 PSALMUS CXXXVIII |
PSALMUS CXL  |
PSALMUS CXXXIX.[recensere]
Eripe me, Domine, ab homine malo, a viro iniquo libera me. Quia cogitaverunt malitiam (Infra, qui cogitavit malitias) in corde, tota die constituebant praelia. Acuerunt linguas suas sicut serpentes: venenum aspidum sub labiis eorum. DIAPSALMA. Custodi me, Domine, de manu peccatoris, ab (et ab) hominibus iniquis eripe me, qui cogitaverunt supplantare gressus meos. Absconderunt superbi laqueum mihi, et funes extenderunt muscipula (in muscipulam) pedibus meis: continuata semitis scandala posuerunt mihi. DIAPSALMA. Dixi Domino: Deus meus es tu: exaudi (inaurire), Domine, vocem orationis meae. Domine virtus salutis meae, obumbrasti super caput 584 meum. Non tradas me (Infra additur in die belli) a desiderio meo peccatori: cogitaverunt (adversum me. Tum ne tradas sine me): non tradas me, Domine, ne umquam exaltentur. DIAPSALMA. Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsorum operiet eos. Cadent super eos carbones ignis, et dejiciet eos: in miseriis non subsistent. Vir linguosus non dirigetur super terram: virum injustum mala capient in interitum (interitu). Cognovi quoniam fecit (quia faciet) Dominus judicium inopis, et vindictam pauperum. Attamen justi confitebuntur nomini tuo, et habitabunt recti cum facie tua.
TRACTATUS PSALMI. 1. David convenire potest psalmus. Aut fidelium est oratio. --Coeptus est psalmus ex persona hominis inter multas infestationes inimicorum anxii, adversus quem multae insidiae et doli plures sint: et convenire haec omnia in personam hujus prophetae David videntur, cujus vita infestata undique et plena semper periculis fuit. Saul eum in deserto, in urbibus, bello ac dolis sequebatur; persequente quoque filio ipsius Abessalon, et multa adversus regnum vitamque ejus moliente et audente. Multis praeterea aliis et domesticis et extraneis insidiis subjectus semper fuit. Sed nihil speciale ex his omnibus in psalmo continetur, ut propria personae ejus oratio esse credatur. Generalis autem forte et ex spiritu prophetiae psalmus esse noscitur, unumquemque nostrum per orationis exemplum, cum in mediis infestantium in nos odiis jactemur, erudiens quali Deum prece oporteat deprecari. 2. Christo magis convenit, non seclusis fidelibus. Alia ut homo, ut Deus alia loquitur. --Sed contuenti mihi penitus quasdam virtutes proprietatesque verborum, quae ultra humani sermonis consuetudinem altius nescio quid et sublimius eloquuntur, ejus potius hominis, in quo ex partu Virginis ad sacramentum humanae salutis unigenitus Dei filius natus est, repertus est psalmus iste intelligi oportere. Secundum enim eam quae in se fuit generis utriusque naturam, Dei videlicet atque hominis, non modo in Evangeliis, sed etiam in Prophetis, ita coaptatis ad utrumque dictis locutus est, ut dum divinitatis suae impassibilem atque indemutabilem virtutem docet, infirmitatem quoque naturae corporeae non taceret (Vid. lib. IX de Trin. n. 5 et 6): rursumque, cum ex susceptione carnis, infirmatatis in eo sermo esset, praeconium quoque mox non infirmandae ex aliquo divinitatis adsisteret. Quod enim Deus est, naturae suae est; quod autem homo fuit, naturae nostrae assumptio est. Loquitur itaque in psalmo ex infirmitatis nostrae quam assumpsit affectu: cum traditorem suum novit, cum consilia adversus 585 se inita prospicit, cum quaestionum praelia et obtrectationum venena perpetitur, cum tentationum scandala et verborum laqueos vitat, cum Patri confitetur, cum ad eum orat, cum ei omnis virtus ab eo est, cum licet ex infirmitate corporis anxius sit, non solum tamen se relinquendum in die passionis meminerit. Haec igitur omnia ex persona ejus in psalmo contineri docemur: atque ita, ut in his, quae naturae humanae societas permittit, personae etiam nostrae ex aliquo intelligi possit oratio. 3. Oratio fidelium peccati occasiones deprecantium. Christi corda scrutantis. --Hoc enim quod ita coeptum est, VERS. 2: Eripe me, Domine, ab homine malo, a viro iniquo libera me, ad communem quoque credentium omnium precem pertinet. Omnes enim insidiae, quascumque nobis spiritales nequitiae praetendunt, maxime per homines aptantur: et occasiones vitiis nostris alienae naturae perversitas subministrat. In lites nos iniquus exagitat, in anxietates adversantium et insidiantium nobis terror impellit. In libidinem facultas se in id praebentis loci invitat. Oculus enim meretricis, laqueus peccatoris est (V. Tract. Ps. CXXIII, n. 9): Oramus ergo in his malis positi, dicentes: Eripe me, Domine, ex homine malo, a viro iniquo libera me. Sed propria haec esse oratio Domini ex consequenti docetur, cum ait, VERS. 3: Qui cogitaverunt malitias in corde. Cogitationes cordis nosse non nostrum est, sed ejus de quo dictum est: Scrutans corda et renes Deus (Psal. VII, 10): ejus quoque qui dixit sciens cogitationes eorum: Quid cogitatis mala in cordibus vestris (Matth. IX, 4)? Ille occultos omnes malignorum cordium sensus penetrabili atque pervio aditu obeunte natura virtutis suae contuetur. 4. Vir iniquus, proditor. Christi et piorum vita tota odiis impiorum exagitata. Mali daemonum instrumenta. --Sed qui eripi se de homine uno malo et iniquo deprecatus est, in quo significare traditorem suum existimatur, jam de plurimis mala in corde cogitantibus loquitur, dicens: Qui cogitaverunt malitias in corde, tota die constituebant praelia. VERS. 4. Acuerunt linguas suas sicut serpentes: venenum aspidum sub labiis eorum. Non omni et tota adversum David die armis certatum est, neque semper instructa sunt praelia. Adversum autem Dominum, secundum evangelicas narrationes ejus, nullum tempus vacuum fuisse ab insectantium odiis invenimus. Paralyticum sanat (Matth. IX, 3): mox de eo ob illicitam, ut putabant, peccati indulgentiam venenato ore disseritur. Aridam manum reformat (Matth. XII, 10), statim violatae legis reatus adscribitur. Daemoniacos curat (Luc. XI, 15): continuo per Beelzebub daemoniorum principem haec perficere arguitur. Nihil est, quod non ei plenum semper insidiis sit, quod non vipereae linguae veneno objectum sit. Nostra quoque omnium vita, maximeque eorum qui religioni student, quae adversantium virtutum sustinet bella, atque obtrectationum venenata jacula suscipit. Quo fraudulentae blandiloquentiae veneno appetitur? Et haec omnia per homines, in quibus spiritales nequitiae operantur, exsistunt. Scriptum est enim: Excitavit Dominus Satanam Salomoni, 586 Ader Idumaeum (III Reg. II, 14). Et adversatus est Ader, non ut homo, sed ut satanas, Salomoni omnibus diebus vitae ejus. Et Salomoni quidem, quia ita meruit, Ader in satanam a Deo est excitatus; sed per istius modi homines haec multimoda infestantium in nos odia desaeviunt, inimicaeque virtutes horum ministerio grassantur. 5. Supra de verbis, nunc de factis querela est. --Intercessio autem diapsalmae attulisse videtur aut personae, aut sensus demutationem. Fit autem repetitio orationis ejusdem: ita tamen, ut absolutius ea quae in confusum ante adjecta sunt recenseantur, et quae superius fuerat de verbis, nunc sit querela de factis. VERS. 5. Custodi me, Domine, de manu peccatoris, et ab hominibus iniquis eripe me, qui cogitaverunt supplantare gressus meos. Ab uno tantum coepta deprecatio refertur ad plures, ut significaret et in uno traditorem, et in pluribus populus nosceretur. Et uni quidem, et nunc et superius, malitiam et peccatum et iniquitatem exprobrat; in plurimis vero cogitatas supplantationes, absconsos laqueos, exstensas funium captiones, et continuata semitis scandala arguit, dicens. 6. Consilia de supplantando Christo. Laquei ei absconsi. Funes ei in muscipulam tensi. -- Qui cogitaverunt supplantare gressus meos. VERS. 6. Absconderunt superbi laqueum mihi, et funes extenderunt in muscipulam pedibus meis, continuata semitis scandala posuerunt mihi. Cogitaverunt enim Synagogae principes supplantare gressus ejus, cum post depulsam necem Lazari de eo occidendo cogitant (Joan. XII, 10), cum ob receptos oculos caeco illi a nativitate maledicunt (Id. IX, 28), cum taceri de eo decernunt, cum mortem confessoribus ejus denuntiant (Ibid. 22). Egregium itaque divinarum operationum suarum gressum atque cursum istius modi rebus supplantare cogitaverunt. Absconderunt autem laqueos superbi, cum Sadducaei fraudulentiam simulatae de resurrectione interrogationis occultant (Matth. XXII, 23), cum responsionis laqueum captioso sermone praetendunt (Ibid. 15). Superbi, cum admisceri peccatoribus dedignantur, cum convivia publicanorum ei qui peccatorum est remissor exprobrant (Id. IX, 11). Funes etiam extenderunt in muscipulam pedibus ejus: cum tributum poscitur, cum de dando Caesari tributo interrogatur (Mat., XXII, 17). Absconsus autem superius laqueus fuit, nunc autem funes in laqueum extensi sunt: ut validior hic interrogationis laqueus esse nosceretur in funibus, cum per extensum interrogationis laqueum, captiosae ab eo professionis responsio adversus nomen Caesaris quaereretur. Continuantes autem semitae scandala posuerunt ei: cum de mandatis legis interrogaretur, cum dives, legi utpote satisfaciens, quid sibi adhuc desit requirit (Luc. XVIII, 18), cum apud eum de repudii conditione tractatur. Haec enim interrogationum scandala viae suae doctrinaeque legis continuata statuerunt, ut sub specie ac earum familiaritate quae in lege scriptae sunt quaestionum, haec ei ubique continuantium semitae interrogationum et responsionum scandala ponerentur. 587 7. Insidiae nobis ubique paratae. Orandi necessitas. --Nobis autem meminimus vitaeque nostrae ubique funes, ubique scandala, ubique laqueous occurrere, nihilque esse, ubi non praetentae nobis semper insidiae sint. Et difficile est nunc laqueo ventrem absolvere: quia confusio illis est, quorum Deus venter est (Phil. III, 19). Rarum etiam est nunc a laqueo oculum liberare: quia qui ad concupiscentiam vidit, jam moechatus in corde est (Matth. V, 28). Arduum quoque est linguam laqueo eximere: de omni enim otioso verbo in die judicii erit ratio reddenda (Id. XII, 36). Maximi etiam laboris est cor a laqueo referre: malae enim cogitationes de corde exeunt (Id. XV, 19). Hi omnibus nobis laquei ubique praetensi sunt: et orandus est Dominus, ut ab his omnibus laqueis fidei nostrae pennis et spiritus evolemus. 8. Hic mutatur oratio. Sanctorum est dicere, Deus meus es tu? Dehinc sequitur, VERS. 7--9: Dixi Domino, Deus meus es tu: inaurire, Domine, vocem orationis meae. Domine, virtus salutis meae, obumbrasti super caput meum in die belli. Ne tradas, Domine, a desiderio meo peccatori: cogitaverunt adversum me: non tradas me, Domine, ne umquam exaltentur. Et hic intercedens diapsalma videtur aliquam demutationem attulisse; et non exiguam quidem. Namque cum superius de cogitata supplantatione, de absconditis laqueis, de extensis muscipulis, de scandalis positis sermo omnis fuisset, nunc ad Deum refertur oratio, Dixi Domino: Deus meus es tu. Non levis atque exiguae fiduciae est Domino dixisse: Deus meus es tu. Loqui istud mens libidinosa, avara, insolens, ebria fideliter non potest. Renuntiandum his omnibus, et a servitute eorum ac famulatu desinendum est, ut ab his desinentes dicere audeamus: Dixi Domino, Deus meus es tu. Et haec quidem personae nostrae, quam in quantum fas est psalmo admiscemus, ita coaptata sunt. 9. Filii Dei etiam proprium est. --Sed et Domino quoque usitatum et frequens et proprium est, ut diximus: Dixi Domino, Deus meus es tu. Numquam confessionis hujus honorem negavit (V. lib. XI, de Trin. n. 10, et seqq.), ut et Dominum confiteretur et Deum, dicens: Confitebor tibi, pater Domine coeli et terrae (Matth. XI, 25); et rursum: Ad Deum meum et Deum vestrum (Joan. XX, 17). Oratio quoque ei ad Deum semper omnis fuit. Lazarum suscitaturus orat (Id. XI, 41); panes et pisces benedicturus ipso ad coelum aspectu precatur (Matth. XIV, 19): calicem bibiturus pernox orat. Post confessionem itaque Domini et Dei sui, sequitur: Inaurire, Domine, vocem orationis meae. Honoris confessio praecessit, cum Dominum suum et Deum dicit. Exaudiendae autem orationis precatio consequitur, cum se orat audiri. 10. Nostrum est virtutis salutem, Christi virtutem salutis orare. --Sed in eo quod sequitur: Domine, virtus salutis meae, non communis est fiduciae professio. Non enim ait: Salus virtutis meae. Humani namque voti res ista est, ut virtuti nostrae salutem precemur, ut sanitas his in quibus valemus a Deo sit. Haec autem e contrario precatio est, ut non virtutis suae salus, sed salutis 588 suae virtus a Deo sit. Qui saluti virtutem precatur, jam de salute non ambigit, et certus est nihil in se caducum, nihil mortale esse. Sed ei, quod assumpsit, infirmo ut virtus praestetur, orat per corpus quod Dominus in se gerebat. Quod tametsi secundum nos morti debitum erat, non tamen erat obnoxium corruptioni, ipso per Prophetam loquente: Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem (Ps. XV, 10). 11. Christo unde cum trepidationis affectu summa fiducia. --Non est igitur de salute naturae hujus in se infirmis incertus. Solam a Deo virtutem ejus quae in se sit salutis orat: et orat per hanc confidentiam qua ait: Obumbrasti super caput meum in die belli. Si ex persona cujusque hominis psalmus hic omnis est; quomodo sibi tam diversa conveniet, ut cum dictum sit: Eripe me, Domine, ab homine malo, et: Custodi me de manu peccatoris, Domine; nunc rursum securus de omnibus dicat: Obumbrasti super caput meum in die belli? et cum superius ex metu fuerit oratio, nunc sit gratulatio ex securitate? Hoc autem totum dici ab eo ex ratione poterit, qui gerens hominis Deique naturam, habebat et ex hominis infirmitate trepidationis affectum, et ex conscientia divinitatis fiduciam securitatis. Scit autem se in die gloriosi illius belli, quo mortem perimet, quo diabolum vincet, quo omnes potestates inimicas triumpho crucis suae configet, obumbratum protectumque iri. Namque cum ex persona Dei patris dictum de eo antea fuerit: Cum ipso sum in tribulatione (Ps. XC, 15); et rursum: Manus enim mea auxiliabitur ei, et brachium meum confortabit eum, nihil proficiet inimicus in eo, et filius iniquitatis non adjiciet nocere ei (Ps. LXXXVIII, 22 et 23); quid profecit inimicus Judam ad voluntatem traditionis inspirans? Permissum enim corpus passioni est; sed permissa sibi, dominata mors non fuit: Sanctus enim non vidit corruptionem. Et iniquitatis filius cum eum traderet, ad nocendum ei quid adjecit? Non modo in vitam corpus rediit ex morte, sed etiam ad divinitatis gloriam natura curruptionis absorpta est. 12. Patri obsequens, etiam voluntatem habet. Quae de sua passione praedicta sunt, optat impleri et in nullo praepediri. --Securus itaque et confidens obumbratum se esse in die belli, etiam hoc precatur: Ne tradas, Domine, a desiderio meo peccatori. Qui ait: Non veni voluntatem meam facere, sed voluntatem ejus qui me misit (Joan. VI, 38), susceptum opus etiam pro obedientiae obsequela festinat implere; sed ita, ut meminerimus esse in eo voluntatis officium. Vult namque quae Pater voluit. Id enim quod ait: Non veni voluntatem meam facere, sed voluntatem ejus qui misit me: eum a quo est missus cuique obedit ostendit: non tamen sibi detrahit voluntatem. Omnia ergo quaecumque Patri placita sunt, consummare optat, et universa quaecumque sibi in passione desiderabilia sunt, exsequi properat: 589 ne quid ex his sit, quod praeveniens peccator impediat. Desiderio desideravit cum discipulis pascha manducare (Luc. XXII, 15); festinato paschae coenam peregit. Desideravit calicem passionis bibere, dicens: Calicem quem Pater meus mihi dedit, non bibam illum (Joan. XVIII, 11)? quaerentibus se ultro his, qui ad comprehendendum eum venerant, et interrogantibus qui Jesus esset, ingessit (Ibid. 4). Scit sibi aceti poculum esse potandum: hoc ut bibat postulat. Magnum in eo, cum bibisset, voluntatis suae fructum capiens, ait: Consummatum est (Id. XIX, 30): quo in verbo desiderabilis voti gratulatio continetur. Liberari animam suam a framea in psalmis frequenter oraverat (Ps. XXI, 21), os non comminuendum significaverat (Exodi XII, 46), sortitu vestem suam obtinendam denuntiaverat (Ps. XXI, 19). Haec omnia, quae desiderii sui sint, ad prophetiae fidem ut impleantur orat: ne quid ex his peccatori sit potestatis, ne pascham praeveniat quae desiderio desideratur, ne calicem passionis ingerere non audeat (nam ad primam Domini responsionem peccator omnis, qui ad comprehendendum eum venerat, procidit), ne acetum quod potandum est non praesto sit, ne ante quam spiritum emittat, lancea miles latus fodiat, ne frangendi ossis manente adhuc spiritu pateat occasio, ne quid ex prophetia minus fiat, ne aliquid peccatori ex desideriis suis tradatur; sed in se omnia, quae et desiderata sibi et prophetata sunt, impleantur. Orat autem de his, non quod implenda non essent, sed ut de se prophetata esse intelligi possint. 13. Inimici ejus a cogitatis exciderunt.--Cogitaverunt, inquit, adversum me: non derelinquas me, ne quando exaltentur. Multa adversus eum cogitata sunt: sed maxime illud, ut pecunia militibus collata, fama ab his furati corporis venderetur. Sed eo in corpore rursus adstante, inanis haec impiae cogitationis meditatio fuit. Non relictus peecatoribus exaltandi se locus ullus est: impletur prophetia. Pendet in ligno vita eorum, aceto ac felle potatur, anima ejus a framea liberatur, os non conteritur, sors super vestem mittitur: nihil e desideriis unigeniti filii Dei peccatori traditur, tertia die resurgit, non relinquitur in inferno nec corruptionem Sanctus videt: et omnia, quae geruntur in Domino, ad confundendas et consternandas impiorum cogitationes, habent in se et rerum praesentium admirabilem efficientiam, et prophetiae indemutabilem veritatem. 14. Eorum poena. Circuitus contra Christum. --Dehinc sequitur, VERS. 10 et 11: Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsorum operiet eos. Cadent super eos carbones ignis, et dejicies eos, in miseriis non subsistent. Post superiorem sermonem, in quo omnis ad Deum de se fuerat oratio, nunc etiam interventu diapsalmae demutavit ordinem sensus. Retulit enim se ad peccatorum justissimam poenam, quos primum ipsum illud 590 conventus sui caput, deinde labor labiorum suorum et omne maledictionis opus operiet. Ut enim omnibus sanctis caput Christus est, ita omnibus iniquis caput diabolus est. Testatur autem frequenter istos impios erga se circuitus Dominus, cum ait: Circumdederunt me gemitus mortis (Psal. XVIII, 5); et rursum: Tauri pingues obsederunt me (Ibid. XXI, 13); et iterum: Circumdantes circumdederunt me (Ibid. CXVII, 11); et statim: Circumdederunt me sicut apes (Ibid. 12). Quod autem principe diabolo haec gesta sint, testantur Evangelia, cum dicunt: Et immisit se diabolus in cor Judae, ut traderet eum (Joan. XIII, 2). Laboratum est autem multa voce populi, cum clamatum est: Crucifige, crucifige (Luc. XXIII, 21). Operiet igitur eos caput circuitus, et labor labiorum eorum, ut eum alii immortalitatis gloria induentur, illi impietatis suae pudore et damnatione diaboli operiantur. Et quae ea damnatio esset qua operirentur, adjecit: Cadent super eos carbones ignis, super terram dejicies eos, in miseriis non subsistent. Haec impiorum operimenta sunt, haec irreligiosorum aeterna vestis est: ut adversus decidentes carbones et ingruentes miserias non subsistentes, tali cum ipso circuitus sui capite et labore labiorum damnationis suae onere deprimantur. 15. Judae proditoris nequitia. --Tenuit autem etiam nunc eum ordinem, quo in superioribus usus est, ut cum in pluribus populum ostendat, nunc in uno Judam significare videatur, dicens, VERS. 12: Vir linguosus non dirigetur super terram: virum injustum mala capient in interitu. In linguoso anceps et dubium et fallax os proditoris ostenditur, qui, sero criminis sui scelere comperto, laqueo se a vita et fide profugus suspendit. Nihil enim directum in eo, nihil simplex, nihil absolutum fuit: fur antea, dehinc proditor, postremo ipse in se dignus ultor (Job. XII, 4); nunc mulierem effuso in caput Domini unguento damni inutilis arguens, nunc Judaeis omnes Domini aditus et egressus nuntians, nunc de pretio justi sanguinis paciscens (Matth. XXVI, 15); linguosus semper, semper in verbis, ut in eum prophetae dictum competenter aptetur: De multiloquio non effugies peccatum (Prov. X, 19). Hic ergo in hoc multiloquio suo peccator non directus in vitam est, neque rectum fidei iter tenuit; sed, ut dignum est, mala eum in interitu ceperunt. Impius in Deum cum fuisset, postea in semet quoque ipsum impius mansit. Fur pecuniae, venditor sanguinis justi, proditor Dei, et quantum in se est, parricida, nec vitae veniam potuit habere, nec mortis. 16. Paupertas Christi. Vindicari proprie non convenit Christo, sed servis ejus. --Non nescius itaque hujus vindictae suae unigenitus Deus est; ait enim, VERS. 13: Cognovi quia faciet Dominus judicium inopis, et vindictam pauperum. Pauper Dominus secundum hominem est. Paupertavit enim se, secundum Apostolum, ut nos locupletaremur, cui in saeculi rebus nihil nisi corpus fuit (II Cor. VIII, 9). Hujus enim salutis 591 causa nasci inops voluit ex virgine: non pecuniam, non agrum, non pecus coelorum Dominus elegit. Pauper ergo in homine tantum suo fuit, sed non solum judicium inopis, sed et vindictam pauperum Dominus faciet. Judicium inopis referri ad damnationem eorum, qui injusti in Domimum exstiterunt, oportet. Convenit enim eos secundum judicium, non secundum vindictam judicari. Inferioris naturae est, qui debeat vindicari. Vindicantur caeteri pauperes, id est, qui Dominum exemplo passionis secuti sunt, qui ex contemptu saeculi et pecuniae pauperes fuerunt. Fit ergo judicium inopis, cum ob passionem Domini impii judicantur. Pauperes vero vindicantur, quorum sub ara occisorum sanguis clamat, vindictam in impios postulans (Apoc. VI, 9): qui quotidie in gloria martyrii manentes, Dei nomini confitentur. 17. Et sermo ipse, quo psalmus clauditur, ita loquitur, VERS. 14: Attamen justi confitebuntur nomini tuo, et habitabunt recti cum facie tua. Justorum confessio potest etiam corporalis videri, quia plures in carne adhuc licet positi, Dei nomini confitentur. Recti autem habitantes cum facie Dei, nihil in se corporale retinere intelliguntur. Natura enim carnis Dei non patitur aspectum, ipso dicente: Nemo videbit hominum faciem meam, et vivet (Exod. XXXIII, 20). Hoc jam coelestium est, et transformatorum, et terrenam corruptionem coelesti incorruptione mutantium: quos jam divinitatis honore claros, conregnaturos ipse Deo patri tradet in regnum Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.