Hermannus Contractus, Chronicon ad anno 916: Ipso anno apud Altheim coram misso apostolico sinodus habita.
Eccardus IV., Casus sancti Galli c. 20: Consilio dehinc habito, primo colloquium publicum Magontiæ, postea generale edixit concilium. Ubi tribus illis lege abiuratis et proscriptis prædiisque eorum in fiscum redactis, maiestatis reis capita dampnata sunt. Cæteris omnibus, qui tanto facinori intererant, tanquam rei publicæ hostibus prosequi iussis, Sueviæ principum assensu statuitur Alemannis dux primus Purchardus, gentis illius nobilissimus et virtutum dote probatissimus.
Bernoldus Constantiensis, Chronicon ad anno 916: Synodus coram misso apostolici, id est Petro Ostiensi episcopo, apud Altheim est habita. In qua sinodo generali decreto sancitum est, ut quicumque deinceps bannum ab episcopis impositum corrupisset, per ieiunium 40 dierum in pane tantum et aqua et sale commissum lueret.
Bernoldus Constantiensis, Libellus VII, 2: Sed et Iohannes papa decimus vir, inquam, apostolicus, iudicio universalis synodi decrevit, ut quicunque deinceps bannum ab episcopis impositum et maxime in communione excommunicatorum corrupisset, XL dies in pane et aqua more homicidarum peniteret.
Præfatio.
[recensere]In nomine sanctæ et individuæ trinitatis, patris et filii et spiritus sancti, anno ab incarnatione domini CMXVI, indictione IV, XII Kalendas Octobris, regno autem Chonradi piissimi et christianissimi regis V, congregata est sancta generalis synodus apud Altheim in pago Retia, presente videlicet domni Iohannis papæ apocrisiario sanctæ Ortensis ecclesiæ venerabili episcopo Petro misso ad hoc, quatinus aliquo modo diabolica semina in nostris partibus orta extirpare et nefandissimas machinationes quorundam perversorum hominum sedare et eliminando purgare deberet. Transacto igitur triduano ieiunio et sacris lætaniis more debito cælebratis, convenimus in ecclesia sancti Iohannis Baptistæ et mesti consedimus. Tum demum præfatus sancti Petri et domini Iohannis papæ missus proferens cartam apostolicis litteris inscriptam, qua monebamur, arguebamur et instruebamur de omnibus ad veram religionem christianæ fidei pertinentibus. Quæ omnia, ut iustum et dignum erat, humiliter accepimus, diligenter tractavimus et devoto affectu omnimodo amplectebamur. Ergo evangelicam preceptionem et institutionem saluberrimam lacrimabili voce protulimus, qua arguebantur pharisei et scribæ: Mundate, inquit, prius quæ intus sunt calicis et catini, et item: Eice primum trabem de oculo tuo, ac propheticum: Ruina populi sacerdotes mali, perpendentes et discutiendo nosmet ipsos inspicientes et in medium penitentiæ sanctæ digno fructu ad pedes piissimi redemptoris Christi proicientes, deflevimus neglegentias innumerabiles et peccata nostra gravissima. Deinde ortatu domini Petri contra nosmet ipsos et vitia irati, adiuvante primo sancto spiritu et miserante, capitula infra notata ad correctionem tam nostram quam christiani populi statuendo collegimus.
I. De canonum institutis.
[recensere]Ut evangeliorum et canonum statuta sine præiudicio ab omnibus custodiantur et nemo in actionibus vel iudiciis æcclesiasticis suo sensu, sed eorum auctoritate ducatur. In exponendis etiam vel prædicandis divinis scripturis sanctorum catholicorum patrum et probatissimorum sensum quisque sequatur; in quorum scriptis, ut beatus dicit Hieronimus, fidei veritas non vacillat.
II. De episcopis.
[recensere]Dominus dicit in Exodo sacerdotibus: Sancti estote, quoniam ego sanctus sum. Unde episcopi ante oculos semper habere debent filios Aaron, qui deum non sanctificando alienum ignem obtulerunt ac extemplo in conspectu patris mortui sunt. Et propheta: Si populus peccaverit, orabit pro eo sacerdos; si autem sacerdos peccaverit, quis orabit pro eo?
III. Item de episcopis.
[recensere]Item dominus in evangelio ad apostolos ait: Vos estis lux mundi, et sal terræ. Si enim lux quæ in vobis est tenebræ fiant, ipsæ tenebræ quantæ erunt? Et si sal evanuerit, in quo salietur? Ad nihil valet ultra, nisi ut foras eiciatur et conculcetur ab hominibus.
IV. De eadem re. (Item de episcopis.)
[recensere]Apostolus Paulus dicit: Oportet episcopum inrepræhensibilem esse, docere populum non solum verbis sed etiam bonis actibus, quia spectaculum, inquit, facti sumus et angelis et hominibus. Et Gregorius papa: Cuius enim vita despicitur, constat ut et prædicatio ipsius contemnatur.
V. Item de vita et predicatione. (De vita et predicatione episcoporum.)
[recensere]Episcopos et sacerdotes admonemus et coram districti iudicis oculis contestamur, ut pie, iuste et caste vivant et diligenti studio missas populis cantent et pabulum verbi divini illis, id est prædicationem, sedulo administrent, quia, ut ait beatus Gregorius, iram contra se occulti iudicis excitat sacerdos, si sine prædicationis sonitu incedit.
VI. De excommunicatione.
[recensere]Scimus sacra auctoritate scriptum: Qui excommunicato communicaverit, excommunicetur. In hoc nos fatemur, episcopi et presbiteri et clerici, pænaliter peccasse, quod in posterum deo auxiliante et emendare et evitare cupimus et præcipimus.
VII. De his, qui putabant pro defendendis ecclesiasticis rebus licere excommunicatis communicare. (De his, qui putabant pro defendendis ecclesiæ rebus licere communicare excommunicatis.)
[recensere]Placuit sanctæ synodo, hunc errorem quasi pium ab æcclesia amovere, quia animarum curam a domino accepimus, non pecuniarum. Inde et reddituri sumus deo rationem et accepturi propter suam misericordiam æternam retributionem vel iustam damnationem.
VIII. Ut non malum exemplum sint populo episcopi. (Ut malum exemplum episcopi populo non sint.)
[recensere]Bonum exemplum populis se ipsos episcopi et sacerdotes debent præbere et ostendere, non solum dictis, verum et factis. Propter hoc enim statuimus, ut minime umquam in posterum contra sacra statuta aliquomodo communicemus excommunicatis; et diiudicamus nosmet ipsos, quatinus in futuro non indicemur a domino. Sequi cupimus dicta et statuta sancti Gregorii papæ et pænitentiam dignam agere volumus secrete in monasterio, quia publice nequivimus, in futuroque predicta omnibus modis deo propitio vitare. Eandemque legem statuentes presbiteris, diaconibus et omni clero, si de gradu deponi noluerint, ut fideliter observent et aliis servare predicent.
IX. Ad populum de correctione. (De corrigendo populo.)
[recensere]Auctoritate apostolica firmamus dicta et precepta sacrorum canonum et interdicimus, quamdiu quis excommunicatus sit, ut quis ei audeat communicare vel cum eo in æcclesia orare. Et laici, qui secuti nos sunt, ut dicunt, errantes, sequantur nos modo, nosmet ipsos per pænitentiam corrigendo macerantes et viam eis vitæ prædicantes et aperientes, ut quandoque resipiscant a diaboli laqueis, a quibus capti tenentur, et ad veram matrem æcclesiam per pænitentiam revertantur.
X. De privilegiis ecclesiarum.
[recensere]Privilegia æcclesiarum et sacerdotum sancti apostoli iussu salvatoris intemerata et inviolata omnibus decreverunt manere temporibus.
XI. De rebus et pecuniis eclesiarum. (De rebus et peccuniis ecclesiarum.)
[recensere]Qui Christi et ecclesiæ pecunias vel res abstulerit, sacrilegium facit. Apostolus enim Paulus dicit: Si quis violaverit templum dei, disperdet illum deus. Violat quis templum dei, dum pastor aut non recte vivens aut non iuste docens christianos seducit, vel laicus quis iniuste æcclesiasticis et inreligiose utens rebus. Item Ambrosius dicit: Sciendum est omnibus, quod sacrilegium sit, res æcclesiæ quocunque modo auferri et in aliud transferri. Hieronimus: Iniquum est et sacrilegii instar, ut quæ pro salute animarum suarum quisque æcclesiæ contulerit, inde auferri et in aliud transferri.
XII. De legibus ecclesiæ et iudicibus.
[recensere]Leges æcclesiæ apostolica firmamus auctoritate et peregrina iudicia submovemus. Peius malum fore non æstimo, quam christianos suis invidere episcopis et sacerdotibus; non potest autem humano condemnari examine, quem deus suo reservabit iudicio.
XIII. De accusatione episcopi vel sacerdotis.
[recensere]Dei ordinationem accusant, qui constitutos sibi episcopos vel sacerdotes accusant. A quibus se omnes fideles cavere debeant. Itaque constitutum liquet a tempore apostolorum et deinceps placuit, ut accusatus vel iudicatus a conprovincialibus in aliqua causa episcopus licenter appellet et adeat apostolicæ sedis pontificem.
XIV. De expoliato episcopo.
[recensere]Nulla enim permittit ratio, dum ad tempus episcoporum bona vel res æcclesiæ ab æmulis detinentur, ut aliquis aliquid illis episcopis obicere debeat. Nec quilibet quicquam poterit eis quoquo modo maiorum vel minorum obicere, dum æcclesiis aut rebus aut potestatibus carent suis. Et revera ibi semper causa agatur, ubi crimen admittitur. Et qui non probaverit quod obiecit, pænam quam ipse intulit patiatur. Infames autem ad accusationem vel testimonium vel iudicium tam sacræ leges quam seculi non admittunt.
XV. Quomodo episcopum quis appellet. (Quomodo episcopum quis appellare debeat.)
[recensere]Si quis erga episcopum vel auctores æcclesiæ quamlibet querelam habere iustam crediderit, non prius primates aut alios adeat iudices, quam ipsos, a quibus se lesum æstimat, conveniat familiariter. Et secundum evangelicum præceptum hoc agat non semel sed sæpissime cum omni paterna reverentia, adhibitis secum probatis viris et idoneis religiose testibus, quatinus ab eis aut suam iustitiam accipiat aut dignam excusationem. Si autem tunc episcopus agere renuerit, tum primum causam suam deferat ad primates, ut secundum sacros canones iudicetur hucusque. Absit autem a fidelibus cordibus, ut putent vel dicant episcopis inpune peccare licere vel sacerdotes domini iniuste aliquo modo in populo agere debere; nam dominus dicit: Ultionem a sanctuario meo incipiam.
XVI. De purgatione episcoporum.
[recensere]Statuimus propter dei dilectionem et proximi et fidelium honorem catholicorum et precipue ob multa scandala eruenda et funditus extirpanda et perturbationes, quæ noviter exortæ sunt et oriuntur, nec non ut omnes sciant, nos episcopos tales dei misericordia nequaquam esse, quales dicimur, exemplum sancti Leonis papæ, qui supra IV evangelia iurans coram populo se purgavit, sequi et imitari, salva tamen auctoritate canonica.
XVII. De clericis post lapsum restituendis. (De lapsu sacerdotis et recuperatione.)
[recensere]Errant qui putant, sacerdotes domini post lapsum, si condignam egerint pænitentiam, deo ministrare non posse et suis honoribus frui, si bonam deinceps vitam duxerint et suum sacerdotium digne custodierint. Perpende enim, Davidem prophetam peccasse et sanctum Petrum principem apostolorum dominum negasse, et tamen post dignam pænitentiam in propriis honoribus permansisse.
XVIII. De clericis et decimis et qui decimas nolunt dare. (De clericis et decimis.)
[recensere]Clerici etiam non secularibus iudicibus sed episcopali audientiæ reserventur. Fas enim non est, ut divini muneris ministri temporalium potestatum subdantur arbitrio. Decimas quoque domino et æcclesiis dare, sicut in divina lege scriptum est, iudicamus. Sed et ipsæ decimæ in potestate episcopi sint et presbiterorum eius. Nam et qui decimas post crebras admonitiones et predicationes sacerdotum dare neglexerint, excommunicentur.
XIX. Pro robore regum nostrorum. (Statuta pro robore regum.)
[recensere]Post instituta quædam æcclesiastici ordinis vel decræta, quæ ad quorundam pertinent disciplinam, postremo nobis, cunctis episcopis et sacerdotibus, presbiteris et omni clero consonoque populo una sententia est, pro robore regum et stabilitate christianæ fidei gentisque, pontificale ultimum sub deo iudice ferre decretum. Multarum quippe gentium, ut fama est, tanta extat perfidia animorum, ut fidem sacramento promissam suis regibus et dominis servare contemnant et ore nefario simulent iuramenti professionem, dum retineant mente perfidiæ inpietatem. Iurant enim regibus suis et fidem quam pollicentur prævaricant nec metuunt sanctum volumen illud terribilis iudicii dei, per quod inducitur maledictio, multaque pænarum est comminatio super eos qui iurant in nomine dei mendaciter. Et ideo si placet omnibus qui adestis hæc tertio reiterata sententia, vestræ vocis eam consensu firmate. Ab universo clero et populo dictum est: Qui contra hanc vestram definitionem presumpserit, anathema maranatha, hoc est perditio, in adventu domini sit, et cum Iuda Scarioth partem habeat et socii eorum; amen.
XX. Item de robore regis. (Item de eadem re.)
[recensere]Contestamur coram deo et omni ordine angelorum, choro prophætarum atque apostolorum et omnium martyrum, coram omni catholica æcclesia et christianorum cœtu, ut nemo intendat in interitum regis, nemo vitam principis nece attrectet, nemo regni eum gubernaculis privet, nemo tyrannica presumptione apicem regni sibi usurpet, nemo quolibet machinamento in eius adversitatem sibi coniuratorum manus associet. Quod si in quippiam horum quisquam nostrum temerario ausu præsumptor extiterit, anathemate divino perculsus absque ullo remedii loco habeatur condempnatus æterno iudicio.
XXI. De Erchengario et sociis suis. (De Erchengario penitente.)
[recensere]Erchengario et eius complicibus et sociis, quia peccaverunt et in christum domini, regem et dominum suum, manus mittere pertemptaverunt, insuper et episcopum suum venerabilem Salomonem dolo comprehenderunt sacrilegiumque in æcclesiasticis rebus perpetraverunt, hanc pænitentiam iniunximus, ut seculum relinquant, arma deponant, in monasterium eant, ibi iugiter pæniteant omnibus diebus vitæ suæ.
XXII. Qui periurat et alios in periurium inducit. (De eo, qui periurat et alios in periurium inducit.)
[recensere]Qui peiurat et alios in periurium sciens et voluntarie inducit, reus erit omnium animarum, quas seduxit, seculum relinquat, arma deponat, in monasterio pæniteat omnibus diebus vitæ suæ. Vel per triennium quidem Ancyrani locum inter audientes ieiunantes in pane, sale et aqua accipiant; post aliud vero sexennium pænitentiæ subiciantur acriori et alio anno communionem sine oblatione percipiant, ut expleto decennio communionem consequantur. Alii autem duodecim annos vel XIV. Et in hoc consentiunt, ut nunquam carnem comedant vel vinum bibant omnibus diebus vitæ suæ.
XXIII. De eo, qui iuramentum regis violat.
[recensere]Si quis laicus iuramentum violando profanat, quod regi et domino suo iurat, et postmodum perverse in eius regnum et dolose in mortem aliquo machinamento insidiatur, quia sacrilegium peragit manum suam in christum domini mittens, anathema sit, nisi per dignam pænitentiæ satisfactionem emendaverit, sicuti constitutum a sancto synodo est, id est seculum relinquat, arma deponat, in monasterium eat et pæniteat omnibus diebus vitæ suæ, verumtamen communionem in exitu vitæ cum eucharistia accipiat. Episcopus vero, presbiter vel diaconus si hoc crimen perpetrat, degradetur. Item sanctus Augustinus dicit: Si quis laicus per cupiditatem peiurat, totas res suas vendat et distribuat pauperibus et conversus in monasterio serviat deo. Et si quis peiuraverit, ultra ad sacramentum non admittatur.
XXIV. De episcopo per dolum capto et peiurio. (De episcopo per dolum capto.)
[recensere]Quisquis per dolum mittit manum suam in christum domini, episcopum videlicet, patrem et pastorem suum, quia sacrilegium committit, et qui ecclesiam dei devastat et incendit, quia et hoc sacrilegium est, vel qui monachum vel presbiterum occiderit, et qui periurat et in interitum domni sui regis intendit, vel per cupiditatem iuraverit, vel parricidium committit - placuit sanctæ synodo, ut in uno loco, id est in monasterio, peniteat omnibus diebus vitæ suæ, vel XII annos districte peniteat, secundum canones, tres annos in pane, sale et aqua, a carne vero et vino omnibus diebus vitæ suæ abstineat.
XXV. De discretione peiuriorum. (De peiurii discretione.)
[recensere]Si quis sciens et voluntariæ periurium fecerit, VII annos peniteat secundum canones; qui inscius vel seductus, tres quadragesimas in pane, sale et aqua; si coactus pro vita redimenda, III quadragesimas et legitimas ferias; si pro alia aliqua necessitatis causa, III annos, unum in pane, sale et aqua. Qui conpulsus a domino suo, si servus, III quadragesimas et legitimas ferias; qui autem fecerit et alios seduxerit, XII annos districte peniteat secundum canones, vel seculum relinquat iuxta Ambrosium, et serviat deo secundum Augustinum. Qui ignorans peiurium facit, I annum, qui ignorantem sciens in peiurium duxerit, VII annos districte; qui vero suspicatur, quod in peiurium ducatur, tamen iuret per consensum, III annos, I in pane, aqua et sale peniteat. Hæc vero omnia humanius difiniunt.
XXVI. De clericis fugitivis.
[recensere]Sanctus Gregorius dicit: Clericum fugientem ab ecclesia sua vel domino proprio et nolentem reverti iudicamus communione privari, quoadusque ad propriam ecclesiam vel ad dominum suum redeat. Et item: Clericum fugitivum suo episcopo vel domino decernimus apostolica sententia restitui vel excommunicari, una cum eo et illos, qui ei communicaverint.
XXVII. De his, qui communicaverunt excommunicatis.
[recensere]Si quis sponte communicaverit excommunicato verbo, oratione, in cibo vel potu, XL dies peniteat in pane, sale et aqua. Qui vero eis communicaverit in homicidiis vel flagitiis, volens sive nolens, reus erit iræ et vindictæ dei omnipotentis quem spernit; quia hæc omnia divina ei voce interdicta sunt et secundum apostolum obedire deo oportet magis quam hominibus; et secundum quod deliquit, digne iuxta decreta canonum peniteat.
XXVIII. De simoniaca heresi vitanda et ambitu. (De symoniaca hæresi vitanda.)
[recensere]Gregorius papa dixit: Omnino execrabile scelus et gravissimum detestamur, quod sacri ordines per simoniacam heresim, quæ prima contra ecclesiam orta, sed districta maledictione damnata est, conferantur, quod apostolica auctoritate fieri in posterum prohibemus. Sed nec per ambitum quisque presumat episcopatum invadere. Quia licet cætera cuiuspiam talia vitæ sint merita, ut nihil sit, quod ex his sacerdotalibus valeat ordinationibus obviare, tamen solius nefas ambitus severissima canonum districtione damnatur, quod apostolica firmamus auctoritate, et ut non ordinetur precipimus, qui hoc peccatum peragit.
XXIX. De Ricquino. (De Ricquino clerico.)
[recensere]Ricquinum, qui contra sanctorum canonum sanctiones Strazburgensem ecclesiam invasit, quem ad sanctam synodum per litteras nostras vocavimus, et venire contemnens nec vicarium suum misit, auctoritate sancti Petri Iohannisque, vicarii eius, domni papæ et præcepto sanctæ presentis synodi iniungendo vocamus iterum et precipimus, quatinus ad concilium Idus Maii Mogontia indictum a metropolitano episcopo suo ad presentiam venerabilis Herigeri archiepiscopi et confratrum suorum veniat, suæ inobædientiæ et perversitatis ibidem iustam rationem redditurus. Sin autem neglegenter et hoc agere parvipenderit, abstineat se a proprio gradu, donec Romam veniens coram domno papa et sancta ecclesia reddat rationem.
XXX. De episcopis, qui de Saxonia ad synodum non venerunt. (De episcopis, qui de Saxonia non venerunt.)
[recensere]Placuit sanctæ synodo, episcopos, qui vocati de Saxonia ad sanctum concilium non venerunt nec secundum canones sacros missos suos vel vicarios direxerunt, gravi increpatione obiurgare et pro culpa inobœdientiæ increpare. Unde iterum eos fraterna caritate ad predictum concilium invitamus et vocamus. Quod et si hoc, quod non optamus, pro nichilo duxerint et venire noluerint iustamque rationem reddere inobœdientiæ suæ detrectaverint, apostolica auctoritate interdicit eis Petrus, sancti Petri et papæ missus, una cum sancta synodo, missas celebrare, quousque Romam veniant et coram papa et sancta ecclesia dignam reddiderint rationem.
XXXI. De Einhardo confratre nostro excecato. (De Einhardo episcopo.)
[recensere]Nimis horrendum facinus, scilicet de episcopo et confratre nostro Einhardo excecato, ad liquidum minime definire valuimus. Precepimus tamen venerabili episcopo Ricgauuuo et monuimus, ut diligenter inspiceret et investigaret pænitentiam hominum illorum, qui hoc peccatum peregerunt, et iustitiam æcclesiæ et episcopo inde pro hac re promissam, quid actum foret, et litteris cuncta comprehendens universali pape sagaci veritate innotescere satageret, si prius non valeret, vel vigilia efficeret sanctæ pentecosten.
XXXII. Quod in ecclesia peccatum populi inultum soleat preteriri.
[recensere]Pervideat ergo dilectio vestra, hactenus talia transsisse, et avertite, quod utique, ut dicitis, necessitas imperavit, in pace etiam ecclesias constitutas non posse presumere; sed ut sepe accidit, quotiens a populis aut a turba peccatur, quia in omnes propter multitudinem non potest vindicari, inultum solere transire. Priora ergo dimittenda dico dei iudicio, de reliquo maxima sollicitudine precavendum.
XXXIII. De penitentia.
[recensere]Sanctus Paulus apostolus instruit penitentiam dignam agere in ieiuniis, vigiliis et orationibus cum elemosinis; sanctus Gregorius: Quem caro læta traxit ad culpam, afflicta reducat ad veniam; sanctus Augustinus: Penitentiam certam non facit, nisi odium peccati et amor dei; sicque penitere, ut tibi amarum sapiat in animo, quod antea dulce fuit in vita.
XXXIV. De his, qui ad synodum vocati non venerunt.
[recensere]Decrevit sancta synodus, ut omnes qui ad eam vocati non venerunt, ipsi qui polluti fuerant insania Erchengarii, Berhthaldi et Burghardi Arnoldique, si digne pænitere velint, veniant cum summa celeritate ad proprios pastores et episcopos suos et accipiant illam pænitentiam, quam sancta synodus communiter invenit et scribere mandavit; sin autem minus, sciant se anathematis vinculo nodatos, ut in litteris domni pape Iohannis continetur.
XXXV. De datis induciis Arnoldo et Berahdaldo. (De datis induciis et concilio Radesponensi.)
[recensere]Concilium et synodum Radesponensi civitate fieri statuimus Nonis Octobris, ad quod Arnoldum et Berehthaldum cum sociis eorum venire precipiendo vocamus, datis ad hoc solummodo induciis, ut resipiscant et digne pæniteant. Sin autem suadente diabolo superbe hoc nostrum salubre consilium contempserint et digne non pænituerint, sicut in epistola Iohannis papæ scriptum habetur, et, ut homines illorum firmaverunt, non venerint, anathemate inrevocabili modo dictando et conscribendo eos perpetualiter innodamus et cum Iuda traditore dei æterno igni tradimus cremandos.
XXXVI. De monacho episcopo effecto.
[recensere]Statutum et rationabiliter secundum sanctos patres a synodo est firmatum, ut monachus, quem canonica electio a iugo regulæ monasticæ professionis absolvit et sacra ordinatio de monacho episcopum facit, velut legitimus heres paternam sibi hereditatem postea iure vindicandi potestatem habeat. Sed quicquid prius adquisierat vel habere visus fuerat, monasterio relinquat et abbatis sui, qui fuerat secundum regulam sancti Benedicti, arbitrio. Postquam enim episcopus ordinatur, ad altare, ad quod sanctificatur et titulatur, secundum sacros, quod adquirere poterit, canones restituat, salva auctoritate de propria hereditate patris sui, quam licet ei cui vult concedere; et ita distinguat omnia, ut canones diiudicant et distinguunt.
XXXVII. De episcopi hereditate.
[recensere]Sed et hoc ibidem inventum est de episcopis, presbiteris et clericis, si hereditatem a domno rege vel alio principe vel amico suo seu quolibet sibi in proprietatem adquisierint, ut donare eis liceat hanc cui voluerint quamdiu vivunt: pro remedio animæ suæ ad æcclesiam quamcumque elegerint, vel consanguineis suis vel amicis. Sin autem antea obierint quam firmiter perfecerint, altari cui serviunt omnia perpetuo sanctificentur et in ius tradantur. Similiter de presbiteris, qui laicis deserviunt, statutum esse scire omnes convenit, de omnibus rebus mobilibus sive inmobilibus. Monachus autem abbati et monasterio suo omnia relinquat.
XXXVIII. De clericis, qui a dominis suis liberi facti sunt.
[recensere]Nullus clericus ad gradum presbiterii promoveatur, nisi ut scriptum in canonibus habetur. Si enim propter dei dilectionem quis de servis suis quemquam elegerit et docuerit litteras et libertate condonaverit et per intercessionem erga episcopum presbiterum effecerit et secundum apostolos victum et vestitum ei donaverit, ille autem postea in superbiam elatus missam dominis suis et canonicas horas observare et psallere renuerit et eis iuste obedire, dicens se liberum esse, noluerit et quasi libere cuius vult homo fiat: hoc sancta synodus anathematizatur et illum a sancta communione arceri iudicat, donec resipiscat et domino suo obediat. Sin autem obstinato animo et hoc contempserit, accusatur apud episcopum, qui eum ordinavit, et degradetur et fiat servus illius, id est domini sui, sicut natus fuerat. Quisquis vero talem secum habuerit, posteaquam rem illius predictam audierit, et domino suo non reddiderit vel a se proiecerit, sive episcopus, sive comes sicut clericus sive laicus, anathematis illius societate nodatus pænam excommunicationis luet.