Migne Patrologia Latina Tomus 48
NeMaMe.Sermon6 48 Nestorius; Marius Mercator Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
MARII MERCATORIS SERVI CHRISTI, PRAEFATIO IN VARIOS SERMONES IMPII NESTORII DE INCARNATIONE DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI, e Graeco versos, Cum ejusdem Nestorii et Cyrilli epistolis et capitulis a sancto Cyrillo de diversis Nestorii libris excerptis.
MARIUS MERCATOR servus Christi, lectori conservo suo parem [Baluz. et parens] in Domino fidei salutem.
Nestorii quondam episcopi Constantinopolitanae urbis nonnulla ad plebem blasphemiarum dicta vel scripta, ex Graeco in Latinum sermonem, fervore catholicae fidei incitatus, curavi transferre, a fidelibus linguae meae fratribus cognoscenda atque vitanda: in quibus verbum de verbo, in quantum fieri potuit, conatus sum translator exprimere, ne prius falsarius magis quam verus postea probarer interpres.
Da igitur veniam, pie lector, si aut minus oratio luculenta [ Baluz. add. est], aut verborum ubicumque praesumptorum novitas, aurem forte perculerit: elegi obtrectatorum linguis magis exponi, quam a veritate sensuum exprimenda; ubi omne est de falsitate periculum, longius aberrare.
Occupent igitur se ex hoc instanti [ Baluz. idem] isti nostri disertuli, ad singulas syllabas nostras scrutandas et verba rimanda: non id curo, nec magni pendo, securus quod mihi de hoc opere nullus falsarii nomen imponat.
Scio etiam, ab istis exprobranda nobis esse aliqua dicta vitiosa, quae nobis vis servandae Graecae proprietatis extorsit. Dicat hinc [ Baluz. add. de] nobis quisque quod volet, sentiat quod placet, ego sapientum judicio fretus sum, quibus absque lenocinio fucoque verborum, et scholaribus nugis, simplex veritatis semper grata est pulchritudo.
Nunc hic ejus primus impietatis in ecclesia ad populum sermo est, in quo de incarnatione Dominica male lapsus infeliciter corruit.
SERMO PRIMUS. De Incarnatione Domini nostri Jesu Christi.
1. Doctrina pietatis est sensatorum in Ecclesia intentio; pietatis autem doctrina Providentiae cognitio est: cognoscit namque Dei providentiam, qui Deum cognoverit corporum animorumque creatorem. Quotquot igitur id nescientes adorant Deum, ignorare eos manifestum est veritatem: Deum enim confitentur se nosse, factis vero, ut scriptum est, negant (Tit. I, 16). 2. Oportet autem creatorem horum curam gerere, quos creavit: oportet dominum iis, quibus dominatur, sollicitudinem impertiri: oportet patremfamilias domus suae esse defensorem. 3. Impar est vita nostra ad hujus tanti regiminis dignitatem: fingit me [ Baluz. add. denique] in materno utero opifex Deus, et in illis matris [ Baluz. mihi] viscerum secretis conservandi me prima et summa tutela est. Nascor, et fontes lactis invenio. Incipio opus habere ciborum sectione, et cultris quibusdam, dentibus videlicet, armatus invenior. Virum ago, et vectigalis mihi efficitur creatura: deorsum namque me pascit terra, et de coelo mihi lucerna accenditur sol, flores mihi vernum tempus attribuit, affert mihi aestas spicas, hiems pluvias generat, autumnus tributum in vino dependit. 4. Quam inaequalem ex paupertate et divitiis consistentem ducimus vitam! non enim sustentari [ Baluz. subsistere] mortales aliter potuissent. Vide namque in his ipsis quanta nostri tutela sit. Facilis frumenti putredo cogit divitem timore corruptionis indigentibus vendere; mutabilis vini natura possessorem mercaturam inire damni terrore compellit. Imputribile ideo est et repugnans tempori aurum, quia retentum nihil pauperi nocet. Quae enim mala edunt [ Baluz. Quid enim me laedunt] divitiae, si aurum suum restringant, cum ea quae me pascunt, vendere divites compellantur? 5. Decem millibus donis humanum genus honoratum ultimo et finitimo Dominicae Incarnationis munere decoratum est. Quoniam enim homo divinae imago naturae est, hanc autem impulit et dejecit diabolus in corruptionem: doluit [ Baluz. add. pro sua imagine] tamquam pro propria statua rex, et corruptum renovat simulacrum, sine semine fingens de Virgine naturam, sicut et Adam, qui et ipse sine semine figuratus est, humani generis operatur restitutionem [ Baluz. suscitationem] per hominem, quoniam, inquit, per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum (I Cor. XV, 12). 6. Audiant haec, qui in dispensatione Dominicae innovationis [ Baluz. incarnationis] caecati non intelligunt. neque quae loquuntur, neque de quibus affirmant (I Tim. I, 7): qui, sicut modo cognovimus, a [ Baluz. in] nobis invicem frequenter sciscitantur, an Θεοτόκος dicenda sit [ Baluz. sciscitantur. Θεοτόκος, inquit], id est, puerpera Dei, sive genitrix Dei Maria, an autem ἀνθρωποτόκος, id est, hominis genitrix. Habet matrem Deus? Ergo excusabilis gentilitas matres diis subintroducens. Paulus ergo mendax de Christi Deitate dicens, ἀπάτωρ, ἀμήτωρ, ἄνευ γενεαλογίας (Heb. VII, 3), id est, sine patre, sine matre, sine generationis narratione. 7. Non, vir optime, Maria peperit Deum. Quod enim de carne natum est, caro est; et quod de spiritu, spiritus est (Joan. III, 6). Non peperit creatura eum, qui est increabilis; non recentem de Virgine Deum Verbum genuit Pater: In principio enim erat Verbum (Joan. I, 1), sicut Joannes ait. Non peperit creatura Creatorem [ Baluz. increabilem], sed peperit hominem Deitatis instrumentum; non creavit Deum Verbum Spiritus sanctus: Quod enim ex ea natum est de Spiritu sancto est (Matth. I, 20); sed Deo Verbo templum fabricatus est, quod habitaret ex Virgine. 8. Incarnatus est quidem Deus, sed non est mortuus: sed illum in quo incarnatus est suscitavit; inclinatus est elevare quod ruerat, ipse vero non cecidit: Dominus de coelo prospexit super filios hominum (Psal. XIII, 2); nempe inclinans eum [ Baluz. reum] levare qui cecidit, tamquam ille corruerit, vituperatur. Vidit Deus naturam collapsam, eamque Deitatis potentia apprehendit elisam, et illam elisam [ Baluz. om. elisam] tenens, et manens quod erat, in altum sublevavit: exempli causa, quod dicitur, nosce. Si jacentem elevare volueris, nonne continges corpus corpore, et te ipsum illi conjungendo elisum eriges, atque ita illi conjunctus ipse manes quod eras? sic et illud incarnationis aestima sacramentum. 9. Propter utentem illud indumentum quo [ Baluz. quod] utitur colo; propter absconditum adoro [ Baluz. adorans] quod foris videtur, inseparabilis ab eo qui foris [ Baluz. oculis] paret est Deus. 10. Quomodo igitur ejus qui non dividitur, honorem [ Baluz. add. ego] et dignitatem audeam separare? Divido naturas, sed conjungo reverentiam. 11. Intende in haec quae dicuntur. Non per seipsum Deus est qui in utero figuratus est: nam si sic esset, essemus hominis vere cultores; sed quoniam in assumpto Deus est, ex illo qui assumpsit qui assumptus est, appellatus est, et [ Baluz. om. appellatus est, et] appellatur Deus. 12. Formavit Deus Dominicam incarnationem. Intremiscamus susceptricem Dei formam una ac pari qua Deum Verbum reverentia, tamquam Divinitatis vere inseparabilis simulacrum, tamquam imaginem absconditi judicis. Duplicem confiteamur, et adoremus ut: unum duplum enim naturarum unum est propter unitatem. Audi Paulum utrumque clamantem, et Deitatis Unigeniti aeternitatem, et societatis vel conjunctionis unam factam esse dignitatem: Jesus, inquit, heri et hodie, idem ipse et in saecula saeculorum. Amen (Heb. XIII, 8).
SERMO II. De dogmate seu Θεογνώσια, id est, de conjunctione inconfusa duarum naturarum in Christo, et communione nominum, velut in Apollinaristas.
Habitum in ecclesia docet Cyrillus ( Epist. ad Acacium Melitenum ): inscriptum de dogmate ostendunt tituli excerptorum concilii Ephesini. Dogmatis nomine intelligi Θεογνωσίαν, atque adeo cognitionem humanitatis simul et Divinitatis Christi, loquitur exordium. Seriem partium non excogitatam a nobis ad arbitrium, sed veram esse facile noverit, quisquis loca unde singulae sumptae sunt inter se contulerit.
Non clamoribus probo erga me studium nostrum; sed laudo circa dogmata desiderium, et quod Deitatis et humanitatis Domini meministis.
Et post pauca: Aspicio populos multam quidem reverentiam et pietatem prudentissimam possidere; ignorantia vero Θεογνωσίας caecutire. Hoc autem non est crimen plebis; sed ut verecunde dicam, propterea quod doctores elimatius et liquidius vobis aliquid etiam de dogmatibus tempus non habuerint apponendi.
Meministis autem prorsus eorum quae saepe dixi vobis, cum duas in Christo Domino naturas distinguerem: duae sunt enim, si naturam spectes; si dignitatem, simplex. Naturarum enim auctoritas una est, propter conjunctionem; naturis quidem semper in suo ordine permanentibus, sed dignitate conjuncta, ut jam dixi, in auctoritatem unicam.
Propterea volo vos cautius favere, vel plaudere: divisio non est, neque conjunctionis, neque potentiae, neque filiationis, neque hujus, quod est Christus. In his divisio non est; in Deitate vero et humanitate divisio est. Christus, secundum quod est Christus, indivisus est; et Filius, secundum quod est Filius, indivisus est. Non enim habemus duos Christos vel duos filios; neque est apud nos primus Christus, et secundus; neque alter et alter; neque iterum alter Filius, et iterum alter Filius; sed idem ipse est duplex, non dignitate, sed natura.
Sed quemadmodum dicimus, Deum omnium opificem, et Deum Mosem: Deum enim, inquit, posui te Pharaonis (Exod. VII, 1); et Israel Filium Dei: Filius enim, inquit, primogenitus mihi Israel (Exod. IV, 22); et quemadmodum dicimus christum Saul: Non, inquit, imponam meam manum super ipsum, eo quod christus Domini sit (I Reg. XXIV, 7); similiter et Cyrum: Haec dicit, inquit, Dominus christo meo Cyro (Isai. XLV, 1); et Babylonium sanctum: Ego enim, inquit, praecipio ipsis sanctificatis, et ego duco ipsos (Isai. XIII, 3); ita dicimus Dominum, et Christum, et Deum, et Filium, et sanctum; sed communio quidem nominum similis est, dignitas vero non eadem est.
Quoties igitur sancta Scriptura dictura est, vel generationem Christi ex beata Virgine, vel mortem, nusquam Deum dicit, sed aut Christum, aut Jesum, aut Dominum; quoniam haec tria naturas indicant duas, modo hanc, modo illam, modo utramque. Est autem tale quod dico, quoties nobis generationem ex Virgine Scriptura commemorat, quid dicit? Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4); non dicit: Misit Deus Verbum; sed utitur eo nomine, quod naturas indicat duas. Quia enim Filius homo est et Deus, dicit: Misit Deus Filium suum factum ex muliere; ut cum audieris, factum ex muliere, statim reputes nomen positum, quod naturas indicat duas; et generationem ex beata Virgine Filii voces. Filium enim Dei peperit Virgo Χριστοτόκος: nam quoniam Filius Dei duplex est in naturis, peperit quidem Filium Dei, quia peperit hominem, qui est Filius Dei, propter conjunctum ei Filium Dei.
Quod in nativitate ex Christi genitrice Virgine divina Scriptura ponat Filii nomen, declaravimus. Audi jam et in morte, et vide sicubi tandem Dei nomen est positum, ut passibilem Deum inducamus. Cum inimici essemus, inquit, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus (Rom. V, 10); non dicit, per mortem Dei Verbi.
Erat quidem Deus Verbum ante incarnationem, et Filius, et Deus cum Patre; sumpsit vero novissimis temporibus servi formam: sed cum sit et antea Filius, et ita vocetur post assumptionem, non potest vocari divisus Filius, ne duos filios constituamus; sed quia illi conjunctus est, qui erat a principio Filius, non potest secundum dignitatem filiationis divisionem suscipere. Quoad dignitatem filiationis, inquam, non quoad naturas; propterea et Deus Verbum nominatur Christus, quia habet conjunctionem cum Christo perpetuam; neque contingit ut Deus Verbum sine humanitate faciat aliquid; perducta est enim ad summam conjunctionem, non tamen ad deificationem, ut sapientes e recentioribus dogmatistis asserunt.
Ita etiam Christum secundum carnem, propter conjunctionem, quam habet cum Deo Verbo, Deum nominamus, scientes esse hominem, qui apparet. Audi utrumque Paulum praedicantem: Ex Judaeis, inquit, Christum secundum carnem, qui est supra omnes deos (Rom. IX, 5). Prius hominem confitetur, deinde, conjunctione ad Deum, dicit Deum eum qui apparet, ne quis Christianitatem hominis putet esse cultricem.
Audi etiam hoc nomen, Dominus, aliquando de humanitate Christi, aliquando de Divinitate ejus, aliquando de utraque positum. Quotiescumque manducabitis panem, et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis (I Cor. XI, 26). Audi ex praecedentibus imperitiam objicientium, quod maximam esse legant hujus mysterii utilitatem, et cujus commemorationem hominibus afferat; atque audi non me hoc dicentem, sed beatum Paulum: Quotiescumque manducabitis panem hunc; non dixit, quotiescumque manducabitis Divinitatem hanc, sed quotiescumque manducabitis panem hunc. Vide de corpore Dominico illi propositum esse: Quotiescumque manducabitis panem hunc, cujus est ipsum corpus antitypum. Videamus ergo cujus mors. Quotiescumque manducabitis panem hunc, et calicem hunc bibetis, mortem Domini annuntiabitis. Audi in sequentibus apertius, donec veniat. Quis autem veniet? Videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum gloria multa (Matth. XXIV, 30). Et, quod majus est, ante apostolos propheta manifestius venientem ostendit, et clamat de Judaeis dicens: Videbunt in quem compunxerunt (Zach. XII, 10). Quid igitur illud compunctum est? Latus. Latus vero non est Dei, sed hominis.
Inconfusam igitur servemus naturarum conjunctionem; confiteamur in homine Deum; colamus divina quadam conjunctione cum Deo omnipotente adorandum hominem.
Dic de assumente quod Deus sit; adjice de assumpto quod servi forma; infer postea conjunctionis dignitatem, quod communis sit duorum auctoritas, quod eadem sit duorum dignitas; manentibusque naturis, confitere unitatem.
SERMO III. Habitus a Nestorio velut in Arianos et Macedonianos, reipsa adversus catholicos verae naturarum unionis in Christo defensores.
Ampliorem in Christum injuriam excogitantes, Spiritum sanctum a divina dissecant natura, qui ejus humanitatem figuravit in utero Virginis: Quod enim, inquit Scriptura, in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matt. I, 20); qui secundum justitiam, quod figuratum est, reformavit: Manifestum enim, inquit, in carne, justificatum est in spiritu (I Tim. III, 16); qui eum terribilem et formidabilem daemonibus faciebat: Ego enim, inquit, in Spiritu Dei ejicio daemonia (Luc. XI, 20); qui ejus carnem templum est fabricatus: Vidi enim spiritum, inquit, descendentem tamquam columbam, et manentem super eum (Joan. I, 32); qui ei in coelum ascensionem donavit: Praecipiens enim, inquit Scriptura, Apostolis quos elegit per Spiritum sanctum, elevatus in coelum est (Act. I, 32). Hic, inquam, Spiritus, qui tam magnam gloriam donavit, esse ab his asseritur Christi servus.
Quomodo vero sit servus, qui cum Filio cooperatur et Patre? Nam si quis requirat opera Spiritus, ea inveniet nec distantia nec dissimilia operibus Patris et Filii; non quia una Deitas dividatur, sed quia divina Scriptura ea quae sunt unius virtutis, singulis substantiis dispertiat, ut Trinitatis similitudo demonstretur. Hoc considera, incipiens ab operibus suo tempore factis: Deus Verbum factum est caro, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Considere sibi fecit assumptum hominem Pater: Dixit enim Dominus Domino meo: Sede ad dexteram meam (Ps. CIX, 1). Ejus qui assumptus, gloriam clarificavit Spiritus: Quando enim venerit spiritus veritatis, ipse me clarificabit (Joan. XVI, 4).
Visne etiam aliam ad haec adjiciamus Trinitatis efficientiam? Habitavit Filius in corpore. Commendavit baptizatum Pater. Efformavit eum in Virgine Spiritus. Apostolos Filius elegit: Ego, inquit, elegi vos (Joan. XV, 19). Pater sanctificavit: Pater, inquit, sanctifica eos in veritate tua (Joan. XVII, 17). Spiritus effecit oratores (Act. II, 4).
Et isti quidem (Ariani), tametsi majestate paternae Deitatis Verbum Deum minorem delirent, non tamen novellum fatentur: hi autem eum etiam beatae Mariae secundum et posteriorem esse pronuntiant, et temporalem matrem opifici temporum Divinitati consignant: quin immo nec matrem Christi esse concedunt. Si enim non hominis natura, sed Deus Verbum erat, quem illa pariebat, quae peperit, nequaquam mater ejus qui natus est invenitur; quomodo enim aliqua fiet ejus mater, qui a natura genitricis est alienus? Quod si vera mater ab iis appellatur; ergo qui editus est, non Divinitatis natura est, sed homo; siquidem proprium omnis est matris consubstantivum sibi parere.
Ergo non erit mater, quae consubstantivum sibi minime peperit. Ergo, quia mater ab iis dicitur, eum qui secundum substantiam similis est genuit. Quis autem secundum substantiam ejus erit similis? Is sine dubio qui Spiritus sancti opificio exstitit: Quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matt. I, 20); cum quo indesinenter erat Verbum Deus.
Verbum ergo Deus non est natus ex Maria, sed in illo, qui ex ea natus est, mansit. Non ex Virgine initium habuit, sed illi qui crescendo per menses paulatim compositus in utero Virginis est, inseparabiliter omni tempore sociatus est. Aliud est autem dicere: Cum illo qui natus est, manet; et aliud, illum qui cum nato manet, hunc esse cui ut nasceretur mensium opus fuisset curriculo.
Cum Nestorius in media Ecclesia profanis uteretur vocum novitatibus (quibus et Θεοτόκον, et geminam Christi nativitatem insectabatur ), vir quidam sane probus, qui adhuc inter laicos erat, sed tamen admirabilem sibi collegerat eruditionem, ferventi et religioso zelo permotus, et contentiori voce inclamans: Ipsum, inquit, ante saecula Verbum etiam secundam subiisse generationem, id est, illam secundum carnem, et ex muliere. Tumultuantibus ad ista populis, et majori ac saniori parte maximis illum laudibus attollente, ut pium et sapientem in primis, et rectorum dogmatum haud expertem, aliis nihilominus adversus illum efferatis, ipse (Nestorius) se interponit, moxque illos approbat, quos sua docendo perdiderat: caeterum in eum linguam exacuit qui ipsius dogmata non sustinuerat, et in sanctos Patres qui piam fidei definitionem nobis constituerant, atque ait:
Gaudeo vestrum aspiciens zelum: indidem enim perspicue coargui possunt, quae ab infelici homine sunt flagitiose dicta. Nam quorum duae sunt generationes, eorum duo sint filii necesse; sed Ecclesia unum agnoscit Filium ipsum Dominum Christum.
Nos autem oportet nosse id quod modo venit in recordationem concilii Nicaeni, quod nusquam ausum est dicere quia Verbum Deus natum est ex virgine Maria; ait enim: Credimus in unum Patrem omnipotentem, et in unum Dominum Jesum Christum. Attendite, quia prius cum Patres posuissent Christum, quod duarum naturarum conjunctionem demonstrat, non dixerunt, unum Deum Verbum; sed acceperunt nomen quod significaret utrumque, ut subdescendendo, cum audis mortem, nulla novitate turberis, et cum crucifixum et sepultum, tamquam Divinitate ita patiente, non vulnereris auditu.
Deinde videamus quid illi subjungunt. Credimus et in unum Dominum Jesum Christum, unigenitum Patri, qui propter nos descendit, et incarnatus est de Spiritu sancto. Non dixerunt quia natus est de Spiritu sancto. Vide quemadmodum interpretentur subdescendendo, quia dixerunt hominem factum. Deum, inquiunt, dicimus incarnatum, non mutabilitatem in carnem suscipiente divina natura, sed inhabitationem, quam gessit in homine, demonstrantes.
Et post aliquanta: Hoc retinete, quoniam praetermittentes dicere: Credimus in Deum Verbum Filium ejus unigenitum, dixerunt: Credimus in unum Dominum Jesum Christum, consubstantivum Patri, Deum verum de Deo vero, per quem omnia facta, qui propter nos homines et nostram salutem descendit, atque incarnatus est de Spiritu sancto, ex Maria virgine, et homo factus est. Nusquam dixerunt, natus est. Cur, putamus? Ut non duas nativitates introducerent Divinitatis.
Et post aliquanta: sic enim Scriptura dicit: Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege (Gal. IV, 4). Hic quidem duas demonstrat naturas. Quod autem tantum circa hominem contingit, narrat. Exige certe a contentioso quis sub lege sit factus. Verbum Deus? nequaquam.
Quid igitur dicebamus? Ne timeas accipere Mariam conjugem tuam; quod enim natum est (sive natum, sive factum dixerimus, sensui nihil nocet), quod enim in ea natum est, ex Spiritu sancto est (Matt. X, 20). Si dixerimus, quod Deus Verbum natum est in utero (est enim aliud simul esse cum nascente, aliud nasci), quod enim, inquit, in ea natum est, ex Spiritu sancto est, hoc est, Spiritus sanctus creavit id quod est in ea. Viderunt igitur Patres, utpote scientes sanctarum Scripturarum, quod si eum qui incarnatus est natum dixerimus, invenietur Deus Verbum Filius Spiritus sancti, aut duos Patres habens. Si vero factum dixerimus, invenietur Deus Verbum creatura Spiritus sancti. Fugientes igitur generationis dictionem, dixerunt ita: Qui descendit propter nostram salutem et incarnatus est. Quid est, incarnatus? non conversus a Divinitate in carnem.
In eo quod dixerunt, incarnatus ex Spiritu sancto, secuti sunt evangelistam: nam cum evangelista venisset ad ἐνανθρώπησιν, fugit generationem de Verbo dicere, et dixit incarnationem. Audi: Et Verbum caro factum est (Joan. I, 14); non dixit: Verbum per carnem factum. Ubi enim aut apostoli aut evangelistae Filii faciunt mentionem, dicunt natum ex muliere. Adverte, quaeso, ubi dicunt nomen Filii, id quod natum est, ex muliere natum dicunt. Ubi vero Verbi faciunt mentionem, nemo audet dicere generationem per humanitatem. Audi beatum Joannem evangelistam, cum venisset ad Verbum et ἐνανθρώπησιν ejus. Audi quid dicat: Verbum caro factum est; hoc est, assumpsit carnem; et habitavit in nobis; hoc est, nostram induit naturam. Et vidimus gloriam ipsius Filii; non dixit: Vidimus generationem Verbi.
Et post aliquanta: Quoniam vero si dixissent: Credimus in unum Deum Verbum, futurum erat ut mors divinae naturae tribueretur; ideo nomen accipiunt commune, nempe Jesus Christus, ut et mortuum illum significarent, et illum non mortuum. Itaque perinde ac si quis dicat, ille homo est mortuus, quamvis anima sit immortalis; tamen quia nomen dixit quod significat duas naturas, et corpus quod moritur, et animam immortalem, ideo nihil est periculi in ea voce; utrumque enim vocatur homo, et corpus, et anima. Ita igitur etiam magnus ille chorus de Christo dixit.
Symbolum Nicaenum, quod et Constantinopolitanum. Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium creatorem.
Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, natum ex Patre, hoc est, ex Patris substantia, Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum, consubstantialem Patri: per quem omnia facta sunt, et quae in coelo, et quae in terra.
Qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est, et homo factus est, et passus est, et tertia die resurrexit; ascendit ad coelos, venturus judicare vivos et mortuos.
Et in Spiritum sanctum.
Qui autem dicunt: Erat aliquando cum non esset, et priusquam nasceretur, non erat: vel quod ex non existentibus, aut ex alia substantia, vel essentia sit: aut qui Filium Dei mutationi, aut alterationi obnoxium asserunt; hos catholica et apostolica anathematizat Ecclesia.
Symbolum Antiochenum.
Credo in unum et solum verum Deum, Patrem omnipotentem, creatorem omnium visibilium et invisibilium creaturarum.
Et in Dominum nostrum Jesum Christum, Filium ejus unigenitum, et primogenitum totius creaturae, ex eo natum ante omnia saecula, et non factum, Deum verum ex Deo vero, ὁμοούσιον Patri, per quem et saecula compaginata sunt, et omnia facta.
Qui propter nos venit, et natus est ex Maria virgine, et crucifixus sub Pontio Pilato, et sepultus, et tertia die resurrexit secundum Scripturas, et in coelos ascendit, et iterum veniet judicare vivos et mortuos.
EPISTOLA MARII MERCATORIS De discrimine inter haeresim Nestorii, et dogmata Pauli Samosateni, Ebionis, Photini atque Marcelli. Marius Mercator, servus Christi, lectori conservo salutem. 1. Samosateni Pauli atque Nestorii est ista non minus impia quam vana doctrina.
Nestorius circa [ Baluz. quidem] Verbum Dei, non quidem ut Paulus sentit, qui non substantivum, sed prolatitium potentiae Dei efficax Verbum esse definit: non confitetur tamen idem Nestorius de Verbo substantivo, ipsum Filium Dei naturaliter esse; sed dicit, argute quidem, quia nonexpresse, ab aeternitate Filium non esse, sed Verbum tantum, quod in substantia Patris manens, Deus sit consubstantialis, quem Graeci ὁμοούσιον dicunt; Filium vero illum esse et dici debere asserit, qui ex Maria sit natus.
2. Atque ita dividit aeternum a temporali; illi quidem Deo et Dei Verbo quae majestatis sunt, huic vero alteri quae humanae infirmitatis sunt, deputans: propter individuam autem atque inseparabilem connexionem dignum fuisse habitum nuncupatione Filii Dei, quippe [ Baluz. om. quippe] qui hoc ipsum pro meritis, et ex adoptione habeat, non ex natura. 3. Verum cum ei a catholicis objicitur, cur per hunc sensum duos [ Baluz. add. Jesus] Christos et duos Filios sentiat, pro se ipse ita respondet: Ego, inquit, unum Christum definio, qui a chrismate unctus sit dicendus; unum hunc ipsum esse Filium Dei, quia [Baluz. qui ], ut superius dictum est, indivisibili societate Deo Verbo conjunctus est; nonnumquam [Baluz. add. sane] propter hanc ipsam inseparabilem conjunctionem, vel connexionem, etiam Verbum illud iisdem cognominibus connuncupari, quae ab ejus natura sunt penitus aliena; ex merito tandem hunc Jesum Christum singularis nativitatis, et incomparabilis vitae, dignum fuisse habitum, tamquam templum, tota plenitudine divinitatis, atque ab hoc Deo et Dei Verbo inhabitari. 4. In eo igitur Paulo Samosateno conjungitur, in quo habitatorem et habitaculum pro meritis separat, dividens quod unicuique eorum sit proprium, ex diversitate naturae; quod quidem illis ambobus cum Ebione, et Photino, et Galata Marcello commune est. 5. In eo vero, quod [ Baluz. In id quod vero] substantiale Verbum Dei confitetur, et esse ab aeterno cum Patre Deum asserit, a memoratis recte dissentit, et fidei rectae conjungitur. 6. Sed quod iterum idem Verbum Deum naturaliter Dei Patris non esse Filium dicit, sed Verbum tantum, ut superius exposuimus, et in Christo Domino [ Baluz. nihilominus] dividit merita uniuscujusque substantiae, impietatis magnum crimen incurrit, et hinc tamquam alienus et extorris ab ecclesiastica fide jure damnatus est. HOMILIA PROCLI, episcopi Cyzici, habita sedente Nestorio in magna ecclesia Constantinopolis, in incarnationem Domini nostri Jesu Christi, quod Deipara sit beata virgo Maria, et ex ea natus, neque Deus tantum, neque purus homo, sed Emmanuel, inconfuse et incommutabiliter Deus et homo. Interprete, ut videtur, Mario Mercatore. 1. Virginalis hodie solemnitas linguam nostram, fratres, in praeconium vocat, et praesens festivitas his, qui convenerunt, quasi provisor utilitatis efficitur, et valde competenter. Castitatis enim habet materiam, et feminei gloriam sexus, propter eam quae in tempore mater est, et semper virgo.
2. Ecce enim et terra et mare munera Virgini offerunt: illud quidem fluctibus dorsum suum tranquille substernens; haec autem gradientium sine impedimento dirigens vestigia. Gaudeat natura, mulieres honorentur, choros ducat humanitas, glorificentur virgines: Ubi enim abundavit peccatum, superabundavit gratia (Rom. V, 20). Convocavit nos beata Maria, immaculatum virginitatis vas, rationalis secundi Adam paradisus, opificium unitionis naturarum, solemnitas salubris commutationis, rubus quem divini partus ignis non combussit, vere levis nubes, quae eum, qui supra cherubim est, cum corpore portavit. O coelestis imbris purissimum vellus, ex quo pastor ove indutus est! 3. Maria mater et ancilla, Virgo et coelum, solus Dei ad homines pons, terribilis dispensationis tela, in qua ineffabilis incarnationis texta est tunica, cujus operis supertextor Spiritus sanctus est; textrix, ex altissimis obumbrans virtus; vestis autem, antiquum Adam indumentum; flocci, ex Virgine immaculata caro; radius, immensurabilis induentis gratia; artifex, quod per obedientiam insiluit Verbum. Quis vidit, quis audivit, quia vulvam Deus incircumscriptus habitavit, et quem coelum non caperet, venter Virginis cepit. 4. Natus est ex muliere Deus, sed non nudus; et natus est homo, sed non purus; et qui natus est veteris peccati portam, portam salutis ostendit: ubi enim serpens per inobedientiam venenum effudit, ibi Verbum per obedientiam ingrediens templum vivifice plasmavit. Unde primus peccati discipulus Cain emersit, inde generis nostri liberator Christus sine semine pullulavit. 5. Non erubuit amator hominum muliebres partus, vitae enim erat negotiatio quae agebatur. Non coinquinatus est habitans viscera, quae ipse sine contumelia condiderat. Si non virgo mansit mater, purus est homo qui natus est, et non exstitit mirabilis partus; si autem et post partum virgo permansit, ille ineffabiliter ex ea natus est, qui sine prohibitione januis clausis ingressus est, cujus conjunctionem naturarum agnoscens Thomas, exclamavit dicens: Dominus meus et Deus meus (Joan. XX, 28). 6. Non erubescas, o homo, partum, ipse enim nobis factus est occasio salutis. Si non ex muliere nasceretur, nequaquam moreretur; si non moreretur, nequaquam per mortem destrueret eum qui habet mortis imperium (Hebr. II, 14), id est, diabolum. Non est injuria architecto manere in his quae ipse aedificavit; non coinquinat figulum lutum renovantem, quod plasmaverat: sic non coinquinat incontaminabilem ex Virginis ventre procedere; quam enim dum plasmaret, non coinquinatus est, per eam transiens non pollutus est. 7. O utere, in quo communis libertatis cautio composita est! O venter; in quo contra mortem fabricata sunt arma! O area, in qua naturae agricola Christus, sicut spica, sine semine pullulavit! O templum, in quo Deus factus est sacerdos, non naturam commutans, sed eum, qui secundum ordinem est Melchisedech, propter miserationem indutus est! 8. Verbum caro factum est (Joan. I, 14), etsi Judaei non credunt partum. Deus hominis formam indutus est, etsi pagani detrahunt miraculo: propter hoc enim et Judaeis scandalum, et gentibus stultitia (I Cor. I, 23) est mysterium, quia ultra rationem est miraculum. Si non Verbum habitasset in utero, nequaquam caro sederet super thronum. Si Deo injuria fuisset in vulvam ingredi, et angelis injuria esset hominibus ministrare. 9. Qui est secundum naturam, utpote Deus, ἀπαθὴς, propter misericordiam factus est πολυπαθής. Non ex provectu factus est Deus Christus, absit, sed propter miserationem, quemadmodum credimus, factus est homo. Non hominem deificatum praedicamus, sed Deum incarnatum confitemur. Propriam ancillam conscripsit matrem. Qui secundum essentiam sine matre est, est secundum dispensationem sine patre: nam quomodo ipse, secundum Paulum, sine patre et sine matre est (Hebr. VII, 3)? Si purus homo est, non est sine matre; si nudus Deus est, non est sine patre: nunc autem idem ipse est, sine matre quidem ut plasmator; sine patre autem, ut plasmatus. 10. Erubesce vel appellationem archangeli, o homo; qui Mariam evangelizavit, Gabriel dicitur. Quid autem interpretatur Gabriel? Deus et homo. Praecessit appellatio, ut crederetur dispensatio. 11. Disce causam praesentiae, et glorifica incarnati virtutem. Multum debebat genus humanum, et deficiebat ad debitum. Per Adam omne peccatum conscripsimus, et servos nos retinebat diabolus: instrumenta nostra proferebat, pro chartis utens multa patiente corpore: stabat malus passionum falsarius concutiens contra nos debitum, et postulans judicium. Erat igitur necessarium alterum e duobus, aut importari ex judicio mortem, quia omnes peccaverunt; aut talem dari in compensationem, qui totius repetitionis justificatio existeret. Et homo quidem salvare non poterat, subjacebat enim debito: angelus redimere non valebat, deficiebat enim in pretio liberationis; eum qui sine peccato erat pro peccatoribus mori oportebat: ipsa enim haec et sola relicta est mali solutio. 12. Quid ergo? Ipse qui ex nihilo universam naturam ut esset adduxerat, qui in nullo bonitatis dono deficiebat, adinvenit, et adjudicatis morti vitam certissimam, et morti solutionem decentissimam: fit enim homo, sicut novit ipse (sermo enim interpretari miraculum non potest), et eo moritur, quod homo factus est; et eo liberat, quod prius exstiterat, secundum Paulum dicentem: In quo habemus redemptionem, per sanguinem ejus remissionem peccatorum (Eph. I, 7). 13. O stupenda res! aliis negotiatus est immortalitatem, ipse enim erat immortalis; talis enim alter secundum dispensationem, nec erat, nec factus est, nec est, nec erit, solus est qui ex Virgine natus est Deus et homo, non solum, quae contraponi ad appretiationem possit, habens dignitatem ad multitudinem reorum, sed omnibus sententiis supereminentem. In hoc quidem quod Filius erat, id quod incommutabilis est ad Patrem conservans; in hoc autem quod conditor, id quod virtutis est indeficienter habens; in hoc quod amans misereri, ea quae compassionis sunt sine ulla publicans collatione; in id denique quod sacerdos est, id quod ad repraesentationem erat idoneum offerens: quorum nihil simile inveniet quis, aut vicinum aliquando in aliquo. 14. Attende enim ejus in homines amorem. Voluntarie adjudicatus morti, eam, quae contra crucifigentes erat, dissolvit mortem, et convertit perimentium se iniquitatem in iniquorum salutem. 15. Hominis igitur puri salvare non erat, etenim ipse etiam indigebat salvatore, secundum Paulum dicentem: Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 28). Quia vero peccatum diabolo reum tradebat hominem, diabolus traditum in mortem agebat: in magno periculo ea quae circa nos sunt, erant, impossibilisque erat solutio mortis. 16. Qui missi sunt medici, accusabant; quid igitur? Cum viderent prophetae ultra humanam artem vulnus esse, ad coelestem medicum clamabant: et hic quidem dicebat: Domine, inclina coelos tuos, et descende (Ps. CXLIII, 5). Alius: Sana me, Domine, et sanabor (Jer. XVII, 14). Alius clamabat: Excita potentiam tuam, et veni, ut liberes nos (Ps. LXXIX, 3). Alius dicebat: Heu me! anima mea, quia periit misericors a terra. Alius dicebat: Si vere Deus habitavit cum hominibus. Alter: Cito apprehendat nos misericordia tua, Domine. Item alter: Deus, in adjutorium meum intende, Domine, ad adjuvandum me festina (Ps. LXIX, 2). Alter: Qui venturus est veniet, et non tardabit (Habac. II, 3). Alius: Erravi sicut ovis quae perierat; require servum tuum (Ps. CXVIII, 176). 17. Non despexit igitur humanae naturae oppressionem, qui natura exstat rex et Deus; sed venit qui semper aderat, et exsolvit redemptionem proprium sanguinem, et dedit pro genere humano compensationem morti, quod ex Virgine indutus est corpus, et redemit mundum ex maledicto legis; unde clamat Paulus: Christus nos redemit de maledicto legis (Gal. III, 13). 18. Qui igitur redemit nos, non purus homo, o Judaee: hominum enim natura peccato serviebat; sed nec Deus nudus, corpus enim habebat, o Manichaee, nisi enim me indutus esset, me non salvasset; sed qui in utero Virginis sententiam tulerat, indutus est reum, et ibi terribilis facta est commutatio: dans enim Spiritum accepit carnem, idem ipse cum Virgine et ex Virgine; et Spiritus quidem obumbravit eam, ipse vero ex ea caro factus est. 19. Si alter Christus et alter Deus Verbum, non jam trinitas, sed quaternitas erit. Non disrumpas dispensationis tunicam, quae desuper contexta est, non sis discipulus Arii; impie ille essentiam dividit, tu unitatem ne partiaris, ut non dividaris a Deo. 20. Dic age, quis apparuit in tenebris et in umbra mortis sedentibus (Luc. I, 79)? Homo? Et quomodo, si in tenebris degebat, secundum Paulum dicentem: Qui eripuit nos ex potestate tenebrarum (Col. I, 13); et iterum: Eratis enim aliquando tenebrae (Ephes. V, 8). Quis ergo illuxit? David te doceat dicens: Deus Dominus, et illuxit nobis (Ps. CXVII, 27); convenerunt naturae, et inconfusa permansit unitas. 21. Venit salvare, sed oportebat et pati: quomodo ergo poterant utraque fieri? Homo purus salvare non valebat, Deus nudus pati non poterat, ipse existens Deus natura, factus est homo, et eo quod quidem erat salvavit; eo autem quod factus est, pertulit. 22. Propterea quando vidit Ecclesia coronasse eum spinis Synagogam, deplorans praesumptionem dicebat: Filiae Jerusalem, exite et videte coronam, qua coronavit eum mater sua (Cant. III, 11); ipse enim ex spinis coronam portavit, ut spinarum sententiam dissolveret; ipse in sinu Patris et in ventre Virginis, inter ulnas matris et super pennas ventorum: sursum ab angelis adorabatur, et deorsum cum telonibus recumbebat: Seraphim non prospiciebant prae reverentia, et Pilatus interrogabat: servus percutiebat, et creatura tenebatur: in cruce figebatur, et thronus gloriae nudus non erat: in sepulcro jacebat, et coelum extendebat, sicut pellem: inter mortuos reputabatur, et infernum spoliabat: deorsum quasi seductor calumniabatur, et sursum a sanctis glorificabatur. O stupendum mysterium! 23. Video miracula, et praedico deitatem: aspicio passiones, et non abnego humanitatem; sed Emmanuel naturae quidem portas aperuit, ut homo; virginale autem claustrum non disrupit, ut Deus; sed sic ex vulva egressus est, quomodo per auditum ingressus est. Sic natus est, quomodo conceptus; impatibiliter introiit, incorruptibiliter egressus est secundum prophetam Ezechiel dicentem: Convertit me Dominus ad viam portae sanctuarii exteriorem, quae attendit ad Orientem, et haec clausa erat. Et dixit Dominus ad me: Fili hominis, porta ista clausa erit, et non aperietur: nullus transibit per eam, sed solus Dominus Deus ingredietur, et erit clausa (Ezech. XLIV, 1). 24. Ecce approbatio manifesta sanctae genitricis Dei Mariae, dissolvatur deinceps omnis contradictio, et sanctarum Scripturarum illuminemur doctrina, ut coelorum regnum obtineamus in Christo Jesu Domino nostro, ipsi gloria in saecula saeculorum. Amen.
SERMO IV. De incarnatione. Qui primus atque extemporalis adversus Procli orationem panegyricam in Virginem Θεοτόκον. 1. Amatores Christi populos plausus his conferre, qui pro beata Maria impendunt sermonis officium, non est mirandum: hoc ipsum enim quod templum facta est [ Baluz. ad. illius] Dominicae carnis, excedit omne quod est laude dignissimum. Sed in illud vestra amabilitas debet intendere, ne cum plusquam oportet aut decet [ Baluz. debet] circa illius beatae honorem laudemque versamur, dignitatem Dei Verbi confundere videamur, bis eum faciendo generatum. Et ut rem intelligatis, simpliciore sermone fungamur, utamurque eloquio omnibus ad capiendum facillimo, ne auditorum quod dicitur excedat auditum.
2. Qui Deum simpliciter dicit de Maria natum, primo omnium nobilitatem gentibus prostituit dogmatis, atque exponens in medium, vituperandum id ridendumque proponit; statim enim paganus cum reprehensione accipiens, quia de Maria Deus est natus, inferet adversus Christianum: necessario enim qui dicit simpliciter [ Baluz. similiter] de Maria natum Deum, et non illum qui natus est [ Baluz. om. qui natus est], conjunctione duarum naturarum, divinae scilicet et humanae, Deum [ Baluz. om. Deum] esse reputaverit, audiet: Ego natum et mortuum Deum et sepultum adorare non queo. Liquida autem divisio dogmatis ista est: Qui natus est, et per partes incrementorum temporibus eguit, et mensibus legitimis portatus in ventre est, hic humanam habet naturam, sed Deo sane conjunctam. 3. Aliud est autem dicere quia nato de Maria conjunctus erat Deus ille qui est Verbum Patris, quod est liquidissimum ac firmum atque irreprehensibile gentilibus; et aliud, quia ipsa Divinitas indiguit nativitate in mensibus decurrente: Verbum enim Deus temporum est opifex, non in tempore fabricatus. 4. Divisionem igitur super hoc praecedentis magistri valde sum admiratus dicentis (Parte 3): Qui ex muliere natus est, nec Deus nudus, nec purus homo; quia neque Deum oportet dicere nude et utcumque generatum: nemo enim qui se est antiquior generat; nec iterum humanitatem nudam esse profitendum est, sed humanitatem conjunctam Deo esse generatam. 5. In illud attractos vos esse volo, qui estis intenti examinatores religionis (hanc enim et de vobis, quam de Antiochenis, habeo opinionem), in illud ergo, ut dicebam, attractos vos esse volo, quia Deus pontifex factus est, ferre non possum; si enim Deus opifex et pontifex est, cujus a pontificibus legatio exhibenda est? 6. Haec ad vestram dilectionem sermocinatus sum, et dicerem plura, nisi hoc subintrasset animum meum, quod Ecclesiae doctoribus videor contraria disputare. Volo igitur vos perspicaces esse in examinandis dogmatibus, et neque susceptam humanitatem a Deo Verbo confundere, neque hominem nudum eum qui natus est dicere; sed nec Deum Verbum contemperatum, vel commixtum propriam amisisse essentiam.
7. Propterea enim, discipulis in stupore constitutis, tempore quo sublevatur in coelum, et apud se, quantum arbitrandum est, hoc reputantibus: putasne resoluta est humana natura? putasne in coelis in eadem essentia permanet? Et eis de hac visione stupentibus advenientes angeli dicebant: Hic Jesus qui videtur, hic qui mensium incrementis indiguit, hic qui mortuus est, hic qui crucem pertulit, sic veniet quemadmodum vidistis eum ascendentem in coelum (Act. I, 11). Et iterum beatus Paulus in Actibus apostolorum: In viro, inquit, in quo decrevit Deus judicare orbem terrae, fidem praestans omnibus, suscitans eum a mortuis (Ibid. XVII, 31). Numquid Verbum Deus surrexit a mortuis? Si autem vivificator mortificatus est, quis erit qui conferat vitam? 8. Praeter hoc et Arianis hinc valde reprehensibiles sumus; si enim utcumque natum [ Baluz. om. natum] Deum Verbum et simpliciter nominemus, vide ex hoc quid conficiatur. Dicis simpliciter: Deus est qui natus est de Maria, statim haereticus infert reprehendens: Ergo immerito nos arguitis, filium minorem Patre et creatum dicentes; quoniam apud vos etiam hoc in confessione est, inquiens Verbum Deum esse qui natus est de Maria. 9. Audi quae idem Deus Verbum de se ipse testatur: Euntes renuntiate fratribus meis: Vado ad Patrem meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum (Joan. XX, 17). Sed cum hoc diceret, qui natus est de beata Maria, humanitate quidem nobis consubstantialis erat; in eo autem quod conjunctus Deo, [ Baluz. ad. a] nostra erat longe, quia Deus, substantia melior. 10. Tunc illorum blasphemia liberaberis: et facile ac breviter sacramentum religionis edices hoc modo: Alius quidem Deus Verbum est, qui erat in templo, quod operatus est Spiritus, et aliud templum praeter habitantem Deum. Templi est morte dissolvi; inhabitantis autem templum, id ut resuscitet proprium est. Non hic meus sermo, sed vox est Domini: Solvite templum, inquit, hoc, et in triduo suscitabo illud (Joan. II, 19). 11. Conjunctionis igitur confiteamur unitatem [ Baluz. dignitatem], naturas autem et substantias duplices, alioquin invenietur Verbum [ Baluz. add. Deus] esse sancti Spiritus creatura: quid enim ait evangelista? Quod in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matth. I, 20). Quod si Verbum Deus nudus ac solus erat, qui natus est [ Baluz. ad. creatus est], nec, quod dicit evangelista, Spiritus creavit illius templum in beata Maria, invenietur Deus Verbum sancti Spiritus opificium. 12. Fugiamus itaque hujus confusionis errorem: Dominum nostrum Christum, secundum naturam, duplicem dicamus; secundum quod est Filius, unum. 13. Ego autem quibusdam mihi et illud renuntiantibus, cum laetitia saepius risi, quoniam, inquiunt, episcopus, quae Photini sunt, sapit, nescientes neque quae loquuntur, neque de quibus affirmant (I Tim. I, 7); hoc enim quod a me dicitur, Photini [ Baluz. add. dogmatis] eversio invenitur. Photini enim sensus a partu Mariae Verbo Deo dat principium, me dicente Verbum Deum semper existere ante saecula. 14. Ad illos mihi quidem proverbialis sermo sufficiat: Noli respondere imprudenti secundum imprudentiam ejus (Prov. XXVI, 4). Vos autem volo perspicaces examinatores dogmatum, neque plausibus uti, neque attrahi sermonis illecebra, neque dogmatum aliquid, examinatamque rationem novitatis praesumptionem putare, sed veritatis eam magis gloriam judicare.
SERMO V. De Deo nato et Virgine Θεοτόκω, qui secundus adversus Proclum.
1. Saepe illos rogavi, qui Θεοτόκον defendunt: Num Deitatem dicitis ex sancta Virgine natam? Ad haec verba illico resiliunt: Ecquis, inquiunt, tanto blasphemiae morbo laborat, ut quae templum genuit, Spiritus sancti opera, in ea Deum ipsum creatum dicat? Deinde cum ad haec subjicio: Quid igitur absurde dicitur a nobis, cum vocem hanc efferre quidem suademus, sed ad commune duabus naturis significatum pergere? Tum vero putant blasphemum esse, quod dicimus: Aut aperte confitere Divinitatem ex beata Maria genitam; aut, si ut blasphemam fugis hanc vocem, cur qui eadem atque ego dicis, te haud dicere simulas? 2. Si fide simplici Deiparam proferres, nulla esset apud me dictionis invidia verbi sensum exquirentem; sed quia video te, praetextu erga beatam Mariam honoris, haereticorum confirmare blasphemiam, ideo dictionis prolationem caute praemunio, cum periculum in ea dictione latens suspectum habeam. 3. Id ut clarius dicam, et ut ab hominibus percipi facilius possit, qui Arium sectati sunt, et Eunomium, et Apollinarium, et omnium hujusmodi familiae hominum chori, studuerunt Θεοτόκου appellationem invehere, ut facta mixtione, duabusque naturis minime distinctis, nihil ex his quae viliora sunt de humanitate dictum acciperetur; ac locus illis jam adversus ipsam Divinitatem pateret, tamquam omnia de uno dicerentur, non ratione dignitatis ex ipsa conjunctione consequentis, sed ipsius ratione naturae. Unus est namque Christus, et unus Dominus; sed in Christo, inunigenito, inquam, Filio, et Christi nomen et Filii, nunc de divinitate, nunc de humanitate divinitateque dicitur. 4. Dixi jam saepius: Si quis inter vos simplicior, sive inter quoscumque alios, voce hac Θεότοκος gaudet, apud me nulla est de voce invidia, tantum ne Virginem faciat deam. 5. Si Deus est Christus, inquiunt, et Christus ex beata Maria est ortus, cur Virgo non est Dei genitrix? Nihil occulto, quod ab illis objicitur. Nam veritatis amator omnia quae a falsitate dici possunt accepta sibi objicit. Formatur in utero infans, sed quoad figuram acceperit, nondum habet animam: at ubi figuratus fuerit, jam anima informatur a Deo. Ut igitur mulier corpus parit, sed Deus animam tribuit; neque ideo mulier dicetur animae genitrix, quia peperit animatum, sed potius hominis genitrix: sic quoque beata Virgo, etsi peperit hominem, simul cum illo pertranseunte Dei Verbo, non ideo est Dei genitrix: non enim Verbi Divinitas a beata Virgine initium cepit, sed erat natura Deus. 6. De beato Joanne Baptista praedicatur a sanctis angelis, implendum esse infantem Spiritu sancto, adhuc ex utero matris suae (Luc. I, 15); atque ita beatus Joannes Baptista Spiritum sanctum habens editus est. Quid igitur? Appellabisne ipsam Elisabeth Spiritus genitricem? Huc animum referte, ac si qui in vobis fuerint qui ad ea quae dicuntur, tamquam ad inaudita et insolita, moveantur, veniam date illorum imperitiae. 7. Audi etiam aliud ipsorum testimonium, si enim cognovissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Ecce Dominum gloriae dicit. Non sic appellat humanitatem, sed Divinitatem; hoc autem est hominum summam illam copulationem distrahentium: cum enim dicis hunc non esse Dominum, illum esse, tu nudum hominem facis Christum. Quid ergo sub ecclesiastica persona dicis, haeretice? Dominusne est etiam ipse homo, an secus? Siquidem Dominus, communicant inter se quae dicuntur. Sin minus, noli tu, cum nudum ac simplicem hominem Christum facias, mihi hoc probrum impingere. Audiamus beatum Paulum aperte clamantem quisnam sit ille crucifixus. Audi igitur apertissime ejus vocem: Etenim crucifixus est ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei. Si crucifixus est ex infirmitate, quis infirmatus est, haeretice? Illene Deus Verbum? 8. Vide quid accidat, haeretice. Non invideo nomen Virgini Χριστοτόκῳ: fateor enim reverendam esse eam quae conceperit Deum; per quam transierit Dominus omnium; per quam justitiae sol illuxerit: Deus enim erat Verbum, et cum homine conjunctum, et in eo habitans; sed porro suspicor plausum. Quomodo hoc, quod dixi, transierit, intellexistis? Non dixi, pertransiit, pro eo quod est genitus: non enim ita facile meae sententiae obliviscor. Transiisse Deum per Virginem Χριστοτόκον, a Scriptura perdoctus sum; natum, non edoctus sum. 9. Nusquam divina Scriptura Deum ex Virgine Χριστοτόκῳ asserit natum; sed Jesum Christum, Filium, Dominum. Haec omnes confiteamur: quae enim docuit divina Scriptura, qui non statim accipit, miser est. Surge, accipe puerum et matrem ejus (Matth. II, 13). Haec angelorum vox est, immo tua. Fortasse generationem ipsius noverat archangelus. Surge, et accipe puerum et matrem ejus; non dixit: Surge et accipe Deum et matrem ejus.
SERMO VI. De dictis Epistolae Apostoli ad Hebraeos: Considerate apostolum et pontificem confessionis nostrae Jesum, etc. (Hebr. III, 1).
1. Apostoli nomen in Christo audientes, Deum Verbum male intelligunt apostolum esse. Legentes item pontificis vocabulum, Deum esse imaginantur pontificem, mira dementia. Quis enim apostoli officium audiens, non statim videat hominem demonstrari? Quis summi sacerdotis nomen audiens, Divinitatis naturam ad sacerdotis ministerium vocet? 2. Si enim Deus pontifex est, quis erit qui officio ejus debeat coli? Si Deus oblaturus est sacrificia tamquam pontifex, nullus erit cui offerantur Deus. Quid enim dignum jam Divinitate est, si tamquam inferior offerat sacrificia superiori? 3. Unde igitur eis Deus appellandus pontifex visus est, qui sacrificio, secundum sacerdotii ritum, ad profectum suum omnino non indiget? perpetuus quippe possessor est Divinitatis. Ex hominibus nempe electus, atque susceptus pontifex, pro hominibus constituitur apud Deum (Hebr. V, 1). 4. Non angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit (Hebr. II, 16). Numquid semen Abrahae es ipsa Divinitas? Audi consequentem etiam vocem: Unde debuit per omnia fratribus similis fieri (Ibid., 17). Numquid Divinitati? Quos enim Deus Verbum habere potuit fratres similes sui? 5. Respice etiam illud, quod his dictis adjungitur: Ut misericors fieret et fidelis pontifex ad Deum; in eo enim, in quo passus est et ipse tentatus, potest et his, qui tentantur, auxilium ferre (Ibid., 18). Qui igitur passus est, ille est pontifex misericors; patibile autem templum est, non hic qui vivificator est Deus. 6. Semen Abrahae is est qui heri et hodie, secundum Pauli apostoli vocem (Hebr. XIII, 8); non ille qui dixit: Antequam Abraham esset, ego sum (Joan. VIII, 58). Similis hic fratribus per omnia (Hebr. II, 17); qui humanae animae corporisque suscepit fraternitatem, non ille qui dixit: Qui me videt, videt et Patrem meum (Joan. XIV, 9). 7. Missus est autem ille, nobis consubstantialis, et unctus, et praedicans captivis remissionem, et caecis visum: Spiritus enim Domini super me, propter quod unxit me; pauperibus evangelizare misit me, sanare contritos corde, praedicare captivis remissionem, et caecis visum (Isai. LXI, 1). 8. Cum porro de Christo diceret quod missus esset denuntiare captivis remissionem; Apostolus addidit hoc etiam, et dixit: Hic qui fidelis Deo factus est pontifex (Hebr. II, 17). Factus est enim hic, non perpetuo antea fuerat. Hic paulatim in pontificis profecit, haeretice, dignitatem. Audi vocem tibi hoc evidentius declamantem: Qui in diebus, inquit, carnis suae preces supplicationesque ad eum qui posset salvum a morte facere, cum clamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia; et quidem cum esset Filius, didicit ex illis quae passus est obedientiam, et consummatus factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis aeternae (Hebr. V, 7). Consummatur autem id quod paulatim proficit, haeretice, de quo etiam et Lucas in Evangelio clamat: Jesus proficiebat aetate, et sapientia, et gratia (Luc. II, 52). Quibus congrue etiam Paulus dicens: Consummatus factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis aeternae, appellatus a Deo pontifex secundum ordinem Melchisedech (Hebr. V, 6). Hic ille cum Mose, quoad ducendi exercitus typum, comparatus; ille semen Abrahae vocatus, ille per omnia similis fratribus, ille tempore factus pontifex, ille per passiones consummatus; ille qui in quo passus est, ipse tentatus, potest tentatis auxiliari; ille secundum ordinem Melchisedech pontifex appellatus. Cur igitur diversa sentis a Paulo? Cur impassibilem Deum Verbum corpore terreno commiscens, passibilem pontificem facis?
Cum sit igitur nobis hic solus pontifex condolens, et cognatus, et firmus, de ejus fide numquam depellamini. Ipse enim nobis ex promissa benedictione, ex semine Abrahae missus est, utpote pro se, et pro suo genere, corporis sacrificium offerens.
SERMO VII.
Qui quartus in Proclum. Adversus eos qui propter conjunctionem, vel divinitatem Verbi mortificant, vel humanitatem deificant. 1. Contumelias quidem in me haereticorum arbitror tamquam delirantium machinas, et horum in mare comminatas submersiones, perturbationum quoque desideria, et persecutionum nova quae intenduntur molimina, et indigentium negligentiam, quam nobis objiciunt, et aliorum in nos garrulitatis deliramenta, tamquam ranarum ego strepitus rideo, aut certe quantum infantium jacula, aut castra contemno, qualia propheta quondam deridebat dicens: Sagittae parvulorum factae sunt plagae eorum (Ps. LXIII, 8). 2. Nihil autem illo est pastore miserius, qui luporum laudibus gloriatur, quibus si placere voluerit, atque ab his amari delegerit, erit hinc ovibus magna pernicies. Nullus igitur pastorum placere lupis et gregibus ovium potest; illorum ergo, sicut praedixi, despiciam voces, Domini contra eos proferens dicta: Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali (Matth. XII, 34)? 3. His tamen sensibus, quibus contra Dominum armantur, obsistere et adversari necessarium est. Mortalem enim vivificatricem Deitatem appellant, et in theatricas fabulas Deum Verbum audent deducere, tamquam idem sit pannis involutus, et mortuus, proh nefas! Ut Dominus Christus in nos benignitatem suam extenderet, periclitatur apud eos de Deitatis dignitate decidere. 4. Audi, miserrime, et quamvis rabidus, curam ad te sanitatis admitte: non occidit Pilatus Deitatem, sed Deitatis vestimentum; non Deus Verbum sindone a Joseph involutus sepulturae mandatus est. Quomodo enim ille hoc poterat pati, qui tenet circulum terrae, et omnes habitantes in ea, tamquam locustas, sicut ait propheta (Isai. XL, 22) ? 5. Sed quis ille est, qui involvitur linteis sepulturae? Audi evangelicis vocibus personari: Venit homo dives ab Arimathia, cui nomen erat Joseph, qui et ipse fuerat discipulus Jesu. Hic adiit Pilatum, et postulavit corpus Jesu. Tunc Pilatus jussit reddi corpus; et accipiens corpus illud Joseph involvit in sindone munda, et posuit illud in monumento (Matth. XXVII, 57). Ter dixit corpus, et nec semel meminit Deitatis; nec enim vulneraverant milites lancea Deitatem. Sed quid est quod ab illis est vulneratum? A Joanne docere: Unus, inquit, militum lancea sua pupugit latus ejus (Joan. XIX, 34) Et audi adhuc argumentum, quo constat Deitatem minime vulneratam. Exiit, inquit, statim sanguis et aqua (Ibid.). 6. Non ipse mortuus est, qui vivificat; qui enim subsisteret? qui mortuum suscitaret? Venit homines mortuos suscitare: nam ipse mortuis invenitur auxilium ferre jacentibus; non ipse tamquam jacens auxilii inops esse. Non est mutatus conjunctione seu societate hominis Deus; ipse enim est, qui per prophetam clamat: Ego sum, ego sum, et non sum mutatus (Mal. III, 6). Et iterum: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Ps. CI, 28). Sed unitus humanae naturae, et Deitatis eam complexibus stringens in altum levavit, manens id quod existebat.
7. Ipse propterea Petrus de primitiis nostris praedicans, et illam altitudinem narrans, quam huic visibili naturae contulit Deus: Hunc, inquit, Jesum suscitavit Deus (Act. X, 40). Non ergo mortuus est Deus, sed suscitavit. 8. Audi Petrum dicentem, o Apollinaris. Audi cum Apollinare tu quoque impietas Ariana. Hunc, inquit, Jesum suscitavit Deus; hunc qui paret; hunc quem oculi intuentur, qui affixus est ligno, qui palpatus est manibus Thomae, qui ad eum clamavit: Palpate et videte quia spiritus ossa et carnem non habet, sicut me videtis habentem (Luc. XXIV, 39). Et his certior vocibus factus, ipsius palpati et crucifixi corporis resurrectione, mira haec facientem glorificabat Deum: Deus meus, dicens, et Dominus meus (Joan. XX, 28). Non illud quod palpaverat, appellans Deum; nec enim indagatur Deitas isto palpatu. Si enim Deum Verbum cognoscere, vel addiscere palpatu isto Thomas inciperet, dixisset sine dubio ad eum Dominus: Contrecta et vide, quia spiritus sum et Deus. Nunc autem e diverso palpa, inquit, et vide, quia spiritus non sum: nam spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habentem (Luc. XXIV, 39). Me scilicet, quem secundum id quod videtur et paret videtis esse compositum, et secundum corporis substantiam esse contrectabilem cernitis. 9. Non enim, Apollinaris, ossa et caro est Deitas Verbi paterni. De isto palpabili clamat Petrus: Hunc Jesum suscitavit Deus (Act. X, 40). Dextera itaque exaltatus est Dei, non tamen dextera adjuvante Verbum. O insania Ariana! Promissione quoque sancti Spiritus accepta a Patre (Act. II, 33), effudit hunc, quem vos videtis et auditis. 10. Et audi Paulum de Deo ratiocinantem, et illam inconvertibilem Dei et hominis exponentem conjunctionem. In forma, inquit, Dei constitutus, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II, 6). Sic et in aliis quidem, inquit, locutus est nobis in Filio, quem constituit haeredem universorum, per quem fecit et saecula, qui est splendor gloriae (Heb. I, 2). Prorsus filium caute eum, et splendorem gloriae nuncupat, et positivum haeredem: haeredem quidem positivum secundum carnem; splendorem autem gloriae paternae secundum Deitatem, quia nec discessit incarnatus a similitudine, quae ei cum Patre est. Propter quod et Paulus inquit: Qui est splendor gloriae; ne forte cum audisset quispiam: Erat in forma Dei; tamquam transeuntis et commutatae suspicaretur eum esse naturae. 11. Joannes quidem Verbi et Patris adinvicem coaeternitatem describendo, utebatur his dictis: In principio erat Verbum (Joan. I, 1), EST praetermittens; non enim dixit: In principio est Verbum, et Verbum est apud Deum; sed: In principio Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Quaerebatur enim quae prima esset existentia sive essentia ejus qui hominem gessit. 12. Paulus autem omne simul quod accidit narrat, et incarnatam essentiam, et incarnatae Deitatis unitionem incommutabilem ac semper manentem, propter quod et scribens clamabat: Hoc sentiatur in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset constitutus, semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II, 5). Non dixit: Hoc sentiatur in vobis, quod et in Deo Verbo, qui cum in forma Dei esset constitutus, formam servi accepit. Sed accipiens Apostolus Christi nomen, tamquam duarum naturarum appellationem significativam, absque sui periculo, eum, et servi formam, et Deum nuncupat irreprehensibiliter: his divisis quae ad naturam duplicem significandam dicuntur; et non hoc solum christianis praedicans, quia incommutabilis est Deus Christus, sed et benignus, formam servi accipiens, et quod subsistebat existens, ut noveris non mutatum post unitionem, sed visum simul benignum et justum: mors enim pro impiis sine peccato carnis est ejus; et quod eam pro inimicis non refugit, inaestimabilis benignitatis est gratia. Vix enim, secundum Paulum, pro justo quis moriatur (Rom. V, 7)? 13. Suscipere autem humanum genus per hominem, et reconciliare Adam, multa justitiae circumspectio est: justum enim erat naturam quae offenderat, hanc denuo Deo placitam liberare; et justum est obnoxiam quondam, quae debitum incurrit, absolvere: irreprehensibilem namque et sine querela hominum natura debebat Deo conversationem; sed deficiebat in exsolutione. Negligentiae enim passionis animam huc atque illuc trahentes, nudam eam a virtutibus impellebant, et rari erant pietatis ac justitiae professores: et tunc illi, ad illius temporis paupertatem, qui viderentur vel putarentur esse professores? Per universum autem terrarum orbem debitum erat: Omnes enim, inquit, peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 23). Peccati fenus quoque crescebat. 14. Quid ergo Dominus Christus? Peccatis obligatum videns genus humanum, et indignum ad redhibitionem, non imperio exsolvit debitum, ne justitiam benignitas laederet; et hujus rei testis Paulus apostolus clamans: Christus, inquit, quem proposuit Deus propitiatorium per fidem in sanguine ipsius ad ostensionem justitiae ejus (Ibid., 25); ut ostendatur, inquit, benignitas justa, non sine judicio passim et utcumque donata: propterea Christus debentis suscepit personam naturae, et per eam debitum tamquam Adae filius reddidit. 15. Oportebat enim debitum luentem ex genere deduci ejus qui id aliquando contraxerat; ex muliere debitum, ex muliere absolutio: sed disce debitum, ut discas retributionem. Escae causa Adam poenae debitor factus est. Solvit hanc Christus in deserto esuriens, diaboli super escae refectione consilium spernens.
16. Ille Divinitatis contra Deum appetitae reatum incidit, cum audisset a diabolo: Eritis tamquam dii (Genes. III, 5), et escam promptus invasit. Sed hanc Christus exsolvit, quando daemoni potentiam promittenti, haec enim ad eum dicebat: Omnia tibi dabo, si procidens adoraveris me (Matth. IV, 9), et ejus vocem ipse respuens respondebat: Vade, Satana; Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Ibid., 10). 17. Ex inobedientia in ligno poenae Adam debitor fuit; reddidit et hanc Christus in ligno obediens factus (Philipp. II, 8). Propterea et Paulus ait: Chirographum peccatorum nostrorum, quod erat nobis contrarium, tulit de medio, affigens illud cruci (Col. II, 14). Et qui reddebat pro nobis, Christus est; in ipso autem nostra debitum natura solvebat. Personam enim ejusdem naturae susceperat, cujus passiones in sua passione solvebat, quia habemus redemptionem in sanguine ipsius, ut dictum est a Paulo (Eph. I, 7; Col. I, 14). 18. Vide nunc naturam nostram in Christo apud Deum causam adversus diabolum perorantem, et justis hisce utentem allegationibus: Injuria opprimor, justissime judex, diabolus me iniquus impugnat, evidenti adversus me utitur impotentiae tyrannide. Esto priorem Adam tradiderit morti, quia ejus peccati occasio fuit; secundum Adam, quem ex Virgine figurasti, ob quam, rex, noxam crucifixit? Qua etiam causa latrones cum ipso una suspendit? Cur qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus, cum iniquis est deputatus (I Petr. II, 22; Luc. XXII, 37)? An forte exsecranda ejus intentio non manifesta est? Aperte mihi tamquam imagini tuae, Domine, invidet. Sine ulla occasione irruens in me, subvertere me nititur; sed tu mihi justum te judicem tribue. Iratus es mihi causa praevaricationis Adae, pro quo si habes Adam sine peccato tibi conjunctum, ut propitieris exoro. Esto propter illum corruptioni me tradideris, propter hunc de incorruptione participa. De mea uterque eorum natura est. Sicut prioris in morte particeps fui, et immortalis vitae secundi particeps fiam. Indubitatis et inexpugnabilibus firmor allegationibus. Omnifariam adversarium supero. Si de corruptione, quae ex Adam mihi facta est, controversiam moverit, ex illius qui peccatum non fecit vita ego e diverso praescribam. Et si me ille ex illius accusat inobedientia, ex hujus eum obedientia reum ego constituam. 19. Hunc de diaboli victoria Christus agens triumphum: Nunc judicium, inquit, est mundi hujus; nunc princeps mundi mittetur foras (Joan. XII, 31). Sicut enim protoplasti tenuit diabolus culpam adversus omnem ejus posteritatem, et originariam habuit actionem; sic inculpatas in Christo primitias massae suae natura cum possedisset, adversus diabolum nitens, ipsis vincebat defensionibus de quibus adversarius praesumebat: in Christo enim justissime primitiarum suarum contra eum inculpatam originem profert, si priores ex Adam reatus causas diabolus ingerit. Et hoc est quod Paulus ait: Christus mortuus est pro peccatis nostris; immo qui et resurrexit, qui est in dextera Dei, etiam interpellat pro nobis (Rom. VIII, 34). 20. Interpellat namque a Christo induta massa nostra, libera prorsus ab omni peccato, et oritur injusta defensio contra poenam nostram, quam ex initio ille qui prior figuratus est suo generi intulit: haec suscepti hominis occasio, ut homo per carnem dissolveret, quam per carnem meritus est corruptionem. 21. Hujus hominis, non Deitatis, tertii diei sepultura est. Hujus pedes tenti sunt clavis. Hunc Spiritus sanctus in utero figuravit. De hac carne Dominus ad Judaeos: Solvite, inquit, hoc templum, et in triduo suscitabo illud (Joan. II, 19). 22. Numquid ego duplicem Christum solus appello? Nonne semetipsum et templum solubile, et Dominum nuncupat suscitantem. Si autem Deus erat, qui solvebatur (quae in caput Arii blasphemia convertatur), dixisset Dominus: Solvite Deum istum, et in triduo suscitabitur; si Deus mortificatus est in sepulcro, mentitur Christus, qui dixit: Quid me quaeritis occidere hominem, qui vera locutus sum vobis (Joan. VIII, 40)? 23. Sed non nudus homo Christus, o calumniator; sed homo simul et Deus: si autem Deus tantummodo existeret, oportebat eum, secundum Apollinarem, dicere: Quid me quaeritis occidere Deum, qui vobis veritatem locutus sum? Nunc autem dicit: Quid me quaeritis occidere hominem istum, qui spinis coronatus est; istum, qui dixit: Deus Deus meus, quare me dereliquisti (Matth. XXVII, 46, seq.)? istum, qui triduanam sustinuit mortem? 24. Adoro hunc autem cum Deitate, tamquam divinae cooperarium auctoritatis. Manifestum sit enim, inquit Scriptura, viri fratres, quia nobis per Christum remissio peccatorum annuntiatur (Act. XIII, 38). 25. Tamquam Dominicae bonitatis veneror instrumentum. Estote enim, inquit, invicem benigni et misericordes, sicut et Deus in Christo donavit nobis (Ephes. IV, 32). 26. Honoro tamquam consiliorum Dei curiam: Volo enim vos scire cognitionem sacramenti Dei Patris et Jesu Christi, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Col. II, 1). 27. Suscipio tamquam formam pro Deo apud nos spondentem. Qui me misit, inquit, verax est, et ego quae ab ipso audivi, haec loquor (Joan. VIII, 26). 28. Beatifico tamquam obsidem pacis aeternae: Ipse enim est pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae, solvens inimicitias in carne sua, etc. (Ephes. II, 14). 29. Colo tamquam divinae indignationis propitiatorium. Christum, inquit, proposuit Deus propitiatorium fidei per fidem in sanguine ipsius (Rom. III, 25). 30. Amo et revereor tamquam mortalium immortalitatis initium. Ipse enim est, inquit, caput corporis Ecclesiae, qui est initium, primogenitus ex mortuis (Col. I, 18). 31. Amplector tamquam speculum divinitatis resplendentis. Deus enim, inquit, erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19). 32. Adoro tamquam animatam regis purpuram. In forma enim, ait, constitutus Dei, semetipsum exinanivit formam servi accipiens, et habitu inventus ut homo (Philipp. II, 6). 33. Laudo tamquam manum Divinitatis in vitam me eripientem de morte. Cum enim exaltatus, inquit, fuero de terra, tunc omnes ad me attraham (Joan. XII, 32). Et quis ille exaltatur, ostendens scriba fidelis, ait: Hoc enim dicebat significans qua morte esset moriturus (Ibid., 33). 34. Admiror tamquam januam ad divina introitus. Ego enim sum janua, inquit; per me qui ingressus fuerit, liberabitur, et intrabit, et exibit, et habitationem inveniet (Joan. X, 9). 35. Adoro tamquam omnipotentis imaginem Deitatis. Superexaltavit enim eum, inquit, Deus, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine ejus omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum (Philipp. II, 9). 36. Propter occultum adoro quod oculis paret. Inseparabilis est Deus. Ejus qui paret dignitatem non separo, inseparabilis est enim; separo naturas, sed conjungo reverentiam. 37. Non per se ipsum Deus est, quod in utero figuratum est; non per se Deus est, quod creatum est a Spiritu sancto; non per se Deus est, quod in monumento sepultum est: sic enim essemus hominis et mortui manifesti cultores. 38. Sed quoniam in assumpto Deus, ex assumente qui assumptus est, tamquam assumenti conjunctus, appellatur Deus. Propterea et crucifixae carnis daemones vocabulum perhorrescunt, crucifixae scilicet carni conjunctum, non compassum, scientes Deum. Ideo et judex venturus est iste, qui visui paruit, quoniam omnipotenti conjungitur Deitati. Tunc enim, inquit, parebit signum Filii hominis in coelo, et videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum virtute et gloria multa (Matth. XXIV, 30). 39. Sicut enim rex parta victoria cum his in civitatibus videtur armis cum quibus hostem in bello superavit, et se cum iisdem conspicuum vult esse; sic et omnium Dominus rex cum cruce et carne in suam veniet creaturam, cum his armis videndus, quibus impietatem superavit, et judicabit orbem in hominis forma, omnipotenti virtute, secundum Pauli praeconium, qui ait: Tempora ignorantiae despiciens Deus, qui nunc sunt omnibus hominibus praecepit poenitentiam agere; siquidem statuit diem, in quo judicaturus est orbem in viro in quo constituit fidem praestare omnibus, suscitans eum a mortuis (Act. XVII, 30). Quod ideo dictum est, ut nullus mortuam suspicetur esse Deitatem. 40. Nam etsi omnem omnino simul novam Scripturam perscruteris, non apud eam usquam invenies, mortem Dei esse; sed cum scriptum est, aut Christo, aut Filio, aut Domino assignari. Christus enim et Filius et Dominus in unigenito in Scripturis acceptus, duarum significatio est naturarum; et aliquando quidem Deitatem, vel humanitatem, aliquando simul utrumque designat: verbi causa, cum Paulus scribens praedicat: Qui cum essemus inimici, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus (Rom. V, 10); humanitatem ejus demonstrat. Quando iterum ipse dicit ad Hebraeos: Deus locutus est nobis in Filio, per quem fecit et saecula (Hebr. I, 2); indicat et Filii Deitatem. Nec enim caro opifex est saeculorum, post multa saecula fabricata. Ecce Filii Dei et Deitatis, et humanitatis essentiae appellationis conveniens documentum. 41. Interrogemus jam, si nomen hoc, id est, Christus, etiam Filius accipiatur, et hoc ipsum ad utraque designanda pertineat. Jesus Christus, inquit, heri et hodie, ipse idem in saecula (Hebr. XIII, 8). Sicut enim Deus existens, et homo idem ipse, secundum Paulum, et novissimus et ante saecula; sicut homo quidem, recens; sicut Deus autem, ante saecula. 42. Ostensum est igitur tibi quia Christi appellatio modo templum, modo inhabitantem Deum in illo demonstrat: exige ubi etiam Dominus in Filii persona ponatur, et nunc quidem hominem illum, nunc Deum ostendat. Venite, inquit, videte locum, ubi positus erat Dominus (Matth. XXVIII, 6). Et iterum mulieres tamquam furto a Judaeis deflentes ablatum corpus Domini: Tulerunt, ait Scriptura, Dominum meum (Joan. XX, 13). Et ad Galatas Paulus: Alium, inquit, apostolorum vidi neminem, nisi Jacobum fratrem Domini (Gal. I, 19). Et iterum ipse ad Corinthios: Quoties hunc panem munducatis, et hunc calicem bibitis, mortem Domini annuntiatis, donec veniat (I Cor. XI, 26). Et iterum: Domine, ut video, propheta es tu (Joan. IV, 19). Haec omnia Dominicae incarnationis sunt documenta, quia neque Deus Verbum erat in monumento projectus. Quomodo enim resurrexit, qui universitatem sustentat verbo potentiae suae, si jacebat secundum Arium? Sed neque Dei essentiam flebant mulieres, tamquam quae esset de sepulcro furto subducta. Quis enim suspicetur Deitatem furacibus manibus capessibilem esse? Nec iterum Jacobum Divinitatis habuit fratrem: nec Dei Verbi mortem nos annuntiamus, cum Domini corpore et sanguine pascimur. Dei enim natura sacrificium suscipit, non ipsa sacrificio immolatur; nec propheta Deus, sed dator prophetiae, ut sit hoc loco Dominus, sicut dixi, carnis expressio tamquam habentis Dominicam dignitatem, quae tamen temperamento, vel admixtione, minime in substantiam transierit Deitatis. 43. Alibi enim Dominus demonstrativum est Deitatis, sicut est illud: Unus Deus Pater, ex quo omnia; et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia (I Cor. VIII, 6). Ex Deitate enim opifex omnium Christus est, non ex humanitate, quae post creaturam condita invenitur. 44. Alibi autem, sicut dixi, Dominus utrarumque rerum significativum est, sicut est: Domine Jesu, ne statuas illis hoc peccatum (Act. VII, 59). Et: Multi mihi dicent in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo daemonia ejecimus (Matth. VII, 22)? Et Paulus: Quam mihi reddet Dominus justus judex in illa die, non solum mihi, sed et omnibus qui pie diligunt adventum ejus (II Tim. IV, 8). Vidisti quemadmodum Christus, et Filius, et Dominus est. Quando de unigenito meminit Scriptura, modo humanitatis, modo divinitatis, modo autem utriusque vult existere significativa vocabula. 45. Quid ergo confundis quae sunt inconfusa? Quid Dei nomen deputas morti, quod a divina Scriptura nusquam in mortis commemoratione profertur? Quid Paulo clamante, cum audias: In viro, in quo definivit Deus . . . . suscitans eum a mortuis (Act. XVII, 31); tu natam et mortuam inani imaginatione judicas Deitatem. 46. Bene autem et judicem esse venturum, Paulus hunc virum, qui visibilis fuit, designat, quoniam ad imaginem suam a Deo figuratum et regno terrae honoratum hominem escam vermium diabolus praeparavit. Venit secundum futurum Christus in hominis forma omnipotentis, ut experimento agnoscat ipse quoque diabolus, qui cum omnibus etiam ipse erat sub dominatione Dei, quia vere homo ad imaginem et similitudinem Dei factus est, et rex terrae, ac dominus constitutus, auctor merito ad coelorum etiam regna est sublimatus. 47. Sed nostrum sermonem vestra audientia vincit, et me vinci confessus ad taciturnitatem confugio, optans semper hac cupiditate vestrae audientiae separari. 48 Dominicae itaque humanitatis susceptionem colamus: incarnationis sacramentum hymnis incessabilibus extollamus: susceptricem Dei Virginem cum Deo ratiocinemur: cum Deo ad divina non elevemus, Θεοδόχον dico, non Θεοτόκον, δ litteram, non κ exprimi volens. Unus est enim, ut ego secundum ipsos dicam, Pater Deus Θεοτόκος, id est, genitor Dei, qui hoc nomen compositum habet. Visibilem igitur cum invisibili conjunctam formam cum Deo ad divina deputemus: τὴν φορουμένην τῷ φορώντι συντιμῶμεν φύσιν, id est, naturam quae indumentum est Dei, cum eo qui ea utitur honoremus, tamquam radium Divinitatis, ut ita dicam, incarnatae: eam formidemus tamquam divinae auctoritatis inseparabile simulacrum, tamquam occulti imaginem vel statuam judicis. Dividentes naturas, conjungamus honorem; confiteamur duplicem, et adoremus ut unum: duplum enim naturarum unum est secundum unitatem.
49. Si haereticus tibi ex persona ecclesiastica mortuum Deum tuum exprobraverit, iratus tu ad dictum reclama: Deus est qui suscitavit de mortuis pastorem ovium magnum (Hebr. XIII, 20); non ipse mortificatus est, et sublevatus. Si te Judaeus hominem colere dixerit, apostolicam responde traditionem: Deus erat in Christo mundum reconcilians (II Cor. V, 19). Si gentilis causam susceptae humanitatis petat, assertionem fit remissio peccatorum. Responde ei quae Pauli sunt: Quoniam per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum; sicut in Adam omnes moriuntur, ita in Christo omnes vivificabuntur (I Cor. XV, 21). Ipsi gloria in saecula saeculorum. EPISTOLA PRIMA S. CYRILLI episcopi Alexandrini ad Nestorium, e Graeco sermone versa a Mario Mercatore. 1. Venerabiles viri ac fide digni Alexandriam venientes retulerunt nobis aegre aliquid ferre religionem tuam valde, et ad laedendum me cuncta movere, et modis omnibus niti; meque doloris tui volente causas addiscere, dixerunt quod epistolam meam ad sanctos monachos circumferant Alexandrini quidam, et odii adversum me excitati atque fastidii tui hanc fecerint causam. 2. Miratus sum igitur, cur non magis tua apud se veneratio reputaverit, quia non primum epistola mea scripta, sed quaedam dicta religionis tuae occasionem perturbationis de fide attulerint: namque non solum chartulas, sed etiam expositiones tuas circumferunt multi, et laboramus corrigentes quicumque ex his sunt depravati: prope enim fuerunt quidam ut jam confiteri minime patiantur quia Deus est Christus, sed potius ὄργανον καὶ ἐργαλεῖον τῆς Θεότητος, καὶ ἄνθρωπος Θεοφόρος (quae Latine instrumentum, vel ferramentum Deitatis, et homo indutus seu utens Deo, vel portans Deum, possumus dicere). Quid autem horum non est ultra modum absurdum? 3. Nostrum ergo erat irasci super his quae dixit, sive non dixit religio tua (chartulis enim quae circumferuntur valde non credo). Quomodo igitur, quaeso, nobis tacendum est, cum recta vulneretur fides, et tot tantique quotidie depraventur? An non stabimus ante tribunal Christi, aut rationem non reddemus, tamquam praepositi ad loquendum, de silentio non opportuno? 4. Quid postremo faciam? Tempus enim loquendi est, vel conferendi cum veneratione tua, interrogante de chartulis quibusdam, quae nescio quo modo Romam perlatae sunt, reverendo ac religiosissimo Romanorum episcopo Coelestino, cum omnibus qui cum eo sunt episcopis venerandis, quia utrum sint religionis tuae, an non, habetur incertum: scribunt enim nobis inde vehementer offensi. 5. Quo pacto etiam de Oriente ex omnibus Ecclesiis venientibus satisfaciemus, eosque curabimus, qui contra easdem chartulas murmurant? An arbitraris parvam Ecclesiis esse ortam de hujusmodi tractatibus perturbationem? Omnes sumus in sollicitudine, et in procinctu laboris constituti ad hos corrigendos, ut ad rectum tramitem revocentur, quibus nescio quomodo persuasum sit aliter sapere. 6. Cum igitur harum susurrationum necessitatem et causam tua religio attulerit, quomodo nos existimas jure arguendos? vel quo jure adversum me vociferaris in vanum, et non potius sermonem tuum corrigis, ut totius orbis de te offensio conquiescat? 7. Si in plebe lapsus est sermo, in retractatibus corrigatur. Dignare unam locutionem donare offensis auribus, Dei puerperam, id est, Θεοτόκον pronuntians virginem sanctam, ut curatis iis qui tristitia obnubilati sunt, rectam apud omnes de religione gloriam tenentes, in pace et unanimitate coetus plebium celebremus. 8. Quod vero pro fide quae in Christo est omnia sumus parati tolerare, et vincula, et carceres experiri, et ipsam mortem libenter subire, non ambigat religio tua. 9. In veritate autem dico, quod, adhuc beato Attico constituto in rebus humanis, de sancta et consubstantiali Trinitate liber est elaboratus, in quo etiam de incarnatione Dominica tractatus uberior continetur, et his quae nunc scripsi, consonus invenitur. Relegi hunc episcopis et clero, necnon et studiosis auditoribus plebis; edidi vero nulli: forsitan si edidero eum, esse me iterum arbitror accusandum, cum tamen librum composuerim etiam ante ordinationem venerationis tuae. Saluta fraternitatem quae apud te est; te in Domino qui nobiscum sunt salutant. Religiosissimo et sanctissimo comministro Cyrillo, Nestorius in Domino sal. Nihil sane Christiana modestia potentius est, nihil firmius. Ea ut in praesentia per Lamponem presbyterum religiosissimum scriberemus, nos commovit. Cum enim ille de tua pietate multa referret, multaque vicissim audiret, postremo urgendi finem nullum fecit, donec hasce a nobis impetravit. Quapropter hominis importunitati manus dedimus: nam, ut quod res est ingenue fatear, non mediocrem cujuscumque Christiani viri modestia (utpote in cujus pectore Deus inhabitet) timorem mihi afferre assolet.
Proinde quod ad nos ipsos nostraque attinet, etsi non pauca a pietate tua designata sint fraternae charitati parum congruentia (oportet enim modeste loqui), ita nihilominus affecti sumus, ut solidam animi lenitatem conservare, necnon in pristino benevole amiceque per litteras salutandi officio permanere decreverimus. Quantum vero Lamponis religiosissimi presbyteri vehemens impulsus ille fructum nobis allaturus sit, experientia ipsa demonstrabit. Universam quae tecum est fraternitatem ego quique mecum sunt salutatam cupimus.
EPISTOLA SECUNDA S. CYRILLI episcopi Alexandrini, ad Nestorium; cui impiissime contradicens idem Nestorius respondendum esse putavit. Ex Graeco in Latinum. 1. Garriunt, sicut audio, quidam de existimatione mea apud religionem tuam, et hoc frequenter, [ Baluz. add. processionum videlicet] conventuum opportuna tempora aucupantes [ Baluz. occupantes], forsitan arbitrantes delectare se aures tuas, adversum nos inconditas voces emittunt; qui laesi quidem in nullo sunt, objurgati autem a nobis, et hoc leniter: unus quod caecos et pauperes vexabat injuria; alter quod contra matrem evaginaverat gladium; tertius quia cum ancilla aurum furatus sit alienum, et quia [ Baluz. qui] talem semper habuerit existimationem, qualem nullus provenire, vel gravissimis inimicis, optaverit. 2. Verum non mihi de talibus sermo est, ut neque supra dominum et magistrum, neque supra patres, pusillitatis, quae mihi inest, modus excrescat: non enim facile est cuiquam, licet vitam suam habeat circumspectam, nequam hominum maledicta vitare, sed illi maledictione et amaritudine plenum os habentes (Ps. XIII, 3), reddent quandoque omnium judici rationem. 3. Convertar autem nunc ego ad id quod me maxime decet; et commonebo te, etiam nunc, tamquam fratrem in Christo, de doctrinae ratione, et sensu fidei cum omni cautela plebibus praedicando: exhortabor quoque cogitare debere quia si offendatur unus de pusillis illis, qui credunt in Christum (Marc. IX, 41), quam sit intolerabilis indignatio Dei. Si vero sit multitudo laesorum, quomodo, quaeso, non omni arte studendum est, ut prudenter auferatur offensio, et sanae fidei ratio insinuetur exposcentibus veritatem? 4. Est autem hoc recte faciendum, si sanctorum Patrum libros legentes, magni eos momenti esse fateamur; et probantes nosmetipsos, si sumus in fide (II Cor. XIII, 5), secundum quod scriptum est, illorum dictis et irreprehensibilibus definitis nostros sensus plene atque optime roboremus. 5. Sanctum ergo illud et magnum Patrum concilium, ipsum de Deo Patre genitum secundum naturam unicum Filium, Deum de Deo vero, lumen de lumine, per quem omnia creavit Pater, descendisse, incarnatum esse, atque hominem factum resurrexisse tertia die, et in coelum ascendisse, definivit. 6. Haec etiam nos scita hac ratione sequentes, quid significet, incarnatum esse illud Dei Verbum de Deo, videamus. Neque vero dicimus quia Dei natura transformata facta sit caro; neque quia in totum hominem, qui est ex anima et corpore, commutata sit: sed illud potius sentimus [ Baluz. sentiendum] quod carnem animatam, anima videlicet rationali, uniens sibimet substantialiter, vel essentialiter, Deus [ Baluz. Dei] Verbum, inenarrabiliter atque inscrutabiliter factus homo, appellatus est Filius hominis, non tantum secundum voluntatem aut bonum placitum, nec sicut in personae tantummodo susceptione, sed quia diversae ad veram unitatem convenere naturae, unusque exstitit [ Baluz. unus autem] ex utraque Christus et Filius: non quod naturarum per unitatem diversitas consumpta sit, sed iisdem naturis Deitate atque humanitate per ineffabilem et secretum ad unitatem concursum, perficientibus unum et Dominum, et Christum, et Filium. 7. Et sic quamvis ante saecula habeat existentiam, quia est natus ex Deo Patre; dicitur tamen natus etiam ex muliere secundum carnem: non quod ejus divina natura, in qua consubstantivus, vel coessentialis, id est, ὁμοούσιος est Patri, in sancta Virgine initium, ut esset, acceperit; neque quod ex necessitate propter seipsum secunda eguerit nativitate, post primam ex Patre [ Baluz. post Patrem]: est enim impium, imperitumque id sentire, ante saecula existentem et consempiternum Patri, ut esset, secundo dicere initio eguisse; sed quod propter nos, et propter nostram salutem, substantialiter, vel essentialiter, unito sibi homine, ex muliere processerit, hoc modo dicitur natus esse etiam carnaliter. 8. Non enim de sancta Virgine homo primum Baluz. om. primum] est natus, aut etiam in illa conceptus, atque in eum ita natum supervenit Verbum Patris; sed ex ipso atque in ipso utero unitum sustinuisse creditur et dicitur nativitatem carnalem, propriam ejusdem carnis nativitatem sibimet deputans. 8. Sic ipsum dicimus, et passum esse, et resurrexisse, non quod Verbum Dei in sua natura sit passum, aut plagas aut clavorum vim senserit, aut caetera vulnerum tormenta pertulerit (impassibilis est quippe Divinitas, siquidem etiam incorporea), sed quoniam, quod ei proprium factum est, corpus est passum, haec ipse pro nobis dicitur passus: erat enim ille qui impassibilis est in eo corpore quod patiebatur. 9. Hoc modo et mortuum intelligimus, quamvis immortalis sit secundum naturam, et incorruptibilis, et vita, et vivificator, Deus [ Baluz. add. Dei] Verbum; sed quoniam iterum proprium ejus corpus, gratia Dei, sicut dixit apostolus Paulus, pro omnibus gustavit mortem (Hebr. II, 9); non quod ad ejus haec pertinerent naturam (namque hoc sentire vel dicere, summae dementiae est), sed quia, sicut paulo ante dixi, caro ejus gustavit mortem. 10. Sic etiam resurgente carne, iterum ejus resurrectio dicitur, non quod inciderit in corruptionem, absit, sed quia quod resurrexit, corpus ejus est [ Baluz. om. est]. 11. Sic unum Christum et Dominum confitemur, non tamquam coadorantes hominem [ Baluz. eum in] Verbo Dei, ne unius syllabae occasione, id est, CUM, fictio [ Baluz. sectionis] intellectus vel cogitatio nobis obrepat; sed tamquam unum et eumdem in utroque adoremus, quia non est alienum corpus a Verbo, cum quo sedet ad dexteram Patris. Non iterum tamquam duobus considentibus filiis, sed tamquam uno secundum unitatem cum carne. Si enim illam substantialem unitatem tamquam vel impossibilem, vel indecentem, declinemus, incipimus duos filios confiteri: omnino enim necesse est separare, et dicere hominem quidem speciali vocabulo filii honoratum; illud vero Dei Verbum proprie filii nomen reipsa naturaliter possidere. 12. Non igitur in duos filios dividendus est unus et idem Dominus noster Jesus Christus: nullo enim modo rectam fidei rationem, sic se habere et sic sentire, adjuvat [ Baluz. add. quemquam]; etiamsi quispiam personarum diffamandam putaverit unitatem, quia non dixit Scriptura, quod Dei Verbum hominis sibi personam univit, sed quia factum est caro: factum autem esse Verbum carnem, nihil est aliud, nisi quia nobis similis et [ Baluz. om. similis et] comparatus, carnis quoque et sanguinis particeps, factus est noster, suumque fecit corpus nostrum, et processit homo. 13. Super hoc legatione quasi [ Baluz. om. quasi] fungitur ubique sanae ac liquidissimae fidei ratio; sic invenimus sanctos sapuisse Patres; sic fidenter Dei puerperam, id est, Θεοτόκον pronuntiaverunt Virginem sanctam: non quod natura Verbi Dei vel Divinitas ejus ex illa, ut esset, initium sumpserit, sed tamquam ex ipsa sumpto corpore anima rationali [ Baluz. cum ratione] animato, cui secundum essentiam unitus Deus Verbum, secundum carnem creditur natus. 14. Haec atque hujusmodi ex charitate Christi scribo, te [ Baluz. om. te] deprecans tamquam fratrem, et obtestans in conspectu Dei, et electorum angelorum hortor, haec te nobiscum, et sapere et docere, ut Ecclesiarum salva sit pax et concordia, charitatisque vinculum indissolubile permaneat inter sacerdotes Dei. EPISTOLA. S. CYRILLI Alexandrini episcopi ad clericos suos constitutos Constantinopoli; ex Graeco sermone versa a Mario Mercatore. 1. Legi litteras missas a vobis, quibus didici quia invidi nostri, conveniendo vos, fingebant se pacem atque amicitiam quaerere, et dicere [ Baluz. add. quia], sicut scripsi ad monachos, sic se fidem tenere: deinde ad proprium sensum respicientes, dicere eosdem quia et ipse dixerim sanctum concilium non meminisse illius locutionis quae est Θεοτόκος. 2. Ego autem scripsi, quod etiamsi non posuit concilium voculam hanc, convenienter tamen fecit [ Baluz. om. convenienter tamen fecit]: nihil enim eorum tunc fuerat motum, nec in medium fuit opus afferri quod illo in tempore minime quaerebatur. Verumtamen, potentia et vi intellectus, arbitror genitricem Dei, id est, Θεοτόκον, ab illo [ Baluz. illis] sanctam Virginem dictam; ipsum enim dicit: Qui natus est de Deo Patre, per quem omnia facta sunt, incarnatum, hominem factum, passum, surrexisse a mortuis, in coelum ascendisse, judicem quoque esse venturum. 3. Non quod omnimodo Verbum, quod secundum naturam de Deo genitum est, mortuum esse credendum sit, aut lancea in latere vulneratum (quod enim habet latus natura incorporea? aut quo pacto mortua est vita vitarum?), sed quoniam unitum carni hoc Verbum est, ideo ea carne patiente, tamquam [ Baluz. patientiam quam] proprio ejus videlicet corpore, in se hanc revocat [ Baluz. add. inire] passionem. 4. Argutantur igitur, et seipsos seducunt, cum dicunt pacem se velle, et sensibus mentiuntur: habere enim eos proprium virus in corde, ex eo facile est intelligere. Miserunt huic diacono, qui rerum ecclesiasticarum curam gerit, duas chartulas: unam quidem compositam a Photio [ Baluz. Photino], aut ab alio quolibet, adversus librum meum quem ad monachos edidi; et aliam veluti in speciem quaternionis, inconvenientem habentem etiam titulum, hoc modo: Adversus eos qui propter conjunctionem, vel Divinitatem [Baluz. divinitatem vel societatem] filii mortificant [Baluz. mortificati], vel humanitatem in Deum transferunt. Praefatio autem sic habet: Contumelias quidem in me haereticorum, etc. 5. Deinde conantur ostendere, quod corpus passum sit, et non Deus Verbum, quasi, vel nobis, vel quibuslibet dicentibus, Verbum illud, quod est impassibile, passibilitatis capax esse potuisset. Nemo est prorsus qui sic insaniat; sed, sicut saepe diximus, sanctum concilium dixit, ipsum Verbum, per quod facta sunt omnia, carne sua esse passum, secundum Scripturas: corpore enim ejus patiente, ipsum dicitur passum, quia et animus hominis, cum nihil in sua substantia et natura patiatur, pati tamen ipse dicitur, suo corpore patiente. 6. Sed quoniam propositum ipsis est duos filios et duos Christos introducere: unum quidem specialiter hominem, alterum vero proprie Deum; in personis tantum faciunt [ Baluz. add. vel sentiunt] unitatem, Deum [ Baluz. add. Dei] Verbum nolentes proprie et substantialiter unitum homini hominem factum hominemque suscepisse: propterea et tergiversantur, et excusationes, sicut scriptum est, fingunt in peccatis (Ps. CXL, 4). 7. Vos igitur convenientes cum eis, haec dicite: Facere eos male, quod introducant quosdam loquaces et garrulos adversum nos, et hos fovendo ac defendendo, causam faciunt [ Baluz. causa fiunt] malignitatis suae. 8. Sed non haec propriae nostrae laesionis est causa. Dicite me nec huic, qui ibi degens praeest, esse inimicum; laedi autem propter hoc tam Orientales quam Occidentales venerandos episcopos, quod rectus de Christo doctrinae sermo non fiat, sed omnino perversus. 9. Sufficit autem hoc documentum ad confutandos eos, quod numquam a quoquam tale quid in Ecclesiis dictum sit, quale in ejus expositionibus continetur, quod sic se habet: Non clamoribus approbo erga me studium vestrum, sed laudo circa dogmata desiderium, in quo Deitatis et humanitatis Domini meministis. Et post pauca: Et aspicio populos multam quidem reverentiam et pietatem prudentissimam possidere, ignorantia vero dogmatis caecutire; hoc autem non crimen est plebium, sed, ut verecunde aut decenter dicam, propterea quod doctores elimatius et liquidius vobis aliquid etiam de dogmatibus tempus non habuerint apponendi. 10. Rogo, dicatur quomodo non habuerint tempus docendi praedecessores ejus? Eloquentiorne est Joanne, aut beato Attico comparandus? Aut aequalis eis, aut prudentior invenitur? Quid hoc est superbius? [ Baluz. quod est hoc supercilium?] Aut quomodo non evidenter confitetur, haec dicens, novam se et inconsuetam afferre doctrinam, et prorsus ignotam praedecessoribus suis, et hoc ipsum nefandum, hanc velle in Ecclesiam introducere? 11. Mihi autem nullus adversus eum sermo de aliis causis est: sed contingat eum poenitere, et rectam aliquando confiteri fidem; de iis autem quae adversum me molitur, irritans inimicos et provocans, satisfaciet Deo. 12. Nihil autem mirum, si male de nobis loquantur sterquilinia civitatis Chaeremon et Victor, et Sophronas, et decoctoris [ Baluz. add. et] Flaviani mancipium; semper enim et circa se fuerunt, et erga alios nequam. Noverit autem qui eos irritat, quod nos numquam formidavimus peregrinationem suscipere [ Baluz. om. suscipere], sed nec illorum accusationibus respondere, si tempus hoc exigat. Potest enim evenire, Salvatoris nostri dispensatione faciente, ob leves forte etiam et vilissimas causas, ad purgandam Ecclesiam, juberi concilium convocari. 13. Non igitur speret miser ille [ Baluz. om. miser ille], etiamsi adhuc nos plures et fide digniores accusent, se nostrum judicem fore; quia etiamsi jubeatur ad illum nos venire debere, refutabimus audientiam [ Baluz. add. vel judicium] ejus, et Dei favore dilucidabimus res magis, quatenus de suis blasphemiis debeat satisfacere. 14. Neque igitur pacem refugimus, sed et cupimus, si fides recta fuerit annuntiata atque professa, vel si talia cesset tandem aliquando praedicare. Tantam enim perversitatem ille ejus quaternio habet, ut merito de his qui scripserunt dicatur quia principatum in blasphemiis tenent. 15. Quia vero causatur, locutionem inconsuetam flagitari, Dei genitricem [ Baluz. puerperam], id est Θεοτόκον, Virginem sanctam, quam nec Scriptura, neque sancta synodus protulit; dicat nobis ipse interrogatus, ubi genitricem Christi, id est, Χριστοτόκοι Scriptura loquatur? An ullum episcopale concilium est, quod θεοδόχον, id est, susceptricem vel capacem deitatis formam, nominaverit Christum? 16. In illo enim quaternione, quem huc misit, nosque vehementer offendit, ita est, τὴν θεοδόχον τῷ Θεῷ Λόγῳ συνθεολογῶμεν μόρφην, id est, susceptricem Dei formam una ac pari, qua Deum Verbum, Deitatis ratione veneremur. Similiter, de illa quoque venerabili semper Virgine ita posuit, τὴν θεοδόχον παρθένον τῷ Θεῷ μὴ συνθεολογῶμεν, id est, susceptricem deitatis Virginem cum Deo ad divina non attollamus. 17. Nescit vero quid loquatur. Si enim Virgo, ut vult, non peperit Deum, nec est Θεοτόκος, neque suscipere potuit Deum in utero, qui est Christus, quomodo saltem θεοδόχος est, ut ipsi iterum placet? 18. Quid in dictis suis Patrem Θεοτόκον dici mavult, quam illam Virginem sanctam, quem rectius et competentius θεογεννήτορα (Latini Dei genitorem dicerent) enuntiare debuerit? Dicat ergo nobis, ubi legerit haec verba, vel a quibus audierit. Multa sunt crimina expositionum ejus, sed servabuntur, et proferentur in tempore opportuno, nisi forte poenitudo aliqua subsequatur. 19. Oportet autem me meum vobis propositum facere manifestum, et ideo iterum scribo, quod etsi ego sim natura pacificus, et litium satis ignarus, opto tamen Ecclesias quietem habere, et sacerdotes Dei in pace degentes nostri memores esse, dicente omnium salvatore Domino Jesu Christo: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV, 27). 20. In colloquiis ergo hoc dicite, quia multa quidem ab eis quae nos laederent processerunt; verumtamen erit pax, cum ille docere destiterit talia, vel sentire: fides enim cum laeditur, inimicitias excitat, immo et exaggerat. 21. Si rectam profiteatur fidem, fiet plena et firmissima pax, quam si in voto gerit, scribat catholicam fidem, et mittat Alexandriam: si haec ex affectu cordis intimi scribantur, paratus sum et ego pro viribus meis, similia scribere, et edere librum, ac dicere, nullum debere gravari consacerdotum nostrorum, quia ejus voces discimus habere intentionem rectam et propositum manifestum. Si vero in pravitate inanis gloriae permanet, petitque pacem, nihil restat, nisi ut obstemus totis viribus, ne consentire illi putemur [ Baluz. add. et quae sunt nefanda sentire]. Nam mihi pro fide quae in Christo est, et laborare, et vivere, et mori, maximum votum est. COMMONITORIUM EPISTOLAE SUBJUNCTUM.
Libellum supplicem a vobis ad me missum, qui imperatori porrigendus est, non tamen sine nostra sententia, accepi et legi: verum quod prolixe in eum invehatur, qui istic agit, sive fratris, sive alio quocumque nomine censeatur, hactenus suppressi, ne adversum nos insurgens, se per nos haereseos apud imperatorem delatum cavilletur. Itaque aliis verbis illum dictavimus, eum quoque nobis judicem detrectantes, expresso inimicitiarum modo, et praesentem controversiam, si omnino importuni esse perrexerint, ad aliud forum transferri rogantes. Cum itaque libellum perlegeritis, si qua necessitas poposcerit, tradite; et si eum in hisce insidiis perseverantem, et nihil non adversum nos molientem animadverteritis, diligenter perscribite. Eligam enim viros pios ac prudentes, cum episcopos, tum monachos quoque, quos etiam primo quoque tempore ad vos mittam. Neque enim oculis meis, ut scriptum est, somnum dabo, neque palpebris meis dormitationem, neque requiem temporibus meis (Ps. CXXXI, 4), donec certamine pro omnium salute perfunctus fuero. Quare cum meam nunc sententiam didiceritis, viriliter agite. Quam primum enim parabuntur a me litterae, et quales oportet, et ad quos oportet. Statui enim propter Christi fidem quemvis laborem subire, quaevis quoque perferre tormenta, etiam ea quae inter supplicia censentur gravissima, donec tantem mortem, hac de causa susceptam, mihi jucundam pertulero.
SECUNDA NESTORII EPISTOLA ad S. Cyrillum Alexandrinum rescribentis; similiter ex Graeco sermone translata in Latinum a Mario Mercatore.
1. Injurias quidem tuarum adversum nos admirabilium litterarum, tamquam medicinali dignas patientia, et pro re ac tempore opportuna ad has responsione relinquam: quod vero silentium non patitur, quia affert periculum, si taceatur, prout sum, et mihi facultas adest, ad tui prolixitatem sermonis tentabo breviter et compendio respondere, refugiens et declinans tenebrosum indigestumque longi sermonis horrorem.
2. Incipiam namque a sapientissimis charitatis tuae vocibus, ipsas interponens, vel potius ad verbum instruens: Sanctum namque, ais, et magnum concilium, ipsum ex Deo Patre genitum secundum naturam, unicum Filium, Deum verum de Deo vero, lumen de lumine, per quem omnia creavit Pater, descendisse, incarnatum esse, atque hominem factum, passumque et resurrexisse definivit. 3. Haec tuae religionis verba sunt, et recognoscis profecto tamquam tua: audi nunc et nos fraternam pro pietate offerentes exhortationem, hanc videlicet, quam senex ille Paulus charissimo suo Timotheo protestatus est dicens: Attende lectioni, exhortationi, doctrinae; hoc enim faciens, et te salvabis, et eos qui te audiunt (I Tim. IV, 16). Quid igitur, dic mihi tu, vult ista vox attende? Sanctorum nempe illorum in superficie legens traditionem, venia dignam tibi inesse ignorantiam ignorasti, passibile eos dixisse arbitratus Verbum, quod Patri est coaeternum. 4. Attentius ergo, si placet, haec verba rimare, et invenies divinum illum Patrum conventum non illam consubstantivam Deitatem dixisse esse passibilem; neque de recenti natam hanc, quae Patri est consempiterna; neque istam resurrexisse, quae templum suscitavit solutum. Si mihi medicinam fraternam offerenti aures admoveas, ipsas tibi voces illorum interponens Patrum, a calumniae te nexu, quam illis ingerere niteris, et per illos scripturis [ Baluz. add. moliris], absolvam.
5. Credimus, inquiunt illi, et in Dominum nostrum Jesum Christum, Filium ejus unigenitum. Pervide quomodo Domini, et Jesu Christi, et unigeniti Filii prius, communia Deitatis [ Baluz. add. et humanitatis] nomina, tamquam fundamenta ponentes, tum suscepti hominis, et resurrectionis, et passionis superaedificant traditionem, ut nominibus quibusdam utriusque naturae communibus et significativis positis, neque ea quae generationis filii et dominationis, dissecentur [ Baluz. dijudicentur]; neque ea, quae naturarum sunt propria in singularitate nativitatis Filii, ulla confusionis abolitione [ Baluz. absolutione] periclitentur, nomine unionis. 6. In hoc apud illos Paulus doctor est factus, qui cum divinae incarnationis memoriam faceret, incipiens subjungere quae sunt passionis, prius posuit Christus, commune, ut paulo ante dixi, nomen naturarum; tunc decentem infert sermonem sive rationem utriusque; etenim ait: Hoc sentiatur in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo; sed ne ad unum, quodque loquar, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II, 5).
7. Quoniam igitur coeperat mortis facere mentionem, ut ne quis hinc Verbum Deum passibilem suspicaretur, posuit Christus, tamquam passibilis et impassibilis essentiae, in singularitate personae, significativum vocabulum, ut impassibilis et passibilis Christus sine periculo nominetur: impassibilis quidem Deitate, passibilis vero natura corporea. 8. Multa super hoc cum possim dicere, et primo quidem omnium, quod non Divinitatis in dispensatione, sed susceptionis humanitatis tantum meminisse sanctos illos Patres, ostendere valeam; sed recordor brevitatem orationis in praefatione promissam, et eam sentio frenare sermonem.
9. Venio nunc et ad secundum a charitate tua articulum motum, in quo naturarum quidem laudabam factam discretionem secundum Deitatis et humani tatis rationem, et in una persona consortium: nec non et illud, quod Deum Verbum secunda nativitate ex muliere minime dicebas eguisse; quodque passionis incapacem profitebaris Deitatem; catholica enim revera sunt haec, et omnino sectis omnibus contra Dominicas naturas adversa. 10. In reliquis vero, si aliquam latentem, et profundam, atque incomprehensibilem rationem legentium auribus afferas, tuae sit examinare prudentiae. Scite enim mihi priora videbaris destruere, cum eum, qui in primis impassibilis, et secumdam non recipere nativitatem fuerat praedicatus, iterum passibilem, et noviter creatum, nescio quomodo inferebas: tamquam quae Deo Verbo naturaliter inessent consortio templi corrupta sint, aut oporteat forsitan pro nihilo ab hominibus putari illud ipsum absque peccato templum, et inseparabile a divina natura, nativitatem et mortem pro peccatoribus non pertulisse; tamquam etiam voci Dominicae ad Judaeos clamanti: Solvite templum hoc, et in triduo suscitabo illud (Joan. II, 19), non debeat credi. Non dixit: Solvite Divinitatem meam, et in triduo suscitabitur. 11. Iterum me hic orationem dilatare cupientem ad professionem brevitatis promissae recordatio revocat; dicam tamen aliquid. Ubique per divinas Scripturas, quoties meminerunt Dominicae dispensationis, non Divinitatis Christi, sed humanitatis ejus, passio et nativitas traditur, ut secundum liquidissimam rationem convenientius ac aptius sit, sanctam Virginem, non genitricem Dei, id est, Θεοτόκον, sed Christi genitricem, id est, Χριστοτόκον vocari. 12. Ad haec evangelista quoque vociferante: Liber generationis Jesu Christi, filii David, filii Abraham (Matth. I, 1); evidens est, quia Deus Verbum Davidis non erat filius. Accipe, si videtur, et aliud testimonium: Jacob autem genuit Joseph, virum Mariae, de qua natus est Jesus, qui dicitur Christus (Ibid. XVI). Intende in aliud dictum: Christi autem generatio sic erat. Cum esset desponsata virgo Maria, inventa est in utero habens de Spiritu sancto (Ibid. XVIII). Creaturam autem Spiritus sancti Unigeniti Deitatem quis possit [ Baluz. om. possit] vel debeat suspicari? Quid etiam his superfundi debeat? audi iterum: Et erat mater Jesu ibi (Joan. II, 1). Et iterum: Cum Maria matre Jesu (Act. I, 14). Illud quoque: Quod in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matth. I, 20). Et iterum: Accipe puerum et matrem ejus, et fuge in Aegyptum (Matth. II, 13). Et illud: De Filio ejus unigenite, qui factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I, 3). Et iterum de passione ejus: Quia Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati, et de peccato damnavit peccatum in carne (Rom. VIII, 3). Et iterum: Christus mortuus est pro peccatis nostris (I Cor. XV, 3). Et denuo: Christo passo in carne (I Petr. IV, 1). Et illud: Hoc est corpus meum, et hic sanguis meus (Luc. XXII, 19). Non dixit: Haec est Deitas mea. 13. Et decem millia alia sunt, aliis atque aliis vocibus protestantibus humanum genus, non Filii Deitatem recentem putare, aut novellam, aut corporalium passionum esse capacem, sed illam divinae naturae conjunctam carnem, ex qua filium se David nominat Christus. Quid enim ait? Quid vobis videtur de Christo? cujus est filius? Responderunt, David. Respondit Jesus et dixit: Quomodo ergo David in spiritu Dominum eum vocat, dicens: Dixit Dominus Domino meo: Sede ad dextram meam (Matth. XXII, 42)? Est [ Baluz. tamquam] filius profecto David secundum carnem, secundum Divinitatem vero Dominus. Esse quidem templum Divinitatis Filii corpus, et templum secundum excellentem quamdam et divinam unitum conjunctionem, certissimum est, ita ut ea quae sunt Dei asciscere sibi et ad se revocare divinam naturam, profiteri sit bonum, et dignum evangelica traditione. 14. Hujus autem familiaritatis nomine affricare, et conjunctae carnis proprietates, generationem scilicet, et passionem, et mortalitatem Deo tribuere, aut errantis gentilitatis, frater, est sensus, aut mente capti Apollinaris et Arii, aut reliquarum pestium haereticarum, et his aliquid pejus: necesse est enim hujusmodi homines, attractos familiaritatis nomine, et lactationis socium propter familiaritatem; et aetatis, quae paulatim accessit, incrementorum participem Deum Verbum facere; et passionis in tempore ex timiditate auxilii angelici indigentem. 15. Taceo circumcisionem et sacrificium, et sudorem, et famem, quae quidem carni pro nobis evenerunt: haec tamen, cum illi conjunguntur, etiam adoranda sunt: in Deitate autem ista et jam mendaciter accipiuntur, et nobis tamquam calumniatoribus justas damnationis causas important. 16. Hae sanctorum Patrum traditiones, haec Scripturarum mandata sanctarum: sic illi quae sunt divinae misericordiae et auctoritatis secundum Deum ratiocinantur: Haec meditare, in his esto, ut profectus manifestus sit (I Tim. IV, 15). Paulus ista omnibus dixit. 17. Bene autem facis eorum qui de nobis offenduntur curam gerere, et de his sollicitudinem habere quae apud nos sunt. Unanimitati tuae gratiam habeo; scito autem seductum esse te ab his qui a sancto concilio depositi sunt, propter quod morbo Manichaeorum essent repleti; aut quod potissimum est, a clericis magis affectionis tuae. Nam quae ad Ecclesiam nostram pertinent quotidie augentur in melius; et quae ad plebem, noveris in majorem extendi profectum, per gratiam Christi, in tantum, ut multitudo haec vocibus prophetae clamet: Replebitur terra scientia Domini, sicut aqua multa cooperiens maria (Isai. XI, 9). 18. Noveris et regiam domum, dilucidato dogmate, in magno gaudio degere; et ut paginae finem faciam, illam de Ecclesia quoque [ Baluz. om. de Ecclesia quoque] apud nos super omnibus haeresibus, quae adversus Deum litigant, vocem vide impleri: Ibat domus Saul, et infirmabatur; ibat domus David, et confortabatur (II Reg. III, 2). Haec nostra tamquam fratris ad fratrem consilia; quod si quis contentiosus esse vult, clamabit per nos ei Paulus: Nos talem consuetudinem non habemus, neque Ecclesia Dei (II Cor. XI, 16).
SERMO VIII. In Judam, adversus haereticos. 1. Libenter hic ab illis haereticis interrogans requiram, qui Deitatis et humanitatis naturam in unam essentiam miscendo contemperant, quis ille hoc loco est qui proditur et traditur Judaeis. Si enim temperatio vel admixtio utriusque facta est, utrum a Judaeis est tentum? An Deus Verbum, an humanitatis natura? Quis videtur occisus? Cogor enim inferioribus uti sermonibus, ut fiat omnibus quod dicitur manifestum. 2. In quem, dicas velim, ea quae gesta sunt, cadunt? Numquid in Dei naturam, quam utroque confundens contemperare praesumis? Ergo Verbum Deus capessibilis, cui nihil commune in occisione cum carne. An a Judaeis in occisionem ductus est? 3. Ut quid autem, temperatis utrisque naturis, secundum te, Scripturam nuper audivimus de virtute sacramenti narrantem, quam Dominus tradidit discipulis suis, dicens: Quia in qua nocte tradebatur, accipiens panem, gratias agens, dedit discipulis suis, dicens: Accipite et manducate ex eo omnes, hoc est enim corpus meum. Quare non dixit: Haec est Divinitas mea, quae pro vobis confringetur? Et iterum cur sumptum calicem porrigens, non dixit: Haec Divinitas mea, quae pro vobis effundetur in remissionem peccatorum; sed hoc magis: Hic est sanguis meus, qui pro vobis effundetur in remissionem peccatorum (Matth. XXVI, 28) ? Separa naturam, sed unitionem conjunge; Filium Dei Christum confitere, sed filium duplicem, hominem et Deum, ut passio quidem humanae deputetur naturae; passionis vero absolutio, quae in homine qui passus est facta est, solius sit Divinitatis.
SERMO IX. In id quod scriptum est: Si habere aliquid recordatus fueris adversus te fratrem tuum (Matth. V, 23); veluti contra haereticos.
1. Audite dictis intenti: Qui manducat, ait, carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in eo. Memento quoniam de carne est, quod dicitur: Sicut misit me vivens Pater, me visibilem. Numquid a me carnis nomen appositum est, ut me male interpretari querantur: Qui manducat, inquit, carnem meam, et bibit meum sanguinem? Numquid dixit: Qui manducat Divinitatem meam, et bibit meam Divinitatem? sed: Qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in ipso. Et post alia. Sed ad rem veniamus. Qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in ipso. Mementote quod de carne dicamus: Sicut misit me vivens Pater, me, qui appareo; sed fortasse ego non recte interpretor. Videamus ex iis quae sequuntur: Sicut misit me vivus Pater, etc.; ille dicit de Divinitate, ego de humanitate. Videamus quis sit pravus interpres: Sicut misit me vivus Pater; haereticus dicit Divinitatem missam, et se profiteri Deum Verbum dicere: Sicut misit me vivus Pater. Ergo et hoc secundum ipsos ita erit intelligendum: Ego Deus Verbum vivo per Patrem. Post hoc enim videtur dictum: Et qui manducat me, et ille vivit. Quem ergo manducamus? Divinitatem, an carnem?
Dicam etiam illius scandali verba. De sua carne Dominus Christus cum illis disserebat: Nisi manducaveritis, inquit, carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Verborum sublimitatem qui audierant, non tulerunt; putabant enim ex inscitia illum anthropophagiam suadere.
SERMO X. Velut in Macedonianos, revera in catholicos verae incarnationis defensores.
Adhuc vobis multa habeo dicere, etc. (Joan. XVI, 12). Et post aliquanta: Communes sunt Trinitatis operationes, et tantum substantiis dividendae. Quare Unigeniti glorificatio, aliquando quidem Patri deputatur, sicut est illud: Pater est meus, qui me glorificat (Joan. VIII, 54); aliquando vero Spiritui deputatur, ait enim: Spiritus veritatis, qui me glorificabit (Joan. XVI, 13); nonnunquam Christi potentiae assignatur, sicut scriptum est: Exeuntes praedicabant verbum ubique, Domino cooperante, et verbum confirmante, consequentibus eos signis (Marc. XVI, 16).
Atque cooperationis hujus evidens est argumentum: Filius est factus homo; Pater in throno collocavit; Spiritus signis honestavit; inhabitavit Filius in corpore; commendavit baptizatum Pater; formavit in Virgine Spiritus.
SERMO XI. Adversus Arianos, in haec verba Isaiae: Puer datus est nobis, et filius natus est nobis (Is. IX, 6).
1. Magnum sane tanti doni sacramentum; hic enim qui videtur infans, hic qui recens apparet; hic qui fasciis corporalibus eget, hic qui secundum visibilem essentiam recenter est editus, Filius est, ut Scriptura docet, aeternus, Filius universorum opifex, Filius qui suae opis fasciis dissolubilem creaturae naturam astringit. 2. Infans enim Deus est suae potestatis; tantum abest, Arie, ut Deus Verbum sit sub Dei potestate. Novimus ergo humanitatem infantis ac divinitatem: filiationis unitatem servamus in Deitatis humanitatisque natura. 3. Hoc autem dico, ut noveritis quam super excellens et summa quaedam Deitatis conjunctio existebat, etiam in infante ipso, cum Dominica caro conspiceretur; erat enim ipse, et infans, et infantis ipsius Dominus. Laudastis vocem, sed nolite eam parum curiose laudare; dixi enim quod idem erat infans et habitator infantis. 4. Ut ergo demonstretur ipsis quoque magis quis hic est ab illis adoratus, et ad quem illos duxerit Spiritus sancti gratia; nempe non ad simplicem vulgo conspectum infantem, sed ad corpus quoddam ineffabiliter Deo conjunctum. 5. Quis nunc benignitatis tam immensum aspiciat pelagus, naturam cum suo opifice dominantem, et conjunctam homini Divinitatem, nihil sine hoc jubentem, nullum absque isto judicantem: cum eo vivorum curam in summa providentia gerentem, et cum ipso mortuos suseitantem. EPISTOLA TERTIA SYNODICA S. CYRILLI Alexandrini episcopi directa Nestorio Constantinopolitanae urbis episcopo, duodecim continens anathematismi capitula. Religioso et Deo amabili consacerdoti Nestorio Cyrillus, et quae convenit apud Alexandriam synodus ex Aegyptia dioecesi, in Domino salutem. 1. Cum Salvator noster aperte pronuntiet: Qui diligit patrem aut matrem super me, non est me dignus; et qui diligit filium aut filiam super me, non est me dignus (Matth. X, 37); quid nos patiemur, qui deposcimur a tua religione ut te super Christum Salvatorem omnium diligamus? Quid enim nobis in die judicii proderit, aut quam satisfactionem reperire poterimus, ita diuturnum silentium de prolatis a te contra eum blasphemiis continentes? Et si quidem te tantummodo laederes, docens ista vel sentiens, sollicitudo nobis minor existeret: cum vero totam scandalizaveris Ecclesiam, et fermentum insolitae pravitatis et novae haeresis miscueris in populis, nec tantum ibidem positis, sed ubique consistentibus (nam tuarum expositionum libri per cuncta vulgati sunt), quae super nostro silentio ratio ultra, vel excusationis sermo sufficiat? aut quomodo non necesse sit meminisse Christi Domini sic dicentis: Non putetis quod venerim pacem mittere in terram, sed gladium; veni enim separare hominem adversus patrem suum, et filiam adversus matrem suam (Matth. X, 34). Nam cum laeditur fides, parentum reverentia, velut inutilis et periculosa, despicitur, et amor erga filios fratresque vitatur. Ad postremum etiam post ipsam vitam [ B. super ipsam vitam mors potius] a piis viris eligitur, ut meliorem resurrectionem, sicut scriptum est, consequantur (Heb. XI, 35).
2. Ecce itaque te simul, cum sancta synodo, quae apud amplam urbem Romam congregata est, praesidente sanctissimo et venerandissimo fratre et consacerdote nostro Coelestino episcopo, his scriptis jam tertio convenimus, consilium dantes ut a pravis abstineas distortisque dogmatibus, quae et sentire cognosceris et docere, recipias vero fidem rectam Ecclesiis per beatissimos apostolos et evangelistas ab initio traditam, qui et oculis inspexerunt, et ministri Verbi fuisse monstrantur. 3. Quod si hoc religio tua facere distulerit, juxta dilationem litteris praefinitam sanctissimi et venerandissimi consacerdotis nostri Romanae praesulis Ecclesiae Coelestini, scias te nullam sortem habere nobiscum, nec locum aut colloquium cum Dei sacerdotibus et episcopis obtinere; non enim est fas contemnere nos Ecclesias ita turbatas et scandalizatos populos, fidemque rectissimam violatam, dissipatum quin etiam gregem, quem custodire debueras, siquidem juxta nos amator recti dogmatis exstitisses, sanctorum Patrum vestigia pia consectans. 4. Omnes itaque quos propter fidem tua religio a communione removit, aut ab ordine suo deposuit, laicos et clericos, in nostra communione recipimus; non enim justum est eos tuis decretis opprimi, qui noverunt recta sentire, qui etiam bene facientes tibi prudentissime restiterunt: hoc idem namque in epistola quam misisti ad praesulem amplae Romae sanctum et coepiscopum nostrum Coelestinum, significare curasti. 5. Non autem sufficit tuae religioni solummodo fidei symbolum confiteri, quod expositum est per idem tempus, sancti Spiritus largitate, a venerando et magno concilio apud Nicaeam congregato; hoc enim nec intellexisti, nec recte interpretatus es, perversae licet sono vocis eadem verba protuleris. Sed [ Baluz. add. nec] consequens est ut jurejurando fatearis quod anathematizes quidem tua polluta et profana dogmata; sentias autem et doceas quae nos universi, sive per Orientem, sive per Occidentem, episcopi et magistri, praesulesque populorum credimus et docemus. 6. Epistolis autem ab Alexandrina tuae religioni directis Ecclesia consensum praebuit, tam ea quae apud urbem Romam convenit sancta synodus, quam etiam nos omnes, velut recte irreprehensibiliterque conscriptis. Subdidimus autem his nostris litteris quae te sentire oporteat et docere, et a quibus abstinere conveniat. 7. Haec est enim fides apostolicae et catholicae Ecclesiae, cui cuncti consentiunt orthodoxi per Orientem Occidentemque pontifices: Credimus in unum Dominum, Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium conditorem. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei, natum de Patre unigenitum, hoc est, de substantia Patris, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum, non factum, ὁμοούσιον Patri, hoc est, unius cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt in coelo et in terra; qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est, et homo factus est, passus est, et resurgens tertia die ascendit in coelos, unde venturus est judicare vivos et mortuos. Et in Spiritum sanctum. Eos autem qui dicunt: Erat tempus quando non erat, et antequam nasceretur non erat, et quia ex nullis exstantibus factus est, aut ex alia substantia vel essentia, dicentes esse aut convertibilem et commutabilem Filium Dei; anathematizat catholica et apostolica Ecclesia. 8. Sequentes itaque per omnia sanctorum Patrum confessiones quas, loquente in eis sancto Spiritu, protulerunt, et intentioni quae est in eorum intellectibus aequis vestigiis inhaerentes, atque iter ambulantes regium, profitemur quod ipse unigenitus Dei Verbum Deus, natus ex ipsa Patris essentia, de Deo vero Deus verus, lumen de lumine, per quem omnia facta sunt, sive in coelis, sive in terra, salutis nostrae causa descendens, ad exinanitionem sese dignatus est inclinare, incarnatus autem et homo factus, id est, carnem de Virgine sancta suscipiens, eamque sibi propriam faciens, nativitatem nostram ex vulva sustinuit, homo de muliere procedens, nec quod erat abjiciens: nam licet factus sit in assumptione carnis et sanguinis, tamen etiam sic quod erat, Deus natura scilicet et veritate, perstitit. 9. Nec carnem itaque dicimus in naturam Deitatis esse conversam, nec in substantiam carnis ineffabilem Dei Verbi essentiam commutatam: inconvertibilis etenim est, et incommutabilis, idemque ipse, juxta Scripturas, jugiter permanens (Psal. CI, 28). Visus est autem et parvulus, sed potius [ Baluz. positus] adhuc in cunabulis, et in sinibus genitricis Virginis constitutus, universam creaturam replebat ut Deus, genitori suo indivisus existens: quod divinum est enim, sine quantitate et sine mole cognoscitur, nec ullis terminis continetur. 10. Unitum ergo carni Verbum secundum subsistentiam confitentes, unum adoramus Filium, Dominum Jesum Christum, non seorsum ponentes et determinantes hominem et Deum, velut invicem sola [Baluz. sibi] dignitatis et auctoritatis unitate conjunctos; haec enim novitas vocis est, et aliud nihil. Nec item Christum specialiter nominantes Deum Verbum, quod ex Deo est; nec alterum similiter Christum specialiter, qui de muliere natus est, sed unum solummodo Christum Dei Patris Verbum, cum propria carne cognoscimus. Tunc enim ut homo [ Baluz. om. ut homo], juxta nos, unctus est, quamvis Spiritum dignis ipse contulerit, sed non ad mensuram (Joan. III, 33), sicut beatus evangelista Joannes asseruit. 11. Sed nec illud dicimus, quod Dei Verbum veluti in homine communi, qui de sancta Virgine natus est, habitarit, ne Deum homo Christus habitatorem possidere credatur. Quamvis enim Verbum habitaverit in nobis (Joan. I, 14), et dictum sit, in Christo habitare omnem plenitudinem Deitatis corporaliter (Col. II, 9); haud tamen [ Baluz. attamen] intelligimus, quod caro factus, [ Baluz. add. non] sicut in sanctis habitare dicatur, nec talem in ipso habitationem factam definire tentavimus; sed unitus juxta naturam, nec in carnem penitus commutatus, talem sibi fecit habitationem, qualem et anima hominis habere creditur ad proprium corpus. 12. Unus igitur est Christus, Filius et Dominus, non velut conjunctionem quamlibet, quae in unitate dignitatis et auctoritatis, homine habente ad Deum; non enim potest unire naturas sola dignitatis aequalitas, namque Petrus et Joannes aequalis sunt in alterutrum dignitatis, propter quod et apostoli et sancti discipuli esse monstrantur; verumtamen uterque non unus est. Nec juxta collationem vel connexionem modum conjunctionis advertimus, hoc enim ad unitatem non sufficit NATURALEM; nec secundum participationis effectum, sicut nos etiam adhaerentes Domino unus cum ipso spiritus sumus (I Cor. VI, 17). 13. Immo potius conjunctionis nomen evitamus, tamquam non existens idoneum quod significet unitatis arcanum. 14. Sed neque Deum aut Dominum Christi Verbum Dei Patris asserimus, ne iterum manifestius in duos dividamus unum Christum Filium et Dominum, et in crimen sacrilegii recidamus, Deum illum sui ipsius facientes et Dominum: unitus quippe, sicut superius diximus, Deus Verbum carni SECUNDUM SUBSTANTIAM, Deus quidem est omnium et dominator universitatis; verumtamen nec servus est sibi ipsi, nec Dominus, quia ineptum est, vel potius impium, hoc sentire, vel dicere; quamvis enim Deum suum Patrem dixerit, cum Deus sit etiam ipse natura, et de illius essentia; tamen nullatenus ignoramus quod manens Deus homo quoque factus sit, qui sub Deo juxta debitam legem naturae humanitatis existeret; ipse vero sibi quomodo vel Deus poterit esse vel dominus? Ergo sicut homo, quantum decenter exinanitionis mensurae congruit, sub Deo se nobiscum esse disseruit. Hoc etiam modo sub lege factus est (Gal. IV, 4), quamvis ipse promulgaverit legem, et legislator ut Deus exstiterit. 15. Cavemus autem de Christo dicere: Propter assumentem veneror assumptum, et propter invisibilem adoro visibilem. Horrendum vero super hoc etiam illud adjicere: Is qui susceptus est, cum eo qui suscepit, connuncupatur Deus. Qui enim haec dicit, dividit iterum in duos Christos eum qui unus est, hominem seorsum in parte, et Deum similiter in parte constituens; evidenter enim denegat unitatem, secundum quam non alter cum altero adoratur, aut connuncupatur Deus, sed unus intelligitur Christus Jesus Filius Dei unigenitus, una servitute cum propria carne venerandus. 16. Confitemur etiam quod idem ipse qui ex Deo Patre Filius natus est unigenitus Deus, licet juxta naturam suam expers passionis exstiterit, pro nobis tamen, secundum Scripturas, CARNE PERPESSUS SIT (I Petr. IV, 1), et erat in crucifixo corpore propriae carnis IMPASSIBILITER ad se referens passiones: Gratia vero Dei pro omnibus gustavit mortem (Heb. II, 9), tradens ei proprium corpus, quamvis naturaliter ipse vita sit, et resurrectio mortuorum. Nam ut mortem ineffabili potentia proculcaret, ac primus in sua carne primogenitus ex mortuis fieret et primitiae dormientium, [ Baluz. add. viamque faceret] humanae naturae ad incorruptionis recursum, gratia Dei, ut supra dictum est, pro omnibus gustavit mortem (Ibid.), et tertio die resurgens spoliavit infernum. 17. Idcirco quamvis dicatur quod per hominem facta sit resurrectio mortuorum (I Cor. XV, 21), tamen intelligimus hominem factum Verbum, quod ex Deo est, et per ipsum mortis imperium fuisse destructum (Heb. II, 14). Veniet autem temporibus praefinitis, sicut est unus Filius et Dominus in gloria Patris, ut judicet orbem terrarum in aequitate (Act. XVII, 31), sicut Scriptura testatur. 18. Necessario igitur et haec adjicimus; annuntiantes enim secundum carnem mortem unigeniti Filii Dei, id est, Jesu Christi, et resurrectionem ejus, et in coelis ascensionem pariter confitentes, incruentam celebramus in Ecclesiis sacrificii servitutem; sic etiam ad mysticas benedictiones accedimus, et sanctificamur participes corporis et pretiosi sanguinis Christi omnium nostrum Redemptoris, effecti, non ut communem carnem recipientes, quod absit, nec ut viri sanctificati, et Verbo conjuncti secundum dignitatis unitatem, aut sicut divinam possidentis habitationem, sed ut vere vivificatricem, et ipsius Verbi Dei [ Baluz. om. Dei] propriam factam; vita enim naturaliter ut Deus existens, quia propriae carni unitus est, vivificatricem eam esse professus est. Et ideo quamvis dicat ad nos [ Baluz. add. veniens]: Amen amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem (Joan. VI, 53), etc., non tamen eam ut unius hominis ex nobis aestimare debemus; quomodo enim juxta naturam suam vivificatrix esse caro hominis poterit? Sed ut vere propriam ejus factam, qui propter nos Filius hominis et factus est et vocatus. 19. Eas autem voces, quas Salvator noster in Evangeliis protulit, non in duabus subsistentiis aut personis omnino partimur; non enim duplex est unus Christus et solus, quamvis ex duabus diversisque rebus ad unitatem cognoscatur individuam convenisse; sicut homo quoque ex anima constans et corpore, non duplex potius, sed unus est ex utroque: humanas ergo et divinas insuper voces ab uno Christo dictas, animadvertentes recte sentimus, cum enim Deo dignissime loquitur de se ipso: Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV, 9); et: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Divinam ejus intelligimus, ineffabilemque naturam, secundum quam unum est cum Patre suo, propter unam eamdemque substantiam, imago et character splendorque gloriae ejus existens (Heb. I, 3). Cum vero humanae naturae mensuram nullatenus inhonorans Judaeos alloquitur: Nunc me quaeritis occidere hominem, qui veritatem vobis locutus sum (Joan. VII, 1); non minus eum qui in similitudine et aequalitate [ Baluz. aequitate] Patris est, Deum Verbum etiam in mensuris humanitatis ejus agnoscimus. Si autem necessario creditur quod natura Deus existens factus est caro, immo potius homo animatus anima rationali, quae causa est ut in eis quilibet vocibus erubescat, si eas homine dignas effatus est? Quod si sermones homini congruentes abjiciat, juxta nos hominem fieri quis coegit? Cum vero se propter nos ad exinanitionem spontaneam misericorditer inclinarit, quam ob causam dignos exinanitione sermones effugerit? Uni igitur personae cunctas ejus in Evangelio voces ascribimus, [ Baluz. add. uni] subsistentiae Verbi scilicet incarnati, quia unus est Dominus Jesus Christus, ut scriptum est. 20. Appellatum vero apostolum et pontificem confessionis nostrae (Hebr. III, 2), tamquam sacrificantem Deo et Patri fidei nostrae confessionem, quae a nobis ipsi et per ipsum Deo et Patri incessanter offertur. Iterum eum dicimus, qui ex Deo est secundum naturam Filius unigenitus, nec homini praeter eum alteri sacerdotii nomen et officium deputamus: Factus est enim mediator Dei et hominum (I Tim. II, 5), et reconciliator ad pacem, semetipsum Deo et Patri pro nobis offerens in odorem suavitatis (Eph. II, 5); ideoque dicebat: Sacrificium et oblationem noluisti; holocausta et pro peccato non tibi placuerunt; corpus autem perfecisti mihi. Tunc dixi: Ecce venio, in capite libri scriptum est de me, ut faciam, Deus, voluntatem tuam (Heb. X, 5). Obtulit enim proprium corpus, non pro se, sed pro nobis, in odorem suavitatis: nam pro se vel oblatione vel sacrificiis non indiget, ab omni peccato liber, ut Deus, existens. Quod si omnes peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 23), secundum hoc quod sumus ad mutabilitatis excessum proniores effecti, et peccatis aegrotavit humana natura, ipse vero non ita, ideoque nos gloria ejus egemus; cui [ Baluz. cur] erit ultra jam dubium, quod Agnus verus propter nos et pro nobis sit immolatus? Qui dicit autem, quod semetipsum tam pro se quam pro nobis obtulerit, nullatenus impietatis crimen effugiat, cum nihil prorsus iste deliquerit, nec ullum fecerit omnino peccatum. Qua igitur egeret oblatione, nullo suo exstante facinore, pro quo, si esset, satis admodum convenienter offerret? 21. De Spiritu quoque cum dicit: Ille me glorificabit (Joan. XVI, 14), hoc rectissime sentientes unum Christum et Filium, non velut alterius egentem gloria, confitemur a Spiritu sancto gloriam consecutum, quia Spiritus ejus nec melior ipso, nec superior est; sed quia mira opera faciens ad demonstrationem suae Deitatis, virtute proprii Spiritus utebatur, ab ipso glorificari dicitur, quemadmodum si quis de hominibus asseveret quod virtus sua vel disciplina quaelibet unumquemque clarificet: quamvis enim in sua sit subsistentia Spiritus, et ejus intelligatur in persona proprietas, juxta id quod Spiritus est, et non Filius, attamen alienus non est ab illo; nam Spiritus appellatus est veritatis (Joan. XVI, 13), et veritas Christus est (Joan. XIV, 6); unde AB ISTO SIMILITER, SICUT EX DEO PATRE PROCEDIT. Denique hic ipse Spiritus etiam per sanctorum manus apostolorum miracula gloriosa perficiens, Dominum glorificat Jesum Christum, postquam ascendit in coelum: nam creditus est Christus natura Deus existens, per suum Spiritum virtutes efficiens, ideoque dicebat: Deo meo accipiet, et annuntiabit vobis (Joan. XVI, 14). Nequaquam vero participatione alterius idem Spiritus sapiens aut potens dicitur, quia per omnia perfectus est, et nullo prorsus indigens bono; nam paternae virtutis et sapientiae, id est Filii Spiritus creditur, et ideo ipsa re et subsistentia virtus et sapientia comprobatur. 22. Igitur quia Deum carni unitum juxta subsistentiam sancta Virgo corporaliter peperit, idcirco eam Dei genitricem esse profitemur; non quod Verbi natura existendi principium de carne sortita sit: Erat enim in principio Verbum, et Deus erat Verbum, et Verbum erat apud Deum (Joan. I, 1), et ipse est conditor saeculorum, Patri coaeternus, et universitatis creator; sed quoniam, superius ut diximus, juxta subsistentiam sibimet uniens naturam humanam, nativitatem sustinuerit ex ipsa vulva corpoream: non quod eguerit necessario, propter suam naturam, nativitate ista, quae est in extremis saeculi facta temporibus; sed ut ipsas benediceret substantiae nostrae primitias, et dum eum carni unitum mulier edidisset, illa quae adversus omne genus humanum maledictio fuerat prolata desineret, nec jam morti nostra corpora destinaret; illud quoque, quod dictum est: In tristitia paries filios (Gen. III, 16), ipse dissolvens, verum esse monstraret quod prophetae voce praedixerat: Absorpta est mors victoria (I Cor. XV, 34). Et iterum: Abstulit Deus omnem lacrymam ab omni facie (Apoc. VII, 17). Propter hanc etenim causam dicimus eum dispensatorie, et ipsas benedixisse nuptias cum in Cana Galilaeae, cum sanctis vocatus apostolis adesse dignatus est. 23. Haec sapere sumus edocti a sanctis apostolis et evangelistis, et ab omni Scriptura divinitus inspirata, nec non et a beatis Patrum confessionibus veritate subnixis; his omnibus etiam tuam religionem concordare, et praeter aliquem dolum consentire jam convenit. Quae vero religionem tuam anathematizare necesse est, huic epistolae nostrae subjecta sunt. I. Si quis non confitetur Deum esse [ Baluz. add. veraciter] Emmanuel, et propterea Dei genitricem sanctam Virginem, peperit enim secundum carnem, carnem factum Dei Verbum, anathema sit. II. Si quis non confitetur carni secundum subsistentiam unitum Dei Patris Verbum, unumque esse Christum cum propria carne, eumdem scilicet Deum simul et hominem, anathema sit. III. Si quis in uno Christo dividit substantias post unitatem, sola eas connexione conjungens ea quae secundum dignitatem est, vel etiam auctoritatem aut potestatem, ac non potius conventu qui per unitatem factus est naturalem, anathema sit. IV. Si quis dividit personis duabus vel subsistentiis eas voces quae in apostolicis scriptis continentur et evangelicis, quae de Christo a sanctis dicuntur, vel ab ipso etiam de se ipso, et has quidem velut homini qui praeter Dei Verbum specialiter intelligatur aptaverit; illas autem, tamquam dignas Deo, soli Dei Patris Verbo deputaverit; anathema sit. V. Si quis audet dicere Christum hominem Θεοφόρον, id est, Deum ferentem, ac non potius Deum esse veraciter dixerit, tamquam unum Filium per naturam, secundum quod Verbum caro factum est (Joan. I, 14), et communicavit similiter, ut nos, carni et sanguini (Heb. II, 14), anathema sit. VI. Si quis dicit Deum vel Dominum Christi esse Dei Patris Verbum, et non magis eumdem ipsum confitetur Deum simul et hominem, propterea quod Verbum caro factum est, secundum Scripturas, anathema sit. VII. Si quis Jesum hominem operatione Dei Verbi dicit adjutum, seu ἐνεργούμενον, et ei unigeniti gloriam, tamquam alteri praeter ipsum existenti, tribui, anathema sit. VIII. Si quis audet dicere, assumptum hominem coadorandum Deo Verbo, et conglorificandum, et connuncupandum Deum, tamquam alterum cum altero (nam cum syllaba semper adjecta hoc cogit intelligi), ac non potius una supplicatione veneratur Emmanuel, unamque ei glorificationem dependit, juxta quod Verbum caro factum est, anathema sit. IX. Si quis unum Dominum nostrum Jesum Christum glorificatum dicit a Spiritu sancto, tamquam qui aliena virtute per eum usus fuerit, et ab eo acceperit efficaciam contra immundos spiritus, et posse in hominibus divina signa facere, ac non potius proprium ejus Spiritum dicit, per quem divina signa complevit, anathema sit. X. Pontificem et apostolum confessionis nostrae factum esse Christum divina Scriptura (Heb. III, 2) commemorat: Obtulit autem semetipsum pro nobis in odorem suavitatis Deo et Patri (Eph. V, 2). Si quis ergo pontificem et apostolum nostrum dicit factum, non ipsum Dei Verbum, quando caro factum est, et juxta nos homo, sed velut alterum praeter ipsum specialiter hominem ex muliere: aut si quis dicit et pro se obtulisse semetipsum oblationem, et non potius pro nobis solis, non enim eguit oblatione, qui peccatum omnino nescivit; anathema sit. XI. Si quis non confitetur carnem Domini vivificatricem esse, et propriam ipsius Verbi Dei Patris; sed velut alterius praeter ipsum conjuncti eidem per dignitatem, aut quasi divinam habentis habitationem, ac non potius, ut diximus, vivificatricem esse, quia facta est propria Verbi cuncta vivificare praevalentis; anathema sit. XII. Si quis non confitetur Dei Verbum passum carne, et crucifixum carne, et mortem carne gustasse, factumque primogenitum ex mortuis, secundum quod vita est et vivificator, ut Deus, anathema sit. EPISTOLA NESTORII episcopi Constantinopolitani, ad Coelestinum papam. 1. Didici honestissimum Cyrillum Alexandrinae urbis episcopum, propter libellos contra eum nobis oblatos, exterritum, ac sibi venantem latebras, ad evitandam sacram synodum propter hos ipsos libellos futuram, quasdam alias interea cogitationes excogitare verborum, et amplecti verba, quae sunt Θεοτόκος et Χριστοτόκος, quorum alterum admittit, alterum vero, modo quidem de Evangeliis eximit, modo vero rursus admittit, hoc est, Χριστοτόκος, secundum quamdam, credo, prudentiae nimietatem. 2. Ego autem et hanc quidem vocem, quae est Θεοτόκος, nisi secundum Apollinaris et Arii furorem ad confusionem naturarum proferatur, volentibus dicere non resisto; nec tamen ambigo quin haec vox Θεοτόκος illi voci cedat, quae est Χρισοτόκος, tamquam prolatae ab angelis et evangelistis. Et nisi haec ad venerationem tuam scientem dicerem, opus mihi foret longo multoque de hac ipsa causa sermone. 3. Sed et fine hoc illud quoque omni modo beatitudini tuae notum est, quia si aestimemus duas sectas contrarias sibi stare, et harum altera hanc vocem proferat solam, Θεοτόκος; altera vero illam solam, ἀνθρωποτόκος ; et utraque secta ad suam confessionem alteram trahat, ut, si hoc non impetraverit, periclitetur de Ecclesia cadere: necesse erit, tractandae huic rei deputatum, habentem pro utraque secta curam, mederi periculo utriusque partis, ex voce ab evangelistis tradita, quae utriusque naturae significatrix sit. Harum enim, sicut dixi, assertionem temperat vox illa, quae est Χριστοτόκος, quia et blasphemiam Samosateni removet, quod est dictum de omnium Domino Christo tamquam puro homine; sed et Arii et Apollinaris malitiam fugat. 4. Haec autem ipsa etiam honestissimo Alexandrinorum episcopo scripsi, sicut potest beatitudo tua cognoscere ex exemplaribus quae his meis litteris adjunxi, vel quae ad nos ab eo scripta sunt. 5. Placuit vero piissimis imperatoribus [ Baluz. om. piissimis imperatoribus], Domino adjuvante, etiam synodum inexcusabiliter totius orbis terrarum indicere, propter inquisitionem aliarum rerum ecclesiasticarum. Nam dubitationem verborum non aestimo habituram inquisitionem difficilem, nec impedimento esse futuram ad tractatum Divinitatis Domini Jesu. EPISTOLA NESTORII ad Coelestium rescribentis, de Graeco in Latinum translata a Mario Mercatore. 1. Honorabili et religiosissimo presbytero Coelestio Nestorius in Domino salutem. Noli aegre ferre, venerabilis, perferens ab his qui ea quae inferuntur facere debent, et praesertim asserentibus veritatem, et refugientibus pollutorum vel contaminatorum communionem: quia et sanctis qui ante nostram aetatem exstiterunt, gratae fuerunt aerumnae, et ipsae quidem temporales erant, veritas autem aeterna. Sic Joannes Baptista de peccato arguens Herodem, et quidem regem existentem, capite condemnatus est: sed non formidavit, Christum enim habebat caput, quod non posset abscindi. Sic Paulus hoc modo quoque et Petrus sunt interfecti. Et quid amplius dici opus est? Ita actum est semper, per diversas tentationes pietate currente.
2. Noli igitur a veritate deficiens eam prodere (siquidem epistolae missae episcopis a concilio Occidentis, et ab Alexandrino, multis rescriptis manifestam nobis nostram fecere sententiam), prudentibus scilicet ejusdem orthodoxae professionis; forsitan enim utile aliquid Ecclesiis rectae fidei proveniet, Domino cooperante. Omnem fraternitatem salutamus.
3. Et alia manu. Incolumis, et forti animo, et plurimum orans pro nobis, doneris nobis, religiosissime frater.
SERMO XII. In ecclesia habitus, in qua litteras Coelestini Romani episcopi, Cyrilli Alexandrini denuntiationis accepit VII idus Decembris, consulatu Theodosii XIII et Valentiniani III Augg., post sextum diem quam easdem litteras sumpsit.
1. Dulcem nobis praecedens doctor mensam charitatis apposuit; non enim habet fraterni amaritudinem odii, non habet venenum livoris, non habet simulatae fraternitatis rubiginem. Sic sunt dulcia charitatis, ut ea et omnium Dominus diligat. Amat charitatem Deus tamquam suae benignitatis ingenitum bonum; et ex hac omnibus gentibus beneficas necessitates instruit; quoniam enim multa erant quae hominum amicitiam dividebant, inseruit Deus necessitates invitis, quae eos in amicitiam mutuam copularent. Alia penes Dalmatas habentur terrae germina; alia penes Gothos rerum indigenarum ubertas; alia Hispanicae terrae fecunditas; altera locuples et opulenta Africae latitudo terrarum; ad hoc, ut quae unicuique desunt, sumat a proximo; et horum, quae non habet inops, aliunde petens, necessitate in amicitia proximi foederetur. 2. Propterea et omnium Dominus indutus est nostram naturam, numquam spoliabile scilicet Deitatis vestimentum, inseparabile indumentum divinae substantiae, speculum Domini omnium, quod cum naturae dignitatem propriam perdidisset, tametsi decies millies irascatur audiens Manichaeus, non ad usum naturalem accepit hoc vestimentum, sed in sempiternum, ut ad dextram suae Divinitatis faceret considere; nihil sine isto suo vestimento viventibus donat; non judicat mortuos sine isto; unum esse voluit cum isto Divinitatis suae regnum. In stupore remaneat dentium Paulus Samosatenus, qui nobis Dominicam humanitatem nudam a Deitate delirat, qui solam, praeter Divinitatem, fabulatur hanc quae semper conjuncta est atque connexa; quae eadem ac pariter potest quae Deus: Donavit enim illi Deus nomen quod est super omne nomen (Philip. II, 9). 3. Et ut nemo miretur carnis cum Divinitate audiens regnum, praemonuit per Scripturam Spiritus, quod videtur incredulum, in habitaculo habitantem demonstrans, ex quo et unde honor circa id quod videtur et paret accrevit: Donavit illi, inquit, nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum, et omnis lingua confiteatur Deo, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Ibid.). Non depretiavit, inquit, divinam substantiam circa illud quod invisibile est, honor cuncta praecellens, quia demonstratur quemadmodum Filius diligatur a Patre; unus enim Filius, quod visibile est, et quod invisibile; unus Christus, et iste qui utitur, et id quo utitur, naturae duplices, sed Filius singularis.
4. Quid sermonem in calumniam vocas? Quid me latenter sagittis aureis jacularis? Quid in me sagittas aureas absconditus mittis? Experiamur nostra certamina, causas invicem vitae nostrae religionisque praestemus. Pius est imperator; reginae Deum amant: esto in disputando vir fortis, quid prohibet in disputationem venire? quid perturbationes ferinis rugitibus afferre conaris? Novi et ego cum propheta clamare: Paratus sum, et non conturbatus (Psal. CXVIII, 60). 5. Docuit me et Moyses non conturbari, siquidem experimentum acceperis prophetae praedicti Aegyptiaca desperatio; nec beatum quondam Flavianum terruisti, cum tyrannico spiritu epistolas mitteres; nec eum, qui ante hunc inter sanctos numeratur, Meletium perturbasti. Tu quae habes et donas ( bonus homo de bono thesauro profert bona [Matth. XII, 35] ), et beato Nectario talium munerum tuorum gustum dedisti. Taceo de Joanne, cujus nunc cineres adorando veneraris invitus. Me episcopatus cura nulla sollicitat, nec mihi de eo ullus est sermo; donec spiro, sano dogmati adsum. 6. Sed elegantem et speciatam eorum auferam occasionem. Non dicit, inquiunt, Θεοτόκον, id est, genitricem Dei, et hoc est totum quod nostris sensibus ab illis opponitur: Nemo enim, aiunt, rectam fidei gloriam sequens, vocem hanc aliquando declinavit. Multa dogmatum ibi experimenta suppeditant, maxime quidem, quae sunt Apollinaris sectae et Arii, vel Eunomii. Si investiges, unusquisque eorum Θεοτόκον, id est, Dei genitricem, appellavit Virginem sanctam. 7. Tu vero intende, quaeso, in haec quae dicuntur, ut contra haec ipsamque etiam escam quam hamo apponentes loquuntur, defensionem paratissimam habeas. Scis hoc Apollinarem dicentem? Scis hanc vocem, id est, Θεοτόκον, apud Arium plausus maximos excitare? Scis hanc quoque apud Eunomium frequentari? Etiam, inquis, sed non secundum illos [ Baluz. Filium], ais, hanc vocem enuntio. Laudo inficias tuas, interim arguo te ipsum in eo quod dicis vocem hanc solam esse veritatis tenacem; sunt enim et dicentes Θεοτόκον, et tamen, secundum tuam confessionem, eos esse haereticos constat. Sed quoniam illi dicentes Θεοτόκον, hinc naturae utriusque conficiunt permixtionem, seu temperamentum, ut quae sunt humilia non videantur de carnis dicta esse substantia, nec quae alta sunt de Deo et Domino omnium intelligantur expressa: ideoque damna eos qui dicunt, secundum Apollinaris et Arii sensum, Dei genitricem; et ego una tecum clamo Θεοτόκον, sed et Θεοτόκον dico, et addo hominis genitricem, hoc est, ἀνθρωποτόκον; hoc enim haereticus non patitur dicere, propter eam divisionem quae ex distinctione facta est quoque verborum. 8. Igitur ut eorum conciones etiam elegantes et sapidulas superemus, dicamus Θεοτόκον; sciebat namque etiam Paulus talia facere, ne scissurae fierent per aliquam justitiam coloratam, cum gratiam praedicabat, legisque inutilitatem confidenter arguebat; sed Hierosolyma veniens docetur ab apostolis condescendere debere ibidem habitantibus, ut non fierent scissurae in Ecclesia, quod habere videtur speciem pietatis. Quid igitur facit? Suscipit legis observantiam, ita ut et purificaretur, et raderet caput, omnia faciens propter aedificationem Ecclesiae, quod postea hoc ipsum in Ecclesiarum institutione exponens atque doctrina dicebat: Factus sum Judaeis tamquam Judaeus, ut Judaeos lucrifaciam; his qui sub lege sunt, tamquam sub lege essem, cum ipse non essem sub lege, ut eos qui sub lege erant, lucrifacerem; iis qui sine lege erant, tamquam sine lege essem, cum sine lege Dei non essem, sed in lege essem Christi, ut eos qui sine lege sunt, lucrer: omnia factus sum omnibus, ut omnes lucrifaciam (I Cor. IX, 20). 9. Si igitur et tu non secundum Apollinaris morbum Θεοτόκον divulgas Mariam, abscondens in persona catholica rabiem Apollinaris, confitere mecum quae apud omnes catholicos dicuntur; hoc autem catholicorum est proprium eorum qui hanc vocem, id est, Θεοτόκον emittunt, ut et ἀνθρωποτόκον, id est, hominis genitricem pronuntient Virginem sanctam. 10. Genitrix Dei est, non propter nudam humanitate Divinitatem, sed propter unitum templo Deum Verbum: hominis vero genitrix, id est, ἀνθρωποτόκος propter templum quod consubstantiale est naturaliter Virgini sanctae, quamquam et Χριστοτόκον, id est, Christi genitricem dicere, nihil aliud sit quam communem Divinitatis et humanitatis rem confiteri. Et hoc Paulus docet, qui de una eademque persona clamans: Jesus, inquit, heri et hodie, idem ipse in saecula (Heb. XIII, 8). 11. Soluta sit interim haec eis et ablata rationis speciem habens occasio, confitere utrumque, appellans sanctam Virginem Θεοτόκον pariter et ἀνθρωποτόκον: tu vero noli eam Θεοτόκον tantummodo appellare [ Baluz. add. Hoc enim Apollinaris vociferatur], hoc enim Arius praedicat ac veneratur; sed adde vocem pariter catholicorum, quae et genitricis Dei praemuniat intellectum. Θεοτόκος Virgo sancta, secundum unitatem, ἀνθρωποτόκος, id est, hominis genitrix secundum parem naturam. Sic et quae apostolorum sunt praedicabis; quae haereticorum prudenter effugies, et maxime quae sunt Samosateni Pauli, atque Photini, quae te scire confingens, prorsus ignoras. 12. Nam Paulus atque Photinus nesciunt Filii Deitatem (vestram autem charitatem oportet haec nosse, ut ab his quae a praedictis dicuntur minime rapiamini); Paulus ac Photinus hominum imprudentissimi nesciunt Filii duas naturas, nesciunt Deum et hominem; dissentiunt autem sibi invicem, et a me Paulus quidem in eo quod dicit Christum hominem solum, et tunc solum initium habere, ex quo de Virgine natus est; ego autem tibi ideo hic resisto, ut Deitatem, quae aeterna est, carni contemporalem non audeas facere. 13. Quid arguis eum tamquam Pauli doctrinam asserentem, qui quae sunt Pauli subvertit? Quis est hic qui Pauli asserit sensum? Qui dicit Deitatem contemporalem corpori? an qui dicit Deitatis in Filio essentiam ante saecula genitam esse de Patre? 14. Et haec quidem pessima Samosateni Pauli est secta; Photini vero ad hanc distantia, non quia Deitatem Filio dicit, sed quia dicit Verbum aliud praeter quam quod ultimis temporibus venit, quia dicit Verbum praeter templum. 15. Oportet autem manifestius dicere ut liquidius et apertius uniuscujusque morbum sectae possitis agnoscere. Et Paulus et Photinus hanc inter se differentiam habent: unus eorum Christum solum hominem dicit, alter vero dicit quidem Verbum; non autem hoc confitetur esse Deum, sed dicit Verbum istud aliquando quidem Patris nomine vocitari, aliquando autem Verbi nomine nuncupari: unde etiam hoc appellat Λογοπάτορα, hoc est, Verbum et Pater, sive, si dici possit, Verbipater, accipiens ad hoc, pro sui sensus nequitia, illud bene in Evangelio dictum: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1). Vides, inquiens, quia Deum Verbum aliquando Deum, aliquando Verbum appellat, tamquam extentum atque collectum. Non autem introducit Deum Verbum hominem factum; nescit enim Christi Divinitatem, nescit divinam substantiam hominem suscepisse, nescit prorsus Verbi existentem ante saecula Deitatem. 16. Hanc ergo Photinus adversus Paulum distantiam habet; istam vero Sabellius ad Photinum: quia Sabellius Υἱοπάτορα dicit ipsum Filium quem Patrem, et ipsum Patrem quem Filium, Photinus vero Λογοπάτορα. Photinus vero, sicut praedixi, Deitatem Verbi non habet; Sabellius autem dicit quidem Filium, non autem dicit substantiam Filii in proprietate consistere: unde et Υἱοπάτορα dicit, hoc est, ipsum Patrem esse quem Filium, propterea quod unam substantiam somniat. Sed ideo divina Scriptura contra eorum morbum praemuniens, exponit Verbi incarnationem: In principio, inquit, erat Verbum (Joan. I, 1), et caetera quae sequuntur; deinde descendens [ Baluz. scandens] ait: Et Verbum caro factum est (Ibid. 14); ut ostendat substantiam Filii in proprietate sua existentem, praeter substantiam Patris. Denique cogitur Photinus arctatus Verbum dicere, non autem Verbum hoc Filium confitetur: haec Spiritus praevidens cordi scriptoris hujus se infudit, ut catholicorum animas muniat. Et quid ait? Verbum caro factum est. 17. Ecce agnovisti interim Verbi substantiam propriam, quomodo etiam agnoscamus Unigenitum, quia Pater non est secundum Photinum, nec Λογοπάτωρ, sed Deus Verbum et Filius: Et Verbum, inquit, caro factum est, et habitavit in nobis, hoc est, in nostra habitavit natura. Et Verbum caro factum est, bona etiam locutionis ipsius designatio, ut undique curararum inanium vanitas auferatur: Et Verbum caro factum est, suscepit, inquit, nostram naturam. Deinde ut benignitas amplior et admiratio esset, a viliore parte naturae nominat humanitatis susceptionem, Verbum, dicens, caro factum est; non quod de sua essentia decesserit, propter hoc enim adjecit: Et habitavit in nobis; ut ostendat susceptae humanitatis inhabitationem, et Verbum, ait, caro factum est. 18. Quoniam autem non demutationem demonstrat, dicendo, factum est, ex aliis verbis divinae Scripturae evangelistae vocem agnoscere possumus. Audiatur [ Baluz. Videatur] apostolus Paulus de Domino vociferans: Christus nos redemit de maledicto legis, factus pro nobis maledictum (Gal. III, 13). Certe si secundum mutabilitatem dictum esse intelligeretur, quod factum est, non poterat benedictionem donare quod maledictum est, non poterat maledictum a maledictione liberare. Quid ergo est τὸ factum est? Nobis debitum maledictum in se ipse suscepit: nobis, inquit, peccatoribus crucis poena debebatur; nos manebat judiciaria condemnatio; nobis omnis poenae genus debitum erat; nos omnis excessus supplicii exspectabat: sed venit ipse, et eam quae nobis poena debebatur, innoxia carne suscepit, ut peccatum ipsum tamquam injuste irruens condemnaret, ad diabolum peccati patrem ista vociferans: LATRONES TAMQUAM PECCATI REOS CRUCI TRADIDISTI; ME AUTEM QUAM OB CAUSAM CUM LATRONIBUS PATIBULO AFFIXISTI? 19. Hoc et Paulus demonstrans, peccati scilicet per Dominicum corpus condemnationem: Deus, inquit, Filium mittens in similitudinem carnis peccati (Rom. VIII, 3). Bene quod in similitudinem carnis, quoniam corpus quod parebat peccatricis similitudinem carnis circumferebat. Deus Filium suum misit, nomen commune naturarum, hominis scilicet et Dei. Non dixit, Deus Deum Verbum mittens, ut accepta hac voce haereticus insiliat, et dicat: Vides quemadmodum alius mittit, alius autem mittitur. Filius, o Ariane, mittitur secundum humanitatis naturam: non autem mittitur secundum essentiam Deitatis, non enim est ullus locus a Dei potentia separatus. 20. Inter plausus interea Photinus, cum arguitur, non debet effugere; de hoc enim disputans doctrinam Pauli apostoli interposui, ostendens [ Baluz. attendens] quod Verbum sit Filius: Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati. Non dixit: Deus Deum Verbum misit; et certe Verbum Dei non erat a templi separatum natura. Statim ex imperitia in clamore insiliunt, dicentes: Quomodo alterum esse dixit Deum Verbum, et alterum Filium, qui missus est? Non dixi alterum Filium, aut alterum Deum Verbum; sed dixi Deum Verbum naturaliter et templum naturaliter alium filium conjunctione unum, sic et alibi dixi sub principio. 21. Prodito in medium, et voces has argue; noli me sagittis aureis vulnerare; non sunt mihi sagittae aureae. Dico ego ad te beati Petri verbis: Aurum et argentum non est mihi; sed quod habeo, do tibi in nomine Domini nostri Jesu Christi Nazareni (Act. III, 6). Disce hominem et Deum. 22. Sed id quod dicebam, missionem a Patre nusquam divina Scriptura divino Verbo consignat, sed Filio, qui est Deus Verbum et homo; sic et alibi: Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4). Non dixit: Misit Deus Deum Verbum; ambo enim, si ita diceret, invenirentur locales et in parte. Si Divinitatis erat natura, qui mittebatur, et qui mittebat, localis et in parte est; qui enim mittitur, illuc mittitur ubi non est. 23. Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4), quoniam inconveniens erat Deitatis naturam inter missos videri, Paulus senex omnium Dominum possidens Christum, verius ac liquidius de se ipso noscentem: Misit, inquit, Deus Filium suum factum ex muliere (Ibid.). Filius Dei natus est, Deus Verbum et homo: ergo quae peperit, propter unitatem dicatur genitrix Dei, id est, Θεοτόκος; propter naturam vero hominis, hominis genitrix, hoc est, ἀνθρωποτόκος; et quoniam utrumque una locutione dicere refugis, Deum et hominem dico, Χριστοτόκον ne dixeris (ecce voce distinguor a te tantum). Sed cum Dei genitricem, hoc est, Οεοτόκον vocas, memineris et hominis genitricem, hoc est, ἀνθρωποτόκον vocare, ne dispensationem auferas, quae est caput nostrae salutis. 24. Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege (Ibid.). Quis erat factus sub lege? Divinitatis natura? Quomodo? tamquam posset legis praecepta servare? Quomodo? tamquam posset ostendere sacerdotibus legis praevaricationem se non incurrisse? purificationes quoque legales suscipere habuit Divinitatis natura in templum ascendens hostias immolare? Et quis audebat Divinitatis naturam fuisse [ Baluz. non fuisse] in legem praevaricatam sacerdotibus persuadere? 25. Sic Filius sub lege factus est, et non est factus: factus quidem est, humanitate suscepta; non est factus, majestate Deitatis; Deitas enim, quae legem promulgavit, cui alteri, tamquam legislatori, habuit, quae sunt legis offerre? 26. Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. Propter hoc eum qui non noverat peccatum pro nobis peccatum fecit (Ibid.). Sicut et illud: Factus est pro nobis maledictum (Gal. III, 13); non benedictionem illam quae est Deitatis naturae in maledictum versam conscriptor nobis exposuit; sed quia suscepit in se naturae nostrae peccatum, improbam in eum poenam irruisse significavit: sic et quod pro nobis peccatum fecit, videri eum fecit conspectibus hominum, reis aequalia sustinere, et aequaliter cum latronibus crucifigi; sed non pro se. Sed pro quibus, o Paule? Eum qui non noverat peccatum pro nobis peccatum fecit? 27. Sed id quaeritur, unde Verbum Filius. Ut Photinum maxime convincamus, Verbum quidem confitentem, non autem dicentem Deum Verbum Filium: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Vide quomodo et susceptionem hominis demonstrat, cum ait: Et habitavit in nobis, et vidimus gloriam ejus. Cujus? Verbi sine dubio: Gloriam tamquam Unigeniti a Patre. Vides quod non alius quidem Unigenitus, alius vero a Patre: ergo Dei Verbum Filius. Quomodo igitur, Photine, subvertis substantiam Divinitatis [ Baluz. deitatis]? 28. Sed si respicimus ad aviditatem studii vestri, hic nos sol ipse deficiet, et ad alteram doctrinam tendere forsitan non valebimus. Haec igitur apud vos conservate, scit enim diabolus hominibus et de bonis nociva moliri. Bonae quidem de Deo disputationes; vitae enim in se effundunt unguentum, sed disputationes generant contentiones, contentiones iracundiam movent, iracundia provocat manus, manus provocatae moventur ad vulnera, vulnera vero, absit experientia ab ipso sermone, quid faciant, et quem habeant finem? Namque aliquoties ultimam generant mortem. 29. Quod, Aegyptiis quidem curantibus, in nullo continget; nullus enim locus eis insolentiae datur in civitate quae regnat; una namque illis cura est, totum ubique turbare. Sed nos aliis contra eos armis certemus, Pauli videlicet mandata sumentes: Oportet, inquit, episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris virum, sobrium, pudicum, decentem, ornatum, docibilem, amplectentem eum qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere (I Tim. III, 2); non dixit eos qui contradicunt potens sit vulnerare; sed, ut potens sit eos qui contradicunt redarguere; et sanam defendere atque amplecti doctrinam. Nam quid ergo si ille irritaverit, inquies? Oportet mansuetudine docere contradicentes: Nequando det illis Deus recognoscere, et resipiscant de diaboli laqueis, a quo captivi tenentur, secundum ejus voluntatem (II Tim. II, 26). 30. Nemo perturbationes perturbationibus sedat; nullus medicus vulnera vulneribus sanat. Propter pacem tyrannidis temeritatem tolero; contra calcitrantem non calcitro; calcitrabatur Christus aliquando, sed ipse non calcitrabat; sed quid ad calcitrantem dicebat: Durum est contra stimulum calcitrare (Act. V, 5) ? 31. Haec igitur apud nosmetipsos memoriter, ut dixi, servemus; omnem haeresim aversati odio habeamus cum Paulo Samosateno Photinum; Arium cum Apollinari detestemur, et ad omnem prorsus sectam pravae fidei implacabiles, fidemque Ecclesiae amplectentes, ad membra propria non conturbemur. Et qui dicunt Θεοτόκος tantum, tametsi desit eis quod postea forte suscipient, et circa rectam fidem claudicent; verumtamen membra sunt Ecclesiae. Et qui dicunt tantum hominis genitrix, id est, ἀνθρωποτόκος, et isti sunt membra Ecclesiae, sed spiritalis inopes medicinae. Non ergo in fratres fraternitas irruat: Frater fratrem adjuvans exaltabitur, sicut civitas firma (Prov. XVIII, 9). Et iterum Paulus: Fratres, inquit, etsi praeoccupatus fuerit quis in aliquo delicto, vos qui spirituales estis, instruite hujusmodi in spiritu mansuetudinis (Gal. VI, 1). Puta qui dicit Θεοτόκος, si et Χριστοτόκος dicat, quod nomen sit duarum significatio naturarum. Et oportet ad aedificationem Ecclesiae omnia facere. 32. Est quidem, ut dixi, vox ista, id est, Χριστοτόκος, significativa duarum naturarum, et Deitatis, et humanitatis: quando autem cum simplicioribus agitur, opus est voce manifestiore. Quid impedit intellectum Χριστοτόκον dici, et Θεοτόκον et ἀνθρωποτόκον? sicut qui dicit, Christus, confitetur quia Deus et homo sit: sic et Θεοτόκος et ἀνθρωποτόκος si dicas, utrumque confessus es. 33. Deponamus igitur, quaeso, utrinque adversus membra nostra aciem contentionis; et si quisquam impudentior fuerit, ignoscamus; et si quislibet subtilius dicat, venia similiter dignus habeatur: unum tamen prospicientes, ne creaturam Verbum Deum quispiam dicat; ne humanitatem, quae suscepta est, imperfectam. Si quis dicat haec, justa adversus hunc ira suscipiatur; si vero in his quae tu confiteris distantiam affert, quid non ad eum dicis: Si locutio fratrem meum offendit, non eam proferam in aeternum. Quod si [ Baluz. add. ego] alicui ad pacis consilium minus idoneus videor, audite ad vos Paulum clamantem: Quae didicistis, et audistis, et accepistis, et vidistis in me, haec agite, et Deus pacis erit vobiscum (Philipp. IV, 9).
SERMO XIII. Die altera, id est, Dominica dictus.
1. Aliis in terris sita est aliarum utilitas rerum, et quibusdam quidem in militia degere, magna videtur utilitas; quibusdam vero in foro rerum venalium convenit mercatura; item aliis optabile est arti maritimae studium commodare; nonnullis alterius cujuslibet terrestris conversationis inire negotium: pietatis autem scientia in commune omnibus hominibus, regibus scilicet et sacerdotibus, popularibus ac potentibus, utilis ac necessaria est.
2. Quae est autem scientia pietatis? Si quis velit compendio discere; parco enim, et mihi qui fessus sum, et vobis qui constipatione laboratis. Si quis ergo, ut dicebam, velit compendio discere; scientia pietatis est, de consubstantivae Trinitatis Divinitate rectam inire rationem, et fateri divinam naturam corporatum hominem assumpsisse. De his, quae frequenter dicta sunt, tamquam dicta non sint, urgetis, et circa exactionem vehementer insistitis: quoniam igitur necesse est violentiae vestrae succumbere, quae piam [ Baluz. impiam] in nobis possidet tyrannidem, iterum apud vos eadem verba repetemus. Servate igitur compendio hanc scientiam pietatis. 3. Quae est autem ista, nisi ὀρθολογία [ Baluz. om. nisi ὀρθολογία], et consubstantivae divinae Trinitatis, et assumentis hominem divinae naturae, et in virgineo utero carnis susceptae, perfectique hominis assumpti a Divinitate; dehinc perfectae Divinitatis, et perfectae humanitatis in unum Filium conjunctarum excellentior contemplatio, duarum jus naturarum in unam auctoritatem ratione divina conveniens. 4. Hinc vobis saepe diximus, quomodo Christus, nominis utriusque sit appellatio significativa, id est, humanitatis et divinae naturae. Hinc si quis dicat Christum tantummodo expresse, sciat in isto nomine utramque significari et connuncupari naturam. 5. Hinc beatus Matthaeus Evangeliorum conscriptor, cum ad generationis venisset arcanum, a neutra natura generationis fecit narrationem, sed magis a Christi vocabulo; oportet autem expresse dicere, ut omnibus ad perspiciendum fiat facilior intellectus: Liber, inquit, generationis Jesu Christi (Matth. I, 1). Non dixit: Liber generationis Dei Verbi; neque liber generationis hominis. Si enim dixisset, liber generationis hominis, Christum nobis solum hominem demostraret. Item si diceret, Liber generationis Dei Verbi, solam nobis sine humanitate introduceret Deitatem. In Christi ergo appellatione complectitur utramque naturam, ut neutra sine altera possit intelligi. 6. Hinc et sanctae Virgini, eo quod eam Christi genitricem dicimus, nomen geminae appellationis convenienter aptamus, id est, Θεοτόκος, quod est genitrix Dei, et ἀνθρωποτόκος, id est, hominis genitrix. 7. Quoniam autem oportet, propter eos qui lucidiorem requirunt intellectum, maxime cum sint Ecclesiae filii, ut manifestiore locutione, propterea et modo eadem definitione qua prius breviter de illa beata Maria semper virgine praedicabam, etiam nunc evidentiore sermone summa voce proclamo, quoniam sancta Virgo, et Dei est, et hominis genitrix, id est Θεοτόκος et ἀνθρωποτόκος: genitrix quidem Dei, propterea quod templum, quod in ea creatum est a Spiritu sancto, unitum est Divinitati; hominis vero genitrix, propter susceptas a Divinitatis natura nostrae naturae primitias. 8. Haec sunt in compendio dogmata pietatis. Haec per omnia retinentes memoriter servate, ubique haereticorum pravam gloriam declinantes. Non quomodo apud illos Θεοτόκος detrita locutio est, ita putandum est etiam Ecclesiam dicere Θεοτόκος, quia neque cum illi Filium dicunt, et Ecclesia Filium confitetur, Filii apud utrosque par et similis intellectus est; sed apud illos quidem Filii nudum vocabulum est, non habens Patri consubstantivum aliquid; apud nos vero Filii apellatio cum causa vel re vel opere est. Sic apud illos iterum omnium Dominus Christus Deus nominatur, nominatur apud nos quoque; sed apud illos creatus, apud nos vero cum eo qui genuit increatus. 9. Non igitur ex una eademque appellatione in unum deducamur cum haereticis intellectum; sed confiteamur simul humanitatem et Divinitatem in una generatione Filii esse conjunctam; neque Deitate in carnem decidente, immutabilis est enim Divinitas, et hoc Deus Judaeis manifestans dicebat: Ego sum, ego sum, et non sum mutatus (Mal. III, 5); neque per incarnationem carne commutata; non enim pudet Deum naturae quam suscepit, non pudet possidere sibimet conregnantem; nam si puderet, non eam susciperet. Susceptam autem, propter humani generis dilectionem, habet naturam nostram Divinitatis inspoliabile vestimentum. Horum memoriam per omnia possidete in Christo, cui est gloria in saecula saeculorum