Migne Patrologia Latina Tomus 57
Testimonia (Auctores varii), J. P. Migne
[CLVII] GENNADIUS. In catalogo illustrium virorum. (0161C)
Maximus Taurinensis Ecclesiae episcopus in divinis Scripturis satis intentus, et ad docendam ex tempore plebem sufficiens, composuit in laudem apostolorum tractatus, et in Joannis Baptistae, et generalem omnium martyrum homiliam. Sed et de capitulis Evangeliorum et Actuum apostolorum multa sapienter exposuit. Fecit et duos de sancti Eusebii Vercellensis episcopi et confessoris vita tractatus; et de sancti Cypriani specialem de baptismi Gratia librum edidit. Scripsit de avaritia, de hospitalitate, de defectu lunae, de eleemosynis, de eo quod scriptum est in Isaia: Caupones tui miscent aquam vino; de passione Domini, de jejunio servorum Dei, (0161D)de jujunio speciali Quadragesimae, et quod non sit in ea jocandum, de Juda traditore, de cruce Domini, de sepulcro ejus et de resurrectione ipsius, de accusato et damnato Domino apud Pilatum, de kalendis Januarii. Scripsit etiam homilias de Natali Domini; homilias de Theophania, et de Pascha, et de Pentecoste multas, de hostibus carnalibus non timendis, et de gratiis post cibum Deo agendis, de poenitentia Ninivitarum, et multas alias ejus homilias de diversis legi, (0162C)quas retineo. Moritur Honorio et Theodosio Juniore regnantibus anno ab orbe redempto 420.
HONORIUS AUGUSTODUNENSIS. SAECULO XII. De Luminaribus Ecclesiae, sive de Scriptoribus ecclesiasticis, lib. XX, cap. 20.
Maximus Taurinensis Ecclesiae episcopus, vir in divinis Scripturis satis intentus, composuit in laudem apostolorum tractatus, et in Joannis Baptistae, et generalem omnium martyrum homiliam. Sed et de capitulis Evangeliorum et Actuum apostolorum multa sapienter exposuit. Fecit et duos de conversatione sancti Eusebii Vercellensis episcopi et confessoris tractatus. De sancto Stephano, de baptismi Gratia librum edidit, de avaritia, de hospitalitate, de defectu (0162D)lunae, de eleemosynis, de passione Domini, de jejunio speciali Quadragesimae, de kalendis Januarii; homilias de Nativitate Domini, de Epiphania, de Pascha, de Pentecoste multas, et alia plurima. Sub Theodosio claruit.
JOANNES TRITHEMIUS. SAECULO XV. In Bibliotheca ecclesiastica, cum notis editoris Auberti Miraei, Hamburgi 1718, inter scriptores ecclesiasticos a Joanne Fabricio relatos in sua Bibliotheca Ecclesiastica, pag. 40. (0162D) (0163A)Maximus episcopus Taurinensis in Scripturis divinis eruditissimus, in declarandis homiliis ad populum nulli suo tempore secundus, non solum doctrina insignis fuit, sed etiam vitae sanctitate clarissimus emicuit. Scripsit multa egregia opuscula, quae sancta mater Ecclesia cum magna auctoritate legenda suscepit. E quibus subjecta feruntur:
De Evangeliorum capitulis lib. 1.--In Actus apostolorum lib. 2.--In laudem Joannis Baptistae lib. 2. --De vita Eusebii Vercellensis lib. 2.--De sancto Cypriano martyre lib. 2.--De gratia Baptismi lib. 1. -- [CLVIII] De avaritia lib. 1.--De hospitalitate lib. 1. --De defectu lunae lib. 1.--De eleemosynis lib. 1. (0163B)--De verbis Isaiae lib. 1.--De jejunio Quadragesimae lib. 1. De jejunio servorum Dei generali lib. 1.-- De Juda traditore lib. 1.--De cruce Domini lib. 1-- De sepulcro Domini lib. 1.--De officio Missae lib. 1. --De accusatione Domini lib. 1.--De resurrectione Domini homiliae 4.--De sancto Laurentio hom. 3.-- De sancto Stephano hom. 1.--De kalendis Januariis hom. 1.--De Natali Domini hom. 3.--De Epiphania hom. 2.--De Pascha hom. 3.--De Pentecoste hom. 3.--De poenitentia Ninivitarum hom. 1.--De non timendis hostibus carnalibus hom. 1.--De gratiis post cibum agendis.
Scripsit et alia multa: sermones et tractatus, epistolas et homilias, quae ad notitiam meam non venerunt. Claruit sub Arcadio et Honorio principibus, (0163C)anno Domini 420, et sub Theodosio Juniore moritur.
In notis legitur: Imo interfuit adhuc concilio Romano anno Christi 465.
JOANNES GYMNICUS. Religioso ac pererudito viro Damiano Ascendiensi ordinis divi Benedicti Coloniae apud Sanctum Pantaleonem anno 1535.
Multum merebitur apud verae et Christianae religionis sinceros cultores laudabilis illa tua voluntas, optime doctissimeque Damiane, in exquirendis exhibendisque veterum scriptorum monumentis, horum praesertim qui malis (ut nunc res sunt infelicissimi status) aliis ex aliis procrescentibus antidota opponere possint. Magno plausu excipiuntur, qui res exquisitas (0163D)et novas, nonnunquam etiam perniciosas, aut certe non multum utiles inveniunt: famam merentur apud litteratos, et gratiam quoque, qui in studiis profanis exercent ingenia, aut his undelibet prosint. Quis enim et quidem non impense favet his qui quod in gentilibus scriptoribus desideramus, etsi Christianae pietati non multum conducat, reperiendis operam sumunt? Et sane in aliqua homines situm rebus publicis, et posteris utcunque prodesse, quod sive famae cupiditate sollicitati, sive mercede adducti efficiant, modo communis utilitas obtineatur, debita sua laude minime sunt fraudandi. At quanto majore benevolentia eorum conatum prosequemur, successibus liberalius gratulabimur, qui hunc laborem in (0164A)Christiana illa veraque philosophia (citra quam omnis sapientia stultitia est) restituenda, locupletanda defendendaque sumendum sibi existimat. Atque utinam eo animo essemus omnes, ut non plus dubitemus perditum in pii cujusque Christiani scriptoris lucubrationibus, quam in his quae vel Graecia, vel Latium in scriptoribus ethnicis desiderat: plus denique inventum sit quod pietatem augeat, quam si scientiae illam comprehensionem locupletet, ab interitu vindicaverimus. Itaque, optime Damiane, non parum tibi deberi arbitror verique studiosis omnibus, quod scriptorem doctissimum, nec minus eloquentem, minimeque νεόφυτον, et (ut semel dicam) divinum absolutumque nobis in studiosorum gratiam excudendum dederis, divum Maximum episcopum et theologum (0164B)utrumque maximum, quem si vetustas commendat, id est per tot annorum spatia Christianorum Ecclesiae approbatio tanto beatorum Hieronymo, et Ambrosio minorata locum habet, quanto his posterius vixit, quos proxime sequitur. Vir sine controversia dignissimus qui hactenus latuit. Nam praeter sermonis puritatem, suavitatemque, qua lectorem suo quodam genio retinet, praeter sententiarum, in quibus totus est, acumen, allegationum copiam et judicium, vires argumentationum, in objurgando severitatem, in exhortando gravitatem peculiaris thesaurus confutationum est, et testimonium adversus hujus saeculi errores. Quid de inter Christianos concordia, divorum cultu et veneratione, auctoritate Ecclesiae, eleemosyna, jejunio magis ab optimis quibusque et bonae (0164C)fidei hominibus optari poterat, quam quae a Maximo episcopo minime leviter, neque superstitiose asserta et confirmata sunt. Sed frustra in laudando auctore versor, qui ipse fectori pio ita se commendabit, ut nos nihil ejus dixisse videamur. Neque velim cuiquam dubium quidquam in hoc videri supposititium, cum in catalogo Gennadius, ac post eum Trithemius abbas hoc opus inter reliqua [CLIX] ejus numerent, et omnia sic consentiunt inter se, et cum his quoque quae superioribus annis edita sunt, quaeque adhuc nobiscum sunt nondum excusa, ut tametsi titulo fraus commissa foret, orationis qualitas dolum indicare possit, qua in re magni Erasmi testimonio nos contenti sumus, quod si nolis aliorum oculis cernere, ipse expende omnia. Vale, Damiane doctissime, et (0164D)si quid hujus scriptoris reliquum apud te est, da operam ut propediem in lucem veniat. Quis enim abstrusorum fructus? Studiosi Christianae theologiae multum se tibi debere existimabunt. Coloniae ex typographia nostra anno a Virgineo partu millesimo quingentesimo tricesimo quinto, idibus Maii.
SIXTUS SENENSIS. In Biblioth. sacra Pio V pontifici maximo dicata anno 1566. Maximus, Taurinensis Ecclesiae episcopus, sanctarum Scripturarum peritissimus et extemporalis declamator admirabilis, scripsit elegantissimas homilias in varios utriusque Testamenti locos. Moritur sub Theodosio Juniore anno Domini 420.
ROBERTUS CARDINALIS BELLARMINUS De Scriptoribus ecclesiasticis ab anno Domini 400 ad annum 500, edit. Venet. an. 1728, cum dissertatione Philippi Labbei. (0165A)
Sanctus Maximus episcopus Taurinensis floruit et obiit sub Honorio et Theodosio Juniore imperantibus, teste Gennadio, in libro de Viris illustribus. Exstant ejus homiliae Romae editae an. 1564. Subsequuntur tituli homiliarum infra ponendi. Diximus, inquit Bellarminus, multos sermones tribui simul et sancto Ambrosio et sancto Maximo. Sed credibilius est sancti Maximi esse illos etiam qui tribuuntur Ambrosio. Gennadius enim enumerat fere omnes sermones sancti Maximi, et inter illos sunt aliqui qui tribuuntur Ambrosio, quamvis non magnus sit error, cum uterque auctor (0165B)sit doctus, sanctus et antiquus.
DISSERTATIO PHILOLOGICA ET HISTORICA Quae in Bellarmino habetur ex Philippo Labbeo. Sanctus Maximus Taurinensis in Subalpinis floruit, Honorio, qui obiit an. 423, et Theodosio Juniore, qui e vita migravit an. 450, imperantibus. De ejus anno fatali non consentiunt inter se chronologi: aliique enim ante an. 423 aut certe 450 obiisse volunt, quod Gennadius cap. 40 Catalogi dixerit Maximum mortuum esse Honorio, aut hunc auferas saltem imperante Theodosio II. Verum Gennadius, quo utor, a Miraeo editus, pro voce moritur, quae in quibusdam aliis editionibus occurrit, exhibet alteram vocem, floruit, quae sane non nocet communi (0165C)certiorique sententiae Baronii aliorumque qui Mediolanensi synodo sub Marciano imperatore celebratae et Romanae an. 465 interfuisse opinantur, sub Hilario papa, post quem primus subscripsit. De eo Martyrologium Romanum die 25 Julii. Gennadius, qui citato loco multa de eo refert notatu digna; Honorius cap. 40, lib. I, ubi nulla facta Honorii mentione sub Theodosio duntaxat floruisse dicitur; Joannes Trithemius, qui sub Theodosio mortuum asserit; Vossius, qui apud Gennadium legendum arbitratur Odoacro et Theodorico regnantibus, ut de caeteris sileam. Homiliae ejus tum seorsim Coloniae, Romae et alibi editae sunt, tum in Bibliothecis veterum Patrum. Editionem Parisiensem ann. 1623, hic tibi, lector, repraesentabo, quod antequam exsequar, (0165D)deridendum omnibus Guillelmi Parkiensis, ejusque simiorum Roberti Coci, Andreae Riveti, Joannis Henrici Ottingeri, similiumque heterodoxorum proponam. Sermones de Martyribus Taurinensibus, sermo 5 in Natali Petri et Pauli, et quidam alii ut spurii suppositique et nullius aut saltem incertae fidei repudiandi sunt. Quid ita porro? Quod ab imperitis amanuensibus, ac sciolis quibusdam collectoribus inter sancti Ambrosii, atque Augustini sermones reperiantur inserti. Sane, et nihil gravius eloquar, qui hoc pacto ratiocinantur in pervolutandis mss. codicibus hospites se praebent, ac penitus peregrinos. Quam rectius cum Bellarmino dixissent, etiamsi Augustino quidam, aut Ambrosio vindicarentur, non (0166A)fore magnum errorem, cum uterque auctor doctus sit, antiquus et sanctus. Sed, omissis, vitiligatoribus illis inficetis, ad rem promissam veniamus.
In adventu Domini homiliae 2.--De vigilia Nativitatis hom. 1.-- In Natali Domini hom. 6.
Gennadius docet se legisse homilias de Natali Domini, de Epiphania, de Pascha et Pentecoste, aliasque multas de diversis causis habitas, quas nec retineret.
Quae tertia habetur, incipitque in adventu Domini reperitur ordine 11 inter sermones de Tempore sancti Augustini, non ideo tamen Maximo abjudicanda, quae est heterodoxorum insulsa ἀσυλλογιστία.
[CLX] In circumcisione Domini, sive de calendis Januariis increpatio, quae memoratur a Gennadio. De (0166B)Epiphania, seu Theophania Domini nostri Jesu Christi octo quarum septima, quae etiam de baptismo Christi disserit, est sermo 37 de Tempore apud Augustinum.
De Quadragesima, jejunio, cruce et passione Domini, latrone, sepultura, aliisque ad ista spectantibus 17. Ea quae incipit, Mirum fortasse videatur, etc. est sermo 118 de Tempore, cum tamen ex Gennadio constet Maximi esse homiliam De accusato et judicato apud Pilatum Domino.
In solemnitate paschali 5, quarum quae est ordine recensetur 126 inter sermones Augustini de Tempore In Litaniis et de jejuniis Ninivitarum, quae dicitur a Gennadio De Poenitentia Ninivitarum. In solemnitate paschali hom. 3.
(0166C)
In Natali sancti Stephani una, quae est quinta de Sanctis apud Augustinum.
In Natali sanctae Agnetis virginis et martyris hom. 1.
In Nativitate sancti Joannis Baptistae hom. 3; meminit Gennadius.
In Natalibus-apostolorum Petri et Pauli hom. 5. Priona, quae incipit Gloriosissimos, etc., apud Augustinum de Sanctis; Gennadius narrat composuisse tractatus in laudem apostolorum.
In Natali sancti Laurentii martyris hom. 3; ex Gennadio.
In Natali sancti Eusebii Vercellensis episcopi et confessoris cal. Augusti hom. 2; ex eodem Gennadio.
In Natali sancti Cypriani hom. 2; meminit Gennadius.
(0166D)De eo quod scriptum est: Quis major est in regno coelorum, et legitur in feriis sancti Michaelis: Gennadius ait, de capitulis Evangeliorum et de Actibus apostolorum multa exposuisse.
In Natali sanctorum martyrum Taurinensium Octavii, Adventii et Solutoris. Non meminit disertis verbis Gennadius, sed quae tamen ex omnibus videtur esse Maximi, haec ipsa est.
In communi Martyrum; haec dicitur a Gennadio generalis omnium martyrum homilia.
In traditione symboli, seu De expositione ejusdem hom. 1.
De non timendis hostibus carnalibus, et de gratiis (0167A)post cibum Deo agendis, ipsissima sunt Gennadii verba De avaritia vitanda, et de eo quod scriptum est: Erant eis omnia communia. Reperitur apud Ambrosium serm. 24 De verbis Apostoli; esse tamen genuinam Maximi homiliam discimus ex Gennadio.
Secunda De eodem argumento. De eleemosynis largiendis homiliae 2; ex Gennadio. De hospitalitate 1; ex eodem. De defectu lunae; ex eodem. De eo quod scriptum est in Isaia, cap. I: Caupones tui miscent aquam vino. Consule Gennadium, qui singulatim pene omnes illas legerat homilias, et criticorum nostrorum obstruit os, audaciamque comprimit.
JOANNES ALBERTUS FABRICIUS. In Bibliotheca ecclesiastica Antuerpiae an. 1639. (0167B)Sanctus Maximus Augustae Taurinorum in Pedemontana regione episcopus, Martyrologio vigesima quinta Junii ascriptus, interfuit synodo Mediolanensi sub Eusebio, et Romano concilio ab Hilario papa celebrato, Basilisco et Herminerico coss., hoc est an. 465. Labuntur ergo qui scribunt ipsum obiisse Honorio et Theodosio Juniore imperantibus. Nam Theodosius Junior regnabat Valentiniano III et Gennadio Avieno consulibus, teste Cassiodoro in Chronico. Caeterum S. Maximi homiliae Coloniae an. 1535, et 1564 Romae fuerant publicatae. Ex quibus non paucae titulo Ambrosii falso sunt editae, ut Costerius et Bellarminus observarunt.
FRANCISCUS COMBEFISIUS O. P. In Bibliotheca concionatoria Parisiis an. 1662.
(0167C)Sanctus Maximus Taurinensis in Subalpinis episcopus floruit Honorio et Theodosio Juniore regnantibus, auctore Gennadio, ut eum produxit Miraeus: quo calculo nihil vetat in annos retro plures, producto sacerdotio, Mediolanensi synodo Marciano imperatore, et Romanae Hilario papa an Dom. 465 (cui post ipsum subscripsit aetatis potius quam sedis privilegio) interfuisse. Ejus plerosque sermones, ac quotquot succurrerunt memoriae Gennadius recensuit; quorum tamen aliqui Augustini, aliqui Ambrosii sermonibus commixti sunt, quos suis locis studui annotare. Id vero ea factum ratione, qua pluribus disserui in sancto Petro Chrysologo, quod scilicet quaeque Ecclesia sermonum suorum manipulo eos sibi deligeret, qui ex usu magis esse viderentur, (0167D)quantumvis ipse manipulus, alterius, cujus plures essent, aut potiores, nomen praeferret: cumque tanti sint, quorum sermones titulo variant, viri docti ac sancti, nec aetate adeo dissiti, parum admodum ex confusione his decedit. Plane vero elegantes sunt ac culti sermones Maximi. Novum adjeci ad festum Nativitatis sanctae Mariae ex codicibus Sancti Germani Pratensis, titulo in ejusdem Assumptione, cum spectet magis ad festum Annuntiationis, cujus occasione non male puto intuli, non falsi arcessendum Cajetanum opusc. de Concept. sanctae Mariae, quod locum ex sermone sancti Maximi in Assumptionem sanctae Mariae aflerat, qui sermo nobis non exstat. Potuit enim in sermonem sic praenotatum vel (0168A)ipse incidere, vel a quibus hausit Capreolus, Vincentius Bandellus, etc. Quidquid sit de loci illius auctoritate aut veritate inscriptionis, de quibus nolim contendere, ne hunc a me sic productum sermonem, antiquo licet codice, ausim omnino Maximo Taurinensi asserere.
[CLXI] GUILLELMUS CAVE. Scriptorum ecclesiasticorum Historia litteraria sec. Nestorianum Coloniae Allobrogum 1720, pag. 260.
Maximus, unde oriundus, incertum, Augustae Taurinorum in Gallia Subalpina, quam hodie Pedemontanam vocant, episcopus. Claruit an. 422. Idem, ut videtur, Maximus, qui synodo Arausicanae (in qua canones aliquot disciplinam ecclesiasticam spectantes conditi sunt) an. 441 interfuit; intererat etiam an. (0168B)451 synodo Mediolanensi; cum episcopi provinciales coacti sunt, ut quae Leo papa ad Flavianum adversus Eutychem scripserat, sententia sua roborarent. Denique concilio Romano in natali Hilarii papae an. 465 celebrato, in quo de episcopis successores suos designantibus aliisque episcoporum causis agebatur. Huic concilio primo loco post Romanum pontificem subscripsit Maximus noster, idque ex mente Baronii ob praerogativam aetatis in episcopatu agentis. Anno sequenti obiisse dicitur. Quod vero plures Gennadii editiones habent, moritur Honorio et Theodosio Juniore regnantibus; Miraeus in sua Gennadii editione, pro moritur, reponendum duxit, floruit; quod et ante Miraeum monuerat Baronius; mendum scilicet in codice irrepsisse.
SCRIPTA. (0168C)
Homiliae hiemales. De accusatione Domini apud Pilatum hom. 2, quarum
De adventu Domini hom. 2.
In vigiliis Natalis Domini homilia, quae et inter Ambrosianas reperitur num. 13.
In Natali Domini homiliae 6, ex his prima est 15 inter Ambrosianas, 14 inter Augustini de Tempore est secunda.
In circumcisione Domini homilia.
In Epiphania Domini hom. 8, quarum septima est 27 inter Augustini de Tempore.
De jejunio Quadragesimae hom. 4.
In dominica in Ramis homilia, quae est tertia inter Ambrosianas.
(0168D)
prima est 49 inter Ambrosianas, et 118 inter Augustini de Tempore, secunda est 50 inter Ambrosianas.
De passione, cruce, et sepultura Domini hom. 4, quarum prima est 55, et secunda est 56, tertia est 57, et sexta est 58 inter Ambrosianas.
De S. Latrone, Petro apostolo, et Ancilla ostiaria hom. 4, quae inter Ambrosianas reperiuntur num. 44, 45, 46 et 47.
Homiliae aestivales.
In solemnitate Paschali hom. 5, quarum prima est 51, tertia est 49, quarta est 53, secunda est 52, quinta est inter 54 Ambrosianas.
(0169A)
In solemnitate Pentecostes hom. 3, quae habentur inter Ambrosianas num. 60, 61 et 62.
Homiliae de sanctis.
In natali divi Stephani homilia; quinta est inter Augustini homilias de sanctis.
In natali divae Agnetis homilia.
In nativitate divi Joannis Baptistae hom. 3.
In natali SS. Petri et Pauli apostolorum hom. 5, quarum ultima est 27 inter Augustini de sanctis, et 56 inter Ambrosianas.
In natali divi Laurentii martyris hom. 3.
In natali divi Eusebii Vercellensis episcopi hom. 2, quarum posterior est 69 inter Ambrosianas.
In natali divi Cypriani hom. 2, quae inter Ambrosianas sunt num. 72 et 73.
(0169B)
In festis divi Michaelis, quae inter Ambrosianas est 10.
Homiliae de diversis.
De expositione symboli homilia.
De non metuendis carnalibus hostibus, et gratiis post cibum agendis hom. 2, inter Ambrosianas num. 42 et 43.
De avaritia vitanda hom. 2.
De eleemosynis largiendis hom. 2.
De hospitalitate homilia.
De defectu lunae hom. 1.
Super illud Isaiae: Caupones tui miscent aquam vino homilia.
[CLXII] Porro sermo inter Augustinianos de Verbis Domini 19, et inter Ambrosianos 7, et de Vita SS. (0169C)martyr. Nazarii et Celsi inter Ambrosianos 52, Maximi esse censentur, licet inter ipsius opera non habeantur. Prodierunt S. Maximi homiliae Coloniae an. 1535, Romae an. 1564 cum Leonis, Petri Chrysologi, etc., opp., Parisiis an. 1614 et 1623, Lugduni an. 1633 cum homiliis Chrysologi, Coloniae an. 1678.
Denique in Bibliotheca PP. homiliae 4, videlicet, De barbaris non timendis ei qui Deum timet; et de Eliseo; de Ninivitis, de calendis Januarii, de defectu lunae, ante natale Domini, de natale Domini Salvatoris, de haereticis peccata vendentibus; quod non debent clerici negotiari, de corpore Domini. Has ex vetustis codicibus eruit, et Maximo nostro vindicatas, nobis nuper exhibuit rev. P. Mabillonius Mus. Ital. tom. I, part. 2, pag. 1, ubi etiam de aliis Maximi homiliis (0169D)quae sub Ambrosii et Augustini nomine circumferuntur fuse, ut solet, et accurate agit.
JOANNES MABILLONIUS. In Musei Italici tom. I, pag. 2, Parisiis anno 1687.
1. Alteram hujusce voluminis partem auspicamur (quod faustum fortunatumque sit) ab homiliis quibusdam ineditis sancti Maximi episcopi Taurinensis: cujus tanta facundia, tantum studium in rem Christianam fuit, ut vulgatae ejus homiliae dignae sint meliori luce. Ita enim vero distractae, et alienis coloribus infuscatae sunt, ut quis sit earum legitimus parens, etiam apud viros doctos dubitetur: dum hi alias Ambrosio, illi alias Augustino tribuunt. Neque tamen (0170A)adeo difficilis est de iis conjectura, ut auctori suo (si modo quis diligentem operam adhibeat) tandem restitui non possint, maxime Gennadio duce, qui earum argumenta, et titulos magna ex parte retulit. De omnibus illis homiliis, sive quae apud Ambrosium, sive quae apud Augustinum, seu quae apud ipsum Maximum exstant, accuratam afferre censuram non est nostri instituti. Haec cura partim occupata est a sodalibus nostris, tum iis qui Augustini sermones cum accurato delectu ab intrusis et supposititiis jam repurgarunt, tum ab aliis, item nostris, qui novam Ambrosii operum editionem adornant: nos tantum, quod e re nostra erit, hoc loco exsequemur.
2. Maximi homilias plerasque, si non omnes invenimus in tribus codicibus perantiquis: quorum unus Mediolani habetur, in bibliotheca Ambrosiana; (0170B)alter Romae, in monasterio Sanctae Crucis, quod in Jerusalem appellatur; tertius in abbatia Sancti Galli, apud Helvetios; postremus hic codex, litteris majusculis ab annis mille totus exaratus, continet homilias 97 sub hoc titulo: In Christi nomine incipiunt homiliae sancti Augustini episcopi et confessoris, praemissa capitulatione singularum homiliarum. Pleraeque ex his homiliis vulgatae sunt inter opera Ambrosii, Augustini et Maximi praedicti: sed neque Ambrosium, neque Augustinum, omnes vero, aut fere omnes Maximum habent auctorem. Viginti et una inter eas ineditae sunt: quas rogatu nostro descripsit religiosus et doctus Hermannus Shenkius, Sancti Galli bibliothecae praefectus.(0170C)
3. Ambrosianus codex, haud minus antiquus, charactere Longobardico exaratus est, sub initio mutilus. Erant in codice homiliae ferme 80, non omnes eaedem atque in codice Sancti Galli; quaedam cum titulo: Sancti Maximi Taurinensis episcopi, qui revera earum est legitimus parens.
4. In codice Romano Sanctae Crucis qui fuit olim monasterii Nonantulensis ante annum Christi octingentesimum acquisitus ab Anselmo abbate, continentur homiliae 73, ex quibus pleraeque in Sancti Galli exemplari continentur. Inscriptum erat in fronte codicis nomen auctoris, sed eo abraso, sancti Ambrosii nomen substitutum. Maxima pars tamen harum homiliarum sunt Maximi, tametsi quaedam aliae Hieronymi et Augustini sub eorum nomine insertae (0170D)sunt.
5. Ex his tribus codicibus, quantumvis antiquis, non eruitur certa et explorata notitia omnium sancti Maximi homiliarum, siquidem Sangallensis eas sub Augustini falso titulo adducit: Sanctae Crucis codex, deleto vero auctoris nomine, Ambrosium praefert: unus Ambrosianus Maximo quasdam assignat, sed paucas, ut postea videbimus. Verum ex aliis indiciis, maxime ex Gennadio, intelligimus omnes aut propemodum omnes, praesertim quae in codice Sancti Galli exhibentur, Maximo esse tribuendas. Et quidem ita simul connexae et colligatae sunt, ut si unarum auctor exploratus habeatur, de aliis consequens futurum sit judicium. Auctor quippe homiliae (0171A)praecedentis in subsequenti mentionem facit. Atqui pleraeque Maximum uti legitimum parentem agnoscunt, ut pote quas Gennadius manifeste designavit. Hoc in numero eas esse quas nunc primum in lucem proferimus, ex subjectis observationibus quivis facile animadvertere poterit.
6.
Maximus Taurinensis Ecclesiae episcopus, testante Gennadio, homilias scripsit de hostibus carnalibus non timendis. Una est hoc titulo inter vulgatas Maximi homilias. Prima ex duodecim a nobis edenda ejusdem est argumenti, referturque ad praecedentem, his verbis: Saepe dixisse memini, quod hos tumultus bellicos minime timere debemus. Ad idem argumentum revocanda est homilia quae inter Ambrosianas de Sanctis est 24, in codice Sancti Galli (0171B)inscripta De tumultis bellicosis. Quinam fuerint illi barbari, facile esset definire, si de Maximi aetate constaret. At incertum est mortis ejus tempus. Moritur, si Gennadio fides, Honorio et Theodosio Juniore regnantibus, id est, ante annum Christi 423, quo Honorius decessit. Miraeus pro moritur reposuit floruit. At priorem lectionem praefert vetustissimus codex noster Corbeiensis, litteris Francogallicis scriptus. Verumtamen. Maximus Taurinensis antistes anno 451 synodicae Mediolanensis ad Leonem Magnum epistolae subscripsit, imo anno 465 concilio Romano sub Hilario papa, et primus ante omnes etiam ante archiepiscopos Ebredunensem et Mediolanensem. Itaque dicendum est aut duos fuisse ejusdem nominis eodem saeculo Taurinenses episcopos; (0171C)aut si unicus fuit, Gennadium in designando Maximi obitu a vero aberrasse, qui tamen illis temporibus [CLXIII] erat. Quanquam quod Maximus primus post papam synodo Romanae subscripsit, inde colligitur eum antiquitate caeteris ejusdem synodi episcopis superiorem fuisse.
7. Duae sequentes homiliae quas edimus eumdem ac prima auctorem exigunt, ut ex consecutione patet. Exstant hae tres homiliae in codicibus Ambrosiano et Sancti Galli. 8. Gennadius Maximo nostro tribuit homilias de poenitentia Ninivitarum. In vulgatis una est de Ninivitis, ad quam nostra homilia 4 sub hoc titulo: Diximus anteriore dominica Ninivitas, etc. Habetur utraque in iisdem qui modo laudati sunt codicibus.(0171D)
9. Homilia 5, de Calendis Januariis totidem verbis signatur a Gennadio. Una est inter editas ejusdem tituli et argumenti; una item apud Ambrosium, quae est homilia 11 de Tempore, cui melius nostra respondet. Nam quae apud Maximum legitur, auditores suos jamdudum a vitiis illis calendarum temperasse testatur; contra vero tum nostra tum Ambrosiana. Nostra porro superiores homilias consequitur in codice Ambrosiano, in quo item succedit sequens, quae a Gennadio etiam notatur de Defectu lunae. Alius ordo est in codicibus Sanctae Crucis, et Sancti Galli.
10. Homiliae tres de Natali Domini, quem titulum Gennadius suggerit, an praeferendae sint iis quae apud Maximum leguntur, an simul cum illis admittendae, (0172A)malumus aliorum judicio quam nostro definiri. Quanquam nostrae plus succi quam aliae praeferunt.
11. Homilia 10 e nostris, quae est de Haereticis peccata vendentibus, reperitur absque auctoris nomine in uno codice Sancti Galli, quem ab annis mille calamo exaratum fuisse jam diximus. Nullam hoc titulo Maximi homiliam suggerit Gennadius, nisi forte confuse his verbis: Multas alias ejus homilias de diversis legi, quas nec retineo. Certe cum proxime antecedentes in codice Sancti Galli, ac subsequentes Maximum auctorem habeant; idem etiam de hac homilia judicium ferendum videtur, maxime cum stylus sit uniformis. Qui autem fuerint illi haeretici nobis haud liquet.(0172B)
12. Homilia nostra 11 contra clericos negotiatores, incipit ab his verbis: Reprehendimus ante diem negotiationem clericos exercentes. Sed si recte consideramus, officium non vere negotium est, etc. Haec homilia videtur respondere homiliae 56 de Tempore apud Ambrosium, in cujus fine haec leguntur: Nam et catholicus clericus hac sententia retinetur. Si enim non contentus stipendiis fuerit, quae de altari, Deo jubente, consequitur; sed exercet mercimonia, intercessiones vendit, viduarum munera libenter amplectitur; hic negotiator magis potest videri quam clericus. Quod si ita est, utraque Maximo vindicanda. Nostra enim manifeste pertinet ad illam quae apud Maximum extrema est, in illud Isaiae: Caupones tui miscent aquam vino, quae a Gennadio diserte signata est. Haec enim (0172C)incipit ab his verbis: Non incommode ante dies paucos prosecuti sumus, functionem hanc sacerdotalem vicem quamdam negotii retinere, et questum esse non modicum hoc clericatus officium, quae ipsa verba sunt in homilia nostra 11, ad quam proinde respicit indubitata haec Maximi homilia.
13. Homilia e nostris 12 ejusdem est auctoris. Maximus quippe ex Gennadio scripsit: de Sepulcro Domini. Maximi libri duas habent hujusce argumenti: in quorum altera, quae est de Cruce et Sepultura Domini secunda, referuntur aptissima homiliae nostrae verba ab his verbis: sed videamus de hoc ipso Domini corpore, etc. Haec de homiliis sequentibus a nobis edendis, quas ex aliis plurimis selegimus.
14. In codice Ambrosiano una est homilia sancti (0172D)Maximi Taurinatis episcopi de Natali sanctorum martyrum; incipit hoc modo: Sicut scimus, fratres, vota semper Domini subsequitur festivitas servulorum, etc., quam in editis non invenimus. Idem post homilias duas de sanctis Alexandro et Sisinnio, etc., quos post obitum sancti Ambrosii martyrio affectos fuisse Paulinus auctor est. Homilia sancti Maximi de sancto Eusebio martyre Vercellensi. Incipit: Ad sancti Eusebii laudem aliquid addere, decerpere est, etc., ut apud Ambrosium rectius, quam apud Maximum. Sequitur: Item dictum Vercellis. Dum ad obsequia venerandae recordationis communisque patris nostri Eusebii, confessionis ejus honore convenimus, etc. Item de sancto Eusebio, et de Machabaeis. Licet me, fratres, (0173A)debitum caritati vestrae exhibere sermonem imperitia pudorque revocet, etc. Item de sancto confessore Eusebio, et Machabaeis. Ad celebritatem hujus diei, fratres carissimi, omni nos cum alacritate concurrere devotio geminae festivitatis invitat, etc. Denique sequitur alia homilia sub hoc exordio: Quanquam, dilectissimi fratres, beati patris nostri summi sacerdotis et confessoris Eusebii indignus sim filius, et minimus servus, etc., ubi ad marginem appositum est antiquissimo charactere: Nota quod Vercellinus est iste. Hic exhibendi essent cum censura indices homiliarum, qui in praedictis tribus codicibus continentur. Sed hoc aliud tempus aliud otium exigunt.
15. Illud autem in transcursu observare juvat libros sex vulgatos de sacramentis, qui Ambrosio in editis (0173B)tribuuntur, absque auctoris nomine inseri sermonibus praedictis in codice Sancti Galli, atque in sermones septem distribui sub hoc titulo: Incipit prima dies in Pascha, ita ut singuli sex libri singulos sermones constituant pro totidem hebdomadae diebus, et quidem septimus ab extrema parte libri sexti incipiat, id est, ab his verbis: Aliud Psalmorum David, licet unus libellus sit, etc. Sed forte majoris momenti erit, quod in sermone 4, qui in editis liber IV est, idem sermo ita habet: Vides ergo quam operatorius sit sermo Christi. Ergo si tanta vis est in sermone Domini Jesu, ut inciperent esse, quae erant: quanto magis operatorius est, ut sint et in aliud commutentur; eum in vulgatis postremum membrum sic legatur: Et quae erant in aliud commutentur. Ex his duabus (0173C)lectionibus unam conflabat Berengarius a Lanfranco relatus in dialogo contra ipsum, ubi eum ita loquentem inducit: Per consecrationem altaris fiunt panis et vinum sacramentum religionis: non ut desinant esse quae erant, et in aliud commutentur, quod dicit beatus Ambrosius in libro de Sacramentis. Lanfrancus, exposito hoc loco, ita ut a Berengario objiciebatur, ait, in quibusdam codicibus praefatam sententiam verbis aliis inveniri; nempe iisdem omnino verbis, quae modo editi habent; jam vero per id tempus praedictum opus de Sacramentis in sex libros distributum erat, eodemque modo a Lanfranco adducitur.
16. Revertor ad Maximum, cujus sermones, prout sub ejus nomine vulgati sunt, plerique Maximum auctorem habent, atque ideo eidem vindicandi quotquot (0173D)ex his Ambrosio inter ejus [CLXIV] opera supponuntur, ubi pauci admodum Ambrosio, longe plures Maximo ascribi debent. Quanquam et alii sunt, quos nec Ambrosio nec Maximo tribuere possumus, sed posterioribus auctoribus: quales sunt secundus ac tertius de Adventu: inter sermones 22 et 23, de Septuagesima, et Sexagesima, quae vocabula Maximi nedum Ambrosii tempore ignota erant; uti et nomen Adventus pro certo illo dierum numero quos ante Natale Domini celebrari mos est. Non ergo dixisset Ambrosius, aut Maximus, quod initio sermonis secundi de Adventu legitur: Hoc tempus non immerito Adventus Domini vocatur: neque his verbis sermonis 22 usi fuissent: In toto anno non dicitur (0174A)ulla dies Septuagesima, nisi ista; nec Sexagesima, nisi sequens dominica, nec Quinquagesima, nisi ab hinc tertia. Et certe sermo 31 de Tempore Septuagesimam et Sexagesimam ideo non admittit, ut reprehendat eos qui Quinquagesimam Quadragesimae addebant. Similis oppositio exstat inter sermones 26 et 32. In hoc enim solo dominici dies a jejunio quadragesimali excipiuntur; in illo vero etiam sabbatum ad ritum Ecclesiae Mediolanensis. Adde, quod in illo sermone 26 jejunium in Quadragesima praescribitur duntaxat ad nonam, quod est contra ipsum Ambrosium, et contra veterum temporum disciplinam, in quibus jejunium quadragesimale non ante vesperum solvi licebat.
LUDOV. ANTON. MURATORIUS IN SERMONES S. MAXIMI EPISCOPI TAURINENSIS. Anecdot. tom. IV, Patav. 1713 (0174B) Codex ms., unde hos sancti Maximi Taurinensis episcopi sermones descripsi, est in Ambrosiana bibliotheca, litt. C, num. 98, venerandam autem antiquitatem spirat; quippe scriptus mihi videtur ante mille circiter annos. Characteres ad Longobardicam scripturam omnino accedunt, similesque sunt iis e quibus constat vetustissimus Josephi codex in Aegyptiaca papyro exaratus, et in eadem bibliotheca veluti insigne antiquitatis monumentum asservatus. Neque aliter de ipsius codicis vetustate judicavit cl. vir Joannes Mabillonius, tom. I, pag. 2, Musei Italici, in praefatione ad quasdam homilias ejusdem sancti (0174C)Maximi a se primum editas, et partim ex hoc ipso codice descriptas. Quidquid ibi doctissimus ille vir hanc in rem adnotavit dignum plane foret quod hic repeteretur. Sed illuc ego lectorem dimittens, quod meum erit, hic breviter prodam.
Floruit Maximus sec. Christianae aerae V. Eum ultra annum Christi 465 vixisse eruditi non pauci putant, non satis Gennadii codicibus fidentes, ubi mortuus dicitur ante annum Christi 423. Leguntur homiliae complures inter opera SS. Ambrosii et Augustini, quae tamen sanctum Maximum auctorem habuere. Neque vero easdem satis hucusque distinxerunt collectores operum sancti Maximi: ad quod tamen et laudata Mabillonii praefatio, et cura haec nostra non parum inserviet. Siquidem non modo sermones multos (0174D)hic damus nondum evulgatos, sed etiam adnotamus, qui jam editi fuerint inter opera sancti Ambrosii, aut ipsius sancti Maximi. Porro minime sponderem singulos sermones qui in laudato codice Ambrosiano leguntur ad Maximum Taurinatem esse referendos. Mutilus in fronte, in calce, aliisque in locis est codex, quae causa forte afferri potest cur desiderentur clariora documenta de harum homiliarum auctore. Praeterea sunt quidam illic sermones qui expresso nomine tribuuntur sancto Maximo Taurinati episcopo, ut in ipsa editione apparebit; ac proinde suspicio ingeritur, ne caeteri, quorum ipse non scribitur auctor, ad alios auctores pertineant. Et certe eruditis non ignotum consuevisse veteres e diversis (0175A)scriptoribus homilias in unum codicem congerere, qui Homiliarius postea dicebatur et ad manum erat minus doctis, aut episcopis, aut sacris oratoribus, cum ad populum conciones erant habendae, sive in Evangelii explicatione, sive in sanctorum laudibus exponendis. Et hinc plane factum ut sanctis Augustino, Ambrosio, Chrysostomo, aliisque Ecclesiae Patribus tot tributae progressu temporis homiliae fuerint, quae tamen omnes ab ipsis nequaquam prodierant.
Utcunque id sit, non me poenitet haec omnia publici juris fecisse, eaque sub nomine sancti Maximi Taurinatis universa produxisse, tum quod aliae hic homiliae habentur, quibus praefixum non fuit Maximi nomen, et nihilominus ad eumdem procul dubio spectant, (0175B)tum etiam quod eam in omnibus styli similitudinem deprehendere mihi visus sum, quae unum eumdemque scriptorem satis deceat.
Caeterum sermo 1 in sancti Alexandri multa habet communia ac simillima cum altero sermone ejusdem argumenti inter opera sancti Augustini antiquae editionis. Antea quoque prodierunt sermo 6, 7, 8, 9 de sancto Eusebio martyre Vercellensi, nempe in libro cui titulus: Antiquorum Patrum sermones et epistolae, de.sancto Eusebio Vercellensi episcopo et martyre collectae jussu Joannis Francisci Bonhomii episcopi Vercellensis, ac impressae Mediolani anno 1581. Isti vero sermones in nostro codice recitati dicuntur Vercellis, et propterea auctorem designant, qui in alia quam in Vercellensi Ecclesia degeret. Rursus (0175C)vero, cum in margine codicis ter adnotatum ad eosdem sermones reperiatur: Vercellinum se esse ostendit; nota quod Vercellinus est iste; conjecturae fit locus S. Maximum, cujus patria ignoratur, Vercellis natum fuisse, si tamen eorum quatuor sermonum is auctor est.
Neque sine aliqua animadversione dimittendi sermones duo, nempe 32 et seq.: De idolis auferendis de propriis possessionibus. Eorum ope sententia confirmatur arbitrantium ideo sub primis imperatoribus Christianis ethnicos paganorum nomine fuisse notatos, quod eorum superstitio ex urbibus eliminata, legibusque Caesareis interdicta, se in pagos et rude rusticorum vulgus recepisset, unde ne sancti Maximi quidem aetate evelli prorsus potuerat. Ibidem (0175D)adhuc aspicere erat aras ligneas, et simulacra lapidea, pallentes cespites, mortuos carbones, et sacrificia, et lymphaticos rusticos suo sanguine diis falsis clam, ut puto, litantes. Tu vide Baronium in notis ad Martyrol. Rom. die 30 Januarii, et Gothofredum in notis ad tit. 10 lib. XVI cod. Theodos. Memoratur [CLXV] autem in eisdem sermonibus Domnedius, qui nihil aliud erat sermone corrupto illius aetatis, quam Dominus. Hac eadem voce usus est non uno in loco sanctus Paulinus Nolanus, uti animadverti dissert. 13, tom. I Anecdot. meorum, quo significaret sanctum Felicem dominum ac patronum suum.
Supervacaneum ducimus catalogum sermonum (0176A)sancti Maximi a Muratorio editorum contexere, cum suis locis quos ei debeamus monebimus.
LUDOVIC. ELLIES DUPINIUS. In secunda parte III voluminis Bibliothecae ecclesiasticorum scriptor., Monte-Hannoniae, anno 1691.
Maximus episcopus Taurinensis floruit Honorio et Theodosio imperantibus. Vitam egit usque ad annum 465; quoniam eo anno reperitur interfuisse Romanae synodo sub Hilario pontifice. Plures exstant ejus homiliae, quarum pars major a Gennadio recensetur. De eo testimonium praebet in divinis litteris versatum fuisse, et faciliter extemporaneas conciones ad populum habuisse. Aliquae sunt de Natali Domini, de Circumcisione, de Epiphania, de Paschate, de Pentecoste, pro duabus dominicis de Adventu, in die Cinerum, (0176B)in dominica Palmarum, et de Passione Domini. Alias praeterea de sanctis, ut de S. Stephano, de S. Joanne Baptista, de SS. apostolis Petro et Paulo, de S. Laurentio, de S. Cypriano, de S. Eusebio Vercellensi, de S. Michaele archangelo, de SS. martyribus Taurinensibus. Una est de Symbolo, altera de Vigilantia, ac gratiis agendis post cibum; aliae duae de Eleemosynis; una de Defectu lunae, et tandem legitur sermo super illum locum Isaiae: Caupones tui miscent aquam vino. Sunt omnes 73. Plures inveniuntur inter sermones Augustini et Ambrosii, quae perperam Patribus illis attributae fuerunt, cum S. Maximum parentem habeant. Nam et de his mentionem fecit Gennadius, et unum eumdemque stylum praeseferunt. Fieri potest ut nonnullae sub aliorum Patrum nomine (0176C)vulgatae homiliae S. Maximo restituantur. Breves sunt ejus sermones, sed languidi, ornatu enim carent, elegantia scilicet et nobilitate. Primum editi sunt Maximi sermones Coloniae Agrippinae anno 1535, Antuerpiae anno 1618, Romae anno 1564, et anno 1572, Parisiis anno 1614, et anno 1623 cum operibus S. Leonis Magni, et in Bibliothecis Patrum. Mabillonius duodecim homilias uti nondum vulgatas edidit, quarum tamen tres apud Ambrosium inveniuntur.
EDM. MARTENIUS ET URSIN DURANDUS, Tomo IX collectionis veterum scriptorum et monumentorum, pag. 134, Parisiis 1733, OCCASIONE EDENDI SEX HOMIL. S. MAXIMI HAEC PRAEMITTUNT.
In pervetusto codice monasterii Sancti Galli apud Helvetios ab annis circiter mille majusculis litteris (0176D)exarato, reperit olim Mabillonius sub nomine S. Augustini homilias 97 S. Maximi Taurinensis episcopi, cujus, inquit, tanta facundia, tantum studium in rem Christianam fuit, ut vulgatae ejus homiliae dignae sint meliori luce. Quamvis enim codex Sangallensis nomen praeferat Augustini legitimum homiliarum illarum parentem vir acutus statim detexit, tum ex stylo, tum ex Gennadio, qui earum plures commemorat; sed maxime ope vetustissimi codicis Mediolanensis bibliothecae Ambrosianae Longobardicis litteris ab annis circiter mille exarati, in quo S. Maximi Taurinensis episcopi titulus legitur. Ex illis autem homiliis pars maxima jam lucem viderat, aut S. Ambrosio, aut S. Augustino, aut genuino eorum auctori (0177A)attributa. Ineditas tamen in illo Sancti Galli codice 21 deprehendit Mabillonius, ex quibus duodecim 12 in tom. I Musei Ital. evulgavit. Sex tantum in schedis viri doctissimi reperimus, quas hic dare peropportunum nobis visum est.
ANDREAS GALLANDIUS. Tom. IX Biblioth. vet. Patrum, etc., cap. 9, pag. 21, Venet. 1773. Postquam praemiserit Gallandius quae ipsi videntur opportuna ad designandam patriam et ortum Maximi ex ejus sermonibus praesertim eruta, haec de ejus eloquentia et concionandi praestantia habet § 4.
Dicendi facultate plurimum valuisse sanctum nostrum antistitem, cum ex Gennadii testimonio, tum (0177B)ex ipsius sermonibus, quos magna ex parte memorat idem presbyter Massiliensis manifeste colligitur. Quanto autem in pretio habitae olim fuerint ejus homiliae, (0178A)illud satis insinuat, quod earum aliae Ambrosio, aliae Augustino tributae perhibeantur, ut ex cura et studio cll. Benedictinorum intelligimus, qui in Ambrosiana et Augustiniana opera sub finem saeculi superioris edidere. Verum ut ad rem nobis propositam propius accedamus, praeter S. Maximi sermones, qui jamdiu simul juncti prodiere in vulgus, quique postea virorum eruditorum ἀκριβεία suo auctori fuerunt restituti, alios complures e tenebris eruerunt vir. cll. Mabillonius, Muratorius et Martenius, quos una hic exhibemus, etc.
VINCENTIUS BELLOVACENSIS O. P. In opere inedito, cui titulus de Auctoritatibus ss. inter alios SS. Patres, quorum sententiis utitur auctor in exponendis diversis argumentis, mentionem habet de S. Maximo, ex quo plura desumpsit. Exstat in bibliotheca Laurentiana codice 9, plut. 36, part. dexterae; olim bibl. Sanctae crucis min. conventualium. Floruit saeculo XIII.