Regula canonicorum secundum recensionem Dacherii

by 0

Sine Nomine

Regula canonicorum secundum recensionem Dacherii

Saeculo VI

editio: Migne 1849
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 89

Regula canonicorum secundum recensionem Dacherii (Chrodegangus Metensis), J. P. Migne

PRAEFATIO.

(1057C)Temporibus piissimi ac serenissimi Pippini Chrodogangus servus servorum Dei, Metensis urbis episcopus.

Si trecentorum decem et octo, reliquorumque sanctorum Patrum canonum auctoritas inviolata perduraret, et episcopus atque clerus secundum eorum rectitudinis normam viverent, superfluum videretur a nobis exiguis minimisque super hac re tam ordinate disposita aliquid novi retractare aut dicere; sed dum pastorum subditorumque negligentia ex his temporibus nimium crevit, quid aliud agendum nobis est, qui in tam gravi discrimine venimus, nisi ut, quantum possumus, si non quantum debemus, ad rectitudinis lineam, Deo inspirante, clerum nostrum reducamus.

(1057D)Igitur quamvis adepta hujus sedis pontificalis cathedra, cumque officii mei pastoralis curam invigilare coepissem, et in tantam negligentiam clerum plebemque devenisse conspicerem, coepi moestus conquirere quid agere deberem; sed divino fultus auxilio, fratrumque spiritualium consolatione adjutus, atque recuperatione provocatus, volui, necessitate compulsus, parvum decretulum facere, per quod se clerus ab illicitis coerceat, vitiosa deponat, mala diu longeque usurpata derelinquat, ut dum mens ab assuetis vitiis vacuatur, facilius bona et optima quaeque sunt inserantur.

Scripturis enim sacris intenti decernimus ut omnes (1058C)sint unanimes officiis divinis, lectionibusque sacris assidui, atque ad obedientiam episcopi sui, praepositique, ut ordo canonicus deposcit, parati, charitate connexi, zelo bono, ferventissimoque amore conjuncti, a litibus, vel scandalis, seu odiis, semoti. Pastor eorum quilibet fuerit, non solum de carnalibus, sed etiam de spiritalibus curam gerat, et in utraque parte sagacissimam sollicitudinem, in quo facultatis fuerit, habeat, ut et vitia reprimat, et ea radicitus ut oriri coeperint, ut praevalet, amputare festinet; et quae usibus humanis juxta formam subter dispositam necessaria fuerint, eis praebere studeat, ut cum pastor pastorum, judexque vivorum et mortuorum Christus in ultimo tremendoque die, in sede majestatis suae, disceptaturus cum omnibus (1058D)gentibus, sederit, et omnis clerus eum revelata facie conspexerit, etsi non cum summis pastoribus et gregibus sibi commissis, pro dispensatis talentis, multiplicatisque spiritalibus lucris, audire merebimur: Euge, serve bone et fidelis (Matth. XXV, 21); saltem hoc concedatur, ut delictorum venia ad integrum tribuatur; quia manifestum est quibus peccatorum venia ad integrum tribuitur, quia nec infelix potest judicari, cui contigerit qualemcunque partem in paradiso habere; sed illis ibidem sors datur, qui, in quantum possunt, per vitae meritum, ad hoc, in hujus temporis curriculo, dum licet currere, festinent.

(1059A)Intendamus ergo ad hoc animum, quantum possumus, quia non possumus quantum debemus, et nostra vita amarescat in poenitentia, ne ultio divina, (1060A)quae nunc mitis est et exspectat, post saeviat ad vindictam.

INCIPIT REGULA. CAPUT PRIMUM.-- De humilitate. (1059A) Clamat nobis divina Scriptura, dicens: Omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur. (Luc. XIV, 11). Quantum enim humilior fueris, tantum te sequitur gloriae altitudo (Prov. XXIX, 23): et quia Superbis Deus resistit, humilibus autem dat gratiam (Jac. IV, 6); omnisque arrogans immundus est coram Domino (Prov. XVI, 5). Nam quemcunque superbum videris, filium diaboli esse non dubites; (1059B)et quemcunque humilem prospexeris, Dei filium esse credere debes. De multis enim pauca perstringimus, ut omnes homines ad amorem humilitatis provocemus, et detestabilem inimicamque Dei superbiam ab eis retrahamus; nam dum omne genus humanum humilitatem habere convenit, nimis iniquum pessimumque ac detestabile est ut qui servitio Dei peculiarius se junxerunt, humilitatem derelinquant, et superbiae diabolicae se socient. Christus in humilitate, diabolus in superbia sedet.

Idcirco necesse est ut qui, suadente diabolo, usque nunc superbus atque elatus, et vultu rigidus vixit, Deo auxiliante, per humilitatem atque charitatem, aut obedientiam, seu per reliqua bona Dei praecepta, resurgat, quia multum melius est per humilitatem (1059C)cum Christo in regna coelestia regnare quam cum diabolo per superbiam in infernum demergere.

CAPUT II.-- De ordine congregationis canonicorum. Ordines suos canonici ita conservent, ut ordinati sunt in gradibus suis, secundum legitimam institutionem Romanae Ecclesiae, in omnibus omnino locis, id est, in Ecclesia, vel ubicunque simul se conjunxerint, et ratio praestat; exceptis his quos episcopus in altiore gradu constituerit, aut degradaverit, certis de causis, reliqui omnes, ut diximus, ita ut ordinati sunt, ordines suos custodiant.

Juniores igitur priores suos honorent, priores minores suos in Deum diligant. In ipsorum autem appellatione nominum nulli liceat alium puro nomine (1059D)appellare, sed, secundum constitutionem sanctae sedis apostolicae, vocet eum nomen suum, prius addito et ministerii sui gradu, qualiscunque fuerit. Ubicunque se obviaverit clerus, junior inclinetur, et a priore benedictionem petat; et si sedentem invenerit, transeunte majore minor surgat, et det ei locum sedendi, nec praesumat junior consedere nisi ei praecipiat senior suus; ut fiat quod scriptum est: Honore invicem praevenientes (Rom. XII). Pueri parvi et adolescentes, in oratorio, aut ad missas, cum disciplina (1060A)suos ordines custodiant, et ubicunque fuerint, custodiam habeant et disciplinam.

CAPUT III.-- De eo quod in congregandis canonicis modus discretionis tenendus sit. Cavendum summopere praepositis et praelatis Ecclesiae est ut in Ecclesiis sibi commissis non plures admittant clericos quam ratio sinit, et facultas Ecclesiae suppetit; ne si plures indiscrete aggregaverint, nec ipsos gubernare, nec ut oportet valeant (1060B)adminiculari. Sunt namque nonnulli vanam gloriam ab hominibus captantes, qui innumerosam cleri congregationem volunt habere, cui nec animae, nec corporis curant solatia exhibere. Hi namque qualiter aggregati, dum a praelatis stipendia necessaria non accipiunt, neque canonicum servant ordinem, nec divinis officiis insistunt, claustra societatemque caeterorum relinquentes, efficiuntur vagi et lascivi, gulae et ebrietati, et caeteris suis voluptatibus dediti, quidquid sibi inhibitum est, licitum faciunt.

Proinde praepositis solerter providendum est ut in hoc negotio modum discretionis teneant, scilicet, ut nec plus quam oportet, et possibilitas Ecclesiae suppetit, in congregatione admittant; nec eos, quos (1060C)rationabiliter gubernare possunt, causa avaritiae abjiciant.

CAPUT IV.-- De eo quod non debent clerici in congregatione canonica constituti stipendia superflua accipere, aut exigere, sed necessaria. Sanctorum Patrum sententiae docent clericos non divitiarum sectatores esse, nec res Ecclesiarum inofficiose accipere debere. Inde dicit Prosper: « Qui Ecclesiae serviunt, et ea quibus opus non habent, aut libenter accipiunt, aut exigunt, nimis carnaliter sapiunt; indignum quippe est, si fidelis et operosa devotio clericorum propter stipendium saeculare praemia sempiterna contemnat. » Ut quid accipit unde rationem reddat? Ut quid peccatis alienis sua multiplicat? Unde necesse imo utile est (1060D)clericis in ecclesiasticis sumptibus accipiendis suum vitare periculum. Proinde tam de suis quam de Ecclesiae facultatibus non plus accipiant aut exigant quam oportet; id accipient: cibum, potum, atque vestimentum, et his contenti sint; ne, plus accipientes, pauperes gravare videantur. « Sine grandi peccato non accipiunt, unde pauper victurus erat. »

Hi vero qui nec suis rebus abundant, nec Ecclesiae habent possessiones, et magnam utilitatem Ecclesiae (1061A)conferunt, accipient in canonica congregatione victum et vestimentum, et eleemosynarum partes, quia de talibus in libro Prosperi dicitur: « Clerici quos voluntas aut nativitas pauperes fecit, in congregatione viventes, necessaria vitae accipient, quia ad ea accipienda non eos habendi ducit cupiditas, sed cogit vivendi necessitas. » Porro si tales fuerint, qui nec suas, nec Ecclesiae velint habere possessiones, horum necessitatibus providentissima gubernatione de facultatibus Ecclesiae debent subvenire praelati, attendentes illud Prosperi: « Quod habet, inquit, de facultatibus Ecclesiae, cum omnibus nihil habentibus commune habeat. » Sed et illorum curam gerere debent, quos aut infirmitas, aut senectus aggravat, quos etiam (1061B)constat olim in utilitatibus Ecclesiae desudasse.

CAPUT V.-- De his qui in congregatione sibi commissa, solummodo ex familia Ecclesiae clericos aggregant. Sunt nonnulli qui tantum ex familia ecclesiastica clericos in sibi commissis congregant Ecclesiis; et hoc ideo facere videntur, ut si quando eis aliquid incommodum fecerint, aut stipendia opportuna subtraxerint, nihil querimoniae contra se objicere praesumant, timentes, scilicet, ne aut severissimis verberibus afficiantur, aut humanae servituti denuo crudeliter addicantur.

Hoc autem non ideo dicitur, ut ex familia Ecclesiae probabiles vitae in congregatione, non sint admittendi, praesertim cum apud Deum non sit personarum (1061C)acceptio, sed potius, ut propter quam intulimus occasionem, nullus praelatorum, seclusis nobilibus, viles tantum in sua congregatione admittant personas.

CAPUT VI.-- Qui clerici in congregatione canonica constituti, ecclesiastica accipere debeant stipendia. Quia sanctorum Patrum supra notatae sententiae docent clericos non divitiarum sectatores esse, nec res Ecclesiarum inofficiose accipere debere, non abs re putavimus nonnulla capitula libri Prosperi ad medium exempli causa deducere, in quibus ita legitur: « Qui Ecclesiae serviunt; et ea quibus opus non habent, aut libenter accipiunt, aut exigunt, nimis carnaliter sapiunt. » Item ibi: « Satis quippe indignum est si fidelis et operosa devotio clericorum propter stipendium saeculare praemia sempiterna contemnat. » Item ibi: « Si propter hoc non vult sua (1061D)quisque relinquere, ut habeat unde vivat, ut quid accipit unde rationem reddat? »

CAPUT VII.-- De eo quod in congregatione canonica aequaliter cibus et potus accipiatur. Solet in plerisque canonicorum congregationibus irrationabiliter atque indiscrete fieri ut nonnulli clerici, qui et divitiis affluant, et aut parum aut nihil utilitatis Ecclesiae conferunt, majorem caeteris divinum strenue peragentibus officium annonam accipiunt, cum hoc ita fieri debere nunquam nec in auctoritate Scripturarum, nec in traditionibus sanctorum (1062A)Patrum possit [quoquo modo sancitum reperiri]. Est nempe rationabile justumque coram Deo et hominibus, ut in unaquaque canonica congregatione a minimo usque ad maximum cibum et potum aequaliter accipiant; hi videlicet qui propter aliquam utilitatem in numero canonicorum fuerint admissi. Quanquam enim plerique subditorum a praelatis rebus quibuslibet aliis plus caeteris merito solent honorari, in hac tamen societate, reclusa personarum acceptione, una debet cibi et potus aequalitas esse.

CAPUT VIII.-- De mensura cibi et potus. Quando clerus una aut bina vice in die reficit, accipiat a minore usque ad maximum quatuor libras panis; et quando bis in die reficit, pulmentum vero ad sextam, unam ministrationem de carne inter (1062B)duos; et si cibaria alia una accipient, et cibaria non habeant, tunc duas ministrationes de carne habeant. Ad coenam autem aut unam ministrationem inter duos, aut cibaria alia habeant. Illo tempore, quando quadragesimalem vitam debent ducere, tunc ad sextam inter duos clericos portionem de formatico, et cibaria alia accipient; et si pisces habuerint, aut legumen, aut aliud aliquid, addatur et tertium; et ad coenam cibaria inter duos, et portionem de formatico accipient; et si Deus amplius dederit, cum gratiarum actione accipient. Quando autem in die una refectio fuerit, tunc cibaria una inter duos, et portionem de formatico, et ministrationem de legumine aut aliud pulmentum accipient. Et si contigerit quod illo anno glandis vel fagina non sit, et non habent unde hanc (1062C)mensuram de carne impleant, praevideat episcopus, vel qui sub eo est, juxta quod Deus possibilitatem dederit, aut de quadragesimali alimento, aut alio, unde consolationem habeant.

Et si eadem regio vinifera fuerit, accipiant per singulos dies quinque libras vini (si tamen sterilitas impedimentum non fecerit temporis), si vero vinifera plena non fuerit, tres libras vini, et tres cervisiae; et caveant ebrietatem. Si vero contigerit quod vinum minus fuerit, et istam mensuram episcopus, vel qui sub eo est, implere non potest, juxta quod praevalet impleat de cervisia, et eis consolationem faciant; et illis qui se a vino abstinent praevideat episcopus, vel qui sub eo est, ut tantum habeant de cervisia quantum (1062D)de vino habere debuerant. Quando vero Ecclesiae facultas non suppetit, aut sterilitas terrae exstiterit, sicut crebro, peccatis nostris praepedientibus, evenire solet, et praelati quantum debent dare vinum, aut siceram, seu cervisiam, canonicis nequiverint, praevideant eis potum ex diversis materiis confectum; non autem murmurent, sed magis cum gratiarum actione quod dari sibi potest accipiant, animadvertentes Joannem Baptistam, qui nec vinum, nec siceram, nec quid aliud quod potest inebriari, bibit, quia ubi ebrietas fit, ibi flagitium atque peccatum est; et hoc admonemus, ut clerus sobriam (1063A)semper ducat vitam. Et quia persuadere non possumus ut vinum non bibant, vel hoc consentiamus ut saltem in illis ebrietas non dominetur, quia omnes ebriosos Apostolus a regno Dei extraneos esse denuntiat, nisi per dignam poenitentiam emendaverint. Habeant itaque canonici hortos olerum, unde cum caeteris additamentis aliquod pulmentum quotidie sibi vicissim ministrent.

CAPUT IX.-- De septimanariis coquinae. Clerici canonici sic sibi invicem servient, ut nullus excusetur a coquinae officio, nisi aegritudine, aut causa gravis utilitatis praeoccupatus fuerit, quia exinde major merces et charitas acquiritur. Imbecillibus autem procurentur solatia, ut non cum tristitia hoc faciant, sed habeant omnes solatia secundum modum (1063B)congregationis, aut positionem loci.

Archidiaconus, aut praepositus, vel cellarius, et qui in majoribus utilitatibus occupati sunt, isti excusentur a coquina. Caeteri autem sibi sub charitate invicem servient. Egressurus de septimana sabbato munditias vasorum faciat, et vasa ministerii sui, quae ad ministrandum accepit, sana et munda cellario reconsignet; et si aliquid ex illis minuatum fuerit, ad capitulum die Sabbati veniam petat, et vasa, vel quod minuatum est, in loco restituat.

CAPUT X.-- De archidiacono, vel praeposito. Oportet enim eos esse prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae, id est, ut sint sapientes in bonum, et simplices in malum; et docti in Evangelica praecepta, et sanctorum Patrum instituta canonum, (1063C)ut possint docere clerum in lege divina, et sic se conforment clero, ut non tantum verbis capacibus, sed etiam exemplis simplicioribus divina praecepta demonstrent, quia Apostoli debent semper servare formam, in qua dicit: Argue, obsecra, increpa (I Tim. IV), immiscens temporibus tempora, terroribus blandimenta. Indisciplinatos et inquietos debent durius arguere, obedientes autem et mites et patientes, ut in melius proficiant, observare; negligentes, et contemnentes, et superbos, increpent et corripiant. Neque dissimulent peccata delinquentium, sed mox ut coeperint oriri, radicitus ut praevalent, amputent, memores periculi Heli sacerdotis de filiis suis (I Reg. II). Honestiores quidem atque intelligibiles prima et secunda admonitione corripiant; (1063D)improbos ac duros corde, ac superbos, vel inobedientes, verbere et castigatione in ipso initio peccati coerceant, scientes scriptum: Stultus verbis non corrigitur (Prov. XVIII, 2). Et iterum: Percute filium tuum virga, et liberabis animam ejus a morte.

Et quidquid per se juste et rationabiliter secundum canonicam institutionem non potuerint definire, episcopo patefaciant, et ipse secundum Dei voluntatem quod castigandum est castiget, et quod corrigendum est corrigat. Qui archidiaconus, vel primiciarius, (1064A)in omnibus omnino actibus vel operibus suis, sint Deo et episcopo fideles et obedientes; et non sint superbi neque rebelles, vel contemptores, sed casti, et sobrii, patientes, benigni, et misericordes; diligant clerum, oderint vitia, et non permittant ea nutriri, sed prudentes amputare festinent. Caveant ne dum allis praedicaverint, ipsi reprobi efficiantur.

Qui archidiaconus, vel praepositus, si reperti fuerint, quod absit, superbi aut elati, aut contradictores vel contemptores canonicae institutionis, secundum Domini praeceptum admoneantur semel et iterum, et si non emendaverint, ab episcopo secundum modum culpae judicentur. Quod si neque sic correxerint, de ordinibus suis ejiciantur, et alii qui digni sunt, et voluntatem Dei, vel episcopi sui, secundum (1064B)divinum praeceptum impleverint, in locis illorum subrogentur.

CAPUT XI.-- De cellario. Cellarius vero debet esse timens Deum, sobrius, non vinolentus, non contentiosus, non iracundus, sed modestus, moribus cautus, et fidelis, non superbus, non tardus, non prodigus, non superfluus dissipator sine ordine, non remissus, et quidquid acceperit sub cura sua ad opus clericorum, custodiat, ne ministri ibidem deputati annonam fratrum aut furtim subripiendo, aut aliquolibet modo negligenter vivendo dissipent. Hi vero famuli eligantur de fidelissima Ecclesiae familia, et his officiis diligenter erudiantur, ut scilicet et arte pistoria, et fidei puritate, (1064C)necessitatibus fratrum opportunissime valeant suffragari. Eadem quoque forma de coccis servanda est.

CAPUT XII.-- De portario. Portarius unus cum suo juniore annum aut amplius, si episcopo, vel ei qui sub eo est, placuerit, portas claustrae, vel ostia, custodiat. Qui portarius sit frater probabilis vitae, sobrius, patiens, et sapiens, qui sciat responsum accipere et reddere: cui officium sit portam canonicorum cum summa obedientia et humilitate competenti tempore claudere, ac reserare, ut nulli per eam nisi per licentiam aditus pateat intrandi aut exeundi. Cui etiam observandum est ne eis quibus cura est plus otiis vacare quam divinis obsequiis incubare foras evagandi locum praebeat, et (1064D)eorum nugarum (quod nefas est) particeps fiat.

Debet praeterea advenientes quoque cum charitate suscipere, et priori adventum eorum causamque nuntiare. Expleto namque vespertino et completorio officio, obseratisque portis, claves earum idem portarius ei qui vicem praelati tenet ferat, ut nulli horis incompetentibus intrandi aut exeundi maneat facultas. Si vero inobediens aut protervus idem repertus fuerit portarius, sicut alii ministri negligentes judicetur.

CAPUT XIII.-- De eo quod diligenter munienda sunt claustra canonicorum, in quibus dormiunt canonici. (1065A) Praepositorum cura sit ut subditorum mentes sanctarum Scripturarum lectionibus assidue muniant, ne lupus invisibilis aditum inveniat, quo ovile Domini ingredi et aliquam ovium subripere valeat. Et praeterea necesse est ut claustra, quo clero sibi commisso canonice vivendum est, firmis undique circumdent munitionibus, ut nulli omnino intrandi, aut exeundi, nisi per portam, pateat aditus.

Sint etiam interius dormitoria, refectoria, cellaria, et caeterae habitationes usibus fratrum in una societate viventium necessariae. Omnes in uno dormiant dormitorio, praeter illos quibus episcopus licentiam dederit, secundum quod ei rationabiliter visum fuerit. (1065B)Et in ipsa claustra per dispositas mansiones dormiant separatim per singula lecta, misti cum senioribus propter praevidentiam bonam, ut seniores praevideant quid juniores secundum Deum agant. Et in ipsa claustra nulla femina introeat, nec laicus homo, praeter tantum si episcopus, aut archidiaconus, vel praepositus, jusserint, ut in refectorio refectionis causa veniant, relictis armis ante refectorium. Et si necesse fuerit ad opera facienda ibi laici homines . . . . at ubi perfectum habuerint opus suum, cum summa festinatione egrediantur foras. Et si cocci clerici desunt, et opus fuerit ut laici cocci, ad coccinandum tantum ingrediantur, et expleto ministerio suo cum celeritate exeant foras.

CAPUT XIV.-- De his quae a clero in nocte de lecto surgente primum dicenda atque operanda sunt. (1065C) Nocturnis horis cum ad opus divinum de lecto surrexit clerus, primum signum sibi sanctae crucis imprimat per invocationem sanctae Trinitatis; deinde dicat versum: Domine, labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam (Psal. L, 16); deinde psalmum: Deus, in adjutorium meum intende (Psal. LXIX), totum cum Gloria; et tunc provideat sibi corpoream necessitatem naturae, et sic ad oratorium festinet psallendo psalmum: Ad te, Domine, levavi animam meam (Psal. XXIV), cum summa reverentia et cautela intrans, ut aliis orantibus non impediat; et tunc prostratus in loco congruo effundat preces in conspectu Domini, magis corde quam ore, ita ut illius vox vicinior sit Deo quam sibi, ita dicendo: (1065D)Gratias tibi ago, omnipotens Pater, qui me dignatus es in hac nocte custodire, et deprecor clementiam tuam, misericors Domine, ut mihi concedas diem venturum sic peragere in tuo sancto servitio, cum humilitate et discretione, qualiter tibi complaceat servitus nostra. Amen.

Et tunc omnes sint praeparati stantes in loco suo in choro per ordinem, ut cum novissimum signum cessaverit, cum summa humilitate et honestate referant laudes Deo, in conspectu angelorum ejus. Et si alicui frequens tussis aut phlegma ex pectore aut naribus excrescat, post dorsum projiciat, aut juxta (1066A)latus, caute tamen et curiose, ut infirmis mentibus non vertatur in nauseam; et semper quod projicitur pede conculcetur, ut cum ad orationem curvantur, vestimenta eorum non sordidentur; et infra ecclesiam, et in omni conventu, seu et in portico, hoc observandum est, ut quod spuitur semper pedibus conculcetur.

CAPUT XV.-- De officiis divinis in noctibus. Hyemis vero temporibus, id est a Kalendis Novembris, usque in Pascha, juxta considerationem rationis, octava hora noctis surgendum est, ut modice amplius de media nocte pausentur, et jam digesti ad vigilias surgant. Post finitas nocturnas dicant versum: Exsultabunt sancti in gloria (Psal. CXLIX, 5), aut, Exsultent justi in conspectu Dei (Psal. (1066B)LXVII, 4). Deinde Kyrie eleison, et Orationem Dominicam; et faciant intervallum, excepto diebus Dominicis et festivitatibus sanctorum, juxta considerationem episcopi, vel qui sub eo est, id est, ut quadraginta aut quinquaginta psalmos possint cantare, secundum quod visum fuerit, et hora permiserit; et qui psalterii vel lectionum aliquid indigent, meditationi inserantur.

Et non praesumat aliquis in ipso intervallo dormire (nisi quem infirmitas cogat, et hoc per commeatum fiat), et qui aliter fecerit excommunicetur. Reliqui omnes ordinem vigiliarum teneant usque ad matutinas dictas. Et in ipso intervallo summum silentium fiat tam in voce quam in actu, vel incessu seu sono alicujus rei, ut liceat unicuique absque alterius inquietudine (1066C)peccata sua cum gemitu et suspirio et lacrymis Domino confiteri, et veniam vel remissionem pro ipsis ab omnipotente Domino orando et petendo postulare.

CAPUT XVI.-- De vigiliarum antiquitate. Antiqua est vigiliarum devotio, familiare bonum omnibus sanctis. Isaias dicit: De nocte vigilat spiritus meus ad te, Deus (Isai. XXVI). Item David: Media nocte surgebam ad confitendum tibi super judicia justitiae tuae (Psal. CXVIII). Hoc namque tempore vastator angelus transiens primogenita Aegyptiorum percussit; unde et nos vigilare oportet, ne periculis Aegyptiorum admisceamur. Iisdem etiam horis venturum se esse in Evangelio Salvator asserit, unde ad vigilandum (1066D)auditores suos exsuscitans, dicit: Beati servi illi quos, cum venerit Dominus, invenerit vigilantes (Matth. XXIV). Et si vespertina hora, inquit, venerit, et si media nocte, et si galli cantu, et invenerit eos vigilantes, beati sunt quidem servi illi. Itaque et vos estote parati, quia nescitis qua hora Filius hominis venturus est (Luc. XII). Siquidem nec verbis solum docuit vigilias, sed etiam confirmavit exemplo. Nam testatur Evangelium, quia erat Jesus pernoctans in oratione Dei (Luc. VI). Paulus quoque et Silas in custodia publica, circa medium noctis orantes, hymnum audientibus cunctis vincti dixisse memorantur (Act. (1067A)XVI); ubi repente terrae motu facto, et concussis carceris fundamentis, et januis sponte apertis, omnium vincula sunt soluta.

Unde oportet liis horis psallendi orandique frequentiam nos in sanctis habere officiis, finemque nostrum, vel si advenerit, sub tali actu exspectare securi. Est autem quoddam genus haereticorum superfluas aestimantium sacras vigilias, dicentium noctem esse factam ad requiem, sicut diem ad laborem. Hi haeretici Graeco sermone Nyctages, hoc est, somniculosi vocantur.

CAPUT XVII.-- De matutinis. De matutinorum antiquitate et auctoritate David dicit: In matutinis meditabor in te, quia fuisti adjutor meus (Psal. LXII). Et alibi: Praevenerunt oculi mei (1067B)ad te diluculo, ut meditarer eloquia tua (Psal. CXVIII). In Novo Testamento, ex illo tempore quo Dominus noster Jesus Christus in Bethleem nasci dignatus est, matutinae solemnitatis officium per universum mundum celebrari invaluit. Matutina autem luce radiante Dominus et salvator noster ab inferis resurrexit, siquidem et eodem tempore cunctis spes futurae resurrectionis creditur, cum justi quasi a sopore somni resurgentes vigilabunt.

CAPUT XVIII.-- De hora prima. Convenientes cleri ad primam canendam in ecclesia, completo officio ipso, ante psalmum quinquagesimum, donent confessiones suas vicissim, dicentes: Confiteor Domino, et tibi, frater, quod peccavi, in cogitatione, et locutione, et opere; propterea, precor (1067C)te, ora pro me. Et ille respondet: Misereatur tui omnipotens Deus, et indulgeat tibi omnia peccata tua; liberet te ab omni malo, conservet te in omni bono, et perducat te ad vitam aeternam. Et ille dicit Amen. Supplici corde certatim pro se orantes, hoc sibi faciunt. Hoc expleto, conveniant ad capitulum quotidie. Et ex ista institutione, quam propter illorum utilitatem, Deo auxiliante, fecimus, in unoquoque die aliquod capitulum, praeter diem Dominicam, quartam, et sextam feriam, et solemnitates sanctorum, in quibus tractatus, et alias homilias, vel quod aedificet audientes, relegant. Et ideo quotidie ad capitulum omnes cleros venire constituimus, ut anima verbum Dei audiat; et episcopus, vel archidiaconus, vel qui in loco illorum praeesse videtur, (1067D)ibidem quod jubere habet jubeat, et quod corrigere, corrigat, et quod faciendum sit, ordinare studeat.

Post lectionem recitantur aetas mensis et lunae, et nomina sanctorum, quorum festa crastinus excipiet dies: et postea pariter dicunt versum: Pretiosa est in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV, 15). Quem sequatur oratio a priore, ita: Ipsi et omnes sancti Dei intercedant pro nobis peccatoribus ad Dominum, ut mereamur possidere vitam aeternam. Amen. Deinde dicatur versus: Deus, in adjutorium meum intende, tribus vicibus, priore incipiente, et (1068A)caeteris respondentibus; subjungentes Gloria Patri, etc. Et postea, Kyrie eleison, et Oratio Dominica. Deinde: Et ne nos inducas in tentationem, etc., Et veniat super nos, etc. Respice in servos tuos (Psal. LXXXIX), pariter usque in finem psalmi, subjungentes Gloria. Deinde prior dicit: Dirigere, et sanctificare, et custodire digneris, Domine Jesu Christe Fili Dei vivi, hodie corda et corpora nostra, et sensus nostros, in via, et in lege tua, et in operibus mandatorum tuorum; et pedes nostros dirige in viam pacis, in viam salutis, in viam justitiae tuae, ut hic et in perpetuum, te adjuvante, salvi esse mereamur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivis et regnas Deus per infinita saecula saeculorum. Amen. Deinde, Adjutorium nostrum, etc. Respondent alii: In nomine Domini, qui fecit coelum (1068B)et terram. Post haec, qui culpabilis est, postulet veniam, et secundum modum culpae judicium recipiat. Quisquis vero veniam postulat pro culpa, quantum plus se humiliat, et se culpabilem asserit, tantum misericorditer ac levius a priore judicetur; necesse est enim ut omnes nostrae negligentiae, id est cogitationum, linguae, vel operis, in praesenti vita per veram confessionem et humilitatem semper judicentur, et non post mortem reos nos faciant.

CAPUT XIX.-- De opere manuum quotidiano. Surgentes a capitulo vadant aut simul aut separatim ad opus sibi injunctum, ut ratio praestat, custodientes silentium, decantent psalmos suos aut bini aut singuli, juxta quod congruum est, nihil aliud loquentes, nisi forte de ipsa arte necesse fuerit dicere (1068C)caute. Et quando incoeperint opus suum, dicant: Benedictus es, Domine Deus, qui adjuvisti me et consolatus es me. Amen. Misereatur nostri omnipotens Deus. Amen. Et quando opera communia non est necesse facere, unusquisque quod opus habet, faciat, quia otiositas inimica est animae.

CAPUT XX.-- De horis diei. Horam tertiam, et sextam, et nonam, Daniel et tres pueri supplicationibus Domini devoverunt. Scilicet ut ab eo ortu diei in tempus supplicationis tres horae porrectae, Trinitatis nobis reverentiam declararent. In hora tertia Spiritus sanctus descendit super apostolos. In sexta hora Christus passus est. In nona hora emisit spiritum.

CAPUT XXI.-- De hora vespertina. (1068D) Vespertinum diurni finis officium sequitur et diurnae lucis occasus, cujus ex Veteri Testamento solemnis est celebratio. Testis est David, qui dicit: Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum (Psal. CXL). In Novo Testamento, eodem tempore Dominus et Salvator noster coenantibus apostolis mysterium corporis et sanguinis sui tradidit. His temporibus in honore ac memoria tantorum sacramentorum adesse nos decet Dei conspectibus, et personare in ejus cultibus et laudibus.

CAPUT XXII.-- De completis. (1069A) De completis celebrandis in Patrum invenitur exemplis, David dicente: Si ascendero in lectum strati mei. Si dedero somnum oculis meis, et palpebris meis dormitationem, et requiem temporibus meis, donec inveniam locum Domino, tabernaculum Deo Jacob (Psal. CXXXI). Nos autem si locus Domini esse volumus, et tabernaculum et templum ejus cupimus haberi, exempla sanctorum imitemur, ne de nobis dicatur quod legitur: Dormierunt somnum suum, et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis (Psal. LXXV).

CAPUT XXIII.-- De recepto silentio post completum. Expleto completo summum silentium fiat, et orationes secrete fiant cum recordatione peccatorum; (1069B)et postea gratias agant Deo, dicendo: Gratias ago tibi, Domine, sancte Pater omnipotens aeterne Deus, qui me dignatus es in hac die custodire: per tuam sanctam misericordiam concede mihi hanc noctem mundo corde et corpore sic pertransire, qualiter, mane surgens, gratum tibi servitium exsolvere possim, per Christum Dominum nostrum. Amen.

Et cum magna cautela ambulent in ecclesia et in dormitorio; et cum ad proprium stratum venerint, dum se collocaverit clerus, dicat psalmum: Deus, in adjutorium meum intende (Psal. LXIX), totum cum Gloria; et post dicat versum: Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis (Psal. CXL, 3). Sicut mane surgens postulavit sibi labia a Domino aperiri, sic requiescens roget poni (1069C)ori suo a Domino custodiam.

CAPUT XXIV.-- De eo quod horas canonicas canonici religiose observare debent. Studeant summopere canonici praedictas horas vigilantissima cura custodire, et in his divinum officium humiliter ac devote persolvere; mox enim ut auditum fuerit signum, festinanter ad ecclesiam convenient, relictis omnibus quaelibet fuerint in manibus, sic tamen ut non pereant; et si longe ab ecclesia aliquis fuerit, ut ad opus Dei per horas canonicas occurrere non possit, agat opus Dei cum tremore divino ubi tunc fuerit. Et praevideat custos ecclesiae ut illa signa horis competentibus sonentur. Et caveant canonici, ut non pompatice, aut inhoneste, aut incomposite, aut superbe intrent, aut (1069D)stent, aut sedeant, in ecclesiam.

CAPUT XXV.-- De diligentia psallendi. Ubique credimus divinam esse praesentiam, et oculos Domini speculari bonos et malos, maxime tamen hoc sine aliqua dubitatione credamus, cum ad opus divinum assistimus; ideo semper memores simus quod ait Propheta: Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore (Psal. II). Et iterum: Psallite sapienter (Psal. XLVI). Et: In conspectu angelorum psallam tibi (Psal. CXXXVII). Ergo consideremus (1070A)qualiter oporteat in conspectu divinitatis et angelorum ejus esse, et orare: et sic stemus ad psallendum, ut mens nostra concordet voci nostrae. Nam si cum bonis hominibus, vel potentibus, volumus aliqua suggerere, non praesumimus nisi cum humilitate et reverentia; quanto magis Dominus universorum a nobis cum humilitate et puritate supplicandus est?

CAPUT XXVI.-- De eo quod non pompatice standum est in ecclesia. Mox autem, audito signo, omnes canonici festinent ad ecclesiam; et non pompatice, aut inhoneste, vel incomposite, sed cum Dei timore ingrediantur eam. Nec cum baculis, aut camputis, aut fustibus in choro, exceptis debilibus, sed religiose illis standum et psallendum est. Sunt enim quidam clericorum qui (1070B)in saecularibus negotiis et disceptationibus pene totum infatigabiliter deducunt diem, et mox ut ecclesiam ad divinum officium peragendum intraverint, ita fatigati videntur, ut nec orationi vacare, nec ad psallendum stare queant, sed potius sedentes, non divinis, sed vanis solent instare loquelis, et saecularia verba, et (quod dictu nefas est) turpia et obscena invicem proferunt. Oportet namque ut ab his qui id faciunt, et ab illis qui eos forte imitari volunt, iste exsecrabilis usus radicitus evellatur, secundum sententiam Domini dicentis: Domus mea domus orationis vocabitur (Matth. XXI).

CAPUT XXVII.-- De proficiscentibus in itinere. Quicumque ex clero in itinere cum episcopo, vel cum alio, proficiscuntur, ordinem suum, in quantum (1070C)iter vel ratio permiserit, non negligant. Et non eos debent praeterire horae constitutae, tam de officiis divinis, quam aliunde.

CAPUT XXVIII.-- De his qui in quibusdam levioribus culpis delinquunt. Si quis ex clero ad opus Dei vel ad mensam tarde occurrerit, aut pro aliqua causa senior suus psalmodiam vel missas cantare ordinaverit, et hoc minime impleverit, et si fregerit quidpiam, aut perdiderit, vel aliquid excesserit, et non veniens continuo ante episcopum, aut ante eos qui sub eo sunt, ipse ultro satisfecerit, vel celaverit delictum suum, dum per alium cognitum fuerit, majori subjaceat emendationi; nam si ipse sponte confessus fuerit, leviori subjaceat emendationi, secundum modum (1070D)culpae: qui modus correptionis in episcopi, aut in illius judicio qui sub eo est, pendeat.

Qui in levioribus culpis deprehensus fuerit, in illa die privetur a mensae participatione, et in oratorio psalmum aut antiphonam non imponat, nec lectionem recitet. Refectionem cibi post clerorum refectionem accipiat, ut si verbi gratia cleri reficiunt hora sexta, ille nona, si cleri nona, ille vespera.

CAPUT XXIX.-- De gravioribus culpis. Si quis clericus de ordine canonico gravioris culpae (1071A)crimen commiserit, id est, homicidium, fornicationem, adulterium, furtum, vel his similia ex principalibus vitiis, corporali castigationi subjaceat primitus. Deinde quanto tempore voluerit episcopus, vel qui sub eo sunt, carcere, vel exsilio puniatur, sciens illam terribilem sententiam Apostoli Domini dicentis: Tradere hujusmodi hominem in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini (I Cor. V). Et dum in ipso carcere fuerit, nullus ei ex clero in ullo jungatur consortio, neque in colloquio, nisi cui prior jusserit; et hic solus persistet in poenitentia luctuum quandiu priori visum fuerit.

Egressus de carcere, si episcopo, vel his qui sub eo sunt, visum fuerit, agat adhuc publicam poenitentiam, id est, suspendatur ab oratorio, simul et a (1071B)mensa; et omnibus horis canonicis veniat ante ostium ecclesiae, ubi prior jusserit, jacens prostrato omni corpore suo, ante ipsum limitem ecclesiae usque dum ingrediuntur omnes, et postea erigit se, stet foras ecclesiae ante ipsum ostium, et impleat ibi officium suum, in quantum potest; et jacens, vel stans ante ipsum limitem, cum nullo homine. Egredientibus de ecclesia, similiter prostratus jaceat, usque dum omnes fuerint egressi foras.

De abstinentia quandiu vel qualiter episcopo, vel his qui sub eo sunt, visum fuerit, mensura, vel hora, qua ei viderint competere, neque a quoquam benedicatur, usque dum reconcilietur.

CAPUT XXX.-- De reconciliatione poenitentis capitale crimen. (1071C)Ordo poenitentiam agentis publicam hic est: suscipies eum quarta feria mane in capite Quadragesimae, id est in capite jejuniorum, et cooperies eum cilicio, et orabis pro eo; et includes eum usque in Coenam Domini: qui eodem die praesentetur in gremio ecclesiae; qui dum vocatus venerit ad reconciliandum ante episcopum, vel clerum, cum omni humilitate prostrato omni corpore super terram ante absidam, petat ab omnibus veniam; et episcopus, vel qui sub eo est; det orationes super eum ad reconciliandum in quinta feria Coenae Domini.

CAPUT XXXI.-- De confessionibus. Hortatur nos Scriptura dicens: Revela Domino viam tuam, et spera in eum (Psal. XXXVI, 5). Item dicit: Confitemini Domino, quoniam in saeculum misericordia (1071D)ejus (Psal. CV, 1). Item: Delictum meum cognitum tibi feci, et injustitias meas non abscondi (Psal. XXXI, 5). Item: Confitebor adversus me injustitias meas Domino; et tu remisisti impietatem peccati mei (Ibid. 6). Et iterum: Confitemini alterutrum peccata vestra (Jac. V, 16), et deleantur. Et alibi: Qui abscondit scelera sua, non dirigetur; qui autem ea confessus fuerit, salvabit animam ejus a morte (Prov. XXVIII, 13). Et Dominus in Evangelio ait: Agite poenitentiam, appropinquavit enim regnum coelorum (Matth. III, 2). Necesse est ut dum modo, suadente diabolo, multa contra voluntatem et praeceptum Dei commisimus, per veram humilitatem et confessionem emendemus poenitentes, sicut sancti Patres constituerunt; (1072A)et deinceps cum aliqua cogitatio mala in cor, suadente diabolo, venerit, cito episcopo, vel priori, confiteatur, ut per veram confessionem et poenitentiam, regnum Dei habere mereamur. Nimis enim improbus est qui ante Dei oculos peccat et homini confiteri erubescit.

CAPUT XXXII.-- Ordo ad poenitentiam accipiendam, et confessionem faciendam. Haec est oratio poenitentiae et confessionis nostrae, quae coram Deo et sacerdotibus ejus a nobis pariter agendae sunt, id est, in unoquoque anno tribus vicibus, id est in tribus Quadragesimis populus fidelis suam confessionem suo sacerdoti faciat, et qui plus fecerit, melius facit. Monachi in unoquoque Sabbato confessionem faciant, cum bona voluntate, episcopo (1072B)aut priori suo. Quando volueris confessionem facere peccatorum tuorum, viriliter age, et noli erubescere, quia inde venit indulgentia; et sine confessione non est indulgentia.

Imprimis prosterne te humiliter in conspectu Dei in terra ad orationem, et roga beatam Mariam cum sanctis apostolis, et martyribus, et confessoribus, ut ipsi intercedant pro te ad Dominum, et Deus omnipotens dignetur tibi dare sapientiam perfectam, et scientiam, et intelligentiam veram, ad confitendum peccata tua. Et postea surge cum fiducia et vera credulitate, et dic illi: Serve Dei, credis in Deum Patrem omnipotentem creatorem coeli et terrae?

Respond. Credo.

(1072C)Interrog. Credis in Patrem et Filium et Spiritum sanctum?

Respond. Credo.

Int. Credis quod istae tres personae, quomodo diximus, Pater et Filius Spiritus sanctus, tres personae sint, et unus Deus?

Respond. Credo.

Int. Credis quod in ipsa carne in qua nunc es, recipere habes quod egisti, et quod egeris sive bonum, sive malum?

Respond. Credo.

Int. Credis resurrectionem et vitam aeternam esse tibi post mortem?

Respond. Credo.

(1072D)Int. Vis dimittere omnia mala illis omnibus qui in te peccaverunt, ut Deus dimittat tibi omnia peccata tua? dicente eodem Domino in Evangelio: Si remiseritis hominibus peccata eorum, remittentur vobis peccata vestra (Matth. XVIII, 35).

Respond. Volo.

Et postea require eum diligenter, si sunt secum opera mala, quae separant hominem (ut ait Apostolus) a regno Dei. Haec sunt mala cogitatio, malus sermo et otiosus, odium, invidia, detractio, maledictio, convicium, turpiloquium, scurrilitas, dissimulatio, adulatio, murmuratio, cupiditas carnalis, elatio, desidia, pigritia, inhonoratio, bonorum inhonoratio, cognatorum inhonoratio, diebus Dominicorum et sanctorum solemnitatum ignorantia, iracundia, (1073A)avaritia, falsa testificatio, somnolentia, intemperantia in cibis, rapina, gula, ebrietas, comessatio, fornicatio, adulterium, sacrilegium, superbia, perjurium, furtum, homicidium, et his similia. Et postquam confessus fuerit sua peccata, si vult dimittere ea, da ei poenitentiam, et si non vult, non da ei poenitentiam, quia non potes; et si vult dimittere ipsa peccata, fac ei confiteri ea, et ad ultimum dicere: Multa sunt peccata mea in factis, in verbis, in cogitationibus; tunc da illi poenitentiam canonice mensuratam; et postea effunde super eum orationes et preces.

Cavendum est utique ne hi qui in gravibus peccatis incidunt, et hi qui in levioribus quibusdam delinquunt, aequaliter judicentur, sed secundum morbum (1073B)adhibenda est medicina.

CAPUT XXXIII.-- De excommunicatione culparum. Si quis clericus contumax, aut inobediens, aut superbus, aut ebriosus, aut detractor, aut rebellis, aut bilinguis, aut fornicator, aut contradictor, aut contentiosus, aut raptor, aut fur, aut murmurator, aut increpator, aut indicti jejunii transgressor, aut juxta crucem standi et adorandi contemptor, aut in aliquod contrarium consistens, aut praeceptis episcopi, vel eorum qui sub eo sunt, contemptor fuerit, sua voluntate veniam non petierit, hic secundum Domini praeceptum admoneatur, semel, et bis, et ter, secreto, a senioribus suis; et si se non emendaverit, objurgetur publice coram omnibus. Si vero neque sic se correxerit, excommunicationi subjaceat. (1073C)Si autem improbus est, aut minus intelligens, aut incorrigibilis, vindictae corporali subdatur.

CAPUT XXXIV.-- De Quadragesimae observationibus. Licet omni tempore vita Christianorum simplex debeat esse et sobria, maxime tamen religiosis mentibus convenit ut his diebus continentius vivant, et sedula servitute adhaerere Deo contendant. Ideoque decernimus ut in illis quadraginta diebus ante Pascha, cum omni puritate mentis et corporis noster clerus, Deo jubente, in quantum poterit, se custodiat. De cibi autem et potus perceptione, in quantum Deus auxilium dederit, parcitatem habeat, id est, ut quotidie, exceptis diebus Dominicis, a capite Quadragesimae, (1073D)usque ad Pascha sanctum, post dictam vesperam in refectorio reficiat, et ab illis cibis se abstineat vel potu, sicut episcopus vel qui sub eo sunt cum ratione constituerint. Et alibi neque in ipsa civitate, neque in monasteriis, neque in quibuslibet locis, neque in domibus propriis, his quadraginta diebus reficiant, nisi ubi hora competente ad cibum suum accipiendum pro utilitatis causa longe fuerint, et adesse cum fratribus non potuerint.

Lectioni vero clerici in his quadraginta diebus, exceptis diebus Dominicis suis, a prima dicta usque ad tertiam plenam vacent, et foras claustra, nisi necesse fuerit, non egrediantur, nisi episcopus, aut qui sub eo est, judicaverit ut fiat, quod fiendum est. (1074A)Et post tertiam tunc temporis capitulum habeant, et postea faciant quod congruum fuerit, sive in legendo, sive in operando.

CAPUT XXXV.-- De temporibus in quibus semel aut bis in die clericis reficiendum est. A Pascha autem usque ad Pentecosten bis in die canonici reficiant, et carnem manducandi licentiam habeant (nisi poenitentes) praeter tantum quartam sextamque feriam. A Pentecoste vero usque ad nativitatem sancti Joannis Baptistae, similiter bis in die reficiant, et carne abstineant. A nativitate vero sancti Joannis usque ad transitum sancti Martini, sicut antea bis in die reficiant, quarta et sexta feria a carne abstineant.

Ab ipso transitu sancti Martini usque ad natalem (1074B)Domini a carne omnes abstineant, et usque ad nonam jejunent, et omnibus his diebus in refectorio reficiant. Et post natalem Domini usque ad caput Quadragesimae secunda et quarta, et sexta feria, in refectorio ad nonam reficiant. Reliquis his diebus duabus vicibus in refectorio reficiant. A carne vero quarta, et sexta feria his temporibus abstineant. Et si dies festus in his diebus feriis talis venerit, si permiserit prior, carnem manducent pro infirmitate.

CAPUT XXXVI.-- De festivitatibus sanctorum. Illud intimare complacuit, ut nos et clerus noster, festivitatibus Domini, et sanctae Mariae, vel duodecim apostolorum, seu reliquorum sanctorum, quorum usus est in ista provincia, annis singulis celebrare (1074C)(in quantum Deus possibilitatem dederit) officium divinum die noctuque procuremus. Et episcopus, vel qui sub eo est, in Nativitate et Epiphania Domini, et Pascha, et clauso Paschae, et Ascensione Domini, et Pentecoste, et festivitatibus sanctorum provinciae suae, in domo sua ad ipsos cleros refectionem faciat, si praesens est, et si absens est, his diebus tunc in refectorio habeant refectionem sufficienter, sicut superius scriptum est. Et postquam de refectorio exierint, in caminada bibant duabus vicibus aut tribus, qualiter consolatio sit, et ebrietas non dominetur.

Aliis vero diebus festis, sicut moris est Ecclesiae, juxta quod melius praelati possunt, clericis suis cibum potumque ministrent. Et illud interea caveant (1074D)praelati, ne id quod dare debent, aut possunt, qualibet dissimulatione, aut tenacitate, subditis subtrahant, ne paupertatis occasione compulsi, per diversa vagari ac se turpibus implicari negotiis cogantur; relictoque Ecclesiastico officio, incipiant indisciplinate vivere, et propriis voluptatibus deservire; et praelati qui eis necessaria largiendo a Domino remunerari poterant, districte et severe judicentur.

CAPUT XXXVII.-- Ut non praesumat aliquis alterum caedere aut excommunicare. Vitetur in hoc ordine canonico omnis praesumptionis occasio, id est, ut nulli liceat quemquam (1075A)parem suum excommunicare, aut caedere, quamvis aliquis sua praesumptione ipsum ad hoc incitet: non est suum advindicare, aut in verbis, aut in factis, sed ad priorem veniat, et ille secundum ordinem ipsam causam definiat. Et qui hoc facere praesumpserit, ab episcopo vel ab eo qui sub eo est, judicetur.

CAPUT XXXVIII.-- Ut in congregatione canonicorum nulli liceat alterum defendere. Omnibus modis cavendum est ut pro nulla occasione alter praesumat alium defendere, nec quasi parentelae obtentu, aut aliqua amicitia, aut familiaritate, id a canonicis praesumatur, quia gravis occasio scandalorum in congregatione ex hac causa solet oriri. Quod si quis transgressus fuerit, a (1075B)priore acrius coerceatur, ut caeteri timorem habeant.

CAPUT XXXIX.-- De zelo bono quem debent servi Dei habere invicem. Sicut est zelus amaritudinis malus, qui separat a Deo, et deducit ad infernum, ita est zelus bonus, qui separat a vitiis, et ducit ad Deum, et ad vitam aeternam. Hunc ergo zelum ferventissimo amore exerceant servi Dei, id est, ut honore se praeveniant invicem, et infirmitates suas sive corporum, sive morum, patientissime tolerent. Et si qua vitia reporta fuerint, reprimenda sunt, et castigatio adhihenda est, cum his a quibus hoc est commissum (ut ait Apostolus) . . . existant, qualiter vitia si orta fuerint possunt destruere, et ad meliorem statum unumquemque (1075C)provocare, quia scriptum est: Qui diligitis Dominum, odite malum (Psal. XCV, 10). Nam qui diligit iniquitatem, odit animam suam. Nam ille animam suam bene diligit, qui se custodit, et alios ad exemplum bonae conversationis, et verbis, et operibus, trahit.

CAPUT XL.-- De infirmis canonicis. Si aliquis ex clero infirmatur, episcopus, vel qui sub eo est, habeat maximam curam de illo; et caveat ne negligatur infirmus; sed sicut revera Christo, ita ei serviatur. Quibus infirmis sint mansiones deputatae, rationabiliter dispositae, condignae, aptae, ubi esse possint; et sit unus ex clero deputatus timens Deum, qui circa infirmum maximam curam gerat de (1075D)omnibus necessitatibus ejus; et habeat solatium si opus est, juxta quod constituerit prior: et sciat si bene ministraverit, gradum bonum sibi a Deo acquiri.

Sed et ipse infirmus consideret in honore Dei sibi serviri, et non superfluitate sua contristet servientem sibi. Et hoc indicendum est, quod infirmo licet omni hora cibum et potum sumere, quando desideraverit, vel possit, si opportune non possit.

CAPUT XLI.-- De vestimentis et calceamentis clericorum. Illa dimidia pars cleri, qui seniores fuerint, annis singulis accipient cappas novas, et vestes laneas (1076A)novas; et veteres, quas praeterito acceperunt, semper reddant, dum accipiunt novas. Et alia pars dimidia cleri, illas cappas et vestes veteres, quas illis seniores sui singulis annis reddunt, accipiant. Et illi seniores illas cappas et vestes, quas reddere debent, non commutent. Et unusquisque cleri senioris annis singulis tres campsiles accipiunt; et unusquisque cleri junioris annis singulis duas campsiles accipiunt. Calceamenta vero omnis clerus annis singulis, pelles buccinas, et solas, paria quatuor accipiunt. Et vestimenta in transitu sancti Martini, et campsiles in Pascha, et calceamenta in Kalendis Septembribus habeant.

CAPUT XLII.-- De eleemosynis accipiendis. Si aliquis uni sacerdoti pro missa sua, vel pro (1076B)confessione, aut clerico pro psalmis, et hymnis, seu pro seipso, vel pro quolibet charo suo, aut vivente, aut mortuo, aliquid in eleemosyna dare voluerit, hoc sacerdos, vel clericus a tribuente accipiat, et exinde quod voluerit faciat. Si autem a tribuente ad omnes sacerdotes aliquid in eleemosyna datum fuerit, hanc eleemosynam communem habeant et psalmodiam, vel missas pro illo misericorde faciant.

CAPUT XLIII.-- De mensura sacerdotibus de eleemosynis accipienda, facienda. Nimis grave eis esse existimamus, si tam ingentium onera peccantium solis illis sacerdotibus contigerit portare, quia facilius Dei misericordiam plures impetrant quam unus, quia unusquisque de (1076C)propria conscientia sua debet metuere, quanto magis de alienis peccatis supra vires non debet sibi sarcinam peccatorum cumulare.

CAPUT XLIV.-- De cura quam in populo sibi commisso debent habere clerici. Cavendum nobis est ne in periculum per nostram negligentiam, ut ita dixerim, absque baptismo, et confirmatione, et confessione, et praedicatione, in quadam securitate positus incurrat noster populus. Unde constituimus ut bis in mense per totum annum, de quinto decimo, in quinto decimo, verbum salutis ei praedicetur, qualiter ad vitam aeternam, Deo auxiliante, perveniat. Et si omnibus festis et Dominicis diebus assidua fuerit praedicatio, (1076D)utilior est; et juxta quod intelligere vulgus possit, ita praedicandum est.

CAPUT XLV.-- Cui committi debeant stipendia pauperum. Evangelicis atque apostolicis instruimur documentis, in colligendis hospitibus; et ideo ante omnia operam debere dare, ut merito de nobis a Domino dicatur: Hospes fui, et collegistis me (Matth. XXV, 35). Proinde oportet ut praelati Ecclesiae, praecedentium Patrum exempla sectantes, aliquod praeparent receptaculum, ubi pauperes colligantur, et de rebus Ecclesiae tantum ibidem deputent, unde sumptus necessarios juxta possibilitatem rerum habere valeant, (1077A)exceptis decimis, quae de Ecclesiae villis ibidem conferuntur. Sed et canonici tam de frugibus quam etiam de omnibus eleemosynarum oblationibus in usus pauperum decimas libentissime ad ipsum conferant hospitale. Et boni testimonii frater constituatur, qui hospites, et peregrinos mendicantes, ut pote Christum in illis, suscipiat, eisque necessaria libenter pro viribus administret; qui etiam ea quae in usus pauperum cedere debent nequaquam in suos usus reflectat, ne cum Juda loculos Domini furante sententiam damnationis excipiat.

Et praelati cavere debent ne curam pauperum parvipendant. Et clerici, si aliis temporibus nequeunt, saltem quadragesimali tempore, pedes pauperum in competenti lavare debent hospitali, juxta (1077B)illud evangelicum: Si ego Dominus et magister lavi vobis pedes, quanto magis vos debetis alter alterius lavare pedes (Joan. XIII, 14), et caetera. Quapropter expedit ut in competenti loco hospitale sit pauperum, ubi perfacilis ad illud veniendi conventus fieri possit fratrum. Quod si is cui hospitale commissum est curam pauperum neglexerit, eorumque res in suos usus retorserit, quanquam divina ultione dignus sit, severius tamen quam caeteri delinquentes a praepositis judicandus, et a ministerio removendus; nec immerito, quippe qui et pretia peccatorum, et alimenta pauperum, et thesaurum coelo recondendum, suis aptavit usibus.

CAPUT XLVI.-- De praepositis. Quamvis omnes qui praesunt praepositi rite (1077C)dicantur, usus tamen obtinuit eos vocari praepositos qui quamdam prioratus curam sub aliis praelatis gerunt. Hi tamen qui juxta morem hunc praepositi vocantur, tales et tam strenui constituendi sunt, qui vitae probabilis sint, et ea quae sibi injuncta sunt, fideliter humiliterque expleant; et pro eo quod aliis praelati sunt, nequaquam parvipendant canonica instituta, sed quanto plus implicantur in fratrum curis, tanto magis studeant coelestibus obtemperare monitis. Debent igitur cunctae congregationi utiles esse, et de ministerio sibi commisso fideliter prodesse. Ea vero quae fratribus dare debent, cum charitate tempore opportuno incunctanter praebeant, quatenus a Domino de fideli administratione gradum (1077D)bonum sibi acquirant.

CAPUT XLVII.-- Quales vice praelatorum in congregatione fungi debeant. Oportet Ecclesiae praelatos, ut de congregatione sibi commissa tales eligant boni testimonii fratres, in quibus onera regiminis secure possint partiri. Quibus etiam talem conferant dignitatem, ut vice illorum fungentes, et inobedientes canonica censura corripere, et obedientes hortando ad meliora valeant provocare. Non constituendi sunt personaliter, aut eo ordine quo in collegio fratrum admissi sunt, sed secundum vitae meritum, et spiritalium donorum (1078A)praerogativam: qui et in congregatione assidui sint, et fratrum curam pervigili studio gerant; et sicut alios praecedunt magisterio, ita nimirum innocentis vitae informent exemplo, ut, juxta Apostolum, exemplo sint caeteris in verbo, in conversatione, in charitate, in fide, et castitate, etc. (I Tim. IV).

Qui etiam, si prioratus sui causa intumescere coeperint, et curae fratrum nihil propenderint, et si crebro incorrigibiles exstiterint, a ministerio propellantur, aliique in loco illorum qui strenue peragere possint constituantur.

CAPUT XLVIII.-- De pueris nutriendis custodiendisque. Solerter rectores Ecclesiarum vigilare oportet, ut pueri et adolescentes, qui in congregatione sibi (1078B)commissa nutriuntur, vel erudiuntur, ita jugibus ecclesiasticis disciplinis constringantur, ut eorum lasciva aetas, et ad peccandum valde proclivis, nullum possit reperire locum quo in peccati facinus proruat. Quapropter in hujuscemodi custodiendis, et spiritaliter erudiendis, talis a praelatis constituendus est vitae probabilis frater, qui eorum curam summa gerat industria, eosque ita arctissime constringat, qualiter, ecclesiasticis doctrinis imbuti, et armis spiritalibus induti, et Ecclesiae utilitatibus decenter parere, et ad gradus ecclesiasticos quandoque digne possint promoveri.

Libuit praeterea, ob aedificationem congruam, et instructionem negotii de quo agitur, quamdam sanctorum Patrum sententiam huic operi inserere, quae (1078C)ita se habet: « Prona est enim omnis aetas ab adolescentia in malum. Quisquis autem in clero puberes, aut adolescentes existunt, omnes in uno conclavi atrii commorentur, ut lubricae aetatis annos, non in luxuria, sed in disciplinis ecclesiasticis agant, deputati probatissimo seniori, quem et magistrum doctrinae, et testem vitae habeant, » et caetera. His ita praemissis, oportet ut probatissimo seniori pueri ad custodiendum, licet ab alio erudiantur, deputentur. Frater vero cui haec cura committitur, si eorum curam parvipenderit, et aliud quam oportet docuerit, aut his aliquam cujuslibet laesionis maculam ingesserit, severissime correptus ab officio amoveatur; et fratri alii hi committantur, qui eos et innocentis (1078D)vitae exemplis informet, et ad opus bonum peragendum excitet.

CAPUT XLIX.-- Ut omnes canonici ad completorium conveniant. Expletis religiosissimo obsequio horis competentibus diurnis officiis ab omnibus canonicis, dato signo, devotissime ad completorium veniendum est, incipiente nocte; quo completo, non oportet ut epulis et potationibus, vanisque inserviant loquelis, sed his penitus postpositis, humiliter et honeste dormitorium petant, et nequaquam duo in uno lecto, sed singuli in singulis lectis quiescant. Lucerna (1079A)quoque in eodem dormitorio noctis tempore jugiter ardeat. Nihil denique inhonestum aut indecens in dormitorio geratur ab aliquo; nec quispiam aliquem inquietare praesumat, nec ad verba inutilia et otiosa prorumpere cogat. Hujus capituli contemptor specialiter a praelatis et magistris severissime corripiatur.

CAPUT L.-- De cantoribus. Studendum summopere cantoribus est, ne donum sibi divinitus collatum vitiis foedent, sed potius illud humilitate, et sobrietate, et castitate, et caeteris sanctarum virtutum ornamentis exornent: quorum melodia animos populi circumstantis ad memoriam amoremque coelestium non solum sublimitate verborum, sed etiam sauvitate sonorum, quae dicantur, (1079B)erigat. Cantorem autem, sicut traditum est a sanctis Patribus, et voce et arte praeclarum illustremque esse oportet, ita ut oblectamento dulcedinis animos incitet audientium, etc. Cantores itaque non propter donum sibi collatum se caeteris superbiendo praeferant, sed humiliter socios exhibeant. Et providendum est illis quando temperate, quando submisse divinum agatur officium; scilicet ut secundum numerum clericorum, et officii qualitatem, et temporis prolixitatem, tantum protendant, et voces moderentur caeterorum. Sonum etiam vocalium litterarum bene et ornate proferant.

Hi vero qui hujus artis minus capaces sunt, donec erudiantur melius, convenit ut sileant, quam cantare volendo quod nesciunt, aliorum voces dissonare (1079C)compellant. Psalmi namque in ecclesia non cursim, aut in excelsis atque inordinatis, seu intemperatis vocibus, sed plane et lucide cum compunctione cordis recitentur, ut et recitantium mens illorum dulcedine pascatur, et audientium aures illorum pronuntiatione demulceantur, quoniam quamvis cantilenae sonus in aliis officiis excelsa soleat fieri voce, in recitandis tamen psalmis hujuscemodi vitanda est vox.

Constituantur interea seniores fratres, probabilioris scilicet vitae, qui tempore statuto vicissim cum cantorum schola sint, ne hi qui discere debent, aut otio vacent, aut inanibus et supervacuis fabulis instent. Si vero cantores superbi exstiterint, et artem quam divinitus adjuti didicerint aliis insinuare renuerint, (1079D)graviter ac severe judicentur, ut, emendati atque correcti, talentum sibi a Deo quidem collatum aliis erogare procurent.

CAPUT LI.-- Quales ad legendum et cantandum in ecclesia constituendi sint. Tales ad legendum, et cantandum, et psallendum in ecclesia constituantur, qui non superbe, sed humiliter, debitas Domino laudes persolvant, et suavitate lectionis ac melodiae doctos demulceant, et minus doctos erudiant; plusque velint in lectione vel cantu populi aedificationem quam popularem vanissimam adulationem. Qui vero haec docte peragere (1080A)nequeunt, erudiantur prius a magistris, et instructi haec adimplere studeant, ut audientes aedificent.

CAPUT LII.-- Modus correptionis. Quanquam contemptores canonicarum institutionum episcopali praecipue judicio plectendi sint, juxta modum culparum, ut supra retulimus, mensura extendenda est correptionum. Et haec omnia jure in praelatorum pendent judicio, quo discretissime temperanda sunt: necesse est enim, ut iidem praelati circa delinquentes medici peritissimi imitentur factum, scilicet ut, adhibita magnae discretionis cura, quid cuique congruat, quidve conveniat, adhibeant: summopere perpendentes ut, juxta quantitatem vulnerum, exhibeant fomenta curationum; quatenus nec alteri dent quod noceat, nec alteri subtrahant quod (1080B)juvet.

Omissis igitur his quorum aetati delinquenti parcitum non est, sed potius eorum latera ne indurescant virgis assidue tundenda sunt, qualiter erga caeteros delinquentes juxta auctoritatem divinam, et sanctorum Patrum exemplum, traditionesque id fieri oporteat, strictim breviterque ostendatur.

Si quis frater, in congregatione canonica constitutus, horas canonicas frequentare neglexerit, ecclesiamque non religiose, sed pompatice, vel incomposite, intraverit, et opus Dei negligenter exsecutus fuerit, ad collationem venire distulerit, obedientiam a magistris sibi injunctam agere recusaverit, in legendo et cantando, vel in caeteris ecclesiasticis disciplinis, juxta vires studium non exhibuerit, ad mensam (1080C)non necessitate, sed vitio tarde occurrerit, e claustris sine licentia exierit, per licentiam vero egressus extra constitutum sibi placitum moras fecerit, in plateis ire, aut in biviis residere tentaverit, in dormitorio aliquid indecens, aut inhonestum, verbis, aut actibus, perpetraverit, alicubi nisi in dormitorio cum caeteris absque causa inevitabili dormire praesumpserit, fratribus charitatis officio obedienter servire neglexerit, discordiam quam scriptura Dei detestatur, inter fratres seminaverit, et huic institutioni contumax, aut superbus, aut murmurans exstiterit, et caetera hujuscemodi agere tentaverit, hic primo secundum Domini praeceptum non solum et secundo, et tertio, quinimo crebrius admoneatur; et si his admonitionibus non cesserit, publica objurgatione (1080D)corripiatur. Quod et si his renisus fuerit, caeteris sibi alimentis interdictis, pane tantum usque ad dignam satisfactionem utatur et aqua. Si vero nec sic correxerit, separetur a mensa, et a societate fratrum, et a choro psallentium removeatur, et seorsim in loco hujuscemodi negligentibus a praelatis constituto stare cogatur, ut saltem rubore sequestrationis emendetur.

Deinde si his modis incorrigibilis exstiterit, et aetas permiserit, ut ait Salomon: Stultus verbis non corrigitur (Prov. XVIII, 2), congrua ei verberum adhibeatur castigatio, secundum beati Gregorii sententiam: (1081A)« Qui jubentis verba non audit, verberibus admoneatur; ut ad bona desideria poenae trahant, quem praemia non invitant. » Caeterum si talis fuerit, quem aut aetas, aut qualitas personae verberari non siverit, publica objurgatione, et jejuniorum continua afflictione, et sequestrationis rubore, hujusmodi corripiatur, usque dum digna poenitentiae satisfactione veniam consequatur. Si vero uterque, et qui flagellatur, et quem flagellari aetas aut qualitas personae prohibet, adhuc incorrigibiles exstiterint, sit locus intra claustra canonicorum, sicut multis in locis noscitur esse, quo ad tempus retrudantur; et secundum modum culpae castigentur, secundum Apostolum: Traditi Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini (I Cor. V, 5). Quod si (1081B)etiam tot saluberrimis admonitionibus et castigationibus necdum paruerint, fiat pro eis ab omni congregatione communis oratio, ut postremo sanentur a Domino. Si prorsus inemendabiles et incorrigibiles apparuerint, ne per plures eorum dira serpant contagia, necesse est ut a caeterorum societate, ut pote oves morbidae, separati, ante praesentiam deducantur episcopi. Si vero quis in collegio canonicorum criminalem culpam admiserit, huic nulla est danda dilatio, quin aut sponte poenitentiam pro admisso crimine gerat, aut si id agere resultaverit, coram episcopo deducatur, ut ab eo publica multetur poenitentia. Meminisse enim oportet rectores, quod columba in divinis Scripturis Ecclesia appellata est, quae non unguibus lacerat, sed alis pie percutit. (1081C)Unde etiam illis summopere observandum est, ut, sicut praemissum est, juxta modum culparum, et personarum, et aetatum, omnino ipsa correptio sit temperata, ut nec vitium desidiae inolescat, nec correptio mansuetudinis modum excedat, ne (ut ait beatus Maximus) aut solutior lenitas cohibentium licentiam praebeat peccanti, aut immoderata severitas a lapsis non revocet delinquentem.

Sed et hoc illis nihilominus cavendum est, ne errata delinquentium alicujus rei livore feriant, sed potius (ut ait beatus Augustinus) sint criminum persecutores et hominum liberatores. Oderint vitia, diligant homines. Oderint quod instinctu diaboli ingestum est, diligant quod Dei bonitate creatum est. Teneant in manu baculum, et virgam: baculum videlicet, (1081D)quo aliorum virorum imbecillitates spiritaliter sustentent; virgam vero qua vitia delinquentium zelo rectitudinis feriant. Interea delinquentibus excommunicatis fratribus, nequaquam debent caeteri fratres favere, aut eos suis adulationibus decipere, aut eorum errata defendere, sed potius opem ferre, ut aequitatis censura districte corrigantur.

CAPUT LIII.-- Ut canonici cucullas monachorum non induant. Reprehensibilem apud plerosque canonicos inolevisse comperimus usum, eo quod contra morem (1082A)ecclesiasticum cucullas, quibus solis monachis utendum est, induant, cum utique illorum habitum penitus usurpare non debent, a quorum proposito quodammodo distant, quia sicut indecens est ut arma militaria more laicorum gestent, ita nimirum inhonestum et valde indecorosum est ut alterius propositi indumenta sibi imponant. Habitus namque singulorum ordinum idcirco in Ecclesia ab invicem discreti sunt, ut his visis cujus propositi sit gestans, vel in qua professione Domino militet, liquide cognoscatur; nam et Domini lege vir muliebrem, et mulier virilem, prohibetur induere vestem, scilicet ut uterque sexus sibi conveniente veste indutus incedat; sicut enim turpe est virum vestem muliebrem, et mulierem vestem virilem induere, ita valde indecorum (1082B)est canonicum vestem monasticam induere, nisi tamen cum veste etiam propositum voluerit assumere. Et quia hujuscemodi usus nulla autoritate approbatur, sed potius ab his qui sanum sapiunt merito reprehenditur et repudiatur, oportet ut ab hinc, ne fiat, penitus inhibitum sit.

CAPUT LIV.-- Ut in cultu vestium discretionem teneant. Quaerere potius Deum cultu cordis, quam corporis, evidentibus Scripturae sanctae patet indiciis. Proinde caveant canonici, ne per immoderatum cultum vestium dehonestent religionis dignitatem. Hieronymus dicit: « Sunt quidam quibus omnis cura de vestibus est, si bene oleant, si pes laxa pelle non fluat. Crines calamistri vestigio rotantur; digiti de (1082C)annulis radiant; et ne plantas humidior via spargat, vix imprimunt summa vestigia. Tales cum videris, sponsos magis aestimato quam clericos. » Inde dicit Gregorius: « Nemo aestimet in fluxu atque studio vestium peccatum deesse, quia si hoc culpa non esset, nullo modo Joannem Dominus de vestimenti sui asperitate laudasset. Si cultus vestium culpa non esset, nequaquam Paulus apostolus per Epistolam feminas a pretiosarum vestium appetitu compesceret, dicens: Non in veste pretiosa » (I Tim. II, 9). Unde oportet canonicos sanctae auctoritati parere, et humilitatem corde, mente, actu, habitu, incessu, aequitate religiosissime demonstrare, plusque velint sancta conversatione, eximiisque moribus, quam ornatu vestium, fulgere.

(1082D)Decet porro ut eorum talis sit vestium cultus qui vanitatis occasione careat; non enim specialiter praesumi debet ab aliquo quod non generaliter teneatur ab omnibus. Vestes enim et calceamenta, vel lectualia clericorum, ex moderato et habitu competenti sint nec nimium nitida, nec plurimum abjecta; nam sicut inter ignem et aquam tenenda est via, ut nec exuratur homo, nec demergatur; sic inter apicem superbiae, et voraginem desidiae, iter nostrum temperare debemus.

CAPUT LV.-- Quod a praelatis gemina pastio sit subditis impendenda. (1083A) Solerter praelatis satagendum est ut eos quibus praesunt verbis et exemplis ad bene vivendum informent; fixoque corde tenendum ne eos quasi proprios, sed ut Domini sui gregem, tractare meminerint, juxta illud quod Petro dicitur: Si diligis me, pasce oves meas, inquit, non tuas. Et hoc ideo dicimus, quia sunt nonnulli qui oves Christi non amore Christi, sed suae gloriae, vel dominationis, vel quaestus, gratia, pascunt. Etenim terrena subsidia diligenter illis praebere, exempla virtutis simul verbo praedicationis debent sollicite impendere. Quapropter studeat unusquisque praelatus ut familiae Christi annonam spiritalem carnalemque subministret, ut effici mereatur (1083B)ille evangelicus servus, de quo dicitur: Fidelis servus et prudens, quem constituit Dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore (Matth. XXIV, 45; Luc. XII, 42).

Ergo sicut subditis necessaria corporis tribuunt, ita nihilominus studere debent, ut iidem religiosissime ordinem servent, et praelatis suis ac magistris honorem debitum similiter impendant. Ut horis canonicis divinum officium impleant; non otio vacent, non vaniloquiis inserviant, non detractionibus, et caeteris vitiorum illecebris, incumbant; sed potius aut orationi, aut lectioni, aut quibuslibet Ecclesiae, aut certe propriis utilitatibus vacent, aut etiam doctrinis sacris et diversarum artium erudiantur (1083C)disciplinis: ita videlicet, ut nullus in congregatione inutilis aut otiosus existens, stipendia Ecclesiae inofficiose accipiat.

Hanc igitur geminam pastionem praelati sibi commissis ovibus impendere instanter procurent, ut pote pro animabus eorum Domino rationem reddituri.

CAPUT LVI.-- De familiaritate a clericis mulierum extranearum devitanda. Prima quidem tentamenta sunt feminarum frequentes accessus, et reprehensibiles exhibent clericos. Quid tibi revera cum feminis, qui ad altare cum Domino fabularis? Te cuncti in publico, te in agro rustici, aratores, ac vinitores, quotidie graviter lacerabunt, si contra depositum fidei cum (1083D)eminis habitare contendis. Nunquid in choro apostolorum feminae adfuerunt? Prohibe virgines commorari tecum, quae de genere tuo non sunt. Nemo inter serpentes et scorpiones securus ingreditur. Non potest cum Domino toto corde habitare, qui frequentibus feminarum accessibus copulatur. Cum approximat stipulam, incendit ignem; cum approximat feminam, corrumpit mentem. Si cum viris feminae habitaverint, viscarium diaboli non deerit. Janua diaboli, via iniquitatis, percussus scorpionis (1084A)nocuumque genus. Nemo miles cum uxore pergit ad bellum.

Inde mando atque remando, ut hospitiolum canonicorum aut raro, aut nunquam mulierum pedes terant. Vir autem sive mulier, cum ad Dominum conversi fuerint, post peccatum suum, quod ad invicem commiserunt, nec in una villa unquam poeniteant, nec sit inter eos salutatio, aut beneficium; nec visus, nec colloquium (si non casus intervenerit) nec de uno fonte (ut vulgo dicitur) potum bibant; nec alumnus inter utrumque concurrat; nec munusculum quidem, nec colloquium (ut diximus), nec recordatio alterius in mente sua requiescat; sed cum adfuerit, cito veniam a Deo petat. Meminere debent canonici quod nec Davide sanctiores, (1084B)nec Salomone sapientiores possunt esse. Meminere debent quod paradisi colonum de possessione sua mulier ejecit.

CAPUT LVII.-- De clericis non manentibus in suo proposito. Qui semel in clero deputati sunt, aut monachorum vitam expetierunt, statuimus, neque ad militiam, neque ad dignitatem aliquam venire mundanam; et hoc tentantes, et non agentes poenitentiam, quominus redeant ad hoc quod propter Deum primitus inegerunt, anathematizari.

CAPUT LVIII.-- De humiliatione facienda propter Deum carni. Multitudines hominum, et officia, et placita, et convivia, et salutationes hominum, quasi quaedam (1084C)catenae voluptatum fugiendae sunt. Sit vilis et vespertinus cibus. Panis cum olere et legumine, interdum pisciculus pro summis ducatur deliciis: qui cum Christo desiderat regnare, non quaeret magnopere quam de pretiosis cibis et potibus stercus conficiat et urinam. Ventre vacuo saepius dormiendum: crebrae vigiliae carnem et sensum affligunt. Flexo corpore mens erigenda est ad Deum. Semper in manu sacra lectio, et in ore frequenter oratio sit. Pauperibus sumptuum refrigeria manu propria sunt distribuenda. Humilitas vestium tumenti animo non appetenda. Saecularium, maxime potentium, consortium devitandum.

Aliquid operis semper faciendum, ut diabolus inveniat hominem in opere occupatum. Ab otiosis (1084D)sermonibus auditus et lingua sunt castigandi. Et in Ecclesia cum timore et veneratione standum; et semper aut orandum, aut cantandum, aut legendum, aut audiendum. De justis laboribus eleemosyna Deo justo dandum. Melius non habere quod tribuatur, quam impudenter petere quod detur. Negotiator clericus, et ex inope dives, et ex ignobili gloriosus, quasi quaedam pestis fugiendus.

CAPUT LIX.-- De iracundis doctoribus. Iracundi doctores per rabiem furoris disciplinae (1085A)modum ad immanitatem crudelitatis convertunt; et unde emendare subditos poterant, inde potius vulnerant. Ideo sine mensura ulciscitur culpas doctor iracundus, quia cor ejus, dispersum in rerum curis, non colligitur in amorem unius deitatis.

CAPUT LX.-- De doctrina et exemplis doctorum. Tam doctrina quam vita clarere debet ecclesiasticus doctor; nam doctrina sine vita arrogantem facit; vita sine doctrina inutilem reddit. Doctoris praedicatio operibus bonis confirmanda est, ita ut quod docet verbo, instruat exemplo. Illa est vera doctrina, quam vivendi bene sequitur forma; nam nihil turpius est quam si bonum quod quisque praedicat, explere opere negligat; tunc enim praedicatio utiliter profertur, quando efficaciter a proferente (1085B)adimpletur. Unusquisque doctor et bonae actionis et bonae praedicationis habere debet studium; nam una sine altera non facit perfectum; sed praecedat doctor bene agere, ut sequenter possit bene docere. Et in illa doctrina clara, et similitudo patrum, et humilitas propter Deum habendae sunt.

CAPUT LXI. De taciturnitate. Omni tempore in ecclesia, tam a populo quam a clero, summum silentium fiat, excepto hoc quod ad laudes Dei pertineat. Videamus quod ait Propheta: Dixi, custodiam vias meas, ut non delinquam in lingua mea. Item: Posui ori meo custodiam; obmutui et humiliatus sum; et silui a bonis (Psal. XXXVIII). Hic ostendit Propheta, si a bonis eloquiis propter taciturnitatem debet interdum taceri, quanto (1085C)magis a malis verbis propter poenam peccati debet cessari? Inde sancta Scriptura dicit: « Qui enim in Ecclesia verbosari fecerit, et pro se et pro aliis malam redditurus est rationem in die judicii. » Ergo quamvis de bonis et sanctis duntaxat eloquiis propter taciturnitatem rara loquendi in ecclesia concedatur licentia, quia scriptum est: In multiloquio non deerit peccatum; et alibi: Mors et vita in manibus linguae (Prov. X; XIV). Nam loqui et docere magistro condecet, tacere et audire discipulo convenit.

Qui hanc taciturnitatem in ecclesia minime custodierit, sed fregerit, sit in ipso die poenitens in aqua et pane. Et si iterum, tribus diebus poeniteat in pane et aqua. Et si tertia vice iteraverit, septem (1085D)diebus, ut supra, poeniteat. Et si amplius hoc facere praesumpserit, corporali disciplinae subjiciatur, ut caeteri timeant.

CAPUT LXII.-- De ebrietate a clero devitanda atque detestanda. Dominus in Evang. dicit: Attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula (Luc. XXI, 34). Et Apostolus dicit: Nolite inebriari vino, in quo est luxuria (Ephes. V, 18). Salomon dicit: Luxuriosa res est vinum, et tumultuosa ebrietas; quicunque in his delectatur, non erit sapiens. Nullum secretum est (1086A)ubi regnat ebrietas (Prov. XX, 1). Alibi dicitur: Operarius ebriosus non locupletabitur. Vinum et mulieres apostatare quidem faciunt sapientes (Eccl. XIX, 1, 2). Et alibi: Diligentes semper se inebriari vino, noli provocare in congregationem tuam (Eccl. XXXI, 30). Vinolentos sacerdotes et Apostolus damnat, et vetus Lex prohibet (Levit. X, 9); qui altari serviunt, vinum et siceram non bibent. Sicera Hebraeo sermone omnis potio nuncupatur, quae inebriare potest: quidquid inebriat, et statum mentis mutat, fuge similiter ut vinum. Qui cupis esse bonus, et vis dignoscere verum, Ut mortis socium, sic mordax effuge vinum. Nulla febris hominum major, quam vitreus humor: Pro eo surdescunt aures, balbutit denique lingua. Dic mihi, dici ebrie, vivis, an morte gravaris? Pallidus ecce jaces, et sine mente quiescis; (1086B)Non bona, non mala, non dura, non mollia sentis Cavete, fratres, in omnibus ebrietatem, quia magna animi est subversio. Nam sicut ignis facile incendit stupas, et leviores paleas, ita ebrietas corrumpit animam, et dejicit eam in grande peccatum. Dominus per prophetam ait: Vae illis qui mane surgunt ad ebrietatem sectandam, et ad potandum vinum usque ad vesperam (Isai. V, 11). Et in alio loco dicitur: Vae his qui potentes sunt ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem (Ibid., 22). Basilius dicit: Plurimi namque homines per vinum maximam debilitatem corporis contraxerunt, nec potuerunt consequi pristinam firmitatem. Ebriosus putat se aliquid optimum agere, cum fuerit praecipitio devolutus. Fratres charissimi, nolite vos inebriare, (1086C)nolite bibendo immoderate nomina vestra de coelo delere. Sunt multi, quod pejus est, qui non solum se inebriant, sed etiam alios adjurant, ut amplius quod expedit bibant. O infelix qui hoc facis, non tibi sufficit quod ipse peris, nisi adhuc insuper alios perdas; non tibi sufficit quod ipse in illa ebrietate incurris, adhuc et alios tecum trahis. Non sufficit misero ebrioso in ebrietate seipsum mergere, nisi et alios secum conetur involvere. Nolite, fratres, nolite hoc malum facere; audite Apostolum dicentem: Neque ebriosi regnum Dei possidebunt (I Cor. VI, 10). Ebrius enim nec patrem, nec matrem, nec amicum, nec inimicum agnoscit; neque inter bona et mala discernit, nec ignem, nec gladium timet: sic falsi fratres et persecutores sunt qui Deum et (1086D)Ecclesiam quidem contemnunt, nec bona nec mala discernunt, nec gladium praesentis vitae, nec ignem gehennae futurae, metuunt. Quando homo ebrius fuerit, cor suum et membra liberare non potest.

CAPUT LXIII.-- De clericis. Itaque omnes qui in ecclesiastici ministerii gradibus ordinati sunt, clerici generaliter nominantur. Cleros autem vel clericos hinc appellatos doctores nostri dicunt, quia Mathias sorte electus est, quem primum per apostolos legimus ordinatum (Act. I, 26). (1087A)Sic et omnes quos illis temporibus Ecclesiarum principes ordinabant sorte eligebant. Clerus autem sors interpretatur, unde et haereditas Graece cleronomia appellatur, et haeres cleronomus. Proinde ergo clericos vocari aiunt, eo quod in sorte haereditas Domini dantur; vel pro eo quod ipse Dominus sors eorum sit, sicut de eis scriptum est, loquente Domino: Ego haereditas eorum (Deut. XVIII, 2). Unde oportet ut qui Deum haereditate possident, absque ullo impedimento saeculi Deo servire studeant, et pauperes spiritu esse contendant, ut congrue Psalmistae illud dicere possint: Dominus pars haereditatis meae (Psal. XV, 5).

CAPUT LXIV.-- De regulis clericorum. His igitur lege Patrum cavetur, ut a vulgari (1087B)vita reclusi, mundi voluptatibus se abstineant, non spectaculis, non pompis intersint: convivia publica fugiant, privata non tantum pudica, sed et sobria colant. Usuris nequaquam incumbant, neque turpium occupationes lucrorum, nec fraudis cujusque studium appetant. Amorem pecuniae, quasi materiam cunctorum criminum fugiant, saecularia officia negotiaque abjiciant. Honorum gradus per ambitiones non subeant. Pro beneficiis medicinae Dei munera non accipiant. Dolos et conjurationes caveant; odium et aemulationem, atque detractionem invidiamque fugiant; non vagis oculis, non infreni lingua, aut petulanti tumidoque gestu incedant, sed pudorem ac verecundiam mentis simplici habitu incessuque ostendant. Obscenitatem etiam verborum, (1087C)sicut et operum, penitus exsecrentur.

Viduarum ac virginum visitationes frequentissimas fugiant; contubernia extranearum feminarum nullatenus appetant; castimoniam quoque inviolati corporis perpetuo conservare studeant, aut certe unius matrimonii vinculo foederentur. Senioribus quoque debitam praebeant obedientiam, neque ullo jactantiae studio semetipsos attollant. Postremo in doctrina, in lectionibus, in psalmis, in hymnis, in canticis, exercitio jugi incumbant; tales enim esse debent qui divinis cultibus sese mancipandos exhibere student, scilicet ut dum scientiae operam dant, doctrinae gratiam populis administrent.

CAPUT LXV.-- De generibus clericorum. Duo sunt genera clericorum. Unum ecclesiasticorum (1087D)sub regimine episcopali degentium; alterum Acephalorum, id est sine capite, quem sequantur ignorantium. Hos neque inter laicos saecularium officiorum studia, neque inter clericos religio retentat divina, sed solutos atque oberrantes, sola turpis vita et vaga complectitur. Qui quidem nullum metuentes, explendae voluntatis suae licentiam consectantur; quasi animalia bruta, libertate atque desiderio suo fruuntur, habentes signum religionis, non officium, Hippocentauris similes, qui nec equi, (1088A)nec homines, mistumque (ut ait Poeta) genus, prolesque biformis. Quorum quidem sordida et infami numerositate satis superque nostra pars occidua polluitur.

CAPUT LXVI.-- De sacerdotibus peccantibus. Presbyter, aut diaconus, qui in fornicatione, aut perjurio, aut furto, aut homicidio, captus est, deponatur: non tamen communione privetur; dicit enim Scriptura: Non judicabit Dominus bis in idipsum.

CAPUT LXVII.-- Ut presbyter habeat unam ecclesiam. Presbyter non amplius quam unam ecclesiam habeat, sicut et vir unam uxorem.

CAPUT LXVIII.-- Ut clerici nuptialia convivia vitent. Presbyteri, diacones, subdiacones, vel deinceps, (1088B)quibus ducendi uxores licentia non est, alienarum nuptiarum evitent convivia; neque his coetibus admisceantur, ubi amatoria et turpia cantica cantantur; aut ubi obsceni motus corporum choreis et saltationibus efferuntur, ne auditus et obtutus sacris mysteriis deputatus turpium spectaculorum atque verborum contagione polluatur.

CAPUT LXIX.-- De eo quod non per ambitionem sacerdotium appetendum. Sicut qui invitatus renuit, et quaesitus refugit, sacris est altaribus offerendus; sic qui ultro ambit, vel importunus se ingerit, est procul dubio repellendus. Nam qui nititur ad altiora conscendere, quid agit nisi crescendo decrescat? Cur non perpendit quia benedictio illi in maledictum convertitur?

CAPUT LXX.-- De eo quod removentur presbyteri ab officio suo. (1088C) Hi presbyteri qui in presbyterio suo filios genuerint, removeri ab officio suo debent.

CAPUT LXXI.-- Pro infirmis orare, et ungere eos, praecipitur. Jacobus apostolus scripsit: Infirmatur quis in vobis, inducat presbyteros in domum suam, et orent super eum, ungentes eum oleo, in nomine Domini, et oratio fidei salvabit infirmum, et suscitabit illum Dominus. Et si in peccatis fuerit, remittentur ei (Jac. V, 14). Quod non est dubium de fidelibus aegrotantibus accipi, vel intelligi debere, qui sancto oleo perungi possunt, quo ab episcopo confecto, non solum sacerdotibus, sed omnibus uti Christianis licet, in (1088D)sua, aut in suorum necessitate ungendis. Nam idcirco presbyteris dictum est, quia episcopi, occupationibus aliis impediti, ad omnes languidos ire non possunt. Caeterum si episcopus potest, aut dignum ducit a se visitandum, et benedicere, et tangere chrismate, sine cunctatione potest, cujus est chrisma conficere; nam poenitentibus istud fundi non potest, quia genus est sacramenti; quibus enim reliqua sacramenta negantur, quomodo unum genus posse putatur concedi?

CAPUT LXXII.-- Oblationes in domibus offerri non oportere. (1089A) Non oportet in domibus oblationes celebrari ab episcopis, vel a presbyteris.

CAPUT LXXIII.-- Quomodo benedicendi sunt sponsus et sponsa. Sponsus et sponsa cum precibus et oblationibus a sacerdote benedicentur; et legibus sponsa dotetur, et a paranymphis custodiatur; et publice solemniterque accipiatur. Biduo etiam ac triduo abstineatur; et doceatur eis ut castitatem inter se custodiant, certisque temporibus nubant, ut filios non spurios, sed haereditarios Deo et saeculo generent.

CAPUT LXXIV.-- De solemnitatibus praecipuis colendis. (1089B)In solemnitatibus praecipuis, id est in Natali, et in Octava, et in Epiphania Domini, et in Pascha, et in Ascensione Domini, et in Pentecoste, et in sanctorum festivitatibus, id est, sancti Stephani, et sancti Joannis Evangelistae, et in festivitate Infantium, et in Purificatione; et in Assumptione sanctae Mariae; similiter in beatorum apostolorum festis, et sancti Joannis Baptistae, et sancti Laurentii, et sancti Martini, sive et in natali cujuslibet sancti, cujus honor in qualicunque Parochia specialiter celebratur, plenarium officium celebretur, et bis reficiatur.

CAPUT LXXV.-- De decimis dividendis. Sacerdotes populi suscipient decimas, et nomina eorum quicunque dederint scripta habeant super altare; et ipsas decimas secundum auctoritatem canonicam (1089C)coram testibus divident; et ad ornamentum ecclesiae primam eligent partem; secundam autem per manus fidelium ad usum pauperum et peregrinorum misericorditer cum omni humilitate dispensent; tertiam vero partem sibimetipsis soli sacerdotes reservent.

CAPUT LXXVI.-- Ut presbyteri per diversa ab episcopis, aut laicis, indiscrete non mittantur. Statutum est ut presbyteri, sicut hactenus factum est, indiscrete per diversa non mittantur, nec ab episcopis, nec ab aliis praelatis, nec etiam a laicis, ne forte propter eorum absentiam, et animarum pericula, Ecclesiarum in quibus constituti sunt negligantur officia.

CAPUT LXXVII.-- De illis qui soli missas contra canonicam auctoritatem canere praesumunt. (1089D) Statutum est ut nullus presbyterorum solus missam celebrare praesumat, quia nec verba Domini Salvatoris, quibus mysteria corporis et sanguinis sui discipulis celebranda tradidit, nec apostoli Pauli documenta declarant, nec in ipsis Actibus apostolorum, si enucleatim legantur, ita fieri debere ullo modo invenitur. Nam etsi interrogatus, aut contemptus, hujusmodi corporis et sanguinis Domini solitarius consecrator fuerit, quid respondere poterit? Quibus enim dicit: Dominus vobiscum, aut a quo illi respondetur: (1090A)Et cum spiritu tuo, vel pro quibus supplicat Deum, dum dicit: Memento, Domine, famulorum famularumque tuarum, et omnium circumstantium, cum nullus circumstet? Quae consuetudo apostolicae et ecclesiasticae auctoritati contraria eradicanda, et funditus exstirpanda est a Domini sacerdotibus. Et si quis hoc deinceps facere praesumpserit, gradus sui periculo subjacebit.

CAPUT LXXVIII.-- Ut presbyteri inconsulto episcopo non constituantur in ecclesiis, vel de ecclesiis expellantur ab aliquo. Statutum est ut sine auctoritate vel consensu episcoporum presbyteri in quibuslibet Ecclesiis non constituantur, nec inde expellantur. Et si quis deinceps hoc facere tentaverit, synodali sententia districte feriatur.

CAPUT LXXIX.-- De libris quos unusquisque secum in ecclesia habere debet. (1090B) Hi sunt libri, quos habere debet unusquisque sacerdos in sua ecclesia, per quos missas, et epistolas, seu Evangelium, vel baptisterium, seu poenitentiam, aut circulos annorum, sive lectiones nocturnales, intelligi potest. Si quis tales non habuerit, ab Ecclesia degradetur, quia in illo completur quod in libris legitur: Canes muti non possunt latrare (Isai LVI, 10). Hi sunt mali presbyteri qui concupiscunt accipere pastorale ministerium Ecclesiae, nec tamen possunt ad populum praedicare.

CAPUT LXXX.-- De non suscipiendis alterius Ecclesiae clericis, et de susceptoribus eorum absque litteris commendatitiis, vel testibus a clericis in eadem Ecclesia militantibus. (1090C) Jam constitutum est non licere in alterius civitatis Ecclesia, vel in potestate laicorum clericos militare; sed ibidem permanere in qua a principio meruerunt ministrare; extraneos qui, missi a patria, ad aliquam Ecclesiam pro necessitate venerint [absque signatis apicibus non recipere]. Qui vero episcoporum, aut laicorum, post hoc constitutum alterius Ecclesiae clericum susceperit, nisi ad excusandum rationabiliter, placuit a communione suspendi, et eum qui suscipit, et eum qui susceptus est, quousque clericum ad suam fecerit reverti Ecclesiam.

CAPUT LXXXI.-- Epistola cujusdam Deicolae, in Christi nomine missa ad sacerdotes et clericos, praedicationis atque instructionis causa ipsis directa. (1090D)Dilectissimis sacerdotibus Ecclesiarum Christi praesulibus, et cunctis cleris in eisdem ubique et famulantibus, et Deicolis omnibus in totum mundum degentibus, aeternam in Domino Salvatore nostro salutem. Noverit igitur dilectio vestra quod semper sollicitus sum, et valde nosse desidero de salute, et sanitate, et vita vestra. Deus autem omnium nostrum vestrumque pium adimpleat desiderium in gloriam, et vitae sanctae disciplinam. Ergo cum simus dominicae plebis superna miseratione rectores, studiosius nos convenit Dei praesidium pro eorum saepe cogitare (1091A)salute qui nobis commissi esse videntur, ne de creditis, atque frustratis, quod absit, animabus, insiliis antiqui hostis, ante omnium pastorem, nisi succedat praeveniendo de offensis correctio, districtam cogamur solvere rationem. Unde rogamus vos, ut juste et pie sancteque viventes, caeteris fidelibus in exemplum sitis, et casto corde et corpore sub regula canonica vivatis.

Et praeterea peto ut consideretis et ante mentis et corporis oculos semper habeatis quid sumus nos et vos; nonne homines sumus; et unde homines, nisi de humo? Et quid est humus, nisi pulvis et cinis? Et quid erimus, nisi quod dictum est: Christus cum apparuerit, si bene egerimus, ei similes erimus (Coloss. III, 4), hoc est immortalitate et aeternitate? Abnegemus (1091B)quod sumus, ut incipiamus esse quod non sumus. Ergo omne bonum a summo Deo sperandum est, quia nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laborant qui aedificant eam (Psal. CXXVI). Et, Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilant qui custodiunt eam (Ibid.). Nos ergo petamus, quaeramus, pulsemus, Qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur (Luc. XI, 10). Cogitemus semper ultimum nostri exitus diem: ornemus finem nostrum, et componamus diligenter vitam nostram, et quantum incerti sumus de obitus nostri die, tantum parati simus in actione nostra bona, ut quandocunque venerit, nos semper paratos inveniat. Consideremus et pensemus quia districtus venturus est Judex, qui non solum operum, sed cogitationum exactor (1091C)apparebit. Laboremus in opere Dei quantum possumus, si non quantum debemus: Quoniam, ut ait Apostolus, non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis. Qua de re satagendum est nobis, et omnibus fidelibus, ut ad ipsam gloriam fideliter curramus.

Vestram quoque, o sacerdotes, fratresque dulcissimi, moneo solertiam, ut reminiscamini quam magna suscepta habetis onera animarum; nam qui curam suscepistis, ideo securitatis vitam deponite, quae inutilis est animae et corpori, quoniam qui animas susceperunt ad regendum, parare se debent ad rationem reddendam in conspectu Dei. Idcirco in quantum praevaletis, tam verbo quam exemplo, ut praediximus, admonere non cessetis vobis commissas (1091D)oves, ut in judicio cum Propheta absoluti, dicere possitis: Domine, justitiam tuam non abscondi in corde meo. Et: Veritatem tuam et salutare tuum dixi (Psal. XXXIX, 11). Diem ultimum cogitate, et regulam vestram conservate, villicationem vestram compensate, quia de omnibus qui negligentia vestra perierint rationem eritis reddituri in die judicii. Et ut de negotio lucrum reportetis et praemium, oportet vos magis prodesse quam praeesse.

O spiritales sacerdotes, diligite clerum et populum vestrum, et nullos vobis aestimetis propinquiores esse parentes quam qui vobiscum in domo et opere Dei morantur, quia ubi amor et dilectio est spiritalis, (1092A)ibi Deus mediator inhabitat, qui dixit: In hoc cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII, 35). Vestramque fragilitatem humiliter considerate, et infirmorum curam patienter portate. In imperio vestro moderati sitis, ut regula edocet. Similiter moneo ut opera quae injungitis discernatis et temperetis. Discretionem vestram semper cogitate, ut quod fecerint subjecti vestri, absque murmure faciant, ut et animae salventur, et corpora supra modum non graventur. Moneo et omnes clericos vobis subjectos, ut vobis humiliter obediant, et regulam canonicam pro viribus adimplere satagant, et absque murmuratione imperio vestro subjaceant, Dominoque dulciter serviant; quoniam omnis homo potestatibus sublimioribus, (1092B)suisque praepositis subditus esse debet (Rom. XIII, 1; Tit. III, 1), quanto magis servi Dei obedire humiliter praepositis suis debent?

Moneo etiam ut regulae canonicae memores sint, ejusque praecepta ante oculos semper habeant. Nam quis scit quid sibi contingat, vel alii in hac vita? aut quis unquam inobediens ad bonum finem pervenerit? Nobis vero pavor incutitur non modicus, dum legimus multorum sanctorum finem fuisse periculum, et post tantos labores conquisitos, etiam de summis ad ima esse praecipitatos, quorum casus noster debet esse profectus, siquidem et primum hominem per inobedientiam cecidisse legimus. Multa siquidem atque innumerabilia de his colligi possunt, sed nobis ista modo sufficiunt, ut in his (1092C)caveatis, ne inobedientiam in aliquo Christo conferatis.

Non vobis delectentur deliciae superfluae, nisi quantum corpus sustentare videntur, et non quantum voluntas humana appetere tentatur. Nolite esse cultis vestibus adornati, sed simplici modo necessitatibus corporis contenti. Sic habeatis disciplinam, ut non amittatis animam. Nolite esse oblivioni dediti, nec ulla securitate adhibiti, sed tam corporis quam animae alimenta praeparate vobis [et] clericis subjectis vestris, ut laeti semper vobiscum cum Christo serviant sub cujus servitio se tradiderunt; ut in futuro mercedem recipiatis, et vocem Domini audiatis, ubi dicitur: Quia super pauca fidelis fuisti, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui (1092D)(Matth. XXV, 21). Ad quod gaudium me peccatorem, et vos omnes, una cum omnibus nobis commissis, Dominus et Salvator noster, precibus omnium sanctorum suorum, perducere illaesos in vitam aeternam dignetur, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

CAPUT LXXXII.-- Alia epistola ad episcopum. Dulcissimo domino meo episcopo in Christi nomine salutem perpetuam. Pater dulcissime, bene valeas in Christo, et illi semper placeas. Saluto te, et per te omnes clericos tuos: consolare, et conforta eos, in servitio Domini nostri Jesu Christi in quantum praevales. Moneo prudentiam tuam ut peccantes (1093A)arguas coram omnibus, ut timorem caeteri habeant; qui enim proximorum mala respicit, et tamen silentio linguam premit, eo mortis auctor fit, quo viros [quos] potuerat curare noluerit. Nos ergo qui in periculoso ordine constituti sumus, attendamus, ne simus inutiles servi. Illius semper memores simus mandati, qui dixit: Hoc est praeceptum meum ut diligatis invicem (Joan. XV, 12). In hoc enim mandato omnium salus consistit: hoc cunctis pernecessarium esse constat, et maxime his qui gregem Christi ad regendum accipiunt.

Quapropter, pastor charissime, gregem quem accepisti ad regendum diligenter erudire studeto, et sanctis admonitionibus eum per pascua vitae deducere satage. Habes in omni opere bono Christum (1093B)adjutorem, sanctum quoque cui militas intercessorem: sicut gubernationem et dispensationem in domo Domini habere videris, ita tibi subjectos bonis moribus ornari contende, et eos in divina laude devotissime fac consistere; et quod Angeli semper agunt in coelis, hoc tui clerici jugiter faciant in Ecclesiis. Tuum est praecipere, illorum obedire; tuum praeire, illorum subsequi. Omnium itaque in servitio Dei una debet esse voluntas, ut una fiat in regno Dei remuneratio.

Nullus horis canonicis se divinis subtrahat laudibus, ne propter aliquam indiligentiam alicujus, locus in conspectu Dei vacuus inveniatur, et verba Dei in ecclesiis intimo cordis affectu proferantur, et cum magna reverentia Dei omnipotentis officia celebrentur. (1093C)Omne vero ministerium Christi humiliter et devote impleatur. Omnis itaque obedientia in saeculi necessitatibus fideliter et strenue peragatur. Fiat equidem inter omnes concordissima pax, et sanctissima charitas, et devotio vitae regularis. Seniores bonis exemplis et sedula admonitione erudiant juniores, illosque diligant ut filios, et illi quasi patres eos honorificent, illorumque omni alacritate obediant praeceptis.

Tua vero, venerande pastor, conversatio omnibus sit exemplum salutis. Cave ne nimis quis in tua scandalizetur vita; sed aedificetur, et roboretur in via veritatis, quia tibi ex illorum salute merces judicatur aeterna: cani capilli extremum denuntiant (1093D)properare diem, quapropter paratus esto omni hora in occursum Domini Dei tui. Dilectio fraterna, et eleemosynae miserorum, et vitae castitas, praeparent tibi gradum in coelo.

Festivis diebus veniente ad ecclesiam populo, fac eis praedicare verba Dei, et quocunque vadis, clerici, qui servitium Dei pleniter peragant, tecum eant, sobrietate ornati, non ebrietati assueti, quorum honestas vitae aliis sit doctrina salutis. Curamque ubique habeas, et maxime pauperum, viduarum, et orphanorum, ut audias in die tremendo a Domino cum aliis eleemosynam facientibus: Quandiu fecistis uni ex his minimis, mihi fecistis (Matth. XXV, 40). (1094A)Esto miseris ut pater; et causam ad te clamantium diligenter discute, et parce in te peccantibus, ut Deus tuis parcat peccatis. Esto justus in judiciis, et misericors in debitis: magister virtutum, moribus honestus, verbis jucundus, vita laudabilis, in omni opere Dei devotus.

Clericos quoque cohortare, ut sanctas Scripturas diligentissime legant; non confidant in linguae notitia, ut possint contradicentibus veritati resistere: sunt enim tempora periculosa, ut Apostolus praedixit, quia multi pseudo-doctores surgent, introducentes sectas, qui catholicae fidei impiis assertionibus maculare nitentur; ideo necesse est ad Ecclesiam plus habere defensores, qui non solum vitae sanctitate, sed etiam doctrina veritatis castra Dei viriliter (1094B)defendere valeant.

Has vero piae admonitionis litterulas, non quasi nescienti direxi, sed ut verae charitatis [quae] est in meo pectore, fidem ostenderem. Omnipotens Deus te, tuosque charissimos clericos, in omni bono proficere faciat, et ad beatitudinem aeternae gloriae pervenire concedat, qui regnat in saecula saeculorum. Amen.

CAPUT LXXXIII.-- De doctrinae discretione. Non omnibus una eademque doctrina est adhibenda, sed pro qualitate morum diversa exhortatio erit doctorum. Nam quosdam increpatio dura, quosdam vero exhortatio corrigit blanda. Sicut periti medici ad varios corporis morbos diverso medicamine serviunt, ita ut juxta vulnerum varietates (1094C)medicina diversa sit; sic et doctor Ecclesiae singulis quibusque congruum doctrinae remedium adhibebit; et quid cuique oporteat, pro aetate, pro sexu ac professione, annuntiabit. Non omnibus ea quae sunt clausa aperienda sunt. Multi sunt enim qui capere non possunt, quibus si indiscrete manifestentur, statim aut detrahunt, aut negligunt. Rudibus populis seu carnalibus plana atque communia, non summa atque ardua sunt praedicanda, ne immensitate doctrinae opprimantur potius quam erudiantur. Unde et Paulus apostolus ait: Non potui vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus; tanquam parvulis in Christo, lac vobis potum dedi, non escam (I Cor. III, 2). Carnalibus quippe animis nec alta nimis (1094D)de coelestibus, nec terrena convenit praedicare, sed mediocriter, ut initia eorum moresque desiderant, edoceri. Corvus dum pullos suos viderit albi coloris, nullis eos cibis alit, sed tantumdem attendit, donec paterno colore nigrescant, et sic illos frequenti cibo reficit. Ita et Ecclesiae doctor strenuus, nisi eos quos docet viderit ad suam similitudinem poenitentiae confessione nigrescere, et, nitore saeculari deposito, lamentationis habitum de peccati recordatione induere, non aperit intelligentiae spiritalis profundiora mysteria.

Prius docendi sunt seniores plebis, ut per eos infra positi facilius doceantur.

(1095A)Non, una eademque cunctis exhortatio congruit quia nec cunctos par morum qualitas astringit; saepe namque ea quae aliis nocent aliis prosunt, quia et plerumque herbae quae haec animalia nutriunt, alia occidunt; et lenis sibilus equos mitigat, catulos instigat; et medicamentum quod hunc morbum imminuit, alteri vires jungit; et panis qui vitam fortium roborat, parvulorum necat. Pro qualitate igitur audientium, formari debet sermo doctorum. « Doctor semper vocem praedicationis habeat, ne superni spectatoris judicium ex silentio offendat. Doctor in tabernaculum ingrediens, vel inde egrediens, moritur, si de eo sonitus non auditur, quia iram Dei contra se exigit, si sine praedicationis sonitu incedit. » Ranae in aqua sine aqua esse videntur, (1095B)et tamen in putredine paludis commorantur, et procaces efferunt voces, et impatientes, et importunae; sic hypocritae doctores quasi in aqua sapientiae esse videntur, et in luto haeresis tamen versantur et contrarias voces veritati emittunt, et inopportune bonis nocent, spiritu daemonis agitati: procedunt ad reges terrae congregare illos, id est, impios; inspirant ad pugnam contra sanctos, qui sunt reges justitiae; licet enim omnis falsitas similitudinem veritatis usurpet, differt tamen dignitas verae sapientiae a similitudine doctrinae.

CAPUT LXXXIV.-- De clerico derelinquente clericatum suum. Si quis clericus, relicto officii sui ordine, laicam voluerit agere vitam, vel se militiae saeculari tradiderit, (1095C)excommunicationis poena feriatur.

CAPUT LXXXV.-- De eo quod non facile vincitur unus de ordine canoni co. Silvester dicit: Non acolythus adversus subdiaconum, non exorcista adversus acolythum, non lector adversus exorcistam, non ostiarius adversus lectorem det accusationem aliquam. Et non damnabitur subdiaconus, exorcista, ostiarius, lector, acolythus, filios habentes et uxorem, et omnino Christum praedicantes; sic datur mystica veritas, nisi in septem testimoniis; et non damnabitur diaconus, nisi in triginta sex, et non damnabitur presbyter, nisi in quadraginta quatuor.

CAPUT LXXXVI.-- De eo quod debent canonici se praecavere ante transformationes daemonum. (1095D)Admonendi sunt clerici canonici, ut sint cauti, (1096A)ne a daemonibus in cogitationum subtilitate seducantur. Propterea et forma diaboli inter clericos observetur, ut si quis ad eos veniat, sive vir, sive mulier sit, sive senex, sive juvenis, etiamsi notus, sive ignotus sit, ante omnia oratio fiat, ut nomen Domini primum invocetur, quia si fuerit aliqua transformatio daemonis, continuo oratione facta defugiet. Et si vero in cogitatione eorum surrexerint daemones, aliquid unde laudari aut extolli debeant, non acquiescant eis, sed tunc magis semetipsos humilient in conspectu Dei, et pro nihilo ducant, cum sibi aliquid illicitum suggesserint.

Venerunt daemones ad quemdam monachum nomine Or in specie coelestis militiae, et habitu angelorum, currus igneos agentes, plurimo apparatu, (1096B)tanquam magnum aliquem regem deducentes, isque qui a caeteris ut rex haberi videbatur dicebat ad eum: Implesti omnia, o homo, tantum superest tibi uti adores me; sed si adoraveris me, transferam te sicut Eliam. Et monachus Or haec audiens dicebat in corde suo: Quid est hoc? Quotidie ego Salvatorem meum, qui est rex meus, adoro, hic si esset ille quem adoro, quomodo hoc a me deposceret, quod indesinenter me facere sciret? Post haec respondit ad ipsum: Ego habeo meum Regem, quem quotidie sine intermissione adoro, tu autem non es rex meus; et continuo ille inimicus ad haec verba nusquam comparuit.

Item Fortunatus episcopus ex quodam homine spiritum immundum excussit: qui malignus spiritus (1096C)cum vesperascente jam die secretam ab hominibus horam cerneret, peregrinum quempiam esse se simulans, circuire coepit civitatis plateas, et clamare: O virum sanctum Fortunatum episcopum! ecce quid fecit, peregrinum hominem de hospitio expulit; quaero ubi requiescere debeam, et in civitate ejus non invenio. Tunc quidam in hospitio cum uxore sua, et parvulo filio, ad prunas sedebat, qui vocem audiens, et quid ei episcopus fecerit requirens, hunc invitavit hospitio, et sedere eum secum juxta prunas fecit. Cumque vicissim aliqua confabularentur, isdem malignus spiritus parvulum ejus filium invasit, atque in easdem prunas projecit; ibique mox ejus animam excussit. Qui orbatus miser, vel quem ipse susceperit (1096D)vel quem episcopus expulisset, agnovit.

(no ap