Migne Patrologia Latina Tomus 40
AucInc.Specul 40 Auctor incertus Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
CAPUT PRIMUM. Invocatio ad sanctam Trinitatem.
Adesto mihi, verum lumen, Deus Pater omnipotens. Adesto mihi, verum lumen de lumine, Verbum, Filius Dei, Deus omnipotens. Adesto mihi, vera illuminatio, sancte Spiritus, Patris et Filii unitas, sanctitas, charitas, Deus omnipotens. Adesto mihi, o una Trinitas, et trina unitas, Pater et Filius et Spiritus sanctus, unus Deus omnipotens. Invocat te, Domine, fides mea, quam dedisti mihi propter bonitatem tuam ad salutem meam. Invocat te, Deus meus, casta conscientia mea, et suavis amor fidei meae, quam decussis ignorantiae tenebris ad veritatis intelligentiam perduxisti: quam tulta saeculi amaritudine, et tuae charitatis dulcedine adhibita, saporam mihi et mellifluam reddidisti. Invocat te, Trinitas beata, vox clara et sincerus clamor fidei meae, quam ab ipsis mihi enutriens cunabulis illuminasti semper per inspirationem tuae gratiae: quam adaugens confortasti me per ministerium praedicationis matris Ecclesiae. Quam dulcis facta est in aure cordis mei, quam suaviter sapit in ipso palato gaudiorum animae meae, quam fortiter, quam crebro pulsat mentem meam, et monet, movens omnes sensus meos, et interiora spiritus mei, ut te laudare delectet, quia fecisti nos ad laudandum te! Sed inquieta est mens mea donec requiescat in te, et increpitans me meae desidiae, ac colligens a dispersione, qua frustatim discindor dum ab uno te aversus in multa evaneo; ut reversus in me, et surgens supra me, atque cunctis transcensis perveniens ad te, exsultem tibi cordis jubilo, et laudes promam oris officio, quatenus in meditatione confessionis gloriae tuae incalescat cor meum, et inhiet tibi spiritus meus, atque ardeat mens mea in amore tuo, oblita vanitatis et miseriae, dum tibi soli intendit, dumque attonita et stupens adhaeret incommutabilitati tuae gloriae, oculisque fidei intuetur te solem justitiae, sicut scriptum est: Qui adhaeret Deo, unus spiritus est (I Cor. VI, 17).
Fugiam itaque, Domine, et libenter fugiam obstrepentes tumultus omnium vanitatum. Sed quo fugiam, ut illos declinem, illos calcem sub pedibus, et procul pellam a serenitate jucundi intuitus? Ad te, qui es solum confugium et unica spes miserorum, ad te, gloria mea et exaltans caput meum (Psal. III, 4), ad te confugiam de lacu miseriae et de luto faecis (Psal. XXXIX, 3). Tibi inhaeream, prout ipse dederis, suavitas melliflua, ut tu dulcescas mihi dulcedo non fallax, dulcedo felix et secura. Quaeram ergo te, Domine, invocans te, et invocabo te credens in te; ut quaerens te inveniam te, et inveniens benedicam te qui benedixisti nos omni benedictione. Deus meus, unica spes mea, exaudi me, ne fatigatus nolim quaerere te, sed quaeram faciem tuam semper ardenter. Tu da quaerendi vires, qui inveniri te fecisti, et magis ac magis inveniendi te spem dedisti. Illumina, Domine, cordis mei oculum intimae visionis perspicua luce: velatus enim est et caecus tetra caligine peccatorum et ignorantiae. Illumina eum lumine gratiae tuae, ut sinceris fidei oculis, et puro lumine cordis inspiciam mysteria regni tui. Verum quia non est pulchra laus in ore peccatoris (Eccli. XV, 9), et fides sine operibus condignis non laudatur, rogo Patrem per Filium, rogo Filium per Patrem, rogo Spiritum sanctum per Patrem et Filium, ut omnia vitia elongentur a me, et omnes sanctae virtutes plantentur in me: quatenus acceptabile tibi fiat sacrificium laudis fidei meae, Deus meus, et ascendat ad te in odorem suavitatis. Obsecro, et misericordiam tuam supplex imploro, cunctarum fons et origo, largitor et conservator virtutum Deus, adauge mihi spem, fidem sanctam, rectam et immaculatam, fidem eruditam, catholicam et prudentissimam, fidem ferventem, insuperabilem et orthodoxam; quae in me omne quod tibi placet, per dilectionem et humilitatem operetur, quae vinci nequeat inter verba altercationis in tempore persecutionis, vel in die necessitatis. Scrutans corda et renes Deus (Psal. VII, 10), coram te est sanitas, et infirmitas mea: illam, precor, serva, istam sana. Coram te est scientia, et ignorantia mea. Ubi mihi aperuisti, suscipe intrantem; ubi clausisti, aperi pulsanti: ut audiens intelligam te, et intelligens diligam te, et diligens laudem te, atque in toto corde meo desiderem pulchritudinem visionis tuae semper inspicere. Audio quid nobis intimare vult Scriptura tua, quam sanctificasti et misisti in mundum; audio, et credo ei.
CAPUT II. Quod spiritus est Deus, et praesens ubique totus.
Dicit enim, Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare et credere (Joan. IV, 24): sed spiritus incomprehensibilis, incorporeus, incommutabilis, incircumscriptus, ubique totus, nusquam divisus, secundum ipsius Scripturae testimonium veridicum; hoc enim modo discerneris, Creator, a creatura, in qua sunt qui et spiritus dicuntur. Si ita est, imo quia ita est, quomodo invocabo Deum meum et Dominum meum? Quoniam utique in me ipsum vocabo eum cum invocabo eum. Et quis locus est in me, quo veniat in me Deus meus, quo veniat ille qui fecit coelum et terram? Itane, Deus meus, est quidquam in me quod capiat te? An vero coelum et terra quae fecisti, et in quibus me fecisti, capiunt te? An quia sine te non esset quidquid est, fit quidquid est ut capiat te? Cur itaque peto ut venias in me, qui non essem nisi esses in me? Non enim ego jam sum inferi, et tu tamen ibi es: nam et si descendero ad infernum, ades (Psal. CXXXVIII, 8). Non ergo essem, Deus meus, non omnino essem, nisi esses in me. An potius non essem, nisi essem in te, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia (Rom. XI, 36)? Etiam sic, Domine, etiam sic. Quo ergo te invoco, cum in te sim; aut unde venies tu in me? quo enim recedam, quo ibo? Extra coelum et terram fortasse, ut inde veniat in me Deus meus, qui dixit, Coelum et terram ego impleo (Jerem. XXIII, 24)? Capiunt ergone te coelum et terra, quoniam tu imples ea? An imples, et restat, quod non te capiunt? Et quo refundis quidquid impleto coelo et terra ex te restat? Annon opus habes ut a quoquam continearis, qui contines omnia; quoniam quae imples, continendo imples? non enim vasa quae te plena sunt, stabilem te faciunt; quia etsi frangantur, tu non effunderis. Et cum effunderis super nos, tu non jaces, sed erigis nos; nec tu dispergeris, sed colligis nos. Sed quae imples omnia, te toto imples omnia. An quia non possunt te totum capere omnia, partem tui capiunt, et eamdem partem simul omnia capiunt? An singulas singula, et majores majora, minores capiunt minora? Ergone aliqua pars tui major, aliqua minor? An ubique totus es, et res nulla te totum capit? Quid ergo es, Domine Deus meus, quid ergo, nisi Dominus Deus meus? Quis enim Deus praeter Dominum, aut quis Deus praeter Deum nostrum (Psal. XVII, 32)? Nemo plane, nemo. Nemo enim est alius praeter te trinum et unum, unum et trinum, neque in coelo sursum, neque in terra deorsum. Quis tui similis? Quis magnificus in sanctitate, terribilis atque laudabilis in omni virtute, sicut tu Deus noster, qui facis magna et mirabilia (Exod. XV, 11), et inscrutabilia quorum non est numerus? Te cuncta magnificant, te omnis spiritus laudat, te adorant, te benedicunt omnia illa beatorum spirituum et supernorum civium agmina. Tibi mater Ecclesia in toto orbe offert preces, et incessanter dicit laudes. Te ego ultimus servorum tuorum laudo et benedico. Tibi mens mea jubilat, tibi omnia ossa mea clamant, Quis similis tui, Domine (Psal. LXXXVIII, 9)? Et merito cuncta quae operatus es, tibi soli creatori obediunt, serviunt, tremunt; ad nutum tuum facis quaecumque velis.
CAPUT III. Quod solo nutu omnia fecit Deus, et in omnibus est totus.
Tu es enim vere Dominus solus, Deus invisibilis, inaestimabilis, incircumscriptus, illocalis, immensus, imcomprehensibilis, ubique totus, ubique praesens, ineffabiliter omnia penetrans, omnia continens, omnia sciens, cuncta prospiciens, omnia potens, et universa gubernans, totus in coelo, totus in terra, totus etiam ubique; et non est alius praeter te Deum nostrum, in quem credit et adorat mater Ecclesia apostolica et universalis. Tu es vere colendus et venerandus, timendus et amandus cum omni semper devotione, Domine Deus noster. Qui cum non essemus, potenter fecisti nos; et cum perditi fuissemus culpa nostra, pietate et bonitate tua mirabiliter recuperasti nos. Unde confiteor tibi, rex coeli et terrae, et honorifico te sacrificio laudis. Et quia exteriora munera desunt, totis medullis cordis quae in me sunt, vota laudationis reddo tibi. Sed quia nihil nisi de tuo acceptabile tibi offerri potest; tu Deus, in cujus lumine lumen videmus, da, quaeso, lucem in corde, da verbum in ore, da menti coelestem conscendere sedem: Da fontem lustrare boni, da luce reperta In te conspicuos animi defigere visus. Et quoniam altera pars sumus coeli, altera terrae, unde corpus quod corrumpitur aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem (Sap. IX, 15) ; Disjice terrenae nebulas et pondera molis, atque tuo, quaeso, splendore illumina obscuram interioris hominis faciem: Siste vagas mentes per devia multa ruentes. Subde carnem spiritui, appetitus rationi, vitia virtutibus, corpus animo, atque tuae me intus exteriusque subde per omnia voluntati: ut universis suo bene compositis ordine, per gratiam tuam et te perfecte diligere et digne laudare merear labiis et corde, omnique qua valeo virtute clamans ad te, atque ita dicens:
CAPUT IV. De essentia deitatis.
Summe, optime, potentissime, misericordissime, justissime, secretissime, praesentissime, pulcherrime, fortissime, suavissime, invictissime, verissime Domine Deus noster, stabilis es et incomprehensibilis; immutabilis mutans omnia, invisibilis videns omnia, immortalis, illocalis, interminus, incircumscriptus, nusquam finitus, ineffabilis, inaestimabilis, indicibilis, inscrutabilis, immotus, tangens omnia, investigabilis, metuendus atque terribilis, venerandus atque verendus, honorandus atque horrendus, nunquam novus, nunquam vetus, omnia innovans, et in vetustatem perducens superbos, et nesciunt: semper agens, semper quietus, colligens et non egens, omnia portans sine onere, omnia implens sine inclusione, omnia creans et protegens, nutriens et perficiens, quaerens cum nihil desit tibi. Amas, nec aestuas; zelas, et securus es; poenitet te, et non doles; irasceris, et tranquillus es, opera mutas, sed consilium nunquam: recipis quod invenis, et nunquam amisisti; nunquam inops, et gaudes lucris; nunquam avarus, et usuras exigis. Supererogatur tibi ut debeas: et quis habet quidquam non tuum? Reddis debita nulli debens, donas debita nihil perdens.
CAPUT V. Quomodo sit Deus longe et prope et in omnibus totus.
Qui solus vivificas omnia, qui creasti omnia. Qui ubique es et ubique totus, qui sentiri potes et videri non potes, qui nusquam dees, et tamen ab iniquorum cogitationibus longe es. Qui nec ibi dees, ubi longe es; quia ubi non es per gratiam, ades per vindictam. Qui omnia tangis, nec tamen aequaliter omnia tangis. Quaedam enim tangis ut sint, nec tamen ut vivant et sentiant; quaedam tangis ut sint, vivant et sentiant, nec tamen ut discernant; quaedam tangis ut sint, vivant, sentiant atque discernant. Et cum tibimetipsi nunquam dissimilis sis, dissimiliter tamen tangis dissimilia. Qui ubique praesens es, et inveniri vix potes; quem stantem sequimur, et apprehendere non valemus.
CAPUT VI. Quod Deus omnia tangit, nec tamen movetur.
Qui tenes omnia, imples omnia, circumplecteris omnia, superexcedis omnia, sustines omnia; nec ex alia parte sustines, atque ex alia superexcedis; neque ex alia parte imples, atque ex alia circumplecteris; sed circumplectendo imples, et implendo circumplecteris; sustinendo superexcedis, et superexcedendo sustines. Qui corda fidelium doces sine strepitu verborum, qui attingis a fine usque ad finem fortiter, et omnia disponis suaviter (Sap. VIII, 1). Qui locis non distenderis, nec temporibus variaris, neque habes accessus vel recessus. Qui habitas lucem inaccessibilem, quam nullus vidit hominum, sed nec videre potest (I Tim. VI, 16 et 17): in te manens quietus ubique circuis totum.
CAPUT VII. Quod non dividitur Deus in partes.
Non enim scindi vel dividi poteris, quia vere unus es: nec in partes efficeris, sed totus totum tenens totum imples, totum illustras, totum possides. Hoc mysterium mens humana capere non potest, neque concipere, neque oratoria lingua narrare, neque diffusi sermonis bibliothecarum volumina queunt explicare. Si totum mundum libri repleant, tua scientia inenarrabilis non potest enarrari. Quoniam vere indicibilis es, nullo modo scribi poteris neque concludi, qui es fons lucis divinae, et sol claritatis aeternae. Magnus enim es sine quantitate, et ideo immensus; bonus sine qualitate, ideo vere et summe bonus; et nemo bonus, nisi tu solus.
CAPUT VIII. Quod velle Dei facere est.
Cujus voluntas opus est, cui velle est posse; qui omnia quae ex nihilo creasti, sola voluntate fecisti; qui omnem creaturam tuam absque indigentia aliqua possides, et sine labore gubernas, et absque taedio regis. Et nihil est quod perturbet ordinem imperii tui, vel in summis vel in imis. Qui in omnibus locis sine loco haberis, et omnia contines sine ambitu, et ubique praesens es sine situ et motu. Qui nec mali auctor es, quod facere non potes qui nihil non potes, nec unquam fecisse te quidquam poenituit, nec ullius commotionis animi tempestate turbaris, nec totius terrae particula regnum tuum est. Nulla flagitia vel scelera probas vel imperas. Nunquam mentiris, quia aeterna veritas es: cujus unius bonitate facti sumus, et cujus justitia poenas luimus, et clementia liberamur.
CAPUT IX. Quod nihil colendum nisi Deus.
Nam nihil coeleste, nihil terrenum, nihil igneum, nihilque quod corporis sensus attingit, pro te adorandum est vel colendum, qui vere es quod es, et non mutaris: cui maxime ac specialiter illud convenit, quod Graeci dicunt ὤν, Latini Est; quia semper idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI, 28). Hinc etenim patenter datur intelligi, quia tu, Deus noster quem colimus, Deus verus et omnipotens, es sine dubio invisibilis, etsi intellectu pio videaris; incomprehensibilis, etsi per gratiam repraesenteris; inaestimabilis, etsi humanis sensibus pie credaris sancteque cogiteris; ineffabilis, etsi humanae locutionis usualibus verbis abusive utcumque dicaris: ideo verus et tantus. Caeterum quod sciri, quod comprehendi, quod cogitari, quod dici de te potest, minus est. Quod vero incomprehensibile est et immensum, indicibile et infinitum, tibi soli duntaxat notum est. Hoc namque est quod omnem superat sensum, hoc quoque est quod te facit aestimari et pro certo credi et universalem appellari Deum, dum ad perfectum usque reperiri non vales, dum totus intelligi capive non potes: ita te vis magnitudinis et notum nobis objicit et ignotum. Et haec est summa delicti spernentium te scire, nolentium tibi creatori suo servire. Habent quod scientes venerentur, habent quod ignorantes mirentur: habent quod timeant, habent quod diligant. Si enim totus pateres nostrae cognitioni, Deus vivus et verus minime potuisses credi: adeo falsi reperti sunt qui putabantur dii, quoniam sciri per omnia potuerunt qui et quales quantique fuerunt.
CAPUT X. Quod in solo Verbo Deus omnia fecit.
At tu Deus noster mirabilis et potens, qui totam istius mundi molem cum omni instrumento elementorum, corporum, spirituum, verbo quo jussisti, ratione qua disposuisti, virtute qua potuisti, ex nihilo expressisti in ornamentum majestatis gloriae tuae, qui tempus ab ipso tunc aevo ire jubens, stabilisque manens das cuncta moveri, qui terram multiplici germine fructuum, et coelum pulchro decorasti lumine siderum, quorum tu nomina solus, signa, potestates, cursus, tempora nosti. Tu mitis, tu benigne, fortis, zelotes et sabaoth invictissime, visitans peccata patrum in filios usque in tertiam et quartam generationem, et faciens misericordiam in mille millia his qui diligunt te (Exod. XX, 5), et timent nomen tuum. Si opera tua ita sunt magna et inscrutabilia, pulchra atque stupenda, dicant qui volunt quomodo capi poteris tu pulcherrimus creator eorum. Constat enim opificem omnium longe se aliter habere quam ea quae a se fieri voluit. Ex pulchritudine tamen circumscriptae naturae et mundialium rerum mirabili specie pulchritudo tua, quae tu ipse es, quia simplex es, et excellentia gloriae tuae quae circumscribi non potest, intelligi aliquatenus valet, quanquam magnitudinem divinitatis tuae infinitam et incomprehensibilem nullus possit sensus attingere, neque enim illorum quoque supernorum civium: miro tamen modo essentia tua scitur, dum esse creditur.
CAPUT XI. De duabus syllabis Dei.
Quotiescumque recolo vel audio duas breves syllabas, et quatuor litteras, quibus scribitur Deus; hoc enim nomen tibi soli, Omnipotens, jure debetur: atque cum intueor tuae virtutis magnalia et mirabilem mundi creationem, id est, cosmopoeiae considero decorem: simulque mecum tacitus reputo miserationes tuas quae a saeculo sunt (mirentur enim qui volunt potentiam tuam, sed ego plus stupeo animadvertens misericordias tuas): profecto in his quatuor litteris et duabus brevibus syllabis infinitum quid et incomprehensibile, immensum et inenarrabile mentis intuitu, et sinceris fidei oculis, pro scire et posse quod mihi tantillo homini dignaris largiri, contemplor. Numquid enim duae breves syllabae tu Deus noster es, aut duas breves syllabas adoramus, vel ad duas breves syllabas pervenire desideramus: quae pene ante desinunt sonare, quam coeperint; nec in eis secundae locus est, nisi prima ante transierit? Manet quippe magnum aliquid, et magne summeque est, quod incomparabile et omnium praecellentissimum est quod dicitur Deus, quamvis non maneat sonus, cum dicitur Deus.
CAPUT XII. Quod in natura sua non videtur Deus.
Verum quia caro nescit spiritum, et invisibilia a visibilibus non videntur; per fidem enim ambulamus, et non per speciem: humanae tu, Deus noster nimis bonus et pius, consulens infirmitati, dignaris te nobis insinuare, non tua proprietate, sed alia quadam similitudine. Unde et nostrorum qualitatem membrorum habere describeris, volens passionum indigna de te ipso ad hoc proferri: ut quia sicut es, te nequimus scire in praesenti miseria, per nostra ad tua nos trahas, et nos, dum condescendis nobis, facilius consurgamus tibi.
CAPUT XIII. De imagine Dei in homine facta.
Multis siquidem modis ad significandum te hominibus, de rebus inferioribus ad te species ducis, quem revera juxta propriam naturam invisibilem constat esse et incorporeum, incomprehensibilem et incircumscriptum: ac per hoc nunquam alicui apparuisse secundum essentiam, sed modis quibus voluisti, per assumptam creaturarum speciem, ad efficientias causarum credimus. Falluntur itaque Anthropomorphitarum haereseos sectatores, qui dum legunt hominem ad imaginem et similitudinem Dei factum, asserunt stulta temeritate speciem humanam te habere: cum illo in loco vel dicaris vel credaris mentem, non carnem, ad imaginem tuam creasse.
CAPUT XIV. De latitudine, longitudine, altitudine et profunditate Dei. Enimvero nihil dignum de te humanus sermo loquitur; quia nec secundum qualitatem aut quantitatem, situm vel habitum seu motum aliquid de te digne dicitur. Et tamen latitudo, longitudo, altitudo et profunditas tibi quodam modo inesse legitur. Sed latitudo quidem charitatis, qua nos ab errore colligis et contines in veritate; longitudo vero, qua nos longanimiter malos portas, donec emendatos futurae patriae restituas; altitudo autem, qua omnem sensum et hominum et angelorum immensitate scientiae superexcellis; profunditas quoque, qua damnandos inferius juxta aequitatem disponis, atque recto judicio judex justus praeordinas. Omnem igitur supergrediatur creaturam, et mentis intuitum ultra omnia dirigat, qui aliquid voluerit de tua praelibare proprietate, summa bona deitas.
CAPUT XV. De cognitione sanctae Trinitatis.
Tunc enim homo procul positus a vanitate, plenius in veritate tenetur, quando in corde ejus quidquid est, Deus reliquis cunctis ab intuitu dimotis pacifico pie creditur, et sancte cogitatur. Sed licet nemo sit, qui te in hac valle lacrymarum valeat efficaciter comprehendere vel diffinire, magnum tamen et mirum valde nostrae aetati datum est, scire de te summo bono, tua nobis nimirum gratia revelante. Quis ante nos in quos fines saeculorum devenerunt (I Cor. X, 11), talia sic manifesta audire potuit vel cognoscere de Trinitate et unitate, de personis et substantia? De te quidem, Pater Deus, quod sis a nullo, et ideo ingenitus dicaris; de Filio autem tuo, quia genitus et a te sit, non a se; de Spiritu quoque sancto, quia procedens et non sit a se, sed a te et Filio, quorum est spiritus. Ita tenus, ut sicut tu Pater nec genitus, nec procedens dici potes; sic Filius nec ingenitus, nec procedens; sic nec Spiritus sanctus ingenitus, nec genitus dici debeant: quatenus proprietas personarum te unum Patrem simul cum uno Filio et uno Spiritu sancto patenter nobis ostendat. Quis prioribus saeculis in te unum credere Deum, et te confiteri trinum, neque substantiam separans, neque personas confundens, sic prudenter intellexit, sic palam sapuit, sic vere cognovit? Filius sane tuus missus ad publicum nostrum de sinu tuo, hanc recte fidei normam evidentius huic ultimae patefecit aetati. Priusquam creaturae ostenderes creatorem, in sola notus eras Judaea, Deus, et in Israel magna nominis tui fama et cultus audiebatur (Psal. LXXV, 2). Sed numquid sic liquido, aut tantum quantum apud nos sub gratia constitutos? De Trinitate vero individua parum quid tunc perpauci senserunt. Legislatorum enim filii quid de una Trinitate, vel trina unitate scire debeant, digna perculsi caecitate adhuc ignorant: aliud praeter unum Deum miseri nolentes confiteri, et garrientes in nos verbis malignis, dum dicimus te Patrem habere Filium. Nobis autem qui ex Gentibus venimus, quam multa et vera de trino unoque Deo datum sit sapere, probant corda quae credunt, necnon et ora quae confitentur, atque nihilominus flagella ipsa, et mors quae pro hac ipsa confessione illata sunt: scriptum est enim, Super senes intellexi (Psal. CXVIII, 100).
CAPUT XVI. Quod Trinitas sit individua. Creare solius Dei est. Verbum quomodo in Patre.
Domine Deus noster vivus et verus, nisi tu trinitas esses, non diceretur voce Veritatis: Ite, baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Neque enim baptizari juberemur, Domine Deus, in ejus nomine qui non esset Dominus Deus. Et rursum, nisi tu Trinitas esses unus Deus, nequaquam tua voce diceretur: Audi, Israel; Dominus Deus tuus, Deus unus est (Deut. VI, 4). Ergo nisi tu Deus Pater ipse esses, et Filius tuus Verbum tuum Jesus Christus ipse esset, et donum vestrum esset ipse Spiritus sanctus, non legeremus in Litteris veritatis, Misit Deus Filium suum (Galat. IV, 4). Nec tu, Unigenite, diceres de Spiritu sancto, Quem mittet Pater in nomine meo (Joan. XIV, 26); et, Quem ego mittam vobis a Patre (Id. XV, 26); et alibi, Ego et Pater unum sumus (Id. X, 30): et, Qui videt me, videt et Patrem. Ego enim in Patre, et Pater in me est; et, Pater in me manens ipse facit opera (Id. XIV, 9, 10). Quid enim his verbis aliud, nisi trinum et unum Deum doces nos credere tu magister veritatis, in cujus pectore reconditi sunt thesauri sapientiae et scientiae? Dicis quoque, Mea doctrina non est mea (Id. VII, 16); et, Sermonem quem audistis, non est meus, sed ejus qui misit me Patris (Id. XIV, 24). Res mira, res admiranda. Dic ergo, dic, Verbum Patris, responde, quaeso, Virtus et Sapientia summi Principii; sed tu ipse principium de principio, non tamen duo principia, sed unum certe principium. Dic, Verbum semper manens, doce servum humiliter interrogantem. Quid enim tam tuum quam tu? Sed tu tuus et non tuus, quia non es a te ipso, sicut in multis saepe locis testaris; sed a Patre cujus os verbum, non sonabile per syllabas et volatile, sed semper immobiliter vivens atque manens. Et ideo verbum non quod desinit prolatum, sed quod permanet natum; non transitorium, sed aeternum; non factum, sed genitum: nec solum genitum, sed etiam unigenitum: cui ratio adest disponenti, et virtus praesto est perficienti, utpote vero Deo et summo Domino. Te quippe unigenitum Verbum Pater genuit de se ipso, per quod omnia creavit ex nihilo. Et idcirco indubitanter credimus, quia nisi omniscium et cunctipotens Verbum Deus esses, nullo modo per te omnia facta fuissent. Quomodo creatura creare aliquid potest? Creare certe solus Deus valet, qui creatus non est: nihil enim excepto Deo non creatum est. Absit ab intellectu nostro, ut aliquid fateamur ex Patre nasci nisi Filium; et ideo non nisi Deus nasci potuit ex Deo.
Unde te mihi, Patris Verbum, considerare volenti, nulla sufficiunt verba, quibus te valeam explicare. Quando autem abunde vel digne loqui potero? Quis de quo? Homo de Deo, opus de opifice, creatura de Creatore, parvus de immenso, temporalis de aeterno: cujus venerabilis potentia omnipotentissima, qua nos gratuita bonitate fecisti: nec minus tamen venerabilis gratia, qua nos omnipotentissima misericordia salvasti. Qui et opus creatricis omnipotentiae gratis fecisti, et opus salvatricis gratiae omnipotenter implesti: habens nimirum perpetem potestatem, et condendi incondita, et reparandi perdita. Nec igitur ille praecipuus theologorum summa profundius caeteris aquilinis contemplatus obtutibus scriptitans eructaret, In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum: hoc erat in principio apud Deum (Id. I, 1, 2): nisi tu Deus Verbum, semper apud Patrem; semper cum Patre, semper de Patre, semper in Patre esses: non sicut vas in vase; vel civitas apud urbem; sed veluti sapientia intra sapientem, veritas in verace, bonitas in bono, aeternitas in aeterno: quia nihil aliud in Patris substantia nisi Deus aequalis et coaeternus illi a quo genitus es, esse potest. Obmutescat itaque, et cum suis auctoribus pereat omnis haeretica pravitas; quae inimica semper lite nunc substantiam dividit, nunc personas confundit. Crescat, rogo, fide, et magis magisque piis fecundetur actibus mater Ecclesia, quae tres deos colere, Trinitatem in personis non distinguere profanum et nimis impium judicat. Haec denique coelestibus erudita disciplinis credit, confitetur et docet unam procul dubio substantiam et tres personas, sciens omnia quae ad fidei regulam pertinent. Hujus magisterio et doctrina coelitus inspirata a puero doctus, corde credo, ore confiteor te, o summa Trinitas, una virtus et indiscreta majestas.
CAPUT XVII. De cognitione divinae essentiae incorporeae.
Confiteor te Patrem et Filium et Spiritum sanctum in personis trinum, in substantia unum, verum Deum omnipotentem, visibilium et invisibilium conditorem, non corpus aut in corpore positum, neque ex diversis speciebus admixtum, aut membrorum compaginibus effigiatum, sed unius simplicis et incorporeae, invisibilis et incircumscriptae naturae. Te quidem verum Patrem summae bonitatis et totius deitatis principium, incircumscriptae et ingenitae majestatis Deum, ex nullo ducentem initium, sed omnibus initium dantem, credo et confiteor non corporali progenie neque extrinsecus, non necessitate neque voluntate, sed natura Filium generantem.
Confiteor et verum te Filium ex Patre sine initio ineffabiliter natum, verum Deum unigenitum, per quem omnia facta sunt, et verum Patris Verbum, non factum, non creatum, non adoptativum; sed genitum et unius cum Patre substantiae, atque ita per omnia aequalem Deo Patri, ut nec tempore, nec gradu, nec potestate esse possis inferior. Tantumque te esse confiteor qui genitus es, quantus est ipse qui te genuit. Non autem, quia dico genitum a Patre Filium, divinae et ineffabili generationi aliquod tempus ascribo; sed nec Patrem dico aliquando coepisse, nec te ejus Filium. Quia semper fuit pater, nunquam igitur non fuisti filius. Non enim aliter confiteri possumus aeternum Patrem, nisi confiteamur etiam coaeternum Filium. Ex filio enim pater dicitur: et quia semper Pater fuit, semper habuisse Filium dubium non est.
CAPUT XVIII. De processione Spiritus sancti a Patre et Filio.
Te quoque credo Spiritum sanctum verum Deum, non factum, nec creatum, nec genitum, neque ingenitum; sed ex Patre Filioque inenarrabiliter procedentem, et in Patre simulque Filio substantialiter permanentem. Sic igitur ab utroque procedis, ut inseparabiliter in utroque maneas: atque ita per omnia Deo Patri et Filio aequalem, coaeternum, consubstantialem, ut neque potestate, neque voluntate, neque aeternitate, neque substantia differri possis ab eis vel praecidi a quibus procedis. Igitur aeternum Patrem sine nativitate, aeternum Filium cum nativitate, aeternum Spiritum sanctum cum processione sine nativitate; totum Patrem in Filio et Spiritu sancto, totum Filium in Patre et Spiritu sancto, totum Spiritum sanctum in Patre et Filio permanentem; et Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum Deum omnipotentem, una potestate, unoque regno, una majestate, una aeternitate, ex tunc et nunc et semper ubique regnantem corde credo, ore confiteor, et mente diligo.
Ad hanc fidei regulam dirigens intentionem meam, quantum me posse fecisti, Deus meus, quaesivi te, et desideravi intellectu videre quod credidi. Hujus rei gratia ingressus sum multarum apothecam deliciarum, quibus pascitur mater Ecclesia: ubi consideravi plurima, et coepi explorare singula. Et cum huc illucque anxius avidusque discurrerem, tu bonus adjuvare cupiens desiderium quod dedisti, misisti manum pietatis tuae, et solvisti nodum ambiguitatis meae: et ideo delectat me de te valde cogitare, de te loqui, laudesque tuas pro modulo exiguitatis meae desideranti corde depromere, ut in praesenti miseria solo quidem corpore, tecum autem mente et omni aviditate, mi, tenear, Domine.
CAPUT XIX. De comparatione trium personarum. Quam veneranda Trinitatis et Eucharistiae mysteria.
Deus trine et une, scientiae lumen accende in me, per quod te intelligere merear trinum et unum Deum, sicut es trinus et unus Deus. Et ignorantiae tenebras magis magisque sicut coepisti remove a me, ut spiritualia spiritualiter videam, quantum possibile est humanae fragilitati. Da mihi in via hac, qua te duce gradior, intellectum, atque inspira mihi, et semper doce per gratiam tuam, qualiter in te irreprehensibiliter sit credendum, ut te unum Deum essentialiter sapiam, et incomprehensibiliter trinum personaliter capiam; Patrem ingenitum, de Patre Unigenitum, de utroque procedentem et in utroque manentem Spiritum sanctum, nullum tribus anticipationis vel posteritatis intervenire momentum, nec dispertitum habere imperium; non in creandis consilium, regendis perficiendisque creaturis auxilium opusque divisum. Quidquid illic naturale est, indiruptum; quidquid personale est, inconfusum. O mysterium ineffabile et prae caeteris intellectu difficile! Reliqua vero sacramenta quae tenentur in Ecclesia tua, Domine, stupenda sunt et veneranda; sed istud tui sacramentum praecellit universa. Hoc nempe tuae individuae Trinitatis mysterium, et illud coelestis mensae Sacramentum, quae fideles et pias animas pascit carne et potat sanguine, ne esuriant, neque sitiant in aeternum, fac me, Deus meus, pura et simplici conscientia praecipue inter caetera sentire et credere, sumere et retinere. Ne sinas, quaeso, Domine, fidem in eis meam aliquatenus vacillare; sed ita semper in eis et de eis pro tua tribuas pietate mihi credere ac intelligere, sicut veritas eorum se habet. Intret in cor meum gratia tua, quae sonet sine sono et sine strepitu, loquatur ibi tantorum omnem veritatem mysteriorum; luce et dulcedine intus ubique, et foris undique perfundat animam meam iila magistra virtutum, et judex omnium veritatum; et sic irradiando et saporando eam in ipso veritatis centro stabiliat atque confirmet, ut nec velim nec possim de tantis mysteriis aliter sentire, nisi sicut oportet et decet. Omnipotens bonitas, cujus pietatis aures ipsis pauperum tuorum desideriis patent, intellige clamorem cordis mei, et fave votis meis. Praesta, Domine, ut ipso mentis palato sentiam, gustem et sapiam haec ineffabilia sacramenta: magna enim sunt et mira valde, et ego parvulus in eorum consideratione deficio, quoties ad intuenda ea fidei oculos attollo. Sed quia uno modo utraque nobis necessaria sunt ad salutem, Deus auctor omnium, invisibilis creator, qui es in substantia summa et una divinitas, atque personaliter vera et perfecta Trinitas: te Deum Patrem exoro ex quo omnia, et Filium tuum per quem omnia, simulque Spiritum sanctum in quo omnia; te Dominum meum, quem unum et verum in trinitate confiteor Deum, quo creati, liberati et illuminati sumus, supplex rogo tantorum avidus mysteriorum, lacta me, nutri me, et in mensuram aetatis usque perfecti viri meam extende exiguitatem, ut solidum hunc et perfectum cibum capere valeam. Imperfectum enim meum viderunt oculi tui (Psal. CXXXVIII, 16).
CAPUT XX. Quod divina substantia individua est.
Dator omnium bonorum Deus Pater, cui nunquam sine spe misericordiae supplicatur, cum Filio tuo ac Spiritu sancto, da quod a te desiderat et a te postulat anima mea. Quorum enim una est substantia, unum est et datum, una et operatio, unum donum, unaque potestas: ut in ipsa quoque personarum proprietate juxta profundiorem intellectum quaedam unitas sentiatur. Inseparabilis nimirum naturae tuae unitas non potest separabiles habere personas: quia sicut trinitas es in unitate, et unitas in trinitate, sic separationem non potes habere personarum. Nominantur quidem illae personae aliquando singulae; sed ita voluisti te, Trinitas Deus, inseparabilem ostendere in personis, ut nullum tibi nomen sit in qualibet persona, quod ad aliam personam secundum relationis regulam non referatur; sicut Pater ad Filium, et Filius ad Patrem, vel Spiritus sanctus ad Patrem et Filium verissime refertur. Ea vero nomina quae substantiam vel potentiam vel essentiam tuam significant, vel quidquid proprie dicitur Deus, omnibus personis aequaliter conveniunt, ut Deus, magnus, bonus, aeternus, omnipotens et omnia quae naturaliter de te Deo dicuntur. Non est igitur aliquod naturae nomen quod sic tibi Deo Patri possit convenire, ut aut Filio tuo, aut Spiritui sancto convenire nequeat. Dicimus te Deum Patrem naturaliter esse Deum; sed naturaliter est et Filius Deus, naturaliter est et Spiritus sanctus Deus; non tamen tres dii, sed unus Deus, Pater et Filius et Spiritus sanctus. Idcirco inseparabilis es, sancta Trinitas Deus, in personis sensu intelligenda, quamvis in voce separabilia habeas nomina; quia pluralem numerum naturae nominibus nullatenus recipis. In hoc enim ostenditur personas non posse dividi in sancta Trinitate, quae unus verus Deus est; quia cujuslibet personae nomen semper ad alteram respicit personam. Si Patrem dico, Filium ostendo; si Filium nomino, Patrem praedico; si Spiritum sanctum appello, alicujus esse spiritum necesse est intelligi: id est, Patris et Filii. Tu vero, unitas deitatis personarum pluralitate multiplex, numerabiliter es innumerabilis, ac idcirco mensurabiliter immensurabilis, et ponderabiliter imponderabilis: non enim summae bonitatis, quae tu ipse es, profitemur originem ex qua omnia, per quam omnia, in qua omnia; sed ejus participatione dicimus bona omnia.
CAPUT XXI. Quod in divinitate non est materia.
Nam tua divina substantia semper caruit ac caret materia, licet non careat forma: quam dum imprimis quasi sigillum rebus singulis, eas sine tui augmenti aut detrimenti mutabilitate procul dubio a te facis differri. Quidquid in natura creaturarum est, creatura tua est, o trina unitas et una trinitas Deus, cujus omnipotentia omnia gubernat, regit et implet quae creavit. Nec ideo te omnia implere dicimus, ut te contineant: sed ut ipsa potius a te contineantur.
CAPUT XXII. Quod non est pars in Deo nec divisio. Nec particulatim imples omnia, nec ullatenus ita putandum est, ut unaquaeque res pro magnitudine portionis suae capiat te, id est, maxima majus, vel minima minus; dum potius in omnibus totus ipse sis, sive omnia in te. Cujus omnipotentia omnia concludit, nec evadendi potentiam quis aditum invenire poterit. Qui enim te non habet placatum, nequaquam evadet iratum. Immensitas quippe divinae magnitudinis tuae ista est, ut intelligamus te intra omnia, sed non inclusum; extra omnia, sed non exclusum.
CAPUT XXIII. Quod Deus continet omnia. Et ideo interior es, ut omnia contineas; ideo exterior es, ut incircumscriptae magnitudinis tuae immensitate omnia circumcludendo regas. Per id ergo quod exterior es, ostenderis esse creator; per id vero quod interior es, omnia gubernare et regere demonstraris. Ac ne ea quae creata sunt sine te essent, tu intra omnia es: verum ne extra te essent, tu exterior es, ut omnia concludantur a te, non locali magnitudine, sed potentiali praesentia, quia ubique es praesens, et omnia tibi praesentia, quamvis quidam hoc intelligant, quidam vero non intelligant.
CAPUT XXIV. Quod non sit corporea deitas.
Haec et alia multa docuit me mater Ecclesia, mater sancta, universalis et orthodoxa, cujus me fieri membrum voluisti per gratiam tuam; et de ejus coelesti doctrina me ita certum et securum in omnibus pro tua pietate reddere dignatus es, Domine, per assiduam tuae inspirationis illuminationem, ac si multa quae clausa mysteriis latent, non per speculum, sed facie ad faciem intuerer. Docuit igitur te solum vivum et verum Deum non esse corporeum vel passibilem vel palpabilem, nullam tui partem corporeis oculis posse sentiri, nihil de substantia tua atque natura ullo modo esse violabile, aut composititium, aut fictum, aut majus aut inferius; sed per omnem modum ex omni parte sine deformitate perfectum, sine quantitate magnum, sine qualitate bonum, sine tempore sempiternum, sine morte vitam, sine infirmitate fortem, sine mendacio veritatem, sine loco ubique totum, sine situ ubique praesentem, sine extensione omnia implentem, sine contractione ubique occurrentem, sine motu omnia transcendentem, sine statu intra omnia manentem, sine indigentia omnia creantem, sine labore omnia regentem, sine tui initio omnibus initium dantem, sine tui mutatione omnia mutabilia facientem, atque semper et ubique regnantem, sine fine manentem. Domine Deus une, Trinitas Deus, quae incomparabiliter rebus omnibus antecellis: adeo es ineffabilis, infinita et incomprehensibilis, ut parvissimum sit valde omne quod de te dici potest. Multa enim dicimus; sed plene id quod es dicere non possumus. Et quia universorum consummatio sermonum ipse es, cum ergo pervenerimus ad te, cessabunt procul dubio multa ista quae dicimus, et manebis unus omnia in omnibus, et sine fine dicemus omnia unum, laudantes te unum, et in te facti etiam nos unum: videntes te jugiter sine fine incorporalem, naturaque immutabilem trinitatem, et in te omnia scientes, et in te gaudium perpetualiter mansurum habentes, ab omni sanati languore, et in illam immortalitatis gloriam transformati.
CAPUT XXV. De visione Dei. Trinitas una.
Cum venerit visio haec quae danda facie ad faciem promittitur, quando palam de cunctis annuntiabitur mysteriis, et fidei species atque spei res succedent; tunc clarius certiusque scientes intuebimur, nihil creatum, aut serviens in te, Trinitas una, nihil inaequale, nihil gratia aequale, nihil anterius posteriusve, nihil majus, aut minus, nihil extraneum aut officiale alteri, nihil persuasione aut subreptione insertum, nihil moribus vel voluntate diversum, nihil officio singulare aut alteri communicabile, non confusum, totum perfectum; quia totum in uno et unum in toto, non tamen solitarium: quoniam summum bonum et summam sapientiam, et summam benignitatem te, sancte Pater, unum omnium principium; et Veritatem tuam, per quam te intelligimus, nulla ex parte tibi dissimilem, quae forma est omnium, et quae sola implet hoc quod appetunt omnia; simulque ipsum utriusque Donum, quo beata sunt quaecumque beata sunt, in te et cum te colimus et adoramus, unam scilicet incommutabilem Trinitatem.
CAPUT XXVI. Exemplum de igne et anima. Cum enim tertio repetitur quod unum est, non numerus coacervatur, sed unum esse illud asseritur. Gignens, genitus, et procedens, tres quidem personae, sed una substantia. Sicut ignis, candor, calor, tria nomina, sed res una; sic memoria, intellectus, voluntas, sed una anima, quae inseparabiliter demonstrantur, et inseparabiliter operantur. Si hoc in creaturis invenitur, quid de te Creatore intelligendum est. Natura quippe divinitatis tuae immobilis est omni modo et immutabilis; personae vero mobiles sunt secundum relationem, non juxta proprietatem; et ideo in relatione personarum trinitas, in naturae vero substantiae unitas. Unitas siquidem propter inseparabilem essentiam deitatis; trinitas autem propter diversitatem nominum. Non enim nomina tantum, sed etiam nominum proprietates, hoc est personas, vel, uti Graeci exprimunt, ὑποστάσεις, id est substantias, confitemur.
CAPUT XXVII. De immutabilitate Dei. Incomprehensibile Trinitatis mysterium.
Haec tamen dicimus de te, Deus noster, ut potest humana intelligentia capere. Caeterum quis in hac vita positus vel crystallino pectore sufficiat penetrare tuae ipsius Trinitatis interna mysteria, quomodo Pater, Filius et Spiritus sanctus tres personae estis et una natura; quomodo, tu Pater diceris ingenitus, Filius genitus, Spiritus sanctus nec genitus nec ingenitus, sed procedens dicatur; quomodo Filius de te Patre natus est, Spiritus sanctus de te procedit et Filio; quomodo Filius nascendo non procedit, Spiritus sanctus procedendo non nascitur; quomodo Filius non de se, sed de te est, nec tamen tui est posterior de quo est; quomodo Spiritus sanctus de te procedit et Filio, nec tamen a vobis praeceditur a quibus procedit; quomodo tria unum estis, et unum tria; quomodo invicem relative tria estis, essentialiter unum; quomodo trinus et unus Deus, non localiter, sed ubique es; et non particulatim ubique es, sed ubique totus, ubique praesens sine situ et loco et motu? Quis ista, rogo, consideret? Quis haec comprehendat quantalibet probitate vel scientia praeditus? Hoc tamen in spe promissionis repositum est, quia videbimus te, Domine: et tanto unusquisque perspicacius, quanto hic vixerit purius. Quia mundi corde, teste Scriptura, Deum videbunt (Matth. V, 8). Aperte namque videbitur cuncta mentis jam detersa caligine, quomodo Filius qui oriendo est, tibi, o Pater, de quo oritur, subsequens non est; et quomodo Spiritus amborum, qui per processionem producitur, a vobis proferentibus non praeitur; quomodo et unum divisibiliter tria, et tria indivisibiliter estis unum. Visa enim claritas ad impatefactam nobis tuae majestatis speciem purum amantis intuitum mentis rapiens sublevabit. Sed ipsa claritas natura est, et ipsa natura claritas est. Quae nimirum visio nunc fide inchoatur, sed tunc in specie perficietur, quando Sapientiam tibi coaeternam, quam modo per ora doctorum sumimus, in ipso fonte bibemus. Omnia autem sacramenta et cuncta nobis tunc apparebunt arcana, non doctorum verbis (non enim ullis indigebimus mysteriis, cum facie ad faciem videbimus te), sed inde, ni fallor, unde Angeli te vident. Quid nos tunc latere poterit, quando tu, Deus noster vita viventium, causa causarum, forma formarum, forma formosissima, forma informata, te nobis clara visione insinuabis?
CAPUT XXVIII. Quod deitas materia caret.
Non enim indignum tibi videtur cum te formam vocamus. Nam tua essentia, et species dici potest et forma (non frustra tam speciosissimum quam formosissimum in laude tua ponitur); sed forma quae materia caret et motu, tempore et loco, atque ideo unum est, et est id quod est; reliqua vero non sunt id quod sunt. Haec verissime sola dicere potest, Ego sum qui sum (Exod. III, 14). Haec tanta ac talis est, ut de ejus pulchritudinis visione nihil in hac vita sibi usurpare mens humana audeat, quod solum electis tuis praemium in subsequenti remuneratione reservas.
CAPUT XXIX. De siti sine necessitate. Inaequaliter vident Deum beati. Cum ergo ad te pervenerimus fontem vitae et lumen aeternum, et dulcissimam speciem; ex visione tua erit nobis delectabiliter impressa sitis simulque satietas. Sed longe aberit a siti necessitas, longe a satietate fastidium; quia sitientes satiabimur, et satiati sitiemus. Tu denique aeterna nobis vita, gaudium, et corona eris. Tua beata visio erit nostri laboris praemium, ut post mortalitatis hujus tenebras accensa gloriae tuae luce gaudeamus. Videbimus itaque tuae incommutabilitatem essentiae, ut per hanc et nos efficiamur incommutabiles, sed non sicut tu vides te. In nobis enim quidquid erimus, poterimus nosse; in te autem qui comprehendi non potes quod es, quidquid illud est quando possumus nosse? Et si poterimus, nondum possumus: et tamen cum poterimus, numquid sic te nosse valebimus sicut te nosti, Deus? Ipsa quoque rationabilis et electa creatura non aequaliter visione tui potietur; unusquisque enim pro mercede laboris sui, sed plene sibi sufficiet quod singulis dabitur intueri. Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine (Psal. XXX, 20)! Beati qui habitant in domo tua, Domine (Psal. LXXXIII, 5). Felices qui jam pelagus hujus mortalitatis transierunt, et ad portum perpetuae securitatis pervenerunt. Infelices nos qui adhuc in salo hujus vitae circumstantibus agitamur procellis, et inter pericula multa variosque casus incerti navem laborantes trahimus.
CAPUT XXX. De vita aeterna.
Domine, da nobis te rectore, te duce inter Scyllam et Charybdim ita tenere iter per medium, ut integra nave et salvis mercibus pervenire possimus ad te portum tutissimum. Felix anima quae terreno resoluta carcere, libera coelum petit; quae beatis jam admixta spiritibus majestati tuae assistit, quae te incircumscriptum lumen cernit, quae nullo metu vel mortis vel hostis afficitur, quae incorruptionis perpetuae munere laetatur. O vita vitalis, dulcis et amabilis, et semper memorialis, ubi non est hostis impugnans, ubi nulla illecebra, sed summa et certa securitas, et secura tranquillitas, et tranquilla jucunditas, et jucunda felicitas, et felix aeternitas, et aeterna beatitudo, et beata tui sine fine visio atque laudatio, Deus! Utinam haec succedat, et mortale hoc induatur immortalitate! Utinam desinat et quam cito finiatur ista vita, vita dubia, vita caeca, vita aerumnosa, quam humores tumidant, dolores exterminant, ardores exsiccant, aera morbidant, escae inflant, jejunia macerant, joci solvunt, tristitiae consumunt, sollicitudo coarctat, securitas hebetat, divitiae jactant, paupertas dejicit, juventus extollit, senectus incurvat, infirmitas frangit, moeror deprimit; et post haec omnia mors interimit, universis gaudiis finem imponens, ita ut cum desierint esse, nec fuisse putentur. Jamjamque adveniat, Domine, advolet, obsecro, regnum illud carens morte, vacans fine, cui nulla tempora succedunt per aevum, ubi continuus sine nocte dies nescit habere tempus, ubi illi Angelorum hymnidici chori et supernorum civium societas, ubi dulcis solemnitas a peregrinationis hujus tristi labore redeuntium, ubi providi Prophetarum chori, ubi judex Apostolorum numerus, ubi innumerabilium martyrum victor exercitus, simulque confessorum constantia praemii sui perceptione consolata, ubi fideles viri, quos a virilitatis suae robore voluptas hujus saeculi emollire non potuit, et sanctae pariter mulieres, quae cum saeculo sexum vicerunt; ubi pueri, qui dum essent in carne, annos suos moribus transcenderunt, atque senes quos aetas debiles reddidit, et virtus operis non reliquit. Ad horum omnium sanctam frequentiam, et tuae inspiciendae pulchritudinis mansuram sine fine laetitiam, fac me, Domine Deus, toto corde intendere, viriliter currere, feliciter pervenire. Interim dum in isto maneo corpore, in his semper meditationibus mentem meam bonorum insinuator exerce. Munda ergo cordis intuitum, acue mentis intellectum, accende coelesti igne animum; ut te solum cogitem, te solum amem, te solum in corde habeam et in ore, qui es futurum nobis sine fine praemium. Et ut pondus mortalitatis meae levius feram, da lumen in corde, da verbum in ore, aperi sanctarum secreta Scripturarum, et profunda mysteriorum regni tui visceribus meis propina. Da ex amore tuo lacrymas, da fidei virtutumque pennas, quibus indutus sursum ad te volitem, et perosus terram, coelum petam. Hanc fidem per te, de te, in te confiteor, o beata et benedicta et gloriosa Trinitas, o vera et summa et sempiterna unitas, Pater et Filius et Spiritus sanctus, Deus Dominus, Paracletus; charitas, gratia, communicatio; verum lumen, lumen ex lumine, vera illuminatio; vivens vita, vita a vivente, vivificator viventium; fons, flumen, irrigatio; unus a se, unus ab uno, unus ab ambobus; ab uno omnia, per unum omnia, in uno omnia; id est, a se Pater, ab altero, id est, a Patre Filius, ab utroque Spiritus sanctus, id est, a Patre et Filio: ὤν a se, ὤν ab altero, ὤν ab utroque; omne autem ὤν semper in tribus, et omne ὢν aequaliter in singulis; verax Genitor, veritas Genitus, amor amborum Spiritus sanctus. Una virtus, aequalis majestas, par gloria, una eademque essentia. Sapiens Genitor, sapientia Genitus, et charitas Spiritus sanctus.
CAPUT XXXI. De luce divina.
Deus trine et une, Deus omnipotens, apud quem non est transmutatio nec vicissitudinis obumbratio (Jacobi I, 17), et ideo apud te cursus temporis diei noctisque alternatione nequaquam variatur. Deus lux vera, quae sine accessu ea quae eligis illustras, et sine recessu ea quae respuis deseris; et ideo in te nullus defectus, nulla mutabilitas venit. Deus qui in temetipso manendo immutabilis es, sic in se transitoria condidisti, ut apud te transire nequaquam possint; et ideo in conspectu tuo tempus non defluit quod apud nos fine decurrit. Deus in cujus aeternitate fixa manent ea, quae non fixa exterius saeculorum volumina emanant; et ideo aeternitas tua dies est una, quae nec fine clauditur, nec initio aperitur.
CAPUT XXXII. Quod sit immutabilis Deus. Deus, qui sine mutabilitate tui simul cuncta respicis, sine distentione comprehendis et bona quae juvas, et mala quae judicas, et quae juvans remuneras, et quae judicans, damnas, in his quae diverso disponis ordine diversus non es. Deus, qui opera tua extra circumdas, et intra reples, supra tegis, et infra fers; et licet sis superior per potentiam, inferior per sustentationem, exterior per magnitudinem, interior per subtilitatem; tamen superior et inferior es sine loco, amplus sine latitudine, subtilis sine extenuatione, et ideo per molem corporis nusquam es, sed per incircumscriptam substantiam et immensitatem incommutabilis naturae nusquam dees. Sed quia longe distas Creator a creatura, cogitare quis valet qualiter sis in loco, qui non caperis in loco? Omnino enim in loco esse non potes, quoniam ubique es et non in loco. Ipse tibi locus illocalis crederis esse spiritus incircumscriptus, unde difficile invenitur ubi sis, sed multo difficilius, ubi non sis. Quis sine te subsistere vel esse potest? Et tamen tecum non omnes possunt esse. Omnia enim a te sunt, et per te subsistunt.
CAPUT XXIII. De infinitate Dei. Gratiae aguntur Deo. Scopus hujus libelli.
Deus vera et infinita beatitudo, a quo et per quem et in quo beata sunt omnia quaecumque beata sunt. Deus vera et summa vita, a quo et per quem et in quo vivunt omnia quae vere summeque vivunt. Deus bonum et pulchrum, a quo et per quem et in quo bona et pulchra sunt omnia quaecumque bona et vere pulchra sunt. Deus supra quem nihil, extra quem nihil, sine quo nihil, ultra quem nihil, infra quem nihil. Deus sub quo totum, cum quo totum, in quo totum. Deus a quo omnia, per quem omnia, in quo omnia. Deus cujus nos fides excitat, spes erigit, charitas jungit. Deus qui petere jubes, et invenire facis, et pulsantibus aperis (Matth. VII, 7). Deus a quo averti cadere est, in quem converti resurgere, in quo manere consistere. Deus quem nemo amittit nisi deceptus, nemo quaerit nisi admonitus, nemo invenit nisi purus aut purgatus. Deus quem nescire mori est, quem nosse vivere est, quem spernere perire est, cui servire regnare est. Deus cujus pietatis ope et bene servit subjectus, et bene dominatur praelatus; et ideo sine te nemo eorum recto incedit tramite vel ordine. Deus invisibilis et immense, ineffabilis et aeterne, incomprehensibilis et incorporee, immortalis et perpetue, incommutabilis et incircumscripte, mirabilis et benedicte, indicibilis, cui esse est vivere, sapere et intelligere, scire et posse, pulchrescere et clarescere unum et idem est; quia simplex es, et dividi non potes. Tu es Deus meus vivus et verus, Deus pius, rex meus magnus. Te unum Deum colo, unum naturarum principium, a quo universitas et inchoatur et perficitur et continetur: unum Deum a quo sumus, per quem sumus, in quo sumus, a quo discessimus, cui dissimiles facti sumus; principium ad quod recurrimus, et formam quam sequimur, et gratiam qua reconciliamur; unum quo auctore conditi sumus, et similitudinem per quam ad unitatem reformamur, et pacem qua unitati adhaeremus; unum Deum quo creatore vivimus, quem diligentes, et quo fruentes beate vivimus; te laudo, benedico atque adoro, tuae clementiae et bonitati gratias refero pro universis donis tuis ac datis, et pro omnibus beneficiis misericordiae tuae, quae animae corporique meo largiris, et semper largitus es a puero et a cunabulis meis propter te et nomen tuum sanctum. Unde expertus didici, quia tu Deus noster, Deus es infinitae misericordiae, et majestatis immensae pietatisque gratuitae: qui servos tuos inter adversa et prospera mirabiliter dirigis atque custodis, sicque moderaris vitam illorum in utraque parte, ut adversa prosperis, et prospera succedant adversis. Confiteantur ergo tibi, Domine, omnia opera tua, et sancti tui benedicant tibi (Psal. CXLIV, 10); et ut confitendo resipiscant, non cessent a laudibus tuis ipsi etiam peccatores. Quorum unus ego licet in peccatis pronior, corde tamen desideranti tuas decanto laudes, si non ea qua debeo laude vel dignitate, facio qua valeo facultate: respice, quaeso, sereno vultu ad hoc meae exiguitatis obsequium, et propitiabili dignatione accipe tantillum sacrificium confessionis fidei meae, ut ad te redeat quod a te venit; non respiciens tantum ad id quod devotus offero, quantum ad ea quae devotissime dicere volui et volo. Quidquid enim dedecet vel te offendit, abhorret anima mea. Utinam possem talia qualia illi hymnidici Angelorum chori! O quam diligenter me in laudibus tuis totum effunderem, et luculenter in medio Ecclesiae carmen gloriae tuae infatigabilis perorarem! Sed quia ut illi nequeo, prorsus tacebo? Vae, Domine, tacentibus de te, qui ora mutorum resolvis, et linguas infantium facis disertas (Sap. X, 21). Verum quia parvulis licet laudes tuas vel balbutire, suscipe sacrificium, precor, de manu linguae meae, de cordis amore.
Sed ignosce, rogo, Domine, indignissimo et infelici tecum de te diutius loquenti servo. Ignosce, pie, quia non temeritate praesumptionis, sed aviditate tui desiderii huic defloratiunculae operam dedi: ut breve et manuale verbum mecum de te semper haberem, ex cujus lectione quoties tepefio, in tuum reaccendar amorem. Sumus enim in medio laqueorum positi, et ideo facile a coelesti frigescimus desiderio. Unde indigemus assiduo monimento, quo expergefacti ad te nostrum verum summumque bonum, cum defluimus, recurramus. Multae denique sunt contemplationes, quibus anima devota tibi exercitatur et proficit: sed nulla earum ita me oblectat, aut mens mea intendit, sicut illa quae de tua agitur proprietate. Idcirco necessarium duxi hunc mihi solum decerpere sermunculum, ubi de omnipotentia majestatis tuae, sicut corde credo ad justitiam, ita ore confiteor ad salutem (Rom. X, 10), te Deum Patrem ingenitum, te Filium unigenitum, te Spiritum sanctum paracletum, sanctam et individuam Trinitatem unum Deum, in magnitudine infinitum, in virtute omnipotentem, in bonitate summum, in sapientia inaestimabilem, in consiliis terribilem, in judiciis justum, in cogitationibus secretissimum, in verbis veracem, in operibus sanctum, in misericordiis copiosum; erga delinquentes patientissimum, erga poenitentes piissimum, semper idem ipsum, aeternum ac sempiternum, immortalem atque incommutabilem; quem nec spatia dilatant, nec brevitas locorum angustat, nec receptacula ulla coarctant, nec voluntas variat, nec necessitudo corrumpit, nec moesta perturbant, nec laeta demulcent; cui nec oblivio tollit, nec memoria reddit, nec praeterita transeunt, nec futura succedunt; cui nec origo initium, nec tempora incrementum, nec casus finem dabit: sed ante saecula, et in saeculis, et per saecula in aeternum vivis, et est tibi laus perennis et aeterna gloria, summa potestas et singularis honor, perpetuum regnum et sine fine imperium, per infinita et indefessa et immortalia saecula saeculorum. Amen.