Quaestiones in Praedicamenta

EPUB

MOBI

PDF

RTF

TXT

Iohannes Duns Scotus

Quaestiones in Praedicamenta

saeculo XIII

editio: ed.toronto
fons: http://individual.utoronto.ca/pking/resources/scotus/In_Praed.txt utoronto.ca]

[QUAESTIO 1:

UTRUM LIBER PRAEDICAMENTORUM SIT DE DECEM

VOCIBUS DECEM GENERA RERUM SIGNIFICANTIBUS]

    "Aequiuoca dicuntur... etc."

Quaeritur utrum liber Praedicamentorum sit de decem uocibus, decem genera rerum significantibus.

[1] Quod sic, uidetur:

Quia sic dicit Boethius.

[2] Item, hic determinatur de uniuoco, aequiuoco, et denominatiuo, quae tantum sunt differentiae uocis significantis; quia nulla res, nullus etiam conceptus est aequiuocus, quia ubi est idem conceptus, ibi est uniuocatio.

[3] Item, haec omnia definiuntur per "dicuntur".

[4] Item, in prima diuisione dicitur "eorum quae dicuntur". Similiter, inferius "singulum incomplexorum aut significat substantiam" etc. Sed dicibile incomplexum significare est proprium uocis significantis; ergo illud est subiectum. Et ita maxime decem uoces decem genera significantes, quia tantum de illis hic agitur.

[5] Item, logica uel est scientia realis uel sermocinalis; non realis, manifestum est; ergo sermocinalis. Igitur quaelibet pars eius est de uoce significatiua; et ita ista pars, quae est prima, erit de uoce significante conceptum simplicem, sicut liber Perihermenias est de uoce significante conceptum compositum.

[6] Ad oppositum per Boethium: "logica est de secundis intentionibus applicatis primis"; ergo de uocibus non est aliqua eius pars.

[7] Item, illud de quo hic agitur est per se pars subiecti considerati in libro Perihermenias, et illud est pars eius quod consideratur in libro Priorum, quod est syllogismus; sed illud omnes suas passiones habet sibi inhaerentes, ut manifestum est, nulla uoce exsistente nec possibile esse. Similiter, enuntiatio suas habet. Ergo utrumque illorum est prius naturaliter uoce significatiua. Et quod hic consideratur, est prius naturaliter utroque istorum, sicut pars integralis toto; ergo quod hic consideratur primo est naturaliter prius uoce significatiua quacumque. Ergo non est hic subiectum uox significatiua.

[] Item, nulla proprietas uocis significatiuae hic de ea ostenditur, nec de ea in aliqua parte logicae; ergo etc.

[] Ad ista duo potest dici quod "esse ex tribus terminis" est passio syllogismi ut est in uoce, sicut "uerum uel falsum significare" est passio enuntiationis, et sic de caeteris passionibus huiusmodi.

[] Contra: aut syllogismus in mente est syllogismus, et enuntiatio in mente est enuntiatio, aut non. Si sic, ergo habent passiones syllogismi et enuntiationis absque hoc quod proferantur. Si non, ergo habens demonstrationem in mente non habet demonstrationem nisi proferat; et non est sciens nisi proferat, quod est manifeste falsum.

[I. Solutio quaestionis]

[] Ad quaestionem dici potest quod iste liber non est de decem uocibus ut de primo subiecto nec aliqua pars logicae est de uoce, quia omnes passiones syllogismi et omnium partium eius possunt sibi inesse secundum esse quod habent in mente etsi non proferantur, ut patet inductiue , sed est de aliquo priore, quod respectu uocis significatiuae tantum habet rationem significati.

[II. Ad argumenta principalia]

[] Ad auctoritatem Boethii potest dici quod intelligit passiuam per actiuam, sic: "de decem uocibus decem genera rerum significantibus", id est, de decem generibus significatis per decem uoces. Et quomodo illud sit uerum dicetur in solutione sequentis quaestionis.

[] Ad secundum potest dici quod uniuocum et denominatiuum primo sunt differentiae praedicati quod secundum se inest conceptui, non primo uoci significanti. De aequiuoco autem determinat propter oppositionem eius ad uniuocum: uel quia aequiuocum aequiuocatum est proprius conceptus, licet non aequiuocum aequiuocans; uel quia est conceptus in quantum significatur.

[] Ad aliud: dicit "dicuntur" ut ostendat se non assignare ueras definitiones istorum aequiuocorum etc. quae est per genus et differentiam , sed tantum rationem exprimentem quid dicitur per nomen.

[] Ad aliud dico quod in secunda diuisione dicit Aristoteles "eorum quae sunt"; quod sicut ex illa non sequitur subiectum huius libri esse aliquid reale cui per se conuenit esse, sic nec hic sequitur subiectum esse uocem cui per se conuenit dici; ideo dicit "dicuntur", id est, "concipiuntur". Et "sunt" in secunda diuisione sumitur pro eodem: "sunt" secundum rationem.

[] Ad aliud de incomplexo, dico quod illud primo conuenit conceptui simplici, uoci significatiuae ex consequenti. Si ergo subiectum hic sit incomplexum, magis stat quod sit conceptus quam uox.

[] Ad illud de "significat", dico quod ad illud non sequitur subiectum huius libri esse litteram, ut nec uult Boethius littera tamen inter quattuor quae enumerantur in principio Perihermenias est tantum signum et non signatum. Ita nec sequitur subiectum hic esse uocem ex hoc medio "significat", quia illud est nimis commune medium, passio enim significat rem. Tamen bene stat subiectum hic esse conceptum.

[] Ad aliud dico quod logica nec est scientia realis nec sermocinalis, quia nec sermonem nec passiones sermonis considerat, nec suum subiectum sub ratione sermonis. Immo quod ista diuisio sit insufficiens sic ostenditur: medium inter rem et sermonem uel uocem est passio; ergo sicut est aliqua scientia per se de rebus, aliqua per se de uocibus significatiuis, ut grammatica, rhetorica, quae considerant passiones uocis in quantum uocis, scilicet congruum et ornatum, ita potest aliqua scientia esse de conceptu per se; haec est logica. Unde per se debet dici scientia rationalis, non tantum quia traditur per rationem sicut quaelibet alia scientia, sed cum hoc est de conceptibus formatis ab actu rationis.

[] Si ab aliquo dicatur logicam esse scientiam sermocinalem, ut uidetur ex interpretatione nominis: Intelligendum est quod multum conuenit cum sermone propter duo: quia conceptus est immediatum significatum per uocem, de quo conceptu est logica; et quia passiones conceptus insunt uoci significatiuae sicut incomplexio, complexio, significare uerum uel falsum , ut signo per naturam significati.

[] Ad illud quod tangitur respondendo ad argumenta in contrarium de terminis et "significare uerum uel falsum", potest dici quod terminus uel est idem quod uox significans conceptum simplicem, et tunc non est syllogismus ex tribus terminis nisi prolatus. Vel uerius: terminus significat idem quod conceptus simplex, quia transumitur a geometria ad logicam ad significandum indiuisibile in propositionibus, quod potest esse in mente; et tunc omnis syllogismus prolatus et non prolatus est ex tribus terminis. Similiter, "significare uerum uel falsum" conuenit enuntiationi, sed non ut uox est significans conceptum, sed ut conceptus significat rem.

[] Item, in commento super principium huius dicit Boethius quod uoces significatiuae uno modo considerantur ut imponuntur ad significandum, alio modo ut eis significantibus insunt proprietates causatae ab intellectu. Primo modo considerantur in logica; secundo modo in grammatica. Secundum hoc igitur primum subiectum logicae est ponendum uox significatiua. Et sic subiectum primum huius libri est uox significans conceptum simplicem, et maxime decem uoces significantes decem genera, quia ad illas omnes aliae reducuntur.

[] Contra hoc: "cognito uno correlatiuorum definite, cognoscitur et reliquum", per Aristotelem cap. "De relatione". Ergo si logicus considerat uocem in quantum est significatiua rei, oportet eum cognoscere rem definite. Quod uidetur inconueniens.

[] Item, omnis uox significatiua in genere uocis significantis est singularis; ergo nullius ad aliam est ordo; ergo non magis aliae uoces significatiuae ad istas reducuntur quam istae ad alias.

[] Ad primum istorum potest dici quod uox non est primo signum rei sed conceptus, quem oportet logicum considerare non ut primum subiectum, sed propter cognitionem primi subiecti.

[] Contra: conceptus est ulterius signum rei; igitur adhuc sequitur quod oportet rem cognosci.

[] Istud argumentum non est tantum contra Boethium, sed etiam contra dicentes logicam esse de conceptibus. Ideo potest dici quod non oportet propter unius relatiui cognitionem alterum cognosci quantum ad omnia quae sibi insunt in se, sed tantum quantum ad illa quae insunt ei in quantum refertur ad aliud. Hoc autem modo non est inconueniens rem cognosci in logica in quantum est significatum per conceptum.

[] Ad secundum dici potest quod licet in genere uocis non sit aliquis ordo inter uoces significatiuas, tamen in quantum significant conceptus inter illas est ordo, sicut omnis propositio in genere propositionum est singularis; tamen "alia est singularis, alia uniuersalis", ratione conceptus significati.

[QUAESTIO 2 UTRUM ISTE LIBER SIT DE DECEM PRAEDICAMENTIS UT DE SUBIECTO]

Quaeritur an iste liber sit de decem praedicamentis ut de subiecto.

[] Quod non, uidetur:

Quia "scire est rem per causam cognoscere", per Aristotelem I Posteriorum, ergo omne scibile habet causam; ista decem non habent causam; ergo de eis non est scientia. Probatio minoris: "causa naturaliter prius est illo cuius est causa"; sed istis nihil est prius naturaliter cum sint prima; igitur etc.

[] Item, "unius scientiae est unum subiectum"; ista decem non sunt unum subiectum, quia nec unum definibile. Ergo cum haec scientia sit una, non erit de istis decem.

[] Item, de istis est scientia realis; ergo non logica. Consequentia patet per Aristotelem III De anima: "Scientiae secantur ut res"; sed logica est diuersa ab omni scientia reali; ergo subiectum eius a subiecto cuiuslibet scientiae realis est diuersum. Probatio antecedentis: tum quia de istis determinat metaphysicus, ut patet V et VII Metaphysicae; tum quia ista sunt res primae intentionis probatio: quia impossibile est aliquid secundae intentionis praedicari per se de re primae intentionis; sed ista decem generalissima praedicantur per se de rebus primae intentionis est enim haec uera per se "homo est substantia"; ergo omnis scientia de istis est scientia realis.

[] Ad oppositum est Aristoteles, determinans hic de decem generalissimis; similiter intitulatur liber Praedicamentorum.

[I. Ad quaestionem A. Status quaestionis]

[] Dicitur ad quaestionem quod decem praedicamenta possunt dupliciter considerari: uno modo in quantum sunt entia; alio modo in quantum considerantur a ratione, siue in quantum aliqua proprietas causata ab intellectu eis attribuitur.

[] Primo modo de eis considerat metaphysicus; subiectum enim eius primum est ens in quantum ens.

[] Secundo modo de eis hic consideratur. Ostenduntur enim de eis passiones sibi inhaerentes in quantum sunt generalissima, ut de substantia "uniuoce praedicari" et "non esse in subiecto" et "uideri significare hoc aliquid". Similiter de aliis generibus determinatur secundum talem rationem, quia in quantum talia in suas species diuiduntur, et illae ulterius in alias, et nihil est supra ea quod descendat in ea per diuisionem. Patet istis, in quantum sunt generalissima, inesse hanc passionem "diuidi in species" et "habere multas species subalternas" et "non habere genus supraueniens". Et si de aliquibus aliis quae istis generalissimis insunt, in quantum sunt entia, hic determinatur, hoc non est principaliter ad propositum, sed ad maiorem manifestationem illorum quantum ad praedicata intentionalia.

[] Sed cum ista decem non sint subiectum unius scientiae realis, scilicet metaphysicae, nisi in quantum est in istis unum primum ad quod alia attribuantur, ut habetur IV Metaphysicae; et in quantum considerantur a ratione nullum est ad quod attribuantur, quomodo sunt unum subiectum?

[] Oportet dicere quod maior est unitas eorum in aliqua proprietate causata ab intellectu quam in quantum sunt entia. Et ita, cum haec scientia non sit una unitate analogiae, oportet assignare aliquid intentionale quod sit commune istis, et primum subiectum, quia de solo tali per se considerat logicus.

[B. Opinio quaedam]

[] Illud autem ponitur a quibusdam "ens incomplexum dicibile ordinabile in genere".

[] Omnibus narratis prius in positione, contra hoc ultimum potest argui sic: ens non conuenit uniuoce omni enti extra animam; ergo multo magis non est uniuocum enti extra animam et enti causato a consideratione intellectus, quia illa plus differunt. Ergo uel hic accipitur "ens" pro ente extra animam uel pro ente rationis:

[] Si pro ente extra animam, sequuntur duo inconuenientia, scilicet quod subiectum, quod ponitur, non sit uniuocum decem praedicamentis quae hic considerantur, cuius oppositum intendit sustinere. Secundum, quod subiectum hic sit ens per accidens, quia compositum ex re primae intentionis et re secundae, quae non faciunt unum per se. De ente autem per accidens non est scientia, per Aristotelem VI Metaphysicae.

[] Si uero pro ente rationis, sequitur quod est nugatio, quia alia addita includunt ens sic sumptum, et ita est nugatio.

[] Item, "dicibile" aut intelligitur pro significabili per sermonem, et ostensum est in solutione quaestionis praecedentis illud accidere subiecto huius libri. Aut "dicibile" sumitur pro praedicabili, et tunc addendo "incomplexum" fit nugatio; et iterum nugatio addendo "ordinabile in genere". Probatio primi: quia propositio non praedicatur, nec aliquod complexum, in quantum complexum. Probatio secundi: "praedicabile" includit "ordinabile in genere", uel e conuerso, quia ex hoc quod aliquid est praedicabile, ut hic loquitur Aristoteles, ordinatur ad aliud secundum sub et supra.

[] Dicitur ad hoc ultimum quod indiuidua sunt ordinabilia in genere, non tamen praedicabilia; generalissima praedicabilia, non tamen ordinabilia in genere; ideo neutrum illorum includit reliquum.

[] Contra: tunc "ens ordinabile" etc. non conuenit generalissimis, de quibus tamen maxime hic agitur; ergo illud non est subiectum.

[] Si ponatur pro subiecto tantum "ens incomplexum" uel tantum "ens dicibile" uel tantum "ens ordinabile in genere" contra quodlibet est prima rationum factarum contra priorem positionem et contra primam positionem. Et contra omnes istas tres, est quod quidquid illorum ponatur subiectum, illud excedit decem praedicamenta, quod uidetur inconueniens.

[] Si etiam ponitur tantum "praedicabile", illud idem est quod uniuersale; ergo idem est subiectum huius libri et Porphyrii. Quod est inconueniens et excedit decem praedicamenta.

[C. Responsio Scoti]

[] Ideo dici potest quod hic consideratur de decem praedi-camentis in quantum eis attribuitur aliquid causatum a ratione, quia aliter non possunt considerari a logico. Et illo modo non habent tantum unitatem analogiae, sed etiam uniuocationis; et illud uniuocum istis illo modo est aliquod intentionale, quod est hic primum subiectum. Illud potest nominari "praedicamentum" uel "generalissimum", quia omnes proprietates quae per se determinantur hic de istis, determinantur de eis in quantum habent rationem generalissimi uel praedicamenti.

[] Contra: tunc de substantia, quantitate etc. tantum determina

[] tur hic per accidens, quia tantummodo secundum aliquid quod inest eis per accidens, scilicet aliquod intentionale, quia nullum tale potest eis inesse per se.

[] Item, nulla passio est hic ostensa de praedicamento uel genera-lissimo secundum suam rationem, ergo illud non est subiectum.

[] Item, subiectum hic non conuenit omni conceptui formato a primo actu rationis, sicut subiectum Perihermenias conuenit omni conceptui formato a secundo actu. Quod uidetur inconueniens, quia similiter uidetur iste liber esse de conceptu incomplexo sicut ille de complexo.

[] Item, cum generalissimum uel praedicamentum contineatur sub "uniuersali", sequitur hanc scientiam subalternari libro Porphyrii, quia sicut subiectum ad subiectum, ita scientia ad scientiam. Sed illud uidetur inconueniens.

[] Ad primum istorum dico quod non est inconueniens illa tantum per accidens considerari a logico quae metaphysicus per se considerat.

[] Ad secundum dico quod in quantum aliquid intentionale uniuocum hic determinatur de substantia et quantitate in quantum habent rationem generalissimorum, in tantum illud dicitur de generalissimo primo, scilicet "diuidi in species", et "non habere genus supraueniens", et "praedicari uniuoce" quod ostenditur de substantia et supponitur cognitum de aliis, quia in hoc quod aliquod

[] uniuocum ostenditur de multis subiectis non primis, in hoc ostenditur de suo subiecto primo.

[] Ad tertium potest dici quod "enuntiatio" est primum subiectum libri Perihermenias, quae non dicitur formali praedicatione de omni conceptu formato a secundo actu rationis, sed alia reducuntur ad ipsum, ut oratio imperatiua. Sic omnis conceptus simplex reducitur ad aliquod praedicamentorum.

[] Ad quartum potest dici quod licet subiectum sit sub subiecto, non tamen scientia sumit sua principia ab illa; et ideo alterum deest quod requiritur ad subalternationem scientiarum.

[II. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum principale dico quod licet illorum in se non sit aliqua causa, tamen respectu suarum passionum habent causam, praecipue respectu passionum intentionalium quae insunt eis in quantum considerantur a ratione. Et quod dicitur "nihil est prius eis naturaliter", uerum est in se; tamen respectu inhaerentiae passionis intentionalis potest eis aliquid esse prius naturaliter.

[] Ad secundum patet quod primum subiectum hic est aliquid

[] uniuocum istis decem, ut "praedicamentum".

[] Ad tertium patet quod quae metaphysicus considerat per se, hic considerantur per accidens, quia scilicet per se consideratur aliquid intentionale applicabile eis.

[QUAESTIO 3

[] AN ALIQUOD PRAEDICATUM INTENTIONALE SIT UNIVOCUM ISTIS GENERALISSIMIS]

[] Quaeritur de supposito in dicta solutione, scilicet an aliquid sit uniuocum istis generalissimis, et primo an aliquod praedicatum intentionale sit uniuocum istis.

[] Quod non, uidetur:

[] Quia si sic, tunc illud esset prius et communius istis, et ita haec non essent generalissima et prima genera; quod est contra Boethium.

[] Item, si aliquid esset eis uniuocum, cum sint diuersa inter se, essent "aliquid-idem entia; ergo differentia". Consequentia patet per definitionem differentium positam V Metaphysicae. Consequens est falsum, quia praedicamenta sunt secundum se diuersa et non differentia, quia tunc essent species.

[] Item, intentio causatur a re, igitur unitas intentionis ab unitate rei; sed nulla res uniuoce conuenit illis; ergo nec aliqua intentio. Prima propositio patet: quod enim est ab intellectu, non a re, est figmentum, cuiusmodi non est aliqua intentio.

[] Item, nullum uniuocum est denominatiuum; sed praedicatum intentionale tantum dicitur, de illis quae sunt res primae intentionis,

[] denominatiue; ergo nullum praedicatum intentionale est uniuocum istis. Probatio maioris: tum quia uniuocum distinguitur hic contra denominatiuum sicut contra aequiuocum; tum quia inferius dicit Aristoteles in cap. "De substantia" quod "quaedam praedicantur secundum nomen, et non secundum rationem nominis", ut concreta siue denominatiua, et exemplificat de albo.

[] Ad oppositum:

[] Aliquod intentionale dicitur de istis decem secundum idem nomen et eandem rationem, ergo uniuoce. Consequentia patet per definitionem uniuocorum. Probatio antecedentis: substantia est genus, quantitas est genus.

[] Item, "substantia" praedicatur de pluribus differentibus specie in quid, et "quantitas" similiter; quare "genus" praedicatur de istis secundum nomen et definitionem. Ita potest argui de multis intentionibus inhaerentibus istis et contentis sub eis, ut "species" homini et albedini.

[] Item, sola diuersitas in materia accidentali non diuersificat illud cuius est species, quia differentia specie est differentia formalis. Sed

[] intentio, applicata rei unius generis et alterius, tantum habet differentiam penes materiam per accidens. Ergo non differt specie ex hoc quod inest istis; ergo nec tollitur propter illud uniuocatio, quia quod non tollit unitatem secundum speciem, non tollit uniuocationem. Prima propositio patet, quia circulus aureus et circulus aeneus non differunt specie. Et ratione patet, quia talis differentia, cum eo cui additur, non facit nisi ens per accidens, quod non est natum esse species generis. Minor patet, quia nulla intentio inest rei primae intentionis per se, ut ostensum est prius; sed sola diuersitas hic et ibi est penes res primae intentionis; ergo tantum penes materiam accidentalem.

[I. Responsio ad quaestionem]

[] Ad quaestionem dicendum quod aliquod intentionale uniuocum potest applicari rebus omnium generum, quia omnis diuersitas in rebus primae intentionis inter se non impedit ipsas posse concipi ab intellectu per eundem modum concipiendi. Intentiones autem eis attribuuntur in quantum ab intellectu concipiuntur, et ideo intentiones eaedem specie possunt diuersis rebus attribui.

[II. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum potest dici quod sunt prima et

[] "Unaquaeque forma, secundum se et absolute considerata, non nisi specifice per se distinguitur ab alia"; Quodl. VII q. 5 in corp. (PhB III 332): "Ea quae differunt forma secundum se considerata, differunt secundum speciem"; Duns Scotus, Ordinatio II d. 2 p. 1 q. 4 n. 101 (VII 440); Porph. q. 14 n. 3; Metaph. V q. 9 n. 1.

[] communissima genera rerum, non intentionum.

[] Similiter ad secundum, quod non sunt differentia, quia non sunt aliquid-idem entia, id est aliqua res.

[] Aliter ad utrumque, quod licet sint communissima et prima, potest tamen aliquid-idem inesse omnibus illis denominatiue, quod non debet dici prius uel communius illis, nisi essentialiter de eis diceretur.

[] Sic ad secundum, quod non sunt aliquid-idem, ideo non sequitur ipsa esse differentia. Hoc quodammodo apparet ubi minus uidetur scilicet in accidentibus realibus; quia "album", unum significans, dicitur de superficie et de homine, quae sunt duorum generum. Sed non est omnino simile; accidens enim reale tantum habet aliquod unum pro proximo subiecto, ita quod nulli alii inest nisi per naturam eius. Unde aliud tantum est eius subiectum per accidens, mediante primo subiecto. Sed accidens intentionale potest aeque primo inesse rebus omnium generum, et nulli per aliud.

[] Ad tertium dico quod res non est tota causa intentionis, sed tantum occasio, scilicet in quantum mouet intellectum ut actu consideret, et intellectus est principalis causa. Ideo minor unitas sufficit in re quam sit intentionis, quia sufficit intellectum ab aliquo extrinseco moueri ad causandum multa per considerationem, quibus non correspondent aliqua in re. Sicut in exsistendo, albedo

[] secundum quid est "per se stans", motus secundum quid habet modum "habitus". Utrique enim attribuit intellectus modum "habitus" et "per se stantis" similiter, sicut homini; et utrumque est simpliciter nomen. Sed tamen ubique est aliquid correspondens illi modo, sed non ita uere sicut intentio causata ab intellectu, moto ab illo extrinseco. Similiter, intellectus considerans per illam unam speciem, potest millesies reflectere se supra suam operationem considerando, et quaelibet consideratio aliquid est, nihil habens extrinsecum sibi correspondens, nisi tantum primum obiectum pro occasione, in quantum illud mouet primo intellectum ad considerandum. De hoc dictum est in libro Porphyrii.

[] Ad quartum dico quod aliud est dicere "aliquid uniuocum praedicari de multis", et "esse uniuocum praedicatum de multis". Denominatiuum primo modo est uniuocum, secundo modo non, ut ostendit ratio. Unde concedo conclusionem quod nullum praedicatum intentionale est uniuocum praedicatum de rebus primae intentionis, sed aliquod intentionale uniuocum in se praedicatur de istis non uniuoce. Sed de hoc magis dicetur postea.

[QUAESTIO 4 UTRUM ENS SIT DECEM PRAEDICAMENTIS UNIVOCUM]

Quaeritur utrum ens sit uniuocum decem praedicamentis.

[] Quod sic, uidetur per media logicalia:

In aequiuocis non est contradictio, per Aristotelem in Elenchis; sed hic est contradictio "Socrates est ens, et Socrates non est ens"; ergo ens est uniuocum.

[] Item, nullum aequiuocum est determinabile per aliquid additum ad aliquod aequiuocatorum, quia quodlibet illorum actu importat; sed ens per aliquod additum est determinabile ad unum praedicamentum, ut cum dicitur "ens absolutum" et "ens per se", contrahitur ad substantiam; ergo non est aequiuocum.

[] Item, sequitur "homo est substantia, ergo homo est ens", quia antecedens non potest esse uerum sine consequente; sed in aequi uocis non est consequentia; ergo etc.

[] Item, si ens est aequiuocum, haec aliquo modo est uera "substantia est non-ens". Et sequitur "ergo substantia non est aliquid", quia "aliquid" non est communius ente, et ulterius sequitur "ergo substantia est nihil". Ergo hoc consequens aliquo modo est uerum,

[] quod uidetur inconueniens, quia tunc non peccaret ratio Parmenidis in I Physicorum in hoc quod accipit illam "non-ens est nihil", quod tamen uidetur esse contra Aristotelem.

[] Item, "praedicari in quid" est ratio una conueniens enti ut dicitur de omnibus istis; ergo illud quod dicitur de istis est unum, quia ratio sub qua aliquid dicitur, non est magis una eo quod dicitur.

[] Item, "possibile" est uniuocum: tum quia habet contradictionem; tum quia est consequens ad "necesse"; quorum utrumque patet II Perihermenias. Sed "possibile" non uidetur communius ente sed minus commune, cum ens diuidatur per actum et potentiam. Ergo multo magis ens est uniuocum.

[] Item, omnis diuisio incipit ab uno; sed ens diuiditur in haec decem; ergo est aliquid unum in istis.

[] Item, omnis multitudo est reducibilis ad unitatem, per Auctorem De causis. Sed substantia et accidens sunt multa quia diuersa, ut patet per Aristotelem X Metaphysicae dicentem quod "omne ens est omni enti idem uel diuersum". Ergo illa multa reducuntur ad aliquod unum. Nihil uidetur illud nisi ens; ergo etc.

[] Item, secundum Aristotelem VII Physicorum: "omnis comparatio est secundum aliquod uniuocum"; sed comparatio est secundum ens; ergo etc. Probatio minoris: tum quia dicimus "accidens minus ens et posterius quam substantia"; tum quia dicitur II Metaphysicae: "unumquodque sicut se habet ad esse, sic se habet ad ueritatem". Et ibidem probantur principia sempiternorum esse maxime uera, ex quo sequitur quod sunt maxime entia. Ergo secundum ens est comparatio.

[] Item, unius scientiae est unum subiectum uniuocum; sed ens in quantum ens est subiectum metaphysicae, ut determinat Aristoteles IV illius; ergo est uniuocum. Probatio maioris. Tum quia de subiecto fiunt demonstrationes; in demonstrationibus autem oportet esse aliquid uniuocum, per Aristotelem I Posteriorum; et parum infra: in demonstrationibus non accidit aequiuocatio. Tum quia

[] de subiecto oportet praecognoscere ante demonstrationem "quid est"; aequiuocum uero non habet quid est, quia nec definitionem.

[] Item, in II Metaphysicae arguitur principia sempiternorum esse uerissima, quia sunt causa effectus uniuoci ut ueritatis in aliis. Tunc ueritas uniuoce inest causis omnibus et causatis, ergo et entitas. Quia Aristoteles dicit ibidem: "unumquodque sicut se habet ad esse, sic se habet ad ueritatem"; sed omnia uel sunt causae uel causata; ergo omnibus est ens uniuocum.

[] Item, IV Metaphysicae ponitur istud esse primum principium "non contingit idem simul esse et non esse", et certissimum omnium principiorum. Sed si ens esset aequiuocum, esset hoc principium dubium, propter multiplicitatem terminorum; ergo aliquid aliud certius, cuius termini non essent multiplices; hoc est inconueniens. Ergo ens non est aequiuocum.

[] Item, unius potentiae cognitiuae est unum obiectum primum in genere; sed ens in quantum ens est obiectum primum intellectus, per Auicennam; igitur est uniuocum. Maior patet inductiue et ra

[] tione: quia potentia cognitiua nata est perfici per se per formam sui per se obiecti; sed unius potentiae non sunt diuersae formae in genere per se perfectiuae; ergo eidem potentiae cognitiuae non correspondent diuersa genera pro obiecto.

[] Item, Auicenna dicit: qui dicit ens, non dicit substantiam nec accidens. Sed qui dicit aequiuocum, dicit alterum significatorum, quia aequiuocum nullum intellectum constituit nisi alterius significati. Igitur non est aequiuocum.

[] Item, ens imponitur ab una ratione, ut ab actu essendi; ergo significat unum.

[] Ad oppositum est Porphyrius, dicens: "Si quis omnia entia uocet, aequiuoce nuncupabit".

[] Item, Aristoteles in principio Praedicamentorum: "Singulum incomplexorum aut significat substantiam aut quantitatem" etc. Sed si ens significaret aliquod commune istis, nullum istorum significaret, quia quod significat superius, non significat inferius sub propria ratione. Ergo non esset ens incomplexum, quod est inconueniens; ergo etc.

[] Item, si ens sit uniuocum istis, tunc erit genus istorum, et ita haec non erunt decem genera prima, sed erit unum generalissimum.

[] Probatio consequentiae primae: omne uniuocum dictum de multis, dicitur de illis sub ratione alicuius uniuersalis; aliter illa quinque uniuersalia non sufficienter diuiderent "praedicabile de multis". Sed ens, si esset uniuocum, non posset dici sub ratione speciei specialissimae, quia haec non sunt singularia; nec sub ratione differentiae, quia nullum istorum distinguit ("differentia est qua differunt a se singula"); nec proprii nec accidentis, quia ens praedicatur in quid, per Aristotelem IV Metaphysicae; haec duo non. Igitur si sit uniuocum, erit genus respectu illorum. Ex hoc non tantum sequitur inconueniens suppositum, scilicet quod haec non sunt genera prima, sed est contra Aristotelem III Metaphysicae, quia ens est de intellectu cuiuslibet, et genus non est de intellectu differentiae.

[] Similiter, si haec decem habent aliquod uniuocum, praedicatum de eis, per illud non distinguuntur, manifestum est; igitur per aliquid superadditum unumquodque differt ab alio. Quidquid sit illud, sequitur haec esse differentia et non secundum se diuersa, quia "sunt aliquid-idem entia" quod est contra Aristotelem IV Metaphysicae. Sequitur etiam haec esse species, quia omne compositum secundum rationem ex aliquo communi dicto de se in quid et aliquo formali

[] superaddito, est proprie definibile per illa. Definitio autem proprie est solius speciei, per Aristotelem VI Topicorum.

[] Item, si sit commune istis, cum haec differant, et non per ens, quaero de addito in hoc et illo: aut est ens aut non-ens. Si ens, igitur ens est de eius intellectu; ergo addendo illud enti, erit nugatio. Et ens et illud est de intellectu cuiuslibet praedicamenti, ergo in intellectu simplici cuiuslibet praedicamenti est nugatio. Ergo in intellectu cuiuslibet est nugatio, quia in intellectu cuiuslibet includitur aliquod praedicamentorum. Etiam in omni definitione erit nugatio, semper resoluendo usque ad genus generalissimum, ponendo rationes pro nominibus; quod habet Aristoteles pro inconuenienti, VII Metaphysicae.

[] Haec probatio est generalis ad probandum omnem determinationem, facientem unum per se cum determinabili, esse extra intellectum determinabilis et e conuerso; de determinatione non faciente unum essentialiter, est hoc magis manifestum.

[] Si illud additum in quolibet praedicamento sit non-ens, sequuntur duo inconuenientia. Primum quod quodlibet praedicamentum sit non-ens formaliter, et ita omnia inferiora erunt per se non-entia, quia de omni inferiori praedicatur aliquod istorum. Aliud est quod de intellectu cuiuslibet praedicamenti sit repugnantia, et ita de intellectu cuiuslibet, ut prius deductum est.

[] Item, Aristoteles VIII Metaphysicae dicit quod sicut substantiae separatae sunt statim id quod sunt, id est non per formam aliquam aduenientem materiae, sic ens est statim aliquod praedicamentorum, ergo non per differentiam additam; igitur non est commune.

[] Item, si ens sit uniuocum istis, hic erit nugatio "substantia quanta", "homo albus", et uniuersaliter addendo accidens subiecto, quia aliquid idem includitur per se in intellectu utriusque. Ergo faciendo resolutionem, ponendo rationes pro nominibus, aliquid idem bis dicetur, et ita erit nugatio.

[] Similiter, in omni definitione erit nugatio propter idem, quia in utriusque definientis intellectu includitur idem.

[I. Ad quaestionem

[] A. Conclusio 1: Ens non est analogum decem praedicamentis]

[] Propter hoc dicendum est quod ens non est uniuocum decem praedicamentis. Tamen quomodo se habeat, dubium est, utrum pure aequiuoce uel analogice.

[1. Opinio aliorum de analogia]

[] Ponitur autem analogia in uocibus tripliciter: uel quia

[] significant unam rationem primo, quae in exsistendo diuersimode conuenit duobus uel pluribus, quae dicuntur analogata. Sicut hoc nomen "causa" et hoc nomen "principium" et multa alia nomina, quae distinguuntur in V Metaphysicae, significant unam rationem primo, tamen illa est in diuersis secundum ordinem.

[] Alio modo ponitur analogia in uocibus, quia unum significatur per prius per uocem, et reliquum per posterius. Cuius causa ponitur: quia significare sequitur intelligere. Quod igitur per prius intelligitur alio, si significetur per eandem uocem per quam et illud aliud, per prius significabitur.

[] Tertio modo: quod uox uni imponitur proprie, et propter aliquam similitudinem ad illud cui primo imponitur, transfertur uox ad significandum aliud, sicut est in secundo modo aequiuocationis, ubi etiam est quodammodo ordo in significando, quia numquam uox transfertur ad significandum aliquid nisi supponatur illam impositam esse ad significandum aliquid proprie, et hoc secundum significat solum propter aliquam similitudinem eius ad illud cui primo imponitur.

[2. Contra opinionem aliorum]

[] Voces analogicae primo modo uidentur esse apud logicum simpliciter uniuocae. Quia genus, secundum logicum, est simpliciter uniuocum; licet ratio, quam primo significat, diuersis speciebus secundum ordinem conueniat. "In omni enim genere est unum primum, quod est mensura omnium posteriorum", per Aristotelem X Metaphysicae.

[] Forte tamen non est omnino simile de uocibus sic analogicis et de genere respectu specierum, quia licet generis species inter se habeant ordinem secundum perfectius et imperfectius in essendo, tamen in participando rationem generis non habent ordinem, quia aeque primo omnes participant, nam aeque immediate praedicatur "genus" de primis speciebus condiuidentibus ipsum. Tunc nulla est differentia in primitate inter istas praedicationes "albedo est color", "nigredo est color", licet comparando albedinem et nigredinem inter se, albedo sit perfectior. Sed in uocibus, quae ponuntur analogicae primo modo, est ordo inter participantia in participando illud, sicut non est aeque primo "finis", "causa" et "materia", nec forte aeque primo "contrarietas", "contradictio", "oppositio".

[] Secundus modus analogiae supra dictus uidetur impossibilis. Quia contingit ignorare simpliciter prius, quando nomen imponitur posteriori, quia posterius simpliciter potest esse nobis prius, et ita prius intelligi et prius significari. Si ergo secundo uox ista imponatur priori simpliciter, manifestum est quod significabit per posterius

[] illud cui primo imponitur, quia illud semel significauit primo, igitur semper. Vox enim postquam imposita est, non mutatur in significando illud cui imponitur, igitur ordo rerum non concludit ordinem in significatione uocum.

[] Ratio posita ad hoc non uidetur ualere. Quia "significare non sequitur intelligere" necessaria consequentiá, sicut effectus necessariam causam. Quia aliquid potest intelligi prius alio tempore et naturá, nec tamen tunc significari. Non enim necesse est, ut intelligens, uocem imponat ei quod intelligit, sed adhuc est ad placitum ut imponat uel non. Sed ista propositio "significare sequitur intelligere" intelligenda est ut illud "sine quo non", quia non potest aliquid significari nisi intelligatur; sed nec sequitur necessario nec quoad similem ordinem in intelligendo et significando.

[] Sed quomodo debeat uox poni analoga apud logicum? Tertius modus uidetur probabilissimus, quia aliter non uideretur differentia inter primum modum aequiuocationis et secundum. Vel si utrobique uox significaret plura primo, uel si in secundo modo non significaret illud cui conuenit improprie, tunc ille modus non uideretur esse aequiuocationis, quia illa uox esset simpliciter uniuoca, quia tantum unum significans.

[] Sed qualitercumque sit de modo ponendi analogiam, nullus istorum modorum uidetur conuenire enti respectu decem praedi

[] camentorum. Quod non primus, probant omnes rationes ad oppositum. Similiter, non uidentur ista habere ordinem in participando ens,a quia de quolibet praedicatur in quid et per se primo modo et immediate. Secundus modus non est possibilis apud logicum. Tertius non in proposito, quia hoc nomen "ens" non uidetur transferri a substantia ad accidens propter aliquam similitudinem accidentis ad substantiam, cum de utroque praedicetur in quid, per Aristotelem IV Metaphysicae, et ita de neutro improprie.

[] Similiter, accidentia prius sunt in sensu quam substantia, igitur et in intellectu. Igitur possibile est eis imponi nomen significans ipsa, non per habitudinem ad substantiam. Etiamsi accidens significaretur per hoc nomen "ens", ut "attributum substantiae", igitur significaretur sub propria ratione, quia ratio attributi est propria ratio accidentis. Igitur simpliciter est "ens" aequiuocum substantiae et accidenti, quia utrumque significat sub propria ratione.

[] a Sequitur adnotatio interpolata: Nota hoc est contra Boethium qui disputando hanc quaestionem dicit ens secundum quemdam ordinem participari a substantia et accidente.

[B. Conclusio 2: Nomen "ens" est simpliciter aequiuocum ad decem praedicamenta]

[] Propter hoc dicendum quod hoc nomen "ens" simpliciter est aequiuocum primo modo aequiuocationis ad haec decem genera, praecipue propter hoc ultimum. Quia certum est substantiam significari sub propria ratione, et accidens alio modo. Quia si sub ratione propria significetur accidens per hoc nomen "ens", hoc erit sibi proprium sub ratione qua attribuitur substantiae uel aliqua alia consimili, illa est propria accidentis; adhuc sequitur utrumque significari sub propria ratione.

[] Intelligendum tamen quod uox, quae apud logicum simpliciter aequiuoca est, quia scilicet aeque primo importat multa, apud metaphysicum uel naturalem, qui non considerant uocem in significando sed ea quae significantur secundum illud quod sunt, est analoga, propter illud quod ea quae significantur, licet non in quantum significantur; tamen in quantum exsistunt habent ordinem inter se. Ideo "ens" a metaphysico in IV et VII Metaphysicae ponitur analogum ad substantiam et accidens, quia scilicet haec quae significantur, in essendo habent ordinem; sed apud logicum est simpliciter aequiuocum, quia in quantum significantur per uocem, aeque primo significantur.

[II. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum dico quod circa ens non est contra-

[] dictio nisi praefacta distinctione, uel supponendo "ens" accipi in affirmatiua et negatiua pro eodem. Et hoc modo est contradictio in elenchis, quia tunc sumuntur ut uniuoca, quia pro uno significato.

[] Ad secundum dico quod quantum est de ui sermonis, non contrahitur ens per aliquod additum nisi aequiuocum possit contrahi, tamen per aliquid additum potest esse contractio quoad utentes, ut referant intellectus ad idem; sicut nomina propria contrahuntur per cognomina superaddita quoad usum loquentium, non quoad significationem uocis in se.

[] Ad tertium: nego omnem consequentiam ab ente ad aliquid et e conuerso, nisi praefacta distinctione et sumpto ente pro illo significato. Et tunc non proprie consequentia est "substantia, igitur ens", sed illatio eiusdem ex se. Ad probationem consequentiae dico quod antecedens, quia est simplex, potest esse uerum sine consequente multiplici, nisi consequens sumatur in uno sensu. Quia ipsum, ut multiplex, nec est uerum nec falsum, sed distinguendum.

[] Ad quartum dico quod haec est multiplex "substantia est nihil", sicut haec "substantia est non-ens", et uera in aliquo sensu, quia substantia est nulla qualitas, quia "aliquid", cuius negationem importat "nihil", non uidetur esse communius quam "ens", cum expo-natur "aliquid", id est, aliqua res, et "res" non est communius quam ens.

[] Ad quintum patet quod "praedicari in quid" de substantia et quantitate inest enti sumpto aequiuoce. Nec sequitur "praedicatum ita esse idem, sicut modus praedicandi", ut saepe dictum est, quia ad unitatem speciei modi praedicandi sufficit unitas proportionis in his quibus inest talis modus.

[] Ad sextum dico quod "possibile" aequiuoce est nomen primae impositionis et secundae. Primo modo significat potentiam ad actum et diuidit ens, et est aequiuocum sicut "actus" in diuersis generibus. Secundo modo significat modum compositionis, et isto modo est uniuocum, et non est minus ente communi quod diuiditur in decem praedicamenta, et est uniuocum sicut caetera intentionalia. Hoc modo procedunt probationes de consequentia et contradictione. Haec distinctio pluries potest haberi V Metaphysicae cap. "De potentia".

[] Ad septimum dico quod diuisio incipit a sic uno, quali modo unius est diuisio. Diuisio autem entis in decem genera est diuisio unius, non generis sed uocis in significationes, et ideo incipit a sic uno, scilicet una uoce.

[] Ad octauum dico quod non omnis multitudo reducitur ad unum quod nihil sit illius multitudinis, sicut multitudo primae causae et causatorum non reducitur ad aliquod unum extra illam multitudinem, quia sic sequeretur aliquid esse prius primo. Sed tota illa multitudo reducitur ad unum quod est aliquid illius multitudinis, cui alia attribuuntur ut ad primam causam. Ita in proposito, multitudo substantiae et accidentis reducitur ad unitatem substantiae, non alicuius quod sit extra illam multitudinem.

[] Ad illud de VII Physicorum dico quod Aristoteles intelligit ibi de comparatione quae est secundum aliquid participatum ab utroque extremo secundum magis et minus, quia magis et minus non faciunt aequiuocationem. Sed talis comparatio non est secundum ens, sed comparatio quae est secundum ordinem aliquorum ad inuicem. Est enim intellectus: accidens est minus ens substantiá, id est in essendo habet ordinem ad substantiam; et haec comparatio non requirit uniuocationem.

[] Ad aliud argumentum de subiecto Metaphysicae dico quod ad subiectum scientiae sufficit unitas analogiae in subiecto, ut determinatur IV Metaphysicae, scilicet quod omnia quibus conuenit subiectum scientiae habeant per se attributionem ad unum primum in essendo et cognoscendo.

[] Cum ostenditur subiectum necessario esse uniuocum, dico quod omnes illae auctoritates et probationes procedunt de subiecto demonstrationis. Quando autem subiectum est analogum, de illo secundum se non fiunt demonstrationes, sed de primo ad quod omnia alia attribuuntur. Quia ad determinandum de multis analogatis sufficit determinare de primo ad quod omnia alia attribuuntur, ut dicitur in principio VII Metaphysicae. Nec est inconueniens de subiecto scientiae, secundum se, nullam passionem ostendi quando est analogum, si tamen passiones ostendantur de primo ad quod alia attribuuntur.

[] Ad aliud dico quod Aristoteles innuit in ratione "uerum" esse uniuocum principiis sempiternorum et ipsis sempiternis. Et concedo etiam quod "uerum" quod consequitur entitatem rei in se sit uniuocum omnibus subiectis et "ens" esse uniuocum illis. Sed ex hoc non sequitur "ens" esse uniuocum decem generibus, quia omnes substantiae sunt in uno genere.

[] Quod accipitur in argumento quod "omnia sunt causae uel causata et illis "ens" est uniuocum, ergo omnibus": Dico quod "causa" et "causatum", "uniuersale" et "particulare" et multae huiusmodi differentiae non tantum consequuntur ens secundum rationem eius communem, sed in particulari, ut in eodem genere uel in eadem specie, sicut in generatione uniuoca causa et causatum sunt eiusdem speciei. Unde ad formam argumenti dico "quod dicitur de causa et causato est uniuocum" uerum est quando sunt eiusdem generis, non autem de omni causa et causato, quia non de substantia et accidente.

[] Ad aliud dico quod "principia cognoscimus in quantum terminos cognoscimus", ut dicitur I Posteriorum. Et ideo illud principium potest esse notissimum cuius ueritas est notissima cognitis terminis. Unde certitudini principii non repugnat multiplicitas terminorum; nec est aliud certius habens terminos non multiplices, quia aliud non est ita manifestum cognitis terminis.

[] Ad aliud concedi potest maior, quia primum obiectum intellectus potest unico actu intelligendi intelligi. Quod non contingit de aequiuoco, quia in aequiuoco nullus conceptus est idem, sed sola uox. Ad minorem dico quod primum obiectum intellectus est substantia. Quia, ut dicit Aristoteles in principio VII Metaphysicae, "substantia est primum omnium entium cognitione", quod non intelligitur de prioritate temporis sed naturae, scilicet quod cognitio eius est perfectissima. Auctoritas Auicennae potest concedi uera, sic quod accipit "ens" pro uno significato quod est primum, scilicet substantia.

[] Vel forte quod duplex est ratio a qua hoc nomen "substantia" imponitur, scilicet subsistendi et substandi. "Ens" autem imponitur ab actu essendi. Sed actus essendi uidetur ratio simplicior quam actus substandi. Et ideo "ens" primo occurit intellectui quoad rationem a qua est nominis impositio, quia est simplicissima. Sed quoad essentiam significatam, "substantia" intelligitur quando "ens" primo intelligitur. Hoc patet in aliis nominibus synonymis, quia illa eandem essentiam significant, tamen imponuntur a diuersa ratione. Et quando intelligitur essentia significata per unum, intelligitur essentia significata per aliud, quia eadem est. Sed non oportet ea cointelligi quantum ad rationes a quibus est nominum impositio.

[] Ad aliud dico quod dicens "ens" non dicit substantiam nec accidens. Sed illud est uerum si tantum intelligitur quantum ad rationes a quibus nomina imponuntur, non autem quoad essentias significatas.

[] Ad aliud dico quod illa ratio, a qua imponitur "ens", non est una, sed aequiuoca in diuersis sicut et ens.

[] Contra: ratio entis non est eadem rationi substantiae, per prius dicta, neque rationi a qua imponitur nomen accidentis, sed simplicior utráque. Igitur cum in utraque includatur, utraque habet illam cum illo addito. Ergo illud est commune utrique.

[] Dici potest quod ratio essendi est simplicior ratione substandi, et aequiuoce sumpta est simplicior ratione accidendi. Et ita aequiuoce sumptum conuenit uni et alteri. Et ita potest esse aequiuocum illis, licet neutri sit omnino idem sed simplicius utroque, quia non est uniuoce sumptum simplicius utroque.

[] Contra responsionem ad argumentum antepaenultimum, scilicet de obiecto intellectus, arguitur sic: nihil cognoscitur ab aliqua uirtute nisi quod participat rationem primi obiecti illius uirtutis. Si igitur substantia sit primum obiectum intellectus, cum accidens non sit substantia, non per se intelligitur. Quod est manifeste falsum, quia accidens est per se sensibile, igitur et intelligibile. Maior patet, quia nihil per se uidetur nisi coloratum uel lux, nihil per se auditur nisi sonus, et sic de caeteris.

[] Potest dici quod non oportet omne per se cognoscibile ab aliqua uirtute suscipere praedicationem primi obiecti illius uirtutis in recto, sed sufficit quod habeat per se habitudinem, in quantum cognoscitur, ad primum obiectum illius uirtutis. Sensibilia enim communia, per Aristotelem II De anima, sunt per se sensibilia ab omnibus uel pluribus sensibus. Nec tamen proprium obiectum alicuius sensus praedicatur de eis in recto, quia "numerus" uel "figura" non est color uel sonus. Sed ideo per se sentiuntur quia habent per se habitudinem, in quantum cognoscuntur, ad propria sensibilia, quia faciunt diuersitatem in modo immutandi sensus a sensibili proprio. Sic accidentia, in quantum cognoscuntur ab intellectu, habent per se attributionem ad substantiam, licet non sint substantiae; ideo stat quod per se intelligantur.

[QUAESTIO 5

[] AN DEFINITIO AEQUIVOCORUM

[] SIT CONVENIENTER DATA]

[] Quaeritur de definitione aequiuocorum an sit conuenienter data, haec scilicet: "Aequiuoca dicuntur quorum solum nomen commune est, ratio autem substantiae est diuersa".

[] Quod non, uidetur:

[] Primo ex parte definiti: quia est concretum, et illud non habet definitionem quia nec genus, per Aristotelem III Topicorum.

[] Item, plurale nihil aliud est quam singulare geminatum, per Priscianum; igitur "aequiuoca" non est aliud quam "aequiuocum et aequiuocum". Sed totum copulatum non est definibile. Ergo nec illud in plurali. Minor patet, quia totum copulatum non est unum, quia copulatio uult poni inter diuersa. Sic potest argui generaliter nullam definitionem datam de aliquo in plurali esse conuenientem.

[] Item, non ponuntur genus et differentia, ergo non est definitio. Consequentia patet per Aristotelem VI Topicorum et per Boethium Libro diuisionum.

[] Item, contra particulas singulas arguitur. Primo sic: si aequiuoca "dicuntur", igitur sunt uoces, quia uocis est dici per se. Sed uoces sunt nomina, ergo non sunt quorum sunt nomina. Ergo prima particula et secunda, scilicet "quorum" etc., repugnant.

[] Item, si solum nomen est commune, ergo nihil aliud hoc sequitur, ex intellectu exclusionis. Ergo superfluit postea addere "et ratio substantiae est diuersa".

[] Item, "aequiuoca non definiuntur", ergo non habent rationem substantiae, id est definitionem essentialem. Igitur nec est eorum substantiae ratio eadem nec diuersa, quia nulla, et hoc secundum illud nomen secundum quod sunt aequiuoca cuius tamen oppositum ponitur in definitione.

[] Item, contra exemplum: si "animal" conueniat aequiuoce homini picto et homini uero, pari ratione quodlibet nomen erit aequiuocum uerae naturae et eius similitudini; et ita omnis propositio distinguenda, et nulla uera simpliciter. Similiter, hic uidetur esse fallacia secundum quid et simpliciter "homo pictus, ergo homo", et non aequiuocationis.

[] Item, "homo", ut de eo dicitur intentio speciei et ut dicitur de supposito, solum habet nomen commune; et non est aequiuocum; ergo etc. Probatio primae propositionis, ponendo definitionem pro nomine: quia "animal rationale" non est species sed definitio; "species" autem et "definitio" sunt oppositae intentiones. Probatio secundae: si esset aequiuocum, tunc haec "homo est species, Socrates est homo, ergo etc." non esset fallacia figurae dictionis nec accidentis, quorum utrumque est falsum. Consequentia patet, quia ubi est actualis multiplicitas, ibi ratione illius eiusdem non est phantastica multiplicitas. Sic enim idem uere significaret multa et tantum apparenter, quod est dicere incompossibilia. Similiter, in fallacia accidentis terminus uariatus est unus secundum significationem, quia loci extra dictionem non peccant contra contradictionem; et aliter non esset accidens "aptissimus" ad decipiendum inter locos sophisticos extra dictionem. Ergo non sunt in eodem paralogismo, ratione eiusdem, aequiuocatio et figura dictionis, nec aequiuocatio et fallacia accidentis.a Igitur non est aequiuocatio.

[] Ad oppositum est Aristoteles.

[I. Responsio ad quaestionem]

[] Ad quaestionem dicendum quod ista notificatio satis conuenienter datur de aequiuocis aequiuocatis. Ubi intelligendum est quod aequiuocatio dicta actiue dicit habitudinem unius in ratione signi ad multa in ratione significatorum, et passiue e conuerso. Et ita aequiuocum includit duplicem relationem et actiue sumptum et passiue: scilicet habitudinem ad aequiuocans, quae relatio est suppositionis; et habitudinem ad aliud aequiuocatum, quae relatio est

[2]

[] a Sequitur textus interpolatus: Sed in praedicto paralogismo, ratione medii, est figura dictionis et fallacia accidentis.

[] aequiparantiae. Non enim dicitur "caeleste sidus" aequiuocum ad "canis", sed caeleste sidus uel animal latrabile sunt aequiuocata. Haec duplex relatio patet resoluendo nomen "aequiuocum", id est "aeque uocatum": ratione primae partis dicitur ad aliud quod est aeque cum eo; ratione secundae dicitur ad uocans.

[] Propter ergo relationem aequiparantiae datur notificatio in plurali, sicut caetera huiusmodi relatiua definiuntur in V Metaphysicae: "similia", "dissimilia", "contraria" etc. Propter relationem aliam ponitur correlatiuum definiti in habitudine qua dicitur ad ipsum: quorum, ut significatorum, solum nomen commune est, ut signum; et per sequens, scilicet ratio substantiae diuersa, ponitur differentia aequiuocatorum. Et non sumitur ibi "ratio" pro definitione ex genere et differentia, quia prima genera, quae non habent rationem talem, sunt aequiuocata in hoc nomine "ens". Sed ratio substantiae, id est essentialis intellectus est diuersus. Et quia aequiuocata in uno nomine possunt in alio uniuocari et ibi habere rationem eandem, ideo adiungitur secundum illud nomen, id est essentialis intellectus aequiuocatorum est diuersus in quantum de eis dicitur aequiuocans, licet in alio uniuocante sit essentialis intellectus eorum idem.

[] Si autem dicatur quod "dicuntur" ponitur pro "concipiuntur",

[] id est sunt conceptus, et quod conceptus sit de essentia aequiuocatorum: potest dici quod est uera definitio, et per illam primam particulam "dicuntur" ponitur genus; per reliquas, correlatiuum definiti et differentia.

[II. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum dico quod concretum habet genus et differentiam respectu quorum est quid, licet respectu substantiae sit denominatiuum et concretum; quia in omni genere est reperire "quid" per Aristotelem; et sic per illa sui generis potest definiri. Vel potest dici quod est notificatio; et conceptus, qui intelligitur per "dicuntur", non est de essentia aequiuocati sed subiectum eius.

[3]

[] Ad secundum dici potest quod omnia relatiua aequiparantiae conuenienter definiuntur in plurali, ut patet in V Metaphysicae ubi multa huiusmodi nomina definiuntur, scilicet relatiua, et omnia in plurali, quia sic eorum intellectus est magis finitus in quantum denominat utrumque extremum. Quod autem dicit Priscianus de plurali, intelligendum est de natura constructionis, non quoad unitatem formae significatae.

[] Ad tertium concedendum est quod non sit uera definitio. Vel potest dici quod in definitione accidentis concreti primo debet poni subiectum, ut hic "nomen est uox"; sic est in proposito.

[] (ed. A. Conti p. 189): "Similiter uero qui dicunt librum esse de simplicibus conceptibus adducunt pro se Aristotelem, qui diuidit ea quae dicuntur in dicta secundum complexionem et in dicta sine complexione. Quae autem dicuntur sunt conceptus rerum, non res ipsae".

[] Ad quartum dico quod definitio datur de aequiuocatis, et non sequitur "illa dicuntur, igitur sunt uoces"; conceptus enim dicitur per uocem. Unde si duo per diuersas uoces exprimant eundem conceptum, dicimus quod idem dicunt. Vel exponatur "dicuntur", id est "concipiuntur".

[4]

[] Ad aliud potest dici quod ex hoc "solum nomen commune est" non sequitur "igitur ratio substantiae est diuersa". Quia etsi sequitur "non esse rationem substantiae communem", non tamen "esse diuersam rationem substantiae".

[] Vel aliter: licet sequeretur, potest dici quod "solum" refertur ad aequiuocans, ad quod definitum refertur secundum relationem suppositionis; et sequens, scilicet "ratio substantiae diuersa", refertur ad aequiuocata in se. Et ita non pertinent ad idem.

[] Aliter dicendum, magis ad propositum, quod aequiuocata habent rationem diuersam secundum nomen aequiuocans, id est in quantum aequiuocantur in illo; sed aequiuocantia non habent aliam rationem.

[] Ad sextum dicendum quod haec intentio "aequiuoca", ut sumitur pro aequiuocatis, uniuoca est, et ita definiri potest, licet illa quibus inest haec intentio non sint uniuoca nec definibilia. Sicut haec intentio "generalissimum" est definibilis, et definitur a Porphyrio, licet substantia, uel aliud cui inest haec intentio, non definiatur.

[] Ad septimum potest dici quod non intelligit hoc nomen "ani

[5]

[] mal" esse aequiuocum ad hominem uerum et pictum. Sed si esset, manifestum esset ibi quod solum nomen esset commune et nulla ratio. Sicut communiter de exemplis non multum curat nisi quod sint uera ut sunt ad propositum, hoc est quod ars sua sit uera in eis.

[] Ad ultimum potest dici quod terminus non est aequiuocus ad diuersas acceptiones, quia non significat nec consignificat illas. Nec est simpliciter uniuocum ut sumitur sub illis, quia nulla est una ratio hominis secundum quam uere praedicatur de eo "species" et secundum quam praedicatur de Socrate.

[6]

[] Contra hoc: omne praedicatum est uniuocum uel aequiuocum uel denominatiuum; sed "homo" non praedicatur de intentione et supposito uniuoce nec aequiuoce per se; igitur denominatiue. Quod falsum est, quia praedicatur in quid de supposito.

[] Ad hoc potest dici quod quodcumque praedicatum de aliquo uno est respectu eius uniuocum uel aequiuocum uel denominatiuum. Sed non quodcumque praedicatum de multis est respectu multorum, aliquo istorum trium modorum se habens. Sed respectu unius uno modo, respectu alterius alio modo. Ut "coloratum" praedicatur de corpore et albo non uno modo, sed de albo uniuoce et in quid, et de corpore denominatiue. Sic quodlibet nomen praedicatur de supposito uniuoce, de intentione uero nullo dictorum modorum, quia est praedicatio per accidens, uel saltem reducitur ad praedicationem denominatiuam.

[QUAESTIO 6

[] UTRUM DEFINITIO UNIVOCORUM SIT BONA]

[] Quaeritur de definitione uniuocorum an sit conueniens, haec scilicet: "Uniuoca sunt quorum nomen commune est et ratio substantiae eadem".

[] Quod non, potest argui per tria argumenta prima ad praecedentem quaestionem. Et similiter soluuntur sicut ibi sunt soluta.

[] Item, "album" praedicatur de homine et de equo secundum eandem rationem; aliter enim esset aequiuocum. Et tamen non est uniuocum praedicatum respectu istorum, quia est denominatiuum. Similiter arguitur de omni praedicato denominatiuo, et maxime de intentionibus, quia hoc praedicatum "genus" dicitur secundum eandem rationem de substantia et quantitate, et tamen non est uniuocum, quia est denominatiuum. Et uniuocum et denominatiuum sunt oppositi modi praedicandi sicut uniuocum et aequiuocum.

[] Item, omnia aequiuoca habent idem nomen, scilicet hoc nomen "aequiuoca", et eandem rationem substantiae, id est essentialem, secundum illud nomen, scilicet rationem aequiuocorum.

[] Igitur si dicta definitio esset conueniens, omnia aequiuoca essent uniuoca, quod falsum est, quia oppositum praedicatur de opposito.

[] Item, quorum substantia essentialis est eadem, ipsa sunt eadem essentialiter. Sed uniuoca uniuocata habent eandem rationem substantiae uniuocantis. Ergo omnia uniuocata essent eadem essentialiter, quod falsum est, quia sic homo et asinus essent idem essentialiter.

[] Ad oppositum est Aristoteles.

[I. Responsio ad quaestionem]

[] Dicendum quod notificatio est conueniens, et potest conuenienter intelligi de uniuocatis sic: Uniuocata sunt quorum, non ut significatorum, est nomen uniuocantis commune. Quia illud nomen non significat aliquod uniuocum, sed quorum, ut contentorum sub uniuocante, est nomen uniuocantis commune, et ratio substantiae uniuocatorum eadem, secundum illud nomen uniuocans. Et tunc nullum uniuocum uniuocans est denominatiuum respectu eiusdem, quia denominatiui ratio non est ratio substantialis denominatorum.

[] Similiter potest intelligi de uniuocantibus sic: Uniuocantia sunt quorum nomen, ut totius pars, commune est uniuocatis et ratio substantiae uniuocantis eadem uniuocatis secundum illud nomen. Non autem potuit definitio aequiuocorum intelligi de aequiuocantibus, quia illo

[] rum non est nomen, cum nihil sit aequiuocans nisi sola uox. Similiter, non habent aliquam definitionem; ergo nec diuersam nec eandem. Sed neutrum istorum impedit hanc definitionem intelligi de uniuocantibus, quia et istorum est nomen (quia non solum nomen uniuocat), et ista habent eandem rationem substantiae.

[] Aristoteles tamen magis uidetur intelligere de uniuocatis. Dicit enim: "ut animal, homo atque bos. Communi enim nomine utraque animalia nuncupantur", quod manifestum est dici de uniuocatis. Et subdit de "ratione eadem": "si quis assignet utriusque rationem, quid sunt in eo quod sunt animalia, eandem assignabit utriusque rationem"; quod similiter manifeste refertur ad uniuocata.

[II. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum dicitur quod nullum denominatiuum habet rationem substantiae respectu illius respectu cuius est denominatiuum, licet in suo genere possit habere rationem substantiae. Et ideo nullum denominatiuum praedicatur secundum eandem rationem.

[] Contra hoc: denominatiuum non recipit magis et minus nisi respectu subiecti respectu cuius est denominatiuum. Sed Aristoteles in III Topicorum ad concludendum accidens de aliquo secundum

[] magis et minus, docet considerare ad definitionem accidentis quod magis suscipiat propositi (id est accidentis) rationem, ut albius quod est coloratum magis disgregatiuum uisus. Ergo denominatiuum, respectu illius respectu cuius est denominatiuum, habet rationem.

[] Probatio primae propositionis: Porphyrius cap. "De differentia" dicit: "Esse autem unicuique unum et idem est, neque suscipiens intensionem neque remissionem" hoc est, essentia cuiuslibet consistit in indiuisibili. Illam enim propositionem adducit ad probandum differentiam non suscipere magis et minus, respectu cuius est per se differentia. Ergo denominatiuum in suo genere, in quantum est quid in se in suo genere, non recipit magis et minus; igitur tantum in comparatione ad subiectum quod denominat.

[] Potest dici aliter ad primum argumentum quod homo et equus non sunt uniuocata sub albo nec quaecumque alia sub aliquo praedicato denominatiuo , quia "uniuoca sunt quorum nomen est commune, et ratio substantiae uniuocantis eadem", quae ratio est eis "substantiae ratio", licet non propria. Ratio autem uniuscuiusque denominatiui non est ratio substantiae denominati. Sed quia ratio sit de denominatiuo quod praedicatur secundum idem

[] nomen et secundum eandem rationem substantiae denominantis, ideo dicendum quod definitio de uniuocantibus sic debet intelligi: "et ratio substantiae eadem", quae ratio est essentialis uniuocatis; quod non est uerum de denominatiuo. Nam secundum Aristotelem inferius, cap. "De substantia": "album praedicatur de corpore, rationem uero albi praedicari de illo impossibile est", quod est ita intelligendum quod illa ratio sit ratio corporis.

[] Ad secundum argumentum potest dici dupliciter. Uno modo concedendo conclusionem quod omnia aequiuoca sunt uniuoca. Nec praedicatur oppositum de opposito nisi forte in respectiuis.

[] Vel aliter dicitur quod non sequitur "aequiuoca habent hoc nomen commune "aequiuocum" et rationem substantialem huius eandem, igitur habent idem nomen et eandem rationem", sed est fallacia secundum quid et simpliciter. Quia habere hanc rationem eandem est simpliciter habere diuersam rationem et secundum quid eandem, sicut conuenire in differentia est conuenire secundum quid et differre simpliciter.

[] Ad tertium dico quod quorum est ratio substantiae propria et completa eadem, ipsa sunt eadem; sed uniuocatorum non est ratio eadem propria, licet ratio uniuocantis sit eadem eis, quia illa nulli uniuocato est propria.