mensis diem tertium quo Lex data est, quaere et invenies quartam feriam fuisse quando Lex data est. Sunt enim a quinto decimo die mensis secundi, quando sabbatum fuit, usque ad tertii mensis tertium diem quo Lex data est, dies decem et novem. Tene ergo hos decem et novem, et redi super quintum decimum diem secundi mensis, quo sabbatum fuit, qui a primo computatur quartus decimus; et perveni usque ad diem primum secundi mensis, et habebis alios quatuordecim; quos superjunge ad decem et novem supra memoratos, et invenies primum diem mensis secundi sabbatum fuisse. Superadde adhuc ad caput primi mensis dies septem et decem, quia primi mensis tredecim dies retrahendi sunt, qui ante Pascha fuerunt: quarta decima enim die primi mensis Pascha factum est. Retractis ergo tredecim, et additis septem et decem, invenies quarta decima mensis primi quartam feriam fuisse. Et ne legendi fastidium patiaris, aut quaestionis singula membra curiose inspicere, do compendium, ut et de numero dierum quot a Pascha usque ad datam Legem sunt, certus sis, et ab ipso facilius discas, quota feria factum est Pascha. Tertio die post secundum mensem Lex data est. Sunt ergo menses duo et dies tres. Retrahe ergo de his tredecim dies qui ante Pascha fuerunt, et reliqui erunt dies quinquaginta. Quoniam autem quarta feria data est Lex, hinc facile videtur. Manna prima feria datum est, quia continuis sex diebus collegerunt, quae prima feria sexto decimo die fuit mensis secundi. Ab hac itaque prima feria usque ad octavum decimum diem, quo Lex data est, quartam feriam invenies. A feria vero quarta, sive ante sive retro computes in quinquagesimum diem, quarta feria est: idcirco quia quarta feria Pascha egerunt in Aegypto Judaei, et quarta feria Legem acceperunt: quinta autem feria profecti sunt de Aegypto. Igitur dedicatio Legis est Pentecoste.
XCVI. --Quaerendum si Pascha transitus interpretetur, sicut Graecis videtur.
Apostolus falli non potuit, qui ait, Pascha nostrum immolatus est Christus (I Cor. V, 7). Quod non suum utique, sed Legis est verbum, dicente Moyse, Et erit cum dicent vobis filii vestri, Quae est deservitio haec? Et dicetis, Immolatio haec Pascha Domini est (Exod. XII, 26, 27). Quid amplius est necessarium ad testimonium? Lex loquitur; Apostolus probat: hoc superest, ut contradictor abjiciatur ut pervicax. Manifestum est enim transitum post Pascha fuisse. De sanguine enim immolati agni super postes ostii et super limen posuerunt, ut transiens nocte angelus non percuteret domum, in qua signum sanguinis esset. Sanguis igitur salutem praestitit, non transitus: quia ut transitus non noceret, obstitit sanguis.
XCVII. --Qua ratione responderi possit Arii impie tati simpliciter ex Lege?
Si rationi fides commodetur, ipsa nominum ratio Patris et Filii ostendet unitatem. Si quaeris, quomodo? Non enim verus Dei Filius diceretur, nisi exstitisset de substantia Dei Patris. Nec enim pateretur veritas et justitia Dei verum dicere Filium, si de ipso non esset. Non est enim verus Dei Filius, si de ipso non est. Sed Scriptura dicit, Verus est: ergo de ipso est. Qui enim negat de Deo natum Christum, Scripturae calumniam facit, quae ideo illum dicit verum Dei Filium, ut significet de Deo hunc natum. Si enim non est de Deo, et verus Filius Dei dicitur, fallax est Scriptura. Quod si Scriptura non fallit; qui Christum non fatetur exstitisse de Deo, et Scripturam evacuat, et Christum negat verum Filium Dei. Non enim voluntas verum Filium facit, sed nativitas. Sed potentiae, inquiunt, Dei hoc subest, ut falsa faciat vera. Imo potentia Dei haec est, unde et omni laude dignus est, quia verum apud illum verum est, et falsum falsum est. Nam istud mendacis est, ut falsum dicat verum; quod Deo non competit. Nam omnia quidem potest Deus, sed non facit nisi quod conveniat veritati ejus ac justitiae. Manifestum igitur est idcirco verum dici Filium Dei Christum, ut proprius, id est, de substantia ejus natus intelligatur. Unde inquit Apostolus: Qui proprio Filio suo non pepercit (Rom. VIII, 32); et in alia Epistola: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se parem Deo (Philipp. II, 6). Si ergo non rapinam arbitratus est, dicens se parem Deo, verum se Filium Dei demonstravit. Deo enim par esse non poterat, nisi esset de ipso. Pares enim hi sunt, qui aut ambo veri sunt, aut ambo falsi. Nec enim parilitatem recipit coeptum et aeternum, aut unitatem. Unum enim se esse dicendo Christus cum Patre, parem se Deo facit. Non solum enim, inquit, solvebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo (Joan. V, 18), hoc est, parem. Nonne manifestum est aequalitatem hanc de proprietate nativitatis descendere? Proprium enim se, id est verum dicens Dei Filium, aequalem se faciebat Deo. Hinc est unde dicit, Qui videt me, videt et Patrem meum (Id. XIV, 9). Per illud enim quod consubstantivi sunt, qui unum videt, ambos videt. Sicut enim habet Pater vitam in semetipso, sic dedit et Filio habere vitam in semetipso (Id. V, 26); hoc est, aequalem sibi genuit Filium Pater; et omnia quae Patris sunt, Filii sunt; et quae sunt Filii, Patris sunt (Id. XVII, 10): et nemo potest quidquam rapere de manu Patris, neque de manu Filii (Id. X, 29). Et subjecit, Ego et Pater unum sumus (Ibid. 30); et, Verba quae, inquit, loquor vobis, a meipso non loquor: Pater autem manens in me, ipse loquitur; et opera quae facio, ipse facit. Credite mihi, quod ego in Patre, et Pater in me est; alioquin vel propter opera ipsa credite (Id. XIV, 10-12). Quia enim generatio a semetipso non est, sed ab eo qui genuit, idcirco quidquid facit, factum dicit Patris: ut per haec omnia illud firmetur, quia ideo verus dicitur Filius Dei Christus, ut de ipso natus credatur, ne et substantia ejus extra unius Dei naturam existimaretur. Humilitas ergo ejus maxima exaltatio est. Cum enim videtur se subjicere dicens, Verba quae loquor vobis, a meipso non loquor: Pater enim manens in me, ipse loquitur; et opera quae ego facio, ipse facit: probat se originem a Deo habere, et Virtutem ejus se esse ostendit, dum non quod est, a semetipso esse dicit, sed ab ipso. Per hoc enim commendatur Christus, non inclinatur. Qui enim a se loquitur, verus Filius non est. Vides ergo quia Ariani inde male intelligunt Christum, unde bene intelligendus est; et inde illum improbant et falsum dicunt, unde verus Dei esse Filius approbatur: nam clarificandum se a Patre postulat, et clarificare se Patrem quem petit, promittit; et ubi se humiliare videtur, exaltat. Pater enim cum testimonium dat Filio suo, laudem suam testatur; Filius vero cum praedicat Patrem, gloriam suam manifestat. Magnificentia enim et nobilitas Patris, generositas est veri Filii. Ideo quidquid Patris dicitur esse, est et Filii sine dubio; et quod Filii dicitur esse, est et Patris. Nam qui Spiritus dicitur Dei, idem Spiritus dicitur et Christi. Ecclesia dicitur Dei, dicitur et Christi. Adoratur Deus, adoratur et Christus. Servitur Deo, servitur et Christo. Sancti dicuntur sacerdotes Dei, dicuntur et sacerdotes Christi. Templum civitatis sanctae dicitur Dei, similiter et Christi. Lumine Dei illustrari dicitur civitas sancta, eodem modo et Christi. Sedes Dei est, nec non et Christi. Judex Deus est, est et Christus: quia Isaias propheta in throno majestatis Christum videt sedentem Dominum sabaoth (Isai. VI, 1), quod Ariani non negant. De Deo Patre legitur, quod Rex regum sit et Dominus dominorum (I Tim. VI, 15), eadem et de Christo Filio Dei vero (Apoc. XVII, 14; XIX, 16). Sic ubique divinitate exaequantur Pater et Filius, ut unius Dei modum non egrediatur numerus personarum. Inter Patrem autem et Filium nihil interest, nisi hoc solum, quia Pater ingenitus est, Filius vero genitus: id est, Pater a nullo est, Filius autem de Patre; quod quidem sublime est in Filio. Hinc enim addiscitur nobilitatis ejus aeternitas, et quia verus Filius est veri Patris. Unde est enim illud quod legitur in Genesi dicente Deo, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26)? Itaque si imago eorum et similitudo una est, quomodo non unum sunt et natura? In spiritualibus enim ubi utique non sunt figurae, simile non erit aliquid nisi per substantiam, ut ubi duorum imago una est, quomodo non eorum una erit substantia? Idcirco enim imaginem eorum et similitudinem unam esse legimus, ut eorum unum nihil differre ab altero crederemus, hoc est, verum Dei Filium esse Christum, quia non est dispar a generante nativitas. Denique Judaei intelligentes, quia proprium sibi Patrem dicebat Deum, dicunt ad Pilatum, Nos Legem habemus, et secundum Legem debet mori, quia Filium Dei se fecit (Joan. XIX, 7). Judaei intellexerunt, et Christiani se dicunt non intelligere? qui non credebant, intelligebant; et qui se dicunt credere, faciunt ne intelligant? Vel hoc saltem admitterent, quod propheta Isaias, ut Christum non a semetipso quidem, sed de Deo Deum esse significaret, inter caetera ait: Post te sequentur alligati vinculis, et adorabunt te, et in te deprecabuntur; quoniam in te est Deus, et non est Deus praeter te. Tu enim es Deus, et nesciebamus; Deus Israel salvator (Isai. XLV, 14, 15). Quantum ad bonam mentem pertinet, haec manifesta sunt. His enim et Pater in Filio esse probatur; et Filius Deus ejusdem substantiae cujus Pater est, significatur. In quo enim Deus est, et praeter ipsum Deus non est, et ipse Deus est; quid aliud poterit esse dici, quam hoc quod est Pater Deus, et nec differre in aliquo? Hoc est enim duos esse unum. In ipso enim Deus est, quia quamvis Deus sit, non tamen ex se Deus est. Est enim a Patre, quia Filius est. Praeter ipsum autem non est Deus, quia unicus Patris Filius est. Ipse autem est Deus, quia una atque eadem substantia Dei et Christi est. Nihil igitur ambiguitatis relinquitur, ut Patris et Filii una esse credatur substantia. Verus enim Filius et veri Patris est. Tale enim etiam illud Jeremiae prophetae est: dicit enim inter alia: Hic Deus noster, et non aestimabitur alter ad eum. Hic adinvenit omnem viam scientiae; et dedit eam Jacob puero suo, et Israel dilecto sibi. Post haec in terris visus est, et inter homines versatus est (Baruch III, 36-38). Numquid de degenere potest dici, ad quem alius non potest aestimari; aut aliud Deus quam Pater est, poterit dici, ut Deo proficiat ad injuriam Patris? Si enim aestimari ad eum alter Deus non potest, et absque Deo Patre est; videte an debeat dici id quod sequitur: periculosum est enim. Major enim Patre dicetur. Putantes enim se Deo Patri deferre, si ab eo Filium segregent, derogant ei; ut quem minorem volunt facere, impia obcaecati mente, praeponant eum illi cujus auctoritati inclinandum hunc putant. Scriptura autem ut nihil Filium a Patre differre doceret (differret autem si non esset verus), alium nullum dicit aestimandum ad eum; quia nulla alia substantia poterit similis reperiri substantiae Dei, quae est et Christi. Aliter siquidem Christum de Deo esse docere non poterat, quam ut nullum diceret alium aestimandum ad eum. Sciens enim Deo Patri nullo modo dici posse subjectum Filium ejus, ut hinc parem esse ostenderet, Non aestimabitur, inquit, alter ad eum: quia Patri Deo, quoniam Deus est, aequalis est; verus enim ejus Filius est. Igitur propheta ait, Hic est Deus noster; hoc est, Deus Israel. Si hic est, ipse est Deus unus. De isto enim dicit Scriptura, Audi Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est (Deut. VI, 4): et certe non est hic Pater, sed est Filius ejus. Vides ergo non praejudicare uni Deo personam Filii, si et ipse unus Deus dicatur: quippe cum hoc Scriptura testetur. Unde hoc, nisi quia unum sunt Pater et Filius, quia non personis significatur unitas, sed natura: aut non substantia duo sunt, sed unum; nec duo divinitate, sed unus Deus: ut sive loquatur Pater sive loquatur Filius, unus Deus locutus dicatur? Nam si ipse Dominus inter caetera de mare et femina, Jam non sunt, inquit, duo, sed una caro (Marc. X, 8); quanto magis Pater et Filius non duo dii sunt, sed una substantia? Ut autem duo dicantur Pater et Filius, causa est nativitatis: ne autem iterum duo dii sint, causa est unitas divinitatis. Qua tamen hebetudine Christum creatum, id est factum praedicant, cum legatur nihil Deum sine Christo fecisse (Joan. I, 3)? Si ergo sine illo nihil factum est, non erit ipse factura. Si enim factura est, factum est aliquid sine ipso. Sed absit; quia nihil sine illo. Natus enim de Deo non esse coepit, sed semper exstitit. Nativitas enim nihil est aliud quam exitio: exitio autem manifestatio est. Itaque non factus, sed editus est. Ut enim Christus de essentia Dei exiisse vel processisse significaretur, exitio ejus nativitas appellata est: ut quia non dispar est a genitore nativitas, consubstantivus esse Deo Christus non ambigeretur; et mens illa quae ait, Erat quando non erat, damnaretur. Quia non potest aliquando non fuisse, qui ut apud Deum semper fuisse significaretur, de Deo legitur processisse. Nemo enim de Deo processit ubi non fuit. Solent quippe Ariani sic interpretari de Filio Dei dicentes, Ideo verus Dei Filius Christus dicitur, quia sic illum fecit ut verus sit. Quasi sit aliquid falsum quod faciat Deus. Et illa omnia quae supra diximus de unitate Patris et Filii, quid erunt, cum sic roborata sint et firmata? Si hic aliter sentiendum putatur, multa poterunt divinis solidata oraculis unius convelli degeneris testimonio? Amputandum est tamen, ne sibi vel de eo ipso blandiatur iniquitas. Igitur sic, inquit, illum fecit ut verus sit, ut voluntas cesserit pro nativitate, et factura pro generatione. Tantum enim dandum est, inquiunt, potentiae Dei, ut possit facere quae non sunt, tanquam quae sunt. Quoniam ergo hac astutiae calliditate nituntur contra Filium Dei, ex iis ipsis de quibus praesumunt, quia in reliquis sunt convicti, respondendum est eis, ut in tota summa convicti appareant Propositio enim haec quantum ad sensum pertinet, nullius momenti est: quantum autem ad verba, caliginem facit ne cito appareat. Sic est enim ac si Aegyptius positus in obscuro; quia causa mala bono sensu defendi non potest. Ad impietatem ergo defendendam sacrilegis verbis utuntur. Si itaque haec est potentia Dei, ut verum faceret Christum esse Filium sibi, cum de se ipso non esset natus; ergo talem illum fecit qualis ipse est, ut hoc praestiterit factura, quod datura erat generatio. Si ergo nihil interesse dicitis inter Deum et Christum, poterit forte dubitari, quianon hoc malitiose a vobis asseritur, ut quod in voce dicitur, hoc sit et in sensu: ut quia verus dicitur Filius, verus sentiatur, per id quod unius substantiae est cum Patre, licet non per generationem, sed per facturam: quia totum potest Deus, sicut dicitis, ut factum sic sit quasi infectum. Si autem rationis lineam sequentes, non posse dicitis, quod initio continetur, aequale esse et consubstantivum cum eo quod aeternum est, revelatis dolum malitiae vestrae: quia ut sensum verbi eludatis, falsa voce Christum verum esse Filium Dei dicitis, negantes ei quia aequalis est Deo Patri. Non enim verus est si inaequalis. Numquid poterit verus dici Filius, si non verus dicatur et Pater? Si enim verus est Filius, erit verus et Pater: quam veritatem aequalitas probat. Quod si dispares sunt, neuter eorum verus est. Sed quoniam Scripturarum testimonium irritum fieri non potest, quo Christus verus Dei Filius approbatur, de Deo Patre natus credendus est: quia ut veritas haec firmaretur, et par Deo et aequalis legitur. At tu qui potentiam Dei inaestimabilem praedicas, ais, Deus generare non potest, quia simplex natura est: per quod etiam ipsi Deo Patri contumeliam facis. Mendacem enim istum dicis, ut Filium quem ille suum et verum asserit, deneges; et tuam hypocrisim delegas, quia falso potentem Deum praedicas. Si enim potentiam Dei in id quod verum ex falso factum asseris, praedicas, ut quod verum est illudas, quanto magis hoc amplecti deberes, si bonae mentis esses, per quod verum quod dicitur, verum probatur, et testimonium quod Deus Pater de Filio suo dedit, verum firmaretur? Nam Dominus ait, Apud Deum autem, inquit, omnia possibilia (Matth. XIX, 26): ut quidquid hominibus impossibile videtur, Deo possibile sit. Nam si ratio carnis respicitur, nec Virgo peperit, nec Jonas in ventre ceti vixit (Jonae II, 1), nec mortui resurgent, nec Deus Filium genuit, quia simplex natura non potest generare, quia nihil sine commixtione generatur in hoc mundo. Haec omnia aut simul credenda sunt, aut simul refellenda. Si enim ratio mundi tenenda est, in his omnibus debet auctoritatem habere. Quod si aliqua ratio spiritualium est, carnalis dicendus est, qui mundi ratione infectus, negat aliter quid fieri quam novit. Aliud iterum assolent sua tergiversatione proponere. Aiunt enim, Utrum voluntate Pater genuit Filium, an non? ut cum audiunt, utique quod voluntate, statim ut inimici Dei Filii respondeant, Ergo voluntas ante Filium est; ut ex hoc non aeternus appareat, cum non utique per nativitatem initium acceperit, sed exstiterit. Et tamen si hoc putant, non solum ante Filium erit voluntas, sed et ante Patrem; quia causa generationis Pater et Filius est. Infidelitas carnales sensus sequitur in omnibus. Sic enim inducit causam Dei quasi hominis, ut ante deliberaverit et excogitaverit ut generaret, quasi infirmitati subjectus; cum in Deo neque generatio sine voluntate fuerit, neque voluntas sine generatione. Ipsa enim voluntas, generatio est. Nam utique commune dictum est, Fecit Deus, fecit homo: sed aliter facit Deus, aliter facit homo: ita et in caeteris causis. Sic enim de Deo dicendum est, ut dignum est ei. Solent etiam ipsi de Deo Patre aliam facere quaestionem, dicentes, Accessit illi ut generaret, aut ejus naturae est, ut semper generet? Quod ideo afferunt, ut et Deum mendacem asserant, qui se Christum generasse testatur, et Christum non verum, sed adoptivum faciant. Si enim generavit, inquiunt, semper debet generare; ut quia non semper generat, nec Christum genuisse credatur: quasi mundum negetur fecisse, quia alios non facit. Quae irreverentia, quae indisciplinatio est, legem Deo ponere, ut si genuit, aut multos genuerit, aut unum generare non potuerit? nec ipsi Domino credentes, qui se unicum Dei Filium protestatus est.
Post haec quae supra ostensa sunt aequalia Patri et Filio, videamus an in his concordant quae de Spiritu sancto scripta sunt, ut Trinitas quam in salutari professione retinemus, non recipiat discrepantiam naturae, quomodo non habet fidei diversitatem. Quanquam enim salus sine aliquo ex his non sit, una eorum videtur tamen potestas, quae in se credentibus dat salutem. Quoniam ad testimonium Filii verba Patris protulimus; nunc ad testimonium Spiritus sancti, verbis utamur Filii, quibus non differre a se Spiritum sanctum protestatur: ut cum Filio Pater, et Filius Spiritui sancto testis est, unius esse naturae Trinitas intelligatur. Dicit ergo inter caetera Dominus: Rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut vobiscum sit in aeternum, Spiritum veritatis (Joan. XIV, 16, 17). Cum alium Paracletum mittendum dicit, se utique Paracletum probat. Nam et legitur in Epistola Joannis; dicit enim: Habemus advocatum apud Patrem Jesum Christum, qui exorat pro peccatis nostris (I Joan. II, 1). Et iterum dicit Dominus, Ego sum veritas (Joan. XIV, 6). Ecce aperta unitas Spiritus sancti et Filii Dei. Quae enim de se loquitur Filius, eadem loquitur et de Spiritu sancto. Nunc subjicienda sunt, quae in hujusmodi sensum ordinat Scriptura. Legitur in Isaia, quod Dominum sabaoth viderit in throno majestatis sedentem (Isai. VI, 1), quem Joannes evangelista Christum esse intellexit, dicens inter alia, Haec dixit Isaias, quando vidit majestatem ejus, et locutus est de eo (Joan. XII, 41). Hunc Apostolus sanctum dicit esse Spiritum. Ait enim in novissima parte Actuum Apostolorum, Bene locutus est Spiritus sanctus ad patres vestros dicens, Aure audietis, et non intelligetis, etc., (Act. XXVIII, 25, 26). Haec verba a Domino sabaoth dicta sunt. Hic est unus Deus, qui sive Pater intelligatur, sive Filius, sive Spiritus sanctus, non est contrarium, quia una eorum divinitas et una potestas est. Nam si in unius praefecti praetorio programmate, etiam caeteri praefecti jubere dicuntur, propter auctoritatem unius potestatis; quanto magis in unius Dei imperio, si locutus unus e tribus fuerit, non incongrue dicentur tres locuti? Est enim eorum natura et voluntas una. Solent iterum praejudicare Spiritui sancto, quod ideo degener intelligatur, quia in ordine tertius ponitur; cum tanta simplicitas sit in Scripturis divinis, ut aliquando invenias tertium primum positum. Ut enim causa se tulerit, sic et ponuntur. Nullius enim injuria est, quia una eorum divinitas est. Denique legimus in Isaia dicente Domino, Ego sum primus, et ego in aeternum: et manus mea fundavit terram, et dextera mea solidavit coelum. Et in subjectis, Ego locutus sum, ego vocavi, ego adduxi eum, et prosperum iter ejus feci. Accedite ad me, et audite haec: Non in occulto ab initio locutus sum: cum fierent, illic eram, et nunc Dominus misit me et Spiritus ejus (Isai. XLVIII, 12, 13, 15, 16). Quem vis esse qui fundavit terram? Ipse enim dicit se missum esse. Numquid Patrem? Absit. Filius ergo est qui se missum dicit a Deo et Spiritu sancto. Ecce paria sunt inter Filium et Spiritum sanctum. Sicut enim a Patre et Filio missus legitur Spiritus sanctus; ita et a Deo et Spiritu sancto missus est Christus. Hoc enim solius Patris peculiare est, ne missus dicatur. Accipe dicta Apostoli, qui alio ordine complectitur Trinitatem: dicit enim inter caetera in Epistola ad Thessalonicenses secunda, Dominus dirigat corda vestra in charitate Dei et in patientia Christi (II Thess. III, 5). Quem putas dicit Dominum, nisi Spiritum sanctum? Et quid mirum? cum quem in throno majestatis sedentem Isaias viderit, hic ipsum dicat Spiritum sanctum Dominum sabaoth, sicut supra ostendimus. Et Joannes apostolus Deum intelligi in Spiritu sancto significat, inter caetera dicens, In hoc cognovimus quia Deus in nobis manet, de Spiritu sancto quem dedit nobis (I Joan, IV, 13). Si ergo per Spiritum suum ipse in nobis manet, non ambigitur de Deo esse Spiritum sanctum. Et nec dubium est, quia quod de Deo est, Deus est. Hinc est unde Apostolus dicit, Nemo scit quae sunt in Deo, nisi Spiritus Dei (I Cor. II, 11). Quomodo potest scire quae in Deo sunt, nisi sit ejusdem divinitatis? Inferior enim natura non potest scire quid sit in potiore: quanto magis creatura quid in Conditore suo esset, scire non poterat? Et ad Corinthios in Epistola prima, praeterito ordine qui in traditione fidei est, a Spiritu sancto incipit gratiarum et mysteriorum memorare operationes: et subjungit Dominum Jesum; et tertium ponit Deum, quem et in Spiritu sancto et in Domino dicit operari (Id. XII, 4-6): sicut ait et Dominus. Pater manens in me, ipse operatur (Joan. XIV, 10). Per id enim quod de Deo patre est et Spiritus sanctus et Christus, operatio eorum opus est Dei. Denique Spiritum sanctum idem dicit et Dominum, et Dominum idem dicit et Deum, propter unitatem naturae. Cum ergo hoc loco idem Deum qui est et Dominus, dicat operari omnia in omnibus, inferius sic concludit dicens, Omnia autem haec operatur unus atque idem Spiritus, dividens unicuique prout vult (I Cor. XII, 11). Quid tam apertum, tres unius esse operationis? quia operante uno, operari dicuntur tres; quare, nisi quia unius sunt divinitatis? Nam non est ambiguum donum gratiarum proprie Spiritum sanctum operari. Sed ut Deum et Dominum et Spiritum sanctum unum esse propter naturae indifferentiam doceret, opus Spiritus sancti trium esse opus ostendit. Et ut manifestaret quia solius, quantum ad personam pertinet, Spiritus sancti opus est, Haec autem omnia, inquit, operatur unus atque idem Spiritus, dividens unicuique prout vult. Ideo prout vult, quia voluntas ejus, voluntas est Dei. Non enim dicit, prout vult Deus, sed prout vult Spiritus. Creatura enim cogit se, ut Dei faciat voluntatem; Spiritus autem sanctus naturaliter hoc vult. Ut autem aperte luceat quia omnia Spiritus sanctus operatur, dicit Dominus inter caetera, Si enim ego in digito Dei ejicio daemonia, etc., (Luc. XI, 20). Digitum Dei appellat Spiritum sanctum, ut probet illum de Deo esse. Denique Judaeos qui eum in Beelzebub principe daemoniorum ejicere daemonia dicebant, in Spiritum sanctum blasphemasse testatus est. Moyses quoque quia per Spiritum sanctum signa faciebat, confitentur magi dicentes, Digitus Dei est hic (Exod. VIII, 19). Nam in Actibus Apostolorum legimus, Deservientibus autem eis et jejunantibus Domino, dixit Spiritus sanctus, Segregate mihi Barnabam et Saulum ad opus, ad quod vocavi eos (Act. XIII, 2). Ecce servitur Domino, et hoc Spiritus sanctus sibi vindicat. Unde manifeste apparet hunc esse Dominum sicut et Deum Patrem. Et Saulum Christus de coelo vocavit, et misit praedicare (Id. IX, 4): et hoc simili modo sibi vindicat Spiritus sanctus, dicendo, ad opus ad quod vocavi eos: nam nemo ignorat episcopos Salvatorem Ecclesiis instituisse. Ipse enim priusquam in coelos ascenderet, imponens manum Apostolis ordinavit eos episcopos. Hoc Apostolus Spiritui sancto deputat, cum dicit: Attendite vobis et omni gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere Ecclesiam Domini Jesu (Id. XX, 28). Et inter caetera dicit Petrus ad Ananiam: Anania, cur replevit satanas cor tuum, ut mentireris Spiritui sancto? Et infra, Non es enim, inquit, hominibus, sed Deo mentitus (Id. V, 3, 4). Apertum est Spiritum sanctum dictum Deum, cui mentitus Ananias, Deo mentitus dicitur. Quod si Spiritum sanctum minime voluisset Deum intelligere, dixisset, Non es mentitus hominibus, sed Spiritui sancto; ut neque Deum hunc, neque hominem significaret. Et quid mirum? Apostolus enim aliquando templum Dei hominem appellat (II Cor. VI, 16), aliquando vero templum Spiritus sancti (I Cor. VI, 19), propterea quia unum sunt natura. Si enim Deus minime intelligeretur Spiritus sanctus, qua audacia diceret infra, Templum Dei sanctum est, quod estis vos (Id. III, 17)? Quoniam unus Deus in omnibus Scripturis praedicatur; mysterium autem ejus in Trinitate adoratur. Idcirco sic ait Scriptura, ut sub unius Dei professione, ea quae de ipso sunt, id est, Filius et Spiritus sanctus ejus, in eodem honore intelligantur, in quo ipse Deus est. Quia ideo sacramentum revelatum est Dei, ut gloria ejus in Trinitate significaretur. Quamobrem non plena auctoritate Deus vocatur quod de Deo est, ne alterum absque eo qui unus est, facere credatur. Sed intellectum dat, ut credamus ea ratione in Trinitate creaturae salutem consistere, quia una est eorum divinitas. Neque enim possent simul jungi et in ordine poni Creator et creaturae, Dominus et servi, aeternitas et quae sub initio sunt: quippe cum sine uno eorum salus nulli sit. Ad injuriam enim vocatur omne quod Deus est, sive Filius, sive Spiritus sanctus, si extra unius Dei honorem deputetur et gloriam. Scripturae igitur ostendunt Christum Deum, ostendunt Spiritum sanctum Deum, ut videntes sciant quid sit, quid ostenditur. Tale est si quis gemmam ostendat, non clamans quia gemma est, numquid quia ille non clamat, non erit gemma quae videtur? Ita et Scripturae ostendunt per ea quae supra tractata sunt quid credere debeamus, intra unius Dei fidem sensum nostrum concludentes, mysterio Trinitatis.
Si rationi fides accommodetur, etc., Manifestum igitur est idcirco verum dici Filium Dei Christum, ut proprius, id est de substantia ejus natus intelligatur. Unde et Apostolus, Qui proprio, inquit, Filio suo non pepercit. Nam Patrem et Filium unius esse substantiae, ipsa nominum ratio docet. Ut enim mysterium, quod ratio humana propter suam infirmitatem non capit, possit sciri, nomina sacris rebus aptata sunt congrue, ut per haec veritas Patris et Filii possit aliquatenus intelligi. Nihil enim sic Christum Dominum de Deo esse Deum facit adverti, quam nomen hoc quod dicitur Filius Dei. Et quia malignitas etiam ipsis nominibus perfidiam suam infert, ut aliter quam ratio ipsa se habet nominis ipsius, causam interpretetur, addidit, verus Filius: ut obstrueret os pravum, et mente perversum. Denique nemo in haeresim ruit, nisi a nominum ratione discedens: simplices vero permanentes in ratione nominum, catholicae fidei adhaeserunt. Ipsa enim simplicitas non aliter hoc advertit imperturbata, quam traditum est. Accedente autem tergiversatione, dum re bene et simpliciter posita commovent quaestiones, non contenti credere quod sonant verba, indignum putantes si non sibi addant aut demant, de traditione praecipitantur. Sollicitos enim se faciunt, ne Deus aliter debeat credi, quam tradidit. Ratio autem nominum Patris et Filii inducit ad veritatem unitatis eorum. Nec enim potest discrepare ab altero, quorum imago una sacris Scripturis refertur, quod etiam ipse Filius firmat, cum dicit, Qui me videt, videt et Patrem. Si ergo unum ex iis qui videt, ambos videt, sine dubio Pater et Filius unam habent imaginem; quae non esset una nisi consubstantivi essent Pater et Filius: quod quidem non est ambiguum circa notitiam humanam. De vero enim Filio quid aliud poterit judicari, quam ut unitas eorum ipsa nominum proprietate nascentis et generantis firmetur? Quis enim aliud generet quam ipse est? Si enim Filius tantum diceretur, et non adjiceretur ad intellectum quia verus est, testante illud apostolo Joanne, qui ait, Sumus in vero filio Jesu Christo, qui est verus Deus, et vita aeterna; et apostolo Paulo similiter praedicante: Qui proprio, inquit, filio suo non pepercit: posset de nudo nomine Filii dubitari. Nam cum addat verum hunc esse Filium Dei; qui ab hac voce et sensu recedunt, ipsi sibi proprie inimici sunt. Confingunt enim sibi, et persuasione quadam opinionis perversae aliud debere credi asserunt, quam ratio fidei continet, quasi plus deut Deo quam ipse de se voluit credi. Si enim adjectum non fuisset, vero, posset dubitari. Diceretur enim similis esse Patri, propter hoc quod ait, Qui me videt, videt et Patrem: ut sicut lac et gypsum, quantum ad colorem pertinet, simile est: quantum ad naturam, longe dissimile: sic et id quod dictum est, Qui me videt, videt et Patrem, possit videri. Sed quia veri Filii Dei verba sunt, non debet aliud ad intellectum admitti, quam ut ideo hoc videatur dixisse, quia unum sunt natura Pater et Filius, hoc est in nullo discrepare alterum ab altero. Nam si Salvator de viro et muliere, propterea quod una amborum substantia est, ait, Jam enim non sunt duo, sed una caro: quanto magis Pater et Filius non sunt duo dicendi juxta substantiam; ne aut scissa vel divisa, aut certe dispar ac dissimilis eorum substantia dignoscatur? Denique Paulus apostolus unitatem substantiae eorum firmans dicit, Qui non rapinam arbitratus est esse se parem Deo. Parilitas ergo haec unde erit, nisi de unitate substantiae? Hinc ambo unius sunt imaginis. Sic ergo ut Apostolus ait, Non rapinam arbitratus est esse se parem Deo, verum se Dei Filium demonstravit. Deo enim par esse non poterat, nisi esset de ipso. Pares enim ii sunt qui aut ambo veri sunt, aut ambo falsi. Nec enim parilitatem recipit, coeptum et aeternum, aut unitatem. Unum enim se esse dicendo Christus cum Patre, parem se Deo fecit. Non solum enim, inquit, solvebat sabbatum, sed et Patrem proprium Deum sibi dicebat, aequalem se faciens Deo, hoc est Patri. Nonne manifestum est aequalitatem hanc de proprietate nativitatis descendere? Proprium enim se, id est verum dicens Dei Filium, aequalem se faciebat Deo: hoc est unde dicit, Qui me videt, videt et Patrem: per id quod consubstantivi sunt, qui unum videt, ambos videt. Sicut enim habet Pater vitam in semetipso, ita et dedit Filio habere vitam: hoc est, aequalem, etc.,.
QUAESTIONES EX UTROQUE MIXTIM. DE EVANGELIO JOANNIS.
XCVIII. --Audistis quae contestetur sacrosanctum Evangelium, dicente Domino ad Judaeos, Vos de patre diabolo nati estis, et desideria patris vestri vultis facere. Ille homicida erat ab initio, et in veritate non stetit, quia veritas non est in illo. Cum loquitur mendacium, ex suis propriis loquitur, quia mendax est, sicut et pater ejus (Joan. VIII, 44). Nemo fidelium dubitet diabolum apostasiae suae auctorem non habere. Ipse enim totius erroris est princeps: qui videns a Deo factum se non mediocris potentiae, ausus est praesumere divinitatem; ut quia caeteros vidit inferiores, seipsum praeferret ut deum. Denique nomina quibus appellatur diabolus et satanas, ab actu ejus composita sunt, non ex natura. Omne enim malum opere probatur, ut non substantia in crimine sit, sed voluntas concepta ex causis. Dum enim se vidit potiorem caeteris, inflatus est ad exercendam dominationem. Quomodo ergo patrem habere dicitur, qui auctor sceleris ejus habeatur? Aut unde probatur ab initio homicida fuisse? Sed Scriptura illum qui ejus fuerit imitator, nomine ejus appellat; ut quia ab opere nomen accepit, omnis qui malum opus fecerit, non immerito diabolus nominetur. Salvator ergo hoc loco Cain diabolum appellavit, quia operum ejus aemulus, dum invidit fratri, homicidium perpetravit, exemplum relinquens crudelitatis parricidii. Sicut et diabolus dum invidit homini facto ad imaginem Dei, malignitatem operis sui cumulavit, typum praebens erroris. Hinc itaque exstitit etiam mendax Cain, dicente sibi Deo, Ubi est Abel frater tuus? Qui patris sui imbutus malitia, in mendacium prorumpens, Nescio, inquit (Gen. IV, 9); ut cui vitam extorserat, ubi esset nescire se simularet; sic furore caecatus, ut Deo sic responderet quasi homini, quem putaret se posse celare. Igitur hujusmodi imitatores facti Judaei, etiam ipsum Dominum occiderunt, Cain potius fratricidam patrem volentes habere quam Deum, ut totius sanguinis effusi rei fierent. Auctorem enim vitae perimentes, totius sceleris principes exstiterunt, ita ut huic malo etiam filios suos obligarent dicentes, Sanguis ejus super nos et super filios nostros (Matth. XXVII, 25). Ut enim Pilato suaderent, nihil mali esse quod petebant, in filios suos retorqueri dixerunt, si esset injustum: quia ut furori suo satisfacerent, nec filiis quidem suis parcere voluerunt. Nam quia diabolus non natura malus est, hinc facilius dicitur, quia poena non promitteretur ei qui non fecerat quod nescierat. Iniquum est enim punire eum qui non facit aliud, quam quod suae est naturae. Et magis istud malum est, si hoc exigas ab aliquo, quod scias illum non posse. Quamobrem juste plectendus est, quem cum constet scire ac facere posse bonum, agit malum. Hoc etiam ex verbis Salvatoris poterit adverti: ait enim, sicut supra memoratum est, Pater vester homicida fuit ab initio, et in veritate non stetit. Igitur si per naturam mendax est, quomodo dicitur in veritate non stetisse? Hic enim in veritate non stat, qui in veritate non permanet. Constat ergo diabolum in veritate fuisse, sed non perseverasse. Denique legimus in propheta sic dicentem Dominum, Si stetissent, inquit, in substantia mea (Jerem. XXIII, 22), id est in lege mea. Et Apostolus ad Galatas, State, inquit, et nolite iterum servitutis jugo cohiberi (Galat. V, 1). Quid tam apertum? Hic enim mandat ut de caetero permaneant in mandatis ejus. Quod si diabolus servasset, steterat in substantia et in lege Dei. Fundamentum est enim lex servantibus eam. Quomodo ergo quibusdam videtur, diabolum aut malum a Deo factum, aut propriam habere originem, id est ex nullo ortum, quod utrumque Deo videtur contrarium? Qui enim ad hoc illum dicit factum ut esset malus, imperfectae putat Deum esse bonitatis; quia perfecte bonus non facit malum. Qui vero originis ejus Deum auctorem esse non credit, ejus dominium Deo abnegat. Per hoc enim, cum omnia Dei sint, aliquid esse arbitratur quod minime ad Deum pertineat: quos oportet poenas perpeti, cum viderint cuncta a Deo judicari per Christum.
XCIX. --Quid sit illud Apostoli, Tentatio vos non apprehendat, nisi humana (I Cor. X, 13)?
Non sine providentia, ut arbitror, magister Gentium Apostolus noster, tentatio ut nos apprehendat exoptat, sed ut humana duntaxat; quia divina tentatio perniciem parit. Hac enim Judaei apprehensi a serpentibus perierunt. Agentes enim sub Dei lege, de providentia ejus dubitabant: ac per hoc ne divina nos, sed humana tentatio apprehendat, hortatur. Hic enim tentari a Deo dicitur, qui sub nomine ejus agens, ab idolis sperat salutem; quia non habet Deum probatum. Omne enim quod probatum non est, tentatur; et quod tentatur, in dubium venit. Ac per hoc divina tentatio mortalis est, humana vero tentatio salutaris est: quia sicut de Deo dubitare perniciosum est, ita de homine desperare propter Dei legem saluberrimum est. Quamobrem providenter Apostolus, Tentatio, inquit, vos non apprehendat nisi humana: ut propter Dei legem ab hominibus tentati, fortes inveniamur, dubitantibus de nobis hominibus carnalibus, Deo autem probati simus: quia qui probati Deo non sunt, tentantur ut emendentur. Duplex ergo tentatio est: aliquando enim quasi fideles, aliquando quasi diffidentes tentamur; ut fidelium tentatio humana sit. Propter fidem enim ab hominibus tribulamur: tentant enim nos si possint abducere a fide. Propter diffidentiam autem tentantur, ut angustiati poenitentes redeant in viam; sicut factum est etiam Judaeis. Cum enim diffiderent de providentia Dei, tentati sunt a serpentibus, ut dolore correpti emendarentur. Deus enim sic tentat, ut corrigat hujusmodi homines. Est et alia tentatio, qua tentatus est Abraham, et Job, necnon et Tobias famuli Dei: ut Abraham per tribulationem oblati unici et dilectissimi filii (Gen. XXII), uberiorem fructum justitiae haberet ad aeternam gloriam: Job autem amissione totius substantiae augmentaretur divitiis locupletatus in coelis et in terra (Job I, II; XLII, 12, 13). Tobias vero caecitatem luminum passus sic provectior exstitit, ut ad praesens gloriosus fieret receptis oculis, et in futurum servaretur ei claritas perpetua (Tob. II, 11; XI, 15). Quia ad hoc probantur justi, ut proficiant. Ideoque in tentatione robusto animo esse debemus, scientes non ad diminutionem nostram hoc proficere, sed augmentum, si modo aequo animo toleremus per Christum.
Omnis quaestio ut dilucidari possit, ad originem revocanda est. Apostolus autem cum de Judaeorum perfidia quereretur, et quoniam Deum in solitudine tentaverunt; unde dicit, Neque tentemus Christum, sicut quidam tentaverunt (I Cor. X, 9): dum ergo haec memoraret, et quid propter ista mala passi sunt, ad terrorem incutiendum exponeret, ut ipso nos exemplo malitiae vel tentationis quae in Domino fit revocaret (divina namque tentatio est, si sub lege Dei agens, ex alia parte aut ab idolis auxilium petat, diffidens de Deo), ideo hoc Apostolus cavendum monet. Ut autem humana tentatio nos teneat, exhortatur: quia humana tentatio est, in Dei causa desperare de homine, et promptum esse in fide Dei. Tentatio enim haec diffidentia intelligitur, ut de promissis Dei non diffidant. De humanis, quia in omni errore seductionis humana tentatio est, quae infesta mundanis rationibus Dei legi obsistit, desperans de promissis ejus. Habes ergo manifestatum quae sit in Deum tentatio, et quae est humana tentatio, quam fastidire non debemus, si fidei Dei participes sumus.
DE EVANGELIO MATTHAEI.
C. --Audistis, fratres charissimi, quae contestetur Evangelium dicente Domino: Confiteor tibi, Domine coeli et terrae, qui abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Ita, Pater, quoniam sic fuit placitum ante te (Matth. XI, 25, 26). Igitur si dictorum sensum inspiciamus, videbimus ea quae ad exhortationem credentium a Domino dicta sunt, eorum qui propterea quod mundanam sapientiam spernunt, parvuli videntur sapientibus mundi, qui nullo testimonio commendati sapientes volunt dici. Idcirco indignum visum est Deo his ostendere veritatem: humilibus autem qui nihil de se praesumentes divinae se voluntati inclinant, aequitate cogente salutaria revelanda sunt. Hic enim prudens Deo est et salutis suae memor, qui scientiae suae anteponit Dei legem, quam utique videt non verborum strepitu fulciri, sed rerum virtutibus. Et sine dubio hic stultus et vanus est, qui huic rei se commendat, quae nulla munitur praerogativa signorum. Unde non litteratis saeculi regnum Deus promisit, sed fidelibus; neque scrutatoribus siderum aeternitatem pollicetur, sed recte agentibus; nec dialecticis, qui fraude et minutis quibusdam ratiunculis verum excludere nituntur, gloriam dat; sed bonae voluntatis hominibus, qui accurati magis vita sunt quam sermone. Istos enim reprobat Deus, qui oratione clari sermonis magis uti volunt quam bonis actibus. Nam et gloriam Dei in se vult convertere, qui rem Dei verbis exornare se putat. Res enim ipsae per se placere debent, ut non sermo, sed sensus laudetur. Si enim sensus auctor est litterae, et verba propter res significandas inventa sunt; cur non magis res ipsae puro sensu promendae sunt, ut felicius mentem incitent ad salutem? Ideoque piscatores elegit Dominus noster Apostolos, homines simplices et sine litteris, qui sine aliqua versutia fidem servando et bene vivendo, Dei in se ostenderent veritatem. Unde et apostolus Paulus, Et ego veniens, inquit, ad vos, fratres, non veni in sublimitate sermonis aut sapientiae (I Cor. II, 1). Et inter caetera, Quia non, ait, in sermone est regnum Dei, sed in virtute (I Cor. IV, 20): ut quia verba contradictioni obnoxia sunt, Dei legi virtus testis existeret, cui omnis cedit sermonum sublimitas. Itaque haec idcirco praemissa sunt, fratres charissimi, ut consuleretur simplicioribus, ne forte indignos se putarent gratia Dei, quia minime sunt litteris forensibus eruditi, cum magis ad laudem proficiat simplicitas eorum: quoniam quod prudentes mundi non vident superbia litterarum, hi credunt, non verbis sed consilio prudentes. Sciunt enim in bonis operibus requiescere Deum, et fidem quaerere, non cultum sermonem. Legunt enim dicentem Dominum, In quo requiescam, nisi in humili et mansueto et tremente verba mea (Isai. LXVI, 2)? Quamobrem ut digni efficiamur ad promissa praemia, ea quae a Domino jubentur, facere debemus, securi quia hos diligit Dominus, qui verba ejus custodiunt. Sic enim dicit discipulis suis, Si diligitis me, praecepta mea servate (Joan. XIV, 15): ut in his Domino servientes regni ejus haeredes esse possimus per Jesum Christum Dominum nostrum. DE JACTANTIA ROMANORUM LEVITARUM. CI. --Dum jussis charitatis parere volumus, in vituperationem forte cademus, qui de re quae nulli aliquando in dubium venit, scribimus; quia cum amicitiam offendere nolumus, studium quod ad aliquam rem occultam revelandam proficere debuit, intricamus: quamvis propter nimiam stultitiam cujusdam hoc asseverantis, quod in subjectis pandemus, istud nobis injunxerit charitas memorata, ne cum nemo diu ad hoc responderet, in pejus proficeret, et diu in vano exercitatus emendari non possit. Hoc enim charitatis studium est, quae non quaerit quae sua sunt. Quidam igitur qui nomen habet Falcidii, duce stultitia, et civitatis Romanae jactantia, levitas sacerdotibus, et diaconos presbyteris coaequare contendit: non dicam praeferre, quia stultius est, et forte incredibile videatur, et nos non emendatores, sed calumniatores habeamur. Qua igitur lege quave consuetudine, quonam exemplo hoc aggredi audeat, nullum scire arbitror, ut istos quibus consessus in Ecclesia datus est minime, iis coaequet qui propter quod antistites Dei sunt, in domo Dei et in honore Christi cum dignitate considunt: quae audacia est presbyteris ministros ipsorum pares facere? Quae temeritatis praesumptio, sacerdotibus bajulos tabernaculi et omnium vasorum ejus et lignorum concisores et portitores aquae conferre? Hoc enim officium fuit levitarum. Tale est, si praefectis officiales, dominis servi aequentur. Hoc enim scriptum est dicente Domino ad Moysen, Accipe tribum Levi de medio filiorum Israel, et statue illos ante Aaron sacerdotem, et deservient ei (Num. VIII, 13). Quid hoc exemplo apertius, quod etiam nunc in Ecclesia custoditur? Quanquam Romanae Ecclesiae diaconi modico inverecundiores videantur, sedendi tamen dignitatem in Ecclesia non praesumunt. Ut autem non omnia ministeria obsequiorum per ordinem agant, multitudo facit clericorum. Nam utique et altare portarent et vasa ejus, et aquam in manus funderent sacerdoti, sicut videmus per omnes Ecclesias, et sicut constitutum est a Domino per Moysen. Aut numquid meliores Elisaeo sunt, qui aquam fundebat in manus Eliae (IV Reg. III, 11)? Sic autem diaconos adversus presbyteros defendit, quasi ex presbyteris diaconi, et non ex diaconis presbyteri ordinentur. Sed quia Romanae Ecclesiae ministri sunt, idcirco honorabiliores putantur quam apud caeteras Ecclesias, propter magnificentiam urbis Romae, quae caput esse videtur omnium civitatum. Si itaque sic est, hoc debent et sacerdotibus suis vindicare: quia si ii qui inferiores sunt crescunt propter magnificentiam civitatis, quanto magis qui potiores, sublimandi sunt? Quidquid enim officialibus praestatur, augmentum fit potestati: sicut honor servi ad laudem proficit domini. Quanquam apud justum judicem Deum unicuique hic honor maneat, qui decretus est singulis Ecclesiarum officiis, ut qui diaconus est, diaconi honorem per omnes Ecclesias habeat. Non enim qualiscumque honor est, antistiti Dei servire in Ecclesia duntaxat ut sacerdos totius honoris ecclesiastici dignus habeatur. Major enim ordo intra se et apud se habet et minorem: presbyter enim et diaconi agit officium et exorcistae et lectoris. Presbyterum autem intelligi episcopum, probat Paulus apostolus, quando Timotheum quem ordinavit presbyterum, instruit qualem debeat creare episcopum (I Tim. III, 1-7). Quid est enim episcopus, nisi primus presbyter, hoc est summus sacerdos? Denique non aliter quam compresbyteros hic vocat et consacerdotes suos. Numquid et ministros condiaconos suos dicit episcopus? Non utique, quia multo inferiores sunt. Et turpe est judicem dicere primicerium. Nam in Alexandria et per totam Aegyptum, si desit episcopus, consecrat presbyter. Quanta autem sit dignitas ordinis sacerdotalis, causa ostendit Caiphae, qui cum esset homo pessimus, prophetavit. Quare? Quia princeps, inquit, erat sacerdotum (Joan. XI, 49). Et iterum multum distare inter diaconum et sacerdotem, liber approbat, quem dicimus Actus Apostolorum. Cum enim ex Samaria credidissent Philippo praedicanti diacono ab Apostolis ordinato, Miserunt, inquit, ad Petrum et Joannem ut venirent, et iis qui crederent, darent Spiritum sanctum per manus impositionem (Act. VIII, 14, 15). Sed inscii credo Scripturarum aut immemores Legis haec defendunt. Recordari ergo debet qui ista putat asserenda, quid levitis acciderit cum taliter saperent. Cum enim nihil inter sacerdotes et levitas interesse praesumerent, Deo judice hiatu terrae absorpti sunt Chore et consentientes ei, et ducentos quinquaginta viros torrens ignis simul consumpsit (Num. XVI, 31-35): et Ozias rex cum opus sacerdotale praesumeret, lepra perfusus est (II Paral. XXVI, 19-21): ut hoc utique exemplo caeteri territi non audeant quod sibi concessum non est praesumere. Nunc enim videmus diaconos temere quod sacerdotum est agere per convivia et in oratione id velle, ut respondeatur illis, cum istud solis liceat sacerdotibus. Diaconi enim ordo est, accipere a sacerdote, et sic dare plebi. Vides quid pariat vana praesumptio? Immemores enim elatione mentis, eo quod videant Romanae Ecclesiae se esse ministros, non considerant quid illis a Deo decretum sit, et quid debeant custodire: sed tollunt haec de memoria assiduae stationes domesticae et officialitas, quae per suggestiones malas seu bonas nunc plurimum potest. Aut timetur enim ne male suggerant, aut emuntur ut praestent. Hi sunt qui faciunt eos ordinis sui non considerare rationem. Dum enim per adulationem obsequuntur illis illicite, praecipites illos faciunt, ut plus sibi putent licere: quippe cum videant non sic deferri sacerdotibus; ac per hoc anteferri se putant. Sed testimonio, inquit, diaconi fit presbyter: quasi istud ad praerogativam pertineat magnitudinis. Legimus enim ad plebem dixisse Petrum apostolum: Eligite, inquit, ex vobis quos constituamus deservire mysteriis Ecclesiae (Act. VI, 3). Nolo dicere, mensis. Ecce laicorum testimonio creati sunt diaconi. Et Apostolus eum qui ordinandus dicitur episcopus, etiam testimonium vult habere Gentilium: sic enim ait, Oportet enim hunc et testimonium habere bonum ab his qui foris sunt (I Tim. III, 7). Omnium ergo est testimonium dare, et non tamen omnes hoc honore digni sunt. Judicare enim omnes possunt, et non tamen omnes possunt esse quod judicant. Potest enim pictor judicari bonus, et praeferri alteri ab illo qui pingere nesciat; et choraula melior alio choraula approbari ab eo, qui alterius est artis: ita et testis potest esse creandi presbyteri qui inferior ordine est. Et iterum, quo inflentur et putent sibi multum deberi, A nobis enim, inquiunt, perducuntur qui ordinandi sunt: ut dum lateri illorum septi sunt, honore digni videantur. Fac verum esse. Quasi officialis enim ab episcopo mittitur, ut obsequium praebeat ordinando. Nam et imperator, ut imperator appareat, ordinatur obsequio militari: non tamen melior nec par est exercitus imperatori. Nam et Aman cum esset clarus in honore militari, a rege missus est ut Mardochaeo in obsequium iret (Esther VI, 10): ut quantum dignus esset Mardochaeus, ex hujusmodi obsequiis nosceretur. Ita et diaconi creandis presbyteris in obsequium mittuntur; ut dignos eos fieri sacerdotes, omnes intelligant. Exceptis enim sacerdotibus, quibus obsequium debent, omnibus praeponuntur diaconi. CONTRA NOVATIANUM. CII. --Dicunt discipuli sui ad Jesum, Domine, vis ut dicamus, descendat ignis de coelo, et consumat eos, sicut fecit Elias? Et respondit illis Domnus dicens, Nescitis cujus spiritus estis. Filius enim hominis non venit animas perdere, sed salvare (Luc. IX, 54-56). Cum dignum utique esset vindicare in Samaritanos non suscipientes eum; Dominus tamen qui ad misericordiam dandam advenit, sententiam amovit, ut de caetero corrigentes emendarentur. Et propheta Elisaeus indignatus pueris qui ei contumeliam faciebant, Deo judice vindicavit in eos, ut eo loco ab ursis comederentur, ubi silva esse negatur (IV Reg. II, 23, 24): Dominus autem oblatae sibi meretrici pepercit, ei videlicet quam in adulterio se deprehendisse majores Judaeorum dixerunt (Joan. VIII, 11); ut quia pia praedicatio incoeperat, non condemnandum, sed ignoscendum doceret. Nam per Moysen data Lex, quia justitiam habuit ad vindictam, in primordiis suis severitatem exercuit. Quia et in illum qui sabbatis exiit ligna colligere, funebriter vindicavit (Num. XV, 32-36); et in filium Aegyptiae qui blasphemaverat in Deum, similiter ultionem dedit (Levit. XXIV, 10-14); et in causa fusilis vituli percussit filios Israel (Exod. XXXII, 27). Unaquaeque ergo Lex inter ipsa primordia sensum suum plenum ostendit, ut vetus Lex, quia ad vindicandum promptior erat, inter initia sua asperior videretur, ut metu incusso diligentes et sollicitos faceret auditores suos. Nova vero propterea quod pia et ad misericordiam facilis est, primordia sua mitissima et clementissima demonstravit, ut ipsa oblectatione ac dilectione omnes ad indulgentiam provocaret. Postea autem et illa quae asperior visa est propter fragilitatem humani generis, non solum rigorem suum mollivit, sed et humanam et piam se praestitit, et haec quae clemens visa est aliquando vindicavit. Ananias enim cum Saphira uxore sua divinitus caesi sunt (Act. V, 5, 10). Et Elimas magus incredulus et Dei legi repugnans, Domini judicio et virtute caecatus est (Id. XIII, 8-11). Et Herodes rex propterea quod honorem non dedit Deo coeli, ab angelo Dei percussus scatens vermibus exspiravit (Id. XII, 23). Ne quia misericordia praedicatur, inultum omnino putarent homines et impune peccari, timorem posuit, ostendens ad hoc dari veniam delictorum, ut quasi ex mortuis vivificati postea abstinerent se a contrariis, ut id elaboretur, ne quis hinc cum crimine exeat, quia ad judicium venietur. Haec enim unicuique sententia imputatur, in qua defungitur. Quoniam igitur nova Lex plenitudinem habet misericordiae, ne contemptui duceretur ab amatoribus peccatorum, in supra dictos vindicavit. Vetus vero Lex quanquam ad vindictam data sit, quibusdam tamen ignovit, ne omnino crudelis diceretur: sed in plures vindicavit, quia sensus ejus ad ulciscendum promptus est. Sine dubio ergo major gratia novae Legis est quam fuit veteris. Si ergo major gratia est, quomodo negatur hoc praestare posse, quod praestitit illa, quae minorem gratiam habuit? Erat enim propensior in severitatem. Itaque si ista poenitentibus ignovisse probatur, qui fieri potest ut ista quae clemens est, non recipiat poenitentes? Nam et Judaei filii Dei appellati sunt, qui per Moysen in nube et in mari baptizati, apostoli Pauli auctoritate leguntur (I Cor. X, 2). Legem enim accepturi procul dubio purificati noscuntur, ut de caetero acceptae Legis redderent rationem, ut si quid peccarent, per poenitentiam se reformarent; dicente Domino per Isaiam prophetam, Poenitentiam agite qui erratis, et convertimini (Isai. XLV, 22). Sed forte e contrario dicitur, Poenitentia quidem praedicata est, non tamen remissio. Si ergo poenitentia a Deo praedicata est, fructus erit agentibus poenitentiam. Nec enim supervacue hoc Dominus commoneret. Porro autem sciens Dominus conversis dari debere peccatorum remissionem, hoc praecepit: quippe cum dixerit, Nolo mortem peccatoris, tantum ut convertatur et vivat (Ezech. XVIII, 32). Itaque et est fructus poenitentiae, sicut claruit, conversis ad Deum. Exclusa est ergo Novatiani impie composita assertio, qua verborum Domini sensum invertit dicens, Ait Dominus, Qui me negaverit, et ego negabo ipsum (Matth. X, 33): ut si aliquis christianus quacumque ex causa negaverit, jam redire non possit, aut certe revertens, minime recipiatur. Et ubi erit demandata poenitentia? Cum Salvator post datam hanc sententiam negantem apostolum Petrum non negaverit. Quare? Quia poenitentia subsequente erratum suum amarissime flevit (Id. XXVI, 75), sciens utique conversis ignosci, et reformari eos per poenitentiam. Sed Novatianus fingit agendam poenitentiam. Quia enim aperte non audet negare poenitentiam dandam, astrictus Lege, subtiliter hanc frustrare contendit. Quando enim dicit, quia qui negaverit, nullo modo veniam habebit, sed negabitur et ipse in conspectu Angelorum Dei, quomodo non cum dolo agendam poenitentiam profitetur? Hinc autem manifeste fraus ejus apparet, cum subjungit dicens, Quicumque peccaverit in Spiritum sanctum, non remittetur ei, neque hic, neque in futurum (Id. XII, 32). Quamvis alia causa sit qua peccatum est in Spiritum sanctum, et alia negare Dominum Jesum; Novatianus tamen ut huic peccato veniam deneget, unum sensum vult esse, et negantis Dominum, et peccantis in Spiritum sanctum, ut hac tergiversatione fructum amputet poenitentiae. Si enim idem est negare Dominum quod peccasse in Spiritum sanctum, nulla venia speranda est negantibus, neque fructus aliquis poenitentiae; quia hoc peccatum, neque hic, neque in futuro remitti dominica oracula promiserunt. Hinc ergo apparet, Novatianum cum dolo dicere agendam poenitentiam, Utquid enim poeniteret, si delictum aboleri negatur? Poenitentiae enim gemitus, fletus et lamentatio hoc acquirit, ut et veniam mereatur et reformationem. Denique David poenitens et confitens peccatum suum, et veniam meruit (II Reg. XII, 13), et ad pristinum statum redditus est; quia et rex permansit, et postea prophetavit. Quod liquido probatur: in quinquagesimo enim psalmo poenituit, et postea persecutionem a filio suo passus prophetavit. Tertius enim psalmus juxta historiam post quinquagesimum est. Sed forte regi ignosci oportuit, humilibus autem ignosci non debet; cum magis potentioribus difficilius ignoscendum videatur? Deus enim personam hominis non accipit (Rom. II, 11). Quanto enim quis sublimior, tanto magis, licet leve peccatum ejus, grave est crimen. Sicut enim humilitas in potente sublimis et magnifica est; ita et culpa ejus pro crimine habenda est. Exceptis enim peccatis, quae constat omnibus esse illicita, non omnia licent potentibus, quae sunt concessa humilibus. Dignitatis enim homini negotiari deforme est, et popinam ingredi notabile est. Senatoribus quoque fenus infamia est. Si ergo in his levibus inventi notandi sunt, quanto magis rei constituendi sunt, si peccaverint? Per hoc ergo apparet David gravissime peccasse, et quidem duplici modo: conversus tamen, et homicidii et adulterii veniam consecutus est, et quod est amplius, deflens reformatus est. Cum enim a propheta Nathan argueretur, peccatum celare non ausus est, sed confessus est dicens, Peccavi Domino. Tunc respondit propheta et dixit, Abstulit Dominus peccatum tuum, et non morieris, quoniam poenituisti. Et quia invenitur postea prophetasse, dubium non est hunc reformatum. Nam et Achab correptus a propheta propter mortem Nabuthe ibat plorans, et conscidit vestimenta sua, et praecinxit se cilicio, et factum est verbum Domini in manu servi ejus Eliae de Achab, et dixit Dominus: Audisti, quoniam motus est Achab a facie mea? non inducam ei mala in diebus ejus (III Reg. XXI, 27-29). Et Ninivitis peccata deflentibus, imminente morte reparata est vita (Jonae III, 10). Ecce quantus profectus est poenitentiae. Sed forte dicatur e contra, Concessa quidem est, sed non de crimine idololatriae: quamvis enim haec gravia sint, majus est tamen crimen idololatriae. Recte tamen explosa est non ex modica parte Novatiani assertio, qua duo crimina gravia concessa poenitentiae videntur. Quia si fornicationi ignosci non debet, sicut Novatiano videtur, quanto magis homicidio, aut adulterio? Sed hinc vanitas ejus apparet, quando haec quae graviora sunt, concessa probantur: quamobrem nunc, an idololatris concedi posse promiserit Deus, requirendum est. Omne enim quod jure hic concessum non fuerit, nec in futurum poterit concedi. Hic enim, sicut dixit Dominus, aut ligantur, aut solvuntur peccata (Matth. XVI, 19); in futuro autem nihil aliud erit, nisi remuneratio aut condemnatio. Omnis enim qui hic jure reprobatur, non poterit eligi, aut dignus in futurum judicari. Audiamus igitur quae dicat Dominus de idololatris ad Jeremiam prophetam: Vade, et dic, inquit, Revertere ad me, commoratio Israel, dicit Dominus, et non firmabo faciem meam in vos: quia misericors ego sum, dicit Dominus, et non irascar vobis in aevum. Verumtamen cognosce delictum tuum: impie egisti, et posuisti vias tuas in alienos subtus omne lignum nemorosum (Jerem. III, 12, 13). Ecce quid promittit eis Deus, qui post lapsum ad se convertuntur, ut post apostasiam regressis remittat peccata. Et iterum dicit Deus per Jeremiam: Delicati mei ambulaverunt vias asperas, ducti sunt ut grex direptus ab inimicis. Constantes estote, filii, et proclamate ad Deum, erit vestra in abductione memoria. Nam sicut fuit mens vestra ut erraretis a Deo, duplicabitis decies tantum conversi, quaerentes eum. Qui enim induxit in vos mala, inducet in vos aeternam jucunditatem cum salute vestra (Baruch IV, 26-29). O clementia Dei! quemadmodum lapsos provocat ut se erigant! quomodo hortatur ut post errorem idolorum revertantur ad eum! quasi pater benevolus, filiis suis jucunditatem perennem promittit salutis si se corrigant. Item apud eumdem inter caetera: Et restituam illos in terram istam, et reaedificabo eos, et non destituam; et replantabo eos, et non evellam (Jerem. XXIV, 6): ut quia comminatus dixerat, Sacrificans diis, eradicabitur; ne peccantes in Deum desperarent de se, quasi jam qui sacrificaverant idolis eradicati, replantari non possent; hortatur eos, quia si poeniteant, poterunt ad statum suum pristinum reformari. Sententia enim tunc manet, si non emendetur delictum. Denique Ninivitis praedicatum est, quia post triduum everteretur civitas eorum. Quare post triduum, nisi ut aut poeniterent, et auferretur sententia; aut in eo permanentes, justius deperirent? Hoc est quod dixit per prophetam, Nolo mortem morientis, tantum ut revertatur et vivat. Ita factum est ut morituris peccatorum causa Ninivitis, ignosceretur poenitentia subsequente. Utquid enim centum annis sub Noe arcam invenimus fabricatam (Gen. V, 31; VII, 6), nisi ut videntes et audientes quid immineret emendarent se? Neminem enim Deus vult perire. Hinc est unde in Salomone legimus, Quoniam, inquit, Altissimus misertus est poenitentibus (Eccli. XII, 3). Et iterum, Misereris omnium, quia omnia potes, et dissimulas peccata hominum propter poenitentiam (Sap. XI, 24). Hoc sensu et Dominus dolens super perfidiam Judaeorum, ait: Jerusalem, Jerusalem, quae interficis Prophetas, et lapidas missos ad te; quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alis suis, et noluisti (Matth. XXIII, 37)! Igitur semper Dominus per totam Legem peccatores ad se converti hortatur, nolens opus suum perditioni esse obnoxium; cum nec alia causa datae Legis esset, quam ut ex errore homines convertantur ad veritatem: ita tamen, ut in Novo Testamento auctor Legis clementior videatur, quia tempore quo sacramentum Filii sui Domini nostri manifestare dignatus est, largior et uberior in misericordia esse voluit, ut plus gratiae praedicante Filio esset, quam fuerat praedicantibus servis. Nec immerito: sic enim fuit dignum ut majora dona per Filium, quam per famulos largiretur. Denique ad se conversis credentibus omnia simul peccata concedit, nulla interveniente lamentatione poenitentiae. Unde dicit Paulus apostolus, Sine poenitentiae enim sunt dona et vocatio Dei (Rom. XI, 29). Post autem si peccaverint, per poenitentiam poterunt mereri veniam; ut quia post acceptam gratuitam misericordiam peccaverunt, non jam gratis, sed interveniente gemitu et fletu possint ad indulgentiam pervenire. Impossibile est enim homini ut non peccet. Unde Joannes apostolus, Si dixerimus, inquit, quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est. Si confitemur peccata nostra, fidelis et justus est, ut remittat nobis peccata, et mundet nos ab omni injustitia (I Joan. I, 8). Sicut David meruit veniam et reformationem, cum confiteretur peccatum. Certe Christianis loquitur Joannes apostolus. Ait enim in subjectis, Filioli mei, haec scribo vobis ut non peccetis: et si quis peccaverit, advocatum habemus apud Patrem, Jesum Christum (Id. II, 1). Hoc dicit, ut si post Baptismum peccaverimus, advocatum supplices deprecemur, ut exoret pro nobis Patrem. Si enim apud veteres nostros poenitentia habuit locum, quomodo fieri potest ut hoc tempore locum non habeat, quando major clementia praedicationis est? et qui inimicis misertus est vocando illos ad gratiam, amicis factis non miserebitur cum mercede? Tribulatio enim cordis, merces est poenitentis. Quod si esset verum, dolerent homines ex inimicis factos se amicos. Aut qualis aestimandus erat ille, si inimicis non poenitentibus misericordiam daret, amicis vero et poenitentibus non daret? Praeterea cum sciat Dominus diabolum adversus amicos et servos Dei plus se extollere et saevire: unde dicit Petrus Apostolus, Vigilate et sobrii estote, quia adversarius vester diabolus fremens sicut leo circumit, quaerens quem devoret (I Petr. V, 8): quoniam ergo novit Dominus adversarium nos habere horrendum et validum; si victi ab eo fuerimus, vult nos ad auxilium suum confugere, dolens elisos nos, ut virtute ejus reparati fortiter repugnemus. Sicut enim nisi breviati fuerint dies illi, quos dicit Dominus (Matth. XXIV, 22), nulla fiet salva caro; ita et si negetur hominibus poenitentia, nemo poterit salvus fieri. Si enim nemo, inquit, gloriabitur mundum se habere cor (Prov. XX, 9); et alibi, Nemo, ait, sine sorde, nec infans unius diei (Job XIV, 4): quis poterit evadere, si poenitentia denegetur? Et ubi est quod dicit Dominus, quia gaudium erit in coelo super uno peccatore poenitentiam agente (Luc. XV, 7)? Sed majora crimina, inquit, ignosci non debent, fornicatio et idololatria. Et ubi est dictum dominicum, quo omnia peccata et blasphemias promittit remitti hominibus; Spiritus autem sancti blasphemia non remittetur hominibus (Matth. XII, 31)? Omnia penitus peccata dicit posse remitti, excepto uno. Nunc elige, Novatiane, de quibus vis dictum; de adhuc non credentibus, aut de jam credentibus? Si de non credentibus; quomodo datur remissio peccatorum, cum constet omnes, antequam credant, in Deum peccare et in Spiritum sanctum? Nam nonnulli gesta dominica magicas artes appellant, opus sancti Spiritus daemoniis assignantes. Si autem de credentibus vis dictum, exclusa est asseveratio tua, quia omnia peccata remittentur: Et qui dixerit, inquit, verbum contra Filium hominis, remittetur ei. Ergo sive in Deum, sive in Christum peccetur, remittetur hominibus. Omnia enim peccata complexus est, praeter in Spiritum sanctum. Itaque non hoc peccatum vult intelligi, quod peccatur in Deum, hoc esse et in Spiritum sanctum: si enim hoc esset, non utique istud exciperet. Quoniam ergo aliud peccatum significat, cum blasphematur in Spiritum sanctum (ad personam enim pertinet hoc dictum, non ad naturam Spiritus sancti); sive jam credentibus per poenitentiam, sive futuris credentibus per Baptismum, omnia remittentur peccata. Quod autem in Spiritum sanctum peccaverunt Judaei, alia causa est, et quae ad tempus illud pertinuit. Unde non illis hoc remitti, neque hic, neque in futurum ostendit. Non enim errore peccaverunt in Spiritum sanctum, sed malevolentia. Scientes enim prudentesque, opera quae videbant in gestis Salvatoris Dei esse, ut populum a fide ejus averterent, haec simulabant esse principis daemoniorum. Hinc est unde dicit eis Dominus, Vos habetis clavem scientiae, et nec vos intratis, nec alios sinitis intrare (Luc. XI, 52). Haec ergo sententia contra malevolos prolata est quibus remedium inveniri non potest ut salventur. Nihil est enim hoc crimine gravius: fingit enim falsum esse, quod scit esse verum. Judaei enim qui sub Dei lege esse videbantur, quibusque facta promissio Christi est, videntes magnalia, et intelligentes hoc esse quod promiserat Deus; invidia caecati sunt, ut hoc esse negarent; et non solum negarent, sed et persequerentur usque ad mortem. Non ergo dignum est, istis peccatum hoc unquam debere remitti, qui conscientia sua teste, Deo, cui se devotos dicebant, ausi sunt repugnare. Ut autem in Deum vel in Christum peccetur, diversae sunt causae. Aut enim aliquis dum felicitati alterius invidet, dolore humilitatis suae insurgit in Creatorem; aut aliquid repentinum passus quod sit adversum, in iracundiam excitatus, in parentem injuriosus existit. Christi autem incarnatio etiam ad injuriam provocat. Dum enim ignorant homines sacramentum incarnati Christi, blasphemant, indignum ducentes si Filius Dei, qui incorporalis et simplicis naturae est, hominum more natus dicatur. Blasphemant ergo, quia ignorant mysterium. Quamobrem conversis his porrigenda est manus, quia sic contra verum existunt, dum pro vero se facere arbitrantur. Tortus hujusmodi et exungulatus, hoc verum esse dicit, quod persequebatur. Supra memorati autem Judaei aliud senserunt, et aliud egerunt, qui sine judice et carnifice, conscientia sua teste semper torquentur. Qui enim per errorem inimicus exstitit vero, cum conversus fuerit, gaudet cognovisse se veritatem: malevolus autem non habet quod emendet; si enim converterit se, incipiet verum dicere quod prius falsum esse nesciebat. Spiritui autem sancto ut fiat injuria, causa nulla existit: officium enim ejus offensionem non parit, quia in virtute signorum et prodigiorum apparet. Quis enim insibilare contra eum audeat, videns mortuos excitatos? Aut quis irascatur ei, cujus effectu videat currentes paralyticos, caecos lumen accipere, surdos audire? Aut quomodo non amabit eum, quem videat spiritus immundos ejicere, leprosos mundare, et simul omnes infirmitates curare? Huic Judaei maluerunt injuriam facere, opus ejus dicentes opus esse daemoniorum, dummodo invidiam atque odium contra Salvatorem exercentes explerent: idcirco neque hic, neque in futurum, hoc peccatum remitti eis ostendit. Sed Novatianus, Majora, inquit, crimina nominatim remitti probentur, id est, idololatria et fornicatio post lavacrum. Idcirco enim in Baptismo, ait, simul omnia remittuntur peccata, ut de caetero si quid grave commiserint, nullo modo veniam consequantur; quia post acceptum Spiritum sanctum, quod contra Spiritum sanctum est, admitti non debet. Quis neget peccari nunquam debere, si esset possibile? Porro autem sciens Deus fragile genus humanum, semper remediis salutaribus prosecutus est eos, ut post peccata haberent quomodo se repararent. Si autem Spiritus datus prohibet peccantibus dari poenitentiam, nulla providentia est in Novo Testamento, et melius videbitur veteribus provisum, quibus medicina ista minime est denegata. Et quomodo major gratia est in Novo quam in Veteri? Nam hoc inimici est, qui sciens hominibus aliter provideri non posse, ut perveniant ad salutem, quam interventu poenitentiae, Spiritum sanctum det, cui si injuria facta fuerit metu aliquo, aut per aliquem errorem, jam satisfactio locum non habeat reformandi hominem: hoc est occasionem quaesiisse perdendi homines, non salvandi. Sed absit, quia Dominus ait, Filius hominis non venit animas perdere, sed salvare. (Luc. IX, 56). Nam si nobis peccata, quae in nos peccamus invicem, si convertamur, septuagies septies remitti a nobis alterutrum praecepit Deus (Matth. XVIII, 22); quanto magis ipse, si in illum peccetur, ignoscit conversis? Omnem enim peccatorem converti vult. Unde Apostolus fornicariis et immundis remissum probat dicens, Ne forte veniens lugeam multos ex his, qui ante peccaverunt, et non egerunt poenitentiam super immunditia et fornicatione, quam gesserunt (II Cor. XII, 21). Probat quosdam egisse poenitentiam, de quibus non dolet, sed gaudet: aliquos autem significat, non egisse fornicationis suae poenitentiam; propter quod et lugere se eos dicit, non pertinentes ad vitam, quia non egerunt poenitentiam. Si enim hujusmodi criminis in hac vita semper agenda poenitentia esset, non diceret lugere se eos, quia non egerunt, sed quia non agunt. Sciens autem hic et incipi, et peragi poenitentiam, ait, quia non egerunt. Hoc enim volebat, ut veniens ad eos pacem haberet cum communione eorum. Ecce probatum est, fornicariis post actam poenitentiam communicandum esse. Non enim potest illis communicari quamdiu agunt: tunc autem communicandum est, cum desinunt agere judicio Ecclesiae. Nunc superest videre an specialiter idololatris posse remitti probemus. Legimus enim in Apocalypsi beati Joannis apostoli, poenitentiam super idololatria praedicari. Commonentur enim episcopi, quos angelos vocat, id est nuntios, sicut et beatus Paulus apostolus ait, Sicut angelum Dei excepistis me (Galat. IV, 14), ut peccantibus dent poenitentiam, nec eos patiantur minime commoneri, qui scandala faciunt in Ecclesia, cum sint et ipsi de Ecclesia. Dicit ergo, Et angelo Pergami Ecclesiae scribe: Haec dicit, qui habet gladium ex utraque parte acutum, Scio ubi habitas, ubi sedes est satanae: et tenes nomen meum, et non negasti fidem meam, in diebus, quibus Antipas testis meus fidelissimus occisus est apud vos, ubi satanas habitat. Sed habeo adversus te pauca, quia habes illic tenentes doctrinam Balaam, qui docebat Balac mittere scandalum sub oculis filiorum Israel, manducare delibata, et fornicari: ita et tu habes tenentes doctrinam Nicolaitarum. Similiter age poenitentiam. Hanc dicit esse doctrinam Nicolaitarum quae fuit et Balaam, id est, idololatriam et fornicationem, de qua jubet agi poenitentiam. Et quia hominibus Ecclesiae loquitur, ostendit dicens, Haec dicit spiritus Ecclesiis Quis autem fructus est poenitentiae, ita significat, Vincenti, inquit, dabo manducare manna, quod est absconditum; ut per poenitentiam quasi vincat peccata. Quid est enim poenitere, nisi dolere praeterita, et de caetero temperare ab his quae admiserat? Et Angelo Thiatyrae Ecclesiae scribe: Haec dicit Filius Dei, qui habet oculos sicut flammam ignis, et pedes ejus similes aeramento Tyrino: Scio opera tua, et dilectionem, et fidem, et ministerium, et patientiam, et opera tua novissima meliora prioribus. Sed habeo adversum te, quod sinis mulierem Jezabel, quae se dicit prophetam, et docet, et seducit servos meos fornicari, et manducare immolata idolis. Et dedi ei tempus ad poenitendum, et noluit agere poenitentiam de fornicatione sua. Ecce mittam illam in lectum; et adulteros ejus cum illa in tribulationem magnam, nisi egerint poenitentiam factorum suorum, et natos ejus occidam morte; et scient omnes Ecclesiae, quia ego sum qui scrutor renes et corda; et dabo unicuique vestrum secundum opera sua. Vobis autem dico, et caeteris qui Thiatyrae estis, qui hanc doctrinam non habetis, et ignoratis altitudinem satanae, sicut dicunt, non mitto in vos aliud pondus: verum tenete quod habetis donec veniam. Vincenti autem et servanti opera mea usque in finem, dabo ei potestatem super gentes (Apoc. II, 12-26). Sub una Epistola data ad Ecclesiam Thiatyram duplicem Novatianae haeresis confundit et explodit errorem: et poenitentibus enim idololatriae causa fructum promittit, et in una Ecclesia malos non contaminare bonos ostendit, cum unius utique essent communionis: nec enim extra Ecclesiam positis scribebat dicens, Qui habet aures, inquit, audiat quid dicat Spiritus Ecclesiis. Simili etenim modo apostolus Paulus, Scimus enim, inquit, quia quaecumque lex loquitur, his qui sub lege sunt loquitur (Rom. III, 19). Et alio loco, Quid enim, inquit, mihi de his qui foris sunt judicare (I Cor. V, 12)? Unius ergo Ecclesiae homines, partim ad poenitentiam provocat, partim collaudat dicens, Vobis autem dico, et caeteris qui Thiatyrae estis, quicumque non habetis doctrinam istam, id est idololatriae, tenete quod habetis, donec veniam; hoc est, perseverate usque ad finem, quia qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22). Similiter et qui perseveraverit in malo, damnabitur. Ac per hoc sicut justitia justi non liberabit eum, in die qua erraverit; sic et iniquitas injusti non nocebit ei, cum converterit se. Ideo dixit, sacrificans diis eradicabitur: si autem converterit se vita vivet. Sicut est et illud quod ait Dominus, Qui me negaverit, negabo eum (Ibid. 33). Si autem converterit se, non poterit negari ab eo quem confitetur. Hinc est ut diceret in Psalmo, Non justificabitur in conspectu tuo omnis homo vivens (Psal. CXLII, 2). Haec enim sententia imputatur homini in qua moritur. Nam quia in Ecclesia mali cum bonis futuri essent usque ad judicium Dei, ipse Deus significavit, dicens, Simile est regnum coelorum reti misso in mare, quod ex omni genere piscium colligit. Cum autem venissent ad littus, bonos segregaverunt in vasa sua, malos autem foras miserunt. Sic erit in consummatione saeculi: exibunt Angeli, et segregabunt de regno Dei omnia scandala, et eos qui iniquitatem faciunt (Matth. XIII, 47-49). Haec causa significatur etiam in illo, qui inter discumbentes inventus est non habens vestimentum nuptiale (Id. XXII, 12, 13): quem solum projectum de coetu ostendit Ecclesiae, quia crimen indignitatis ejus non polluit caeteros; et quia haec indignitas ejus designata est, eo quod vestimentum non habuerit nuptiale, manifestus fuit caeteris. Videbant enim eum inter se aliud esse vestitum. Hinc est unde Paulus apostolus, In magna autem, inquit, domo, non solum sunt vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia (II Tim. II, 20). Istud propter Hymenaeum et Philetum posuit, qui cum essent ex Ecclesia, perverse de resurrectione sentiebant; sicut aliqui de Corinthiorum Ecclesia resurrectionem negabant. Sed hanc domum magnam Novatianus mundum significat intelligendum, non Ecclesiam; ne in una Ecclesia malos cum bonis, mundos cum immundis cogatur asserere. Quod facile puto convelli. In una enim domo omnes sub uno sunt nomine: quamvis enim moribus diversi sint, uno tamen domini sui nomine censentur in professione. Mundus autem hic diversae professionis continet homines, ita ut dispares profiteantur se habere et deos et dominos. Vides ergo non hoc potuisse dici de mundo, sed de Ecclesia, in qua sub uno degentes nomine, diversi sunt actu. Quod quidem Novatianum non ignorasse adverto, sed quia abcessionis suae justas querimonias non habebat, ne aperte erubesceret, argumenta quaedam sibi conflavit per malam legis interpretationem, quibus excusare niteretur et tegere livoris sui invidam voluntatem. Denique respondet ad haec quae diximus dicens, Nec ego renuo agendam poenitentiam admissae idololatriae, sed ego remittere non audeo; quia crimen hoc ab eo remittendum est, in quem admissum est. Haec autem cum dolo respondet. Interpretationibus enim suis detegitur, quibus fraus ejus apparet. Quando enim dicit, scriptum est. Qui me negaverit, et ego negabo eum, et mentiri non potest cujus verba sunt; poenitentiam quam agendam dicit, inanem et infructuosam ostendit. Si enim sententia data est, et non fallit qui dedit; quid excruciari compellis hominem lamentationibus et gemitibus, qui hujus rei effectum, aut denegas, aut scire te minime profiteris? Omnis enim qui consilium alicui dat, ad hoc utique dat, ut quid ex eo proficere possit, praedicet. Sed quia tu, Novatiane, dolose hoc profiteris, ad illudendas mentes hominum, agendam poenitentiam dicis. Sciens enim aperte hoc negari non posse, subtiliter facis, quia non voce sed affectu poenitentiam amputas. Omnem certe qui idolis sacrificaverit, in Spiritum sanctum dicis peccare, cui neque hic, neque in futurum, peccatum hoc remitti per legis verba contendis. Quomodo ergo hujus delicti agendam poenitentiam dicis, nisi quia fallis, sicut supra ostendi? Sed soles alio dolo fraudem hanc velle contegere, dicens eodem sensu etiam Petrum apostolum dixisse Simoni, Age poenitentiam ab hac malitia tua, si forte remittatur tibi (Act. VIII, 22). Sed contuens apostolus Petrus veterem et venenatam malitiam hominis et peramaram, idcirco dubium ei dedit responsum. Quis enim mortalium sic peccavit, ut donum Dei pecunia vellet mercari? Malevolentiae ergo responsum istud datum est, non errori. Haec est enim quae remedium non habet; quia nec error est, nec per quam excusetur necessitas, ut possit per fletum ad veniam pervenire. Si in tali itaque causa aliqui fuerint inventi, hoc audiant quod audivit et Simon. Nam ideo dubie respondit ei apostolus Petrus dicens, In felle enim amaritudinis et in obligatione iniquitatis video te esse. Si ergo in tam gravi causa, et quae sine remedio videatur, dubie responsum est; ambiguum non est, eis qui errore aut necessitate aliqua in Deum peccant posse remitti, si congruam poenitentiam agant. Hoc enim concessum est juri ecclesiastico ab auctore, ut et poenitentiam det, et post poenitentiam recipiat. Et adhuc est aliquid quod reprehendit Novatianus: Cur, inquit, corpus Domini tradunt eis quos noverunt peccatores? Quasi possint ipsi accusatores esse, qui sunt judices. Si autem accusati fuerint et manifestati, poterunt abjici. Nam quis judex accusantis sumat personam? Nam si ipse Dominus Judam passus est, quem sciebat furem esse, et ea quae mittebantur exportare (Joan. XII, 6), nec eum qui accusatus non est, abjecit: hoc exemplo uti oportet, ut eum abjicere non liceat, qui publice detectus non fuerit. Nam nec justo viro competit aliquem accusare. Unde Matthaeus, Joseph cum esset, inquit, homo justus, et nollet eam traducere, voluit eam occulte dimittere (Matth. I, 19). Judas ergo cum esset inter discipulos, contagione sua non eos maculavit, dissentientes utique a furtis ejus; et Eucharistiam inter eos accipiens, non polluit innocentes. Nec Dominus ei quem latronem sciebat, corpus suum denegabat; quia secundum Apostolum, Qui indigne sumit, gladium sibi sumit (I Cor. XI, 27). Unde nec ab oculis ejus se avertit. Peccatores etenim eos polluunt, qui consentiunt malis eorum. Unde dictum est, Videbas furem, et concurrebas cum eo (Psal. XLIX, 18). Hinc est unde Apostolus plebem Corinthiorum arguit, propterea quod illum qui publice uxorem patris habebat, non corriperent aut evitarent, ut se emendaret, dicens, Nescitis quia modicum fermentum totam massam corrumpit (I Cor. V, 1, 6)? Cum enim non esset dux aliquis, aut praepositus Ecclesiae; plebis erat corripere eum, quem videbant tam turpiter et obscoene inter eos conversari. Ac per hoc quasi consentientes eos crimini ejus Apostolus arguit. Nec enim in hac re accusatore opus erat, aut testibus; publice enim novercam suam loco uxoris habebat. Itaque, quantum ad causam nostram pertinet, exposuimus rationem, non alios criminantes, sed nos defendentes. Novatiani autem obtestor conscientiam, qui nos semper accusat, si sanctos scit esse omnes quos secum habet. In tantum autem irascitur nobis, ut et christianos nos neget; cum sciat nos ea fide initiatos, de qua ipse praesumit. Christianum certe professio facit et vita. Si ergo vides hominem ea profiteri quae tu, et non dissimilem esse in vita; quare negas esse eum quod tu es? Certe qui dicit Dominum Jesum, in Spiritu sancto dicit (Id. XII, 3); verum enim dicit. Omnis enim veritas de Deo est. Cur non assentis vera dicenti, sed negas? fatenti Deum contradicis non ratione, sed furore? Numquid non inimicus Dei videris, qui vera de eo profitenti resistis? Numquid paganus, audiens aliquem idola dicentem esse deos, negat paganum esse? Cur tu negas christianum quem audis verba integrae fidei profitentem, cum legas, Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10)? At tu, ut inimicus, quod per iracundiam non vides, Deo repugnas; negans hoc confitentem habere salutem, cum Dominus dicat, Quicumque me confessus fuerit, et ego eum (Luc. XII, 8). Numquid ait, Si Novatianus me fuerit confessus? Sed tu hoc sic astruis, ut tibi hoc defendere videaris, ut is salvetur qui non christianus tantum, sed qui fuerit et novatianus. Sed si in Christum facta confessio dat salutem; ubicumque, apud quoscumque integra fuerit haec confessio, habet salutem. Itaque si confessionis hujus traditio corrupta est apud nos aut sensus immutatus, recte accusas. Si enim haec manet in nobis sicut et in te, nos negando et te negare videris. Sed fidei ministros accusas: fac verum esse, quamvis probare non possis, Qui tamen ab his audierunt; verum est quod audierunt, an falsum? Nec enim si vitiosus verum dixerit, non erit verum, quia a vitioso dictum est; cum alia causa sit conversationis, et alia professionis. Nonne persecutor odio christiani nominis professionem persequitur, non conversationem? Primo in loco sciens hoc proficere religioni, cum confitemur esse nos christianos, sacrilegus confitentibus nobis credit quod non vult audire, quia audit. Tu autem cum ejusdem professionis sis et signaculi, non credis confitentibus nobis quae ipse confiteris. Si aliter nos renatos scires quam tu renatus es, recte non crederes hoc nos esse quod tu es. Utquid a sacrilego persecutionem patior, si non hoc sum quod tu es? Nam si hoc de me profiterer, quod tu de me dicis; persecutionem non paterer. Ac postremum mihi credendum est de me, non tibi. Meam enim professionem quaerit judex, non tuam de me. Quid ergo me confitentem tu negas, cum verum sit, in hac causa non alienum testimonium, sed meam professionem requiri, aut pro me, aut contra me? Nolebam pro nomine torquere te contra me, ut appareret si vera confitentem et tu negares contra me, aut cui crederetur. Dolo enim hoc proponis, ut justam causam videaris habere schismatis. Nam non ignoras in hac re meam de me testificationem requiri, non alienam; et hoc verum haberi, quod ego fuero confessus, non quod alter negaverit. Manifestum est utique liberos esse eos, qui amore Christi non disquirentes hominum actus, ad fidem ejus consequendam concurrunt: hoc eorum probantes quod sibi utile norunt, id est, ut traditionem fidei, quae de Christo est, consequantur. Nam qui praeter mysterium aliquid aliud in hac re putat homini necessarium, traditioni facit injuriam; minus enim sentit de gratia Dei. Quando enim nisi meritum hominis adfuerit, negat donum Dei proficere posse devoto sibi, aut potiorem, aut parem facit hominem ipsi traditioni, cum longe sit meritum hominis ab hoc officio. Sicut de hac eadem re dicit apostolus Paulus, Ego plantavi, Apollo rigavit, sed Deus incrementum dedit. Itaque neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus (I Cor. III, 6, 7). Quomodo in hac re aliquid de homine sperandum est, cum verba data sint quae tradantur? Videamus itaque quid proderit, si boni meriti fuerit, aut quid oberit, si mali fuerit meriti. Accedens verba Dei audire desiderat, quibus fidem commodans, salutem se credit accipere. Quid facit in hac re, si bonae aut malae vitae sit qui verba solemnia tradit, cum fides devota quaeratur percipientis, ut ea quae audit, toto animo credat? Numquid si malae vitae sit qui tradit, impedimentum faciet percipienti, ut non credat quae audit credenda, ut peccatum ejus intret in cor ejus ne credat? aut Deus, qui justus est, despicere habet devotum sibi propter peccatum ejus, quem ipse patitur esse in ordine? Nec homo sic judicat, quem constat falli frequenter, aut esse gratiosum. Si ita esset, et homo causam suam ageret, nonne diceret Deo: Quis sit iste cujus causa me despicis, nescio. Ego ad eum tui causa accessi, quia tuus dicebatur antistes: te quaesivi, te desideravi, tibi credidi, de homine nihil speravi: quare ergo mala ejus mihi obsint, quem nescirem nisi te quaesiissem? Si bona ejus mihi possent proficere, justum videretur forte, ut et mala ejus obessent mihi. Sed sicut bona ejus si dubie credidissem, nihil proderant mihi; ita et mala ejus nihil obesse mihi debent bene credenti. Ego enim verbis ejus fidem dedi, quae a te data dicuntur, quaeque te inspirant, te loquuntur, de te promittunt: huic de se nihil credidi, nec gestis ejus; sed fidei, quae ex te est, me copulavi. Secundum haec integra est causa credentis. Advocatorum enim more accipe antistites: numquid si malae vitae sit advocatus, contra susceptum ejus pronuntiabitur? Hoc est officium advocati, ut secundum juris ordinem, suscepti sui causam peroret: numquid poterit vita ejus, si turpis est, obesse causae suscepti? Persona enim advocati nec obesse, nec prodesse poterit; qualis enim fuerit causa, sic et respondebitur ei. Sic sunt et qui volunt christiani fieri: accedunt ad antistitem, dicunt ei vota sua: ille facit verba juris ecclesiastici. Si vera vota sunt, suscipiuntur a judice: in quo ille aut obesse poterit, aut prodesse? quippe cum nec causam suscepti sui norit. Deo enim judici soli cognitum est, quis, qua mente accedat. Antistitis ergo est, delegato sibi fungi officio; judicis autem, aut suscipere, aut renuere causam suscepti. Ipse enim invenitur dixisse, Filia, fides tua te salvam fecit (Matth. IX, 22). Vides itaque nullius adjutorio, sed unumquemque fide sua salvari. Hoc enim Deus decrevit fidei, ut si non dubitet, omne quod voluerit, consequatur. Tu tamen non ut amicus, sed quasi inimicus Christi, populum sub tuo nomine congregasti, ut non sint Christiani nisi fuerint et Novatiani; cum Apostolus condemnet, si quis dicat se Paulianum, aut alterius alicujus (I Cor. III, 4): sed tu potiorem te judicans, super Christi nomen, tuum posuisti; quasi ille non sufficeret ad tuendam Ecclesiam suam. CIII. --Quomodo in Levitico Dominus sacrificia et libamina offerenda praecepit, quae alibi respuit? cum constet in Levitico de sacrificiis offerendis Dominum mandasse Patribus, ut offerrent libamina vel sacrificia, sive holocausta: denique sic dicit per Jeremiam prophetam, Haec dicit Dominus, Holocausta vestra congregate cum sacrificiis vestris, et manducate carnes; quia non sum locutus ad patres vestros, neque mandavi illis, qua die eduxi illos de terra Aegypti (Jerem. VII, 21 et 22). De holocaustis et sacrificiis, si penitus advertas, non est de hac re facere quaestionem: nec mentitum Dominum aut immutatum putes, ut mandaret, et postea denegaret. De hujusmodi enim sacrificiis et libaminibus seu holocaustis nihil invenitur mandasse, de quibus nunc se locutum testatur. Duo etenim genera sacrificiorum adverte: unum quod per singula genera offerri mandatum est, et aliud quod voluntarium dictum est. Illud ergo quod per diversa genera, sive pro peccatis, sive pro primogenitis offerri praeceptum est, quid et quale et quomodo offerendum esset, mandatum est. Sacrificium autem voluntarium non utique mandatum est, quia arbitrio remissum est, ut si aliquis voluisset offerre, quod illi visum fuisset, offerret: voluntaria enim erant haec sacrificia. Et quia negligenter et improvide haec offerebant, non deliberantes, quia qui offerret potentiori, munera electa offerret; idcirco dicitur eis, Non mandavi vobis de his: sed si vultis, debetis quae digna sunt offerre. Sic etenim invenitur, et Cain peccasse, cum non considerat Deo haec debere offerri, quae potiora sunt. Cum enim ad propitiandum Deum haec offerre se dicerent, in eo ipso provocabant Deum ad indignationem, ut in id quod dicerent se bene facere, peccarent offerentes Deo holocausta indigna. Unde dicit in Malachia propheta, Si adducatis ad victimam caecum aut claudum aut aegrum, non est bonum. Offer autem ea duci aut praeposito tuo, si suscipiet te, dicit Dominus omnipotens (Malach. I, 8). Hinc est ut per Isaiam de eadem re queratur Deus, dicens, Quo mihi oves holocausti tui? Neque in sacrificiis tuis honorasti me. Non enim ad hoc te feci, ut laborares in thure, aut ut mercareris mihi argento incensum; nec adipem sacrificiorum tuorum concupivi: in peccatis autem tuis et iniquitatibus astitisti mihi (Isai. I, 11). Manifestum est itaque ortas esse querelas: quia cum voluntaria sacrificia offerrent, non in his Deum honorabant, offerentes indigna, cum haec utique non essent necessitatis. Si enim mandata fuissent, necessitate videbantur qualiacumque offerre; quando autem arbitrio suo haec offerebant, talia debebant offerre, ex quibus obsequium in se Dei ostenderent. Sed quia animus illorum cupiditate idolorum errabat, inconsiderate haec agebant. Igitur duplici genere exprobrantur, quia et inique agentes, Deo audebant offerre; et quae indigna erant, offerebant: cum iniqui actus non sacrificiis redimantur, sed lamentatione et misericordia. Unde dicit David cum peccasset, Si voluisses, sacrificia dedissem: utique holocaustis non delectaberis. Sacrificium Deo spiritus contribulatus; et cor contritum et humiliatum Deus non spernit (Psal. L, 18, 19). Denique dicit Samuel ad Saül, qui cum contempsisset praeceptum Domini, sacrificio Deum putabat posse placari, Non enim, inquit, vult Deus sacrificium magis, quam audiri vocem suam (I Reg. XV, 22). Et Scriptura dicit, Misericordiam volo plus quam sacrificium (Osee VI, 6). Judaei cum injusti essent, et immisericordes, oblationibus propitium Deum fieri arbitrabantur: sicut et nunc quidam spernentes justitiam, oblationibus laudari se putant. Bona est ergo oblatio, si servetur justitia, et non negligatur misericordia; quia quod nobis petimus, et aliis praestare debemus.
DE EVANGELIO LUCAE.
CIV. --Sciens Dominus bellum Judaicum adversus se futurum, dixit discipulis suis ut gladios sibi pararent: quo facto, cum coeptum esset bellum duce Juda Scariote, videns Petrus apostolus insurgentes hostes, protulit gladium, et amputavit auriculam servi sacerdotum. Tunc Dominus jussit Petro, ut reconderet gladium in thecam suam: Omnis enim, inquit, qui accepit gladium, gladio peribit (Matth. XXVI, 51, 52). Utquid parari jussit, qui prohibuit percutere; reum etiam mortis designans eum, qui percusserit gladio, cum non utique injuste videatur apostolus percussisse? Quantum enim pertinet ad Petrum, percussit eum quem contra se armatum videbat. Resistere enim debuit ingratis servis, et ad Dominum necandum armatis. Si singula membra inspicias causae, cujus vis patefieri rationem, invenies et alia quae requiras his dictis. Quid enim opus erat, ut hic qui spirituali fretus erat virtute, gladios juberet parari carnales: et qui prius jussit in via nec peram ferri, nec pecuniam, nec virgam (Id. X, 10); nunc juberet haberi, quae prius prohibuit? Incipiamus ergo, cur gladios jusserit parari et occidi prohibuerit, explanare. Non solum enim inimicorum, verum etiam ipsorum discipulorum suorum causa, ad superventurum bellum arma procurari praecepit. Nova enim et mirabilis res futura erat, ut is qui nova et inaudita signa faciebat, sic subito humiliaretur, ut et verberibus subjiceretur et morti. Ne ergo velut impraescius haec pati videretur, et a quo forte virtus recessisset, haec omnia sic praedixit, ut non dubitaret de his, sed praescius contra haec se pararet; et quia voluntate humiliatus est, non resistere acrius inimicis juberet: in tantum seipsum esse qui fuerat ostendens, ut jam detentus, aurem quae abscissa fuerat restitueret; ut quod gladio operante deciderat, redderet: non quasi carnalis utique medicus, sed quasi corporum conditor opus suum truncatum refinxit. Nec enim possunt medici abscissa corporis membra reparare. Ut autem Dei virtus in illo non diminuta, sed ita ut fuerat inesse videretur, et illud firmaret quod dixerat, Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam (Joan. X, 18): hac ergo causa gladios parari, non tamen occidi jussit. Nunc illud ostendere superest, quare contuens factum apostoli Petri, eum qui gladio usus fuerit, gladio dixit perire, cum non injuste percussisse videatur Nam sicut significatur in Luca, ipso Domino permittente percussit, et sic prohibitus haec audivit (Luc. XXII, 49, 50). Ideo etenim permissum est, ut et vindicare se posse videretur, sed nolle; et ut virtus ostenderetur in eo manere, in quo fuerat, ut in utroque vindicare se posse non ambigeretur; inimici vero pro certo haberent datam sibi ab eo potestatem, ut hoc facerent. Non enim victus apparebat, sed tradens se voluntati eorum. Quare ergo sententia data est, ut qui gladium accipit, gladio pereat; nisi quod nulli licet, excepto judice, quemquam gladio occidere? Apostolo autem Petro usque ad hoc permissum est, ut dolorem faceret, non quod occideret. Ob hoc enim audivit, ne iterum percuteret. Didicit praeterea, quia christianis jam factis occidere non licet. In misericordia enim positis, lege juris mundo crediti uti non licet aspere. Illud autem quod ante euntibus in via discipulis mandasse videtur, ut nihil tollerent in via, pacis est causa, et gratia virtutum, et affabilitas doctrinae. Quid enim opus erat tollere aliquid in via, quibus signorum causa omnia offerenda erant? At ubi tempus, quo se pati permisit, advenit, propter quod rixa magis quam bellum imminebat; armatos jubet esse discipulos: non ut repugnaret qui pati volebat, sed, ut dixi, ut praescium se hujus rei, et in potestate habere passionem suam ostenderet; humiliaret autem se humanae salutis causa, quod suo loco dicetur.
CV. --Quomodo Prophetia quadret cum Evangelio, de obscuratione solis et quibusdam aliis.
Cum in primo adventu Domini praedictum sit, quia contenebraretur sol in passione ejus, eadem hora qua factum probatur, id est, meridie. Sic enim scriptum est in Amos propheta, Et erit in illa die, dicit Dominus, occidet sol in meridie, et contenebrescet super terram dies lucis (Amos VIII, 9). Illo ergo die a sexta hora contenebratus est sol usque ad horam nonam, et ita completa est prophetia supradicti prophetae. Imago hujus rei, quae futura est in adventu Domini secundo, in passione Domini est ostensa; quia in fine, cum coeperit Dominus advenire ut judicet mundum, solventur luminaria ab officio suo, dicente Domino, In illis diebus sol contenebrabitur, et luna non dabit lumen suum (Matth. XXIV, 29). Quod quidem et Joel propheta non praetermisit, ut cum a multis significatur, sine dubio impleri credatur. Ita enim dixit: Sol convertetur in tenebras, et luna in sanguinem, priusquam veniat dies Domini magnus et manifestus (Joel. II, 31). Hoc quantum apparet, secundo adventui magis congruit; tunc enim omnibus aperte manifestabitur, sic dicente Scriptura, Tunc videbit illum omnis oculus, et plangent se super illum omnes tribus terrae, et qui illum crucifixerunt (Apoc. I, 7). Itaque si in utroque adventu hoc continetur, quia sol contenebrabitur illis diebus, qui dies ille est, quo ampliari solem et lunam cecinit Scriptura? Ait enim inter caetera Isaias dicens: Eritque super omnem montem excelsum, et in omni loco excelso aqua perambulans in die illa, cum perierint multi, et cum ceciderint turres. Et erit lumen lunae, ut lumen solis; et lux solis erit septies tantum in die, cum sanabit contritionem populi sui (Isai. XXX, 25, 26), et caetera. Qui dies potest intelligi, quo promisit se Dominus sanare contritionem populi sui? Hunc opinor esse diem, quem pater Joannis Zacharias ostendit dicens: Benedictus Dominus Israel, quia visitavit et fecit redemptionem plebis suae. Et erexit cornu salutis nobis in domo David pueri sui. Sicut locutus est per os sanctorum Prophetarum suorum, qui a saeculo sunt. Et liberabit nos de inimicis nostris, et de manu omnium qui oderunt nos. Ad faciendam misericordiam cum patribus nostris (Luc. I, 68-72). Et Simeon inter caetera, Hic positus est, inquit, in ruinam, et in resurrectionem multorum in Israel (Id. II, 34). Haec ruina est Scribarum et Pharisaeorum et principum Judaeorum, quos propheta significavit per turres. His ergo per incredulitatem ruentibus, alii surrexerunt credendo qui prius videbantur infirmi, et aegri per negligentiam. Unde Salvator, In judicio, ait, ego veni in hunc mundum, ut qui non vident, videant; et qui vident, caeci fiant (Joan. IX, 39): ut qui per Legis culturam et peritiam lumina videntur, per incredulitatem caecarentur; caeci vero, id est, imperiti vel publicani viderent, dum crederent. Quorum infirmitates propheta Salvatorem portaturum praedixit (Isai. LIII, 11). Itaque hoc tempore Salvatoris factum est, sicut legitur in Evangelio, quia ipse infirmitates nostras accepit, et vulnera nostra curavit (Matth. VIII, 17). Quae quidem omnia in passione Salvatoris consummata et adimpleta sunt: sic enim salus humani generis, tam apud superos quam apud inferos et redempta est et firmata, quia prophetia Zachariae supradicti utrumque comprehendit. Et hic enim apud superos liberati sunt a contritione inimicorum, interventu misericordiae; et illic apud inferos, cum erepti sunt de tartaro. Cuncti enim qui speraverunt in promissum Christum, exspectabant adventum ejus, ut devicta morte liberarentur de inferno. Unde dixit, Aa faciendam misericordiam cum patribus nostris. Si quis autem salutem hanc et in secundo adventu contineri intelligat; in utroque tamen adventu, maxime in secundo, sol convertetur in tenebras, et luna non dabit fulgorem suum: quomodo ergo augeri solem et lunam die quo visitabit Dominus populum suum, advertemus; quando utroque in tempore, quo coepta liberatio populi et adimpleta est, solem et lunam non minui, sed contenebrari legamus? nisi plane solem et lunam sanctis comparatos intelligamus; sicut in alio loco legimus sanctos luminaribus exaequatos, Paulo apostolo praedicante, quia inter hos homines sancti in hunc mundo velut luminaria videantur. Et in Evangelio, Tunc justi, inquit, fulgebunt sicut sol (Matth. XIII, 43). Dominus enim opera justa lumen appellat: sic enim ait, Luceat lumen vestrum coram hominibus, ut videntes opera vestra bona, magnificent Patrem vestrum, qui est in coelis (Id. V, 16). Hi ergo, qui omnibus suis relictis, Dominum sequuntur, justitiae et sanctitatis causa, soli et lunae comparantur septies honorati; sicut dicit Dominus, Nemo est qui relinquat domum, aut uxorem, aut filios, aut agros, qui non recipiet septies tantum in hoc saeculo (Luc. XVIII, 29, 30). Qui ergo ad praesens septies honorantur, potest inintelligi, quia etiam in futuro septem partibus clariores caeteris futuri credantur; ut resurrectio eorum soli comparetur ac lunae, caeterorum vero sicut stellae sint. Claritas ergo sanctorum, quae hic septies honoratur, in resurrectione aliud septies consequitur, ut qui hic claritatem lunae habet, in futuro solis accipiat claritatem; et qui hic soli comparatur, septies tantum futurus credatur accipere. Propheta ergo Isaias solis et lunae comparatione sanctorum merita augeri praedixit, nec immerito. Si enim ipse Dominus sol justitiae dictus est, sancti autem similes ei erunt, Joanne apostolo dicente, Cum enim apparuerit, inquit, similes ei erimus (I Joan. III, 2); convenienter sanctos in sole esse significatos, septem tamen partibus majorem solem quam lunam propheta supradictus ostendit. Quando enim lunam, sicut lumen solis, futuram ostendit, solem autem septies tantum; ad modum utique solis septies lunam augeri significat, ut talis sit tunc luna, qualis nunc est sol: quamvis sanctorum ratio hic vertatur, sub hac tamen causa luminarium ex parte prodidit quantitatem, ut post crementum solis ac lunae tantum iterum major sit, quantum erat sol; et quantum in praesenti distat sanctus a sancto, tantum distet in futuro post remunerationem.
DE LIBRO GENESIS.
CVI. -- In principio fecit Deus coelum et terram (Gen. I, 1). Si coelum in principio fecit, et terram, coelum autem firmamentum est, sicut in subjectis apparet; non est verum, quia prior lux facta est, et sic firmamentum: aliud enim coelum significare non poterat, quia facturam mundi describit Deo operante perfectam. Propterea enim quod diversis opinionibus homines fallebantur in causa mundi. Moyses Deo se inspirante ostendit quae esset ratio mundi. Quibusdam enim videbatur initium non habere; aliis initium quidem habere, sed ab Angelis quibusdam fabricatus esse; nonnullis vero factus similiter, sed a Sacla quodam, qui est et Deus potestatis adversae: pauci autem de origine, veritatis traducem sequentes, Deum opificem ejus asserebant. Horum ergo causa qui diversitatis falsa opinione trahebantur, coactus est Moyses quae esset causa hujus vera ostendere; ne filii Israel erepti de potestate Aegyptiorum, a falsa tamen intelligentia eorum liberati non essent. Ipsi enim inter caeteros magis erroris studium sequebantur: hi enim antiquitus prae caeteris vanae philosophiae operam dabant. Denique Moyses per id, quod a filia Pharaonis adoptatus videbatur, eruditus est omni sapientia Aegyptiorum (Act. VII, 22). Quid est ergo quod dicit, In principio fecit Deus coelum et terram? Si enim firmamentum significat secundum quod supra ostendimus, videamus quid dicat. Arbitramur, quia Moyses ut omnem errorem inferioris creaturae auferret, et impensarum facti mundi; in principio substantias ipsas, ex quibus mundus constat, factas esse significavit; quia si hoc tacuisset, aeternae forte putarentur esse substantiae, Deo jugabiles aestimatae: ut qui hujus rei testimonium recipit, ambigere non possit factum esse mundum, quando substantias, quae ad impensas mundi profecerunt, initio subjectas fatetur. Igitur In principio fecit Deus coelum et terram, id est supernam et infernam substantiam. Superna est, qua constat coelum; inferna autem concretio est quaedam faeculenta, quae profecit in aridam quae dicitur terra, et tenebras. Unde dicit in Isaia propheta, Ego Deus, qui feci lucem, et creavi tenebras (Isai. XLV, 6, 7). His ergo creatis, fecit simul substantiam; hoc est, aquam, tenebras, et terram ante tempora: tempora enim sub firmamento sunt. Firmamentum enim, sicut quibusdam videtur, glacies est aquarum. Et ideo firmamentum dicitur, quia concretis divinitus aquis firmatum est, quod ab occulendo vel celando appellatum est coelum. Itaque propterea quod aqua majus sit elementum, prior est significata, quia pars ejus profecit in cameram mundi. Terra autem pavimentum: quae quidem et David a Spiritu sancto creata fatetur. Ait enim, Et aquae quae super coelos sunt, laudent nomen Domini. Quia ipse dixit, et facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt (Psal. CXLVIII, 4, 5). Post haec ergo elementa, ante compaginationem mundi, fecit Deus lucem, ut opera ejus in lucem procederent, quae lux modo disposito, cursum diei explevit. Facta est nox juxta diei modum, quae similiter impleto modo spatii, illuminata est adventu luminis matutini: et sic impletus est primus dies, cum coepit secundus; nox enim diei deputata est, ut simul dicantur unus dies: propterea enim, quod subjectae sunt tenebrae lumini, auctoritate carent, nec possunt numerum facere. Triginta etenim dies una luna appellantur, cum secum habeant noctes. Itaque lucis ministerium, quo spatium consumit sibi decretum, dies nuncupatur. Tenebrarum autem substantia antequam illuminetur, nox appellatur. Spatium autem illud, quod inter occasum et ortum est, nox est. Non enim tenebrae faciunt noctem, sicut et lux diem; quia tenebrae manent in sua natura. Lucis autem accessus facit diem, et discessus noctem. Non immerito ergo subjecta est nox diei. Luce ergo facta, et cursu duodecim horarum impleto, totidemque et noctis spatio peracto, aequinoctium fuit in primo die: et exinde coepit dies increscere super noctem tribus scilicet mensibus, qui sunt tempus veris. Ex eo deinde augmento suo minuitur dies aliis mensibus tribus, qui sunt tempus aestatis. Et iterum fit aequinoctium, ita ut ex eo nox increscat supra diem aliis mensibus tribus, qui sunt tempus autumni. Et incipit iterum nox de magnitudine sua, qua supergreditur diem, minorari usque ad finem quarti temporis, quod est hiems. Et fit aequinoctium primi temporis, quando Deus mundum creavit, qui dies intelligitur esse undecimus calendas aprilis, quando primus dies Paschae est, id est primus dies primi mensis. In Lege enim mandatum est, ut decima die primi mensis vespere praepararent se ad Pascha faciendum quarta decima mensis die, id est, ab undecimo. Jam enim vesper decimi diei in undecimum lucet, ut ab undecimo calendas aprilis initium esset primi mensis. In principio etenim facta luna fuit quarta decima, quia omnia plena sunt facta: adde triduum a decimo vespere, et hi sunt tres dies ante luminaria qui fuerunt, ut undecimo calendas aprilis factus sit mundus; quia numerus lunae ab undecimo venit ad quartum decimum, cui Paschae primus mensis integer est attributus, ut in Pascha die solemni neque extra undecimum calendas aprilis sit, neque extra lunam quartam decimam, quia undecima mundus factus est, quarta decima autem luna majori lumine clarior factus est. Inter principium ergo et claritatem qua illuminatus est mundus, Salvator noster et passus est et resurrexit; quia quarta decima luna passus est, et primo die resurrexit, qui ideo dominicus dicitur, quia ipsum Dominus fecit, qui multiplicatos menses fecit, et tempora, et annos. Ut autem uno atque eodem modo minime celebretur, cursus facit lunae in decrementis et crementis. Terra autem erat invisibilis et incomposita. Manifestum est, quia terra, postquam facta est, invisibilis erat et incomposita: tegebatur enim aquis, ideo erat invisibilis; incomposita autem ideo, quia cum esset fluxa, non erat apta ad culturam. Et tenebrae erant super abyssum. Tenebras dicit fuisse super abyssum, id est, super immensam ex omni parte aquam. Et spiritus Dei superferebatur super aquam (Gen. I, 2). Hanc aquam quasi summitatem significat, super quam spiritus Dei quia superferebatur, ostendit, ut tenebras super infinitam profunditatem fuisse significet. Spiritum autem Dei super aquas, quia ubi spiritus Dei erat, obscuritas non erat; quantum enim poterat, illuminabat aquam. Abyssum autem, id est immensam profunditatem illuminare non poterat: hoc est, superiores aquas illuminabat, et subter erant tenebrae, et super abyssum. Idcirco autem hunc Dei spiritum dicit, non quia sanctum hunc intelligi vult Spiritum, sed eum super creaturam hylicam spiritualiter vult intelligi, totum autem Dei esse significans, Dei hunc, qui super aquas ferebatur, spiritum vocat, ut pravam asseverationem convellat, qua quidam utuntur, dicentes aliquid esse quod non sit Dei. Nam nec ordinis, nec rationis est, ut super aquas Spiritus sanctus fuisse dicatur, quia super omnem creaturam est. Quod enim de Deo est, super omnes potestates et principatus et similiter super omnes potentias spirituales est. Non moveat autem mentem alicujus, quia Dei spiritus dicitur, cum constat omnia Dei esse. Ait enim Deus inter caetera facturus diluvium, Non permanebit spiritus meus in hominibus istis, quia sunt caro (Id. VI, 3): et in Ezechiele inter alia, Haec dicit Dominus ossibus istis, Extendam super vos cutem, et dabo spiritum meum in vos, et vivetis (Ezech. XXXVII, 5). Numquid haec ad officium Spiritus sancti pertinent, et non ad animam? Spiritus ergo hic Dei est quidem, sicut caetera, hylicarum tamen moderator est substantiarum; ipsius enim ordo est his praeesse. Luce ergo facta, et cursu diei moderato, et peracto secundo die, fecit firmamentum, id est, coelum, ut lux in terra firmamenti moderaretur diem, ut esset quasi lucerna in domo. Hoc, inquam, firmamentum factum est ex supradicta aquae substantia. Nunc enim compaginatur in specie mundus, ut de confusione rerum discretis substantiis, singulae partes aptarentur, quae ad membra mundi proficerent. Substantiae enim quas primum factas esse diximus, impensae sunt mundi. Et ideo mundus dicitur, quia res ab invicem separatae quae erant confusae, et in speciem productae, mundum fecerunt vocari, cujus in fabricam profecerunt. Firmamentum ergo, id est coelum, factum est in medio aquarum, ut divideret inter aquam quae erat supra firmamentum, et inter aquam quae erat sub firmamento; ut Dei virtute in medio aquarum consisteret firmamentum, sub se, et intra se, et supra et circa se habens aquam; ut esset concavum deforis, et intra munitum, ne aquae sive interiores sive exteriores penetrarent concavum ejus, ut esset quasi domus munita atque firmata, ut securi essent habitantes in ea. Tertio die jussit congregari aquam quae erat sub coelo, hoc est, intra capacitatem firmamenti, in congregationem quam, ut appareret arida, quae est terra, et factum est sic. Exhausta enim latitudine terrae, factum est velut alveum, in quo demergeretur omnis aqua, quae erat intra firmamentum, et apparuit arida. Recedente enim aqua, necesse erat appareret terra facta visibilis, quae prius erat invisibilis. Tunc arida appellata est terra, et congregationes aquarum maria. Et jussit producere terram herbam pabuli, et ligna fructifera ad semen super terram. Quarto item die jussit Deus fieri luminaria in firmamento coeli, ut luceant super terram; luminare majus, in inchoationem diei; et luminare minus, in inchoationem noctis, et stellas. Haec ad conceptum et nativitatem et ad nutrimenta pertinent eorum, quae gignuntur in mundo, et ad signa temporum certis curticulis necessaria, necnon et ad ornatum totius mundi. Sicut enim ad ornamentum domus pertinet, si camera ejus habeat auro distincta laquearia; ita et mundo ornatum praestant stellae diversa luce fulgentes. Luci itaque, quae facta est prior, est additus splendor solis, ita ut connexa sint haec et individua. Nocti autem, quae erat tenebrosa, datum est luminare: et quia quarta decima fuit luna quando facta est, sic ait, Luminare minus, in inchoationem noctis: facta etenim, tota nocte luxit. A parte ergo ad totum dictum est, in inchoationem noctis; quia non semper vespere lucet. Luminare autem majus, quod solem dicimus, manet in initio diei, quia simul cum luce priore concretus est. Tribus ergo diebus sine luminaribus his fuit mundus; non enim erant adhuc quibus proficerent officia eorum. At ubi autem produxit terra herbam pabuli, et ligna fructifera; necessaria fuerunt quae enutrirent vel conservarent quae erant producta. Quia ergo generatio omnis horum interventu perficitur, non oportuit prius haec fieri, ne eorum effectu quae producta de terra sunt, orta putarentur; sed illa ante facere, ut sic haec sine his facta esse non ambigantur. Quinta deinde die, aquas jussit producere reptilia animarum vivarum, et volatilia volantia super terram secundum firmamentum coeli, et factum est sic. Et inter caetera, Et vidit, inquit, Deus quia bona sunt, et dixit, Crescite et multiplicamini (Gen. I, 21, 22). Ideo autem adjecit, Et vidit Deus quia bona sunt, quia a quibusdam dicuntur mala esse, ut vel sic erubescant. Quando enim Deo et conditori suo placent, nulli utique debent displicere. Nam solent dicere stulti, Ideo, inquiunt, vidit, et placuerunt ei, quia ante nesciebat. O hebetes, quomodo nescivit? Quidquid voluit, productum est. An quis vult quod nescit? et qui potest facere, potest dici quia nescit quod faciat? Et quod amplius est, non ipse fecit, sed jussit ut fierent; et qui jussit, non est hujus virtutis ut faceret? Sed quia huic omnia possibilia sunt, jubente hoc quae non poterat, coepit posse, ut ad hujus laudem proficeret. Duplex ergo virtus est, ut insensibilem juberet sensibilia producere. Sexto vero die praecepit ut produceret terra animam viventem, quadrupedia, et bestias terrae; et factum est sic, et producta sunt. Et vidit Deus, quia bona sunt, et valde bona, quia omnia necessaria sunt. Supra dicta ergo die dixit Deus: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, et habeat, inquit, potestatem super omnia quae facta sunt super terram (Ibid., 26). Primum quidem fecit Deus substantias ex quibus mundum compaginaret, quo compacto, et omnibus ornatibus decorato, et necessariis honestato, post hoc hominem fecit, qui frueretur eo, et omnibus quae in illo sunt. Nam cum omnia super terram ex aquis et terra produci jussisset, hominem tamen ut faceret, limum terrae manibus apprehendisse describitur, ut multum differre hominem ab his quae fecerat, edoceret. Ad honorem enim hominis pertinere vult, quando eum Dei manibus factum describit, et factum ad imaginem et similitudinem Dei, id est Patris et Filii. Quid sit autem ad imaginem et similitudinem Dei, quamvis alibi dixerimus, hic tamen locus et causa postulat ut iterum dicamus. Patris enim ad Filium verba sunt dicentis, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram: quanquam in opere utriusque intelligatur persona, dicentis et obaudientis. Haec ergo imago Dei est in homine, ut unus factus sit quasi Dominus, ex quo caeteri orirentur, habens imperium Dei quasi vicarius ejus; quia omnis rex Dei habet imaginem. Ideoque mulier non est facta ad Dei imaginem. Sic etenim dicit, Et fecit Deus hominem, ad imaginem Dei fecit eum. Hinc est unde Apostolus, Vir quidem, ait, non debet velare caput suum, quia imago et gloria Dei est; mulier autem ideo velat, quia non est gloria aut imago Dei (I Cor. XI, 7). Similitudo autem Dei haec est in homine, ut sicut ex Patre Filius, sic ex homine mulier. In hoc plane dispar, quia haec facta, ille vero natus est. Quibusdam tamen videtur omnia simul Deum fecisse. Si enim verbo, inquiunt, fecit, quare non omnia simul fecisse dicatur? Nam hic hominum mos est, ut per partes fecisse credatur. Ad potentiam ergo Dei magis facere videtur, si uno die omnia ab eo facta dicantur. Porro autem magnam providentiam in hoc opere et ordine contuemur. Nam potuit utique simul facere cuncta; sed ratio multiformis prohibuit, et sepositis his omnibus, Scripturae divinae fides adhibenda est, quae dicit, et saepe dicit, quia in sex, inquit, diebus fecit Dominus Deus tuus coelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt (Exod. XX, 11). Primo enim in loco sic debuerunt fieri, ut sentirent ac scirent quia facta sunt: quando enim non se omnia simul viderunt, sed unum hodie, cras alterum; cognoverunt initio se contineri, et nullo modo posse aeternitatem suspicari, ubi se partibus invicem recognoscunt. Nam si omnia simul exstitissent, non esset eis sensus infirmitatis, sed putarent se non coepisse. Quae enim verbo Dei subito simul existunt, non se fieri sentiunt, nisi aliud ante se, aliud post se videndo. Et ne forte illud quod primum factum est putet se infectum, majora post se facta cernendo, hoc credit de se quod vidit in altero potiore. Denique lumen quod dies appellatur, ante se habet coelum et terram, id est, aquam et aridam. Cum autem ipsa aqua et arida et tenebrae confusa fuissent facta, aeternitatem sibi vindicare non poterant, quia nihil horum statum et proprietatem sibi ausum est vindicare. Sol iterum et luna cum sint clarissima, ante se habent multa. Ita ergo factum est, ut potiora posteriora, anteriora autem inferiora cum se vident, nihil horum sibi vindicet aeternitatem. Praetereaque sex diebus opus consummatum, totius mundi aetatem in se continet, ut sex dierum opera, sex millium annorum haberent figuram: quia quod unoquoque saeculo futurum erat, sex dierum per ordinem operibus continetur; utputa, quia prioribus saeculis tanta cognitio Dei in terris non erat futura, sine splendore anteriores dies videntur: ut autem ante hominem pecora fierent, quia veteres nostri inculti et agrestes pecorum more victuri erant: sexto autem die homo fieret, haec res fecit, quia in sexto millenario annorum adventus Christi hominem fecit, ne morti esset obnoxius. Ut autem imago Dei esset homo, quia dono Dei coimaginari haberet Filio Dei, dicente Joanne apostolo, Scimus autem, inquit, quia cum apparuerit, similes ei erimus (I Joan. III, 2). Et Vas electionis: coimaginati, ait, Filio Dei (Rom. VIII, 29). Arbor autem vitae quae posita est in paradiso, imago fuit futurae gratiae Dei, quae est corpus Domini, quod qui edit, vivet in aeternum. Nam arbor scientiae boni et mali significat quod Lex data est per Moysen, quae cum cognitum fecisset peccatum quod prius latebat, dedit scientiam boni et mali. Ostendit enim quid esset bonum, quidve malum. Illud vero, quod septimo die requievit ab operibus suis, hoc significat, quia impleto sexto millenario annorum, in septimo millenario requiescet, cessante jam mundo ab omni opere saeculari. Haec diximus pauca de multis, ut viam panderemus intelligendi secundum ea quae supra ostendimus.
DE ORDINE DIEI ET NOCTIS.
CVII. --Quantum ad mundi rationem pertinet, tenebras ante legimus quam lucem. Ea enim quae ad mundi fabricam profecerunt, quaeque simul facta videntur, lumine privata fuisse considerantur; id est, aqua, terra, tenebrae, ex quibus compaginatus est mundus, sicut continetur in Sapientia, quae dicitur Salomonis, ex materia invisa (Sap. XI, 18), hoc est tenebrosa. Et tenebras enim et aquam factam sacra volumina ipsius Domini voce testantur per Isaiam prophetam: Ego, inquit, Deus feci lucem, et creavi tenebras (Isai. XLV, 6, 7). Similiter et per David, et aquas factas, et terram firmatam super aquas Spiritus sanctus ostendit (Psal. CXXXV, 6). Quod convenit et Evangelicae auctoritati et Apostolicae traditioni, in quibus omnia facta leguntur: et ut nihil exciperet, sive quae in coelis sunt, ait, sive quae in terris (Joan. I, 3, Coloss. I, 16). In hac ergo parte, quae ad terras pertinet, ante tenebras legimus quam lucem: hoc autem est quantum ad ordinem lectionis pertinet, non quantum ad dignitatem; nam utique multo melior lux quam tenebrae: in mundi tamen ratione lux accipit nomen ut appelletur dies, et tenebrae nox; sed hac scilicet ratione, quia dum illuminantur tenebrae, et praeterit lux, illud tempus quamdiu redeat lux, dicitur nox; et illud tempus quo illuminantur tenebrae, appellatur dies. Nox ergo cum dicitur, speratur futurus dies; et cum dies dicitur, speratur futura nox. Cum vero officia haec cessaverint, transeunte mundo, tenebrae tantum dicentur, et lumen. Non enim potest dici nox, cum perpetuo sint tenebrae: neque dies, cum occidere cessaverit lumen. Ubi aeternitas est, cessant haec nomina, quia cum mundo coeperunt. Denique antequam lux fieret, quae appellata est dies, non nox legitur fuisse, sed tenebrae: quae postquam illuminatae sunt, et praeteriit lux, vesper appellatae sunt et nox. Igitur quantum apparet, subjecta est nox diei. Non enim quia ante tenebrae leguntur quam lux, idcirco anteponendae debent videri: quia et coelum ante solem est, et tamen claritate major est sol; et terra ante hominem, et pecora et caetera animantia, et tamen subjecta sunt homini: non ergo idcirco nox praeferri debet diei, quia ante leguntur et tenebrae; cum appareat et dignitate lumen tenebris, et tempore diem nocti anteponi. Sicut enim supra ostensum est, cum essent tenebrae facta est lux. Et appellavit Deus lucem diem, et tenebras appellavit noctem: et factum est vespere et mane dies unus (Gen. I, 5). Nam nisi dies fuisset, nec nox esset; tenebrae enim erant, quae cum illuminatae sunt, et praeteriit dies cursu suo peracto, factus est vesper. Et cum post vesperum illuxisset, factus est dies primus nocte transacta, ut diem sequeretur nox. Hoc et dignum est, et ratione commendatum, ut inferior natura per omnia subjecta sit potiori. Quomodo ergo nox ante diem dicitur, cujus nomen post diem legis? Non enim appellata fuisset nox, neque vesper, nisi facta lux diem egisset: quo transacto, factus est vesper, qui est nox: dies utique factus est vesper, ut scias noctem partem esse diei. Tunc enim consummatur dies, cum transit et nox. Denique sic dicimus, Annus dies habet trecentos sexaginta quinque; non utique sine noctibus. Cum enim dies dicimus, ibidem computamus et noctes. Sub auctoritate enim diei significamus et noctem; nam et si nox praeiret diem, sub vocabulo noctis computaretur et dies. Quis etenim hominum dicat, Post quinque noctes videbo te, et non, post quinque dies? Nec legisse nos meminimus alicubi noctem ante diem significatam. Nam fuit, inquit, Moyses in monte quadraginta diebus et quadraginta noctibus (Exod. XXIV, 18). Et in Psalmo, Sol, inquit, non uret te per diem, neque luna per noctem (Psal. CXX, 6). Et ut de ipsis primordiis demus exemplum, Fiant, inquit, luminaria in firmamento coeli, et luceant super terram: luminare majus in inchoationem diei; et luminare minus, in inchoationem noctis (Gen. I, 14): sed luna non potest praeponi soli, sicut nec nox diei; sed sicut luna sub sole est, ita nox sub die. Et in Evangelio habemus sub auctoritate et numero dierum significatas et noctes: ait enim inter caetera Dominus, Sunt hic quidam circumstantium, qui non gustabunt mortem, donec videant Filium hominis in regno suo. Et subjecit, Factum est post dies octo (Luc. IX, 27), etc. Numquid non in hoc numero continentur et noctes? Et alio loco, Haec, inquit, in Bethania gesta sunt trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans. Postera die vidit Jesum venientem. Numquid dixit, Postera nocte? Iterum sequitur, Sequenti die voluit proficisci in Galilaeam (Joan. I, 28, 29, 43). Et in subjecto, Et die tertio nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae (Id. II, 1). Ecce ubique dies in auctoritate probatur, noctem habens subjectam. Si enim noctis nomine contineretur, praeiret nox diem. Nam quia Romani regnum habent; Hispani et Galli et Afri et caeteri subjecti eis, sub eorum nomine Romani vocantur: ita et nox, quia subjecta est diei, sub ejus nomine continetur. Sed inde quidam falluntur, quia Judaei in sabbatum vespere jubentur intrare, non considerantes cur ita mandatum sit. Nam utique pridie necesse habent emere sibi escas et praeparare in sabbatum, et lotum ire. Numquid possunt haec nocte facere, ut orto die intrarent in sabbatum? Dominus certe vespere resurrexit, et diei deputatur. In die enim resurrectio celebratur, qui dies dominicus appellatur. Sic enim legis, Haec dies quam fecit Dominus (Psal. CXVII, 24); non tamen nox dominica, quia principatum dies habet. Sive enim praeterito die, sive futuro, semper nox subjecta est; quia et ordine inferior est et natura, dicente Apostolo, Filii diei estis et luminis, non noctis neque tenebrarum (I Thess. V, 5). Et si de consulibus conjiciamus, videbimus illum primum nominari qui prior eligitur. Denique solet dici, Cum illo quis erit consul? Si ergo et nox ante diem esset, prior nominaretur. Nam usque adeo a die incipit numerus, utputa si dicamus, Cras sextum calendas est; a mane utique est usque dum veniatur ad aliud mane, ut transacto die et nocte computetur. Nam et luna utique in initio mane facta est quarta decima: facta enim lucere debuit tota nocte, et in aliud mane coepit quinta decima. Quid ergo ambigitur, ut non a die principia teneantur? Propter quorumdam contentiones de re manifesta coacti sumus latius loqui, cum ipsa se lectio explanet, in qua dies ante noctem aperta ratione significatur. Haec omnia supra memorata secundum mundi originem diximus. Verum si altius loqui velimus, intellectum nostrum spirituali erigentes vigore, incongruum deprehendimus tenebras ante lucem creatas asserere. Si enim lucis coelestis natura est, et tenebrarum terrena, ineptum utique est post tenebras lucem factam putare: quia Moyses lucem quidem factam, sed in qua nunc mundus est parte, non quia tunc creata est, dicit; quia omnia spiritualia ante creata sunt quam carnalia, ut lux quae in supernis erat fieret in subjectis, ut lampas in domo. Qua autem ratione ante lucem tenebrae dicuntur, cum semper post lucem videantur? Denique coelestia et spiritualia lumen natura esse creduntur, terrena et carnalia tenebrae; ut tenebrarum natura potentia luminis subsistere videatur, quia omne imum summitatis est. Nam si requiramus, in ipso sole tenebras deprehendimus. Quando enim juxta illum fueris, tam clarissimus videtur, ut prospici non possit; si vero intervallo, clarissimus quidem, sed ut possit aspici; si autem longe, minus clarus: quanto longius, tanto minus clarus. Unde defectus quidam apparet, qui tenebras nuntiat, et ita pervenitur, ut tenebrae ex lumine ortum capere videantur. Itaque qui fecit lucem, hoc modo creavit et tenebras, quomodo faciens aquam simul creavit et terram: ut sicut firmum aquae terra est, ita tenebrae defectus luminis. Deus autem solus est qui defectum non patitur, qui cum ubique sit, imo omnia intra se habeat, tam praeclarus est ut a nullo videatur, nisi si voluerit temperare. Denique Salvator cum esset in corpore et clausus non esset, tamen minime videbatur, nisi voluisset. Nam utique quod in monte transfiguratus est, et in claritate magna apparuit (Matth. XVII, 1, 2), hoc veluti latebat in corpore, quod cum voluit, manifestavit. Quomodo ergo latebat, qui clausus non erat? Nam si cum corpore clausis ostiis intravit ad discipulos (Joan. XX, 19), quemadmodum divinitas ejus non omnia penetrat? hoc est, claudi non potest, quia defectum non patitur. Cum ergo nusquam desit Deus, illic tamen dicitur esse, ubi apparet, et vult videri. Cum ergo omnia in Deo sint, quia excedit cuncta, dicente Apostolo, In ipso enim vivimus, movemur et sumus (Act. XVII, 28); ipse tamen in nullo est nisi in quo voluerit. Mysterio enim quodam in omnibus est, et providentia quadam in quo vult, apparet.
DE LINGUA HEBRAICA, EX QUO NOMEN ACCEPERIT.
CVIII. --Omne quod a Deo est, rationabile est: et unicuique rei exordium causa dat, quae sit origo ipsius, ut non absurde nominari aut subsistere videatur, sed ut nuncupationem ostenderet, quae caput intelligitur esse ipsius nominis. Igitur ratio hominis est causa qua constat. Constat autem ex quatuor elementis, scilicet terra, aere, aqua et igne, Deo auctore duntaxat: quintus est animus quasi auriga, ut concretum et figuratum corpus agat, et quasi imperator ipsius. Et ab humo initium sumpsimus, et ejus nomine nuncupamur. Homines enim vocamur propter humum, unde pater noster forinsecus originem habet. Igitur causa et ratio facit ut ex nomine alicujus caeteri subsistentes sub eodem nomine appellentur, ipsum significantes in sese. Quamobrem videamus si congruit, sicut quidam putant, ex Heber dictos Hebraeos. Videtur enim quantum ad nomen pertinet, inde hujus nominis origo descendere; anterior est etenim Heber quam Abraham. Quod si esset verum, deberent hi, qui de tribu Heber sunt, post ipsum eodem nomine nuncupari: ab Heber enim septima generatione natus est Abraham (Gen. XI, 16, 26). Si ergo super Abraham, vel ipse Abraham Hebraeus dictus est; sine dubio Hebraei ab Heber nuncupantur: si autem non legitur super Abraham dictos Hebraeos, sed post Abraham, non jam utique ex Heber, sed ab Abraham dicuntur Hebraei: quippe cum filii Abraham primo hoc nomine appellati noscantur. In Genesi enim Joseph et fratres ejus Hebraei sunt appellati (Id. XLIII, 32). Scientes enim Abraham fuisse, qui de Syria descendisset in Chanaan (Id. XII, 4), et multiplicatus fuisset, fidei causa omnibus copiis refertus, rex et Propheta appellatus et pater multarum gentium (Id. XVII, 4), qui cum trecentis decem et octo viris vernaculis suis quinque reges confoderit (Id. XIV, 14, 15); quia non in angulo haec gesta et dicta sunt, ut laterent; eos qui ex semine ejus erant, Hebraeos nuncupaverunt. Ordinis ergo et meriti ejus fuit Abraham, ut caput fieret his qui ex eo traducem habent. Dei enim judicio princeps et origo positus est in terra Chanaan, ut ex eo geniti, alterius essent et professionis et conversationis, quam fuerat ipse priusquam descenderet in terram Chanaan: innovatus enim ipse, novum constitueret populum in Dei devotione. Hinc est unde apostolus Paulus Hebraeum se ex Hebraeis fatetur (Philipp. III, 5): hoc enim dignitatis videbatur esse cognomen. Testimonium enim et nobilitas generis erat, ut ex nomine ejus cognominarentur, qui multis modis Deo placuerat, quique eis erat origo. Abnuatur, si non convenit rationi; spernatur, si dispar est; convellatur, si alienum est a meritis Abrahae; et nos refellamur quasi adulatores ejus. Quae est inimicitia adversus Abraham, quae aemulatio, qua ei obtrectant inimici; et qui sunt hi, nisi qui filii ejus dicuntur? Quid est in quo displicet Abraham, ut gloria haec aliena ab eo putetur? Et quid est quod placeat in Heber, ut primatum istum habere dicatur? Cujus si conversatio posset inquiri, inveniretur forte idola coluisse sicut Thare et Nachor, et pater Nachor, quos constat non longe ab eo fuisse, sicut testatur Jesus Nave, qui idola coluerunt (Josue XXIV, 2). Aut certe qui ex diverso sunt, ostendant qua ratione vindicandum est hoc Heber, ne forte a nobis supprimatur meritum ejus; sed nullum est, quia communes sunt nobis Scripturae, et quid unicuique debeatur, in propatulo est. Si enim ex solo nomine putant hoc debere defendi, infirmum et improbabile est. Tunc etenim rite nomini ejus vindicaretur si causae aliquae testes existerent quae hoc confirmarent: possent enim aliqui ejusdem nominis rem sibi non suam vindicare. ideoque hoc est verum, quod non solo nomine, sed et perspicua ratione firmatur. Nam quoniam dignatione Dei factum est ut in Abraham vivificaretur genus humanum, et forma fieret salutaris hominibus, nulli est ambiguum, idcirco in ipso reparatum esse quod fuerat amissum vitio fragilitatis humanae. Hic enim imago quaedam positus est, ut ad ejus similitudinem genus hominum reverteretur ad Deum, ut et Dei culturam, et sermonem qui datus prius fuerat in usum hominum, recuperaret hominibus: quia sicut in principio in Adam Dei fuit imago, ut cognitio ejus esset in terris; ita post ruinas humani generis, et oblivionem veri Dei, in Abraham reformatum est, ut ab ipso fides in Deum coepta, iterum germinaret in fructum. Unde non est absurdum ut ex nomine ejus plebs ab eo coepta vocabulum sortiretur. Sed ne forte propter nomen Heber scrupulum patiantur, quia magis cum Hebraeis Heber sonat nomen, quia Hebraei dicuntur, non Abrahaei; recognoscant iterum quia Hebraei, non Heberaei dicuntur: Heber enim dictus est, non Hebre. Si ergo hinc impugnandum putant, patiuntur quod faciunt, et neuter nostrum habebit ex hac parte victoriam, nisi is qui per ordinem reddita ratione ostendit verum esse quod asserit: qui enim in una re par est, perdidisse dicendus est, si in altera inaequalis fuerit inventus: nam propter sonum immutata est littera, ut Hebraei pro Hebraei dicerentur, quia melius sonat. Quoniam et ex Juda non Judai dicuntur, sed Judaei. Ubicumque enim absurdum visum est, immutata est littera, ut vox sonum compositum haberet. Nam pro medio die meridie dicimus, et multa sunt talia. Igitur convenit, ut est ostensum, ut nomine Abrahae, tam lingua quam populus nuncuparetur. Haec ergo lingua est, quam dicimus primitus datam Adae et caeteris, quam propter praesumptionem turris aedificatae credimus in multas dispersam et confusam, ut non jam haec, sed multae ex hac, immutatione habita quorumdam dictorum, existerent: ut unam haberent speciem, nec tamen deperiret, sed tota confusa esset caeteris linguis. Ita enim tunc actum est, ne se homines intelligerent, et majora auderent (Gen. XI, 8). Tantae ergo tunc linguae intelliguntur exstitisse, quanti et homines fuerunt, qui dispersi, locis in quibus habitarunt, unusquisque linguam suam instituit. Si autem ipsa esse minime putabitur quae scripta est tunc una fuisse, hoc supererit, ut de caeteris linguis collecta sit particulatim, et compaginata in speciem linguae unius qua uteretur Abraham; ut quia pater multarum gentium erat, ex multis linguis sermonem haberet compositum, et esset per omnia innovatus. Sed quia ii quos memorat liber Geneseos unius vocis et sermonis (Id. X, 31), ab Oriente migrasse leguntur, et inde iterum dispersi a Deo super faciem totius terrae, non utique illic remansit, quin primitus lingua data remaneret. Denique neque terram aliquam habet inter homines, ut caeterae linguae, neque gentem, exceptis Judaeis; quia primo homini data est in paradiso. Et postquam confusae sunt linguae, nusquam reperta haec quae nunc dicitur Hebraea. Si ergo nusquam habet locum vel gentem; Abraham autem natione Syrus erat; unde hanc linguam Abrahae vel caeteris seminis ejus, nisi quia aut illa prima est, aut certe de multis aptata? Videmus enim aliquantas linguas nonnulla verba similia ejus habere. Sed hoc non sic convenit rationi quomodo illud, si prima ipsa esse dicatur: non enim otiose hoc factum ratio probat. Ipsam enim linguam debuit Abraham habere, quam habuit primus homo, ut Moyses veniens, et creaturam et hominem a Deo factum describens, hac voce uteretur, qua Deus locutus est et hominem appellavit Adam, et Adae mulier vocata est Eva: ut haec vox esset in libro Moysi, quae fuerat et in iis quos describit, ut vere in omnibus reformatam doceret primam causam, et beneficium divinum in Abraham.
DE MELCHISEDECH.
CIX. --De Melchisedech legimus in libro Geneseos, de Melchisedech etiam simili modo est et in Epistola data ad Hebraeos, quia obviavit, inquit, Melchisedech sacerdos Dei summi Abrahae revertenti a coede regum, et protulit panes et vinum, et obtulit ei, et benedixit eum, dicens: Benedictus es, Abraham, a Deo excelso, qui fecit coelum et terram, qui tradidit inimicos tuos sub manus tuas (Gen. XIV, 18-20). Et ut Apostolus significaret, quis intelligendus esset per Melchisedech, adjecit, Sine dubio enim, ait, quod minimum est, a meliore benedicitur (Hebr. VII, 7). Quod quidem non utique ad traditionem retulit officii ecclesiastici. Quis enim ambigeret regulam traditionis dominicae, qua benedicuntur subjecti a Domino, meliorem esse iis qui benedicuntur ab ea? Domini enim mysterium in iis verbis, quae ipsum complectuntur ac memorant, operatur. Personae autem ejus proprium meritum et potentiam voluit demonstrare. Quis ergo hic et quantus est, ad cujus comparationem minimus dicitur Abraham, quem constat in omnibus fidelibus signum habere testimonii nobilitatis ac fidei? Igitur hic Melchisedech non utique sic benedixisse intelligitur Abraham, sicut faciunt homines sacerdotes, ut ex delegatione daret benedictionem verbis solemnibus; sed quasi propriam, quam non per verba, sed per naturam acceperit substantialiter, ut sit ei propria. Sacerdotes autem, quos antistites dicimus, regulam habent verbis solemnibus ordinatam et traditam sibi, quam superponentes hominibus benedicunt: non tamen quos volunt, sed etiam aliquando quos nolunt; quia dator regulae ipse scit cui dari debeat vel infundi sacratissima benedictio. Ille vero qui natura habet benedictionem substantialiter, quem dicit summi Dei sacerdotem, per voluntatem dat benedictionem. Verba enim benedictionis et natura ejus cum voluntate concordant. Nec errat, ut ibi velit ubi non debet, neque nolit ubi debet; sed cui dederit verba, dat et effectum. Nostri autem sacerdotes super multos quotidie nomen Domini et verba benedictionis imponunt, sed in paucis effectus est. Est iterum quando meliores se benedicunt. Quamvis enim qui sanctus sit, curvat tamen caput ad benedictionem sumendam, quia non proprium sacerdotis est, sed Dei inventum. Heli enim sacerdos Annam benedixit, et prosecutus effectus est (I Reg. I, 17, 20), non utique merito sacerdotis, sed ipsius Annae, cujus mundum cor inspexit Deus. Igitur Melchisedech non ideo melior Abrahae dicitur propter solum officium sacerdotii: sed et natura anteponitur illi, ut ultra homines intelligatur. Nullo enim modo fieri potest ut qui tanto amico Dei praeponitur, et fideli usque adeo ut amore et timore ejus nec filium suum charissimum dubitaret occidere, homo putetur. Qua enim justitia, quibus operibus plus posset mereri, quam meruit Abraham? Nec enim erat plus quod faceret ad commendationem meritorum, quam fecit Abraham. Primum enim cum nesciret Deum, nec signum vidisset quo ei suaderetur; dicenti sibi Deo, Exi de terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui (Gen. XII, 1), nec distulit, sed statim obedivit, non solum praesentis Dei, sed et futuri Domini implens voluntatem. Dicit enim Dominus: Quicumque plus fecerit domum, aut parentes, aut fratres, aut cognatos quam me, non est me dignus (Matth. X, 37). Qualis ergo Abraham, et cujus meriti est, qui ante mandata Salvatoris implevit quam praedicarentur? Apostolus hospitalitatem sectandam magnopere docet (Hebr. XIII, 2); hanc Abraham sic et tam devote excoluit (Gen. XVIII, 3), ut videatur ab hoc didicisse Apostolus hanc praedicandam. Deinde provectus annis, sic multiplicari credidit semen suum, quod prudentibus mundi stultum videtur, quemadmodum sunt stellae coeli, ut antequam sententia decerneretur prudentibus saeculi, ab hoc damnati videantur. Postea enim dictum est, Perdam prudentiam prudentum (Isai. XXIX, 14; I Cor. I, 19). Jussu Dei circumciditur; quod non utique sine dolore fit: et non aegre fert, ut posteris formam daret patientiae. Ex Sara illi uxore sua jam anicula filius promittitur, et non dubitat (Gen. XVII, 17): ut futuris ostenderet in tantum Dei auctoritati credendum, ut etiamsi quae irrationabilia videntur, praecipiat aut promittat, non ambigatur; quia magis persona ejus respicienda est quam verba, ut quod in verbis infirmum aut impossibile videtur, persona ejus confirmet, et faciat videri possibile. Deus est enim qui promittit, de quo credendum est quia potest quod hominibus impossibile videtur. Quae enim offensio potest judicari, cum plus de Deo opinatur, quam de se sentit hmanitas? Propter quod datum sibi a Deo Abraham filium eodem jubente occidere illum non ambigit, nec tempus differt; nec admiratur ad Dei voluntatem, ut filium, quem magnopere beneficii et admirationis dederat gratia, hunc juberet occidi: certus Dei voluntatem non debere ab bomine retractari, neque jussionem aut factum Dei sine providentia esse. Quod ut omni devotione festinanter impleret, matri ejus conjugi suae non indicat, non ignarus fragiliores esse circa filios feminas, et posse huic devotioni lacrymarum miseratione impedimentum afferre: nec non et ipsum puerum latet usque ad horam necis, ut jussioni Dei toto mentis obsequio obediret (Id. XXII, 3-10); non parricidium hoc deputans, sed holocaustum, quod justo judice auctore fiebat. Quae ergo his majora posset gerere Melchisedech, quibus praecederet Abraham, quem sicut videmus, in nullo constat inobedientem fuisse? Moyses etenim, cui legitur facie ad faciem Dominus esse locutus (Exod. XXXIII, 11), missus ad gentem et ad fratres suos, ire nolebat (Id. IV, 1). Jonas propheta praeceptum sibi ut Ninivitis praedicaret irrupit, ut ad alium locum pergeret, quo missus non fuerat (Jonae I, 1-3). Job plane egregius in omnibus, tamen motus amissione filiorum, vestimenta scidit sua, et totondit comam capitis sui (Job I, 20): Abraham autem nec contristatus legitur de morte charissimi filii, et quem jussus fuerat ipse occidere, nec alicubi Deo sibi jubente legitur trepidasse. Igitur per haec apparet Melchisedech ultra hominem esse, quia non erat unde melior esset quam Abraham, nisi sola praecedat illum natura. Natura enim impassibilis, beatitudinem per substantiam habet: humana autem nativitas beatitudinem acquirit per gesta Quia enim perfectionem divinitatis non habet, per exercitium et colluctationem proficit ut melior fiat, cum plus vincit quam vincitur. Si enim sic ageret, quod impossibile est, ut nunquam peccaret, melior Deo fieret: quod absit, quia natura quae potest peccare, sicut et non peccare, si semper vinceret, illi naturae praeponenda erat, quae ideo non peccat, quia impassibilis est. Non enim magnum videretur non peccare, quia non potest; magnificum autem, si cum posset peccare, non peccaret. Hoc ergo interest inter substantiam Dei et hominis, quia Dei substantia beata semper est securitate invincibilis aeternitatis suae; hominis autem substantialiter beata fit per laborem. Et alia necesse est beatitudo sit impassibilis, alia illius qui tribulationibus conficitur, ut possit aliquando gaudere. Beatitudo enim impassibilis in eo est semper ut beata sit; passibilis autem post magna exitia gaudet evasisse mortem. Contristatur ergo ut possit gaudere, nec perpetuo securus passibilitate naturae. Impassibilis autem, semper beatus est; quia neque novit tristitiam, neque suspicatur posse se contristari. Nam et natura hominum, quamvis per laborem beatitudinem consequitur, non erit tamen intacta, neque deerunt ei cicatrices. Quomodo enim fieri potest ut saepe congressa et aliquoties victa, non sit vulnerata? Impassibilis autem semper intacta, illaesa, inviolabilis manet. Igitur non minimus diceretur Abraham ad Melchisedech, nisi potior esset natura Melchisedech quam Abraham. Nam haec quae diximus, ingenii esse forte videntur. Si autem Legem respiciamus, plurima adhuc et potiora dicentur. Hic enim Melchisedech rex Salem, sacerdos Dei summi, qui obviavit Abrahae regresso a caede regum, qui et benedixit eum, primum quidem interpretatur Rex justitiae, deinde Rex Salem, quod est rex pacis, sine patre, sine matre, et sine genealogia, neque initium dierum, nec finem vitae habens: similatus autem Filio Dei manet sacerdos in perpetuum. Et ut haec locis quibus significaverat, commendaret, de eo adjecit: Videtis, ait, quantus sit hic, cui decimas dedit Abraham de primitivis princeps patrum (Hebr. VII, 1-4). Ut enim qua potentia et quanta Melchisedech sit ostendat, laudat Abraham dicens quia princeps patrum est, hoc est, caeteris omnibus melior Abraham, sed minimus ad Melchisedech. Nonne manifestum est hunc hominem non esse, sed meliorem? Quid est enim quod dicit de eo, quia rex pacis est, et rex justitiae? Propius accedite, et videte. De longe enim solem videntes lucernam putatis, et argentum aspicientes, aestimatis stannum. Potest aliquis hominum dici rex pacis atque justitiae? Pax enim hominibus praedicatur, similiter et justitia: hic autem ideo rex pacis et justitiae dicitur, ut ab eo justitia et pax originem habere noscatur. Non enim super ipsum esse dici potest, quod ab ipso regitur. Nam homines justitia magistra et pace erudiuntur ad Deum promerendum. Haec ergo quae hominum magistra est, Melchisedech habet regem. Quantum ergo melior est homine Melchisedech, quando gubernatrix hominum sub ipso est, hoc est, regem esse regum? Itaque cum rex justitiae et pacis dicitur, auctor eorum esse significatur: ut quomodo Dominus Jesus auctor vitae est, ita et Melchisedech auctor justitiae sit et pacis; quia qui per Christum vivunt, hi dispensante justitia et pace reguntur. Cordibus enim servorum Dei justitiam infundit et pacem, ad exornandam disciplinam dominicam. Scriptum legimus in psalmo octogesimo quarto, quia Justitia et pax complexae sunt se, et veritas de terra orta est: et ut de qua justitia diceret, ostenderet, ait quia Justitia de coelo prospexit (Psal. LXXXIV, 11, 12). Hoc de tempore Salvatoris Scriptura ostendit, quo justitia Dei data est mundo per Christum, in cognitione mysterii Dei unius quod ante promiserat. Justum est enim scire creaturam veritatem Creatoris sui: quae justitia manifestata in terris, sublata discordia quae de injustitia fuerat generata incogniti Dei, pacificos fecit discordes, dum diversos dudum in una fide constituit. Sic se complexae sunt justitia et pax et veritas unius. De terra orta est magistra justitia. Incarnatio enim Christi ostendit quae esset de ipso Deo veritas cognoscenda. Igitur haec certe justitia Dei est. Similiter et pax, dicente Apostolo, Ipse autem Deus pacis conterat satan (Rom. XVI, 20). Quomodo hoc possit discernere, non adverto, ut cum Deus pacis, Pater sit Domini nostri Jesu Christi, necnon et ipse Christus; dicit enim Pacem meam do vobis (Joan. XIV, 27); de Melchisedech dicatur quia rex justitiae et pacis est: qua ratione secernatur, non intelligo. Puto enim nihil differre, quantum ad rem pertinet, regem pacis a Deo pacis. Quia enim in mundo quisquam Deus dici non debuit, ut uni soli ex quo sunt omnia, reservaretur hoc tantum nomen, regem qui imaginem ejus haberet instituit, qui excepto Dei nomine omnem potestatem ejus haberet: sed quia terrenus est, hominum rex est, non tamen pacis et justitiae. Quia etiam ipse ducem habet justitiam, quam non illi licet contemnere. Justitia enim Deus illi est. Res enim Dei est justitia, et qui praevaricatur eam, reus fit Dei judicio. Melchisedech autem sicut datur intelligi, non more hominum rex appellatur; quia sub se habet justitiam, quae regibus dominatur. Nemo etenim potest habere sub se justitiam, nisi ejus naturae sit ut peccare non possit. Sub ipso autem esse ideo dicitur, quia ab eo inventa est modo legis, per quam gubernentur, qui possunt peccare. Igitur rex justitiae moderator est verborum a se inventorum, quibus bene beateque et vivi possit et credi. Diu multumque laboramus, et adhuc minus de Melchisedech dicimus, nisi revertamur ad Scripturam, quae et ipsa diu pulsat et clamitat, ut pressos gravi somno excitet ad intellectum, non noctis, sed dici. Dicit ergo quia sine patre, sine matre, sine genealogia est Melchisedech. Et ne aliter intelligeretur quam dignum est, adjecit: Nec initium dierum, nec finem vitae habens. Per quod ostendit neque natum, neque mortuum esse Melchisedech. Quid ad haec tam manifesta humana argumentatur subtilitas? Quae est tam versuta ingenii calliditas, quae audet resistere manifestis, ut non sensum capiat ex lectione, sed sensum tribuat lectioni? Vis infertur Scripturis dominicis, ita ut etiam hos inimicos sentiat, qui auctoritati ejus se inclinare videntur. Dicunt enim quidam non ita de Melchisedech debere credi, ut relatum est Scripturis, ac per hoc ad sensum suum Scripturas convertunt. Quibus melius esset aperte non recipere Scripturas, quam dolose agere contra illas, ut sub nomine pacis paretur bellum, et sub tegmine amicitiae lateat hostis. Dicunt ergo non ad generositatem pertinere Melchisedech, sed ad humilitatem generis ejusdem, quia sine patre et matre legitur fuisse. Hoc enim ideo aiunt sic scriptum esse, ut ostenderetur ex alienigenis fuisse, non ex tribu qua ortus est Abraham, quia genus ejus non invenitur in Lege. Unde et adjecit, inquiunt, Et sine genealogia, ut intelligeretur penitus origo ejus in Lege descripta non esse, ut ex parentibus qualibuscumque per seipsum vir bonus factus credatur. Porro autem jam tanta est Scriptura, ut omnia per ordinem digesta causae necessaria ponat. Primum enim dicit, Sine patre, sine matre. Videamus si caeterorum matres significantur in Lege: quae fuerit uxor Nachor avia Abrahae, mater Thare, non legitur quae fuerit mater Abrahae, ut de caeteris taceam. Numquid hi sine matribus fuisse dicendi sunt? Si dixisset, Sine patre, sine fuerat color, quia omnium qui fuerunt, patres habentur in Lege. Addit, Et sine genealogia. Si ideo haec dixit, ut ostenderet generationem ejus in Lege non esse, suffecerat dixisse, sine patre; quia illius patrem nemo novit. Multo magis iterum ad manifestationem dicit, Neque initium dierum, neque finem vitae habens. Dic, quisquis es violentus, quomodo istud interpretaris? Quid est initium dierum non habere, neque finem vitae? Suffecerat certe dixisse generationem ejus in Lege scriptam non esse, ac per hoc origo ejus ex allophylis est credenda. Potest dici translatum hunc sicut Enoch, ideo non mortuum esse. Esto. Quid est initium dierum vitae non habere? Forte dicas, quia dies natalis ejus scriptus non est. Cujus enim scriptus est in Lege? et haec ratio est, ut cujus natalis dies scriptus non est, initium dierum vitae negetur habere. Potuit ergo et de caeteris idem dici. Et si ut homo translatus fuisset, non tamen sine vitae erat fine; quia quidquid sub spe mortis est, finem habet. Desine, quisquis contentioni studes. Expedit enim veris vinci, quam vincere vera per falsa. Perdere est enim, non vincere; quia si in homine perdere videretur veritas, apud Deum tamen vincit, quia ratio ejus invincibilis est. Itaque animus a Lege vinci debet, ut hoc sentiat quod a Lege significatur, non ut ipse Legi sensum det suo arbitrio, ut Legem se violenter legi exhibeat. Et audi Zorobabel, quia super omnia, ait, vincit veritas (III Esdr. III, 12). Jam Melchisedech futurum mysterium incarnationis et passionis Domini ostendit, dum Abrahae primum, quasi patri fidelium tradidit Eucharistiam et corporis et sanguinis Domini, ut praefiguraretur in patre, quae in filiis futura erat veritas. Qui si homo putatur et sacerdos, eo more quo fuit Aaron, aut nunc sunt, ostendatur aut legatur locus habitationis ejus; aut si fuit templum aliquod aut synagoga in qua congregabat populum, et offerebat eorum sacrificia, vel qui populus conveniebat ad illum. Si enim sacerdos in terris erat, sine dubio habuit populum, et ante Abraham utique, vel tempore ejus erat populus qui serviret Deo. Et quomodo Abraham quasi caput factus est fidei, ut ex eo populus haberet notitiam Dei? Similiter enim si Melchisedech erat, qui doceret unius Dei timorem in terris, frustra electus est Abraham, ut ex eo plebs Dei nuncuparetur. Potuerant enim inter eos esse, qui conveniebant ad Melchisedech. Et ubi est illud quod legitur in cantico Deuteronomii, quia cum divideret, inquit, Altissimus gentes, quemadmodum separavit filios Adae, statuit fines gentium, secundum numerum Angelorum Dei. Et facta est pars Domini populus ejus Jacob (Deut. XXXII, 8, 9). Igitur si in mundo plebs non erat Dei, exceptis filiis Abrahae, qua ratione alia plebs putatur fuisse, quae ex doctrina descenderat Melchisedech, negante Propheta? Quando enim nominat omnes gentes quae in mundo sunt, et non dicit populum Dei esse nisi filios Abrahae; quid superest nisi ut, exceptis his, negetur caeteros Dei habuisse notitiam, quia notus in Judaea Deus (Psal. LXXV, 1)? Melchisedech autem sacerdos Dei summi, ad benedicendum Abraham apparuit ad praesagium futurorum sanctorum: quia benedictio danda erat in futurum plebi Dei per antistitem fere Dei, quem dicimus sacerdotem. Hic ergo Melchisedech praecursor apparuit sacrati futuri Filii Dei, quia praecedit ad obsequium qui ordine sequens. Non ergo admiranda sunt quae diximus de Melchisedech, quando Scriptura ad confusionem obstrepentium plus addat et dicat. Post omnia enim laude digna, ut confundat malevolos ait: Similatus autem Filio Dei manet sacerdos in perpetuum. Jam vide de quo male sentire contendis, et si hunc non vereris, vel Christum metue, cui similis Scripturae auctoritate refertur. Per ordinem enim paulatim ad naturale ejus meritum venit, ut si quos dicta superiora moverent, quibus rex justitiae et pacis significatus est, et quia in carne visus neque patrem, neque matrem habuit, hoc est ingenitus apparuit, neque ortum, neque occasum habens; ex iis quae ultima subjecit, superiora credibilia demonstraret. Quis enim audeat dicere nisi vesanus, haec omnia quae sublimia dicta sunt, incongrua esse illi qui Dei Filio similis designatus est, manens sacerdos in perpetuum? Similis autem Dei Filio non potest esse, nisi sit ejusdem naturae. Et quid incredibile videtur, si Melchisedech ut homo apparuit, cum intelligatur tertia esse persona? Si enim Christus qui secunda persona est, frequenter visus est in habitu hominis, quid ambigitur de iis quae dicta sunt? Legimus etenim in Psalmo quia, Tu es, inquit, sacerdos in aeternum, secundum ordinem Melchisedech (Psal. CIX, 4). Hoc nemo nostrum dubitat ad Christi pertinere personam, quia eodem genere sacerdos est Christus in aeternum, quo et Melchisedech. Sed summus sacerdos Christus est, Melchisedech secundus. Nam si homo est Melchisedech, quomodo convenit ut secundum ordinem ejus Christus sacerdos sit in aeternum? Jam ambo similes esse leguntur, et unius esse dispensationis, quia unius sunt et naturae. Quoniam autem omni modo unius Dei auctoritas conservanda est, idcirco et tertia persona subjicitur paterno nomini. Christus autem vicarius Patris est et antistes, ac per hoc dicitur et sacerdos. Similiter et Spiritus sanctus quasi antistes, sacerdos appellatus est excelsi Dei, non summus, sicut nostri in oblatione praesumunt. Quia quamvis unius sit substantiae Christus et Spiritus sanctus, uniuscujusque tamen ordo observandus est. Sacerdotes igitur vel legati ideo dicuntur, quia illum in se ostendunt cujus legati sunt: sunt etenim ejus imago. Ac per hoc Christus et Spiritus sanctus naturaliter habentes Dei imaginem, sacerdotes ejus dicuntur. In ipsis videtur Deus, sicut dicit Dominus, Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV, 9). Et si in gestis Dei visus est Dominus, gesta autem Spiritus sancti sunt opera, significante Domino, Quia ego in Spiritu Dei ejicio daemonia (Matth. XII, 28); et in Spiritu sancto visus est Deus.
DE PSALMO PRIMO.
CX. -- Beatus vir qui in via peccatorum non stetit. Si autem steterit, non jam beatus, sed reus dignus plagis. Ad emendationem enim aliquam videtur habere spem, quia non impius, sed peccator est. Si autem unus fuerit qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, duplici genere beatus est. Nec enim potest esse beatus, si in consilium peccatorum non eat, et in via peccatorum stet; quia si non perditioni, poenae tamen obnoxius est. Dehinc adjecit, Et in cathedra pestilentiae non sedit. Hanc dicit beatitudinem esse, quae his tribus gradibus constat, et triplici ratione munitur; id est, ut neque in consilium impiorum eatur, neque in via peccatorum stetur, neque in cathedra pestilentiae sedeatur. Sed cum duo genera tantum habeantur impiorum et peccatorum, in comprehensione eorum quae supra memorata sunt, hoc tertium cui generi adscribi voluit, quod adjecit, dicens, Et in cathedra pestilentiae non sedit; impiorumne, an peccatorum? Sed videamus quid sit in cathedra pestilentiae sedere, et tunc cui generi hoc adscribat intelligemus. Hanc dicimus cathedram pestilentiae, quae extra Dei ordinationem est, ad hoc utique inventa, ut iniqua inde exeant judicia: propterea pestilentiae cathedra dicta est, quia est corruptio quae parit mortem, sicut et iniquitas damnationem. Non est ergo a Deo quae est cathedra mortis. Nam Moyses accepit cathedram vitae. Ad hoc enim data est, ut auctoritas in ea sit justi judicis vel creatoris Dei. Unde dicit Dominus, Super cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei (Matth. XXIII, 2).: et Apostolus, Non est, inquit, potestas nisi a Deo: quae enim sunt, a Deo ordinatae sunt (Rom. XIII, 1). Unde dicit ad principem plebis: Tu quidem sedes judicans secundum Legem, et contra Legem jubes me percuti (Act. XXIII, 3). Quod dixit, secundum Legem, justam et salutarem cathedrae auctoritatem significavit. Illud autem quod ait contra Legem jubes me percuti, illum ipsum injustum judicem ostendit, ut in Dei cathedra sedens judicaret injuste. Hinc est unde et Daniel, Dei est, ait, regnum, et cui vult dabit illud (Dan. IV, 14). Sicut enim terreni imperatoris auctoritas sic currit per omnes, ut in omnibus ejus sit reverentia; ita Deus instituit, ut ab ipso rege Dei auctoritas incipiat, et currat per cunctos: quamvis frequenter mundus hoc non intelligat, et aliis se subjiciat in potestate positis quam debet, tamen institutio est ut unus sit qui timeatur. Ubi ergo haec institutio non est, ibi cathedra pestilentiae reperitur. Nusquam unius Dei auctoritas abnuitur, nisi apud eos qui multorum deorum praedicant metum et reverentiam. Hi ergo sunt qui in cathedra pestilentiae sedent, quia quod pontifices eorum praedicant, mors est. Hoc enim debent, ut cultores unius Dei quasi stulti et inimici, aut opprobrio sint, aut de hac vita tollantur. Haec ipsa materia impietatis est, quae etiam in caeteras partes extenditur, per quas impietatis suae leges ostendat. Nam jussu Jezabel antistites iniquitatis in cathedra pestilentiae sederunt, qui adversus innocentem Naboth, cum judices non essent, prava meditantes, subornatis falsis testibus, mortis tulerunt sententiam (III Reg. XXI, 11-13). Unde et in alio psalmo dicit, Et cum impiis non sedebo (Psal. XXV, 5). Hoc enim judicium ejus est, cujus et cathedra pestilentiae. Itaque si in Dei cathedra sedentes, innocentes opprimant, injustum erit judicium, non cathedra. Ubi enim cathedra pestilentiae est, non potest judicium non esse iniquum, quamvis quaedam sibi applicent veluti velamina, quibus impietatem contegant, ut videntes fallantur. Non potest enim sola impietas proponi, quia non invenit emptorem: et ubi lex diaboli est, si ipse nominetur, horretur. Sed sicut mel veneno admiscetur per quod lateat, ita et legi diaboli quaedam justa admiscent, et nomen applicant veritatis: sed uniuscujusque sensus est judicandus, quia ideo aliquando aliquid verum ostendit, ut fallat, ut cum maligna praedicat, bona putentur. Quoniam cathedram pestilentiae non esse de Dei ordinatione asseveravimus, etiam eorum qui extra Ecclesiam vel contra Ecclesiam sedes sibi instituerunt, cathedram pestilentiae dicimus. Qui enim inconcessa praesumit, reus est; quanto magis si et corrumpat traditionem ejus cujus sedem usurpat? Nam et ordinem ab apostolo Petro coeptum, et usque ad hoc tempus per traducem succedentium episcoporum servatum perturbant, ordinem sibi sine origine vindicantes, hoc est, corpus sine capite profitentes; unde congruit etiam eorum sedem cathedram pestilentiae appellare. Nec enim ideo impune erit, quia sub Dei nomine hoc agunt. Constat enim suas illos causas sub Dei nomine agere. Non enim zelo Dei hoc agunt, sed sibi locum volentes defendere: cum sciamus Core et ducentos quinquaginta viros per praesumptionem Deo offerentes, hiatu terrae absorptos esse (Num. XVI, 31, 35), et Oziam regem cum Deo illicite obtulisset lepra in fronte percussum (IV Reg. XV, 5, et II Paral. XXVI, 21). Quoniam claruit cathedram pestilentiae ad impietatem supradictam pertinere, reliqua prosequamur. Adjecit enim: Sed in lege Domini fuit voluntas ejus. Ejus voluntatem in lege Domini dicit esse, qui spretis impiis et desertis peccatoribus, abnuens pestilentiae cathedram, voluntatem suam in Dei lege statuit. Quamobrem beatum hunc dixit. Et sequitur: Et in lege ejus meditabitur die et nocte. Manifestum est, quia liber ab omnibus illecebris, et immunis ab iis quae Dei legi adversa sunt, nihil aliud quam in Dei lege exercitium facit, sacramentis Filii Dei confirmatus, in die bonis operibus insistit, et nocte orationibus. Hic est enim de quo dicit in Canticis canticorum, quia dormit et cor ejus vigilat (Cant. V, 2). Unde ait: Et erit tanquam lignum quod plantatum est juxta decursus aquarum. Quis ambigit eum qui in lege Dei meditatur, spem habere ad praemium capiendum? Quia sicut lignum juxta aquam plantatum sterile esse non potest; ita et qui frequenti usu legi Dei studet, non potest ejus operis minime habere effectum. Et adjecit: Quod fructum suum dabit in tempore suo. Omnis plantatio bene gubernata fructum dat tempore competenti; sic et hic qui legi Dei obtemperat, fructum habebit tempore praefinito. Tunc enim hujus devotionis mercedem accipiet, cum coeperit Dominus Jesus Christus sedere ad judicandum vivos et mortuos. Dehinc subjecit: Et folium ejus non defluet. Manifestum est in arbore cujus folia non decidunt, vitam significasse. Humore enim decurrentis aquae vegetatum lignum, folia continet sua. Nam et Dominus Jesus. Si in humido, ait, ligno haec faciunt, in arido quid fiet (Luc. XXIII, 31)? In ligno humido vitam significavit et fructum. Sicut lignum ergo auxilio decurrentis aquae siccitatem non sentit; ita et hic qui legi Dei studet, accedente tentatione, praesidio Dei tutus non amittit, sed acquirit salutem, dicente Apostolo, Quia per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei (Act. XIV, 21). Et sequitur: Et omnia quaecumque fecerit, prosperabuntur. Apertum est quod dicit, quia qui legi Dei fidem servat cupidus mandatorum ejus, felix fit in omnibus suis factis: sicut et Joseph, qui propterea quod timorem Dei praesenti vitae praeposuit, omnia quae agebat prospera faciebat Deus in manibus ejus. Et subjecit: Non sic impii, non sic. Iteratio sermonis, non aliter omnino futurum significat quae promittit, quia impiis nihil prosperum erit in futuro, sed omnia adversa usque ad interitum eorum: unde ait, Sed tanquam pulvis, quem projicit ventus a facie terrae. Eodem modo dicit impios interire, sicut pulverem, quem spiritus projicit a facie terrae ut pereat. Sublatus enim a substantia sua, per aerem dispersus paulatim deperit: ita et impii, ministris Angelis projecti a facie auctoris Dei, sine quo non potest vivi, interibunt. Et sequitur: Ideo non resurgent impii in judicio. Dignum est quod dicit. Utquid enim in judicio resurgant, qui nullum negotium Dei credi sibi maluerunt cujus redderent rationem? Spernentes enim Dei legem et negantes, non est unde praestent rationem, ut in judicio interrogati juxta legem sibi creditam praestent causas. Arrogantes ergo et rebelles in Deum inventi, ad hoc resurgunt, ut videant verum esse quod credere noluerunt, ut pereant, quia Deum mendacem judicaverunt. Et adjecit: Neque peccatores in consilio justorum. In hoc psalmo, Psalmista trium hominum genera significat; impiorum, peccatorum, et justorum, quo ordine coeptus est error. Sed impii ab his alieni sunt, quia sub Dei decreto, sicut dixi, vivere noluerunt. Peccatores autem sub Dei lege agentes ante tribunal Christi sistendi sunt, segregati a justis ut acceptae legis praestent rationem mandatorum, in quibus operam non dederunt, ut plus haberent laudis, quam vituperationis. Justi vero valde propensiores in exercitio implendae legis inventi, remunerandi sunt. Et subjecit: Quoniam scit Dominus viam justorum. Hos scire dicitur Deus, qui memores praeceptorum ejus bonis operibus insistunt, ut justi habiti coronentur. His autem qui immemores ejus circa curam animae negligentes sunt, sic dicet, Recedite a me; nescio vos, operarii iniquitatis (Luc. XIII, 27). Et sequitur: Et iter impiorum peribit. Unde Psalmus coeptus est, et terminatus, ut causa impiorum tractata, nulli alii quam perditioni docerentur obnoxii. Sicut enim dixi, idcirco dicitur Deus scire viam justorum, quia in lege ejus ambulant: iter autem impiorum, quia extra legem Dei est, peribit; quia omnes viae impiorum tenebrosae (Prov. IV, 19), sicut dicit Salomon, piorum autem clarissimae duce Christo Domino nostro. DE PSALMO VIGESIMO TERTIO. CXI. --Titulus Psalmi rationem ejus insinuat. De Christi enim Domini nostri sacramento locuturus, dominicum diem signavit, dicens, Huic David prima sabbati: cum enim dicitur, Huic David, ad eum pertinet, cujus hic David habet imaginem, de quo dicit propheta, Et puer meus David pascet illos (Ezech. XXXVII, 24). Prima autem sabbati, prima feria est. Post sabbatum enim primus dies dominicus est, affirmante Evangelio et dicente, Prima autem sabbati venit Maria Magdalene et altera Maria ad sepulcrum, etc. (Matth. XXVIII, 1). In dominico autem die, Salvatoris sacramentum significavit. Sed ut per rationem ordinis Psalmus exponeretur, a persona Dei Patris initium fecit, ut divinitatis sacramentum non sine ordine manifestaretur hominibus. Qui enim causam aliquam insinuare vult, nisi ejus caput et originem teneat, non poterit proprietatem ejus ostendere, neque quae sit ejus veritas edocere. Itaque sic orsus est Propheta, et ait: Domini est terra et plenitudo ejus. Fidem rerum tenuit dicens: Domini est terra et plenitudo ejus. Auctoritatem enim veterum sanctorum secutus est, qui terram et ea quae sunt in ea ad Dominum Deum pertinere dixerunt. Et adjecit: Orbis terrarum et omnes qui habitant in eo. Ne forte minus aliquid significasse putaretur, quia dixerat, Domini est terra et plenitudo ejus; sensum suum aperuit dicens, orbis terrarum et universi qui habitant in eo: ut doceret omnem omnino terram Domini esse, et quae sunt in ea, ut nihil esset exceptum quod non sit Dei. Sicut putant quidam haeretici, qui secundum dictum apostoli Petri dominium Deo abnegant (II Petr. II, 10), quorum ad condemnationem cuncta Dei esse, prophetica oracula docuerunt. Et sequitur, Ipse super maria fundavit eam; hoc est, quod in alio psalmo significavit dicens, Terram super aquas tu formasti (Psal. CXXXV, 6): ut fidem testimonium sequeretur, ostendit quomodo fecerit. Dum enim confusio esset rerum, et neque terra, neque aqua propriam haberet speciem, jussu Dei adunata est terra, et firmata super aquas, ut et terra et aqua haberent originis suae proprietatem. Unde in Regnorum libro vox est Dei dicentis, Nonne aquas ego feci? Et subjecit: Et super flumina praeparavit illam. Sic super flumina praeparata est, dum intra se aquas conditas habet, quae quasi per venarum fistulas fluitantes praestant ei densitatem, ne penitus sicca fragilis esset, et inutilis ad culturam. Radicibus enim nascentium vitalem praestant effectum, simulque locis aridis siti auxilio sunt. Et ut professionem sine bona vita non valde proficere ostenderet, ait: Quis ascendet in montem Domini, aut quis stabit in loco sancto ejus? Proponit qualis debeat esse qui Deum creatorem profitetur; ne quia puniendos ostendit, qui, sicut dixi, dominium Deo abnegant, ii qui confitentur immunes se a poena scirent non esse, si recte minime versarentur. Montem ergo Domini dicens, coelum significavit. Unde in alio psalmo dicit: Levavi oculos meos ad montes, unde veniet auxilium mihi (Psal. CXX, 1). Locus Domini est ubi apparet. Dicitur autem ad Jesum Nave, cum Dominus ei apparuisset, Locus in quo stas, terra sancta est (Josue V, 16): et Jacob ubi Deum vidit, Haec est, ait, domus Dei (Gen. XXVIII, 17). Et sequitur: Innocens manibus et mundo corde. Hunc dicit dignum ascendere in montem Domini, id est, in coelum, aut stare in loco sancto ejus, si quis fuerit innocens operibus, et mundum cor habeat in causa Dei, id est, fidei. Hujusmodi enim potest in coelum ascendere, et stare in loco sancto ejus. Defunctus enim hac vita ascendit in coelum. Deinde dum civitas Jerusalem in adventu Domini descendit de coelo, dignus erit stare ubi judicaturus est Dominus de vivis et mortuis quasi innocens: impii autem et peccatores indigni erunt stare in loco sancto judicii Dei, quia resurgent impii ad perditionem, peccatores ad poenam. Nam si vultum Moysi glorificatum descendentis de monte filii Israel peccati causa videre non poterant (Exod. XXXIV, 29, 30); quanto magis ipsum gloriae Dominum in throno majestatis suae sedentem, conscientia delictis obnoxia formidabit aspicere? Audient enim, Non novi vos, operarii iniquitatis (Matth. VII, 23). Et adjecit: Qui non accepit in vano animam suam. Nunc ipsa genera peccatorum tangit. Primo enim in loco, hic est innocens, et mundum cor habet, qui a fornicatione idololatriae immunis est. Ipsa est enim vanitas, cui qui se inclinat, animam suam subjugat corruptioni. Et sequitur: Nec juravit proximo suo in dolum. Duas causas memoravit, quae sunt principales, Dei et proximi; quia qui in his idoneus fuerit, sine dubio et in caeteris probatus habebitur, dicente Domino, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex omni virtute tua. Hoc est primum mandatum. Et secundum est simile illi, Diliges proximum tuum sicut teipsum. In his duobus mandatis tota Lex pendet et Prophetae (Matth. XXII, 37-40). Quis ergo ex toto corde Deum diligens legem ejus non servet? Aut quis habens proximi charitatem, peccatis studeat? quippe cum causa timoris Dei diligat proximum. Et subjecit: Hic accipiet benedictionem a Domino, et misericordiam a Deo salutari suo. Nunc quod meritum est ejus qui in causa Dei et hominis, creatoris et proximi, fidem habuerit et dilectionem, ostendit: quia et benedicetur a Domino, ut commendatus appareat, et in his misericordiam consequetur quae implere non potuit. Nec enim tam circumspectus potest aliquis esse, ut nusquam erret; sed quia in magnis sollicitus et fidelis inventus est, et in minimis misericordiam accipiat a Deo suo. Qui ideo salutaris dicitur, quia non vult morientis mortem, sed ut convertatur et vivat (Ezech. XVIII, 32). Et sequitur: Haec est generatio quaerentium Dominum, quaerentium faciem Dei Jacob Unam dixit esse generationem requirentium Deum, et quaerentium faciem Dei Jacob, quod non est otiosum. Quamvis enim utrumque bonum sit, duos tamen gradus his dictis significavit. Bonum est requirere Deum, plenum est autem bonum quaerere faciem Dei Jacob. Digniores enim sunt, qui ante faciem judicis sunt. Horum ergo meritorum haec est generatio: quia ut ad hoc veniatur, innocentia facit et puritas cordis; sicut iterum ut ad malum possit veniri, praecurrit injustitia atque iniquitas. Quia duae generationes sunt: una est ex parte iniquitatis, quae est mater Cain; altera ex parte justitiae, quae est mater Abel: haec in fide consistit et bona conversatione: illa in perfidia et obliquis operibus. Istae sunt duae leges, boni et mali, Dei et diaboli; et quam secutus quisque fuerit, ejus appellabitur filius. Ac per hoc requirentium Deum generatio haec est, fides in Deum, et dilectio in proximum, sicut supra diximus. Qui enim fidem habet in Deum, semper ejus quaerit auxilium; nec hominibus injustum se praebet, qui Deum vult habere propitium. Cujus signum hoc est cum dicitur, Deus Jacob, quia notus in Judaea Deus (Psal. LXXV, 2). Sed quare ejus faciem quaerere dicuntur, cum audierit Moyses, quia, Non, inquit, videbitur tibi facies mea (Exod. XXXIII, 20)? Si ergo et Moyses faciem Dei quaesivit, et videre non potuit; frustra hi quaerere dicuntur, quia meliores Moyse non sunt. Sed nemo frustra faciem Dei quaerere dicendus est; quia ideo faciem Dei dicuntur quaerere, ut sciatur, quem quaerunt quia digni sunt et videre. Omnis enim qui quaeritur, tunc cognoscitur si facies ejus videatur. Sed quoniam a mortalibus facies Dei videri non potest, significatio haec pro facie est, cum dicitur, Deus Jacob. Diapsalma. Diapsalma hoc in loco personae significat mutationem. Post enim illa quae ad Patris Dei personam pertinent, subjungit ea quae ad Filii Dei pertinent sacramentum, ut ordo integer conservetur Patris et Filii. Nam data est Lex per Moysen, ut quasi paedagogus esset hominibus, erudiens et praeparans eos magistra justitia, ut digni fierent ad expiandum annum Domini et diem retributionis; ut qui sub spe futuri Christi fideles fuissent, susciperent eum, et possent Adae peccatum effugere, de suis securi, quia adventus ejus quem speraverunt, daturus esset illis misericordiam de iis in quibus subreptum est illis ut delinquerent. Hoc est quod superius membravit, dicens, Accipiet misericordiam a Deo salutari suo. Dicit ergo: Tollite portas, principes, vestras. Haec vox sanctorum est Angelorum, de quibus dicit in Evangelio, quia accesserunt, inquit, Angeli, et ministrabant ei (Matth. IV, 11). Hi ergo dicunt ad principes et potestates adversus quos nobis colluctationem dicit esse Apostolus (Ephes. VI, 12), ut tollant portas principis sui, id est diaboli, qui est princeps principum in errore constitutorum, per quas itur in gehennam. Hae portae perfidia est et fallacia idololatriae. Et sequitur: Et elevamini, portae aeternales. Fides et spes cum charitate portae sunt aeternales, quia non potest aboleri quod per veritatem praedicatur. Illae autem portae, quas dixi perfidiam esse et fallaciam idolorum, temporales sunt, quia omne mendacium non permanet. Manifestata enim veritate interibit. Docentur ergo ut tollant portas principis sui tenebrarum, id est, ut amoto multorum deorum errore, unius Dei fides introducatur in Christo. Hoc est quod se Apostolus edocere missum testatur, ut non solum ostendat hominibus, sed principibus et potestatibus in coelestibus mysterium Dei unius in Christo ((Id. III, 8-12). Et subjecit: Et introibit rex gloriae. Tollendas dicit fallaces portas diaboli subtilitate compositas, quae sunt praesumptio, per quam deum se existimavit, ut introeat rex gloriae, qui est Christus Jesus Dominus noster. Nullius enim mentem Dei fides ingreditur, nisi tulerit a se errorem diaboli praevaricatione inventum. Et principes supra memorati non possunt in unius Dei fidem Christum regem recipere, nisi projecerint a se traditionem per quam uni Deo importatur calumnia; non solum terrena, sed et ea quae in coelestibus usurpata est a principe principum satana: quia illic errorem quem inter se conspiraverunt, ut auctore diabolo deos se dicerent, etiam hic in terra disposuerunt, ut hic error illius imago sit. Et sequitur: Quis est iste rex gloriae? Ne supervacue forte Christum regem gloriae dicere putaretur, interrogantis ponit personam et dicentis, Quis est iste rex gloriae? Quasi admiretur aut doceri se velit, an verum est et condignum dicere Christum regem gloriae. Et ideo responderunt ei: Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio, ut hoc subjecto non nudis verbis, sed cum testimonio regem gloriae Christum addisceret. Virtus enim et potentia qua subegit et pressit diabolum cum satellitibus ejus, haec ostendit illum regem esse gloriae. Et adjecit: Tollite portas, principes, vestras, et elevamini, portae aeternales; hoc est, quoniam virtutis testimonio, cui contradici nefarium est, didicistis dignum esse Christum dici regem gloriae, auferte errorem de mentibus vestris. Et quod ait, Introibit rex gloriae, ostenditur quia non possunt participare cum fide Christi, nisi ab omni immunditia idololatriae emundaverint corda eorum. Nisi enim innovatus fuerit homo, non intrabit Spiritus sanctus in eum. Et sequitur: Quis est iste rex gloriae? Iteratio ista confirmationem facit. Omne enim quod novum auditur, non concipitur corde nisi iteretur. Admirationem autem et stuporem facit, cum dicitur quod auditum est nunquam. Et adjecit: Dominus virtutum ipse est rex gloriae. Eadem repetendo docet rite dici hunc regem gloriae, qui sit Dominus virtutum. Non immerito enim rex gloriae appellatur qui virtutibus dominatur. Unde Apostolus: Si enim intellexissent, ait, nunquam Dominum majestatis crucifixissent (I Cor. II, 8).
DE PSALMO QUINQUAGESIMO.
CXII. --Quinquagesimus Psalmus hic positus est, non pro temporis ordine, sed ratione. Titulus enim ejus non numero, sed rationi subjectus est. Quantum enim ad historiam pertinet, anterior est quam tertius. Prius enim a propheta Nathan delicti causa correptus est, quam insurgeret contra illum filius ejus Absalon, ut eum vellet et vita et regno privare. Haec ergo causa est ut quinquagesimus poneretur, quam constat ex Lege descendere. Illic enim cautum est quinquagesimum numerum remissionem habere. Est enim post septem septimanas primus typum habens dominici diei: quia sicut post septem dies, primus dies ipse est qui initio factus est, qui semper finita septimana dies primus est; ita et post septem septimanas quinquagesimus numeratus, in mysterio primus est, qui duplici genere dominicus dies appellatur: primum quia initio factus a Domino est, qui semper in se conversus per curricula impleta septimana primus est; deinde quia in eo resurrexit Dominus, triumphata morte, dominicus etiam dies nuncupatur. Non immerito ergo in quinquagesimo numero, quem in mysterio primum significatum advertimus, remissio continetur. Denique Lex quinquagesimo die data est. A profectione enim filiorum Israel ex Aegypto, quadragesimo et octavo die ablui jubentur, ut biduo purificati, tertia die parati essent ad Legem accipiendam (Exod. XIX, 10, 11). Quae ablutio quid aliud indicat, quam remissionem factam in quinquagesimo die, ut purificati Legem acciperent? Ex quo de caetero praeteritis oblitteratis, actus sui redderent rationem secundum creditam sibi Legem. Hac etiam ratione possessionem emptam quinquagesimo anno remitti debere praecepit Lex (Levit. XXV, 10). Hinc est ergo unde et Psalmus quinquagesimus intitulatus est. In hoc enim rex David remissionem postulat secundum praedictum sensum; unde ait: Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam. Sciens rex David graviter se peccasse, sic postulat dicens: Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam. Magna enim misericordia tunc est, cum grandia ignoscit peccata. Et adjecit: Et secundum multitudinem miserationum tuarum, dele iniquitatem meam. Ut manifestaret acerbe se deliquisse, peccatum suum iniquitatem appellat, quia iniquitas non leve peccatum est; et qui delet iniquitatem, hoc est, non imputat, miseratione abundat. Nihil ergo in causa sua excusare nititur, ut non solum animum sibi judicis mitiget, sed et faciat condolere. Commovetur enim animus ad misericordiam, quando videt reum sic sua confiteri peccata, ut ostendat dolere sibi quia peccavit. Qui enim non dolet, irridere videtur judicem; quia ideo precatur, ut evadat iterum postea eadem facturus. Et sequitur postea: Usquequaque, inquit, lava me ab injustitia mea, et a peccato meo munda me. Quoniam multam miserationem Dei praedicat, penitus se mundari precatur, ut nihil maneat delicti aut injustitiae in eo, unde suspectus sit. Et ut hoc ipsum obtinere possit vel impetrare, adjecit: Quoniam iniquitatem meam ego cognosco, et delictum meum coram me est semper. Quoniam graviter scit se peccasse, sollicitus est ne non totum ei remittatur. Considerans enim magnitudinem peccatorum suorum, timet, sciens gravia peccata non facile ignosci; ac per hoc cum fletibus confitetur, peccatum suum ante oculos habens, ut ex omni parte propitium sibi faciat judicem. Scit enim scriptum esse: Dic prior iniquitates tuas, ut justificeris (Isai. XLIII, 26). Et sequitur: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci. Nunc ex alia parte culpae suae medelam prospicit, ut ad effectum postulationem deducat. Hac enim prosecutione in prima causa innocentem se dicit: nam qui alteri Deo peccat, inimicus est auctoris Dei. In locum enim ejus alterum eligit, cui auctoritatem ejus adscribat. Unde hic ab hac se iniquitate alienum ostendens, Tibi, ait, soli peccavi, et malum coram te feci: hoc est, quia tibi, et nulli alii quem Deum per errorem dicerem, peccavi, minor mea culpa est quam caeterorum, qui sunt perditioni obnoxii. Non enim impius sum; sed peccator, quia non in te, sed in legem tuam peccavi: nec te negavi, sed te Deum et Dominum confitens, in hominem peccavi. Ergo quia in illa quae tua propria causa est, reus non sum, ignosce quod in conservum peccavi. Sic enim peccavi, ut honorificentiam nominis tui nec negarem, nec alteri darem. Fuit itaque unde commoveretur ad misericordiam judex. Cum enim multi in illum peccent, quos etiam hortatur ad se converti, dum ii qui non in illum peccant, ex aliis tamen causis veniam postulant, libenter admittit. Semper enim Dominus ad auxilium suum vult confugere servos suos. Unde adjecit: Ut justificeris in sermonibus tuis, et vincas cum judicaris. Misericordiam postulans, Deum justitiam suam non immutare precatur, cum soleat media esse justitia, ut non peccantibus et peccantibus aequa sit, id est, ut unicuique reddat secundum opera sua: sed non ignorat quid postulet vir innocens in Dei sacramento. Sciens enim Deum frequenter in Lege dixisse, quia misericors, inquit, sum ego Dominus Deus vester (Exod. XXII, 27); inde rogat ut haec fides maneat, et in sermonibus suis Deus justificetur, dum in eo permanet quod locutus est, nec peccatis hominum vincitur, ut non misereatur. Scientes enim qui peccant, quae promisit Deus bene viventibus, et quia in eo perdurant, judicant illum mendacem. Non enim credunt male vivendo vera esse quae promisit. Idcirco petit rex David ut vincat hoc Deus quod putant homines, et det quae promisit; ut erubescant qui dum non servant mandata, judicant illum non daturum. Et sequitur: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum. Nunc hoc adjecto causam infirmitatis humani generis memorat, quia facile est homini peccare, ut examen circa se judicis mitiget. Primae enim culpae facit mentionem, ex qua praevaricando Adam genus humanum obnoxium fecit peccato. Suasu enim et fallacia inimici iniquitatem concipiendo, omne semen suum iniquitati subjecit, ut ex eo omnes per traducem geniti peccato essent obnoxii. Propterea adjecit, Et in delictis concepit me mater mea: ut ab Adam derivatio facta peccati, conceptis et natis impedimento esset ad bonam vitam agendam; ac per hoc supplici non negandam misericordiam, quia infestum habet hostem, qui ei suadet ut peccet. Per peccatum enim diabolus subjecto sibi primo homine potestatem accepit carni ejus se immiscere, et delictorum quadam subtilitate oblectamenta suggerere, per quod captum hominem spoliat vita. Quam rem magister gentium memorans, Video autem, inquit, aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae (Rom. VII, 23): ut hoc contuens judex, dolenti circumvento porrigat manum. Et sequitur: Ecce enim veritatem dilexisti. Quia ergo veritatem diligis, inquit, subveni roganti, et quem scis vera pectoris sui impedimenta exponere, cuique reo olim motus misericordia subvenire decrevisti, ut errorem admissum in terra, coelestis providentia emendaret. Propter quod subjecit: Incerta et occulta cordis manifestasti mihi. Incerta et occulta cordis haec significat, quae Deus ad praesidium humani generis procuravit, sicut et Apostolus, Quod oculus, inquit, non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II, 9). Qui sunt qui diligunt Deum, nisi qui legi ejus consentiunt, non celando vel excusando peccata? Haec ergo occulta cordis manifesta sunt diligentibus Deum, ut quia dolebant se delictis circumveniri, ne correpti negarent, sibi et origini suae imputantes, in auctorem Deum transferentes quae peccabant: corda eorum illuminata sunt spirituali corusco, ut viderent Dei providentiam in Christo, quia venturus erat ad damnandum peccatum, quod ex praevaricatione Adae humano generi imperabat. Hoc ergo orat rex David, ut quod decreverat Deus in futurum, videns genus humanum laborare, sibi prius subveniret in eadem necessitate constricto, in qua omnibus se decreverat subventurum; ut donum quod gratuitum futurum erat, et ante tempus dari non poterat, huic pro prece et lacrymis concederetur. Quod quomodo fiat, non tacet dicens: Asperges me hyssopo, et mundabor. Recte aspersione hyssopi petit se mundari. De hoc enim filii Israel postes suos sanguine liniverunt, ut tuti praestarentur a morte (Exod. XII, 22, 23): ita et hic aspersione hyssopi orat mundari se a peccatis, ne tangatur a morte. Et sequitur: Lavabis me, et super nivem dealbabor. Manifestum est, quia factum Dei distat a facto hominis: ideo super nivem, inquit, dealbabor, quia quod Deus fecit, multo melius est quam quod fecit homo. Propterea aspersione hyssopi petit se mundari, ut sicut carnale corpus aqua abluitur, ita et per hyssopi significationem, spirituali ratione animarum maculae abluantur. Aspersio enim hyssopi, lustratio quaedam est; ut per id quod visibile est, invisibiliter emundetur. Et sequitur: Auditui meo dabis gaudium et laetitiam. Dubium non est, quia vox praedicantis remissionem, gaudium praestat peccatoribus. Quis enim non laetetur, cum audit dari indulgentiam? Cum enim Deus remittit, et in praesenti et in futuro securus est. Proptera exsultabunt ossa humiliata. Duplici genere sunt ossa humiliata: quia et ut peccaret humiliatus est; nemo enim peccans exaltatur; et ut postea supplex veniam imploraret. Nam utique in cilicio et cinere volutatus misericordiam precabatur, quam obtinens elevatus est mentis exsultatione et corporis refectione. Et subjecit: Averte faciem tuam a peccatis meis, et omnes iniquitates meas dele. Hac forma remissionem postulat, sicut constitutum erat in futurum per fidem Christi, ut Salvator qui ei spiritualiter est promissus, ab ipso inciperet cuncta conversis donare peccata. Cujus enim non respiciuntur peccata, et omnes delentur iniquitates, non habet unde reus constituatur, et inimicorum ejus ora clauduntur. Qui enim non respicit peccata, non illa imputat. Hoc est enim avertere faciem a peccatis alicujus, accusationem contra eum non accipere. Et quid est hoc, ut cum de duobus peccatis correptus sit, hic addat de multis se accusando? et cum audierit a propheta Nathan quia ignotum erat ei, quare sic postulat sedula prece, ut possit ad veniam pervenire, nisi quia non suam solius causam agit, sed sub accusatione peccati sui, totius populi miserias narrat? Sibi enim reformationem precatur, quia cui ignoscitur, non est sine rubore, nisi loco suo fuerit redditus, ut dignitas loci ruborem excuset: caeteris autem beneficium Dei, quod ad cuncta peccata abluenda futurum erat in Christo significavit. Et sequitur: Cor mundum crea in me, Deus, et spiritum justum dedica in visceribus meis. Hoc est bona mente misericordiam deprecari. Non solum autem de praeteritis rogat, sed etiam de futuris sollicitus est, ut peccator intendens odisse peccare ne peccet, adjuvetur a Deo per spiritum justitiae quem orat dedicari in visceribus suis; id est, ut novus ad hoc ponatur in eo, ut custodiat eum a peccatis, ne cogatur facere quod scitur nolle. Cor autem mundum sic potest habere, si neque intus, neque foris delinquat; hoc est, neque in opere, neque in cogitatione. Quod quia prope impossibile est ut in omnibus servetur, vel in Dei causa servandum est, quae principalis est ut mundum cor in sacramento Dei et Christi custodiatur, dum fides eorum inviolata servatur; quia et in alio loco dicitur, Quis gloriabitur mundum se habere cor, aut immunem esse a peccatis (Prov. XX, 9)? Denique rex David mundum cor habuit in causa Dei, quia neque auxilium aliquando a vanitate quaesivit, quae est idololatria, neque aliud a Deo sibi praeceptum non implevit. Ideo de caeteris adjecit: Ne projicias me a facie tua, et Spiritum sanctum tuum ne auferas a me. Hic sensus est, quem supra memoravi, quia securus de venia, sollicitus est de reformatione. Cui enim ignoscitur solum, solet a facie Domini secerni. Quamvis enim non in illum vindicetur, in animo tamen Domini vel judicis facinus ejus deletum non est. Ideo orat, ut penitus peccatum ejus deleatur, et dignus sit accedere ad faciem Domini, et iterum prophetare; quod et factum est. Hoc est enim quod dicit: Et Spiritum sanctum tuum ne auferas a me. Hic est spiritus Prophetarum. Et sequitur: Redde mihi laetitiam salutaris tui, et Spiritu principali confirma me. Laetitiam dari sibi postulat, quae promissa erat in Christo, ut omnibus maculis ablutus et reparatus, laetus esset in salute quaesita; nec a motus, sed confirmatus in regno a Spiritu sancto. Quem ideo principalem dixit, quia super omnem creaturam est, per quem reges regnant. Et subdit: Doceam iniquos vias tuas, et impii ad te convertentur. Hoc dicit, ut in eo discant iniqui pietatem Dei, qui confitentes sibi suscipit peccatores et promovet; nec impios conversos negligit, sed hortatur dum aliis miseretur. Et sequitur: Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis meae. Hoc dicto ostendit peccatum suum morte dignum, ut Dei misericordia quanta sit, praedicet. Per hoc enim etiam alios provocat confugere ad Dei clementiam. Unde subjecit: Exsultabit lingua mea justitiam tuam, Domine. Gaudere se dicit in justitia Domini, quia in eo permanet quod promisit dicens: Misericordiam autem meam non movebo ab eis (Psal. LXXXVIII, 34). Laetus ergo David rex et securus in hac parte, Dei sui justitiam praedicat. Et sequitur: Labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam. Sic labia ejus aperit, dum subjectum illum esse non sinit causa peccati. Liberati enim os patet; peccatoris autem clausum est os: pudore enim et metu correptus loqui non audet; absolutus autem et liberatus tripudians praedicat laudem judicis. Nam et Apostolus sicut ipse testatur, propter quod ab hominibus liber esset, Os nostrum, ait, patet ad vos, o Corinthii (II Cor. VI, 11). Et adjecit: Quoniam si voluisses sacrificium, dedissem utique. Hoc de comperto loquitur, sciens sanctum Samuel dixisse ad Saül regem, qui cum peccatum suum non dolore mentis, neque lacrymarum miseratione, sed sacrificii oblatione oblitterari putaret, Non vult, inquit, Deus sacrificium magis quam audiri vocem suam (I Reg. XV, 22); quia hujusmodi sacrificia damnum possunt facere, non tamen Deum placare. Deus enim sic placatur, si anima peccati sui memor in tribulatione et moerore cordis, defleat quod peccavit. Et sequitur: Holocaustis non delectaberis. Nec delectatur holocaustis Deus, sed in hujusmodi causis. Ipse enim animus pro se satisfacere debet, non se de foris redimere. Nam ista adjutorium praestare possunt. Animus enim sicut oblectatus est in peccatis, sic tribulari debet in poenitentia, et tunc delectabit Deum delere ejus peccata. Unde subjecit: Sacrificium Deo spiritus contribulatus: cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Ostendit quale sacrificium pro peccatis Deus suscipit; quia non poterit Deum placare, nisi qui laetatus est contra salutem, contribulatus fuerit corde, et sic reparetur ad vitam. Denique omnis inquietus, vel indisciplinatus frequenter incurrit, ut membra corporis laedat, quae utique non sine dolore possunt sanitatis recipere medicinam: sic et peccatores non possunt peccata sua redimere, nisi dolorem senserit animus qui peccaverit. Hoc enim justum est, ut quia contra rationem gavisus est, secundum rationem patiatur moerorem. Et sequitur: Benigne fac, Domine; in bona voluntate tua Sion Sion dicens Ecclesiam significat, ut perseveratio nostra non improbabilis videatur, cui ut impleat Deus promissum suum, suggerit, sciens se tunc plenam remissionem accepturam, cum quod decrevit Deus in Christo impleverit: id est, ut ab omni peccato liberentur sperantes in salute promissa; quia non solum a propriis, sed ab Adae peccato quod per traducem in omnes pervenit, liberabuntur per Christum. Et adjecit: Et aedificabuntur muri Jerusalem. Numquid destructi fuerant? Sed muros Jerusalem dicens, Ecclesiam significat, quae per fidem in Christo disposita erat construenda. Cujus muri esse sancti homines intelliguntur, docente nos Apocalypsi Joannis apostoli; quia et Jerusalem civitas et muri ejus servi Dei sunt intelligendi (Apoc. XXI, 12). Sciens etiam per Christum rex David promissum, quod futurum erat implendum ad liberationem servorum Dei, orat ut impleatur; id est, ut per fidem aedificetur Ecclesia, et liberentur sperantes de hac fide salutem. Et sequitur: Tunc acceptabis sacrificium justitiae, oblationes et holocausta. Hoc dicit, quia oblationes et holocausta tunc accepta sibi haberet, cum esset Ecclesia aedificata; et non passim aut secundum omnem consuetudinem, sed sacrificium, inquit, justitiae acceptabis. Justum est sacrificium, cum condignum munus offertur: porro autem nihil est tam justum sacrificium et condignum, nisi ut nos ipsos offeramus Deo. Quia enim Deus spiritus est (Joan. IV, 24), spiritualia illi offerenda sunt sacrificia, ut vivo viva hostia offeratur. Quia enim dixerat, in causa peccati sacrificiis carnalibus Deum minime delectari, ostendit futurum, quia spiritualiter Deo offerendum erat, et acceptaret; quia haec Deo digna sunt sacrificia: hoc est, in praeterito minora fuerunt, quia carnalia; nunc majora, quia spiritualia. Et adjecit: Tunc imponent super altare tuum vitulos. Si cessantibus pristinis sacrificiis, spiritualia successura sacrificia significavit, quid est ut diceret, Tunc imponent super altare tuum vitulos: nisi quia per haec corporalia spiritualia significat; quippe cum dixerit, quia carnalibus non delectatur? Vitulos ergo dicens, populum novellum significavit, Christi fide renatum, cujus devotio quotidie super altare Domini delibatur. Qui enim de Ecclesia intelligitur locutus, sacrificia quoque ejus spiritualia significasse debet intelligi.
CXIII.--Cur Filius Dei missus sit, et non alius?
Quanquam omne quod facit Deus, rationabiliter et providenter factum credendum sit; melius tamen puto, si post fidem etiam causa facti possit adverti, ut quod creditur, non ignoretur. Unde Dominus ait: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). Primum enim credi debet, sicut a Propheta dictum est, deinde sciri quod creditur: quia jam fidelem et in hac re diligentem adjuvat Spiritus sanctus, ut cognoscens intelligat fidei rationem. Tunc enim plenum habet gaudium credulitatis suae, si quod credit intelligat. Hoc est enim fidei robur, hoc immobile fundamentum credulitatis, addiscere sacramentum. Ubi enim sola fides est, non est tam mera devotio, et potest aditum habere subreptio. Unde vas electionis ideo laborat, ut credentes fidei suae rationem ediscant. Cum enim cognoverint quantus sit cui se crediderint, et quae sit ejus potentia; nullo pacto, nullaque ratione ab ejus spe traduci se patientur. Unde dictum legimus, Gustate, et videte, quoniam suavis est Dominus (Psal. XXXIII, 9): ut data opera cognoscant divinitatis ejus saporem, intelligentes nihil sapientius esse quam in Christum credere. Quamobrem ipse Magister Gentium inter caetera ait, In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei absconditi (Coloss. II, 3): et iterum, Scio, inquit, cui credidi, quia potens est depositum meum custodire (II Tim. I, 12). Igitur hic scit fidei suae rationem, et non dubitat de potentia ejus, qui intelligit omnes thesauros sapientiae et scientiae in sacramento nativitatis et passionis et resurrectionis Christi esse absconditos. Manente ergo fide, diu mecum contuli, ut scirem cur Dominus noster de sacris et de coelestibus sedibus ad terram incarnatus venisset, et non alius, ex eis quos ipse Dominus sanctos Angelos vocat. Incongruum enim videtur personae ejus hoc opus subiisse, nisi causa facti noscatur. Denique hoc est quod movet multos. Nam potuit Dei Patris provisio per alteram personam hoc negotium gerere, ut et hominibus in errore constitutis ostenderet veritatem, et diabolum praesumptorem et salutis invidum cum satellitibus ejus comprimeret, et exspoliaret devictum. Quia pervicacia et irreverentia nequissimorum servorum, ministris famulis fuerat compescenda, ut non Dominus omnium rem sibi indignam experiretur. Neque enim tanta vis et potentia est satanae, ut per alteram potestatem ejusdem conditionis superari minime potuisset, cum constet Dei auxilio ipsum etiam ab hominibus vinci. Nam quamvis impar sit, si ex terrenis sumamus exempla, tamen ex aliqua parte convenient rationi. Servum enim contra David regem rebellantem, Joab conservus ejus missus est persequi et trucidare, et contra Absalon in patrem impium servis injuncta res est (II Reg. XX, 6, et XV, 14): quanto magis et tyrannidem diaboli vincendam unius de multis suffecerat efficacia; quippe cum legamus quia repugnans contra Michael archangelum perdurare non potuit, sed projectus in terram est (Apoc. XII, 7-9)? Hoc ergo mecum saepe reputans, hoc solum sciebam, quia ideo ipse a Patre missus est, ne ad injuriam ejus pertineret, si opus per eum factum, per alterum reformaretur: sed hoc scire minimum erat. Non enim satisfaciebat ad tam magnam et admirabilem causam, nisi et aliud comprehenderetur quod proficeret ad arcanum intellectum. Sic factum est, ut animadverterem causam hoc poposcisse, ut sic veniret qui venit. Ipsum enim ratio tangebat, ut ad eum comprimendum veniret, qui dignitatem ejus et meritum usurpasset. Post Deum enim Patrem diabolus deus dici voluit, quod et nunc usque contendit, cum utique non illum res contingeret, sed esset hoc Filii Dei, qui post Patrem Deum secundus est, non natura, sed ordine. Ad hanc ergo causam agendam non alium oportuit venire nisi Christum Dominum nostrum: qui non tantum ad comprimendum diabolum venit, sed et manifestare seipsum omni creaturae: ut reprobata persona diaboli, hunc esse cognoscerent, cujus principatum et majestatem praesumpserat satanas; et de caetero cognita veritate relinquerent errorem, pro certo habentes Christum esse Dei Filium, qui solus Deus de Deo sit, et caput sive principium eorum omnium, sive quae in coelo sunt, sive quae in terra: quia virtute et potentia, qua superavit tyrannum satanam, manifestatus est ipse esse, cujus imperium praesumpserat impius diabolus, qui est satanas. Dum enim voluit inique deus dici, ut dominaretur potentiis spiritualibus (unde increpatur a propheta dicente, Tu enim, inquit, dixisti in corde tuo, Ponam sedem meam in nubibus, et ero similis Altissimo [Isai. XIV, 13, 14] ), multos decepit, quorum conspiratione princeps erroris est factus. Qui in Psalmo commonentur, ut rejicientes mendacium, suscipiant veritatem. Dicitur enim eis: Tollite portas, principes, vestras; et elevamini, portae aeternales, et introibit rex gloriae. Nisi enim tollatur error de mentibus incredulorum, non potuerunt suscipere fidem unius Dei in Christo. Hoc enim edocentur, ut sublatis portis per quas itur ad mortem, secundum perfidiam a diabolo coeptam, suscipiant fidei sacramenta per quae itur ad vitam. Ista sunt enim quae significat in aeternalibus portis; quia veritas fidei aeternitas est: perfidia autem temporalis est, quia mendacium adinventio diaboli est. Diabolus enim coeptam praevaricationem in coelis, seminavit in terris, multorum deorum suadens culturam, inter quos principatum haberet. Caput enim et principium voluit esse caeterorum, quod non ei debebatur, sed Salvatori. Unde persequitur eum usque ad terram, ut comprimens eum ostendat erroris ejus praevaricationem manifestata in se veritate. Unde dictum est: Veritas de terra orta est (Psal. LXXXIV, 12). Projectus enim de coelis, confugit ad terras, ut meditatam divinitatem in supernis, expleret in inferioribus. Unde dicit Apostolus: Ita ut in templo Dei sedeat, ostendens sese quasi sit Deus (II Thess. II, 4). Quoquo enim modo desiderium suum implere vult et damnari: furore enim plenus minus putat esse damnari, quam non explere aviditatem erroris.
ADVERSUS PAGANOS.
CXIV. --Qua ratione Pagani adversus nos audeant congredi, aut fidem nostram impugnare, se autem putent absolutos esse, non video. Quippe cum nulla habeant assertionum suarum documenta, superstitionis suae magis dicam quam religionis. Nam quae cauta non habent, proferunt, ut ipsi potius novarum rerum auctores et defensores habeantur. Primo enim in loco deos se asserunt colere: quorum nulla insignia, nulla dant testimonia. Illos enim deos appellant, qui se ausi non sunt hoc nomine nuncupare, ut homines auctores deorum habeantur, cum Deus auctor debeat esse hominibus: ac per hoc vana et inanis assertio est. Quidquid enim sine Deo est, stabile esse non potest. Manifesta enim esse quae dico, probant libri eorum, in quibus nihil divinum, nihil Deo jubente legitur constitutum; sed singulos viros propter quasdam causas diversa asserunt instituisse numinum sacrificia, ut ii qui nullius meriti videntur, ea ipsa quae statuerant digne statuisse probarentur. Quando ergo quos deos appellant, nihil horum mandasse leguntur; qua auctoritate hi faciunt, aut accepto ferri putant, quod non probant mandatum; cum si etiam mandatum probaretur, examinandum prius fuerat si dignum esset aut debitum his obedire, quorum nulla signa, aut prodigia, ad commendationem divinitatis in rebus gestis existerent? Sed solent ab his exclusi ad elementa confugere, dicentes haec se colere quorum gubernaculis regitur vita humana. A quibus, ut supra, requirimus si mandatum est aut jussum a Deo, quem etiam ipsi magnum et summum fatentur, et negligunt eum. Si enim fieri debet, ab illo mandari oportuit, qui auctor eorum dicitur. Si autem ab illo non est mandatum, praesumptio est, et ad poenam proficiet, non ad praemium; quia ad contumeliam pertinet Conditoris, ut contempto Domino colantur servi, et spreto imperatore adorentur comites. Quomodo istud impunitum erit, quod etiam in hac vita vindicari, et quidem acerbius, videamus? Sed si forte ab ipsis elementis dicant mandatum, ostendant alicubi praeceptum, legant aliquando aliquid illa locuta. Quod si non ostendunt, qua poena digni sunt, qui auctores praesumptae et confictae religionis deteguntur? Libera sunt ex hac impietate elementa. Ipsa enim luminaria mundi accusabunt illos apud judicem Deum, quia in hac consilii vanitate minime se auctores ostendunt. Similiter et illi quos cum constet homines fuisse, deos nuncupant, cum coeperint pro peccatis suis cruciari, in hac parte minime se reos esse defendent, in hos crimen hoc retorquentes, quibus cum hoc non mandassent, ut deos illos colere coeperunt. Igitur quo pudore fidem nostram reprehendant aut irridendam putent, quorum legem virtutum testimoniis fultam, necnon et ipsius Domini ac Dei nostri relegunt vocem dicentis, Ego sum Deus, et non est alius praeter me (Isai. XLV, 21, 22)? Quod si nudis verbis diceret, non erat ei credendum, ne similes Paganis videremur, qui nulla deorum suorum signa majestatis videntes, colere eos coeperunt; et, quod pejus est, inhonesta. Turpia enim illic aguntur, quae pudoris est revelare, et prudentes se appellant, quia de lege sua sicut a Samardaco illuduntur. Porro autem Deus noster teste virtute coli se mandavit: et ut nihil suspicionis relinqueret, legem ipsam honestam et sanctam, ut et Deo dignum est, tradidit. Nos vero qui stulti a Paganis dicimur, Deo nostro non credidissemus, nisi nobis satisfecisset etiam testimoniis virtutum; nec legem ejus suscepissemus, si non illam puram et ipsa professione dignam cognovissemus. Hinc est unde nihil apud nos in tenebris vel occulte geritur. Omne enim quod honestum scitur, publicari non timetur: illud autem quod turpe est et inhonestum, prohibente pudore non potest publicari. Quamobrem Pagani mysteria sua in tenebris celebrant, vel in eo prudentes. Erubescunt enim palam illudi: piacula enim quae illic vice legis aguntur, nolunt manifestare, ne qui prudentes se dicunt, hebetes his videantur quos stultos appellant. Sed ne forte hinc illis stulti videamur, quia lex nostra castitatem, misericordiam, pietatem, continentiam praedicat: apud illos enim haec stulta sunt, quia omnis bonus malo malus est, et prudens stulto insensatus est. Nam in tantum castitatem exsecrantur, ut etiam cinaedis delectentur, magisterio eorum subjecti; qui nisi tales fuerint, idonei non erunt ipsi, si dicendum est, religioni. Propterea enim abscinduntur, et habitum immutant, ut de viris quasi feminae fiant, et contra naturam subjecti muliebria patiantur, et tunc demum apti et digni sint ministri superstitionis illorum. Numquid accusari potest hujusmodi, quem lex facit talem? Ideo enim amisso viri et actu et habitu in mulierem transformatur, ut licenter muliebria patiatur. Quae ergo putantur esse mysteria, ubi de honesto inhonestum fit, et de incorrupto corruptum, cum hic sit vere cultus religionis, qui de turpibus honestos facit, de indisciplinatis modestos? Quomodo cultores ejus aemuli possunt esse bonae vitae, quando mysteria legis eorum sine cinaedis celebrari non possunt? Si ergo lex eorum his delectatur, peccator erit et stultus quisquis non fuerit talis. Ideoque stultos nos appellant. Colentes enim haec turpia, prudentes ab his judicantur; evitantes autem et fugientes, stulti. Quod quidem callide et astute ab ipsis videtur aptatum. Idcirco enim legi suae applicant nomen prudentiae, ut contegant reprehensibilia ejus; quia ubi prudentia, reprehensio nulla est. Nostram autem legem stultam dicunt, ut prohibeant ab ea. Sed sublatis nominibus prudentiae et stultitiae, et submota omni invidia, quam parit defensio ambarum partium, ipsae leges inter se confligant, ut appareat ubi sit prudentia, et ubi stultitia. Sed praesente signo crucis obmutescit Paganitas. Et si adest, quam vocant stultitiam, prudentia illa, sacra illorum respondere non audent. Reprimuntur enim exta illorum, et occultantur ob reverentiam christianae majestatis. Magna res est, ut illa quam vocant prudentiam, metuat illam quam appellant stultitiam. Conferamus nunc tenorem legum. Pagani deos deasque colere se etiam litteris profitentur: et verum est quod dicunt, quia et masculos colunt et feminas. Janus enim et Saturnus, Jovis et Mercurius, et Apollo et caeteri, item Minerva, et Isis, et Fruxilla, et Venus, et Flora meretrix cum caeteris, dii deaeque sunt, sicut historiae tam Graecorum quam Romanorum testantur. Christiani autem utpote pauperes, quos stultos vocant, unum Deum colunt in mysterio, ex quo sunt omnia: nec aliquid quod ab eo conditum est venerantur. Ipsum enim solum sufficere sibi et abundare sciunt ad salutem, non ignorantes quia si gloriam et nomen ejus aliis deputaverint, offendant eum; quia nullus imperator permittit ut cum nomine ejus tribuni et comites adorentur. Conferantur nunc leges, ut videatur ubi sit prudentia, qui Creatorem colit, an qui creaturam; qui Dominum, an qui servos? Potest fieri in aliqua domo ut praeter unum alius dominus appelletur, ut pagani litteris forensibus instructi, qui sibi prudentes videntur, in uno mundo ab uno Deo condito multos deos deasque venerantur? Procuratores enim et auctores mundi deos et Dei nomine nuncupant, cum improvidi detegantur. Illud autem asserere quod perniciem pariat, improvidi est et stulti. Quoniam necesse est Deum injuriam suam vindicare in eos qui conservis suis Domini Dei nomen et gloriam impertierunt. Dehinc considerentur praecepta. Lex nostra quos stultos vocant, antistites et ministros idoneos, sine crimine, sanctos et irreprehensibiles praecipit ordinari: e contra autem Paganorum traditio antistites et ministros idoneos sibi esse non posse, nisi ex viris transfigurentur in feminas, ut licenter et publice muliebria patiantur, et discussis in aqua inhoneste crinibus mollem quassatamque vocem et turpem emittant. Quod si publice facerent, ab omni populo lapidarentur. Et Cynocephalus ille, qui mutabundus per omnia se circumfert loca, quaerens membra adulteri Osiris viri Isidis. Ecce quibus ministris sive magistris Pagani prudentiae sibi nomen adsciscunt, cum non solum non prudentiae sit, sed et criminis. Obscoena enim et probrosa diligere funestum est. Illud autem quale est quodin spelaeo velatis oculis illuduntur? Ne enim horreant turpiter dehonestari se, oculi illis velantur: alii autem sicut ales alas percutiunt, vocem coracis imitantes; alteri vero leonum more fremunt; alii autem ligatis manibus intestinis pullinis, projiciuntur super foveas aqua plenas, accedente quodam cum gladio, et irrumpente intestina supra dicta, qui se liberatorem appellet. Sunt et caetera inhonestiora. Ecce quantis modis turpiter illuduntur, qui se sapientes appellant. Sed quia haec in tenebris patiuntur, putant posse nesciri. Ista enim omnia, quae a malis et turpibus inventa et ordinata sunt in occulto, sancta fides christiana prodidit et detexit. Praedicata enim fide, considerantes qui audiebant, quid boni et sanctitatis publice promitteretur, contulerunt se ad fidem, occulta illa inhonesta et turpia relinquentes, et quomodo per ignorantiam illusi sint confitentes. Tunc enim jampridem omnes prope in hoc vertebantur errore et idcirco sibi prudentes videbantur, quia qui reprehenderet non erat. Nam quanquam omnes errarent sub uno fallacis nomine idololatriae, unusquisque tamen juxta mores suos et conversationem ordinavit culturam, ut unus error diversitatem haberet ex turpitudine et conversatione auctorum. Denique sacra, quae Liberi vocant, inhonesta et vanissima sunt, et plena furoris. Difficile enim impurus non iracundus est: denique ubique cum Priapo depictus invenitur, cum quo inhoneste vivebat. Hoc modo sunt et caetera sacra eorum: sed ut posteri his inventionibus caperentur, subtilitate et astutia factum est satanae: quanquam non sine illius consilio ista inventa sunt; inventis tamen singulis, aspersit quaedam praestigia, per quae illiceret homines ad errorem. Et sic factum est ut per traducem antiquitatis commendaretur fallacia, et excusaretur turpis inventio. Per consuetudinem enim coepit non turpe videri, quod turpe erat. Nam cum dehonestantur aliqui; primo erubescunt, postea blandiente consuetudine, recedit pudor mutata fronte, praecipue si multos videant tales. Nam quaestus turpitudinis tunc est, quando ii qui nobiles dicuntur, dehonestari videntur: facile enim imitatores invenit honestata nobilitas. Si ergo jam porro pridem propter hoc prudentes sibi videbantur, quia cui foeda inventio haec displiceret, non erat; nunc quia Dei misericordia illustratum est genus humanum, et declaratum crimen esse quod pro lege credebatur, stultum autem quod putabatur prudentia inventum; vel ab hac appellatione cessare deberent, permanere nolentes in detecto crimine, cognoscentes nomen sapientiae a se alienum esse. Sed ut addant ad cumulum confessionis suae stultitiam, in stultitia deprehensi vocant fatuos, a quibus convincuntur. Sed fidem nostram et posteritatem accusant; in praeceptis autem non negant nihil posse reprehendi. Qui fidem nostram accusant, non magis contra nos, quam contra auctorem nostrum suscipiunt. Nos enim stultos, qui quasi rei fatuae fidem dederimus: illum autem mendacem et circumventorem, necnon et malitiosum pronuntiant, qui fidem traderet per quam deciperemur. Credentes ergo prius non nos stulte credidisse probemus; deinde causam acturi auctoris. Cum in errore degeremus in quo nunc manent Pagani, nullis virtutum signis attracti, sed nudis verbis quae sacra vocant percepimus, prodesse putantes, non quod divinitas commendaverat, sed quod vetus consuetudo tradiderat: in qua (quod non latet) diversis illusi vanitatibus, nullam spem salutis cognovimus. Quid enim poterat prodesse res ab hominibus inventa? Ut autem ad fidem Dei accederemus, et Filium ejus incarnatum et crucifixum crederemus, non verbis suasum est nobis, sed rebus. Vidimus enim mortuos suscitatos, leprosos mundatos, caeco nato oculos restitutos, daemonia ejecta, et simul omnes infirmitates curatas. Nunc quando stulti fuimus judicetur; cum nudis verbis credidimus, aut cum rebus? Sine dubio enim res ante verba sunt; quippe cum ad res significandas inventa sint. Si ergo traditioni humanae, nulla suadente virtute, quae ad illudendas mentes hominum inventa est, fidem dedimus; quanto magis huic, quam divinam et deificam omnia signa quae Deum invocant, contestantur? Nonne digne stulti judicaremur, si virtutibus non crederemus, qui sermonibus credideramus? Nonne rationabiliter improvidi et inconsulti notaremur, si advocantem spem non sequeremur, qui desperationi fueramus obnoxii: Sed, aiunt e contra, stultum est quod creditur. Non enim rationi subsistit, Deum habere Filium; neque emortua et dissoluta corpora rursus reparari posse ad vitam. Omnes philosophi et sectarum inventores diversis disputationibus invicem se confoderunt, nullus ad alterum transiens; quia unusquisque in quo imbutus fuerat, permanebat. Per id enim quod verba contradictioni obnoxia sunt, nullus alterum superabat. Non enim erat unde se quis victorem ostenderet, sed invicem contradictionibus se fatigantes, minime alter alteri persuadebat. Hinc factum est ut Dei providentia, cujus sensus investigari non potest, praedicationi suae virtutem adjungeret, ut veritas praedicationis virtutis testimonio probaretur; ut qui verbis contradicere parati erant, videntes virtutem contradicere non auderent. Quae enim major poterit esse testificatio veritatis, quam est operatio virtutis? Si quis autem opera virtutum deneget accusans Scripturas, quomodo poterit stultam fidem nostram dicere denegans Scripturas? Ubi enim scriptum est de Christo quod Filius Dei credendus est, eodem loco virtus testis invenitur. Et si cui absurdum videtur legenti Christum Dei Filium crucifixum, revolvat, et inveniet resurrexisse eum a mortuis, et intelligat non otiose eum mortuum esse, neque invitum, qui potuit resurgere, sed esse mysterium. Quicumque ergo est ille, aut tacebit de cruce; quia si dixerit stultam crucem, non poterit stultam dicere resurrectionem, excusat enim resurrectio crucem; aut si locutus fuerit de cruce, non poterit negare providentiam esse in ea quam videt testimonio resurrectionis firmari: aut utrumque enim accipitur, aut utrumque refellitur, ut qui non defendat, nec audeat accusare. Quare autem crucifigi se permiserit, cognatis mysterium reservandum est. Mortem autem hanc in tantum commendavit, ut clarificari se per eam testatus sit. Nam ait: Potestatem habeo ponendi animam, et potestatem habeo iterum sumendi eam (Joan. X, 18). Non ergo coactus est mori; quia potestatem habuit et mori et resurgere. Hanc qui abnuit, non poterit dicere violenter illi mortem illatam. Si enim istam negat, nec mortuum illum poterit asseverare, quia haec illic continetur, ubi morti traditus legitur. Nemo enim ex superioribus postrema, aut ex postremis superiora condemnat; quia contrarium non est quod unius corporis est. De mortuis autem quod resurgant, dolo dicunt stultum credere. Vident enim exempla quibus credibile judicetur. Omnia enim semina usibus necessaria, nisi resoluta fuerint, renasci rursus non poterunt. Si hoc in mundo hominum causa Deus decrevit, cur illorum ipsorum corporibus si hoc praestaturus credatur, stultum putatur? Nisi quia ipsi stulti sunt, qui Deo non dant, quam potest mundus, virtutem; cum gestarum nunc usque appareat umbra, quia jam tempus non est faciendarum virtutum. Initio enim fieri oportuit, ut semen fidei per hanc crementum faceret. Tamen et modo daemonia nominata cruce Christi terrentur; et si impensius fiat, fugantur; et dii Paganorum formidine et metu nominatae crucis responsa dare non possunt. Si opprobrium est mors Christi, quare terrori est? Res enim quae ex crimine venit, non timeri debet, sed contemni. Quis enim timeat hominem pro crimine suo occisum? At si innocens fuerit, timeri tamen non potest, sed doleri. Itaque nisi sentirent daemonia, vel dii Paganorum, sacramentum esse crucem Christi, nominata ea non terrerentur; et ut expressius dicam, nisi rei essent, non timerent. Hi etenim omnes, qui ex parte diaboli sunt, consenserunt in mortem Christi. Unde cuncta daemonia sive dii Gentium, nominata cruce Christi, terrore concutiuntur. Omnis enim qui in alicujus innocentis morte reus est, cum nomen ejus fuerit memoratum, timor apprehendit cor ejus. Recordatione enim habita delicti reum se videt. Quanto magis daemonia, vel dii Gentium, qui rei sunt necis Domini et Salvatoris mundi? Sed Pagani antiquitatis causa verum se tenere contendunt, quia quod anterius est, inquiunt, falsum esse non potest. Quasi antiquitas aut vetus consuetudo praejudicet veritati. Possent enim homicidae, aut molles, aut adulteri, vel caeteri criminosi per hoc illicita sua defendere, quia antiqua sunt, et ab ipso mundi initio coepta; cum hinc magis intelligere deberent errorem suum; quia quod reprehensibile et turpe est, male coeptum probatur; quod autem honestum et sanctum est, digne colitur: nec posse turpe et reprehensibile ante factum esse honestum et irreprehensibile. Et ad extremum, Paganorum traditio ab homine inventa negari non potest: quia autem nostra Lex a Deo data est, evidens res est. In monte enim apparuit majestas Dei ad dandam Legem hominibus. Et ut huic fides possit haberi, praemisit signa multa et prodigia facta in Aegypto, quod hodie quoque libri testantur a Ptolomaeo reconditi in bibliotheca Alexandrina. Sic ergo Legem dignatus est dare, ut nemo ambigeret Deum esse qui tradidit. Palam enim et manifeste visa est omnibus majestas Dei, tanto fulgore et terrore, ut etiam praeter eum nemo alius Deus crederetur, et quod jubebat omni observatione dignum haberetur. Et ut omnia deificae rationi conveniant, inspiciatur tradita Lex, si quid in ipsa injustum, si quid inhonestum, si quid ridiculosum. Sic oportuit Deum innotescere; non ut in angulo per imposturam appareret, qui claudi non potest; neque in speculo, ubi aliud est quam cernitur operante illecebrosa fallacia: neque ea servanda traderet, quae propterea quod inhonesta essent, in tenebris gererentur. Cum enim unius Dei notitia oblitterata esset in mundo consuetudine delinquendi, quia mendacium velamen praestiterat veritati, clemens et misericors Deus, nolens opus suum perditioni obnoxium fieri, visitare dignatus est genus humanum. Non sic apparens sicut hi qui falso dii appellari voluerunt; sed sicut est Veritas Dei, ita se manifestavit, ut errorem adimeret, qui falsorum deorum praedicatione mundi sensum corruperat. Denique supra sexcenta millia hominum egressa de Aegypto, videntes et cognoscentes Dominum hunc esse supra omnes ex apparentia ineffabilis gloriae, proximare ad eum timuerunt, sed longe curvato genu eum adoraverunt (Exod. XX, 18). Postea prosequentibus aliis signis quam quae fecerat in Aegypto, in omnibus mirabilibus manifestatus est unus esse Deus, Haec omnibus prope innotuerunt linguis, haec vicinis gentibus terrori fuerunt. Quid tale in diis Gentium? Cui genti, cui populo gloriam suam ostenderunt? quae signa aut virtutes ad divinitatis suae testimonium fecerunt? ubi vel quando locuti probantur? Sed irrationale vulgus aut apparentes umbras, aut daemonia, aut simulacra mortuorum, ut deos colere coeperunt: quae res in consuetudinem vetustatis deducta, arbitratur rationis sibi veritatem posse defendi; cum veritatis ratio non ex consuetudine, quae est ex vetustate, sed ex Deo sit, qui non vetustate Deus probatur, sed aeternitate. Quamobrem fides non coepta res, sed sine initio est. In Deum enim credere, nostrum incipere est. Nam quod creditur, aeternum est. Quomodo ergo anteriores se putant Pagani, quando quod colunt, post Deum est? Numquid non opus post opificem est? Pagani colunt opera, nos opificem; illi creaturam, nos Creatorem. Certe Deus fecit mundum, facto notitiam suam non ostendit? Aut fecit hominem, et noluit se ab eo coli quem fecit? Sed absurdum est. Factus ergo homo coepit venerari suum Conditorem; quia dignum est, et causa hoc exegit. Quod cum per desidiam hominum obsolevisset, reparavit istud Deus in Abraham, ut cognitio Dei quae fuerat in Adam, inciperet rursum in Abraham: ut ab eo geniti, sub ejus cognitione educarentur, et per traducem non deficeret, neque deesset qui coleret Deum; advocatis etiam exterae gentis hominibus ad istam Dei cognitionem. Qui ergo cognovit, sub initio est: qui autem cognoscitur, supra initium est. Qua igitur ratione Pagani legem suam ante dicunt fuisse quam nostram? Si mundus ante. Deum est, quod absit, sic poterit et Paganitas anteponi Christianitati. Nemo miretur de nomine Christianitatis. Est enim colere unum Deum in mysterio Trinitatis. Quod si nomen Christi putatur ex chrismate, nominis tamen ratio ante chrisma est. Apud majores enim nostros, qui in reges ungebantur, christi vocabantur, habentes imaginem Christi venturi, qui natus de Deo Patre in regem non immerito Christus appellatur; quia quod istis chrisma, illi dedit nativitas: quem quamdiu ignorant Pagani, reprobant; cum autem cognoverint, diligentius excolunt, gaudentes quia de malo transierunt ad bonum. Qui enim in re tam frivola et inepta pertinaces fuerunt, quando fortiores et vehementiores erunt cognita veritate? Qualis ergo Christus noster est, qui cum nescitur, oditur; cum cognoscitur, amatur? Nam omnis malus cum nescitur, amatur, cognitus oditur. Quanti retro oderunt Christum, qui nunc amant, quique dolent odisse se, quod nescierunt? Imprudentis enim est odisse quem nescias, quia probandum est an odio digna sit res. Denique qui hodie adversantur, crastino defendent, poenitentiam agentes, tarde se cognovisse quod verum est. Quod si odio digna res esset, aut aliquid haberet fallaciae, quotidie ex christianis fierent pagani. Porro autem, quoniam haec veritas est, quotidie omni hora sine intermissione deserentes Jovem, inter quos sophistae et nobiles mundi, qui eum Deum confessi erant, confugiunt ad Christum, cui est honor et gloria in saeculorum saecula. DE FATO. CXV. --Nihil tam contrarium christiano, quam si arti matheseos adhibeat curam. Haec enim inimica dignoscitur Dei legi. Si enim nascuntur qui mali sint, et e contra qui boni sint; frustra lex data dicitur: et non solum hoc, sed et injustus habebitur Legislator. Qui enim lege data cogit homines contra id quod nati sunt facere, sciens non posse mutari naturam, ad hoc utique legem videtur dedisse, ut haberet occasionem qua crudelitatem suam de nece hominis satiaret. Utquid enim prohibet quod scit averti non posse? Aut quemadmodum damnat hominem qui non fecit quod facere non potuit? Si autem injustum videtur, ut est, quia istud de Deo sentire nefarium est; recte et salutari ratione legem dedit, sciens posse hominem continere se ab eo quod prohibet lex. Ergo quia juste legem dedit, non est utique iniquus cum vindicat. Itaque si legi Dei fides commodanda est, quia juste probatur data; ars matheseos evitanda et fugienda est. Hanc enim astutia et subtilitas invenit diaboli. Quia enim aperte repugnare non audet auctori, tergiversatione id agit, ut et Deo injuriam faciat, et hominem legi inimicum constituens, morte mulctet secunda. Qui ergo Dei auctoritati cedit, et factum ejus retractari nefarium ducit, legi ab illo datae obtemperat, die noctuque studiis ejus insistens, nec aliquid adversum respicit, non dubitans quia potens est homo praecepta ejus servare. Nam hi qui peccare gestiunt, occasionem quaerunt quomodo peccata sua a se faciant aliena; ut dum naturae quasi imputanda peccata sint, immunis esse a poena videatur peccator. Hoc propositum horum est qui desperatione promissae futurae vitae, praesenti desiderant frui voluptate. At hi qui freti fiducia fidei, spem futurorum exspectant, hoc implere contendunt, quod in primordio renascibilitatis polliciti sunt, ut abrenuntiarent pompis et voluptatibus satanae. Quanta ergo subtilitate usus est satanas, ut promptiorem hominem ad peccandum faceret, per quod invidiae suae expleret nequitiam? Dum enim audit sic se natum esse ut peccet, et Deum non ignorat esse justissimum, credit se impune peccare; quia qui justus est judex, non damnat eum qui imperante natura peccavit. Nec quidem ejus peccatum dicendum est, quod alius egit per illum. Sic deceptus est homo: peccatis enim pressus, factus est morti obnoxius. Igitur tollit omne hominis bonum, qui tollit et malum. Si enim peccator non habet poenam, nec justus coronam. Utquid laudantur boni, et reprehenduntur mali? Si enim hujus naturae est ut peccare non possit, quid laudas in illo quod non est ejus? Et utquid condemnas in peccatore delictum, cum scias non ejus esse quod peccat? Quid nisi injustus erit qui bonum laudat, et malum accusat? Sed forte dicatur e contra, Bonam naturam in homine laudo, et malam condemno: quia et vinum bonum laudatur, cum per naturam bonum sit; et malum recusatur, cum illud aeque natura hoc praestet. Si ita esset, nihil erat reprehensionis causa, ut sic laudaretur justus, nec corona dignus judicaretur: neque ita accusaretur injustus, ut poena dignus diceretur. Porro autem et in praesenti et in futuro justos remunerari scimus et legimus, et injustos poenis subditos concremari: quod injustum utique videretur, si iste qui naturae suae rem gesserat, igne ultore poenas pateretur; aut alius qui aeque naturae suae rem exsequitur, praemiis afficeretur. Si autem laudandus est bonus, quia quod naturae suae erat fecit; laudari debet et malus, quia et ipse similiter quod naturae suae erat, gessit, ut unusquisque permanens in eo quod factus est, laudetur. Quia si in quo factus est manens vituperabilis habetur, auctorem tangit vituperatio, qui talem nasci fecit qui displiceret. Quod si jure remunerandus est justus, et condemnandus injustus, jam non naturae respondetur, sed voluntati: quia natura libera est, voluntas autem in causa est, quae sensibus accessus patitur et recessus; ut injustus videns coronari justum, se autem damnari, sibi imputet, qui contra legem sensibus credens malum fecit, cum potuit facere bonum. Numquid poterit accusari sol, quia urit; aut aqua, quia infrigidat? Aut numquid remuneranda est aqua, quia siti affectos homines recreat; vel praemiis afficietur sol, quia reficit homines calore suo post frigus? Quod enim naturae suae est, faciunt: unde nec damnantur, nec laudantur; aliud enim facere nesciunt. Sed quoniam non ita est ut aestimant stellarum speculatores, ratio actuum probat. Non enim inveniri potest qui bene faciat semper; aut male. Tunc enim videretur sic natus ut bene ageret, si irreprehensibilis permaneret; et ita digne aestimaretur ut esset malus, si in eo duraret ut male faceret semper: at cum et illum, quem bonum putas natum, aliquoties videas male agere; et hunc, quem malum natum dicis, nonnunquam cernas facere bonum, quomodo hoc verum probas, ut malus malus sit, et bonus bonus, nisi quia hoc magis certissimum est, quia ubi animum quis dederit, in eo proficit? Nam et causae sunt, quae generant peccata, ut aut invidia quis litiget, aut inimicus existat. Illa autem quae a lege prohibentur, non palam neque manifeste, sed occulte admittunt. Quare, nisi quia reverentur legem? Sin vero, ita ut asserunt, ad hoc nati essent ut male facerent, non quaererent latibula, neque aliquam legi reverentiam exhiberent; sed passim ea facerent quae cogeret natura. Sed cum videas procurari peccatis, et excogitari ut possint latenter admitti; et loca enim et personas et tempora eligunt, ut mali propositi impleant voluntatem; simili modo etiam boni judicio quodam et bona opera sua discernunt, ut pro tempore et causa alicujus bonum suum distribuant: quod utique non jam naturae imputandum est, sed quae in natura est voluntati. Si autem naturale esset, cessaret judicium. Nam si rem plenius discutiamus, qui nunc justi sunt, injustos illos prius fuisse ostendemus: data autem opera immutati sunt. Ipse etenim Abraham per fidem justificatus legitur (Jacobi II, 23, et Rom. IV, 3). Ante ergo non fuit, quippe cum patre suo duce idola coluisse intelligatur. Et Zachaeus utique, cui post vulgarem vitam testimonium perhibet Dominus (Luc. XIX, 9). Et vas electionis, qui istud etiam fatetur, dicens, Eramus et nos natura filii irae, sicut et caeteri (Ephes. II, 3): quia cedit voluntas pro natura. Ex voluntate enim quis judicatur, non ex natura. Sine dubio et omnes martyres et justi facti sunt boni; quia non fidelenati, sed renati sunt. Et quantos scimus turpis vita fuisse, et prodigos cultores luxuriae, qui nunc continentes et sancti sunt? Accedente enim timore Dei, vincuntur vitia, quae prius dominabantur. Quantum autem possit timor legis, hinc advertamus. Ante Juliani edictum, mulieres viros suos dimittere nequibant. Accepta autem potestate, coeperunt facere quod prius facere non poterant; coeperunt enim quotidie viros suos licenter dimittere. Ubi latuit fatum tantis temporibus? Timore credo legis occultabat se. Illud autem quomodo subintravit, quod tradidit Moyses? Dormientibus credo fatis. Tanta enim tradita sunt illis servanda, et talia qualia nulla gens habet praecepta. Et ne hoc aliquis ad plagam coeli referendum putet, in omnem prope orbem dispersi mandata legis suae custodiunt. Haec praecepta contra fata sunt. Non enim forte fuerunt tribus millibus annis et supra a constitutione mundi: postea autem data, permanent usque in finem. Quod ergo tot millibus annis non fuit, quomodo coepit? Stellarum enim cursus a constitutione mundi est. Et quid illud est, cum tanta multitudo Judaeorum sit per totum mundum, nemo immutetur ex his ut fiat gentilis, cum videamus ex Paganis, licet raro, fieri Judaeos? Ecce quantum pertinet ad ritum Judaeorum, exclusum est fatum; quia et extra fatum esse coeperunt, et in eo permanent. Quid videtur de Sodoma et Gomorra, quorum qualis fuerit exitus, vindicta obtutibus adjacet (Gen. XIX, 24)? Sic fuit ut omnes spurcitiae infamia aspersi, divino igne consumerentur. In cataclysmo omnes unius fati fuerunt, ut omnes una morte et eodem tempore cuncti perirent, excepta domo Noe (Id. VII). Et omnis exercitus Pharaonis uno decreto natus dicetur, ut ineptus error matheseos vindicetur, quia demersi sunt in Rubro mari cum suo rege (Exod. XIV, 24). Et alia quanta exempla sunt quae praetermittimus, quia ad satisfactionem sufficiunt duo exempla; quanto magis tot mysteria? Nam et cunctae gentes diversa habent instituta: et quod alibi licet, hic non licet; et iterum, quod hic licet, alibi non licet. Hic enim in urbe Roma et finibus ejus, quae sacratissima appellatur, licet mulieribus viros suos dimittere, cum cautum sit in lege divina, ut ne viri quidem hac potestate uterentur, excepta fornicationis causa (Matth. V, 32). Ecce in hac re meliores sunt Barbari. Quod et hic servari posse non impossibile est, quia prius servatum docetur. Mutatum est ergo fatum, quia coepit licere quod ante prohibitum erat. Et eunuchos in regno Romano fieri non licet, apud alios licet: quia autem et hic possent fieri, in absoluto est; nam factum licet occulte probatur; si autem cessaret timor, publice fieret. Metus ergo prohibet fatum; vincitur enim, si quod vult facere non facit. Et Persae mulierum more inaures habent, quod hic inhonestum et illicitum est: quia autem et hic fieri possit, attestantur antistites Matris, quae appellatur magna; et revera magna fuit, sed meretrix: sed in eo distat, quia isti cinaedi sunt, illi viri. Et quid dicemus? In omni orbe terrarum hi soli hoc fato nascuntur, ut abscisi in mulieres transformentur, ut toto mundo isti pauculi inveniantur; quos constat minis circumveniri, et promissis praemiis ad hunc dolorem et dedecus cogi: si autem ad hoc nati essent, non cogerentur. Persae licitum habent cum filiabus suis convenire, quod et hic fieri posse ostenditur per id quod a quibusdam factum probatur. Sed quia vindicta intervenit, metu correpti sunt, ne facerent quod potest fieri, sed non licet. Omne enim quod prohibetur, ideo prohibetur, ne, quia potest fieri, fiat: si autem fati esset, non posset fieri, neque prohiberetur. Nam si non esset fati et prohiberetur, posse fieri quod fati non est significaretur. Et quae prudentia est prohibere quod non potest fieri; ac si aliquis prohibeat, ne quis de urbe Romana transvolet in Hispaniam, aut ne quis humeris montem transferat? Illa autem quae possunt fieri cum non debeant, prohibentur. Mos Maurorum est ut inaures etiam in naribus habeant feminae; numquid fati est? Si fati esset, huc translati sic manerent; quia si fatum est, unusquisque secum habet fatum suum: sed quia non est fati, omnes inde venientes, hic immutantur, videntes turpe istic videri quod illic decorum putatur. Certe apud omnes gentes numerus, numerus est; terra, terra est; et aqua, aqua est; et aer, aer est; et ignis, ignis est. Numquid potest alicubi reperiri terra quae non arida sit, aut aer qui palpabilis sit, aut aqua quae non fluxa et frigida sit, vel ignis qui frigidus sit? Sic ubique Jupiter, Jupiter est; et Saturnus, Saturnus est; et Venus, Venus est. Eodem modo et caetera signa. Ars enim ista una ratione tractatur ubique: sed quia apud omnes gentes instituta manent, non fatorum ratione quae ubique una est, sicut tractant, sed hominum excogitatione. Quidquid enim alicui qui primus putatus est apud suos, quod ratione dignum visum est et aptum decori, statuit quibus praeerat. Inde unaquaeque regio vel gens propria habet quae servet. Sicut Solon et Lycurgus multa statuerunt quae a Graecis legis more servarentur, quae paulatim deficiente regno eorum oblitterata sunt. Nam regibus Judaeorum mulae placuerunt ad sessum; Romanorum autem non mulae, sed equi; Garamantum autem, qui supra Tripolim Afrorum sunt, regibus tauri placuerunt ad sessum: Persarum vero reges vehiculis feruntur; nam veteres reges Persarum, nec videbantur a populis: et reges Madian camelis delectantur ad sessum, ita ut et colla eorum aureis exornentur torquibus: et per Africam asinis magis volunt insidere quam equis. Cum omnia ubique sint, non tamen omnia omnibus gratiosa sunt; quia unusquisque eligit quod magis apud illum habeat gratiam. Nam et nobis ipsis diversa voluntas est, et in vestibus, et in cibis, et in caetero usu, et in ipsa sententia. Quod ne fati dicant qui multorum diversa asserunt fata, haec res probat, quia frequenter mutatur nobis voluntas. Quod enim diu amavimus, postea displicet; et diligere incipimus quod prius libenter non habebamus, et facta consuetudine immutati manemus. Ordinem autem si dicunt esse fatorum, ut sit quid quibus efficiant temporibus per intervalla recurrentia pristina, ut puta quod hodie faciunt, iterum faciant post tempus: non enim in uno dicuntur manere. Nam per disciplinam et consuetudinem vincuntur. Mulieribus etenim Romanorum multis temporibus vini usus incognitus fuit. Disciplina enim facta consuetudine confirmavit sensum suum, ut retineret quod prodesse didicerat. Numquid illis temporibus haec fata fuerunt, et postea mortua sunt, ut cessaret res bene inventa? Sed non fata haec, sed disciplina invenerat. At ubi recessum est a consuetudine, periit disciplina. Et veteres Romanorum tantae continentiae fuerunt, ut etiam oblata munera refutarent, bonam famam divitias arbitrantes, et virtutem voluptatibus praeponentes: et his fatis successum est, aut obierunt; sed non fati fuit, sed disciplinae, quae etiam ipsius fati paedagogus est. Quomodo enim potest fati esse quod neque ante tempus habuit, neque nunc habet? Et quidem nescio utquid tantam invidiam fato faciant, ut in omnibus gestis ipsum dicant auctorem, cum sit et non sit. Ubi enim disciplina est, non est; et ubi consuetudo est, non est; et ubi casus est, non est: ubi autem videtur esse, timore legis vincitur; et libido enim metu compescitur, et quaestus pecuniae propter Deum promerendum repudiatur. In hac ergo parte negari non potest, quia non potest non esse quod vincitur: et tamen recte potest dici et in eo ipso non esse, quia caret auctoritate quod vincitur. Itaque Dei legem qui sequitur, et consuetudinem tenet bonae vitae, huic cedunt omnia quae dicuntur fata. Tantum enim potest consuetudo, ut etiam bestias mitiget. Nam male vivere volentes, ipsi sibi fata constituunt. Per luxuriam enim et voluptatem fit intemperantia et inquietudo, quae parit incontinentiam et iracundiam. Et scientes istud poena dignum, ut immunes se faciant, pudorem passi fatis adscribunt, cum de hac re cogitantibus adjutorium faciant doemones; quia et hoc statuunt, ut male cogitantibus tribuant effectum: istos fata appellant, non intelligentes quia sunt hominis inimici. Nam si per sensus non subintrarent peccata ad animam, sed de intus nascerentur, recte omne quod delinquitur, fatorum esse videretur: cum autem videant, per visum et auditum et per reliquos sensus nasci concupiscentiam peccatorum (adjuvantibus inimicis qui suggesserunt faciendum quod contrarium est; et non putatur quamdiu fiat: dulce enim videtur cum fit, aut antequam fiat; perfectum autem apparet esse amarum), quid fatis imputant? Quia autem potest vinci, hinc advertimus. Cogitantibus etenim nobis et de aliqua re sollicitis, silent inimici, et conquiescit libido: non enim possunt suggerere occupatis nobis. Numquid aliquis ad aliquam rem alicui dedito aliud suggerit? Non facit, sciens aut se non audiri, aut aporiari quasi importune suggerentem. Ita et inimici quos constat esse daemones; ii sunt enim dii Paganorum, qui si viderint divinis rebus nos occupatos, non se ingerunt ad contraria suggerenda, sed in insidiis sunt quaerentes occasionem qua se ingerant. Munimenta ergo sunt animorum meditatio assidua legis Dei et operatio; quia si otiosos nos viderint a rebus divinis, excitantur ad sollicitandos nos. Ipsi enim sunt qui per carnem et sanguinem seminant concupiscentias. Quamvis enim habeat caro proprium motum originis suae, quia non est otiosa carnalis nativitas; tamen in hac re accedit ad necem hominum adjutorium daemonum. Diversa enim sunt daemonia, et disparem habentia voluntatem. Quaedam enim sunt quae cum perturbant animos, elidunt corpora: quaedam vero admiscentia se sanguini, generant animis desideria: alia autem cordi hominis se copulantia, suggerunt cum blanditiis contraria: nonnulla autem sunt, quae sola corpora obligant infirmitatibus; sicut et illam filiam Abrahae, quam Dominus curavit (Luc. XIII, 11-16). Haec omnia ignorantes Pagani, fatum appellant; cum diversae sint causae, et ista ab inimicis procurentur, ut quacumque ex causa irritetur homo, et subjiciatur passionibus. Sed fatum bonum appellant, cum bene temperata sunt corpora, aut affabilitate commendantur, habentia gratiam quamdam: malum autem fatum esse, si plus caloris habeant, aut humoris; aut si quis non sit aspersus gratia, sed magis ad detrimenta paratus, quos infortunatos vocant. Fac vera esse. Videmus enim haec etiam in animalibus, ut plus habeant caloris: sed animalia non sunt rationalia sicut homo, ut possint adhibita cura corpus suum temperare. Ideo enim imperator est corporis animus, ut gubernet illud retinaculis legis divinae. Ea enim quae sive impulsu carnis, sive ab inimico suggeruntur, non esse utilia lex ostendit divina. Quam ideo adjutorio dedit Deus, ut dictantem inimicum mala, quasi bona respicientes legis praecepta, illum intelligamus esse seductorem, quia aliud suadet quam docet lex. Sic ergo frenatur corpus, ut quia fervet, minus illi detur, et a deliciis retineatur. Sicut enim corpus febricitans si accipit escam aut potum, increscit illi calor; ita et hujusmodi corpora quae sanguinis fervore uruntur, vehementius exardescent, nisi fuerint gubernata. Igni enim si deest esca, sopitur. Animi est ducere corpus. Si autem dimiserit illud ut eat quo vult, praecipitabit ipsum, sicut equus furiosus negligentem sessorem. Et quia corporis fervor plus exardescit, agentibus inimicis ad deceptionem animae; quia non corpus desiderat, sed calore suo generat animae desideria; Dei nostri assistentia imploranda est ad tutelam, ut prohibeat eos: quia non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates (Ephes. VI, 12): quibus amotis, facile erit carnis et sanguinis motum comprimere. Exstinguitur enim incendium, si desit materia per quam urat. Illis autem eveniunt quae a mathematicis dicuntur, qui credunt futurum quod dicunt. Illud enim agitur subtilitate daemoniorum, ut ea efficiant quae antistites illorum dixerint futura, ne falsi detecti credantur. Circa eos vero qui responsis illorum non commodant fidem, non praevalet effectus eorum: quia neque ipsi tam intenti sunt, ut satisfaciant eis qui illis non credunt; neque patitur Deus facere illos per quod seducantur fidentes de Deo, et non credentes diabolo. Omnia enim sic Deus instituit, ut secundum uniuscujusque fidem eveniat, ut arbitrium liberum maneat voluntatis: ac per hoc qui Deo credit ad auxilium ejus confugiens, nihil ei poterit praevalere; certus est enim in potestate ejus esse quae fecit, et non audere contra eum quem videt Deum communem habere propitium. Certe fecit Deus mundum, et solem et stellas creavit, constituens eis cursus quibus gubernatur genus humanum: numquid non habet potestatem imperare illis, ut aliquando aliud faciant, quam decretum habent? Sic enim ea condidit, ut voluntati subjaceant, tunc demum cursus decretos exsequantur, si aliud minime fuerit praeceptum: ut si rogatus ab iis fuerit quibus ministrant, per id quod aut importunae sint pluviae, aut nimia siccitate steriles fructus appareant, jubeat temperari tempus: aut si forte, ut assolet, irato Deo vivant homines, dum per luxuriam et vanitatem oberrantes non faciunt quod placet Deo, diutissime suspensa pluvia, ut factum legimus sub Elia et Elisaeo, famem excitet super terram, satisfactione placatus annuat ut imbres irrigent aridam (III Reg. XVIII, 43). Eodem enim modo ratio mundi est, ut imperium saeculare. Quomodo enim quidam pressi a rectoribus provinciarum, ad auxilium Imperatorum recurrunt ut erigantur; ita et homines si adversa sibi viderint tempora, supplices se praebeant Deo, in cujus potestate sunt omnia. Sed hoc mathematicis non videtur. Aliud enim inquiunt fieri non posse, quam ut sidera decretas sibi impleant causas: et neque revocari, neque ad aliud impelli possunt, sed semel statuta servant officia. Haec mathematicorum asseveratio est, ut dicant fata immutari non posse, neque precibus aliquid impetrari; quia semel Deum dicunt statuisse totius mundi rationem, et ministris sideribus tradidisse, quae neque retro neque ante fieri possunt. Hic est error mathematicorum, quo et Deum pulsant. Per hanc enim asseverationem negant aliquid posse fieri extra ordinem mundi, ut omnia quae in mundo a Deo facta leguntur, si a mundi lege discordant, negent credenda: illa autem asseverant quae juxta mundi statuta facta dicuntur, ut neque virgo peperisse dicatur, neque virga Aaron floruisse et fructum attulisse (Num. XVII, 8), neque Sara anus peperisse (Gen. XXI, 2). Haec enim mundi ratio non habet, quia extra mundi ordinem a Deo facta leguntur. Et quid mirum, si auctor mundi fecit quod non potest mundus? Sed transgressus videretur, aiunt, rationem quam statuit, si aliter ipse fecisse dicatur, quam mundo decrevit. Age vero, mundo legem statuit faciendi, aut generandi; numquid sibi? Et humilitas ejus erat, si sic faceret, sicut ab eo conditus est mundus? Et unde ab eo factum intelligeretur, si mundi lege fecisset quod fecit? Ut autem intelligeretur a Deo factum, non a mundo, alio ordine factum est. Certe soli decrevit ut incessabiliter impleat statuta spatia, nec habeat licentiam standi; numquid qui hanc legem ei statuit, non ipsi licebit statuere illum? Certe judicibus statutum est ne liceat in reum datam sententiam revocare; numquid et ipse imperator sub hac erit lege? Nam ipsi soli licet revocare sententiam, et reum mortis absolvere, et ipsi ignoscere: quanto magis Deo licere debet quod mundo concedi non debuit, quia Creatoris sui est famulus? Denique mundus per legem sibi traditam, occidere potest, vivificare non potest; per intemperantiam caecum creare potest, oculos illi reformare non potest; imbecillem et aegrum facere potest, curare illum non potest: hoc enim sibi Deus reservavit, unde appareat eum Dominum omnium esse. Ad subruendum enim fatum pertinet, quia mortui surrexerunt; caeco nato oculi reformati sunt, aegri et paralytici confirmati sunt, et caetera quae facta sunt alia, ut confugientibus ad Deum, si quid fati esse potest, impedimentum afferre non possit. Dicit enim Joannes apostolus: Major est, inquit, qui in nobis est, quam qui in hoc mundo (I Joan. IV, 4). Rogatus enim Deus, etiam quae statuit amovet. Nam utique statuit in peccatores vindicandum, et tamen deprecantibus ignoscit; quia ipsi soli licet ligare et solvere. Unde cum soli statio concessa non sit, sub Jesu Nave jussus est stare, et obedivit ejus imperio (Josue X, 12, 13), contra id quod sibi in ratione mundi fuerat praeceptum. Sub Ezechia autem amplius factum legitur; quia ut Ezechias, quod sibi promissum erat, verum esse non dubitaret, signum tale accepit, quod novum esset, et humanis auribus inauditum. Non enim sicut prius soli jussum est ut staret, sed ut reverteretur retro (IV Reg. XX, 11): quod videns Ezechias certum haberet eum posse sibi quindecim annos addere ad vitam, qui de hora nona fecerat sextam. Et quia contra mathematicos est quod Ezechiae concessum est, negant enim posse addi ad vitam; signum iterum in hac re quod contra mathematicos esset, accipit. Impossibile enim asserunt aliud astra facere quam habet constitutum. Certe fati esse dicunt servum habere, aut non habere. Esto. Ab initio mundi haec fata ubi fuerunt? Usque ad diluvium enim et infra multa serie annorum transacta, non fuit haec conditio servitutis. Aut numquid ex Nini regis temporibus haec fata coeperunt, qui primus dicitur finitimis bella inferre coepisse, et captos facere servituti obnoxios? Vides ergo postea hoc esse inventum, et non esse fati, sed actus daemonum; quia si fati esset, ab initio mundi fuisset. Ipsa enim sunt sidera quae facta sunt in initio, et nunc manet cursus eorum. Et antea vita hominum agrestis erat, nec divitiis studebatur: quomodo nunc astrologi per astra dicunt divites et pauperes fieri? Numquid mutata sunt astra? At versutia et praestigium est Satanae, ut ea per stellas dicat fieri, quae angelis suis ministris operatur. Accedente enim tempore quo interitus ei appropinquat, majora adinvenit per quae peccetur. Ecce scimus laborasse fame Italiam, et Africam, et Siciliam, et Sardiniam; dicant mathematici, si omnes hi unum fatum habuerunt, cum inter centum ne quidem duorum fata sibi convenire posse dicantur Erubescant, et taceant; et Deo supplices manus tendant, in cujus potestate sunt omnia. Sed in hoc forte subreptum est fatis? Quid dicamus esse de Pannonia, quae sic erasa est, ut remedium habere non possit? O infirmitas eorum! quia fide pendula christianos sese profitentur. Dum enim de promissis dubitant, nec de iis quae facta sunt, cogitant. Si enim ea quae a Prophetis et Apostolis gesta sunt, considerarent, nunquam fabulas mathematicorum admitterent. Scirent enim omnia in Dei esse potestate, nec terrerentur quando bonis mala accidunt; quia in futuro judicio remunerabuntur, memores Apostoli dicentis, Quia per tribulationes, inquit, oportet nos intrare in regnum Dei (Act. XIV, 21). Contentus enim, et Dei sui exspectans judicium, remuneratus etiam vindicabitur. Si enim in praesenti vindicari desiderat, aut omni aviditate praesentibus frui copiis, dubitat de promissa vita; ac per hoc in futuro inter perfidos deputatus poena dignus habebitur. Mundum enim Deus propter exercitium fecit, et omnibus copiis honestavit, duas causas proponens, praesentem et futuram, coelestem et terrenam, ut ad probationem esset homini: ut qui spreta futura vita praesentem eligeret, carni deputaretur; qui vero praesenti futuram anteponeret, spiritualibus dignus haberetur; et qui injuste pressus potentia injustorum, querelas Deo deponeret vel resignaret, in futuro judicio relevatus spirituali gloria honoraretur. Unde nullus sanctorum in mundo gloriosus apparuit, neque praesentes dilexit delicias. Hinc Apostolus: Habentes, inquit, victum et vestitum, his contenti simus (I Tim. VI. 8). Sed qui est christianus, etiam dolet, si felix videatur in saeculo, cum Christianorum dignitas et felicitas non in terris promissa sit, sed in coelis. Quomodo christianum se dicit, qui non illic gloriari vult ubi promissum est, sed hic ubi prohibitum est? Si enim expediret praesentibus frui, non utique haec contemnentibus coelestia promitterentur. Qua ergo spe Christiani mathematicis aures commodant, cum audiant Joannem apostolum clamantem et dicentem: Nolite diligere hunc mundum, neque ea quae in hoc mundo sunt (I Joan. II, 15)? Itaque si haec sunt fidei vel legis nostrae praecepta, ne mundus diligatur, neque ea quae in mundo sunt; quid est ut quidam nostrum querantur contristati de aliorum felicitate quae est in mundo, quae apud Deum forte infelicitas est; cum magis gaudere deberent, quia non illis mundus praestat per quae obligati teneantur humanis rebus obnoxii? Felicitas enim ista, securitatis facultate accepta, divinorum caret sollicitudine. Indiligens enim sit necesse est circa divina oracula, qui omnibus necessariis refertus, unde sit sollicitus non habet. Alia enim sollicitudine incipere solent laborare hujusmodi, ut amplificentur in saeculo, quod sine peccato non potest fieri. Si propius autem aspiciatur, videbitur inimicus magis illorum esse mundus, quos beatos dicitur facere. Vix enim aliquis illorum coelestia cogitat. Gaudendum ergo Christianis est, dum recte conversantes premuntur in hoc saeculo. Hic enim vincit saeculum, qui contentus quomodo illi evenerit in hoc saeculo, Deo gratias agit, a quo si qua hic denegata videntur temporalia, reddi speret aeterna. Utquid enim Deus futurum judicium statuit, nisi ut qui injuste deprimuntur ad tempus, vita aeterna donentur, depressis iis qui per potentiam contemnentes, aut non credentes futurum Dei judicium, impunitatem esse scelerum arbitrati sunt? Sed fatorum assertores negant futurum judicium. Si enim nascuntur qui boni sint, et e contra qui mali sint; quid laudas aut accusas, quando neque bonus congressus laboravit ut vinceret, neque malus negligens fuit ut perderet? Quid enim inter privatos fabulas venditant? Nam judicibus oblati peccatores, nunquam ausi sunt crimina sua fatis excusare; sed semetipsos reos confitentes, jure se sententiam excipere non negant. Itaque legis auctoritas rationem calcat fatorum, ita ut ne nominari quidem possint, cum se commoverit lex. Quomodo autem evasuros se in perpetuum credunt, qui nequiter versati legis divinae severitatem studio quodam ad tempus fugiunt, non cogitantes auctorem legis hinc dissimulare non posse? Nam hic imago legis est, illic veritas: et qui illudit imaginem, veritatem illudere non potest. Numquid est aliquis locus sine Deo, aut aliquis manus ejus effugiat? Putant autem blandientes sibi, quia qui hic evadit, jam securus sit. Et quomodo hoc justum aestimant, ut aliis punitis in talibus causis isti evadant? Certe Deus mundum constituit, et qua lege uteretur, ostendit. Diligens enim opus suum ostendit ei viam, qua itur ad vitam, ordinans quibus ducibus uteretur; quia est et via quae ducit ad mortem. Numquid non ergo requirere debet, si ii quos ministros regni sui posuit, eo jure quo constituit populum ejus gubernarunt; aut si populus edictum ejus suscepit, aut administri fideles inventi laude digni sint, aut infideles poenis subditi? Similiter et populus lege servata laudatur, aut contempta damnatur. Hoc jus suum, hoc causa exposcit. Quomodo ergo quibusdam displicet futurum judicium credere? Sed hoc mathematicorum invenit amentia. Quomodo enim possunt futurum accipere judicium, qui praesenti repugnant; quia judicium in nativitate esse contendunt? Et quia nativitati imputatur praemium, desipiunt ipsi qui cum quodam judicio naturali bonos et malos non fieri, sed asserunt nasci, peccantibus retribuunt, nec patiuntur inulta esse peccata. Virgis enim malos et vinculis intus corripiunt, quos foris inemendabiles asserunt natos. An quis prudentum corripit quos scit emendari non posse? quod quidem aut stulti esset, aut iniqui. Sed ne hoc ipsum fato dicant fieri; qui sub fato est, non facit quod vult, ut et ipsi naturale nabeant ut vindicent in eos quos sciunt inconvertibiles manere naturaliter; et vere quia sic dicendum est, ut quidquid fati esse dicitur, stultitiae deputetur. Quam enim stultum est ut cum dicant aliquem malum natum, nec illum bonum probent quem asserunt bonum natum? Quomodo enim potest bonus judicari, qui rem iniquam facere deprehenditur? Quid enim tam iniquum, quam ut iniquus credatur, qui negatur aliud potuisse facere quam fecit? Et si omnia sub fato sunt, quomodo lex subintravit quae non sinat fieri quod fati est? Si enim tollatur lex, passim publice illicita fient, nec potentes poterunt ferri, nec erit libertas; quia et qui nunc non cogitat malum, sublato timore incipiet malus esse. Denique legimus legem malorum causa datam. Sed et hoc ipsum fati forte fuit, ut lex daretur? Et qua ratione fata subsistunt, si generant a quo destruantur? Quidquid fati est, contradicit lex fieri debere. Carent ergo ratione, si contraria sibi generant. Et iniqua sunt, quia nasci faciunt homines ad damnationem: et si iniqua sunt, auctoritatem habere non debent; quia omne iniquum punitioni obnoxium est. Aut ne forte legem nihil prodesse dicant, quia qui sic natus est ut malus sit, per legem non potest immutari; quod si est, lex superflue data est: et quomodo fata rem superfluam fecerunt nasci? quia nihil sine fato. Itaque fata et pro se et contra se faciunt: quod si ita est, stare non potest quod per inconstantiam rationis non tenet firmitatem. Sed ne propter hoc legem fata esse voluerunt, ut quos malos fata faciunt nasci, a lege damnentur, ut conveniat fatis ex lege adhibere punitionem? Ad hoc quid erit quod dicatur, nisi quia et leges et fata proprio judicio condemnari merentur, si pari injustitia hoc elaborant, ut occidantur qui non sponte, sed fatis agentibus mala fecerunt? Ad hoc lex contradicit, quia fata propria professione damnanda sunt. Non enim negant eos qui mali sunt, fati esse quod mali sunt. Lex autem usque adeo adversa est ipsis fatis, ut neget malos fati esse quod mali sunt, sed voluntatis illorum: quamobrem illos puniendos rite constituit. Nihil ergo legi et fatis commune est, quando a lege negatur quod a fatis asseritur. Qua autem ratione nati dicentur, qui mathematicos urbe Roma prohibuerunt? quod diu servatum non ignoratur, et certe pagani fuerunt. Quomodo fato fiunt quae contra fatum sunt? Sed si est fatum, non facit contra se. Isti non habent fatum, qui faciunt contra fatum; et si hi non habent fatum, non est fatum. Sed est, inquiunt, fatum unicuique praestans qua morte moriatur. Quod si ita est, non est accusandus homicida. Nam et duplici genere se defendet; quia et ipse fatis agentibus hoc fecit, et ille agentibus fatis occisus est. Sed inter haec lex pulsatur, quia punit oblatum homicidam. Simili quoque modo nascitur qui adulter sit, et quae adultera, et cui fiat adulterium. Quod si et hoc sic se habet; etiam nunc lex tangitur, quae punit adulteros: quod si vere fati esset, etiam ille puniendus erat, qui tale habet fatum, ut adulterium patiatur. Et ipse enim particeps invenitur, quia fatum ejus admisit ut fieret adulterium. Aequum ergo erat ut aut simul condemnarentur, aut simul absolverentur. Inter haec injusta lex videtur. Ideo si a Deo sunt fata, lex non erit Dei; quia hoc non solum Deo, sed nec prudenti convenit id damnare quod fecit. Sed quoniam nemo unquam contra legem ausus est dicere, vel a Deo hanc esse negare, fata a Deo dici esse non poterunt, quia ista Deus punit per legem. Quando enim damnatur quod fit impellentibus fatis, sine dubio fata damnantur. Sed animae, aiunt, malae ad hoc nascuntur ut male faciant. Esto. Sed non deberent malae fato nasci, ut innocentes ab his possent occidi. Si enim illae malae animae essent, nasci non deberent, sed puniri, ne occiderent innocentes. Sed non animae, quas malas fingunt, innocentes occidunt; sed fata, quae sic faciunt nasci homines, ut occidantur. Ac per hoc non animae, sed iniqua sunt fata; et si iniqua sunt, a Deo non sunt: ergo a diabolo sunt; et si a diabolo sunt, simul damnanda sunt cum illo. Et quoniam discernere dicuntur singulis, quomodo moriantur, aut ferro, aut laqueo, aut praecipitio, aut naufragio, vel aliter, multis modis eadem praestant. Nemo enim potest solus ab omnium fatis discrepare. Quod si quis inventus fuerit discrepare, jam non est fati, sed eventus. Et si in unius morte eventus est, erit et in multorum; et jam non erit fati. Anaxagoras in pilam conjectus jussu regis contusus expiravit, quod non contigit ulli hominum. Et Sisarae regi Allophylorum mulier palum in tempora fixit, et ita reddidit spiritum (Judic. IV, 21). Hoc modo nemo est mortuus. Et antea cruci homines figebantur, quod postea edicto prohibitum manet. Si fati erat, quomodo desiit? Quando enim quod fati est prohibetur et non fit, vincitur fatum. Aut si non erat fati, non fato homines crucifigebantur, sed judicio legis. Et ita est ut non fato homines damnentur, sed convicti a malis suis operibus. Apud Thuscos natus dicitur quidam tam formosus facie, quam nemo unquam fuit: et quia vir bonus erat, ne cui in suspicionem veniret, quia etiam honestarum mulierum oculos illiciebat, faciem sibi septem plagis vulneravit, ut pulchritudinem quae ab omnibus desiderabatur, damnaret (Valer. Max. lib. 4, cap. 5). Ecce quomodo si fata sunt, superata sunt. Sed forte dicatur, Naturae fuit ut formosus nasceretur; fati vero, ut facies ejus vulneraretur. Quod si ita est, jam non nascitur fatum, sed accidens causa est. Et si accidens est, non erit fati, sed consilii, aut forte eventus, quantum ad reliquas pertinet partes. Nam quid aliud est vincere fatum, nisi immutare naturam? Quod si adeo utique esset, nec immutari posset, nec vinci. Legitur namque cautum in quodam juris libello, aliquando mulierem quinque peperisse: quomodo subreptum est fatis, ut huic soli hoc natura decreverit, quod non erat fati? Quod si fati fuisset, aliquantae hac sorte oneratae fuissent. Et cum quidam ad peregrina loca proficisceretur, uxorem suam amico quem fidelem sciret, commendavit, non utique puero, sed maturae aetatis. Qui ut diligentior custos ejus esset, abscidit se ille, ut cum ea sine cujusquam suspicione caute dormiret. Quid putamus, fati fuisse, an consilii? Sed quomodo fati fuerit quod contrarium est? Qui vincit enim quod natum in eo est, hic exinanit fatum. Et in studiis certe fatorum vertitur causa, ut sciat quis aliquid, aut non possit comprehendere. Omnes ergo senatores unum habent fatum; nullus enim senatorum sine litteris est: et gentes quae sine litteris sunt, unum habent, et omnes servi unius sunt fati; nemo enim servorum est senator. Sed si quod nascitur dicitur fatum, quidquid accesserit, extra fatum erit. Aut si quod accidit, ex fato venit, quare per laborem venit? Tunc enim diceretur fati, si invito homini eveniret. Quod enim evenit sine providentia, fatorum dicitur: quod vero excogitatur, et diu pensatur, et exercitiis mediis acquiritur, cur fati esse dicitur? Eunuchus aliquis natus est, alii fiunt, ubi erit fatum? In illo credo qui natus est: qui fiunt, quid dicendum de his est? Diversum est enim nasci et fieri. Aut si hi fato facti eunuchi sunt, ille contra fatum natus est eunuchus. Et quare tam raro eunuchus nascitur, ut incredibile videatur? Quaedam mulier fuit in urbe Roma, quam constat undecim maritos habuisse; et alius vir qui duodecim habuit uxores; quae fata sunt quae his haec decreverunt? Nam tempore imperatoris Constantini manifestum est puellam in parte Campaniae immutatam in masculum, et Romam perductam: quae hoc fata fecerunt? Alia ut opinor quae vos nescitis. O si de hoc nomine taceretis, et aliqua eventui et casibus remitteretis, quaedam providentiae concederetis! Nam tantum potest virtus et industria animorum, ut non solum naturae resistat, verum et seipsam emendet aut inemendet, quia habet judicium sui. Traduntur enim mulieres Scytharum, quae Amazones dictae sunt, cum viri earum occupati bello longinquo diu abessent, propter sobolem se miscuisse servis, et omnem marem natum necavisse relictis feminis, ita ut nulla lanificio operam daret, sed ab ineunte aetate palaestra et armis imbuerentur. Harum tanta virtus in rebus gerendis fuit, ut per multam seriem annorum regnantes, nonnullas gentes subigerent, Asiamque omnem sub tributo ponerent. Quid ad hoc poterit dici? numquid haec fati fuerunt, quae per tot annos sic gesta sunt, ut omnia quae fati putantur esse, exinanirent? Primum, ut contra naturam mulieres spretis viris regnarent; deinde quod servis mixtae sunt propriis; tertio, ut omnes nati masculi necarentur, feminae vivificarentur. Tanta eas prosperitas est secuta, ut sine viris regnum coeptum magnis copiis, magnis temporibus propagarent. Certe hoc factum a constitutione mundi nunquam factum est, nisi in Scythia tantum: ne forte dicerent, quia cum mundus innovatur post annos mille quadringuntos sexaginta, sic haec veniunt; quippe cum mundus jam sexto millesimo anno agitur, quamdiu quod imitatus quis fuerit, facit. Nam Crassus Agelastus dictus est, quia semel traditur in vita risisse. Cur Junius, Brutus est cognominatus? Quia sagaci consilio stultum se simulavit, ne a superbo rege propter pecuniae suae magnitudinem occideretur. Tempore Constantini morionem se triginta annis finxit quidam, qui Samatius vocabatur, ut imperatorem, sicut ipse postea dixit, a taediis suis avocaret. Ubi est ratio fatorum, quando unusquisque quod vult facit? Exclusa est. Illud autem quale est, quod fatorum assertores supplicationibus sunt devoti, cum sint his adversae? Nam et annos suos his commendant, et de nuptiis, et de profectione quaerunt, et de emptionibus, et de dignitatibus. Quod si fati est, quid oras, quid supplicas, quod etiam te invito futurum est? Sed quaero, inquit, an debeam emere. Ergo non in fato consistit quod tunc facere debere te dicis, si didiceris expedire. Nam si fati est, frustra quaeris, quod velis nolis, quaeras non quaeras, facturus es. Quod autem nec apud eos ipsos fixa est ista asseveratio, idcirco incerta tentant, ne aliud verum inveniant quam tractant. Sed prudentiores qui inter eos videntur, non propter fata, inquiunt, supplicamus, cum ea minime immutari sciamus, sed horum causa quae juxta fata sunt, ne faciant nobis aliquid adversum. Age vero, si nescio quis bonum fatum habeat, et juxta se sit aliquid quod videatur contrarium, quid poterit esse, cum fatum bonum immutari negetur, sicut et malum? Certe hoc quod juxta fatum est, ne noceat supplicatur; nocebit enim nisi fuerit supplicatum: quomodo ergo illud fatum immutari negatur, quando hoc quod vicinum est, timetur? nec enim timeretur, nisi illud immutari posse crederetur. Sed quia in eo magis causa consistit, ne fatum mutari dicatis, sine dubio, sine causa supplicatis. Videte autem ne hoc fati sit quod supplicatis, quia sine malo solet esse quidquid fato assignatis. Certe non mala res est supplicare: cur ergo non fati esse dicatur? Si ergo fati erit quod supplicat, cujus erit supplicare, et non impetrare? quia si fati erat, impetrare deberet quod supplicat. Si autem fati est supplicare et non impetrare, stultum est fatum; quia supplicare facit hominem, quem scit non impetrare. Quod si nescit an possit impetrare, quod illum facit supplicare; improvidum erit fatum, et carens ratione: quia omnis ignorantia insipientia est, insipientia vero stultitia est. In hanc partem cadit omnis tractatus Paganorum. Viderint Pagani, qui circumfusa caligine non vident lumen. Antiquo enim errore circumventi, veritati quae prius latebat, aures accommodare detrectant. Quid de quibusdam christianis dicemus, qui in Salvatore, ceu solo nomine mutati, pristini erroris vindicant vanitatem, in tantum hebetati, ut ipsum Deum sub fato egisse contendant, dicentes, Ipse dixit, Nondum venit hora mea (Joan. II, 4): ut hora haec non voluntatis, sed fatalis conditionis fuisset necessitas, cum ille voluntatis suae horam significaverit, qua se tradi permiserit. Denique ait: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam (Id. X, 18). Cessat ergo fatalis necessitas, ubi potestas est voluntatis. Et quomodo Salvator appellatur a nobis, si fati sunt quae agimus, vel accidunt nobis? Quia ideo Salvator dicitur, quoniam ostendit nobis viam salutis: itaque si ab hoc ostensa est, non fati fuit quia prius latuit. Et quod fati esse dicitur, ex improviso evenire contendunt. Hoc enim fidei meritum est, quae non potest dici ex fato, quia quod creditur, aliis saeculis auditum non fuit. Fata enim hoc dicunt praestare, quod in conversatione hominum vertitur. Hoc autem qua ratione praestare posse dicuntur, quod ignorare deprehenduntur? Hinc est unde Apostolus ait, Quem nemo principum hujus saeculi cognovit (I Cor. II, 8). Hi sunt principes et potestates, malos angelos sub se habentes, qui sub nomine fatorum voluptates suas efficiunt, prout eis libitum fuerit, sicut et assolent malefici confiteri. Sunt enim quos diligunt, alios non amant, quosdam oderunt. Et unicuique hoc suggerit unusquisque quod diligit, quia et ipsi diversas habent voluptates; aliis libidinem diversi stupri, aliis munera, aliis voluptatem, aliis petulantiam, aliis iram, quibusdam avaritiam, aliis lucra, aliis damna procurant, aliis charisma, aliis odia, necnon et impedimenta. Et aliquando certis temporibus satiati quiescunt in otio: aliquando vero ratione, aliquando occupatae menti non se ingerunt; quia non dominantur, sed subrepunt opportunitatem quaerentes qua capiant. Igitur voluntatis arbitrium liberum est, sed dum quodam desiderio negligentes circa nos ipsos efficimur, sollicitantes suadent nobis adversa: maxime si cogitare nos aliquid quod legis divinae non est invenerint, veniunt in eo ipso adjuvantes ut impleamus quod prohibet lex. Nam si timor Dei in animo sit, nec caro, nec sanguis, nec principes, nec potestates praevalent; quia Dei adminiculis sic eos persequuntur, ut non cum labore vincantur. Si autem potestatis nostrae non essemus, quomodo diceret Dominus, Petite, et dabitur vobis: omnis enim qui petit, accipiet (Matth. VII, 7, 8)? Si ergo qui vult petere, accipiet, jam non est illud quod solet dici, Non quae volumus, sed quae data sunt habemus: quia voluntas a Salvatore incitatur ut petat, et accipiat quod petierit. Fati autem hoc esse dicunt, ut sive petat, sive non petat, fato tamen quod aut malum aut bonum est, consequatur. Dominus autem hoc excludens, ait: Filia, fides tua salvam te fecit (Id. IX, 22). Non jam fati sit, quando fides percipit, beneficium. Et iterum, Si credis, ait, omnia possibilia sunt credenti (Marc. IX, 22): in voluntate utique posuit meritum; quia fidei bonum est, non naturae. Fides autem res accedens est, quae excitat ad exercitium voluntatem; ut quia in natura non est, voluntas quae in natura est, suscepta fide, meritum ei collocet apud Deum. Ita enim est natura hominum sicut lapis, qui cum ignem non habet in substantia, habet tamen in potentia, ut opere creet quod non videtur habere, quia non existit, sed quasi in semine; ita est in potentia ut per exercitium generetur, et si defuerit exercitium, non fit; quia et semen nisi exerceatur non generat, sed ipsum solum manet. Accessio ergo facit ut generet. Ita et homo fidem non habet in natura, sed semen fidei habet, quod nisi fuerit provocatum et excitatum, fructum non dabit, id est, fidem non habebit. Mathematicorum enim fatis credentes, fidei semen exterminant, quod et Creatori et justitiae ejus testimonium perhibet. Opus enim opificem cognoscit, et aequo jure amoreque et facto testatur. Fugiendum omnibus modis ab hac arte monemus. Curiosi etenim ejus, inimici Dei sunt, et sine sollicitudine nunquam sunt: semper enim suspensi exspectant quod minime certum sciunt. Nos autem qui de Deo omnia prospera credimus, et si qua adversa exstiterint, ejus nutu comprimi, suppliciter vivamus securi de ejus protectione; nec tamen nescii quia et si quid adversum bene nobis agentibus evenerit, toleratum proficiet ad coronam.
DE RATIONE PASCHAE.
CXVI. --Pascha, dilectissimi fratres, a passione appellatum est, sicut docet nos traditionis hujus praefiguratio, quae perfecta est in Aegypto per famulum Dei Moysen, dicente Scriptura, Immolationis Pascha hoc Domini est (Exod. XII, 11). Quae ergo ratio est ut mysticum sacramentum per sanguinem sit celebratum, et reparatio vitae per mortem; ut cum mors augmentum facere se putaret, accepto sanguine Salvatoris minorata deflueret; et cum virtute operatam se hoc existimaret, infirmata rueret? Morti enim mors per opus ejus divina procuratione inventa est: ut quia semper mala vult, cederetur illi ad tempus, ut injustitiae suae opere destructa, regnum sibi ablatum queri non posset. Quamvis enim omnia possit Deus, nihil tamen facit quod sit rationi absurdum. Justitiam enim quam exigit, hanc et facit, non praesumens de potestate. Magna est ergo providentia erga genus humanum, ut justitiam servans, sic ea quae juste decreta erant, solveret, et hominem a morte erueret: quanquam non immerito teneretur. Sed quia invidia deceptus fuerat diaboli, justum fuit huic subveniri. Dei enim sententia tenebatur, sed haec operatus fuerat satanas. Unde sicut justum visum est hunc eruere, ita et injustum erat per potentiam hoc facere, neglecta justitia. Victus enim homo suadente diabolo, ut misericordiam acciperet, quasi accusator diabolus contradicebat. Unde id actum est, ut iste qui in peccato hominis gloriabatur, peccans deprehenderetur, ut tunc demum reus factus, contradicere non auderet. Sic factum est ut Dei Filius homo nasceretur, et justitiam praedicans diabolum incitaret, propter quod homines a vitiis ejus prohiberet; ita ut et occideret eum qui peccatum nesciebat. Tunc peccasse, et gravius quidem quam homo quem accusabat, inventus est. Cum enim ex Dei decreto propter peccatum hominem sibi vindicaret, quia qui peccat, ex parte diaboli est; inventus est plus peccasse, cum eum qui non peccaverat interfecit, ut sibi usurparet. Per mortem ergo morti interitus subintravit; ut sanguis recuperaretur, sanguis effusus est: quia, ut dixi, mortis auctor, qui est diabolus, quoniam peccasse in morte Salvatoris inventus est, sanguinem ejus cum omnium nostrum amisit: quia sicut per unum Adam peccantem, omnes in morte tenebat; ita per unum non peccantem omnes amisit. Ergo sanguis Salvatoris fusus injuste, hoc praemium consecutus est, ut originis suae sanguinem cum triumpho recuperans ad pristinum statum revocaret meliorata substantia. Victa enim mors, ei qui illam vicerat, non potuit contradicere. Beatum itaque Paschae mysterium, quod per sanguinem nos redemit, morte per mortem devicta, sicut solet venenum veneno superari. DE ABRAHAM. CXVII. --Hujus patriarchae fides tam praecipua et admirabilis fuit, ut caeteri omnes justi patrem hunc credulitatis Dei judicio fateantur; nec sit aliquis Deo dignus et charus, nisi ejus filius fuerit appellatus. Praerogativa enim honoris ejus ac meriti fides est, quam cum rebus incredibilibus dare non ambigit, inter caetera etiam Salvatorem videre dignus exstitit in spe tunc futurae Incarnationis, dicente et probante Domino ad Judaeos, Abraham pater vester cupivit ut videret diem meum; et vidit, et gavisus est (Joan. VIII, 56). Qui enim merito fidei pater factus est, dignum fuit ut futurorum filiorum suorum spem praevideret, quae propitio et provido Deo haereditatis gratia ab humano et pio patre in filios obsequentes redundaret. Videamus nunc quid credidit fides haec, ut ad tantum honorem et gloriam divino judicio perveniret. Fidem laudavimus, sed quid credidit, nondum diximus. Educens etenim hunc Dominus ostendit ei stellas coeli, et dixit: Si potes numeraer eas? Sic erit semen tuum. Et credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad justitiam (Gen. XV, 5, 6). Non magnum esset credidisse Deo, nisi quia quod credidit, mundus non credendum et stultum judicat; quia istud in spe rerum naturae non est. Unde Abraham unus e mundo quia hoc credidit, segregatus a mundanis, justificatus est. Hoc ergo credidisse perfidia mundanae sapientiae magnum facit, contra cujus spem hoc credidisse, maximi meriti est. Desperatio enim mundanorum, meritum est et spes Christianorum. Bonorum enim praemium, causa facit malorum: fortior namque et plenior fides est, cum se incredibilibus magis committit. Homo enim jam aridus et de uxore anicula semen se credidit habiturum, quod prae copia numerati non posset: non hoc magis respiciens quod ostensum est, sed illum qui ostendit, mentiri posse non aestimans. Ideoque deputatum ei est ad justitiam. Nam rem absurdam, et quae impossibilis scitur, hebetis est credere, nisi persona sit quae credi istud suadet. Unde Abraham et admirabilis fidei est, et cordis periti, dum et illud credit quod incredibile est, et huic se committit cui non credere et stultum est et periculosum. Fidem enim nostram hoc probat rationabilem, quia non de alio quam de Deo credit, posse ipsum quod promittit. Hoc ergo fidei propugnaculum est, hic triumphus. Quod perspicientes quidam mundi sapientes, quia rerum natura hoc non potest, stultum aiunt credere. Ignorantes quia secundum Apostolum, quod stultum est Dei, sapientius est hominibus (I Cor. I, 25). Juste enim stultos nos judicarent si hoc de rerum natura crederemus, quod probatur non posse. Porro autem ea quae rerum natura non potest, nos Deum credimus posse facturum si promiserit. Quae in hac re potest stultitia deprehendi? Si autem indignum Deo est opus quod posse creditur, recte fides hebetudini comparatur: quod si dignum est, per id quod creaturae impossibile est; cur non laudanda fides est, quae tantum dat Creatori, quantum creatura posse negatur? Magnus ergo et admirabilis Abraham, qui contra mundi sententiam Deo credere non dubitavit, quia facere potest quod promittit. Natura Chaldaeus, magister credulitatis apparuit: quamvis astrologiae peritus, Deum tamen praeposuit humano consilio, dignum aestimans si hoc credatur de Deo, quod quomodo fiat investigari non possit. Infirmitatem enim suam Dei potentia confirmavit, quia ad majestatis suae unicam magnitudinem protestandam, facere disponeret quae impossibilia et inaudita sunt mundo, quo facto ostenderet se Dominum creaturae, et creatura subjiceret se ei, cujus opus caeteris omnibus impossibile videretur; quorum incredulitate plus sublimatur fidelissimus Abraham. Fides enim ejus, incredulorum poena est: incredulorum perfidia, gloria ejus est. Nam fidelium est pater, et infidelium est judex. Hujus enim exemplo et boni aeterna vita donantur, et malis aeterna dabuntur supplicia. Illo enim tempore quo mundus adhuc scientia parvulus erat, nec signis ac prodigiis quae ad fidem attraherent illustratus, Deo contra scientiam suam fidem non denegavit. Sanctus igitur Abraham exemplum generi humano datus est fidelissimus. In ipso enim praefiguratae sunt omnes gentes ad salutem venire per fidem; cujus ut superabundans incrementum fidei nosceretur, tentatur, ac jubetur filium suum Deo immolare; quod factum non erat unquam (et nec rei novitate turbatur, nec disputat an fieri deberet Deo jubente parricidium, qui homicidium ne fieret comminatus est. Sic de Dei voluntate intrepidus et securus, non cunctatur providum esse quod jubet Deus): et hunc filium quem duo senes ex promissione susceperant, praemium fidei, meritorum indicem, et in quo omnis spes ex promissione futuri seminis habebatur. Quod ut omni devotione impleret, matri ejus non indicavit, ne quod dicationi ejus impedimentum afferret, sciens circa affectum filiorum procliviores in amore esse matres; ideoque celavit eam, non ambigens impleri debere quod jubet Deus, ut hoc exemplo doceremur, omni cura Dei facere mandata. Si enim fidelissimus Abraham in re tam gravi et aspera obediens invenitur; quanto magis nos, quibus illa praecipiuntur quae possunt portari? O fides Deo dicata, et spes in Domino firma, quae tam chara et suavis est, ut parentum ac filiorum affectibus praeponatur, dicente Scriptura, Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus (Psal. XXXIII, 9)! Patriarcha autem noster fidelissimus Abraham quia propheta erat, scivit quid sequi deberet. Ideo secundum quod Dominus nunc dixit, tunc ille fecit, ut filio quamvis charissimo Deum in dilectione praeferret dicente Domino, Si quis diligit patrem et matrem, aut filios supra me, non est me dignus (Matth. X, 37). Unde Patriarcha ut Domino prae caeteris dignus existeret, etiam occidere filium non recusavit.
DE JOB.
CXVIII. --Magna dilectio est, fratres dilectissimi, omnipotentis Dei erga genus humanum: quae intellecta quidem perducit ad regna coelestia; non intellecta autem deducit ad inferos. Deus enim beneficium suum gratum vult esse et fructiferum, ut et nobis proficiat, et illum misereri delectet. Igitur quoniam bonus est, et omnes homines salvos vult fieri, exemplum nobis justitiae in Job famulo suo demonstravit, sicut praesens lectio testatur, quod secuti et malo carere et ad bonum venire poterimus, et non solum a poena liberari, sed et remunerari. Quam ergo admirabilis est sanctissimus Job, qui ante legem litteris editam, in operibus suis exemplar legis ostendit; nulla in hac causa alicujus documenta addicens, sed natura ipsa duce, cui Deus justitiae semina naturaliter inesse decrevit, Creatori reverentiam pia devotione servavit? Quanta ergo laude dignus est, et quibus verbis facta ejus debeant extolli, cui non ante Legem, neque post Legem parem possumus invenire? Quamvis enim quis posset gesta ejus imitari, non tamen cum eo conferendus est, neque ei similis jure dicetur. Non enim suum esset quod talis exstitisset, quia exemplum secutus est alienum. Sanctus autem Job cum nihil tale vidisset, neque in voluminibus lectitasset, talem se praestitit, ut nullius aliquid in se collatum haberet, sed ipse caeteris conferret, formam praebens mirabilium gestorum ad Deum promerendum. Quare et Domini testimonio commendatur dicentis: Animadvertisti ad puerum meum Job? Non est enim similis ei quisquam in terris verus Dei cultor (Job I, 8). Quis tantum potuit promereri, cui tale testimonium Dominus perhiberet, nisi hic qui non imitator invenitur, sed auctor eorum quae gessit? Unde et verus Dei cultor asseritur. Nulla enim potest simulatio commentitiae veritatis in eo videri, qui ante se non habet talem. Omnis enim qui fingit, hoc fingit quod cernitur imitari. Et his tamen omnibus potiora sunt quae dicuntur. In his enim laudibus nulla probamenta tribulationum fuerunt, sed propositum Deo dicatum in exercitio et observationibus constitutum: quod quia ad coronam meritorum tentatori non visum est plenum, petiit ut permitteretur ei diversis tentationibus probare ejus justitiam; ut in multis constrictus alicubi haereret, et posset modum excedere. Quia ad hoc solent peccantibus diversae poenae inferri, ut quia nemo omnia potest ferre tormenta, aliquid illorum eliciat ei veritatis confessionem. Itaque permissum est tentatori omnia ejus exterminare, et perdere, usque ad mortem filiorum: ut si damnum ferret boum, ovium non ferret; aut si et ovium ferret, camelorum amissionem non ferret, neque servorum aut totius substantiae; aut si, quia grandis animi erat et satis merae devotionis, his omnibus non vinceretur, certe vel affectu charitatis, cogente frangeretur morte simul omnium filiorum. Sed quia ante legem editam, legem in corde suo scriptam habebat, nulla damna, neque orbitates minorem illum in Dei devotione fecerunt, ut formam daret ad Deum ex toto corde super omnia diligendum. Quanta ergo dignus est gloria, qui ante Legem, Legem servavit, ut Lex quae futura erat, quomodo custodienda erat, demonstraret, non in verbis, sed auctor in factis? Et quia tentator irreverens est, nec haec gloria satis ei visa est ad probationem viri justi, nisi aliud adversus eum machinaretur, quod sciret ab homine ferri non posse; petiit iterum, ut illum ipsum saevo vulnere percuteret a capite usque ad pedum ungues. Et cum hoc permissum esset, quia fides ei haberi non debet, praeceptum est ei, ut animam ejus servaret propter arbitrium, et ne quid violenter auderet in eum, quem rationis jure superare non poterat. Accepta igitur potestate, recrudescente in se crudelitatis saevitia, percussit virum justum plaga magna nimis, ut nihil esset in corpore quod immune esset a vulnere, quod nemo hominum tolerare posset, nisi solus Job, qui vincere potuit satanam. Et cum nec sic nequitia diaboli aliquod murmur contra Deum viro justo eliceret, memor pristinae calliditatis suae, qua decepit Adam, sategit si posset et istum per mulierem decipere; quia facilius quis decipitur per domesticum. Et in his omnibus nihil proficiens, imo detrimentum faciens impudentissimus satanas, non solum immobilem invenit Dei servum, sed etiam magistrum. In ipsa enim necessitate positus, non tantum in Dei timore duravit, verum etiam uxorem contraria suggerentem increpans, docuit, omnia quae Deo permittente accidunt, fortiter toleranda (Job II, 1-10): quod ad duplicem poenam pertinet improvidi satanae, quia nec suasit quod voluit, et cum huic invidit, alios fecit discere quod nec hunc scire volebat. Quantum enim prosit tentatio Dei servis, et obsit diabolo, hac lectione plenius edocemur. Cum enim putat se nocere eis, promovet eos; et cum unum persequitur, multos ad virtutem provocat. Videntes enim auxiliis Dei hunc protegi, multi imitatores ejus existunt. Lucrum ergo volens facere perdidit. Semper enim furor ejus damnosus est ei. Nam cum persequitur justos ne munerentur, digniores eos facit: et cum zelatur sanctum Job, duplicavit ei meritum in coelo et in terra; quia et hic auctus est, et in coelis cum Salvatore receptus; ut ista omnia ad sanctorum proficiant gloriam, ad diaboli vero poenam.
DE TOBIA.
CXIX. --Tanta providentia est Domini Dei circa nos, ut errare nos nolens, et legem et exempla bonorum operum daret, quibus modesta et tranquilla agi possit vita cum Dei timore. Qui enim auctor vitae est, non vult utique opus suum morti esse obnoxium. Quamvis natura ipsa legis non expers sit; tamen quia Dominus bonus et misericors est, ut major notitia eorum esset quae sequenda, et illorum quae vitanda sunt, litteris et exemplis ostendit, sicut praesens lectio testatur. Dei ergo famulus sanctus Tobias post legem exemplum nobis datus est, ut quae legimus, quomodo fiant, sciamus; et si tentationes advenerint, a Dei timore non recedamus, neque auxilium aliunde quam ab eo speremus, memores scriptum esse, Pusillus fui, etenim senui, et nunquam vidi justum derelictum, nec semen ejus quaerens panem (Psal. XXXVI, 25). Nunquam ergo decipi potest, qui tota mente sperat in Deum. Licet ad tempus tribulationes ortae fuerint per insidias satanae, exempla nos docent sanctorum virorum, non haec a Deo permitti, nisi ad incrementum meritorum nostrorum: quia si aequo animo fuerint bajulatae, hic nobis dabitur consolatio cum effectu, et in futuro vita aeterna cum gloria. Deus enim noster quia justus est, et personarum acceptio apud illum non est (Rom. II, 11), tentari nos permittit, quia nos diligit, ut post laborem possit nobis praemia dare amplissima. Denique Apostolo, ut tentationes ab eo cessarent, deprecanti, Dominus ait, Sufficit tibi gratia mea; nam virtus in infirmitate perficitur. Hinc subsecutus ait, Cum infirmor, tunc fortior sum; et, Gaudeo, inquit, in tribulationibus meis, ut inhabitet in me virtus Christi (II Cor. XII, 9, 10). Quam ergo laudabilis sit sanctus Tobias, Scriptura docemur; cujus devotionem nec captivitas minuit, nec oculorum amissio quominus Deum benediceret, persuasit, neque exhausta substantia a via justitiae et veritatis avertit (Tob. I-III). Necessitas enim probat justum; et in egestate aequitatem servare, vera ac perfecta justitia est. Unde enim quorumdam devotio minuitur, inde augmentum fecit laude dignus Tobias. Inopia enim, inquit, humiliat virum; et qui humiliatur, non potest servare justitiam. Sancti autem Tobiae erectus ad Deum animus, nec captivitate fractus est, nec inopia humiliatus: quia et contra interdictum, occisorum corpora sepulturae mandabat, et de Dei largitione securus, de ipso exiguo misericors erat, sciens hanc magis placere Deo misericordiam quae de exiguo fit; sicut et vidua illa fecit, quam Dominus in Evangelio collaudavit (Luc. XXI, 2-4). Hic enim vere fidelis est, hic non dubitat de promissis Dei, qui de parvo largitur. Spe ergo futurorum animum suum consolans, Deo dicatus Tobias in tentatione robustus et fortis inventus est, ostendens in necessitate plus in Dei timore vigilandum; quia si necessitas ad Dei auxilium non impellit, quanto magis securitas? Certi ergo sancti viri quod Deus judicium sibi eorum omnium quae in hoc mundo fiunt, exceperit, tribulationes et damna et reliqua exitia vel contumelias, non tantum non aegre tulerunt, sed et gratanter acceperunt: sicut et nostri apostoli, qui caesi gavisi sunt, quia digni habiti sunt pro nomine Christi contumeliam pati (Act. V, 41). Indicia enim meritorum futurorum exitia sunt, quae injuste fiunt fidelibus, sive in tribulationibus sive in contumeliis. Itaque in tantum Deo placuit justus Tobias, ut duplici genere meritorum suorum consequeretur mercedem: et in praesenti enim quod amiserat, ministro angelo recuperavit lumen, ac ditatus est etiam copiis quae ad praesentem pertinent vitam; et in futuro haeres regni coelorum est factus: ut in hoc doceremur quia qui toto corde Dei legi obtemperat, nec de promissis dubitat, et in hoc saeculo copias ejus saepe auget Deus, et in futuro donat illum vita aeterna. Est etiam aliud quod nos invitat ad divina obsequia. Sanctus enim Tobias non solum justitiae suae merita consecutus est; quia accedit ad cumulum gloriae ejus, etiam ex eorum bonis qui imitatores ejus existunt. In imitatoribus enim exempla laudantur. Quod nobis quoque poterit pro venire, si sic vixerimus, ut dignum sit et nos imitatores habere. DE JEJUNIO. CXX. --Congruum est, fratres charissimi, devotissime Dei sacerdotem et praepositum plebis Christi, exhortari populum sub cura sua positum in doctrina sana, sicut mandat Apostolus (Tit. I, 9), ut opus fidei, pro temporis observatione, omni cura diligentiaque, alacri et devoto animo faciamus. Jejunia etenim, quae nunc imminente die festo Paschae celebranda sunt, quid proficiant, quamvis non lateat, taceri tamen non debet. Incitatur enim devotio, quando ea quae licet non ignorentur, recensentur tamen. Tale enim est ingenium naturae nostrae, ut torpescat, si usus destiterit lectionis. Quia sicut ferrum, nisi usum fuerit, aeruginem generat; ita et anima nisi frequentius divinis exerceatur lectionibus, nascentur illi peccata. Hinc est unde in Psalmo hunc dicit beatum, qui die noctuque legem Domini meditatur (Psal. I, 2). Denique quamvis nota sint divina eloquia, tamen cum fuerint sacris voluminibus memorata, sic illa devotum pectus suscipit quasi nova. Excitatur enim desiderium animae erga opera salutaria. Unde Apostolus ad Timotheum inter caetera: Ut resuscites, inquit, gratiam Dei quae est in te (II Tim. I, 6). Igitur necessaria sunt nobis jejunia, sicut in vulneribus medicina. Medelam enim conferunt vitae perpetuae; ita tamen ut duarum rerum testimonio commendentur, id est, oratione et misericordia. Jejunia ergo intemperantiam corporis mitigant, motus adversos reprimunt, pressuram animae auferunt, sicut ait Dominus: Nolite dediti esse in esca et crapula, ne graventur corda vestra (Luc. XXI, 34). Cum enim anima ab esu et potu nimio fuerit liberata, tunc se melius recognoscit. Sicut enim in speculo sordido non se talem homo aspicit qualis est; ita et si esca et crapula fuerit gravatus, alterum se sentit quam est. Tunc exsuscitatur libido, accenditur ira, inflammatur superbia, generatur luxuria. Unde Apostolus: Nolite, ait, inebriari vino, in quo est luxuria (Ephes. V, 18). Quod si temperatum fuerit corpus interposito jejunio, cognitione sui recepta anima intelligit qua devotione obsequi debeat Redemptori. Magna ergo ex parte jejunia sunt necessaria. Sub Esther etenim regina cum Judaicus populus in periculo positus esset, jejuniis suffragantibus liberatus est (Esther. IV, 16). Et Ninivitae cum eversionis suae praescriptum diem a propheta audissent, jejunio indicto evadere meruerunt (Jonae III, 7). Et justi ac Prophetae nostri, quando a Deo aliquid impetrare volebant, jejunio se humiliabant, dicente David, In jejunio humiliabam animam meam (Psal. XXXIV, 13). Nam et Salvator, cui opus non erat, ut nobis exemplum daret, jejunavit (Matth. IV, 2). Itaque nulli dubium est prodesse jejunia: sic etenim ostendit se homo velle impetrare quod postulat, cum se affligit jejunio. Unde dictum est, Bona est oratio cum jejunio (Tob. XII, 8). Ut accepta ergo possit esse oratio, consortium vult secum habere jejunii. Et quia nihil horum sine pietate firmum est, adjecit, Et eleemosyna cum justitia: ut eleemosyna servata justitia, commendet orationem cum jejunio. Denique orationem et jejunium Cornelii misericordia commendavit. Ipse enim abundans copiis, jejunabat; sed et non habentes pascebat, ut illorum saturitas jejunium ejus faceret acceptabile. Nonnullis ergo indiget, et nonnullis carere debet jejunium, ut possit mereri quod postulat. LAUS ET GLORIA PASCHAE. CXXI. --O sanctum et salutarem diem Paschae, et omni laude praedicandum, quo mors devicta est, diabolo regnum ablatum, sacramentum Dei manifestatum, decretum quod adversum nos erat, evacuatum; tartari januae confractae, vincti soluti, clausi remissi, caeci illuminati, imperiti scientia donati, impii facti misericordes, iniquis et injustis peccatorum data remissio, inimicorum reconciliatio, erroris emendatio, veritatis declaratio; Deo filii ex perditis acquisiti, superbia depressa, humilitas exaltata; pauperes ditati, divites exhausti; montes deplanati, valles repletae, colles prostrati; impudentia calcata, verecundia compta, animabus ad coelum data facultas, libertas reddita, disrupta ac resoluta captivitas: torpuerunt tenebrae, confusa est malitia, purificatus squalor, satanas dejectus; inanitus infernus: Dominus noster Jesus Christus verus Dei Filius approbatus, caro ad confusionem prudentium, mundi in coelos sublata, coelestia, terrestria et inferna unus Dei et Domini demonstrata! Itaque, fratres charissimi, hunc diem festum colere et venerari debemus, devoti Deo cum modestia vitae et animae laetitia, turpia et inhonesta vitantes, ut ad fructum Paschae venire mereamur per Christum Dominum nostrum, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. DE PRINCIPIO. CXXII. -- In principio erat Verbum (Joan. I, 1). Quid est in principio? Quoniam legimus et in veteribus Libris, In principio fecit Deus coelum et terram (Gen. I, 1). Et in Epistola ejus, cujus Evangelium est, de cujus principio aliquid conamur edicere, eodem sensu significatum est: ait enim, Quod erat ab initio. Epistola ergo et Evangelium unum habent sensum. Aliud enim est quod in veteri ait, In principio fecit Deus coelum et terram; et aliud cum dicit, In principio erat Verbum; et, Quod erat ab initio (I Joan. I, 1). In principio enim esse, et ab initio esse, unum significat, qui ab initio quod erat, non coepit esse. Quod enim incipit esse, ab initio non erat: et ideo subjicitur initio, id est, ut inter caetera in ordine primus sit, quia ipse initio factus, alios coepit post se habere, qui post illum sunt facti. Sicut legimus, quia in principio fecit Deus coelum et terram: non dixit, In principio erat coelum et terra; quia cum non essent, et disponeret Deus facere mundum, in principio, hoc est inter caetera quae ad mundi fabricam proficerent, primum fecit Deus coelum et terram; quia principium initium est inchoantis aliquid, quod sit primum in ordine. Illud autem quod dicitur, quia in principio erat, id est, Verbum, ante inchoationem creaturae supernae et infernae significatur fuisse: ut non utique inter haec quae creata sunt, prius factum intelligeretur; quia in principio erat cum Deus disponeret facere creaturam. Ergo si in principio erat, id est, ante omnia erat, semper erat. Ideoque et Verbum erat. Ubi? Apud Deum, inquit, ut non indigne initio subjectum minime aestimaretur, quod semper erat apud Deum. Convenit enim ut quod ante omnia apud Deum erat, nulli subjiciatur initio. Unde adjecit: Et Deus erat Verbum. Nunc ostendit aperte quia quae supra dicta sunt, congruunt Verbo; quia Deus est, inquit, Verbum: et de Deo aliter non oportet sentiri, quam ut semper dicatur fuisse. Si enim coepit esse, creatura est; si creatura est, Deus non est. Quidquid enim est, aut Deus est, aut creatura est: ac per hoc Dei nomen non competit creaturae. Sed quia non coepit esse (erat enim), digne dicitur Deus. Apud Deum autem ideo dicitur semper fuisse, quia non ex se, sed ex Deo Deus est. Quamobrem et nomen ejus dicitur Verbum Dei, sicut fides ejusdem evangelistae in revelatione sua demonstrat. Ait enim inter caetera: Et nomen ejus est Verbum Dei (Apoc. XIX, 13). Ut enim non ipse ex quo sunt omnia significaretur, sed per quem sunt omnia, id est non Pater, sed Filius, Verbum Dei appellatus est: ut quia Deus sine Verbo esse non potest, hic qui Verbum Dei dicitur, semper apud Deum fuisse credatur; et quia Verbum non est extra eum cujus Verbum est, hoc verbum quod apud Deum erat, non aliunde, sed de Deo esse significatum intelligatur: et quia de Deo est, non absurde Deus dicatur. Itaque non duos deos facit, Deum fuisse apud Deum. Si enim essent duo, diversi essent natura, nec unius voluntatis. Si enim nos homines cum unius sumus naturae, diversae tamen sumus voluntatis; quanto magis ubi diversae et naturae? et nec Deus apud Deum esse diceretur. Deus enim qui apud Deum erat et est, non ex se habet quod Deus est: si quominus, nec apud Deum Deus esse diceretur, neque Dei Verbum Deus Verbum appellaretur; sed quia quod de Deo est, non aliud significat esse quam Deus est, Verbum Dei Deus est nuncupatus, ut quia Verbum Dei dicitur, ad alterum Deum non referatur. Quod autem Deus vocatur, ideo fit, ne ad injuriam Dei proficeret, si quod de Deo erat, Deus minime diceretur. Igitur et unitas Dei servata est, et debita honorificentia reddita; quando non in propria gloria receptus est hic qui de Deo Deus est, sed in ejus de quo Deus est. Propterea de Verbo incipit loqui Evangelium priusquam loquatur de Deo patre; quia quaestiones non de Deo fiunt, sed de Verbo Dei. Nemo enim dubitat de Deo, sed de eo qui est de Deo Deus. Omnis enim lingua coelestium et terrestrium fatetur unum Deum; sed in sacramento unius Dei turbatur. Trepidat enim audiens Deum dici Verbum Dei; corporalibus enim modis pulsatur, quia verbum hominis homo dici non potest: cum utique Deus natura sit simplex, non membris compositus, neque qui intus habeat et foris, neque ante et post, aut summum et imum; sed si potest dici, totus per omnia idem, nusquam varius vel absimilis: una autem claritas ejus est immensa. Nam si ignis non habet anteriora et posteriora, aut intus et foris, quanto magis Creator ejus? Itaque quia omne quod Deus est, totum unum est, non discrepat cum quid de Deo est, dicitur Deus. Ex parte ergo humano exemplo, et ex parte non humano, Dei Filius qui est Verbum Dei, Deus est. Ea enim ratione qua filii hominum homines sunt, Dei Filius Deus est: sed quia ex commixtione filii hominum homines sunt, non hoc exemplo Filius Dei Deus est; quia ex simplici Deo simpliciter natus est. Et quemadmodum verbum nostrum ex nobis est, hoc exemplo intelligitur Verbum Dei esse de eo: sed quia verbum nostrum non est hoc quod nos sumus, non hac ratione Verbum Dei de Deo est; quia Verbum Dei res est, non sonus qui deperit. Nec enim quia communia vocabula nobis et Deo sunt, una ratio erit nobis et Deo in rerum effectu. Nam legimus, In principio fecit Deus coelum et terram. Quomodo fecit? Numquid sicut nos manu facimus opera? Et in subjectis: Et dixit, inquit, Deus, Fiat lux; et facta est lux (Gen. 1, 3). Cui putamus locutum esse Deum? Quia non utique homini locutus est, sed ei qui posset facere, qui etiam hominem facturus erat, sicut et fecit. Sed quomodo locutus est? numquid, sicut nos loquimur, organo corporali? Absit. Vides ergo quod vocabula quidem nobis et Deo communia sunt, sed discrepant in effectu: aliter enim Deus facit quam facimus nos; et loqui dicitur, sed non more nostro. Sic et Verbum Dei non tale verbum est, sicut nostrum, quod postquam fit, non est; illud autem manet; quia tale Verbum est, quod et audit, et loquitur, et operatur. Non solum autem Verbum Dei est, sed et Virtus et Sapientia Dei, hic est Filius Dei: qui quantum ad effectum pertinet, Filius dicitur Dei; quantum autem ad locutionem, qua nos alloquitur Deus per ipsum, Verbum dicitur Dei; quantum vero ad sapientiam, qua nos Deus per ipsum docet sacramentum suum, Sapientia dicitur Dei; quantum autem ad operationem, qua per ipsum omnia fecit et facit Deus, Virtus dicitur Dei. Haec nulli alii possent competere nisi Filio Dei. Propterea enim quod ex Deo Deus est, omnia Dei habere dicitur. Nascendo enim omnia consecutus est Dei. Nec enim conveniens erat degener dici Verbum Dei, et Virtutem et Sapientiam Dei: hoc est enim Deus Verbum, Virtus et Sapientia. Christus autem quia totus de toto est Deo Deus; et Sapientia dicitur Dei, et Virtus, et Verbum: hoc est, Deum esse de Deo, et apud Deum. Propter quod ait, Hoc erat in principio apud Deum. Ad evincendas enim incredulorum mentes coacta Scriptura erupit, ut ostenderet Christum esse Deum, cum omni loco propter unitatem Dei, intelligi vult Christum esse Deum. Nunc autem aperta voce dixit eum esse Deum, et semper fuisse apud Deum, sacramentum patefaciens Dei, ne Deus omnino solitarius putaretur, declaravit non propterea unum dici Deum, ut solitarius aestimetur, sed licet duo vel tres, ex uno tamen, non praejudicare unitati quia quod de uno est ad illud ipsum refertur, quia unus est, quamvis omnia dicantur ex Deo. Sed aliud est quod proprie exstitit de Deo, et aliud quod nutu deforis creatum est Dei: hoc est, aliud est quod de substantia ejus processit, et aliud quod cum nullo modo esset, voluntate ejus creatum est. Quia quod de substantia Dei processit, nunquam fuit post ejus substantiam; quod vero creatum est, tunc coepit esse substantia cum creatum est: ac per hoc initium non habet Trinitas sola. Declaratio igitur mysterii merita fidei minoravit: quia quanto occultius est quod creditur, tanto magis propensior credentis est merces, et minor poena diffidentis. Declaratio autem mysterii sicut minora fecit merita credentibus; ita majores exsuscitavit diffidentibus poenas. Manifestior enim lex plus facit reum. Nam suffecerat testimonium Salvatoris, quo sibi proprium Patrem dixerat Deum. Quis enim credentium dubitaret nihil a Patre differre in substantia Filium? Sed quia haereticorum perversitas infidelitatis commentis fidei jura pulsare coeperat, aliter accipiendo Filium Dei quam praedicatur, additum est, ad faciendam manifestationem, hunc ante omnia apud Deum fuisse et Deum esse; ut declararet quod filii veri ratio mystice continebat: per quod divina clementia humanae infirmitati providisse videtur, ut aperiret quod clausum potioris fidei meritis reservaverat: unde adjecit, dicens, Omnia per ipsum facta sunt, ut si quis ex superioribus in aliquo ambigeret, quia angusta est intelligentia hominum ad divinas res capiendas, ex his capax fieret, cum audit, Omnia per ipsum facta sunt: ut non utique facturam ipsum putaret, quia omnia per ipsum audit facta a Deo; si autem et ipse esset factura, non omnia per ipsum facta a Deo dixisset: nec enim ipse per se fiebat. Quod ut adhuc absolutius traderet, adjecit, Et sine ipso, inquit, factum est nihil: hoc dicens, exclusit omnem controversiam et argumenta terrena. Quamvis non desint qui diffidant; tamen quando sine ipso nihil factum ostendit, nullo modo illum facturam esse suspicari debere edocuit. Quomodo enim dici potest ipse esse factura, cum nihil dicatur Deus sine ipso fecisse? Si enim fecit, mentitur Scriptura. Sed absit. Fidelis enim est Scriptura, quae ut errorem amputet, quanta potest utitur manifestatione ad salutem hominum redimendam. Denique subjecit, Quod factum est in ipso vita est (Joan. 1, 2-4): in ipso, id est in Verbo, quod factum est, vitam esse significat. Sicut et ipse Dominus ait: Sicut habet Pater vitam in semetipso, ita dedit et Filio vitam habere in semetipso (Id. V, 26). Non quia Verbum sine vita erat, et postea aut data aut facta est in illo vita; sed ipsum Verbum vitam vult intelligi esse. Si de Patre Deo potest dici quod aliud ipse est, et aliud in se habet; ita etiam de Filio ejus: quia sicut habet Pater vitam in semetipso, ita dedit Filio vitam habere in semetipso. Humana enim eloquia non sunt idonea ad res explicandas divinas. Ideo vitiosum videtur quod dicitur, ut cum factura non sit Dei Filius, in ipso dicatur factum quod est. Et si dixisset, quod genitum est in ipso, etiam sic vitiosum videbatur. Sed ut substantivam generationem ejus ostenderet, opus in ea factum quali uti potuit sermone, per quod existeret, demonstravit, quia generatio ejus vitam in se habet. Nos enim vivimus quidem, sed non possumus aliis dare vitam: quippe cum nec in potestate nostra sit eadem vita. Ille autem ideo dicitur vitam in se habere, quia potens est vivificare, et creare quae vult ut sint et vivant. Ad hoc enim natus dicitur, ut omnia possit facere quae facit Pater; quia sic habet vitam in se, sicut habet et Pater. Hoc enim est, omnia per ipsum et in ipso fecisse, sic eum genuisse, ut haberet in se vitam, per quam omnia possit facere: non quia ipse aliud est quam vita, sed dum hoc potest vita ejus, ut et vivat, et alia possit creare quae vivant, vitam dicitur habere in semetipso. Nos enim vivimus, sed non habemus sic in nobis vitam ipsam, ut etiam aliis demus vitam. Quem sensum et apostolus Paulus memorat inter caetera dicens: Qui est imago invisibilis Dei, primogenitus ante omnem creaturam: quoniam in ipso condita sunt omnia in coelis et in terra: visibilia et invisibilia, sive Sedes, sive Dominationes, sive Principatus, sive Potestates; omnia per ipsum et in ipso creata sunt (Coloss. 1, 15, 16). Conveniunt autem Evangelia in hoc duorum Apostolorum Joannis et Pauli: eadem enim dicunt, quia Filius Dei ante omnem creaturam genitus est, ut crearet potentias spirituales, et mundum, et quae in eo sunt visibilia. Quod enim dixit Joannes, quia quod factum est, in ipso vita est, hoc idem significavit et Paulus dicens, quia in ipso condita sunt omnia in coelis et in terra. Et in subjectis, Omnia per ipsum et in ipso creata sunt. Per ipsum creavit, quia in substantia idem Deus est, hoc est Pater in Filio: In ipso vero, quoniam sic generavit Filium, ut haberet potentiam faciendi omnia visibilia et invisibilia. Hoc fuit fecisse in illo vitam, ut et viveret, et vitam aliis praestaret vivendi, intelligendi, agendi, et caeteris animantibus secundum quod voluit, quasi imago Dei. Dum enim imago dicitur Dei, ad utrumque refertur; quia et per expressam nativitatem, plenam habet in se similitudinem Patris, et potest quidquid potest et Pater, ut verum sit Patrem videri in Filio, qui est imago invisibilis Dei. Numquid quia Patrem invisibilem dixit, Filium visibilem fecit, cum hoc utique sit Filius per naturam quod et Pater? Et cum creatura coelestis sit invisibilis, quanto magis Creator ejus? Sed hoc significavit quod in coelis est, non quod in terra; quia quamvis Filius invisibilis sit, illic tamen, id est, in coelestibus videtur ab Apostolis vel caeteris talibus, de quibus dixit: Pater, volo ut ubi ego sum, et isti sint mecum, et videant claritatem meam (Joan. XVII, 24). Et alibi: Beati, inquit, mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8): hoc est, Patrem in Filio, Deum imagine; quod est Deum in Deo. Sicut corporalis rei corpus imago est, ita et Dei Deus imago est: quia exemplum Pater, Filius vero exemplum de exemplo, quod communicat Spiritui sancto; Quia de me, inquit, accipiet (Joan. XVI, 14). Ideoque in Filio videtur Deus quasi in sua imagine. Sicut enim nemo dignus inventus est aperire librum, et signacula ejus, nisi Verbum Dei (Apoc. V, 4-8); ita et Deum Patrem nemo videre dignus est, neque natura, neque meritis, nisi verus Filius ejus. Nihil etenim medium est, quod obstet inter Patrem et Filium, ipso nobis teste qui ait: Neque enim Patrem vidit quisquam, nisi qui est a Deo, hic vidit Deum (Joan. VI, 46). Sed si in Filio videtur Pater, quare nemo dignus dicitur videre Deum; cum videatur in Filio, quia nihil differt a Patre Filius? Nihil plane differt in substantia, quia verus Filius est; differt autem in causalitatis gradu, quia omnis potentia a Patre in Filio est: et in substantia minor non est Filius, auctoritate tamen major est Pater, ipso Domino testante et dicente, Si diligeretis me, gauderetis utique, quia vado ad Patrem, quia Pater major me est (Joan. XIV, 28). Quem etiam modum custodiens apostolus Paulus, Unus, inquit, Deus Pater, ex quo omnia et nos in ipso; et unus Dominus Jesus, per quem omnia, et nos per ipsum (I Cor. VIII, 6): ut primus gradus sit, ex quo sunt omnia; secundus, per quem omnia; tertius, in quo omnia. Et quia nullus ex his degener est, in unitate Dei significati sunt, dicente Apostolo, Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia, ipsi gloria in saecula saeculorum (Rom. XI, 36). CXXIII. --Utrum Adam Spiritum sanctum habuerit? Comperi quosdam ex fratribus nostris, non plene discussisse Scripturas; sed simplicitate animi asseverare quod Adam factus, sanctum accepit Spiritum, quem peccans amisit, sicut nunc datur credentibus. Hac ducti ratione, qua solet asseverari a plurimis quia per fidem instauratus est homo, ita ut ad pristinum redditus statum, hoc omne acciperet quod inter initia Adam fuerat consecutus; et quia perfectus homo factus dicebatur, qui si non habuit, inquiunt, Spiritum sanctum, imperfectus fuit. Ego autem non solum hominem, sed et cuncta quae fecit Deus, quae non possunt dici accepisse Spiritum sanctum, dico perfecta. Omnia enim genera animalium in suo perfecta sunt, ut impleant id ad quod sunt facta: ita et homo in suo genere perfectus est, ut potens sit discernere mala a bonis, prava a rectis. Est enim animal intelligibile, perfectum ad id ad quod factum est. Capax est enim dicendi, excogitandi et faciendi, ut quae virtute non potest, impleat sensu. Et quomodo ausi sunt dicere, hominem perfectum nasci debere et totum scire, quem vident nihil ultra nosse quam hic discat? Quod enim hic non discit, nescit. Denique quoniam hic non discit, qualis sit, nescit: qui se ergo nescit qualis sit, quomodo omnia novit, cum minus sit se nosse, quam caetera? Sed quia de caeteris discit, de se autem non discit, de aliis novit, de se nescit, neque qualis sit, neque an ante corpus an post corpus sit. Nam si sic perfectus factus esset ut nullius egeret, non fuerat homo, sed Deus; neque circumventus praevaricasset. Spiritum autem sanctum habere, ultra naturam et perfectionem hominis est, ut possit quae Dei sunt. Numquid non, quia asina locuta est ad Balaam, ultra perfectionem ejus est (Num. XXII, 28)? Accepit enim ut posset quod naturae suae non erat, sed nostrae. Itaque quia praestantior est homo caeteris animalibus, idcirco illa imperfecta dicenda sunt? aut quia sancti Angeli non sunt quod est Deus, imperfecti sunt? vel quia luminaria et stellae imperfectiores sunt supernis Angelis, vel quia nubila velamine suo obscurant solem et lunam, minus perfecta sunt? Et quia membra invicem egent (non enim possunt pedes quod possunt manus), imperfecta dicentur? Absit. Omnia enim pro locis et gradibus suis firma et perfecta sunt, ut impleant id ad quod facta sunt. Igitur omnia perfecta sunt, quia et Creator eorum perfectus est; sed ad comparationem ejus imperfecta sunt. Deus enim per omnia perfectus est, quasi fons et origo omnium. Nam quae facta sunt, perfecta quidem sunt, sed ad id quod facta sunt, ut in alia parte non sint perfecta; quia alter alterius eget: ut in eo quo non eget, perfectum sit, non in quo eget: ideoque perfecta et imperfecta sunt omnia. Manus indigent pedibus; quia nisi ambulaverint pedes, otiosae erunt manus. Iterum pedes indigent manibus; calceare enim se non possunt, neque curare. Cum ergo corpus perfectum sit membris, volare tamen non potest, neque ferre tantum quantum potest burdo. Cumque hi perfecti sint, gubernare tamen se nesciunt, nec adhibere sibi possunt medicinam. Unde dictum est, Nolite fieri sicut equus et mulus, in quibus non est intellectus (Psal. XXXI, 9). Et aqua et ignis cum repugnent invicem, in suo genere perfecta sunt; implent enim id ad quod facta sunt. Coquit enim ignis, et consumit; purgat et calefacit: aqua vero abluit, refrigerat, irrigat, sitientes recreat. Itaque cum omnia in suo genere perfecta sint, sine homine tamen nihil possunt, neque homo quamvis perfectior sit, sine his. Hinc Apostolus imperfectos et perfectos nos dicit. Ad comparationem enim infidelium nos perfecti sumus, quia Deum cognoscimus: sed quia quae promissa sunt, minus scimus quam debemus, quia in hac vita non tantum possumus comprehendere, quantum est quod creditur, imperfecti sumus. Igitur quoniam putant perfectionem Adae instaurari credentibus, videamus si haec instauratio nihil ultra doni habeat divini quam fuerat consecutus Adam. Factus enim Adam positus est in paradiso, ut operaretur ibi, et custodiret: hoc est, ut coleret terram, et custodiret praecepta Dei, per quae sciret sic se dominium cunctorum accepisse, ut ipse tamen sub lege viveret Creatoris, ne dominatio extolleret eum, et inflatus superbia immemor fieret sui Conditoris. Positus ergo est, ut cibis sustentaretur vita ejus: per Christum autem hoc concessum est, ut resurgentes non egeant cibo vel potu; quia quod mortale est hominis, convertitur in vitam. Factus est Adam ut habitaret in terra; fides autem largiri dignata est ut in coelis sit habitatio nostra. Scriptura ipsa testatur, quia factus est, inquit, primus homo Adam in animam viventem, secundus autem homo in spiritum vivificantem. Primus autem homo de terra, terrenus; secundus autem homo de coelo, coelestis. Qualis terrenus, tales et terreni; et qualis coelestis, tales et coelestes (I Cor. XV, 45-48). Quid tam apertum quam quod Adam non habuit Spiritum sanctum? Factus est enim in animam viventem; per Christum autem in spiritum vivificantem, ut homo in aliquo similis sit Creatori, quem credit. Quia enim mysterium fidei, quod ad salutem datum est, trinum est, trinus fit, corpore, anima, et Spiritu sancto, per quem dicimur filii Dei: quod minime Adam probatur vocatus; terrenus enim factus est. Filii autem Dei non carnaliter, sed spiritualiter nati, coelestes dicuntur esse. Ecce absolutum est donum Dei multo plus gratiae concessisse homini tempore Salvatoris, quam acceperat Adam; quia non solum est instauratus, sed et melioratus: in eo instauratus, quia peccatis ablutus est; in caeteris melioratus. Hoc enim et justitia et ratio exigebat, ut tunc uberior esset clementia Dei in dandis beneficiis, quando mysterium divinitatis suae innotescere voluit creaturae: ut cognoscentes, quod incognitum fuit a saeculis et generationibus, Dei unius sacramentum in Trinitate consistere, pro ipsa novitatis quasi dedicatione peccatis abluti insuper justificentur, et adoptati a Deo Spiritum sanctum accipiant, per quem signum adoptionis habere videantur. Adoptio enim a Deo signum habere debet Dei Patris, ut non immerito filii Dei appellentur. Hoc donum etiam per Prophetas promissum est, ut tunc daretur, quando mysterium Dei declarari deberet in triumpho devicta morte, ut sciret creatura Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum esse Deum. Unde evangelista: Spiritus, inquit, nondum erat datus, quia Jesus non erat clarificatus (Joan. VII, 39). Clarificatio enim haec est, cum per virtutem suam cognoscitur esse quod testificatus est de se, quia clarificatio hoc donum dedit, quod per Joelem prophetam fuerat promissum. Ait enim Deus: In novissimis diebus effundam de Spiritu meo super omnem carnem, etc. (Joel. II, 28). Et Apostolus inter alia: Cum autem benignitas, inquit, et humanitas apparuit Salvatoris Dei nostri; non ex operibus justitiae, quae fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit per lavacrum regenerationis et renovationis, per Spiritum sanctum, quem effudit in nos abunde per Jesum Christum Salvatorem nostrum: ut justificati gratia ipsius haeredes efficeremur secundum spem vitae aeternae (Tit. III, 4-7). Confirmavit Apostolus quod per Joelem prophetam fuerat promissum, quia hoc postquam clarificatus est Jesus, implevit Deus, ut Spiritum sanctum effunderet in illos qui credunt in Christum: et hoc est haeredem fieri vitae aeternae, Spiritum sanctum accipere; ut quia Spiritus aeternus est, aeternam habeat vitam qui accipit eum: pignus est enim immortalitatis. Qui enim accipit eum, et manet in ejus dilectione, transacta hac vita pergit in coelos ad eum cujus Spiritum habet. Incongruum est enim ut qui hinc exit habens Spiritum sanctum, apud inferos teneatur. Signum est enim in homine victoriae Christi, qua vicit mortem, Spiritus ejus, ut in quo fuerit Spiritus ejus ab inferis teneri non possit. Ac per hoc in veteribus sanctis non ita fuit Spiritus sanctus, sicut nunc est in fidelibus; quia exeuntes de saeculo, apud inferos erant: et non potest dici quia Spiritus sanctus causa peccati Adae, quod per traducem generis omne semen ejus subjectum fecit inferis, simili tenebatur sententia data Adae. Cum Prophetis ergo et justis viris sanctum fuisse Spiritum non est ambiguum: cum Prophetis, propter dispensationem; cum justis vero causa sanctitatis, sicut legitur de sancto Simeone, quia Spiritus sanctus, inquit, erat cum eo (Luc. II, 25); non ut signum esset adoptionis in eo, sed meritorum ejus gratia. Nam filii Dei credentes tunc esse coeperunt, quando manifestatus est Filius Dei, victa morte, cunctae creaturae. Si autem in Adam vel in caeteris sic dicatur fuisse Spiritus sanctus, sicut nunc est in fidelibus; quae nova dona dedit Deus, cum regnum Filii sui dedicavit in nobis? Et quomodo felix et beatum tempus prae caeteris dicitur Salvatoris adventus, si ea praestitit quae jam fuerant praestita? Et ubi est illud, quod dicit Salvator ad discipulos: Multi, inquit, Prophetae et justi cupierunt videre quae videtis, et audire quae auditis, et non audierunt (Matth. XIII, 17)? Qua ratione ergo poterit dici quod beatitudo temporis hujus nihil amplius contulit doni, quam veteribus est collatum? Quod quidem ad injuriam proficit Salvatoris, ut nihil habuerit novum quod in ortu imperii sui suscipientibus se donaret: cum tamen laborare soleant divites, ut in die festo natalis sui exquisita invitatis dent apophoreta. Quanta ergo injuria est, ut Deus iis quos ad novum et inauditum diem festum et omni laude dignum invitavit, non dicatur habuisse inexperta quae donaret? Et ubi est illud evangelistae Joannis, quod dicit: In sua venit, et sui eum non receperunt: quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri; iis qui credunt in nomine ejus, qui non ex sanguine, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt (Joan. I, 11-13)? Igitur quomodo non inusitatum est quod donavit credentibus Deus in Christo, quando dedit eis potestatem filios Dei fieri, id est, fratres Filii sui proprii, non ex voluntate carnis aut viri, sed ex Deo, ut spiritualiter nascerentur? Aut si prius gratia ista concessa probatur, tunc nihil novum adventus Christi contulisse dicatur. Adae certe carnalis et terrena fuit factura, non spiritualis. Non enim ex Deo sine carne et sanguine natus est, sed de terra a Deo factus est: ideoque non potuit Spiritum sanctum accipere, qui non erat spiritualis, et cui concessum non erat Patrem Deum vocare in oratione. Qui enim Spiritum sanctum accipiunt, his datur potestas ut per id quod Spiritum sanctum habent, patrem illum Christianorum in oratione appellent. Quod quia ante concessum non fuit, non possunt dici priores Spiritum sanctum habuisse. Ii ergo qui putant Adam vel caeteros habuisse Spiritum sanctum, nesciunt quale donum habeant Dei; nec gratias congruas possunt ei agere, qui plus caeteris accipientes nihil se dicunt amplius consecutos.
UNUM OPUS DIFFERRE SECUNDUM PERSONAS IN LAUDEM SIVE CONDEMNATIONEM.
CXXIV. --Una est misericordia in divite et paupere, sed aliter imputatur diviti, aliter pauperi: quia plus laudanda est in paupere quam in divite. Pauper enim de exiguitate sua largiri non timuit, sperans a Deo sibi retribui et in praesenti et in futuro. Credit enim Scripturae dicenti quia qui tribuit pauperibus, non egebit (Prov. XXVIII, 27). Unde et paupercula illa, divitibus multa mittentibus, sola meruit a Deo collaudari, quia de penuria sua largiri non timuit (Luc. XXI, 2-4). Divites vero securi de divitiis suis largiuntur, pauper autem securus de Domino. Bene igitur faciunt divites dum largiuntur egenis, sed multo melius pauperes. Ac per hoc alia remuneratio pauperis et alia divitis. Dives enim si hoc non fecerit, vapulabit: a paupere enim non exigitur tantum. Ideoque laudabilis est pauper misericors. Furtum in paupere et divite unum peccatum est, sed divitem plus facit reum: quia pauper per inopiam facit furtum, dives autem cum abundet non contentus suo, tollit aliena; et quod pejus est, solet pauperes exspoliare: ac per hoc differt poena utriusque. Et justitia pauperis, et divitis una est; sed laudabilis est in paupere magis. In egestate enim servare justitiam, magnifica res est. Dives autem ideo servare videtur justitiam, quia alienus est ab inopia. Ergo uterque justus est, sed majus est in necessitate servare justitiam. Superbia una est, sed plus damnanda in paupere est quam in divite: quia dives copia elatus est, pauper autem in egestate superbus, quod ad insaniam pertinet, ac per hoc plus reus est pauper. Humilitas una est, sed magis laudanda in divite est. Quid enim magnum est si pauper humilis videatur, quem ipsa inopia humilem facit? Magnificum autem si hic qui dignitate et copiis commendatur, inclinet se, non sibi vindicans quae mereri se novit. Ergo in omnibus humilitas bona est, sed multo magis in divite. Doctrinae et studii una est causa; sed laudabilior in divite est. Pauper enim cum nulla praerogativa commendaretur, operam dedit ut haberet unde posset requiri: Dives autem cum esset unde commendaretur, adhibito labore auxit se, ut duplici genere necessarius esset; non enim avocatus copiis retraxit animum, quo minus per se floreret. Et ideo hic magis laude dignus est quam pauper, qui si studiis operam minime dedisset, per omnia remanserat vilis. Illum ergo voluntas, hunc necessitas fecit studii cupidum. Libido in paupere et divite eadem est, sed damnabilior in paupere quam in divite est. Pauperem enim ipsa egestas revocare debet a cupiditate luxuriae: cogitare enim debet quia unde hoc impleat non habet, et dum hoc festinat adimplere, alia multa mala admittat necesse est, quibus forte nec ad praesens evadat; aut certe hoc ipsum quod habet insumens, mendicus remanebit cum nota. Divitem autem deliciarum copiae lacessunt ad voluptatem libidinis: praeterea quia divites securi sunt de impunitate, scientes venalia esse judicia, et nec redargui se ab aliquo. Quis enim dignitate fultum virum et divitem arguere audeat? Unde magis accenduntur, ut et violenter hoc agant. Non solum enim minime reprehenduntur, sed in magno honore sunt, et gloriari possunt, quia tales sunt. Quod si uterque, id est, pauper et dives pudicus sit, multum differt pudicitia divitis a pudicitia pauperis. Pauperem enim potest humilitas revocare, ne quod vult possit implere, aut timor legum: dives autem cum multis suffragantibus causis ad voluptatem possit allici, laudabilis est, si avertat hinc animum. Alia ergo remuneratione dignus est dives pudicus, et alia pauper pudicus. Quod si rex sit pudicus, multum est gloriosum, ut omnia in potestate habens non contingat, quod scit impune a se posse fieri. Hic vere Deum timet, hic vere praecepta ejus custodit, qui in potestate habens leges, futurum Dei judicium contemplatur. Itaque grandis res est ut qui in praesenti non habet quem timeat, vincat quod delectat; cum delectatio tantum possit, ut non solum futura, sed et praesentia minime vereatur. Unde multum merentur quicumque hanc superant, sed plus ii qui in praesenti legibus et hominibus dominantur. Caeteri enim et homines et leges verentur; quare et propositum custodiunt. Ne enim apud homines erubescant, servant quod diu tenuerunt; et ne condemnentur, a prohibitis se abstinent: hic autem qui dominatione nec leges timet, nec homines erubescit, magnae gloriae est si se abstinet. ADVERSUS EUSEBIUM. CXXV. --Memini me in quodam libello Eusebii quondam egregii in reliquis viri legisse, quia nec Spiritus sanctus sciat mysterium nativitatis Domini nostri Jesu Christi; et admiror tantae doctrinae virum hanc maculam Spiritui sancto inflixisse. Hoc enim dicens degenerem illum significavit. Neque enim potest dici de Deo esse, si nescit quae Dei sunt: quia inferior natura quid in potiore sit, nescit. Sin vero substantiae est ejusdem et divinitatis, quomodo potest nescire quae sua sunt? Denique Filius Dei, quia, Ego, inquit, et Pater unum sumus (Joan. X, 30), propter unitatem substantiae, non immerito adjecit, dicens, Omnia quae Patris sunt, mea sunt; et quae mea sunt, Patris sunt (Id. XVI, 15). Quamobrem si Spiritus sanctus ejusdem divinitatis est, qua ratione segregatur, ne sit ejusdem scientiae, cum ejusdem non negetur esse substantiae? Quod plus est concessit, quod minus est renuens. Creatura enim discit, et incipit aliquanta scire de auctore suo, et erunt ei quae didicerit cum auctore suo communia: substantia autem vel divinitas non potest Deo esse et creaturae communis. Nam Dei substantia non habet quod discat, quia nihil est quod ignoret: substantia vero hominum non habet in natura ut sciat, sed ut discat. Itaque naturae hominum accidit scientia: non tamen immutatur substantia; quia hominis natura dehabet scientiam: sic enim condita est, ut per exercitium acquirat scientiam. Igitur major est substantia quam scientia; quia non scientia acquirit substantiam, sed substantia scientiam: et substantia est sine scientia, non tamen scientia potest esse sine substantia. In Deo autem sicut est substantia, ita et scientia: substantia enim quae nihil habet quod discat, ipsa substantia est sibi scientia. Quamobrem omnia in Deo substantiva dicuntur. Substantia enim cui nihil deest, omnia substantialiter habet; quia nihil ei accessit post studium. Quomodo ergo dici potest de Spiritu sancto quia nescit nativitatem Filii Dei, si consubstantivus est ei? Numquid potest una eademque substantia, et scire, et nescire? Certe Filius Dei mysterium nativitatis suae non didicit; scit enim substantialiter, non per doctrinam: qua ergo ratione Spiritus sanctus dicitur nescire, cum similiter ipse nihil habeat quod discat, quia omnia novit per substantiam? Sicut enim Dei Filius, ita et Spiritus sanctus Dei substantia est, dicente Domino, Omnia quae Patris sunt mea sunt: per quod significavit substantiam Dei Patris suam esse substantiam. Et Spiritum sanctum a Patre dicit procedere, et de suo accipere: Et ideo, inquit, dixi, demeo accipiet, quia omnia quae Patris sunt, mea sunt. Si a Patre procedit, et de Filio accipit, quomodo Filii nesciat nativitatem; quando substantia ejus substantia Filii est? Omnia enim quae Patris sunt, Filii sunt. Sine dubio ergo Patris substantia et in Spiritu sancto est. Adjecit enim Filius, dicens: Et omnia quae mea sunt, Patris sunt. Quid ergo ambigitur de Spiritu sancto, an ejusdem divinitatis sit, cum sit ejusdem substantiae? Nam sicut de se dixit Dominus quia a Deo processit, ita et de Spiritu sancto testatur. Et ne hoc aliter possit interpretari, A Patre, inquit, procedit (Joan. XV, 26); et, De meo accipiet (Id. XVI, 14): ut a Patre procedere, hoc sit de Christo accipere. Cum enim dicitur de Filio Dei accipere, non ambigitur etiam ipse esse de Deo, ut in sancto Spiritu Patris esse substantia et divinitas non ambigatur. Itaque qui hunc dicit nescire Filii Dei nativitatem, ipsi derogat cujus dicitur accepisse. Nec enim aliud accipit, quam ipse est de quo accipit; quia accepisse de Christo, de Deo processisse significavit: ideoque non potest nescire, quod hic sit de cujus accepit; neque ignorare dicendus est Dominum, quia a Deo processit. Certe Filius Dei, quia de Patre est Deo, scit omnia Dei: quare ergo Spiritus sanctus negetur scire quaecumque Christi sunt, cum de eo acceperit? Itaque si scit Filius Dei quae in Deo sunt, dubium non est etiam Spiritum sanctum non ignorare quae in Filio Dei sunt: et per id quod novit quae sunt in Filio, non nescire dicendus est quae in Deo sunt. De eo enim de quo accipit, Dei habet notitiam. Et quid laboramus, cum testis sit in hac re Apostolus, dicens: Nemo scit quae sunt in Deo, nisi Spiritus Dei (I Cor. II, 11)? Ecce in quo diu sudavimus, Apostolo adjuvante implevimus. Et numquid praejudicavit Filio Dei, quia neminem dixit scire quae in Deo sunt, nisi Spiritum Dei? Absit. Sic nec praejudicavit Spiritui sancto Filius, cum dixit: Nemo novit Patrem, nisi Filius. Neminem enim dixit scire quae in Deo sunt, praeter eum qui de Deo est: quia omne quod de Deo est, novit Deum, et quae in Deo sunt. Natura enim Dei, ipsa se novit; quam cum intelligis esse etiam in Spiritu sancto, per id quod a Patre processit, et de Filio accepit, tutum non est istum dicere nescire Patrem Deum, cujus naturam agnoscis in eo: et tamen Salvator sic dixit, neminem scire Deum Patrem nisi Filium, ut reservaret alii personae hujus cognitionem: statim enim subjecit, dicens: Et cui voluerit Filius revelare (Matth. XI, 27). Cui, putas, vult revelare Filius? Nulli enim charior esse potest quam Spiritui suo: quia si quis, inquit, Spiritum Christi non habet, hic non est ejus (Rom. VIII, 9). Quomodo ergo putas revelatum Deum Patrem a Filio Spiritui sancto, nisi quomodo ipse Dominus ait, de meo accipiet? Creaturae enim revelari non potest Pater Deus; quia Dei naturam ferre non potest, nisi fuerit ejusdem substantiae: lucem etenim habitat inaccessibilem creaturae duntaxat (I Tim. VI, 16). Sed quibusdam videtur ideo recte dici nescire mysterium nativitatis Filii Dei Spiritus sanctus, quia omnia dicitur scrutari (I Cor. II, 10), et qui scrutatur, inquiunt, nescit utique. Quod ex alio loco debet intelligi: Dei enim verba sunt inter caetera dicentis, Ego Deus qui scrutor renes et corda (Jerem. XVII, 10); et in Psalmo, Scrutans, ait, corda et renes Deus (Psal. VII, 10); et Apostolus, Qui scrutatur, inquit, corda, scit quid desideret Spiritus: quia secundum Dei voluntatem postulat pro sanctis. His exemplis cum scrutari dicitur Dei Spiritus, non ignorare significatur. Etiam alta Dei dicitur scrutari: et quae sunt alta Dei, quae dicitur pervidere? Scrutari enim occulta significat penetrare, ut per id nihil esse occultum ei credatur. Alta enim Dei mysteria interiora sunt Dei, quae scrutari a creatura non possunt. Nam et secundum Dei voluntatem pro sanctis legitur postulare, quod sancti utique nesciunt, dicente Apostolo: Nam quid oremus, sicut oportet, nescimus (Rom. VIII, 27, 26). Ergo alta Dei scire, et voluntatem Dei non ignorare, unum significat. Quid enim tam altum mysterium, quam voluntas est Dei, quod cognitum est Spiritui sancto, caeteris vero incognitum est omnibus? Contuendum etenim est quomodo dictum sit, quia nemo scit quid sit in homine, nisi spiritus hominis, qui in eo est (I Cor. II, 11): spiritum animam significavit; quia nemo scit quid sit in animo hominis, nisi animus ejus qui est spiritus. Sic et in Deo nemo scit quae sunt Dei, nisi Spiritus Dei, hoc est, ipse Deus. Qui enim de Deo est, non aliud intelligitur esse quam Deus est. Ideo Spiritus Dei scit quid in Deo est, quia de Deo est. Nam si cogitationes hominum nemo novit nisi Deus; quanto magis Dei secreta et voluntatem nullus potest cognoscere nisi sit de Deo, hoc est idem ipse Deus? Ipse est enim sibi soli cognitus. Nam utique in Deo non sunt cogitationes. Nec enim tractat apud se quid faciat, aut quid non faciat, deliberans an expediat; quia omnia quae in Deo sunt sine dubitatione sunt non per accidentiam, sed per substantiam; nec per studium, sed per naturam; quia non immutatur. Ac per hoc non aliter novit Spiritus sanctus mysteria Dei, nisi per substantiam: una enim substantia unum habet sensum et voluntatem. De Deo loquitur, qui semper unus et immutabilis est, sive in Filio, sive in Spiritu sancto. Quod enim vult Pater, hoc vult et Filius; et quod vult Filius, eadem vult et Spiritus sanctus. Quamobrem aliquando dicitur Spiritus Dei, aliquando Spiritus Christi: Qui a Deo, inquit, procedit; et, de meo accipiet. Hinc est unde Joannes apostolus ait: Ex hoc scimus quia Deus in nobis manet, de Spiritu suo, quem dedit in nobis (I Joan. III, 24). Ergo si Spiritu Dei in nobis manente, manere dicitur in nobis Deus, Deus significatur esse Spiritus Dei. Denique, hoc est signum credentium, quod sint filii Dei, ut cum hunc accipiunt, Dei se filios audeant appellare. Nisi enim signum deitatis habuerint, Dei filii dici non poterunt. Quanquam aliquis verus Dei filius non est, ut sit totus de toto, sicut et Christus. Per adoptionem autem fiunt filii Dei, ut accipientes Spiritum Christi per ipsum filii Dei dicantur, per id quod de Deo est quem in se habent Spiritum. In filiis enim, quamvis adoptativi sint, patris tamen ex aliqua parte debet videri substantia. In mundo enim quia res imperfectae sunt, adoptati ab hominibus filii nullum pignus, sed solum nomen accipiunt. Deus autem quia perfectus est, plus facit, ut adoptatis Spiritum suum det, per quem aliquam veritatem adoptati ab eo videantur habere; quia vocabula sine rebus inania sunt, Apostolus noster hanc assertionem nostram adjuvat, dicens: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus (Rom. XI, 33)! Quid tamen sibi vult, quod cum alibi dicat scrutabilia esse alta Dei, id est secreta, hoc in loco deneget, dicens inscrutabilia esse? Sed in hoc loco de creatura dixit, quia inscrutabilia sunt ei secreta vel judicia Dei: Spiritui autem sancto, eo quod omnia Dei noverit, scrutabilia dixit esse cuncta quae in Deo sunt; ut quod creaturae incognitum est, Dei Spiritum asserat non ignorare. Dei ergo natura negari non potest, quae cognitum habet quod a creatura non potest comprehendi. Qui degenerem dicunt Spiritum sanctum Dei, pulsant propositum, qui totius creaturae salutem in Trinitatis divinitate consistere declaravit: quia si consubstantivus non est Deo et Christo, ineptum est ponere istum in numero Patris et Filii, ut sine hoc neque salus alicui sit, neque dignitas. Si enim non est ejusdem divinitatis, aut stulte, aut gratis effectum est; quod absit. Quis enim prudentium deneget Creatorem cum creatura connumerari non posse, neque aeternum cum eo qui sub initio sit comparari, neque Dominum cum servo aequari, neque potentem cum impotente conferri, neque scium cum inscio deputari? Sed jam cesset calumnia. Tertius enim ordine est, non natura; gradu, non divinitate; persona, non ignorantia. Sicut enim Filius Dei secundus a Patre est, et divinitate minor non est; ita et Spiritus sanctus sequens a Filio est, non impar, sed aequalis divinitate substantiae. Denique quae legimus de Filio Dei, eadem legimus et de Spiritu sancto, ipso nobis testante. Ait enim: Rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, Spiritum veritatis (Joan. XIV, 16). Alium cum dixit, se Paracletum significavit. Quod Joannes declarat, dicens quia Filius Dei postulat pro peccatis nostris (I Joan. II, 2). Et Paulus apostolus: Ipse, inquit, Spiritus Dei postulat pro nobis. Ecce Scriptura ambos advocatos esse ostendit. Et cum veritatis illum dixit Spiritum, nihil illum a se differre ostendit, quia dixit: Ego sum veritas (Joan. XIV, 6.) Missum se a Patre dixit, et ipse mittere se Spiritum sanctum promisit. Si ipse a mittente impar non est, neque a mittente impar ab illo Spiritus sanctus est Neque enim quia tres sunt singuli, alter alterius membra sunt, ut diversa possint. Una est enim trium potentia, ut nihil desit singulis. Hic finis sit. Jam enim in libello adversus Arianam impietatem digesto, reliqua plenius tractata sunt, quae Trinitatis complexa sunt indiscretam unitatem. DE EO QUI FIDEM CHRISTI PERCEPIT. CXXVI. --Scriptum est, Quia justo nihil proderit justitia ejus, in qua die erraverit: et quia injusto nihil oberit injustitia sua, cum se converterit (Ezech. XVIII, 26, 27). Et Dominus in Evangelio, Qui non crediderit, inquit, jam judicatus est (Joan. III, 18): ut per hoc eum qui crediderit, non judicio subjectum ad sententiam excipiendam significaret, sed fidei merito laude dignum futurum. Ergo cognitio Dei hanc habet praerogativam, ut peccatorum consequatur remissam. Credens enim Dei esse Filium Jesum, dignus existit ab omnibus liberari peccatis. Diu enim errore devius, cum per diversa ignorantiae fluctibus jactaretur, illuminatus veritatis coruscationem nactus est, in qua post nimias tempestates requiescat securus: cui congruit, ut post cognitionem temperet se ab iis quae jam pridem in ignorantia positus agebat. Quid enim prodest cognitio, si manet pristina conversatio? Hinc etenim quis videtur cognovisse Deum, si vitam mutet, et conversationem suam corrigat. Cognitus enim Deus timeri debet, quia judicaturus praedicatur, ut et fideles justitiae suae percipiant fructum, et impii, id est increduli, perfidiae suae congruas poenas exsolvant. Convenit enim justos in futuro gaudere, ubi regnabit Christus cum suis: ut sicut in saeculo sunt opprobrio, et injuriis subjacent, in quo princeps est diabolus: ita et in regno Christi gloriosi appareant, propter quem contemptibiles judicati sunt a mundanis: injustos autem quia falso florere videntur, per mendacium repugnantes veritati, in poena tribulari; ut qui per fucum gloriosi visi sunt, per verum despecti et humiliati nimis appareant. Tunc enim justi se credidisse gaudebunt, cum perfidos viderint cruciari: et nec poenitebit perfidos non credidisse nisi viderint gloriam eorum et suam poenam, quos quia crediderunt stultos, et contemptibiles arbitrati sunt. Ergo ex eo quod profitetur se quis christianum esse, id studere debet ne peccet, et armare se contra vitia: et quia impossibile est semper vincere, si victus fuerit, dolere ne iterum vincatur; quia qui se dolet victum, reparat se. Qui ergo repugnat, habet unde se excuset, si victus fuerit. Ostendit enim se votum habuisse vincendi, sed minime praevaluisse. De hoc spes est quia potest se reparare, ut assidua meditatione in congressione peritior et fortior inveniatur. Nam qui ad hoc surgit, ut peccet, inexcusabilis effectus pergravem habet causam. Pejus est enim sub Dei vivere professione, et voluntatem habere peccandi, quam si ignoret quis Deum et turpiter et contaminate versetur. Hic enim nescit quem timere debeat, ille sciens contemnit. Credentes ergo accipiunt remissionem peccatorum; non tamen gloriosi erunt, nisi post acceptam fidem vixerint sub Dei timore, ut colluctati contra hostes christiani nominis victoriam faciant, ut possint praemium mereri dum plus vincunt quam vincuntur. Nam qui intelligit Deum, et non accedit ad fidem ejus ne vivat christianus, sed in fine vult fidem accipere, ut moriatur christianus, aut erubescit christianus vivere, aut peccatis operam dat, quae arbitratur posse sibi remitti cum crediderit; istum puto non bonam causam habere: quia ut quamdiu in saeculo est, peccet, non vult fieri, nec vivere christianus, aut confunditur fieri christianus. Qualem sperat Deum, cui cum militare erubescit, vult ab eo stipendium accipere? hujusmodi irrisor est. Sciens enim se jam non tempus habere ut peccet, morte imminente, tunc vult fieri christianus; ut quia jam non potest peccare, credere se dicat in Christum, qui exsecratur peccari, ut non jam nolit peccare, sed non possit praeveniente morte. Istis debet legi quia Deus non irridetur (Galat. VI, 7). Nam et solent hujusmodi talia dare mandata, ut jam defectis et alienis, tantum anhelantibus detur fides, timentes ne evadant, et confundantur, quia facti sunt christiani. Quibus recitanda sunt Evangelii verba: Qui, inquit Dominus, erubuerit me confiteri in hac generatione, et Filius hominis confundet eum, cum venerit in regno Patris sui (Matth. X, 33). Sed forte dicant, scientes fragile esse genus humanum, idcirco in fine vitae volumus fidem accipere, ne jam peccemus. Sed fides sic accipi debet, ut sciatur quid accipitur. Tunc enim beneficium ejus habebit, si cognoscat, et profiteatur eam. Corde enim creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). Ac per hoc, qui jam nescit ubi sit, quomodo potest dici accipere? Ille enim accepit, qui profitetur se accepisse, sciens quia accepit. Si enim credunt quia datur credentibus remissio peccatorum, scire debent quia hic credit, qui corde suo teste credit. Quia Deus, qui promisit, cordis inspector est: ipsum enim suscipit quem corde videt credere. Itaque cujus cor verba fidei non advertit, quomodo beneficium ejus habebit? Ergo hic potest videri non temere fieri christianus accepta fide, qui id agere cernitur, ne facile peccet. Nam qui peccare festinat, idcirco non vult accipere fidem, ne cogatur bene vivere, quod videtur nolle; sed in morte vult consequi, impunitatem sperans, et remissionem praeteritorum malorum, ut et de praeteritis securus sit, et de futuro; quia jam utique non poterit peccare moriturus. Sed hoc non bono fit consilio, neque munda conscientia, ut tunc velit accipere fidem, quando jam non possit, non nolit peccare. His convenit dictum illud, Faciamus mala, ut veniant bona; hoc est, modo peccemus, et in novissimo credamus, et remittetur nobis. Ideoque subjecit, Quorum damnatio justa est (Id. III, 8). Non est enim dignum ut his detur remissio peccatorum, qui jam scientes Deum qui nolit quemquam peccare, et odio habeat peccatores, peccare gestiunt; nolentes advertere, donum Dei his proficere, qui ignorantes Deum sic peccant, ut nesciant judicaturum Deum. Qui autem audivit et tractavit apud se, et votum habet peccandi, non ut vincatur aliqua cogente causa, sed velit peccare, durum est ignosci ei. Nam duae causae sunt quae habent peccatorum remissam: una doni, alia poenitentiae, ut qui post donum peccaverit, per poenitentiam reformetur. Quia enim in accepta gratia non permansit, ut in libertate duraret, sed iterum se subjecit peccato, lamentatione et gemitu impetrat oblitterari peccatum; sciens enim prudensque peccavit: non quod aliquis ignoret peccatum, sed qui nescit Deum judicaturum, impune putat futurum quod peccat. Ac per hoc gentilis si coeperit infirmari, et in ipsa vitae desperatione tractet apud se de fide et spe promissa, integram habet causam, ut huic credenti remittantur peccata, nec teneatur in inferis, signum ferens secum evictae mortis ac spoliatae, licet non habeat dignitatem vel remunerationem. Quia debet aliquid interesse inter eum qui provocatus amore sui Domini contra hostes ejus dimicare non timuit, armans se continentia et observatione omnium vitiorum, ut possit resistere malo, semper sollicitus quomodo imperium Domini sui defendat; et inter cum qui cum inimicis Domini sui conveniens, et eis assistens, in fine vitae ad Dominum suum regressus est, non ut regnum Domini sui vindicaret, sed ut sibi soli prodesset esse civis antequam miles. Ille enim qui vivere vult christianus, ut post mortem remuneretur, scit quia non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis (Rom. VIII, 18). Ac per hoc suscepta armatura fidei non dubitat congredi contra principes et potestates, ut in saeculo existens victor, post saeculum coronetur. Dignum est enim ut qui inter perfidos et rebelles Domini sui regnum ad praesens testatur, hujus rei in futuro consequatur mercedem: ut videntes inimici Dei testem Christi propter confessionis suae veritatem sublimem apparere in regno Dei, doleant confusi falsum se aestimasse quod verum esse declaratum est; necnon et hi qui tarde crediderunt, non in vita, sed in morte confitentes Deum, videntes quanta eorum gloria est, qui sub armatura Christi militantes bella imperatoris sui devote et fideliter gesserunt, poeniteant non se vixisse, sed mortuos esse christianos. Potest enim videri minime idoneus mori christianus, qui votum non habuit vivere christianus: forte enim jam moriturus, idcirco voluit dici christianus, quia jam tempus peccandi non erat, Ne forte, inquit, verum sit quod creditur, volo fieri christianus, nihil amittens, si falsum est quod creditur: et quia jam in morte non voluntas peccandi, sed peccatum fieri desinit, tentat si prodesse poterit fides post mortem; cum hoc utique fuerat utile, ut hic vitia et peccata emendarentur, ubi fuerant admissa. Tunc enim aliquis condemnasse se praeterita probat, quando fidei lineam sequens, conversationem et vitam videtur mutare. Si enim prius ideo peccabat, quia nesciebat Deum, cum cognoscit eum, ultra non debet peccare, ne frustra sit cognovisse illum. Debet enim aliquis perfectus esse ex cognitione Dei. Christianus enim ante professionem debet intelligere operibus magis se probandum quam nomine. Nam propterea mandata data sunt caeteris legibus potiora, et ad sanctitatem pertinentia, ut ex his Dei cultura appareat: si quominus, audient, Quid me vocatis, Domine, Domine, et non facitis quae dico (Luc. VI, 46)? Per quod tunc significavit prodesse Dominum vocari Dominum, si mandata ejus serventur: irrisor enim videtur qui Dominum vocat eum cujus praecepta contemnit. Huic verba Legis recitanda sunt, quae dicunt quia Deus non irridetur. Itaque verbis suis condemnabitur, quia Dominum vocat quem minime se timere operibus suis ostendit. DE PECCATO ADAE ET EVAE. CXXVII. --Nulli dubium arbitror, mundum istum hominis causa esse fabricatum: qui cum diversis constet substantiis, unus est tamen multis membris aptatus, ut ex his invicem mutuis operibus, quae necessaria homini futura erant, gignerentur. Domus enim facta est homini cum annona, ita ut singula eorum secundum genus fierent super terram, id est, ut facta hanc haberent insitam potentiam in propagine uniuscujusque generis eorum quae crearentur in terris. Origines enim institutae sunt, quarum semen proficeret ad procreationem multiplicandorum generum super terram. Unde Scriptura testatur, Et benedixit illa Deus, dicens: Crescite, et multiplicamini super terram (Gen. I, 22, 28). Simili modo etiam hominum genus benedictum est: quem sensum contuemur in Lege. Cernimus enim scriptum esse, Crevit populus, et multiplicatus est in Aegypto (Act. VII, 17). Qua benedictione enim benedicta sunt, quae ad utilitatem creata sunt hominis, ea benedictione et homo est benedictus, ut similiter ex mare et femina propago generis humani cresceret et multiplicaretur super terram: et ut sicut per culturam melioranda erant semina, ita et hominum genus adhibita cura id studeret, ut Creatoris cognitione percepta, vitam suam frenaret ad promerendum eum, ut simul omnia proficerent ad laudem et gloriam Creatoris. Et quoniam non aliud haec dicta significant, res ipsae testantur. Omnia enim quae facta sunt, Dei nutu multiplicata et meliorata super terram. Nec enim aliter posset accidere, quam Dei voluntas et benedictio decrevit seminibus. Quomodo ergo dici potest male fieri, aut non licere quod ex Dei benedictione et ipso favente augmentum facit? Cujus rei traditio et in Synagoga mansit, et nunc in Ecclesia celebratur, ut Dei creatura sub Dei benedictione jungatur. Non utique per praesumptionem, quia ab ipso auctore data est forma. Sed si cessare debere putatur, tunc cessare debebit, quando cessatura et illa sunt, quae similiter benedicta sunt ut multiplicarentur: quia si generatio hominum cessat, ad quam utilitatem nascuntur, quae benedicta sunt super terram? Non potest enim mundus ex parte agere, et ex parte cessare. Aut totus enim operatur, aut totus pausat in otio. Numquid utile corpus est, cujus quaedam membra vigent, quaedam torpescunt? Quod ergo a Domino benedictum est, cur sordidum et contaminatum opus a quibusdam asseritur, nisi quia ipsi Deo manus quodammodo infertur? Non enim hoc reprehenderent, nisi de Deo hujus operis auctore male sentirent. Quia enim aperte Deo detrahere verentur, per opus tamen ab eo inventum accusant eum. Quando enim displicet opus, reprehenditur auctor. Si hujusmodi homines legerent, aut potius acciperent Scripturas, memores essent Balaam dicentis, Quid maledicam quem benedixit Deus (Num. XXIII, 8)? Frustra enim accusatur qui a judice laudatur: imo ipse sui accusator est, qui reum dicit quem leges defendunt. Quis ergo tu es qui damnari censes quod a Deo benedictum legis, nisi aut Deum hunc negas esse, aut Scripturam falsam accusas? Sunt enim qui quasi nova accipientes, vetera repudianda putant. Sed non discrepant ab his nova, per Christum praecepta populis intimata. Ipse enim rogatus ad nuptias ire non dedignatus est: et non solum praesentia sua illustravit eas, verum etiam contulit quod deerat ad laetitiam (Joan. II, 1-11). Scriptum est enim, Quia vinum laetificat cor hominis (Psal. CIII, 15, et Eccli. XL, 20). Et ut hoc secundum Dei Patris sui voluntatem fecisse se demonstraret, Judaeis interrogantibus an liceat homini dimittere uxorem suam, respondit inter caetera, dicens: Quoniam ab initio fecit Deus masculum et feminam, et dixit: Propter hoc relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. Itaque jam non sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet (Matth. XIX, 4-6). Hinc est unde rogatus ad nuptias iit libenter, ne factum Dei et Patris sui infirmare videretur. Magis autem Legis veteris et novae doctrinam concordare ostendens, nuptias non solum non prohibuit, sed et interesse dignatus est, testimonium eis tribuens quoniam Deus auctor earum est; et quod a Deo junctum est, neque prohiberi, neque separari debere salutari praecepto monstravit. Et quia nativitas prodest, cum jam relinqueret mundum, matrem suam Joanni discipulo suo commendavit (Joan. XIX, 26, 27). Quamobrem et nos per omnia Legis veteris et novae mandata servantes, parentes honorare docemur (Deut. V, 16, et Matth. XV, 4): quod nisi fecerimus, maledictum nos incursuros cautum est Lege. Itaque quaenam est haec praesumptio, aut ex qua lege descendit, nuptiarum aditus intercludere, quando tam nova quam vetus Lex per omnia istis favere videatur? Sed illud est quod legimus, quia quod extra est, a malo est (Matth. V, 37). Unde Apostolus hujusmodi homines cauteriatam dicit habere conscientiam, qui prohibentes nubere, et a cibis quos Deus ad percipiendum creavit, abstinendum docent (I Tim. IV, 2, 3). Hoc enim in hypocrisi, inimicitiarum causa facere denotantur, ut Legem a Deo traditam criminentur. Alii ideo studentes praeceptis salutaribus obvias manus tendunt, ut pravae doctrinae mandata commendent: ac per hoc cauteriatam habere dicuntur conscientiam. Corrupta enim mente aliud scientes, aliud profitentur. Sicut et Judaei, qui non ignorantes gesta Salvatoris opera esse Spiritus sancti, invidentes dicebant quia in Beelzebub ejicit daemonia (Matth. XII, 24); ut populum a fide ejus averterent. Talis est etiam supra memoratorum versutia, quia ut sanctitatis et castimoniae amatores esse se simulent, nuptias esse dicunt damnandas, ut per hoc commendentur, et populum a veritate avertant: et ut abstinentiae se studere fingant, temperandum a cibis tradunt, ut per hoc se alienos a mundo ad coelestia regna festinare ostendant, per quod mentes hominum illicientes deinceps illicita doceant licere, et licita quasi inconcessa damnare. Haec sunt praestigia satanae, ut causas invertat, quasi novum insinuans aliquid, excludat veritatem, in qua nihil novum est, quia totum aeternum. Quis non advertat sensum istum ab adversariis esse aptatum? Quis enim audeat Dei inventum reprobare, et quod nunquam alicui obfuit, nisi adversario veritatis? Qui ut impuritatem suam tegat, sanctimoniam praedicat quam non amat, ut dum ex eo se quasi bonae voluntatis ostenderet, illicita suadeat quasi licita. Commendat enim se ut promptius fallat, ac per hoc captis imprudentibus suggerat, per quae plus eos faciat peccatores: quia ut causae suae aliquam conferat medicinam, granditer suadet homines peccare, magnum ex eo quaerens solatium, dum criminis sui socios multos ostendit, levem poenam aestimans, ac si minus gravis sit, si secum multos videat in gehenna. Caeci homines, dum vincuntur vitiis, aut per infirmitatem, aut per ignorantiam sese defendunt, non vindicando haec quae contraria decipit concupiscentia. Aut quae obstat caligo ut non quod verum est, videatur? Nam solent litterae aliud videri significare, dum aut non bene pronuntiantur, aut improprie distinguuntur. Cum autem legitur, Fecit Deus; et, Benedixit quod fecit: quis hinc disputet? quis dubitet? quis quod benedictum est, maledictum putet, nisi alio spiritu animetur? Quod quidem si hominis vox esse diceretur, forte aliqua fallacia crederetur: Deus dicitur loqui, et dubitas? Deus benedixit, et reprobas? Sed forte sub Dei nomine Moyses errorem induxit? Satis tibi faciant signa et prodigia per Moysen facta in Aegypto; suadeant tibi mirabilia quae in Rubro mari gesta sunt ad liberationem filiorum Israel. Audi magos confitentes quia digitus Dei est hic (Exod. VIII, 19). Consenti Apostolo dicenti, Nolo vos ignorare, fratres, quoniam patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes per mare transierunt, et omnes per Moysen baptizati sunt in nube et in mari, et omnes eamdem escam spiritualem manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritualem biberunt. Bibebant autem de potu spirituali consequente eos petra: petra autem erat Christus (I Cor. X, 1-4). Et unde hoc Apostolus locutus est? Praesto est Scriptura, in qua legimus Christum Dominum nostrum dicentem Judaeis, Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi; quia de me scripsit Moyses (Joan. V, 46). Quis huic concordiae fidem deneget? quis audeat dicere, quod unum est discrepare? quis tam malae mentis est, ut individuam charitatem contendat videri inimicitiam? Ecce habes et verborum testimonia, et exempla virtutum, quae animum tuum subjugent veritati, ut non aliud putes verum quam quod Ecclesiae catholicae continent libri. Quoniam igitur probatum est eumdem Deum fuisse in Veteri Testamento, qui nunc noster est, et hunc multis virtutum indiciis verum esse, in tantum ejus auctoritas debet praeferri, ut etiam id quod asperum, et forte absurdum a nobis aestimatur, accepto ferri debeat, et aliter sentiri quam a nobis putatur, si Dei judicio commendetur; quia magis Deo credere debemus quam nobis. Infirmitas enim nostra et imperitia, utilia solet judicare quae nociva sunt, et aestimare falsa pro veris: quod de Deo vel suspicari nefas est. Non est enim natura, quae possit falli: quanto magis de conjugiis dubitari non debet, Deo dicente, Quod Deus conjunxit, homo non separet? Est enim res aperta et simplex. Certe omnis homo gaudet cum fuerit Dei dignationem adeptus, et meliorari se credit dum sacramentum Creatoris addiscit, quod utique non assequeretur, nisi natus. Cur ergo plangit quod gaudet, et quod gloriatur se didicisse, condemnat? Si enim gaudet quia didicit, non autem didicisset, nisi natus fuisset; sine dubio bonum est nasci, quia fructus nativitatis, cognitio est veritatis. Si autem malum est nasci, non erit bona cognitio. Cui enim rei proderit cognitio, si damnatur nativitas? Quia si non expedit nasci nec debet, inane est ut discat damnandus. Sed quia nemo tam hebes est, ut neget cognitionem Dei prodesse hominibus, et bona et utilis est. Per ipsam enim melioratur nativitas, ut meliorata nativitas plus mereatur quam fuerat collatum Adae: quia in coelo, non in terra regnabunt credentes, in paradiso Dei Patris, non in quo Adam corporaliter jussus fuerat operari. Nam si encaenia celebrabantur Jerosolymis, id est, dedicationis templi Dei agebatur festivitas; quanto magis ipsius hominis celebrandus natalis est, qui magis templum Dei est; cujus etiam, ad agendum Deo gratias, manibus templum est fabricatum. Melius est enim templum, corpus nostrum: quia hoc Dei opere, illud vero humano labore constructum est; et hoc sub spe aeternitatis est, illud perditionis. Itaque qui Deo instituente natum se novit, ut ei gratias agat, cognitum habens mysterium ejus, debet in natali suo gaudere, videns profectum esse nativitatis suae. Vere autem illi nasci non debuerunt, qui Creatorem suum relinquentes, gloriam ejus aliis deputant: horum enim nativitas proficit ad poenam: sed non nativitas crimen incurrit, sed voluntas. Sed quis es tu, qui nuptias prohibes? Forte Marcion, quia corpus non a Deo fabricatum putas, sed a diabolo: animam vero errore quodam lapsum passam, ut ad tenebrarum partes, in quibus nunc mundus est, veniret, contendis. Quomodo ergo posset hinc liberari, si prohiberetur generari? Natus enim cognovisti casum tuum, et data opera id egisti ut remeares ad patriam sedem, redditus sorti tuae. Denique gratias agere te dicis Christo, per quem hanc cognitionem assecutum te gratularis. Age vero, si natus non esses, cessaret cognitio, nec prosequeretur liberatio. Itaque si gaudes animam liberari, fave nativitati: nam si nativitati resistis, inimicus es animarum. Aut si Manichaeus es, qui nuptias quasi contrarias renuis, quaero a te, si corpora minime gignerentur, quomodo anima hinc, quam fusam in tenebrarum partem et haerentem hylicis rebus asseris, eriperetur? Nascendo enim liberari eam in libris vestris scriptum habetis, ut a luna susceptae animae et exeuntes de corporibus soli tradantur, quem Deum vestrarum asseritis animarum. Nam gaudetis, cum Manichaei vocamini. Per hoc enim nomen liberationem vestram flagitatis: quod utique nesciretis, nisi nati essetis. Longe itaque apparet per hypocrisim vos nuptias condemnare. Sanctimoniam enim profitentes, latenter immunditiae studetis; quod non solum privatum sed etiam edictis proditum est imperatorum. Audi nunc, catholice, et ex Evangelio disce, prodesse hominis nativitatem. Cum Simeon enim vir justus vellet exire de saeculo, sufficere sibi putans Creatoris sine mysterii ejus cognitione notitiam, non permissum est ei nisi incrementum faceret in Dei perceptione, ut plenam haberet fidei suae mercedem. Denique natum Salvatorem accipiens in manibus benedixit Deum, et dixit: Domine, nunc dimittis servum tuum, secundum verbum tuum in pace; quia viderunt oculi mei salutare tuum (Luc. II, 29, 30). Manifeste ostensum est Dei beneficium esse in hominis nativitate, quando viro justo de morte cogitanti responsum est quod non ante moreretur, quam Christum Domini vidisset: in tantum enim proficiebat in vita, ut dignus fieret etiam in praesenti videre quem liberatorem sperabat post mortem. Qui ergo reservatus in vita non permissus est mori, nisi spei suae fructum vidisset, ut securus esset quia de vita ad vitam transiret; quomodo potest dici non huic profuisse nativitas? Si enim malum est quod nascimur, non paradisus promitteretur, non vita aeterna, non regnum coelorum, sed poena et gehennae perditio, ut timeret alterum generare, qui se sciret natum ad perditionem; ut ille qui se illicite natum sciret, non affectaret generare. Sed forte dicatur: Regnum quidem coelorum promissum est, sed fidelibus et bene agentibus. Recte. Vides itaque non ideo reos fieri homines, quia nati sunt, sed quia male conversati sunt. Neque enim non natis promissum est regnum coelorum, ut nativitati imputent, quibus non dabitur: promissum est autem natis bene agentibus, ut neque nativitas prosit male agenti, neque obesse possit bene agenti. A fidelibus enim et bene agentibus melioratur nativitas: ab infidelibus autem et male agentibus deterioratur. Sic enim est nativitas, quasi arbor quae inseritur: quia si bono surculo inseritur, melior fiet et bona dicetur; si vero malo surculo inseratur, deterior erit, et non bona, sed mala vocabitur. Ita et nativitati si bona accedat doctrina, bonos faciet fructus; si autem mala, malos faciet fructus. Itaque sicut necessaria est arbor, ut sit ubi inseratur; ita etiam necessaria est nativitas, ut sit ubi proficiatur. Sed respondetur e contra: Si utilis est nativitas, cur renascimur? Non renasceremur nisi utilis esset nativitas. Renasci enim renovari est, et qui renovantur, instaurantur. Non ergo accusat renascibilitas nativitatem, sed reformat: et quod reformatur, bene ab initio institutum probatur. Igitur quod renascimur, consilio mutamur, corporis expiatione percepta, ut reddamur ad pristinum statum Adae. Animae autem peccato maculatum est corpus, quo reparato et meliorato per fidem, consilio abluitur: ut sicut per contemptum Dei fuerat pollutum, ita per obedientiam abluatur, ut effugiat sententiam datam Adae, et possit resurgere. Itaque si ab anima coepit peccatum, cur natura corporis accusatur; cum in causa peccati Adae non fuerit desiderium corporale, sed spe deitatis illecta anima transgressa sit Dei praeceptum, ut corpus suum subjugaret peccato, et nascerentur homines sub peccato? Quod quidem nihil obest homini, si tamen legi Dei obediat, nisi quod moritur: cui rei benevolentia Dei promisit mercedem, ut quoniam in Creatoris devotione fideles inveniuntur, per praevaricationem autem Adae corruptioni subjecti sunt et morti, pro hac re accipiant a judice Deo ultra quam fuerat concessum Adae, ut in futuro et gloriosi sint, et aeternam habeant vitam, et adoptati filii Dei vocentur; ut lucrum sit, quia nati sunt. Ex hoc jam revertar ad reliquam partem lectionis. Cum positus esset homo in paradiso, haec accepit mandata: Ex omni, inquit, ligno quod est in paradiso ad escam, edes. De ligno autem unde dignoscitur bonum et malum, non edetis ex eo. Omnia ligna quae commemorat, fructus sunt ad esum creaturarum. Denique uno nomine ligna dicuntur, sed varia intelliguntur in fructibus. Omnia tamen ligna sunt, et edendi unum est genus, quamvis diversa sunt quae edantur. Cum enim multa fructuum ligna creasset homini ad edendum, sicut dixi, de uno ligno edi prohibuit; ut reverentiam Creatoris ex aliqua parte haberent, qui omnia in potestate acceperant, dum una reservata est arbor, cujus licentiam non haberent, ut memores essent conditionis legis. Quomodo autem ex sententia peccati genus intelligebatur? Et homicidae enim, et malefico, et adultero, et infami congruit haec sententia. Achar quoque filius Charmi cum peccasset, consumi cum omnibus suis adjudicatus est (Josue VII, 1). Quomodo ergo potest haec sententia peccati genus intelligi? Grande delictum fuisse potest cognosci, non tamen genus delicti intelligi. Scimus enim alios hac damnatos sententia, cum sciantur aliter deliquisse. Et Amorrhaei et Sodomitae cum omnibus suis periisse noscuntur. Ita enim fit ut et unius peccati rei diversa feriantur sententia, et diversi criminis peccatores uno atque eodem genere puniantur. Quamobrem Adae et Evae non ex data sententia peccati genus potest intelligi. Quamvis enim unum eorum peccatum sit, sed secundum personam suam vir et mulier sententiam acceperunt: necnon et serpens, ut non solum in eo quod facti sunt, non manerent, verum etiam adderetur eis labor ad poenam. Cum enim omnia pecora et animantia homini fuissent, sicut legimus, subjecta (Gen. I, 26); serpens contra hanc constitutionem erexit se, et dolo et fallacia circumventum hominem sibi subjecit. Sine dubio enim qui aliquem capit, infra se eum facit. Propter quod serpens ne astutiae suae effectum haberet, sententia Dei revocatur, et reprimitur ultra quam fuerat factus, ne supra hominem esset, ut calliditate sua non solum ad nihil se profecisse doleat, sed et deteriorasse. Cum enim prudentior legatur fuisse caeteris bestiis, postquam decepit hominem, maledictus factus est ab omnibus bestiis terrae. Post sententiam datam in hominem, datam in feminam, datam in serpentem, sequitur ut et mulier quam sibi sociaverat ad contemnendam Dei legem, excipiat sententiam. Ait ei: Replens replebo aerumnas tuas et gemitum tuum: in tristitia paries filios, et ad virum tuum conversio tua, et ipse tui dominabitur (Id. III, 16). Nemo quod reprehendit, ipse confirmat. Si ideo concessi sunt filii quia usurpaverat coitum, ergo plus usurpatio praestitit. Sed quia dixit, In tristitia paries filios; si inde putas generationem sumpsisse principium, ubi erat quod dictum est, Crescite et multiplicamini? Intelligite ergo hoc ad poenam tantum additum, ut cum per laetitiam sibi fuerat ante concessum, tristitia subderetur ad poenam: et ut deterior et multiplicata poena mulierem semper urgeret, additur conversio ad virum, ut esset unde ei dolor iterum innovaretur. Si coitum Dominus damnabat, cur in subjectis addebat, Et ad virum conversio tua? Nemo quod damnat, hoc pro poena constituit; cum utique poena sit damnationi contraria, nec unquam ex uno, sed contra proveniat. Quod si in uno essent, damnationem nemo metueret. Deinde aliquis in hoc addiceret, ex quo in legem commissum videret. Hoc est confirmasse, non punisse peccatum, si ideo conversio feminae ad virum, et ex eo quod colit, et non quod verum est, conversio simpliciter ante concessa cum ultima servitute, propter poenam eidem credatur imposita, quoniam per mulierem concessam subjectus factus fuerat vir. Et sine dubio superior videbatur, cujus consilio usus putavit prodesse quod suasit, ut factum Dei subtilitate serpentis destrui videretur: instauratur per sententiam Dei institutam, ut revertatur mulier ad conditionis subjectionem humiliata viro, sicut fuerat constitutum; et additum ei quod additur ad poenam, cum audit, Replens replebo moerores tuos, et gemitum tuum: in tristitia paries filios, et ad virum tuum conversio tua, et ipse tui dominabitur. Numquid fuerat aliter decretum, quam ut mulier dominio viri esset subjecta? Hinc ergo apparet mulierem revocatam esse ad id quod fuerat cum additamento. Unde ait, Replens replebo moerores tuos et gemitum tuum. Quod replet, in eo quod minus est, addit non in eo quod non est, videtur operari. Hac ergo sententia quae ante processerat, Crescite et multiplicamini (Gen I, 22, 28), non incipit ad creandum, sed ad creaturae, quae fuerat concessa, perniciem. Mulieri ad pariendum filios dolor additur, difficultas imponitur, non procreationis nova forma componitur: nam si ex hoc recte generatio speratur, magis intelligi potest arbitrio serpentis generationem extitisse, quam Domini; et est vere, ut ait ille, Progenies viperarum (Matth. III, 7). Si quis autem se existimat ita natum, quid mereatur, advertat, ut propter peccatum amplificaretur ei dolor partu, ut quae modicum doloris habitura erat, filiorum cresceret ei causa delicti: quia et cum gemitu et moerore pariuntur, nati autem sine tristitia non habentur. Nunc tertio promitur in virum sententia talis: Quoniam audisti, inquit, vocem mulieris tuae, et edisti de ligno, de quo praeceperam tibi ne ederes ex eo, maledicta terra in operibus tuis, et in moeroribus tuis edes ex ea omnibus diebus vitae tuae: spinas et tribulos germinabit tibi (Gen. III, 17, 18). Et hinc idem Adam ad hoc revocatur, ad quod fuerat factus, sed cum decremento. Ante enim positus erat ut operaretur terram simpliciter, ut sequeretur eum laboris effectus: at ubi autem sprevit praeceptum Dei, melius sibi procurari credens consilio serpentis quam fecerat Deus, ad institutum pristinum revocatur cum laboris dispendio; ut terra ei secundum laborem minime responderet, maledicta non sibi, sed operibus ejus; ut ostenderetur propositum Dei subverti non posse, neque melius posse quemquam providere quam Deum. Nemo enim potest alterius opus plus diligere, quam ipse qui fecit, dicente Apostolo, quia nemo, inquit, carnem suam odio habet; sed nutrit, et fovet eam, sicut et Christus Ecclesiam (Ephes. V, 29). Videamus nunc sequentia Legis, an concordent cum initiis ejus. Abraham cum placuisset Deo, inter caetera quae ad remunerationem fidei ejus pertinent, cum senior esset, unum filium generare dignus est judicatus (Gen. XVIII, 10). Quomodo ergo accusari potest quod pro merito concessum videtur, ut qui ipsius Dei voluntatem fecerat, Deus voluntatem ejus impleret? quae minime fuisset impleta, nisi innoxia esset; nec Deus impleret quod male vel imperite posci videbat, maxime ab eo qui sibi placeret: hoc enim nec homini convenit. Et Anna cum sterilis esset et Deum diligeret, petiit ut haberet filium et accepit (I Reg. I): quod si contrarium esset, moneri potuit ab eo quem diligebat, ne rem postularet adversam. Et natus ex ea sanctissimus Samuel, filios genuit, non tamen justitiae suae merita minuit. Prima enim aetate sua semper auctus est, ut in senectute propensiori Dei testimonio commendaretur. Et Zacharias sacerdos, vir justus, in senectute sua Dei nutu genuit filium: quo nondum nato, meruit prophetare (Luc. I, 5). Qua ergo ratione accusatur quod minime obesse probatur? Et quis neget bonum debere dici quod neminem laedit? Et ut hoc loco aliquid de Apostolis dicatur, quod ad robur pertinet causae, certe sanctus Joannes castimoniae fuit custos: condiscipulus autem ejus, id est sanctus Petrus, uxorem habuisse cognoscitur; et primatum ut acciperet inter Apostolos, non ei obstitit generatio filiorum. Quomodo ergo condemnandum putatur quod non impedit meritum? Hinc Apostolus eum qui uxorem habeat, si in caeteris servet mandata, sacerdotem fieri posse ac debere ostendit. Quod si illicitum esset, non poterat utique peccatorem dicere debere fieri sacerdotem. Et quid tam apertum? Ejusdem enim Apostoli vox est dicentis: De virginibus autem imperium Domini non habeo (I Cor. VII, 25). Cum enim Corinthii exagitarentur ab haereticis, qui in hyprocrisi nuptias damnandas docebant, consuluerunt Apostolum litteris, an liceret nubere, an uxorem remittere. Tunc praecepit Apostolus non debere uxorem a viro recedere: cum habuerit occasionem dicendi, si scisset sic docendum, non licere nubere; quomodo quod sibi non sit traditum, docere se non posse ostendit. Quis autem discipulorum doceret quod a magistro traditum non est? Vel quis non audiat praedicantem: Volo adolescentulas nubere, filios procreare (I Tim. V. 14)? Sed forte dicatur: Si licet et bonum est nubere, cur sacerdotibus non licet uxores habere? id est, ut ordinatis jam non liceat convenire? Quis nesciat unumquodque suam legem habere? Est enim quod omnino generaliter omnibus non liceat: est item quod aliis licet, et aliis non licet: et est quod aliquando licet, et aliquando non licet. Fornicari omnibus semper non licet: negotiari vero aliquando licet, aliquando non licet. Antequam enim ecclesiasticus quis sit, licet ei negotiari: facto jam non licet. Et Christiano cum uxore sua convenire aliquando licet, aliquando vero non licet. Propter dies enim processionis aliquando non licet convenire; quia etiam a licitis abstinendum est, ut facilius impetrari possit quod postulatur. Unde Apostolus, ex consensu ait abstinendum ad tempus, ut. vacetur orationi (I Cor. VII, 5). Nam secundum Legem in jejunio caedi et jurgari non licet, postea licet: quia major reverentia debetur Dei causis. Numquid omne quod ante caeteros licet, ante imperatorem licet? Quanto magis in Dei causis? Ac per hoc antistitem ejus puriorem caeteris esse oportet: ipsius enim personam habere videtur, est enim vicarius ejus: ut quod caeteris licet, illi non liceat; quia necesse habeat quotidie Christi vicem agere, aut orare pro populo, aut offerre, aut tingere. Et non solum huic concubitus non licet, verum etiam ministro ejus: quia ipse mundior debet esse, quia sancta sunt quae ministrat. Nam sicut ad comparationem lucernae tenebrae non tantum obscurae, sed etiam sordidae sunt, ad comparationem autem stellarum lucerna caligo est, ad solis vero comparationem stellae nebulosae sunt, ad Dei autem claritatem sol nox est: ita et quae ad nos licita et munda sunt, ad Dei autem dignitatem quasi illicita et immunda sunt; quanquam enim bona sunt, Dei tamen personae non competunt. Numquid non tunica mediocris hominis, quamvis munda, imperatori tamen sordida et illicita est? similiter et Saxonicia senatori? Ac per hoc antistites Dei puriores esse debent quam caeteri, quia et Christi habent personam, et ministros Dei mundiores esse oportet. Nemo enim imperatori ministrat non accuratus; igitur vestimentis claris et mundis induti ministrant: Deus autem quia natura clarissimus est, ministros ejus natura magis quam vestibus mundos esse oportet; cui laus et gloria in saecula saeculorum. Amen.