Migne Patrologia Latina Tomus 20
Testimonia veterum (Auctores varii), J. P. Migne
I. S. PAULINUS NOLANUS, epist. 5, alias 1, scripta anno 395, num. 5 et 6, ita ad eum scribit:
(0081C) Tu, frater dilectissime, ad Dominum miraculo majore conversus es, quia aetate florentior, laudibus abundantior, oneribus patrimonii levior, substantia facultatum non egentior, et in ipso adhuc mundi theatro, id est, fori celebritate, diversans et FACUNDI NOMINIS PALMAM TENENS, repentino impetu discussisti servile peccati jugum, et lethalia carnis et sanguinis vincla rupisti, neque te divitiae de matrimonio familiae consularis aggestae, neque post conjugium peccandi licentia, et caelebs juventas ab angusto salutis introitu et arduo itinere virtutis in mollem illam et spatiosam multorum viam revocare potuerunt . . . . . Tu ergo verus factor legis, et Evangelii non surdus (0081D)auditor, qui corpus et mundum configens cruci, delicias juventutis, et vitae praesentis mala gaudia pro venenis et luctibus aversatus es, respuens patrimoniorum onera ceu stercorum, merito socrum sanctam omni liberaliorem parente in matrem sortitus aeternam, quia coelestem Patrem anteverteras terreno parenti; exemplo apostolorum relicto patre in navicula fluctuante, scilicet in hujus vitae incerto cum retibus rerum suarum et implicatione patrimonii derelicto, Christum secutus: nec minoris domesticis opibus INGENII FACULTATIS LAUDEM ab hominibus non (0082C)accipiens, et inanis gloriae sublimiter negligens, piscatorum praedicationes Tullianis omnibus et tuis litteris praetulisti, confugisti ad pietatis silentium, ut evaderes iniquitatis tumultum: mutescere voluisti mortalibus, ut ore puro divina loquereris, et pollutam canina facundia linguam, Christi laudibus et commemoratione ipsa pii nominis expiares.
IDEM epist. 11, alias 5, scripta anno 397, ad eumdem, num. 4.
Neque sat habes occasionibus cunctis revisere, nisi et pueros tuos mittas, nec solum de famulis, sed et de filiis sanctis, quorum benedicta in Domino prole laetaris, eligis tabellarios, quorum oculis nos videas, et ore contingas. Speciosi nobis pedes illorum tamquam evangelizantium bona: nuntiant enim nobis (0082D)et afferunt ea quae ad pacem sunt de te, cum proferunt opera Domini, quae aut operaris in verbo Dei, aut scribis in spiritu Verbi.
Ibid., num. 11.
Te vero victa lege membrorum et exteriore corrupto puram conspersionem parare, et sine fermento azymum Christo confici, eloquia tua tam facunda quam sancta testantur; neque enim tibi donatum fuisset enarrare Martinum, nisi dignum os tuum sacris laudibus mundo corde fecisses. Benedictus igitur tu homo Domino, qui tanti Sacerdotis et manifestissimi (0083A)Confessoris historiam tam digno sermone quam justo affectu percensuisti: beatus et ille pro meritis, qui dignum fide et vita sua meruit historicum, qui et ad divinam gloriam suis meritis, et ad humanam memoriam tuis litteris consecratur.
Ibid., num. 13, in fine:
Sed in ille peccatorem fugere, non pauperem, Martini beatissimi frequentator argueris; quem certe numquam desiderasses, si cibis corporis esurire limuisses.
IDEM epist. 23, alias 3 et 4, scripta anno 401 ad eumdem, num. 3, de Victore loquens:
Vere recognovimus in eo sanctorum formulam beatorum Martini et Clari, quem proximo intervallo illustris magistri sequacem te auctore cognovimus. (0083B)Horum se unius in regeneratione progeniem, alterius in via comitem fuisse filius pacis Victor asseruit.
Ibid., num. 4:
Vix ut me aquam ministrare manibus suis sineret: ex libro enim tuo istius gratiam servitutis adamavi, ut minimam saltem guttulam de sacris Martini actibus delibarem.
IDEM. epist. 24, alias 2, scripta et missa cum superiore, num. 1:
Cur audeas nobis, ut decertato agone victoribus, palmam perfectionis ascribere, quod omnem terrenae possessionis sarcinam exposuisse videamur: te contra adhuc infelicem et in luto faecis infernae adhaerentem ingemiscas, quod vel unum, ut scripsisti, praediolum non vendidisse videaris; cum ipsum quoque (0083C)aeque ut vendita a tuo jure praesenti alienaveris, ut majoribus fidei fructibus bis devotus existeres Deo, diverso mercimonii opere, sed uno vitae lucro intra ejusdem praecepti terminos venditor largitorque fundorum, et ideo sine animi captivitate possessor; quia et quae reservasti, Ecclesia te serviente possideat. Adde et quae num. 3 et 4.
IDEM. epist. 27, alias 14, scripta itidem anno 401, ad eumdem, num 3:
Ineffabile mihi est, quanta me voluptate perfuderint, cum referrent et actus et sermones tuos et perfectum cor tuum charitatis divinae scientia, qua humilis et excelsus, pauper et dives, servus et liber, famulis conservus, fratribus servus, pauperibus dives in visceribus misericordiae, divitibus pauper in (0083D)spiritu mansuetudinis, humilis virtute pietatis, arduus sublimitate virtutis, et servus Deo, liber mammonae, totum in te spirare Martinum, florere Clarum, maturari Evangelium praedicabant.
IDEM epist. 28, alias 9, scripta anno 402, num. 5:
Praeterea autem jussisti, nimium opulenter tibi de paupere tuo blandiens, ut quae de te annalibus non unius gentis, sed generis humani fugerent, ego videlicet (0084A)quasi peritior edocerem. Sed sibi imputet famem, qui pauperis amici forem pulsat, et promptuarium inane scrutatur. Numquam enim in haec investiganda et colligenda mihi contentum studium fuit: nam etiam in tempore veteri, quo videbar legere nec legenda, ab historicis scriptoribus peregrinatus sum. Attamen nunc operis tui curam gerens, quo te pro utilitate fidei nostrae inspiciendis et conferendis praeteritorum temporum rationibus occupatum indicasti, quod de me non habui, de fratris unanimis opulentiori thesauro petivi; et ipsam annotationem, quam commonitorii vice miseras, litteris meis inditam direxi ad Rufinum presbyterum, sanctae Melani spiritali in via comitem, vere sanctum et pie doctum, et ob hoc intima mihi affectione conjunctum. (0084B)Si ille has, quae merito te permovent, de annorum sive regnorum non congruente calculo hiantis historiae causas non ediderit, qui et scholasticis et salutaribus litteris Graece juxta et Latine dives est; vereor ne apud alium in his regionibus frustra requiramus. Quod si praesumptioni de se meae satisfecerit, prima occasione, si Dominus faverit, transmittam unanimitati tuae, utcumque mihi super hac ratione rescripserit.
IDEM epist. 29, alias 10, scripta eodem quo superior tempore ad eumdem, num 6:
Quo etiam ILLUSTRI ILLI MATERIA ET ELOQUENTIA LIBRO TUO vicem aliquam videar reddere; si feminam ( Melanium ) inferiorem sexu, virtutibus Martini Christo militantem prosequar, quae, etc.
Ibid., num. 14, de eadem Melanio loquens:(0084C) Non tuli, frater, ut te ista nesciret. Ut gratiam in te Dei plenius nosceret, tuo te illi magis quam meo sermone patefeci: Martinum enim nostrum illi studiosissimae talium historiarum ipse recitavi. Quo genere te et venerabili episcopo atque doctissimo Nicetae, qui ex Dacia Romanis merito admirandus advenerat, et plurimis Dei sanctis, in veritate non magis tui praedicator quam mei jactans, revelavi: gloria enim mihi est, diligi te et amari, quem famulum veritatis consona linguae vita testatur.
IDEM epist. 32, alias 12, scripta anno 403 ad eumdem. Inter versiculos, quos mittit ipsi aliquibus in locis basilicae ab eo aedificatae et depictae parietibus inscribendos, hi habentur, num. 3: (0084D)Dives opum Christo, pauper sibi, pulchra Severus Culmina sacratis fontibus instituit.
Ibid., num. 5:
Corpore, mente, fide castissimus incola Christi
Condidit ista Deo tecta Severus ovans.
Totus et ipse Dei templum viget hospite Christo,
Gaudentemque humili corde gerit Dominum.
(0085A)Ecce velut trino colit unam nomine mentem,
Sic trinum sancta mente sacravit opus.
II. PAULINUS S. Ambrosii Mediolanensis episcopi notarius, initio ejus Vitae quam scripsisse autumant anno 412 aut 413 aut saltem 422 ad beatum Augustinum episcopum ita scribit: Hortaris, venerabilis pater Augustine, ut sicut beati viri Athanasius episcopus et Hieronymus presbyter stylo prosecuti sunt vitas SS. Pauli et Antonii in eremo positorum, sicut etiam Martini venerabilis episcopi Turonensis ecclesiae Severus servus Dei LUCULENTO SERMONE contexuit; sic etiam ego beatissimi Ambrosii episcopi Mediolanensis ecclesiae meo prosequar stylo. Sed ego ut meritis tantorum virorum, qui muri ecclesiarum sunt et eloquentiae fontes, ita (0085B)etiam sermone me imparem novi.
III. S. HIERONYMUS scribens, circa annum 415, in Ezechielis cap. XXXVI: Neque enim juxta Judaicas fabulas, quas illi δευτερώσεις appellant, gemmatam et auream de coelo exspectamus Jerusalem: nec rursum passuri circumcisionis injuriam, nec oblaturi taurorum et arietum victimas, nec sabbati otio dormiemus. Quod et multi nostrorum, et praecipue Tertulliani liber qui inscribitur De spe fidelium, et Lactantii Institutionum volumen septimum pollicetur, et Victorini Petabionensis episcopi crebrae expositiones, et nuper Severus noster in Dialogo, cui Gallo nomen imposuit: et ut Graecos nominem, et primum extremumque conjungam, Irenaeus et Apollinarius.
IV. URANIUS presbyter in epistola ad Pacatum De Obitu S. Paulini, scripta anno 441 aut paulo post: (0085C) Martinus autem vir per omnia apostolicus, cujus Vita ab omnibus legitur, Galliarum episcopus fuit.
V. PROSPERI AQUITANI Chronicum Pithaeanum, quod desinit in annum 404, ad annum Arcadii et Honorii IX: Severus, ex disciplina sancti Martini, ejus vitam tribus explicat libris.
VI. PAULINI PETROCORICENSIS, qui Vitam beati Martini versu expressit circa annum 460, lib. V, vers. 193 et seqq.: (0086A)
Testis adest docto mirabilis ore Severus,
Et tota Christum cordis virtute secutus,
Insignis mundi titulis, sed clarior illa,
Qua mundum tempsit, sanctae virtute fidei;
Nobilitate potens, sed multo extentius idem
Nobilior Christi cultu quam sanguinis ortu.
Hic Sacrum Canonem, distentae et scripta coarctans
Historiae, geminis conclusit cuncta libellis,
Quaecumque a primis percurrerat edita saeclis.
Idem Martini titulos vel gesta retexens,
Scrutator cautus veri, fidusque relator,
Protulit in medium tam clarae insignia vitae;
(0086B)Sic justam retinens aequato examine libram,
Ne dubia astrueret dicens, nec certa taceret.
Hic Sancto persaepe pie sociatus adhaesit,
Ut solet in speculo cordis perspectio mentis
Cognatae similis morum sociare figuras:
Quo mage credendum est testem magis esse probatum,
Qui coram comperta docet, cum visa loquatur.
VII. GENNADIUS in Catalogo de Viris illustribus, quem scribebat circa annum 494, sub numero 19: Severus presbyter, cognomento Sulpicius, Aquitanicae provinciae, vir genere et litteratura nobilis, et paupertatis atque humilitatis amore conspicuus, charus etiam sanctorum virorum Martini Turonensis episcopi, et Paulini Nolensis, scripsit non contemnenda (0086C)opuscula: nam epistolas ad amorem Dei et contemptum mundi hortatorias scripsit sorori suae multas, quae et notae sunt. Scripsit ad Paulinum praedictum duas, et ad alios alias: sed quia in aliquibus etiam familiaris necessitas inserta est, non digeruntur. Composuit et Chronica; scripsit et ad multorum profectum Vitam beati Martini monachi et episcopi, signis et prodigiis ac virtutibus illustris viri: et collationem Postumiani et Galli se mediante et judice de conversatione monachorum Orientalium (0087A)et ipsius Martini habitam in Dialogi speciem duabus in concisionibus comprehendit: in quarum priore refert suo tempore apud Alexandriam synodo episcoporum decretum, Origenem et cautius a sapientibus pro bonis legendum, et a minus capacibus pro malis repudiandum. Hic in senectute sua a Pelagianis deceptus, et agnoscens loquacitatis culpam, silentium usque ad mortem tenuit, ut peccatum quod loquendo contraxerat, tacendo penitus emendaret.
VIII. GELASIUS in concilio LXX episcoporum, Decreto de Apocryphis Scripturis edito anno 496: Opuscula Postumiani et Galli apocrypha.
IX. VIGILIUS TAPSENSIS, qui floruit sub finem saeculi V non interpres sed auctor disputationis Athanasii contra Arium, in Prooemio: Sed si illud recolat, quod in Chronica sua beatae memoriae Sulpicius severus posuit, dicens: Duo Arii tamquam duo serpentes ex uno ore sibilabant; duos Arios fuisse evidenter reperiet.
X. EUGIPPIUS presbyter, discipulus S. Severini Noricorum apostoli, in ejus Vita, quam scripsit ut ipse testatur in epistola ad Paschasium diaconum, biennio post consulatum Importuni, id est Coss. Felice et Secundino, anno Christi 511: Severus quoque Sulpicius refert ex relatione Postumiani, virum quemdam magnis virtutibus signisque mirabilem, ad expellendam de corde suo jactantiae vanitatem quam incurrerat, exorasse ut, permissa in se mensibus quinque diaboli potestate, similis his (0087C)fieret quos ipse curaverat.
XI. VENANTIUS FORTUNATUS, qui postea fuit Pictavensis episcopus, in Vita Martini scripta ante annum 570, lib. II, vers. 467 et seqq.:
Cujus prosaicus cecinit prius acta Severus
Versibus intonuit Paulinus deinde beatus:
Aequiparare valens illustris uterque relator,
Materia victi sed et ipsi carmine cedunt.
Et lib. III, vers. 10 et seqq.:
Ante per Adriacos fluctus dare vela videbar
Cum duce Sulpicio, bene cujus ab ore venusto
Martini sacros dulcis stylus edidit actus,
Quos ego sub geminis claudo pede curro libellis.
Et paulo infra:
(0087D)Dum tamen alta peto, resonet mihi Gallus in aure
Gesta beata viri, qua mitiget unda tumorem,
Et sermone viam relevet sale fabula dulcis.
(0088A)Deferor ecce freto, fugiunt et littora visum:
Remiget hic Gallus, Martinus vela gubernet.
XII. GREGORIUS TURONENSIS Hist. Franc. lib. I, cap. 7: Hoc vero holocaustum in monte Calvariae, quo Dominus crucifixus est, oblatum fuisse, Severus narrat in Chronica.
IDEM lib. II Hist. Franc., in Proaemio:
Sic et Eusebius, Severus Hieronymusque in Chronicis, atque Orosius, et bella regum et virtutes martyrum pariter texuerunt . . . . Venientes ergo per ante dictorum auctorum historias, ea quae in posterum acta sunt, Domino jubente, disseremus.
IDEM Hist. Franc. lib. X, cap. 31:
De cujus ( S. Martini ) vita tres a Severo Sulpicio (0088B)libros conscriptos legimus.
IDEM lib. I Mirac. S. Martini:
Multi sunt qui virtutes S. Martini vel stante versu vel stylo prosaico conscripserunt, de quibus primus ille Severus Sulpicius, cui tantus fervor amoris fuit in Sanctum Dei, ut eo adhuc degente in saeculo unum librum de mirabilibus vitae ejus scriberet: exinde post transitum beati viri duos libros scripsit, quos Dialogos voluit vocitari; in quibus nonnulla de virtutibus eremitarum anachoretarumque, referente Postumiano, inseruit: sed in nullo inferiorem nostrum potuit reperire Martinum, quem apostolis sanctisque prioribus exaequavit, ita ut etiam diceret, Felicem quidem Graeciam, quae meruit (0088C)audire Apostolum praedicantem; sed nec Gallias a Christo derelictas, quibus donavit Dominus habere Martinum.
IDEM in epistola praemissa quatuor libris de Miraculis S. Martini episcopi:
Miracula illa quae Dominus Deus noster per beatum Martinum antistitem suum in corpore positum operari dignatus est, quotidie ad corroborandam fidem credentium confirmare dignatur. Ille nunc exornans virtutibus ejus tumulum, qui in eo operatus est cum esset in mundo; et ille praebet per cum beneficia Christianis, qui misit tunc praesulem gentibus perituris. Nemo ergo de ante actis virtutibus dubitet, cum praesentium signorum cernit munera dispensari, cum videt claudos erigi, caecos . . . . (0088D)Ego vero fidem ingerens libri illius qui de ejus vita ab anterioribus est scriptus, praesentes virtutes, quantum ad memoriam recolo, memoriae in posterum, (0089A)Domino jubente, mandabo . . . . Utinam Severus, aut Paulinus viverent, aut certe Fortunatus adesset, qui ista ( Miracula S. Martini ) describerent!
IDEM lib. I de Mirac. S. Martini cap. 4, in fine:
Sed et si ad Severi recurramus historiam, ipsa hora cum sibi scripsit in libro Vitae suae fuisse revelatum.
IDEM lib. II de Mirac. S. Mart. cap. 32:
Cum talia miracula, quae scripsimus, quotidie cernamus, quid illi miseri sunt dicturi, qui Severum in Vita sancti antistitis mentitum esse pronuntiant? Nam audivi quemdam nequam, ut credo, spiritu repletum, proloquentem non potuisse fieri, ut oleum sub Martini benedictione crevisset: sed nec hoc, quod elapsa ampulla, super stratum marmoris corruens, (0089B)perstitisset illaesa.
IDEM ibidem, cap. 49:
Venerat dies festus solemnitatis beati, in qua caterva populorum multa concurrerat . . . . Denique Sacerdotibus qui advenerant, ad agenda solemnia procedentibus, cum lector, cui legendi erat officium, advenisset, et arrepto libro Vitam sancti coepisset legere Confessoris, etc..
XIII. JONAS monachus Bobiensis, fere aequalis S. Columbano abbati, qui obiit anno 615, cujusque vitam scripsit, quae habetur saeculo II Benedict. apud P. Mabillon. et nonnihil interpolata apud Surium; in Praefatione illius Vitae haec habet: Beatus Athanasius Antonii, Hieronymus Pauli et Hilarionis, vel caeterorum quos cultus bonae vitae (0089C)laudabiles reddebat; Postumianus vero, Severus et Gallus Martini egregii pastoris, nostris eorum memoriam dimisere saeculis: plerique aliorum, etc.
XIV. In Prologo Vitae S. Projecti episcopi et martyris, cujus mortem Sigebertus anno 670 consignat, auctore coaetaneo anonymo. Sed ut ad sacros veniam anachoretas, atque confessores, beatus Athanasius Alexandrinus episcopus Antonii, sanctus vero et eruditissimus vir Hieronymus Pauli et Hilarionis, vel caeterorum quos cultus bonae vitae laudabiles reddebat, edidit acta: Postumianus vero, Severus et Gallus Martini egregii vitam suis edidere schedulis . . . Jonas etiam nostrae memoriae tempore vir eloquens vitam beati Columbani et discipulorum ejus Athalae, Eustasii et Bertulfi (0089D)luculentissime edidit.
XV. Ex Epitome Canonum, quam Adrianus summus Pontifex Carolo magno Romae obtulit anno circiter 774. Sciendum est autem, hunc Osium inter CCCXVIII (0090A)Patres Nicaeni concilii honorabilem fuisse, atque ab apostolica sede cum Victore et Vincentio presbyteris destinatum, qui et Hispanus usque ad tempus Constantii principis in corpore legitur permansisse. Hic tamen in extremis suis satis pueriliter desipuit, ut Severus Sulpicius in Chronicis suis testatur, asserens quod Constantius imperator numerosissimum Ariminense concilium ab eo contra catholicam fidem congregatum Arianae haeresi subscribere compulisset. Unde etiam, etc.
XVI. Ex Collectione historica chronographica ex Idatio, collectore quodam Gallo, Carolo magno compari: Anno undecimo regni Arcadii Martinus episcopus Spiritu sancto plenus et vir apostolicus transiit ad (0090B)Dominum carne deposita: cujus vitam et mirabilia quae fecit, SEVERUS VIR SUMMUS, discipulus ipsius, qui et Chronica, alia quam haec sunt, ab initio Genesis apertissime scripsit.
XVII. Martyrologium RHABANI, ex tom. II part. II Thes. Monum. Eccl. Henrici Canisii, ad annum 804: Novembris III idus. Depositio beati Martini Turonensis Archiepiscopi et Confessoris, cujus vita et doctrina per miracula quae Dominus per eum fecit, pene omnibus fidelibus claret, nec necesse est aliquid hic inde a nobis commemorari, quia ipsius vitam, virtutes et signa Sulpicius Severus luculento sermone manifeste descripsit; nec non et Gregorius ejusdem urbis episcopus in Miraculorum libris plenissime (0090C)disseruit.
XVIII. ADO Viennensis in Chronico, quod perduxit ad annum 874. Severus presbyter, cognomento Sulpicius, Aquitanicae provinciae, vir genere et litteris nobilis, et paupertatis amore conspicuus, charus etiam sanctorum episcoporum Martini Turonensis et Paulini Nolani, moritur. Hic in senectute sua a Pelagianis deceptus, et agnoscens loquacitatis culpam, silentium usque ad mortem tenuit, ut peccatum quod loquendo contraxerat, tacendo penitus emendaret.
XIX. S. ODO Abbas Cluniacensis, qui obiit anno 842, Serm. 4 de combustione Basilicae beati Martini, qui habetur tom. XVII Bibl. PP. pag. 266: (0090D)Quem ( S. Martinum ) sicut de eo perhibetur, usquequaque Deus mirificans, etiam in hoc glorificat, quod omnis qui de illo et prosaice et metrice sive etiam rhythmice scripserunt, et sancti et periti (0091A)fuisse, et dulci admodum et congruo eloquio noscuntur quae pertulerunt edidisse.
XX. HUGO archidiaconus Turonensis in Dialogo de quodam miraculo quod contigit in translatione S. Martini, quem Dialogum scriptum vult Mabillonius post annum 1012, apud eumdem Mabillonium Analectorum tom. I: Sed ut ad Martinum recurram, habet et ipse virtutum suarum egregios interpretes, licet et has ipse occultare maluerit; habet, inquam, Paulinum, virum apostolicum, Fortunatum, Severum et Gallum, qui isti Martinum usque ad extremos mundi cardines, velut evangelici testes, diffuderunt.
XXI. HERMANUS CONTRACTUS in Chronico juxta editionem Canisii Antiqu. Lection. tom. III, part. I, quod perduxit ad annum 1054, haec habet ad annum 397: (0091B) Sanctus Martinus Turonorum episcopus post multas virtutes migravit ad Dominum anno aetatis LXXXI, episcopatus vero XXVI, cujus virtutes et vitam Sulpicius Severus egregio edidit stylo.
Ex eodem Chronico juxta Urstisii ms. a Pistorio edito tom. I Scriptorum rerum Germanicarum, ad annum 390:
Hoc tempore S. Martinus, Ambrosius episcopi, Hieronymus presbyter, Joannes Chrysostomus, Augustinus et Severus, aliique quamplures doctores claruerunt.
Ibidem ad annum 397:
(0091C)Sanctus Martinus episcopus migravit ad Dominum anno aetatis LXXXI, episcopatus vero XXII, cujus vitam et virtutes Sulpicius Severus egregie composuit.
XXII. PETRUS DAMIANI, qui floruit circa annum 1070, in sermone de S. Martino: Nobilis ille confessor, sacerdotum gloria, gemma pontificum, clericorum forma, lumen monachorum, solemnem diem universitati nostrae praefixit. Hic est Martinus miraculorum potestate sublimis, qui terrarum orbem lumine suae cognitionis implevit. Aegyptus, religionis mater et eremitarum fecundissima nutrix, Martinum tantis filiis posuit in exemplum. Crevit in immensum fama nominis ejus, et ausa est in ipsam apostolorum irrumpere dignitatem, quorum (0091D)manus tractaverunt de verbo vitae, qui filium hominis inter filios hominum felici vocis officio divulgarunt. In omnem terram pervagata est memoria tanti pontificis, et ubicumque resonat fides Christiana, sonat vita Martini. Et post pauca: Actus ejus et vitam SEVERUS INSIGNIS ORATOR ita suo nobilitavit eloquio, ut et historiam relatione plena veritate proponeret, et rhetoricis legibus multipliciter insigniret.
XXIII. SIGEBERTUS GEMBLACENSIS monachus in Chronico, quod ad annum usque 1112 perduxit, haec habet ad annum 399: (0092A) Florebant in Ecclesia hoc tempore sancti et docti viri Joannes Chrysostomus . . . . in Aquitania Severus, qui vitam S. Martini et multa alia scripsit; qui in senecta a Pelagianis seductus, silentium usque ad mortem tenuit, tacendo corrigens quod loquendo peccavit.
XXIV. S. ULDARICUS in collectione Antiquiorum consuetudinum Cluniacensis Monasterii concinnata anno 1110, haec habet cap. 43, quod est de Festivitate S. Martini, etc.: Cujus Vita cum sit luculento stylo composita, et de ipsius adeo virtutibus admiranda, SS. Patres nostri, sicut in Assumptione S. Mariae, ita hic quoque (0092B)noluerunt, ut in ejus ( Martini ) Depositione aliud Evangelium pronuntiaretur, vel alia Homilia, quam ipsa Vita legeretur.
XXV. HONORIUS AUGUSTODUNENSIS, qui floruit circa annum 1130, lib. II de Scriptoribus Ecclesiasticis cap. 19: Severus presbyter, cognomento Sulpicius, Aquitanicae provinciae, vir genere et litteris nobilis, scripsit vitam Martini Turonensis episcopi et Paulini Nolensis, et sorori suae epistolas multas hortatorias ad amorem Dei et contemptum mundi; scripsit et ad Paulinum duas, et ad alios alias. Sub Arcadio claruit.
XXVI. S. BERNARDUS Claraevallensis Abbas, qui obiit anno 1153, Sermonem quem habuit in festo S. Martini, Severi verba usurpat saepius, et ipsius nomen exprimit, cum dicit: (0092C) Audi vero mansuetudinem ejus, suo illo Sulpicio sic scribente: Tantam adversus omnes injurias patientiam assumpserat, ut cum esset summus Sacerdos, impune etiam ab infimis clericis laederetur, nec propter id eos aut loco umquam amoverit, aut a sua, quantum in ipso fuit, charitate repulerit.
XXVII. CHRONOGRAPHUS SAXO a Leibnitzio editus, quique ad annum 1188 annales suos protulit, proindeque illo ipso tempore vixisse credi potest, pag. 84: Annus Domini CCCCVII, Arcadii et Honorii IX, Severus vitam S. Martini eleganter scribit. XXVIII. GUIBERTUS MARTINUS abbas Gemblacensis, qui anno 1208 obiisse dicitur, in elogio seu apologia Severi, quae habetur apud Boll. 29 Januar. pag. 968 et seqq.: (0092D) Sulpicius Severus, primum beati Martini discipulus, post Bituricensis archiepiscopus, juxta Gennadium in libro quem de viris scripsit illustribus, immo sicut ex gestis ejus patet, quae in Majori-Monasterio positus legi, ex Aquitaniae partibus oriundus fuit, et tam disciplinis liberalium artium quam generis nobilitate clarus enituit. Itaque gemina simul et prosapiae et sapientiae ac scientiae praepollens gloria, (0093A)quodque inter hujusmodi homines caput est, mediocritatis virtute conspicuus, cum ad viriles mediae aetatis excrevisset annos, ut vir prudens, mundum in maligno positum esse perpendens, et secundum carnem vivere vel sapere mortem et stultitiam deputans, relicta domo et cognatione, rebusque propriis in usum pauperum expensis, ad beatum Martinum se contulit; a quo officiose et grate susceptus, ejus se discipulatui incunctanter subdidit, et cum eo in praedicto Majori-Monasterio, donec carne exueretur, vir sanctus familiarissime conversatus est. Recepto denique inter coeli secreta beatissimo Martino, Sulpicius iste Severus, qui ejus discipulatui totus semper inhaeserat, cellam Patris per quinquennium, haereditate videlicet, praeclare pius haeres et habitator obtinuit. (0093B)Quem, scilicet Sulpicium, quamvis admodum renitentem, Bituricensis clerus inde extrahens, sanctitate et scientia viri, pariterque amore ductus beati Martini magistri ejus, archiepiscopum sibi sublimavit. Quod a Pelagianis seductus in aliquo a regula orthodoxae fidei exorbitaverit, nusquam omnino nisi in solo legi Gennadio, qui nescio utrum hoc alicubi et ipse legerit, an ex sola fama, quae facta et infecta loquitur, didicerit, illud tamen fideliter credo, hunc ejus errorem apud pium judicem Christum, qui poenitentibus clementer ignoscit, ipsius merita non minorasse, sicut in Ecclesia videmus gloriam sanctitatis ejus non obscurasse; cum auctor idem qui refert deceptum, testetur et correctum, dicens, illum poenitentiam sibi ipsi imposuisse, ut scilicet (0093C)silentium usque ad mortem teneret, quatenus tacendo penitus emendaret quod incaute loquendo deliquisset. Et hoc eo magis sit mitum necesse est, quod cum esset clarus genere, sublimis dignitate, episcopus officio, ac per hoc pluribus se debens, publicum desereret, secretum peteret, atque carcerali latebra se praedamnans, simulque vigiliis, fame et frigoribus carnem macerans, in spiritu humilitatis et animo contrito Deo satisfaceret. Proinde quis, nisi de Christi pietate diffidens, non dico de ejus salute, sed de maxima ejus sanctitate dubitare jam audeat? Fidelis sermo, et omni acceptione dignus. Et quidni illa taciturnitate solitaria ad diligendum Deum intra se concalesceret cor ejus? quidni in meditatione ejus exardesceret ignis compunctionis (quidni, dum non (0093D)nisi ad hoc vacat, revocaretur dolor offensionis suae)? Quo scilicet igne in camino divinae probationis examinatus, et fonte lacrymarum, quibus per singulas noctes, id est recordationes ejusdem offensionis, stratum conscientiae rigabat, cum hyssopo purgatoria humiliationis aspersus, profecto mundatus est a delicto maximo, et super nivem dealbatus. Itaque quodammodo transiens per ignem et aquam, optimo tempore eductus est in refrigerium. Proinde lignum istud fructiferum, etsi aliquando subripiente vento fallaciae ad Aquilonem transiit, non ibi cecidit nec ibi remansit; sed rursus flante Deo regyratum ad Austrum, ibi in fine cecidit, ibique sine fine permanebit. Si autem assertioni mei sollis super his non creditur, (0094A)credatur toti sanctae Majoris-Monasterii multitudini, quae sacrae depositionis ejus solemnia festivo quotannis concelebrat officio: cujus celebritati ipse quoque apud eos degens et semel et iterum interfui, et hanc cum caeteris fratribus cum nonnulla devotione IV kalend. Februarii, ut agitur, percolui. Habeatur ergo, ut dignum est pro auctoritate, tantae fides ecclesiae, et contrabat et oppilet os suum iniquitas, quae confessionem et pulchritudinem, quam dedit Dominus sancto suo et excelso in verbo gloriae, procaciter illi nititur abrogare. Gratias tibi ago, doctrix viarum Dei omnipotens sapientia, quae in eo vicisti malitiam, delapsumque in foveam et in vinculis peccati positum non dereliquisti; sed in fraude circumvenientium illi assistens, a peccatoribus gratiae (0094B)tuae adversariis liberasti eum, tantaque sublimasti gloria, ut inter filios ejusdem gratiae computetur, et inter sanctos sors illius sit. Caeterum ne quis de ignorantia fallatur, et me quoque deceptum sanctitatem alterius alteri arrogasse causetur; noverit hunc alium, et alium illum esse Sulpicium, cujus festivitas XVI kalend. praescripti mensis Februarii in nonnullis ecclesiis celebratur: ambos tamen unius ejusdemque civitatis Bituricensis fuisse archiepiscopos; et hunc quidem ob distinctionem alterius Sulpicium Severum, illum vero Sulpicium Pium appellari. Inveniet autem et diligens annorum supputator hunc illo multum superiorem tempore, cum iste beati Martini, qui tertius Turonicae praesedit ecclesiae, ille diebus S. Gregorii, qui nonus decimus eamdem (0094C)rexit ecclesiam, exstiterit. Sulpicius igitur noster iste insignis et elegans, studiorum et operum beatissimi Martini conscriptor, non reprehensionis elogio, sed summo laudis dignus praeconio censeatur, qui splendidissimam gemmam aureo luculenti sermonis circumdans eloquio, tam praeclarum tamque politum in medio Ecclesiae speculare portabat, ut omnes boni aemulatores, qui sui sollicite curam gerentes in veritate salvari cupiunt, in illo quid vitandum, quid appetendum, et unde placendum sit Deo, limpidissime perspiciant.
XXIX. Ex Chronico Turonensi, quod in annum 1222 desinit, apud Martene tom. V Veterum Scriptorum, etc. pag. 925: S. Florentius abbas claret . . . . claret et S. Maurilius (0094D)Andegavensis episcopus . . . . Sulpicius maximus et Gallus, et Postumianus, et Clarus, et Brictius, beati Martini Turonensis discipuli.
XXX. Anonymus in Prologo S. Paulini, ex codice Cluniacensi apud P. Le Brunium in Testimoniis: Paulinus sanctus Nolanae civitatis episcopus, genere Aquitanus, dignitate vero generis urbis Romae senator clarissimus, exemplo maxime et praedicatione beati Martini Turonensis episcopi, et Delphini Burdegalensis, una cum Severo Sulpicio aeque nobili et litterato viro, ex laica et conjugali vita ad perfectionis Christianae pauperiem ditissimam animatus, omnem pompam et luxum saeculi calcans, quaecumque (0095A)in hoc saeculo possidebat, juxta Domini praeceptum vendidit et pauperibus erogavit.
XXXI. Historia Septem Dormientium apud GREGORIUM TURONENSEM col. 1726 novissimae editionis: Nec minus propter ostendendam et charitatis ejus (0096A)( Martini ) abundantiam, qua semper totus affluxit, et originis nobilitatem a Severo primo vitae ipsius scriptore praetermissam, quam propter, etc., stylum moverimus.