Meridianam campana tandem annuntiaverat horam. Ianuâ ludi apertâ pueri praecipitaverunt sese alii alios opprimentes quo ocius exirent. Nec tamen cito se disperserunt domum ut redirent cenatum, quod quidem cottidie facere solebant, sed haud procul constiterunt gregatimque mussitare coeperunt.
Nam illo mâne Simon, Blanciottae filius, primâ vice in ludum venerat.
Omnes de Blanciottâ audiverant in suâ quisque familiâ; et quanquam palam benignê illam tractabant, matres clam miserebantur eius non sine quadam contemptione, quae pervaserat pueros causae etiam inscios.
Quod attinebat ad Simonem, eum non noverant, nam neque unquam exiit neque cucurrit cum iis per vias vîci aut in ripis fluminis. Itaque haud gratus erat illis, qui quodam cum gaudio stupori haud parvo permixto illam famam acceperant iteraverantque alter ad alterum quam attulerat catlaster quattuordecim annorum quindecimve qui omnia scire videbatur, oculis coniventibus:
“Scitin’... Simonem... quid dicam, tatam non habet.”
Tum etiam filius Blanciottae apparuit in ludi limine. Qui puer erat septem annorum octove, pallidulus, lautissimus, timidulus, paene scaevus.
Eundem domum ad matrem redeuntem greges sodalium – adhuc mussitantes eumque spectantes oculis malevolis crudelibusque puerorum nescioquid mali in animo habentium – paulatim circumdabant eum, ita ut tandem includeretur. Constitit ille in medio, mirabundus confususque, non intellegens facturi quid essent illi. Catlaster autem qui attulerat famam, successu superbus eum interrogavit: “Heus tu, quod tibi nomen?”
Respondit: “Simon.”
“Quid, Simon?” alter.
Prorsus confusus rursus puer: “Simon.”
Ad quem catlaster “Vocari oportet,” clamavit, “Simonem nescioquid. Id nomen non est, Simon.”
Is autem, lacrimaturus, tertium respondit: “Simon vocor.”
Ridebant pueri. Catlaster triumphans maiore iam voce “Planê videtis,” inquit, “tatâ eum carere.”
Silentium magnum factum. Obstupuerunt pueri hac re inusitatissimâ, monstruosâ, quae fieri nullo modô posset: expers tatae puer! Existimabatur phaenomenon, ens extranaturale, sentiebantque augeri intra se istam matrum contemptionem huc usque inexplanatam Blanciottae.
Quod attinebat ad Simonem, arbore nitebatur ne laberetur; manebat quasi prostratus clade irreparabili. Conatus est explanare sese. At nullum responsum inventum quo negaretur factum istud horrendum quod tatâ egeret. Tandem, facie perquam pallidâ, temere exclamavit: “Immo habeo!”
“Ubi est?” catlaster.
Simon tacuit; nescivit enim. Ridebant valdê commoti, puerique rurestres – bestiis similiores – crudelem sentiebant necessitatem quae ducit cuiuspiam areae gallinas ad conficiendam confestim earum illam quae iam est saucia. Subito Simon animadvertit vicinulum, viduae filium, quem semper viderat matre tantum comitante, semet ipsi haud dissimilem.
“At etiam tu,” inquit, “tatâ cares.”
“Immo habeo,” alter.
“Ubi est?” Simon interrogavit.
“Mortuus est,” superbius puer. “Meus in coemeterio’st tata!”
Murmur comprobationis pervasit improbos, tanquam habere tatam mortuum in coemeterio elevasset sodalem evicissetque alterum qui omnino careret ullo. Puerique nequam, quorum patres plerique mali, ebrii, fures, uxoribusque duri, praecipitabant sese, comprimentes alii alios, quasi illi – legitimi – oppressione suffocare vellent illum illegitimum.
Subito unus ex iis contra Simonem stans linguam odiosê extendit exclamavitque: “Nullum tatam! Tatam nullum!”
Simon utrâque manu capillis eum prehendit cruraque ferire coepit pedibus, genam crudeliter mordens. Fit ingens confusio. Pugnatoribus duobus separatis Simon pulsatus, vulneratus, attritus, humum volutus iacebat, circumstantibus consceleratulis plaudentibus. Surgenti pulveremque camisiâ tergenti unus ex iis: “Abi,” clamavit, “tatae nuntiatum tuo!”
Tunc vero cor sensit confringi. Erant eo fortiores, pulsaverant eum neque habebat quod illis responderet, bene sentiens verum esse quod tatâ carebat. Superbius conatus est nonnulla puncta temporis pugnare cum lacrimis eum strangulantibus. Suffocatus sine ullo clamore plorare coepit singultibus maximis praecipitem agitantibus eum.
Tunc apud inimicos maximum gaudium coortum, nimirumque, velut barbari atrociter laetantes, iunctis manibus circum saltabant eum iterum iterumque istud “Nullum tatam! Tatam nullum!” tanquam carmen repetentes.
Simon subito furore captus plorare desiit. Sub pedibus calculi; quos comprehensos omni vi coniecit in vexatores. Duo tresve percussi effugerunt clamantes; Simon autem aspectu erat tam formiduloso ut confusio maxima inter eos exoriretur. Ignavi – qualis solet multitudo coram viro desperato – eum relictum fugerunt.
Solus relictus puerulus patre carens cucurrit in campos, nam illi in mentem venerat res qua maximê animus levaretur. Placuit amne submergi.
Reverâ recordatus est septimanâ ante virum pauperum mendicum se in aquam abiecisse quia nihil pecuniae sibi restaret. Simon adfuerat cum corpus ex aquâ extraheretur. Atque eiusdem hominis, qui sibi alioquin tristis, lamentabilis, sordidus, foedus visus erat, vultu tranquillo, genis pallidis, barbâ longâ umidâ, oculis apertis placidisque Simon nunc subito plurimum commotus erat. Dixerant circumstantes: “Mortuus est.” Addiderat aliquis: “Nunc valde est felix.” Simon cum patre careret etiam aqui sub mergi voluit, sicut ille vir miser pecuniâ carens.
Paene ad ipsum amnis cursum pervenerat aquamque aspexit fluentem. Nonnulli pisces volitabant rapidi in flumine claro. Interdum saltûs dabant muscasque ceperunt in summâ volitantes aquâ. Plorare desiit eos visum, nam volatus eorum animum maximê excitabat. Interdum autem, velut tempestate residente subito magni fiunt venti ictûs qui crepitare faciunt arbores et in horizonte evanescunt, cogitatio revênit illi non sine dolore acerbo: “In flumine mergar quod tatâ careo.”
Calores erant, caelum sudum. Sol mitis calefaciebat herbam. Aqua tanquam speculum nitebat. Simon nonnullos minutas beatitudine per fructus est, languore lacrimas insequenti, ex quo cupîdo eum cepit obdormiendi illîc in herbâ, mediis caloribus.
Ranula viridis saluit sub pedibus eius. Conatus est comprehendere eam; effûgit illa. Persecutus est illam, ter non est assecutus. Tandem imis cruribus posterioribus illam comprehendit ridebatque videns conatûs bestiae fugiendi. Quae sese contraxit magnis in cruribus, deinde relaxatione subitâ extendit ea, rigida velut bacula duo, dum – apertis oculis rotundis circulis aureis cinctis – aëra pulsat cruribus anterioribus, velut manibus agitantibus. Tum puero vênit in mentem lignea quaedam forfex lusoria, cuius bracchiorum motu milites parvuli illis affixi movebantur quasi facerent exercitium. Cogitabat de domo, de matre suâ; tristitiâ magnâ captus rursus plorare coepit. Tremor membra pervasit; genu flexus preces recitavit velut obdormiens. At finire nequivit quod lacrimae revenerunt tam urgentes tamque tumultuosi ut totum pervaderent eum. Iam nihil cogitavit, nihil vidit circum, nihil aliud iam fecit nisi ploravit.
Subito manum gravem sensit in umero auditaque est vox magna eum interrogans: “Cur tandem tam tristis, homuncule mi?”
Simon se vertit. Operarius procerus, barbatus, capillis nigris prorsus cirratis benevolê eum aspexit. Ille respondit oculis faucibus lacrimarum plenis: “Verberaverunt me... quod... mi.... mihi... non est... tata... nullus tata...”
“Ain’ tu?!” ridens vir. “Nemo est qui tatâ careat.”
Puer ob tristitiam singultans aegrê loqui perrexit: “Ego... egomet... equidem non habeo.”
Operarius ergo severus est factus; recognoverat Blanciottae filium et, advena cum esset, praecipua fere rerum ei erant nôta.
“Agedum,” inquit, “consolare, mi puer, et veni mecum ad matrem tuam. Dabitur quidem tibi... tata.”
Carpserunt viam. Vir manum tenebat parvuli; iterum subridebat, quod nihil displicuit visere Blanciottam illam, quae quidem habebatur inter totius provinciae pulcerrimas. Fortasse in imo corde secum dixit fieri posse ut puella quae semel erraverit erret et iterum.
Advenerunt ad domunculam albam lautissimam.
Puer “En adsumus,” inquit, “mamma!”que clamavit.
Apparuit mulier; operarius subito ridere desiit, nam statim intellexit iocandum non esse cum illâ puellâ procerâ pallidâ quae manebat severa in limine, ut quae defenderet a viro limen domûs ubi iam prodita erat ab alio. Pilleum manu tenens timidius ille: “En, domina,” balbutivit. “Apporto tibi parvulum tuum, qui vagatus est iuxta flumen.”
At Simon matrem amplexus rursus lacrimare coepit dicens: “Non, mamma, mergi volui, quod alii me verberaverunt... verberaverunt me... quod mihi non est tata.”
Rubore flagranti rubebant genae iuvencae atque imo vulnerata corde filium vehementer osculata est, lacrimis per genas labentibus. Stabat vir permotus, nesciens quomodo abiret. Simon autem subito ad eum accurrit eique dixit: “Vin’ tu esse tata meus?”
Silentium magnum factum. Blanciotta, tacita pudoreque vexata, parieti innitebatur, utrâque manu super cor positâ. Puer cum videret neminem sibi respondere rursus: “Nisi volueris, redibo memet mersum.”
Operarius, rem tanquam iocum existimans, ridens “Quidni,” respondit, “non nego.”
“Quod est tibi nomen,” puer igitur interrogavit, “ut respondeam aliis quandocumque velint scire quo nomine voceris?”
“Philippus,” respondit homo.
Simon punctum temporis silebat ut nomen illud bene mandaret memoriae, tum prorsus consolatus tendit bracchia dicens: “Bene quidem! Philippe, tu tata es meus!”
Operarius autem, puero humo sublato osculisque utrique genae fixis, quam ocissimê aufûgit passibus rapidis.
Puerum postridie ludum intrantem risus recepit malignus; scholâ finitâ catlastroque ad iterandum intento, Simon ecca verba veluti saxum iniecit in caput eius: “Phillippus tata vocatur meus.”
Clamor gaudii undique sublatus. “Quem Philippum?! Philippum qualem?! Quidnam rerum de Philippo?! Ubi locorum inventus Philippus iste?!”
Simon nihil respondit et ut cuius fides everti non potest oculis eos provocavit, ad martyrium potius paratus quam ad illos fugiendos. A magistro ludi liberatus ad matrem rediit suam.
Per tres menses Philippus, operarius procerus, saepius praeteribat Blanciottae domum interdumque audebat alloqui quandocumque videbat eam iuxta fenestram suentem. Respondebat illa urbanê, severa semper, neque unquam iocata est cum eo neque unquam sivit domum intrare suam. Tamen, paulo superbior sicut plerique viri, ille mente finxit eam non nihil rubere quandocumque collocuta est secum.
Sed bona fama semel amissa tam aegrê recuperatur tamque fragilis semper manet ut, modestiâ timidiore Blanciottae nihil obstante, iam de illis loquerentur accolae.
Quod ad Simonem attinet, magnopere amabat tatam suum novum cumque illo ambulabat quôque paene vespere, die peracto. Assiduê ibat in ludum dignissimus progrediens in mediis sodalibus, ne verbo quidem unquam iis respondens.
Quodam tamen die catlaster qui primus eum agressus erat allocutus est eum: “Mentitus es, nullus tibi tata Philippo nomine.”
“Quorsum hoc?” valdê commotus Simon.
Malevolens catlaster “Quem si,” inquit, “haberes, matri esset maritus tuae.”
Simon veritate rationis confusus nihilominus “Attamen,” respondit, “tata est meus.”
“Fieri potest,” catlaster irridens. “Sed non prorsus est tata tuus.”
Blanciottae parvulus capite demisso multa mente volvens se contulit ad officinam ferrariam patris Loezonis, ubi munere fungebatur Philippus.
Officina erat tanquam sepulta sub arboribus. Obscurus erat locus; lumen rubrum foci ingentis illuminabat fabros quinque nudis bracchiis ingenti fragore incudes pulsantes. Stabant velut diaboli flammas inter, oculis intentis in ferrum ardens quod vexabant; graves eorum cogitationes unâ cum malleis sursum deorsum agebantur.
Simon clam intravit miteque manicâ prehendit amicum. Ille se vertit. Opere subito interrupto omnes intenti ora tenebant. Tum, medio silentio insolito, audita est Simonis vox tenuis: “Dic, quaeso, Philippe, Michaldae filius modo mihi narravit te non prorsus patrem esse meum.”
“Quorsum hoc?” operarius.
Puer modô suo prorsus puerili “Quod non,” respondit, “matri meae es maritus.”
Nemo risit. Consistit Philippus, innixus frontem dorso ingentium manuum, quas sustinebat ansa mallei incudi insidentis. Somniabat. Consodales quattuor eum spectabant atque – minimus inter gigantes – Simon anxiê exspectabat. Subito unus ex ferrariis, omnium respondens cogitationi, dixit Philippo: “Est tamen puella bona et prudens Blanciotta illa, necnon fortis diligensque, quanquam fortunam nacta adversam. Quae viro honesto digna esset uxor.”
“Id verum’st,” ceteri tres.
Perrexit operarius: “Num culpanda est illa puella quod semel erravit?! Matrimonium ei promissum; atque nonnullaeque mihi sunt notae inter honestissimas hisce diebus habitae quae prorsus idem fecerunt.”
“Id verum’st,” ad unum omnes viri tres.
“Quam laboraverit misella,” rursus ille, “ut puerum educaret prorsus sôla, quam lacrimaverit ex eo tempore quo nunquam domo exiverit nisi ut iret in templum, nemo scit nisi Deus ipse.”
“Id et verum’st,” alii.
Iam nihil auditum praeter follem ignem in fornace incitantem. Philippus subito ad Simonem se demisit: “I, nuntiâ matri tuae me vesperi venturum cum eâ collocutum.”
Tum puerum umeris impellit foras.
Ad opus redierunt; ad unum omnes mallei rursus incudibus inciderunt. Sic ferrum pulsabant illi usque ad vesperum, fortes, ingentes, laeti velut mallei contenti. At sicut magna templi cathedralis campana resonat diebus festis super tinnitum aliarum, ita Philippi malleus, dominans fragori aliorum, quôque puncto temporis exsurdanti resonuit strepitu. Atque ille, oculis ardentibus, inflammato excudebat animo, scintillas circum volantes inter.
Caelum erat stellarum plenum ut Blanciottae pulsavit ostium dominicali veste indutus, camisiâ lautâ, tonsâ barbâ. Puella in limine apparuit dixitque tanquam vexata: “Non oportuit sub noctem huc venire, domine Philippe.”
Responsurus stabat coram illâ confusê balbutiens.
Rursus illa: “Sanê planê intellegis non oportere homines iterum de me locuturos.”
Tum subito ille “Quid rêfert istud,” inquit, “si vis mihi nubere!”
Nulla vox respondit ei, sed visus est audire in umbrâ conclavis sonum corporis concidentis.
Intravit quam ocissimê; atque Simon in lecto cubans sonum recepit osculi quorundamque verborum quae susurravit parvulâ voce mater. Tum subito sensit se levari manibus amici sui, qui quidem, tenens in extremis bracchiis Herculeis, eum inclamavit: “Fac dicas sodalibus tuis tatam tuum esse Philippum Remigium ferrarium. Qui quidem alapam ducet cuique eorum qui quidpiam mali tibi fecerit!”
Postridie, ludo puerorum pleno scholisque coepturis, surrexit parvulus Simon planê pallidus labrisque trementibus clarâ voce “Tata meus,” inquit, “Philippus ferrarius. Qui quidem promisit se alapam ducturum omni eorum qui aliquid mali mihi sint facturi.”
Tunc quidem nemo iam risit, facile enim cognoverunt Philippum illum Remigium ferrarium; qui quidem tata fuit qui ommes in toto orbe terrarum homines fecisset superbos.