Migne Patrologia Latina Tomus 57
AuInMaT.Sermon11 57 Auctor incertus (Maximus Taurinensis?) Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
CLASSIS PRIMA. SERMONES DE TEMPORE.
SERMO I. De adventu Domini I.
ADMONITIO.
17 S. Maximi ornatum nomine primum hunc sermonem exhibent codices Casinenses duo, 106 et 117, et codex Neapol. Montis Oliveti cum titulo: In dominica prima adventus. Nonnulla ex homilia prima S. Maximi ante Natale Domini in hunc sermonem illata esse puto; unde reliqua fuerint accepta, nescio: erant, arbitror, ex scriptis Maximi; nam mihi non esse par totius orationis stylus videtur.
ARGUMENTUM.-- In die praesertim Natalis Domini nos bonis operibus ornatos ac splendidos esse convenit. Ante omnia fugere oportet ebrietatem, repugnare iracundiae, odiumque corde repellere.
Propitia Divinitate, fratres dilectissimi, jam adveniet dies in qua natale Domini Salvatoris cum gaudio debemus celebrare. Et ideo rogo et moneo ut quantum possumus cum Dei adjutorio laboremus, ut in illo die cum sincera et pura conscientia, et mundo corde, ac casto corpore ad altare possimus Domini accedere, et corpus ejus et sanguinem non ad judicium, sed ad remedium magis animae nostrae mereamur sumere. In Christi enim corpore vita consistit nostra. Sic et ipse Dominus dixit: Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis (Joan. VI). Mutet ergo vitam qui vult habere vitam. Nam si non vitam mutaverit, ad judicium accipiet vitam, et magis ex ipsa corrumpitur quam sanetur, magisque occiditur quam vivificatur. Apostolus sic ait: Qui manducat corpus Domini et biberit sanguinem ejus indigne, judicium sibi manducat et bibit (I Cor. XI). Et licet nos omni tempore bonis operibus ornatos ac splendidos esse conveniat, praecipue tamen in die natalis Domini, sicut in Evangelio ipse dixit, lucere debent hominibus opera nostra. Considerate, quaeso, fratres, quando aliquis homo potens aut nobilis natale aut suum aut filii sui celebrare desiderat, quanto 18 studio ante plures dies quidquid in domo sua sordidum viderit, ordinat emundare, quidquid ineptum et incongruum projicit, quidquid utile et necessarium praecipit exhibere. Domus etiam, si obscura fuerit, dealbatur, pavimenta scopis mundantur, et diversis respersa floribus adornantur, quidquid etiam ad laetitiam animi, et corporis delicias pertinet, omni sollicitudine providetur. Ut quid ista, fratres carissimi, nisi ut dies natalitii cum gaudio celebretur hominis morituri? Si ergo tanta praeparas in natalitio tuo, aut filii tui, quanta et qualia praeparare debes suscepturus natale Domini tui? Si talia praeparas morituro, qualia praeparare debes aeterno? Quidquid ergo non vis invenire in domo tua, quantum potes labora ut non inveniat Deus in anima tua. Certe si rex terrenus, aut quicunque paterfamilias ad suum natalitium te invitaret, qualibus indumentis studeres ornatus incedere? Quam novis, vel quam nitidis, quamque splendidis, quorum nec vetustas, nec vilitas, vel aliqua foeditas oculos invitantis offenderet? Tali ergo studio, in quantum praevales, Christo opitulante, contende, ut diversis virtutum ornamentis anima tua composita simplicitatis gemmis et sobrietatis floribus adornata ad solemnitatem Regis aeterni, id est ad natale Domini Salvatoris cum secura conscientia procedas, castitate nitida, caritate splendida, eleemosynis candida. Christus enim Dominus, si te ita compositum natalitium suum celebrare aspexerit, ipse per se venire, et animam 19 tuam non solum visitare, sed etiam quiescere, et in perpetuum in illa dignabitur habitare. Sicut scriptum est: Et inhabitabo in illis, et ambulabo (Levit. XXVI). Et iterum: Ecce sto od ostium et pulso; si quis surrexerit, et aperuerit mihi, intrabo ad illum, et coenabo cum illo et ille mecum (Apoc. III). Quam felix est illa anima quae vitam suam ita, Deo auxiliante, studuerit gubernare, ut Christum hospitem et habitatorem mereatur accipere. Sicut econtrario, quam infelix est illa conscientia et tota lacrymarum fonte lugenda, quae se ita malis operibus cruentavit, ut in ea non Christus requiescere, sed diabolus incipiat dominari! Talis enim anima, si medicamento poenitentiae non cito subvenerit, a luce relinquitur, a tenebris occupatur, vacuatur dulcedine, impletur amaritudine, a morte invaditur, a vita repudiatur. Non tamen de Domini pietate diffidat, qui talis est, nec mortifera desperatione frangatur, sed magis ad poenitentiam cito confugiat. Et dum adhuc nova sunt et calent peccatorum suorum vulnera, sic sibi adhibeat medicamenta salubria, quia medicus noster omnipotens est. Adeo consuevit plagas nostras curare, ut nec cicatricum vestigia post ipsius medicamenta remaneant. Ideo etiam ab omni inquinamento, ante ejus natale multis diebus abstinere debetis. Quotiescunque, ante natale Domini aut reliquas solemnitates celebrare disponitis, ebrietatem ante omnia fugite, iracundiae, quasi bestiae crudelissimae, repugnate, odium velut venenum mortiferum de corde vestro repellite, et tanta in nobis omnibus sit caritas, quae non solum usque ad amicos, sed etiam usque 20 ad ipsos perveniat inimicos, ut securi possimus dicere in oratione Dominica: Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. VI). Nam qui se scit vel unum hominem odio habere, nescio si ad altare Domini securus possit accedere, cum praecipue beatus Joannes evangelista terribiliter clamet et dicat: Qui fratrem odit homicida est (I Joan. III). Nam vestrum est judicare, utrum homicida, antequam poenitentiam agat, praesumere debeat eucharistiam accipere. Addit etiam adhuc S. Joannes et clamat, dicens: Qui fratrem suum odit, in tenebris est, et in tenebris ambulat; et nescit quo vadit, quoniam tenebrae obcaecaverunt oculos ejus (Ibid. II). Et iterum: Si quis dixerit quia Deum diligo, et fratrem suum oderit, mendax est. Qui enim non diligit fratrem suum, quem videt, Deum, quem non videt, quomodo potest diligere (Ibid. IV)? Quicunque odium vel iracundiam servat in corde, et sub tali tonitruo nec terretur, nec expergiscitur, non dormiens, sed mortuus esse credendus est. Haec ergo, fratres carissimi, quotidie cogitantes, qui boni sunt, cum Dei gratia contendant perseverare in operibus bonis: Quia non qui incoeperit, sed qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X). Qui vero se ad eleemosynam tardos, et ad iracundiam promptos, et ad exercendam quamlibet nequitiam praecipites esse cognoscunt, auxiliante Domino, festinent se a malis eruere, ut quae bona sunt mereantur implere; ut cum dies judicii venerit, non cum impiis et peccatoribus puniantur, sed cum justis et misericordibus pervenire ad aeterna praemia mereantur.
SERMO II. Item de adventu Domini II.
ADMONITIO. In tribus codicibus Casinensibus, 103 fol. 1 a tergo, 106 fol. 57 a tergo, et 117 pag. 3, hujus sermonis titulus est: In dominica tertia Adventus; quem ad tempora Maximo posteriora referendum esse diximus pag. 394 hujus voluminis. Jam vero in cod. 106 abrasum cernitur Maximi, eique suffectum Augustini nomen; discrepatque hujus sermonis stylus ab eo quo Maximus utitur.
ARGUMENTUM.-- In ortu Christi impleta sunt oracula prophetarum.
Ecce ex qua tribu nasciturus esset Christus, ex lectione prophetica docemur. Ex David autem stirpe secundum carnem facturus esse per Spiritum sanctum ita praenuntiatus est in psalmis: Juravit Dominus veritatem, et non frustrabitur eam; de fructu ventris tui ponam super sedem tuam (Psal. CXXXI). Et rursum: Semel juravi in Sancto meo si David mentiar, semen ejus in aeternum manebit, et thronus ejus, sicut sol in conspectu meo, et sicut luna perfecta in aeternum et testis in coelo fidelis (Psal. LXXXVIII). Item in libro Paralipomenon: Et factum est verbum Domini ad Nathan prophetam, dicens: * Vade et dic servo meo David *: Haec dicit Dominus, annuntiabo ergo tibi quod aedificaturus sit tibi Dominus domum. Cumque impleveris dies tuos, ut vadas ad patres tuos, suscitabo semen tuum post te, quod erit de filiis tuis, et stabiliam regnum ejus. Ipse aedificabit mihi domum, et firmabo solium ejus usque in aeternum. Ego ero ei in patrem, et ipse erit mihi in filium, et misericordiam meam non auferam ab eo, sicut abstuli ab eo qui ante fuit, et statuam eum in domo mea, et regnabit usque in sempiternum, et thronus ejus erit firmissimus in perpetuum (Paralip. XVII). Haec omnia quisque in Salomone putat fuisse impleta, multum errare videtur. Nam quod aliter in Salomone intelligendum est, quod dictum est: Cumque completi fuerint dies tui, et dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen tuum post te, quod egredietur de utero tuo, et stabiliam regnum illius (II Reg. VII). Nunquid de illo Salomone creditur prophetatum? minime. Ille enim, patre suo vivente, coepit regnare. Nam hic dicitur. Quia cum impleti fuerint dies tui, et dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen tuum. Ex quo intelligitur alius fuisse promissus, qui non ante mortem ejus 21 pronuntiatus fuerat suscitandus, qui aedificaret domum Domini non de parietibus manufactis, sed de lapidibus vivis et pretiosis, id est sanctis et fidelibus. Nam et illud quod subjecit: Fidelis est domus ejus, et regnum ejus usque in sempiternum coram me (Ibid.), attendat et aspiciat quisquam, non de Salomone esse praenuntiatum. Salomon namque domum plenam fuisse mulieribus alienigenis colentibus idola, et ipse ab eis rex idololatria seductus, atque delectus, qui, dum bonus fuisset initio, malos exitus habuit. Ergo quis est iste cujus domus est fidelis in perpetuum, et qui post mortem David promittebatur suscitandus? Ille est utique de quo ipse David aestuan. proclamat, dicens in psalmo LXXXVIII: Tu vero distulisti Christum tuum. Non est ergo ille Salomon, sed nec ipse David, sed dilatatus est Christus. Ecce apparuerunt praedicationes praedictae non in Salomone, sed in Christo Domino, qui ex David genere ortus est, fuisse completae, de quo per Jeremiam ipse Dominus dicit: Et suscitabo David germen justum, et regnabit rex, et sapiens erit, et faciet judicium et justitiam super terram; in diebus ejus salvabitur Juda, et Israel habitabit confidenter; et hoc est nomen quod vocabunt eum Dominus justus noster (Jerem. XXIII). Adhuc Isaias de Christo, quia ex semine David natus est secundum carnem. Sic in consequentibus dicit: In die illa radix Jesse, quae stat in signum populorum, ipsum gentes deprecabuntur, et erit sepulcrum ejus gloriosum (Isa. XI). In signum populorum stat radix Jesse, quia Christus signaculum crucis exprimet in frontibus eorum. Ipsum gentes deprecabuntur, quoniam obtutu cernitur fuisse completum. Sepulcrum autem ejus in tantum est gloriosum, ut excepto quod redempti per mortem ejus gloriam exhibemus, etiam locus ipse coruscans miraculis gloriae suae causa omnem ad se attrahit mundum. Hic locus in Hebraeo habet: Et erit requies ejus gloriosa. Utique quia moriens caro ejus non vidit corruptionem, secundum psalmi sententiam: Quia non derelicta est anima ejus in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem (Psal. XV). Iste est qui per Nathan ex semine David promittitur, qui etiam et per Isaiam prophetam ita pronuntiatur: Egredietur, inquit, virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet (Isa. XI). Haec virga de radice Jesse virgo est Maria de radice David exorta, quae genuit florem 22 Dominum Salvatorem, de quo etiam sequitur: Et requiescet super eum Spiritus Domini, Spiritus sapientiae et intellectus, Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus scientiae et pietatis, et replevit eum Spiritus timoris Domini (Ibid.). Ideo autem tanta dona Spiritus super eum praedicantur, quia in eum non ad mensuram Spiritus habitat sanctus, sicut in nobis, sed tota in eo est plenitudo Divinitatis et gratiarum. Iste est qui non secundum visionem oculorum et auditum aurium judicat, sed est justitia cingulum lumbrorum ejus, et fides cinctorium lumborum ejus (Ibid.). In cujus Ecclesia habitat lupus cum agno, ille utique, qui solebat ab ea rapere praedam, dum ad eam convertitur, cum innocentibus commoratur, in cujus ovile pardus cum haedo accubat. Permixti scilicet subdoli cum peccatoribus ibi, ut etiam vitulus ex circumcisione, leo ex saeculari potestate, ovis de populari ordine simul morantur, quia in fide communis est commixtio omnium. Puer autem parvulus minans eos ille est utique qui se humiliavit pro nobis ut parvulus. Bos autem et leo simul comedent paleas, quia princeps cum subjectis plebibus communem habent doctrinam. Delectabitur quoque infans ab ubere super foramine aspidis (Ibid.), dum gentes, quae solebant venena aliquando praedicare, conversi etiam parvuli Christi fidem delectantur audire. Caverna enim reguli corda sunt infidelium, in quibus ille serpens tortuosus requiescebat, quem ablactatus, comprehensum exinde captivum traxit, ut in monte sancto ejus, hoc est Ecclesia, non noceret. Jam vero quia ore prophetico de Moab nascenti Christo perhibetur testimonium, idem Isaias testatur: Ponam, inquit, super his qui fugerint de Moab leonem, et reliquias terrae. Emitte agnum, Domine, dominatorem terrae de petra deserti ad montem filiae Sion (Isa. XV, 9, et XVI, 1). De hac enim gente Moabitarum egressus est Agnus immaculatus qui tollit peccata mundi, qui dominatur in orbem terrarum. Petra autem deserti Ruth significat, quae destituta morte mariti de Booz genuit Obeth, et Obeth genuit Jesse, et de Jesse David, et de David stirpe natus est Christus. Montem autem filiae Sion aut historialiter ipsam urbem Hierosolymam dicit, aut juxta tropologiam Ecclesiam in specula, id est in virtutum sublimitate consolatam.
SERMO III. De praeparatione ad Domini Nativitatem.
ADMONITIO. Editus hic sermo fuit a Maurinis tom. V in append. sermon. S. Augustini, serm. 116, sancto Caesario tributus. Nos in codicibus Casinensibus 106 et 117, et in Beneventano atque Neapolitano Montis Oliveti S. Maximo eumdem inscriptum legimus, nec non apud Dominicum Mariam Mansium in Miscell. Baluzii. At ejusmodi dictionem non esse Maximi, quisque, si animum advertat, facile cognoscet.
ARGUMENTUM.-- Tanquam ad nuptiale, et coeleste convivium ab omni luxuria nitidi, et bonis operibus adornati, nos per Christi adjutorium ad diem Natalis Domini praeparemus.
Sanctam et desiderabilem, gloriosam ac singularem solemnitatem, hoc est Nativitatem Domini Salvatoris, fratres dilectissimi, devotione fidelissima suscepturi nos debemus cum ejus adjutorio praeparare, et omnes latebras animae nostrae diligenter aspicere, ne forte sit in nobis aliquod peccatum absconditum, quod et concientiam nostram confundat ac mordeat, et oculos divinae majestatis offendat. Nam licet Christus Dominus noster post passionem suam resurrexerit et in coelum ascenderit, considerat tamen ut incedimus, 23 et diligenter attendit qualiter se unusquisque servorum ejus sine avaritia, sine ira, sine superbia atque luxuria ad celebrandam ejus nativitatem studeat praeparare atque componere; et secundum quod unumquemque bonis operibus ornatum viderit, ita illi gratiam suae misericordiae dispensabit. Si enim viderit caritatis luce vestitum, justitiae vel misericordiae margaritis ornatum, castum, humilem, misericordem, benignum et sobrium, si talem agnoverit, corpus et sanguinem suum ei non ad judicium, sed ad remedium per sacerdotum suorum ministerium dispensabit. Si vero aliquem viderit adulterum, ebriosum, cupidum, et superbum, timeo ne hoc illi dicatur, quod in Evangelio Dominus ipse dixit: Amice, quomodo huc intrasti non habens vestem nuptialem? et, quod avertat Deus, fiat illud quod sequitur: Ligate illi manus et pedes, et projicite eum in tenebras exteriores; ibi erit fletus et stridor dentium (Matth. XXII). Ecce qualem sententiam in die judicii excipiet, qui sine remedio poenitentiae ad festivitatem Domini vitiorum sordibus inquinatus accesserit. In natali enim Domini, fratres dilectissimi, quasi in nuptiis spiritualibus sponsae suae adjunctus est. Tunc veritas de terra orta est, tunc justitia de coelo prospexit: tunc processit sponsus de thalamo suo, hoc est Verbum Dei de utero virginali. Processit enim cum sponsa sua Ecclesia, id est humanam carnem suscepit. Ad istas ergo tam sanctas nuptias invitati, et ad convivium Patris, et Filii, et Spiritus sancti intraturi, videte qualibus indumentis debeamus ornari. Et ideo mundemus quantum possumus cum Dei adjutorio corda simul et corpora nostra: ut coelestis ille invitator nihil in nobis sordidum, nihil fetidum, nihil obscurum, nihil oculis suis deprehendat indignum. Haec ergo, fratres carissimi, non transitorie, sed cum ingenti tremore debemus attendere. Invitati enim sumus ad nuptias, ubi nos ipsi, si bene agimus, sponsi erimus. Cogitemus ad quales nuptias, consideremus ad qualem sponsam, vel ad quale convivium invitati sumus. Invitati enim sumus ad mensam, ubi non invenitur cibus hominum, sed panis ponitur angelorum. Et ideo videamus ne forte intus in anima, ubi debemus bonorum operum margaritis ornari, ibi appareamus vitiorum pannis veteribus involuti, et quando eos qui boni sunt in oculis Dei, castitas reddet candidos, tunc eos qui mali sunt, reddat luxuria sordidatos. Et ideo quotiescunque aut dies Natalis Domini, aut reliquae festivitates adveniunt, sicut frequenter admonui, non solum ab infelici concubinarum consortio, sed etiam a propriis uxoribus abstinete, et ab omni iracundia vos alienos efficite, ut peccata praeterita per eleemosynam et poenitentiam redimantur: contra nullum hominem odium in corde teneatur. Quod solebat vanitas per gulam perdere, incipiat justitia per misericordiam pauperibus erogare, quod luxuria, vel gula dissipavit in mundo, pietas congerat in coelo. Et licet hoc expediat, ut semper eleemosynas facere debemus, praecipue tamen in sanctis solemnitatibus secundum vires nostras abundanter 24 erogemus, pauperes ante omnia frequentius ad convivium vocemus. Non enim est justum ut in sancta solemnitate, in populo Christiano ad unum Dominum pertinente, alii inebrientur, alii famis periculo crucientur. Et nos et omnis populus unius Domini servi sumus, uno pretio redempti sumus, pari conditione in hunc mundum intravimus, simili etiam exitu migraturi sumus; et si bene agimus, ad unam beatitudinem pariter veniemus. Et quare pauper tecum non capiat cibum, qui tecum accepturus est regnum? Quare pauper non accipiat vel veterem tunicam, qui tecum recepturus est immortalitatis stolam? Quare pauper non mereatur accipere panem tuum, qui tecum meruit accipere baptismi sacramentum? Cur indignus sit accipere reliquias ciborum tuorum, qui tecum ad convivium venturus est angelorum? Audite, fratres, audite non meum, sed Domini commune praeceptum. Sic enim ait in Evangelio: Cum facis orandium aut coenam, noli invitare divites, qui te iterum reinvitent, et fiat tibi retributio: sed voca pauperes et claudos: et beatus eris, quia non habent unde retribuant tibi: retribuetur autem tibi in retributione justorum (Luc. XIV). Sed dicit aliquis: Ergo amicos aut parentes non debeo ad convivium invitare? Rogandi sunt et parentes, et vicini; sed rarius rogandi sunt; et non minus sumptuosa et delicata, sed tam parca et sobria vel honesta illis debent convivia praeparari, ut remaneat unde possint pauperes refici, unde possit aliquid indigentibus erogari: ut cum dies judicii venerit, non cum impiis, qui nunc pauperes despiciunt, audiamus: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum: sed cum justis et misericordibus audire mereamur: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum: esurivi enim, et dedistis mihi manducare: sitivi, et dedistis mihi bibere (Matth. XXV). Simul etiam nobis vox illa desiderabilis dirigatur: Euge, serve bone et fidelis: quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam; intra in gaudium Domini tui (Ibid.). Sed, ut haec quae suggessimus, sensibus vestrae caritatis tenacius inhaereant, breviter quae dicta sunt iteramus. Hoc enim admonuimus, fratres, ut quia natalis Domini imminet, tanquam ad nuptiale et coeleste convivium ab omni luxuria nitidi, et bonis operibus adornati, nos per Christi adjutorium praeparemus, eleemosynas pauperibus erogemus, iracundiam vel odium, quasi venenum diaboli de cordibus nostris respuamus. Castitatem etiam cum propriis uxoribus fideliter conservate; ad convivia vestra frequentius pauperes evocate; ad vigilias maturius surgite; in ecclesia stantes aut orate, aut psallite; verba otiosa aut saecularia nec ipsi ex ore vestro proferte, et eos qui proferre voluerint castigate. Pacem cum omnibus custodite, et quos discordes agnoscitis, ad concordiam revocate. Haec si fideliter, Christo adjuvante, volueritis implere, et in hoc saeculo ad altare Dominicum secura conscientia poteritis accedere, et in futuro ad aeternam beatitudinem feliciter pervenire, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO IV. De natale Domini I.
ADMONITIO. 25 Etsi hujus sermonis initium ex Maximi homilia 5 de Natali Domini excerptum sit, incerto tamen cuipiam auctori eumdem tribuimus, quod reliquae partis stylus dissimilis nobis esse videatur. In Casinensi tantum cod. 106, pag. 12, S. Maximo tribuitur; in cod. vero archivi S. Petri 106, litt. C. pag. 4, S. Augustino; in aliis quos vidimus nemini.
ARGUMENTUM.-- Adventum Dei et hominis, diemque festum divinae dignationis celebremus, ut nos ad Deum revertamur.
Hodie, fratres carissimi, Christus natus est, nos renati. Hodie Salvator mundi per matrem nascendi tempus accepit, qui de Patre nativitatis non habet tempus. Qui in aeternum est cunctorum Creator, hodie nascendo de matre factus est nobis Salvator. Natus est nobis hodie in temporis volubilitate, ut nos perducat ad Patris aeternitatem. Factus est Deus homo, ut homo fieret Deus. Ut panem angelorum manducaret homo, Dominus angelorum hodie factus est homo. Hodie impleta est illa prophetia quae dicit: Rorate, coeli desuper, et nubes pluant justum; aperiatur terra, et germinet Salvatorem (Isa. XLV). Factus est igitur qui fecerat, ut inveniretur qui perierat. Sic in psalmis homo confitetur: Priusquam humiliarer ego deliqui: et iterum: Erravi sicut ovis quae perierat (Psal. CXVIII). Peccavit homo, et factus est reus; natus est homo Deus ut liberaretur reus. Homo igitur cecidit, sed Deus descendit. Cecidit homo miserabiliter, descendit Deus misericorditer. Cecidit homo per superbiam, descendit Deus cum gratia. Sic namque Mater Domini ab angelo audivit: Ave, gratia plena, Dominus tecum (Luc. II). Qui natus est primus sine matre in coelis, hodie natus est sine patre in terris. Natus est Christus Deus de Patre, homo de matre; de Patris immortalitate, de matris virginitate; de Patre sine matre, de matre sine Patre; de Patre sine tempore, de matre sine semine; de Patre principium vitae, de matre finis mortis; de Patre ordinans omnem diem, de matre consecrans istum diem. Praemisit enim hominem Joannem, qui tunc nasceretur cum dies 26 inciperent minui, et natus est ipse cum dies incipiunt crescere, et ex hoc praefiguratur quod ait Joannes: Illum oportet crescere, me autem minui (Joan. III). Debet enim vita humana in se deficere, in Christo proficere, ut qui vivit non sibi vivat, sed ei qui omnibus mortuus est et resurrexit, et dicat unusquisque nostrum quod dicit Apostolus: Viro autem jam non ego, vivit vero in me Christus. Illum oportet crescere, me autem minui (Galat. II). Laudent eum condigne omnes angeli ejus, quod cibus aeternus est incorruptibilis, eos sagina vivificans; quia Verbum Dei est, cujus vita vivunt, cujus bonitate semper bene vivunt. Illi enim condigne laudant Deum apud Deum, et dant gloriam in excelsis Deo. Nos autem plebs ejus, et oves pascuae ejus pro modulo infirmitatis nostrae pacem per bonam voluntatem reconciliati meremur. Ipsorum enim angelorum vera et hodierna vox est, quam nato nobis Salvatore exsultando fuderunt: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II). Laudant illi competenter, laudemus et nos obedienter. Sunt illi nuntii ejus, sumus et nos pecora ejus. Implevit in coelo mensam ipsorum; implevit in terra praesepe nostrum: plenitudo mensae ipsorum est, quia in principio erat Verbum (Joan. I); plenitudo praesepis nostri est, quia Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. Celebremus ergo natalem Domini, fratres carissimi, adventum Dei et hominis celebremus, ut nos ad Deum revertamus. Igitur diem festum celebremus, non humanae devotionis, sed divinae dignationis; non infirmitatis, sed aeternitatis; non formationis, sed reformationis Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO V. Super illa verba Matth. cap. II: Defuncto Herode, ecce angelus Domini apparuit in somnis Joseph in Aegypto, dicens: Surge, et accipe puerum et matrem ejus, et vade in terram Israel: defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri.
ADMONITIO. Ne hujus quidem sermonis rationem scribendi similem ejus esse qua S. Maximus utitur, animadvertimus. Quamobrem eidem sancto antistiti a scriptore codicis bibliothecae Lambacensis saec. XIII temere ascriptum fuisse, arbitramur.
27 ARGUMENTUM.-- Herodis mordus atque saevitia describitur; laudatusque Evangelii locus exponitur.
Igitur Herodes, qui tantorum scelerum se fecerat auctorem, ut nec ab ipsius Domini persecutione manum retraheret, non poterat remanere inultus. Qui enim fraudulenter regnum Judaeorum primus ex gentibus adeptus fuerat, non solum Judaeis multa mala intulerat, verum etiam in filiis propriis parricida exstiterat; et super omnia mala, quae longum est enarrare, cum Salvatorem mundi natum audisset, scilicet invidia commotus, ut unum perdere possit quem ad regnandum audierat natum, omnes pueros in Bethlehem et in omnibus finibus ejus interficere jussit. Tantaque rabies ejus animum succenderat, ut nec propter multitudinem morientium, nec propter parvulorum innocentiam sua saevitia cessaret; propter quod divina ultione percussus immedicabilem passus est aegritudinem. Erant ei febris et acerrima suspiria, et anhelitus assidui, spasmus quoque totius corporis. Hydropisis morbus corpus attenuaverat, ita ut vestigia inflatione pedum gravarentur; interiora quoque viscera tanto dolore urebantur, ut per secretum naturae digeri viderentur. Prurigo quoque totius corporis in tantum intolerabilis erat, ut etiam verenda putrida vermibus scaturirent. Inerat etiam et anhelitus fetidus in tantum, ut vix medicorum aliquis pro adhibendis medicamentis ad eum accedere posset. Denique nonnullos medicorum in ipsa aegritudine positus dicitur occidi praecepisse, cum qui ejus saluti prodesse possent, nec vellent. Insuper famem sitimque intolerabilem sustinebat, et quod gravius erat, omnis cibus et potus in fastidium ei erat. Insomnitatem talem sustinebat, ut dies noctesque pervigiles duceret; quod si obdormisset parum, phantasma patiebatur, ut se obdormisse poeniteret. Sed cum nimio amore praesentis vitae aestuaret, jussit se deferri trans Jordanem, ubi erant calidae aquae, quae etiam languentibus remedium conferre dicebantur; sed quae aliis utiles erant, illi nihil profuerunt, ut intelligeretur se divina voluntate esse percussum. Visum etiam fuit medicis ut in fomentum olei tepidi eum deponerent; quod cum fuisset ingressus, ita totum corpus ejus resolutum dicitur, ut oculi in similitudinem morientium versarentur, intercluderetur vox, et sensus abesset. Et cum post paululum amicorum et famulorum vocibus excitatus sensum recepisset, jussit se deferri Jericho. Cumque jam de vita desperatus esset, omnes principes Judaeorum ex singulis civitatibus et castellis ad se vocatos in custodiam retrudi jussit, vocansque sororem suam Salomen, et virum Alexandrum, dixit: Novi Judaeos de morte mea gavisuros; sed honorabiles exsequias habere potero ex planctu lugentium, si meis volueritis parere preceptis; et mox ut ego spiritum exhalavero omnes principes Judaeorum, quos in custodia rectusi, interficiatis; sicque fiat ut qui de mea morte gaudere cupiunt, suorum civium interitum lugere cogantur. Et ne ab eorum sanguinis effusione manum retraherent, singulis quingentas argenti drachmas dari jussit. Cumque dolore ingenti angustiaretur, Antipatrem filium suum, quem de nece paterna tractantem vinculis religaverat, jussit interfici; et quod audita ejus morte gavisus est. Jam vero tantis malis obsessus, et quod se vivere non posse cognoverat, mortem accelerare cupiebat. Unde quadam die cum resedisset, ictum ferientis in se ipsum libravit, seque manu 23 propria percussisset, atque statim vitam finisset, nisi unus ex amicis, qui vicinus astabat, Achiabus nomine, manu eum retraxisset. Talem igitur Herodes habuit finem, qui Salvatoris odio multum sanguinem fuderat innoxium. Quo defuncto, ecce angelus Domini iterum apparuit in somnis Joseph in Aegypto, dicens: Surge, et accipe puerum et matrem ejus, et vade in terram Israel; defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Et consurgens, accepit puerum et matrem ejus, et venit in terram Israel (Matth. II, 19 et seqq.). Et quia non dixit defunctus, sed defuncti, ex hujus angeli verbis intelligimus multos principes Judaeorum cum Herode consensisse, et ideo divina ultione actum est ut multi ex his cum illo perirent, cum quo in necem Domini consenserant. Spiritualiter vero Herodis obitus terminum significat invidiosae contentionis, quod nunc Judaea contra Ecclesiam saevit. Quod autem post obitum Herodis puer Jesus ad terram Israel est reversus, significat quod circa finem saeculi ad Synagogam est reversurus cum per praedicationem Eliae et Henoch in eum crediderit. Unde, cum in Aegyptum deferri jubetur, et fugere in nocte praecipitur. Cum vero ad terram Israel revertitur, nec noctis fit mentio; quod quos nunc propter incredulitatem in tenebris deserit, circa finem saeculi in lucem fidei recipiet: Audiens autem quod Archelaus regnaret in Judaea pro Herode patre suo, timuit illo ire. Archelaus autem unus fuit de Herodis filiis, quem post se ad regnandum in Judaea Herodes instituerat. Sed postea insolentiam ejus accusantibus Judaeis, judicio senatus, apud Viennam, quae Galliarum est urbs, exsilio relegatus, vitam finivit. Archelaus vero, qui vincens leo interpretatur, Antichristum significat, quia ad tempus in suis victoriam habebit, et qui leo terribilis apparebit. In illam ergo partem qua regnabat Archelaus, Joseph cum puero ire noluit, quod Judaeorum populi, qui in Antichristum credituri sunt, Christus per fidem non habitabit. Post necem autem Archelai Christus ad terram Israel revertitur, quod post interfectionem Antichristi Synagoga in eum creditura est, ut ait Apostolus: Cum plenitudo gentium intraverit, tunc omnis Israel salvabitur (Rom. XI). Sed quod in Ecclesia manet et manebit, audiamus ubi habitavit. Et admonitus in somnis secessit in partes Galilaeae, et veniens habitavit in civitate quae vocatur Nazareth. Quia enim Nazareth flos sive virgultum interpretatur, significat etiam quae et florem habet munditiae, et virgultum virtutum, cujus virgulti pulchritudinem admiratur sponsus in Canticis Canticorum, dicens: Quae est ista quae ascendit per desertum, sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhae, et thuris, et universi pulveris pigmentarii (Cant. III); cui iterum voce sponsi dicitur: Ego flos campi, et lilium convallium (Cant. II). Et quia Ecclesia de praesentis vitae amore ad coeleste desiderium transit, recte etiam Nazareth Galilaeae dicitur, quae transmigratio interpretatur. Quod autem subditur, ut adimpleretur quod dictum est per prophetas, quoniam Nazaraeus vocabitur (Matth. II); hoc testimonium, quod diximus, in Septuaginta Interpretibus non habetur. Nonnulli enim de Isaiae prophetae libro scriptum esse volunt, ubi scriptum est: Exiet virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet (Isa. XI); nos autem diximus, quod si fixum de Scripturis posuisset evangelista testimonium, non diceret per prophetas, sed per prophetam. Omnes enim prophetae Dominum Nazaraenum vocant, qui Christum eum praedicant. Ipse est enim de quo per Danielem dicitur: Cum venerit Sanctus, cessabit unctio; et David: Non dabis Sanctum videre corruptionem (Psal. XV). Et iterum: Scitote quoniam Dominus mirificavit Sanctum suum (Psal. IV).
SERMO VI. In vigilia Paschae.
ADMONITIO. 29 Maurinis dubitantibus an hic sermo sit Maximo tribuendus, assentimur; quos consule in append. opp. S. Augustini num. 158, pag. 198 edit. Antuerp. 1700.
ARGUMENTUM.-- Officia pietatis Joseph ab Arimathaea erga exstinctum Redemptorem exponuntur; dilectio et fides Petri necnon Mariae Magdalenae quaerentium Christum in sepulcro commendantur.
Peracta passione Domini nostri Jesu Christi et resurrectione, in qua fidei nostrae summa consistit, emergit quidam Joseph, olim quidem amator et discipulus Domini, et qui pro ratione temporis defuncto exsequias impendebat, quia et noti misericordiam furor persequentium prohibebat. Quod factum ita S. Joannes narravit: Rogavit, inquit, Pilatum Joseph occulte, propter metum Judaeorum, et petivit corpus Jesu; et permisit Pilatus (Joan. XIX). Cum in animo religioso metus cum devotione certaret, excogitavit statim quod et fidei satisfaceret et timori, occulte postulans ut et humo mandaret occisum, et declinaret insaniam Judaeorum. Judex vero eumdem servat animum mortuo, quem impendit audito: nam quem coactus dederat poenae, libens tradidit sepulturae. Postquam vero corpus Jesu humatum est, statim potentiam suam repetit, qua venerat reditura majestas. Nam cujus nativitas hominis ostenderat filium, mors prodidit Deum. Cum enim Maria Magdalene venisset ad monumentum, quam memorem Salvatoris, amissa fide, devotio in lacrymas compellebat; videns revolutum a foribus lapidem, cum non invenisset in sepulcro Dominum, coepit acrius dolere, quod perdiderat et defunctum. Mox autem ad Petrum ejus discipulum pervolat, quem pro meriti qualitate vel fidei, major de ejus obitu cura tangebat. Nuntiat inane sepulcrum; quaeritur corpus ablatum. Petrus vero resurrectionis Filii Dei, et ante crucem conscius, quam praedixerat ipse passurus, sub tali nuntio non flevit aut doluit; sed morem suum in divinis virtutibus servans, properat experiri quod credidit. Ad sepulcrum itaque 30 Domini celeri cursu festinat, laetiore rediturus, si non invenisset quem quaerebat. Beatus autem evangelista et ex consequentibus probat potentiam resurgentis. Venit, inquit, Simon Petrus, et introivit in monumentum; et cum non invenisset Dominum, vidit linteamina posita, et sudarium quod fuerat super caput ejus (Joan. XX). Jam manifestus Deus, perlaturus quem vivificaret in coelum, et mortem vacuat et sepulcrum. Nam linteamine quo funus tegebatur exposito, reliquit terrae mortis exuvias, vitali jam corpore induta majestas. Petrus igitur videns resurrectionem quam Dei Filius praenuntiaverat impletam, qui sollicitus venerat, securus abscessit. Maria tamen, resurrectionis ignara, non cessat lacrymas fundere, nesciens hanc esse Dominici corporis gloriam, quam putabat injuriam. Cujus inanem moerorem angelus magis prohibet quam consolatur, ut etiam evangelista testatur: Maria, inquit, quid ploras (Ibid.)? Si spiritali prudentia intentionem divini sermonis intelligas, lacrymarum causam non tanquam ignarus interrogat, sed importunos fletus dolentis objurgat. Maria, inquit, quid ploras? cum vacuo monumento, non damno funeris, sed merito resurgentis, Jesu Christi corpus virtus sibi, non facinus vindicasset? Culpat eodem tempore a Maria lacrymas fundi, quo debuit gloriari. Quid ploras? aut quem quaeris? Angelus instruit nescientem sano consilio ne viventem quaereret in sepulcro. Quae mulier, quia revixisse quem flebat, nec correpta cognovit, a superfluis postmodum lacrymis revocatur vocibus resurgentis. Similibus etenim Jesus Mariam verbis alloquitur: Mulier, inquit, quid ploras? aut quem quaeris? Hoc est dicere, me jam vivente, pro quo mortuo lacrymas fundis? aut me praesente, quem quaeris? At illa Jesum secundo appellata cognoscens, divina majestatis operante potentia vivum invenit quem quaerebat occisum Jesum Christum Dominum nostrum, cui semper in Patre gloria in saecula saeculorum. Amen.
SERMO VII. Feliciter incipit, deinde ut supra; de die dominicae Ascensionis.
ADMONITIO. In eo cujus proxime meminimus bibliothecae Lambacensis codice hic sermo, symboli expositionem continens, S. Maximo ascriptus legitur. Verum tradita a Maximo expositio, quam supra edidimus homil. 87, dissimilis omnino est oratione ac stylo.
ARGUMENTUM.-- De voce symboli, de fraude haereticorum in eo tradendo, ac imprimis de Patripassianis, Sabellianis atque Arianis. Nihil debemus de symbolo detrahere, nihil ei adjungere. Symbolum teneri magis potest, si non scribatur.
Celebratis hactenus mysteriis scrutaminum inquisitum est, ne immunditia in alicujus corpore haereat, per exorcismum non solum corporis, sed et animae quaesita et adhibita est sanctificatio. Nunc tempus est et dies ut symbolum tradamus, quod symbolum est spiritale signaculum, quod symbolum cordis nostri est meditatio, et quasi semper praesens custodia, certe thesaurus cordis nostri. Primum itaque rationem nominis ipsius debemus accipere. Symbolum Graece dicitur, Latine autem consolatio, et maxime symbolum negotiatores dicere 31 consueverunt, quando conferunt pecuniam suam, et quasi ex singulorum collatione in unum constipata, integra inviolabilisque servatur, ut nemo fraudem collationi facere conetur, nemo negotiatione ( hic aliquid omissum est, nam sensus suspensus remanet ). Denique inter ipsos negotiatores ista est consuetudo, ut si quis fraudem fecerit, quasi fraudulentus rejiciatur. Sancti ergo apostoli in unum convenientes breviarium fidei fecerunt, ubi breviter fidei totius seriem comprehendamus; brevitas necessaria est, ut semper memoria et recordatione teneatur. Scio in partibus, maxime Orientis, quod ea quae primo tradita sunt a majoribus nostris, dum quasi fraudem alii, alii diligentiam impendunt; fraudem volunt haeretici, diligentiam catholici. Dum ergo illi fraudulenter conantur irrepere, addiderunt quod non opus est; dum isti fraudem praecavere contendunt, fines majorum velut pietate quadam et incuria videntur esse progressi: ergo apostoli sancti convenientes fecerunt symbolum. Breviter signate vos. Cum complessent in hoc symbolo Divinitatem, Divinitatis aeternae doctrina comprehensa est. Et quod fides nostra ista sit, ut pari genere credamus in Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum. Ubi enim nulla discretio majestatis est, nec fidei debet esse discretio. Deinde frequenter admonui quia Dominus noster Jesus Christus Filius Dei solus carnem ita suscepit, cum anima humana rationabili atque perfecta et suscepit corporis formam, corporis istius veritatem, factus est ut homo; sed habet speciale privilegium generationis suae. Non enim ex virili natus est semine, sed generatus a Spiritu sancto ex Maria virgine, praerogativam auctoris coelestis agnoscens, factus quidem ut homo, ut infirmitates nostras in sua carne susciperet, sed cum privilegio venit majestatis aeternae. Ergo dicamus symbolum, et cum dixisses, complevit, dicens, hoc habet Scriptura divina. Nunquid supra apostolorum fidem progredi audaci mente debemus? Nunquid nos sumus apostolis cautiores? Sed dicis mihi, postea emerserunt haereses; nam, ut dicunt apostoli: Oportet haereses esse, ut boni probentur (I Cor. IX). Quid ergo? Vide simplicitatem, vide puritatem. Patripassiani, cum emersissent, putaverunt etiam catholici in hac parte addendum invisibilem, impassibilem, quasi Filius Dei visibilis et passibilis fuit. Si fuit visibilis in carne, certe illa fuit visibilis, non divinitas; fuit passibilis caro, non divinitas. Denique quid dicat audi: Deus, Deus meus, respice in me: quare me dereliquisti (Psal. XXI). In passione hoc dicit Dominus noster Jesus Christus, hoc secundum hominem locutus est, secundum carnem locutus est, quasi caro dicat ad Divinitatem: Quare me dereliquisti? Ergo esto medici fuerint majores, non voluerunt addere aegritudini pro sanitate medicinam. Non quaeritur ergo si medicina fuit eo tempore necessaria, quaerat quorumdam gravis aegritudo animorum, et sic fuit tunc temporis quaerenda; nunc non est, cum fides sit integra adversus Sabellianos. Exclusi sunt Sabelliani, maxime de partibus Occidentis. Ex illo remedio Ariani invenerunt sibi genus calumniae, et quia symbolum Romanae Ecclesiae nos tenemus, ideo invisibilem et impassibilem Patrem omnipotentem aestimarent et dicerent; vel quia symbolum sic habet, visibilem Filium et passibilem designarent. Quod ergo? Ubi fides integra est, sufficiunt praecepta apostolorum, cautiones videlicet sacerdotum non requirantur. Quare? Quia tritico immixta zizania sunt. Hinc symbolum unicum Dominum nostrum sic dicite: Filium ejus unicum, non unicus Dominus, unus Deus est, unus est Dominus. 32 Sed ne calumnientur, et dicant quia unam personam dicamus Filium etiam unicum Dominum nostrum, quia dixi de divinitate Patris et Filii venitur ad incarnationem ipsius, qua natus, et passus est, et sepultus: habes passionem ipsius et sepulturam. Tertia die resurrexit a mortuis, habes et resurrectionem ejus. Ascendit in coelum, sedet ad dexteram Patris. Vide ergo quia caro divinitati imminuere nihil potuit, imo de incarnatione triumphus magnus quaesitus est Christo. Qua ratione enim ubi de morte ascendit, sedet ad dexteram Patris? quasi qui Patri retulerit fructum bonae voluntatis. Duo habes: resurrexit a morte, sedet ad dexteram; nihil ergo potuit afferre caro divinitatis gloriae detrimentum. Duo habes, aut quasi secundam praerogativam divinitatis, et substantiae generationis suae, Dominus noster Jesus Christus sedet ad dexteram, cum a morte surrexit, aut certe quasi triumphator aeternus, qui bonum regnum Patri comparavit, praerogativam suae victoriae vindicavit. Sedet ad dexteram Patris, inde venturus judicare vivos et mortuos. Ipse de nobis judicaturus est; cave ergo detrahere ei quem judicem habiturus es. Quare hoc mysterium? Nunquid non unum judicium est Patris, et Filii, et Spiritus sancti? Nunquid non una voluntas est? Nunquid non una majestas? Quare tibi dicitur quod Filius judicaturus est, nisi ut intelligas Filio nihil derogandum? Ergo vide, credis in Patrem, credis in Filium, et quid tertio? Et in Spiritum sanctum; quaecunque accipies sacramenta in hac Trinitate accipies, nemo se fallat. Vides ergo unius operationis, unius sanctificationis, unius majestatis esse venerabilem Trinitatem. Sane accipe rationem quemadmodum credimus in auctorem, ne forte dicas: Sed habet et Ecclesiam, sed habet et remissionem peccatorum, sed habet et resurrectionem. Quid ergo? Par causa est, sic credimus in Christum, sic credimus et in Patrem, quemadmodum credimus et Ecclesiam, et remissionem peccatorum, et carnis resurrectionem; quae ratio est? Quia qui in auctorem, credit et in opus auctoris. Denique ne hoc ingenii nostri putes, accipe testimonium: Si mihi non creditis, vel operibus credite (Joan. X). Ergo hoc habes, nunc fides tua amplius elucebit, si operi auctoris tui fidem veram et integram putaveris deferendam: Sanctam Ecclesiam, et remissionem peccatorum. Crede ergo ex fide quia omnia tibi peccata remittuntur. Quare legisti in Evangelio, dicente Domino: Fides tua te salvum fecit (Marc. X). Remissionem peccatorum, carnis resurrectionem. Credo quia resurget et caro; quid enim opus fuit ut Christus carnem susciperet? quid opus fuit ut Christus mortem gustaret, sepulturam susciperet et resurgeret, nisi propter suam resurrectionem? Totum hoc sacramentum tuae est resurrectionis; si Christus non resurrexit, vana est fides nostra; sed quia resurrexit, ideo firma est fides nostra. Legimus, ut si quis symbolum suum violaverit, improbus et detestabilis habeatur; multo magis cavendum est nobis ne de majorum symbolo detrahatur, cum habeas in libro Apocalypsis (Cap. XXII) Joannis: Si quis, inquit, addiderit aut detraxerit, judicium sibi sumit et poenam. Si unius apostoli scripturis nihil est detrahendum, quomodo nos symbolum, quod accepimus ab apostolis traditum atque compositum, commaculabimus? Nihil debemus detrahere, nihil adjungere. Hoc autem est symbolum quod Romana Ecclesia tenet, ubi primus apostolorum Petrus sedit, et communem sententiam eo detulit. Ergo quemadmodum duodecim apostoli, et duodecim sententiae. Signate vos. Credo in Deum Patrem omnipotentem, et Jesum Christum 33 Filium ejus unicum Dominum nostrum, qui conceptus est de Spiritu sancto, natus de Maria virgine, passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus, et sepultus. Ecce quatuor istae sententiae. Videamus alias. Tertia die resurrexit, ascendit in coelos, sedet ad dexteram Dei Patris, inde venturus, judicaturus est de vivis et mortuis. Ecce aliae quatuor sententiae, hoc est octo sententiae. Videamus adhuc alias quatuor. Credo in Spiritum sanctum, sanctam Ecclesiam, sanctorum communionem, remissionem peccatorum, carnis resurrectionem, vitam aeternam. Amen. Ecce secundum duodecim apostolos, et duodecim sententiae comprehensae sunt. Illud sane monitos vos volo esse, quoniam symbolum non debet scribi, sed teneri. Sed 34 quid dicis mihi, quomodo potest teneri, si non scribatur? Magis potest teneri, si non scribatur: qua ratione? Accipe. Quod enim scribis, securus quasi religas, non quotidiana meditatione incipies recensere. Quod autem non scribis, times ne amittas, quotidie incipies recensere: magnum autem tutamentum est. Nascuntur stupores animi et corporis, tentatio adversarii, qui nunquam quiescit, tremor aliquis corporis, infirmitas stomachi, symbolum recense, et scrutare intra teipsum; maxime recense intra te. Quare? ne consuetudine facias, et cum solus fueris, recenses ubi sunt fideles, incipias inter catechumenos vel haereticos recenseri. Explicit.
SERMO VIII. De Pentecoste.
ADMONITIO. Prima hujus sermonis pars usque ad verba: sitientia corda populorum, habetur in cod. M. E. Taurinensis, ubi et sancti Maximi praefert nomen cum titulo: Item et de Pentecoste homilia XIX, et folia desiderari duo adnotatur. Integer apud Maurinos idem sermo legitur append. Sermon. sancti Augustini class. 2, num. 182, edit. Antuerp. 1700. Verum cum secunda sermonis pars, cujus initium est: Inquiramus hoc loco, a Maximiana dictione discrepare videatur, incerto potius auctori cum Maurinis, quam Maximo cum scriptore laudati codicis, eumdem tribuendum esse existimamus.
ARGUMENTUM.-- Spiritus sanctus Deus in substantia unus, in persona alius, aequali miseratione unicus, die Pentecostes adfuit fidelibus suis per ipsum praesentia majestatis. Inquiritur quid adjici possit apostolorum perfectioni per participationem Spiritus sancti.
Post illam singularem insignemque victoriam qua publicus propugnator mundo militavit et vicit, postquam fragilitatem conditionis nostrae, non solum de inferis eruit, sed etiam in regni sui excelsa subvexit, in hac die juxta verbum suum sanctum Spiritum donavit, de quo jam apostolis suis dixerat: Et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis (Joan. XIV). Alium utique non minorem, alium Paracletum, id est similis gloriae vel naturae, ejusdemque substantiae: ut discipulorum fides veridica sponsione ad exspectationem tanti muneris praeparata, illum quem sibi a Domino in locum Dei promissum esse meminisset, verum Deum esse cognosceret. Et alium, inquit, Paracletum: majestatis intellige socium, quem majestati prospicis comparatum. Et ego rogabo, inquit, Patrem, et alium Paracletum dabit vobis. Quam bene sub titulo promissionis distinctionem applicuit Trinitatis. Pater est qui indicatur rogandus; Filius est qui intelligitur rogaturus; Spiritus sanctus qui promittitur a Patre mittendus. Quanta et quam ineffabilis pietas Redemptoris! Hominem portavit ad coelum, et Deum misit ad terras. Quanta est auctori cura pro instauratione facturae suae! Ecce iterum nova de supernis medicina mittitur: ecce iterum infirmos suos per seipsam majestas visitare dignatur. Ecce iterum humanis divina miscentur, id est vicarius redemptionis: ut beneficia quae Salvator Dominus inchoavit, peculiari Spiritus sancti virtute consummet; et quod ille redemit, iste sanctificet; quod ille acquisivit, iste custodiat; ac sic unitas Deitatis per unitatem gratiae ac muneris approbatur, ut Spiritus sanctus Deus in substantia unus, in persona alius, aequali miseratione unicus sit colendus. Ergo Spiritus sanctus in hac die ad praeparata sibi apostolorum suorum templa, velut imber sanctificationis illapsus est; non jam visitator subitus, sed perpetuus consolator et habitator aeternus. Nam sicut de semetipso apostolis suis dixerat: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII); ita etiam de Spiritu sancto, Paracletum, inquit, dabit vobis Pater, qui vobiscum sit in aeternum. Adfuit ergo in hac die fidelibus suis, non jam per gratiam visitationis et operationis, sed per ipsam praesentiam majestatis; atque in vasa non jam odor balsami, sed ipsa substantia defluxit unguenti, ex cujus fragrantia latitudo totius orbis impleretur, et appropinquantes ad eorum doctrinam, Dei fierent capaces atque participes. Sedit ergo super singulos quasi ignis, de quo Salvator noster testatur: Ignem veni mittere in terram (Luc. XII); de quo dictum est: Deus noster ignis consumens est (Deuter. IV). Ipse itaque apostolos suos vivae lucis fonte perfudit, ut ipsis postmodum universum mundum tanquam duodecim solis radii ac totidem lampades veritatis illuminent, et inebriati novo vino repleant atque irrigent sitientia corda populorum.
Inquiramus hoc loco post resurrectionem vel ascensionem Domini, quid adhuc adjici possit apostolorum perfectioni per participationem Spiritus sancti. Erat quidem in eis fides, sed fiduciae constantia deerat. Jam quidem Christum per universa poterant praedicare, sed adhuc pro Christo usque ad mortem certare non poterant; usque adeo ut nullum ex discipulis coronaverit palma martyrii ante adventum Spiritus sancti. Praeterea jam recesserat ex oculis eorum Dominus Jesus, qui eos praedicatione visibili os ad os loquens corroborabat, et virtutum miraculis instruebat: et dum cum eo erant, facile credebant quae videbant: fides adjuvabatur aspectibus, praesentibus confirmabatur operibus, signis ac virtutibus pascebatur. Postquam 35 vero Dominus Jesus sublatus ex oculis eorum recessit in coelum, non sufficiebant attonitae ac trepidae eorum mentes, ut dignum erat, coelestia et aeterna cogitare, nec praevalebant adhuc portare angusta eorum pectora divinorum sensuum magnitudinem; ut possent intelligere Christum, quomodo erat Verbum Deus apud Deum, sicut eis ipse Dominus adhuc in corpore constitutus, evidenter insinuat, dicens: Multa habeo vobis dicere, sed non potestis ea portare modo; cum autem venerit Spiritus veritatis, ipse vos docebit omnem veritatem (Joan. XVI). Vides quod post discessionem adorandae summaeque virtutis discipulorum pectora dilatata sunt ad sustinendam magnitudinem divini luminis et intelligentiam veritatis? Deus itaque est, qui potest post munificentiam suam accumulare gratiam, augere sapientiam, confirmare constantiam. Videamus ergo ante visitationem coelestis Consolatoris, quantum eis de magnanimitate, quantum de perfectione defuerit. Nam primum cum eum supra tumentia maris dorsa vidissent substratis fluctibus ambulantem, et cum aquarum iter instabile sub divinis solidaret unda famula vestigiis, turbati sunt dicentes: Phantasma est, et prae timore clamaverunt. Post infusionem vero Spiritus sancti jam non dicunt quia phantasma est; sed, In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum; et iterum, Erat, inquit, lux vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Ibid. I) et Apostolus dicit: Quia ipse est ante omnes, et omnia per ipsum constant (Coloss. I). Unus autem ex discipulis Thomas nondum hujus muneris benedictione ditatus, cum in corpore jam glorificato, in corpore jam coelesti per carnis vulnera Deum quaereret, et ad credendam incorruptibilem divinitatem fixuris clavorum et cicatricum testimoniis indigeret: Nisi videro, inquit, in manibus ejus fixuram clavorum, et mittam manum meam in latus ejus, non credam (Joan. XX). Alius vero jam sancti Spiritus eruditione repletus confidenter exclamat: Quod erat ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus, et manus nostrae palpaverunt de verbo vitae, et annuntiamus vobis vitam aeternam, quae erat apud Patrem, et apparuit nobis (I Joan. I). Et Iterum alio loco Paulus apostolus tantae majestatis locupletatus illapsu fiducialiter protestatur: Et si cognovimus secundum carnem Christum, sed nunc jam non novimus (II Cor. III). Beatus Petrus, Domini passione jam proxima, nondum divina Paracleti inspiratione fundatus, nolens a se Christum corporaliter separari, in traditorem et gladiatores gladium stringit, et vim vi aestimat repellendam. Stephanus autem plenus Spiritu sancto jam non in terra Christum requirit, sed aperto coelo vidit gloriam Dei; neque jam de vindicta cogitat, sed pro peccatoribus suis exorat et supplicat: Domine, ne statuas illis hoc peccatum (Act. VII). Ante adventum vero Spiritus sancti sub ipso crucis dominicae tempore, alii ex discipulis effugantur, alii unius ancillae voce terrentur, et metu corda trepida penetrante, Dominum suum negare coguntur. Post illustrationem vero et confirmationem Spiritus sancti, custodiis excruciati, verberibus afflicti, ibant gaudentes, quia digni essent pro Christi nomine contumeliam pati; et qui ante negaverant cum juramento, quia non novimus hominem istum, nunc propter eum in suppliciis gloriantur, et operante in sese Spiritu sancto, parum putant esse quod pro Christi amore patiuntur. Et qui ante verbis deterrebantur, nunc poenis et cruciatibus roborantur, et Christum Dominum non jam vocibus, sed moribus confitentur, ac dilectionis magnitudinem sanguinis effusione testantur; et inter haec calefacti et accensi mero dominicae caritatis exclamant: Non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis (Rom. VIII). Ergo beati 36 apostoli illo fidei igne ferventes, de quo ipse Dominus dicit: Ignem veni mittere in terram, et quid volo, nisi ut accendatur (Luc. XII)? ab impia multitudine putabantur ebrii et musto pleni; et dicebant ad invicem: Quia musto pleni sunt isti (Act. II). At vero novo vino repleti erant, quia Spiritu sancto jam fuerant innovati, et apparebat in eis quod ipse Dominus dixerat: Novum vinum in utres novos mittendum est (Matth. IX). Istud vero novum vinum non putemus solos tunc apostolos suscepisse. Hoc musto inflammantur, et hoc praeclaro poculo quotidie inebriantur etiam corda fidelium et animae convertentium. Quod frequenter fieri videmus, quando pro desiderio salutis suae parentes et patriam suam fugiunt, exeunt nullo compellente de terra et de cognatione sua, et mortui huic mundo, alios spiritualiter animarum inquirunt parentes, et liberi sub jugo veniunt, et paulo ante clari atque sublimes humilia affectant, superba fastidiunt, et cupiunt esse quod ante despexerant, et odisse incipiunt quod fuerant; praesentium hospites, futurorum appetitores, aeternam illam patriam contempta temporalium falsitate suspirant. Hoc itaque musto spiritales animae inebriatae et penitus commutatae abstinentiam deliciis, vigilias dulcibus somnis, paupertatem divitiis anteponunt: arduum contra vitia laborem, jucundissimam computant voluptatem. Dulcescunt eis vilia, et quae prius fuerant pretiosa vilescunt. Diligunt inimicos suos, et benefaciunt his qui se oderunt: non convincuntur indignantibus, non irritantur opprobriis, non irritantur in injuriis; prorsus horum nihil sentiunt propter fervorem Spiritus sancti et propter aeternam retributionem. Hoc spiritali mero calebant martyres, quando abjicientes et post se jactantes omnia saeculi blandimenta ibant ad passiones, obliviscentes facultates et affectiones, patrimonia ac matrimonia sua; et vincentes armatam contra se parvulorum pignorum fletibus pietatem, vociferantes quidem parentes, pulverem mittentes in capita sua, et matres facies suas avulsis crinibus dilacerantes. Sed illi haec omnia, tanquam ebrii, non videbant, nec cognoscebant suos: quia infuso praecordiis suis Spiritu sancto, ad dolores, ad supplicia, tanquam ad consolationes et ad praemia festinabant. Itaque anniversarium quidem diem celebramus de adventu Spiritus sancti. Sed nos ita agamus, ut quotidie eum ad nos castis operibus et castis pectoribus invitemus. Ita enim puri atque purgati sensibus et cogitationibus esse debemus; ita nos oportet ori et cordi adhibere custodiam, ut nos dignos semper ejus visitatione et illuminatione faciamus, et videamur liberi esse ab omni immunditia cogitationum; quia, ut dixi, perversae cogitationes separant a Deo (Sap. I). Studeamus liberi esse ab omni obtrectatione omnique malitia: quia in malevolam animam non ingreditur sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Per iram ac superbiam, animae negligentium Spiritus sancti custodia et protectione nudantur. Non ergo per hujusmodi passiones contristemus Spiritum sanctum, sed potius eum ad sedem cordis nostri per gratiam humilitatis et pacis mansuetudinem evocemus, ac laetificemus eum operibus et profectibus nostris: quia ipse dicit: Super quem requiescam, nisi super humilem, et quietum, et trementem sermones meos (Isa. LXVI)? Si ergo promereri cupimus tanti visitatoris ingressum, mundemus primum domum animae nostrae ab indignis carnalis concupiscentiae passionibus, a superbiae abominatione, a fetore jactantiae, a teporis horrore, de quo ipse Dominus dicit: Utinam, inquit, frigidus esses aut calidus; nunc vero quia tepidus es, incipiam te evomere 37 ex ore meo (Apoc. III, 16), id est, ex visceribus intimi cordis exspuere. Praeparemus itaque hanc domum quotidie ad sacri regis adventum, eamque diversis probabilium morum floribus adornemus. Repleamus eam jucundis pretiosisque castitatis, fidei et compunctionis incenso, balsamo benevolentiae et thymiamate caritatis: ut amputatis vitiis, et virtutibus 38 insertis, destructa in nobis habitatione diaboli, mutemur in templum Dei, ut tam beatus hospes nitido delectatus hospitio, stabilem ac perpetuam in nobis faciat mansionem. Propter hoc enim ad nos ille descendit, ut nos ad illum possimus ascendere: cui est gloria cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.
SERMONES DE SANCTIS. SERMO IX. Incipit de S. Joanne Baptista I.
ADMONITIO. S. Maximo hunc sermonem in Sangallensi codice inscriptum non sum ausus eidem tribuere, quod ab eleganti nitidaque oratione Maximi discrepat, eique nullo alio in codice inscribatur.
ARGUMENTUM.-- De Joannis Baptistae laudibus dici nihil majus potest, quam ejus esse in Evangelio laudem. Quamobrem quae in Evangelio de eodem leguntur, auctor sermonis copiose exponit.
Paulus apostolus cum commendare cuperet Corinthiis Lucam Evangelii conditorem, nullum se et majus testimonium dare posse existimavit, quam ut laudem ejus diceret in Evangelio contineri. Scribens de eo: Misimus etiam, inquit, cum illo fratrem, cujus laus est in Evangelio per omnes Ecclesias (II Cor. VIII); ita ergo et nos, fratres carissimi, exemplo summi Apostoli, aliquid apud vos de Joannis Baptistae laudibus, cui nunc in honore Domini festi sumus, dicere molientes, nihil majus afferre possumus quam ut laudem ejus in Evangelio esse dicamus, quo dicto nihil melius contineri existimetis. Ingens enim et inaestimabile jam est in Evangelio praedicari, quia non tam hoc quaeritur, an laudetur aliquis, quam quo auctore laudetur; et hoc magno teste defertur, quin male laudari a malis, vituperari est, quia genus est vituperationis prava laudatio, vel jure his maxime laudabilis judicetur, cujus laus est in Evangelio; cum eum utique illa laudent, quae digne non possunt ipsa laudari. Et verum est. Si enim recte hi quibus boni ac sapientes viri testimonium sunt, boni putantur, quales tandem fore existimabitur qui a Christo Jesu laudantur? Sed priusquam ad ipsum testimonium dominici tituli perveniamus, videamus quae de eo ante nativitatem ejus dicta atque conscripta sint; ut ex hoc intelligamus quantus is vir habendus sit, qui praedicatus est multo antequam natus, et prius laudis exordium coepit habere quam lucis. Ac primum Marcus evangelista Evangelium suum de ea prophetia exorsus est, quae nativitate ac virtute illius praedicabat dignissimum; scilicet id de se habere credens principium Evangelii, quod ille laudes habuisset, praesertim cum quidquid de dominici praecursoris laude dixisset, omne id ad laudem Domini redundavit. Coepit ergo ita (Cap. I): Initium Evangelii Jesu Christi sicut scriptum est in Isaia propheta. Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam. Plus quidam nobis quam humani meriti existimandus est, quem Dominus Angelum nuncupavit: Ecce, inquit, mitto angelum meum ante faciem tuam; necdum in hoc mundo editus erat, et jam a Domino angelus dicebatur. Vere egregii ac prope singularis testimonii vir, qui solum dum anticiparet terrenam nativitatem, coelesti meruit dignitate ortum suum honore praecurrere; dignus plane ut praecursor Domini existeret, qui etiam seipsum titulis praevenisset: Ecce, inquit, mitto angelum meum ante faciem tuam (Malach. III; Matth. XI; Marc. I). Consideremus qua unumquemque appellatione dignatus sit, et inveniemus alium simplicem hominem, hominem alium vero justum, filium, fidelem servum esse dictum; vix ullum angelum nuncupatum, non quia non angeli servi Dei sint; sed tamen sunt ab hominibus loco, ita etiam honore discreti. Servi enim homines, servi et angeli; sed nos tamen homines, illi angeli tanto majores a Domino facti, ut quos ab hominibus sedes ipsa ac beatitudo discerneret, nec vocabuli quidem communicatio compararet; et ideo non ait Dominus Joannem sanctum, aut bonum, aut electum, sed angelum. Cur ergo angelum? Scilicet, ut tribueret ei et vocabulum pro sublimitate virtutum, et qui mensuram humani meriti excesserat, nomen supernae caperet dignitatis, tantumque honoris assequeretur per fidei magnificentiam, quantum coelestia per naturam obtinebat. Nec dubium est; subdit enim evangelista (cum eum in superioribus Dominus angelum nominaret), qui praeparabit, inquit, viam tuam. Ideo ergo solus dum angelus dici meruit, quia solus praeparatione Domini dignus fuit; magnum enim hoc quiddam ac singulare est testimonium, cui praeparatoris credit officium. Sicut enim in terrestribus muniis solertissimus quisque ad praeparanda adventui necessaria a carnali domino destinatur, qui norit scilicet quid venturo domino suo providere debeat, quid parare, quam mansionem, quae vasa ministerio, quae oblectamenta convivio, ne advenienti patrifamiliae, aut habitatio tenebrosa, aut supellex sordida displiceat; ita et Joannes sanctus, cum ad praeparandum a Domino mitteretur, prius ab eo a quo mittebatur edoctus est, et ut parare Deo placita posset, ipse diu ante complacuit, viasque et habitacula Christo procuraturus, ipse prius via ejus et habitaculum fuit; neque enim oblectationes Domini scire quivisset, ni diu expertus esset quibus Dominum deliciasset. Post longum enim usum diuturnumque documentum, hoc quasi convenientissimum praemium probatae familiaritatis accepit, ut parare se Dominum intelligeret, qualem eum sibi ipsi Domino praeparasset. Sed ne forte hoc ratione tantum aut conjectura dicere existimentur, 39 videamus an id quod nos judicio Domini erga eum habito dicimus, etiam Dominus ipse testatur. Legimus in Evangelio Lucae dixisse ad Zachariam patrem ejus angelum Domini: Ne timueris, Zacharia, quoniam ecce obsecratio tua exaudita est, et uxor tua Elisabeth pariet filium, et vocabis nomen ejus Joannem, et erit gaudium tibi et exsultatio; et multi in nativitate ejus gaudebunt: erit enim magnus coram Domino, et vinum et siceram non bibet, et Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae (Luc. I). En illud, quod supra memoravimus, eum diu ante hoc dominicae praeparationis officium, et vas, et viam, et domum Domini fuisse: Spiritu enim sancto replebitur adhuc ex utero matris suae; ergo absque dubio Spiritum sanctum in se habuit, quem statim exordio nativitatis suae accepit. Felix prorsus et egregiae beatitudinis, cui exeunti de utero et sumpturo hunc communem aerem, prius contigit Dominum haurire quam lucem. Huic ergo factum est, ut praeparatione Deus dignum constitueret, in quo Dei spiritus habitasset; ab eo enim doctus, ab eo institutus est; non auditu, sed usu; non lectione, sed agnitione, non satu, sed familiaritate, omnia quae placerent Domino; dum placet ipse, cognovit, ut non mirum fuerit, qui ipsum in se habuit praeparantem. Saepius repetenda sunt eadem, ut plenius repetita noscantur, quia more parvulorum infantium, qui haurire indigentes cibos, nisi multa et assidua praelibatione, non possunt; ita et nos percipere vim dictorum coelestium, et magnitudinem non valemus, nisi per intervalla capiamus. Spiritu ergo, inquit, sancto replebitur adhuc ex utero matris suae. Diximus quid esset ex utero accipere statim Spiritum sanctum; sed quia minus accipere quam replere, et ideo evangelista, ad explicandam sacri muneris magnificentiam, non dixit Spiritum accipiet, aut introibit, sed Spiritu, inquit, sancto replebitur; quid est hoc replebitur? Opinor quod ita replendum dicitur, ut nihil in eo quod impletur vacuum relinquatur; ita et Joannes sanctus sic spiritu Domini repletus est, ut aliquid in se aliud praeter id quo replebatur, recipere non posset, exclusisque omnibus quae occupare vacantes hominum sensus solent, sola in eo illa regnaret quae eum repleverat plenitudo, et ita factum est. Nullum enim unquam in eo vel luxuriae signum, aut avaritiae, aut iracundiae, aut gulae, aut denique illius imbecillioris paululum affectionis apparuit. Si libido adire voluit, castitate domita est; si nequitia, benignitate compressa, si remissio, severitate superata; sanctificato enim interius exteriusque homine, nihil in eo mundiale introire jam poterat, ubi Dominus cuncta compleverat; siquidem etiam lectio evangelica, quam dudum exorsi sumus, sic in sequentibus docet, dicens: Fuit Joannes in deserto baptizans et praedicans baptismum poenitentiae (Luc. I). Jam quare in deserto? Officio enim huic frequentia magis videtur esse conveniens, siquidem, ut qui multis praedicat, a multis auditur. Sed virum hunc, quem supra diximus, statim in exordio replevit Spiritus sanctus ad conservandam penitus sacri muneris puritatem, deserto uti magis convenit habitaculo; scilicet, ut eum a consortio colluvionis humanae locus ipse discerneret; et ita ipse medelam languentibus ferret, 40 nec contagionem languoris in se sentiret. Itaque ad baptizantem cum, nemo, ut reor, nis aut purificatus jam, aut purificandus advenit. Beatus plane, cui sanctificato ab utero sanctificatorum tantummodo chorus astitisset, ablutis per poenitentiam sordibus, candidae conversationis viro adhaesit populus candidatus, non minus ei dans in futuro muneris, quam in praesenti honoris; cum utique eum purificatorum hominum corona circumdaretur, ut ipse esset causa omnibus puritatis; dignus plane qui in poenitentia remittendorum criminum lavaret caeteros aqua, ipse lotus ab Spiritu in quo Dominus munditiarum fontem fluere fecisset. Hinc ergo illud fuit, quod Evangelium praedicaverat, repletum eum esse a nativitate Spiritu sancto; quia illa divini muneris plenitudine huic jam tunc utique parabatur officium, scilicet, ut ita in eo munificentiae sacrae flumen afflueret, ut etiam in caeteros redundaret. Jam illa quae alibi de eo scripta sunt ad idem pertinent. Zona, inquit, pellicea circa lumbos ejus; esca autem ejus erant locustae et mel silvestre (Matth. III; Marc. I). Zona, inquit, pellicea circa lumbos ejus; etiam quae in Scripturis sacris parva specie videntur, magno sunt tamen veneranda mysterio, cum enim divinum sit absque dubio quod Dominus loquitur, parvum autem idem aliquid et divinum esse non possit; etiam quae videntur parva in Scripturis sacris, hoc ipso magna esse intelligenda sunt, quod divina sunt. Quamvis enim exigua et imbecillia videantur, non in illis causa est, sed in nobis. Vim enim dictorum sacrorum non intelligentes exigua putamus esse, quae magna sunt. Unde evidenter intelligendum est, quod non illa imbecillia sunt, quae consideratione magna inveniuntur; sed nos potius imbecilles, a quibus quae magna sunt imbecillia credantur; sicut in hoc quod supra memoravimus: Zona, inquit, pellicea circa lumbos ejus. Quid tam exiguum videtur ad speciem? Quid enim? aut profectus in hoc est, quod pelliceam, vel circa lumbos? Quasi non omnes fere qui zonas habent, circa lumbos eas habeant, aut non possent homines hac zona manus, vel pedes, capita, aut colla praecingere. Sed ex hoc ipso major Scripturarum sacrarum est admiratio, quod in hoc immensas et inaestimabiles opes vilium verborum tegmine occultat, et in interioribus magna sunt, cum in interioribus nihil ei spondere videantur. Scilicet, quia hoc ipso Dominus declarare voluit, quanta sacrae vis majestatis esset, ut etiam in vilissimis thesauros maximos condidisset, et ex abjectae speciei rebus magna fecisset. Zona, inquit, pellicea circa lumbos ejus; zonarum ac lumborum commemorationem saepissimam in Scripturis sanctis fieri videmus. Itaque inspiciamus quid lectio sacra in lumbis ac zonis soleat declarare; ut cum zona accipienda sit agnoverimus, etiam quid pellicea zona sit intelligere possimus. Legimus in Exodo (Cap. XII) inter caeteros paschalis festi apparatus hoc praecipue a Domino esse mandatum, ut omnes qui celebraturi Dominicam solemnitatem essent, lumbos ante praecingerent, indigno scilicet futuro eo, ut sanctum cibum immortalitatis attingeret, qui non prius communionem corporis sacri lumborum praecinctione meruisset. Explicit.
SERMO X. Item de natali S. Joannis Baptistae II. ADMONITIO. 41 Multum differre video inter dictionem auctoris hujus sermonis et Maximi. Quare neque Muratorio assentior, qui eumdem ex codice Ambrosiano exscriptum in Maximianis tom. IV Anecdot. numerat, neque caeteris qui Muratorium secuti Maximo ascribunt. Sunt qui hunc S. Ambrosio attribuunt.
ARGUMENTUM.-- Joannes Baptista in prophetia natus, in veritate peremptus est. Ejus et Christi nativitatis aliquid simile fuit.
In sancti ac beatissimi Joannis Baptistae laudibus, cujus natalem hodie celebramus, quid potissimum praedicem nescio: utrum quod mirabiliter natus sit, an quod mirabilius occisus? Natus enim est in prophetia, in veritate peremptus est; nascendo annuntiavit Salvatoris adventum, moriendo condemnavit Herodis incestum. Vir enim sanctus et justus, et qui praeter communem hominum nativitatem ex repromissione generatus fuerat, hoc de Deo meruit, ac communi cum caeteris de saeculo morte discederet; sed corpus quod Domino donante susceperat, Dominum confitendo deponeret. Ergo Joannes per omnia voluntatem Dei fecit; quia propter opus Domini et natus est et defunctus. Nam ut nativitatis ejus seriem breviter repetamus, cum essent pater ejus Zacharias, et mater ejus Elisabeth aetatis senectute defessi, et nulla filiorum prole gauderent, procreandi etiam illis liberos tempus florentissimum praeteriisset, ita ut de suscipienda jam sobole ipsa etiam eos vota deficerent, subita per angelum repromissione donantur, et nasci Joannem Gabriel sanctus annuntiat, dicens: Ne timeas, Zacharia, ecce exaudita est deprecatio tua, et uxor tua Elisabeth concipiet et pariet filium (Luc. I). Exaudita est, inquit, oratio tua; unde intelligimus quod Joannem Zachariae justitia magis orando genuerit, quam Elisabeth senectus procreando susceperit. Hinc, inquam, intelligimus, quod Joannem obsecratio creaverit, non voluptas. Cum enim materni uteri viscera aetatis senectute frigescerent, et fessa jam corporis membra fecunditatis gratiam perdidissent, contra impossibilitatem corporis, contra sterilitatem viscerum, Zachariae precibus Elisabeth uterus intumescit, et concepit Joannem non natura, sed gratia. Unde necesse erat sanctum nasci filium, qui non tam complexibus quam orationibus gigneretur. Minus autem mirari debemus quod tantam Joannes gratiam in nascendo meruerit; debuit enim praecursor et praevius Christi aliquid simile habere nativitati Domini Salvatoris. Siquidem Dominus de virgine gignitur, Joannes de sterili procreatur; ille de adolescentula immaculata depromitur, hic de vetula jam fessa generatur. Habet ergo et hujus nativitas aliquid gloriae atque miraculi. 42 Quamvis enim vilior partus mulieris videatur esse quam virginis, tamen, sicut Mariam suspicimus, quod virgo pepererit, ita Elisabeth miramur, quod anicula procreavit. Quod quidem factum mysterium aliquando arbitror continere, ut Joannes, qui Veteris Testamenti figuram gerebat, senis mulierculae frigido jam sanguine nasceretur; Dominus autem, qui regni coelestis Evangelium praedicaret, ferventis juvenculae flore nasceretur. Maria enim conscia virginitatis miratur fetum visceribus involutum; Elisabeth autem conscia senectutis erubescit partu uterum praegravaturum; dicit enim Evangelista: occultabat se mensibus quinque (Luc. I). Illud autem quam mirandum, quod idem Gabriel archangelus utriusque nativitatis officium repraesentat? Zachariam solatur incredulum, confidentem Mariam cohortatur. Ille quia dubitavit, vocem perdidit; haec quia statim credidit, Verbum salutare concepit. Hoc autem in laudibus Joannis minime tacendum videtur, quod nondum natus jam prophetat, et adhuc in materni uteri sinibus constitutus adventum Christi, quia voce non poterat, gaudiis confitetur. Dicit enim Elisabeth ad sanctam Mariam: Simul ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo (Ibid.). Exsultat enim Joannes antequam nascatur, et priusquam mundi oculis habitum recognoscat, jam spiritu mundi Dominum recognoscit. In quo arbitror propheticam convenire sententiam quae dicit: Priusquam te formarem in utero, novi te; et priusquam exires de vulva, sanctificavi te (Jerem. I). Unde mirari non debemus quod ab Herode in carcere clausus Christum semper suis discipulis intimavit, cum etiam clausus in utero eumdem Dominum gestibus praedicarit.
( Deest pagina, deinde fragmentum hoc subsequitur. ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . sum via, veritas et vita (Joan. XIV).
Eadem ergo die Joannis celebramus natalem, qua et messis initia procuramus. Magna utraque nativitas, quae et inopiam viscerum repulit, et famem repulit peccatorum. Inde me jam tabida lues non macerat, hunc pestilens conscientia non absumit, refectionem pariter sentio sensibus atque visceribus; imo ipse Joannes messis nostra est, nam de prophetia ejus fructum salutis emittimus, et de verborum ejus tanquam gravi culmo granum salutis assumimus. De quo grano in Evangelio scriptum est: Nisi granum tritici cadens in terram morietur, ipsum solum manet (Joan. XII), et reliqua, etc.
SERMO XI. De Assumptione beatae Mariae virginis I.
ADMONITIO. 43 Combefisius in sua Bibliotheca PP., tom. VIII, pag. 45, primus edidit sub nomine sancti Maximi sermonem hunc depromptum ex cod. ms. S. Germani Pratensis, quem deinde Andreas Gallandius tom. IX, pag. 394, novae Bibliothecae PP. recudit. Cum nobis deficiant testimonia aliorum tum codicum tum collectorum, nullum majus veritatis argumentum afferre possumus. Suppositum autem fuisse Maximo dictionis dissimilitudo palam facit. Inscribi oportere de Annuntiatione, non vero de Assumptione, quisque eumdem legens, plane cognoscet.
ARGUMENTUM.-- Inenarrabili modo beata Maria exstitit mater et virgo; virgo ante conjugium, in conjugio, praegnans, pariens, data marito, et mater non de marito.
Scientes, fratres carissimi, auctori nostro multa nos debere conditos, plus redemptos, redemptionis nostrae commercium veneremur, et illum sacratissimum uterum ex quo homini Deus unitus apparuit, etsi non quimus meritis, saltem celebremus obsequiis; scientes erroris nostri tenebras partus ejus fulgore depulsas: quia quod per protoplasti negligentiam primae matris contumax tam arrogantia quam gula perdiderat, hujus sacrae Virginis partus non solum restauravit diruta, sed etiam tribuit aeterna. Et idcirco cunctis praeconiis veneremur auctricem, quae dum auctorem suum concepit e coelo, nobis Redemptorem genuit in saeculo. Et quia ad vicem ei matris nostrae Ecclesiae forma constituitur, ipsa eam inter procellas saeculi ferventes aspiciat; ipsa etiam inter cursus mundiales, quotidiana oratione confoveat: neque enim dubium quin ea quae meruit pro liberandis pretium, possit impertiri suffragium. Nostra inter haec oratio magis ad Dominum dirigatur, ut pro honore sui nominis viscera quae sanctificaturus intravit, sedulitate debita veneremur. Prosit nobis ad remedium, quod per eam se nobis dedit pretium. Merito itaque beata singulari Maria a nobis attollitur, quae singulare commercium mundo praebuit; merito inter feminas tum etiam laetabatur, cum singularem medicinam pudica alvo gestabat. Sentiebat quidem pondera ventris, quae pudorem non perdiderat castitatis; mirabatur partus insignia, quae nulla noverat virgo contagia. O bene fecunda virginitas, quae novo inauditoque genere et mater effici possit, et virgo! Peperit enim atque portavit, in quo creata existit, siquidem ipse est auctor Maria qui natus est ex Maria. Sic inenarrabili modo beata Maria mater et virgo, dum fructum praegnationis excepit, integritatis dispendium non incurrit. Apud quam ita coelestis providentia negotii ipsius conditionem disposuit, ut magis obedientiam exhiberet mandato, quam honorificentiam suam agnosceret ex angelo. Neque enim fidem derogat nuntii, quae dignitatem intelligit nuntiantis sibi angeli ac dicentis: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Ideoque et quod nascetur ex te sanctum vocabitur Filius Dei (Luc. I). Credidit admonita quae audivit, meruit sanctificata quod credidit. Denique tantum se ad coeli fastigia sublevavit, ut Verbum in principio apud Deum, id est Filium de summa coeli arce susceperit. Cumque mysticum divinitatis arcanum carni nostrae fragilitatique commisceret, latuit in homine divinitas, ut in divinitate non periret humanitas. Et sub velamento 44 absumptae carnis absconditur. Pretiosius redemit perditos, quam defensos et ab imminenti hoste captivos. Immensa pietas, et super quam fari possit, praedicanda majestas, viscera puellae Spiritu sancto replebantur, atque innuptae Virginis uterus Verbi semine crescente turgebat. Replebantur, inquam, arcana viscerum sacra Spiritus fecunditate repleta, et erat spes in partu, quod non fuerit voluptas in coitu. Stupebat pretiosissima Genitrix, et apud se tacita rerum novitate mirabatur. Verebatur aestu cogitationis ambiguae et perculsa angelicae salutationis magnificentia obstupescebat mirabiliter. Sciens enim suam integritatem, mirabatur ventris ubertatem. O felix Maria! o genitrix gloriosa! o puerpera sublimis, cujus visceribus auctor coeli terraeque committitur. O felicia oscula labris impressa lactentibus! cum inter certa indicia reputantis infantiae, ut pote verus ex te filius tibi matri alluderet: cum verus ex Patre Dominus imperaret. Nam auctorem tuum ipsa concipiens edidisti, in tempore pauperem, quem habueras ante tempora conditorem. O felix puerperium, laudabile sanctis, necessarium perditis, congruum profligatis! Qui post multas assumptae carnis injurias, ad ultimum verberatus flagellis, potatus felle, patibulo affixus, ut veram matrem ostenderet, verum se hominem patiendo tormenta monstravit. Tu vero beata et gloriosa virgo Maria in istis et propter ista laudabilis, quae sic fecunditatis meruisti donum, ut virginitatis non amitteres privilegium. Tu enim benedicta inter mulieres, tu praeelecta cunctis virginum catervis, tu sequeris Agnum quocunque ierit. Tu virgineos choros ab incentivis carnis illecebris alienos, per albentia lilia rosasque vernantes ad fontem perennis vitae potandos invitas. Tu in illa felicissima regione beatorum primam dignitatem adepta, plantis roscidis oberrans, inter paradisi amoenitates, et gramineos choros tenero poplite pergens, felicique palma violas immarcescibiles carpis. Tu enim mentibus sine fine sanctis conjuncta, angelis archangelisque sociata indesinenter voce indefessa clamitare, Sanctus, Sanctus, Sanctus, non desinis. Sed quid dicam pauper ingenio? cum de te quidquid dixero, minus profecto est, quam dignitas tua meretur. Si matrem gentium vocem, praecellis; si formam Dei appellem, digna existis; si nutricem coelestis panis vocem, lactis dulcedine reples. Lacta ergo, mater, cibum nostrum, lacta panem coelestem, lacta cibum angelorum, lacta eum qui talem fecit te, ut ipse fieret in te. Qui tibi munus fecunditatis attulit conceptus, et decus virginitatis non abstulit natus. Qui priusquam nasceretur, te matrem creavit, ut illinc procederet de thalamo suo, quo mortalibus oculis posset videri. Quanta fuit haec dignatio, ut crearetur ex te Rex, quam creavit; portaretur manibus quas creavit, sugeret 45 ubera quae implevit? Quas itaque laudes caritati Dei dicemus, quas gratias ei agemus, qui ita nos dilexit, ut propter nos homo fieret, ut uterum conditionis nostrae intraret, ut contumelias nati infantis subiret, ut cuncta humanitatis necessaria sustineret? Agentes ergo quantum sufficimus Creatori nostro gratias, natalem pretiosissimae Genitricis cum gaudio celebremus. Dignum namque est ut ei cum summa devotione famulemur, per quam nobis virginitatis insignia pullularunt: siquidem ipsa virgo exstitit ante conjugium, virgo in conjugio, virgo praegnans, virgo pariens, virgo data marito, et mater non de marito. Sanctae quippe 46 Mariae omnipotens Filius, nullo modo natus virginitatem abstulit, quam nasciturus elegit. Exsultent ergo virgines: virgo peperit Christum. Nihil ex eo quod noverint putent exterminatum: mansit virgo post partum. Exsultent viduae natalem virginis celebrantes: Anna vidua virginem matrem agnovit. Exsultent conjugatae, solemnia beatae Mariae frequentantes: Elisabeth conjugata a Virgine Matre Domini est salutata. Exsultent pueri, continentiam voventes puero. Ipse vero integritatem pueritiae conservabat, qui matri suae fecunditatem attulit, virginitatem non abstulit: cui est honor in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XII. Item de Assumptione beatae Mariae virginis II. ADMONITIO. Ex codice bibliothecae Modoetiensis membranaceo in-folio signat. lit. B XI, saec. XII, erutus et ad nos missus a praestanti viro Antonio Francisco canonico theologo Frisio hic sermo fuit, quem in classe suppositorum collocamus, cum nihil de Maximi elegantia et dignitate prae se ferat. Neque hic sermo inscribendus erat de Assumptione.
ARGUMENTUM.-- Quam sancta, quam speciosa, quam casta fuit beata Maria virgo, semper virgo, ante partum, post partum, concipiens, generans, lactans.
Celebritas hodierni diei admonet ut in laude Virginis immorari debeamus. Quia revera dignum est ut in die tantae genitricis laudes Domini non sileat lingua carnis. In hac siquidem die competenter beata Virgo Maria, sponsa illa coelestis libere proclamat: Tenuisti manum dexteram meam, et in voluntate tua deduxisti me, et cum gloria assumpsisti me (Psal. LXXII). Hodie, inquam, et ipsa congrue ab sponso audiat: Veni, proxima mea, speciosa mea, columba mea. Quoniam ecce hyems transiit, pluvia abiit (Cant. II). Ipsaque jam beata respondit: Flores visi sunt in terra, nam tempus sectionis advenit (Ibid.). Anima mea exsultavit in Domino, delectabitur super salutari suo (Psal. XXXIV). Et in Domino laudabitur anima mea. Audiant mansueti et laetentur (Psal. XXXIII). Et credo videre bona Domini in terra viventium (Psal. XXVI). Videamus itaque, fratres, quae sit haec virgo tam sancta ad quam Spiritus sanctus venire dignatus est; quae tam speciosa quam Dominus elegit sponsam, quae tam casta ut possit virgo esse post partum, hoc est Domini templum, fons ille signatus, et porta in domo Domini clausa. Ad hanc utique sanctus descendit Spiritus; huic virtus obumbravit Altissimi; ex ea potens virtutum Christus egreditur. Haec immaculata coitu, fecunda partu, virgo castitate. Haec concepit virgo non ex viro, sed ex Spiritu sancto. Haec peperit non dolore, sed gaudio. Haec nutrivit angelorum et hominum cibum. Felix certe et omni laude dignissima, quae sine humano semine coelestem saeculi protulit panem, et mundo genuit Salvatorem. O fidei pactum! o fidei secretum! Promittit virgini angelus filium nasciturum; virgo gaudet, cupitque effici mater. Vere magnum et salutare mysterium, quae sic peperit, ut mater et virgo dici possit. Lacta, Maria, creatorem tuum; lacta panem coeli; lacta pretium mundi; praebe lambenti mamillam, ut pro te illa praebeat percutienti maxillam. Tu illi ut mater temporalem ministra substantiam, ut ipse pro nobis et tibi vitam tribuat sempiternam. Lacta ergo qui fecit te, qui talem fecit te, ut ipse fieret in te. Lacta eum qui fructum fecunditatis tibi dedit, conceptus et Deus virginitatis non abstulit reatus. Videte, fratres, quam digne Domino consecrata virginitas famuletur, quam sic amare dignatus est, ut una eademque femina et virgo dici possit et mater; qua praeferenda gratia et cunctis saeculis praedicanda, quae sola et genitricis dignitatem obtinuit, et virginalem pudicitiam non amisit. Denique viro inexperta se paritura obstupuit, quae thalamum ignoravit. O quam beata mater ista, quae sine contaminatione concepit, et sine dolore peperit medicinam. Felix, inquam, mater, per quam nostri generis vita est reparata, quae de coelo suscepit prolem, et de mundo genuit Salvatorem. Haec enim mirabili atque ineffabili modo omnium rerum et suum peperit creatorem. Electa quippe est virgo integra, cui fecunditas matris daretur, et facta est fecunda mater, in qua virginis integritas servaretur. Sic enim cogitemus virginem quae sine concupiscentia carnis concepit carnem, et sine viro peperit virum. Et nam si voluerimus hujus facti quaerere rationem, in ipsa nostra inquisitione succumbimus; cum scriptum sit: Generationem ejus quis enarrabit (Isa. LV)? Nam et ipsa beata Maria, cujus hodie natalitia celebramus, quae credendo peperit, credendo concepit. Denique cum divinum illi partum angelus nuntiasset, at illa propriae castitatis conscia, divinae dispensationis ignara, angelo respondisset: Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco (Luc. I)? angelus illi placido vultu respondit: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi (Ibid. XXXV). Nec expavescas partum, Virgo, nec metuas, neque multum inexperta formides; tantum crede, et concepisti; ama, et peperisti. Spiritus enim sanctus superveniet in te; perinde non est quod metuas, et virtus Altissimi obumbrabit tibi; inde est quod gaudeas. Tunc enim sequeretur dolor partum, si praecederet libido conceptum. Nunc vero Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi, id est refrigerabit tibi sub umbraculo Spiritus sancti, ne fervore concupiscentiae terrearis. Ideoque quod nascetur ex te Sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I). His Maria auditis, jam fidei semine gravida, et prius Christum mente quam ventre concipiens, respondit Angelo: Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum (Luc. XXXVIII). Nec mora, ut assensus Virginis panditur, coelestis sponsus immaculatum corpus ingreditur, et qui toto mundo non capitur, 47 puellae innuptae membris infunditur. Nam audite, fratres, quomodo porta per quam ingressus est Dominus semper fuit clausa, sicut Ezechiel propheta in visione divina respexit. Converti me, inquit, ad viam portae sanctuarii exterioris, quae respicit ad orientem, et haec erat clausa; et dixit Dominus ad me: porta quam vides, clausa erit, et non aperietur, et vir non transiet per eam et semper erit clausa (Ezech. XLIV). Ecce ubi evidenter ostendit nobis quia sancta Maria semper virgo fuerit, virgo permanserit, virgo ante partum, virgo post partum; concepit et virgo est, generat et virgo est, lactat et virgo est. Mater quippe esse potuit beata Maria, mulier esse potuit. Magnum meritum, magnum donum, magna gratia, 48 ancilla peperit Dominum, creatura peperit Creatorem, visceribus fecundis et genitalibus integris virgo mater Dominum effudit in terris, concipiens virgo, pariens virgo, permanens virgo, virgo gravida, virgo feta, virgo perpetua. Quid miraris haec, o homo, Deum sic nasci oportuit, quando dignatus est esse homo. Inter haec igitur toto affectu ad auxilium beatae Virginis conferamus. Omnes omni nisu ejus patrocinia imploremus, et dum nos eam supplici obsequio frequentamus in terris, ipsa nos sedula prece commendare dignetur in coelis. Quod ipse praestare dignetur, qui in Trinitate perfecta vivit et regnat Deus in saecula saeculorum.
SERMO XIII In natali SS. martyrum Nazarii et Celsi I.
ADMONITIO. Hujus sermonis, quem in Ambrosianis Guillelmus Caveus noverat edit. opp. S. Ambros. Paris. 1569, num. 93, idem S. Maximum fuisse scribit auctorem. Nos satius esse putamus eumdem in dubiis Maximi sermon. collocare. Nec omittimus admonere sermonis hujus partem, a verbis scilicet: Recte, itaque et ex debito, usque ad illa: otiosa disputatione contendas, desumpta esse ex serm. 83 S. Maximi in natali SS. Martyrum III, col. 623, reliqua ab incerto auctore assuta.
ARGUMENTUM.-- Veneramur in sanctorum martyrum gloria fidem nostram. B. Nazarius, non ignobilibus parentibus oriundus, post innumera virtutum signa, post peragratas ob Christi praedicationem innumeras regiones, tandem perfecto agonis certamine, cum Celso puerulo gladio consecratur.
Etiamsi martyribus regionis extraneae pia votorum debita redderemus, propriis consulere utilitatibus et commodis probaremur. Nostros enim eos fides faceret, et remotis quamlibet finibus sperata nobis patrocinia corrogarent. Studiorum siquidem sunt hujusmodi suffragia, non locorum. Proinde apud domesticos Dei tantum intercessionis promerueris quantum venerationis impenderis. Oportet itaque ut alienos potius nobis devotio religiosa conciliet, quam forte proprios a nobis negligentia irreligiosi temporis alienet. Agnoscamus, carissimi, circa Ecclesiam nostram uberiorem divinorum munerum largitatem. Exsultant felices singularum urbium populi, si unius saltem martyris reliquiis muniantur. Ecce nos populos martyrum possidemus. Gaudeat terra nostra nutrix coelestium militum, et tantarum parens fecunda virtutum. Recte itaque et ex debito a filiis parentis Ecclesiae horum beatorum martyrum celebrantur insignia. Qui illuminantes virtute fidei suae innumerabiles populos, soli quidem illatam sibi sensere mortem, sed non soli mortis suae beneficia possederunt. Immensa enim Dei nostri pietas multiplex ad bonitatem, et artifex ad salutem, proponens arduam virtutum palmam raro appetitore pretiosam, in paucorum triumphis, plurimorum commodis prospicit. Illorum siquidem merita nostra vult esse suffragia. Simulque, dum nobis fidem veram duro martyrii agone commendat, afflictionem praecedentium instructionem efficit posterorum. Quanta est circa nos Dei nostri sollicitudo! Illos exanimat, ut nos erudiat. Illos conterit, ut nos acquirat, eorumque cruciatus nostros vult esse profectus. Merito ergo eos colimus, qui periculis suis pugnant, et nostris utilitatibus militant, qui per lucis vitaeque contemptum edocent nos quantum Deo nostro debeamus affectum. Noverimus itaque quia non sine magno discrimine de religionis veritate dubitamus, quam tantorum sanguine confirmatam videmus. Magni periculi res est, si post prophetarum oracula, post apostolorum testimonia, post martyrum vulnera, veterem fidem, quasi novellam discutere praesumas, et post tam manifestos duces in errore permaneas, et post morientium sudores, otiosa disputatione contendas. Congratulamur ergo, dilectissimi fratres, magnae fidei vestrae, per quam, dum exsules proflua caritate suscipitis, etiam incolas paradisi, et coeli cives habere meruistis. Beatum itaque Nazarium martyrem Christi sancta Mediolanensis Ecclesia, licet totum corpore secum retineat, mundo tamen totum in benedictione transmisit. Haec est enim sanctorum martyrum gloria, quorum etsi per universum mundum seminetur in cineribus portio, manet tamen integra in virtutibus plenitudo. Veneramur ergo in tanto Christi milite fidem nostram; mater namque martyris fides catholica est, in qua illustris athleta, sanguine fuso, mortem pro ipsa calcavit: mater, inquam, martyrii fides est. Veneremur ergo in sanctorum martyrum gloria fidem nostram. Quomodo fidem nostram? Ab istis enim dum mortis tolerantia indubitanter excipitur, spes immortalitatis evidenter asseritur. Nunquam enim hanc vitam tam constanter expenderent, nisi esse alteram incomparabiliter beatiorem perfecta definitione sentirent. In sanctis itaque praeconibus veritatis resurrectionis auctoritas est. Prompti enim pereunt in melius reparandi, quibus per angustias tribulationum aperitur exitus ad amplitudinem gaudiorum. Unde et beatus Nazarius, cujus hodie gloriosam de mundi hoste victoriam universalis Ecclesia festa exsultatione concelebrat, cum tempore gentilitatis non ignobilibus parentibus oriundus existeret, sacrilegi adhuc puer genitoris militiani simul et doctrinam detestari ex improviso coepit; atque ab innocente matre, quae jam Christianae fidei titulis insignita, Christo sedule insistebat, sacrosanctae regenerationis fluenta fideli jam spiritu ac fide instituta praeveniens demonstrari sibi flagitabat. Nondum siquidem baptismum consecutus, sed inter religionis principia consummatus, et nondum manifestatis sibi legibus, Deo plenus, repente possessio atque habitaculum Dei factus est; atque ita perventurae usque ad coelos turris prius meruit elevare fastigium, quam 49 disponeret fundamentum. Nondum sacramentorum conscius, et in sacrificium jam praeelectus. Quid ad haec nos infelices respondere poterimus? qui post nitorem baptismi, post collatum nobis sacra regeneratione candorem, post acquisitam indumenti nuptialis angelicam dignitatem, in peccatorum coenum relapsi, et in antiqua criminum volutabra revoluti, niveum vestimentum terris inquinatum, ac libidinis contagiis sordidamus? Et holosericam in qua sigillum divinae imaginis acceperamus impressum, maculis mortiferae corruptionis infecimus, et post singularem Dei nostri indulgentiam innovatam foedamus, integra rescindimus, expiata violamus, repetentes opera non jam undis purganda, sed flammis. Quid illud quamque insigne divinae gratiae munus, quod accepto jam salutari lavacro, post innumera virtutum signa, post peragratas circumquaque ob Christi praedicationem innumeras regiones, cum pro Dei summi confessione diversa per supplicia adversus eum totus pene orbis baccharetur, et nunc atrocissimis arctaretur poenis cruciandus, et nunc in longissimis finibus transveheretur exsulandus, ita robustissimo Christi athleta pectore tormenta omnia devincebat, et strenuum de prostrato reportaret hoste tropaeum, interque cruenta Caesaris jussa vasti maris gurgitibus dejectus, ambulare ei divina super aquas concessum est providentia, et rerum obstupescente natura, per insueti itineris novas vias pendulum inferens gressum, tumentia maris dorsa calcavit. Videres aequoreas sanctis substerni meritis undas, supraque angelicis confortatum alloquiis in Christi Jesu laudibus exsultare. Ecce profanus hostis nunquam beato martyri tantum prodesset obsequio, quantum profuit odio. Sed tandem perfecto agonis certamine, cum Celso puerulo, quem ipse in holocaustum Deo, polluto assumpserat ex saeculo, crudeli imperio damnatione absolvitur, gladio consecratur. Felix hic tali exitu, quo omne delictum ita ab eo exiit, ut etiam redire non possit; quo sic debita sua solvit, ne ultra creditorem timeret; quo in se hostium peccata fide clausit, fide dam navit; per quem innocentiam devotione quaesivit, perseverantia invenit, morte servavit. Quae cum ita sint, carissimi, licet hic tantus Christi testis pretiosus confessione, pretiosior sanguine, crudeli vulnere pretiosior, et tincta veste candidior, licet hic Mediolanensium peculiaris putetur privilegio sepulcri, 50 sed omnium est communione suffragii. Neque enim istius verbis caritas proflua, et fides avara tantum huic martyri derogaverit, dum sibi arrogat, ut solum erga moenia sua patrocinii illius beneficia adfutura esse crediderit. Non clauditur locis quod diffunditur meritis. Invocasti ubique martyrem, ubique te exaudit ille qui honoratur in martyre. Moderante itaque eo qui pensat vota tua et dispensat munera sua, in tantum vicina praesentia efficacis praebebitur advocati, in quantum fuerit fides devota suscepti. Oratio enim quae castitatis, justitiae, eleemosynarum operibus adjuvatur, excedit mundum, penetrat paradisum, evolat usque ad ipsum summae majestatis, angelo conferente, conspectum. Sicut quodam loco vox testatur angelica: Et cum tu, inquit, orares, ego obtuli orationem tuam in conspectu claritatis Dei (Tob. XII), Beata anima, carissimi, cujus votum, cujus compunctionis incensum, cujus supplicationis holocaustum, nulla infidelitate fumidum, nulla carnalis illecebrae fetore pollutum, nulla saevitia cruentum, nulla otii simultate maculatum, sed fide igneum, conscientia nitidum, sinceritate cordis odoriferum, concordia et caritate perfectum, usque ad Dei vultum per coelestium nuntiorum defertur obsequia. Quae cum ita sint, honoremus beatos martyres, principes fidei, intercessores mundi, praecones regni, cohaeredes Dei. Quod si dicas mihi, quod honoras in carne jam resoluta atque consumpta, de qua nulla jam Deo cura est? Et ubi est illud, carissimi, quod ipsa Veritas loquitur per prophetam: Pretiosa, inquit, in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV). Et iterum: Valde honorificati sunt amici tui, Deus (Psal. CXXXVIII). Honorare debemus servos Dei, quanto magis amicos Dei? De quibus alio loco dicitur: Dominus, inquit, custodit omnia ossa eorum, et unum ex his non conteretur (Psal. XXXIII). Honoro ergo in carne martyris exceptas pro Christi nomine cicatrices. Honoro viventis memoriam perennitate virtutis. Honoro per confessionem Domini sacratos cineres. Honoro in cineribus semina aeternitatis. Honoro corpus, quod Dominus meus ostendit diligere, quod me propter Dominum mortem docuit non timere. Cur autem non honorent corpus illud fideles, quod reverentur et daemones, quod afflixerunt in supplicio, sedet glorificatum in sepulcro? Honoro itaque corpus quod Christus honoravit in gladio, quod cum Christo regnabit in coelo.
SERMO XIV. Item de natali SS. martyrum Nazarii et Celsi II.
ADMONITIO. Sitne hujus sermonis auctor Maximus, ut vult Caveus, dubitamus. Maurini in operum sancti Ambrosii append. 1690, serm. 52, pag. 574 edit. Venet. ann. 1751, negant, fas Ambrosio fuisse de sanctis Nazario et Celso sermones conscribere, quod extrema ejus aetate horum martyrum corpora reperta sint.
ARGUMENTUM.-- S. Nazarius commendatur, quod suis exhortationibus Celsum puerum ad Christum perduxerit.
Audistis, carissimi fratres, ex lectione Evangelii, quod Dominus Philippum apostolum ad sequendum se vocaverit. Ille autem statim Nathanahelem reperit, ut secum ad Dominum veniret hortatus est; quod factum hodiernae festivitati aptissime convenit; quia sicut apostolus Philippus Nathanahelem vocavit, ita beatus martyr Nazarius Celsum puerum perduxit ad Dominum. Nam et illi aptissime consonat: Ecce verus Israelita, in quo dolus non est (Joan. I). Solent enim pueri sine dolo et insidiis esse; unde alio in loco Dominus dicit: Nisi efficiamini sicut parvulus iste, non intrabitis in regnum coelorum (Matth. XVIII). Oportet igitur nos imitari 51 quod hodierna festivitate colimus, ut quicunque gratia Dei ad Christum vocatus fuerit, alios secum pertrahat et invitet, atque dilectionem proximis suis exhibent sine dolo et sine fraude. Dolus enim est, si quis proximo loquitur in ore, et iram servet in corde. Quod quicunque fecerit, verus Israelita esse non poterit, quia Dominum cernere non merebitur. Nam scriptum est: Beati pacifici, 52 beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V). Interroget unusquisque conscientiam suam, et si a proximo suo verbum laesionis, aut aliam quamlibet suscepit calumniam, pro Dei amore dimittat, et cum S. Nathanahele dignus sit videre coelum, et angelos Dei ascendentes et descendentes supra Filium hominis. Quod ipse praestare dignetur.
SERMO XV. De S. Vincentio martyre. ADMONITIO. Exscriptum hunc sermonem ex II codice S. Dalmatii inter dubios S. Maximi collocamus, quamvis jam editum habeamus in appendice serm. S. Leonis et S. Augustini; Benedictini enim monachi congr. S. Mauri in praefatione docent, aliquibus in excusis libris Augustino, in aliis Leoni Magno attributum fuisse. Ipsi vero neque uni, neque alteri ascribunt, judicantes ab aliquo auctore Hispano confectum; quemadmodum et Quesnellus in suo monito. Memorati codicis testimonium cum nos non certiores reddat de ejusdem auctore hac in classe admittimus; admonentes tamen puriorem haberi ex codice S. Dalmatii, quo sermones sancti Maximi continentur, quam ex memorata appendice, ut conferentibus utrumque constabit.
ARGUMENTUM.-- Praedicator veritatis Vincentius nec tormentorum vincitur poenis, nec tenebrosi carceris superatur angustiis. Ejus corpus non a bestiis dilaniatur, non a profundo celatur, sed littori redditur, praeconio diffamatur.
Quantumvis, dilectissimi fratres, gloriosissimas martyrum passiones, quos distincta regionibus loca meruerunt, una eademque fides omnibus indiscreto faciat honore venerabiles; suam etiam sibi in hoc sanctae venerationis obsequio illi vindicant dignitatem, qui Ecclesiam Dei et prae caeteris documentis erexerunt, et patrocinio adjuverunt. Inter quos juste beatum levitam Vincentium, cujus praedicatione et morte incredulis Christum fuisse praedicatum agnovimus, catholicis studiis praedicamus. Qui ut fidelium devotionem Deo commendaret studiosius altiori caritatis flammescentis affectu morti sese tandem fideliter obtulit, ut robur fidei in solidissima illa petra quae Christus est, fundatum, se sequentibus imitandum relinqueret, atque apostolicae praedicationis semen, per eum disseminatum, pluribus, ope suae intercessionis ac perfectae consummationis jugi fruge refertum, in horreis coelestibus postea conderetur. Hunc ergo amplius propria venerentur, quem peregrina quoque mirantur, quatenus eis se in beneficiis largiorem exhibeat, quibus se amabiliorem agnoscit in gaudiis; fiatque in ejus solemnitate uberior laetitia, unde fidei major crevit effectus. Illius enim spiritus tanto virtutum munere claruit, ut sacratissimi ministerii fultus officio, quo Filium Dei Dominum nostrum secuturus erat, in passione, ejusdem calicem prius ministraret in salutem: cujus haustu feliciter ebriatus, rabidi hostis atque in Christum saevientis imperterritus adiit insaniam, modestus sustinuit, securius irrisit, sciens se ad resistendum paratum, nesciens vero se elatum esse quo vinceret. Cujus enim amore spiritualibus armis praemunitus resistebat, ejus quoque adjutorio, quidquid poenarum in illum furentis ira excogitabat, insuperabilis fortiter patiendo vincebat. Ideo hunc non ignita sartaginis lamina, non eculei, non ungulae, neque ferratae manus, aut vires caedentium pavendae, nec scissorum dolor membrorum, non ignis fragor, aut strepentis in patentibus visceribus salis injectio Daciani saevissimi quiverunt aliquatenus subdere jussioni. Sed dum in tantum insanae ipsius vecordiae tumor excresceret, ut tantis passionum subactum doloribus, aut eum vicisse aut interemisse se laetabunbundus extolleret, suscepta spe frustratus, unde victor visus est apparere, inde victus compulsus est erubescere. Quoniam quo Dei martyr duriori urgebatur poena, eo major confessionis ipsius exsultabat constantia. Unde passionis ipsius ultima memorare, fratres, evidentius placet, quatenus animadvertat sanctitas vestra quo suis ministrum suum diabolus dolis perduxerit, et quomodo Christum suum in finem usque servaverit famulum. Ex quo illud est sane mirabile, quia quantum iste extrinsecus multiplici poenarum genere contritus arctabatur, tantum intrinsecus interiori exsultante homine dilatabatur; quantumque ille jactantia temporalis potentiae exterius inflabatur, tantum interius despici se perpendens interiori vexatus homine praefocabatur. Videbat namque desaevientium manus carnificum nullum amplius in illo vulneris locum invenire, solumque vigentem spiritum eo suam exprobrare stultitiam, quo veritatis norma provocabat. Quapropter credens quod confusionis causam averteret, si personam quae se spreverat, absentaret jussit eum a publico removeri. Sed ne sic quidem careret supplicio contusa, qua jacebat testa substernitur, ut vis acuminis superjecti corporis concisam molem plus discinderet, atque reddita tormentis membra quae secarent obvia fragmenta susciperent. Fallitur tamen in sua vincendi opinione caeca crudelitas. Namque divina bonitas dilectum suum amplius in confessione comitata, novum tenebris lumen infert, et obscurum ergastulum splendidum reddidit tabernaculum. Laceros artus medica Dei fovebat manus, et venustiori pristinae sanctitatis augmento fessi lateris damna supplebat. Insolita igitur hujus luminis claritate perculsi obstupuere custodes; quin et angelorum hymnos Deo concinentium vocem mens pallidi janitoris expavit. Currit ad praesidem minister exanimis, quem gravius relatio nuntii quam ictus erat percussurus gladii. Et cum ex rei illius magnitudine tacere non posset quod viderat, terror judicem occupat, dolor lacerat, furor inflammat. Et ne in poenis vincens Vincentius gloriam martyrii obtineret: Citius, Dacianus inquit, producatur e carcere, ne dum insistimus rebellem punire, videamur eum potius victoria coronare. Ex illo igitur 53 tetri carceris profertur baratro, coelesti equidem gratia pulchrior, et si adhuc esset passurus robustior. Sed ubi desiderium ad coelestis regni vocationem tendentis nullo poenarum vel mortis genere frangendum intelligit, jubet invida mens lenioris strati fulcra substitui, ac blandiori eum requie confoveri. Scilicet ut si amoto paululum carnifice animam quietus exhalaret, diceretur non esse occisus, sed mortuus, quasi non eum poena peremerit, cum quo et ipsa poena simul perierit. Interea beatum Vincentium coelestis aula suscipit ac beatae felicitatis munere donatur. Ad cujus ingressum angelici laetantur spiritus, omnesque simul congratulantur sancti. Nosque tibi gratias agimus, Domine Jesu, quod anima tuo digna consortio, quae pertinax supplicium tulit, mendax fugit obsequium, et quae fuit contenta persecutor quod fureret, sit dedignata quod parceret. Cognito igitur sancto ejus abscessu, judex insanus, et quia Christus vicisset in Vincentio nescius, Dacianus illius sibi promittit cadaveris expositione vindictam, cujus gemit ex virtute victoriam. Feris enim atque canibus decepta furoris superbia absorbendum projici a lictoribus mandat, ut tali pastu illorum ventrem impleret, quorum mentem ipse gerebat. Sed ut divinis excrescentibus beneficiis majoris victoriae Vincentio conferretur, corvus mittitur cadaveribus avis amica, ut expositas corporis dapes servaret jejuna. Hic tamen, fratres, distincta advertite meritorum obsequia. Elias quondam impias Achab et Jezabelis manus caute declinans corvis in deserto ministrantibus pascitur. Assertor autem veritatis Vincentius Daciani rabie peremptus feris exponitur consumendus, sed corvo famulante servatur illaesus. Obtinuit ergo divino nutu Elias corvis praestantibus quo aleretur; praestitum est Vincentio obsequente quoque corvo ne comederetur. Qui ut coelitus se custodem designatum ostenderet adventantes reliquas aves eminus non segni impetu perturbabat. Inter 54 quas immanem quoque lupum propius accedentem, veluti qui commissum thesaurum sacrilega audacia contaminare praesumeret pennis atque alis diverberans, procul abegit. Sed ille quod non jam ad inferendam venisset injuriam, se ad augendam miraculi pompam, quadam sui habitudine stupidus indicabat. O impudens furor! O stulta vesania! Corvus obsequitur, lupus veneratur, Dacianus persequitur; nec erubescit velle se adhuc ferox perdere, quem mansuefacta bestialis feritas satagebat protegere. Unde ad occulendam martyris laudem non jam secretum, sed mare profundum elegit, credens sibi ad delitescendam ejus gloriam non claustra fidem esse servatura, sed maria: ac si idem elementi non esset Dominus, per quem dudum ei carceris abdita coelesti fulgore radiata micuissent. Datur nautis mergendum in fluctibus corpus, ut ad auxilium aequora saltem proficerent, cui ad vincendum Christi militem etiam terra defecisset. Enavigatis itaque magna ex parte freti gurgitibus, projectum inter sorbentes undas praepotens est Dei dextera consecuta; et quae spiritum in coelum intulerat, corpus mox retulit ad sepulcrum. Sic praedicator veritatis, carissimi, nec tormentorum vincitur poenis, nec tenebrosi carceris superatur angustiis. Non a bestiis dilaniatur, non a profundo celatur, sed littori redditur, praeconio diffamatur; ut qui vere Deitatis nomen confessus fuerat, vere sibi adesse experiretur suffragia Divinitatis. Cujus gloriosam virtute vitam ita pretiosae mortis gratia decoravit, ut quod vivendo docuerat, moriendo constanter astrueret; eratque consequens quantum ad ejus visionem per mortem attingeret, quem laudabilis vitae conversatione semper attestatus fuisset, sciens quod de contemptu praesentis vitae gloria exsurgit beatitudinis aeternae: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. Explicit.
SERMO XVI. In natali sancti Laurentii.
ADMONITIO. In codice Vatic. 1273, pag. 16, et in Homiliario Sublacensi hic sermo, aliquibus in locis interpolatus, sancto Maximo inscribitur. Integrum ex codice 39 Plut. XVII fol. 173 a tergo biblioth. Laurentianae, in quo sancti Fulgentii episcopi nomen praefert, edendum curamus.
ARGUMENTUM.-- Praeclare fortiterque gestis sancti Laurentii descriptis, discamus, inquit auctor sermonis, avaritiam contemnere, misericordiam diligere, pauperes pascere, pecunias in coelo servare, usque ad mortem pro Christo dimicare, intima caritate fervere, et pro justitia tribulationes, tanquam carbones, longanimiter sustinere.
Ad exhibendum vestrae caritati sermonem, et festivitas S. martyris, et auctoritas S. Patris quantum mihi dulciter imperat, tantum me ad obediendum invitat. Confido autem humilitatem meam divinitus adjuvandam. Deus enim, qui beatum Laurentium tunc pavit, suos pascere dignabitur et fideles. Per illum pauperibus tribuit panem, per eumdem nobis dignabitur donare sermonem. Beati quoque Patris sicut adest jussio, sic non deerit oratio. Nec enim cessat ad Deum fundere orationem, ut quod praecepit possit sufficienter impleri, quem Deus et nomine illustrem constituit et honore; et sicut ei praecipuam contulit dignitatem, ita cordi ejus infudit largissimam caritatem. Multum ergo in spe erigimur, quando ejus apud Deum orationibus adjuvamur. Multum, fratres, in Domino delectamur, dum frequentiam religiosae hujus multitudinis intuemur. Videntes autem copiosum exspectationis vestrae conventum, agnoscimus intimum vestrae caritatis affectum. Caritas autem non est a seipso, sed salubriter donatur a Christo. Christus illam donavit martyribus suis, qui eam donat fidelibus suis. Caritas ergo Christi, sicut in martyribus suis vicit, sic ad solemnia martyrum fideles adducit. Eamdem caritatem in sancto Laurentio vos diligere demonstratis, ad cujus festivitatem delectabiliter 55 festinatis. Beatus enim Laurentius virtute caritatis indutus certavit bonum certamen, cursum consummavit, fidem servavit, passus superavit, occisus triumphavit. Est autem quaedam saecularium hominum sententia, qua dicere assoletur: Apud belligeros viros victus igitur victor occisus. Haec dicit suis dilectoribus mundus, sed fidelibus suis aliter loquitur Christus. In sancta enim Ecclesia invenitur, unde illa sententia evacuatur, ut non dicatur victus, qui fuit victor occisus. Aliud est enim occidi pro mundo, aliud occidi pro Christo; qui occiditur pro mundo, vincitur cum occiditur. Unde recte victus vocatur, etiam si post victoriam occidatur. Iste itaque non victor, sed victor invenitur occisus, quia nisi vinceretur, non occideretur. Qui autem occiditur pro Christo, non vincitur, quamvis occiditur, sed revera victor occiditur, quia, cum occidatur, victor efficitur. Corona vero victoribus datur; quomodo igitur occisus ille victor negatur, qui pro eo quod occiditur, a justo judice coronatur. Ecce beatus Laurentius martyr occisus est quidem, non tamen est victus, sed permansit victor occisus, quia pro invicto invenitur occisus. Invictus est enim Christus Dominus, pro quo maluit occidi martyr, quia si occidi pro invicto metueret, ad victoriam non perveniret; imo si non occideretur, miserabiliter vinceretur. Vincit ergo pro fide Christi moriendo, qui vinceretur sine fide vivendo. Scriptum est autem quia justus ex fide vivit (Rom. I). Proinde si iste martyr amissa fidevivere delectaretur, frustra viveret corporaliter, quando spiritualiter in anima moreretur. Corpus enim ex anima vivit, anima ex fide vivit. Christus autem in cordibus fidelium suorum per fidem habitare dignatur; dicit enim Apostolus interiorem hominem habitare Christum per fidem in cordibus nostris (Ephes. III). Permanente itaque fide, permanet in homine Christus. Discedente fide, discedit ab homine Christus. Discedente autem Christo, discedit ab homine vita. Apostolus enim docet quod Christus est vita nostra, dicens: Cum Christus apparuerit vita nostra, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria (Coloss. III). Inaniter itaque corpus ab anima vivificatur, si discedente Christo anima moriatur. Nam ipse Dominus, ut fidem esse vitam animae demonstraret, infideles mortuos appellavit, dicens: Dimitte mortuos sepelire mortuos suos (Matth. VIII). Quid ergo proderit, quod videtur in corpore vivus, qui fuerit in anima morte infidelitatis occisus? Iste beatus Laurentius plenus Spiritu sancto cogitavit, et ut semper in anima viveret, mortem corporis nullatenus formidavit. Meminerat enim Dominum dixisse: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. Magis autem eum timete qui potest animam et corpus perdere in gehennam (Ibid. X). Noverat ergo beatus Laurentius, anima moriente, corpus quidem cum ea simul aeterno supplicio periturum, et anima vivente, corpus quoque cum ea aeterna requie ac felicitate victurum. Hinc est quod ad subeundam corporis mortem indubitanter et fortiter velit, quod in ipsa temporali morte aeternam vitam animae simul et corporis invenit. Non est ergo victus ille victor occisus, cui mors corporis in tantum facta est triumphalis, ut per illam mortem fieret immortalis? Nunc jam certaminis ejus attendamus cursum, ut inde noverimus quomodo 56 superaverit inimicum. A beato Xisto episcopo suo, martyre mox futuro, facultates Ecclesiae diligenti cura reponendas accepit. Quod ut faceret, quam idoneam personam quaereret, quem locum tutissimum reponendis illis facultatibus inveniret? Cuilibet homini magno facultates illas committere verebatur, quia Decius Caesar ab omnibus timebatur. Quid ergo restabat, nisi ut cogitaret ad coelum levare, quod non poterat in terra reservare? Sed quaerendi erant bajuli per quos ad coelum possent universa perduci. Invenit Christi pauperes, quos et bajulos fideles et idoneos posset habere custodes. Quidquid in manibus eorum posuit, in coelo recondidit: imo ipsi Christo consignavit quidquid pauperibus consignavit. Magnum invenit consilium, ut facultates Ecclesiae non committeret homini qui esset imperatori subditus, sed committeret Christo, cui esset imperator ipse subjectus. Quidquid ergo apud Christum reponitur, hoc solum sine periculo custoditur. Optimo sanctus Laurentius invenitur usus esse consilio, quando quidem talem locum curavit reponendis ecclesiasticis facultatibus invenire. In tantum vero securum se ostendit de loco, ubi omnia illa reposuit, ut eosdem pauperes ad Caesarem duceret, et eis aliquid nocere Caesaris saevitia non valeret. Ecce quantam habet paupertas Christiana virtutem, ut semper omnem possit vincere saeculi potestatem. Sciebat autem se beatus Laurentius adversus Decium Caesarem suscepisse conflictum, cum quo sibi esset non cum terra, sed pro coelo pugnandum. Scriptum etiam noverat: Abscondite eleemosynam in corde pauperis, et haec exorabit pro te ab omni malo (Eccli. XXIX). Securus ergo saluberrimum Scripturae sanctae consilium ordinavit humilitatis et mansuetudinis pugnam, ut veram posset adipisci victoriam. Exercitum congregavit, stipendium erogavit, futuro se certamini praeparavit, instruxit aciem, produxit adversus Caesarem milites Christi, qui non ferro confligere, sed fide noverant et oratione pugnare. Ecce jam decertant fides et infidelitas, misericordia et avaritia, mansuetudo et saevitia. Geritur acerrimus inter vitia virtutesque conflictus; et quia misericordiam avaritia superare non potuit, conata est fidem infidelitas vincere, et mansuetudinem saevitia debellare. Traditur itaque Valeriano Laurentius, deputatur ignibus occidendus; in craticula vivus assatur, sed divino refrigerio non privatur. Tunc jam coepit Laurentius in Christo victor adversarius insultare, quando divino nutu sensit carbones non dolorem sibi, sed refrigerium ministrare. Hic denique Valeriano respondit, dicens: Disce, miser, quanta sit virtus Domini nostri Jesu Christi, nam carbones isti non dolorem, sed refrigerium mihi praestant. O vere mirabilis virtus Domini Salvatoris, qui martyrem suum igne caritatis vehementius inflammavit, et eum contra ignem persecutoris armavit! Nisi enim Laurentius igne coelesti ferveret, ignem terrenum vincere non valeret. Ideo autem flammas appositas corpori non timebat, quia flammis spiritualibus intus ardebat. Accensus igne primitus caritatis, vicit ignem cupiditatis; deinde fervens igne confessionis, ardorem non metuit ustionis. Exhibuit corpus suum hostiam vivam, sanctam, Deo placentem. Impletum est in illo etiam corporaliter, quod spiritualiter scriptum de justis in libro Sapientiae (Cap. III) continetur, 57 de quibus scriptum est: Quoniam Deus tentavit illos, et invenit illos dignos se; tanquam aurum in fornace probavit illos, et quasi holocausti hostiam accepit illos. Holocaustum, fratres, Graecus sermo est, non Latinus. Quod Graece dicitur holocaustum, Latine dicitur totum incensum. Holocaustum ergo illud sacrificium vocabatur quod totum in altari cremabatur. Beatum itaque Laurentium Christi caritas holocaustum exhibuit, quod crudelitas persecutoris incendit. Et Laurentium quidem Valerianus assavit, sed holocaustum, hostiam semetipsum Deo martyr sanctissimus immolavit. Impietas ergo judicis Laurentium interfecit, quem holocausti hostiam passio gloriosa perfecit, atque ita Deus martyrem suum hostiam vivam libenter accepit. Noverat autem Laurentius dixisse Christum: Qui mihi ministrat me sequatur, et ubi sum ego, illic et minister meus erit (Joan. XII). Ministravit in diaconio, secutus est in martyrio. Factus est medius inter Xistum et Hippolytum. Et quia didicerat ab Apostolo debita omnibus esse reddenda, sicut fidelis Christi minister reddidit utrisque quod se debere cognovit, Xisto servivit, Hippolytum acquisivit. Xisto episcopo piam exhibuit humilitatem, Hippolyto pagano puram praebuit caritatem. In Xisto honoravit sacerdotii dignitatem, Hippolyto pagano praedicavit christianae fidei veritatem. A Xisto didicit ut pro Christo pateretur, Hippolyto donavit ut Christum confiteretur. Servatus est ibi ecclesiastici ordinis modus, quod in martyrio primus est inventus episcopus; secundus diaconus, tertius laicus. 58 Solent quidem diaconi episcopos praeire in ordine processionis, sed non in ordine passionis. Nunc autem sic Dominus ordinavit, ut praecederet episcopus, et sequeretur diaconus; praecedente autem diacono, sequeretur et laicus. Omnes igitur in hac festivitate laetemur, et virtutes sanctorum quantum Dominus adjuvat imitemur. Habet hic enim omnis gradus unde veraciter instruatur. Habet omnis professio quod salubriter imitetur. Episcopi et presbyteri considerent Xistum, diaconi attendant Laurentium, laici similiter intueantur Hippolytum. Hujus festivitatis gaudium cunctis proficiat ad virtutis exemplum. Discamus omnes avaritiam contemnere, discamus misericordiam diligere, discamus pauperes pascere, discamus pecunias non in terra, sed in coelo servare, discamus usque ad mortem pro Christi nomine dimicare, discamus intima caritate fervere, et pro justitia tribulationes tanquam carbones longanimiter sustinere. Est enim justis quaedam combustio temporalis afflictio, de qua dicitur: Vasa figuli probat fornax, et homines justos tentatio tribulationis (Eccli. XXVII). Nos itaque, dilectissimi, Christum Dominum diligamus, ejusque virtute muniti, ut carnalium cupiditatum incentiva vincamus, sanctae caritatis igne spiritualiter ferveamus. Ita fiet ut ignibus tribulationum non fatigemur, sed divinae virtutis insuperabili refrigerio sublevemur: sic ad illam requiem perducemur, ubi cum sanctis martyribus sine fine laetemur.
SERMONES DE DIVERSIS. SERMO XVII. De Salomone. In cap. XXX Proverb. De differentia Salomonis et aliorum prophetarum.
ADMONITIO. Ceillerius, in recensendis Maximi operibus Maurinos secutus, hunc sermonem eidem Maximo ascribendum censet. Nos dubitamus, quod et oratio minus esse orationi Maximi similis videatur, et praeter unum Vaticanum nullum codicem reperimus (pervolvimus autem sane plures) in quo Maximo ipsi attribuatur. Fragmentum opusculi potius hunc sermonem esse Maximi arbitrantur, qua de re non laboro.
ARGUMENTUM.-- Caeteri prophetae solo spiritu locuti sunt; Salomon autem et de spiritu, et de adjuncta sapientia.
Ante adventum Christi Salvatoris nostri prophetae multi, concepto Spiritu sancto, futura nuntiarunt, inter quos et Salomon loco suo et ordine pro temporibus numeratur, sed inter alios et ipsum est aliqua distantia. Ideoque caeteri solo spiritu locuti sunt, Salomon autem et de spiritu, et de adjuncta sapientia est locutus. Denique hoc testatur locutio, quam ex verbis ejus audivimus recitatam; dum inter sapientiam et spiritum profitetur ignorantiam suam, cum dicit: Tria sunt, inquit, quae non intelligo: viam navis in mare, semitam serpentis in petra, et vestiqium aquilae volantis in aere; quatium quod investigare non possum, hoc est mulierem maecham, quae cum semel abluta fuerit, credit se in toto non peccasse (Prov. XXX). Haec verba communi sensu quasi de vulgo videntur collecta, sed in omnibus sunt sancta mysteria: tria in Christo, et unum in Ecclesia. Nam quod dixit viam maris se invenire non posse, hoc non est sine mysterio verbum. Nam quis inter fluctus colligebat viam quam navis transire potuerat? Navis enim transitu suo undas scindit et consulcat; ut sciatur quia transit, et non videatur qua transierit. Visum enim habere potest, vestigium facere non potest. 59 Christus est navis in qua ascendunt omnium credentium animae, quae ut tota firmitas in fluctibus habeatur, de ligno fabricatur et de ferro configitur, figitur, hoc est Christus in cruce. Sed quod dicit navem sine vestigio, ideo quia Verbum Dei vehemens per aurem penetravit ad viscera collecto homine suo inter homines nascitur, Maria virgo generat. Transit navis per mare et nulla in undis vestigia relinquit: venit Christus de coelo, aure concipitur, utero tempore certo portatur. Talis Maria virgo remansit, postquam peperit, qualis fuit antequam Verbum aure concepit. Merito Salomon inter Spiritum sanctum et sapientiam ignorare se dicit, et mysterium indicat quod ignorat. Deinde profitetur se non videre semitam serpentis in petra, quod communiter omnibus patet; quia aestatis tempore cum terra solvitur in pulverem, de latibulo suo egressus serpens, impressione corporis sui in terra corrupta potest designare semitam; sed cum ad petram pervenerit, non facit in lapide quod fecit in pulvere. Sic et serpens diabolus in ipsis natalibus mundi invenit corruptibilem terram, Adam et Evam libenter audientem quae locutus est. Fecit in auribus semitam, fecit et in pedibus quibus interdictum fuerat iter ad arborem; fecit et in manibus quibus contrectata sunt poma; fecit in lateribus, necdum concessae, celebratae 60 sunt nuptiae. Tunc serpens potuit in primitivum hominem quasi in pulverem vestigium facere, pervenit ad petram, quae est Christus (talis enim factus erat Adam qualis et Christus est ex utero); vidit similitudinem coopertam corpore, sed cognoscere non potuit majestatem. Potuit et ipsum tentandum aggredi, sed Christus nec obtemperavit, nec iratus est: quia ira opus est diaboli; sed cum diaboli contempta sunt verba, serpens in petra vestigium non fecit. Tertium vero sese non intellexisse testatur. Aquila intelligitur Christus, qui volatu suo descendit de terra. Quod animalis genus non nutritur, nisi primum castitas comprobetur matris, ut apertis oculis, absque palpitatione totum aspiciat solem. Merito enim hoc animal comparatur Salvatori; quoniam cum aliquid rapere voluerit, non vestigiis ambulat terras, sed excelsum eligit locum: sic et Christus, alta cruce suspensus, tonante strepitu et terribili volatu impetum ad inferos fecit, sanctosque rapiens ad aeterna remeavit. Quartum, quod dicit de muliere moecha, hic mulier Ecclesia intelligitur, quae dudum sequens idola, fornicata ibat post deos alienos; sed ubi, cognita veritate, sedes quas dudum collegerat, cum semel fuerit baptismo lota, deposita conversatione saeculi, moritur diabolo, renascitur Deo.
SERMO XVIII. In dedicatione ecclesiae I.
ADMONITIO. Quatuor sunt codices Laurentiani, videlicet 39 Plut. XVIII, 42 Plut. XVI, 172 biblioth. olim metrop. eccl. Florent., et 174 ejusdem biblioth., in quibus hic sermo S. Maximo episcopo Taurinensi attribuitur. Nonnullos ex multis recensemus, qui S. Augustinum auctorem inscribunt. Exstat revera in cod. Sancti Petri 40 F, pag. 74, cum titulo: Sermo S. Augustini episcopi de Dedicatione templi vel altaris. Eodem sub nomine ipsum complectuntur codices, Vallicellanus 25, Farfensis, basilicae Lateranensis pag. 219, Albanus, etc. In cod. Vatic. 3836, pag. 190, est anonymus cum epigraphe: Incipit homilia in dedicatione ecclesiae. In breviario Romano prior pars ejusdem legitur in tres lectiones pro festo Dedicationis ecclesiae distributa, S. August. nomine exornata. At monachi congreg. S. Mauri, cum S. doctoris in eo venam non compererint, sed potius sancti Caesarii, inter spurios sermones num. 229 collocarunt. Nos etiam dubii de ejus sinceritate in nostram appendicem pariter traduximus.
61 ARGUMENTUM.-- Quidquid in templis manufactis agitur, totum in nobis spirituali aedificatione completur. Conscientias nostras, quantum possumus, cum Dei adjutorio custodire diligenter studeamus.
Quotiescunque, fratres carissimi, altaris vel templi festivitatem colimus, si fideliter et diligenter attendamus, et sancte ac juste vivimus, quidquid in templis manufactis agitur, totum nobis in spirituali aedificatione completur. Non enim mentitus est ille qui dixit: Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III); et iterum: Nescitis quia corpora vestra templum sunt Spiritus sancti (I Cor. VI). Quibus meritis per gratiam Dei meruimus fieri templum Dei, quantum possumus cum Dei adjutorio laboremus, ne Deus noster in templo suo, hoc est in nobis ipsis inveniat quod oculos suae majestatis offendat; sed habitaculum cordis nostri evacuetur vitiis; claudatur diabolo, et aperiatur Christo; et ita laboremus, ut nobis bonorum operibus clavibus januam regni coelestis aperire possimus. Sicut enim malis operibus, quasi quibusdam seris ac vectibus, vitae nobis janua clauditur; ita absque dubio bonis operibus aperitur. Et ideo, fratres carissimi, unusquisque consideret conscientiam suam, et quando se antiquo crimine vulneratum esse cognoverit, prius orationibus, jejuniis, eleemosynis studeat mundare conscientiam suam, et sic eucharistiam praesumat accipere. Si enim agnoscens reatum suum, ipse se a divino altari subduxerit, cito ad indulgentiam divinae misericordiae perveniet. Quia, sicut qui se exaltat humiliabitur, ita econtrario, qui se humiliat exaltabitur. Qui enim, sicut dixi, agnoscens reatum suum sese ab altari Ecclesiae humiliter pro emendatione vitae removere voluerit, ab aeterno illo et coelesti convivio excommunicari penitus non timebit. Rogo vos, fratres, diligenter attendite: si ad mensam cujuscunque potentis hominis nemo praesumit cum vestibus conscissis et inquinatis accedere, quanto magis a convivio aeterni Regis, id est ab altari Domini debet se unusquisque invidiae vel odii veneno percussus, aut iracundiae furore repletus cum reverentia et humilitate subtrahere, propter illud quod scriptum est: Vade prius reconciliari fratri tuo, tunc offeres munus tuum (Matth. V). Et iterum: Amice, quomodo huc intrasti non habens vestem nuptialem (Matth. XXII)? Sic enim habet textus evangelicae lectionis, quod quidam fecerit nuptias filio suo, et intraverit ut videret simul discumbentes; et videns ibi hominem non habentem vestem nuptialem, dixit ad eum: Amice, quomodo huc intrasti, non habens vestem nuptialem? Et illo obmutescente dixit ministris: Ligate illi manus et pedes, et projicite eum in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium. Ecce qualem sententiam merebitur audire qui ad convivium nuptiale, id est ad altare Domini, 62 aut ebriosus, aut adulter, aut odium in corde retinens praesumet accedere. Avertat hoc a nobis Deus, fratres carissimi, et concedat ut mala ista aut nunquam velimus admittere, aut si admissa fuerint, sine ulla mora per poenitentiam vel pacem sanare studeamus, et largioribus eleemosynis festinemus abluere, ne forte si cum peccatorum vulneribus ante tribunal aeterni Judicis venerimus, ab illa aeterna Ecclesia, et ab illa coelesti Jerusalem perpetua excommunicatione separemur. Considerate ergo, rogo vos, fratres, si hodie aliquis a conventu ecclesiae hujus pro aliquo crimine foras projiciatur, in quanto dolore vel tribulatione erit anima sua; etsi intolerabilis dolor est de ista ecclesia foras projici, ubi ille qui projicitur, et manducare, et bibere, et cum hominibus loqui potest, et habet spem ut iterum mereatur ad ecclesiam revocari; quid putamus, qualis dolor erit si aliquis pro criminibus ab Ecclesia quae est in coelis, a conventu angelorum vel sanctorum hominum congregatione fuerit separatus, cui nec solum sufficiet ad poenam, quod foras projiciatur, sed insuper in tenebras exteriores aeterno incendio concremandus excluditur? Qui enim ab illa coelesti Jerusalem excommunicari meruerit, non solum hanc poenam habebit, quod nec manducare, nec bibere poterit, sed etiam poenas infernales sustinebit, ubi est fletus et stridor dentium, ubi ululatus, lamentatio, et poenitentia sine ullo remedio, ubi est vermis ille qui non morietur, et ignis qui nunquam exstinguetur; ubi mors quaeritur et non invenitur, quia quibus in hoc saeculo vita offertur, et nolunt accipere, in inferno quaerent mortem et non poterunt invenire. Ibi erit nox sine die, amaritudo sine dulcedine, obscuritas sine lumine; ubi nec divitiae, nec parentes, nec conjunges, nec filii, nec vicini poterunt subveniri, ubi nihil peccator inveniet nisi quod caste et juste vivendo per eleemosynarum largitatem transmiserit. Haec ergo cogitantes, fratres carissimi, tam casti et tam sobrii, et tam pacifici ad istud altare, Deo auxiliante, studeamus accedere ut ab illo aeterno altari non mereamur excludi. Qui enim ad istud altare casto corpore et mundo corde cum secura et munda conscientia venerit, ad illud altare, quod in coelis est, felici transmigratione perveniet. Ad extremum, fratres carissimi, non est grave nec laboriosum quod vobis commendo. Omnes viri, quando communicare desiderant, lavant manus suas, et omnes mulieres nitida exhibent linteamina, ubi corpus Christi accipiant. Non est grave quod dico, fratres: quomodo viri lavant aqua manus suas, sic eleemosynis lavent conscientias suas. Similiter et mulieres, quomodo nitidum exhibent linteolum ubi corpus Christi accipiant, sic corpus castum et cor mundum exhibeant, ut cum bona conscientia sacramenta suscipiant. Rogo vos, fratres, nunquid est aliquis qui in arca sordibus plena velit mittere 63 vestem suam? Etsi in arca sordibus plena vestis non mittitur pretiosa, qua fronte in anima quae peccatorum sordibus inquinatur, Christi eucharistia suscipitur? Et quia istis verissimis exemplis loqui coepimus, etiam quod bene nostis, insinuo. Non puto esse aliquem hominem qui in arca sua, ubi pretiosas vestes habet repositas, acquiescat, aut carbonem vivum, aut quamcunque scintillam includere. Quare hoc, fratres? Quia timet ne comburantur vestimenta, quibus in festivitatibus induitur. Rogo vos, fratres, qui in arca sua non vult scintillam ignis includere, quare in anima sua flammam iracundiae non timet accendere? Sed quare hoc fiat manifeste et evidenter agnoscimus. Ideo enim in arcam ignem non mittimus, quia diligimus vestem nostram. Flammam vero iracundiae ideo non exstinguimus, quia non solum non diligimus, sed etiam odio habemus 64 animam nostram, secundum illud quod dictum est: Qui diligit iniquitatem odit animam suam (Psal. X). Et ideo, fratres carissimi, exempla ista attentius cogitantes, arculas interiores, id est conscientias nostras, quantum possumus, cum Dei adjutorio custodire diligenter studeamus, ut cum dies judicii venerit in illa aeterna et beata ecclesia, ubi nunquam habitare poterit malus, unde nunquam exire poterit bonus, non cum pannis veteribus foras in tenebras exteriores exclusi appareamus, sed stola immortalitatis induti, castitatis vel justitiae gemmis ornati, eleemosynarum luce vestiti audire mereamur: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum (Matth. XXV), etc.; et illud: Serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui (Ibid.); ad quod gaudium nos Dominus sub sua protectione perducat, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XIX. Item de dedicatione ecclesiae II.
ADMONITIO. Cum in Laurentianis mox laudatis codicibus atque in Gotwicensi hic sermo sancti Maximi ornetur nomine, contra vero sancti Augustini in codicibus iisdem Sancti Petri, Vallicellanis, Lateranensi et Casinensi 115 pag. 185, cumque a Maurinis in appendicem Sermon. sancti Augustini num. 231 referatur, inque Biblioth. Max. Patr. tom. VI, pag. 675 edit. 1677, Eusebio Gallicano episcopo ascribatur, fas nobis sit eumdem in appendice collocare.
ARGUMENTUM.-- Nonnullae Veteris Testamenti figurae Christi Ecclesiam praesignant, ac imprimis regina Saba de qua copiose sermonis auctor proponit.
Recte festa ecclesiae colunt qui se ecclesiae filios agnoscunt. Haec enim omnium credentium mater est, quae natos ad mortem regenerat ad salutem, per quam Christus plus restituit in gratiam quam periit in natura. Et a Deo transgressoris degenerem prolem in adoptionem divinae paternitatis assumpsit; et de coelo exhaeredatos coeli reddit haeredes. Haec est post Synagogam vocata, sed ante Synagogam promissa. Haec enim jam in primo homine praefigurata est. Nam sicut ex Adae latere fabricata est Eva; ita ex Christi corpore et vulnere redempta crevit Ecclesia. Haec intra arcam diluvio exundante servata crucis beneficio, et baptismatis mysterium praesignavit. Haec Sara sterilis, et desperata in senectute unico pignore fecunda praescivit. Ecclesia enim unicum, id est dilectissimum Dei populum saeculo jam senescente progenuit. Haec est regina illa de qua a Davide dicitur: Astitit regina a dextris tuis in vestitu deaurato circumamicta varietate (Psal. XLIV); id est diversarum circumdata pretioso decore virtutum. Haec est illa regina quae venit a partibus Aethiopiae audire sapientiam Salomonis. En haec non tam ex una regione quam ex universis mundi partibus reges quaesitura convenit. Sicut et evangelista commemorat (Matth. XII), Regina Austri venit a finibus terrae audire sapientiam Salomonis. Venit Ecclesia ad Redemptorem et eruditorem suum, ut de stultitia erroris doctrinam perciperet veritatis, de qua plenius sicut audivimus Regnorum scribit historia, dicens: Et ingressa regina Saba Jerusalem cum multo comitatu et divitiis, cum camelis portantibus aromata, et aurum infinitum nimis et gemmas pretiosas (III Reg. X). Venit ad Salomonem et locuta est ei universa quae habebat in corde suo. Ergo in figura reginae illius Ecclesia venit ex gentibus a finibus terrae imponens 65 finem cupiditatibus vitiisque terrenis audire sapientiam Salomonis, id est viri pacifici Domini nostri Jesu Christi, qui fecit utramque unum, solvens inimicitias inter Deum et hominem in carne sua. Venit post veteres et profanas superstitiones audire et discere de fidei illuminatione, et judicio futuro, de animae immortalitate, de spe remunerationis et gloria. Venit ergo in Jerusalem cum multo comitatu, id est, non jam cum una tantum gente Judaeorum, sicut prius Synagoga solos habuit Hebraeos, sed totius mundi gentibus diversisque nationibus. Venit ergo exhibens munera digna Christo, aurum et gemmas pretiosas, et hoc camelis portantibus, id est ex gentili populo venientibus, qui prius vitiorum foeditate distorti fuerant, et malorum oneribus curvi ac peccatorum pravitate deformes. Cum his tanquam muneribus regina haec ingreditur ad pacificum regem Christum exhibens secum fidei aurum, puritatis incensum, pretiosarum splendores gemmarum, scilicet insignia ornamenta virtutum. Et locuta est ei universa quae habebat in corde suo, id est aperuit ei cor suum, manifestavit ei occulta conscientiae suae in confessione et poenitudine praecedentium delictorum. Videamus quae agat haec regina. Videns, inquam, regina Saba omnem sapientiam Salomonis, et domum quam aedificaverat, et cibos mensae ejus, et holocausta quae offerebat in domo Domini, non habebat ultra spiritum (III Reg. X). Quid erat rationis ut praepotens regina domum, expensas et cibos regios tantopere miraretur? Ergo in hoc loco aliqua majora nos oportet inquirere. Videt ergo Ecclesia ex gentibus congregata sapientiam Christi, id est, post carnalia instituta gentilium, post humanam et animalem doctrinam philosophorum accepit intellectum salutis, et vitae inspexit spiritualium bonorum virum. Agnovit verum fabricatorem coeli et terrae, potentissimum humani generis conditorem, de cujus sapientia dicitur: Omnia in mensura, et pondere, et numero constituisti (Sap. XI). Vidit et domum quam aedificaverat, id est incarnationem hominis assumpti, de quo dicit Apostolus: In quo habitat omnis plenitudo Divinitatis corporaliter. (Coloss. II). Vidit 66 et cibos Salomonis, id est velut is de quibus dicebat: Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me Patris (Joan. IV). Cibus Christi est salus nostra. Reficitur coelestibus epulis, profectibus nostris. Cibus ejus sumus, dum acquisiti Ecclesiae in membra ejus, corpus, quod transimus; vel cibus salutaris sacramenta coelestia, de quibus dicitur: Panem coeli dedit eis, panem angelorum manducavit homo (Psal. LXXVII). Vidit et holocausta ejus, orationum sine dubio supplicationumque ministeria, et obstupuit ubi vidit inaestimabiles divitias Domini sui; dixitque ad regem: Verus est sermo quem audieram in terra mea super sermonibus tuis et super sapientia tua, et non credideram narrantibus donec ipsa veni ac vidi oculis meis, et probavi quod media pars nuntiata mihi non fuisset; majora sunt sapientia et opera tua quam rumor quem audivi (III Reg. X). Cum ergo pervenit regina haec, sive Ecclesia, sive quaecunque anima sancta, cum pervenerit in aeternam Jerusalem, id est visionem pacis, et ingressa fuerit beatam requiem et gloriam coelestium promissorum, multo plura et magnificentiora perspiciet quam ei in hac terra per sacra eloquia, per prophetas et apostolos nuntiata fuerunt. Nunc enim tanquam per speculum et in aenigmate, tunc autem oculis suis videbit, id est facie ad faciem. Cum, inquam, unaquaeque anima fidelis ac sancta in illo saeculo plena bonorum fructibus, divinis fuerit praesentata conspectibus, exhibens seipsam exemplum, Deo suo perferens digna coelo, et valitura coelum, multiplicia munera, gemmas misericordiae, justitiae margaritas, diversorum odoramentorum merita, id est aromata compunctionis, et suave olentis balsama castitatis perferens, sicut dixi, aurum infinitum nimis, id est integrum in se reconsignat pio inaestimabili pretio Redemptori spiritualibus cordis et corporis oblationibus placitura, ut possit coelestium mirabilium inserenda vocem propheticae exsultationis assumere: Introibo in domum tuam cum holocaustis (Psal. LXV). Tunc beata et illustris anima intus stupendas remunerationes, quas videt vitas constitutas, ineffabilibus reginae hujus verbis uti ad Deum poterit, dicens: Verus est sermo quem audivi in terra mea super 67 sermonibus tuis, majora sunt opera tua quam rumor quem audivi. Hoc est dicere: O Domine, de retributionibus tuis magna quidem sperare praesumpsi, sed majora percepi; vincit manifeste, quam cerno, multitudo tuae dulcedinis magnitudinem cogitationis meae. Sensum superat exspectationis effectus, et revera id quod parat Deus diligentibus se, fide non comprehenditur, spe non attingitur, 68 caritate non capitur, desideria et vota transgreditur. Acquiri potest, aestimari non potest. Videbit homo merita sua inseparabili retributionum largitate crescere. Habebit de perceptione fructum, non habebit de satietate fastidium. Ad quae nos bona perducat qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SECUNDA CLASSIS. SERMONES. SERMO XX. De S. Eusebio episcopo et martyre Vercellensi I. ADMONITIO. Quid sentiamus de his sermonibus a Muratorio in tom. IV Anecdotorum editis, satis in superiore praefatione diximus. A Venetis quoque typographis et ab Andrea Gallandio, cujus lectionem sequimur, iidem vulgati sunt.
ARGUMENTUM.-- S. Eusebio beatus Exuperantius, ejus discipulus, similis. S. Eusebii virtutes atque imprimis fortitudo; qui monachos instituit eosdem esse quos clericos; haereticorum fraudulentis artibus restitit, ut fidem incolumem servaret; Arianorum perfidia martyr obiit, Machabaeorum choro annumerandus.
Ad S. martyris Eusebii laudem aliquid addere, decerpere est; tam ineffabilium enim doctrinarum magister exstitit, ut merita ejus facilius cognosci possint quam sermonibus explicari. Tantum ergo de eo conscientia retinet quantum oratio et narratio non praevalet. Igitur gesta illius non verbis adornanda sunt, sed perstringenda sententiis; praesertim quia nos scimus eam rem promere non debere sermonibus, quam videmus jam comptam esse virtutibus; cum dicat Apostolus: Regnum Dei non in sermone est, sed in virtute (I Cor. IV). Ergo ad merita ejus aliquid addere velle, decerpere est, me praecipue, qui et ignarus rerum gestarum sim, et litterarum imperitus sacrarum, et rudis sacerdotalium functionum. Potuissent autem praedicari haec sancti praecessoris mei usu facilius, experimento probatius, doctrina praeclarius: domnum et patrem specialiter beatum Exuperantium loquor, qui fuit ejus minister in sacerdotio, comes in martyrio, particeps in labore. In cujus vultu sanctum quoque Eusebium videre nos credimus, et quasi in quodam speculo bonitatis illius imaginem contuemur; facile enim cognoscimus qualis magister fuerit, cujus talem videmus esse discipulum. Sed quoniam confessionis illius similis hunc gloria comitatur, mavult reticere laudes paternas, ne proprias pariter jactare videatur. Quid ergo de martyris Eusebii gloria praedicem, cujus tota plebs ista sit gloria? Et cum dicat Scriptura: Gloria patris est filius sapiens (Prov. X); quantae hujus sunt gloriae, qui tantorum filiorum sapientia et devotione laetatur? In Christo enim Jesu per Evangelium ipse nos genuit. Quidquid ergo in hac sancta plebe potest esse virtutum et gratiae, in S. Eusebii magisterio reperitur. Ex hoc autem quasi virtutum fonte lucidissimo rivulorum puritas emanavit. Nam quia castitatis vigore pollebat, propositum virginitatis instituit; quia abstinentiae gloriabatur angustiis, monachorum introduxit forte servitium; quia blandimentis erat praeditus lenitatis, cunctorum civium in Deum provocavit affectum; quia pontificii administratione fulgebat, plures ex discipulis sacerdotii sui reliquit haeredes; quamvis nonnulli liberis suis relinquant auri argentique thesauros, nemo tamen sancto Eusebio ditiores reliquit: siquidem omnes exstiterunt aut sacerdotes, aut martyres. Nam, ut caetera taceam, illud quoque admirabile est, quod in hac sancta Ecclesia eosdem monachos instituit esse quos clericos, atque iisdem penetralibus sacerdotalia officia contineri, quibus et singularis castimonia conservatur, ut esset in ipsis viris contemptus rerum et accuratio levitarum: ut si videres monasterii lectulos, instar orientalis propositi judicares; si devotionem clerici perspiceres, angelici ordinis observatione gauderes. Illud autem tacere omnino non arbitror, quod cum Arianorum detestabilis perfidia totam cum universo mundo Italiam perturbasset, atque ejusdem pestilentiae sacerdotes simplicitatem S. Dionysii martyris captivassent, ita ut subscriptionem ejus vinculum retinerent, qua illum e manibus eorum sapientia liberavit. Sicut enim ait S. apostolus Paulus: Factus sum Judaeis tanquam Judaeus, ut Judaeos lucrifacerem (I Cor. IX); ita Eusebius haereticis haereticum se esse mentitus est, ut de haeresi filium liberaret. Dixit enim se eorum consentire perfidiae, hoc sibi placere quod illis; sed quod sibi filium Dionysium in subscribendo praeponerent graviter se moveri. Vos enim, inquit, qui dicitis Filium Dei Patri Deo aequalem esse non posse, cur mihi filium meum praetulistis? Qua illi ratione permoti statim S. Dionysii chirographum deleverunt, priorem locum subscribendi beato Eusebio deferentes. Quos ille increpans et irridens, ait: Neque ego me vestris sceleribus polluo, neque filium meum vobiscum participare permitto. Unde cum dicat 69 Evangelium in hac generatione prudentiores filios tenebrarum quam lucis: ecce his ipsis tenebris prudentior filius lucis inventus est. Tunc illi graviter indignantes ita nequitiam suam fuisse delusam, novis eum per Constantium principem passionibus vexaverunt; nam post multas injurias Orientis plagae illum exsilio relegarunt, in quo tanta passus est, ut martyrii invictam victoriam reportaret. Dicitur enim inter caetera passionum genera hoc poenale passionis supplicium pertulisse, ut dum interrogaretur ab Arianis, et se eorum communicare perfidiae denegasset, scalarum proclivi tractu supinis pedibus ad imum usque pertraheretur; et iterum revocatus ad summum, interrogatus denuo, cum eadem respondisset, eadem pateretur; ac frequentem interrogationem frequenter hujusmodi supplicium fuerit subsecutum. In qua passione S. Eusebii martyris licet fuerit quassatum caput, elisum corpus, membra confracta, animus tamen fidei mansit invictus. Nam quanto plus Ariana perfidia corporaliter lacerabat, tanto magis eum catholica integritas spiritualiter refovebat. Quem quidem scalarum ascensum atque descensum possumus dicere quem Jacob somnians prophetavit: et sicut ille vidit etiam istas scalas ab imo ad coelestia 70 usque pertingere; siquidem per has et Eusebius ascendit ad coelum, et Ariani ad inferos descenderunt. Unde, fratres, S. Eusebium Machabaeorum martyrum choro annumerandum puto. Siquidem illi singulis membris martyrium pertulerunt; hic autem totius corporis passione Dominum sit confessus, nec disparem eorum esse gratiam, quos etiam una dies in martyrio copulavit.
( Monet Gallandius mutilum esse hunc sermonem, eo quod in codice archetypo desint aliquae paginae, et annectit sequens fragmentum. )
Inter ista, carissimi, de Machabaeis fratribus quam maxime exsultare nos convenit, quorum moesta quidem passio, sed laeta victoria hodiernam nobis festivitatem multiplici gaudio cumulavit. Quandoquidem propugnatores evangelicae fidei custodesque paternae legis unum confessi Dominum sub unius Dei certamine triumpharunt. Sicut enim Machabaei ob honorem Dei omnipotentis tyrannica vicere tormenta, ita beatum Eusebium Dei sui injuriam refellentem persequentium non potuere superare supplicia. Atque ideo nos praesenti die sanctorum de morte gaudeamus, quia perpetuam non dubitamus eos vitam meruisse post mortem.
SERMO XXI. Item de S. Eusebio episcopo et martyre Vercellensi II. ARGUMENTUM.-- S. Eusebius indivisam Verbi cum Patre unitatem defendit. Ecclesia manibus iniquorum pulsus, secum, quocunque ibat, portabat Ecclesiam. De agonibus laboribusque quos ille pertulit; de fortitudine matris Machabaeorum martyrum, deque gravissimis quibus hi necati sunt suppliciis.
Dum ad obsequia venerandae recordationis communis patris nostri Eusebii confessionis ejus honore concurrimus, religiosum reddimus famulatum perpetuo confessorum auctori. Quidquid enim erga electos Dei devotionis impendimus, Deo totum, qui electos suos sanctificat, exhibemus. Quis autem sanctorum memorias confessorum non pleno perfectoque amore veneretur, de quibus Dominus ac Salvator noster ait: Qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui est in coelis (Matth. X). Valde ergo nobis est salutare, quod beati Eusebii suspicimus merita, quem pro retributione servatae fidei apud sempiternum Patrem coaeternus Filius confitetur. Advertite itaque, carissimi, quantam beato Eusebio paraverit gloriam vixisse Christo, et mortem non timuisse pro Christo, ut ait Apostolus. Mihi autem vivere Christus est, et mori lucrum (Philip. I). Erat utique vita illi Christus, quia per spiritualium virtutum tramitem gradiens, absque Christo vivere nesciebat. Erat ei et mori lucrum, quia si damno praesentis vitae transiret e saeculo, ad Christum pergens, coeli se noverat divitias lucraturum. Unde et gloriosissimus iste confessor Christum Dominum et vivens quaesivit, et moriens acquisivit. Quaesivit vivens Christum, cum salutaria ejus praecepta custodiens indivisam Verbi cum Patre asseruit unitatem. Acquisivit eum moriens, cum ad societatem regni ejus corporis morte transivit: et quia unam Patris Filiique, sicut est, substantiam non negavit, exsilia, carcerem, verbera, famem, sitimque sustinuit, quae omnia fideliter superans, vitam, quam dilexit, invenit; et mortem, quam non timuit, triumphavit. Nam quid aliud est calcare mortem, quam vivendo fideliter vitam possidere post mortem, et obeundo cum fide perpeti sancti nominis tenere memoriam? Ecce tempora temporibus cedunt; generationes generationum successione praetereunt. Beatus vero Eusebius aetatum nostrarum curricula cuncta transcendens, et in Christi est confessione perpetuus, et in nostra devotione continuus. Nec sane est dubium quod pie sancteque viventem et indeficiens vita comitetur, et honor subsequatur aeternus. Hic est, fratres, venerandus Eusebius, qui dum peregrinantem apud perfidos fidem fideli sua peregrinatione defendit, ad patriam verae fidei tendens, consortium coelestis emeruit civitatis. Pulsus quidem est Ecclesia manibus iniquorum, sed vir fidelissimus secum quocunque ibat, portabat Ecclesiam. Aut non in illo erat Ecclesia, cujus catholicum fortissimumque pectus aeternus Ecclesiae auctor habitabat? Sed jam videamus quos pro fide confessor egregius agones egerit laboresque pertulerit. Fertur namque ita poenali quadam habitatione conclusus, ut homine brevior esset domus, et carcerato carcer angustior, quatenus tali illo in ergastulo stanti jacentique esset ferale supplicium, ut quidquid cruciatuum sancto de corpore exigere possit tortor immitis, hoc tristissimae mansionis illius operarentur angustiae. Inedia super haec affligebatur et siti, sed nesciebat propugnator salutaris fidei penuriae necessitate lassescere. Nesciebat, inquam, Eusebius cibi ac potus inopia superari, cui Verbum Dei vivus erat panis, et quem sanctus Spiritus effuso desuper ubertatis suae rore potabat. Nam quae illi poterat animi corporisque deesse substantia, qui omnipotentis Patris, et Unigeniti ejus, et sancti Spiritus unam et consempiternam deitatem confessus in aeternum partum evangelicis uberibus lactabatur? Quid ergo de martyrio hujus defuit, qui tot martyrii certamina desudavit? Accedit etiam in augumentum laetitiae nostrae, quod pariter hodie Machabaeorum fratrum celebratur natalis, quos mater fecunda Deo religioso partu edidit (II Mach. VII), pio lacte nutrivit, fideli educatione provexit: 71 ut appareat nobilissimam matrem pignoribus suis non solam terreni corporis contulisse naturam, sed etiam coelestis animi transfudisse propositum, et cum diversa in fratribus aetas etiam membrorum varietate distaret, in confessione tamen divini nominis, concors in eis nescivit discrepare germanitas. Propter quod mirabilis femina gloriosius se amittere filios quam genuisse gaudebat. Quae de Dei sui certa promissis, suaque secura de fide, inter tormenta morientium pignorum interrita et invicta consistens junioris nati vitam, etiam tyranno offerente, contempsit, sciens cum praesentis mercede mortis indefiniti [ Forsan indefinite] perennis vitae tempora mercaturum; docuitque laudabilius mater, ubi Dei agitur de honore, filiis ut recte parcatur, non esse parcendum. Quis non hujusmodi feminam toto attonitus stupore miretur, quae acerbissimo tantorum in obitu filiorum naturalis dilectionis oblita, immobilem Deo servavit affectum? Quid autem de fortissimis adolescentibus loquar, vel quo potissimum sermone dicetur, quantae illud virtutis, quantaeque fuerit fidei, magis illos obedisse matri mortem suadenti, quam cessisse regi nunc inferenti vulnera, nunc munera 72 promittenti? Mirabiles quidem de suppliciis suis juvenes, sed propriis quisque cruciatibus urgebatur. Multo vero mirabilior mater, quae potuit inflexa persistere, cum tantorum eam pariter filiorum tormenta torquerent. Nam primus ex illis succensa flammis sartagine frigebatur; sed magis matrem totis visceribus igne genuino ardens frigebat affectio. Alterius caput, ut lectum est, cute cum capillis detracta iniserabiliter nudabatur; at illa, ne poenis talibus filius vinceretur, velut a vertice innodata crinibus, maternae pietatis metu suspensa pendebat. Alii lingua perfidorum manibus et ferro est impietatis abscissa; sed adversus furentem tyrannum fortior in matre truncati filii lingua vivebat. Et quid plura, carissimi? ut omnium filiorum suorum mater est afflicta tormentis, ita omnium adornata victoriis, quae gentili mors [ F. leg. mox] perempta gladio optabili morte decessit; ut quae docebat pro Dei honore moriendum, ipsa Deum suo honoraret occasu. Et ideo totis nunc gaudiis exsultemus, quia hunc nobis diem in omnem laetitiam, et pro defensione paternae legis Machabaea progenies, et evangelicae veritatis assertor beatissimo obitu semper Deo fidelis Eusebius consecravit.
SERMO XXII. Item de S. Eusebio et de Machabaeis, Vercellis habitus, III.
ADMONITIO. Consulenda sunt quae diximus in admonitione ad sermonem: In natali Machabaeorum et S. Eusebii Vercellensis episcopi, supra, col. 611, variantesque ibidem adnotavimus lectiones; quem, ut exstat apud Gallandium, vulgamus.
ARGUMENTUM.-- Eusebius ignotus, concordantibus repente populorum votis, et sacerdos Christi, et pater fit civitatis Vercellarum, de collegio consacerdotum, aliisque rebus praeclare ab eodem gestis. De fortitudine Machabaeorum.
Licet me, fratres, debitum caritati vestrae exhibere sermonem imperitia pudorque revocet, et trepida semper rudimenta deterreant, dat tamen fiduciam trepidanti amor venerabilis viri praesentis antistitis; affectionis etiam vestrae ab incunabulis admodum meis probata dilectio omnem pavidi vim timoris excludit, et super omnia gratia me beatae recordationis domni patrisque nostri confessoris impellit, quem pro coelestium institutione virtutum piae magis devotionis oblectat officium quam pompa verborum. Cui quamvis a me exigua et parva dicantur, placitura non dubito, quae dicentur ab eo quem ipse in Ecclesia sua natum et generatum spiritalis uberis vitali luce nutrivit. Etenim pios parentes, cum primum parvulos eorum natura provocat ad loquendum, suaviore quodam gaudio infantiae ipsius illimatae linguae balbutiens sermo delectat. Et tunc eorum loquendi modus est dulcior, cum adhuc trepidantibus labiis per infracta verba nequeunt explicare quod cupiunt. Unde, fratres, quanquam tenuis sensu et lingua pauper, coelestia reverentissimi viri merita aequiparare non valeam; illa me tamen ratio quam maxime consolatur, quia impossibilitatem stupentis ingenii mei magnitudo dilectionis excusat, nec aliqua me offensio de praesumptione mordebit, ubi imperitiam commendat devotio, et ubi amor verecundiam vincit. Quis itaque, carissimi, in laudem beati Eusebii non tota animositate prorumpat, cujus gloriam, etiamsi nostra lingua reticeat, toto pene orbe innumerabilium virtutum ejus monumenta testantur? Hic namque est de quo tanta fuit divini praerogativa judicii, ut sicut relatio fidelium patrum in nostram quoque notitiam pertulit, cum ignotus huc properasset advena, concordantibus repente populorum votis, et sacerdos Christi, et pater nostrae fieret civitatis. Nec illud in electione ejus obesse potuit, quod videbatur ignotus; quoniam quem judicia latebant humana, omnipotentis Dei latere praescientia non potuit. Denique vultis nosse quam speciali supernae vocationis sit gratia consecratus? Ecce dedit eum vitae integritas fideique perfectio, et praecipuum sacerdotem, et gloriosissimum confessorem. Hic docuit intra unius diversorii septum varios cohabitantium mores in unam coire concordiam; tantaque apud illum fuit mensura et disciplina vivendi, ut quotidiano accrescente profectu habitaculum illud non jam diversorum congregatio clericorum, sed consacerdotum collegium videretur, in tantum ut tanquam de seminario optimi germinis per complurimas civitates expetentibus populis largiretur lectissimos de sua institutione pastores. Erat enim in omnibus, tanto principe praecedente, spiritalium officiorum indefessa sedulitas, parcimoniae sobrietatisque sanitas, caritatis dulcedo, mansuetudinis gratia, custodia castitatis. Quae omnia, fratres, etsi generatio nostra adimplere non praevalet, habet tamen in patre optimo posteritas quid miretur. Quid illud dicam? Quod peregrinationem perpeti, exsilia poenasque multiplices salutaris fidei assertione promeruit; quod jejuniorum vigiliarumque exercitiis roboratus, nec a via veritatis inflexus, constantissimo 73 vigore pectoris de perfidiae auctoribus triumphavit. Et inde est, carissimi, quod mors ejus omni vita est clarior, inde quod sacerdotium ipsius devotione fidelium perdurante communem mortalium non sentit occasum. Quid etiam de beatissimis septem fratribus Machabaeis potissimum dicam? qui dum furentis Antiochi terrore calcato, legalia Testamenti Veteris praecepta non deserunt, ad consortia Regis aeterni et beatam Evangelii gloriam pervenerunt. Et sicut fuit illis unius uteri germana nativitas, ita facta est eis unius fidei fraterna victoria. Qui in modum candelabri illius quod septeno lumine quondam lucebat in templo, septem passionum suarum lampadibus mundi facem radiarunt. Et sicut illi tunc candelabro sacerdotis cura oleum pro luminis perseverantia ministrabat; ita his omnipotens Dominus ad illuminandam eorum fidem de thesauro gloriae suae S. Spiritus profudit unguentum. Inter haec mater venerabilis talium filiorum morte laetissima una et sola moerebat tristitia, ne quis dulcium pignorum suorum pro sanctificatione divinae legis aut nollet aut timeret occidi. Illa vero quanti miraculi res est, quod ad augmentum praesentis laetitiae in unum diem assumptio sancti Eusebii nostri et Machabaeorum victoriae convenerunt! Quam similis eorum pugna! Quam indifferens est triumphus! Illos enim Antiocho saevienti anxia obtulit mater; hunc insaniente diabolo in spiritale certamen credentium omnium mater sollicita produxit Ecclesia. Machabaei multimoda tormentorum genera patienter ac fortiter pertulerunt, ne porcinis carnibus, quae tunc habebantur illicitae, devota Deo corda polluerent. Beatissimus autem pater Eusebius innumeros gravissimosque haereticorum sustinuit cruciatus, ne Arianae inquinamento perfidiae purissimi pectoris sui conscientiam macularet. Primus ex illis septem fratribus, ut audistis, quia immobilis perstitit, manibus pedibusque 74 truncatus est. Eusebius autem in veritate fidei perseverans haereticae voluntati nec itinere pedum, nec manuum subscriptione consentit. Secundus ex eis, ne caput verae salutis amitteret, contentus est capitis sui cute nudari. At venerandus Eusebius, dum caput suum pro membris Ecclesiae persecutoribus objicit, tegmentum coelestis capitis non amisit. Tertius Machabaeorum postulatus linguam constantissime protulit impiorum manibus abscindendam, ut quae pro toto corpore fuerat prolocuta, totum corpus suum praeiret ad Deum. Eusebius vero linguam suam adversus tyrannum fidei et expugnationem diabolici erroris armavit, non timens amittere quam sciebat sibi et amissam perire non posse. Quartus autem, quintus, et sextus, ut lectum est, sine descriptione poenarum, Antiochum regem verbis acrioribus increparunt. Eusebius nihilominus inter innumera tormenta ac diversa supplicia, tam fortia, tam magnifica est locutus, ut increpatione verborum ejus impia perfidorum pectora torquerentur. Septimus etiam in paternae legis defensione persistens, Antiochum doli plenum, honores ac divitias promittentem mirabili magnanimitate contempsit. Eusebium autem nec honoris sacerdotalis ambitio, nec paupertas exsilii a verae fidei propugnatione divertit; sed per sanctam inopiam ineffabiles divitias conquisivit, et sacerdotium suum sacerdotii ipsius amissione servavit. Gloriosissima etiam mater non cedentibus filiis iratum superavit Antiochum; et Ecclesia Christi, Eusebio vincente perfidiam, ipsum impietatis auctorem diabolum, reddita mundo veritate, calcavit. Haec est igitur beatissimo confessori cum Machabeis fratribus certaminis gloriaeque communio. Hujus diei nobis est annis omnibus multiplicanda et honoranda festivitas, in quo in aeternam beatitudinem et assertores Testamenti Veteris transierunt, et novi Evangelii propugnator assumptus est.
SERMO XXIII. Item de S. Eusebio et de Machabaeis IV. ARGUMENTUM.-- Rursum praeclare ab Eusebio res gestae; collegium imprimis sacerdotum ejus opera institutum, ac fidei confessio suppliciaque Machabaeis inflicta recitantur.
Quanquam, dilectissimi fratres, beati patris nostri summi sacerdotis et confessoris Eusebii indignus sim filius et minimus servus, insignibus tamen meritis ac virtutibus vel exiguam dependo pro viribus servitutem. Etsi haec ille in coelestibus agens, et coetui associatus evangelico non requirit, nos tamen nostri memores ingerimus quod debemus. Quod quidem illa quam maxime confidentia audeo, quia non dubito eum, quamvis a me humilia et parva dicantur, famuli ac nutritii sui sermone non examinantis judicio, sed diligentis affectione pensare. Atque ideo omni cum gaudio obsequium patri, officium sacerdoti, honorem deferimus confessori. Hic itaque cum in hac urbe dispensante Deo summi gradum pontificii suscepisset, ut universo clero suo spiritalium institutionum speculum se coeleste praeberet, omnes illos secum intra unius septum habitaculi congregavit, ut quorum erat unum atque indivisum in religione propositum, fieret vita victusque communis. Quatenus in illa sanctissima societate vivendi invicem sibi essent conversationis suae et judices et custodes: et dum alter alterius humilitatem praefert, continentiam stupet, suspicit castitatem, patientiam laudat, miserantis animi praedicat bonitatem, jejunia vigiliasque miratur; omnes ab omnibus discerent quod in se singuli non habebant. Quae cum ita essent, in universorum tamen pectora bonorum omnium plenitudo magni ejus Eusebii de fonte manabat; atque ita fiebat ut dum in divina praecepta exemplis se mutuis excitant, in diversorio illo non tam hominum esset congregatio quam virtutum. Cum vero Christianam fidem et ecclesiasticam pacem toto orbe Ariana turbaret impietas, et Divinitatis rebelles, terrore regio, exsiliis diversisque suppliciis in consensum perfidiae suae simplices quosque cogeret sacerdotes; Eusebius noster supra petram suum constituens fundamentum, tantus ac talis emicuit, ut eum inter fremitus fluctuum mundanorum nullus error involveret, potestas nulla terreret. Nam, ut relatio paterna nos docuit, ita humili angustoque carcere clausus reseratur, ut neque stans neque jacens haberet porrigendi sui corporis libertatem. Premebatur quidem habitatione poenali, ne inclinum caput erigeret, sed passionis ipsius merito verticem suum attollebat in coelum. Arctabatur nihilominus carceris brevitate, ne lassantia in requiem genua relaxaret; sed veritatis gradiendo semitas per 75 amoena paradisi incorruptae fidei suae vestigia dilatabat. Subtrahuntur etiam illi, ut ipsius scripta testantur, cibi potusque ministeria; sed nulla ille carnalis escae fatigabatur inedia, qui confitendo aeternitatem Christi coelesti Verbi pane vivebat. Nec cogi unquam potuit ut imperio perfidorum necessitate corporea statum fidelis animae subjugaret. Et quamvis beatus Eusebius in tanto fidei praelio adversa omnia, Deo, cui militabat, juvante, superaret, omnes tamen illas jacendi angustias, atque illam famis inopiam tolerabilius perferebat qui exercuerant illum; lectulus durior et sanctioris propositi continuata jejunia. Hic vere cum apostolo Paulo et dicit et docet: Quis nos separabit a caritate Christi? tribulatio? an angustia? an persecutio? an fames (Rom. VIII)? et reliqua. Et recte non potuit a Christo tribulationibus et angustiis separari, qui non potuit cogi ut a Patre Filium separaret. Et quanquam de suavitate gestorum ejus nulla sit invicem nobis dicendi audiendique satietas, nec beatissimorum tamen Machabaeorum silentio est praetereunda victoria (II Mach. VII), quia et ipsos hic idem dies ereptos saeculo magno cum triumpho transmisit ad coelum. Et quamvis chorus ille fortissimus ad Deum suum inter tormenta transierit, non tamen impar est Eusebius, qui confutata perfidia ad eumdem Deum victa post tormenta migravit. Et ut manifestius advertamus Eusebii nostri inferiorem non fuisse victoriam, illi veteri pro lege certarunt, hic novo pro Evangelio dimicavit; illi pro praeceptis quidem Dei subjacuere suppliciis, Eusebius autem pro Deitatis ipsius veritate conflixit; restiterunt illi Antiocho regi, ne illicitis tunc carnibus vescerentur, obstitit ille diabolo, ne haeretici sermonis fermento panem nobis dominicum 76 macularet. Exsultemus itaque, fratres, Deo nostro agentes gratias, quia sub hac praesentis diei devotione gemina festivitate laetamur, Eusebii quippe suspicientes triumphum, et victricum Machabaeorum tormenta mirantes. An non mirabiles Machabaei, quos nativitatis suae passionisque consortio et apud saeculum fratres fuisse, et in coelo videmus esse germanos, qui pinguissimo egregiae matris ab ubere et substantiam vivendi, et vincendi suxere virtutem? In tantam enim perfectionem lacte et sermone adolevere materno, ut inseparabilis esset et in corde eorum sapientia et in corpore fortitudo. Denique Antiochus lectissimos juvenes fidei propria et materna adhortatione constantes, ut a reverentia paternae legis averteret non acerrimis terrere suppliciis, non magnis potuit avocare promissis. Tantus enim in membris eorum vigor, tantus in pectore spiritus, tanta erat in responsione doctrina, ut spernendo poenas, et confutando perfidiam impii regis, et terrorem vincerent et furorem. Venerabilis autem mater confessione parili, et consimili morte defuncta, laetior ad pignora sua de hoc saeculo profecta migravit. Nec mirum si saevitiam regis in semetipsam magnanimiter pertulit, quae tam fortiter eam potuit et in filiis sustinere. Vere beata mulier atque omnium prosequenda praeconiis, quam pro fide Dei sui, et in occasibus filiorum, nulla carnis fregit affectio, et a tormentis proprii corporis nec sexus revocare potuit nec senecta. Haec ergo sunt, carissimi, diei hujus gaudia votiva fidelium. Haec semper beato Eusebio et gloriosissimis Machabaeis exhibeamus obsequia, quos in aeternum regnum tempus quidem diversum, sed dies eadem et fides una provexit.
SERMO XXIV. De natali unius confessoris pontificis. ADMONITIO. De hujus sermonis auctoribus confer quae in appendicis praefatione scripsimus.
ARGUMENTUM.-- Cum Dominus singulis dividat prout vult munera sua, non quantitas, sed usus coelestis gratiae in reddenda ratione a Deo penditur.
Scriptum est in lectione evangelica quia homo quidam peregre proficiscens vocavit servos suos, et tradidit illis bona sua. Et uni dedit quinque talenta, alii duo, alii vero unum: unicuique secundum propriam virtutem; et profectus est statim (Matth. XXV).
Homo iste paterfamilias Dominus Christus est, qui ad Patrem post resurrectionem victor ascendit, vocatis apostolis doctrinam Evangelicam tradidit. Non pro largitate et parcitate alteri plus, et alteri minus tribuens; sed pro accipientium viribus: quomodo et Apostolus eos qui solidum cibum accipere non poterant, lacte potasse se dicit. Denique et illum qui de quinque talentis decem fecerat, et qui de duobus quatuor, simili recepit gaudio, non considerata lucri magnitudine, sed studio voluntatis. In quinque, et duobus, et uno talento vel diversas gratias intelligamus, quae unicuique traditae sunt; vel in primo omnes sensus examinato, in secundo intelligentiam et opera, in tertio rationem, qua homines a bestiis separamur. Abiit autem qui quinque talenta acceperat, operatus est in eis, et lucratus est alia quinque. Acceptis terrenis sensibus coelestium sibi doctrinam duplicavit, ex creaturis intelligens Creatorem, ex corporalibus incorporalia, ex visibilibus invisibilia, ex brevibus aeterna. Similiter qui duo acceperat lucratus est alia duo. Et iste pro viribus quidquid in lege didicerat in Evangelio duplicavit, sive et scientiam, seu opera praesentis vitae futurae beatitudinis typum intellexit. Post multum vero temporis venit dominus servorum illorum, et posuit rationem cum eis. Grande tempus est inter ascensionem Salvatoris, et secundum ejus adventum. Et accedens qui quinque talenta acceperat, obtulit alia quinque talenta dicens: Domine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce alia quinque superlucratus sum. Ait illi dominus ejus: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam: intra in gaudium domini tui. Accessit autem et qui duo talenta acceperat, et ait: Domine, duo talenta tradidisti mihi, ecce alia duo lucratus sum. Ait illi dominus ejus: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam: intra in gaudium domini tui. Utrique servo, ut ante jam dixi, et qui de quinque talentis decem fecerat, id est de quinque corporis sensibus spiritaliter agens multiplicaverat, et vitam actualem bene peregerat; 77 et qui de duobus quatuor; id est qui hoc quod intellexit fratribus praedicavit, et opera complevit, et eosdem proximos, per bonum suum exemplum ad fidem duxit Christi, eidem patrisfamilias sermo blanditur, atque dicitur ei: Euge, quod est, bene gaude. Et notandum quod omnia quae in praesenti habentur, licet magna videantur et plurima, tamen comparatione futurorum pauca et parva sunt. Quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, id est in aeterna quiete. Quid autem magis potest dari fideli servo, quam esse cum Domino, et videre gaudium Domini sui? In aeterna etenim beatitudine collocatus, quod non habuerit in merito, habebit in caritate; et tale gaudium habiturus erit de alterius gloria eminentiore, ac si sua esse videatur. Intra, inquit, in gaudium, domini tui; ac si dicat: Suscipe quae nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt. Sed homo iste peregre proficiscens servis suis bona tradidit, quia fidelibus sanctis spiritualia dona concessit. Et uni dedit quinque talenta, alii duo, alii vero commisit unum. Quinque enim sunt corporis sensus, videlicet visus, auditus, gustus, odoratus et tactus. Quinque igitur talentis donum quinque sensuum, id est exterior scientia exprimitur, duobus vero intellectus et operatio designatur. Unius autem talenti nomine intellectus tantummodo designatur. Sed is qui quinque talenta acceperat, alia quinque lucratus est; quia nonnulli sunt qui, etsi interna ac mystica penetrare nesciunt, pro intentione tamen supernae patriae, docent recta quae possunt, de ipsis exterioribus quae acceperunt; dumque se a carnis petulantia, a terrenarum rerum ambitu, atque visibilium voluptate custodiunt, ab his etiam alios admonendo compescunt. Et sunt nonnulli qui quasi duobus talentis ditati intellectum atque operationem percipiunt, subtilia de internis intelligunt, mira in exterioribus operantur. Cumque et intelligendo et operando aliis praedicant, quasi duplicatum de negotio lucrum reportant. Bene autem alia quinque, vel alia duo in lucrum venisse referuntur: quia dum utrique sexui praedicatio impenditur, quasi accepta talenta geminantur. Sed is qui unum talentum acceperat, abiens fodit in terram, et abscondit pecuniam domini sui. Talentum in terra abscondere, est acceptum ingenium in terrenis actibus implicare, lucrum spirituale non quaerere, cor a terrenis cogitationibus nunquam levare. Sunt namque nonnulli qui donum intelligentiae perceperunt, sed tamen sola quae carnis sunt sapiunt; de quibus per prophetam loquitur: Sapientes sunt, ut faciant mala (Jerem. IV); bene autem facere nesciunt. 78 Sed dominus qui talenta contulit, rationem positurus redit; quia is qui nunc pie spiritualia bona tribuit, districte in judicio merita exquirit. Quidquid quisque accepit considerat, et quod lucrum de acceptis talentis reportet pensat. Servus qui geminata talenta retulit, a domino laudatur atque ad aeternam remunerationem perducitur cum ei voce dominica dicitur: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium domini tui. Pauca quippe sunt omnia bona praesentis vitae, quamlibet et multa videantur. Sed tunc fidelis supra multa constituitur bona, quando, devicta omnis corruptionis molestia, de aeternis gaudiis in illa coelesti sede gloriatur. Tunc ad gaudium Domini sui perfecte intromittitur, quando in illa aeterna patria assumptus, atque angelorum coetibus admixtus, sic interius gaudet de munere, ut non sit jam quod exterius doleat de corruptione. Depositionem [ F. depositionis] ergo istius sancti solemnia celebramus, cujus talenta ista superius nominata credita non ignoramus. Quid est depositio? non tantum illa quae sepeliendis in terra membrorum reliquiis clericorum manibus procurata est, sed et illa qua homo vinculis carnalibus absolutus, liber iturus ad coelum talenta sibi credita Domino suo duplicata reportavit. Ipsa plane est depositio, in qua concupiscere abjicimus, cessamus delinquere, peccare deponimus. Et ideo haec dies pro celebritate maxima procuratur, quia vera est et summa festivitas mortuum esse vitiis, soli vivere justitiae. Nam et natalis dicitur, quod delictorum carcere liberati, libertate nascimur Salvatori. Natalem igitur, sicut dixi, patris nostri istius celebramus confessoris; in cujus laudibus primum illud dicendum est, quod fuit in sacerdotio suo innocens: mansuetus et innocens, ut esset pariter et astutus. Sic mansuetus, ut misceretur in eo severitas lenitati. Sic humilis, ut in ipsa humilitate majoris reverentiae auctoritate praecelleret. Fuit ergo innocens et astutus. Implevit dictum Domini qui ait: Estote astuti ut serpentes, innocentes ut columbae (Matth. X). Fuit innocens in sanctae Ecclesiae administratione, astutus in catholicae fidei passione. Semper enim sicut serpens, cum in persecutione patitur, astutia quantum caput suum tuetur, caetera membra contemnit. Legerat enim dicente Apostolo: quia viri caput est Christus (I Cor. XI). Qualis sit vir beatus iste confessor hic intelligimus; unde pro merito suo et hic summum meruit sacerdotium, et postea apud Dominum coronam confessionis accepit: isto adjuvante qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXV. In dedicatione ecclesiae. ADMONITIO. In codice Vat. Reginae num. 539 hic sermo S. Maximo ascriptus in hanc classem a nobis refertur, quod elegantiori dicendi ratione sanctissimus idem episcopus uti consueverit, nobisque posteriori aetate confectus videatur.
79 ARGUMENTUM.-- Festivitates dedicationum ecclesiarum nihil minus colendae sunt quam natalitia sanctorum. Hodiernam dedicationem solemniter colamus cum psalmis, et de tanta festivitate gaudeamus.
Hodie, dilectissimi fratres, anniversariam hujus sanctae ecclesiae consecrationis festivitatem totis nisibus mente devota celebremus. Pulsemus ergo, carissimi, affectu pio, corde devoto, supplicando misericordiam Domini, ut clementiae suae nobis tribuat felicitatem, et indulgentiae remissionem, atque regni coelestis pandat introitum, ut in coelesti templo, et in superna ac aeterna Ecclesia sanctorum consortio aeternaliter potiamur. Igitur sanctum est, fratres, ac Deo placitum, ut dedicationem hujus ecclesiae praecipua devotione veneremur. Recte ergo festivitates et consecrationes SS. ecclesiarum venerabiliter colunt, qui filios se sanctae Dei Ecclesiae esse cognoscunt. Haec enim mater est omnium credentium, quae natos ad mortem regenerat ad vitam. Idcirco, carissimi, summopere omnes qui Christiano nomine censentur et filii Dei vocantur, oportet sacrationes novarum ecclesiarum solemniter et decenter celebrare, studiosissimeque venerari, et totis nisibus in eis Domini auxilium implorare. Non enim dubium est Dominum omnipotentem in templis manufactis habitare, et corda eorum qui ad ea conveniunt, et eorum dedicationes venerabiliter colunt, spiritualiter invisere, atque cunctos inibi deprecantes adjuvare, et eorum necessitatibus subveniri. Majoris itaque gloriae et venerationis in Novo Testamento, et in isto tempore solemnia dedicationum novarum ecclesiarum sunt veneranda, quam Veteris Testamenti observatio, et legis praecessio instituerit. Quoniam sicut major redemptio Christi sanguine postea in populo facta est Christiano, ita major et multo amplior veneratio dedicationum et consecrationum ecclesiarum, in quibus quotidie ipsius Domini nostri Jesu Christi corpus et sanguis immolatus a fidelibus sumitur, est praeparanda ac fideliter amplectenda. Attendere etiam oportet unumquemque fidelem quanta est consecratio dedicationis ecclesiae, et quanta oratio in ea ab episcopo, sive a caeteris sacerdotibus et ministris exhibetur, qualiter ex mysterio dedicationis et consecrationis, et ex intentione orationis, corda fidelium accendantur, atque diligentissime omnes templi consecrationis festa venerentur. Flexis enim poplitibus a summo pontifice et a caeteris sacerdotibus et Dei ministris agitur litania, deinde reliquae orationes, sicut ordo ecclesiasticus docet. Imploratur enim Domini majestas ab episcopo, et a suis consacerdotibus, et reliquis ministris, in consecratione ecclesiae novae, ut omnium advenientium ibi preces a Domino exaudiantur, anxietatesque omnium ibi orantium relaxentur, peccata deprecantibus remittantur, aegritudines sanentur, vota suscipiantur, desiderata impetrentur, postulata concedantur, perpetualiter cuncti ad eam confugientes, et in ea orantes, a Domino ab omnibus malis liberentur, et a Domino conserventur, sive a malis omnibus illaesi misericorditer liberentur, caetera quoque quae in serie precum dedicationis et consecrationis ecclesiae continentur, et eumdem deprecantium continet modum. Multi ergo sancti, qui modo in coelis inter catervas sanctorum gloriantur, Dei templa in praesenti ecclesia consecrarentur, quorum aedificia una cum consecrationibus eorum adhuc manent, et quorum parietes hactenus consistere 80 videntur. Nulli ergo dubium est eorum preces a Domino exaudiri, et eorum impetrata adimpleri, quorum animae sunt in coelis animarum sanctorum coaequales. Si enim viventes in carne ecclesias plantaverunt et construxerunt, et suis precibus consecraverunt, atque ea quae in dedicationibus eorum sanctis precibus poscentes impetrare, ut certum est, meruerunt, quanto magis modo cum Domino regnantes eorum postulata et impetrata suis meritis in eis redundant, qui ad eadem templa devote deprecaturi advenientes, et eorum dedicationis festive venerantes conveniunt, seu venerabiliter celebrantes colunt? Sicut enim praefati sancti sive cuncti sancti patres ex his factis retributionem perceperunt perpetuam, et gloriam aeternam adipisci meruerunt, sic et modo omnes eorum vestigia imitantes praemia aeterna Domino annuente adipisci indubitanter merentur. Qua de re summopere pensandum est omnibus, ut eorum vestigia in quantum possunt imitentur et ad ecclesias quas illi consecraverunt, sive successores eorum postea dedicaverunt, seu quotidie dedicant, humiliter conveniant, quatenus eorum postulata sibi impetrare valeant tam suis bonis intentionibus et bonis actibus, quam et eorum sacerdotum qui ipsas ecclesias dedicant, atque ipsorum sanctorum quorum reliquias inibi collocant, et quae ipsis Ecclesiis venerantur, precibus ea quae postulant impetrare mereantur. Idcirco, fratres carissimi, vos monemus ne ista in vanum assumatis, nec cessare permittatis; quoniam si dedicationes novarum ecclesiarum venerabiliter colitis, et earum solemnia studiosissime celebratis, ea quae ipsi sancti sacerdotes in ipsis dedicationibus Ecclesiarum pro vobis et pro cunctis ibi orantibus petierunt, Domino auxiliante, misericorditer impetrare gaudebitis; id est ut vestrae orationes in consecratis ab eis locis et in Dei Ecclesiis exaudiantur, et ea quae in eis impetrare nitimini, tam a praesentis saeculi quam et a cunctis tribulationibus et a peccatis, sive ab omnibus tribulationibus et malis liberamini, et ea quae ad coelestia pertinent, et ad societatem sanctorum sive requiem sempiternam, Domino miserante, dulciter impetrabitis, et insuper omnia quae humiliter in eis et fideliter petitis, misericorditer Domino tribuente adipisci valebitis. Si ergo Dominus magister noster Jesus Christus ad festum dedicationis templi venire dignatus est, quanto magis nos ad festivitates dedicationum Ecclesiarum venire debemus, et eas solemniter, prout potuerimus et Dominus dederit, mente et corde solemniter et venerabiliter celebrare debemus? Audistis namque, fratres carissimi, ex lectione evangelica quod facta sunt encaenia Jerosolymis, et hiems erat, et ambulabat Jesus in templo, in porticu Salomonis (Joan. X). Encaenia autem vocabantur solemnitates sancti templi consecrationis et dedicationis, quas Dei populus ex patrum traditione et ex antiqua consuetudine per singulos celebrare annos consuevit. Quorum exempla hodierna die nos imitantes juxta Christiani orbis morem annuam nostrae Ecclesiae dedicationis diem divinis laudibus, vigiliis, sive caeteris bonis studiis et orationibus agere studemus solemnem. Nihil enim festivitates dedicationum Ecclesiarum minus colendae et venerandae sunt, quam natalitia sanctorum, quoniam in ipsis ecclesiis Deo dedicatis multi sancti orando et legitime certando gloriam et societatem sanctorum adipisci meruerunt. Si ergo Dominus et magister noster Jesus Christus ad novi templi dedicationem, et ad sacrati templi festum, et ad diem ejus consecrationis advenire voluit, et ipsam festivitatem cum aliis populis solemniter 81 celebrare studuit, qui nullo pondere peccati gravabatur; quanto magis nos, qui oneribus peccaminum multorum gravamur et premimur, ad praedictas una cum nobis subditis populis caeteris advenire decenter et eas celebrare solemniter debemus, ut deprecata et postulata sanctorum sacerdotum qui eas consecraverunt, Domino annuente, adipisci mereamur. Festivitatem quoque hanc nos eo majore devotione celebrare oportet, quo eam Redemptori nostro gratissimam esse cognoscimus. Oppido autem Domino grata ipsa devotionis templi festivitas fuit, quando ipse in illa templum ingredi et sermonem facere ad populum voluit, divinitatis suae sacramenta inibi pandere dignatus est. Condigno [ F. condigne] enim in ecclesiis Deo ab episcopis et sacerdotibus divinis precibus dicatis visibiliter signa innumerabilia fiunt, sed invisibiliter majoris virtutis miracula prodeunt. Corpora namque sanantur exterius, sed vulnera animae relaxantur interius. Hoc autem quod exterius Domini gratia visibiliter demonstratur, hoc interius spiritualiter divina virtus invisibiliter operatur. Nam multo magis est interius animas renovari et a vulneribus suis resuscitari, quam exterius corpora sanari. Unum quippe carnaliter corporalibus oculis demonstratur, aliud invisibiliter divina virtus operatur. In dedicationibus quoque ecclesiarum multa signa nostris temporibus videmus peracta. Idcirco nos dedicationes et solemnitates consecrationum novarum ecclesiarum solemniter venerari oportet, ut sicut aliorum corpora in eis sanari et reformari videmus, ita animae nostrae sanentur, et interius Domini misericordia renoventur atque a peccatis resuscitentur. Peccata quoque relaxentur, et divinae miserationes implorentur. Illuminantur namque in ecclesiis Deo dicatis visibiliter caeci, sed corda fidelium in eis invisibiliter gratia sancti Spiritus illustrantur. Leprosi ergo visibiliter sanantur, sed invisibiliter hi qui variis doctrinis et cogitationibus, sive haeresibus, sunt aspersi, spiritualiter in ecclesiis Deo dicatis corda eorum tanguntur, et ad fidem catholicam, sive ad bene agendum convertuntur. Auditum quoque in praedictis sanctis locis visibiliter recipiunt surdi, sed invisibiliter aures praecordiorum sancti Spiritus illustratione aperiuntur, quatenus ea quae Dei sunt audire et intelligere valeant. Sic et caetera quae in miraculis visibiliter in Deo dicatis locis demonstrantur praefixum continere videntur sensum. Ideo, fratres, oportet ut talia beneficia impetraturi sive adepturi, ad ecclesias divinis consecratas precibus humiliter vos et nos, sive omnes convenire, et festivitates dedicationum novarum ecclesiarum venerabiliter venerari et solemniter celebrare, quatenus Domino annuente praedicta beneficia, sive majora, in eis impetrare et percipere mereamur. O quam veneranda dies, in qua parietes hujus templi divinis precibus consecrati sunt! O amabilis et benedicta dies, in qua domus haec Domino divinis cultibus et sacris actionibus est dedicata, ut in ea perpetualiter nomen Domini invocetur, et orationes omnium in ea pie deprecantium a Domino exaudiantur, suarumque petitionum vota precibus a cunctis impetrentur, atque salutis aeternae remedia percipiantur! O sacratissima dies, in qua parietes hujus diei [ F. aedis] sacris unctionibus sacri chrismatis sunt delibuti, ut in demum populi oblationes Domino offerantur, et sacrificia in ea Domini sacerdotes consecrent, et illa quae dudum in ea licitum agere non erat, post consecrationem hodiernae diei licitum fieret; et quae antea nulli in ea licitum 82 erat peragi, omnibus sacerdotibus licitum foret in posteris sacerdotaliter frui! O totis nisibus amplectenda et amanda dies, venerabiliterque ab omnibus colenda, in qua altaria hujus templi Domini divinis unctionibus sunt delibuta, et sancti chrismatis unctione ab episcopo venerabiliter inuncta, atque divinis precibus consecrata, ut super ea sacerdotes futuris temporibus hostias immolent, corpusque Domini super ea licenter et sacerdotaliter divinis precibus conficiant, si quae in eis nec contingere ante consecrationem eorum fas erat, post consecrationem iterum fieret, quatenus sacratio licita corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi nobis ad praesentem et perpetuam salutem proficiat, seu reliquis quoque populis et nobis expiatio fiat, atque aeternae beatitudinis praemia misericorditer det! O vere amanda et solemniter colenda hodiernae festivitatis et dedicationis hujus sancti templi beata dies, in qua fundamenta et pavimenta sive tecta hujus templi ab episcopo divinis orationibus sunt dedicata, ut quae antea domus vocabatur, postmodum ecclesia ad adorandum et conveniendum vocaretur, quatenus ad eam religiose convenientes, et in ea pie orantes, justorum desideriorum suorum petita perciperent, veniamque impetrarent, et consolationem invenirent, et a vaniloquiis seu a vanis cogitationibus se semper in ea custodirent; orationi quoque insisterent, aures cordis et corporis ad Dominum dirigerent, Dominique misericordiam implorarent, et aeternae vitae praemia perciperent! Tantae enim venerationis erant apud patres nostros dedicationes ecclesiarum et solemnitates earum, quantae ipsius Resurrectionis Domini et Nativitatis, seu Pentecostes dies. Nam nonnulli sancti Patres, ut legimus, quaerentes pignora SS. martyrum in quorum honoribus desiderabant habere ecclesias, sed non invenientes, quoniam nec corpora eorum adhuc inventa erant, nec reliquias eorum habere poterant; praedicti ergo sancti Patres tamen ecclesias fabricabant, et altaria in eis erigebant, atque in honoribus eorum sanctorum quorum desiderabant habere pignora divinis cultibus et precibus consecrabant. Pannos super altaria jam sacrata mittebant, et postmodum super defunctos ponebant, qui et in nominibus et meritis eorum sanctorum in quorum honoribus ipsa altaria sacrata erant, statim resuscitabantur atque sani ut prius efficiebantur. Ideo ut res, nemo potest enarrare aut scribere quanta veneratione sacrata templa et altaria sunt colenda et veneranda, de quibus et in quibus haec et innumerabilia miracula leguntur, et mirabiliter manifestissime demonstrantur. Quanta enim miracula in solemnitatibus dedicationum ecclesiarum mirabilibus modis et manifestissimis indiciis nostris temporibus misericordia Dei aperte facta, et manifestissime demonstrata, nobisque videntibus prodita nec recordari nec scribere, aut judicare prae multitudine queo! Idcirco sunt totis nisibus dedicationes novarum ecclesiarum sive reconciliationes ab omnibus colendae et devotissime venerandae, ut similiter futuris temporibus in eis vel eo amplius fiant, et nomen Domini magnifice in cunctis progeniebus et generationibus ab omnibus hominibus laudetur. Si autem gentiles dedicationes eorum idolorum festive colebant, et adhuc locum, sicut Nabuchodonosor et de aliis gentilibus multis legitur, quanto magis Christiani solemnitates dedicationum sanctarum ecclesiarum colere, et honorabiliter venerari, et solemniter celebrare debent, in quibus sacramenta corporis Christi et sanguinis a sacerdotibus divinis precibus conficiuntur, atque 83 majora miracula et signa quam in idolis gentium, innumerabiliter quotidie gratia Domini apertissime demonstrantur. O quam veneranda et venerabiliter colenda est sanctae ecclesiae istius hodiernae festivitatis consecratio, in qua visitant angeli orantes et quaerentes toto corde Dominum, et mirabiliter protegendo custodiunt, ut ait propheta: In conspectu angelorum, psallam tibi, et confitebor nomini tuo (Psal. CXXXVII)! O quam venerandus locus Domino dedicatus est iste, in quo spiritus coelestes, angeli quoque atque archangeli, throni et dominationes, principatus et potestates, diu noctuque incessanter penetrant spiritualiter corda fidelium, cunctosque ad bene agendum nutu divino instigant, atque ad perpetuas aeternitates instigando et comitando, persaepe quoque visitando et concorditer custodiendo deducunt! Quantum enim melius sit in ecclesiis Deo dicatis orare et sacrificia offerre, quam in aliis locis non consecratis, in precibus dedicationis ecclesiae ostenditur, et ipsa signa ac miracula quae in eis divinitus precibus eorum sanctorum fiunt in quorum memoriis et honoribus dedicantur, manifestissime declarant atque apertissime demonstrant. Quis autem unquam in locis non consecratis tot signa et miracula fieri vidit sicut in consecratis et ab episcopis et sacerdotibus divinis precibus dedicatis? Dicat namque, si vult, aliquis, ut respondeatur illi; et si non vult dicere, erubescat, in perpetuum sileat. Si enim non vult, nec valet, caecum cor habens, spiritualiter cognoscere, saltem a signis et multis miraculis quae in eis divinitus fiunt cognoscat. Sed signa et miracula, ut ipsa Veritas ait, non sunt fidelibus, sed infidelibus. Unum autem in domibus et ecclesiis non sacratis agere non prohibetur, aliud vero minime conceditur. Non prohibetur enim orare ubique, quoniam Dominus ubique oratur, et a recte quaerentibus invenitur, sed in ecclesiis consecratis nostra petita saepius, ut ipsi cognoscimus et experimento persaepe didicimus, percipimus quam in aliis non consecratis locis, sicut manifestissimis indiciis in multis infirmis et anxiantibus declaratur. In ecclesiis quippe et oratoriis Deo dicatis saepissime videmus caecos illuminari, claudos reformari, leprosos mundari, et reliqua innumerabilia signa manifestissime fieri; in aliis vero locis haec non ita reperimus fieri, nisi devotione eundi, aut redeundi ad sancta loca, aut in bona devotione permanendi. Sacrificia ergo offerre, aut corpus Domini conficere nullo modo legimus aut veraciter scimus in aliis locis juste fieri, nisi in locis Deo ab episcopis dicatis, nisi causa hostilitatis aut summae necessitatis; et hoc non in mansionibus aut in domibus non sacratis, sed in tabernaculis dedicatis ab episcopis et altaribus a pontificibus sacra inunctione inunctis, a divinis precibus consecratis. Hoc vero summa ex necessitate et itinere procul ab ecclesia positis, ne populus sine missarum solemnitate et sacramenti corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi perceptione remaneat, ab antiquis Patribus et sanctis praedecessoribus nostris nulla alia ex occasione atque pigritia, seu praesumptione, sed praedicta necessitate concessum esse legimus. Aliter quoque, nisi ut praefixum est in locis non consecratis missarum solemnia agere non licet, et hoc nisi ex summis et praedictis necessitatibus fieri nullo modo licet, quoniam lex divina admodum praecipiens ait: Vide ne offeras holocausta tua in omni loco, sed in loco quem elegerit Dominus Deus tuus (Deut. XII). Et alibi: Recte offert, sed non recte dividit (Genes. IV). Recte offert qui ad ecclesiam necessitate praeoccupante aut infirmitate, venire non potest, 84 et abire ubi Deus adoratur; sed non recte dividit qui in locis illicitis et minime consecratis missarum celebrationes peragit. Multo melius est missas non cantare aut audire, quam in locis illicitis missas cantare aut audire. Quoniam qui illicita agit et prohibita facit non modicum errat, et nimis peccat. Et nisi poenitentiam canonice et juste in hoc saeculo ex hoc egerit, maximam condemnationem in futuro judicio propter hoc indubitanter percipiet. Multa vero et innumerabilia exempla ex his in supradictis legalibus, et in aliis canonicis et divinis libris inveniuntur, quae hic pro prolixitate distulimus inserere, et pro fastidio ac labore scriptorum sive lectorum hic non inseruimus. Nam si quis et potiora et plura exempla invenire desiderat, in praefixis libris sufficienter legendo et diligenter quaerendo invenire poterit. Nobis autem in praelibatis exemplis credendo, et praeceptis Domini obediendo, sanctorumque Patrum decreta non violando et illicita vitando, sufficit. In canonibus ergo supradicta valde prohibita a sanctis Patribus legimus, et agere illicita esse scimus. Nemo ergo prohibita absque inevitabili necessitate faciat, quia nisi se correxerit et per satisfactionem emendaverit, sine certa damnatione non remanebit. Et nemo contra prophetas, aut contra Evangelia, aut contra decreta SS. Patrum, facit absque periculo. Videamus ergo, fratres carissim., ne contra statuta SS. Patrum faciamus. Curramus ergo ad ecclesias Deo dicatas, et ibi oremus, ibique sacrificemus, quatenus peccatorum nostrorum remissionem inibi percipiamus, et consolationem de nostris anxietatibus, deprecantibus ipsis sanctis qui ibi coluntur, inveniamus, ut nostra ministeria in sacratis locis justius et sanctius peragamus, ne contemptores, sed obedientes praeceptis Domini inveniamur. Festinemus autem currere devote ad ecclesias, colamusque venerabiliter earum encaenia, et totis nisibus laudemus Dominum in hodierna dedicationis festivitate, ut gratiam Dei adipisci valeamus. Nam antiqui patres nostri templa destructa reaedificabant, et altaria vetusta sive imminuta restaurabant, eorumque consecrationes decenter et solemniter multis sibi sociis convocantibus et adhaerentibus devotissime agebant, ipsaque Dei templa coronis aureis ornabant, et ipsa altaria auro mundissimo et gemmis pretiosissimis decorabant. Eorum igitur bono studio, sive promptissima voluntate etiam parietes auro purissimo fabricabant, et tam laquearia quam et pavimenta, seu ostia, auro mundissimo instaurabant. Dedicationes namque templorum in quibus divinum agebant officium per octo dies venerabiliter et sancte viventes venerabantur, et in eis octo diebus semper hymnis, et canticis, et aliis divinis laudibus in veneratione dedicationum templorum insistebant; solemniterque in omnibus cultibus octo dies degentes, gratias et laudes Domino semper agebant, et pro eorum sceleribus, sive totius populi humiliter poscebant, veniamque flagitabant, atque Dominum summopere, extentis ad coelum manibus, intentissime et devotissime laudabant. Nos vero, quos Redemptor mundi demum pretiosissimo sanguine suo redemit, multo magis eum laudare debemus, et dedicationes nostrarum ecclesiarum summopere venerari, eique semper gratias agere debemus, pro quibus sanguinem suum fudit, et quos a portis infernalibus redemit, et vitam praedicavit et donavit sempiternam. Si enim nos in praedictis rebus, et venerationibus, sive institutionibus ecclesiarum, remissiores et inutiliores 85 illis inventi fuerimus, nullo modo ad illam gloriam quam illi perceperunt pervenire poterimus, quanto magis ad illam quam nobis postea Dominus promisit pervenire valebimus, quam oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II)? Ideo, fratres dilectissimi, dedicationem ecclesiarum et solemnitates earum summopere venerari debemus, ne cum negligentibus illam sententiam, quod absit, audiamus: Maledictus homo qui opus Dei facit negligenter (Jerem. XLVIII), ait; illam audire mereamur a Domino, quam ipse Dominus fidelibus sanctae Dei Ecclesiae et animabus justis, sive divinis cultibus amabiliter insistentibus, in Evangelio promisit, dicens: 86 Euge, serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui (Matth. XXV). O quam magnum mysterium et quam admirabile sacramentum colitur hodie in terris! Nos quippe omnes veneramur hodierna die encaenia sanctae Dei Ecclesiae, et psallimus Domino Deo vocibus humanis in terris, sed angeli canunt hymnos coelestes in superis. Nos etiam oramus in terris, angeli laudant Dominum in coelis. Nos quoque laetamur in terris, angeli et sancti Dei gaudent de tanta solemnitate in coelis. Oremus ergo in terris hodiernam dedicationem solemniter colentes cum psalmis, et gaudeamus de tanta festivitate, ut participes in coelis inveniri mereamur. Explicit.
SERMO XXVI. De primitiis et decimis. ADMONITIO. Cum hujus sermonis in codice Beneventano I, pag. 11, S. Maximo attributi stylus longe sit stylo Maximiano dissimilis, eumdem in supposititiis numeramus.
ARGUMENTUM.-- Ex Scriptura et ex ratione nititur auctor demonstrare primitias frugum omnium et fructuum Deo, uti supremo Domino, esse offerendas.
Petimus, carissimi, caritatem vestram ut quae pro salute vestra dicuntur attentius audiatis. In longum quidem Scripturae ordo digeritur; sed velut aliquantulum in memoriam teneatis, pauca vobis de pluribus commendamus. Dominus dicit in Evangelio: omnem decimationem vestram distribuite. Ipse per prophetam loquitur: Inferte omnem decimam in horreum meum, ut sit cibus in domo mea; et probate me in his, dicit Dominus (Malach. III). Et in Exodo (Cap. XXIII): Primitias terrae tuae defer in domum Domini Dei tui. Paulus apostolus dicit: Filii Levi sacerdotium accipientes, mandatum habent decimas sumere a populo secundum legem (Hebr. VII), id est a fratribus suis; hilarem enim datorem diligit Deus (II Cor. IX). Salomon dixit: Alii dividunt spolia, et ditiora fiunt; alii rapiunt non sua, et semper in egestate sunt (Prov. XI). Jesus filius Sirach dixit: In omni dato hilarem fac vultum tuum, et in exsultatione sanctifica decimas tuas. Da Altissimo secundum datum ejus; et in bono oculo adinventionem facito manuum tuarum, quoniam Dominus retribuens est, et septies tantum reddet tibi (Eccli. XXXV). Augustinus dixit: decimae hae etenim tributa sunt egentium animarum. Quod si decimam dederis, non solum abundantiam fructuum recipies, sed etiam sanitatem corporis consequeris. Decimae quidem ex debito requiruntur: quid si diceret Deus: Nempe meus es, o homo; mea est terra quam colis, mea sunt semina quae spargis, mea animalia quae fatigas, meus solis calor? Et cum omnia mea sint, tu qui manus accommodas, solam decimam merebaris; sed reserva tibi novem, da mihi decimam; si dederis mihi decimam, multiplicabo novem. Etiam sancti Patres ante datam legem studuerunt decimam Deo offerre, sicut Abraham de omnibus suis decimas obtulit Melchisedech; et Jacob ait: Si fuerit Deus meus mecum, cunctorum quae dederis mihi decimas offeram tibi (Gen. XXVIII). Hinc etiam dicitur: Decimas et primitias tuas non tardabis offerre Domino (Exod. XXII). Salomon quoque ait: Honora Dominum de tua substantia et de primitiis frugum tuarum, ut impleantur horrea tua saturitate, et vino torcularia redundabunt (Prov. III). Non eget Dominus Deus, non praemium postulat, sed honorem; Deus enim noster, qui dignatus est totum dare, decimam a nobis dignatur repetere, non sibi, sed nobis sine dubio profuturam. Unde per prophetam dixit: Primitias areae tuae et torcularis non tardabis offerre mihi. Si tardius dederis, peccatum est: quanto magis non dedisse. De negotio, de artificio redde decimas. Cum enim decimas dando et terrena et coelestia possis munera promereri, quare per avaritiam duplici benedictione defraudaris? Haec enim est Domini justissima consuetudo, ut si tu illi decimam non dederis, tu ad decimam revoceris. Dabis impio militi quod non vis dare sacerdoti? Benefacere Deus semper paratus est, sed hominum malitia prohibetur. Decimae etenim ex debito requiruntur. Et qui eas dare noluerit, res alienas invasit; et quanti pauperes in locis ubi ipse habitat, illo decimas non dante, fame mortui fuerint, tantorum homicidiorum reus ante tribunal aeterni Judicis apparebit, quia rem a Domino pauperibus delegatam suis usibus reservavit. Qui ergo sibi aut praemium comparare aut peccatorum desiderat indulgentiam promereri, redditis decimis, etiam de novem partibus studeat eleemosynam dare. Ita ut de novem partibus quidquid excepto rationabili victu et vestitu superfuerit, non in luxuriam nec in lucrum saeculi servetur, sed in thesauris coelestibus per eleemosynam reponatur. Quidquid enim nobis Deus dederit plus quam opus est, non nobis specialiter dedit, sed per nos aliis erogandum transmisit. Haec enim, fratres, secundum consuetudinem vestram libenter audite, et Christo Domino auxiliante, praestare contendite.
SERMO XXVII. 87 De honore et dilectione erga parentes, et de decimis. ADMONITIO. In eodem codice Beneventano hic quoque sermo S. Maximo attribuitur, quem Maurini in appendice serm. S. Augustini num. 276 collocant, atque a S. Caesario conscriptum fuisse arbitrantur.
ARGUMENTUM.-- In eleemosynis faciendis ordo servandus, ac primo quidem parentibus necessaria tribuenda sunt, decimaeque solvendae. Genera eleemosynarum duo.
Legimus, fratres carissimi, monente nos Domino per prophetam, parentibus nostris et honorem semper et amorem impendere. Et si forte evenerit ut aliqua paupertate laborent, necessitates eorum, secundum quod possumus, sublevare jubemur. Sic enim ait: Si videris, inquit, nudum, cooperi eum, et domesticos seminis tui ne despexeris (Isai. LVIII). Hoc loco domesticos seminis parentes nostros intelligi voluit. Sed dicit aliquis: Quis est qui parentes suos odio habeat, ut hoc pro magno Dominus admonuerit per prophetam? Sine dubio, fratres, scivit Spiritus sanctus nonnullos homines qui, cum ad aliquos honores aut divitias undecunque acquisitas pervenerint, ita parentes suos pauperes despiciunt, ut eos nec videre dignentur. Quod qui fecerit, non solum peccatum, sed etiam grave crimen se admisisse non dubitet. Et forte evenit ut ille per divitias et superbiam crimina grandia vel peccata committat, et parentes sui pro ipsa paupertate et humilitate justitiam teneant. Et qua fronte dedignatur attendere parentes suos innocentes et justos, cum sit ipse peccator et injustus? Si quis ergo idoneus est, si aliquos parentes habuerit pauperes, ipsis prius necessaria tribuat, et sic indigentibus extraneis eleemosynam faciat; quia reliquis pauperibus, si tunc non dederit, dabit alius. Parentibus vero tuis pauperibus, si tu nihil largitus fueris, difficile est ut alius largiatur. Ipse est eleemosynarum ordo justus atque legitimus, ut prius tibi et tuis victum et vestitum sufficientem et mediocrem, non pomposum nec deliciosum provideas. Deinde, sicut dixi, si qui sunt pauperes de parentibus tuis, quantum praevales largiaris. Deinde servos et ancillas tuas nec esurire nec algere permittas. Et post haec, quidquid tibi Deus, sicut dixi, excepto victu et vestitu, dederit, non in terreno, ubi fures effodiunt et furantur, sed in coelesti thesauro recondas, ut ubi fuerit thesaurus tuus, ibi sit et cor tuum. Et cum sacerdos clamaverit, Sursum corda, securi et in veritate respondeamus, Habemus ad Dominum. Quacunque enim Deus, excepto mediocri et rationabili victu et vestitu, sive de quacunque militia, sive de agricultura contulerit, non tibi specialiter dedit, sed per te pauperibus eroganda transmisit. Si nolueris dare, noveris te res alienas auferre; quia, sicut dixi, hoc solum est nostrum, quod nobis vel nostris rationabiliter sufficit. Quidquid superfuerit, Deus noster, sicut dixi, pauperibus erogandum transmisit, ac sic non solum decimas dare debemus, sed etiam de novem partibus quidquid solutis tributis vel expletis sumptibus nostris, quasi aliis transmissum fideliter erogare debemus. Quod tamen si fecerimus, vere nostra sunt quae donamus; 88 si vero non facimus, nec illa nostra sunt quae servamus; nec nos ipsi nostri sumus, qui ea servare videmur. Et tamen, fratres, non video qua fronte illi non offerimus parvum, a quo accepimus totum? Si velit Deus facere rationem nobiscum, et diceret: Terram quam colis ego feci; te ipsum, qui colis, et servos tuos, ego feci; animalia quae te ad colendum adjuvant ego condidi; calorem solis ego tribuo, pluviam temporibus suis ego dispenso. Sed ad justam rationem tibi debes decimas reservare, et mihi novem partes. Sed non hoc quaero; misericors esse volo, et septuplum praebeo, ut quomodo ego misertus sum tui, sic tu miserearis pauperi. Si ergo, fratres, istam rationem nobiscum voluerit facere Deus, nunquid est quod respondere possimus? Et licet in multis sanctarum Scripturarum locis de his rebus admoneat Deus, tamen per Apostolum specialiter clamat et admonet dicens: Habentes victum et vestitum, his contenti simus. Nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem, et laqueum diaboli, et desideria multa et inutilia et nocua, quae mergunt homines in interitum et perditionem; quia radix omnium malorum est cupiditas. Quam quidam appetentes naufragaverunt et inseruerunt se doloribus multis. Tu vero, homo Dei, haec fuge, sectare vero justitiam, pietatem, fidem et caritatem (I Tim. VI). Rogo vos, fratres, ut de Scripturis reliquis taceamus, sententia ista apostolica unicuique Christiano sufficit. Vere dico, fratres, quod qui sub tali tonitruo de avaritiae somno non surgit, non dormiens, sed mortuus esse credendus est. Et ideo, fratres, quia pro ista fragilitate carnali multi peccatis, tanquam circumvolantibus muscis, assidue inquietamur atque compungimur, ad portum misericordiae Dei inter procellas mundi ipsius festinemus. Et forte aliquis interrogat quomodo ad hunc portum valeat pervenire; audiat Christum dicentem: Beati misericordes, quoniam misericordiam consequentur (Matth. V). Et iterum: Date eleemosynas, et ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI). Ergo justam Apostoli sententiam, si evadere de pelago mundi hujus cupimus, ante oculos semper habere debemus. Sufficiat nobis habere victum et vestitum rationabilem, non pomposum, non deliciosum; et quidquid amplius Deus dederit, non negetur usibus pauperum, quia per nos ipsis probatur esse transmissum. Et si id quod nobis superfluum est non dederimus, res alienas invasimus. Et quanti pauperes cum nostra conscientia fame mortui fuerint, causas nobiscum ante tribunal Christi dicturi sunt. Et quidem duo sunt eleemosynarum genera: unum quod pauperibus erogamus, aliud quod vicinis vel fratribus nostris, quotiescunque nobis peccaverint, indulgemus. Utrumque, Deo auxiliante, faciamus, quia unum sine alio nihil prodest. Sicut econtrario, si peccantibus indulseris, et esurientibus quantum praevales dare nolueris, sicut dixi, una sine alia tibi prodesse non potest. Nos vero, fratres, ista duo eleemosynarum genera nobis, quasi spiritualium 89 alarum remigia praeparemus, ut ad principalem patriam et illam coelestem Jerusalem, omnibus terrenarum rerum cupiditatibus spretis, hisque expeditis, ac liberis virtutum pennis fulti, tanquam spiritales columbae volare feliciter ac pervenire possimus: secundum illud quod Psalmista desiderat et supplicat dicens: Quis dabit pennas sicut columbae, et volabo, et requiescam (Psal. LIV)? Certum est, fratres, quod nisi quisque de peccatorum glutino, et nimis [ F. nimiis] impedimentis ac laqueis mundi hujus animae suae pennas contenderit expedire, ad veram requiem nunquam poterit pervenire. Nos vero, fratres, adjuvante Deo, impedimenta mundi hujus, si 90 a nobis ad integrum subtrahere non possumus, vel in quantum vires suppetunt temperare, vel ab eis recedere studeamus, ut nobis remaneant aliqua horarum spatia, in quibus lectioni vel orationi vacare possimus. Nam si totum a nobis occupatio terrena subtraxerit, timendum est ne nobis veniat illud quod scriptum est: Impedimenta hujus mundi fecere eos miseros. Magis ergo, adjuvante Domino, laboremus, ut et in nobis vel ex parte aliqua impleatur illud quod de beato viro scriptum est: In lege Domini meditabitur die ac nocte (Psal. I). Quam rem Dominus sanctae caritati vestrae per sua merita praestare dignetur. Qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXVIII. De sancta Christi resurrectione. ADMONITIO. Temere quidem et hunc sermonem a scriptore codicis Casinensis 123 ascriptum S. Maximo fuisse, cuique eumdem cum genuinis conferenti plane liquet.
ARGUMENTUM.-- Dies dominicae Resurrectionis laetitiae causam fidelibus praestat, quod dum Christus de morte triumphans ad vitam nunquam interituram remeavit, nobis eamdem non defuturam resurrectionem et gloriam ostendit.
Non queo, fratres carissimi, quod mente concipio ore proferre, et cordis mei laetitiam lingua non explicat. Hoc autem non solum ego patior, qui cupio enarrare quod sentio, sed etiam vos mecum patimini, plus exsultantes in conscientia quam in eloquio proferentes. Videtur mihi haec dies caeteris diebus esse lucidior, sol mundo clarior luxisse, astra quoque omnia vel elementa laetari, et quae patiente Domino proprium lumen detraxerant, et noluerant creatorem suum Dominum aspicere crucifixum. Ecce nunc victorem illum ab inferis resurgentem novo claritatis suae provocat obsequio. Credit coelum, credit terra, et sagena quae totum mundum piscata est, Judaeos tenere non potuit. Haec dies quam fecit Dominus, exsultemus et laetemur in ea (Psal CXVII). Quomodo Maria Virgo Mater Domini inter omnes mulieres principatum tenet, ita et inter caeteros dies haec omnium dierum mater est. Rem non novam dico, sed quae Scripturarum vocibus comprobatur. Haec et una de septem et extra septem est. Haec dies quae appellatur octava; unde et in quibusdam titulis superscribitur: Pro octava. Haec est in qua Synagoga finitur, et Ecclesia nascitur. Haec in cujus numero octo animae salvae factae sunt in arca Noe. Et quidem necesse est infinita explicare. Dies non deficiet si voluero omne diei exponere sacramentum. Hoc tantum dico, quod universa sabbati gratia et antiqua illa populi Judaeorum in diei istius solemnitate mutata est. Illi in die sabbati non faciebant opus servile. Nos in die dominica, hoc est in die Resurrectionis, opus servile non faciamus, quia peccatis et vitiis non servimus: qui enim facit peccatum servus est peccati. Illi de domibus suis non egrediebantur, et nos de domo Christi non egrediamur, sumus enim in ecclesia. Illi non accendebant ignem in die sabbati; nos econtrario accendamus in nobis ignem Spiritus sancti, et omne vitium excoquemus peccatorum. De quo igne Dominus ait: Ignem veni mittere in terram, et quid volo, nisi ut ardeat (Luc. XII)? Desiderat Dominus ipsum ignem ardere in nobis, secundum Apostolum, Spiritum sanctum fervere, ut non refrigescat caritas. Illi per diem sabbati non ambulabant in itinere; perdiderunt enim eum qui dixit: Ego sum via (Joan. XIV). Nos autem dicimus: Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini (Psal. CXVIII). Et iterum: Viam veritatis elegi. Et: Viam justificationum tuarum edoce me (Ibid.). Illi de spinis Dominum coronaverunt; nos autem, si fuerimus lapides pretiosi, nostrum Dominum coronamus. Caput imperatorum saeculi istius ornant diademata; nos ideo in capite Regis nostri imponimur, ut ornemur a capite. Illi non receperunt Christum, et suscepturi sunt Antichristum; nos recipimus filium humilem, ut habeamus postea triumphantem. Et ad extremum noster hircus ante Domini immolatur altare; illorum hircus Antichristus consputus et maledictus projicitur in solitudine. Noster latro cum Domino ingressus est in paradisum; illorum latro homicida, atque blasphemus moritur in suo peccato. Illis Barabbas latro dimittitur; nobis Christus occiditur. Pro quibus universis, fratres carissimi, consona pariter voce cantemus: Haec est dies quam fecit Dominus: exsultemus et laetemur in ea (Psal. CXVII). Ignita romphaea et paradisi januam, quam nullus potuit confringere, hodie Christus aperuit, ad angelos dicens: Aperite mihi portas justitiae, et ingressus in eas confitebor Domino (Ibid.). Quae cum semel aperta est, nunquam credentibus clauditur. Et ex eo tempore quo passus est Dominus, usque in praesentem diem, haec porta clausa est et reserata. Clausa est peccatoribus et incredulis; reserata est justis et credentibus. Per hanc ingressus est Petrus, per hanc ingressus est Paulus, per hanc omnes sancti et martyres intraverunt, per hanc quotidie de toto mundo justorum animae ingrediuntur. Quae enim sunt portae paradisi et portae Ecclesiae. Intramus in portam paradisi. Ita ergo debemus vivere, ne ejiciamur de domo illa, et ejecti foras a bestiis devoremur, quas alio in loco propheta formidans commemorans ait: Ne tradas bestiis animam confitentem tibi (Psal. LXXIII). Ecce nunc Dominus stans in paradisi janua loquitur ad nos qui sumus in domo ipsius congregati, et dicit: Haec est porta Domini; justi intrabunt per eam (Psal. CXVII). Quod ipse praestare dignetur, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXIX. In festivitate S. Stephani protomartyris. ADMONITIO. 91 Idipsum de hoc sermone, ex alio Casinensi codice 106, pag. 16, exscripto, sanctoque Maximo attributo, sentiendum est.
ARGUMENTUM.-- Non tam fortitudo martyris dum lapidibus opprimeretur, sed ejus admirabilis caritas in deprecando Deum pro suis persecutoribus commendatur.
Inter martyrum splendidissimas classes et purpureos martyrum choros quos Nazaraenus sanguis infecit, tanto fulgore sanctus Stephanus radiavit, ut dum adhuc divinum sustinet praemium, ipsum etiam pateat coelum. Praectarus igitur athleta Dei unctus Spiritu Dei ad stadium certaminis primus exivit, et tantam victoriae adeptus est gloriam, ut primus acciperet coronam. Miles Christi fidelis, signifer martyrum fortis, post Christum mox inter aciem diaboli pertransivit, et martyriali candida inclytus triumphavit. Secutus enim Dominum Christum martyrii meruit principatum, et cum ad crucis pervenit signa, priori de coelo mittitur palma, cumque festinat mori, primus desiderat coronari. Denique sic eis respondit: Dura cervice, et incircumcisis cordibus et auribus, vos semper Spiritui sancto resistitis; sicut patres vestri, ita et vos. Quem prophetarum non sunt persecuti patres vestri? et occiderunt eos qui praenuntiabant de adventu Christi (Act. VII). Ecce impiorum manus aptantur ad necem, jam furoris arma produntur, jam vallatur mucrone lapidum martyr, et super verticem innocuum ponderatum dependit exitium. At ille: Dura, inquit, cervice et non circumcisi corde et auribus. Hic non blanditur, sed invehitur; non palpat, sed provocat; non trepidat, sed instigat: dura cervice et incircumcisi corde et auribus. Respice, martyr, vicinam grandinem, inspice aerem tortuosum, acervos cautium intuere ferventes. Jam videamus anhelantia ora. Jam conspice, stillantia lumina contemplare. Et ecce acies funesta appropinquat, accedit, jam lapides vibrant: Dura cervice, et incircumcisi corde et auribus, vos semper Spiritui sancto resistitis, sicut et patres vestri. Haec cum diceret, fremebant cordibus suis, et stridebant dentibus adversus eum. Sed fortis columna Dei cum inter lapidiferas manus capta, tyranni forcipe teneretur, fide fundabilis, spe regibilis, caritate constabilis, igniebatur et pendebatur, feriebatur et perducebatur, confringebatur et augebatur, caedebatur et non vincebatur. Beata fidei officina, quae tantum inarctasti martyrem, ut in jussa [ Fortasse jura] sic conspiceret majestatis. Ecce, inquit, video coelos apertos, 92 et Jesum stantem a dextris Dei (Act. VII). Patuit sedes Dei, et sulcato aere coelorum latera pependerunt. Hiavit lucidus axis et campus. Denique, cum super eum tortuosi lapidum vortices oblatrarent, et rotati aggeres torquerentur, pro saevientibus sic orabat: Domine, ne statuas illis hoc peccatum. Leo rugiens devorare voluit, sed ovis Christi mansuetudinem non amisit. Illi quidem fauces aperuit, sed martyrem glutire non potuit. Carnificinam namque sui furoris Judaeus exercuit, sed ovem suam David noster de ore frementis excussit. Sic enim in psalmo canitur: Nisi quia Dominus erat in nobis, cum insurgerent homines in nos, fortasse vivos absorbuissent nos (Psal. CXXIII). Judaea prophetarum sanguine temulenta, necdum repleta es a sanguine Abel usque ad sanguinem Zachariae? Flumina tui sceleris spumant, et te non satiant? Ita enim Judaeos increpat Dominus: Ut veniat, inquit, super vos omnis sanguis innocuus quem effudistis super terram, a sanguine Abel usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare (Matth. XXIII). Rude adhuc in Abel saeculum cruentasti, ibi fontem tuum fudisti; et in vena hujus sanguinis ebullisti, et adhuc sitis? Aestuas mortem martyris? et anhelas adhuc sanguinem confessoris? Necdum furoris tui unda siccavit? adhuc alveus tui sceleris trahit? Pone tandem finem sceleri, parce vel martyri. Illi autem lapidabant Stephanum, invocantem et dicentem: Domine Jesu, accipe spiritum meum (Act. VII); quia pro te fundo sanguinem meum. Saulus autem erat consentiens neci ejus (Ibid.), ut Scriptura loquitur, et servabat vestimenta interficientium illum. Non solum erat consentiens, sed instigator, non solum socius, sed patronus. Et tu, Saule, rapax lupe, bibens sanguinem alienum, praestolare modicum et videbis sanguinem tuum. Fur es, et tu pariter cum Judaeis et tu patieris quod exerces in alio. Servas vestimenta lapidantium, senties furorem saevientium. Videbis has manus illatas martyri non parcituras tibi. Invides Christo, adhuc pro ipso morieris in mundo; adhibes martyri poenam, senties de reciprocatione vindictam. Et vere sensit quia et ipse pro Christo sanguinem fudit. Et habemus nunc apostolum Paulum praedicatorem Christi, qui insequebatur antea membra Christi. Veneremur nunc itaque, fratres, festiva devotione Stephanum martyrem primum et exemplum veritatis. Erecti fundamus orationem ad eum, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXX. In festo dedicationis ecclesiae. ADMONITIO. 93 A canonico Antonio Francisco Frisio a nobis commendato, et hunc de dedicatione Ecclesiae sermonem, in pervetusto basilicae Mediolanensis Sancti Ambrosii codice S. Maximo nuncupatum, accepimus, quem in suppositorum classe collocamus; quod a canonico Casola, eodem Frisio teste, venerab. Bedae potius quam Maximo attribuatur, dictioque a Maximiana discrepat.
ARGUMENTUM.-- Nos ipsi templum Dei appellamur et sumus. In bonitate et simplicitate cordis quaeramus Deum. Christus Patri et Spiritui sancto consubstantialis. Haereticorum imprimisque Arii atque Sabellii perfidia. Encaenia ad ultimam templi dedicationem pertinent; quae in figura facta sunt nostri, et propter nos utique scripta.
Audivimus ex lectione evangelica (Joan. X), fratres carissimi, quia facta sunt Encaenia Hierosolymis. Encaenia autem vocabantur solemnia dedicationis templi quae populus Dei ex antiqua patrum traditione per annos singulos celebrare consueverat. Quorum vestigia, nos hodie juxta morem Christiani orbis sequentes, annuam dedicationem ecclesiae nostrae diem divinis laudibus et vigiliis studuimus agere solemnem. Et hanc nos festivitatem eo majori devotione celebrari oportet, quo eam Redemptori nostro gratissimam esse cognovimus. Et ideo ut in illa ipse templum ingredi, et sermonem facere ad populum ac divinitatis suae sacramenta pandere dignatus sit: Facta sunt, inquit, Encaenia in Hierosolymis, et hiems erat, et ambulabat Jesus in templo in porticu Salomonis (Ibid.). Si ergo ambulare voluit in quo caro et sanguis brutorum animalium offerebatur, multo magis nostram orationis domum, ubi carnis ipsius ac sanguinis sacramenta celebrantur, visitare gaudebit. Si ambulare non despexit porticum in qua rex quondam mortalis ac terrenus, quamvis potentissimus ac sapientissimus, ad orandum stare solebat, quanto magis penetrabilia cordium nostrorum invisere atque illustrare desiderat, si tamen ea porticum esse Salomonis, hoc est si ea timorem suum, quod est initium sapientiae, habere perspexerit. Neque putandum est quia domus solummodo in qua ad orandum vel ad ministeria celebranda convenimus, templum sit Domini, et non ipsi, qui in nomine Domini convenimus, multo amplius templum ejus et appellemur et simus; cum manifeste dicat Apostolus: Vos enim estis templum Dei vivi, sicut dicit Deus (II Cor. VI): Inhabitabo in eis, et inter illos ambulabo (Levit. XXVI). Si ergo templum Dei sumus, curemus solerter, et bonis satagamus actibus, ut in eodem suo templo saepius ipse et venire et mansionem facere dignetur. Caveamus hiemis exemplum, ne videlicet corda nostra Dominus adveniens a caritatis ardore torpentia reperiat, ideoque ea citius adversatus relinquat. Quid enim pertinuit ad evangelistam hiemis tempus commemorare, nisi quia duritiam perfidiae Judaeorum per asperitatem aurarum voluit designare brumalium? Et quia plurimis eorum quos tunc in templo invenit, congruebat sermo quem dixit: Et quoniam abundavit iniquitas, refrigescet caritas multorum (Matth. XXIV). Sicut subsequenter aperte denuntiat dicens: Circumdederunt ergo eum Judaei, et dicebant: Quousque animas nostras tollis? si tu es Christus, dic nobis palam (Joan. X). Non enim haec veritatem 94 fidei quaerendo, sed illi quae interrogabant insidiando, et calumniam struendo dicebant. Christum namque, quem fides orthodoxa verum Deum, verum confitetur et hominem, illi purum tantummodo hominem futurum; non autem et Deum esse credebant. Memores videlicet quia de humanitate illius juravit Dominus David (Psal. CXXXI) de fructu ventris ejus se sedere super sedem suam; sed obliti quod ipsi de sua divinitate per eumdem David cecinit: Dominus dixit ad me, Filius meus es tu (Psal. XXVII). Credebant ergo Christum de stirpe David nasciturum, et regem caeteris omnibus excellentiorem esse venturum. Qua etiam dementia posteri eorum usque in praesens, donec Antichristum pro Christo suscipiant, errare non cessant. Etsi se Dominus Jesus Christum esse responderet, cogitabant eum tradere potestati praesidis puniendum; quasi contra Augustum repugnans illicitum sibi usurparet imperium. Sed ipse nostrae saluti consulens, propter quos haec scribenda erant, ita responsum temperavit suum, ut et calumniatorum ora concluderet, et quia Christus fidelibus aperta voce procederet; illi enim de homine Christo quaerebant; ipse autem divinitatis suae, quae aequalis est Patri, palam mysteria narrabat. Circumdemus ergo et nos eum, carissimi; non sicut Judaei insidiis appetendo, sed ut fidelissima domus ejus placidam illi mansionem in nobis reparando; de quibus merito dicatur: Sanctificavit tabernaculum suum Altissimus; Deus in medio ejus non commovebitur (Psal. XLV). Petamus eum, non ut illi vesaniendo; quousque animam nostram tollis? si tu es Christus, dic nobis palam. Quid enim vesanius quam ut magistrum veritatis ideo sibi animam tollere quererentur, quia non eis incredulis et contradicentibus aperte suae majestatis arcana reseraverit? Sed, ut Scriptura (Sap. I et seqq.) admonet, sentiendo de illo in bonitate, et simplicitate cordis quaerendo illum. Quoniam invenitur ab iis qui non tentant illum; apparet autem eis qui fidem habent in illo. Dicamus ei supplices quia tu es Christus Filius Dei unigenitus, Patri et Spiritui sancto et coaeternum esse et consubstantialem in divinitate; te nostrae substantiae participem ex tempore factum esse cognovimus. Da ut quod interim pia fide veneramur plena in futuro visione speculemur. Haec est etenim unica animae nostrae salus et vita. Tuum perpetuo vultum, tuam cernere lucem; nec dubitandum quia rogantes exaudit nos, quando quod ipse praecepit rogamus. Quomodo enim pie supplicantibus famulis negare credendus est dona, quae etiam rebellibus ultra quam petebant aperire non renuit? Qui cum illum an homo Christus esset interrogarent, ipse eis non hominem tantum, sed etiam Deum Christum et Dei Filium se esse non tacuit: Respondit enim eis dicens, loquor vobis et non creditis. Opera quae ego facio in nomine Patris mei, haec testimonium perhibent de me. Sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis (Joan. X). Qui ergo se in nomine Patris opera sua facere testatur, profecto quia Filius Dei sit credendus insinuat. Sed illi duplici reatu tenentur 95 obnoxii; qui nec verbis quae locutus est, nec factis quibus veritatem verborum astruebat, ad fidem poterant invitari; meritoque ex ovibus ejus non esse dicuntur, qui non ovina simplicitate pastorem bonum sequi, sed ferina potius rabie satagebant persequi. Verum quia sunt nonnulli qui fidem verbo tenus observant, et habitu ovium belluina corda praetexunt; subsequenter ipse pastor, quae ovium suarum vita, quae sit merces, edocet. Oves meae vocem meam audiunt, et ego cognosco eas, et sequuntur me, et ego vitam aeternam do eis, et non peribunt in aeternum (Joan. X). Quincunque aeternum enim declinare interitum, ac vitam videre desiderat perpetuam, vocem Christi necesse est non solum audiendo et credendo, sed et bene vivendo sequatur. Quod autem se oves suas cognoscere dicit, eligere utique, ad regnum coeleste praedestinare significat. Unde Salomon ait: Vias enim quae a dextris sunt novit Dominus (Prov. IV); econtrario de reprobis Apostolus: Qui autem ignorat, inquit, ignorabitur (I Cor. XIV). Pulchre autem de his qui audirent vocem suam et sequerentur, ait: Et ego vitam aeternam do eis, et non peribunt in aeternum (Joan. X). Visi sunt namque martyres oculis insipientium mori. Visi sunt perire cum mortalem vitam diversis poenarum generibus subacti dimitterent. Sed non peribunt in aeternum; non videbunt mortem in aeternum, qui mox soluti carcere carnis debita suo certamini praemia sortiuntur. De quibus adhuc aperte subditur: Non rapiet eas quisquam de manu mea (Ibid.). Mittebant quippe persecutores impii rapere pios Christi confessores de manu ejus, quando vel eos ad negandum fidem tormentis cogebant, ut animas eorum alienas redderent Christo, vel morientibus victi, nihilominus exanimata eorum corpora, aut in aquas dissolvenda, aut in ignem comburenda jactabant; ut quasi Christo resuscitandi eam facultatem tollerent. Sed nemo rapit eos de manu ejus, cui, sicut ipse alibi ait: Omnia tradita sunt a Patre meo (Luc. X), quia et certantes ut vincant adjuvat, et victores ut perpetuo regnent coronat; et eisdem etiam carnem in qua certaverunt immortalem suo tempore reddet. Quibus verbis eorum quoque temeritatem qui sibi laqueos mortis parabant redarguit, manifeste insinuans, qui stultissime de ejus perditione dolis agerent, qui vitam dare posset immortalem; cui nemo raperet aliquid de his quos suos esse ante saecula praenoscet. Sed ne haec loquendo suam videretur gloriam quaerere, totam suam potentiam ad Patris gloriam refert, cum subjungit: Pater meus quod dedit mihi majus omnibus est (Joan. X). Majus autem omnibus, quod mediatori Dei et hominum homini Jesu Christo Pater dedit; hoc est, ut sit unigenitus ejus Filius in nullo gignenti vel natura dissimilis, vel virtute inferior, vel tempore posterior. Quam videlicet aequalitatem ipse Dominus in divinitate habuit priusquam mundus esset apud Patrem, ipse in humanitate ex tempore incarnationis accepit. Et nemo potest rapere de manu Patris mei. Supra de ovibus suis dicit: Non rapiet eas quisquam de manu mea; et nunc subjungit: Et nemo potest rapere de manu Patris mei; aperte dans intelligi, unam atque indissimilem esse manum, hoc est virtutem suam et Patris; atque ideo Christum se esse credendum, qui non sicut caeteri sanctificatus per gratiam ex tempore, sed verus semper exstiterit Filius Dei. Quod etiam sequenti sententia luce clarius aperit, dicens: Ego et Pater unum sumus (Ibid.). Unus, inquit, sumus. Una nobis substantia, una est divinitas, una est aeternitas, perfecta aequalitas, dissimilitudo nulla. Quibus profecto verbis non praesentem solummodo 96 Judaeorum quaestionem quam an ipse esset Christus interrogabant, explicavit; sed etiam haereticorum perfidia, quam futuram praevidit, quantum sit exsecranda, monstravit. Solus Arius enim dicit: Christus homo est tantum, Deus non est; at cum ipse dicat: Ego et Pater unum sumus, manifeste patet quia unum cum Deo Patre substantialiter homo purus esse non potest. Et quia Christus idem quod Pater est, cavenda est haeresis Photini, quae hoc credi prohibet. Arius autem inquit: Christus factus a Deo, non est natus ex Deo, et ideo minor Patre est credendus. Qui contradicens ipse: Ego, inquit, et Pater unum sumus; quis enim non facile videret quia nulla creatura unum cum illo, qui cuncta creavit, naturaliter existere possit? Et quia Christus naturaliter unum cum Patre est, damnanda est Arii perfidia, quae illum creaturam esse affirmat. Porro Sabellius: Non sunt, inquit, duae personae Pater et Filius confitendae; sed ipse Pater, quando vult, Pater est, quando vult Filius est; idem tamen unum est; quae memorata Filius ipse condemnat. Constat namque: Ego et Pater, de una persona dici non potuit; sumus, de uno dici non congruit. Quapropter etiam Sabellii errore cum caeteris abjecto, sequenda est nobis apostolica beati Petri fides, qua Dominum confessus, ait: Tu es Christus Filius Dei viri (Matth. XVI). Haec de lectione evangelica prout Dominus donavit explanando transcurrimus Sed libet adhuc de Encaeniorum solemnitate, quam et tunc Hierosolymitae, et nos hodie celebramus, fraternitati vestrae latius disserere. Hoc autem imprimis notandum est, quod Encaenia, quae in lectione evangelica facta cognovimus, non ad primam templi dedicationem, sed ad ultimam pertinent; quod ex eo facile colligitur, quia hieme facta referuntur. Prima quidem ejus dedicatio templi a Salomone autumni, media a Zorobabel et Jesu sacerdote tempore veris, ultima a Juda Machabaeo tempore hiemis, est facta, quando specialiter constitutum esse legitur, ut eadem dedicatio per omnes annos in memoriam solemnibus revocaretur officiis, juxta quod ad tempus usque dominicae incarnationis observatum fuisse, modo, cum Evangelium legeretur, audivimus. Haec autem fuit causa secundae et tertiae dedicationis; qui Salomon quidem templi opus, quod Domino condidit, septem annis perfecit. Octavo autem anno decima die mensis septimi, qui a nobis October appellatur, in magna gloria dedicavit; quae videlicet dies et antea per legem erat statuta solemnis; ita ut in ea tabernaculum omne per annos singulos majoribus hostiis expiari deberet. Denique Zacharias pater beati Baptistae Joannis, eisdem expiationibus ad altare deserviens, adveniente angelo nativitate Domini gaudioque humanae salvationis instruitur. Sed hoc templum post annos quadringentos triginta incenderunt Chaldaei, et Hierosolymorum urbe destructa populum Israel in Babylonia adduxere captivum; qui post annos septuaginta regnantibus Persis in patriam remissus, rursusque aedificatum est templum per annos quadraginta sex; et tertia die mensis duodecimi, quem nos vocamus Martium, opus ad finem usque perductum: cui videlicet tunc operi praefuerunt duces plebis strenuissimi, ut diximus, Zorobabel de regio sanguine, Jesus sacerdos magnus; sed et propheta Aggaeus, et Zacharias, adjuvantes eos, atque adversus insidias impedientium opus hostium cor populi corroborantes. Inde post annos ferme trecentos et quinquaginta sex nefandissimus Graecorum Antiochus, fraude capta Jerusalem, templum idem sordibus 97 idolorum profanavit, auferens inde et confringens altare Domini aureum, mensam propositionis, candelabrum luminis, et caetera vasa templi aurea, quae invenire potuit; sed et in templo Jovis simulacrum statuens, populumque tormentis ad sacrificandum idolis cogens. Qua persecutione multi de populo pro divinae legis custodia trucidati sunt; inter quos et mater illa septem filiorum merito famosa, nobilissima pro Domino cum sobole martyrii coronam meruit. Sed Judas Machabaeus, cum esset de genere sacerdotali, collecto exercitu justorum, adversus Antiochi duces arma arripiens, eosque de Judaea expellens, persecutioni saevissimae finem imposuit; ac templum ab idolorum imaginibus emundans, nova rursus altaria et caetera vasa vel ornamenta faciens atque in templo reponens, dedicavit ea, simul cum templo, quod purificavit et renovavit vigesima quinta die mensis noni, qui apud nos vocatur December, et ad hiemem pertinere nulli dubium constat. Statuit decretum, ut praediximus, annis omnibus diem Encaeniorum idem innovationis ac dedicationis templi festa devotione celebrari. Quae profecto omnia, sicut Apostolus docet (I Cor. X), in figura facta sunt nostri et propter nos utique scripta, ideoque nobis solertius spirituali ratione discutienda. Salomon quippe rex, qui interpretatur pacificus, ipsum Redemptorem nostrum typice designat; de quo Isaias (Cap. IX) ait: Multiplicabitur ejus imperium, et pacis ejus non erit finis. Templum quod aedificavit catholica ejus Ecclesia est, quam de universis per orbem credentibus, quasi de vivis lapidibus in unam suae fidei et caritatis compagem aggregat. Quod autem septem annis aedificatum est templum, significat quia per totum hujus saeculi tempus, quod septem diebus evolvitur, sanctae structura Ecclesiae crescere nunquam desinit. Quod octavo autem anno dedicatum es templum et celeberrima illa ac maxima solemnitas a Salomone rege cum filiis Israel completo tempore dedicationis exhibita; insinuat mystice quia perfecto in fine mundi numero electorum, diu desideratae immortalitatis secutura est festivitas; et peracto universalis resurrectionis miraculo, mox omnes qui ad pacifici regis, veri scilicet Salomonis, regnum pertinent, aeterna cum eo gaudia patriae coelestis intrabunt. Nam quia Dominus noster die octavo, id est post septimam sabbati resuscitari voluit a morte, recte numerus octonarius nostrae quoque resurrectionis festa ventura designat. Quod templum ab hostibus incensum rursum, Domino miserante, restitutum, quod ab idololatriis coinquinatum denuo supernae pietatis auxilio mundatur, varios sanctae Ecclesiae insinuat eventus; quae nunc infidelium persecutione premitur, nunc persecutionibus reddita liberior, tranquilla Domino servitute famulatur. Nunc in quibusdam suis membris hostis antiqui periclitatur insidiis, quos ad horam perdere videbatur, per poenitentiam jam castigatos recepit. Quod vero templum secundo quadraginta et sex annis aedificatum est, ad significationem Dominici corporis, quod de Virgine assumpsit, specialiter respicit. De quo ipse Judaeis: Solvite, inquit, templum hoc, in tribus diebus excitabo illud (Joan. II). Quia videlicet solutum passione corpus suum ipse die tertia resuscitavit ad vitam. Ferunt siquidem qui corpus hominis quadragesimo sexto die post conceptionis initium in membrorum distinctione formetur; atque ideo non casu gestum, sed divinitus procuratum est, ut in eo annorum numero templum aedificaretur, 98 quo dierum numero corpus Dominicum, quod per templum figurabatur, in utero virginali perfici oportebat. Quod autem Encaenia per omnes annos celebrari statutum est, hoc profecto nos admonet ut memoriam dominicae Resurrectionis, quam jam factam credimus, et nostrae, quam futuram speramus, semper in animo retineamus; taliterque nos agamus, ut non ad judicium, sed, sicut Dominus his qui bona egerunt promisit, resurgere mereamur ad vitam. Nec sine discussione praetereundum quod dedicans templum Salomon, ubi complevit preces, descendit ignis de coelo, et devoravit holocausta et victimas. Holocausta namque et victimae veri Salomonis nos sumus; holocausta et victimae summi Regis omnes electi ejus sunt; de quibus ait apostolus Petrus: Quia et Christus semel pro peccatis nostris mortuus est, justus pro injustis, ut nos offerret Deo; mortificatus autem carne, vivificatus quidem spiritu (I Petr. III). Ignis autem coelestis fervor est, qua supernae cives patriae, et in sua alterutrum beatitudine, et in sui Conditoris conspecta claritate semper ardere laetantur. Hinc est enim quod quaedam coelestium virtutum agmina, quae ex singulari propinquitate Conditoris sui incomparabili ardent amore speciali nomine Seraphim, id est ardentes vel incendentes vocantur. Completa ergo dedicatione templi ignis e coelo descendens oblatas Domino hostias devorat, quia expleto tempore nostrae resurrectionis, cum introierint in gaudium Domini sui servi fideles vero amore flagrantes, quo nunc angelicae virtutes inflammantur, eorum quoque mentes visa specie sui Redemptoris absorbentur. Qua quidem facie dilectionis etiam nunc plurimos electorum in superna civitate plene absorptos esse non dubium est. Sed tunc nimirum hoc multo perfectius adimplebitur, cum recepta sua carne immortali, receptis in eadem beatitudine servis suis et fratribus cunctis quos adhuc in terris certare conspicimus, non habebunt ultra, quo intuitum cogitationis suae foras vel ad modicum mittant, habentes secum intus Deum, de cujus visione sempiterna gaudeant; habentes et proximos, quorum felicitate sempiterne congaudeant, ubi illud primum et maximum mandatum Domini ad integrum perficietur. Ad cujus perfectionem in hac vita justi pro suis quique viribus accinguntur: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua; et diliges proximum tuum sicut te ipsum (Matth. XXII). Quia quo vicinius praesentem Dei vultum cernunt, eo se ardentius dilectioni totos impendunt, quo proximos suos omnes esse electos ac Deo dilectos agnoscunt, quo corda illorum non minus quam sua sincero amore referta perspiciunt, eo illos ipsi non minus quam seipsos amare delectantur. Sed et hoc notandum, qui exposita dedicatione ac festivitate subsecuta, ita Scriptura conclusit: Et dimisit populos Salomon, qui benedicentes regi profecti sunt in tabernacula sua laetantes et alacri corde, super omnibus bonis quae fecerat Dominus David servo suo et Israel populo (II Paralip. VII). Dimittet enim peracto resurrectionis munere Dominus electos suos in aeterna tabernacula laetantes; non eos utique ulterius a sua praesentia removens, sed a discrimine judicii, quod in aere futurum Apostolo docente novimus, ad inhabitationem patriae coelestis immittens, unde pro suis quisque meritis promissam regni sedem percipiat. Quod enim hic populi in tabernacula sua profecti esse dicuntur, hoc est profecto quod Dominus in Evangelio ait: 99 Multae sunt mansiones in domo Patris mei (Joan. XIV). Bene autem dicitur, qui benedicentes regi profecti sunt in tabernacula; quia haec est nimirum sola actio quietissima ac felicissima civium supernorum hymnos gratiarum suo dicere Conditori. Hinc etenim scriptum est: Beati qui habitant in domo tua; in saeculum saeculi laudabunt te (Psal. LXXXIII). Hinc idem propheta ultimos septem psalmos in laudes divinae suavitatis complevit. Porro octavum ante finem Psalterii de victoria pugnae qua gigantem straverat, Deum benedicendo complevit. Ubi aperte indicat quia omnes qui hic maligni hostis certamina superant, illic in requie vera laudem sui Redemptoris et adjutoris decantant. Benedicentes, inquit, regi profecti sunt in tabernacula sua laetantes et alacri corde, super omnibus bonis quae fecerat Dominus David servo suo et Israel populo suo. Laetantes quippe 100 justi super bonis quae a Domino accipiunt, tabernacula introeunt coelestium mansionum; quia quamvis hujus graves saeculi fuerint, longique labores, breve nimirum videtur et leve totum quidquid aeterna beatitudine finitur. Unde oportet, carissimi, ut in aedificatione domus Dei unusquisque nostrum exhortando, obsecrando, increpando, ipse piis actibus insudando, quantum valet insistat, ne si quempiam rex coelestis nunc desidem in opere sui templi conspexerit, hunc in tempore futurae dedicationis magnae suae solemnitatis reddat exsortem. Satagamus mutuo caritatis auxilio, unde omnes nos alacri corde et indefessos in operibus quae ipse praecepit, perpetuae suae visionis introducat Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat cum Patre Deus in unitate Spiritus sancti per omnia saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXXI. In octava Sancti Stephani. Evangelium secundum Matthaeum cap. XVII: In illo tempore, cum venisset Dominus Jesus Capharnaum, accesserunt qui didrachma accipiebant ad Petrum, et dixerunt ei: Magister vester non solvit didrachma. Et reliqua. ADMONITIO. Cum hujus quoque sermonis dictio nobis a Maximiana dissimillima videatur, eumdem in nothos rejicimus, etsi S. Maximi ornatum nomine in cod. Mediolan. Frisius idem repererit, cujus a nobis in admonitione superiore facta est mentio cum laude.
ARGUMENTUM.-- Evangelica litteraliter mysticeque explicata lectione: Piscis iste, inquit auctor sermonis, qui primus ad hamum Petri ascendit, congruenter potest significare protomartyrem Stephanum.
Tempore quippe Augusti Caesaris Judaea facta est tributaria, et ad jussionem ipsius unusquisque in regione sua et civitate censum profitebatur. Unde Joseph cum beata Maria ascendens a Galilaea in Bethlehem civitatem Judaeae, ut profiteretur ibi censum, eo quod esset de domo et familia David. Sed quia Dominus in Nazareth fuerat nutritus, quod est oppidum Galilaeae subjiciens urbi Capharnaum, ideo exposcebatur ab eo census; quoniam omnes novitii qui illuc veniebant censum profitebantur. Et quia non ausi sunt ad Dominum accedere prae magnitudine miraculorum, ideo circumvenerunt discipulum ejus Petrum, et interrogaverunt si magister illius solveret didrachma. Interrogaverunt vel simplici intentione ut acciperent censum, aut certe malitiose, ut agnoscerent utrum redderet censum, an contradiceret voluntati Caesaris, quatenus invenirent occasionem accusandi eum. Et quia exactores census seorsum circumvenerant Petrum, idcirco cum venisset Dominus domum, antequam Petrus ei aliquid suggereret, praevenit eum; ut dum sancti apostoli cognoscerent illum intelligere ea quae illo absente gesta fuerant, non scandalizarentur exactione census. Ait enim: Quid tibi videtur Simon? Reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum? a filiis suis, an ab alienis? At ille dixit: Ab alienis (Matth. XVII). Dominus enim secundum carnem filius regis erat. Filius quippe regis erat secundum carnem, quia de stirpe David fuerat generatus. Secundum Spiritum, quia omnipotentis Dei Patris erat Verbum. Et ideo quia filius regis nulli debuerat reddere tributum. Sed quia carnem nostrae humilitatis suscepit, ideoque tributum reddidit. Sed nos miseri et infelices, quia nihil dignum tantum majestati reddimus. Ipse quippe pro nobis censum reddidit et crucem subiit. Nos quoque tributum non reddimus, et quasi tributum non dantes, veluti filii regis immunes a vectigalibus sumus. Oportet ergo ut census bonorum semper illi reddere studeamus Dixit illi: Ergo liberi sunt filii (Matth. XVII). Si enim in omni regno et natione filii regis liberi sunt et immunes a vectigalibus, multo magis ille filius aeterni Regis sub quo constituta sunt universa regna terrarum. Sequitur autem: Ut non scandalizemus eos, vade ad mare, et mitte hamum, et eum piscem qui primus ascenderit tolle. Et aperto ore ejus invenies staterem, et illum sumens, da eis pro me et pro te (Ibid.). Dicit beatus Hieronymus: Quid primum mirer in hoc loco; nescio praescientiam Domini aut magnitudinem. Praescientia namque illius admiranda est, quia agnovit quid in profundo maris ageretur, et quid piscis in ore gestaret, et quis de tanta multitudine primus ad hamum ascenderet. Magnitudo itaque et virtus ipsius admiranda est, si statim ad jussionem illius creatus est stater in ore piscis: nam quod futurum erat solo verbo fecit; demonstratur enim his indiciis illum esse de quo propheta dicit: Et oculi ejus intuentur profunda abyssi (Daniel. III). Sed valde admiranda est Judaeorum perfidia, quia cum essent homines rationabiles, hoc inventum est in ore piscis, quod non est inventum in ore eorum; stater videlicet aequitatis et justitiae. Nam si locus iste simpliciter accipiatur, aedificat auditorem; demonstratur enim his verbis Dominum tantae fuisse paupertatis, ut non haberet quid pro se, pro suoque discipulo redderet, in quo facto paupertatem docuit esse sectandam. Sed forte contra haec dicit aliquis: Quare ergo Judas pecuniam portabat in loculis? Ad quod breviter ita respondendum est: 101 quoniam Dominus nefas duxit res pauperum in sui suorumque discipulorum usus transferre. In quo etiam facto nobis reliquit exemplum, ut ea quae semel Deo vel pauperibus vovemus in communes usus nullo modo transferamus. Allegorice mare significat hoc praesens saeculum, juxta illud, hoc mare magnum et spatiosum (Psal. CIII). Et iterum: Veni in altitudinem maris (Psal. LXVIII). Capharnaum vero designat Synagogam, exactores census scribas et Pharisaeos. Per hamum quoque intelligitur praedicatio Petri et aliorum; per piscem qui primus ad hamum Petri ascendit, pulchre potest intelligi Cornelius, qui primus ex gentibus ad praedicationem Petri credidit. Per staterem, qui duas didrachmas ( desunt nonnulla in textu ) doctrinae duorum Testamentorum. Cum enim volebant Dominum Judaei (Act. X) constringere sub legalibus vinculis, dicentes quia non licet sabbatis curare, et quasi noxium eum morti destinarent, quid aliud quam censum nostrae redemptionis exigebant? Illis autem exigentibus praecepit Dominus Petro, qui est magister omnium praedicatorum, mittere hamum sanctae praedicationis in mare gentilitatis. Illo vero mittente primus piscis ad ejus hamum Cornelius ascendit, qui staterem gestabat in ore; sed tamen latebat; staterem 102 videlicet verae fidei confessionem, et opus duorum Testamentorum, de quo scriptum est: Erat vir justus et bonus et metuens Deum et faciens multas eleemosynas plebi (Act. X), etc. Veniente itaque beato Petro ac praedicante, staterem qui latebat manifestavit, quoniam confessus est Christum Dei Filium, et unda sacri baptismatis est renatus. In eo sane quod dicit: Illum sumens, da eis pro me et pro te (Matth. XVII), ostendit quod per Petrum ejusque successores duorum Testamentorum doctrina manifestanda erat Judaeis et gentibus. Quod ergo dicit, illum sumens da eis pro me et pro te, sic est intelligendum: pro me quasi domino, pro te quasi servo; pro me quasi auctore, pro te quasi ministro salutis. Aliter piscis iste qui primus ad hamum Petri ascendit, et congruenter potest significare protomartyrem Stephanum, qui staterem gestabat in ore, verae fidei confessionem et doctrinam duorum Testamentorum. Nam positus in concilio confessus est Patrem et Filium, dicens: Ecce video coelos apertos et Filium hominis stantem a dextris virtutis Dei (Act. VII). Positus etiam in concilio legem Veteris Testamenti interpretatus est in Filio Dei. Praedicante itaque Petro, iste primum hamum deglutivit, quoniam iste primus adeptus martyrii palmam.